LOKALNI AKCIONI PLAN ZA BIODIVERZITET

OPTINE PLJEVLJA

2011

2011, Lokalni akcioni plan za biodiverzitet optine Pljevlja (LBAP)

Radni tim za izradu LBAP-a:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.

Dana Krezovi, dipl.biolog- koordinator,

Olgica Otaevi, dipl.ing. pejzane arhitekture- lan,
Tanja Dragaevi, dipl.biolog- lan,
Bojana ljuki, dipl.biolog- lan,
Alma Ramovi, dipl.biolog - lan,
Vaso Kneevi, dipl.ing. pejzane arhitekt.i hortikulture - lan,
Nataa Vukovi, dipl.ing. poljoprivrede- lan,
Jelica Paldrmi, dipl.ing. umarstva- lan i
Dijana Aneli, dipl.ing. elektr - lan.

Interesne grupe:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.

optinska uprava
kole
industrijski sektor
privreda
javna preduzea
udruenja graana
gradske i seoske mesne zajednice
mediji

Zainteresovane strane:
1. TE Pljevlja,
2. Gradir Montenegro,
3. Mat company,
4. Uprave za ume,
5. Vektra Jaki,
6. JP istoa,
7. RTV Pljevlja,
8. Pljevaljske novine
9. Agencija za zatitu ivotne sredine,
10. Ministarstvo ureenja prostora i zatite ivotne sredine,
11. Zavod za zatitu prirode Crne Gore,
12. Nacionalni park Durmitor,
13. NVO sektor: Viva-Vita, Jezerac na Ljubinji, Ljubinja-dragulj prirode, FORS
Montenegro, Planinarski klub Ljubinja, Da zaivi selo, Breznica, Zelena akcija, SRK
Lipljen
14. Predsjednici gradskih i seoskih Mjesnih zajednica iz Pljevalja.
Ekspert/regionalni koordinator za LBAP:
Aleksandra Mladenovi, magistar biolokih nauka
Regionalni centar za ivotnu sredinu za Centralnu i Istonu Evropu, Kancelarija u
Crnoj Gori:
Sanja Popovac, projektni menader
Ovaj dokument je pripremljen u okviru projekta : Biodiverzitet i usluge ekosistema za lokalni
odrivi razvoj na Zapadnom Balkanu (Akcioni planovi za biodiverzitet u jugoistonoj Evropi), kojim
je rukovodio Evropski centar za zatitu prirode (ECNC European Center for Nature Conservation),
u saradnji sa Regionalnim centrom za ivotnu sredinu za Centralnu i Istonu Evropu (REC CEE
Regional Environmental Center for Central and Eastern Europe), a koji je finansiran od strane
Ministarstva spoljnih poslova Finske.

SADRAJ

PREDGOVOR ............................................................................................................................................ 5
REZIME..................................................................................................................................................... 7
UVOD ..................................................................................................................................................... 11
OsnovezaizraduLokalnogAkcionogPlanazabiodiverzitetoptinePljevlja(LBAPa)..................... 11
OdnosLBAPapremameunarodnim,nacionalnimilokalnimstratekimdokumentima............... 11
ZakonskaregulativaodznaajazaizraduLokalnogAkcionogPlanazaBiodiverzitet:...................... 12
Zatojebiodiverzitetvaanzalokalnuzajednicu ............................................................................. 12
tajeAkcionoplaniranjezabiodiverzitet? ....................................................................................... 14
VIZIJA ..................................................................................................................................................... 16
PROFILOPTINEPLJEVLJA ..................................................................................................................... 17
Prirodniresursi .................................................................................................................................. 18
Demografskipokazatelji .................................................................................................................... 22
Stanjenajvanijihsektoraprivrede ................................................................................................... 23
Rudarstvoienergetika ...................................................................................................................... 23
umarstvoidrvoprerada................................................................................................................... 23
Poljoprivredairuralnirazvoj ............................................................................................................. 24
Turizam.............................................................................................................................................. 26
Infrastruktura .................................................................................................................................... 28
ivotnasredina .................................................................................................................................. 29
Nevladinsektor ................................................................................................................................. 30
BIODIVERZITET,PITANJAIMOGUNOSTI ............................................................................................. 31
umskiekosistem .............................................................................................................................. 31
Flora............................................................................................................................................... 31
Gljive.............................................................................................................................................. 35
Fauna ............................................................................................................................................. 36
Slatkovodniekosistem....................................................................................................................... 41
Biljnezajednice.............................................................................................................................. 42
Flora............................................................................................................................................... 42
Fauna ............................................................................................................................................. 42
Gradskezelenepovrine ................................................................................................................... 45
Degradiranepovrine ........................................................................................................................ 46
Prirodnadobra .................................................................................................................................. 47
Agrobiodiverzitet............................................................................................................................... 51
Diverzitetvrsta .................................................................................................................................. 52
Slatkovodnealge ........................................................................................................................... 52
Mahovine....................................................................................................................................... 52
Gljive.............................................................................................................................................. 52
Ribe................................................................................................................................................ 52
EntomofaunaInsekti .................................................................................................................. 53
GastropodaPuevi...................................................................................................................... 53
Vaskularnebiljke(viebiljke) ........................................................................................................ 53
OrnitofaunaPtice ....................................................................................................................... 54
Sisari .............................................................................................................................................. 55
Turizamzasnovannaprirodi ............................................................................................................. 55
MogunostikorienjabiodiverzitetauoptiniPljevljaSWOTanaliza............................................... 58
PRIORITETI ............................................................................................................................................. 62
CILJEVILBAPa ...................................................................................................................................... 64
ZAKLJUAK............................................................................................................................................. 66
LITERATURA........................................................................................................................................... 67
PETOGODINJIAKCIONIPLAN(20112015) .......................................................................................... 68
3

JEDNOGODINJIAKCIONIPLANZA2011GODINU................................................................................ 81
PRILOG:
MREA ZATIENIH PODRUJA PRIRODE U CRNOJ GORI .......................................................87
KARTA ZATITE IVOTNE SREDINE, PRIRODNIH I KULTURNIH DOBARA

PREDGOVOR


REZIME
Lokalni akcioni plan za biodiverzitet Optine Pljevlja (LBAP) raen je u okviru trogodinjeg projekta
(2009-2011) Biodiverzitet i usluge ekosistema za lokalni odrivi razvoj na Zapadnom Balkanu,
kojim je rukovodio Evropski centar za zatitu prirode (ECNC European Center for Nature
Conservation), u saradnji sa Regionalnim centrom za ivotnu sredinu za Centralnu i Istonu Evropu
(REC CEE Regional Environmental Center for Central and Eastern Europe), a koji je finansiran od
strane Ministarstva spoljnih poslova Finske. Projekat se bavi biodiverzitetom, najbitnijim pitanjima
lokalnog odrivog razvoja i dobrobitima koje on prua lokalnoj zajednici u vidu dobara i
ekosistemskih usluga.
Radni tim za izradu Lokalnog akcionog plana za biodiverzitet Optine Pljevlja (LBAP) formiran je u
aprilu 2010.godine. Tokom mjeseca maja radni tim je u sasradnji sa Slubom za za zatitu ivotne
sredine Optine Pljevlja organizovao akciju Zajedno za ouvanje biodiverziteta u koju je ukljuio
sve kole na podruju optine Pljevlja. Tim povodom svim kolama na teritoriji optine Pljevlja
uputio je ankete sa pitanjima o biodiverzitetu i njegovom znaaju, a na kraju akcije podijelio
materijal o znaaju biodiverziteta. Obavjetenja o izradi LBAP-a i o formiranju radnog tima
objavljivana su u Pljevaljskim novinama, na RTV, na sajtu Optine Pljevlja, a u avgustu i na
dravnoj televiziji ,,Atlas. Takoe, pismenim putem obavjetene su i zainteresovane strane: TE
Pljevlja, Gradir Montenegro, Mat company, Uprave za ume, Vektra Jaki, JP istoa, RTV
Pljevlja, Pljevaljske novine i Agenciju za zatitu ivotne sredine, Ministarstvo ureenja prostora i
zatite ivotne sredine, Zavod za zatitu prirode Crne Gore, Nacionalni park Durmitor, zatim NVO
sektor: Viva-Vita, Jezerac na Ljubinji, Ljubinja-dragulj prirode, FORS Montenegro,
Planinarski klub Ljubinja, Da zaivi selo, Breznica, Zelena akcija, SRK Lipljen kao i
predsjednici gradskih i seoskih Mjesnih zajednica iz Pljevalja.
Radni tim je 28. jula u Optini Pljevlja odrao sastanak sa ekspertom/regionalnim koordinatoromAleksandrom Mladenovi. Na sastanku su podeljena zaduenja vezana za sakupljanje informacija,
koja su ugraena u prvu verziju LBAPa.
Prvi iri sastanak zainteresovanih strana u optini Pljevlja organizovan je 28. septembra 2010.
godine. Sastanku su prisustvovali kao gosti-posmatrai lanovi radnih timova za izradu Lokalnog
akcionog plana za biodiverzitet optina abljak, Gorade i ajetina.
Pored zainteresovanih strana iz optine Pljevlja (predstavnici Udruenja, privatnog, javnog i biznis
sektora), sastanku su prisustvovali i predstavnici Zavoda za zatitu prirode Crne Gore, Ministarstva
ureenja prostora i zatite ivotne sredine Crne Gore, kao i Republike Agencije za zatitu ivotne
sredine. Tokom diskusije na sastanku dobijeni su elementi za SWOT analizu, vezano za kapacitete i
mogunosti zatite biodiverziteta optine Pljevlja.

Slika 1 Uesnici prvog sastanka irih zainteresovanih strana u optini Pljevlja

Drugi sastanak zainteresovanih strana odran je 27. oktobra 2010. godine u Optini Pljevlja.
Detaljno su prezentovne aktivnosti, koje je radni tim za izradu LBAP-a optine Pljevlja definisao u
okviru petogodinjeg i jednogodinjeg akcionog plana.
Zakonski osnov za izradu Lokalnog akcionog plana za biodiverzitet optine Pljevlja (LBAP-a)
dokumenta nalazi u odredbi lana 102., alineja 1 Zakona o zatiti prirode ("Sl. list Crne Gore", br.
51/08 od 22.08.2008. god.). Ovaj dokument je raen u skladu sa Nacionalnom Strategijom
biodiverziteta sa Akcionim Planom, koju je donijela Vlada Crne Gore u julu 2010. godine. Izrada
Nacionalne Strategije biodiverziteta sa Akcionim Planom (NSBAP, Strategija) je jedna od prvih
obaveza svih ugovorenih strana Konvencije o biolokom diverzitetu CBD(l.6). Predstavljena je
veza sa Prostornim Plan Crne Gore (PP CG) i Nactrom prostorno urbanistikog plana optine
Pljevlja, iz 2009. godine, Lokalnim Akcionim Program za optinu Pljevlja LEAP i Stratekim
planom razvoja optine Pljevlja. Naglaena je vanost biodiverziteta za lokalnu zajednicu i
objanjeno ta je Akciono planiranje za biodiverzitet.
Predstavljena je vizija: Ouvan biodiverzitet, izvrena revitalizacija i rekultivacija degradiranih
povrina, a da se pri tom ne zaboravi socio-ekonomski razvoj Pljevalja kroz korienja prirodnih
resursa i ekosistemskih usluga uz potovanje principa odrivog razvoja.
Optina Pljevlja se nalazi u planinskom pojasu krajnjeg sjevernog dijela Crne Gore i predstavlja po
povrini treu optinu u Crnoj Gori. U njoj ivi 35.806 stanovnika (prema Popisu iz 2003.). Optina
Pljevlja je prepoznatljiva po raznovrsnim prirodnim resursima. Od prirodnih resursa posebno se
istie mineralno bogatstvo po kojima su Pljevlja, kako po raznovrsnosti tako i po koliinama,
najbogatija optina u Crnoj Gori. Pljevlja obiluju i znaajnim umskim bogatstvom i prostranim
panjacima, koje ine pejza jedinstvenim i prepoznatljivim. Pljevlja su industrijski centar sjeverne
regije Crne Gore. U strukturi privrede optine Pljevlja najvee uee imaju rudarstvo, energetika i
umarstvo, dok je uee ostalih grana privrede u formiranju drutvenog proizvoda znatno manje.
Turistiki potencijali optine zasnivaju se na prirodnom bogatstvu i raznolikosti njenog kulturnog
nasljea. Prirodni i ambijentalni uslovi, prirodne ljepote sa prostranstvima uma, panjaka i livada
pruaju mogunosti za razvoj turizma. Uz kanjone Tare i Drage koje su dio NP Durmitor, planina
Ljubinja predstavlja najvei turistiki potencijal i u konceptu prostornog razvoja i zatite prirode
prepoznata je kao budui regionalni park. Pored izraenih prirodnih bogatstava, optina ima bogatu
kulturno-istorijsku batinu koja se, prije svega, ogleda u najznaajnijim spomenicima kulture:
Manastir Sveta trojica i Husein paina damija, koji spadaju u spomenike kulture I kategorije.
Optina Pljevlja zauzima preko 13% poljoprivredne povrine i 15% obradivog poljoprivrednog
zemljita Crne Gore i uestvuje sa preko 12% u ukupnom broju goveda i ovaca u Crnoj Gori. to se
tie stanja ivotne sredine uoava se: 1.ugroenost ivotne sredine u Pljevaljskoj kotlini - grad
Pljevlja kao ekoloki izuzetno optereeno podruje i 2. ostatak teritorije optine, sa relativno
ouvanim prirodnim vrijednostima u kojima se samo pojedinano evidentira naruavanje osnovnih
komponenti ivotne sredine (naselja Gradac i ula).
Dosadanja istraivanja biolokog diverziteta Crne Gore nijesu sprovedena na sistematian nain.
Postojei inventari flore i faune su u veini sluajeva nepotpuni, a podruje optine Pljevlja
floristiki je gotovo neistraeno. Negativne posljedice su bile najizraenije na vodenim
ekosistemima i umama. Vodeni ekosistemi su pod pritiskom razliitih oblika zagaivanja, ime se
smanjuje njihova produktivnost, a umski ekosistemi zbog stalne eksploatacije. Takoe, pored
eksploatacije umski ekosistemi su izloeni uticaju klimatskih promjena, poari se javljaju na
pojedinim lokalitetima, a za razvoj i irenje tetnih insekata i biljnih bolesti postoje brojne
predispozicije. Na osnovu podataka iz relevantnih izvora dati su podaci za umski ekosistem (
umske zajednice, ljekovito bilje, gljive i plodove, glavne grupacije ptica i divlja) i slatkovodni
ekosistem (biljne zajednice, alge, mahovine, mikro i makro-zoobentos, decapode slatkovodni
raii, fauna riba i ptice vodenih stanita ). Takoe, u okviru ovog poglavlja obraene su i gradske
zelene povrine, degradirane povrine, prirodna dobra, agrobiodiverzitet, diverzitet vrsta i turizam
zasnovan na prirodi. Na osnovu SWOT analize zakljuuje se da bi izradom i usvajanjem Lokalnog
akcionog plana za biodiverzitet optine Pljevlja trebalo da se skrene panja na mogunosti
korienja biodiverziteta i usluga ekosistema za dalji razvoj i prosperitet optine, ali i da se ukae
na faktore ugroavanja i naine kako da se postojea biloka raznovrsnost ouva.
Prioriteti optine Pljevlja vezano za zatitu biodiverziteta su: 1. Zatita Gradskog parka, 2.
Istraivanje i zatita autohtone vegetacije Biserke, 3. Smanjenje zagaenosti vazduha, 4.
Formiranje Regionalnog parka Ljubinja, 5. Izgradnja postrojenja za preiavanje otpadnih
voda, 6. Poboljanje ribljeg fonda, 7. Revitalizacija i rekultivacija degradiranih povrina, 8. uvanje
umskih ekosistema, 9. Unaprijediti razvoj organske poljoprivrede (krompir i itarice), 10.

Poveanje stonog fonda (govedarstvo, ovarstvo), 11. Unapreivanje pelarstva i proizvodnja

meda i 12. Razvoj odrivog turizma.
Glavni cilj je zatita i unapreenje svih komponenti biodiverziteta i njihovo odrivo korienje. U
okviru glavnog cilja izdvojili smo specifine ciljeve za teritoriju optine Pljevlja koji e se ostvariti
sprovoenjem aktivnosti koje su date u tabelama Akcionog plana.

10

UVOD

Osnove za izradu Lokalnog Akcionog Plana za biodiverzitet optine Pljevlja (LBAP-a)

Zakonski osnov za izradu Lokalnog akcionog plana za biodiverzitet optine Pljevlja (LBAP-a) nalazi
se u odredbi lana 102., alineja 1 Zakona o zatiti prirode ("Sl. list Crne Gore", br. 51/08 od
22.08.2008. god.), prema kome su nadleni organi jedinice lokalne samouprave u obavezi da
izrauju izvjetaj o stanju prirode i dostave ga nacionalnom organu uprave. Izmeu ostalog,
pomenuti Godinji izvjetaj bi trebalo da sadri pregled ostvarivanja ciljeva Strategije biodiverziteta
i Akcionog plana na podruju jedinice lokalne samouprave.
Lokalni Akcioni plan za biodiverzitet optine Pljevlja (LBAP-a) je u skladu sa Nacionalnom
Strategijom biodiverziteta sa Akcionim Planom, koju je donijela Vlada Crne Gore u julu 2010.
godine, na prijedlog Ministarstva nadlenog za poslove zatite ivotne sredine, na period od pet
godina radi utvrivanja dugoronih ciljeva i smjernica za ouvanja bioloke i predione
raznovrsnosti. U skladu sa odredbama iz lana 101., Strategija sadri naroito:
- smjernice za ouvanje zatienih prirodnih dobara;
- smjernice za zatitu ekosistema, staninih tipova i divljih vrsta ivotinja, biljaka i gljiva;
- smjernice za istraivanje i praenje stanja u prirodi;
-akcione planove za sprovoenje Strategije, sa utvrivanjem prioriteta i moguih izvora
finansiranja;
- smjernice za ukljuivanje zatite prirode u druge sektore;
- smjernice za obavjetavanje javnosti i uee javnosti u odluivanju o zatiti prirode;
- nain ispunjavanja meunarodnih obaveza u oblasti zatite prirode;
- kartografski prilog koji prostorno prikazuje mjere ouvanja bioloke i predione raznovrsnosti i
zatitu prirodnih dobara;
- druge elemente od znaaja za zatitu prirode.
Izmjene i dopune Strategije mogu se vriti i prije isteka perioda na koji se donosi.
Izvjetavanje o sprovoenju Strategije je godinja obaveza Ministarstva nadlenog za poslove
zatite ivotne sredine koje predmetni dokumenat dostavlja Vladi Crne Gore na usvajanje (lan
102. Zakona). Godinji izvjetaj Ministarstva se radi na osnovu godinjeg izvjetaja organa lokalne
uprave i podataka o sprovoenju Strategije i drugih planskih dokumenata o zatiti ivotne sredine.

Odnos LBAP-a prema meunarodnim, nacionalnim i lokalnim stratekim dokumentima

Konvencija o biolokom diverzitetu (Convention on biological diversity - nadalje CBD) donijeta je u
Rio De aneiru 1992. godine, i u njoj je do sada ukljuena 191 zemlja ugovorna strana (od kojih
je 168 deponovalo svoje potpise). Protokol o biolokoj sigurnosti, koji je na snazi od 2003.godine,
potpisalo je 147 zemalja od kojih je 103 deponovalo svoje potpise.
Ciljevi CBD (lan 1.) su: (1) zatita biolokog diverziteta, (2) odrivo korienje njegovih
komponenti i (3) pravedna raspodjela koristi od upotrebe genetskih resursa.
Kroz promovisanje ekosistemskog pristupa, ova Konvencija daje poseban znaaj meusobnim
odnosima izmeu ouvanja i odrivog korienja prirodnih resursa i odrivog razvoja ljudskih
zajednica. odrivog razvoja u zatiti ivotne sredine potvrdjen je na Rio Konferenciji Ujedinjenih
Izrada Nacionalne Strategije biodiverziteta sa Akcionim Planom (NSBAP, Strategija) je jedna od
prvih obaveza svih ugovornih strana CBD (l.6). U ovom dokumentu se istiu ciljevi vlada za
ouvanje biodiverziteta, sa jasnim aktivnostima za njihovo ostvarivanje. U strategiji se definiu
mehanizmi kojima vlada pokazuje nain sprovoenja obaveza iz CBD, kao i nain praenja
njihovog ispunjavanja. Strategija se radi na osnovu informacija obezbjeenih iz studije
biodiverziteta.

11

Sistem prostornog planiranja u Crnoj Gori tradicionalno omoguava identifikaciju i predlaganje

novih zatienih prirodnih dobara u cilju formiranja Nacionalne mree zatienih podruja prirode.
Ta praksa je nastavljana i dalje tako da je i vaei Prostorni Plan Crne Gore (PP CG) iz 2008 utvrdio
prijedloge za stavljanje pod zatitu u kategorijama zatite koja su od nacionalnog znaaja i to:
rezervate prirode, nacionalne i regionalne parkove. Nacrt prostorno urbanistikog plana optine
Pljevlja, iz 2009. god utvrdio je prijedloge za stavljanje pod zatitu u kategorije: spomenik prirode
i predio posebnih prirodnih odlika, s obzirom da se radi o kategorijama za ije je upravljanje po
zakonu nadlena lokalna uprava.
Odrivi razvoj je zajedniko polazite kod svih komponenata razvoja koje pokriva Lokalni akcioni
plan za biodiverzitet Optine Pljevlja LBAP, Lokalni Ekoloki Akcioni Program za optinu Pljevlja
LEAP i Strateki plan razvoja optine Pljevlja. Jasno je, da gotovo da ne moemo govoriti o
odrivom razvoju u sredini koja, u velikoj mjeri, ivi od fosilnih resursa. Ali cilj svake zajednice
mora biti pribliavanje principima odrivog razvoja, optina Pljevlja je odavno na putu takvog
razvoja. Intenzivna eksploatacija neobnovljivih resursa prouzrokovala je brojne devastacije i
probleme u prirodnoj sredini. Zbog toga se ve skoro dvadeset godina u ovoj sredini zalau da
smanje negativne uticaje na prirodnu i drutvenu sredinu. Dokaz ozbiljnog pristupa toj problematici
je i ovaj LBAP, koji nije postavljen samo na temeljima saznanja razliitih struka, nego i na
miljenju javnosti.
Izrada Lokalnog akcionog plana za biodiverzitet Optine Pljevlja (LBAP) je u okviru
trogodinjeg projekta (2009-2011) Biodiverzitet i usluge ekosistema za lokalni odrivi razvoj na
Zapadnom Balkanu, kojim je rukovodio Evropski centar za zatitu prirode (ECNC European
Center for Nature Conservation), u saradnji sa Regionalnim centrom za ivotnu sredinu za
Centralnu i Istonu Evropu (REC CEE Regional Environmental Center for Central and Eastern
Europe), a koji je finansiran od strane Ministarstva spoljnih poslova Finske. Projekat se bavi
biodiverzitetom, najbitnijim pitanjima lokalnog odrivog razvoja i dobrobitima koje on prua
lokalnoj zajednici u vidu dobara i ekosistemskih usluga (npr. opraivanje, preiavanje otpadnih
voda, odrivo umarstvo, itd). Ovo e biti postignuto kroz razvoj lokalnih akcioih planova za
biodiverzitet (LBAP), koji e sa jedne strane identifikovati glavne probleme vezane za biodiverzitet i
njegovu zatitu (vrste sa Crvene liste, ekosisteme pod rizikom, budue pritiske), a sa druge
strane traiti mogunosti za odrivi razvoj koji bi bio povezan sa zatitom biodiverziteta.

Zakonska regulativa od znaaja za izradu Lokalnog Akcionog Plana za Biodiverzitet:

1. Zakon o ivotnoj sredini (Sl. List Crne Gore, br. 48/08)
2. Zakon o zatiti prirode (Sl. List Crne Gore, br. 48/08)
3. Zakon o stratekoj procjeni uticaja na ivotnu sredinu (Sl. List RCG, br. 80/05)
4. Zakon o procjeni uticaja na ivotnu sredinu (Sl. List RCG, br. 80/05)
5. Zakon o Nacionalnim parkovima ("Sl. listu RCG", br. 47/91, 17/92, 27/94 i 56/09))
6. Zakon o slatkovodnom ribarstvu ( Sl.list CG, 11/07)
7. Zakon o divljai i lovstvu (Sl.list CG,br. 52/08)
8. Zakon o upravljanju otpadom (Sl. List RCG, br. 80/05)
9. Zakon o integrisanom spreavanju i kontroli zagaivanja ivotne sredine (Sl. List RCG,
br. 80/05)
10. Zakon o zatiti od jonizujuih zraenja (Sl. List SRJ, br. 12/96)
11. Zakon o vodama (Sl. List RCG, br. 16/95)
12. Zakon o zatiti od buke u ivotnoj sredini (Sl. List RCG, br. 45/06)
13. Zakon o komunalnim djelatnostima (Sl. List RCG, br. 12/95)
14. Zakon o zatiti od elementarnih nepogoda (Sl. List RCG, br. 57/92)

Zato je biodiverzitet vaan za lokalnu zajednicu

Biodiverzitet je priroda u svim svojim oblicima. Ukljuuje ume, livade, vode (rijeke, potoke,
jezera) kao i biljke i ivotinje. Sadri gljive i biljke koje se skupljaju u umama i na livadama, ribe

12

u jezerima i rijekama, medvjede na planinama, slijepe mieve u umama i leptire na livadama.

Obuhvata ivotinje koje lovimo za hranu i itarice koje uzgajamo na poljima. I mi smo, takoe, dio
biodiverziteta i zajedno predstavljamo fabriku ivota koja nas okruuje (Jones-Walters et al.,
2010).
Biodiverzitet obezbeuje hranu za nae stolove. Obezbeuje nau odjeu, gradivni materijal.
Smanjuje uticaj poplava i oluja. On je izvor line inspiracije i ljudske dobrobiti. Takoe moe biti
izvor lokalnog i nacionalnog ponosa.
Biodiverzitet stvara tzv. Fabriku ivota koja nas okruuje, od najmanje bakterije u zemljitu do
najvee ivotinje ili drveta u umi. On nas povezuje u zajedniku sudbinu koju dijelimo. Ako
uzmemo previe, potonuemo. Kolaps ljudske zajednice, gdje se priroda koristila preko granica
oporavka je bio dokumentovan vie puta tokom istorije ljudske civilizacije.
Naa sudbina je tijesno povezana sa biodiverzitetom. Kada ga koristimo odrivo, biodiverzitet nam
obezbeuje obnovljive resurse koji e nastaviti da budu due vrijeme prisutni.
Odrivo korienje, definisano je lanom 2., Konvencije o biolokoj raznovrsnosti Upotreba
komponenti biolokog diverziteta na nain koji ne dovodi do dugotrajnog smanjenja istog, na taj
nain odravajui potencijal da se ispune potrebe i aspiracije sadanjih i buduih generacija.
U praksi, to zahtijeva adaptaciju principa odrivog razvoja koja balansira potrebe ljudi, ekonomije i
ivotne sredine. Jako je vano da se shvati da biodiverzitet nije samo broj razliitih vrsta u nekoj
oblasti. Biodiverzitet obezbeuje zelenu infrastrukturu koja podrava ekonomski razvoj i ljudsku
dobrobit. Ovo se svuda pojavljuje, ne samo u Nacionalnim parkovima, i vodi do naglaavanja za
potrebom in situ (na mjestu) zatite. lan 8. Konvencije o biolokoj raznovrsnosti kae da
ugovorne strane treba da c) reguliu i upravljaju resursima koji su vani za zatitu biodiverziteta
unutar ili van zatienih podruja, sa osiguravanjem njihove zatite i odrivog korienja d)
promoviu zatitu ekosistema, prirodnih stanita i odravanje vijabilnih populacija vrsta u
prirodnom okruenju.
Zelena infrastruktura obezbeuje kritina dobra i usluge koji omoguavaju ljudima napredak. Ovo
je kritiki koncept koji se koristi u prostornom planiranju da bi omoguio da se biodiverzitet koristi
kada se razvijaju novi planovi. Ovo ne mora da zaustavi razvoj, ali moe dovesti do modifikacije
negativnih uticaja.
Vanost odravanja ovih dobara i usluga je iroko prepoznata: Gubitak biodiverziteta smanjuje
produktivnost ekosistema, smanjujui lepezu dostupnih dobara i usluga koje konstantno crpimo.
Ekosistem se destabilizuje, slabi se njegova mogunost da se nosi sa prirodnim nepogodama, sa
antropogenim stresom, kao to su zagaenje i klimatske promjene.
Optina je iz vie razloga zainteresovana za promovisanje i ouvanje biodiverziteta. Ekosistemi sa
zastupljenijim biodiverzitetom su otporniji na fizike smetnje, prirodne katastrofe i najezde drugih
vrsta. Raznoliki ekosistemi pruaju ekoloke usluge koje su veoma skupe za reprodukciju kao to
su preiavanje voda i privlaenje opraivaa, kao i prirodni materijal za dalji napredak u nauci i
medicini. Ekoloki bogata podruja takoe imaju estetsku vrijednost i onima koji na njima borave
ponovo vraaju osjeaj prostora donosei prirodu u okruenje.
Zdravlje i dobrobit ljudi. Biodiverzitet i ivotna sredina predstavjaju zatitnika i garant zdravog
ivota, proizvodnje zdrave hrane i ljekovitog bilja, izvor vode za pie, produavaju ivotni vijek
ovjeka i proiavaju vazduh i vodu. Takoe utiu na smanjenje tetnih efekata prouzrokovanih
industrijom, smanjenje krajnjih posljedica na ljudsko zdravlje i pruaju ivot sa manje rizika.
Duhovni i kulturni razvoj. Biodiverzitet se, pored toga to predstavlja izvor kulturnog i duhovnog
razvoja, smatra i izvorom lokalnog (a zaista i nacionalnog) ponosa i nasljea za budue generacije.
Takoe se smatra kamenom temeljcem mnogih lokalnih tradicija i obiaja, ukljuujui mitove i
legende koji povezuju biodiverzitet i ovjeka.

