Internet i E-mail

Napredna informatika obuka

nastavnog osoblja osnovnih i
srednjih kola u Republici Srpskoj

Ministarstvo prosvjete i kulture

Republike Srpske

LANACO | Edukacija
Mart, 2011.

Napredna informatika obuka Internet i E-mail

SADRAJ
1

ta je Internet? .......................................................................................................................... 4
1.1

Razlika izmeu Interneta i World Wide Web-a (WWW) .................................................... 4

1.2

Uputstvo za koritenje Inecco FTP naloga .......................................................................... 5

1.3

ta je to URL i web adresa? ................................................................................................ 7

Sigurnost na internetu ............................................................................................................ 12

2.1

Sigurne web stranice ........................................................................................................ 12

2.2

Digitalni sertifikat web stranice ........................................................................................ 13

Preglednici i pretraivai ......................................................................................................... 16

3.1

Preglednici ........................................................................................................................ 16

3.2

Pretraivai ....................................................................................................................... 16

3.3

Pretraivanje po kljunoj rijei ......................................................................................... 18

3.4

Napredno pretraivanje.................................................................................................... 21

3.5

Ugraeni pretraivai ....................................................................................................... 23

Favorites/Bookmarks .............................................................................................................. 25
4.1

Oznaiti web stranicu, izbrisati oznaku ............................................................................ 25

4.2

Kreiranje i brisanje novih fascikli ...................................................................................... 25

4.3

Dodavanje web stranica u Favorites / Bookmark fasciklu ............................................ 27

4.3.1
4.4
5

Brisanje istorije pretraivanja ........................................................................................... 29

Preuzimanje materijala sa interneta ...................................................................................... 31

5.1

Snimanje fajlova ............................................................................................................... 31

5.1.1

Prikaz oznaene web stranice ................................................................................... 28

Spremanje web stranice na disk raunara ................................................................ 31

5.2

Sputanje fajlova sa web stranice .................................................................................... 33

5.3

Besplatni softver ............................................................................................................... 35

E-mail ....................................................................................................................................... 36

Lanaco d.o.o.
2

Napredna informatika obuka Internet i E-mail

6.1

Sortiranje e-mail poruka ................................................................................................... 36

6.2

Kreiranje i brisanje e-mail foldera .................................................................................... 36

6.3

Prebacivanje e-mail poruka u e-mail fascikle (foldere) .................................................... 38

6.4

Upravljanje porukama pomodu pravila ............................................................................ 38

Adresar .................................................................................................................................... 42
7.1

Dodavanje kontakta u adresar u programu Outlook Express ....................................... 42

7.2

Dodavanje kontakta u adresar u programu Microsoft Outlook ................................... 43

7.2.1

Dodavanje i brisanje detalja o kontaktu ................................................................... 44

7.3

Dodavanje kontakta u adresar pomodu dolazede e-mail poruke .................................... 45

7.4

Distributivna lista za slanje e-mail poruka........................................................................ 46

Edukativni digitalni sadraj...................................................................................................... 50

8.1

Osnovni tehniki zahtjevi za digitalni sadraj ................................................................... 50

8.2

Digitalni sadraj ................................................................................................................ 51

8.2.1

Osobine digitalnih edukativnih sadraja ................................................................... 51

8.2.2

Vrste digitalnih edukativnih sadraja ........................................................................ 52

8.2.3

Kategorije digitalnih edukativnih sadraja ................................................................ 54

8.3

Kreiranje obrazovnih jedinica ........................................................................................... 55

8.3.1
8.4

Kako izraditi obrazovnu jedinicu (objekat uenja)? .................................................. 55

Savjeti kod preuzimanja i objavljivanja ............................................................................ 58

8.4.1

Kada preuzimate - proitajte uslove koritenja ........................................................ 58

8.4.2

Kada niste sigurni - zatraite doputenje za koritenje ............................................ 58

8.4.3

Kada objavljujete - navedite uslove koritenja ......................................................... 58

8.5

Creative Commons licence ............................................................................................ 59

Prilog 1: Edukativni sadraji i alati ................................................................................................... 61

Lanaco d.o.o.
3

Napredna informatika obuka Internet i E-mail

1 ta je Internet?
Internet (eng. INTERnational NETwork) predstavlja svjetski fenomen razmjene informacija ili
kako ga jo nazivaju mrea nad mreama. Sam poetak Interneta, datira iz 60-tih godina u SAD,
kada je uspostavljen sa ciljem, da se povee vie udaljenih raunara i ureaja putem telefonskih
linija. Projekat koji je zapoet 1969. god., pod nazivom ARPA, predviao je povezivanje svih
bitnijih vojnih, vladinih i naunih institucija u SAD-u, u cilju jaanja odbrambene moi.
Realizacija projekta u potpunosti je zavrena 1973 god., kada je nastala prva raunarska mrea,
pod nazivom ARPAnet. Poslije toga, prva javna mrea poinje sa radom izmeu dva raunarska
centra Yale i City 1981 god.
Od tada pa do danas, ta mrea proirila se na sve kontinente svijeta.
Internet je mrea vie miliona raunara, koji su povezani tako da se sa bilo kog od njih, na neki
drugi raunar, moe proslijediti proizvoljna koliina informacija. Da bi va raunar pristupio
Internetu, potrebno je da se prvo povee sa raunarom serverom Internet provajdera (kao to su
INECCO, BLIC NET, TEOL itd.), ranije preko telefonske linije (koritenjem modema), a danas
sve ee preko mrenih ureaja koji se nazivaju ruteri.
Provajder je na slian nain (ali brom vezom) povezan sa svojim provajderom i ta se hijerarhija
protee navie. Hijerarhija se zavrava na nekoliko velikih svjetskih provajdera, povezanim
monim vezama.
Internet nema vlasnika.
1.1

Razlika izmeu Interneta i World Wide Web-a (WWW)

Kao to smo rekli, Internet je mrea svih mrea, koja prua razliite usluge, tj. servise svojim
korisnicima (pretraivanja web stranica, slanja i primanja elektronske pote, sluanja audio i video
sadraja, prenosa velikih fajlova, itd.).
WWW (World Wide Web) je jedan od servisa , tj. najpopularniji servis Interneta. On omoguava
pregledanje web stranica sa tekstovima, slikama, animacijama, itd.
Web stranice su meusobno povezane vezama zvanim hiperveze (linkovi) koji podravaju, tzv.
HTTP protokol, za razmjenu informacija (protokol koji pretvara jezik za kreiranje web stranice u
grafiku prezentaciju stranice u web pregledniku).
WWW se definie i kao skup mrenih resursa, dostupnih svima. Pronalaenje odreenog resursa
se ostvaruje unoenjem adrese (web adrese) u program (web preglednik).

Lanaco d.o.o.
4

Napredna informatika obuka Internet i E-mail

U ovom dijelu spomenuemo jo jedan servis, a to je FTP (File Transfer Protocol - protokol za
prenos datoteka). FTP je uobiajen naziv za najstariju i vrlo vanu uslugu na Internetu koja slui
za prenos podataka izmeu raunara. Te datoteke se uvaju na odreenim mrenim raunarima
koji su dostupni svima ili samo odreenim korisnicima. Jedinstvenost FTP-a (s obzirom na Web,
odnosno protokol HTTP) je u tome to podatke ne moemo pregledati u njihovom izvornom
obliku prije nego to ih prenesemo u svoj raunar.

Uputstvo za koritenje Inecco FTP naloga

1.2

Parametri FTP naloga:

Naziv FTP servera (host name): hosting2.inecco.net
Korisniko ime (User name): -------Lozinka (Password): ------Kako postaviti neto na FTP server:

U adresno polje internet preglednika upiite adresu: ftp://hosting2.inecco.net

Upiite parametre za vau grupu i kliknite na Log On.

Slika 1-1: Logovanje na FTP nalog

Zatim otvorite stranicu u Windows Explorer-u:

Lanaco d.o.o.
5

Napredna informatika obuka Internet i E-mail

Slika 1-2: Otvaranje FTP u Windows Exploreru

Ponovo unesite parametre svoje grupe za pristup:

Slika 1-3: Ponovno upisivanje imena

Lanaco d.o.o.
6

Napredna informatika obuka Internet i E-mail

Kreirajte folder sa svojim imenom i prezimenom (kao da radite u Windows Explorer-u)

Slika 1-4: Kreiranje novog foldera na FTP nalogu

Napomena: Svaka grupa ime svoj FTP nalog svi nastavnici u jednoj grupi koriste isti nalog i
odgovorni su za uvanje podataka i odgovorno i paljivo postavljanje i preuzimanje dokumenata u
folderu grupe.

ta je to URL i web adresa?

