Chng 7: cc phn t kh nn v in kh nn

7.1. c cu chp hnh

C cu chp hnh c nhim v bin i nng lng kh nn thnh nng lng c hc.
C cu chp hnh c th thc hin chuyn ng thng (xilanh) hoc chuyn ng
quay (ng c kh nn).
trng thi lm vic n nh, th kh nng truyn nng lng c phng php tnh
ton ging thy lc.
V d:
A
v
Cng sut: N = p.Q
(kh nn)
Ft
N
v=
Vn tc:
(c cu chp hnh)
Ft
Flx + Ft

p.A = Flx + Ft p = A
C th:

v = Q

A
Mt s xilanh, ng c kh nn thng gp:
Xilanh tc dng n (tc dng mt chiu)

Flx

Xilanh tc dng hai chiu (tc dng kp)

Xilanh tc dng hai chiu c c cu gim chn khng iu chnh c

Xilanh tc dng hai chiu c c cu gim chn iu chnh c

Xilanh quay bng thanh rng

96

ng c kh nn 1 chiu, 2 chiu

7.2. Van o chiu

Van o chiu c nhim v iu khin dng nng lng bng cch ng, m hay
chuyn i v tr, thay i hng ca dng nng lng.
7.2.1. Nguyn l hot ng ca van o chiu
Kh nn ra (2)

Thn van
Nng van
(pittng iu khin)

Tn hiu tc
ng (12)

L xo
Ni vi ngun X kh (3)
kh nn (1)
Hnh 7.1. Nguyn l hot ng ca van o chiu

Khi cha c tn hiu tc ng vo ca (12), th ca (1) b chn v ca (2) ni vi

ca (3).
Khi c tn hiu tc ng vo ca (12) (kh nn), lc ny nng van s dch chuyn
v pha bn phi, ca (1) ni vi ca (2) v ca (3) b chn.
Trng hp tn hiu tc ng vo ca (12) mt i, di tc dng ca lc l xo,
nng van tr v v tr ban u.
7.2.2. K hiu van o chiu
Chuyn i v tr ca nng van c biu din bng cc vung lin nhau vi cc
ch ci 0, a, b, c, ... hay cc s 0, 1, 2, ...
a

V tr 0 c k hiu l v tr, m khi van cha c tc ng ca tn hiu ngoi

vo.
i vi van c 3 v tr, th v tr gia l v tr 0, cn i vi van c 2 v tr, th v
tr 0 c th l a hoc b, thng v tr b l v tr 0.
Ca ni van c k hiu nh sau: Theo t/c ISO5599
Theo t/c ISO1219
Ca ni vi ngun kh
1
P
Ca ni lm vic
2, 4, 6, ...
A, B, C, ...
Ca x kh
3, 5, 7, ...
R, S, T, ...
Ca ni vi tn hiu iu khin
12, 14, ...
X, Y, ...

97

Bn trong vung ca mi v tr l cc ng thng c hnh mi tn, biu din

hng chuyn ng ca dng kh qua van. Trng hp dng b chn, c biu din
bng du gch ngang.
4(B)
2(A)
Ca ni iu khin12(X)

Ca 1 ni vi ca 4

14(Y) ca ni iu khin
Ca 1 ni vi ca 2

3(R) ca x kh khng c
5(S) ca x kh c mi ni
cho ng dn

mi ni cho ng dn

1(P)

Hnh 7.2. K hiu cc ca ca van o chiu

Mt s van o chiu thng gp:

Van o chiu 2/2

Van o chiu 4/2

Van o chiu 5/2

Van o chiu 3/2

Van o chiu 4/3

Hnh 7.3. Cc loi van o chiu

7.2.3. Cc tn hiu tc ng
Nu k hiu l xo nm ngay pha bn phi ca k hiu ca van o chiu, th van
o chiu c v tr 0. iu c ngha l chng no cha c tc dng vo nng
van, th l xo tc ng gi v tr .
Tc ng pha i din ca van, v d: tn hiu tc ng bng c, bng kh nn hay
bng in gi vung pha tri ca van v c k hiu 1.
a. Tn hiu tc ng bng tay

98

K hiu nt n tng qut

Nt bm
Tay gt

Bn p
b. Tn hiu tc ng bng c
u d
C chn bng con ln, tc ng hai chiu
C chn bng con ln, tc ng mt chiu

