INFOTEH-JAHORINA Vol. 12, March 2013.

Korienje toplotnih pumpi u niskoenergetskim

zgradama
eljko Ivanovi, Mladen Knei
Elektrotehniki fakultet
Univerzitet u Banjoj Luci
Banja Luka, Bosna i Hercegovina
{zeljko.ivanovic, mladen.knezic}@etfbl.net

SadrajU radu je data analiza potronje elektrine energije za

zagrijavanje prostora korienjem toplotne pumpe i elektrinog
kotla. Analiza je izvrena na osnovu potronje elektrine energije
dva stana i zgrade koja za zagrijavanje koristi zajedniku
toplotnu pumpu i solarne kolektore. Posmatran je i uticaj
sunevog zraenja na potronju elektrine energije prilikom
hlaenja prostora.
Kljune rijei-niskoenergetske
energetka efikasnost; klimatizacija;

I.

zgrade;

toplotne

pumpe;

UVOD

Poveanje energetske efikasnosti je najbri i najjeftiniji

nain da se zadovolji sve vea potranja za energijom, kao i da
se ispune ekoloki i ekonomski izazovi koji se javljaju sa
njenom potronjom. Meunarodna agencija za energiju (eng.
International Energy Agency - IEA) je 2008. godine razvila
skup od 25 preporuka o politici energetske efikasnosti za
sedam prioritetnih oblasti [1]: zakonodavna tijela, zgrade,
ureaji i oprema, osvjetljenje, prevoz, industrija i
elektroenergetski sistem. IEA je procijenila da se globalnom
implementacijom datih preporuka godinje moe smanjiti
emisija oko 7.6 Gt ugljen-dioksida do 2030. godine. Prema
podacima o potronji energije iz 2010. godine, ovo odgovara
utedi od 82 EJ godinje, ili 17% od ukupne svjetske potronje.
Udio zgrada u ukupnoj potronji elektrine energije iznosi
oko 40%. IEA je procijenila da potencijalna uteda u zgradama
moe da bude do 25% u odnosu na njihovu ukupnu potronju.
U Republici Srpskoj zgrade troe vie od 50% od ukupne
potronje energije, sa trendom poveanja u budunosti. Zbog
toga je potrebno uvesti mjere za poboljanje energetske
efikasnosti u ovom sektoru, pogotovo u oblasti zagrijavanja i
hlaenja. Potronja energije za zagrijavanje u zgradama je
trenutno velika i prosjeno iznosi vie od 200 kWh/m2
godinje. Primjenom mjera energetske efikasnosti u zgradama
ova potronja bi se mogla smanjiti na 40 do 60 kWh/m2
godinje, to bi ih svrstalo u evropske norme.
Sistem za grijanje i hlaenje jedan je od najveih potroaa
elektrine energije u zgradama i njegova potronja ini 34% od
ukupne potronje zgrade [2]. Sistem grijanja i hlaenja ima
zadatak da u prostoriji odrava eljenu temperaturu vazduha.
Za ove namjene u osnovi se najee koriste toplotne pumpe.
Dananji klima-ureaji koji se koriste u domainstvima su

kompaktne toplotne pumpe sa dodatnim mogunostima koje

slue za klimatizaciju prostora.
Na temperaturu prostorije utiu kako unutranji, tako i
spoljanji faktori. Sunevo zraenje je veoma vaan spoljanji
faktor koji utie na temeperaturu u prostoriji. Kada je u pitanju
energetska efikasnost u zgradama, upravljanje roletnama igra
vanu ulogu u pogledu regulacije temperature u prostoriji.
Studije sa Biberach Univerziteta primjenjenih nauka pokazuju
da ukljuenje upravljanja roletnama u regulaciju temperature u
prostoriji moe da smanji trokove elektrine energije za 30%
[2], [3].
U radu je data analiza potronje elektrine energije za
zagrijavanje korienjem elektrinog kotla i toplotne pumpe. U
drugom poglavlju opisane su toplotne pumpe, njihova
efikasnost i princip rada. Takoe, u drugom poglavlju
razmatrana je efikasnost toplotnih pumpi koje koriste
regulaciju rada kompresora. Mjerenja potronje elektrine
energije prilikom zagrijavanja prostora i razmatranje poveanja
efikasnosti dati su u treem poglavlju. Na kraju rada, u
zakljuku, sumirani su rezultati mjerenja.
II.