1.3

URL adresa (Uniform Resource Locator) je simboliki nain oznaavanja jedinstvenog mjesta
(web stranice ili nekog drugog resursa) na Internetu.
Svaki raunar ukljuen u Internet mreu, moe da se adresira na dva naina: navoenjem broja
(numerike adrese) ili mnemonike (simbolike) adrese. Numerika adresa (IP adresa) je, u stvari,
niz od 32 nule ili jedinice, ali se predstavlja kao 4 decimalna broja meusobno odvojena takom
(npr. 194.118.204.19) i preko numerike adrese raunari znaju komunicirati.
Ljudi, lake pamte i koriste simbolika imena. Komponente simbolikog imena razdvajaju se
takama.
Jedan primjer URL adrese je http://www.ecdl.ba gdje je:

http:// - oznaka servisa HTTP (protokola za prikazivanje web stranica)

www oznaka najpopularnijeg servisa na Internetu

ecdl domensko ime

Lanaco d.o.o.
7

Napredna informatika obuka Internet i E-mail

ba top level domen

Drugi primjer URL adrese je: ftp://www.pcwebopedia.com/stuff.exe - gdje je:

ftp:// oznaka servisa FTP (protokola za prebacivanje velikih fajlova)

www.pcwebopedia.com web adresa na Internetu

stuff.exe fajl na navedenoj lokaciji

Domensko ime ili samo domen, je ime koje neka kompanija odabere da preko njega bude poznata
na Internetu. Ovo ime, kad se registruje (zakupi), jedinstveno je na svjetskom nivou i niko ga
drugi ne moe koristiti.
Domeni se razlikuju po svojoj ekstenziji, koja predstavlja njihov identifikacioni kod. Tri
najpopularnija tipa Top Level Domena (TLDs), koji su nezavisni od drave u kojoj se nalazite,
su:
.COM: Skraeno za .commercial. .COM domeni su najpopularniji tip domena, koji su dostupni i
pojedincima i organizacijama.
.NET: Skraeno za .network, prvenstveno namijenjeni "tehnikim" site-ovima. Meutim, dostupni
su bilo kome, ko eli ovakvu ekstenziju svog "Internet imena".
.ORG: Skraeno za .organization. Prvenstveno namijenjeni neprofitabilnim organizacijama, ali i
drugima koje ele da imaju takvo ime.
The Internet Corporation for Assigned Names and Numbers (ICANN), organizacija koja je
odgovorna za administraciju Top Level domena irom svijeta, odobrila je i upotrebu raznih drugih
ekstenzija za domene: .areo .biz .info .museum .name .pro .tv .cc
Domen imena, mogu takoe koristiti ekstenziju koja je dodijeljena odreenoj zemlji. Za Bosnu i
Hercegovinu, ekstenzija je .BA. Svaka zemlja ima odreeno tijelo, nadleno za dodjeljivanje
domena na nivou drave i svoja pravila.
Web adresa se upisuje u adresno polje Internet Explorera i oznaava lokaciju web stranice na
internetu. Kad upiete adresu, kliknite miem na dugme Go ili samo pritisnite tipku Enter na
tastaturi. Ukoliko ste ispravno unijeli adresu, otvorie vam se eljena web stranica.
Neki primjeri Web adresa su:
www.inecco.net

Internet provajder INECCO

www.lanaco.com

Preduzee LANACO

Lanaco d.o.o.
8

Napredna informatika obuka Internet i E-mail

www.nezavisne.com

Internet izdanje Nezavisnih novina

www.microsoft.com

Microsoft korporacija

www.microsoft.com/bih

Microsoft korporacija za BiH

Web adresu morate tano upisati da biste dobili eljenu stranicu na Internetu. Oznaka http://
ispred upisane adrese, predstavlja protokol preko kog se stranice prenose sa nekog raunara iz
svijeta i prikazuju u vaem programu (Internet Explorer-u) na vaem raunaru (nije obavezno da
se unese runo).
Programi kojima se pregledaju web stranice, nazivaju se web preglednici. Najpoznatiji su: Internet
Explorer, Mozilla, Google Chrome, Opera...
Internet Explorer
Internet Explorer je jedan od najkorienijih web preglednika danas u svijetu. Naravno prije
pokretanja Internet Explorera (IE) potrebno je uspostaviti konekciju izmeu raunara i Internet
provajdera. Pokretanje IE-a vri se na vie naina: jedan je da kliknete dva puta na ikonicu IE na
desktopu, a drugi je da kliknete na dugme Start - Programs i na izborniku odaberete opciju
Internet Explorer.
Prilikom pokretanja, Internet Explorer e otvoriti prvu, poetnu stranu. Promjena poetne stranice
izvodi se na sljedei nain:
Kliknite na komandu Tools Kliknite na opciju Internet Options u ponuenom prozoru, na
kartici General, kliknuti u polje Home Page i ukucati adresu koju elite da bude poetna
kliknite na OK

Slika 1-5 Podeavanje web preglednika Internet Explorer-a

Lanaco d.o.o.
9

Napredna informatika obuka Internet i E-mail

Slika 1-6: Podeavanje poetne stranice (Home Page) u web pregledniku

Na sljedeoj slici, prikazane su alatke koje moete vidjeti u prozoru Internet Explorer-a, a koje
imaju sljedee znaenje:

Slika 1-7: Izgled komandi u Internet Explorer-u (verzija 6)

Back (Nazad) Povratak na prethodno izabranu stranu

Forward (Naprijed) Povratak na zadnju posjeenu stranu

Stop (Zaustavi) Zaustavljanje uitavanje tekue stranice

Refresh (Osvjei) Ponovno uitavanje stranice

Home (Poetna stranica) Vraanje na Poetnu stranicu

Search (Traiti) Pretraivanje interneta po kljunoj rijei

Favorites (Omiljena mjesta) Otvaranje omiljenih Web lokacija

History (Istorija) Omoguava da ponovo pregledate stranice koje ste ve gledali

Print (tampanje) - tampanje tekue stranice

Mail (Pota) Otvaranje programa za rad sa elektronskom potom

Nakon Internet Explorer-a 6, pojavile su se verzije Internet Explorer 7 i Internet Explorer 8, koje
imaju neto drugaiji raspored komandi, ali princip njihovog koritenja je isti kao u verziji 6.

Lanaco d.o.o.
10

Napredna informatika obuka Internet i E-mail

Naslovna
linija

Tabovi
(kartice)

Adresna

Komande

linija

Slika 1-8: Izgled prozora Internet Explorer-a verzije 8

Jedna od skorijih novosti u web preglednicima je pojava tabova (kartica), pomou kojih je
mogue otvoriti vie stranica istovremeno i prebacivati se izmeu njih u radu.

Lanaco d.o.o.
11

Napredna informatika obuka Internet i E-mail

2 Sigurnost na internetu
2.1

Sigurne web stranice

Za stranice na kojima korisnici unose korisniko ime, lozinku, broj kreditne kartice, i slino,
potrebno je osigurati siguran transfer tih informacija sa raunara korisnika do servera koji je traio
te podatke. Da bi se kreirala ta zatita, podaci se ifruju (enkriptuju). Na taj nain, samo onaj
kome su podaci namijenjeni moe dobiti korisnu informaciju, tj. moe ih deifrovati.
Stranice koje osiguravaju transfer podataka imaju oznake:

Stranice koje poinju sa https://; (stranice koje koriste sertifikate za zatitu

saobraaja)

Simbol katanca - oznaava da je stranica zatiena sertifikatom

Ako kliknete na simbol katanca, dobiete dodatne informacije o sertifikatu: ko potvruje identitet
stranice (ime stranice), informacija o tome da je konekcija sa serverom enkriptovana (zatiena), a
ako kliknete na opciju View Certificates, dobiete jo detaljniji pregled sertifikata.

Slika 2-1 https:// - stranice koje koriste sertifikate za zatitu saobradaja

Slika 2-2 Identifikacija Website-a

Lanaco d.o.o.
12

Napredna informatika obuka Internet i E-mail

2.2

Digitalni sertifikat web stranice

Na internetu postoji mnogo stranica koje e od vas zahtjevati da unesete vae line podatke (ime,
prezime, adresa, telefon...), da biste pristupili toj stranici, kupovali preko online prodavnica,
otvorili nalog za elektronsku potu (google mail, yahoo mail, hotmail, windows live...) itd. Vrlo je
vano da u svakom trenutku, znate kome dajete vae podatke, odnosno da li moete vjerovati toj
stranici, da se nee zloupotrijebiti vae line informacije. Iz tog razloga se koriste digitalni
sertifikati.
Digitalni sertifikat je elektronska "lina karta", koja potvruje va identitet ili identitet nekog
drugog tijela na internetu i u elektronskom poslovanju. Digitalni sertifikat, omoguava jednoj
strani u komunikaciji, da se uvjeri u stvarni identitet druge strane i obrnuto.
to se tie interneta, one stranice koje zahtjevaju vae line podatke, u veini sluajeva koriste
digitalne sertifikate koje su date vama na uvid da se uvjerite u pravi identitet te stranice. Takoe,
takve stranice koriste sertifikate i za enkripciju saobraaja izmeu vas i te osobe ili ustanove ili
preduzea, to znai da vae podatke niti jedan zlonamjernik ne moe "presresti" i pogledati.
Ako kliknete na simbol katanca koji oznaava zatienu stranicu digitalnim sertifikatom, dobiete
dodatne informacije o sertifikatu: ko potvruje identitet stranice (ime stranice), te informaciju o
tome da je konekcija sa serverom enkriptovana (zatiena).

Komanda
View
certificates
Slika 2-3: Prikaz zatite web stranice digitalnim sertifikatom

Ako kliknete na opciju View Certificates dobiete jo detaljniji pregled sertifikata:

Lanaco d.o.o.
13

Napredna informatika obuka Internet i E-mail

Slika 2-4: Detalji o digitalnom sertifikatu

ta znai informacija "Koje je sertifikaciono tijelo izdalo sertifikat" (engl. Issued by)?
Na slici stoji da se sertifikaciono tijelo koje je izdalo sertifikat zove "VeriSign Class 3 Extended
Validation SSL CA". Internet Explorer koji je instaliran kao dio operativnog sistema Windows
XP, ima na sebi ve definisanu listu izdavaa sertifikata kojima vjeruje (Trusted Publishers), a
jedan od njih je i navedeni Verisign. To znai da e va Internet Explorer prihvatiti prikazani
sertifikat kao validan, tj. sa datom stranicom moete komunicirati bez bojazni da e neko ukrasti
vae podatke koje upisujete na stranicu.
Ako otvarate neku stranicu sa sertifikatom, a Internet Explorer u svojoj listi nema informaciju o
izdavau tog sertifikata, on e vas automatski obavijestiti da mu izdava sertifikata nije poznat i
da je pristup takvoj stranici rizian. Naravno, vi moete i nastaviti sa pristupom, ali to vam se ne
preporuuje ukoliko niste apsolutno sigurni o kojoj je stranici rije, te da prihvatate sertifikat koji
nije ugraen u Internet Explorer.

