Professional Documents
Culture Documents
CC CHT HU C
3.1. Gluxit
3.1.1. Monosaccharide (ng n)
T cc polyalcol c t 3C n 7C b kh hyro s to ra cc phn t ng n
tng ng. Tu theo v tr kh H2 s to ra 2 dng ng:
- Nu kh H2 ti C1 s cho ng dng aldose.
- Nu kh H2 ti C2 s cho ng dng catose.
Trong nguyn t ng n c cha cc nguyn t C bt i nn c cc dng ng
phn lp th. S lng ng phn lp th c tnh bng cng thc A = 2n . Trong : A
l s ng phn, n l s lng nguyn t C bt i c trong phn t.
Ngi ta qui nh ly v tr nhm OH ca nguyn t C bt i xa nhm nh chc
nht phn thnh 2 nhm ng phn:
- Nu ti C bt i nhm OH quay pha phi th phn t thuc ng phn D.
- Nu ti C bt i nhm OH quay pha tri th phn t thuc ng phn L.
a s cc phn t ng c 5C tr ln trong dung dch u c cu trc dng
vng. C 2 loi vng: vng 5 cnh v vng 6 cnh.
Khi hnh thnh cu trc dng vng lm xut hin thm mt nguyn t C bt i mi s
xut hin dng ng phn mi. Nhm OH to ra ny gi l nhm OH - glucozid. Nu nhm
OH - glucozid quay ln trn th c dng ng phn , nu nhm OH - glucozid quay xung
di th to ra dng ng phn .
Trong t bo c nhiu loi monosaccharide khc nhau, trong c mt s loi kh
ph bin:
- Triose: aldehyl - glyceric, dioxiaceton.
- Tetraose: erytrose...
- Pentose: ribose, ribulose, xilulose ...
- Cetose: cedoheptulose.
3.1.2. Disaccharide
Disaccharide l ng i do 2 n v monosaccharide lin kt vi nhau to thnh.
Lin kt gia 2 monosaccharide l lin kt glucozid. C nhiu loi disaccharide tn ti
trong t bo. Trong , ph bin nht l maltose, saccharose, lactore.
- Maltose l loi ng i do 2 phn t .D.glucose lin kt vi nhau bng lin
kt (1 - 4) glucozid.
CH2OH
CH2OH
O
O
Maltose l thnh phn trung gian cu trc nn tinh bt v cng l sn phm phn
hu tinh bt hay glycogen khng hon ton.
- Saccharose l loi ng i do phn t .D.glucose ngng t vi phn t
.D.fructose to nn. Hai monosaccharide ny lin kt vi nhau bng lin kt (1 - 2)
glucozid to nn:
CH2OH
O
CH2OH
O
CH2OH
O
Saccharose l ng n ph bin thc vt, c nhiu trong m d tr ca nhiu
nhm cy nh ma, c ci ng.
- Lactose l loi ng i do phn t .D.galactose ngng t vi phn t
.D.glucose to nn. Lin kt gia 2 monosaccharide ny l lin kt (1- 4) glucozid:
CH2OH
CH2OH
O
O
O
O
Lactose c nhiu trong c th ng vt nht l trong sa.
3.1.3. Polysaccaride
Polysaccharide l cc gluxit phc vi phn t rt ln gm nhiu n v
monosaccharide lin kt vi nhau to nn.
Polysaccharide khng c v ngt nh monosaccharide hay disaccharide, khng tan trong
nc m ch to dung dch keo. y l nhm cht hu c ph bin v c khi lng ln
nht trn tri t. Polysaccharid rt a dng v chng loi. Trong c th sinh vt c rt
nhiu loi polysaccharide khc nhau, trong ph bin nht l tinh bt, glycogen,
cellulose.
3.1.3.1. Tinh bt
CH2OH
CH2OH
O
O
O
O
1 on amylose
* Amylopectin.Amylopectin c cu to phc tp hn. Tham gia cu to amylopectin
c khong 500.000 n 1 triu phn t .D.glucose lin kt vi nhau. Trong amylopectin
c 2 loi lin kt:
- Lin kt (1 - 4) glucozid to mch thng.