TOPLOTNE PUMPE

Toplotna pumpa je ureaj pomou koga se toplotna

energija iz jedne sredine prenosi u drugu, pri emu je prenijeta
energija nekoliko puta vea od uloene. Sredina iz koje se
odvodi toplotna energija se hladi (izvor), dok sredina kojoj
predajemo toplotnu energiju se zagrijava (odredite).
Efikasnost toplotnih pumpi izraava se preko koeficijenata
COP (eng. Coefficient of Performance - COP) i EER (eng.
Energy Efficiency Ratio - EER). Prvi koeficijent se koristi kada
toplotna pumpa radi u reimu grijanja, a drugi kada radi u
reimu hlaenja odredita. Ovi koeficijenti su uvijek vei od
jedinice i veoma zavise od reima rada toplotne pumpe (npr.
temperature sredina izmeu kojih se vri razmjena toplotne
energije). to su ovi koeficijenti vei, za istu uloenu energiju
(npr. elektrinu), dobija se vea toplotna. Kod toplotnih pumpi,
u zavisnosti od reima rada, COP moe da se kree u
granicama od 2 do 6, to znai da za 1 kWh uloene energije
moemo dobiti 2 do 6 kWh toplotne (sl. 1). Razlika izmeu
dobijene i uloene energije predstavlja energiju prenesenu iz
okoline (geotermalna energija). Kao primjer efikasnosti
toplotnih pumpi naveemo da COP za elektrini grija (npr.
elektrina grijalica) iznosi 1, to znai da za uloen 1 kWh

Ovaj rad podralo je Ministarstvo nauke i tehnologije Republike Srpske u

okviru projekta Poboljanje energetske efikasnosti kod karakteristinih
tipova potroaa u Republici Srpskoj

- 266 -

elektrine energije dobijamo 1 kWh toplotne. Na osnovu ovog

primjera, moe se vidjeti da se korienjem toplotnih pumpi
mogu postii znaajne utede u potronji elektrine energije
prilikom zagrijavanja prostora.

Elektrini motori bez elektronskog upravljanja, kada su

ukljueni, rade sa konstantnom brzinom obrtanja, to se
odraava na smanjenje njihove efikasnosti. Uvoenjem
elektronskog upravljanja motora moe se postii uteda
elektrine energije do 40% [5]. Tipian primjer ovakve utede
moe se vidjeti na toplotnim pumpama.
Kod standardnih klima ureaja bez invertora (bez
elektronske kontrole rada kompresora), termostat koji se nalazi
u unutranjoj jedinici ukljuuje/iskljuuje motor u kompresoru,
u zavisnosti da li je sobna temperatura manja ili vea od
podeene (sl. 3). Ovakav nain upravljanja tipino troi do 40%
vie elektrine energije nego klima-ureaji sa invertorom [5].
Firma Panasonic u svom katalogu klima-ureaja za 2012/2013.
godinu navodi da se moe postii uteda u potronji elektrine
energije do 50% korienjem njihovih invertorskih
klima-ureaja [6].

Slika 1.

Ilustracija efikasnosti toplotne pumpe u dobijanju toplotne energije

[4].