Lanaco d.o.o.
14

Napredna informatika obuka Internet i E-mail

Slika 2-5: Upozorenje o digitalnom sertifikatu

Poruka sa slike govori o tome da sertifikat ove stranice nije izdat od sertifikacionog tijela kome
Internet Explorer vjeruje, odnosno ne nalazi se u listi "Trusted Publishers". Ako se radi o stranici
za koju sigurno znate kome pripada (npr. preduzeu u kom radite), obavezno kontaktirajte
administratora web stranice ili kliknite opciju Continue to this website (not recommended).
Za sve ostale stranice za koje ne znate kome pripadaju, a dobijete ovo upozorenje, preporuuje se
da je ne otvarate, tj. da kliknite na opciju Click here to close this webpage.

Lanaco d.o.o.
15

Napredna informatika obuka Internet i E-mail

3 Preglednici i pretraivai
3.1

Preglednici

Prije nego to ponemo objanjenje Internet pretraivaa, moramo vidjeti ta je to Web preglednik
(Web Browser). Web Browser je program sa kojim moete pregledati web stranice na Internetu.
Browser-i rade na taj nain to sa web stranica uitavaju HTML (Hypertext Markup Language) i
nakon uitavanja ih prikau korisniku. Najpoznatiji Web preglednici su:

3.2

Internet Explorer

Mozila Firefox

Opera

Google Chrome

Netscape

Pretraivai

Pretraivanje podataka na Internetu, u dananje vrijeme, nezamislivo je bez upotrebe Internet

pretraivaa. U mnotvu Internet stranica, bilo bi jako teko da nasumino kucate web adresu
stranice sve dok ne bi dobili ono to traite. Kao prvo, kada unosite web adresu odreene Internet
stranice, morate znati taan naziv da bi je otvorili.
Ako, na primjer, elite da saznate informacije o kulturnim zbivanjima u gradu Banja Luci, a ne
znate tanu web adresu prezentacije grada Banja Luke, bez upotrebe pretraivaa, vi biste
nasumino kucali web adresu u Internet Exploreru koja sadri ime grada (npr. www.banjaluka.com ili www.banjaluka.org itd.). Postoji mnotvo kombinacija rijei, koje biste morali
unositi da bi doli do prave adrese. Upotrebom Internet pretraivaa, sami sebi olakavate
pretraivanje. Dovoljno je samo da upiete kljune rijei u pretraiva i on e sam nai
odgovarajue web stranice, vezane za tu kljunu rije.
Internet svakim danom sve vie raste, tj. svakim danom se pojavljuju nove stranice, pa stoga i
Internet pretraivai svakim danom auriraju svoje baze, tako da su vam nove informacije
dostupne u svakom momentu.
Najpoznatiji Internet pretraivai su:

Lanaco d.o.o.
16

Napredna informatika obuka Internet i E-mail

Slika 3-1: Web stranica www.google.com

Slika 3-2: Web stranica www.msn.com

Slika 3-3: Web stranica www.bing.com

Lanaco d.o.o.
17

Napredna informatika obuka Internet i E-mail

Slika 3-4: Web stranica www.yahoo.com

Pored ovih, postoje jo i sljedei pretraivai:

ALTAVISTA (www.av.com)

EXCITE (www.excite.com)

GOTO (www.goto.com)

LYCOS (www.lycos.com)

HOTBOT (www.hotbot.com)

DOGPILE (www.dogpile.com)

ASK (www.ask.com)

POGODAK (www.pogodak.ba)

BIHLINK (www.bihlink.com)

KRSTARICA (www.krstarica.com)

YU SEARCH (www.yusearch.com)

TRAIM (www.trazim.com)

I:

3.3

Pretraivanje po kljunoj rijei

Kada otvorite bilo koji pretraiva, prvo to moete uoiti je polje u koje moete upisivati kljune
rijei, vezane za informacije koje elite da pronaete. Na primjer, ako elite da naete informacije
vezane za zdravlje, u polju za upis kljunih rijei napiite rije "zdravlje". Osim pojedinih rijei, u
pretraiva moete unijeti i kompletnu frazu, s tim da upisanu frazu, stavite pod znake navoda
(npr. "tampanje formata A4").
Lanaco d.o.o.
18

Napredna informatika obuka Internet i E-mail

Slika 3-5:Pretraga stranica koje govore o pojmu zdravlje

Pritiskom na tipku ENTER (ili klikom na dugme SEARCH (trai) na samom pretraivau)
pretraiva e vam ispisati listu web dokumenata u kojima je kljuna rije pronaena.

Broj
pronaenih
stranica koje
sadre
zadatu
kljunu rije

Lista Web
stranica

(rezultat

pretrage)

Slika 3-6: Rezultati pretrage u Google pretraivau

Ono to se mora napomenuti, jeste da rezultat traenja u razliitim pretraivaima, najee nije
isti. Pretraivai naime rade po principu indeksiranja. Indeksi predstavljaju baze podataka
(informacija), koje pretraivai pretrauju, nakon to unesete kljunu rije i pritisnete tipku
ENTER.
Svaki pretraiva, koristi svoj jedinstveni nain za indeksiranje, pa zbog toga i rezultat pretrage,
nee biti isti, kod razliitih pretraivaa. Isto tako, sam rezultat traenja, zavisi od toga koliko
esto pretraiva aurira svoju bazu podataka. Na primjer, web stranica www.kino.com moe biti

Lanaco d.o.o.
19

Napredna informatika obuka Internet i E-mail

"ugaena" (prestati sa radom), a da vam pretraiva i dalje prikazuje ovu stranicu kao rezultat
traenja. To su tzv. "mrtve veze" (Dead Links).
Na sljedeim slikama, moete vidjeti drugaije rezultate pretrage po kljunoj rijei zdravlje,
koritenjem drugih pretraivaa.

Slika 3-7: Rezultati pretrage u Yahoo pretraivau

Slika 3-8: Rezultati pretrage u Bing pretraivau

Ono to veina Internet pretraivaa posjeduje kao dodatnu opciju, jeste "Search Suggestion"
(prijedlog pri traenju po kljunoj rijei). To znai da, kada ponete unositi neku kljunu rije,
pretraiva e vam ponuditi listu pojmova vezanih za tu kljunu rije.

Lanaco d.o.o.
20

Napredna informatika obuka Internet i E-mail

Prijedlozi
kljunih

rijei

za pretragu

Slika 3-9: Pojavljivanje prijedloga pri pretrazi

Kao to vidimo na slici, kada unesemo rije "papir", sam pretraiva nam sugerie (predlae),
pojmove vezane uz uneenu rije (papirne kese, papirklip itd.). Naravno, predloie vam samo
one pojmove, koje taj pretraiva sadri u svojoj bazi podataka (indeksu).

Napredno pretraivanje

3.4

Pretragu po kljunoj rijei, vrlo lako moete izdefinisati tako da prikaz bude sljedei:

samo stranice napisane na nekom od jezika

stranice iz odreene drave

da prikae rezultat pretrage po formatu datoteke (PDF, PS, DOC, XLS...)

prema poziciji kljunih rijei na stranici

prema datumu kada su stranice prvi put viene

Na narednoj slici, prikazana je stranica za podeavanje naprednog pretraivanja:

Lanaco d.o.o.
21

Napredna informatika obuka Internet i E-mail

Slika 3-10: podeavanje naprednog pretraivanja u Google-u

Rezultat je sljedei:
Oznaka da ste
koristili naprednu

pretragu

Slika 3-11: Rezultati naprednog pretraivanja

Na prethodnoj slici, moemo primijetiti oznaku Personalizirano, koja oznaava da ste koristili
napredno pretraivanje.
Napomena: ako u naprednom pretraivanju definiete da lista stranica bude samo iz odreenog
regiona (drave), a sve druge opcije ostavite standardne, oznaka Personalizirano se nee pojaviti.

Lanaco d.o.o.
22

Napredna informatika obuka Internet i E-mail

3.5

Ugraeni pretraivai

Mnogi Internet preglednici, kao to su Internet Explorer, Mozila Firefox, Opera itd., vam nude
mogunost pretrage informacija unutar samog preglednika, tj. koritenjem ve ugraenog Search
Bar-a (trake za pretragu). Search Bar je podeen da koristi odreeni Internet pretraiva pri
traenju informacija. Svaki preglednik ima ve unaprijed podeen standardni (default) pretraiva
za Search Bar. Na primjer, Search Bar u Mozila Firefox pregledniku je podeen standardno da
koristi Google pretraiva, Internet Explorer - LiveSearch pretraiva, mada se to moe i
promijeniti.