- Lin kt (1 - 6) glucozid to mch nhnh.
C khong 24 - 30 n v glucose trn mch s c mt lin kt (1 - 6) glucozid
to mch nhnh. Trn mch nhnh cp 1 li hnh thnh mch nhnh cp 2, c nh vy phn
t amylopectin phn nhnh nhiu cp rt phc tp.
Trong tinh bt t l amylopectin chim khong 80%, cn amylose chim 20%. T
l ny thay i cc nhm sinh vt khc nhau.
Tinh bt l nguyn liu d tr trong thc vt. y l dng d tr thch hp nht v
tinh bt khng c kh nng thm qua mng t bo nn khng th tht thot ra khi t bo.
3.1.3.2. Glycogen
Glycogen l polysaccharide d tr ng vt, l tinh bt ng vt. Cu trc
ca glycogen ging tinh bt nhng mc phn nhnh nhiu hn tinh bt, c khong 8
- 12 n v glucose c mt lin kt (1 - 6) glucozid to nhnh mi.
ng vt v ngi, glucogen c d tr ch yu gan. S phn hu v tng hp
glycogen c h thng cc hoocmon iu khin mt cch cht ch iu ho s n nh
lng glucose trong mu lun l hng s 1%.
3.1.3.3. Cellulose
Trong cc hp cht hu c c trong c th sinh vt th cellulose c t l cao hn c.
N l thnh phn chnh ca thnh t bo thc vt.
Cng nh amylose, amylopectin, cellulose l cht trng hp t nhiu n phn.
Thnh phn n phn ca cellulose l .D.glucose. Cc phn t .D.glucose lin kt vi
nhau bng lin kt (1 - 4) glucozid thay nhau 1 "sp" v 1 "nga". S thay i v thnh
phn v cu to ny dn n s khc bit v tnh cht gia cellulose v amylose. Phn t
cellulose khng cun xon nh amylose m ch c cu trc dng mch thng. Cu trc
ny to iu kin hnh thnh cc lin kt hyro gia cc phn t cellulose nm song song
vi nhau, to nn cu trc mng cellulose v vi si (micro fibrin) trong cu trc mng
cellulose ca t bo thc vt. Cc si ny khng tan trong nc, rt bn v c hc nn to
nn lp mng cellulose bn chc.
CH2OH
O
O
CH2OH
O
O
CH2OH
3.2. Lipid
So vi gluxit, lipid l hp cht phc tp hn v c nhiu chc nng trong c th
sng. Mt c trng chung ca nhm cht ny l cha nhiu nhm CH3 nn chng t hay
khng ho tan trong nc m ch ho tan tt trong cc dung mi hu c khng phn cc
nh etanol, clorofooc, ete ...
Lipid c nhiu loi khc nhau:
Lipid
Lipid phc tp
Lipid n gin
Photpholipid
Spingo lipid
Gluco lipid
...........
Triglyceric
Sap
Steric
O
CH2 - O - C - R1
CHOH
CH2OH
O
CH2 - O - C - R1
O
CH2 - O - C - R1
O
CH - O - C - R2
CH - O - C - R2
O
CH2OH
Mono - glyceric
Di - glyceric
CH2 - O - C - R3
Tri - glyceric
3.3. Protein
3.3.1. Acid amin - n v cu trc protein
Thnh phn cu to nn protein l cc acid amin. Acid amin l hp cht hu c
cha 2 nhm c bn: amin (NH2) v cacboxyl (COOH) vi cng thc cu to tng qut
l:
H2N - CH - COOH
R
Cc Aa c phn bit nhau bi gc R. Trong protein c 20 loi acid amin khc
nhau.
Do trong phn t Aa c cha nguyn t C bt i nn tn ti 2 dng ng phn
lp th:
H2N - CH - COOH
R
HOOC - CH - NH2
R
L.acid amin
D.acid amin
Trong 2 dng trn ch c dng L.acid amin mi tham gia cu to protein cn dng
D.acid amin ch tn ti t do trong t bo.