Princip rada toplotne pumpe ilustrovan je na sl. 2. Tenost

ija je temperatura kljuanja nia od temperature izvora slui
kao medijum za prenos toplote. Ova tenost se naziva radna ili
rashladna tenost. Prilikom preuzimanja toplote iz izvora preko
isparivaa (prvi toplotni izmjenjiva), temperatura tenosti
raste i ona isparava. Nakon toga kompresor sabija dobijeni gas
pod visokim pritiskom, pri emu temperatura i pritisak gasa
rastu. Na taj nain se toplotna energija koja je uzeta od izvora
predaje odreditu preko kondenzatora (drugi toplotni
izmjenjiva). Oslobaanjem toplote, temperatura rashladne
tenosti opada tako da dolazi do njene kondenzacije i
ponovnog prelaska u teno stanje. Nakon prolaska kroz
ekspanzioni ventil, tenost prelazi u svoje poetno stanje, pri
emu se opisani ciklus neprestano ponavlja [4].

Slika 3.

Rad klima-ureaja sa i bez invertora [5].

Da bi tanije odredili razliku u potronji elektrine energije

klima-ureaja sa i bez invertora koji se nude na naem tritu,
odabrali smo dva modela firme LG. Oba modela imaju isti
nazivni toplotni kapacitet (12000 BTU/h), s tim da je jedan bez
a drugi sa invertorom. U tabeli I uporedo su prikazane njihove
karakteristitke.
TABELA I.

UPOREDNE KARAKTERISTIKE KLIMA-UREAJA SA I BEZ

INVERTORA [7].

Karakteristike

Slika 2.

Kapacitet:
hlaenja /grijanja (W)
Ulazna snaga:
hlaenje/grijanje (W)

Ilustracija rada toplotne pumpe [4].

EER/COP

Kompresor toplotnih pumpi najee pogoni elektrini

motor. Postoje dvije varijante toplotnih pumpi, sa i bez
regulacije rada kompresora. U nastavku bie opisane prednosti
toplotnih pumpi koje koriste regulaciju rada kompresora.
A. Toplotne pumpe sa kontrolom rada kompresora
Vie od 50% elektrine energije potroe elektrini motori.
Najvei broj ovih motora nema elektronsko upravljanje.

Energetski razred:
hlaenje / grijanje
Potronja elektrine energije za
period od 30 dana sa radom od
8h dnevno (kWh):
hlaenje/grijanje

LG ATHENA
INVERTER V
H12MW
(sa invertorom)

LG SPLIT
K12AH
(bez invertora)

3500/4000

3519/3753

760/800

1090/1100

4.6/5.0

3.23/3.41

A/A

A/B

182.4/192

261.6/264

Moe se vidjeti da klima-ureaj sa invertorom ima vee

koeficijente EER i COP od ureaja bez invertora, to ga

- 267 -

TABELA III.

svrstava u energetsku klasu A/A. Energetska klasa ureaja bez

invertora je A/B, to je posljedica manjih koeficijenata EER i
COP. Takoe, iz tabele I, moe se vidjeti da je nazivna
elektrina snaga pri hlaenju/grijanju vea kod ureaja bez
invertora, to kao posljedicu ima i veu potronju elektrine
energije.

God.

2012

III.

POVEANJE EFIKASNOSTI PRILIKOM ZAGRIJAVANJA I

HLAENJA PROSTORA KORIENJEM TOPLOTNIH PUMPI

A. Poveanje efikasnosti prilikom zagrijavanja prostora

korienjem klima-ureaja
Da bi pokazali efikasnost grijanja pomou toplotnih pumpi
prikupljeni su rauni za potroenu elektrinu energiju tokom
2.5 godine za dva stana jednake kvadrature (51 m2), koji se
nalaze u istoj zgradi u Banjaluci (tabela III). U jednom stanu se
za zagrijavanje prostora koristi elektrini kotao eloBLOCK
proizvoaa Vaillant snage 9 kW, dok se u drugom stanu
koristi invertorski klima-ureaj AQV12ABA, proizvoaa
Samsung. Specifikacije korienog klima ureaja date su u
tabeli II.