SearchBar (traka za
pretragu) - polje u koje
unosite kljune rijei
Dugme za
pretragu

Standardni
Lista internet

pretraiva

pretraivaa

(default)
Slika 3-12: Pretraivai u Internet Explorer-u 7

Standardni
pretraiva (default)

Lista internet
pretraivaa

Slika 3-13: Pretraivai u Mozila Firefox-u

Kao to je prikazano na prethodnim slikama, iz liste pretraivaa moete izabrati bilo koji od
ponuenih, a isto tako pomou opcije "Find More Providers" (pronai jo pretraivaa) u
Internet Explorer-u ili opcije "Manage Search Engines" (upravljanje pretraivaima) u Mozila
Firefox-u, moeta da postavite i druge pretraivae u listu.
Lanaco d.o.o.
23

Napredna informatika obuka Internet i E-mail

Kako da koristite Search Bar?
U polje za unoenje rijei unesete odreen pojam i pritisnete dugme za pretragu. Nakon toga ete
dobiti rezultat pretrage (u zavisnosti kako podesite va Search Bar, rezultati pretrage se mogu
razlikovati).
Napomena: na prethodnim slikama je prikazan Internet Explorer verzija 7. U Internet Explorer-u
verzije 6, nemate posebno izdvojenu traku za pretragu nego morate kliknuti na dugme SEARCH
da biste dobili Search Bar.

Lanaco d.o.o.
24

Napredna informatika obuka Internet i E-mail

4 Favorites/Bookmarks
4.1

Oznaiti web stranicu, izbrisati oznaku

Favoriti (engl. Favorites), poznati i pod nazivom oznake (engl. Bookmarks), su zgodan nain da
organizujete i pronaete web stranice koje esto posjeujete. Favorites, odnosno Bookmarks,
fascikle nisu nita drugo nego ve ugraene fascikle u samim web preglednicima (Internet
Explorer, Mozila Firefox, Opera, itd...) koje vam slue da u njima sauvate adrese stranica koje
esto posjeujete (koje su vam omiljene, tj. favoriti). Termin "Favorites" se koristi u Internet
Explorer-u, a "Bookmarks" u Mozilla Firefox-u. I ostali preglednici koriste jedan od ova dva
termina.
U Favorites/Bookmarks fasciklu spremate samo web adresu eljene web stranice, to znai da je
neete moi pregledati ako se niste spojili na Internet (ako niste online).

4.2

Kreiranje i brisanje novih fascikli

Pri smjetanju web stranice, tj. njene adrese, u favorite (oznaene stranice), bie ponekad
potrebno da kreirate novu fasciklu u Favorites fascikli zbog organizovanja web adresa u
podfascikle. Ponovite proceduru za dodavanje stranice u favorite, te u prozoru Add a Favorite
kliknite na dugme New Folder. Nazovite ga po elji, te kliknite na dugme Add da dodate web
adresu u tek kreiranu fasciklu.

Opcija kojom
kreirate novu
fasciklu
Slika 4-1: Kreiranje nove fascikle u Favorites fascikli

Recimo da elite kreirati fasciklu sa vaim imenom i da u nju premjestite navedene spremljene
web adrese iz liste. To ete uraditi na sljedei nain:

u meniju, kliknite na Favorites

Lanaco d.o.o.
25

Napredna informatika obuka Internet i E-mail

izaberite opciju Organize Favorites

Ako elite da organizujete spremljene

adrese

(da

kreirate

podfascikle),

koristite opciju Organize Favorites

Slika 4-2: Organizovanje favorita

u dijalokom okviru "Organize Favorites" kliknite na dugme New Folder; pojavie se u

listi nova fascikla kojoj trebate dati neko ime (npr. vae ime)

2. Ukucajte naziv fascikle

1. Kliknite na
New Folder

Slika 4-3: Organizovanje favorita kreiranje nove fascikle

kad ste kreirali fasciklu, oznaite jednu od spremljenih web adresa (jedan klik lijevim
tasterom mia)

kliknite na dugme Move da je prebacite u svoj novu fasciklu

u dijalokom okviru Browse For Folder" oznaite fasciklu u koju hoete da prebacite
spremljenu web adresu (u ovom sluaju u fasciklu sa vaim imenom koju ste kreirali) i na
kraju kliknite na dugme OK.

Lanaco d.o.o.
26

Napredna informatika obuka Internet i E-mail

Slika 4-4: Premjetanje linka u novu fasciklu

Za svaku spremljenu web stranicu morate pojedinano da primijenite ovaj postupak. Jednom
kreirana fascikla e se uvijek nai u listi u dijalog-prozoru "Add a Favorite", tako da kad sljedei
put elite da spremite web adresu moete je odmah spremiti u vau fasciklu bez potrebe da
prolazite kroz prethodno navedene postupke reorganizacije.
Brisanje fascikle ili web adrese iz fascikle Favorites se vri u okviru Organize favorites. Oznaite
(selektujete) fasciklu ili web adresu stranice koju elite ukloniti iz Favorites fascikle, te kliknite na
dugme Delete.

Slika 4-5: Brisanje iz Favorites fascikle

4.3

Dodavanje web stranica u Favorites / Bookmark fasciklu

Postoje dva naina kako da dodate web stranicu (tj. link prema toj stranici) u
Favorites/Bookmarks:
1. Nain - Otvorite neku web stranicu u web pregledniku. Izaberite komandu Favorites, pa opciju
Add to Favorites.
Lanaco d.o.o.
27

Napredna informatika obuka Internet i E-mail

Slika 4-6: Dodavanje web stranice u Favorites

Dobiete novi dijaloki okvir "Add a Favorite" u kome moete nazvati link po vaoj elji, te
odrediti u koju fasciklu (ili podfasciklu) spremate link.
Potvrdite izbor sa klikom na komandu Add.

Fascikla u koju

Naziv linka

dete spremiti web

adresu

Slika 4-7: Potvrivanje izbora

2. Nain - ako elite da dodate web adresu stranice u Favorites/Bookmark, uradite sljedee:

otvorite neku web stranicu

na glavnoj traci sa alatima kliknite na komandu oznaenu na sljedeoj slici

Slika 4-8: Dodavanje stranice u favorite

(oznaavanje web stranice, postavljanje bookmark oznake)

4.3.1 Prikaz oznaene web stranice

Da biste otvorili spremljenu web adresu iz Favorites/Bookmarks fascikle, uradite sljedee:

u meniju ili na glavnoj traci sa alatima, kliknite na komandu Favorites

Lanaco d.o.o.
28

Napredna informatika obuka Internet i E-mail

u listi izaberite fasciklu u koju ste spremili web adresu

kliknite na tu adresu i otvorie se eljena stranica

Slika 4-9: Pokretanje pregleda stranica u favoritima

Slika 4-10: Otvaranje web stranice iz Favorites fascikle

4.4

Brisanje istorije pretraivanja

Svaki preglednik, standardno, uva sve linkove koje ste otvarali u ugraenom fasciklu koji se
zove History. Da bi ste pristupili ovoj fascikli, kliknite na dugme Favorites, a zatim na History
tab:

Lanaco d.o.o.
29

Napredna informatika obuka Internet i E-mail

Slika 4-11: Pristupanje fascikli (folderu) History

Da bi ste izbrisali sve podatke iz History fascikle, kliknite na dugme Tools, a zatim izaberite
opciju Internet Options (Interent Opcije). U prozoru Internet Options kliknite na Delete, pa
jo jednom Delete.

Dugme Delete za
brisanje sadraja
History fascikle
Slika 4-12: Brisanje sadraja History fascikle

Lanaco d.o.o.
30

Napredna informatika obuka Internet i E-mail

5 Preuzimanje materijala sa interneta

U ovom poglavlju vidjeemo kako se web stranice spremaju na raunar, kako se sputaju fajlovi
sa web stranice na raunar (engl. Download), zatim kopiranje i ljepljenje teksta, slika i URL
adrese sa web stranice u dokument, kao i pripremu prije tampanja i tampanje web stranice.

5.1

Snimanje fajlova

5.1.1 Spremanje web stranice na disk raunara

Spremanje web stranice je vrlo korisno kada trebate da informacije koje ste pronali na internetu
prebaciti nekoj drugi osobi (koristei bilo koji prenosni medij - USB memorija, CD medij, floppy
disk i sl.). Isto tako, ako ste pronali neke informacije, a elite kasnije da ih pregledate, spremanje
stranice vam moe pomoi.
U dananje vrijeme, sve vei broj korisnika posjeduje stalni pristup Internetu (24-satni online
pristup), pa za ponovno pregledavanje neke stranice koriste Bookmarks, odnosno Favorites
fascikle. Meutim, korisnici koji nemaju stalan pristup Internetu, tj. koriste dial-up pristup,
spremanjem stranica mogu doi do sadraja stranice i kad su offline (nisu povezani na Internet), te
na taj nain utedjeti i na potronji telefonskih impulsa.
Stranicu koju ste pronali moete spremiti na sljedei nain:

u meniju, kliknite na opciju File

izaberite opciju Save As

Slika 5-1: Spremanjeweb stranice na raunar

Lanaco d.o.o.
31

Napredna informatika obuka Internet i E-mail

u dijalog-okviru "Save Web Page" odaberite mjesto na raunaru gdje ete sauvati web
stranicu (polje Save In), dajte joj novo ime ako elite, i u polju "Save As Type" izaberite
tip datoteke.

Slika 5-2: Prozor koji se otvara prilikom spremanja web stranice na raunar

U polju "Save As Type" postoje 4 opcije:

Webpage, complete (*.htm;*.html) - ovom opcijom se uva cijeli sadraj stranice sa

izgledom kao i izvorna stranica, ali kao .htm fajl (datoteka) u njenoj vezanoj fascikli u
kojoj je smjeten sadraj stranice.

