ELEKTRK TESSLERNDE

DOLAYLI DOKUNMAYA KARI

TOPRAKLAMA
ELEKTRK MHENDSLER ODASI
MESLEK SREKL ETM MERKEZ

Hazrlayan : Y.Mh. sa LSU

.T.. Elektrik-Elektronik Fakltesi Emekli gr. Grevlisi

.lisu

Giri
Elektrik tesisleri hayatmza geni lde girmitir. Bugn artk elektrik
enerjisinden yararlanmadan yaamann kolay olmadn syleyebiliriz. Elektrik
enerjisi saylamayacak kadar ok yerde iimizi, normal artlarda kolaylatrrken,
yaltm bozukluklar insanlar ve dier canllar iin tehlike dourabilir.
Bu tehlike Elektrik arpmas olarak adlandrlr. Yaltm bozukluklar
yangnlara da yol aabilir.

nsanlarn ve dier canllarn elektrik arpmas olay etkisinde kalmalar iin

vcutlarnn iki ayr noktasnn farkl elektriksel potansiyellerde olmas ve bu
sebeple zerlerinden akm gemesi gerekir.
Bir kiinin gerilim altndaki tesis blmlerine dokunmas dorudan veya dolayl
yollardan olabilir. Bu almada dolayl yoldan dokunma sonular ve koruma
yntemleri ele alnacaktr.
Dorudan dokunmaya kar alnan nlemler yapsal ve mekanik nlemler ile
yaltma olarak zetlenebilir.
.lisu

Elektrik arpmas sonular

Elektrik arpmas ile meydana gelen kazalar, etki bakmndan grupta
toplanabilir.
1. Elektrik akmnn sinirler, adaleler ve kalp almas zerindeki
etkileri.
2. Elektrik akmndan doan snmann ve arklarn yapt zararlar,
yanmalar.
3. Korku sebebi ile dme, arpma gibi mekanik zararlar.
nsanlar ve hayvanlar zerinde elektrik arpmas olay ayn ekilde
oluur.

.lisu

Elektrik akmnn vcuttaki etkileri

Vcudun iki noktas arasnda farkl elektrik potansiyeli varsa, bu potansiyel
farkna (gerilime) ve vcudun direncine bal olarak canl zerinden bir akm
geer. Akmn byklne ve uygulama sresine gre eitli fizyolojik etkiler
doar.
Vcut direnci bir taraftan uygulanan gerilimin deerine, frekansna bal iken
dier taraftan kiinin zelliklerine ve gerilimin uygulanma noktalarna baldr.
Vcutdan geen akm kaslarda kaslmalara yol aar. Kalp adelesinin alma
ritmini bozar. Bu olaya ventrikler fibrilasyon denir. Kalbin bozuk ritmi beynin
kanla beslenmesini nledii iin beyin lm meydana gelir.
Yaplan deneyler sonucunda akmn bykl ve uygulanma sresine bal
olarak elde edilen fizyolojik sonular gsteren ve uluslararas standartlarn
kabul ettii grafik ekte verilmitir.

.lisu

Ventrikler fibrilasyon

EKG

Kan basnc

Alternatif akm etkilerinin akm/zaman blgeleri

m s 10000
5000

C1

C2
C3

2000
1000

500
200
100
50
20
10

AC -1

0 ,1 0 ,2 0 ,5 1

AC -4

AC -3

AC -2

2 5 1 0 2 0 5 0 1 0 0 2 0 0 5 0 01 0 0 02 0 0 0 1 0 0 0 0
Vcut akm IIVB

mA

AC-1 : Genellikle tepki yoktur.

AC-2 : Zararl bir fizyolojik etki yoktur.
AC-3 : Kalp atlarnda aksaklklar grlr.

C1-C2 Vent. Fibr. olasl %5

AC-4 : Tehlikeli fizyolojik etkiler, ar yanklar. C2-C3

%50

nsan i direnci dokunma gerilimine olduu kadar, kiiden kiiye; dokunma

noktalarnn yeri ve durumuna gre deiiklikler gsterdii iin akm byklkleri
ile hesap yapmak olanakszdr. Bu sebeple dokunma gerilimi ve etki sresi
byklklerine bal olarak tehlike snrlar tarif edilmitir.
Dokunma gerilimi ve vcut akm ile ilgili dier bilgiler Elektrik Tesislerinde
Topraklamalar Ynetmelii Ek-C de bulunmaktadr.
Alak gerilim iin izin verilen dokunma gerilimi UL = 50 Vu amayacaktr.
antiyeler, tarm alanlar v.b. yerlerde bu deer 25 V olarak snrlanmtr.
230/400 V alak gerilim ebekelerinde hatal devre genel olarak:
5 s ve
TN sistemde el aletleri ve portatif cihazlar iin 0,4 s
iinde kesilmelidir.
Yksek gerilim tesislerinde dokunma gerilimi snrlar ise aadaki eri ile
verilmitir.
.lisu

Snrl akm sreleri iin izin verilen en yksek dokunma gerilimleri

1000
9
V 8
7
6
5
4
3

UTp 2
100
9
8
7
6
5
4
3
3

6 7 8 9 0,1

4 5 6 7 8 9 1

Akm sresi

4 5 6 7 8 9 10

Bu eri sadece Y.G. ebekeleri iin kullanlacaktr.

.lisu

Alak gerilim tesislerinde dolayl dokunmaya kar koruma yntemleri:

- Beslemenin otomatik olarak ayrlmas ile koruma,
- Koruma snf II olan donanm veya edeeri yaltm ile koruma,
- letken olmayan mahallerde koruma,
- Topraklamasz tamamlayc yerel epotansiyel kuaklama ile koruma,
- Elektriksel ayrma ile koruma,
- Kk gerilim,
olarak adlandrlan yntemler ihtiyaca uygun olarak deiik yerlerde uygulanr.
Yksek gerilim tesislerinde dolayl dokunmaya kar koruma yntemleri:
Yksek gerilim tesislerinde dolayl dokunmaya kar tek koruma yntemi
topraklamadr.
.lisu

Topraklama
Tanm: Elektrikli iletme aralarnn (generatr,
transformatr, motor, kesici, ayrc, direk,
aydnlatma armatr, buz dolab, amar
makinas v.b.) aktif olmayan (normal iletmede
gerilim altnda olmayan) metal ksmlarnn bir
iletken zerinden toprakla birletirilmesidir.
Toprakla balant eitli ekillerdeki
topraklayclarla (toprak elektrotlar) yaplr.

.lisu

10

Topraklamann amaca gre snflandrlmas

Topraklama balca amala yaplmaktadr.
1. Koruma topraklamas
nsanlar tehlikeli dokunma gerilimlerine kar korumak iin iletme
aralarnn aktif olmayan metal ksmlarnn topraklanmas. (Normal
artlarda gerilim altnda olmayan ksmlar)
2. letme topraklamas
letme akm devresinin, tesisin normal iletilmesi iin topraklanmas.
(Aktif ksmlarn topraklanmas. Normal artlarda gerilim altnda
olabilen ksmlar)
3. Fonksiyon topraklamas
Bir iletiim tesisinin veya bir iletme elemannn istenen fonksiyonu
yerine getirmesi iin yaplan topraklama.
Yldrm etkilerine kar koruma, rayl sistem topraklamas, letiim
tesisleri iletme topraklamas.
.lisu

11

Koruma topraklamasnn etki ekli:

A- Topraklanacak cihaz veya blm ile referans toprak (topraklanan
nesnenin elektrodundan olduka uzak, en az 20 m, bir toprak paras)
arasndaki direncin (topraklama direnci, elektrot yaylma direnci)
olabildiince kk olmasn salamak,
B- Bu suretle doacak hata akmlarn yeteri kadar byltmek ve bu srada
dokunma gerilimini tehlike snrlar iinde tutmak,
Bu maksatla yaplan topraklamaya KORUMA TOPRAKLAMASI
denmektedir.

