CEV 303

TEMEL LEMLER -1

Bu ders notunun hazrlanmasnda yararlanlan kaynaklar:

- Erolu V. (2008) Su Tasfiyesi, 5. Basm, Baak Matbaa, Ankara.
- Reynolds T.D., Richards P.A, Unit Operations and Processes in Environmental
Engineering, Second Edition, Cengage Learnin, Stamford, USA ),evre
Mhendisliinde Temel lemler ve Sreler, kinci Bask, Efil yaynevi, Ankara

1. evre Mhendisliinde Temel lemler

BLM 3
HIZLI KARITIRMA VE YUMAKLATIRMA

3.1 AKM Tanm

Askda Kat Maddeler (AKM):
Sudaki kat danelerin ap 10-7 mm - 0.1mm boyutlar arasnda deiir.
Kolloidler:
aplar 10-6 mm 10-3 mm ( 0.001-1m) arasndadr.
Kil, kum, Fe(OH)3, virusler (0.03-0.3m)
znm maddeler:
aplar 10-6 mmden kktr.
Na+, Cl-, O2, N2
3.2 Kolloidal Sistemlerin zellikleri
Sols: Svnn iine dalm kat partikller
Emulsions: Svnn iine dalm sv taneler
Su iinde: organik maddeler virusler, mikroplar suda askda bulunabilir
:inorganik maddeler killer suda askda bulunabilir.
AKM maddeler su iinde kmezler. Kolloidlerin yzey alanlar ok yksektir (yzey
alan/hacim). Yzey alanlarnn byk olmas nedeniyle suyu veya sudaki dier iyonlar
adsorplamaya meyillidir. Ayrca kolloidlerin yzeylerinde elektrostatik kuvvetler mevcuttur.
Su iindeki kolloid katlar hidrofobik ve hidrofilik olmak zere iki gruba ayrlr:
Hidrofilik kolloidler suyu severler nk yaplarnda suda znen bileikler ierirler:
Amino (-NH2), karboksil (-COOH), sulfonik ve hidroksil gruplar suda znebilir ve bu
bileikler kolloid yzeyinde bir su film tabakas oluturararak hidratizasyonu tevik ederler
ve dier hidrofilik kolloidlerinde toplanmasna yardmc olurlar. Genellikle proteinler ve
trevleri hidrofiliktir.
Hidrofobik kolloidler ise suyu sevmezler ve yzeylerinde bu nedenle su filmi
olumaz, rnein kil partiklleri gibi.

Su iindeki kolloidlerin yzey ykleri deiim gstermek ile birlikte ounlukla negatif
yklendii gzlenmitir. Kolloid danecikler, bulunduklar sv iinde daima elektriksel bir
yzey ykne sahip olduklarndan, daneciin yzey ykne zt ykl iyonlar danecik
evresinde birikir ve sabit bir tabaka oluturur. kinci tabakada zt ykl iyonlarn deriimi
sudaki deriime doru ular ve bu tabakaya difz veya dalml tabaka denir (ekil 3.1)
.

ekil 3.1 Negatif ykl bir kolloidin etrafndaki tabakalar (ift iyon tabakas)

Kararl bir dispersiyon partikllerin kmedii bir dispersiyondur. Partikller zerindeki

kuvvetler bu durumda dengededir. Kolloidin ok yaknndaki iyonlar ile van der Waals
kuvvetleri ile ekme kuvvetleri bulunurken evresinde yer alan dier kolloidler ile itme
kuvveti bulunur ve bu iki kuvvetin eit olduu durumda sistem dengededir.
wkil 3.1 deki sabit tabakadan sonra yer aln difz tabakasndaki kayma gerilimi
eksenindeki elektrik potensiyeli llebilmektedir ve bu elektriksel potensiyel zeta
potensiyel olarak tanmlanmaktadr.

4qd
D

(3.1)

zeta potensiyel
q: birim alandaki elektriksel yk
d: kayma geriliminin balad kalnlk
D: dielektrik sabiti
Bu denkleme gore zeta potensiyeli kolloidaln ykn belirtmekte ve kayma geriliminin
efektif olduu kalnla baldr. Bu durumda zeta potensiyel arttka partikller aras itme

kuvveti artacaktr ve daha dengeli bir zelti olacaktr. Ayrca bir su tabakas kalnl
olmas da partikllerin birlemesini nleyecektir.