Web Archive, single files (*.mht) - ovom opcijom se uva cijeli sadraj stranice sa
izgledom, kao i izvorna stranica, ali kao jedan fajl

Webpage, HTML only (*.htm,*.html) - ovom opcijom se uva stranica tako da e se na

njoj pojaviti samo tekst i okviri od slika i to u novom rasporedu (tj. nee se nalaziti na istoj
poziciji kao na izvornoj stranici)

Text File (*.txt) - ovom opcijom se uva samo tekst sa stranice u .txt datoteci

Napomena: Kada spremate web stranicu, spremiete samo onu stranicu koju trenutno vidite,
odnosno neete moi vidjeti podstranice, kao to neete moi otvoriti bilo koju hipervezu koja se
nalazi na toj stranici, ako ste offline.

Lanaco d.o.o.
32

Napredna informatika obuka Internet i E-mail

Kad ste sauvali svoju stranicu, na vrlo lak nain je moete i prebaciti na neki prenosni medij.
Jednostavnim klikom desnim tasterom mia, na fasciklu u kojoj ste sauvali stranicu, dobijate
opcije Copy, odnosno Paste. Na ovaj nain stranicu moete kopirati na USB memoriju, floppy
disk ili bilo koje drugo mjesto na vaem raunaru. Ako elite da spremljenu stranicu sauvate na
CD ili DVD medij, onda morate koristi program za narezivanje ovakvih tipova medija (kao, na
primjer: Nero Burning Rom, Roxio, BurnQuick, Cheetah itd...).

Sputanje fajlova sa web stranice

5.2

Sputanje fajlova sa web stranice (poznatije kao Download), se vri na sljedei nain:

Koritenjem internet pretraivaa, pronaite fajl koji elite da skinete (za primjer smo
uzeli sputanje fajla Modul 1 Sadraj sa www.ecdl.ba stranice)

Kada postavite kursor mia na link

za sputanje, on de se promijeniti
u ovakav izgled (ruka sa
ispruenim prstom)

Link za sputanje fajla Modul

1 Sadraj

Slika 5-3: Primjer sputanja fajla sa web stranice

Klikom na link otvorie se dijalog File Download (Sputanje datoteke).

Lanaco d.o.o.
33

Napredna informatika obuka Internet i E-mail

Slika 5-4: Dijalog prozor (File Download)

U dijalogu File Download imate ponuene tri opcije:

klikom na dugme Open fajl e odmah poeti da se sputa i kad se zavri sputanje,
automatski e se otvoriti u odgovarajuem programu (u ovom sluaju u programu Word).
Otvoreni fajl moete spremiti koritenjem opcije Save as u samom programu.

klikom na dugme Save otvorie se dijalog Save As u kome ete izabrati lokaciju na
raunaru gdje elite da spustite i spremite fajl (podrazumijevana lokacija je My
Documents), a zatim pritisnite dugme Save.

klikom na dugme Cancel odustaete od sputanja fajla

Podrazumijevana
lokacija

Klikom na strelicu pored

polja Save In otvoride se
padajuda lista iz koje moete
da izaberete lokaciju

Slika 5-5: Save As dijalog

Nakon to ste odabrali opciju Save u dijalogu File Download, podesili lokaciju na koju ete
spremiti i spustiti fajl i kliknuli na dugme Save u dijalogu Save As, fajl e poeti da se sputa. Po
zavretku sputanja, bie vam ponuene tri opcije u dijalogu Download Complete, a to su:

Lanaco d.o.o.
34

Napredna informatika obuka Internet i E-mail

Open da odmah otvorite sputeni fajl (sa lokacije koju ste prethodno postavili)

Open Folder da otvorite folder (lokaciju) u koji ste spustili i spremili fajl

Close da zatvorite dijalog i ne uradite trenutno nita (fajl se nee izbrisati)

Napomena: Ovako sputen fajl uvijek moete otvoriti tako to odete na lokaciju (folder) koju ste
prethodno izabrali prije samog sputanja, a na toj lokaciji izaberete i otvorite fajl.

Slika 5-6: Download Compleate

5.3

Besplatni softver

Slobodan softver (en. free software), definisan od strane Free Software fondacije, je softver koji
se moe koristiti, kopirati, mjenjati i redistribuirati bez ikakvih restrikcija. Uobiajni nain
distribucije softvera kao slobodnog je za softver koji je licenciran pod slobodnom licencom (ili
kao javno vlasnitvo), te da je njihov izvorni kod javno dostupan (za kompajlirani jezik).
Mnogi ljudi, kojima je slobodni (engl. free znai i slobodan i besplatan prim. prev.) softver
nov, zbunjeni su jer se rije "free" u pojmu "free software" ne koristi na oekivani nain. Njima
"free" znai "besplatan". Engleski rjenik navodi skoro dvadeset razliitih znaenja rijei "free".
Samo je jedno od njih "besplatan". Ostale se odnose na slobodu i nepostojanje ogranienja. Kada
govorimo o free software, mislimo na slobodu, a ne cijenu.
Softver koji je "free" jedino u smislu da ne morate plaati za njegovo koritenje jedva je imalo
slobodan. Moe vam se zabraniti njegovo irenje, a skoro sigurno vam je zabranjeno njegovo
poboljavanje.
Linkovi na stranice sa kojih moete preuzeti besplatni softver:
http://www.tucows.com/; http://www.microsoft.com/downloads/en/
Lanaco d.o.o.
35

Napredna informatika obuka Internet i E-mail

6 E-mail
6.1

Sortiranje e-mail poruka

Da bi ste sortirali potu u tabelarnom prikazu foldera, kliknite na bilo koje polje koje predstavlja
odreenu kolonu sa informacijama, i sva pota u folderu e se sortirati i grupisati po kriterijumu
koje predstavlja to polje (npr. ako kliknete na polje From sva pota e biti sortirana i grupisana po
poiljaocima pote):

Sortirana i
grupisana pota
po poiljaocima

Slika 6-1: Sortiranje pote po poiljaocima pote

Sortiranje se moe vriti po razliitim kriterijumima, npr. po nazivu, po datumu, po veliini

poruka i sl.

6.2

Kreiranje i brisanje e-mail foldera

Sva dolazna pota se smjeta u fasciklu Inbox. Meutim, u Outlooku moete kreirati i dodatne
fascikle, npr. sa imenima osoba od kojih esto primate potu, i u njih premjetati potu od takvih
osoba (manuelno ili automatski pomou opcije Rules and Alerts).
Da bi ste kreirali novi folder (fasciklu) u Inbox-u, uradite sljedee:

kliknite desnim tasterom mia na folder u kojem elite da kreirate novi podfolder (na
Inbox)

iz liste izaberite opciju New Folder

Lanaco d.o.o.
36

Napredna informatika obuka Internet i E-mail

Slika 6-2: Opcija za kreiranje novog foldera

otvorie se dijalog New Folder u kome ete:

o u polje Name upisati naziv novog foldera
o iz liste Folder Contains oznaiti ta e ovaj folder sadravati (podrazumijevani
sadraj je Mail and Post Items)
o u listi Select where to place the folder oznaite folder u kojem ete kreirati novi
folder
o kliknite na dugme OK

nakon ovog postupka, pored foldera Inbox e se pojaviti znak + (koji oznaava da taj
folder sadri i podfoldere) i ako kliknete na znak vidjeete va novi kreirani folder.

Slika 6-3: Primjer kreiranog foldera

Lanaco d.o.o.
37

Napredna informatika obuka Internet i E-mail

6.3

Prebacivanje e-mail poruka u e-mail fascikle (foldere)

E-mail poruke moete prebacivati iz foldera u folder prevlaenjem tako to selektujete jednu ili
vie poruka, te ih prevuete u eljeni folder. Prebacivanje poruke na drugi nain se vri tako to
kliknete desnim klikom na poruku, izaberete opciju Move to Folder, te izaberete folder u koji
elite premjestiti poruku.

Slika 6-4: Komanda za prebacivanje poruke u drugi folder

Slika 6-5: Izbor foldera za premjetanje poruke

Potvrdite izbor foldera za premjetanje poruke, klikom na dugme OK.

6.4

Upravljanje porukama pomou pravila

Pravilo predstavlja radnju koju Microsoft Outlook automatski izvrava pri prijemu ili slanju
poruka na osnovu uslova koje ste naveli. Pravilo moete da kreirate iz predloka, poruke ili
pomou sopstvenih uslova.
Pomou arobnjaka za pravila moete odabrati brojne uslove i radnje. Korienje pravila vam
pomae da ostanete u toku i budete dobro organizovani.
Prije nego to napravite pravilo za nekog poiljaoca, trebali biste da napravite posebnu fasciklu za
tog poiljaoca:

Lanaco d.o.o.
38

Napredna informatika obuka Internet i E-mail

Slika 6-6: Kreiranje novog foldera Ukplcsup

Zatim, desnim klikom kliknite na mail poiljaoca za kojeg hoete da napravite pravilo, i izaberite
Rules Create Rule.

Lanaco d.o.o.
39

Napredna informatika obuka Internet i E-mail

Slika 6-7: Kreiraj pravilo (Crate Rule) komdna

Slika 6-8: Opcije za kreiranje pravila

Kao to vidimo na prethodnoj slici, oznaite sljedee:

From ukplcsup@microsoft.com i

Move the item to folder: (klikom na dugme Select Folder oznaite folder koji ste kreirali
za tog poiljaoca i kliknite na OK)

Nakon to kliknete na dugme OK u dijalogu Create Rule pojavice se dijalog Success:

Lanaco d.o.o.
40

Napredna informatika obuka Internet i E-mail

Slika 6-9: Uspjeno kreirano pravilo (Success)

Oznaite opciju Run this rule now on messages alredy in the current folder (Primjenite ovo
pravilo na poruke koje ve postoje u Inboxu) i kliknite na OK. Svi mejlovi koje ste ranije dobili
od tog poiljaoca za kojeg pravite pravilo e se automatski prebaciti u folder kojeg ste kreirali za
tog poiljaoca.