.lisu

12

letme topraklamasnn etki ekli:

ebekelerde arzasz normal iletme durumunda ntr noktasnn topraa
kar gerilimi, dengeli yk hali iin, sfr kabul edilir. Bir fazda faz-toprak
ksa devresi meydana gelmesi halinde ntr noktas topraklanmam ise,
ntr noktas gerilimi faz-ntr gerilimine, arzasz fazlarn gerilimi de
topraa kar faz aras gerilime ular. Yaltm bakmndan istenmeyen bu
durumu nlemek iin ntr noktasnn topraklanmas yoluna gidilir. Dier
taraftan topraklama ile ebeke iin sabit potansiyelli bir nokta elde edilir.
ebekede oluan geici ar gerilimler zerinde de topraklamann etkisi
vardr.
letme esnasnda gerilim altnda olabilen noktalarn topraklanmasna
LETME TOPRAKLAMASI ad verilir.

.lisu

13

Fonksiyon topraklamas:
Dn hatt olarak topra kullanan iletiim tesislerinin alabilmesi iin
yaplan iletme topraklamasna
FONKSYON TOPRAKLAMASI
denmektedir.
Rayl sistem topraklamas, parafudrlarn topraklamas da bu snf iinde
dnlmektedir.

.lisu

14

Topraklamalarn amalarna rnekler

L1
L2
L3
PEN
Parafudr

RA

Koruma
topraklamas

RB

letme
topraklamas

RA

.lisu

Fonksiyon
topraklamas

Koruma
topraklamas
15

Topraklamada kullanlan nemli tanmlar

1. Koruma topraklamas
2. Potansiyel dengeleme
baras
3. Topraklama iletkeni

4. Koruma iletkeni

YG

A.G.

5. A.G.kablolar
6. Ntr (N) veya PEN
7. letme topraklamas

(Topraklamalarn birlemesi
artlarnn geerli olmas
halinde)

4, 1

8. Potansiyel dzenleyici
topraklayclar

4, 1

5,6

9. Temel topraklama
10. Derin topraklayc

9
8

8
.lisu

10

16

Topraklaycdan akm gemesi

Bir topraklaycdan (topraklama elektrodundan) topraa akm akt zaman,
topraklaycdan itibaren evreye doru akm yaylmas meydana gelir. Bu
yaylma topraklayc evresindeki potansiyelin ykselmesine yol aar. Toprak
iinde epotansiyel noktalar birletiren erilerin bir potansiyel adr veya
konisi meydana getirdii dnlr. Topraklayc evresindeki potansiyel
deiimi, referans toprak ile topraklaycya doru deiik noktalar arasndaki
gerilim llerek bulunur.
Aadaki slaydlar da bir ubuk elektrot evresindeki, gerek deerlere gre
izilmi, potansiyel dalm da gsterilmitir. Elektrota yakn noktalarda
potansiyel, hzla deimektedir.
Bir topraklama elektrodunun ykselen potansiyeli, bu elektrodun etki
alannda bulunan ikinci bir elektroda bal metal ksmlara tanarak, bu
ksmlarda referans topraa kar gerilim ykselebilir. Bu olaya Potansiyel
srklenmesi ad verilmektedir.
Adm gerilimleri, ekillerden de grld gibi, elektrot evresinde yksek
olacaktr. Potansiyel deiiminin yumuatlmas maksad ile elektrot
evresine potansiyel dzenleme elektrotlar yerletirilir.

.lisu

17

Potansiyel dalm

UST
TOPRAKLAMA
GERLM

UE

DOKUNMA
GERLM

UST

ADIM
GERLM

USS

POTANSYEL DAILIMI
DZENLENMEM

POTANSYEL DAILIMI
DZENLENM
1 m.

.lisu

18

ubuk topraklayc evresinde potansiyel dalm

IE
V

Ref.topraa gre Elektrot gerilimi

V 180
160
140
120
100
80
60
40

20
0
0

10

L = 2 m. D= 2.5 cm. E = 10 W.m

15

20

25

IE = 96 A. r =Elektrotdan uzaklk

=U-((IE.E/2.L).Ln(4.L.r/D(L+(r2+L2)1/2)
.lisu

19

Potansiyel dzenleme elektrotlar

Toprak yzeyi
~1 m

1. halka

~ 0,5 m

2. halka

.lisu

20

Potansiyel dzenleme

UT

UE

US

Potansiyel dzenleyici (PD)

tesis edilmi

Potansiyel dzenleyici tesis

edilmemi

Eit derinliklere tesis edilmi potansiyel dzenleyici elektrotlar.

Potansiyel dalmnda dik blmler oluabilir.

.lisu

21

Potansiyel dzenleyici topraklayclarn yerleimi

UT

US1
US2

Farkl derinliklere tesis edilmi

potansiyel dzenleyici elektrotlar

Dzenleyici elektrotlarn ap ve derinliklerine gre

adm geriliminde deiiklikler meydana gelir.

US2 > US1

.lisu

22

Potansiyel srklenmesi

IE

UTST

UTSTE

.lisu

23

ebekelerde topraklama ekilleri

Yksek gerilim ebekeleri:
Yksek gerilim ebekelerinin ntr noktasnn topraklama durumu ekilde
olabilir.
Ntr:
1. Yaltlm
2. Empedans zerinden topraklanm
3. Direkt topraklanm
Ntr noktasnn topraklanma durumu, Faz-Toprak ksa devrelerinde geecek
akma etki ettiinden, ksa devre akmnn kltlmesi iin, ntr noktasnn
empedans zerinden topraklanmas tercih edilmektedir.
Orta gerilim ebekeleri toprak ksa devresi akmlar 1000 Ai amayacak ekilde
snrlandrlmaktadr. Yurdumuzda 34,5 kVluk orta gerilim ebekelerinin 20
ohmluk bir ohmik diren ile toprakland bilinmektedir.
Dier taraftan hata akmnn rleler tarafndan doru bir ekilde
deerlendirilebilmesi ve toprak ksa devresi halinde salam fazlarda ortaya
kan ar gerilimleri snrlayabilmek iin yksek gerilimli iletim ebekelerinde
hata akmnn, byk lde snrlandrlmamas yoluna gidilmektedir.
.lisu

24

YILDIZ NOKTASI YALITILMI EBEKE

L1
L2

L3
Ic2
Ntr yaltlrsa toprak hatasnda
salam fazlarn toprakla aralarndaki
gerilim ykselir.

ICE

UL1
IC1

ICE

IC2

CE

Un: Faz aras gerilim olmak zere

UL3

UL2

CE

Ic1

.lisu

c : Gerilim faktr

ICE = 3.CE.cUn/ 3
25

YILDIZ NOKTASI BOBN ZERNDEN TOPRAKLANMI EBEKE

L1
L2
L3
Ic2
IL

ICE

ICE = 3.CE.cUn / 3

UL3
IRes

IL

ICE
UL1

Ic1

.lisu

UL2

IL= c.Un / 3..L

ICE = IL

3CE = 1/ L

26

Topraklama direnci
Topraklama direnci, bir topraklama tesisi ile bundan yeteri kadar uzakta
bulunan referans toprak arasnda llen diren deeridir. Bu deer topraklama
barasndan balayarak, topraklama iletkeni ve barasnn direnleri, topraklama
elektrotlarnn yzeyi ile toprak arasndaki gei direnci, topraklaycdaki
yaylma direnci ve referans toprak noktasndan sonraki toprak blmnn
direncinden oluur.