13

Poboljanje privrede. Biodiverzitet lokalnim zajednicama prua znaajnu ekonomsku dobrobit

ukljuujui potencijal za bolji ivotni standard i odrivi socijalni (ekonomski) razvoj. Ovakve
mogunosti mogu (uglavnom) biti u vidu lokalnih proizvoda, turizma i kulturnih aktivnosti kao to
su i poljoprivreda i umarstvo. Na primjer bogatstvo biodiverziteta prua mogunost za
diferencijaciju proizvoda kao to je brendiranje, to ukljuuje prehrambene proizvode kao to su
med, stabilizatori, meso (u nekim sluajevima lokalne vrste stoke i ovaca obezbjeuju ouvanje
lokalnog genetskog resursa), rukotvorina i takoe ljekovitog bilja. Mogunost za odrivi lokalni
turizam (kojim se pravilno upravlja) ukljuuju korienje zatienih podruja i drugih prirodnih
ljepota za optu rekreaciju, etnje, itd. i sportske aktivnosti kao to su ribolov (sportski robolov
zdrave populacije posebnih vrsta, a spominju se ak i rijetke riblje vrste) i lov. umarstvo kojim se
upravlja na odriv nain, kada je brendirano i povezano sa odreenim podrujem moe dostii
premijumske cijene za proizvoaa. Biodiverzitet se takoe posmatra i kao potencijalni izvor
energije.
Dodatni aspekti. Kao dodatak gore navedenom pobrojane su i sve druge dobrobiti. To
podrazumjeva korienje biodiverziteta u cilju integrisanog pristupa korienju prirodnih resursa i
spajanju sektora, ouvanje genetskog resursa, obezbjeivanje osnova za prekograninu saradnju i
zatitu same zemlje.
Dakle, vanost biodiverziteta za lokalnu zajednicu podrazumjeva:

Obezbjeivanje hrane, goriva, vlakana

Obezbjeivanje sklonita i gradivnog materijala
Preiavanju vazduha i vode
Detoksikacija i dekompozicija (razlaganje) otpada
Stabilizacija klime
Ublaavanje ekstremnih pojava u ivotnoj sredini npr. poplave, vjetrovi...
Revitalizaciju i rekultivaciju degradiranih povrina
Stvaranje i odravanje plodnosti zemlje
Formiranje i odravanje zemljinog sloja zatita od erozije
Opraivanje divljih biljaka i kultura
Kontrola tetoina i bolesti
Genetiki resursi za nove varijante poljoprivrednih kultura, ivotinja, ljekovitog bilja
Kulturni i estetski benefit

Moe se primjetiti da optina ve ima jasnu ideju o tome ta biodiverzitet moe da prui. Uvid u
sopstvenu prirodnu ivotnu sredinu i biodiverzitet koji ona sadri je jasan pokazatelj osnovne
motivacije za kreiranje sopstveniog Lokalnog Akcionog Plana za Biodiverzitet. Nadamo se da e
smjernice koje slijede taj proces pojednostaviti i usmjeriti i pruiti polazni materijal koji je mogue
oblikovati prema sopstvenim potrebama.
roZiste

ta je Akciono planiranje za biodiverzitet?

Lokalni Akcioni Plan za Biodiverzitet (LBAP) je dokumenat koji odreuje na koji nain je potrebno
usaglasiti partnerstvo sa zainteresovanim stranama, na lokalnom nivou, u cilju zatite, upravljanja
i korienja ivotne sredine, i samim tim i biodiverziteta, na odriv nain, i sada, ali i u budue.
LBAP predstavlja kontinuiran proces ukljuivanja lokalnih aktera i akcija, koje pomau da se
osigura da vane vrste, stanita i ekosistemi budu odravani i unaprijeeni, zarad koristi ljudi i
ivotne sredine. Njegove funkcije su da:
-stimulie lokalna radna partnerstva sa irokim spektrom zainteresovanih strana;
-povea nivo svijesti o odgovornosti i, po potrebi, djeluje na lokalnom nivou;
-promovie vanost lokalnog biodiverziteta lokalnim zajednicama;

14

-pretoi meunardne, nacionalne i regionalne prioritete u realne lokalne aktivnosti;

-identifikuje lokalne prioritete za ouvanje dobara i pruanje usluga;
-identifikuje kljune biodiverzitetske resurse i prioritete za lokalno podruje;
-postavi ostvarljive ciljeve koji e zadovoljiti prioritete vrsta, stanita i ekosistema;
-uspostavi efikasnu i dugoronu raspodjelu mehanizama za lokalnu aktivnost;
-prevazie prepreke oko implementacije i iskoristi anse;
-da obezbijedi dokument koji moe da se koristi za osiguranje buduih finansiranja;
-obezbijedi lokalnu osnovu za nadgledanje, pregled i usavravanje.

15

VIZIJA
Tokom rada na izradi Lokalnog akcionog plana za biodiverzitet optine Pljevlja, kroz niz konsultacija
meu lanovima radnog tima i diskusijama odranim na sastancima irih zainteresovanih strana,
kao i na osnovu smernica koje su lanovi radnog tima dobili tokom treninga, definisana je VIZIJA
vezana za zatitu i odrivo korienje bioloke raznovrsnosti optine Pljevlja:
Ouvan biodiverzitet, izvrena revitalizacija i rekultivacija degradiranih povrina. Socioekonomski razvoj Pljevalja kroz korienje prirodnih resursa i ekosistemskih usluga uz
potovanje principa odrivog razvoja.
U skladu sa postavljenom vizijom, u Lokalnom akcionom planu za biodiverzitet definisani su ciljevi i
aktivnosti, kao i mere koje e optina Pljevlja preduzimati nakon usvajanja ovog Akcionog plana, a
koje se prevashodno odnose na podsticanje donosioca odluka da forsiraju promociju prirodnih
vrednosti sopstvenog kraja, kroz saradnju sa relevantnim institucijama.

16

PROFIL OPTINE PLJEVLJA

Optina Pljevlja se nalazi u planinskom pojasu krajnjeg sjevernog dijela Crne Gore. Prostire se u
pravcu sjeverozapad-jugoistok (duine oko 60 km, irine oko 25 km vazdune linije), zahvata
povrinu od 1346 km, to ini 10 % ukupne teritorije Crne Gore i predstavlja po povrini treu
optinu u Crnoj Gori (poslije optina Niki i Podgorica). U njoj ivi 35.806 stanovnika (prema
Popisu iz 2003.).

Slika 2 - Mapa optine Pljevlja

Teritorija pljevaljske optine administrativno je podijeljena u 56 katastarskih optina, u okviru kojih
ima 159 naselja (prema Popisu stanovnitva 2003.god.), Naselja su organizovana u 20 vangradskih
mjesnih zajednica, dok se u samim Pljevljima nalazi 7 mjesnih zajednica.
Administrativni, privredni i kulturni centar optine je naselje Pljevlja sa 21.377 stanovnika ili 59%
ukupnog broja stanovnika, koji u mrei naselja Crne Gore predstavlja centar od velikog znaaja za
Region i Crnu Goru u cjelini.
Optinski centar, koji se nalazi na 3 rijeke (ehotina, Breznica i Vezinica), smjeten je u
Pljevaljskoj kotlini na srednjoj nadmorskoj visini od 780 m.
Optina se nalazi izmeu 4304 i 4333 sjeverne geografske irine, odnosno izmeu 1855 i
1934 istone geografske duine, prosjene nadmorske visine izmeu 1000 i 1200 m. Pripada
podruju visokih planina meu kojima dominiraju Ljubinja 2238 mnv, Obzir 1869 m, Bunetina
1838 mnv, Buren 1805 m, Lisac 1769 m, Stoer 1577 mnv, Ravna Gora 1554 mnv, Crni vrh 1540
mnv, Kova 1532 mnv. Najvia taka optine je Derneite na Ljubinji 2238 m, dok se najnia
taka nalazi u sjeverozapadnom dijelu optine, u dolini ehotine, na 505 mnv. Izmeu planinskih
proirenja nalaze se nii dijelovi optinske teritorije, koji, osim doline ehotine, obuhvataju i polja:
Pljevaljsko 16 km, Otiloviko 3,4 km, Maoko 12 km, Mataruko 4,6 km, Brveniko 1,2 km,
Glisniko 3,2 km, Raevako 1,5 km. Pored toga, na pljevaljskom podruju izraene su i povri
Kosanice i Jabuke (1400 mnm). Prostor optine pripada slivovima ehotine (994,6 km), Tare
(318,8 km) i Lima preko Poblaenice (33,6 km).
Optina Pljevlja se granii sa sjeverozapada i zapada sa Bosnom i Hercegovinom (optine Foa i
ajnie) u duini od 76 km, sa sjevera i sjeveroistoka sa Republikom Srbijom (optine Priboj i
Prijepolje) u duini od 50 km, sa jugoistoka i istoka priblino po liniji sjever-jug sa optinama
Mojkovac - 4 km i Bijelo Polje od 32 km, i sa jugozapada prema optini abljak rijekom Tarom u
duini od 46 km. Ukupna duina granice iznosi 208 km.

17

Klima podruja optine Pljevlja definisana je geografskim poloajem i konfiguracijom terena.

Pljevaljska kotlina ima modifikovanu umjereno kontinentalnu klimu koja ima karakteristike
planinske klime sa vrlo malim prosjenim godinjim padavinama (815 lit/m2), po kojima spada u
najsunija podruja Crne Gore. Za kotlinu su karakteristine termike inverzije, ujezeravanje
hladnog vazduha i radijacione magle, to sve doprinosi smanjenju kvaliteta vazduha u gradu,
naroito zimi u vrijeme tiina i hladnih dana.
Optina Pljevlja je saobraajno nedovoljno povezana sa okruenjem, skoro izolovana, sa
nezadovoljavajuom mreom magistralnih i regionalnih saobraajnica, sa skromnom mreom
lokalnih puteva, to mnoga naselja na podruju optine ini teko pristupanim. Teritorija optine
je sa susjednim podrujima povezana iskljuivo i jedino drumskim saobraajem. Ukupna duina
kategorisane mree puteva (magistralni, regionalni i lokalni) iznosi 534 km, odnosno 38,83 km/100
km2, to je za etvrtinu manje od prosjeka CG (50.60 km/km2).
Optina Pljevlja je prepoznatljiva po raznovrsnim prirodnim resursima. Od prirodnih resursa
posebno se istie mineralno bogatstvo po kojima su Pljevlja, kako po raznovrsnosti tako i po
koliinama, najbogatija optina u Crnoj Gori. Pljevlja obiluju i znaajnim umskim bogatstvom i
prostranim panjacima, koje ine pejza jedinstvenim i prepoznatljivim. To potvruje injenica da
od ukupne povrine optine 134.600 ha, ume i umska zemljita zauzimaju 79.458 ha, ili 59%,
panjaci 40.652 ha ili 30 %. Fond poljoprivrednog zemljita, sa ukupnom povrinom od 69.559 ha
takoe predstavlja znaajan resurs.
Pljevlja su industrijski centar sjeverne regije Crne Gore. Razvoj lokalne ekonomije se u posljednjih
50 godina bazirao na valorizaciji prirodnih resursa, a posebno na eksploataciji uglja, proizvodnji
elektrine energije i preradi drveta. U strukturi privrede optine Pljevlja najvee uee imaju
rudarstvo, energetika i umarstvo, dok je uee ostalih grana privrede u formiranju drutvenog
proizvoda znatno manje. Na osnovu stepena privrednog razvoja Pljevlja se mogu svrstati u
relativno nerazvijenu optinu.

Prirodni resursi
Pljevaljsko podruje pripada sjevernom regionu, izrazito visokom planinskom dijelu teritorije,
ispresijecanom rjenim dolinama, koje predstavlja zeleni prostor Crne Gore i koje po
karakteristikama reljefa, u mnogim svojim dijelovima, ima izgled i oblike predjela alpskog tipa.
Karakteriu ga visoki planinski masivi sa dubokim kanjonima, vrlo izraenom rjenom erozijom i
oblicima karstne, rijetko lednike erozije. Najznaajniji prirodni resursi su prostrani panjaci,
znaajne rezerve uglja, olova i cinka, veliki kompleksi kvalitetnih uma, znaajan hidropotencijal i
veoma povoljni uslovi za razvoj turizma.
Pejzane vrijednosti. Prostor optine Pljevlja odlikuje se izrazitim, jasno uoljivim strukturnim
elementima koji mu daju poseban pejzani identitet. Specifine i raznolike prirodne vrijednosti
(orografske karakteristike, karakteristike autohtone vegetacije) i vrijedno kulturno-istorijsko
naslijee meusobno se proimaju, uz obilje detalja, inei jedinstvenu harmoninu cjelinu.
Kao najizrazitiji tipovi pejzaa na prostoru pljevaljske optine istiu se: Pljevaljska povr sa
Pljevaljskom kotlinom, Visokoplaninske zone Ljubinje, Lisca, Kovaa, Crnog Vrha, padina emerna
i Stoera i Kanjoni Tare i Drage.

18

Slika 3 - Podnoje planine Ljubinje

Mineralne sirovine. Resursi mineralnih sirovina u odnosu na povrinu teritorije su raznovrsni, pri
emu je eksploatacija uglja presudna za ekonomski razvoj. Procjenjuje se da geoloke rezerve
uglja iznose oko 200.000.000 t. U slivu rijeke ehotine, nalaze se najznaajna leita uglja, i to:
Pljevlja, Ljue, umani, Maoe, Mataruge, Otilovii, Bakrenjae i Glisnica. Trenutno se ugalj
eksploatie u leitima Potrlica i umane 1.
Od nemetala na prostoru optine nalaze se velike koliine cementnih laporaca, gline, tehnikograevinskog kamena, barita, tufova, a ima i pojava gipsa. Od metalinih mineralnih sirovina
najvei znaaj ima orudnjenje olova i cinka ija se leita i pojave nalaze na podruju planine
Ljubinje; bakra u zoni Varine - Hoevina i leite gvoa u podruju Kozice.
Hidropotencijal. Optina Pljevlja posjeduje znaajan hidropotencijal kako u oblastih pijaih voda,
tako i u oblasti hidroenergetike. Sa aspekta vodosnabdijevanja znaajne zone su sliv rijeke Tare i
zona leita izdanskih voda sliva ehotine. Meu karstnim vrelima najpoznatiji su: Kutlovaa,
Breznica, Jugotica, Vrelo, Zmajevac i Tvrda. Ostale su zone manje znaajne sa aspekta
potencijala i mogunosti njihovog korienja za vodosnabdijevanje sela. Korienje
hidroenergetskog potencijala odnosi se na ehotinu nizvodno od Pljevalja do granice sa BiH. Do
sada je bilo vie varijanti energetskog korienja ehotine od izgradnje malih hidroakumulacija i
hidroelektrana, to je posebno definisano Strategijom razvoja energetike do 2025. godine.

Slika 4 - Brana Otilovii, na rijeci ehotini

umski potencijal. Koliko je vaan za veliku privredu, tnije za jedan od najveih drvno
preraivakih kapaciteta u optini toliko je vaan i za seosko stanovnitvo, omoguava im

19

eksploataciju uma i formiranje malih preraivakih kapaciteta. Od ukupne povrine optine

(134.600 ha) ume i umska zemljita zauzimaju 79.458 ha ili 59% (istovremeno je 10% umskog
zemljita kategorisano kao poljoprivredno) od ega je 5.722 ha izdvojeno iz optine u Nacionalni
park "Durmitor" i dato na gazdovanje ovom parku. Najvei dio, preko 72% ine privredne ume,
6,8% su zatitne, a preostlih 21% su neobrasle povrine. Realno je poveanje umskih povrina,
na raun danas neadekvatnog korienja dijela poljoprivrednog zemljita. Ostale umske povrine
zahvataju 73.734 ha, od ega se u dravnom vlasnitvu nalazi 72.728 ha, ili 98 %, a u privatnom
1.456 ha, ili 2%. U ukupnoj zapremini preovladavaju etinari sa ueem 74,7%. Od etinara
najvie je zastupljena smra 64,6%, zatim jela sa 21,0% i ostali etinari sa 14,4% (crni i bijeli
bor). Zajednica bora krivulja (Pinetum mughi montenegrinum) na planini Ljubinji, koja se prostire
na povrini od 900 ha, prema Zakonu o zatiti prirode Crne Gore svrstana je u kategoriju
spomenika prirode i tretira se kao zatiena biljna vrsta.

Slika 5 - ume u podnoju planine Ljubinje

umska i livadska vegetacija su najupeatljiviji element pejzaa. Na pljevaljskom podruju
registrovane su 94 vrste umske i livadske vegetacije: 57 vrsta aromatinog i ljekovitog bilja, 26
vrsta umskih plodova i 11 vrsta jestivih gljiva. Zbog velike pokrivenosti umama, Pljevlja imaju
vaan potencijal za sakupljanje i prodaju ljekovitog bilja i umskih plodova. U posljednje vrijeme je
sakupljanje plodova sve aktuelnije, naroito sakupljanje peurki, umskih jagoda, borovnica i
ljekovitog planinskog bilja. Godinje se sakupi oko 1.440 t umskih i livadskih proizvoda:
aromatinog i ljekovitog bilja 650 t, umskih plodova 690 t i jestivih gljiva oko 100 t. Meutim,
ovaj potencijal se za sada nedovoljno koristi. Ocjenjuje se da sadanji nain gazdovanja umama
nije u potpunosti zadovoljavajui, posebno to se vie panje ne obraa na iskoriavanje umskih
proizvoda (ljekobilje, umski plodovi i jestive gljive).
Po broju divljai pljevaljsko lovite je jedno od interesantnijih i atraktivnijih u Crnoj Gori. Od
ukupne povrine lovita "Ljubinja" 93,3 % se nalazi u granicama optine Pljevlja, dok ostalo
pripada Nacionalnom parku Durmitor. Lovite zauzima 125.705 ha povrine, od toga, ukupne lovne
povrine zauzimaju 124.872 ha zemljita, a nelovne oko 833 ha zemljita. Autohtone vrste divljai
su srna, medvjed, divlja svinja, zec, veliki tetrijeb i poljska jarebica.
Poljoprivredno zemljite. Pljevaljska optina, prema ukupnoj povrini i poljoprivrednim
potencijalima, spada meu najvee i najznaajnije u Crnoj Gori, te zbog toga i uspjenost razvoja
poljoprivrede ovog podruja ima odraz na razvoj poljoprivrede u cijeloj Crnoj Gori. Od ukupne
povrine optine Pljevlja, poljoprivredne povrine zauzimaju 51% od ega dominiraju planinski
panjaci i livade, posebno u predjelu Kosanike visoravni. Glavninu zemljita ine plitka do srednje
duboka humusno smea zemljita i planinske crnice vrlo dobrih hemijskih i fizikih osobina, ali
zbog nedovoljne dubine, strmog nagiba i jako propusne podloge, malo due ljetnje sue umanje
prinose poljoprivrednih kultura. Poljoprivredne povrine se iz godine u godinu smanjuju zbog
povrinske eksploatacije uglja, gline, odlaganja jalovine, pepela i izgradnje stambenih objekata i
druge infrastrukture, tako da se smanjuju najkvalitetnije poljoprivredne povrine, a ne vri se
rekultivacija izrudarenog zemljita.
Osnovna namjena zemljinog resursa, kao prirodne komponente velikog kapaciteta, jeste
proizvodnja zdravstveno bezbjedne hrane, uz ouvanje kvalitetnih poljoprivrednih povrina i
umskih podruja.

20

Potencijali za razvoj turizma. Turistiki potencijali optine zasnivaju se na prirodnom bogatstvu i

raznolikosti njenog kulturnog nasljea. Prirodni i ambijentalni uslovi, prirodne ljepote sa
prostranstvima uma, panjaka i livada pruaju mogunosti za razvoj turizma. Uz kanjone Tare i
Drage koje su dio NP Durmitor, planina Ljubinja predstavlja najvei turistiki potencijal i u
konceptu prostornog razvoja i zatite prirode prepoznata je kao budui regionalni park.
Najatraktivnije zone i lokaliteti za razvoj turizma i proizvodnju hrane su: grad Pljevlja, podruje
planine Ljubinja, podruje planine Kova, Kosanica, urevia Tara - Lever Tara, urevia Tara
Premani Vakovo, Bobovo-Slatina-Ograenica podruje sela Kozice i Kozika doline.

Slika 6 - Jezero Otilovii

Planina Ljubinja spada u visoke dinarske planine sa najviim vrhom Derneite (2.238m). Sa
Durmitorom i Magliem ini moan planinski trougao isprosijecan kanjonima Tare, Drage, ehotine
i Pive. Planina Ljubinja obiluje panjacima, bogatim etinarskim umama u kojim se nalaze
endemine vrste i raznovrsno ljekovito bilje. Za razliku od veine oblinjih planina koje su
bezvodne, Ljubinja obiluje vodom. Na junoj strani ima 77 vrela, a uveno je vrelo Vojnovac na
nadmorskoj visini od skoro 1900m.
Planina Kova sa najviim vrhom Strabenica 1530 m prostire se na desnoj obali rijeke ehotine.
Pored umskog bogatstva, blistava priroda i odsustvo zagaivaa u iroj okolini daju predjelu
visoku ekoloku vrijednost. Vano je istai da je poetkom 20. vijeka na prostoru planine Kova
bila smjetena jedna od najznaijnih vazdunih banja.
Kosanika visoravan se prostire na
nadmorskoj visini od 900 do 1600 m. Podruje je izuzetno bogato florom i faunom kao i
endeminim vrstama. Karakteristiu ga velika panjaka prostranstva, kao i umske zajednice
smre, jele i crnog bora. Stanovnitvo na ovom podruju se bavi tradicionalnim nainima
proizvodnje mesa, mljenih proizvoda, od kojih je najpoznatija proizvodnja pljevaljskog sira, potom
organskom proizvodnjom heljde kao i proizvodnjom drugih ratarskih kultura. Prostor je bogat i
raznovrsnim ljekobiljem i umskim plodovima. Ono to posebno privlai i predstavlja atrakciju na
ovom terenu je istovremeno i ono to je najtraenije na svjetskom turistikom tritu, a to je
netaknuta prirodna ljepota, ista voda, ist vazduh, i visokokvalitetna domaa hrana iz oblinjih
domainstava ovog jo uvijek ivog kraja.
Na prostoru koji obuhvata zone urevia Tara - Lever Tara, urevia Tara Premani Vakovo
i Bobovo-Slatina-Ograenica prepliu se masivi Ljubinje, kanjoni Tare i Drage koji stvaraju
jedinstven i ivopisan pejza. Ovaj kraj je zadrao tradicionalne vrijednosti koje u spoju sa
izvanrednim pejzaima predstavljaju komparativne prednosti ovog podruja.
Ono to posebno izdvaja selo Kozicu i Koziku dolinu u potencijalima za razvoj turizma, pored
prirodnih ljepota, jesu ostaci grada Koznika koji se u dokumentima pominju u prvoj polovini XV
vijeka, a koji je najvjerovatnije bio zatita oblinjeg rudnika olova i cinka.
Kulturno-istorijska batina. Pored izraenih prirodnih bogatstava, optina ima bogatu kulturnoistorijsku batinu koja se, prije svega, ogleda u najznaajnijim spomenicima kulture: Manastir
Sveta trojica i Husein paina damija, koji spadaju u spomenike kulture I kategorije. Spomenici
kulture II kategorije su Manastir Dovolja, Manastir Duboica, arheoloki lokalitet Komini, Manastir
Sv. Arhanela Mihaila, koji takoe ine nezaobilazan kulturno-istorijski potencijal optine.

21

Manastir Sveta Trojica prvi put se pominje 1537.godine, a vie je puta obnavljan i dograivan.
Nalazi se na oko 1,5 km od grada, pritijenjen brdima u skrovitom ambijentu iznad rijeice
Breznice. U XVI, XVII i XVII vijeku Manastir je bio poznat kao vrlo znaajan prepisivaki i kulturni
centar. U manastirskoj biblioteci uvaju se vrijedne knjige iz XIII i XIV vijeka, kao i poznati
korektivni tabaci Mileevske tamparije iz 1557. godine. Bogata manastirska riznica sadri
skupocjene vezove, dragocjene predmete od zlata, srebra i drveta koji su korieni pri
bogosluenju, zatim brojne umjetniki izraene ikone, veliki pozlaeni putir igumana Stefana i
posebno vrijedna relikvija okovani tap Svetog Save. Manastirski konaci okruuju vei dio porte. U
poaru 1859.godine bili su potpuno izgoreli te su neto kasnije obnovljeni. Konaci sa crkvom u
sredini ine vrlo skladnu cjelinu.
Husein-paina damija se nalazi u samom centru grada. Smatra se da je podignuta 1569.godine i
da je zadubina visokog dostojanstvenika u tadanjoj turskoj upravi Husein-pae Boljania, koji je
bio rodom iz sela Boljania, blizu Pljevalja. Uz junu stranu je prizidan minaret, visok 42 m.
Unutranjost damije obiluje ornamentikom raenom u stalaktitima i uobiajenim turskim
performansama. U Damiji se uvaju stari rukopisi i knjige na arapskom i turskom jeziku, a
najznaajniji je rukopisni Kuran, ukraen pozlatom, iz XVIII vijeka. Iako ne velika, Damija
predstavlja jednu od najljepih i najskladnijih na Balkanu.
Pored pomenutih zakonom zatienih spomenika, postoje na desetine skoro zaboravljenih ostataka
manastira, crkava, zatim srednjovjekovnih gradova, utvrenja, na stotine nekropola, tumula i to iz
razliitih istorijskih razdoblja, pa ak i razliitih epoha.

Demografski pokazatelji
Stanovnitvo i naselja. Prema podacima Popisa 2003. Optina je imala 35806 stanovnika, od ega
je 21377, odnosno 59%, ivjelo u opinskom centru naselju Pljevlja, a 17129 ili 41% u seoskom
podruju. Udio stanovnika optine Pljevlja u ukupnom broju sjeverne regije iznosio je iste godine
18.4%, dok je udio stanovnika u ukupnom stanovnitvu Crne Gore iznosio 5.8%.
Gustina naseljenosti iznosi 26,6 stanovnika na km2, te spada meu rjee naseljene optine, a
znatno je ispod prosjeka Crne Gore, koji je 45,8 stanovnika na km2. Naselja locirana u uoj
gravitacionoj zoni optinskog centra imaju neto veu gustinu naseljenosti od pojedinih naselja na
brdsko - planinskim terenima. Prema kriterijumima OECD, spada u optine koje imaju gustinu
naseljenosti ispod 150 stanovnika po km, tj. u ruralne optine.
Naselja optine Pljevlja, njih 159, okupljena su u 27 mjesnih zajednica, 7 gradskih i 20 seoskih. U
optini Pljevlja postoji razlika izmeu optinskog centra i ostalih naselja, kako u njihovom broju i
veliini, tako i u kvalitativnim karakteristikama koje su preduslov za koncipiranje buduih razvojnih
politika. Seoska naselja odlikuje veoma loa demografska struktura, mali broj stanovnika,
nedovoljno zaposlenih u nepoljoprivrednim djelatnostima i loa obrazovna struktura.
Najvei dio optine pripada viem srednjeplaninskom zemljitu znatno je uticao na visinski
raspored naselja u optini Pljevlja, i imao uticaj u migraciji mlaeg stanovnitva i odredio je
poljoprivredu kao glavnu djelatnost domainstava.
Naselja optine mogue je razgraniiti u 5 visinskih zona. U najniem dijelu, do 800 m nadmorske
visine, locirano je 11 naselja, od 800 do 1000 m.n.v. nalazi se 57 naselja, od 1000 m do 1200
m.n.v. je najvei broj naselja (ukupno 67), a od 1200 do 1400 m n.v. locirano je 20 naselja. Na
najviim predjelima od 1400 do 1600 m.n.v. nalaze se 4 naselja.
Na podruju optine nalazi se i manji broj privremenih stoarskih naselja katuna, koji su nastali
razvojem stoarstva kao osnovne djelatnosti seoskog stanovnitva. Smjeteni su uglavnom u
visokoplaninskoj zoni iznad 1500 m, na padinama planina Ljubinje, Bunetine i Burena.
Stanovnitvo prema starosti. Prosjena starost stanovnitva optine je 2003. godine iznosila 39,2
godine, to je bilo vie od prosjeka za Crnu Goru (35,9 god.). Prosjena je starost stanovnika
optinskog centra iste godine iznosila 35,5 godina. Udio djece predkolskog uzrasta (ispod 7
godina) je 2003. iznosio 7,3%, a udio punoljetnog stanovnitva 78,6%. U optini Pljevlja je, prema
Popisu 2003.godine, bilo 9921 porodica, od toga 5910 u gradskim i 4011 u ostalim naseljima.