Slika 6-10: pokretanje pravila na ved postojede poruke

Lanaco d.o.o.
41

Napredna informatika obuka Internet i E-mail

7 Adresar
Jedan od dovoljno neiskoritenih dijelova programa za rad sa elektronskim porukama je adresar
(engl. Address Book, Contacts). Adresar moe da sadri mnogo podataka o kontaktima od email adrese do potanske adrese, brojeva telefona, naziva kompanije, pozicije u kompaniji, slike
kontakta itd.

7.1

Dodavanje kontakta u adresar u programu Outlook Express

U prozoru programa Outlook Express kliknite na ikonicu Address ili idite na komandu Tools Address Book. Kliknite na ikonicu New:

Slika 7-1: Dodavanje novog kontakta (komanda New)

Dobiete opcije New Contact (novi kontakt), New Group (nova grupa), New Folder (nova
fascikla). Kliknite na opciju New Contact. Otvorie se prozor Properties. U njega unesite podatke
vaeg kontakta.

Slika 7-2: Unoenje podataka novog kontakta u adresar

Lanaco d.o.o.
42

Napredna informatika obuka Internet i E-mail

7.2

Dodavanje kontakta u adresar u programu Microsoft Outlook

Adresar u programu Microsoft Outlook se koristi kao lista kontakata, i moe se nai pod dijelom
Contacts. Za dodavanje novog kontakta kliknite na ikonicu New, pa na opciju Contact.

Slika 7-3: Dodavanje novog kontakta u programu Microsoft Outlook

Slika 7-4: Upisivanje podataka za novi kontakt

Kad upiete sve informacije uz odreeni kontakt kliknite na Save & Close dugme.
Upisane kontakte moi ete koristiti u pisanju novih poruka, tako to ete kliknuti na polje To:,
nakon ega e se otvoriti lista kontakata koju moete pretraiti i kliknuti na eljeni kontakt (neete
morati upisivati runo adresu odreenog kontakta u To: polje).

Lanaco d.o.o.
43

Napredna informatika obuka Internet i E-mail

7.2.1 Dodavanje i brisanje detalja o kontaktu
Polja koja moete unijeti o novom kontaktu prikazana su na slici:

Slika 7-5: Podaci o kontaktu koji mogu biti uneseni

Kad upiete sve poznate podatke o nekom kontaktu kliknite na komandu Save & Close, da snimite
kontakt u va adresar.
Brisanje kontakata iz adresara moete uraditi selektovanjem odreenog kontakta u listi, te
pritiskom na tipku Delete na tastaturi ili klikom na komandu sa glavne trake sa alatima.

Slika 7-6: Komanda za brisanje kontakta

Lanaco d.o.o.
44

Napredna informatika obuka Internet i E-mail

7.3

Dodavanje kontakta u adresar pomou dolazee e-mail poruke

U primljenoj e-mail poruci, u polju From: e biti upisana e-mail adresa poiljaoca poruke. Desnim
klikom na tu adresu, poiljaoca moete dodati u va adresar, preko komande Add to Outlook
Contacts:

Slika 7-7: Dodavanje poiljaoca u kontakte

Ukoliko kontakt ve postoji sa nekim ve upisanim podacima, MS Outlook e vas pitati da li da

dodate novi kontakt bez obzira to takav kontakt ve postoji ili elite promijeniti podatke
postojeeg kontakta (uz prikaz detalja koji e se promijeniti u odnosu na ranije upisane):

Slika 7-8: Promjene postojedeg kontakt

Lanaco d.o.o.
45

Napredna informatika obuka Internet i E-mail

7.4

Distributivna lista za slanje e-mail poruka

Distributivne liste za slanje e-mail poruka su efikasan nain da organizujete svoju komunikaciju
na nain da svoje kontakte grupiete. Na taj nain postiete da pri adresiranju neke poruke (u
sluaju velikog broja adresa), umjesto pojedinanog biranja svakog kontakta iz adresara, upiete
naziv grupe u To: polje
U programu Outlook Express kreiranje grupe se vri na sljedei nain:

Otvorite adresar (engl. Address Book)

Kliknite na komandu New, te na komandu New Folder

Slika 7-9: Kreiranje nove distributivne grupe

Kliknite u polje Group Name i dajte naziv grupi:

Slika 7-10: Definisanje imena grupe i lanova grupe

Zatim klikom na dugme Select Members izaberite kontakte koje elite smjestiti u ovu grupu ili
kreirajte novi kontakt koji e biti lan ove grupe preko komande New Contact.

Lanaco d.o.o.
46

Napredna informatika obuka Internet i E-mail

U programu Microsoft Outlook kliknite na komandu Contacts. Kliknite na komandu New, pa na
Distribution List:

Slika 7-11: Kreiranje nove distributivne liste

Nazovite grupu nekim imenom, te dodajte lanove na Select Members. U prozoru Select
Members izaberite lanove te klikom na dugme Members dodajte ih u distributivnu listu.
Potvrdite kreiranje nove grupe i dodavanje lanova na dugme OK, te na opciju Save and Close.

Slika 7-12: Dodavanje lanova u novu distributivnu grupu

Slanje e-mail poruke svim lanovima grupe u Outlook Express-u (distributivne liste) se vri na
sljedei nain:

Pokrenite kreiranje nove poruke (Create Mail)

Kliknite na polje To:

Lanaco d.o.o.
47

Napredna informatika obuka Internet i E-mail

Izaberite odreenu grupu, te klikom na strelicu (oznaenu na sljedeoj slici), prebacite je

u polje To:

Potvrdite izbor na OK

Sve ostale radnje su iste kao kod slanja e-mail poruke jednom korisniku

Slika 7-13: Dodavanje grupe u polje To:

Slanje e-mail poruke svim lanovima grupe u Microsoft Outlook programu (distributivne liste)
se vri na sljedei nain:

Pokrenite kreiranje nove poruke New, pa kliknite na polje To:

Izaberite odreenu grupu, te klikom na strelicu (oznaenu na sljedeoj slici), prebacite je

u polje To: , potvrdite izbor na OK

Sve ostale radnje su iste kao kod slanja e-mail poruke jednom korisniku

Lanaco d.o.o.
48

Napredna informatika obuka Internet i E-mail

Slika 7-14: Dodavanje distributivne liste u polje To:

Nakon dodavanja distributivne liste u adresno polje To:, ona e se pojaviti sa malim znakom +
ispred naziva grupe. Klikom na taj + znak moete vidjeti pregled svih lanova grupe (njihove
mail adrese), te obrisati ili dodati neku adresu naknadno. Kad grupu prikaete u polju To:, klikom
na znak +, ne moete je ponovo skupiti pod zajedniki naziv.

Oznaka da se radi o
distributivnoj grupi (vie
primalaca)

Slika 7-15: Prikaz distributivne liste u polju za slanje

Lanaco d.o.o.
49

Napredna informatika obuka Internet i E-mail

8 Edukativni digitalni sadraj

U ovom dokumentu su date preporuke za kreiranje, evaluaciju, selektovanje i koritenje digitalnog
sadraja. Digitalni sadraj koji se koristi u edukativne svrhe mora bit lak za upotrebu, ali i
pogodan za razliite hardverske i softverske platforme. Ovdje su dati minimalni tehniki zahtjevi
za kreiranje i upotrebu digitalnog sadraja, bez uplitanja u sam sadraj, tj. njegov kvalitet u
edukativnom smislu.

8.1

Osnovni tehniki zahtjevi za digitalni sadraj

Osnovni zahtjevi, tj. parametri digitalnog sadraja su: dostupnost, prenosivost, iskoristivost i
ponovna iskoristivost.
Dostupnost - stepen dostupnosti dig. sadraja od strane svih uenika i studenata, tj. korisnika
sadraja, ukljuujui i one sa oteenjima sluha, vida i slino.
Prenosivost - jednostavnost koritenja , tj. prenoenja sadraja sa jedne hardverske ili softverske
platforme na drugu.
Iskoristivost - jednostavnost rada sa ulaznim i izlaznim sadrajem u jednom sistemu (unos, ispis,
kopiranje itd.).
Ponovna iskoristivost - stepen autonomnosti edukativnog objekta, da li se radi o jedinici koja je
dovoljna sama za sebe i u kojoj mjeri, da li se moe primijeniti u drugom kontekstu.
Ovi tehniki zahtjevi se odnose na kreatore sistema i web stranica koji se koriste od strane
korisnika sistema (ministarstva, obrazovnih institucija, nastavnika, pedagoga itd.).
Postoji itav niz standarda koji predstavljaju minimalne zahtjeve kad se kreira takav jedan sistem,
poput W3C smjernica, SCORM standarda, SVG format za grafiku, formati za low i high propusni
opseg i mnogi drugi.
Meutim, ovaj dokument pretpostavlja da je takav sistem ve implementiran i prilagoen za
koritenje (npr. Moodle, WebCT (Course Tools) ili Blackboard Learning System ili neki slian
sistem), te se na bavi tim standardima, ve preporukama za kreatore, tj. autore samog digitalnog
sadraja najvie nastavnike koji kreiraju digitalne lekcije i testove.