Repb

Rti

Rg

Ry

Ana epotansiyel bara

Rtg
Bir topraklama tesisinin direnci, seri bal
5 direnten oluur. Ry yannda dierleri
ok kk kalr.

27

Topraklama iletkenleri ve topraklama barasnn direnleri, yaylma direnci

yannda ok kktr. Elektrot yzeyindeki gei direnci de iyi yaplm bir
tesisde ihmal edilebilir. Referans topraktan sonraki blmn direnci ise toprak
zgl direncinin ok byk olmasna karn akmn toprak iinde getii
yzeyin bykl dikkate alnarak, hesaplara girmez. Sonu olarak
topraklama direncinin, topraklaycnn yaylma direncinden olutuu kabul
edilir.
Topran zgl direnci toprak cinsine, rutubet durumuna ve scaklna
baldr. Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmelii Ek-K de eitli
toprak cinsleri iin toprak zgl diren deerleri bildirilmi ve baz
topraklayclarn yaylma direnleri de grafik olarak verilmitir.

.lisu

28

Toprak zgl direncleri

Toprak zgl direnci E (W.m)

Toprak cinsi
Bataklk
amur,kil,humus
Kum
akl
Hava etkisi ile dalm ta
Kumta
Granit
Buzulta

5-40
20-200
200-2500
2000-3000
ounlukla <1000
2000-3000
>50000
>30000

imento (saf)
1ximento+3xKum

50
50-300 (Rutubetli)

Deiik derinliklerdeki tabakalarn farkl zgl direnleri, llen toprak

zgl direncini etkiler.
.lisu

29

Topraklayclarn yaylma direnlerinin hesab

Yaylma direnci topraklaycnn ekline, boyutlarna ve topran zgl direncine
baldr. Baz elektrot ekilleri iin yaylma direnleri aadaki hesap yntemi ile
belirlenir.
E
Topran zgl direnci (W.m)
l
ubuk boyu (m)
d
ubuk ap (m)
olmak zere
ubuk topraklayc (Derin topraklayc) iin yaylma direnci
RE=(E/2.l)ln(4l/d)
l
erit veya halka topraklayc uzunluu (m)
D=l/
halka topraklaycnn ap (m)
d
letken kalnl veya erit kalnlnn yars (m)
olmak zere
erit topraklayc yaylma direnci
RE=(E/l)ln(2l/d)
Halka topraklayc yaylma direnci

RE=(E/D)ln(D/d)

D
Gzl topraklaycnn alanna edeer alanl daire ap (m) olmak zere
Gzl topraklayc yaylma direnci
RE=(E/2D)+E/l
yaklak ifadeleri ile bulunur.

.lisu

30

Yaylma direnci hesap rnekleri:

rnek 1:
ubuk Topraklayc
Toprak zgl direnci
ubuk boyu
ubuk ap
rnek 2:
Halka Topraklayc
Toprak zgl direnci
Halka ap
Topraklayc ap

RE
E
l
d
RE

=
=
=
=
=

(E/2.l)ln(4l/d)
200 W.m
2 m.
0.025 m.
200/(2xx2)xln(4x2/0.025)

RE
E
D
d
RE

=
=
=
=
=

E/( xD)xln(2D/d)
200 W.m
20 m. (20m.edeer apl halka)
0.015 m.
2
200/( x20)xln(2x20/0.015) = 9.15 W

= 91.8 W

Ekte eitli topraklayclarn boyutlarna bal olarak yaylma direnleri

verilmitir. ubuk topraklayclarda kullanlan malzemenin artmasna karlk
yaylma direncinin ayn oranda artmad grlmektedir. Levha topraklayc ile
erit topraklayc karlatrldnda ayn malzeme miktar iin erit
topraklaycda yaylma direncinin yaklak % 66 azald hesaplanmaktadr.
.lisu

31

eitli topraklayclarn boyutlarna gre yaylma direnleri

Toprak zgl direnci

Gmlme derinlii
Uzunluk
ap/edeer ap
Edeer daire ap
Kenar boyu

ro
h
L
d
D
s

UBUK
100

ERT
100

2
0,025
0,75

UBUK
ubuk ap = 0,025 m.
ubuk boyu (m)
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
3,6
3,7
3,8
4
4,5
5
5,5
6
6,5
7
7,5

0,5 m2
LEVHA
100

GZL
100

Malzeme
artm
Re (ohm)
139,48
80,77
58,15
45,90
38,14
32,75
28,77
28,10
27,46
26,85
25,71
23,27
21,28
19,62
18,22
17,01
15,96
15,05

1,0
1,5
2,0
2,5
3,0
3,5
3,6
3,7
3,8
4,0
4,5
5,0
5,5
6,0
6,5
7,0
7,5

Diren
azalm

1,00
1,39
1,76
2,12
2,47
2,81
2,87
2,94
3,01
3,14
3,47
3,80
4,12
4,43
4,75
5,06
5,37

ERT
Gmme derinlii (m)
30x3,5 mm
erit boyu (m)
0,5
1
2
5
10
15
20
30
40
50
100

GZL

LEVHA

0,50
Re (ohm)
267,36
155,74
88,90
41,39
22,90
16,13
12,56
8,80
6,83
5,61
3,02

Boyut
4x5
4x5
4x5
6x6
6x6
6x6
6x6
10x10
10x10
10x10

Edeer ap (m)
5,05
5,05
5,05
6,77
6,77
6,77
6,77
11,28
11,28
11,28

letken uzunlu (m)

20,00
25,00
30,00
30,00
36,00
42,00
48,00
60,00
70,00
80,00

Re (ohm)
9,91
9,91
9,91
7,39
7,39
7,39
7,39
4,43
4,43
4,43

Yzey (m2)
0,50
1,00
1,5
2
2,5
3

Kenar boyu(m)
0,71
1,00
1,22
1,41
1,58
1,73

0,5 m2 levhadan 16,3 m; 3cm genilikte erit elde edilir. Levhann yaylma direnci 47,14 ohm iken
Bu erit, topraklayc olarak kullanlrsa elde edilen diren 16,13 ohm

.lisu

32

Re (ohm)
47,14
33,33
27,22
23,57
21,08
19,25

Topraklama tesislerinin boyutlandrlmas.

Topraklama tesislerinin kurulmas iin temel koullar:
1. Mekanik dayanm ve korozyona kar dayanklln salanmas,
2. Isl bakmdan en yksek hata akmna (hesap yolu ile bulunan)
dayankllk,
3. letme aralar ve nesnelerin zarar grmesinin nlenmesi,
4.

En yksek toprak hata akm esnasnda, topraklama tesislerinde ortaya

kabilecek gerilimlere kar insanlarn gvenliinin salanmasdr.

Bu koullarn salanmas iin

- Hata akmnn deeri,
- Hatann sresi,
- Topran zellikleri nemlidir.