22

Prirodni prirataj. Prirodni je prirataj ve niz godina negativan, prvenstveno usljed sve loije
starosne strukture, loe ekonomske situacije i sve vee kontrole raanja.
Polna struktura. U polnoj strukturi stanovnitva, prema Popisu iz 2003., mukarci su uestvovali sa
49%, odnosno 17.560, a ene sa 51%, odnosno 18.246.
Nacionalna i etnika pripadnost i vjeroispovijest. U Pljevljima ivi 60% pripadnika srpske
nacionalnosti, 20% crnogorske, 8% muslimanske i 5% bonjake i 4% neizjanjenih, dok je u
pogledu vjeroispovijesti 80% stanovnitva pravoslavne i 15% islamske vjeroispovjesti (prema
Popisu 2003.).
Aktivno stanovnitvo. Prema podacima Popisa iz 2003.godine, udio radnog (ene i mukarci
starosti od 15 do 64 godine) u ukupnom broju stanovnika Optine iznosio je 65,9% ili 23610
stanovnika. Udio aktivnog u ukupnom stanovnitvu optine iznosio je 46%, izdravanog
stanovnitva 37,7%. Od ukupnog aktivnog stanovnitva zaposleno je bilo 68,1%. U ukupnom
aktivnom stanovnitvu 37,4% je zaposlenih ena. Najvie aktivnog stanovnitva bilo je zaposleno u
djelatnosti - poljoprivreda, lov i umarstvo, ak 27,6%. Slijedi rudarstvo sa 14% i dravna uprava
sa 11%.
U strukturi djelatnosti gradskih naselja primarni sektor, odnosno poljoprivreda uestvuje sa 2,9%,
a u strukturi djelatnosti seoskih naselja poljoprivreda uestvuje sa 60%. Udio poljoprivrednog
stanovnitva u ukupnom broju stanovnika 2003. godine iznosio je 12,3% (4390 stanovnika) od
ega je 69,2% (3040 stanovnika) bilo aktivno. Od ukupnog broja poljoprivrednih stanovnika,
94,8% se nalazilo u seoskim naseljima.
Obrazovna struktura. Obrazovna struktura stanovnitva je u neposrednoj vezi sa strukturom
djelatnosti. U Pljevljima je stanovnitvo nieg stepena obrazovanja od prosjeka Crne Gore. Meu
stanovnitvom optine koje ima zavrenu kolu u najveem procentu je zastupljeno srednje
obrazovanje (58,8%), to je ispod crnogorskog prosjeka, a to vai i za vie i visoko obrazovanje.
Broj domainstava. Prema metodologiji Popisa iz 2003. godine ukupan broj domainstava u optini
Pljevlja bio je 11346 od ega je 6696 u gradu, a 4650 u seoskim naseljima. Prosjean broj lanova
domainstva je 3,2 na nivou optine, u gradskim naseljima 3,3 lana, a u seoskim 3,1 lan. Od
ukupno 11346 domainstava koliko je popisano prema novoj metodologiji poljoprivredno
gazdinstvo je imalo 4546 domainstava ili 40,4%. U gradskim naseljima udio poljoprivrednih
domainstava bio je 11,8%, a u ostalim 81,1%.
Stanje najvanijih sektora privrede

Izraena zavisnost od sirovinske osnove, proizvodnja esto sa nepovoljnim efektima na ivotnu

sredinu, monofunkcionalnost privredne strukture, nedovoljna razvijenost i neravnomjernost u
razvoju, odnosno slaba ekonomska kohezija, jesu osnovne karakteristike privrednog razvoja
optine Pljevlja. Navedena obiljeja prisutna su u duem vremenskom periodu, i govore o
usporenom prestrukturiranju i tranziciji ovog podruja. Optina Pljevlja je dugo godina bila
orijentisana na rudarstvo i energetiku pa su joj najvaniji kapaciteti iz navedenih privrednih oblasti.
Rudarstvo i energetika

Glavni privredni subjekti na podruju industrije, energetike i rudarstva su TE Pljevlja (glavni

energetski objekat podruja Pljevalja, proizvodi oko 40% elektrine energije u Crnoj Gori,
zapoljava oko 400 radnika i u svojim razvojnim programima predvia izgradnju II bloka
Termoelektrane), Rudnik uglja A.D. Pljevlja (najvei privredni kolektiv u Pljevljima, zapoljava
preko 1500 radnika, jedan je od generatora ukupnog privrednog razvoja Pljevalja), Rudnik olova i
cinka uplja Stijena u ulima (u toku 2007. rudnik je kupila slovenaka firma Gradir, koja e
obnoviti infrastrukturu rudnika i otpoeti proizvodnju od 500.000t/god koncentrata olova i cinka).
Djelatnost svih tih subjekata vezana je preteno za eksploataciju prirodnih resursa. Zapoljavaju
veliki dio lokalnog stanovnitva, dok su na drugoj strani veliki zagaivai ivotne sredine optine.
Na TE Pljevlja i Rudnik A.D. Pljevlja nadovezuju se druga manja preduzea, koja im nude razliite
usluge.
umarstvo i drvoprerada

23

umarstvo i prerada drveta, odnosno umska privreda u irem smislu, predstavljaju vrlo vaan
sektor za razvoj optine Pljevlja. Na umskom resursu osnovano je preduzee KID V. Jaki, koje
je u 2007.godini privatizovano i njegov je vlasnik sada kompanija Vektra, sa pogonima za
primarnu i finalnu preradu drveta i najveeg kapaciteta u Crnoj Gori. Vektra- Jaki je koncesionar
za period od 30 godina na umski basen u Pljevljima koji ini 65% drvnog potencijala Crne Gore.
Uprava za ume Crne Gore, organ dravne uprave nadlean za gazdovanje umama, odravanje i
unapreivanje postojeeg umskog fonda i svih ostalih funkcija uma, ima sjedite u Pljevljima.
U novije vrijeme, razvojem male privrede i preduzetnitva na podruju optine Pljevlja podignut je
vei broj malih pogona, prvenstveno za primarnu preradu, a manji broj za finalnu preradu drveta.
Zbog velike pokrivenosti umama Pljevlja imaju znaajne potencijale za sakupljanje i prodaju
ljekovitog bilja i umskih plodova. U posljednje je vrijeme sakupljanje plodova sve aktuelnije,
naroito sakupljanje peurki, umskih jagoda, borovnica i ljekovitog planinskog bilja. Na podruju
optine se nalaze povrine naputenog poljoprivrednog zemljita ili zemljita koje nije pogodno za
proizvodnju poljoprivrednih kultura, kao i umska zemljita sa kojima se neadekvatno gazduje, te
se na tim podrujima ne ostvaraje prihod. Jedna od mogunosti koritenja tog zemljita je
agroumarstvo (panjaci u kestenovim umama, umsko drvee na panjacima), ali je ta djelatnost
jo nepoznata u Pljevljima.
Poljoprivreda i ruralni razvoj

Zbog ranije razvojne politike optine Pljevlja u kojoj su rudarstvo i energetika decenijama bile
prioritetne privredne grane razvoj poljoprivrede, bez obzira na ogromne prirodne potencijale
(panjaci, livade, stoni fond, uslovi za organsku proizvodnju), ostao je gotovo zanemaren.
Negativan saldo migracije i rastui indeks starosne dobi nosi sa sobom izraenu depopulaciju
ruralnih podruja optine Pljevlja, ali i njeno istovremeno demografsko starenje. Negativni
demografski i ekonomski trendovi izraeniji su u udaljenim ruralnim podrujima. Ruralno podruje
zaostaje i u razvijenosti osnovne saobraajne, komunalne i socijalne infrastrukture, pa u tim
sredinama nedostaju osnovni preduslovi drutvenog i ekonomskog razvoja.
U ruralnim podrujima optine Pljevlja, poljoprivreda je esto glavni (a ponekad i jedini) generator
zapoljavanja i dohotka. Meutim, nizak nivo produktivnosti, nepovoljni klimatski i pedoloki uslovi,
razruenost i usitnjenost kapaciteta u primarnom sektoru i njegova neorganizovanost sa jedne
strane, neorganizovan otkup, nedostatak preraivakih kapaciteta, plasman poljoprivrednih
proizvoda, nedostupni i nepovoljni krediti za poljoprivredu sa druge strane, predstavljaju
ogranienja za razvoj poljoprivrede u optini Pljevlja.
Poljoprivredi do sada nije posveena potrebna panja, ali je u okviru nacionalnih i lokalnih
razvojnih dokumenata, usvojenih u posljednjih nekoliko godina, razvoj poljoprivrede
komplementarno sa turizmom prepoznat kao prioritet u cilju postizanja odrivog razvoja kako Crne
Gore tako i optine Pljevlja, emu e znaajno doprinijeti i izrada Strategije ruralnog razvoja
optine Pljevlja.
Struktura poljoprivrednih povrina. Optina Pljevlja zauzima preko 13% poljoprivredne povrine i
15% obradivog poljoprivrednog zemljita Crne Gore i uestvuje sa preko 12% u ukupnom broju
goveda i ovaca u Crnoj Gori i u skladu sa tim mogla bi da znaajno doprinese razvoju crnogorske
poljoprivrede.
Od ukupne povrine optine Pljevlja, poljoprivredne povrine zauzimaju 51%. Fond poljoprivrednog
zemljita od 68494 ha ili oko 1,91 ha po stanovniku, odnosno 0,79 ha obradivih povrina po
stanovniku predstavlja znaajan resurs. Po ovom pokazatelju je pri vrhu u Evropi (prosjek lanica
EU 27 je oko 0,40 ha). Meutim, usljed izraene orografije i geolokog sastava koji su uslovili da
preovlauju mahom plitka zemljita niske proizvodne vrijednosti, ukupne poljoprivredne povrine
ne mogu se potpuno valorizovati.
Tabela 1 - Struktura poljoprivrednih povrina u optini Pljevlja
Pokazatelj

Ukupno

Obradive povrine

Panjaci

24

Oranice i
bate
Crna Gora
189939
44957
0,31
0,07
Pljevlja
28407
9451
15,0
21,0

Vonjaci i
vinogradi

Svega

Povrine, ha
Ha/stanovniku

516465
0,83

Povrine, ha
Uee u CG, %

68494
13,3

Ha/stanovniku
1,91
0,79
Izvor: MONSTAT, Statistiki godinjak 2008.

Livade

16201
0,03

128781
0,21

323876
0,52

341
(2,1)

18615
14,5

40086
12,4

0,01

0,52

1,12

0,26

Vee povrine plodnog zemljita nalaze se u basenu Pljevalja, Vrulje, Mataruga i Kosanice.
Klimatske karakteristike ograniavaju gajenje voa, pa i ozimih ita na uski pojas niih terena i
doline rijeke Tare i ehotine. Raspoloivo poljoprivredno zemljite osim u uoj zoni grada relativno
je ekoloki ouvano te zadovoljava standarde za organsku proizvodnju. Na podruju MZ Kosanica u
selu Glibai registrovan je prvi proizvoa u organskoj proizvodnji itarica-heljde.
CG

9%

3%
25%

Oranice i bate
Vonjaci i vinogr.
Livade
Panjaci

63%

Pljevlja

14%

0%
Oranice i bate
Vonjaci i vinogr.
Livade

59%

27%

Panjaci

Slika 7 - Struktura poljoprivrednih povrina u Pljevljima i CG

Poljoprivredna proizvodnja u optini Pljevlja se u najveem dijelu obavlja na porodinim
gazdinstvima, a neznatno u zemljoradnikim zadrugama koje raspolau malim kapacitetima za
poljoprivrednu proizvodnju.
Poljoprivreda Pljevalja tradicionalno je orijentisana na stoarstvo, prvenstveno na gajenje goveda i
ovaca i na proizvodnju nekih ratarskih kultura. Na podruju optine poljoprivrednog stanovnitva je
oko 4400, ili 12% od ukupnog broja stanovnika. Aktivno se poljoprivredom bavi oko 3000
stanovnika od ega je 50% starije od 60 godina, to ukazuje na veoma nepovoljnu starosnu
strukturu poljoprivrednog stanovnitva.

25

Usitnjenost posjeda na porodinim gazdinstvima je jedan od elemenata koji sputava razvoj

tipizirane proizvodnje, upotrebu mehanizacije, efikasniju primjenu agrotehnikih zahvata, a time se
tee sprovodi organizovaniji vid proizvodnje i poveanje prinosa na njima. Privatna gazdinstva su
sa razliitim socijalnim karakteristikama, ekonomskim uslovima, interesima, motivima i
mogunostima razvijanja poljoprivredne proizvodnje (ista poljoprivredna gazdinstva, mjeovita,
dopunska ili naturalna).
Na teritoriji optine Pljevlja registrovano je osam zemljoradnikih zadruga i to: Mljekara Pljevlja,
Koperativa Klanica, Bobovo, Napredak-Boljanii, Gradac, Doganje, Eko Vrulja i PTZ
Pljevlja. Od svih zadruga trenutno funkcioniu Mljekara Pljevlja i Doganje dok se ostalih est
nalazi u procesu transformacije vlasnitva ili likvidacije.
Sve ove zadruge trebalo bi da budu nosioci razvoja poljoprivredne proizvodnje, da pomognu razvoj
poljoprivrede i sela, ali nijesu osposobljene kadrovski, materijalno i finansijski da preuzmu na sebe
tu ulogu. Ove zadruge se objektivno nalaze u procjepu izmeu uloge koja im je dodijeljena kao
nosioca poljoprivredne proizvodnje i mogunosti da u tekim uslovima privreivanja opstanu.

Slika 8 - Selo na obroncima kanjona rijeke Tare

Subjekti, udruenja i druge organizacije u oblasti poljoprivrede. U optini Pljevlja djeluje vei broj
subjekata koje podravaju razvoj poljoprivrede a najznaajnije su:
- sa dravnog nivoa - Ministarstvo poljoprivrede, umarstva i vodoprivrede, ukljuujui i uprave u
njegovoj nadlenosti (Veterinarska i Fitosanitarna); strune slube Biotehnikog fakulteta (Sluba
za selekciju stoke i Savjetodavna sluba za biljnu proizvodnju);
- sa optinskog nivoa - Sekretarijat za privredu, Sluba za izgradnju i razvoj, privatne veterinarske
ambulante;
- nevladin sektor: Udruenje proizvoaa mlijeka Pljevlja 2000, NVO P.U. Matica Pljevlja, NVU
Zlatno zrno i dr.
Na razvoj poljoprivrede utiu i drugi subjekti kao to su:, finansijske institucije, zavodi, agencije za
razvoj malih i srednjih preduzea, regionalne razvojne agencije putem razvojnih projekata u
poljoprivredi, meunarodne institucije kroz implementaciju razliitih meunarodnih projekata u
oblasti poljoprivrede i ruralnog razvoja i udruenja u oblasti turizma.

Turizam

26

Optina Pljevlja ima izuzetno prirodno i kulturno-istorijsko nasljee koje moe iskoristiti kao svoje
kljune komparativne prednosti za razvoj turizma i turistike ponude, ali turizam se kao privredna
grana u dosadanjem periodu skoro uopte nije razvijao.

Slika 9 - Manastir Sveta Trojica

Slika 10 - Husein paina damija

Prirodni potencijali ovog podruja, ija je odlika izdanost turistikih resursa i atrakcija, mogu se
valorizovati snanijim proimanjem prostornoekoloke politike i kulturno-istorijske batine optine
sa globalnim turistikim trendovima.
Prirodni i ambijentalni uslovi, prirodne ljepote sa prostranstvima uma, panjaka i livada pruaju
sve mogunosti za razvoj turizma, posebno na povrinama koje se prostiru na lijevoj strani rijeke
ehotine, od izvorita do granice sa Republikom Srpskom - BiH. Dio teritorije optine Pljevlja, koji
obuhvata kanjon rijeke Tare, du desne pritoke Drage, nalazi se unutar granica Nacionalnog parka
Durmitor, koji je upisan u spisak svjetske prirodne batine UNESCO. Povrina u optini Pljevlja
iznosi 76,5 km2 i zahtijeva odreeni reim zatite, ali isto tako ima veliki potencijal za razvoj
turizma.

27

Veliki prostor ruralnog podruja nije pokriven turistikom infrastrukturom, pogotovo u brdskoplaninskom podruju sa vrlo disperznom mreom naselja. Velike su mogunosti razvoja turizma u
ruralnim podrujima u obliku seoskog turizma i ekoturizma, to bi moglo postati dopunska ponuda
na seoskim domainstvima. Prirodni resursi optine ukazuju na mogue potencijale razvoja
rekreacijsko planinskog turizma na podruju Ljubinje, planine Kova, zone Kosanica, uz rijeku
Taru i uz gornji tok rijeke ehotine. Ovo podruje ima i povoljne uslove za proizvodnju bioloki
iste hrane. U posljednje vrijeme moe se osjetiti povean interes lokalne zajednice za turizam, ne
samo zbog prepoznatljivosti prirodnih resursa nego i zbog primjera dobre prakse uspjenog razvoja
turizma u optini abljak. Tako je u Gotovui krajem 2009. godine opremljena stijena za
alpinistike obuke VII stepena koja se moe dodatno koristiti za turistiku ponudu.
Na osnovu smjernica lokalnih i nacionalnih strategija, a u skladu sa principima odrivog razvoja i
potencijalima za razvoj turizma, prepoznato je nekoliko lokaliteta i zona pogodnih za razvoj
vjerskog, kulturno-obrazovnog, sprotsko-rekreativnog, lovnog i seoskog turizma. U skladu sa
prethodnim, koncept razvoja turizma podrazumijeva valorizaciju turistikog potencijala sljedeih
zona i podruja:
-Pljevlja gradska zona: verski, kulturni, obrazovni, poslovni i konferencijski turizam. Planinska
turistika zona Ljubinja: eko i etno turizam, zimski skijalini, ljetnji rekreativni, planinarenje,
rekreacija u prirodi, mountain-bike turizam i sl.
- Eko oaze Vrulja Kosanica: eko etno turizam, zimski i ljetnji, izletniki i rekreativni turizam,
planinarenje i etnje i sl.
-urevia Tara Lever Tara: rafting turizam, kajakatvo, aktivni i ekstremni turizam, tranzitni
turizam, verski, geoturizam, planinarenje i etnje i sl. u korespondenciji sa NP "Durmitor";
Napominje se da je uzvodni dio toka Tare ka Dobrilovini takoe ukljuen u zonu za rafting i
kajakatvo.
- urevia Tara Premani Vakovo: eko etno turizam, geoturizam, tranzitni turizam,
izletniki turizam i sl
- Bobovo Slatina Ograenica: eko-etno turizam, geoturizam, tranzitni turizam, sa eko-poljoetno-turistikim gazdinstvima javljaju se kao specifinim nosiocima razvoja na prostoru tipinih
stoarskih planinskih sela i posebno katuna na povri iznad kanjona Tare i Drage. - Podruje
planine Kova: rekreativni, zdravstveni i lovni turizam.
- Podruje sela Kozica i Kozike doline: obrazovni, eko-etno turizam, lov, ribolov i sl.,

Infrastruktura
Saobraaj. Optina Pljevlja ima nepovoljan saobraajni poloaj u odnosu na osnovnu mreu
saobraajnica Crne Gore. Regionalni putevi predstavljaju kimu saobraajnog sistema optine. Sa
Bosnom i Hercegovinom Pljevlja su povezana putnim pravcima Pljevlja ajnie i Pljevlja
Gradac. Sa Srbijom se ostvaruje veza putem Pljevlja Prijepolje. Preko ovih putnih pravaca
ostvaruje se direktna veza sa prugom Beograd Bar. Sa ostalim mjestima u Crnoj Gori veza je
ostvarena preko urevia Tare i Mojkovca. Preko ovog putnog pravca ostvarena je i veza sa
Kosovom i Makedonijom.
Pratea saobraajna infrastruktura (pjeake staze, parkiralita, stanice za snabdijevanje gorivom)
nije kvalitetno razvijena emu doprinose specifinosti prostornog ureenja optine kao i
neadekvatni profili saobraajnica.
Vodosnabdijevanje. Na podruju optine postoje dva javna vodovodna sistema za Pljevlja i Gradac i
vie seoskih vodovoda, privatnih i grupnih koji pokrivaju vie naselja.
Od ukupnog broja, 67% domainstava snabdijeva se iz javnog vodovoda, 12% iz sopstvenih
vodovoda, 9% sa bunara, 8% sa arterijskih kaptiranih izvora, 3% direktno sa izvora rijeke ili
jezera, a 1% domainstava se snabdijeva cisternama.
Odvoenje otpadnih voda. Kada se govori o kanalizaciji na podruju optine treba imati u vidu
samo grad Pljevlja. U posljednjih nekoliko godina ostvaren je znaajan napredak izgradnjom
nekoliko velikih objekata (kolektora) na teritoriji grada. Trenutno je u fazi pripreme projekat
Izgradnje postrojenja za preiavanje otpadnih voda to e u znaajnom doprinijeti poboljanju
zatite voda i poveati opti nivo zatite biodiverziteta na podruju grada i optine u cjelosti.
U ruralnom podruju optine koje ine preteno naselja planinskog tipa postoje zahtjevi za
obezbjeenjem sanitarne zatite, ali se rjeavanju ovog pitanja mora pristupiti individualno, jer

28

prema standardima EU koja se odnosi na izgradnju ove infrastrukture ne predvia se izgradnja

sistema za odvoenje otpadnih voda.
Deponije. U optini Pljevlja komunalni otpad se organizovano prikuplja i odvozi samo sa gradskog
podruja. Odvoz otpada vri se za 6000 stanovnika u gradu od 20.187, a to znai oko 29,72% i od
15% stanovnitva na ruralnom podruju. Nepostojanje sanitarne deponije kao i stvaranje smetlita
na vie lokacija, nedovoljan broj kontejnera, kanti i nerijeeno pitanje sekundarnog otpada
predstavljaju veliki problem Pljevalja.
Industrijski otpad u veim koliinama nastaje u proizvodnim procesima TE "Pljevlja", "Vektra Jaki"
i Rudnika olova i cinka uplja strijena. Postoje tri deponije industrijskog otpada Maljevac,
Jagnjilo i jalovite Gradac. Vee koliine pepela i ljake proizvod su sagorijevanja uglja u gradskim
kotlarnicama.
Deponije industrijskog otpada imaju veliki udio u zagaivanju vazduha, zemljita i vode u gradu
Pljevlja i blioj okolini, jer nisu ispravno ureene ili sanirane, sto sve skupa dovodi do negativnih
posledica i u smislu ouvanja prirodnih vrednosti optine. Prirodni ekosistemi su sami po sebi
ranjivi i zagaenje iz industrijskih postrojenja moe uticati do gubitka pojedinih vrsta i stanita i
smanjenog kapaciteta usluga koje grad dobija od prirodnih ekosistema Loe stanje na podruju
postupanja sa industrijskim otpadom posljedica je loeg ekonomskog poloaja industrijskih
subjekata u prethodnim godinama, nerazvijene ekoloke svijesti i nedovoljnih pritisaka nadlenih
dravnih institucija i lokalne komunalne policije. Ovakvo stanje se moe bar ublaiti boljim
sistemom upravljanja, preraspodelom nadlenosti i dobijanjem podsticajnih sredstava od drave ili
meunarodnih institucija za ureenje i saniranje postojeih deponija, u cilju zatite ivotne sredine
gradskog jezgra, ljudskog zdravlja i prirode koja ima ograniene kapacitete za preiavanje
zagaenja.
Bitno je naglasiti da na ruralnom podruju optine ne postoji organizovano prikupljanje ni odvoz
otpada.
Elektro-energetska infrastruktura. Osnovni izvor snabdijevanja elektrinom energijom je TS
400/220/110kV Pljevlja-2, Kaluii koja se nalazi u neposrednoj blizini termoelektrane Pljevlja sa
kojom je povezana. Osim ovog, povezana je i na 220kV sistem Crne Gore preko 220kV dalekovoda
za HE Piva i za Podgoricu. Postoji veza i sa 220kV sistemom Srbije preko dalekovoda 220kV za
Bajinu Batu i Uiku Poegu. Preko 400kV dalekovoda za TS Ribarevine postoji veza sa
Podgoricom, ali i sistemom Kosova.
Na seoskom podruju trafostanice su u "T" spoju, koji ne prua sigurnost i potrebni kvalitet u
snabdijevanju elektrinom energijom, zbog ega su brojna domainstva ograniena pri upotrebi
kako aparata za domainstvo tako i opreme za poljoprivrednu proizvodnju. Mrea na ruralnom
podruju je zastarjela i usljed vremenskih nepogoda esti su prekidi u napajanju elektrinom
energijom, to je posebno izraeno u zimskom periodu.
ivotna sredina
Prostorno-ekolokim zoniranjem jasno se uoava polarizacija prostora optine na dva dijela sa
razliitim intenzitetom i obimom negativnih uticaja na prirodno okruenje: optinski centar grad
Pljevlja kao ekoloki izuzetno optereeno podruje i ostatak teritorije optine, sa relativno
ouvanim prirodnim vrijednostima u kojima se samo pojedinano evidentira naruavanje osnovnih
komponenti ivotne sredine (naselja Gradac i ula).
Dosadanja saznanja i raspoloivi podaci o stanju ivotne sredine u optinskom centru ukazuju da
su svi njeni elementi voda, vazduh, zemljite i pejza degradirani, to je posljedica industrijskog i
urbanog razvoja. Ekoloku optereenost podruja grada uslonjavaju i nepovoljne klimatske
karakteristike koje vladaju na podruju Pljevalja: veliki broj dana sa tiinama, uz este pojave
"jezera hladnog vazduha" i radijacionih magli, naroito u zimskim mjesecima, koje se odraavaju
na dugotrajno zadravanje zagaujuih materija i talonih estica u atmosferi. Naime, tokom
sedamdesetih i osamdesetih godina dvadesetog vijeka na bazi velikog bogatstva prirodnih i
mineralnih sirovina ostvaren je relativno visok nivo ulaganja u rudarstvo i energetiku.
Koncentracija industrijskih aktivnosti u gradu na bazi sirovinske osnove u okruenju, uz postojee
mjera zatite vazduha, glavni je razlog zagaenja atmosfere u Pljevaljskoj kotlini.
Glavni izvori zagaenja su: Rudnik uglja Pljevlja sa dva povrinska kopa: Borovica i Potrlica i
odlagalitem otkrivke i transportnim sistemom Jagnjilo; proizvodna postrojenja TE Pljevlja sa

29

deponijom pepela i ljake Maljevac; drvni kombinat Vektra-Jaki; kotlarnice i loita u javnim i
stambenim objektima (oko 40 kotlarnica i oko 4000 individualnih loita u Pljevljima); kamenolomi
(u naseljima Bunje, Otilovii i Plije u Pljevljima); ispusti gradske kanalizacije i komunalni otpad
(odlagalite komunalnog otpada u Jagnjilu, nekontrolisana odlagalita komunalnog otpada i
smetlita). Pored stacionarnih izvora zagaivanja vazduha, brojni su i mobilni izvori zagaivanja
meu kojima su najznaajniji: automobilski saobraaj u urbanoj zoni Pljevalja, kao i transportni
saobraaj Rudnika uglja Pljevlja.
Kao nusprodukti rudarsko-energetsko-industrijskih kompleksa od kojih su neki bili, a neki i sada
nepovoljno locirani, ostali su povrinski kopovi uglja, deponije jalovine, pepela, zagaene vode,
vazduh, zemljite, devastirani pejzai i unitene poljoprivredne povrine. Meu zagaenjima
evidentirane su otpadne materije u gasovitom, tenom i vrstom obliku, koje na odreeni nain
utiu na kvalitet pojedinih komponenti ivotne sredine.
Nasuprot tome, u pogledu prirodnih vrijednosti i resursa podruja i karakteristika njegovog
geografskog poloaja, moglo bi se zakljuiti da je kvalitet ivotne sredine i ouvanost biodiverziteta
na seoskom podruju na zadovoljavajuem nivou. Ouvani zemljini resursi, koji su velikog
kapaciteta na seoskom podruju optine predstavljaju osnovu za organsku proizvodnju. Uz
primjenu najboljih praksi u poljoprivrednoj proizvodnji obezbijedie se proizvodnja kvalitetne i
zdravstveno bezbijedne hrane, to doprinosi razvoju turizma i drugih djelatnosti, uz dodatno
ouvanje ivotne sredine i biodiverziteta kao preduslova za odrivi ruralni razvoj.
Sve mjere koje se preduzimaju na poboljanju stanja ivotne sredine i njenoj kontinuiranoj zatiti
na podruju optine Pljevlja svode se na eliminaciju izvora nepovoljnih uticaja. Zatita i
unapreivanje ivotne sredine ostvarie se poboljanjem njenog ukupnog kvaliteta, a posredno i
njenih osnovnih elemenata (vazduh, voda, zemljite i ivi svijet). Ovaj cilj e se ostvariti
sprovoenjem niza mjera razliitog karaktera: 1. Pravno-normativne mjere, 2. Tehnikotehnoloke mjere, 3. Prostorno-planerske mjere i 4. Ekonomske mjere (obezbjeivanje finansijskih
sredstava radi ostvarivanja ciljeva zatite ivotne sredine, prije svega kroz naplatu naknade
ekoloke takse).
Mjere iz Studije Integralna zatita ivotne sredine na teritoriji optine Pljevlja i Operativnog
progama za realizaciju mjera iz pomenute studije primjenjivale su se u periodu od 1999. do 2007.
godine. Skuptina optine Pljevlja je u 2007. godini usvojila Lokalni ekoloki akcioni plan (LEAP),
na osnovu koga se svake godine rade godinji planovi, a naredne godine izvjetaji o sprovoenju
mjera iz Lokalnog ekolokog akcionog plana Pljevlja. Dodatne aktivnosti na zatiti ivotne sredine
definisae se u okviru Lokalnog akcionog plana za zatitu biodiverziteta optine Pljevlja (LBAP-a).

Nevladin sektor
Aktivnosti lokanog nevladinog sektora u optini poele su tokom devedesetih godina prolog vijeka,
kroz programe za promociju i zastupanje ljudskih prava, programe za zatitu ivotne sredine,
programima promovisanja kulturno-istorijskog nasljea, edukaciji i rjeavanju socijalnih problema.
Njihovi projekti su se nakon toga proirili na razvojne aktivnosti i podrku lokalnom stanovnitvu sa
ciljem unapreivanja poljoprivrede, ime je bila obuhvacena i ruralna populacija. U novije vrijeme
veliki je broj nevladinih udruenja koji su prepoznali znaaj razvoja turizma u optini i svojim
aktivnostima u velikoj mjeri doprinose kreiranju turistike ponude i promociji optine kao turistike
destinacije.
Na podruju optine postoje razliita nevladina udruenja koja djeluju u vie oblasti. U oblasti
zatite i unapreenja ivotne sredine aktivno je vie udruenja, kao to su Ekoloko drutvo
Breznica, Viva Vita, Opstanak, Eko Pljevlja i dr. A u okviru ruralnog razvoja deluju sledee
organizacije: Udruenje proizvoaa mlijeka Pljevlja 2000, arenica, Mladost, Uja, Sportsko
ribolovno drutvo Lipljen, Udruenje lovaca Pljevlja, Planinarski klub Ljubinja, Centar za razvoj
Pljevalja, Udruenje pelara Matica, Zlatno Zrno, Prva kosa Crne Gore i dr.
Iako veina nevladinih udruenja i dalje zavisi iskljuivo od stranih donacija i fondova koji
finansiraju njihove aktivnosti, one sarauju i sa lokalnim vlastima i sa dravnim institucijama. Neke
od navedenih organizacija su pozvane da se ukljue u izradu LBAP-a i da svojim doprinosom i
specifinim znanjem i iskustvom doprinesu ideji ouvanja biodiverziteta optine Pljevlja, kroz
konsultacije i konkretne predloge aktivnosti.

30

BIODIVERZITET, PITANJA I MOGUNOSTI

Biodiverzitet predstavlja bioloku raznovrsnost ivog svijeta na naoj planeti. Posmatra se sa
aspekta raznolikosti:

Genetske raznovrsnosti
Vrsta (mikroorganizama, gljiva, biljaka i ivotinja),
Raznolikosti stanita (ume, livade, movare),

Gubitkom biodiverziteta nestaju vrste, ekosistemi i genetika raznovrsnost, to naravno utie na

ljudsku populaciju. Gubitak biodiverziteta, kao kljune pretpostavke za odranje lanca ishrane, za
posledicu ima promjenu ukupnih uslova za opstanak ljudske vrste.
Dosadanja istraivanja biolokog diverziteta Crne Gore nijesu sprovedena na sistematian nain.
Postojei inventari flore i faune su u veini sluajeva nepotpuni. Praenje stanja biodiverziteta u
Crnoj Gori realizuje se, iako u veoma skraenom obimu, od 2000-te godine u okviru nacionalnog
Programa praenja stanja ivotne sredine. Rezultati istraivanja u okviru Programa praenja stanja
biolokog diverziteta omoguili su reviziju starog i donoenje novog spiska zatienih vrsta
biodiverziteta (Rjeenje o stavljanju pod zatitu pojedinih biljnih i ivotinjskih vrsta Sl.list. CG
br.76/06). Zbog veoma smanjenog obima finansiranja ove komponente Programa, dosada
sakupljene informacije ne pruaju mogunost za ozbiljnu analizu trendova o stanju populacija
indikatorskih vrsta, promjenama na izabranim tipovima stanita, a time i u ivotnoj sredini. Ipak
ova istraivanja su potvrdila dosadanju ocjenu o ugroavanju mnogih komponenti biolokog
diverziteta. Konstatovano je da su negativne posljedice bile najizraenije na vodenim
ekosistemima i umama, pa potom u urbanim i agrarnim podrujima. Vodeni ekosistemi su pod
pritiskom razliitih oblika zagaivanja, ime se smanjuje njihova produktivnost, a umski
ekosistemi zbog stalne eksploatacije. Takoe, pored eksploatacije umski ekosistemi su izloeni
uticaju klimatskih promjena, poari se javljaju na pojedinim lokalitetima, a za razvoj i irenje
tetnih insekata i biljnih bolesti postoje brojne predispozicije. U Informacijama o stanju ivotne
sredine na teritoriji Crne Gore od 2000 2009. godine uoeno je da istraivanja biodiverziteta na
podruju optine Pljevlja nisu bila dovoljno zastupljena.

umski ekosistem

Flora

Podaci o umskom ekosistemu preuzeti su iz literature Republikog zavoda zatite prirode i

Prirodnjakog muzeja iz Podgorice, Opte umsko privredne osnove za Pljevaljsko umsko
podruje, Studije Intergralna zatita ivotne sredine na teritoriji optine Pljevlja, Privremenog
godineg plan gazdovanja lovitem i Nacrta prostorno urbanistikog plana optine Pljevlja.
Podruje optine Pljevlja floristiki je gotovo neistraeno. Podaci koji su svojevremeno sakupljani
od strane Zavoda za zatitu ivotne sredine za projekat "Vegetacijska karta Crne Gore jo uvijek
nisu publikovani. Posjedujemo podatke koji su zastarjeli tj. spisak biljaka (174 biljne vrste) iz
rada Danke Mitranovi, profesora biologije beogradskih gimnazija, rodom iz Pljevalja. Rad
Nekoliko podataka o flori okoline Pljevalja" je publikovan 1912.g. u Beogradu, u asopisuu
Nastavnik, a kasnije kao posebno izdanje Muzeja Srpske zemlje. Trenutno se radi Nacionalna
umarska inventura Crne Gore u okviru FODEMO Projekta (Forestry Developement in Montenegro
Project) koji finansira Kraljevina Luksemburga i Vlada Crne Gore. Aktivnosti su u toku i sprovodi ih
Uprava za ume Crne Gore i privatne firme iz okruenja, koje se bave poslovima oko ureenja
uma.
umsko bogastvo je najznaajnija prirodna karakteristika ovog podruja, izuzetan potencijal
privrednog razvoja optine Pljevlja i nezamjenljiv faktor zatite i unapreenja ivotne sredine. Od
drvea, kao najzastupljenije vrste istiu se: smra, jela, crni bor, bijeli bor, bukva, hrast kitnjak,
crni i obini grab. Ove dominantne vrste formiraju razliite oblike umskih zajednica, koje se kreu
od izdanakih uma i ikara do razliitih oblika visokih uma.