3.3.2. Cu to protein
3.3.2.1. Cu to protein bc I
T cc acid amin, nh lin kt peptid ni chng li vi nhau to nn chui
polypeptid:
Chui polypeptid l c s cu trc bc I ca protein. Tuy nhin, khng phi mi chui
polypeptid u l protein bc I. Nhiu chui polypeptid ch tn ti dng t do trong t
bo m khng to nn phn t protein. Nhng chui polypeptid c trt t acid amin xc
nh th mi hnh thnh phn t protein. Ngi ta xem cu to bc I ca protein l trt t
cc acid amin c trong chui polypeptid. Th t cc acid amin trong chui c vai tr
quan trng v l c s cho vic hnh thnh cu trc khng gian ca protein v t qui
nh c tnh ca protein.
Phn t protein bc I cha c hot tnh sinh hc v cha hnh thnh nn cc trung
tm hot ng. Phn t protein cu trc bc I ch mang tnh c th v thnh phn acid
amin, trt t cc acid amin trong chui.
Trong t bo protein thng tn ti cc bc cu trc khng gian. Sau khi chui
polypeptid - protein bc I c tng hp ti ribosome, n ri khi ribosome v hnh
thnh cu trc khng gian (bc II, III, IV) ri mi di chuyn n ni s dng thc hin
chc nng ca n.
3.3.2.2. Cu to protein bc II
T cu trc mch thng ca protein (cu trc bc I), hnh thnh cc lin kt ni
phn t, l lin kt hyro lm cho chui mch thng cun xon li to nn cu trc bc
II ca protein. Cu trc bc II ca protein l kiu cu trc khng gian ba chiu.
S d chui polypeptid c th cun xon li c l do trong cc lin kt trn chui
polypeptid th lin kt peptid (C - N) l lin kt bn vng, cn cc lin kt xung quanh
n (C - C) (C - N) l lin kt yu c th quay quanh trc ca lin kt peptid:
O
----- N 2 C 1 C 3 N
H
C ----
chui gn nhau hnh thnh lin kt hydro: nhm CO ca chui ny lin kt vi nhn NH
ca chui kia to nn mt th thng nht.
Cu trc protein theo dng gp np cho php phn t c th gp li bt k v tr
no trong chui, nhng nu ko cng ra d dng b t. protein bc II theo dng gp np
l c s to nn phn t protein dng si nh fibrion.
* Xon colagen. Cu trc bc II theo dng xon colagen ch c loi protein
colagen. y l dng xon c bit. T 3 chui polypeptid dng xon , chng li
xon vo vi nhau to nn si siu xon - xon cp 2.
Cu trc bc II ca protein l s chuyn giao gia cu trc mch thng (bc I) sang
cu trc khng gian. Protein dng cu trc bc II cha hnh thnh cc tm hot ng nn
cha c hot tnh sinh hc. Bi vy, cc protein chc nng (protein enzyme, protein vn
chuyn...) khng tn ti dng bc II ny. Ch c mt s protein cu trc mi tn ti cu
trc bc II nh protein vt qua mng, protein trong si c ...
3.3.2.3. Cu to protein bc III
T cu trc bc II, nh cc loi lin kt khc nhau nh lin kt disunfit, lin kt ion,
lin kt k nc ni cc Aa cc v tr khc nhau li vi nhau lm cho phn t protein
cun xon li cht hn, chuyn t cu trc dng si sang cu trc dng khi (cu, bu dc
..).
Cu trc bc III ca protein to ra ph thuc s c mt cc gc R ch khng cn
lin quan n lin kt hydro nh trong cu trc bc II.