L xo
Nt n c rnh nh v
c. Tn hiu tc ng bng kh nn
Trc tip bng dng kh nn vo

Trc tip bng dng kh nn ra

Trc tip bng dng kh nn vo vi ng knh

2 u nng van khc nhau
Gin tip bng dng kh nn vo qua van ph tr

Gin tip bng dng kh nn ra qua van ph tr

d. Tn hiu tc ng bng nam chm in

99

Trc tip

Bng nam chm in v van ph tr

Tc ng theo cch hng dn c th

Hnh 7.4. Cc tn hiu tc ng

7.2.4. Van o chiu c v tr "0"

Van o chiu c v tr 0 l loi van c tc ng bng c - l xo ln nng van.
a. Van o chiu 2/2: tn hiu tc ng bng c - u d. Van c 2 ca P v R, 2 v
tr 0 v 1. V tr 0 ca P v R b chn.
K hiu
1

0 R

P
Hnh 7.5. Van o chiu 2/2

Nu u d tc ng vo, t v tr 0 van s c chuyn i sang v tr 1, nh

vy ca P v R s ni vi nhau. Khi u d khng tc ng na, th van s quay tr v
v tr ban u (v tr 0) bng lc nn l xo.
b. Van o chiu 3/2:
+/ Tn hiu tc ng bng c - u d. Van c 3 ca P, A v R, c 2 v tr 0 v
1. V tr 0 ca P b chn.
Ca A ni vi ca R, nu u d tc ng vo, t v tr 0 van s c chuyn
sang v tr 1, nh vy ca P v ca A s ni vi nhau, ca R b chn. Khi u d
khng tc ng na, th van s quay v v tr ban u (v tr 0) bng lc nn l xo.
K hiu:
1
A0

P R

100

Ca x
kh R

Hnh 7.6. Kt cu van o chiu 3/2

+/ Tn hiu tc ng bng tay - nt n

K hiu:
1
A0

P R
+/ Tn hiu tc ng bng nam chm in qua van ph tr
Z
Cun dy
Li st (pittng tr)

L xo

A0

P1
Van ph tr

P R
Van chnh

12 Pittng ph
L khoan
R
A
Nng van

Hnh 7.7. K hiu v kt cu van o chiu 3/2, tc ng

bng nam chm in qua van ph tr

Ti v tr 0 ca P b chn, ca A ni vi R. Khi dng in vo cun dy, pittng

tr b ko ln, kh nn s theo hng P1, 12 tc ng ln pittng ph, pittng ph b y
xung, van s chuyn sang v tr 1, lc ny ca P ni vi A, ca R b chn.

101

Khi dng in mt i, pittng tr b l xo ko xung v kh nn phn trn pittng

ph s theo ca Z thot ra ngoi.
c. Van o chiu 4/2:
+/ Tn hiu tc ng bng tay - bn p
K hiu:
1
0
A
B

P
R
+/ Tn hiu tc ng trc tip bng nam chm in
K hiu:
1
0
A
B
S
P
R
Ti v tr 0 ca P ni vi ca B, ca A vi R. Khi c dng in vo cun dy, van
s chuyn sang v tr 1, lc ny ca P ni vi ca A, ca B ni vi ca R.
d. Van o chiu 5/2
+/ Tn hiu tc ng bng c - u d
K hiu:
1 B 0 A

S P R
Ti v tr 0 ca P ni vi ca B, ca A ni vi R v ca S b chn. Khi u d tc
ng, van s chuyn sang v tr 1, lc ny ca P ni vi ca A, ca B ni vi ca S v
ca R b chn.
+/ Tn hiu tc ng bng kh nn
1 A 0 B
K hiu:
Z
S P R
Ti v tr 0 ca P ni vi ca A, ca B ni vi R v ca S b chn. Khi dng kh
nn Z tc ng vo, van s chuyn sang v tr 1, lc ny ca P ni vi ca B, ca A
ni vi ca S v ca R b chn.
7.2.5. Van o chiu khng c v tr "0"
Van o chiu khng c v tr 0 l van m sau khi tn hiu tc ng ln cui ln
nng van khng cn na, th van s gi nguyn v tr ln , chng no cha c tc
ng ln pha i din nng van. K hiu v tr tc ng l a, b, c, ...

102

Tn hiu tc ng ln nng van c th l:

Tc ng bng tay, bn p.
Tn hiu tc ng bng dng kh nn iu khin i vo hay i ra t 2 pha ca
nng van.
Tn hiu tc ng trc tip bng in t hay gin tip bng dng kh nn i qua
van ph tr. Loi van ny c gi l van o chiu xung, v v tr ca van c thay
i khi c tn hiu xung tc ng ln nng van.
a. Van o chiu 3/2
Tn hiu tc ng bng tay, c k hiu:
a
A b

P R
Khi v tr a, ca P ni vi ca A v ca R b chn. V tr b, ca A ni vi ca R
v ca P b chn.
b. Van xoay o chiu 4/3
Tn hiu tc ng bng tay, c k hiu:
a
b
c
A
B