31

U prolosti na podruju Pljevalja bile su rairene ume lunjaka o emu svjedoe ogromna
pojedinana stabla ovog hrasta koja se danas samo mjestimino sreu u kotlini. Na podruju korita
Biserke nalazi se autohtona vegetacija na osnovu koje se moe rekonstruisati fitocenoza
Pljevaljske kotline. Ovaj prirodni makro-rezervat zasluuje posebnu zatitu i detaljniju obradu
vrsta.
umske zajednice Pljevaljskog podruja pripadaju Eurosibirsko Boreoamerikoj regiji. Na
vertikalnom profilu podruja od 600 2400 m nadmorske visine diferenciraju se slijedei pojasevi i
podpojasevi umske vegetacije uslovljeni orografsko edafskim faktorima:
A. Brdski pojas podpojas kitnjaka i graba;
B. Gorski pojas nii podpojas bukve i vii podpojas bukve i jele i
C. Predplaninski pojas podpojas predplaninskh uma i vii predplaninski pojas bora krivulja.

Slika 11 - ume u podnoju planine Ljubinje

Razliiti oblici reljefa, izrazite visinske razlike (505 m na ehotini, do 2.238 m Ljubinja), klimatske
karakteristike i drugi faktori, uslovili su formiranje raznovrsne umske vegetacije, heterogenog i
bogatog floristikog sastava. Tako su u spratu drvea, u zavisnosti od prirodnih uslova, zastupljene
brojne vrste koje karakteriu kontinentalni i planinski klimat, kao i pojedine vrste koje pripadaju
termofilnoj vegetaciji. Od drvea, kao najzastupljenije vrste, istiu se: smra, jela, crni bor, bijeli
bor i bukva, zatim kitnjak, crni i obini grab. Ove dominantne vrste formiraju razliite oblike
umskih zajednica, koje se kreu od izdanakih uma i ikara do razliitih oblika visokih uma.
Izrazite visinske razlike uslovile su vertikalno ralanjenje uma u dvije jasno diferencirane visinske
zone, i to zonu niskih uma i ikara (nii poloaji) i zonu visokih uma etinara (gornji poloaji).
Unutar ovih zona formiraju se, u zavisnosti od oblika reljefa i mikroklimatskih uslova stanita,
razliite umske zajednice, od mjeovitih do apsolutno istih sastojina.
Zona niskih uma i ikara: ume u niim predjelima mogue je ralaniti na ume mekih licara na
aluvijalnim terenima du vodotoka i ume obrasle termofilnim vrstama liara (kitnjak, cer, grab i
bukva), na blagim nagibima, koje su, u velikoj mjeri, degradirane u izdanake ume i ikare.
Du obala ehotine i Vezinice, u pojasu irine 5-15 m, nalaze se ibljaci crne jove. Sa jovom se
javlja bijeli jasen, grabi, brijest, a vrlo rijetko i lunjak (ass. Alnetum glutinosae).
U gornjem toku ehotine i njene pritoke Krivae, kao i u proirenim uvalama oko stalnih potoka,
javlja se zajednica sive jove i cecelja (ass. Oxali-Alnetum incanae).
ume crnog graba i crnog jasena (Ostryo ornetum), javljaju se u kanjonima rijeka, na strmim
stjenovitim krenjako dolomitnim padinama i na plitkim krenjakim crnicama. Ove ume su
zastupljene u kanjonu ehotine i njenih pritoka na povrini od 2.500 ha.
U prolosti su na podruju Pljevalja bile rairene ume planinskog lunjaka, o emu svjedoe
ogromna pojedinana stabla ovog hrasta koja se danas samo mjestimino sreu u kotlini (ass.
Quercetum roboris montanum).
ikare grabia sreu se u vidu neznatnih oaza u dolini ehotine (Gradac). Izostaju svi
eumediteranski elementi, kao i neke submediteranske vrste bunja i zeljastih biljaka, dok se u svim
spratovima pridruuju vrste koje prate meduneve i crnograbove ume.

32

U klisuri ehotine, na strmim krenjackim i dolomitinim padinama, razvijena je niska uma

medunca i crnog graba, ispresijecana stijenama (ass. Querco-Ostryetum carpinifoliae). Obino su
to niske ume panjae, zatitnog karaktera. I u ovoj zajednici se, takode, gube mediteranske vrste
prilagodjene na topliju klimu.
Mjeovite ume kitnjaka i graba (ass. Querco-Carpinetum montenegrinum) javljaju se na blagim i
zaklonjenim nagibima, na slabo kiselom tlu, u dolini ehotine. Uslijed antropogenih uticaja i stalnog
korienja samo jedne ili druge vrste, nastale su iste grabove ili iste kitnjakove ume (dubrave).
Ove mjeovite ume su ouvane samo na mjestima gdje se zemljite nije moglo koristiti za
ratarstvo ili su ume ostavljene kao zatitni pojas. U okolini Pljevalja ouvane su prilino velike
povrine pod tipskom mijeanom umom kitnjaka i graba.
Iznad zone kitnjaka i graba pa sve do pojasa bukve i jele, na blago zatalasanim nagibima i dubljim
silikatnim tlima razvijene su iste ume brdskog hrasta kitnjaka (ass. Quercetum petraeae
montanum). U viim poloajima kitnjaku se pridruuje i bukva.
ume cera i kitnjaka (Quercetum petraeae cerris) se nalazi u junim ekspozicijama brdskog
pojasa. Geoloku podlogu najee ine karbonatne stijene. Ove ume su znatno siromane
vrstama. Javljaju se u Pljevaljskom podruju u obliku izdanakih uma i ikara na povrini od
13.600 ha.
Iznad pojasa hrastovih uma, na visini od 750 - 1200 m, javlja se uma brdske bukve (ass.
Fagetum silvaticae montenegrinum).
ume bukve brdskog pojasa (Fagetum moesiacae montanum), izgrauju specifian podpojas
izmeu mezofilnih hrastovo grabovih i bukovo jelovih uma. Naseljavaju razliite tipove
matinog supstrata i zemljita. U Pljevaljskom podruju nalaze se u obliku visokih uma i ikara.
Zauzimaju povrinu od 6.100 ha od ega: visoke ume 2.300 ha, izdanake ume 2.600 ha i ikare
1.200 ha.
ume bukve i jele (Abieti fagetum moesiacae), se razvijaju u razliitim tipovima matinog
supstrata i zemljita. Nalaze se u veini Gazdinskih jedinica.
Zona visokih uma etinara
Visoke ume javljaju se na veim nadmorskim visinama, u uslovima predplaninske i planinske
klime. Grade ih, uglavnom, etinari (smra, jela, crni i bijeli bor), dok je bukva znatno manje
zastupljena i nalazi se, preteno, na sjeveroistonim ekspozicijama.
U mjeovitim sastojinama dominantno je uee smre i jele. Crni bor, bijeli bor i bukva, javljaju se
u vidu manjih ili veih primjesa na pojedinim lokalitetima. Ove sastojine zahvataju znatne povrine
u zoni srednje nadmorske visine (900 - 1200 m).
iste sastojine crnog bora nalaze se, uglavnom, na platou Kosanice u kompleksima Kozlenovae,
Crnog vrha, Bojita i Vezinice, gdje su najbolja stanita crnog bora (ass. Pinetum nigrea). ume
crnog bora (Pinetum nigrae) se prostiru na vertikalnom profilu od 600 1.500 m nadmorske visine.
Zauzimaju povrinu od 6.000 ha i to u Gazdinskim jedinicama: Tara Kosanica, Vezinica, Obzir
Buren, Kraljeva gora Bunetina, Otilovii Obarde i Kozika rijeka.
ume bijelog bora i smre (Piceo - Pinetum pyroletosum) zauzimaju poloaj od 1.000 1.400 m
nadmorske visine na krenjakim zemljitima. Bijeli bor je izrazito heliofitna vrsta i obrazuje
zajednice nepotpunog sklopa. U optimalnoj fazi kao rezultat izrastanja iz donjeg sprata formira se
zajednica bijelog bora i smre. Zastupljene su u Gazdinskim jedinicama: Obzir Buren, Kraljeva
gora Bunetina i Tara Kosanica.
ume jele i smre (Abieti picetum abietis), naseljavaju hladnija i edafski svjeija stanita na
karbonatnim i nekarbonatnim podlogama. Zastupljene su u svim Gazdinskim jedinicama. Jela i
smra se javljaju u odnosu 60 i 40 % . U spratu drvea u manjem obimu prisutni su bijeli bor,
bukva, breza i jasika.
Subalpske ume smre (Picetum abietis subalpinum) rasprostranjene su u podalpskom pojasu od
1.500 1.800 m nadmorske visine. Razvijene su na karbonatnom i silkatnim podlogama. Zahvataju
povrinu od 2.800 ha i to u Gazdinskim jedinicama Ljubinja i Obzir Buren.

33

Na Ljubinji je prisutna znaajna zajednica smre Picetum abieti montenegrinum-podatak iz

Nacionalne Strategij biodiverziteta sa Akcionim Planom za period 2010 -2015 godinu.
iste sastojine smre sreu se na srednjim nadmorskim visinama, na ravnom i dubinskom tlu
(brdska smreva uma), kao i u zoni najviih predjela (Ljubinja), gdje zauzimaju znatno vee
povrine (subalpska smreva uma - ass. Picetum abietis montanum).
ume smre (Picetum abietis) naseljavaju planinska podruja od 1.000 do 1.600 m nadmorske
visine u predjelima sa otrom zimom i niskim prosjenim godinjim temperaturama. Naseljavaju
karbonatnu i silkatnu podlogu. Najzastupljenije su u Gazdinskim jedinicama: Obzir Buren,
Kraljeva gora Bunetina, Ljubinja, Maonica, Voloder II, Kozika rijeka i dr.
ume bora krivulja (Pinetum mugo), razvijaju se na karbonatnim i silkatnim matinim supstratima
na nadmorskoj visini od 1.800 2.400 m. Rasprostranjene su na sjevernim ekspozicijama
Ljubinje od pojasa smre do vrha (2.238 m n.v.), na povrini od 600 ha.
U zavisnosti od reljefa i ekspozicije, gornju granicu umske vegetacije ini pojas subalpske ume
smre ili subalpske bukove ume iznad koga klekovina bora gradi visinski pojas razliite irine i
samo na Ljubinji pokriva vee povrine (ass. Pinetum mughi montenegrinum). Ova zajednica bora
krivulja na planini Ljubinji koja se prostire na povrini od 900 ha, prema Zakonu o zatiti prirode
Crne Gore svrstana je u kategoriju spomenika prirode i tretira se kao zaticena biljna zajednica.
Paprati
U jelovoj umi zastupljene su paprati Scolopendrium officinarum, a u bukovoj Aspidium filix mas.
umske kulture
Prve umske kulture na podruju Pljevaljske optine podignute su 1927. g. u Vodicama i Golubinji,
na povrini od oko 5 ha. Nakon 1945. godine pristupilo se planskom i kontinuiranom poumljavanju
na irem podruju, sa sadnicama etinarskih vrsta (crni bor, bijeli bor, smra). Podignuto je
ukupno 1.602,84 ha umskih kultura koje su ukljuene u gazdovanje.
Cilj gazdovanja je da se, uz adekvatne mjere njege, omogui kompletiranje i formiranje dobro
obraslih sastojina, nakon ega e, u zavisnosti od namjene, prei u definitivne uzgojne oblike.
Kulture crnog bora zauzimaju 1.109,55 ha, bijelog bora 438,99 ha, a svega 54,30 ha se nalazi pod
kulturama smre. U pogledu namjene, umske kulture zatitnog karaktera, sa funkcijom zatite
zemljita i stepena, zauzimaju 507,08 ha, dok se kulture predviene za proizvodnju tehnikog
drveta nalaze na ukupnoj povrini od 1.095,76 ha.
Ljekovito bilje i plodovi
Dosadanje korienje ljekovitog i aromatinog bilja i umskih plodova u Pljevaljsko abljakom
umsko-privrednom podruju, svodi se na sakupljanje i otkup nekoliko vrsta ljekovitih i
aromatinih biljaka, tri etiri vrste umskih plodova.
Najee otkupljivane vrste u poslednjih deset godina su:
- Ljekovito i aromatino bilje: lipa, zova, glog, ljubiica, lincura, breza, jabunjak, podbjel i dr.,
- umski plodovi: kleka, ipurak i borovnica,
Neke se vrste koriste na neadekvatan nain, koji dovodi do unitenja pojedinih vrsta na veem
prostoru (lincura, lipa, borovnica). Nasuprot tome, jedan veliki broj vrsta ostaje nepoznat i
neiskorien. Obzirom na to da se jedan dio ovih proizvoda otkupi kao neregistrovana roba, od
raznih otkupljivaa, pouzdanih podataka o godinjem prosjeku korienja nema.
Ako uzmemo u obzir sve povrine na kojima raste ljekovito i aromatino bilje, umski plodovi i
gljive u podruju, mogli bismo konstatovati da su mogunosti za sakupljanje, otkup, doradu,
preradu i uzgoj veoma velike. Jednom opreznom procjenom, a na bazi mogunosti koje prua ovo
podruje, definisan je asortiman i fiziki obim za sakupljanje, otkup, doradu, uzgoj i promet ovih
proizvoda.
U optoj umarskoprivrednoj osnovi za Pljevaljsko-abljako umskoprivredno podruje (01.01.
1999-31.12.2008.g) koju je uradio Institut za umarstvo iz Podgorice navedeno je 35 vrsta
ljekovitog i aromatinog bilja i 13 vrsta umskih plodovia i sjemena.

34

Ovaj broj najvanijih vrsta ima realnu komercijalnu i ekonomsku vrijednost. Pregled vrsta dat je u
nastavku:
Ljekovito i aromatino bilje:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.

Hajdruka trava (Achillea millefolium)

iak (Arcotum lappa)
Jabunjak (Arctostaphylos uva-ursi)
Velebilje (Atropa belladonna)
Islandski liaj (Cetraria islandica)
Breza (Betula verrucosa)
Glog (Crataegus oxyacantha)
Naprstak (Digitalis purpurea)
Rastavi (Equisetum arvense)
umska jagoda (Fragaria vesca)
Kantarion (Hypericum perforatum)
Oman (Inula helenium)
Zeji trn (Ononis spinosa)
Bokvica (Plantago lanceolata)
Vranilovka (Origanum vulgare)
Slatka paprat (Polypodium vulgare)
Troskot (Polygonum arviculare)
Srenjak (Potentila formentilla)
Jaglika (Primula officinalis)
Kupina (Rubus fruticosus)
Malina (Rubus ideaus)
Zova (Sambucus nigra)
Vrati (Tanacetum vulgare)
Maslaak (Taraxacum officinale)
Trava iva (Teucrium montanum)
Majina duica (Thymus serpylum)
Crvena djetelina (Trifolium pratense)
Podbel (Tussilago farfara)
Kopriva (Urtica dioica)
Borovnica (Vaccinium myrtilus)
Divizima (Verbascum thapsus)
Ljubiica ( Viola odorata)
Dan i no (Viola tricolor)
Imela (Viscum album)
Hrast (Quercus sp.)
umski plodovi:

1. Glog (Crataegus oxyacantha)

2. Drijen (Cornus mas)
3. Mrazovac (Colchicum autumnale)
4. Lijeska (Corylus avellana)
5. Jagoda (Fragari vesca)
6. Kleka (Juniperus communis)
7. Divlja Jabuka (Malus silvestris)
8. Divlja kruka (Malus piraster)
9. Trnjine (Prunus spinosa)
10. ipurak (Rosa canina)
11. Kupina (Rubus fruticosus)
12. Malina (Rubus idaeus)
13. Borovnica (Vaccinium myrtilus)

Gljive
Na osnovu viegodinjih istraivanja u okviru programskih aktivnosti Zavoda za zatitu prirode
Crne Gore, kao i istraivanja u okviru Programa praenja stanja biodiverziteta, u 2006. godini

35

gljive (makromicete) su po prvi put stavljene pod zatitu na teritoriji Crne Gore na osnovu Zakona
o zatiti prirode, zbog svoje rijetkosti, prorijeenosti ili ugroenosti (Sl. RCG br . 76/06).
Program aktivnosti Zavoda za zatitu prirode Crne Gore na praenju stanja diverziteta gljiva sa
ciljem njegovog ouvanja i unapreenja u 2009. godini bio je skocentrisan na praenje stanja vrsta
gljiva koje su shodno Programu za 2009. godinu definisane kao potencijalne indikatorske vrste:
Amanita ceasarea, Xerocomus impolitus (=Boletus impolitus), Mutinus caninus i Omphalotus
olearius.
S obzirom da ne raspolaemo sa podacima o istraivanju gljiva na teritoriji optine Pljevlja od
strane Zavoda za zatitu prirode Crne Gore, dajemo spisak 7 vrsta jestivih gljiva navedenih u opte
umarskoprivrednoj osnovi za Pljevaljsko-abljako umskoprivredno podrujeo (01.01. 1999 31.12.2008.g) koju je uradio Institut za umarstvo iz Podgorice:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.

Jestive gljive:
Lisiarka (Contharellus cibarius)
Vrganj (Boletus edulis)
Smrak (Morochella esculenta)
Bukovaa (Pleurotus ostreautus)
Blagva (Amanita sp.).
Judino uvo (Auricularia auricula judae)
Crna truba (Craterellus comusopioides)

Slika 12 Smrak

Slika 13 - Vrganj

Od svih jestivih gljiva najee se sakupljaju i otkupljiuju: lisiarka, vrganj i smrak. Prema
sadanjem nainu organizovanja, ovim poslom se bave privatna preduzea i zadruge. Ovim poslom
se ne bavi nijedna umska uprava.

Fauna
Gastropoda Puevi
U Prilogu poznavanju gastropoda (Mollusca) u okolini Pljevalja od Boane J. Karaman navodi se da
je funa Gastropoda slabo istraena u sjevernim djelovima Crne Gore. Na podruju Pljevalja do sada
je konstatovano 15 taksona pueva iz 10 rodova odnosno 7 familija. Najvei broj taksona njih 8
imaju usko dinarsko rasprostranjenje: Herilla bosniensis rex Nordsieck, 1971; Herilla jabucica
excedens Boettger,1909; Chondrina spelta bosnica Nordsieck,1970; Chondrina spelta serbica
Nordsieck, Aegopis verticillus (Ferussac,1819); Helix dormitores dormitores (Kobelt, 1989); Helix

36

dormitores kolachinensis (Kobelt, 1989); Helix vladika (Kobelt, 1989). Zabiljeeno je prisustvo
jedne endemine vrste ( izvorski endemit usko dinarsko rasprostranjenje, Srbija i Crna Gora)
Bythinella schmidti dispersa Radoman,1976, dok vrsta Lymnaea peregra (Miller, 1774), ima
palearktiko rasprostranjenje. Za etiri preostale zabiljeene vrste na teritoriji optine Pljevlja,
karakteristino je da imaju srednje, istono i jugoistono evropsko rasprostranjenje: Chondrula
tridents (O. F. Miller, 1774), Zebrina detrita (O. F. Miller, 1774), Monacha cartusiana (O. F. Miller,
1774), Cepaea vindobonensis (Ferussac, 1821).

Slika 14 - Helix pomatia

Izvor: Arhiva Republikog zavoda za zatitu prirode

Takodje je zabiljeeno i prisustvo vrste Helix pomatia.

Tokom istraivanja u 2008. godini u okviru programa praenja stanja biodiverziteta, Republiki
zavod za zatitu prirode konstatovao je na podruju optine Pljevlja, na Ljubinji, vrstu pua
Malacolimax mrazeki koja je endemit Crne Gore..
Fauna ptica
Ornitoloka prouavanja i istraivanja na prostoru optine Pljevalja nijesu vrena, ak i osnovnih
ornitolokih podataka ima veoma malo. Znamjeniti istraivai faune ptica Crne Gore, koji su radili
krajem prolog i poetkom ovog vijeka (Ljudevit Firer i Dr. Otmar Rajzer) praktino su zaobili to
podruje, tada granino i nesigurno. Zato podatke o pticama ovog prostora moemo samo donekle
nai u ornitolokim studijama irih prostora, prije svega, "Pregleda faune ptica Balkanskog
poluostrva" najpoznatijeg jugoslovenskog ornitologa S.D. Matvejeva, iz ornitolokih studija okolnih,
ekoloki slinih podruja (Durmitora, Sinjavine, Bjelasice), a neki su iz fondova Zavoda za zatitu
prirode u Podgorici. U izradi ovog dokumenta korieni su i prilagoeni podaci o ornitofauni iz
pomenutih izvora.
Podruje Pljevalja spada u prostranu Palearktiku biogeografsku oblast, koja zahvata itavu Evropu
i najveci dio Azije. Znaajno je da se posmatrano podruje praktino nalazi na prostoru gdje se
sustie vie biogeografskih regija i podoblasti nieg reda. To se odnosi na Srednjeevropsku,
Mediteransku i Bliskoistonu. Zato na podruju Pljevalja, pored tipino palearktikih ptica kao to
su: obina vjetruka (Falco tinnunculus), soko lastaviar (Falco subbuteo), mali prudnik (Tringa
hypoleucos), planinska trepteljka (Anthus trivialis), planinska pliska (Motacilla cinerea), obini
vrabac (Passer domesticus), velika strnadica (Emberiza calandra), nalazimo i neke istonoevropske
i stepske elemente od kojih su najkarakteristinije: belovrata muharica (Ficedula albicollis), avka
(Coloeus monedula) i siva vrana (Corvus cornix).
Navedenim pticama pridruuje se izvjestan broj predstavnika mediteranske ornitofaune koji
pokazuju istorijsku i ekoloku vezu sa tim podrujem. Najznaajniji su: divlji golub (Columba livia),
poljska eva (Alauda arvensis), gorska lasta (Ptyonoprogne rupestris), drozd ogrliar (Turdus
torquatus), planinska strnadica (Emberiza cia), sojka (Coracias garrulus), vodeni kos (Cinclus
cinclus), i vatroglavi kralji (Regulus ignicapillus) i druge. Sve navedene vrste imaju i podvrste
tipine za postojee biogeografske prostore.
U svom istorijskom razvoju ivi svijet podruja Pljevalja prolazio je kroz velike cikluse i promjene.
Bujna tercijerna flora i fauna na tom prostoru su dugo egzistirale, to dokazuju bogate miocenske
naslage uglja. Kasnije, nastupanjem ledenog doba bujni, termofilni svijet je uniten, a samo
djelimino je opstao u tzv. refugijumima. To su bile toplije oblasti na jugu gdje nije bilo
zaleivanja.
Balkansko poluostrvo, posebno njegov juni dio predstavljalo je mozaik refugijuma, odvojenih
planinskim gleerima. Pljevaljska kotlina je svakako bila jedan od refugijuma, a u kom stepenu, to
nije dovoljno istraeno. Nakon otopljavanja, ivi svijet sauvan u toplijim podrujima se irio i
postao osnovom rasprostranjenja dananjih vrsta biljaka i ivotinja. Istovremeno, na vrhovima

37

visokih planina ouvane su i neke vrste hladnijih predjela. To su tzv. glacijalni relikti i borealne
(sjeverne) vrste. Kod ptica, najtipiniji takvi predstavnici su: veliki tetreb (Tetrao urogallus),
gaasti uk (Aegolius funereus), dugorepa senica (Aegithalos caudatus), ubasta senica (Parus
cristatus), kreja lenikara (Nucifraga caryocatactes), krstokljun (Loxia curvirostra) i druge.
Ipak, glavno bogatstvo prirode Pljevalja predstavljaju ume. Dananja planinska i umska
ornitofauna podruja Pljevalja moe se grubo podijeliti na vie ornitolokih grupacija u odnosu na
tipove stanita koja naseljavaju. Preciznija, ekoloki potpuno izdiferencirana podjela moe se dati
samo nakon detaljnih ornitolokih istraivanja tog prostora.
Ptice visokoplaninskih kamenjara, panjaka i utrina:
Uava eva (Eremophila alpestris), planinski popi (Prunella collaris), planinska trepteljka (Anthus
spinoletta), suri orao (Aqulla chrysaetos), obina vjetruka (Falco tinnunculus), planinska
crvenrepka (Phoenicurus ochruros), obina belka (Oenanthe oenanthe), utokljuna galica
(Pyrrhocorah graculus), gavran (Corvus corax) i druge.
Ptice etinarskih uma:
Ovo su tipine umske sastojine za pljevaljski kraj. Mogu se dalje diferencirati na borove, jelove,
smrekove itd. ali to u pogledu faune ptica do sada nije uraeno. Karakteristine ptice su: jastreb
osiar (Pernis apivorus), veliki tetreb (Tetrao urogallus), ljetarka (Tetrastes bonasia), golub
grivna (Columba palumbus), crna una (Dryocopus martius), veliki areni detlic (Dendrocopus
major), cari (Troglodytes troglodytes), obina zeba (Fringilla coelebs), krstokljun (Loxia
curvirostra), drozd peva (Turdus philomelos), drozd ogrliar (Turdus torquatus), zimovka
(Pyrrhula pyrrhula), jelova senica (Perus ater) i dr.
Ptice listopadnih uma:
Listopadne ume su obino mjeovitog sastava, nalaze se na niim kotama i prilino su
devastirane. Tipini poredstavnici ornitofaune su: jastreb kokoar (Accipiter gentilis), obini kobac
(Accipiter nisus), obini miar (Buteo buteo), sojka (Garrulus glandarius), lilfordov detli
(Dendrocopus lilfordi), golub duplja (Columba oenas), velika senica (Parus major), kos (Turdus
merula), drozd imela (Turdus viscivorus), siva senica (Parus palustris), crvenda (Erithacus
rubecula) i dr.
Ptice Pljevaljske kotline:
Stanite Pljevaljske doline ukljuuje niz specifinih biotopa, kao to su poljoprivredne povrine,
vonjaci, naselja i sl. Stanita su uglavnom antropogena, pod stalnim uticajem ovjeka, esto i
jako degradirana. Ipak, i ona pruaju uslove za opstanak ptica, ak neke vrste i tee takvim
prostorima (sinantropne vrste).
U Pljevaljskoj kotlini tipine ptice oko naselja su:
Gugutka (Streptopelia decacto), ridogrla lasta (Hirundo rustica), svraka (Pica pica), avka (Coloeus
monedula), siva vrana (Corvus cornix), obini vrabac (Passer domesticus), sirijski detli
(Dendrocopus syriacus), vorak (Sturnus vulgaris), ubasta eva (Galerida cristata), tigli
(Carduelis carduelis) i dr.
Ptice vodenih stanita:
Na prostoru optine vodena stanita su srazmjerno malo zastupljena i atipina. Stanita i
evidentirane vrste ptica date su u okviru odjeljka o vodenim ekosistemima
Ako uporedujemo faunu ptica podruja Pljevalja sa oblinjim Durmitorom, gdje su ptice znaajno
istraene, ili sa Bjelasicom odakle takoe imamo vie podataka, moemo zakljuiti da postoji velika
meusobna slinosti tih terena. Podatak da je na prostoru Durmitora do danas utvreno 163 vrste
ptica govori i o ornitolokom znaaju okoline Pljevlja, poto se ti prostori meusobno dodiruju a
ekoloke prilike su vrlo sline. Moe se smatrati da skoro sve ptice Durmitora (uz izuzetak ptica
vezanih za durmitorska jezera) ive i na ovom prostoru i da broj vrsta, kada bude konano
utvren, nee biti znaajno manji od broja durmitorskih ptica. To istovremeno namee potrebu za
svestranom zatitom prirode i ivotne sredine u optini. Samo jedan nain zatite moe biti
efikasan pri zatiti ptica, a to je zatita i ouvanje njihovih stanita. Za podruje Pljevalja najvei
znaaj sa aspekta zatite ptica ima ouvanje uma , to e biti razmatrano i u ovom Akcionom
planu kao jedna od prioritetnih aktivnosti na zatiti biodiverziteta.
Divlja
Po broju divljai pljevaljsko lovite "Ljubinja" je jedno od interesantnijih i atraktivnijih lovnih
prostora u Crnoj Gori. Nalazi se u granicama optine Pljevlja (93,3%), izuzev uske zone desne
obale kanjona rijeke Tare i kanjona Bobovske drage, to pripada Nacionalnom parku "Durmitor".
Lovite "Ljubinja" je povrine 125.705 ha, sa strukturom povrine u ha:

38

Lovne povrine (ukupno) 124.872 M

obraslo umsko zeljite 55.956
neobraslo umsko zemljite 17.777
livade i panjaci 39.777
oranice 10.566
rijeke, potoci, jezera 506
neplodne povrine 290
Nelovne povrine (ha) 833

Slika 15 Divlja svinja

Slika 16 Mrki medved

Slika 17 - Srnda

U nelovne povrine spadaju oni djelovi lovita na kojima se ne vri lovno gazdovanje (gajenje,
zatita i korienje divljai). Autohtone vrste lovne divljai, po lovno-privrednoj osnovi 1989-1998.,
dijele se na:
- Glavne vrste: srnea divlja, medvjed, divlja svinja;
- Zatiene i koriene vrste: zec, veliki tetreb, poljska jarebica, jarebica kamenjarka, ljetarka;
- Nezatiene vrste: vuk, lisica, divlja maka.
Podruje lovita ima povoljne prirodne uslove za razvoj divljai. Posebna interesantnost lovita,
zbog izuzetne vrijednosti je mrki medvjed (mada sada malobrojan), divlja svinja i srnea divlja za
koje postoje svi uslovi, kako za prirodni tako i za vjetaki uzgoj. Veliki tetrijeb, stanovnik visokih
regiona, ukras je pljevaljskog lovita. Visoka trofejna vrijednost divljai je posebna karakteristika
ovog lovita.
Postojee stanje divljai, prema podacima iz Privremenog godinjeg plana gazdovanja lovitem za
2009/2010. godinu Lovakog drutva Pljevlja ne zadovoljava, zbog pogoranih uslova za uzgoj
divljai i nekorektnog odnosa ovjeka (lovca) prema divljai. Brojno stanje divljai je drastino
smanjeno. Posebno je ugroena plemenita divlja, odnosno sve konzumne vrste, od kojih su
pojedine na biolokom minimumu, a neke su i nestale, kao to je mali tetreb (mnogo ranije),
obina prepelica, orao, sup, orao leinar, vei broj ptica pjevaica. Vrste divljai u biolokom
minimumu su: zec, srnea divlja, ljearka, poljska jarebica, jarebica kamenjarka. Ugroene vrste
su: vidra, vjeverica, soko, jastreb, kobac, medvjed. Broj vrsta nezatiene divljai je znatno