.lisu

33

1. Mekanik dayanm bakmndan boyutlandrma:

Topraklama elektrodu ve topraklama iletkenleri korozyona kar dayankl
malzemeden yaplmaldr.
1.Topraklama elektrodu en kk boyutlar El.Tes.Topraklamalar
Ynetmelii Ek-A da verilmitir.
2.Topraklama iletkenleri iin en kk kesitleri El.Tes.Topraklamalar
Ynetmelii izelge-4a da, iletkenin mekanik olarak korunmu veya
korozyona kar korunmu olup, olmamasna bal olarak:
Malzeme

Kesit

Bakr
25 mm2
Daldrma galvanizli demir 50 mm2
olarak bildirilmektedir.
l trafolarnn topraklanmasnda en kk kesit koruma durumuna bal olarak
2.5-4 mm2 dir.
Potansiyel dengeleme iletkenleri ile ilgili en kk kesitler ise El.Tes. Topraklamalar
Ynetmelii izelge-4b de gsterilmitir.
.lisu

34

Topraklayclarn en kk kesitleri (El.Tes.Topraklamalar Ynetmelii Ek-A)

Topaklayc eidi

Malzeme

Minimum boyutlar
iletken
ap (mm)

elik

Scak
daldrma
galvaniz

Kurun 1)
klfl
Svanm
bakr klfl

Bakr

Kesit
(mm2)

Kaplama/D klf
Ortalama deerler (u;n

erit2)

90

Tekil
deerler
(um)
63

Profil (levhalar
dahil)
Boru

90

63

70

47

55

25

Kalnlk
(mm)

Derin topraklayclar
iin yuvarlak ubuk

16

63

Yzeysel
topraklayclar iin
yuvarlak tel

10

Yzeysel
topraklayclar iin
yuvarlak tel
Derin topraklayclar
iin yuvarlak ubuk

1000

15

2000

70

70
50

Elektrolitik
bakr
kaplamal

Derin topraklayclar
iin yuvarlak ubuk

14,2

90

plak

erit

50

Yzeysel
topraklayclar iin
yuvarlak tel

253

100

rgl iletken
1,8*
25
Boru
20
2
Kalayl
rgl letken
1,8*
25
1
5
Galvanizli
erit
50
2
20
40
Kurun 1)
rgl iletken
1,8*
25
1000
klfl
Yuvarlak tel
25
1000
*)rgl iletkeni oluturan her bir tel iin
1)Beton iine dorudan gmlenler iin uygun deildir .lisu
2)Kenarlar yuvarlatlm, souk ekme veya kesilmi eritler
3)Deneyimlere dayanarak korozyon ve mekanik anma tehlikesinin ok az olduu tespit edilirse olaanst koullarda 16 mm 2
kullanlabilir.

3553

Elek.Tes.Topraklamalar Ynetmelii izelge 4a

Topraklama iletkenlerinin (Topraa denmeleri durumunda)
minimum kesitleri
Mekanik olarak korunmu

Mekanik olarak korunmam

Korozyona kar Isnmaya gre hesap veya seim 16 mm2 bakr

korunmu *)
16 mm2 demir,daldrma
galvaniz
Korozyona kar
korunmam

25 mm2 bakr,
50 mm2 demir, daldrma galvaniz

*) Korozyona kar koruma, bir mahfaza ile salanabilir.

.lisu

36

Elek.Tes.Topraklamalar Ynetmelii izelge 4b

Potansiyel dengeleme iletkenlerinin kesitleri
Ana potansiyel
dengeleme

Tamamlayc potansiyel dengeleme

Normal

0,5 x Tesisin en byk ki gvde arasnda 1 x En kk ilelken kesiti

koruma iletkeninin kesiti Bir gvde veya
0,5 x Koruma iletkenlerinin
yabanc iletken
kesiti
blmler arasnda

Enaz

6 mm2 Cu

Mekanik olarak
korunmu
Mekanik olarak
korunmam
Yaplabilecek 25 mm2 Cu veya edeer
snrlama
iletkenlikte

Cu 2,5 mm2 veya Al *)

Cu 4 mm2 veya Al*)
-

*) Alminyum iletkenli hatlarn korumasz olarak denmesi durumunda, mmkn olan

korozyon ve dk mekanik dayanmndan dolay iletken kopma olasl yksektir.

.lisu

37

2. Isl dayanm bakmndan boyutlandrma:

Isl bakmdan boyutlandrma iin gz nne alnacak akmlar El.Tes. Topraklamalar
Ynetmelii izelge 1 de bildirilmitir.
Yksek gerilim sistemlerinde topraklama elektrodu ve topraklama iletkeni, yldz
noktasnn topraklanma ekline bal olarak, genellikle bir kutuplu ksa devre veya
ift toprak ksa devresi akmna gre boyutlandrlmaktadr.
Toprak ksa devreleri ebeke ynnden dengesiz ileme durumu olduundan teorik
olarak ksa devre akmlarnn simetrili bileenler kullanlarak hesaplanmas gerekir.
Orta ve alak gerilim ebekelerinde hata akm yolu zerindeki direnler dikkate
alndnda hesaplarn klasik devre hesab eklinde yaplmas sakncal deildir.

.lisu

38

Topraklama tesislerinde kullanlacak ksa devre akmlarnn hesab:

Ntr topraklanm ebekelerde bir kutuplu ksa devre akm:
c
Z
UFN
UFF
olmak zere

: Gerilim katsays,
: Hata akm yolu toplam empedanslar,
: Faz-Ntr gerilim,
: Faz aras gerilim

Ik1 =c.UFN / Z
dir.
Ntr yaltlm ebekelerde ift toprak ksa devre akm ise, toprak
yaylma direnleri hesaba girmezse
en byk deer olarak
3 ''
''
.I K 3
I KEE

I K'' 3 : fazl ksadevre akm

2
eklinde hesaplanr.

.lisu

39

Gerilim katsays (c), en byk akm hesabnda kaynak E.M.K. ni ve yksek

iletme gerilimi halini dikkate almak iin Y.G. ve A.G. de 1,1-1,05; en kk akm
hesabnda ise dk iletme gerilimi ve anahtar kontaklar, ek yerleri v.b. yerlerdeki
kayplar karlamak zere Y.G. de 1.0 ve A.G. de 0,95 alnmaldr.
Devre elemanlarnn akm tama kapasiteleri kontrol edilirken en byk hata akm
deeri kullanlr.
Koruma cihazlarnn hata halinde devreyi kesip kesemiyeceklerinin kontrolu ise en
kk hata akmna gre yaplmaldr. Hat sonu toprak ksa devrelerinde eriyen telli
sigortalarn kesme kontrolu da en kk hata akmna gre yaplr.

.lisu

40

rnek 3

Yksek gerilim tesislerinde toprak ksa devresi akm hesab

50 MVA;154/34.5 kV; uk=%12.5

630 KVA;34.5/0.4 kV

3x240 XLPE

k1

6 km.
RB =20 W

25 mm2 Cu
RE1= 1 W

25 mm2 Cu

RE2= 1 W

Hesap aada verilmi olup; topraklama iletkenlerinin direnleri, dier direnler

yannda kk kaldndan dikkate alnmamtr.

.lisu

41

Hata akmnn belirlenmesi

u k .U 2 12,5.34,52

2,97 W
X tr
S
100.50
R hat

Xtr
UFN

l
6000

0,44 W
.s 56.240

RB

Rhat
RE1

Xhat
RE2

X hat x ' .l 0,184.6 1,104 W

R top 0,44 22 22,44 W

X top 2,97 1,104 4,074 W

Z R 2top X 2top 22,44 2 4,074 2 22,82 W
I 'k' 1

c.U n 1,1.34,5

0,96 kA
3.Z
3.22,8

.lisu

42

Isl ynden boyutlandrma

Topraklama iletkenleri ve koruma iletkenleri kesitleri, El.Tes.Topraklamalar
Ynetmelii madde 9-e ye gre hesaplanrlar. Bu iletkenler, hata sresinin 5
saniyeden kk olduu dikkate alnarak, hata akmnn sresine ve byklne
gre seilir.
A
I
t
k

i
f
alnarak

Kesit (mm2)
letken akm (A)
Hata sresi (s)
Malzeme katsays. (Ynetmelik izelge B1den)
Malzeme direncinin scaklk katsaysnn tersi. Ynetmelik izelge B1den
Balang scakl (0C) Genellikle 20o C
Son scaklk (0C)
A

I
k

f
i
t

ln

forml ile kesit kesaplanr.