Mc cun xon, mc cu trc bc III ca phn t protein ph thuc s c
mt v v tr ca cc Aa c kh nng to nn cc loi lin kt ion, disunfit, k nc. Bi
vy, thnh phn Aa khc nhau s to nn cu trc bc III khng ging nhau.
cu trc bc III, phn t protein hnh thnh cc trung tm hot ng do c
iu kin tp hp cc Aa thch hp li gn nhau to tm hot ng. c tm hot
ng nn protein bc III c hot tnh sinh hc v tham gia thc hin cc chc nng sinh
hc ca chng nh chc nng xc tc (enzyme), chc nng iu tit (nguyn sinh cht),
chc nng vn chuyn ...
3.3.2.4. Cu to protein bc IV
mt s phn t protein cn c cu trc phc tp hn. Trong cc phn t ny, c
mt s phn t protein bc III c cng chc nng lin kt li vi nhau nh lin kt hp
dn to nn phn t protein ln hn, phc tp hn - protein bc IV.
V d phn t hemoglobin (Hb) gm 4 phn t protein bc III kt hp li: 2 tiu th
v 2 tiu th . Mi tiu th l mt phn t protein bc III. Hai phn t dng v dng
c cu trc khc nhau lm cho chng c th n khp vo nhau nh lc ht tnh in.
Gia cc tiu th khng hnh thnh lin kt cng ho tr nn chng d tch ri ra thnh
cc protein c lp cu trc bc III.
3.3.3. Tnh cht, vai tr protein
Ribo nucleotide
H3PO4
H3PO4
H3PO4
Pentose
Ribose
Dezoxi ribose
Baz N
A, G, C, U
A, G, C, T
3.4.1.2. Cu to nucleotide
T 3 nhm thnh phn trn lin kt vi nhau to ra nucleotide.
T ng pentose lin kt vi baz nit to nn nucleozid - lin kt ni gia C1 ca
pentose vi N3 (nu l baz pirimidin) hay vi N9 (nu l baz nit purin) l lin kt
glucozid (N - C) v loi i 1 phn t H2O.
Ribo nucleotide
Dezoxiribo nucleotide
Adenozin.5' - monoP
T
U
T 4 loi nucleotide (trong ADN l dAMP, dGMP, dCMP v dTMP; trong ARN l
AMP, GMP, CMP, UMP) s to nn v s cc chui polynucleotide khc nhau. Cc
chui polynucleotide c phn bit nhau bi 3 yu t:
- Thnh phn cc nucleotide.
- S lng cc nucleotide.
- Trt t sp xp cc nucleotide.
T polyribonucleotide to ra ARN, cn t polydezoxiribonucleotide s to ra
ADN.
3.4.2.2. Cu to ADN (aciddezoxiribonucleic)
* c im cu to AND. Phn t ADN c to ra t hai chui polynucleotide hai chui ny xp song song v ngc chiu nhau. S i song ca phn t ADN bo
m c s lin kt b sung gia hai chui qua cc baz nit. Baz nit quay vo pha
gia hai chui nn hai chui phi ngc chiu nhau.
S i song cng m bo s n nh cho cu trc phn t ADN. c cc lin kt
b sung gia hai chui th hai chui phi song song.
Cc baz nit ca hai polynucleotide lin kt vi nhau bng lin kt hydro theo
nguyn l b sung: A chui ny lin kt vi T chui kia bng 2 lin kt hydro v ngc
li G chui ny lin kt vi C chui kia bng 3 lin kt hydro.
Tnh cht b sung trn bo m cho hai chui lun song song v khong cch gia
hai chui khng i do trong cp baz b sung bao gi cng c mt baz purin c kch
thc ln i km mt baz pirimidin c kch thc b.
ADN c nhiu kiu cu trc khc nhau. Mi kiu cu trc tn ti trong iu kin
ring v chng c th chuyn i ln nhau khi thay i cc iu kin tng ng. Hin
nay, ngi ta tm thy trong t bo ADN tn ti dng B, A, C, D, Z, E... trong , dng
B ph bin hn v c vai tr trong c ch truyn t thng tin di truyn.
Thnh phn ca ADN cng rt a dng. S a dng ca chui polynucleotide
phn tch trn to nn s a dng ca ADN.