39

redukovan. Od dlakave divljai to su: divlja svinja, vuk, lisica, divlja maka, jazavac, smei tvor,
mala lasica i kune, a kod pernate: vrane, svrake i sojke. Nezaticene vrste divljai su niske
brojnosti, izuzev vuka. Ukupno uzevi broj divljai je, raunajui prema najniem bonitetnom
razredu, a pljevaljsko lovite nije bonitirano, daleko ispod kapaciteta lovita. Brojni negativni
faktori uticali su na izmjenu uslova za uzgoj divljai: sjea i proreivanje uma, suenje uma,
izgradnja mree puteva i odvijanje saobraaja u lovitu, razvoj turistikih aktivnosti, ratne prilike u
susjedstvu, smanjen obim i izmijenjena struktura obrade poljoprivrednog zemljita, upotreba
vjetakog ubriva i sredstava za zatitu bilja, postavljanje ograda, pojave opora divljih pasa i dr.
Navedeni inioci na specifian nain utiu na uzgoj pojedinih vrsta divljai. I pored istaknutih,
pogoranih uslova za uzgoj divljai, dolazi do povremenog skoro zadovoljavajueg poveanja
brojnosti populacije divljai na pojedinim mikrolokacijama u lovitu (zec u Bobovu, srnea divlja u
Kovau). U pljevaljskom lovitu lovom se limitira brojnost divljai, to treba kontrolisati u cilju
razvoja lovnog turizma na ovom prostoru, ali i u cilju zatite bioloke raznovrsnosti sisara,
definisanih kao lovna divlja.
Na osnovu lana 36. Zakona o divljai i lovstvu (Sl.list CG 52/08), Trajnom zabranom lova
zatiuju se:
1) dlakava divlja:
- lasica velika, hermelin (Mustrela erminea L.);
- meka (Ursus arctos L.) sa meetom do dvije godine starosti;
- srna (Capreolus capreolus L.) i njeno lane;
- divokoza (Rupicapra rupicapra L) i njeno jare;
- vidra (Lutra lutra);
2) pernata divlja:
- veliki tetrijeb, gluhan (Tetrao urogallus L.);
- ljetarka (Tetrastes bonasia L.);
Lovostajem se zatiuje sljedea divlja:
1) dlakava divlja:
- srna (Capreolus capreolus L.), mujak;
- divokoza (Rupicapra rupicapra L.), mujak;
- zec (Lepus europaeus Pall.);
- vjeverica (Sciurus vulgaris L.);
- puh veliki (Glis glis L.);
- medvjed (Ursus arctos L.), mujak i enka bez meeta do dvije godine starosti;
- divlja maka (Felis silvestris Schr);
2) pernata divlja:
- jarebica kamenjarka (Alectrois graeca Meissn.);
- divlja patka-gluvara (Anas platyrhynchos L.);
- patka kra (Anas creca L.);
- umska ljuka (Scolopax rusticola L.);
- golub grivnja (Columba palumbus l.);
- golub peinar (Columba livia Gmelin.);
- grlica (Streptopelia turtur L.);
Nezatiena divlja je:
1) dlakava divlja:
- vuk (Canis lupus L.);
- lisica (Vulpes vulpes L.);
- jazavac (Meles meles L.);
- tvor (Putorius putorius L.);
- mala lasica (Mustela nivalis L.);
- kuna bjelica (Martes foina Ehr.);
- kuna zlatica (Martes martes L.);
- divlja svinja (Sus scrofa L.).;
2) pernata divlja:
- siva vrana (Corvus cornix L.)
- svraka (Pica pica L.);
- sojka (Garrulus grandarius L.).
Tabela 2 - Brojno stanje divljai
Vrsta

Ukupno brojno

40

stanje
mrki medvjed (Ursus arctos)
srna (Capreolus capreolus)
zec (Lepus europaeus)
vuk (Canis lupus)
lisica (Vulpes vulpes)
jazavac (Meles meles)
kuna (Martes foina)
divlja svinja (Sus scrofa)
divlja maka (Felis silvestris)
divokoza (Rupicapra rupicapra)
grlica (Streptopelia turtur)
veliki tetrijeb ( Tetrao urogallus)
umska ljuka (Scolapax rusticola)
divlja
patka
gluvara
(Anas
platyrhynchos)
jarebica kamenjarka (Alectoris graecca)
liska crna (Fulica atra)

25
500
1200
30
500
200
400
150
80
20
5000
70
2000
250
3000
400

Napomena: Predstavljeno brojno stanje divljai je poetno brojno stanje, na poetku lovne 2008/09 odnosno
procjena stanja migracione divljai, bez prirasta.

Slatkovodni ekosistem
Slatkovodnom ekosistemu na podruju optine Pljevlja pripadaju slivovi rijeka: ehotine, Tare i
Lima. Od ukupne povrine teritorije optine Pljevlja (1347 km), slivu ehotine pripada 994,6 km
(74%), Tare - 318,8 km (24%) i slivu Lima - 33,6 km (2%). S obzirom da sliv rijeke ehotine
zauzima najveu povrinu, u nastavku teksta e posebna panja biti posveena karakteristikama
ovog sliva.
Uredbom o klasifikaciji i kategorizaciji povrinskih i podzemnih voda (Sl. list CG, br. 2/07) ,,rijeka
ehotina je svrstana u A1,S, K1 klasu uzvodno od Pljevalja, a nizvodno u A2, C, K2 klasu. Prema
stanju saprobiolokog kvaliteta voda rijeke ehotine u svom gornjem toku iznad grada pokazuje
vrijednost za II klasu (beta-mezosaprobna), to nam govori da ona nije ni u svom gornjem toku u
zahtijevanoj I klasi.

Slika 18 - Rijeka ehotina

41

Slika 19 - Bara (Adrovii)

Biljne zajednice
Du vodotoka na plavinama ehotine i na aluvijumima sa visokim podzemnim vodama javljaju se
ume mekih liara (jova, vrba, topola). U ranijem periodu javljala su se i autohtona stabla
lunjaka. ume brdskog lunjaka (acc.Quercetum roboris montanum) bile su nekada iroko
rasprostranjene u Pljevaljskoj kotlini i zauzimale su iroke prostore rijeka i potoka, kako na
plavljenim terenima, tako i na povrinama na kojima je nivo podzemnih voda relativno visok.

Flora
Alge
U ukupnoj strukturi zajednice algi, u hidrobiolokim istraivanjima, na kojima je radio Bioloki
zavod iz Titograda u periodu 1981 1985 godine, registrovane su 173 vrste, svrstane u 5 velikih
taksonomskih grupa: Chromphyta, Rhodophyta, Englenophyta, Cyanophyta i Chlorophyta.
Tokom istraivanja akumulacije Otilovii ukupno je registrovano 20 vrsta algi iz 4 razdjela:
Bacillariophyta, Chlorophyta, Pyrrophyta i Chrysophyta. Relativno mali broj fitoplanktonskih vrsta,
ukazuje na jednu floristiki siromanu zajednicu, koja je vjerovatno posledica slabo produktivnih
rijeka koje hrane vodom akumulaciju. U okviru razdjela Bacillariophyta registrovano je 11 vrsta:
Cyclotella ocelata, Cyclotella glomerata, Asterionela formosa, Synedra ulna, S. Radians, Dinobryon
divergens, Ceratium hirundinella, Cymbella minuta, Navicula cryprocephala i Gyrosygma
attenuatum, tako da silikatne agle u kvalitativnom smislu predstavljaju dominantu grupu u
zajednici fitoplanktona. Razdio Pyrrophyta predstavljen je sa 4 vrste: Ceratium hirundinella,
Peridiniopsis cuningtonii, P. Umbonatum i Peridinum beroliense, to ini svega 20% zajednice, a sa
4 vrste predstavljen je i razdio Chlorophyta (Monoraphidium, contortum, Pandorina morum,
Pediastrum simplex i Scenedesmus quadricauda). U okviru razdjela Chrysophyta registrovan je
samo Dynobryon divergens. Podaci iz ribarske osnove sliva rijeke ehotine , Podgorica, jul 2007.
Za potrebe ribarske osnove sprovedena su istraivanja planktona, makrozoobentosa i stanja ribljeg
fonda u cilju ouvanja autohtonih populacija i njihovih stanita.
Mahovine
Najvei broj vrsta vezan je za ume bukvi Fagus spp., graba Carpinus spp., hrasta Quercus spp., i
javora Acer monspessulanum. Sa porastom nadmorske visine i promjenom tipa ume raznovrsnost
mahovina se smanjuje. Istraivanja mahovina na ovom podruju nisu bila zastupljena.
Raspolaemo samo sa rezultatima istraivanjima Danke Mitranovi, profesora biologije beogradskih
gimnazija,rodom iz Pljevalja. Rad Nekoliko podataka o flori okoline Pljevalja" je publikovan
1912.g. u Beogradu, u asopisuu Nastavnik, a kasnije kao posebno izdanje Muzeja Srpske
zemlje. U pomenutom radu izmeu ostalog spominju se mahovine vlanih stanita: Bryum
turbinatum, Palludela sguarosa, Hypnum purum, Hypnum filicinum, Hylocomium triquertum,
Amblystegium rivilare, Conocephalus conicus i Grimmia ovata.

Fauna

42

Mikro i makro-zoobentos
Meu mikrofaunskom zajednicom najbrojnije vrste su grupe Rotatoria, Protozoa i Copepoda, a
Makrozoobentos ine predstavnici grupa: Chironomidae, Oligochaeta, Plecoptera, Ephemeroptera,
Trichoptera, Simulidae, Tipulidae, Coleoptera, Hirudinca, Mollusca i Amphipoda (Gammarus
balcanicus).
Decapode slatkovodni raii
Istraivanje populacije vrste Austropotamobius torrentium (kamenjar) vrio je Zavod za zatitu
prirode Crne Gore od juna 2006. godine do oktobar 2009. godine na teritoriji Crne Gore, a vrsta je
naena i u rijeci ehotini. Amphipoda (Gammarus balcanicus) je registrovan prilikom ranijih
istraivanja. Poznato je da su Amphipoda veoma dobri indikatori zagaenja voda, i praenje
postojanja i rasprostranjenja pojedinih vrsta u vodama ukazuje na stepen istoe tih voda.
Fauna riba
Analizom prikupljenog materijala predstavnika faune riba, u toku istraivanja bioloko-hemijskih
karakteristika sliva voda rijeke ehotine, izvedenih od strane Biolokog zavoda iz Podgorice (19811985.) registrovano je 11 vrsta iz 4 familije: Salmonidae, Thymalidae Cyprinidae i Cottidae. U
gornjem toku vodotoka dominira klen (Leuciscus cephalus) iz familije Cyprinidae, ije se poveanje
brojnosti poklapa sa izgradnjom akumulacije "Otilovii", a potom potona pastrmka (Salmo trutta
morfa fario).
U srednjem toku, od grada do Gradca, najvie dominira potona pastrmka, a lipljen i mladica su
sporadini. U toku ehotine, nizvodno od Gradca, pored potone pastrmke,
znatno raste
populacija lipljena i mladice, kao i kobalja. U desnim pritokama ehotine (Kozika rijeka, Breznica,
Gotovuka, Jugotica, Glisnika rijeka) zastupljena je samo potona pastrmka, i to su prirodna
mrjestilita ove vrste. U desnim pritokama (Maonica, Vezinica, Voloder, klopotnica), javljaju se i
druge vrste pored potone pastrmke, naroito u rijeci Voloder, kao to su mladica i lipljen. Voloder
je najvea pritoka ehotine i predstavlja najvee prirodno mrjestilite, u odnosu na ostale pritoke
ehotine, za pastrmku, mladicu i kobalj.
Zbog permanentnog zagaivanja u donjem dijelu toka ehotine, dolo je do znatnih promjena u
strukturi ribljih populacija. Plemenite vrste riba zastupljene su u malom procentu u ukupnoj masi,
oko 20%, meu kojima je najbrojnija potona pastrmka sa oko 9% u ukupnoj masi i lipljen oko
6%. Postoje podaci da je ehotina nekada predstavljala jednu od naih najbogatijih rijeka
plemenitim vrstama ribe. Prema nekim procjenama u ehotini je ukupna koliina ribe smanjena na
20% nakadanje mase. Treba napomenuti i prisustvo velike koliine babuke (Carassius auratus) u
Borovikom jezeru, koja je tu doneena iz Zminjikog jezera (sa Njegovue). Boroviko jezero je
nastalo nakon zavretka rudarskih iskopavanja lignita, pri emu su basen napunili okolni potoci, a
postoji i otoka iz jezera koja se uliva u rijeku Vezinicu.
Prema uraenoj Ribarskoj osnovi za sliv rijeke ehotine (jul 2007), vidi se da su plemenite vrste
riba (pastrmka, lipljen i mladica) dosta ugroene, a naroito mladica, tako da su predviene
odreene mjere u cilju odravanja i poveanja populacija ovih ribljih vrsta.
U Pljevljima postoji jedno mrjestilite za autohtonu potonu pastrmku, na Glisnikoj rijeci, odakle
se svake godine uzima mla i poribljavaju se vodotoci u Pljevljima. Potrebno bi bilo, u budunosti,
obezbjediti i mrjestilite za lipljena i mladicu, jer su ove dvije vrste ugroenije i iz razloga to u
Crnoj Gori ne postoji mrjestilite za ove dvije riblje vrste, pa i ne postoji nain poribljavanja, ve se
riblji fond lipljena i mladice odrava na osnovu prirodnog mrijesta.
Spisak predstavnika riblje faune sainjen na osnovu podataka iz Ribarske osnove za sliv rijeke
ehotine:

43

Slika 20 - Mladica (Hucho hucho)

Slika 21 - Potona pastrmka (Salmo trutta)

Fam.
Fam.
Fam.

Fam.
Fam.

Fam.
-

Salmonidae
Salmo trutta potona pastrmka
Hucho hucho mladica
Parasalmo gairdneri kalifornijska pastrmka (alohtona vrsta)
Thymallidae
Thymallus thymallus - lipljen
Cyprinidae
Barbus peloponnesius - potona mrena
Barbus barbus mrena (donji tok, vrlo rijetka)
Gobio gobio - mrenica
Chondrostoma nasus skobalj (donji tok)
Leuciscus cephalus klen (gornji tok, jezero Otilovii)
Telestes agasii jelovka
Alburnoides bipunctatus ukljevica
Phoxinus phoxinus gaovica (Vezinica, Boroviko jezero)
Carassius auratus babuka (alohtona vrsta, koja se nalazi u Borovikom jezeru)
Cottidae.
Cottus gobio pe
Cobitidae
Cobitis taenia obini vijun
Balitoidae
Barbatula barbatula brkica

Ptice vodenih stanita

Vodena stanita za ptice su srazmjerno malo zastupljena i atipina. Obuhvataju obale vodotoka
(Tare, ehotine, Vezinice i drugih manjih pritoka). Jedino stanite, sa veom vodenom povrinom,
je akumulaciono jezero Otilovii. Pored obala vodotoka nalazimo izvjestan broj karakteristinih
ptica kao to su vodomar (Alcedo atthis), vodeni kos (Charadrius dubius), bela pliska (Motacilla
alba), planinska pliska (Motacilla cinerea).
Jezero Otilovii nema svoju karakteristinu ornitofaunu, to je tipino za sva vjetaka planinska
jezera. Jezero moe biti lokalnog znaaja kao "ptiiji aerodrom" za vodene ptice selice. Posebno
treba obratiti panju na sljedee vrste: divlja patka (Anas platyrhynchos), patka pupenica (Anas
querquedula), siva plovka (Aythya ferina) ubasta plovka (Aythya fuligula), mali gnjurac (Podiceps
ruficollis), crnovrati gnjurac (Podiceps nigricollis).

44

Gradske zelene povrine

Pljevlja posjeduju hortikulturnu tradiciju oko 50 godina. Meutim, mnogo ranije jo u srednjem
vijeku u ovom gradu je njegovan kult zelenila (ureivanje bati, vrtova i dvorita) i istoe naselja,
ali se ne raspolae tanim podacima o ureenim zasadima. Dolaskom Austro-ugarskog garnizona u
Pljevlja 1879 godine podie se prvi vrijedniji zasad specijalne namjene Zelenilo vojnog logora, uz
potovanje svih strunih zahtjeva. Istovremeno se podie i manja zelena povrina Narodna bata
(Milet bata) koja predstavlja najstariju javnu zelenu povrinu na ovom dijelu Balkana. U njoj se
istiu bijeli jasenovi, ija je starost oko 130 godina. Ovaj ureeni prostor slui kao svojevrstan
bazar razmjene duhovnosti za stanovnike Pljevalja, ali nema adekvatnu zatitu. Poslije drugog
svjetskog rata manastir Svete Trojice je podigao park umu Vodice. Poslijeratni napori na
ozelenjavanju Pljevalja vreni su u dva pravca, i to na poumljavanju okolnih, potpuno ogoljelih
brda i na podizanju zelenih povrina unutar urbanistikog dijela naselja.
U neposrednoj okolini grada, na okolnim brdima i na rekultivisanim povrinama podignute su
umske kulture etinara (zeleni zatitni pojas oko grada) gdje se crni bor nalazi na 1109 ha, bijeli
bor na 439 ha i smra na povrini od 54 ha.
Na gradskom podruju nalaze se slijedee zelene povrine: Gradski park, Memorijalni centar
Straica, masiv zelenila vojnog logora, kultivisana zelena povrina Bogievac, dva skvera,
drvoredi pored ulica i prilaznih puteva, travnjaci, zelenilo stambenih zgrada, kola, preduzea,
bolnice, groblja itd. U tabeli 1. Dat je pregled javnih gradskih zelenih povrina i njihove veliine:
Tabela 3 - Javne gradske zelene povrine
Objekat
1. Gradski park
2. Memorijalni centar Straica
3. Skver kod Zelengore
4. Skver 13. Juli
5. Spomen groblje B.Buhe
6. Zelenilo vojnog logora
7. Travnjaci
8. Drvoredi
9. Bolniki park
10. Bogievac
11. Golubinja

P o v r i n a (ha)
15
8
0.45
0.23
1
10
1.26
4.50
4
oko 80
5

Od svih zelenih povrina u gradu gradski park je najinteresantniji. Gradski park kao prirodni i
kultivisani predio, karakteriu estetske i pajzane vrijednosti sa preteno rekreativnom funkcijom.
Smjeten je na sjeveroistonoj strani naselja, obuhvata izvorite Breznice i njen tok sa obje strane
u duini oko 800 m. Ispod izvora Breznice nalaze se tri jezera i mrestilite, motel Vodice, stadion,
djeije igralite, sportski centar Ada i etalite. U sastavu parka nalazi se i pogon Gradskog
zelenila.

Slika 22 - Ribnjak u Gradskom parku

Pored estetske funkcije koju imaju, zelene povrine u gradu i okolini su znaajne prije svega zbog
direktnog preiavanja vazduha, modifikacije mikroklimatskih uslova (temperature vazduha,
vlanosti i vjetra), uticaja na smanjenje buke, na psihu i obrazovanje. Znaaj zelenih povrina u

45

Pljevljima je utoliko vei i zbog toga to ovaj grad ima velikih problema u oblasti zagaivanja
ivotne sredine. Kopovi Rudnika uglja i odlagalite Jagnjilo, TE Pljevlja i deponija pepela i ljake
Maljevac, nerjeeno pitanje sanitarne deponije, vei broj kotlarnica u gradu i slino uslovili su
izrazito zagaivanje Pljevalja. Meutim bitno je istai da rijetko koji grad ima sve zelene povrine
na pjeakoj udaljenosti od 300 do 500 m i mogunost da se hodom iz skoro svakog dijela grada
uiva u zelenilu okolnih brda. Postojee i planirane zelene povrine dimenzionisane su na 22m/
stanovniku uzevi u obzir i ume po obodu grada, odnosno na 4 m/ stanovniku unutar grada, to
su veoma visoki standardi. One su meutim smanjene bespravnom gradnjom, a kvalitet preostalih
opao je zbog naina na koji se koriste (neredovno i neadekvatno odravanje, podizanje
privremenih objekata na njima, gaenje travnjaka, lomljenje grana, bacanje otpadaka i parkiranje
automobila).
U akcionom planu za biodiverzite optine Pljevlja kao jedna od aktivnosti na zatiti bie predloeno
i dodatno ureenje Gradskog parka i osmiljavanje sadraja koji e dodatno doprineti razvoju
svesti graana o njegovom znaaju i potrebi za ouvanjem, u smislu i zatite biodiverziteta, ali i
zatite zdravlja ljudi, obrazovnih aktivnosti i rekreacije.

Degradirane povrine
U Pljevljima i okolini - na podrujima Termoelektrane i pepelita, kao i rudarskih kopova i deponija
i jalovita, javljaju se tipini antropogeni pejzai za rudarsko industrijske gradove, izrazite
promjene prirodnog pejzaa, degradiranost prostora i esto izrazite neureenosti u uslovima
odsustva rekultivacije prostora. Slina situacija je i u rudarsko industrijskim zonama u Gradcu i
ulima, pogotovo to su one ve dugi niz godina zaputene, a ove godine je ponovo aktiviran
rudnik olova i cinka u ulima. Koncept ureenja degradirane i ugroene sredine definie podruja u
kojima je kvalitet ivotne sredine degradiran i ugroen. U takvim podrujima neophodno je
preduzeti odreene aktivnosti kroz angaovane projekte koji e sanirati posledice njihovog rada.
Jalovita Rudnika uglja - Na odlagalitima povrinskih kopova uslovi za razvoj vegetacije su veoma
nepovoljni, pa je s timu vezi, postojea vegetacija, gledano u cjelini, veoma siromana. O tome, E.
Vukievi pie da na odgovarajuim deponijama jalovine rudnika uglja u Pljevljima, sa srednim
geolokim i pedolokim prilikama /tj. deponije laporovitog materijala na kojima su se razvili,
takodje, regosoli/ u prvim, pionirskim zajednicama, javljaju se vrste Chenopodium albu,
Polygonum aviculare, Sonchus asper i Poa annua, sa visokim stepenom stabilnosti. U neto starijim
zajednicama pojavljuju se jo i Reseda lutea, Tussilago farfara, Melilotus officinalis, Anchusa
officinalis i druge, da bi na deponijama starijim od decenije sem obogaivanja biljnih zajednica i
drugim zeljastim vrstama /Trifolium pratense, Trifolium repens, Prunella vulgaris, Linaria vulgaris,
Verbascum phlomoides/, u njihov sastav ulo i nekoliko vrsta drvea Salix purpurea, Salix
incana, Salix caprea, Populus tremula/ (Vukievi et all., 1982).
Oigledno je, na osnovu svih ovih podataka i istraivanja, da su procesi prirodne progradacije
vegetacije /revitalizacije spontanog karaktera/ u primeru deponija kod Pljevalja, usmjereni ka
dugotrajnom i postepenom procesu obnavljanja klimatogenih ekosistema preko niza prelaznih faza
.
Za razliku od jalovita Rudnika uglja, na deponij pepela i ljake TE Pljevlja (60 ha) i flotacijskom
jalovitu u Gradcu (15 ha) vegetacija ne postoji, ak ni u osiromaenom obliku.

46

Slika 23 - Flotacijsko jalovite u Gradcu

Slika 24 - Deponija pepela i ljake Maljevac

Pljevljima je jasno ta znai ispreturati ambijent kao prostor ivljenja, a mi elimo da ovu sredinu
obnovimo, zatitimo i unaprijedimo. Preduslov za to je razumjevanje prirodnih zakona, u ijoj
osnovi je vraanje okolini i gradu zelenog pokrova. U tu svrhu e se u Lokalnom akcionom planu za
biodiverzitet optine Pljevlja predvidjeti i aktivnosti na poumljavanju goleti, ozelenjavanju
devastiranih povrina, pejzanom oivljavanju odlagalita jalovine i pepela, a pri tom usvojiti
sistem pionirskih vrsta i sukcesija.

Prirodna dobra

Pojedina prirodna dobra izuzetnih vrijednosti, koja se odlikuju

ekosistemskom i predionom raznovrsnou, stavljaju se pod zatitu.

biolokom,

geolokom,

Zakon o zatiti prirode (lan 37) definie kao zatiene prirodne lokalitete u okviru zatienih
prirodnih dobara sljedee : strogi i posebni rezervat prirode, nacionalni park, regionalni park i park
prirode, spomenik prirode, zatieno stanite i predio izuzetnih odlika. Istovremeno odredbama
lana 37 u zatiena prirodna dobra spadaju i:

zatiene vrste biljaka, ivotinja i gljiva - strogo zatiena divlja vrsta i zatiena
divlja vrsta;
zatieni geoloki i paleontoloki objekti.

47

Zatiena prirodna dobra mogu biti od meunarodnog znaaja, nacionalnog znaaja i lokalnog
znaaja. Na podruju optine Pljevlja nalazi se dio NP Durmitor (desna strana slivnog podruja
rijeke Tare), planina Ljubinja (predloena za regionalni park) i Gradski park (predloen u
kategoriju spomenika prirode).
Prirodne vrijednosti na podruju optine Pljevlja, posebno u zoni Nacionalnog parka Durmitor,
zahtjevaju veoma paljivo korienje i planiranje prostora, u cilju unaprijeenja i zatite prirodnih
vrijednosti, kao znaajnih potencijala ovog planinskog podruja. U cilju donoenja akta o zatiti
prirodnih vrijednosti (planirani Regionalni park prirode Ljubinja prema Prostornom planu Crne
Gore do 2020. god.), potrebno je sprovesti niz aktivnosti i istraivanja koje bi trebalo da urade
nadlene institucije za zatitu prirode, tj. Zavod za zatitu prirode Crne Gore, to e takoe biti
jedna od predloenih aktivnosti u Akcionom planu za biodiverzitet optine Pljevlja i to kroz:
- formiranje dokumentacije o pojedinim prostorima (objektima) spomenicima prirode, na osnovu
koje treba oceniti pogodnosti za zatitu predloenih objekata prirode, uz definisanje granica
njihovih zona zatite;
- istraivanje podruja i na osnovu dobijenih rezultata, definisanje reima zatite i naina
korienja budueg zatienog prostora (ili objekta);
- donoenje rjeenja (akta) o zatiti.

Slika 25 - Kanjon rijeke Tare

Zatita Nacionalnog parka "Durmitor" regulisana je Zakonom o Nacionalnim parkovima ("Sl. list
RCG", br.27/94). Za podruje Nacionalnog parka "Durmitor" (osnovan 1952. godine) koje pripada
teritoriji optine Pljevlja (obuhvata atare naselja urevia Tara i Lever Tara), ukupne povrine 68
km, i njegove zatitne zone koja formalno ne pripada Parku, ali ini sa njim prirodnu i organsku
cjelinu (atari naselja: Ograenica, Bobovo, Glibai, Lever Tara, Kosanica, Premani, Vakovo;
ukupne povrine 76,5 km) vae reimi korienja prostora i zatite utvreni Prostornim planom
posebne namjene za Nacionalni park "Durmitor" (PPPN NP Durmitor), kao dokumenta vieg
planskog nivoa, ije su odrednice ispotovane pri utvrivanju koncepta i naina korienja,
ureenja i zatite prostora na dijelu optine u granicama Nacionalnog parka. Na podruju optine
Pljevlja utvreni su sledei reimi zatite ureenja i korienja prostora:
- reim posebne zatite (II zona) kome pripadaju opti i posebni rezervati prirode, spomenici
prirode i pojedini umski ekosistemi u kojima se sprovodi zatita u cilju spreavanja i ugroavanja
rezervata u cjelini (promena hidrolokih reima, zagaivanja voda, korienje prirodnih dobara u
privredne svrhe, rudarstvu i poljoprivredi, izgradnja objekata koje mogu dovesti do naruavanja
pejzanoambijentalnih karakteristika prostora). U kanjonu Tare i Drage dozvoljene su sledee
aktivnosti:
organizovanje mjesta za logorovanje i organizovane vonje splavom definisanih prema programu
splavarskih aktivanosti; neophodnost upoznavanja splavara sa osnovnim pravilima ponaanja;
sportsko-rekreativni ribolov koje definie ribarska osnova; obrada zemlje i ispaa stoke na
ureenim i za ispau pogodnim terenima; sjea ume samo u neposrenoj okolini stalnih naselja za
potrebe lokalnog ivlja, itd.;
- reim liberalne zatite (III zona) primenjuje se u atarima naselja, poljoprivednim povrinama,
turistikim punktovima, rekreativnim zonama i infrastrukturnim koridorima. Naselja e se graditi
samo u okviru odreenih povrina u skladu sa tradicijom seoskih naselja ovog kraja, posebno e se
realizovati katunska naselja, izgradnja svih objekata treba da bude usklaena sa tradicijom i
prirodnim i pejzanim vrijednostima kraja, sjea uma je strogo kontrolisana za potrebe lokalnog

48

stanovnitva, isto vai za korienje planinskih panjaka za pregonsko stoarstvo i za sakupljanje

sena, itd.
- reimom zatitne zone Nacionalni park se titi od ugroavanja neplanskom izgradnjom u
okruenju na njegovim glavnim saobraajnim pravcima. Tako e se, u poljoprivredi preteno
koristiti autohtone kulture, sa strogo kontrolisanom izgradnjom veih kompleksa stonih farmi to
dalje od granica Nacionalnog parka, pri emu vei industrijski zanatski pogoni, skladita opasnih
materijala, servisi, deponije i sl., ako spadaju u zagaivae vazduha i izvore buke ne smiju da budu
locirani u ovoj zoni.
Napominje se da prostor oko Nacionalnog parka mora da se koristi na nain koji nee dovesti do
ugroavanja osnovnih vrijednosti zatienih podruja Nacionalnog parka. Preporuke koje su date u
okviru PPPN NP "Durmitor" za korienje prostora u spomenutim zatitnim zonama koriene su pri
izradi koncepta i reima ovog Prostornog plana optine, i to u pogledu korienja poljoprivrednog i
umskog zemljita u skladu Zakonom o umskom, odnosno poljoprivrednom zemljitu, gdje nijesu
planirani vei industrijski objekti, servisi, deponije vrstog otpada i slini zagaivai osnovnih
medijuma ivotne sredine.
Nacionalni park Durmitor sa kanjonom Tare (33.895 ha) zatien je od 1980. kao Svjetsko prirodno
nasljee (UNESCO-va Lista Svjetskog prirodnog i kulturnog nasljea), po osnovu ispunjenja
kriterijuma N (2), (3) i (4) Konvencije o zatiti svjetske prirodne i kulturne batine (UNESCO).
Slivno podruje rijeke Tare (182.899 ha) je zatieno kao Svjetski rezervat biosfere (Program
ovjek i biosfera - M&B, UNESCO, od 17 januara 1977. godine), po osnovu Konvencije o zatiti
svjetske prirodne i kulturne batine (UNESCO).
Planskim odrednicama Prostornog plana Crne Gore do 2020. godine predloeno je proglaenje
Regionalnog parka "Ljubinja", pri emu je neophodno izvriti prethodne istrano-studijske radove
od strane Zavoda za zatitu prirode Crne Gore, kako bi se granice koje se predlau za zatitu
precizno utvrdile.