.lisu

43

Ayn sonuca daha kolay yoldan

I
t
k

Hata akm (A)

Hata sresi (s)
Malzeme katsays (A.s 1/2/mm2) Ynetmelik izelgeler 5-7den alnarak
S=(I2t)1/2/k

forml ile de varlmaktadr. Bulunan kesitten daha byk kesit kullanlmaldr.

rnek 4:
I= 700 A.
t= 2 s
Malzeme: plak bakr
Yukardaki artlara gre kesit ne olmaldr?
k katsays: Bakr malzeme, normal koullar (f =200 oC), komu ksmlarn
tehlike altnda olmayaca durum iin izelge 7den 159 A.s 1/2/mm2 alnarak
S=(I2.t)1/2 / k = (7002 x 2)1/2/159 = 6,22 mm2 bulunur.
Isnma artlarna gre nominal 10 mm2 kesit seilir. Bu kesit mekanik artlara
gre kontrol edilir. Minimum deerlerden kk olmayacaktr.
.lisu

44

45

rnek 5

ndirici merkezdeki 154/34,5 kV transformatr knda

toprak ksa devresi akm hesab

50 MVA;154/34.5 kV; uk=%12.5

Hata, transformatr
k izolatrnde veya
ebekede olabilir.
RB =20 W
25 mm2 Cu

RE =1 W

Hesap aada verilmi olup; topraklama iletkenlerinin direnleri, dier direnler

yannda kk kaldndan dikkate alnmamtr.

.lisu

46

rnek 3teki 50 MVA; 154/34.5 kVluk transformatrn ntr noktas

topraklama hatt iin hesap:
50 MVA trafo: k izolatrlerinde bir toprak ksa devresi iin bulunacak
ksa devre akm yaklak Ik1 = 1,03 kA dir. 20 Wluk direncin balant hatt
olarak plak bakr iletken kullanlacaktr.
2 1/2
S=(I t) / k
bantsnda
1/2
2
t =5s ve k izelge-7den 159 (A.s) /mm alnarak
2
1/2
S=(1033 .5) / 159 = 14,5 mm2 bulunur.
Korozyona kar ve mekanik olarak korunmam ise nominal kesit 25 mm2
alnr.

.lisu

47

630 KVA trafo: Trafo gvdesini potansiyel dengeleme barasna balayan

iletken, yukardaki gibi 0,96 kA.lik Y.G. taraf ksa devre akm iin 25 mm2
bulunur.
Bu koruma iletkeni alak gerilim ksa devrelerinde de akm tayacandan
kesitin alak gerilim taraf ksa devreleri iin de kontrolu gerekir.
A - Verilen ekilde iletme topraklamas ile koruma topraklamas
birletirilmemitir. Trafo A.G. k izolatrlerinde kazana atlama olursa, ksa
devre yolunda en az 1 ohm topraklama direnci bulunacaktr. A.G. ksa devre
akm 230 A. mertebesindedir. Kesit yeterlidir.

L1
L2
L3
N

25 mm2 Cu
RA = 1 W
.lisu

RB =1 W
48

B letme ve koruma topraklamalar birletirilirse, yukardaki gibi bir ksa

devrede, akm yalnzca trafo empedans ve topraklama hatlarnn direnleri
tarafndan snrlanr.
Hesap ekli ve emas aada verilmitir.
Koruma ve iletme topraklamalarnn birletirilme ekline gre iletken
uzunluklar ve balant noktalar deiir. Ancak akm hesabnda deiiklik
sz konusu deildir.

Sh,Rh

Sh,Rh
25 mm2 Cu

RE1= 1 W

RE1= 1 W

Topraklamalar bir barada birleiyor.

Topraklamalar elektrotta birleiyor.

.lisu

49

Sh,Rh
25 mm2 Cu
RE1= 1 W

Xtr

Rth

UFN

Xtr=0,04.0,42/0,63=0,01015 W

Sh=50 mm2 L = 3m. Seilerek Rh=0,00142 W ve t =1s k=159

Ik1=1,1.230/0,01015=24926 A. S=(249262.1)1/2/159 =156,7 mm2 bulunur.
Sh =150 mm2 olmaldr.

Rth < 0,3.Xtr olduundan dikkate alnmamtr.

.lisu

50

3.letme aralar ve nesnelerin zarar grmesinin nlenmesi:

Topraklama hatlar, zerlerinden geecek akmlarn, evrede meydana
getirecei mekanik ve sl etkiler dikkate alnarak tesis edilmelidir.
4.Dokunma ve adm gerilimine gre boyutlandrma:
Alak gerilim ve yksek gerilim tesislerinde topraklama blmnde ayr
ayr incelenecektir.

.lisu

51

rnek 7

Sistemlerin kark kullanlmas

100 m

34.5/0.4 kV
1000 Kva
uk = % 6
3x50+25 mm2
35 A

16 A

RB=2 W
RA
2

IE

UE

Uts

Uts

56,93

113,8

113,8

75,65
50

151,3
176,4 R
A

1 75,65
0,566 83,88

.lisu

UE

52

Trafo reaktans Xtr=6/ 100 x0,42/ 1=0,0096 W

ebekenin toprakl tketiciye kadar olan ksmnn direnci ve reaktans :
Rh = 100/(56x50) = 0.0357 W 0.04 W

Xh = 8.478 m W

Hata akm yolundaki toplam diren ise

Ztoplam =RA+2.04 Wdir (Reaktanslar kk olduu iin ihmal edilmitir.)

Tketicideki toprak elektrodunun RA toprak yaylma direncine bal olarak hata

akm ve sfr hatt potansiyeli iin aadaki deerler bulunur.
RA (W)

UE (V)

IE (A)

Uts (V)

56,93

113,8

113,8

75,65

75,65

154,3

RA toprak direncinin yeteri kadar kk olmad grlmektedir.

.lisu

53

RA direnci, hata halinde zerinde dokunma gerilimi, emniyet snr olan 50 Vu

almayacak ekilde seilirse

230-50=180 V. 180/2.04 =88.23 A. gemeli ve RA = 50/88.23 =0.566 W olmaldr.

Motor 35 Alik Ia=173 A (5s) olan sigortalarla korunmaktadr.

Ia =173 > 88.23 A
Sigorta ani kesme akmnn hata akmndan byk olduu grlr.
Sonu olarak sigortann ksa srede devreyi kesmeyecei, trafo topraklamas zerinde
oluan 176.4 Vluk gerilimin, sfr hatt yolu ile arzasz cihaz zerine gelecei ortaya
kar.

.lisu

54

Faz - ntr gerilimi 230 V olan bir ebekede, 5 s kesme akm 173 A olan bir
sigortann hata halinde alabilmesi iin, ksa devre yolundaki toplam direncin
(evrim direnci) 1.33 W olmas gerekir.
rneimizde geebilecek en byk ksa devre akm RA = 0 ohm iin 112,7 A dir. Bu
durumda, ksa devreye sigorta, olduka ge cevap verecektir.

En byk sigortas In= 35 A olan bir tesis iin gvenli bir toprak gei direnci
50
/173 = 0.289 W olmaktadr. Ancak bu diren deerinin her iklim koulunda
salanmas arttr. Byle bir gei direnci deerini elde etmek iin yaplacak yatrm
gze almak gerekir.
Bu arada belirtelimki ebeke ntr hattnn topraa nazaran gei direnci kldke,
ntr hattna bal tesislerin gvenlii artacak; motor iin yaplan topraklamann
direnci de klecektir.