3.3 Kolloidlerin Birletirilmesi (Koagulasyon)

Kolloidler ancak kararsz olduu durumda birleebilir. Eer iki kolloid danenin birlemesi
dnlrse: her ikisi de ayn yzey ykne sahip olduundan itecektir. Ancak Van der
Waal ve Brownian hareketlerinden dolay birbirlerini ekeceklerdir (ekil 3.2)

ekil 3.2 partikller aras kolloid kuvvetlerin mesafe ile deiimi

Hidroksi metal bileikleri (Al6(OH)15+3, Al7(OH)17+4, Al8(OH)20+4, Al13(OH)34+5 ve Fe2(OH)2+4,
Fe2(OH)4+5 ) yksek tesir saylarna sahiptir ve gl pozitif yke sahiptirler. Bu bileikler
negatif ykl kolloidlerin yzeyine adsorbe olur ve zeta potensiyel der. Bu durumda van
der Waals kuvvetleri n plana kar ve yava bir karma ile bu ilem tevik edilir.
Alminyum ve demir tuzlar ok yksek miktarlarda kullanlr. Bu durumda hidroksi-metal
bileikleri yannda suda znmeyen metal hidroksitleri de (Al(OH)3 ve Fe(OH)3) oluur ve
bu oluumlar esnasnda kolloidler birleebilir.
Kolloidlerin destabilizasyonu:
a) zeltiye eklenen zt ykl iyonlar, danecik etrafndaki ift tabaka kalnlnn
incelmesine neden olur.

b) zeltiye ilave edilen metal iyonlar veya organik polimerlerin kolloidlerin yzeyine
adsorbe olmas ile kolloidlerin yzey potensiyelleri drlr.
c) Metal hidroksitler kerken kolloidleri de bir a eklinde sararak onlarn da
kelmesini salar
d) Organik polimerler kolloidlerin etrafn sararlar ve uzun zincirlerden olutuklarndan
kolloidlerde bir kpr oluturarak kolloidlerin destabilizasyonu salanr.
Bu nedenle yumaklatrma ileminin eitleri:
a) Elektrokinetik yumaklatrma: zeta potensiyelin azalmasnn salanmas
b) Perikinetik yumaklatrma: Brownian hareketinden dolay kolloidlerin birlemesi
c) Orthokinetik yumaklatrma: svnn hareketinden dolay kolloidlerin birlemesi

3.4 Yumaklatrclar ve Yardmc Maddeleri

3.4.1 Yumaklatrclar
Su artmnda yumaklatrmada alminyum ve demir tuzlar kullanlmaktadr.
ounlukla alminyum tuzlar tercih edilir nk daha ucuzdur. Demir tuzlar ise daha
pahaldr ama daha geni bir pH aralnda verimlidir.
Atksu artmnda yumaklatrmada yaygn olarak kire ve alminyum tuzlar
kullanlmaktadr.
Yumaklatrc seilirken
a) Ham suyun kalitesi, bulankl
b) Kolloidlerin AKM zellikleri ve miktar
c) pH
d) Scaklk
e) Alkalinite
f) znm iyonlarn zellikleri ve miktar
Gz nnde bulundurulmaldr. zellikle pH ok nemli bir parametredir, nk
yumaklamay oluturan reaksiyonlar kontrol etmektedir. Yumaklatrc miktarlar
laboratuarda yaplan jar testleri ile belirlenir.

izelge 3.1de kullanlan yumuklatrclar toz veya kristal formlar halinde bulunur.

(Not: For metals that can have more than one charge (valency) the name of the metal is
succeeded by the valency in capital Roman numerals in brackets or by using the suffix ous for the lowest valency and -ic for the highest valency and sometimes with the Latinised
name for the metal.
Bakr(copper)
Cu+ copper (I)
cuprous
Cu+2 copper (II) cupric
Demir(iron)

Fe2+
Fe

3+

iron (II)

ferrous

iron (III)

ferric

izelge 3.1 Yumaklatrclar

Kimyasal
Forml
Alminyum slfat
Sodyum alminat
Ferrik klorat
(demir(3)klorr)

Rengi

Suda
eriyebilirlii*
Al2(SO4)3.14H2O Beyaz
36.3
asidik
NaAlO2
Beyaz
alkali
FeCl3.6H2O
Kahverengi
91.9
asidik

Ferrik slfat
(demir(3)slfat)

Fe2(SO4)3.9H2O

Sarms
kahverengi

asidik

Ferrous slfat
(demir(2)slfat)

FeSO4.7H2O

Yeilimsi

26.6
asidik

Kire

CaO

Beyaz

alkali

Snm kire

Ca(OH)2

Beyaz

0.128
Alkali

* 20C ve 100gr suda kuru maddenin eriyebilirlii (gr)

Alminyum slfat:
(reaksiyon hz pH: 4.5-8 aralnda hzl)

Al2 (SO4 )3.14H 2O + 3Ca (HCO3 )2 2Al(OH)3 +3CaSO4 + 14H 2O + 6CO2

Eer alkalinite yeterli deilse suya kire eklenir:

Al2 (SO4 )3.14H 2O + 3Ca(OH)2 2Al(OH)3 +3CaSO4 + 14H 2O

Baz durumlarda alkaliniteyi ayarlamak iin soda kl (Na2CO3) de eklenebilir ancak
ounlukla kire yeterli olmaktadr ve ounlukla sular alkaline olduundan uygulamalarda
suya sadece alminyum slfat eklenmesi yeterli olmaktadr.

Demir(II) slfat veya Ferrousslfat:

(reaksiyon hz pH:9.5 da hzl)
alma pH nedeninden dolay ounlukla suya kire eklemesi yaplarak kullanlr.
Ancak Fe+2 direk olarak yumaklatrmada kullanlamaz nk Fe(OH)2 suda ok iyi
znmektedir. Yumaklatrmada ise suda znmeyen metalhidroksitler gereklidir. Bu
nedenle sudaki znm oksijeni kullanarak ferrous iyonlar ferric iyonlarna ykseltgenir.