Slika 26 - Planina Ljubinja

Takoe, Prostornim planom optine Pljevlja preporuuje se: adekvatna zatita i proglaenje
Gradskog parka u Pljevljima kao posebnog prirodnog predela, kao i utvrivanje zatitnih zona oko
seoskih naselja, karakteristinim po specifinim prirodno-ekolokim i etnografskim nasleem (U
Nacionalnoj strategiji biodiverziteta Gradski park predlae se u kategoriju spomenika prirode).
Pored zajednice bora krivulja na planini Ljubinji, koji predstavlja jedini spomenik prirode na
podruju optine i kanjona rijeke Tare upisanog prema programu UNESCO-a "ovek i biosfera"
1979. godine kao svjetski rezervat biosfere, Planom se predviaju i posebni reimi zatite za
specifine prostore posebnih prirodnih vrijednosti (koje e detaljno ustanoviti i definisati Zavod za
zatitu prirode Crne Gore):
- znaajna geoloka mjesta, geomorfoloki i hidroloki fenomeni;
- delovi stanita rijetkih biljnih i ivotinjskih vrsta na podruju optine;
- reprezentativni i znaajni djelovi umskih sastojina (naroito na prostorima Bukovice).
Integralna zatita prirodnih dobara na podruju optine Pljevlja realizovae se integrisanjem mjera
zatite prirode i ivotne sredine u sve namjene korienja prostora predviene ovim planskim
dokumentom; sva budua zatiena podruja na planskom podruju moraju imati Planove

49

upravljanja, pri emu e se njihova klasifikacija i organizacija subjekata upravljanja uskladiti sa

vaeim IUCN smjernicama zatite prirode, a sve u skladu sa osnovnim postavkama Nacionalne
strategije odrivog razvoja Crne Gore.
Podruja koja su znaajna za rijetke, endemine i ugroene vrste, na osnovu meunarodnih
kriterijuma i standarda, identifikovana su i na teritoriji optine Pljevlja. To se odnosi na Ljubinju i
NP Durmitor (jedan dio Nacionalnog parka Durmitor pripada optini Pljevlja) Ljubinja se nalazi u
integralnom spisku identifikovanih i potencijalnih (IBA) podruja znaajnih za ptice, a Durmitor je
identifikovan kao podruje znaajno i za biljke i za ptice (IBA i IPA podruje).
Na teritoriji Crne Gore je na osnovu kriterijuma iz Rezolucije 4 i 6 Konvencije o evropskoj divljoj
flori i fauni i njihovim stanitima (Bernska Konvencija) za zatitu su prepoznata 32 EMERALD
podruja (jedno od tih podruja je i Ljubinja) koja su navedena u Zavrnom izvjetaju o zavretku
projekta koji je upuen Savjetu Evrope (decembar, 2008. god.). Ratifikacijom Bernske konvencije
od strane Skuptine Crne Gore (Sl.list CG, br. 7 od 8. decembra 2008. godine) i polaganjem
instrumenta ratifikacije kod depozitara Konvencije u junu 2009. god. od strane Ministarstva
inostranih poslova konvencija je punopravno stupila na snagu na teritoriji Crne Gore pa su samim
tim i podruja Emerald mree pravno pokrivena navedenom konvencijom.
U tom smislu, posebno je znaajno za Crnu Goru stvaranje preduslova za uspostavljanje ekoloke
mree NATURA 2000, zatim izrada liste strogo zatienih i zatienih vrsta biljaka, ivotinja i gljiva
i Crvene knjige ugroenih divljih vrsta biljaka, ivotinja i gljiva itd.
Radni tim za izradu LBAP-a Optine Pljevlja u okviru petogodinjeg akcionog plana predlae izmeu
ostalog i zatitu pojedinanih stabala zbog starosti i ugroenosti:
-munika u Ljutiima (Mataruge) stara oko 600 godina
-lipa u Odaku - stara oko 600 godina i lipa na Crnom Brdu
-hrast u Brvenici - star oko 600 godina

Slika 27 - Munika u Ljutiima

50

Slika 28 - Lipa u Odaku

Agrobiodiverzitet
Agrobiodiverzitet predstavlja raznolikost i promjenljivost ivotinja, biljaka i mikroorganizama, bitnih
za poljoprivrednu proizvodnju, odnosno ishranu ljudi i stoke. Podaci vezani za agrobiodiverzitet,
potencijal i mogunosti preuzeti su iz Nacrta strategije ruralnog razvoja Optine Pljevlja za period
2011-2015.
Biljni i ivotinjski agrobiodiverzitet
Optina Pljevlja na svom podruju sa izraenim prirodnim agroekolokim uslovima, nainu i
strukturi korienja poljoprivrednog zemljita i zastupljenosti stoke jo uvijek ima zastupljene
autohtone i odomaene biljne i ivotinjske sorte. Diverzitet biljnih genetikih resursa sa autohtonim
sortama itarica, krompira, mahunarki, voa i povra bi trebalo da bude jedna od znaajnih
aktivnosti institucija koje se bave ouvanjem genetske raznolikosti.
Optina Pljevlja odlikuje se raznolikou agroekolokih uslova i nainu korienja obradivih
povrina, visini prinosa i zastupljenosti stonog fonda (strukturi poljoprivredne proizvodnje).
Aktivan je i Program Ministarstva poljoprivrede umarstva i vodoprivrede za zatitu prirodnih sorti i
varijeteta u poljoprivredi, a promovie se i organska proizvodnja za lokalnu upotrebu ali i za
potencijalni izvoz u Evropu gdje postoji visoka potranja.
Poljoprivreda je preovlaujua djelatnost u veini ruralnih oblasti koju karakteriu manja
poljoprivredna gazdinstva, niska stopa produktivnosti i nizak prihod po gazdinstvu. Poljoprivreda
Pljevalja tradicionalno je orijentisana na stoarstvo, prvenstveno na gajenje goveda i ovaca, ali i na
proizvodnju nekih ratarskih kultura.
Biljna proizvodnja
Osnovu biljne proizvodnje ine prirodne livade i panjaci. Prinosi sijena na tim povrinama su
veoma niski i predstavljaju dominirajuu osnovu kabaste stone hrane. Oranica je malo, a u
strukturi sjetvenih povrina preovlauju itarice, krompir, kupus sa ostalim povrem i stono
krmno bilje. Od itarica najzastupljenije su jeam, ovas, ra i heljda. Vei broj proizvoaa ita
prvenstveno heljde se opredjeljuje za organsku proizvodnju.
Voarstvo
Povrine pod vonjacima zauzimaju 0,42 % ukupnih poljoprivrednih povrina. Pojedina podruja
optine Pljevlja kao to su Bukovica, Glisnica i Poblae imaju povoljnije prirodne uslove i tradiciju
za voarsku proizvodnju. Od kontinentalnog voa najvie se gaji jabuka, kruka i ljiva.

51

Preovlauju autohtone sorte, a zadnjih godina se zasadi revitalizuju zbog virusa arke uvoenjem
novih otpornijih sorti.
Stoarska proizvodnja
Prirodni uslovi, a naroito struktura korienja poljoprivrednih povrina na prostoru optine Pljevlja,
uticali su da stoarstvo (prvenstveno govedarstvo i ovarstvo ) postane vodea i najvanija grana
poljoprivredne proizvodnje. Optna Pljevlja ima znaajan broj populacija prvenstveno goveda i
ovaca.
U govedarstvu su najzastupljenija goveda smee rase oko 50%, a ostalo ine holtajn frizijska,
simentalska i melezi. Poslednjih godina znatno je poboljan genetski potencijal. U ovarstvu je
zastupljena pramenka sa vie lokalnih autohtonih sojeva (pivska i sjenika).
Ni jedna od nabrojanih vrsta nije autohtona, a ni specifina za pljevaljski kraj.

Diverzitet vrsta
Istraivanja biodiverziteta na podruju optine Pljevlja nisu bila dovoljno zastupljena i osnovno
znanje o biolokom diverzitetu u mnogim taksonima veoma je ogranieno. U prethodnom odjeljku
su navedeni dostupni podaci o vrstama biljaka i ivotinja koji postoje za optinu Pljevlja. U
nastavku e biti navedeni neki taksoni koji spadaju u neku od kategorija ugroenosti, prema IUCN
(Svetska unija za zatitu prirode) i/ili koji su zatieni nacionalnom ili meunarodnom legislativom.

Slatkovodne alge
Kao to je ve napomenuto, na podruju optine Pljevlja registrovane su 173 vrste algi, svrstane u
5 velikih taksonomskih grupa: Chromphyta, Rhodophyta, Englenophyta, Cyanophyta i Chlorophyta.
Nijedna od evidentiranih vrsta nije ugroena, niti je pod nekim reimom zatite.

Mahovine
Istraivanja mahovina na ovom podruju bila su slabo zatupljena. Nijedna od evidentiranih vrsta
nije ugroena, niti je pod nekim reimom zatite.

Gljive
Od 7 vrsta gljiva koje su, prema izvorima Uprave za ume Pljevlja, zabiljeene u optini Pljevlja,
vrsta Amanita caesarea ima IUCN status ugroene vrste (EN) u Crnoj Gori.

Ribe
Od slatkovodnih vrsta riba, Prema ribarskoj osnovi sliva reke ehotine, iz 2007. godine,
registrovano je 16 vrsta riba iz 6 familija. Mrena (Barbus barbus) je rijetka vrsta, dok su dvije
vrste uneene i to kalifornijska pastrmka i babuka.

Slika 29 - Mladica- Hucho hucho

52

Entomofauna Insekti
Na podruju optine Pljevlja od Indikatorskih vrsta o nacionalnog znaaja identifikovali smo:
Formica rufa L. (crveni umski mrav), Lucanus cervus L. (jelenak), Papilio machaon L. (lastin rep).
Ove vrste su navedene u Nacionalnoj Strategiji biodiverziteta sa Akcionim Planom za period 2010
-2015, zbog ega smo ih i naveli u ovom dokumentu.

Slika 30 - Papilio machaon L. (lastin rep)

Gastropoda Puevi
Na podruju Pljevalja je registrovano 15 taksona pueva, iz 10 rodova i 7 familija. Dvije
zabeljeene vrste su endemine (Bythinella schmidi dispersa i Malakolimax mrazeki). Vrsta Helix
pomatia je svrstana u IUCN kategoriju ugroenosti u Crnoj Gori: ranjiva vrsta (VU)

Vaskularne biljke (vie biljke)

U Izvjetaju o stanju ivotne sredine u Crnoj Gori za 2009 godinu navodi se da su indikatorske
vrste od nacionalnog znaaja Pinus peuce (molika) i Pinus heldraichi (munika). Na podruju
optine Pljevlja Munika je registrovana u Vakovskim umama (podatak iz uprave za ume) i jedno
stablo u Matarugama, a molika na gradskim zelenim povrinama.
Zajednica bora krivulja (Pinetum mughi montenegrinum) na planini Ljubinji koja se prostire na
povrini od 900 ha, prema Zakonu o zatiti prirode Crne Gore svrstana je u kategoriju spomenika
prirode, a vrsta Pinus mugo se tretira kao zatiena biljna vrsta.

Slika 31 - Gentiana lutea- lincura

uta lincura (Gentiana lutea) spada u IUCN kategoriju ugroenosti u Crnoj Gori kao Ranjiv takson
(VU). Stanite Lincure Bunetina, Lisac i Meki Do

Slika 32 - Daphne blagayana- jeremiak

Jeremiak je endemina vrsta Balkanskog poluostrva. Stanite - planinski panjaci

53

Slika 33 - crnogorski zvoni Edraianthus montenegrinus - crnogorski

endemski zvoni - stanite Vakovske ume

Slika 34 - Galanthus nivalis- visibaba

Zatiena na nacionalnom nivou shodno Rjeenju o stavljanju pod zatitu pojedinih biljnih i
ivotinjskih vrsta

Slika 35 - Narcissus poeticus- narcis

Zatiena na nacionalnom nivou shodno Rjeenju o stavljanju pod zatitu pojedinih biljnih i
ivotinjskih vrsta
Zatiene na nacionalnom nivou shodno Rjeenju o stavljanju pod zatitu pojedinih biljnih i
ivotinjskih vrsta ( Sl.list RCG, br.76/06) su i sljedee vrste:
Taxus baccata - Tisa, gradske zelene povrine
Prunus padus sremza, na podruju Maokog polja
Querqus robur lunjak, u ranijem periodu javljala su se i autohtona stabla lunjaka. ume
brdskog lunjaka (acc.Quercetum roboris montanum) bile su nekada iroko rasprostranjene u
Pljevaljskoj kotlini i zauzimale su iroke prostore rijeka i potoka, kako na plavljenim terenima, tako
i na povrinama na kojima je nivo podzemnih voda relativno visok. Do propadanja ovih uma
najvjerovatnije je dolo zbog promjene klime, pod uticajem zagaenja, pojava potkornjaka i ostalih
fito i entomolokih oboljenja. Mogue je i da se propadanje ovih uma poklapa i sa trendom
propadanja uma na sjevernoj hemisferi.

Ornitofauna Ptice
Od predstavnika faune ptica, u skladu sa Rjeenjem o stavljanju pod zatitu pojedinih biljnih i
ivotinjskih vrsta (Sl.list RCG br.76/06), zatiene na nacionalnom nivou su sledee vrste: kreja
lenikara (Nucifraga caryocatactes), velika strnadica (Emberiza calandra), planinska strnadica
(Emberiza cia), utokljuna galica (Pyrrhocorax graculus), gavran (Corvus corax),
belovrata
muharica (Ficedula albicollis), obina vjetruka (Falco tinnunculus), soko lastavicar (Falco
subbuteo), mali prudnik (Tringa hypoleucos), planinska trepteljka (Anthus trivialis), planinska
pliska (Motacilla cinerea), bela pliska (Motacilla alba), drozd peva (Turdus philomelos), drozd
ogrlicar (Turdus torquatus), kos (Turdus merula), drozd imela (Turdus viscivorus), poljska eva
(Alauda arvensis), uava eva (Eremophila alpestris), ubasta eva (Galerida cristata), obini
vrabac (Passer domesticus), obini miar (Buteo buteo), obini kobac (Accipiter nisus), jastreb
kokoar (Accipiter gentilis), jastreb osiar (Pernis apivorus), suri orao (Aquila chrysaetos),
zimovka (Pyrrhula pyrrhula), tigli (Carduelis carduelis), obina zeba (Fringilla coelebs), krstokljun

54

(Loxia curvirostra), veliki tetreb (Tetrao urogallus), sirijski detli (Dendrocopus syriacus), veliki
areni detli (Dendrocopus major), crna una (Dryocopus martius), ubasta senica (Parus
cristatus), jelova senica (Parus ater), velika senica (Parus major), cari (Troglodytes troglodytes),
riogrla lasta (Hirundo rustica), vorak (Sturnus vulgaris), gaasti uk (Aegolius funereus) i
vodomar (Alcedo atthis).

Slika 36 - Tetrao urogallus veliki tetrijeb, Stanite Tetrijeba

Bunetina i Obzir (iznad Slatine).

Slika 37 - Suri orao- Aquila chrysaetos

Slika 38 - ubasta eva- Galerida cristata

Sisari
Najvei broj vrsta se javlja u umskom planinskom dijelu. Osim procjena brojnosti lovnih vrsta koje
daju lovake organizacije, ne postoje sistematizovani podaci o brojnosti i veliini populacija sisara u
Crnoj Gori u umskom planinskom dijelu. U fauni sisara su prisutni: 1. mesojedi, npr. vuk (Canis
lupus), mrki medvjed (Ursus arctos), lisica (Vulpes vulpes), vidra (Lutra lutra), 2. papkari, npr.
divlja svinja (Sus scrofa), srna (Capreolus capreolus), divokoza (Rupicapra rupicapra), 3. glodari,
ukljuujui slijepo kue (Spalax leucodon) i nekoliko vrsta slijepih mieva i 4. obini zec (Lepus
concolor).
Zatiene na nacionalnom nivou shodno Rjeenju o stavljanju pod zatitu pojedinih biljnih i
ivotinjskih vrsta (Sl.list RCG, br.76/06) su vidra (Lutra lutra) i sve vrste iz reda Chiropteraslijepih mieva.
Ugroene vrste su: vidra, vjeverica i medvjed.
Zatiena vrsta na meunarodnom nivou -vuk (Canis lupus)

Turizam zasnovan na prirodi

55

Razvoj odrivog turizma u skladu sa prirodom i njenim zakonima u optini Pljevlja mogao bi da se
bazira na izuzetnim neiskorienim potencijalima ovog podruja netaknute iste prirode, terena
pogodnih za razliite vidove zimskog i ljetnjeg turizma, bogatstva flore i faune, prirodnih
vrijednosti, vrijednih kulturno istorijskih spomenika, tradicionalnog naina ivota na selu i
katunima, itd.
U 2007. godini usvojena je Nacionalna strategija odrivog razvoja Crne Gore (NSOR) sa Akcionim
planom (AP) za period 2007 2012 godine. Promovisala je odrivi razvoj u sektoru turizma tako
to je odrivost u turizmu definisala kao razvoj (1) koji potuje ekonomske, ekoloke i socijalne
principe u meusobno uravnoteenom odnosu; (2) koji ne iscrpljuje prirodne resurse, nego ih
koristi samo u mjeri koja obezbjeuje da ostanu na raspolaganju i buduim generacijama; (3) koji
uva kulturnu raznovrsnost i identitet, a pritom stimulie sklad drutva; i (4) pored toga, ima u
vidu zadovoljstvo turista.
Nacionalna politika promovie razvoj turistikih aktivnosti zasnovanih na prirodi, gdje biodiverzitet
igra znaajnu ulogu. Turistiki proizvodi usmjereni na prirodu ukljuuju posmatranje ptica,
fotosafari, vonju bicikla, pjeaenje i rafting, pa ak i filmski turizam.
Lokacije koje imaju najpovoljnije uslove za razvoj turizma i proizvodnju zdrave hrane, kao i istu
izvorsku vodu na teritoriji optine Pljevlja su:
Ljubinja, Vrulja, urevia Tara, Lever Tara, Premani, Vakovo, Bobovo, Ograenica, Slatina,
Kosanica i dr.
U Nacrtu prostorno urbanistikog plana optine Pljevlja dat je Koncept razvoja turizma
najatraktivnijih zona i lokaliteta:
-Pljevlja gradska zona: vjerski, kulturni, obrazovni, poslovni i konferencijski turizam. (Manastir
''Sveta Trojica'', lokalitet rimskog grada ''Municipijum S'', Husein Paina damija, Gradski muzej, i
dr.)
-Planinska turistika zona Ljubinja: eko i etno turizam, zimski skijalini, ljetnji rekreativni,
planinarenje, rekreacija u prirodi, mountain-bike turizam i sl. Pored turizma, podruje Ljubinje i
Podgore ima prirodne uslove za proizvodnju zdrave hrane posebno mlijenih proizvoda, to bi dalo
dodatni kvalitet u turistikoj ponudi. Sjeverne padine Ljubinje su pogodne za skijaki potencijal u
kojima se mogu trasirati alpske staze, to je pogodnost za razvoj zimskog turizma u ovoj zoni.

Slika 39 - Planinsko selo Kaluii

Napominje se da se najatraktivnije zone za turizam na Ljubinji ne nalaze u podrujima koja su, ili
e biti, pod uticajem rudarskih aktivnosti rudnika uplja stijena u ulama, to je povoljno sa
aspekta razvoja turizma na ovoj prelijepoj planini.
- Eko oaze Vrulja Kosanica: eko etno turizam, zimski i ljetnji, izletniki i rekreativni
turizam, planinarenje i etnje i sl. Mjesne zajednice Mataruge, Maoe i Kosanica imaju oko 2.500
stanovnika, a administrativni centar Pljevlja nalazi se na rastojanju od 25 km, to zajedno ini
ljudski i kadrovski potencijal spreman za realizaciju veih razvojnih poduhvata.
Podruje Vrulje danas predstavlja netaknutu prirodu, bez aero-zagaenja, kao i hidrolokih i
pedolokih zagaenja. Rua vjetrova je povoljna, jer je orjentisana od Vrulje ka Pljevljima.
umovito podruje Vrulje prepuno je umskih plodova, ljekobilja i oligomineralnih dubinskih voda.
Poseban resurs Vrulje predstavlja nekoliko veoma izdanih dubinskih voda koje su meusobno
veoma blizu. Ovo podruje sa svojim znaajnim prirodnim resursima, ume, livade, panjaci, obilje
zdrave vode ouvana prirodna sredina i bogatstvom prirodnih ljepota, ima veoma povoljne uslove
za razvoj turizma, a naroito bioloke iste hrane, pri emu se mora reiti konflikt sa buduom

56

eksploatacijom uglja u Maokom polju, najvjerovatnije kroz razvoj ne samo Vrulje, ve i ostalih
sela i zaselaka na ovom prostoru: Borova, Podborova, Vodno, Kordovina, Gradina, Breza, kao i
ostalih zaseoka ka Kosanici.
Kosanica se nalazi na zaravni na izlazu iz kanjona Tare, na putnom pravcu urevia TaraPljevlja. Uu lokaciju ine prostrane livade okruene etinarskim umama. Kosanica i ire
okruenje, zajedno sa Kanjonom Tare i izvanrednim prirodnim ljepotama i dobrim vezama, prua
vrlo dobre uslove za razvoj turizma: sportsko rekreativnog, manifestacionog i izletnikog.
Podruje Kosanice je, takoe, povoljno za razvoj zimsko planinskog turizma. Skijake staze i
iare se mogu oformiti na padinama Crnog vrha gdje postoje povoljni uslovi za skijanje. Ovo
podruje ima povoljne uslove za proizvodnju zdrave hrane. Meutim oskudnost izvorskih voda
predstavlja ogranienje posebno za stacionarni turizam.
- urevia Tara Lever Tara: rafting turizam, kajakatvo, aktivni i ekstremni turizam,
tranzitni turizam, verski, geoturizam, planinarenje i etnje i sl. u korespondenciji sa NP "Durmitor";
Napominje se da je uzvodni dio toka Tare ka Dobrilovini takoe ukljuen u zonu za rafting i
kajakatvo.
- urevia Tara Premani Vakovo: eko etno turizam, geoturizam, tranzitni turizam,
izletniki turizam i sl, pri emu se eko-poljo-etno-turistika gazdinstva javljaju kao specifini
nosioci razvoja na prostoru tipinih stoarskih planinskih sela i zaselaka na povri iznad kanjona
Tare, sa vie lokaliteta potencijalnih vidikovaca, kroz koje e prolaziti turistiki put ka Mojkovcu
(sa nastavkom ovog puta od urevia Tare ka zonama Kosanice i Bobova), i sa kojeg bi se kanjon
Tare mogao sagledati sa vie atraktivnih pozicija.
- Bobovo Slatina Ograenica: eko-etno turizam, geoturizam, tranzitni turizam, sa eko-poljoetno-turistikim gazdinstvima javljaju se kao specifini nosioci razvoja na prostoru tipinih
stoarskih planinskih sela i posebno katuna na povri iznad kanjona Tare i Drage. Ovo je prostor u
kojem agro eko turizam u sprezi sa proizvodnjom zdrave hrane, ima najvee potencijale.
Preduslov razvoja je unapreenje saobraajne veze sa Kosanicom i BiH, opremanje naselja
osnovnim sadrajima snabdijevanja, komunalne infrastrukture (vodosnabdijevanje, telefoni,
sigurnost u napajanju elektrinom energijom, kvalitetan TV signal i dr.).
- Podruje planine Kova: rekreativni, zdravstveni i lovni turizam. Dobro saobraajno dostupna
zona uz voarsko-stoarske krajeve Boljania i Bukovice i pogodna je za odmor u prirodi i
organizaciju etnoeko turizma, kao komplemetarnog sa zdravstvenim i rekreativnim. Eko-poljoetno-turistika gazdinstva se i ovde javljaju kao mogui specifini nosioci razvoja.
- Podruje sela Kozica i Kozike doline obrazovni, eko-etno turizam, lov, ribolov i sl., sa ekopoljo-etno-turistikim gazdinstvima kao nosiocima razvoja agro-turizma. Lokacije koje imaju
najpovoljnije uslove za razvoj turizma i proizvodnju zdrave hrane, su: katuni i seoska podruja na
podruju Kosanike visoravni, koja bi obuhvatila prostor od Krupica preko Kosanice do Bobova ka
ulama, kao i prostor Bukovice, odnosno, praktino, sva seoska podruja koja nijesu u neposrednoj
blizini magistralnog i regionalnog putnog pravca. Istie se da je ovo planinsko podruje pljevaljske
optine izuzetno povoljno za proizvodnju zdrave hrane, koja moe biti, ne samo sastavni dio
turistike ponude, ve i znaajan izvozni artikal ovog kraja.
Smjetajni kapaciteti u svim zonama su mogui kako u organizovanom seoskom smjetaju, tako i
u objektima koji se mogu izgraditi u turistike svrhe, a poseban vid smetaja i odmora pruili bi
eko poljo-etno turistika gazdinstva u katunskim naseljima Ograenice, Slatine, Bobova,
Glibaa, Kakmua i dr.

57

Mogunosti korienja biodiverziteta u optini Pljevlja - SWOT analiza

SNAGE optine Pljevlja skoncentrisane su podjednako i na ljudske resurse i na prirodna dobra koja
obiluju biolokom raznovrsnou. Od ljudskih resursa istaknuto je da je LBAP tim struan i
odgovoran, sa puno iskustva i znanja u ovoj oblasti. Takoe je za uspjenu realizaciju projekta
prepoznata kao bitna i podrka lokalne samouprave, NVO sektora, turistike organizacije, ali i
lokalnog stanovnitva, to se i na ovom sastanku pokazalo kao realna i postojea snaga, s obzirom
na raznovrsnu strukturu prisutnih i na plodnu diskusiju koja je voena tokom sastanka. Istaknuto
je da lokalno stanovnitvo posjeduje znaajno znanje iz oblasti prirode i usluga ekosistema koje
koriste, to se pokazalo i kroz ankete koje je optinski tim LBAP-a realizovao po seoskim i gradskim
kolama i u radu i razgovoru sa stanovnitvom. Ovo je veoma bitno saznanje, jer e lokalno
stanovnitvo, koje zna vrijednosti svog okruenja, na najbolji nain iskoristiti to znanje, u okviru
granica samoobnavljanja i nepretjeranog eksploatisanja.
SNAGE u prirodnim resursima su prepoznate u dijelu Nacionalnog parka Durmitor koji pripada
optini Pljevlja, sa svim svojim bogatstvom biodiverziteta, zatim Ljubinja, koja je predloena za
proglaenje kao Regionalni park prirode, Gradski park park uma, sa autohtonim i alohtonim
vrstama ali dobro ouvanog i odravanog drvea, koji predstavlja plua graanima Pljevalja i
planina Kova ka granici sa Federacijom Bosne i Hercegovine. Sva ova podruja obiluju biljnom i
ivotinjskom raznovrsnou, autohtonim ouvanim vrstama, znaajnim fondom ljekovitog bilja i
umskih plodova, ouvanim umskim fondom, ali i plodnim poljoprivrednim zemljitem i
panjacima, vodnim potencijalom optine i velikim brojem izvora, kojih samo na Ljubinji ima sa
june strane 77. Mnoga od ovih dobara su neistraena i samim tim nedovoljon iskoriena, to e
biti predmet i odrivog korienja u prijedlogu aktivnosti ovog akcionog plana.
Od zakonskih akata, kao SNAGA je prepoznato postojanje Odluke o komunalnom ureenju grada
kojom se regulie organizacija oko odravanja javnih povrina, u koje spada i Gradski park, ali se
ipak ne definiu i ostale bitne stvari, kao npr. zabrana gradnje u parku, zatita parka, uvanje
parka isl.
Naputanje tradicionalne poljoprivrede proizvodnje i poveanje zone slobodnog biodiverziteta
prepoznato je od strane nekih uesnika kao podsticaj pozitivnom trendu biodiverziteta u
cjelokupnoj optini, mada su neki prisutni predloili da se nepovoljna starosna struktura i
odumiranje sela tretira kao slabost, zbog odumiranja poljoprivredne proizvodnje i nestanka
autohtonih sorti i rasa.
Kao glavne SLABOSTI u optini Pljevlja navedeni su nizak nivo svijesti stanovnitva o postojanju
ouvanih podruja i zona sa velikim potencijalom biodiverziteta i metodama za njegovo odrivo
korienje, ali i nedostatak inicijative da se radi na zatiti postojeih i evidentnih prirodnih dobara.
S tim u vezi je i nizak nivo svijesti donosioca odluka, jer se zbog ekonomske politike daje prioritet
nekim
drugim
razvojnim
oblastima
(smanjenje
siromatva,
poveanje
proizvodnje,
zapoljavanje...). Prisutni su se sloili da bi trebalo u buduim planovima povezati razliite sektore i
oblasti, ukljuujui i ekonomiju, biznis, otvaranje novih radnih mjesta, sa uslugama ekosistema i
biolokim vrijednostima optine Pljevlja, koji e dovesti do poboljanja statusa optine i njenih
stanovnika. Ipak je bilo primedbi i da smo u diskusiji otili suvie daleko i da ne bi trebalo mijeati
infrastrukturu, inspekcijske slube i privredu sa biodiverzitetom, ali razvoj ljudskog drutva
neumitno namee povezivanje, proimanje i esto meusobno suprotstavljanje razliitih sektora,
koje bi trebalo nekako pomiriti, ako govorimo o odrivom razvoju lokalne zajednice.
Takoe, jedna od slabosti je i nedostatak istraivakih radova i lokalnih studija iz oblasti
biodiverziteta, baza podataka o stanitima i vrstama, jer teritorija optine Pljevlja nikad nije
sistematski istraivana, a postoji prijedlog projekta za izradu Studije zatite Ljubinje, koji jo nije
realizovan. Napomenuto je da dio Nacionalnog parka Durmitor pripada optini Pljevlja, ali su podaci
za ceo NP Durmitor dati zbirno, za sada ne postoji spisak vrsta i stanita koje pripadaju i NP
Durmitor i Pljevljima. Ova situacija bi se uveliko izmjenila, ukoliko bi se uradila Studija zatite
Ljubinje, jer bi relevantni strunjaci iz Zavoda za zatitu prirode iz Podgorice, zajedno sa
ekspertima iz optinske uprave, napravili inicijalnu bazu podataka vrsta i stanita.
Sredstva javnog informisanja su malo ili ni malo zainteresovana da promoviu zatitu prirode i
biodiverziteta, ili imaju druge prioritete, ili je problem u nedovoljnoj zastupljenosti ove teme
generalno u strukturama i deavanjima u optini.