.lisu

55

lmeler:
1.Toprak zgl direnci ve elektrot yaylma direncinin llmesi.
1.1. Toprak zgl direncinin llmesi.
Bu lme drt sonda yntemi ile yaplmaldr. Wenner Metodu ad verilen bu
yntem aadaki slaydda aklanmtr. Sondalar aras uzaklklar iin
Ynetmelik Ek-N 2.2.1e baklabilir. Metodun uygulanmas iin zel cihazlar
gelitirilmitir. lmenin prensibi d elektrotlar arasna, frekans 150 Hze
kadar olan bir gerilim uygulanr. Geen akm sebebi ile i sondalar arasnda
oluan gerilim llr. Geen akm ve llen gerilimden bulunan diren
deeri ve ara mesafe ile zgl toprak direnci hesaplanr. Gelimi toprak
direnci lm aletlerinde, elektrotlar aras mesafenin girilmesi ile, direkt olarak
zgl diren ekrandan okunur. l yerindeki toprakta bulunacak dier
akmlarn etkisini ortadan kaldrmak iin uygulanacak gerilimin frekans
deiken olmaldr.

.lisu

56

Topraklama zgl direncinin llmesi

Wenner Medotu: TS.4363 de metod aklanmtr.

A
V

Yardmc
topraklayc

Topraklayc
Sondalar

e a / 20 olmak zere E = 2..a.R eklinde bulunur.

ea
/3a : Olabildiince byk olmaldr.
R (W) llen diren E (W.m) a ve e (m) cinsindendir.

57

Topraklama zgl direncinin llmesi

Elektrotlarn yeri:
88,88

T I

Yardmc
topraklayc

Topraklayc
Sondalar

Gerilim
Toprak potansiyeli
Gerilim sondalar potansiyelinyaklak
olarak lineer degiim gsterdii blgede
bulunmaldr.
.lisu

58

1.2. Toprak yaylma direnlerinin llmesi.

88,88
T I

Topraklama sisteminin byklne gre bir yntem uygulanr.

Yukarda sz edilen zel toprak direnci lm aletleri ile topraklayclarn
yaylma direnleri de llebilir.
Daha basit bir metod Ynetmelik ekil 8b de verilmitir.
Y.Gerilim indirici trafo istasyonlar gibi byk tesislerde, direklerde bulunan
topraklama telleri veya kablo klflar istasyon topraklama tesisine bal
olduklarndan, hata akm bu gibi balantlara da dalr; topraklama tesisi
zerinden topraa giden akm azalr. Ynetmelik Ek-N ekil N1de l yntemi
verilmi ve hesap tarz N.2.2.3 de aklanmtr.
.lisu

59

Toprak yaylma direnlerinin llmesinde ara uzaklklar

88,88
T I

0,38 D

0,62 D
D

Elektrotlarn diren alanlar

lnn doruluundan emin olmak iin ortadaki elektrot yeri iki tarafa %10 D
deitirilerek 3 l yaplr.Bulunan deerler byk farkllk gstermezse bu deer
kabul edilir.
Kk elektrotlarda D mesafesi en az 10 m olmaldr. Kareye yakn elektrotlarda ara
mesafenin, kenar uzunluunun 3-4 kat olmas istenir. Topraklama tesisinin
byklne gre ara mesafe daha da arttrlr.
.lisu

60

oklu topraklamada akm pensi ile lm

G

A1
A2

I1
I2

RE3=U/I1
RE1 RE2

RE3 RE4
RE

RE=U/I2
Alet komutatr
ile seim yaplr.

.lisu

61

Ampermetre Voltmetre yntemi ile topraklayc yaylma direncinin llmesi

L1
L2

L3
N

Sigorta
R

RA=U/IR dir.

IR

Ri=40 kW

>20 m

RA
.lisu

62

 nokta metodu ile toprak yaylma direncinin llmesi

Topraklayclarn yaylma direnci lm, yeterli toprak yzeyi bulunamamas
gibi baz olumsuz hallerde baka topraklayclardan yararlanlarak llebilir.
Burada lnn doru olabilmesi, dier yardmc topraklayclarn yaylma
direnlerinin kk olmasna baldr. Balant iletkenlerinin direnleri ihmal
edilirse
R1=Rx+RA
R3

R2=RA+RB

R1
Rx

R2
RA

88,88

Rx

RB

R3= RB+Rx
deerleri llecektir. Topraklayclar
birbirlerinin etki alannda deilse, bilinmeyen
ve denklem olduuna gre

Rx = (R1-R2+R3)/2 olarak bulunur.

T I

Toprak direnci lme cihaz ekildeki

gibi balanarak deiik ular arasnda
l yaplabilir.

RA
.lisu

63

1.3. Topraklama geriliminin tespiti.

Yaylma direnci lmnde kullanlan yntemlere gre
UE=Topraklama empedans x Topraklama akm
eklinde hesaplanr.

.lisu

64

1.3. Topraklama geriliminin tespiti.

Yaylma direnci lmnde kullanlan yntemlere gre
UE=Topraklama empedans x Topraklama akm
eklinde hesaplanr.

2.Dokunma geriliminin llmesi.

Bu maksatla akm-gerilim yntemi kullanmak zorunludur.
aada yntem aklanmtr. Deneyin yeni devreye girecek tesislerde numune
deneyi olarak yaplmas yeterlidir. Deney sonunda bulunan gerilim deeri,
kullanlan kaynak gerilimine gre dzeltilmelidir. Tesisin durumuna gre
deneyde kk gerilim kullanlmas tavsiye edilir.

.lisu

65

L1
L2
L3
N

Sigorta

Deiken gerilim kayna

ile dokunma gerilimi dk
bir deerde kalacak ekilde
kk bir akm geirilir.

Faz
U

Uygulanan gerilim dikkate

alnarak bulunan deer
ebeke faz-ntr gerilimine
indirgenir.

IR

Tesisin eitli
noktalar

.lisu

500 N
400 cm2 metal levha
Ya bez
66

3. Arza evrim Empedansnn llmesi

L1
L2

L3
N

Sigorta

Z evrim empedans
U1 Yk yokken llen gerilim
U2 Yk bal iken llen gerilim
IR Yk direncinden geen akm
olmak zere

Z=(U1-U2)/IR dir.
(Ynetmelik EK-Nde verilmitir.)

A
.lisu

PE

67

Topraklama tesislerinde muayene, lme ve denetleme:

Ynetmelik madde 10-a da akland zere her topraklama tesisi,
montaj esnasnda ve iletme aamalarnda periyodik olarak kontrol
edilecektir. Yaplacak kontrollar
- Gzle muayene,
- Koruma iletkenlerinin, ana ve tamamlayc potansiyel dengeleme
iletkenleri balantlarnn srekliliinin llmesi ve denetlenmesi,
- Elektrik tesisinin yaltm direncinin llmesi ve denetlenmesi,
- Toprak zgl direncinin llmesi,
- Topraklama (yaylma) direncinin llmesi,
- Beslemenin otomatik kesilip kesilmediinin denetlenmesi,
- evrim empedansnn kontrolu,
- Artk akm koruma dzeninin kontrolu,
eklinde sralanmaktadr.
Yaplacak kontrollarda Ynetmelik Ek-Pde verilen ekilde formlarn
kullanlmas tavsiye olunur. Kontrol periyotlarna da ayn ekte
deinilmitir.
.lisu

68

eitli topraklama tesislerinin iletme dnemi iinde denetlenme periodlar

Elektrik retim, iletim, datm tesisleri (Hatlar hari):

2 yl

Enerji nakil ve datm hatlar:

5 yl

Sanayi tesisleri ve ticaret merkezleri:

- Topraklamalara ilikin direnlerin muayene ve llmesi 1 yl
- Topraklama tesisleri ile ilgili dier kontrollar

2 yl

Sabit olmayan tesisler iin :