2011

Da bi procijenili koliko se elektrine energije utroi na

zagrijavanje prostora, neophodna je procjena elektrine
energije koja utroi na ostale potrebe u domainstvu. Ako
pretpostavimo da je vanjska temperatura tokom mjeseca maja i
septembra na podruju Banjaluke takva da korisnici
posmatranih stanova ne moraju da koriste ureaje za grijanje i
hlaenje, onda potronja u ovim mjesecima predstavlja
energiju koja se utroi na ostale potrebe u domainstvu. U
tabeli IV prikazana je potronja elektrine energije za oba stana
za mjesece maj i septembar u posmatranom periodu. Prosjena
vrijednost uzeta je kao mjesena elektrina energija koju
korisnici stana I i II utroe na ostale potrebe u domainstvu.

Kontrola kompresora
Toplotni kapacitet:
hlaenja/grijanja (BTU/h)
Nazivna snaga:
hlaenja/grijanja (kW)
Energetska klasa:
hlaenja/grijanja
EER/COP

2010

TEHNIKE KARAKTERISTIKE KLIMA-UREAJA

AQV12ABA.

Karakteristike

Mjesec

Ukupna utroena
energija
(kWh)

Stan II
(klima-ureaj sa
inverterom)
Ukupna utroena
energija
(kWh)

avgust

169

280

jul

116

254

jun

187

167

maj

214

183

april

284

212

mart

557

277

februar

294*

499

Vremenski period

Ako uzmemo da posmatrana dva modela klima-ureaja

rade 30 dana po osam sati dnevno, onda moemo da doemo
do njihove mjesene potronje elektrine energije. Za
invertorski model dobijamo 182.4/192 kWh (hlaenje/grijanje),
dok za drugi model dobijamo 261.6/264 kWh
(hlaenje/grijanje). Kada se napravi razlika u potronji
elektrine energije modela bez i sa invertorom, dobijamo
79.2/72 kWh (hlaenje/grijanje). Na osnovu ovog rezultata
moemo zakljuiti da korienjem klima-ureaja sa invertorom
postiemo utedu u potronji elektrine energije od oko 30% u
odnosu na klima-ureaj bez invertora.

TABELA II.

POTRONJA ELEKTRINE ENERGIJE.

Klima-ureaj Samsung AQV12ABA

januar

695

353

decembar

535

319

novembar

492

363

oktobar

514

196

septembar

209

191

avgust

106

190

jul

185

214

jun

167

184

maj

161

175

april

278

272

mart

613

328

februar

733

355

januar

1010

472

decembar

797

445

novembar

440

274

oktobar

423

272

septembar

153

187

avgust

140

151

jul

199

201

jun

163

168

maj

239

149

april

526

312

mart

920

346

februar

1508

336

1650

57**

januar

Invertor

Stan I
(elektrini kotao)

* korisnik Stana I veinu mjeseca februara 2012. godine bio je odsutan.

11942.49/13648.56
3.5/4.0
A/A
3.6/3.64

** korisnik Stana II veinu mjeseca januara 2010. godine bio je odsutan.

Uzimajui da grijna sezona traje od oktobra tekue do

aprila naredne godine, moemo doi do procjene potronje
elektrine energije za zagrijavanje prostora. Ovu potronju
dobijamo sabiranjem potronje energije za mjesece u grijnoj
sezoni i oduzimanja potronje za ostale potrebe u domainstvu
za ovaj period.

- 268 -

TABELA IV.

grijanja Gradske toplane (3.30 KM/m2 kada se plaa samo u

grijnoj sezoni), pogotovo ako se uzme u obzir da se osim
zagrijavanja stambenog prostora, toplotna pumpa koristi i za
zagrijavanje vode.

PROCJENA POTRONJE ELEKTRINE ENERGIJE ZA

OSTALE POTREBE U DOMAINSTVU.

Vremenski period
Potronja el. energije za mjesec
maj 2012. god. (kWh)
Potronja el. energije za mjesec
septembar 2011. god. (kWh)
Potronja el. energije za mjesec
maj 2011. god. (kWh)
Potronja el. energije za mjesec
septembar 2010. god. (kWh)
Potronja el. energije za mjesec
maj 2010. god. (kWh)
Prosjena potronja (kWh):

Stan I
(elektrini
kotao)

Stan II
(klima ureaj sa
inverterom)

214

183

209

191

161

175

153

187

239

149

195.2

177

TABELA VI.