58

Sa strane biodiverziteta, optina Pljevlja ima povoljan, ali nedovoljno iskorien turistiki
potencijal. Kulturno istorijsko naslee optine je valorizovano i postoje mnogobrojni spomenici
kulture koji su pod zatitom drave. Oni privlae turiste da dou i posjete optinu i upoznaju se sa
njenim vrijednostima. Od turista optina i stanovnici imaju direktne materijalne koristi. Isti
pozitivan trend u ekonomskom napretku optine bi se ostvario i korienjem prirodnog potencijala
da privue turiste, pravljenjem adekvatne turistike ponude bazirane na prirodnim vrednostima
Ljubinje, Parka prirode u centru grada, planine Kova i NP Durmitor. Meutim, istaknuto je da
optina ima izuzetno lou putnu, tehniku i komunalnu infrastrukturu, nepostojanje sistema za
preiavanje otpadnih voda, to umanjuje mogunosti iskoriavanja prirodnih dobara kroz
tuirstiku ponudu. Mnoga sela koja su izvorna i koja se nalaze u nepromjenjenom obliku mnogo
godina, sa ouvanim starim kuama, batama i netaknutom prirodom, tokom zimskih mjeseci su
odsjeena od centra optine, ba zbog nepostojanja adekvatne putne infrastrukture. Takoe
nepostojanje telefonske, internet i TV veze po takvim selima, umanjuje mogunosti privlaenja
modernog turiste, koji eli odmor u prirodi, ali esto sa dostupnim tehnikim uslugama, kao to su
telefon, televizija ili internet. Na ovaj problem bi trebalo skrenuti panju u razvojnim dokumentima
optine, kako bi se postepeno rjeavao i podigao nivo usluga u turistikoj ponudi.
Ono to je moda bilo oekivano da prisutni predloe kao evidentnu slabost je postojanje
industrije, koja je u svim sredinama glavni zagaiva prirode i ivotne sredine. Meutim, industrija
je u ovoj optini prepoznata kao mogunost ekonomskog napretka i razvitka, to svakako jeste, pa
se problemi koji nastaju u zagaivanju ivotne sredine tretiraju kao nuno zlo, koje se moe
donekle tolerisati. Ipak, injenica je da obaveze koje zagaivai imaju u odnosu na sredinu koju
zagauju, ne ispunjavaju u dovoljnoj mjeri, ili uopte ne koriste sisteme za preiavanje, niti je
uraena rekultivacija podruja koja su bila pod dejstvom zagaujuih materija.
to se tie agobiodiverziteta, istaknuto je da i pored postojanja povoljnog vodnog potencijala on
ostaje neiskorien za navodnjavanje kultura, zbog zagaenja koje je u velikom procentu prisutno
u srednji i donjim tokovima rijeka.
MOGUNOSTI koje se javljaju od eksternih subjekata i faktora van optine definisane su kroz
donatorsku pomo i podrku meunarodnih i dravnih institucija (REC, ECNC), koji ulau u
optinske projekte i projekte privrednika i udruenja graana. Trenutno su jo 2 projekta u planu,
kroz finansijsku podrku Republike agencije za zatitu ivotne sredine i Svjetske banke. Projekat
sa Svjetskom Bankom je u fazi izrade prijedloga projekta. Predmet projekta e biti i rjeavanje
nekog od problematinih aspekata rada Termoelektrane Pljevlja ali jo uvijek nije definisano koji
konkretno aspekt e biti obuhvaen projektom.
Takoe je istaknuto postojanje dobre zakonske regulative, od nacionalnih zakona, pravilnika i
propisa, preko lokalnih uredbi. Ono to je moda kontradiktorno, to je da generalno postoji sistem
sankcionisanja zagaenja prouzrokovanog zagaenjem, na nacionalnom nivou, ali je ve
napomenuto da taj sistem ne funkcionie, ili nedovoljno funkcionie u optini Pljevlja.
Naravno, mogunost za dalji napredak i nove projekte stanovnici Pljevalja vide i u prijedlogu za
proglaenje Ljubinje kao regionalnog parka, to se po proceduri oekuje od strane nadlenog
ministarstva, nakon izrade i usvajanja Studije zatite, ali se zatieno dobro daje na upravljanje
lokalnoj upravi.
Jo jedna mogunost u definisanju vrijednosti biodiverziteta je prepoznata u projektu iji je glavni
proizvod Nacionalna inventura uma dokument koji je u izradi na nacionalnom nivou, ali
obuhvata i ume na prostoru optine Pljevlja.
Od PRIJETNJI koje utiu na biodiverzitet optine Pljevlja izdvojeni su na prvom mjestu jo uvijek
neadekvatna tehnologija i primjena ekolokih standarda, zatim lociranost industrijskih postrojenja,
jer se nije radilo po planskim dokumentima, ko to su EIA i SEA, zatim i neadekvatna primjena
zakonske regulative, ali dijelom i
ljudski faktor, odnosno zagaivanje prirode aktivnostima
nesavjesnih turista.
Sjea uma, bilo bespravna, bilo legitimna, ali u poveanom obimu od planirane, nije navedena kao
prijetnja niti faktor ugroavanja biodiverziteta, jer jedan broj prisutnih smatra da je ona regulisana
i obavlja se u dozvoljenim okvirima. Meutim, Radni tim za izradu LBAP-a Optine Pljevlja smatra
da se sanitarna sjea ne vri u dovoljnoj mjeri, ne uklanjaju se oboljela stabla, kao i da je veliki dio
posjeenih stabala lagerovan u umama i podloan truljenju, tako da to predstavlja faktor
ugroavanja biodiverziteta. Takoe, velika prijetnja su poari, jer svakog ljeta izgore velike umske
povrine i stanita biljnih i ivotinjskih vrsta usljed pojave poara, a glavni problem je to je vei
dio povrina koje poari zahvate nepristupaan.

59

Zakljuak
Optina Pljevlja posjeduje znaajne ljudske resurse za realizaciju projekta vezano za izradu
Lokalnog akcionog plana za biodiverzitet. Optinski tim za izradu LBAP-a je dobro struktuiran,
lanovi tima su ljudi iz struke koji su imali prilike da se u svom radu bave zatitom prirode,
zatitom ivotne sredine i zatitom bioloke raznovrsnosti. Snage u prirodnim resursima optine
prepoznate su u dijelu Nacionalnog parka Durmitor koji pripada optini Pljevlja, nezatienom
prirodnom dobru Ljubinja, planini Kova, ali i dijelu ouvanog biodiverzitate u samom gradskom
jezgu, u okviru Park ume. Optina ima potencijala za razvoj turizma, koji bi se bazirao na
korienju prirodnih dobara i usluga ekosistema, ali taj potencijal nije dovoljno iskorien. Veliki
nedostatak je nepostojanje baze podataka (vrsta, stanita, ekosistemi) u optini Pljevlja, ali su
podaci dobijeni iz umske uprave, anketama koje su lanovi tima za izradu LBAP-a realizovali po
kolama i selima u okolini Pljevalja, izvodima iz postojee literature, ali i prikupljanjem podataka od
strane samih lanova tima, iskorieni za prikaz stanja i vrednovanje biodiverziteta u ovoj optini.
Industrija u optini Pljevlja je dosta razvijena i aktivna (Rudnik uglja a.d.Pljevlja, TE Pljevlja,
Koorporacija Vektra Jaki- drvoprerada, Uprava za ume Crne Gore - eksploatacija uma, Mat
company, Montenegro cement company, Rudnik olova i cinka Gradir Montenegro ), idustrija
donekle ugroava ivotnu sredinu, vrste i prirodna stanita u ovoj optini, ali je zbog ekonomske
dobiti i daljeg napretka optine potrebno uskladiti industrijski razvoj i potrebu za ouvanjem
postojee bioloke raznovrsnosti. S tim u vezi je postojanje nekoliko stratekih dokumenata
optine Pljevlja, koji reguliu oblast zatite ivotne sredine (Studija Intergralna zatita ivotne
sredine na teritoriji optine Pljevlja i Operativni program za realizaciju mjera iz pomenute studije
za period od 1999. do 2007. godine, LEAP, Strateki plan razvoja optine Pljevlja, za period od
2004 do 2008.godine, Nacrt strategije ruralnog razvoja optine Pljevlja za period od 2011-2015.
godine, Nacrt plana upravljanja otpadom za optinu Pljevlja za period 2010-2014.g.).
Optina je otvorena za saradnju sa vladinim i nevladinim organizacijama i stranim donatorima. U
toku je izrada prijedloga projekta Agencije za zatitu ivotne Republike Crne Gore sa Svjetskom
Bankom. Predmet projekta e biti i rjeavanje nekog od problematinih aspekata rada
Termoelektrane Pljevlja, ali jos uvijek nije definisano koji konkretno aspekt e biti obuhvaen
projektom.
U toku je projekat Nacionalna inventura uma je u okviru FODEMO Projekta koji finansiraju
Kraljevina Luksemburga i Vlada Crne Gore, a projektom e biti obuhvaene i ume na prostoru
optine Pljevlja.
U oblasti zatite ivotne sredine, a posebno na polju upravljanja vrstim otpadom i otpadnim
vodama Optina Pljevlja e u saradnji sa Vladom Crne Gore implementirati dva strateka projekta
koji e se dijelom finansirati iz EU fondova i sredstava Evropske Investicione Banke i to: 1.
Unapreenje sistema otpadnih voda optine Pljevlja i 2. Izgradnja regionalne deponije za optine
Pljevlja i abljak.
U toku je realizacija regionalnog projekta Jaanje kapaciteta za upravljanje podrujima sa
posebnim prirodnim vrijednostima, koji na teritoriji Pljevalja implementira FORS Montenegro Fondacija za razvoj sjevera Crne Gore i obuhvata podruje planine Ljubinje, koja je u skladu sa
Prostornim planom Crne Gore i Zakonom o zatiti prirode predviena za zatitu u kategoriji
regionalnog parka. Ovaj projekat se finasira iz EU fonda uz kofinansiranje Optine Pljevlja. Optina
Pljevlja e takoe u okviru Prvog poziva za Program IPA prekogranina saradnja Bosna Crna
Gora implementirati projekat koji e za cilj imati unapreenje zatite planine Ljubinje.
Vano je napomenuti da je Optina Pljevlja u periodu 2003-2007 aktivno uestvovala u
implementaciji Programa Razvoj zajednice kroz demokratsko djelovanje (Community
Revitalization through Democratic Action CRDA) koji je na sjeveru Crne Gore implementirao CHF
International, a finasirao USAID. U okviru ovog programa realizovano je vie od 50 infrastrukturnih
projekata i brojni projekti koji su doprinjeli jaanju svijesti o zatiti ivotne sredine, ali i
unapreenju lokalnog ekonomskog razvoja.
Glavne prijetnje za biodiverzitet optine Pljevlja su: jo uvek neadekvatna tehnologija i primjena
ekolokih standarda, zatim lociranost industrijskih postrojenja, jer se nije radilo po planskim
dokumentima, neadekvatna primjena zakonske regulative, ali dijelom i ljudski faktor, odnosno
zagaivanje prirode aktivnostima nesavjesnih turista. Sem toga, sanitarna sjea uma se ne vri u
dovoljnoj mjeri, ne uklanjaju se oboljela stabla, jer je veliki dio posjeenih stabala lagerovan u
umama i podloan truljenju, tako da to predstavlja faktor ugroavanja biodiverziteta. Takoe,

60

velika prijetnja su poari, jer svakog ljeta izgore velike umske povrine i stanita biljnih i
ivotinjskih vrsta usled pojave poara, a glavni problem je to je vei dio povrina koje poari
zahvate nepristupaan.
Izradom i usvajanjem Lokalnog akcionog plana za biodiverzitet optine Pljevlja trebalo bi da se
skrene panja na mogunosti korienja biodiverziteta i usluga ekosistema za dalji razvoj i
prosperitet optine, ali i da se ukae na faktore ugroavanja i naine kako da se postojea biloka
raznovrsnost ouva.

61

PRIORITETI
Zatita Gradskog parka
Prostornim planom optine Pljevlja preporuuje se adekvatna zatita Gradskog parka u
Pljevljima, a u Nacionalnoj strategiji biodiverziteta Gradski park predlae se u kategoriju spomenika
prirode.
Od svih zelenih povrina u gradu Gradski park je najinteresantniji. Gradski park kao prirodni i
kultivisani predio, karakteriu estetske i pajzane vrijednosti sa preteno rekreativnom funkcijom.
Smjeten je na sjeveroistonoj strani naselja, obuhvata izvorite Breznice i njen tok sa obje strane
u duini oko 800 m. Ispod izvora Breznice nalaze se tri jezera i mrestilite, motel Vodice, stadion,
djeije igralite, sportski centar Ada i etalite. U sastavu parka nalazi se i pogon Gradskog
zelenila.
Pored estetske funkcije koje ima znaajan je i zbog preiavanja vazduha, modifikacije
mikroklimatskih uslova (temperature vazduha, vlanosti i vjetra), uticaja na smanjenje buke, na
psihu i obrazovanje.
Istraiti i zatititi autohtonu vegetaciju Biserke
Na podruju korita Biserke nalazi se autohtona vegetacija na osnovu koje se moe rekonstruisati
fitocenoza Pljevaljske kotline. Ovaj prirodni makro-rezervat zasluuje posebnu zatitu i detaljniju
obradu vrsta.
Smanjiti zagaenost vazduha
Zagaenost vazduha u Pljevaljskoj kotlini posljedica je emitovanja razliitih vrsta lebdee praine,
ugljene praine, dimnih i izduvnih gasova. Emitovanja potiu sa nezatienih povrina Rudnika
uglja, transportnog sistema Jagnjilo, odlagalita, saobraaja (oko
30000 registrovanih
automobila), deponije pepela i ljake Maljevac, deponije smea i bespravnih smetljita, deponije
drvnog otpada, iz dimnjaka kotlarnica (40 ) , individualnih loita (5000) i TE Pljevlja, kao i
drugih izvora. Ukupna koliina uglja koja sagori u Pljevljima je oko 1500000 tona godinje od toga
1300000 tona sagori u Termoelektrani a ostalo u kotlarnicama i individualnim loitima. Takoe
veliki broj teretnih vozila i mehanizacije Rudnika uglja, TE Pljevlja , Korporacije Vektra Jaki,
Mat company i drugih preduzea koja se koristi na podruju Pljevaljske kotline i koja preteno troi
dizel gorivo svojim izduvnim gasovima doprinosi jo veem zagaenju.
Formiranje Regionalnog parka Ljubinja
Planskim odrednicama Prostornog plana Crne Gore do 2020. Godine, kao i Prostornim planom
Optine Pljevlja predloeno je proglaenje Regionalnog parka "Ljubinja", pri emu je neophodno
izvriti prethodne istrano-studijske radove od strane Zavoda za zatitu prirode Crne Gore kako bi
se granice koje se predlau za zatitu precizno utvrdile. Ljubinja se nalazi u integralnom spisku
identifikovanih i potencijalnih (IBA) podruja znaajnih za ptice, kao i u okviru EMERALD podruja.
Izgradnja postrojenja za preiavanje otpadnih voda
Izgradnja ovakvog postrojenja bitna je jer su povrinske vode svih rijenih tokova na podruju
grada van propisanih klasa. Zagaivai voda na podruju optine Pljevlja najveim dijelom su
lokacijski skoncentrisani u neposrednom okruenju naselja Pljevlja. Po brojnosti izvora zagaenja,
koliini otpadne vode i masenom unosu zagaenja u vodotoke izdvajaju se Rudnik uglja Pljevlja,
odnosno PK Borovica i Potrlica sa prateim pogonima i TE Pljevlja sa kompleksom objekata
ljake i pepela.
Poboljati riblji fond
Rijeka ehotina je nekada predstavljala jednu od naih najbogatijih rijeka plemenitim vrstama
ribe. U dananje vrijeme je, prema nekim procjenama, u ehotini ukupna koliina ribe smanjena
na 20% nakadanje mase.

62

Zbog permanentnog zagaivanja u donjem dijelu toka ehotine, dolo je do znatnih promjena u
strukturi ribljih populacija. Plemenite vrste riba zastupljene su u malom procentu u ukupnoj masi,
oko 20%, meu kojima je najbrojnija potona pastrmka sa oko 9% u ukupnoj masi i lipljan oko
6%.
Revitalizacija i rekultivacija degradiranih povrina
Glavni problem kod tla je degradacija i devastacija velikih povrina (obradivo zemljite) kao
posljedica kopanja uglja. Na jednoj strani su problem dnevni kopovi, a na drugoj odlagalita
otkrivke. Takoe, neophodno je sanirati i rekultivisati deponiju pepela i ljake TE Pljevlja, kao i
flotacijsko jalovite u Gracu.
Ouvanje umskih ekosistema
ume, kao viestruko znaajan ekosistem, imaju veliki drutveni, ekonomski i socijalni znaaj za
razvoj optine Pljevlja. umski ekosistemi su veoma vani u svim segmentima ivota i privrede:
znaajni proizvoai biomase, izvori zdravog i visokokvalitetnog umskog voa, ljekovitog bilja i
peurki, vano stanite divljih vrsta ivotinja, glavni faktor za ouvanje i regulisanje sistema voda,
pruaju zatitu od klizita i erozije, vezuju znaajne koliine ugljenika i glavni su preista vazduha.
Osim toga, umski ekosistemi su veoma vani za razvoj lokalne privrede. uma je u cjelini postala
osjetljiva na tetno djelovanje abiotikih (aerozagaenja, promjena klime, poari i sl.) i biotikih
faktora (parazitne gljive i tetni insekti).
U cilju kvalitetnijeg preduzimanja mjera neophodno je izvriti popis umskih stanita i biljnih vrsta
tj. uraditi nacionalnu inventuru. Izrada Nacionalne inventure uma je u okviru FODEMO Projekta
koji finansira Kraljevina Luksemburga i Vlada Crne Gore. Aktivnosti su u toku i sprovodi ih Uprava
za ume Crne Gore i privatne firme iz okruenja, koje se bave poslovima oko ureenja uma.
Unaprijediti razvoj organske poljoprivrede (krompir i itarice)
Organizovanje savremene ratarske i povrtarske proizvodnje.
Poveanje stonog fonda (govedarstvo, ovarstvo)
Obezbjeivanje kvalitetne proizvodnje zdravih primarnih proizvoda stoarstva.
Unapreivanje pelarstva i proizvodnja meda
Razvoj odrivog turizma
Razvoj turistikih zona i lokaliteta (Ljubinja, Vrulja, Kosanica, podruja urevia Tare, Bobova,
planine Kova, Kozice) za potrebe eko-etno, izletnikog, rekreativnog i dr. turizma

63

CILJEVI LBAP-a
Glavni cilj je zatita i unapreenje svih komponenti biodiverziteta i njihovo odrivo korienje. U
okviru glavnog cilja izdvojili smo specifine ciljeve za teritoriju optine Pljevlja.
Specifini ciljevi:
I CILJ-Zatita prirodnih dobara obuhvata sljedee aktivnosti: zatitu Gradskog parka, formiranje
Regionalnog parka Ljubinja i odrivo upravljanje i korienje Nacionalnog parka Durmitor. Za
zatitu Gradskog parka neophodno je preduzeti sljedee aktivnost: 1. Izrada Studije zatite, 2.
Donoenje akta o proglaenju, 3. Determinacija vrsta i obiljeavanje ploicama, 4. Unoenje
autohtonih vrsta-sadnja, 5. Ispitivanje zdravstvenog stanja drvea, 6. Uraditi fitopatoloku i
entomoloku zatitau, 7. Izvriti sanitarnu sjeu, 8. ienje i ureenje korita Breznice (izrada
projektne dokumentacije za ureenje korita), 9. Ureenje i obiljeavanje staza Biserke i Golubinjeizrada drvenih klupa (od oblica), nadstrenica i kuica za ptice, 10. Obnavljanje i ureenje esama
u Vodicama i Gradskom parku, 11. Uspostavljanje uvarske slube u parku, kao i druge mjere
navedene u tabeli. Za Formiranje Regionalnog parka Ljubinja neophodna je izrada Studije
zatite i donoenje akta o proglaenju, a za odrivo upravljanje i korienje Nacionalnog parka
Durmitor: 1. Promocija i ureivanje etalita i pjeackih staza i 2. Popis biljnih i ivotinjskih
vrsta.
II CILJ- Poveanje ribljeg fonda obuhvata sljedee aktivnosti: 1. Izrada projektne dokumentacije za
postrojenje preiavanja otpadnih voda 2. Izgradnja postrojenja za preiavanje otpadnih voda,
3. Obiljeavanje i zvanino proglaavanje zona sanitarne zatite akumulacije Otilovii, 4.
Sprovoenje mjera zatite voda od zagaivanja, 5. Monitoring otpadnih voda, 6. Regulacija korita
rijeke ehotine, 7. Izgradnja gradskog kolektora, 8. Stabilizacija brane na deponiji pepela i ljake
Maljevac, kao i druge mjere navedene u tabeli.
III CILJ- Smanenje zagaenja vazduha obuhvata sljedee aktivnosti: 1. Odravanje
elektrofilterskog postrojenja na TEPljevlja, 2. Izgradnja postrojenja za odsumporavanje dimnog
gasa, 3. Toplifikacija grada, 4. Spreavanje emisije praine i aerozagaenja (kvaenje prilikom
eksploatacije uglja i dr.), 5. Podizanje zatitnog zelenog pojasa, 6.Rekultivacija deponije pepela i
ljake i 7. Izgradnja zaobilaznice
IV CILJ- Zatita i unapreenje umskog biodiverziteta obuhvata sljedee aktivnosti:1. umsko
uzgojni radovi (njega uma, obnova uma, podizanje, novih uma, rekonstrukcija, sadni materijal),
2. Zatita uma od poara, 3. Kontrolisano sakupljanje gljiva i ljekobilja, 4. Uraditi popis umskih
stanita i vrsta- nacionalna inventura; Za ouvanje i poveanje populacija divljai u tabeli su
predstavljene aktivnosti.
V CILJ- Odrivi agrobiodiverzitet obuhvata sljedee aktivnosti: 1. Razvoj organske poljoprivrede
(krompir i itarice), 2. Izrada programa korienja planinskih panjaka, 3. Poveanje stonog fonda
(govedarstvo, ovarstvo), 4. Brendiranje Pljevaljskog sira, 5. Unapreivanje pelarstva i
proizvodnja meda i 6. Edukaciju.
VI CILJ- Revitalizacija i rekultivaija degradiranih povrina obuhvata sljedee aktivnosti: 1.
Ispitivanje biodiverziteta Maokog polja , 2. Izrada projekata rekultivacije 3. Rekultivacija
degradiranh povrina Rudnika uglja, prije svega jalovita, a jedna od moguih varijanti je osnivanje
nauno-istraivakog centra za rekultivaciju i rasadnika i 4. Rekultivacija deponije pepela i ljake
Maljevac i 5.Rekultivacija flotacijskog jalovita u Gradcu i ulima.
VII CILJ- Razvoj odrivog turizma obuhvata sljedee aktivnosti po segmentima: 1. u okviru
Seoskog turizma realizacija projekta eko Kosanica i eko Vrulja, 2. za Eko turizam osnivanje
centra za
biodiverzitet , 3. Razvoj planinskog biciklizma predvia markiranje i ureenje

64

biciklistikih staza, i 4. Razvoj rekreaciono-izletnikog turizma podrazumjeva obiljeavanje i

ureenje staza i izgradnja planinarskih domova.
VIII CILJ- Smanjenje zagaenja koja utiu na promjenu klime obuhvata sljedee aktivnosti: 1.
Sakupljanje i spaljivanje gasa na deponiji, 2. Pretvaranje drvne mase u energiju, i 3.
Rekonstrukcija i izgradnja gradske rasvjete u skladu sa principima energetske efikasnosti.

65

ZAKLJUAK
Lokalni Akcioni Plan za Biodiverzitet ima brojne jasne koristi. Jedna od najupadjivijih je da
doprinese podizanju svijesti lokalne zajednice i javnosti. Takoe, naglaava vezu izmeu kvaliteta
ivota i ljudske dobrobiti u lokalnoj sredini. Ukazuje na znaaj revitalizacije i rekultivacije
degradiranog prostora, kao i na to da ouvana ivotna sredina moe produkovati vie ekonomskih
investicija kroz privlaenje veeg broja posjetilaca. Takoe moe promovisati znanje o manje
poznatim vrstama i stanitima (kao to su insekti, liajevi itd.). U smislu preduzimanja aktivnosti,
LBAP omoguava efikasniji izbor ciljeva u ogranienom vremenskom roku i resursima na lokalnom
nivou. On omoguava mjerljivost uspjeha kroz identifikaciju jasnih ciljeva i zadataka. LBAP
promovie uee kroz razvoj osjeaja podijeljene odgovornosti i zajednikih ciljeva.
Odavno je prepoznat konflikt izmedju zatite biodiverziteta / zatite prirode i razvoja. Ovaj izazov
nema lakog i jednostavnog rjeenja. Kao to nije realno zaustaviti dalji razvoj, tako nije mogue
istrajati i u totalnoj - apsolutnoj zatiti prirode. Jasno je da je teko govoriti o odrivom razvoju u
sredini koja, u velikoj mjeri, ivi od fosilnih resursa, ali cilj svake zajednice mora biti pribliavanje
principima odrivog razvoja. Jedno od rjeenja za taj problem je i izrada Lokalnog akcionog plana
za biodiverzitet Optine Pljevlja, kod koga je odrivi razvoj zajedniko polazite svih komponenata
razvoja koje pokriva.

66

LITERATURA:
Firer, Lj. (1984): Jedna godina ornitolokog izuavanja u Crnoj Gori. Glasnik Zemaljskog muzeja u
Bosni i Hercegovini,6;543-608, Sarajevo.
Izvjetaj o stanju ivotne sredine u Crnoj Gori za 2009 godinu, Agencija za zatitu ivotne sredine,
2010.god.
Jones-Walters, L., Catchpole, R., Mladenovi, A., Cil, A., Snethlage, M., ivi, K., Schrauwen, A.,
Sui, S. and Soluji, A.S. (2010): Lokalno akciono planiranje za biodiverzitet za Jugoistonu
Evropu, ECNC, Tilburg, Holandija (Prirunik i Resursi)
Lokalni ekoloki akcioni plan (LEAP), Optine Pljevlja (2007.)
Matvejev, S.D. (1973): Pregled faune ptica balkanskog poluostrva, prvi dio. PICIFORMES ET
PASSERIFORMES, Srpska akademija nauka i umjetnosti, 491, Beograd.
Nacionalna Strategija biodiverziteta sa Akcionim Planom za period 2010 -2015 godine, jul, 2010.)
Nacrt prostorno urbanistikog plana optine Pljevlja, JUGINUS, 2009. god
Nedi, D. (1987): Bioloko- hemijske karakteristike sliva rijeke ehotine. ovjek i ivotna sredina
br. 2-3 Beograd
Opta umarskoprivredna osnova za Pljevaljsko-abljako umskoprivredno podruje (01.01. 1999
-31.12.2008.g),Institut za umarstvo, Podgorica
Privremeni godinji plan gazdovanja lovitem za 2009/2010. godinu Lovako drutvo Pljevlja, mart
2009.
Ribarska osnova sliva rijeke ehotine, Univerzitet Crne Gore, Pirodno matematiki fakultet,
Podgorica, jul 2007.
Rjeenje o stavljanju pod zatitu pojedinih biljnih i ivotinjskih vrsta Sl.list. CG br.76/06
Strateki plan razvoja optine Pljevlja, 2004
Studija Intergralna zatita ivotne sredine na teritoriji optine Pljevlja, Institut za tehnika
Istraivanja, Podgorica, 1997. god.
Vasi, V., Marinkovi, S., Vizi, O. (1990): Ptice Durmitora i kanjona Tare (Aves)-Fauna Durmitora,
3; Crnogorska akademija nauka i umjetnosti , Titograd.
Vizi, O., Vasi, V. (1980): Istorijat ornitolokih istraivanja Crne Gore sa bibliografijom. Glasnik
Republikog zavoda zatite prirode Prirodnjakog muzeja, 13,33-55, Titograd.

67

PETOGODINJI AKCIONI PLAN (2011-2015)

I CILJ

TA URADITI?

KO?

KADA?

Zatita
prirodnih
dobara

Izrada
Studije
zatite(Gradsko
g
parka
i
Biserke)

Zavod
za
zatitu prirode

2011-2012

Donoenje Akta
o proglaenju
Determinacija
vrsta
i
obiljeavanje
ploicama

Skuptina
Optine Pljevlja
JP istoa

2011-2013

Unoenje
autohtonih
vrsta
-sadnja
Ispitivanje
zdravstvenog
stanja drvea
i zatita
Sanitarna sjea

JP istoa

ienje
Breznice

IZNOS
SREDSTAV
A ()
5.000,00

1.Zatita
gradskog parka

korita

IZVORI/
SREDSTVA
Lokalna samouprava,
Turistika organizacija
Zavod za zatitu
prirode, Nauna
institucija

Lokalna samouprava, Turistika

organizacija

Lokalna samouprava

Lokalna samouprava, Turistika

organizacija
Lokalna samouprava, Turistika
organizacija, JPistoa, NVO,
graani, kole

2011

Normativna
djelatnost
2.000,00

2011

1.000,00

JP istoa

2012-2015

15.000,00

Nauna institucija,
JP istoa

JP istoa

2011

500,00

JP istoa

JP istoa
Lokalna uprava

2011

7.170,00

Nauna
institucija

ZAINTERESOVANE STRANE

JP istoa,
Zavod za zatitu
prirode,
Lokalna samouprava

JP istoa
Lokalna uprava

Lokalna samouprava, Turistika

organizacija, JP istoa, NVO,
graani, kole
JP
istoa,
samouprava,
organizacija

Lokalna
Turistika

Lokalna samouprava, Turistika

organizacija,
Lokalna samouprava, Turistika
organizacija, JP istoa

68

Poribljavanje
Breznice

SRK Lipljen

2011-2015

Rekonstrukcija
ribnjaka

Budui vlasnik

2011-2015

Ureenje
i
obiljeavanje
staza Biserke i
Golubinjeizrada drvenih
klupa
(od
oblica),
nadstrenica
i
kuica za ptice

JP
istoa,
Lokalna
samouprava

2011

10.000,00

Oznaavanje
duine
trim
staze
sa
ploicama pored
staze
Obnavljanje
djeijeg
igralita u parku
Izrada vodia za
posjetioce

JP istoa

2011

JP istoa

Uspostavljanje
uvarske slube
u parku

Lokalna
samouprava,
TO Pljevlja
Optina Pljevlja,
JP istoa

7.500,00

JP istoa,
Lokalna uprava,
Ribolovno drutvo
SRK Lipljen,JP
istoa,
Lokalna uprava
JP istoa
Lokalna uprava

Lokalna samouprava, Turistika

organizacija

1.000,00

JP istoa
Lokalna uprava

Lokalna samouprava, Turistika

organizacija

2011

1.500,00

JP istoa
Lokalna uprava

Lokalna samouprava,
graani

2012-2015

2.000,00

JP istoa
Lokalna uprava

Lokalna samouprava, Turistika

organizacija

2011-2015

22.500

JP istoa
Lokalna uprava

JP istoa
Lokalna uprava, TO Pljevlja

10.000,00

Lokalna samouprava, Turistika

organizacija
Lokalna samouprava, Turistika
organizacija

69

2.
Formiranje
Regionalnog
parka
Ljubinja

Izrada
zatite

Studije

Zavod
za
zatitu prirode

2011

15.000,00

Lokalna samouprava,
Turistika organizacija
Zavod za zatitu
prirode, Nauna
institucija

Lokalna samouprava, Turistika

organizacija, Zavod za zatitu
prirode, Ministrstvo odrivog
razvoja i turizma, NVO, mediji,
graani, Agencija za zatitu
ivotne sredine

Donoenje Akta
o proglaenju

Skuptina
Optine Pljevlja

2012

Normativna
djelatnost

Lokalna samouprava

Lokalna samouprava, Turistika

organizacija

3.
Zatita
pojedinanih
stabala

Istraivanje

Zavod
za
zatitu prirode,
Lokalna
samouprava

2011-2015

2.000,00

Lokalna samouprava,
Zavod za zatitu
prirode

2011-2015

20.000,00

Lokalna samouprava,
Turistika organizacija,
NP Durmitor

2011-2015

5.000,00

Lokalna samouprava,
Turistika organizacija,
NP Durmitor,
Zavod za zat.prirode

Lokalna samouprava, Turistika

organizacija, Zavod za zatitu
prirode,
Ministrstvo
odrivog
razvoja i turizma , NVO, mediji,
graani i Agencija za zatitu
ivotne sredine
Lokalna samouprava, Turistika
organizacija, NP Durmitor, NVO,
mediji, domai i strani turisti,
stanovnitvo
Lokalna samouprava, Turistika
organizacija, Zavod za zatitu
prirode,
NP
Durmitor,NVO,
mediji,graani,
Agencija
za
zatitu
ivotne
sredine,
Ministrstvo odrivog razvoja i
turizma

4.
Odrivo
upravljanje
nacionalnim
parkom
Durmitor
i
ostavarivanje
prihoda

Promocija,
ureivanje
etalita,
pjeackih staza
Popis biljnih i
ivotinjskih
vrsta

Lokalna
samouprava,
Turistika
organizacija
Zavod
za
zatitu prirode

70

II CILJ
Poveanje
ribljeg fonda sa
plemenitim
vrstama

TA URADITI?