- Sabit iletme elemanlar

1 yl

- Yer deitirebilen iletme elemanlar

6 ay

.lisu

69

Topraklama tesisinin muayene ve denetlenmesinin amac :

1. Tesisin salamlnn denenmesi,
2. Dokunma geriliminin izin verilen snrlar iinde olup olmadnn belirlenmesi,

dir.
- Tesisin salamlna, toprak yaylma direncinin (topraklama direnci) llmesi ile
karar verilebilir.
- Topraklama tesisinin dokunma gerilimi asndan yeterli olup olmad, topraklama
direnci llmesi ile belirlenemez. Farkl topraklayc tipleri ve topraklama
dzenleri ayn topraklama direncine sahip olmalarna ramen dokunma gerilimi
veya adm gerilimi bakmndan farkl zellikler gsterirler.
Topraklayclardan akm gemesi halinde, toprak iinde oluan potansiyel dalm
dokunma gerilimini belirler.
.lisu

70

Bir yksek gerilim direi veya direk transformatr koruma topraklamas iin
dokunma geriliminin belirlenmesi :

A
V

Kaynak

1m
>20 m

.lisu

71

Yukarda verilen l ynteminde oluabilecek tehlikeli adm ve dokunma

gerilimlerinden kanmak iin gerilimi 50 Vu amayan bir kaynak kullanlmaldr.

Voltmetre olarak 3000 W i direnli bir alet tercih edilir. Toprak balantlar
sondalar ile salanr.
Devreden geen akm I ampermetre ile llr.
Direk ile bundan 1m uzaklktaki nokta arasnda gerilim U llr.

Direin tad devrelerde oluabilecek en byk ksa devre akm IEmax hesaplanr.
Oluabilecek dokunma gerilimi UE = IEmax x U/ I dr.
Deney direk evresinde eitli noktalarda tekrarlanr.

Adm gerilimini bulmak iin voltmetre ularndaki sondalar, yaklak 75 cm aralkl

noktalar arasnda dolatrlarak, bulunan deerlerle yukardaki gibi hesaplanr.

.lisu

72

Y.Gerilim tesislerinde topraklama tesisinin tasarm

Boyutlandrma
IE, ZE, UE=IE.ZE

Evet

UE<2UTP
Hayr
UE<4UTP

Evet

Hayr

Ek nlemler

M nlemleri

UT veya IB nin
belirlenmesi
UT<UTP
IB<IBE
.lisu

Evet

Uygun Sonu

73

rnek 21

Y.Gerilim tesisleri iin topraklama tesisi hesab

3m x 6 m boyutunda bina tipi 34.5 / 04 kVluk bir transformatr postas iin

koruma topraklamas yaplacaktr. Topraklayclar ve topraklama iletkeninin
boyutlandrlmas istenmektedir. Toprak zgl direnci 100 W.m llmtr.
34,5 kVluk ebeke besleme noktasnda 20 W direnle topraklanmtr.
b=6m

Derin topraklayc (ubuk)

(Temel topraklama etki alan
dnda)

a=3m

Temel
topraklama

Potansiyel dzenleme
D: Temel topraklaycnn evreledii alana eit, alanl dairenin ap olmak
zere
Temel topraklamann yaylma direnci RE 2.E/3D ; D=(4.a.b/)1/2
D = (4.3.6/)1/2 = 4,78 m

RE =2.100/3.4,78 = 13,94 W

.lisu

74

IE=1,1x34,5/ 3x(20+13,94) =0,645 kA UE=13,94x0,645=8,9 kV

Bulunan topraklama gerilimi ok yksek olup uygun deildir. Direncin
kltlmesi iin 4 adet 2 m uzunluunda ubuk derin topraklayc ilave
edilirse:
b=6m
Derin topraklayc (ubuk)
(Temel topraklama etki alan
dnda)

a=3m

Temel
topraklama

ubuk topraklayc iin RE E/ L L: ubuk boyu RE = 100/2=50 W

4 adet ubuk elektrot, temel topraklayc ile paralel altndan istasyon iin
topraklama direnci 6,59 W bulunur.

IE=1,1x34,5/ 3x(20+6,59) =0,823 kA UE=6,59 x 0,823=5,4 kV

Bu deer dahi szkonusu ksa devre akm iin yksek bir deer olup ek
nlemler alnmasn gerektirir.
.lisu

75

b=6m

Derin topraklayc (ubuk)

(Temel topraklama etki alan
dnda)

a=3m

Temel
topraklama

Ynetmelik Ek-D de bildirilen ek nlemlerin alnmas kayd ile ve hata sresi

0,15 s indirilebilirse
UTP = 600 V ve UE 4.UTP

hesabndan

UE max = 2400 V bulunur.

.lisu

76

Hata akmnn kabul edilen deere uygunluunu kontrol edersek:

1,1x34,5/ 3-2400=19510 V
RA = 2400/975,5= 2,46 W

IE = 19510/20= 975,5 A

stasyonun topraklama direnci 2,46 W dan kk OLMALIDIR. Topraklama tesisi

takviye edilmelidir.
Yukarda bildirilen ek nlemler Elek.Tes.Topraklamalar Ynetmelii Ek-D ye gre
Bina d duvarnda : M1 veya M2
Bina iinde

: M3

olarak verilmitir.
Bu istasyonun hava hatt ile beslendii ve kablo klar olmad kabul edilmitir.
Kablo klflar toprak ksa devre akmlarn tayacandan, istasyon topraklama
sisteminden geen akm azalr, topraklama gerilimi de der.

.lisu

77

Ih

Metal koruyucu klfl

kablo

(1-r).Ih

Topraklama sisteminin
yaylma direnci

IE=r.Ih

r katsays 66-154 kVluk hava hatlarnda toprak direncine bal olarak 0,8-0,6 deerleri
arasndadr. Kablolar iin reticisinden deerler alnmaldr.
Transformatr istasyonlarndaki topraklama sistemine bal hava hatt koruma iletkenleri veya
yeralt kablo zrhlar varsa, hata akmnn bir blm bu gibi balantlar zerinden baka
topraklamalara gider. Topraklama gerilimi hesaplarnda istasyonun kendi topraklamas zerinden
topraa akan akm dikkate alnr.
.lisu
78

rnek 22

Topraklama direncinin yeterlilii

34,5 kVluk bir yksek gerilim direi veya direk tipi transformatrde
koruma topraklamas direnci 2 W llmtr.

34,5 kVluk hatt besleyen trafoda 20 W luk bir iletme topraklamas

vardr. Direk evresinde Elek.Tes.Topraklamalar Ynetmeliinde bildirilen
M nlemleri alnmamtr.
34,5 kVluk hattn bandaki kesicinin ama sresi 0,2 s olarak
belirlenmitir.
1. IE ve ZE belirlenir.

ZE = 2 W IE = 1,1.34,5/3.22 =0,995 kA
UE = 0,995 x 2 = 1,99 kV

2. 0,2 s hata sresi iin UTP = 500 V

UE 2 xUTP

Diren uygun deildir.

3. M nlemleri alnmas ile UE <4 x UTP = 2000 V ve hata sresi t< 0,2 s iin uygun
bulunur.
.lisu

79

Dier elektrot tipleri iin gei direnci hesaplar

b m adet

Gzl topraklayc

D = (axb/)1/2

L = a.n + b.m

n
adet

RE = E / 2D + E / L

RE : Topraklama direnci
D : Gzl topraklaycnn edeer daire alan ap

E : zgl toprak direnci

L : Topraklayc toplam iletken uzunluu

.lisu

80

ubuk topraklayc (Derin topraklayc)

Yaklak hesap:

RE = E / L

Baka elektrot varsa

>2L

Toprak

d
d

.lisu

81

erit topraklayc
L

ln

2L
1 2 H
RE E ln
2L
2L
d
ln

PDB

d = 2(b+s)/

Levha topraklayc

Gnmzde nemini yitirdiinden tavsiye edilmemektedir.