P
R
Nu v tr xoay nm ti v tr a, th ca P ni vi ca A v ca B ni vi R. V tr
xoay nm ti v tr b, th cc ca ni A, B, P, R u b chn. V tr xoay nm ti v tr c,
th ca P ni vi B v ca A ni ca R.
c. Van o chiu xung 4/2
Tn hiu tc ng bng dng kh nn iu khin i ra t 2 pha nng van.
K hiu:
a
b
A
B
Y
X
P R
Khi x ca X, nng van s dch chuyn sang v tr b, ca P ni vi vi ca A v ca
B ni vi ca R.
Khi ca X ngng x kh, th v tr ca nng van vn nm v tr b cho n khi c
tn hiu x kh ca Y.
7.3. Van chn
Van chn l loi van ch cho lu lng kh i qua mt chiu, chiu ngc li b chn.
Van chn gm cc loi sau:

103

+/ Van mt chiu
+/ Van logic OR
+/ Van logic AND
+/ Van x kh nhanh.
7.3.1. Van mt chiu
Van mt chiu c tc dng ch cho lu lng kh i qua mt chiu.
K hiu:
A
B
7.3.2. Van logic OR
Van logic OR c chc nng l nhn tn hiu iu khin nhng v tr khc nhau
trong h thng iu khin.
A
K hiu:
P1
P2
Khi c dng kh nn qua ca P1, s y pittng tr ca van sang phi, chn ca P2
P1 ni vi ca A v ngc li.
7.3.3. Van logic AND
Van logic AND c chc nng l nhn tn hiu iu khin cng mt lc nhng v
tr khc nhau trong h thng iu khin.
A
K hiu:
P1

P2

Khi dng kh qua P1 P1 b chn. Ngc li dng kh qua P2 P2 b chn.

Nu dng kh ng thi qua P1, P2 ca A s nhn c tn hiu kh qua A.
7.3.4. Van x kh nhanh
Van x kh nhanh thng lp v tr gn c cu chp hnh (pittng), c nhim v
x kh nhanh ra ngoi.
K hiu:
A
P

7.4. Van tit lu

Van tit lu dng iu chnh lu lng dng kh.
7.4.1. Van tit lu c tit din khng thay i
K hiu:
A
B

104

7.4.2. Van tit lu c tit din thay i

K hiu:
A
B
7.4.3. Van tit lu mt chiu
K hiu:
A

7.5. Van iu chnh thi gian

7.5.1. Rle thi gian ng chm
K hiu:
Bnh cha

Van o chiu 3/2

A
X

0
A

t1
Van tit lu mt chiu
P R
Kh nn qua van mt chiu, cn thi gian t1 lm y bnh cha, sau tc ng
ln nng van o chiu, van o chiu chuyn i v tr, ca P ni vi ca A.
7.5.2. Rle thi gian ngt chm
K hiu:
Bnh cha

Van o chiu 3/2

A
X

0
A

Van tit lu mt chiu

t1

Rle thi gian ngt chm, nguyn l, cu to cng tng t nh rle thi gian ng
chm, nhng van tit lu mt chiu c chiu ngc li.
7.6. Van chn khng
Van chn khng l c cu c nhim v ht v gi chi tit bng lc chn khng, chn
khng c to ra bng bm chn khng hay bng nguyn l ng venturi.
K hiu:
R
P
U
Ta c lc ht chn khng:

105

.D 2
F=
.p (p = p a p u )
4
Trong : F - lc ht chn khng (N);
D - ng knh a ht (m);
pa - p sut khng kh ktc (N/m2);
pu - p sut chn khng ti ca U (N/m2).
Lc F ph thuc vo D v pu.

7.7. cm bin bng tia

Cm bin bng tia l loi cm bin khng tip xc, tc l qu trnh cm bin khng
c s tip xc gia b phn cm bin v chi tit.
Cm bin tia c 3 loi: cm bin bng tia r nhnh, cm bin bng tia phn hi v
cm bin bng tia qua khe h.
7.7.1. Cm bin bng tia r nhnh

Cm bin

C chn

K hiu
X

X
p
p

p sut ngun p, p sut r nhnh X v khong cch S.

Nu khng c c chn th dng kh i thng (X=0)
Nu c c chn th dng kh r nhnh X (X=1).
7.7.2. Cm bin bng tia phn hi
C chn
a

K hiu

Cm bin

p
X
p
X

Nu khng b chn th dng kh i thng (X=0)

Nu b chn th dng kh phn hi (X=1).

106

7.7.3. Cm bin bng tia qua khe h

Gm hai b phn: b phn pht v b phn nhn, thng b phn pht v b phn
nhn c cng p sut p.
Vt chn
B phn pht
B phn nhn
p

K hiu

p
X

Khi cha c vt chn (X=0)

Khi c vt chn (X=1).

107