KO?

KADA?

IZNOS
SREDSTAVA
95.940,00

IZVORI/
SREDSTVA
Min. polj., um. i
vodoprivrede, Optina
Pljevlja,
Naune institucije

ZAINTERESOVANE STRANE

6. 600 000,00

Min. polj., um. i

vodoprivrede, Optina
Pljevlja,
Naune institucije,
Fondovi,
zagaivai
Min. polj., um. i
vodoprivrede, Optina
Pljevlja,
Naune institucije,
Fondovi,
zagaivai

Lokalna samouprava, zagaivai,

ribolovci, mediji, NVO sektor,
graani

Idejni projekat
postrojenja za
preiavanje
otpadnih voda

Lokalna
samouprava

2011

Izgradnja
postrojenja za
preiavanje
otpadnih voda

Lokalna
samouprava

20122015

Rjeavanje
problema
otpadnih voda
Rudnika uglja

Rudnik uglja

Odravanje
sistema za
recirkulaciju

Gradir
Montenegro,

20112015

250.000,00

, Min. polj. um. i

vodoprivrede, Optina
Pljevlja,
Naune institucije,
Fondovi

Lokalna samouprava, zagaivai,

ribolovci, mediji, NVO sektor,
graani

Idejni projekat
za rjeavanje
problema
otpadnih voda
TE Pljevlja

TE Pljevlja

2011

50.000,00

TE Pljevlja,
Elektroprivreda, Min.
polj. um. i
vodoprivrede, Optina
Pljevlja,
Naune institucije,
Fondovi

TE Pljevlja, Lokalna
samouprava, ribolovci, mediji,
NVO sektor, graani

Rjeavanje
problema
otpadnih voda
TE Pljevlja

TE Pljevlja,

20112015

1.000.000,00

TE Pljevlja,
Elektroprivreda, Min.
polj. um. i
vodoprivrede, Optina

TE Pljevlja, Lokalna
samouprava, ribolovci, mediji,
NVO sektor, graani

20112015

500.000,00

Lokalna samouprava, zagaivai,

ribolovci, mediji, NVO sektor,
graani

Lokalna samouprava, zagaivai,

ribolovci, mediji, NVO sektor,
graani

71

Pljevlja,
Naune institucije,
Fondovi
Monitoring
otpadnih voda

TE Pljevlja,

20112015

Rudnik uglja,

25.000,00

, TEPljevlja,
Rudnik uglja, Optina
Pljevlja

Lokalna samouprava, zagaivai,

ribolovci, NVO sektor, graani

25.000,00

Monitoring
voda,u
eksploataciono
mpolu(analize
voda
Mjedenikog
potoka)

GRADIR
Montenegro

20112015

75000.00

Gradir
Montenegro,Vlada,
Optina Pljevlja

Lokalna samouprava, zagaivai,

ribolovci, NVO sektor, graani

Regulacija
korita rijeke
ehotine

Lokalna
samouprava

20122015

6.000 000,00

Min. polj., um. i

vodoprivrede, Optina
Pljevlja, Fondovi

Izgradnja
gradskog
kolektora

Lokalna
samouprava

20112013

2.500.000,00

Stabilizacija
brane na
deponiji pepela
i ljake
Maljevac
Postaviti vii cilj
za kvalitet voda
(zakonski
propis)
Ispitivanje
kvaliteta
voda

TE Pljevlja
Gradir
Montenegro

Lokalna samouprava,
zagaivai,
Vlada,
donatori
Min. polj., um. i
vodoprivrede, Optina
Pljevlja,
Fondovi,zagaivaci

Lokalna samouprava, zagaivai,

Turistika organizacija, ribolovci,
mediji,
NVO sektor,
graani
Lokalna samouprava, zagaivai,
ribolovci, mediji,
NVO sektor,
graani
Lokalna samouprava, zagaivai,
ribolovci, mediji, NVO sektor,
graani

20112012

5.000 000,00

Min. polj., um.

i vodoprivrede

20112015

Normativna
djelatnost

Min.
polj.,
um.
i
vodoprivrede, Optina
Pljevlja

Lokalna samouprava, zagaivai,

ribolovci, mediji, NVO sektor,
graani

Min. polj., um.

i vodoprivrede

20112015

U
okviru
sredstava

Hidrometeroloki
zavod, Min. polj., um.

Lokalna samouprava, zagaivai,

ribolovci, mediji, NVO sektor,

72

ehotine
Vezinice

Poribljavanje
Administrativne
mjere

Izgradnja
salmonidnih
objekata i
uzgajalita
(mrijestilita)
U skladu sa
ribarskom
osnovom,
oformiti bolju
ribouvarsku
slubu

III CILJ
Smanjiti
zagaenje
vazduha

TA URADITI?

Ribolovno
drutvo
i
Optina Pljevlja
Min. polj., um.
i vodoprivrede,
Lokalna
samoupravainspekcijske
slube
Min. polj., um.
i vodoprivrede,
Lokalna
samouprava,
ribolovci
Min. polj., um.
i vodoprivrede,
Lokalna
samouprava,
ribolovci

20112015

namijenjenih
realizaciji
programa
15.000,00

i vodop.,

graani

SRK Lipljen,Min.
polj., um. i
vodoprivrede, Optina
Min.
polj.,
um.
i
vodoprivrede, Lokalna
samouprava

Lokalna samouprava, zagaivai,

ribolovci, mediji, NVO sektor,
graani
Lokalna samouprava, zagaivai,
ribolovci, mediji, NVO sektor,
graani

20112015

10.000,00

20122015

20.000,00

SRK Lipljen Min. polj.,

um. i vodoprivrede,
Optina
Pljevlja,
ribolovci

Lokalna samouprava, zagaivai,

ribolovci, mediji, NVO sektor,
graani

20112015

30.000,00

Min.
polj.,
um.
i
vodoprivrede, Optina
Pljevlja, ribolovci

Lokalna samouprava, zagaivai,

ribolovci, mediji, NVO sektor,
graani

IZNOS
SREDSTAVA
100.000,00

IZVORI/
SREDSTVA
Te,,Pljevlja
Elektroprivreda Crne
Gore Svjetska banka

ZAINTERESOVANE STRANE

KO?

KADA?

Odravanje
elektrofilterskog
postrojenja na
TEPljevlja

Te,,Pljevlja
Elektroprivred
a Crne Gore

2011-2015

Izgradnja
postrojenja za
odsumporavanje
dimnog gasa

Te,,Pljevlja
Elektroprivred
a Crne Gore

2011-2015

od
15.000.000,00
do
20.000.000,00

Te,,Pljevlja
Elektroprivreda Crne
Gore Svjetska banka

Toplifikacija
grada

Optina
Pljevlja

2011-2015

5.785.000,00

Optina Pljevlja,
Te,,Pljevlja

Lokalna samouprava, Agencija za

zatitu ivotne sredine,
Te,,Pljevlja
Elektroprivreda Crne Gore
mediji, NVO sektor, graani
Lokalna samouprava, Agencija za
zatitu ivotne sredine
zagaivai, mediji, NVO sektor,
graani
Optina Pljevlja,
zagaivai,

73

TE,,Pljevlja
Vektra,, Jaki

Elektroprivreda Crne
Gore Svjetska banka
Vektra Jaki
Rudnik uglja,
donatori

mediji, NVO sektor, graani

30.000,00

Rudnik uglja,
donatori

Optina Pljevlja, graani,

Agencija za zatitu ivotne
sredine,
NVO sektor,
Rudnik uglja
Lokalna samouprava, Agencija za
zatitu ivotne sredine,
Te,,Pljevlja
Elektroprivreda Crne Gore
mediji, NVO sektor, graani
Optina Pljevlja,
zagaivai,
mediji, NVO sektor, graani

Spreavanje
emisije praine i
aerozagaenja
(kvaenje
prilikom
eksploatacije
uglja i dr.)

Rudnik uglja

2011-2015

500.000,00

Podizanje
zatitnog zelenog
pojasa

Rudnik uglja

2011

Rekultivacija
Deponije pepela i
ljake

Te,,Pljevlja
Elektroprivred
a Crne Gore

2013-2015

7.000 000,00

Te,,Pljevlja
Elektroprivreda Crne
Gore Svjetska banka

Izgradnja
zaobilaznice

Lokalna
samouprava,
Vlada

2011-2015

2.500.000,00

Lokalna
samouprava,privredni
ci,vlada,nauni
instituti

Optina Pljevlja, graani,

Agencija za zatitu ivotne
sredine,
NVO sektor,
Rudnik uglja

74

IV CILJ
Zatita i
unapreenje
umskog
biodiverziteta

TA URADITI?

KO?

KADA?

umsko uzgojni
radovi
(njega uma,
obnova uma,
podizanje,
novih uma,
rekonstrukcija,
sadni materijal)

Uprava za ume
CG,
Vektra Jaki

2011-2015

IZNOS
SREDSTAV
A
500.000,00

Zatita uma od
poara

Uprava za ume
CG,
Vektra Jaki
Uprava za ume
CG,
Vektra Jaki

2011-2015

30.000,00

2011-2015

25.000,00

Uprava za ume
CG,
Vektra Jaki

2011-2015

350.000,00

Uprava za ume CG,

Vektra Jaki

Uprava za ume
CG,
Ministarstvo
polj.,um. i vod.

2011-2012

100.000,00

Uprava za ume CG,

Vlada, Ministarstvo
poljoprivrede,
umarstva i
vodoprivrede

Donijeti realne
planove
odstrijela
divljai

Lovako drutvo

2011-2015

6.000,00

Dovesti na
potreban nivo
disciplinu lovaca
(edukacije)

Lovako
drutvo, NVO
sektor

2011-2015

2.000,00

Lovako drutvo,
Ministarstvo
poljoprivrede,
umarstva i
vodoprivrede, Lokalna
samouprava
Lovako drutvo,
Ministarstvo
poljoprivrede,
umarstva i

Kontrolisano
sakupljanje
gljiva i ljekobilja
Izrada
programa
gazdovanja
uma
Popis umskih
stanita i vrstanacionalna
inventura
1.Ouvanje i
poveanje
populacija
divljai

IZVORI/
SREDSTVA

ZAINTERESOVANE STRANE

Uprava za ume CG,

Vektra Jaki

Uprava za ume CG, Vektra

Jaki, Lokalna samouprava, NVO
sektor i Agencija za zatitu
ivotne sredine

Uprava za ume CG,

Vektra Jaki i Sluba
zatite
Uprava za ume CG,
Vektra Jaki

Uprava za ume CG, Vektra

Jaki, Lokalna samouprava i
Uprava za ume CG, Vektra
Jaki, Lokalna samouprava, NVO
sektor, Turistika organizacija i
Agencija za zatitu ivotne
sredine
Uprava za ume CG, Vektra
Jaki, Lokalna samouprava, NVO
sektor i Agencija za zatitu
ivotne sredine
Uprava za ume CG, Vektra
Jaki, Lokalna samouprava, NVO
sektor, Turistika organizacija
Agencija
za
zatitu
ivotne
sredine i Ministarstvo odrivog
razvoja i turizma
Lovako drutvo, Lokalna
samouprava

Lovako drutvo, Lokalna

samouprava

75

Podnositi
prijave za
prestupe u
lovitu

Lovako drutvo

2011-2015

4.000,00

Ulagati u
infrastrukturu
lovita
(postavljanje
hranilita,
solilita,
kaljuita)
Izgraditi
uzgajalita za
pojedine vrste
divljai

Lovako drutvo

2011-2015

15.000,00

Lovako drutvo

2011-2015

5.000,00

vodoprivrede, Lokalna
samouprava
Lovako drutvo,
Ministarstvo
poljoprivrede,
umarstva i
vodoprivrede, Lokalna
samouprava
Lovako drutvo,
Ministarstvo
poljoprivrede,
umarstva i
vodoprivrede, Lokalna
samouprava
Lovako drutvo,
Ministarstvo
poljoprivrede,
umarstva i
vodoprivrede, Lokalna
samouprava

Lovako drutvo, SUP Pljevlja

Lovako drutvo, Lokalna

samouprava, Turistika
organizacija

Lovako drutvo, Lokalna

samouprava

76

V CILJ
Odrivi
agrobiodiverzite
t

TA URADITI?

KO?

KADA?

Min. polj., um.

i vodoprivrede,
Optina Pljevlja

2011-2015

IZNOS
SREDSTAVA
100.000,00

Izrada
programa
korienja
planinskih
panjaka
Poveanje
stonog
fonda
(govedarstvo,
ovarstvo)

Min. polj., um.

i vodoprivrede,
Optina Pljevlja

2011-2015

20.000,00

Min. polj., um.

i vodoprivrede,
Optina Pljevlja

2011-2015

200.000,00

Brendiranje
Pljevaljskog sira

Min. polj., um.

i vodoprivrede,
Optina Pljevlja

2011-2015

100.000,00

Unapreivanje
pelarstva
i
proizvodnja
meda

Min. polj., um.

i vodoprivrede,
Optina
Pljevlja,
Pelarsko
drutvo
Min. polj., um.
i vodoprivrede,
Optina
Pljevlja,
NVO
sektor

2011-2015

50.000,00

2011-2015

60.000,00

Razvoj
organske
poljoprivrede
(krompir
itarice)

Edukacija

IZVORI/
SREDSTVA
Poljoprivredni
proizvoai, Min. polj.,
um. i vodoprivrede,
Biotehniki-institut,
Optina
Pljevlja,
Fondovi
Min.
polj.,
um.
i
vodoprivrede,
Biotehniki-institut,
Optina
Pljevlja,
Fondovi
Min.
polj.,
um.
i
vodoprivrede,
Biotehniki-institut,
Optina
Pljevlja,
Fondovi
Min.
polj.,
um.
i
vodoprivrede,
Biotehniki-institut,
Optina
Pljevlja,
Fondovi
Min.
polj.,
um.
i
vodoprivrede,
Biotehniki-institut,
Optina
Pljevlja,
Fondovi,
Pelarsko
drutvo
Min.
polj.,
um.
i
vodoprivrede, Optina
Pljevlja, Fondovi, NVO
sektor

ZAINTERESOVANE STRANE
Poljoprivredni
proizvoai,
Optina Pljevlja, Min. polj., um.
i vodoprivrede, mediji

Poljoprivredni
proizvoai,
Optina Pljevlja, Min. polj., um.
i vodoprivrede, mediji
Poljoprivredni
proizvoai,
Optina Pljevlja, Min. polj., um.
i vodoprivrede, mediji
Poljoprivredni
proizvoai,
Optina Pljevlja, Min. polj., um.
i vodoprivrede, mediji
Poljoprivredni
proizvoai,
Optina Pljevlja, Min. polj., um.
i vodoprivrede, pelari, mediji

Poljoprivredni
proizvoai,
Optina Pljevlja graani

77

VI CILJ
Revitalizacija i
rekultivacija
degradiranih
povrina

TA URADITI?

KO?

Ispitivanje
biodiverziteta
Maokog polja
radi
preduzimanja
adekvatnih
mjera zatite i
rekultivacije
Izrada projekta
rekultivacije

Zavod za
zatitu prirode

2011-2012

IZNOS
SREDSTAVA
10.000,00

Rudnik uglja

2011-2015

200.000,00

Rekultivacija
devastiranih
terena Rudnika
uglja

Rudnik uglja

2011-2015

7.000.000,00

Jedna od
varijanti:Osniva
nje naunoistraivakog
centra za
rekultivaciju i
rasadnika
Rekultivacija
deponije pepela
i ljake
Maljevac
Ureenje flot.
jalovita u
ulima

Rudnik uglja

2015

100.000,00

Rudnik uglja,
Nauni institut, Vlada,
Lokalna samouprava

2013-2015

6.000.000,00

TE Pljevlja
Nauni institut,
Lokalna uprava

2011

250.000,00

Sanacija i
rekultuvacija
flot. Jalovita u
Gradcu

Vlada,
Lokalna uprava,
Gradir
Montenegro

2012-2015

6.500.000,00

TE Pljevlja

Gradir
Montenegro

KADA?

IZVORI/
SREDSTVA
Zavod za zatitu
prirode i druge naune
institucije, Rudnik uglja

Rudnik uglja, TE
Pljevlja, Gradir
Montenegro i
Nauni institut
Rudnik uglja,
Nauni institut, Vlada,
Lokalna samouprava

Lokalna samouprava, Rudnik

uglja, TE Pljevlja, Gradir
Montenegro

Lokalna samouprava, Rudnik

uglja, graani, Ministrstvo
odrivog razvoja i turizma,
Agencija za zatitu . sredine

Gradir Montenegro
Nauni institut,
Lokalna uprava,
Min. odrivog raz. i
turizma
Gradir Montenegro
Nauni institut,
Lokalna uprava,
Min. odrivog raz. i
turizma

ZAINTERESOVANE STRANE
Rudnik uglja, Lokalna
samouprava ,Ministrstvo
odrivog razvoja i turizma,
Agencija za zatitu . sredine

Lokalna samouprava, Rudnik

uglja, graani, Ministrstvo
odrivog razvoja i turizma,
Agencija za zatitu . sredine

Lokalna samouprava, TE Pljevlja,

graani, Ministrstvo odrivog
razvoja i turizma, Agencija za
zatitu . sredine
Lokalna samouprava, Gradir
Montenegro, graani, Ministrstvo
odrivog razvoja i turizma,
Agencija za zatitu . sredine
Lokalna samouprava, Gradir
Montenegro, graani, Ministrstvo
odrivog razvoja i turizma,
Agencija za zatitu . sredine

78

VII CILJ
Razvoj odrivog
turizma
1. Seoski
turizam
2. Eko turizam

TA URADITI?

KO?

KADA?

Realizacija
projekta eko
Kosanica i
eko Vrulja

Optina Pljevlja
i turistika
organizacija

Osnivanje
centra za
biodiverzitet

Optina Pljevlja,
turistika
organizacija,
Zavod za
zatitu prirode i
Ministarstvo
odrivog
razvoja i
turizma
Optina Pljevlja,
turistika
organizacija,
planinarski i
biciklist. savez
Optina Pljevlja,
turistika
organizacija,
lovci i ribolovci
Optina Pljevlja,
turistika
organizacija i
planinarski
savez

3. Razvoj
planinskog
biciklizma

Markiranje i
ureenje
biciklistkih
staza

4. Razvoj
lovnog i
ribolovnog
turizma
5. Razvoj
rekreacionoizletnikog
turizma

Unapreenje
promocije
lovno-ribolovnih
resursa
Obiljeavanje i
ureenje staza i
izgradnja
planinarskih
domova

2011-2015

IZNOS
SREDSTAVA
100.000,00

IZVORI/
SREDSTVA
Optina Pljevlja,
turistika organizacija i
nauni institut

ZAINTERESOVANE STRANE

2011-2015

75.000,00

Optina Pljevlja,
turistika organizacija,
Zavod za zatitu
prirode i Ministarstvo
odrivog razvoja i
turizma

Optina Pljevlja, turistika

organizacija, Zavod za zatitu
prirode,

2011-2015

30.000,00

Optina Pljevlja,
turistika organizacija,
planinari i biciklisti,
Ministarstvo

Optina Pljevlja, turistika

organizacija, planinarski i
biciklist. Savez i graani

2011-2015

15.000,00

Optina Pljevlja, turistika

organizacija, planinarski savez ,
lovci i ribolovci i NVO sektor.

2011-2015

50.000,00

Optina Pljevlja,
turistika organizacija,
planinarski savez,
lovci i ribolovci
Optina Pljevlja,
turistika organizacija i
planinarski savez

Lokalna samouprava, Turistika

organizacija, mediji, NVO
sektor, graani

Optina Pljevlja, turistika

organizacija, planinarski savez,
kole, graani, sportska drutva i
NVO sektor

79

VIII CILJ

TA URADITI?

KO?

KADA?
2011-2015

IZNOS
SREDSTAVA
300.000,00

IZVORI/
SREDSTVA
Optina Pljevlja,
Donatori, Svjetska
banka

Smanjiti
zagaenja koja
utiu na
promjenu klime

Sakupljanje i
spaljivanje gasa
na deponiji

Optina Pljevlja,
JP istoa

Pretvaranje
drvne mase u
energiju
Rekonstrukcija i
izgradnja
gradske
rasvjete u
skladu sa
principima
energetske
efikasnosti

Optina Pljevlja,
Vektra Jaki

2011-2015

5.758.000,00

Optina Pljevlja,
JP istoa

2011-2015

500.000,00

Kreditna sredstva
EBRD-a, Vlada, Vektra
Jaki
Optina Pljevlja,
donatori

ZAINTERESOVANE STRANE
Lokalna samouprava, zagaivai,
mediji, NVO sektor, graani

Optina Pljevlja, Vektra Jaki

, NVO sektor, graani
Optina Pljevlja, graani,
NVO sektor

80

JEDNOGODINJI AKCIONI PLAN ZA 2011 GODINU

I CILJ

TA URADITI?

KO?

KADA?

Zatita
prirodnih
dobara

Izrada
Studije
zatite(Gradsko
g
parka
i
Biserke)

Zavod
za
zatitu prirode

2011

IZNOS
SREDSTAV
A ()
5.000,00

IZVORI/
SREDSTVA

ZAINTERESOVANE STRANE

Lokalna samouprava,
Turistika organizacija
Zavod za zatitu prirode,
Nauna institucija

Lokalna samouprava, Turistika

organizacija

Determinacija
vrsta
i
obiljeavanje
ploicama

JP istoa

2011

2.000,00

JP istoa,
Zavod za zatitu prirode,
Lokalna samouprava

Lokalna samouprava, Turistika

organizacija, JPistoa, NVO,
graani, kole

Sanitarna sjea

JP istoa

2011

500,00

JP istoa

2011

7.170,00

2011

1.500,00

Lokalna samouprava, Turistika

organizacija,
Lokalna samouprava, Turistika
organizacija, JP istoa
Lokalna samouprava, Turistika
organizacija

ienje korita
Breznice
Poribljavanje
Breznice

JP istoa
Lokalna uprava
SRK Lipljen

1.Zatita
gradskog parka

JP istoa
Lokalna uprava
JP istoa,
Lokalna uprava,
Ribolovno drutvo

81

Ureenje
i
obeljeavanje
staza Biserke i
Golubinjeizrada drvenih
klupa
(od
oblica),
nadstrenica
i
kuica za ptice

JP
istoa,
Lokalna
samouprava

2011

10.000,00

JP istoa
Lokalna uprava

Lokalna samouprava, Turistika

organizacija

Oznaavanje
duine
trim
staze
sa
ploicama pored
staze
Obnavljanje
djeijeg
igralita u parku
Izrada
Studije
zatite

JP istoa

2011

1.000,00

JP istoa
Lokalna uprava

Lokalna samouprava, Turistika

organizacija

JP istoa

2011

1.500,00

JP istoa
Lokalna uprava

Lokalna samouprava,
graani

Zavod
za
zatitu prirode

2011

15.000,00

Lokalna samouprava,
Turistika organizacija
Zavod za zatitu prirode,
Nauna institucija

Lokalna samouprava, Turistika

organizacija, Zavod za zatitu
prirode, Ministrstvo, NVO, mediji,
graani

II CILJ

TA URADITI?

KO?

KADA?

Poveanje
ribljeg fonda sa

Idejni projekat
postrojenja za

Lokalna
samouprava

2011

2.
Formiranje
Regionalnog
parka
Ljubinja

IZNOS
SREDSTAV
A ()
95.940,00

IZVORI/
SREDSTVA
Min. polj., um. i
vodoprivrede, Optina

ZAINTERESOVANE STRANE
Lokalna samouprava, zagaivai,
ribolovci, mediji, NVO sektor,

82

plemenitim
vrstama

preiavanje
otpadnih voda
Regulacija
korita rijeke
ehotine

Lokalna
samouprava

2011

Poribljavanje

Ribolovno
drutvo

2011

3.000,00

Idejni projekat
za rjeavanje
problema
otpadnih voda
TE Pljevlja

TE Pljevlja

2011

50.000,00

Odravanje
sistema za
recirkulaciju

Gradir
Montenegro

2011-2015

50.000,00

Rjeavanje
problema
otpadnih voda
Rudnika uglja

III CILJ
Smanjiti
zagaenje
vazduha

TA URADITI?
Odravanje
elektrofilterskog
postrojenja na
TEPljevlja

Rudnik uglja

2011-2015

KO?

KADA?

Te,,Pljevlja
Elektroprivred
a Crne Gore

2011

128.315,00

100.000,00

IZNOS
SREDSTAVA
30.000,00

Pljevlja,
Naune institucije

graani

Min. polj., um. i

vodoprivrede, Optina
Pljevlja, Fondovi

Lokalna samouprava, zagaivai,

Turistika organizacija, ribolovci,
mediji,
NVO sektor,
graani
Lokalna samouprava, zagaivai,
ribolovci, mediji, NVO sektor,
graani
TE Pljevlja, Lokalna
samouprava, ribolovci, mediji,
NVO sektor, graani

SRK Lipljen,Min. polj.,

um. i vodoprivrede,
Optina
TE Pljevlja,
Elektroprivreda, Min.
polj. um. i
vodoprivrede, Optina
Pljevlja,
Naune institucije,
Fondovi
Gradir Montenegro,Min.
polj. um. i
vodoprivrede, Optina
Pljevlja,
Naune institucije,
Fondovi

Lokalna samouprava, zagaivai,

ribolovci, mediji, NVO sektor,
graani

Rudnik uglja,Min. polj.

um. i vodoprivrede,
Optina Pljevlja,
Naune institucije,
Fondovi

Lokalna samouprava, zagaivai,

ribolovci, mediji, NVO sektor,
graani

IZVORI/
SREDSTVA
Te,,Pljevlja
Elektroprivreda Crne
Gore Svjetska banka

ZAINTERESOVANE STRANE
Lokalna samouprava, Agencija za
zatitu ivotne sredine,
Te,,Pljevlja
Elektroprivreda Crne Gore

83

IV CILJ
Rekultivacija

V CILJ
Zatita i
unapreenje
umskog
biodiverziteta

Spreavanje
emisije praine i
aerozagaenja
(kvaenje
prilikom
eksploatacije
uglja i dr.)

Rudnik uglja

2011

100.000,00

Rudnik uglja,
donatori

Podizanje
zatitnog zelenog
pojasa

Rudnik uglja

2011

30.000,00

Rudnik uglja,
donatori

Emisijsko
mjerenje tetnih i
opasnih materija
u dimnog gasa TE
Pljevlja

TE Pljevlja

2011

12.000,00

TE Pljevlja

KO?

KADA?

IZNOS
SREDSTAVA
1.200.000,00

IZVORI/
SREDSTVA
Rudnik uglja,
Nauni institut,
Optina Pljevlja

TA URADITI?
Rekultivacija
devastiranih
terena Rudnika
uglja

Rudnik uglja

TA URADITI?

KO?

umsko uzgojni
radovi
(njega uma,
obnova uma,

Uprava za ume
CG,
Vektra Jaki

2011

KADA?
2011

IZNOS
SREDSTAV
A
100.000,00

IZVORI/
SREDSTVA
Uprava za ume CG,
Vektra Jaki

mediji, NVO sektor, graani

Optina Pljevlja, graani,
Agencija za zatitu ivotne
sredine,
NVO sektor,
Rudnik uglja

Optina Pljevlja, graani,

Agencija za zatitu ivotne
sredine,
NVO sektor,
Rudnik uglja
Optina Pljevlja, graani,
Agencija za zatitu ivotne
sredine,
NVO sektor,
Rudnik uglja

ZAINTERESOVANE STRANE
Lokalna samouprava, Rudnik
uglja, graani

ZAINTERESOVANE STRANE
Uprava za ume CG, Vektra
Jaki, Lokalna samouprava, NVO
sektor i Agencija za zatitu
ivotne sredine

84

podizanje,
novih uma,
rekonstrukcija,
sadni materijal)
Zatita uma od
poara
Kontrolisano
sakupljanje
gljiva i ljekobilja
Izrada
programa
gazdovanja
uma

Uprava za ume
CG,
Vektra Jaki
Uprava za ume
CG,
Vektra Jaki

2011

5.000,00

2011

5.000,00

Uprava za ume
CG,
Vektra Jaki

2011

70.000,00

Uprava za ume CG,

Vektra Jaki i Sluba
zatite
Uprava za ume CG,
Vektra Jaki

Uprava za ume CG,

Vektra Jaki

Uprava za ume CG, Vektra

Jaki, Lokalna samouprava i
Uprava za ume CG, Vektra
Jaki, Lokalna samouprava, NVO
sektor, Turistika organizacija i
Agencija za zatitu ivotne
sredine
Uprava za ume CG, Vektra
Jaki, Lokalna samouprava, NVO
sektor i Agencija za zatitu
ivotne sredine

85

86

Mrea zatienih podruja prirode u Crnoj Gori

(Preuzeto iz Nacionalna Strategija

godine, jul, 2010.)

biodiverziteta sa Akcionim Planom

za period 2010 -2015

87