Yldz topraklayc ve dierleri iin Ynetmelik Ek-T kullanlabilir.
Hesaplarda Ynetmelik Ek-K de verilen diren erilerinden de
yararlanlabilir.
.lisu

82

Y.gerilim ve A.Gerilim sistemlerinde topraklama tesislerinin birletirilmesi:

Ynetmelik madde 11-aya gre, bir yksek gerilim tesisinde, toprak hatas
esnasnda, alak gerilim ebekesinde veya tketim tesislerinde tehlikeli dokunma
gerilimleri ortaya kmaz ise iki sistemin topraklamas birletirilebilir. Y.G.de
meydana gelen hata sonucu oluan potansiyel ykselmesi, alak gerilim tesislerinde,
Ynetmelik izelge-13 de verilen deerlerden kk olmaldr.
Yukardaki koullarn yerine getirilememesi durumunda Y.G. koruma ve A.G.
iletme topraklamas tesisleri mutlaka ayrlmal; 50 kVun altndaki iletme
gerilimli tesislerde Y.G. ve A.G. sistemlerinin topraklayclar arasndaki uzaklk en
az 20 m. olmaldr. Gerekli mesafe Dkabul formlleri ile (Ek-M) hesaplanabilir.
YG.tesislerinin iinde bulunan AG. iletme aralarnn gvdeleri koruma iletkeni
yolu ile YG. topraklama tesisine balanr.

.lisu

83

TN sistemde topraklamalarn birletirilmesi

U1

L1
L2
L3

IE

U2

Potansiyel dengeleme

U0 : Faz-Ntr gerilim
UE = RE.IE
U1 = U0
U2 = U0
UF = UE

PEN

A.G. tablosu

RE

UE UTP

Temel topraklama

RA UF

PEN iletkeni tek noktada toprakl

UE 2.UTP PEN ok noktada toprakl

artlar salanrsa topraklamalar birletirilebilir.

.lisu

84

TN sistemde topraklarn ayrlmas

U1

L1
L2
L3

IE

U2

U0 : Faz-Ntr gerilim

UE = RE.IE
U1=UE+U0
U2=U0

PEN

Min 20 m

RB

RA UF

RE

UF=0
Zorlanma gerilimi asndan
UE gerilimi, 5sden byk ksa
devre sreleri iin 250 Vu
amamaldr.

UE UTP

PEN iletkeni tek noktada toprakl

UE 2.UTP PEN ok noktada toprakl

artlar salanamazsa iletme topraklamas
ayr yaplr.
.lisu

85

TT sistemde topraklama sistemlerinin birletirilmesi

U1

L1
L2
L3

IE

N
PE

U2

U0 : Faz-Ntr gerilim
A.G. tablosu

UE = RE.IE
U1 = U 0

Temel topraklama

RE

RA

UF

U2=UE+U0

UF=0
Zorlanma gerilimi asndan:
U2 250 V tf >5 s

U2 1200 V tf 5 s

.lisu

86

TT sistemde topraklama sistemlerinin ayrlmas

U1

L1
L2
L3

IE

U2

N
PE

U0 : Faz-Ntr gerilim
A.G. tablosu

UE = RE.IE
U1 = UE+U 0

RE

Temel
topraklama

RA UF

U2=U0

UF=0
Zorlanma gerilimi asndan:
U1 250 V tf >5 s

U1 1200 V tf 5 s

.lisu

87

rnek 23

TN sistemde topraklamalarn birletirilmesi

U1

L1
L2
L3

IE

U2

U0 : Faz-Ntr gerilim
UE = RE.IE
RE
U1 = U0
U2 = U0
UF = UE

PEN

IE = 700 A.

Potansiyel dengeleme

RE = 1,5 W

Temel topraklama

UE = 1050 V.
tF = 0,5 s. UTP = 200 V.

RA

UF

Ntrler birletirilmez

IE = 1000 A; tF= 0,5 s PEN ok noktada toprakl ve

RE< 0,4 W ise ntrler birletirilebilir.

UE UTP

PEN iletkeni tek noktada toprakl

UE 2.UTP PEN ok noktada toprakl

.lisu

88

Topraklama tesislerine yaklam uzaklklar

Ynetmelik Ek-Mde topraklama sistemlerinde tehlikeli
gerilimlerden korunmak iin uygun uzaklklar, yaklak
formllerle verilmitir.

.lisu

89

rnek 24 ubuk topraklayclar iin kabul edilebilir yaklam uzaklklar

Y.Gerilimde ubuk topraklayc

L=2 m d=0.025 m Akm sresi=0,5 s Ynet. ekil 6 dan Ukabul=220 V E=150 W.m
Yaylma direnci RA=150/(2xx2)Ln(4x2/0.025)=68.85 W

34.5 kVluk hatta direkteki toprak ksa devresi iin geecek akm yaklak

34,5 / 3x (20+69)=0,223 kA (Besleme noktasnda ntr 20 W diren ile toprakl)

UE= 0,223x69= 15 kV
c=(4x2/0.025)0,220/15 =1.088

dKabul=2x2x1.088/(1.0882-1)=23.6 m

A.Gerilimde ubuk topraklayc

Ksadevre akm=220/(1+69)=3.14 A UE=3.14x69=216 V.
c=(4x2/0.025)50/216 =3.79

dKabul=2x2x 3.79/(3.792-1)=1.13 m

Madde 11d bildirildii zere yksek gerilim tesislerinin topraklama tesislerine, izin verilen
yaklam uzaklklarndan daha yakn baka sistem topraklamas yaplamaz.
.lisu

90

Trafolarda parafudrlarn balanmas (Yanl uygulama)

Uy

Iy
Uy=RF.Iy+UFN
RE

RF

.lisu

91

Trafolarda parafudrlarn balanmas (Doru uygulama)

Uy

Iy
Uy=UFN
RE

.lisu

92

Parafudr topraklama direnci

Yurdumuzda oluan yldrmlarn en fazla 20 kA akm tad kabul edilmektedir.
Yldrm akmnn isabet ettii noktadan iki tarafa yayld dncesi ile bir ynde
yaylan Yryen Dalgann 10 kA akm tad anlalr.Yryen dalga parafudra
ulancaya kadar eitli noktalarda oluan dearjlarla zayflar.
Datm trafolar alak gerilim tarafnn 20 kV darbe gerilimi ile denendii
gznne alnrsa parafudrlarda dearj meydana geldiinde, parafudr topraklama
direncinde oluan gerilim, A.G tarafnda en byk darbe gerilimini amamaldr. Bu
gr ile R= 20 kV/ 10 kA = 2 W bulunur.

Topraklayclarn darbe topraklama direnci, yaylma direncinden farkl ise de kk

boyutlu topraklayclarda bu iki deer eit alnabilir.

.lisu

93

Yararlanlan kaynaklar
1- Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmelii
T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl

Ankara 2001

2- Elektrik Tesislerinde Topraklama

Prof.Dr.Mustafa Bayram .T..Ktphanesi
3- Elektrik Tesislerinde Ar Gerilimler ve bunlara kar Koruma
Prof.Dr.Mustafa Bayram
4- Elektrik Tesislerinde Ksadevre ve Topraklama
Y.Mh. Nihat Taylan

5- DEHN + SHNE Sugre protection

6- Switchgear Manual 10 th Ed.

ABB

7- Elektrik Mhendisli Dergisi Say 241/242 1977

p.g.Laurent

eviri: Kemal Bakrcolu

.lisu

94