Lanaco d.o.o.
50

Napredna informatika obuka Internet i E-mail

Digitalni sadraj

8.2

Sadraj namijenjen uenju i poduavanju, predstavljen u nekom od elektronskih oblika, zove se

digitalni edukativni sadraji.
8.2.1 Osobine digitalnih edukativnih sadraja
Pod sadrajem se podrazumijeva bilo koji materijal (tekst, slika, tablica, grafikon, animacija,
simulacija, Video zapis i sl.) koji moe imati reklamni, informativni ili edukativni karakter.
Osnovne osobine edukativnog sadraja su:

prisutnost teme, lekcije ili obrazovnih zadataka kojima se sadraj bavi

prisutnost popisa edukativnih ciljeva

poseban dizajn i dijelovi (moduli) kroz koje se ui

prisutnost aktivnosti za uenje koje potiu korisnika na uenje

prisutnost aktivnosti provjere nauenog

Prilikom stvaranja edukativnog sadraja potrebno je detaljno osmisliti postupak uenja i izgled
obrazovnog sadraja kao bi se postigli obrazovni ciljevi. Sam postupak uenja sastoji se od
nekoliko osnovnih koraka:

upoznavanje s temom ili problemom uenja

predstavljanje sadraja i injenica koje treba usvojiti

uvjebavanje i ponavljanje sadraja

provjeravanje nauenog

Da bi obrazovni sadraj bio to potpuniji, poeljno je da sadri sve korake uenja.

Prilikom stvaranja i oblikovanja sadraja potrebno je koristiti razliite tehnike uenja i
poduavanja i paziti na izgled sadraja. Korisniku je vano na koji e nain uiti kao to mu je
vano kako e sadraj izgledati. Tako e, na primjer, radije sudjelovati, ako je u postupak uenja
ukljueno rjeavanje zagonetki, kvizova znanja, krialjki i slino i ako sadraj, osim teksta, sadri
slike, grafikone, tablice i slino.
Digitalni obrazovni sadraji imaju prednost u podruju predstavljanja sadraja za uenje jer ih je
mogue obogatiti dodatnim digitalnim materijalima kao to su animacije, Video zapisi i
simulacije, a neke korake je mogue unaprijediti kao na primjer provjeru znanja koja moe biti
obraena od strane raunara.

Lanaco d.o.o.
51

Napredna informatika obuka Internet i E-mail

8.2.2 Vrste digitalnih edukativnih sadraja
Digitalizacija edukativnih sadraja omoguila je da se sadraji mogu stvarati i predstavljati u
razliitim oblicima i veliinama.
Male obrazovne jedinice od kojih se mogu slagati vee i kompleksnije cjeline zovu se objekti
uenja.
U novije vrijeme se na Internetu mogu pronai tzv. repozitoriji koji predstavljaju skladita takvih
obrazovnih jedinica. Njihovim slaganjem, korisnici mogu stvarati kompleksnije obrazovne
jedinice kao to su digitalni udbenici, prirunici i sl.. Korisnici na taj nain stvaraju svoja
digitalne sadraje, odnosno oblikuju ih prema vlastitim obrazovnim potrebama.
Najmanje obrazovne jedinica koje mogu samostalno postojati i biti sastavni dio sloenih
obrazovnih sadraja su:

Tablica

Grafikon

Crte

Video zapis

Prezentacija

Simulacija

Animacija

Tablica je organizovana grupa podataka koji su predstavljeni u redovima i kolonama. Moe

postojati kao samostalni edukativni materijal ili kao dio lekcije.
Grafikon daje grafiki prikaz podataka u tablici pa se najee u praksi pojavljuje prikazan
zajedno s tablicom s podacima. Grafikon moe postojati i kao samostalni sadraj, na primjer,
grafiki prikaz sheme organizacije ljudi u nekom preduzeu ili grafiki prikaz nekog postupka ili
pojave.
Crteom se smatra grafiki prikaz oblika na nekoj povrini. Crte se u digitalnom obliku moe
dobiti tako da se skenira s papira ili se povrina crtanja zamijeni ekranom raunara, a obina
olovka ulaznim ureajem (miem, svjetlosnom olovkom i sl.). Crteom se moe prikazati kako
radi neki ureaj ili se moe opisati neka pojava. Crte moe imati i umjetniki karakter ili se
koristiti za ilustraciju knjiga ili asopisa.
Video zapis podrazumijeva vremenski dui ili krai digitalno snimljen filmski sadraj. Cijeli
Video zapis se moe sastoji od niza vidoe isjeaka (klipova) koji se mogu izdvojiti iz Video

Lanaco d.o.o.
52

Napredna informatika obuka Internet i E-mail

zapisa, te initi manje samostalne jedinice. Najmanja jedinica Video zapisa je segment ili kadar
koji sam po sebi predstavlja jednu nepominu sliku ili fotografiju.
Prezentacija je u kontekstu vrste edukativnih sadraja, materijal koji je namijenjen prezentovanju
odabrane lekcije ili teme. U prezentaciji su teoretski koncepti izloeni u obliku teza, bez
detaljnijeg objanjenja. Sadraj je predstavljen kratkim tekstom uz mogunost dodavanja slike,
grafike, tablice, animacije i Video zapisa.
Simulacija podrazumijeva virtuelni program kojem je svrha kod uenika stvoriti vlastito iskustvo.
Uenici samostalno programu zadaju ulazne podatke, odnosno poetne uslove ili okolnosti nekog
dinaminog scenarija koji u zavisnosti od toga daje neki izlazni rezultat.
Animacija podrazumijeva dinamiku i vizuelnu prezentaciju nekog modela, procesa ili pojave
koja omoguava polaznicima vizuelno praenje procesa u vremenu i prostoru. Korisnici mogu
upravljati tokom animacije, te mogu animaciju pomicati naprijed i nazad, ali ne mogu uticati na
poetne uslove.
Od takvih jednostavnijih edukativnih jedinica moemo, po sistemu lego kockica, napraviti
sloenije kao to su:

Tutorijal (Uputstvo)

Kviz/test

Lekcija

Prirunik

Tutorijal (Uputstvo) je obrazovni materijal koji sadri tekstualna ili vizuelna uputstva za
koritenje ili izvoenje nekog postupka, na primjer, kako radi program, ureaj ili opis kako se
izvodi fizikalni ili hemijski eksperiment.
Kviz/Test je obrazovni materijal koji je namijenjen provjeravanju znanja. Najee ga sreemo
kao dio cjelovitog edukativnog materijala. Meutim, ako je napravljen tako da poduava uenika
dajui mu opise tanih i netanih odgovora, moe postojati i kao samostalni obrazovni materijal.
Lekcija je obrazovni materijal koji se bavi obraenom nastavnom cjelinom koja najee traje
odreeni vremenski period (30min, 45min ili due). Sastoji se od veeg broja manjih meusobno
povezanih edukativnih jedinica koje sadre edukativne ciljeve i opisane teoretske koncepte uz
mogunost koritenja prezentacije, ilustracija, primjera, zadatka, testova znanja, Video zapisa i
linkova na druge materijale na Internetu.

Lanaco d.o.o.
53

Napredna informatika obuka Internet i E-mail

Prirunik je obrazovni materijal koji se bavi zadanom temom. Sadrava skup lekcija koje su
sastavljene od razliitih multimedijalnih dijelova.

8.2.3

Kategorije digitalnih edukativnih sadraja

Spajanjem manjih obrazovnih jedinica u vee cjeline moemo praviti digitalne zbirke, udbenike,
tematske kataloge te zbirke animacija i/ili simulacija. Cilj svake spomenute kategorije je dati
pregled teoretskog i praktinog koncepta odabrane teme na nain da korisnik moe to bolje
nauiti i provjeriti svoje znanje. Stoga je poeljno da obrazovne jedinice budu to bolje metodiki
i didaktiki osmiljene, te spojene u cjelinu na nain da to bolje podue uenika.
Digitalni udbenik ili skripta je obrazovni materijal koji pokriva jedno zadano tematsko
podruje te je sastavljen od vie cjelina (poglavlja i podpoglavlja). Omoguava prezentaciju
teoretskih koncepata i primjera s ciljem usvajanja i provjeravanja znanja i vjetina iz odabranog
podruja.
Digitalna zbirka zadataka ili primjera je zbirka koja sadri niz aktivnosti, vjebi i zadataka koji
od uenika trae aktivno uestvovanje: samostalno vjebanje i uvjebavanje, najbolje u nekoliko
nivoa kako bi uenici postepeno razvili zadane sposobnosti i vjetine te znali primijeniti steeno
znanje.
Zbirka simulacija je kolekcija zamiljenih stvarnih ili izmiljenih situacija koje pomau ueniku
da razumiju neki problem, proces ili pojavu. Simulacije moraju biti tako osmiljene da
korisnicima omoguavaju samostalno zadavanje ulaznih podataka kako bi uenici na osnovu toga
mogli pratiti i analizirati izlazne parametre (rezultate).
Zbirka animacija je kolekcija dinamikih i vizuelnih prezentacija i modela koji opisuju neki
proces ili pojavu. Zadatak animacija je omoguiti korisnicima praenje nekog procesa u prostoru i
vremenu. Animacija se moe izvoditi automatski ili na nain da korisnici sami mogu upravljati
njezinim tokom pomiui je, npr. naprijed-nazad.
Virtuelna tura ili obilazak je digitalni materijal koji opisuje obilazak kroz odreeni cjeloviti
stvarni ili zamiljeni prostor (npr. muzej, graevinski objekat itd.) s dodatnim tekstualnim i audiovizuelnim objanjenjima. Virtuelne ture su pogodne za opisivanje situacija kada nije mogu
odlazak na odreeno mjesto, a potrebno je uenicima opisati izgled stvarnog okoline

Lanaco d.o.o.
54

Napredna informatika obuka Internet i E-mail

Tematski katalog je katalog koji moe biti portal za uenje ili prouavanje odreenog podruja
ili teme. Katalog mora biti sortiran, grupisan, te svaki link mora imati objanjenje. Katalog,
takoe, mora imati mogunost pretraivanja i pribavljanja zadatih pojmova i informacija.
On-line kurs je organizovano on-line obrazovanje unaprijed odreenog trajanja i unaprijed
odreenog broja polaznika, koje podrazumijeva postojanje digitalnih edukativnih materijala za
uenje, on-line komunikaciju polaznika i predavaa (email ili forum), on-line provjeru znanja,
izradu zadataka i/ili seminara i uputstva za polaznike. Moe se organizovati i provoditi u
kombinaciji s klasinim predavanjima.