PROCJENA POTRONJE ELEKTRINE ENERGIJE ZEV-A

NA ZAGRIJAVANJE STAMBENOG PROSTORA I TOPLE VODE.
Parametri

Prosjena cijena potroene el. energije (KM)

2

Ukupna stambena povrina zgrade (m )

TABELA V.

Vremenski period

Stan I
(elektrini
kotao)

Stan II
(klima ureaj sa
inverterom)

Ukupna potronje el. energije za

grijnu sezonu 2011/12 (kWh)

2199.8

980

2927.6

1179

3823.2

520

3580.2

1071.6

Ukupna potronje el. energije za

grijnu sezonu 2010/11( kWh)
Ukupna potronje el. energije za
pola grijne sezone 2009/10
(kWh)
Prosjena potronja po grijnoj
sezoni (kWh):

Cijena grijanja po m stambene povrine (KM/m )

PROCJENA POTRONJE ELEKTRINE ENERGIJE ZA

ZAGRIJAVANJE PROSTORA.

Ljeto

1400

500

1132

Ova procjena potronje elektrine energije prikazana je u

tabeli V.

Zima

1.24

0.44

Ljeti se na hlaenje stambenog prostora i na zagrijavanje

tople vode utroi oko 0.44 KM/m2. Na znaajno smanjenje
trokova elektrine energije ljeti utie korienje solarnih
kolektora za zagrijavanje vode. Treba napomenuti da u cijenu
po m2 osim hlaenja stambenog prostora i zagrijavanja vode
ulaze i trokovi potronje ostalih zajednikih potroaa
(rasvjete, garanih vrata). Uzimajui u obzir i ovu injenicu,
moemo zakljuiti da su stvarni trokovi zagrijavanja i
hlaenja manji u odnosu na vrijednosti date u tabeli VI.
C. Poveanje efikasnosti prilikom hlaenja prostora
Sputanjem roletni na sunanoj strani zgrade ljeti spreava
da doe do pregrijavanja prostorije, a samim tim tedi se na
energiji koja je potrebna za hlaenje. Zimi, obrnuto, to se vie
iskoristi suneve energije, smanjuje se utroak energije za
grijanje. U oba sluaja neophodno je da se uspostavi i
upravljanje roletnama.

Kao to se moe vidjeti iz tabele V, korisnik stana 2 troi

oko 70% manje elektrine energije na zagrijavanje stambenog
prostora nego korisnik stana I. Odnos potronje elektrine
energije korisnika stana I i II priblino odgovara koeficijentu
efikasnosti COP korienog klima-ureaja, to je u skladu sa
oekivanjem. Ako uzmemo da trenutno prosjena cijena kWh
elektrine energije sa PDV-om zimi iznosi oko 0.13 KM, onda
za zagrijavanje stambenog prostora korisnik stana I izdvoji
465.4 KM, odnosno 139.3 KM korisnik stana II. U sluaju da
korisnici posmatranih stanova za zagrijavanje prostora koriste
usluge Gradske toplane po sadanjem cjenovniku usluga
grijanja od 1.65 KM/m2 sa PDV-om, godinji troak grijanja bi
iznosio oko 1010 KM. Razlika u cijeni u ovom sluaju je
znaajna.
B. Poveanje efikasnosti prilikom zagrijavanja prostora
korienjem zajednike toplotne pumpe
Pored prethodne analize, posmatrana je i potronja
elektrine energije Zajednice etanih vlasnika (ZEV) zgrade
koja za hlaenje i zagrijavanje stambenog prostora i tople vode
koristi zajedniku toplotnu pumpu i solarni kolektor. U tabeli
VI prikazana je prosjena potronja elektrine energije u
zimskom i ljetnjem periodu ZEV-a. Iz tabele moe se se vidjeti
da prosjena cijena zagrijavanja prostora i vode zimi iznosi oko
1.24 KM/m2, to je i vie nego duplo manje od cijene usluge

Da bi se procijenio uticaj spoljanjeg sunevog zraenja na

potronju elektrine energije prilikom hlaenja prostorije,
uraena su mjerenja u stanu II sa sputenim i podignutim
roletnama tokom ljeta. Klima-ureaj u stanu II nalazi se u
prostoriji povrine oko 30 m2 koja ima dva prozorska otvora
povrine oko 7 m2 koji su orijentisani prema sjeveru. Rezultati
mjerenja prikazani su u tabeli VII.
TABELA VII.