Hnh thi ADN trong t bo cng rt a dng. C loi ADN si n thng, si n
dng vng, si kp thng, si kp dng vng ...
Kch thc ADN cng rt a dng, t vi trm cp baz n hng triu cp baz.
* Cu trc khng gian ADN dng B (theo Watson - Crick). Kt hp nhiu cng
trnh nghin cu v ADN trc , c bit l nghin cu ca Sachgaff cng nhng
nghin cu ca mnh, nm 1953, Watson v Crick cng b m hnh cu trc khng
gian ca ADN.
Mc d n nay ngi ta pht hin thm nhiu dng cu trc khc ca ADN,
cng nh xc nh c cu trc thc ca ADN c khc so vi m hnh l thuyt ca
Watson - Crick, nhng s ra i m hnh ca Watson - Crick tr thnh bc ngot
trong sinh hc, bo hiu s ra i ca sinh hc phn t.
Dng cu trc
B
Chiu xon
Phi
Phi
Phi
Tri
S cp N ca 1 vng
10,0
10,9
91/3
12,0
20Ao
23Ao
19Ao
18Ao
Khong cch 2n
3,4Ao
2,9Ao
3,3Ao
3,4Ao
34Ao
32Ao
31Ao
45Ao
90o
20o
18o
36o
32,7o
38,6o
- 30o
3.4.2.3. Cu to ARN
ARN l loi acid nucleic c nhng c im v thnh phn, cu to ging ADN
nhng cng c nhng c trng ring.
Thnh phn ARN cha riboza thay v dezoxiribo ADN. Baz nit ca ARN,
ngoi nhng thnh phn ging ADN, cn c U c trng ring ca ARN, T cng c trong
thnh phn ca ARN.
n phn ca ARN l ribonucleotide. T ribonucleotide lin kt vi nhau to thnh
chui polyribonucleotide. ARN cu to t 1 chui polyribonucleotide nhng cng c nhng
on to lin kt b sung gia hai phn khc nhau ca chui, trong , A lin kt vi U
thay cho T.
C nhiu loi ARN vi cu to v chc nng khc nhau, ARN thng tin (ARNm),
ARN vn chuyn (ARNt), ARN ribosome (ARNr), tin ARN (proARN), ARN phn t nh
ca nhn (Nh sng ARN), ARN mi (primer ADN)...
* ARNm. ARNm c tng hp trong dch nhn t ADN. ARNm c i sng rt
ngn: procariote ARNm ch tn ti trong vi sau pht khi thc hin xong qu trnh dch
m, cn eucariote c th ko di t vi pht n vi ngy. ARNm c ti to rt nhanh
v n ch tn ti trong thi gian ca mt thng tin. Mt ARNm c th c c nhiu ln
nu tin hnh dch m trn polyribosome.
Kch thc ARNm tu thuc kch thc phn t protein do n ph trch tng hp. S
lng ARNm cc t bo khc nhau khng ging nhau. t bo ngi c khong 80.000 100.000 ARNm khc nhau trong mt t bo.
ARNm c cu to tng qut nh sau:
- procariote:
P - P - p - 5'
AUG
AUG
protein 1
AUG
protein 2
3'
protein 3
- uecariote:
(4)
(1)
(2)
(3)
(5)
(6)
Protein
m5G.P.P.P
AUG
AUG
PolyA
ARNt c cu trc khng gian c trng. Phn t ARNt c cu trc chia nhiu thu
nh dng l ch ba, trong , c on dng vng khng c lin kt b sung, c on hnh
thnh lin kt b sung. Ngi ta chia ARNt ra lm 5 vng c thnh phn chc nng khc
nhau.
* ARNr. ARNr c tng hp trong nhn con v ngay sau lin kt vi protein
to nn cc phn t ribonucleoprotein l cc tin ribosome. Qua qu trnh trng thnh,
cc ribonucleoprotein ny chuyn t nhn con ra t bo cht v to thnh ribosome .