8.3

Kreiranje obrazovnih jedinica

Podsjeamo, obrazovne jedinice su: tablice, grafikoni, crtei, Video zapisi, prezentacije,
simulacije i animacije. Vee jedinice su: Tutorijal (Uputstvo), Kviz/test, Lekcija, Prirunik.
Prva i osnovna preporuka, bez obzira gdje nastavnik objavljuje neku obrazovnu jedinicu, je da
koristi ve postojei sadraj kojim se slui u uionici (slike, tekstovi, slajdovi, itd.), te da pored
tog, obaveznog dijela, dopuni, tj. obogati lekciju sa dodatnim sadrajem, linkovima, online
resursima i sl.
8.3.1 Kako izraditi obrazovnu jedinicu (objekat uenja)?
U principu, za kreiranje objekata uenja potrebno je znanje izrade web stranica, izrade animacija
za prikazivanje na webu, poznavanje tehnologije snimanja video zapisa i njihovog postavljanja na
Internet/web ili znanje koritenja sistema za upravljanje uenjem.
Ukoliko su oblikovani prema savremenim standardima (npr. SCORM) za izradu objekata uenja,
takve je obrazovne materijale mogue relativno lako prenositi u druga obrazovna okruenja i
sisteme za e-uenje.
1. Ispitivanje tehnike valjanosti kojom bi se ocjenjivalo koje tehnike standarde
ispunjava digitalni obrazovni materijal:

postojanje metadata podataka

brzina uitavanja stranica

funkcionalnost linkova

zahtjev za instalacijom dodatnih programa (tzv. plug-in)

prilagoenost stranica za tampanje

prilagoenost stranica osobama s posebnim potrebama

Lanaco d.o.o.
55

Napredna informatika obuka Internet i E-mail

sigurnost

interoperabilnost (funkcionalnost na razliitim opertivnim sistemima)

segmentiranost ("learning object")

2. Pedagoka provjera:

postojanje uputa za koritenje digitalnog obrazovnog materijala

definisan profil korisnika

definisana metoda uenja

definisani obrazovni ciljevi

definisana predznanja

mogunost odabira niova (stepena) uenja

sadraj je primjereno "razlomljen" (podijeljen) za prikaz na ekranu

obavezni nastavni sadraji vidljivo su odvojeni od dopunskih materijala

spisak pojmova

popis linkova

popis literature

3. Provjera dizajna:

preglednost

itljivost

ujednaenost fontova

ujednaenost boja

4. Navigacije:

intuitivnost

veza s poetnom stranicom

veza s ostalim glavnim dijelovima digitalnog obrazovnog materijala

navigacijski elementi konzistentno su provedeni na svim stranicama

postojanje mape

postojanje indexa

mogunost pretraivanja

5. Multimedjijalni elemenati:

grafika (slike, sheme, tablice)

animacija

Lanaco d.o.o.
56

Napredna informatika obuka Internet i E-mail

simulacija

audio zapis

video zapis

6. Provjera komunikacijskih elemenata:

asinkrona komunikacija
o e-mailom
o e-forumom
o postojanje uputa i pravila rada

sinkrona komunikacija
o videokonferencijom
o audiokonferencijom
o chatom
o interaktivnom ploom

7. Elemenati za evaluaciju:

za procjenu znanja:
o postojanje uputstava za rjeavanje testova, te pravila ocjenjivanja
o pretest za procjenu predznanja
o testovi za samoispitivaje tokom koritenja digitalnog obrazovnog materijala
(formativno testiranje)
o suma testova za procjenu znanja sa svrhom ocjenjivanja
o primjerenost broja testova

za evaluaciju digitalnog obrazovnog materijala

o ankete
o opti dojam
o auriranost
o potreba ponovne recenzije nakon 30%-tne izmjene e-materija
o istaknuta oznaka za "copyright" kojom se identifikuje autor i vlasnik digitalnog
obrazovnog materijala

Lanaco d.o.o.
57

Napredna informatika obuka Internet i E-mail

8.4

Savjeti kod preuzimanja i objavljivanja

8.4.1 Kada preuzimate - proitajte uslove koritenja

Prilikom preuzimanja sadraja, obavezno proitajte uslove koritenja. Uslovi koritenja sadre
informacije o tome ta smijete , a ta ne smijete initi s autorskim djelom kojeg preuzimate. Na
knjigama su uslovi koritenja navedeni na poetku knjige, a na web stranicama na dnu naslovne
stranice. U novije vrijeme, autori edukativnih sadraja koriste Creative Commons licence koje
im omoguavaju da kreiraju i postave vlastite uslove koritenja na svojim web stranicama. Ako su
autorska djela na web-u objavljena kao public domain (javni domen) moete ih koristiti bez
traenja dozvole autora.

8.4.2 Kada niste sigurni - zatraite doputenje za koritenje

Ako ste traili, a niste pronali uslove koritenja, te niste sigurni na koji nain ih moete koristiti,
kontaktirajte nosioca prava i zatraite doputenje za koritenje. Tako ete biti sigurni da ni u
kojem sluaju neete povrijediti autora i njegova prava. Nosioca prava moete kontaktirati tako da
ga nazovete ili mu poaljete molbu. Navedite u molbi na koji nain, u kolikoj mjeri i u koje svrhe
elite koristiti navedeno autorsko djelo. Radi li se o edukativnim svrhama i ako vae potrebe ne
ugroavaju prava autora, ve ga promoviu, vjerovatno ete dozvolu dobiti. Vodite rauna da
prilikom koritenja bilo kojeg autorskog djela obavezno morate navesti izvor i ime autora.

8.4.3 Kada objavljujete - navedite uslove koritenja

Svoje radove moete javno ponuditi drugima na koritenje prema vlastitim uslovima koritenja.
Ako sadraj objavljujete na Internetu, moete koristiti Creative Commons licence. Najvea
prednost ovih licenci je to su zbog svoje znakovne prepoznatljivosti i specifinosti razumljive
svima u svijetu.

Lanaco d.o.o.
58

Napredna informatika obuka Internet i E-mail

8.5

Creative Commons licence

Koritenjem Interneta mogue je ostvariti univerzalan pristup edukativnm sadraju, ali

ostvarivanje takvog pristupa ipak je ogranieno strgim zakonima o autorskom pravu (Copyright
laws). Creative Commons je neprofitna organizacija koja pokuava da ublai te barijere, tako to
e omoguiti svima licence i alate da dijele svoje materijale za obrazovanje i edukaciju sa cijelim
svijetom. Licence koje daje Creative Comons omoguavaju da se literatura i nastavni planovi lako
pronau, lako podijele i lako prilagode i kombinuju, ime se pomae razumijevanje i koritenje
digitalniih obrazovnih sadraja.
Ovi alati i licence omoguavaju svima, od samostalnih autora do velikih organizacija i institucija,
jednostavan, standardizovan nain da zadre svoje autorsko pravo dozvoljavajui odreenu
upotrebu njihovog rada i djela. Ova organizicaja umjesto tradicionalnog naina zatite autorskih
prava, sva prava zadrana (all rights reserved), upotrebljava slogan neka prava zadrana
(some rights resreved).
Kombinacija alata koje prua Creative Commons i korisnika ovih licenci omguava vei broj
digitalnih sadraja namijenjenih obrazovanju, koji se mogu kopirati, distribuirati, ureivati i
iznova praviti, a sve to u okvirima zakona o autorskim pravima.
Zajednika osobine svih licenci koje izdaje Creative Commons jeste to to omoguava autorima
digitalnih sadraja da zadre svoje autorsko pravo dok omoguavaju drugima da kopiraju i koriste
njihova djela, bar u nekomercijalne svrhe. Takoe, svima koji imaju Creative Commons licencu
ova organizacija priznaje zasluge koje zasluuju, odnosno licencirani tvorci digitalnih sadraja
imaju odreenih koristi od svog rada. Ove zajednika obiljeja predstavljaju osnovu na bazi koje
kasnije sami autori odreuju dodatna ogranienja i permisije o koritenju svog djela.
Creative Commons nudi paket od est licenci napisanih prema meunarodnim dogovorima koji se
odnose na autorska prava. Meunarodne licence, kao i postojee poslovne licence, trebale bi da
budu isto priznate i da imaju isti pravni efekat, u svim dijelovima svijeta.

Lanaco d.o.o.
59

Napredna informatika obuka Internet i E-mail

Slika 8-1: Creative Commons licence

Lanaco d.o.o.
60

Napredna informatika obuka Internet i E-mail

Prilog 1: Edukativni sadraji i alati

www.eobrazovanje.com

http://partnersinlearningnetwork.com/
www.microsoft.com/education/freetools
http://photosynth.net/

http://www.worldwidetelescope.org/ - besplatan download

www.microsoft.com/PhotoStory - besplatan download

http://www.microsoft.com/downloads/en/details.aspx?FamilyID=9caca7225235-401c-8d3f-9e242b794c3a besplatan download

http://creativecommons.org/

Lanaco d.o.o.
61