PROCJENA UTICAJA SUNEVOG ZRAENJA NA

HLAENJE PROSTORA.

Parametri
Vrijeme mjerenje
Vanjska temperatura
Podeeana temperatura na klima
ureaju
Unutranja izmjerena
temperatura
Snaga klima ureaja

Podignute
roletne

Sputene
roletne

14:00h

14:30h

34.7 C

34.7 0C

24 0C

24 0C

25.25 0C

25 0C

439 W

262 W

Kao to moemo da vidimo iz tabele VI, snaga

klima-ureaja pri podignutim roletnama je skoro duplo vea
nego kada su one potpuno sputene. Konkretno, u ovom
sluaju ta razlika iznosi 177 W, to ako se prerauna u
potroenu elektrinu energiju na mjesenom nivou, uz

- 269 -

pretpostavku da klima-ureaj radi 8h dnevno, dobijamo 42.48

kWh potencijalne utede. Mnogo vee utede mogu se
oekivati u prostorijama koje su orijentisane prema jugu.
Negativna strana zatamnjivanja stakala je gubljenje
osvijetljenosti prostora, koja se moe nadoknaditi optimalnim i
spregnutim upravljanjem sistema za klimatizaciju i sistema za
osvjetljenje.
IV.

ZAKLJUAK

LITERATURA
[1]

[2]
[3]
[4]

Najvei doprinos u poveanju energetske efikasnosti moe

se postii kod stambenih i poslovnih zgrada i objekata. Sistem
za grijanje i hlaenje posmatran je sa aspekta mogunosti
poveanja energetske efikasnosti bez naruavanja kvaliteta
usluge. Poveanje energetske efikasnosti ovog sistema je od
izuzetne vanosti s obzirom da on je on najvei potroa u
zgradama. Osnovni princip utede elektrine energije zasniva
se na optimizaciji upravljanja tako da se energija koristi samo
onda kada je potrebno i koliko je potrebno.
Kao to smo vidjeli, velike utede elektrine energije mogu
se postii korienjem toplotnih pumpi sa regulacijom rada
kompresora u odnosu na one bez regulacije. Takoe, pokazano
je i da se korienjem toplotnih pumpi za zagrijavanje
stambenog i radnog prostora pored utede u potroenoj energiji
moe postii i velika ekonomska uteda u ovoj oblasti.

[5]
[6]
[7]

25 Energy Efficiency Policy Recommendations - 2011 Update,

International Energy Agency,
www.iea.org/publications/freepublications/publication/25recom_2011.pdf, November 2012.
Heating, Ventilation, Air Conditioning, Room Climate Control with
ABB and KNX, www.abb.com.
ABB i-bus KNX Aplication Manual, Heating/Ventilation/Air
Conditioning, www.abb.com.
Renewable Heat Pumps - A guide for the technically minded,
http://www.seai.ie/Publications/Renewables_Publications/Technical_hea
t_Pump.pdf
Whitepaper Saving Energy Infineon, www.infineon.com.
Panasonic Air Conditioners 2012/2013, www.panasonic.com.au.
www.lg.com/rs.
ABSTRACT

Analysis of energy consumption for space heating using

heat pumps and electric boilers is given in this paper. Analysis
was based on measurements of power consumption of two
apartmans and one building that use a heat pump and solar
collectors for heating purpose. Influence of solar radiation on
energy consumption during the space cooling was also
considered.

- 270 -

Heat Pumps Usage in Low Energy Buildings

Zeljko Ivanovic, Mladen Knezic