1
2Fe(SO4 ).7H 2O + 2Ca (OH )2 + O 2 2Fe(OH )3 +2CaSO4 + 13H 2O
2

Yukardaki rxn ancak pH=9.5 olduunda oluur. Alum kullanmna gre demir(II)slfat ve
kire kullanm daha pahaldr.
Ayrca ferrousslfat (demir(II)slfat) klorlanm bakr ile kullanldnda ok verimli
yumaklatrc olmaktadr.
3
3Fe(SO4 ).7H2O + Cl2 Fe2 (SO4 )3 + FeCl3 + 21H2O
2

Yukardaki reaksiyonun hzl olmas iin ortam pH nn 4 olmas gerekmektedir ve bu

nedenle ounlukla ortama asit eklenir. Reaksiyon rnleri ferrikslfat ve ferrikklorid en
nemli iki yumaklatrcdr.

Demir(III) slfat veya Ferrikslfat:

(reaksiyon hz pH:4-12 aralnda hzl)

Fe2 (SO4 )3 + 3Ca (HCO3 )2 Fe(OH)3 +3CaSO4 + 6CO2

Doal alkalinite genellikle yeterlidir ancak baz durumlarda suya kire eklemesi
yaplr.

Demir(III) klorr veya Ferrikklorr:

(reaksiyon hz pH:4-12 aralnda hzl)

2FeCl3 + 3Ca(OH)2 2Fe(OH)3 +3CaCl

Kire
Kire (CaO) veya snm kire (Ca(OH)2) yumaklatrma iin kullanlmaktadr.

3.4.2 Yumaklatrc Yardmclar

Bunlar direk olarak yumaklatrc olmasalar da yukarda bahsi
yumaklatrclar ile birlikte kullanldklarnda topaklamaya yardmc olmaktadrlar:
- Kil
- Kalsit (toz kalsiyum karbonat)
- Polielektrolitler (anyonik, katyonik, iyonik olmayan)
- Aktif silika
- Alkali ve asitler

geen

3.5 Hzl Kartrma ve Yumaklatrma Tasarmlar

3.5.1 Hzl kartrma Odalar
Gerek hzl kartrma ve gerekse yumaklatrmada kartrma ilemi farkl ekilde
yaplmaktadr:
a) mekanik kartrclar
b) haval kartrclar
c) perdeli kartrma havuzlar
Bunlarn arasnda en yaygn olan mekanik kartrclardr. Mekanik kartrclar iin trbin
kanatklar kullanlabildii gibi pedal kartrclar kullanlabilmektedir. Bazen hzl karm
hat zerinde yaplabilmektedir. Karmn sadece perdeler ile birbirini takip eden hzl
karma sistemleri gnmzde yava yava daha az kullanlmaktadr. Suyun debisinin ok
deitii ortamlarda kullanlmazlar ve hz gradyantn ayarlamak pek mmkn deildir.

ekil 3.3 Hzl kartrma odalar

Hzl karmn saland havuzlarda en nemli iki parametre vardr: hz gradyant

(G=dV/dx+dV/dy+dV/dz) ve havuzda kal sresi (T). Bu iki parametre iin pratikten elde
edilen neriler (AWWA) izelge 3.2de sunulmutur.

izelge 3.2 G ve T deerleri

Bekleme sresi 20
(saniye)
Hz gradyant
1000
-1
(saniye )

30

40

>50

900

790

700

Hz gradyant ile g arasndaki balant ise:

G=

W
P
=

(3.2)

G:hz gradyant (s-1)

W: havuzdaki suyun birim hacmine verilen g (N-m/s-m3)
P:suya verilen g (N-m/s)
V: hacim, m3
: viskozite, kg/(m-s)
Perdeli kartrma havuzlar iin ise:
G=

h L
T

(3.3)

zgl arl (suyun 1 m3nn arl=*g), N/m3

hL: srtnme ve trblans nedeniyle yk kayplar
T: kal sresi
:suyun

Mekanik kartrclar:
Mekanik bir kartrcl hzl kartrma havuzlarnda verilen gc hesaplarken ncelikle
akn laminar ve trblent olmas nemli. Laminar akta perdelerin suya g aktarmda
etkisi ok nemli deil. Ancak turbulent akta ise tanktaki perdeler ok nemlidir. Ayn
impeller kullanlarak sadece perdesiz olduu iin ayn mekanik kartrc iin perdeli
durumun 1/6 s g suya aktarlm olabilir. Mthi enerji kayb! Her bir farkl impeller iin
farkl ak tipleri iin katsaylar (KT ve KL) kitapta Tablo 8.2 de yer almaktadr. Bu tablodaki
deerler perdeli dairesel havuzlar iin verilmitir. Perdeli olduu durumda bu katsaylarn
kare tban alanl havuzlar iinde geerli olduu gzlenmitir. Ancak kare taban alanl
havuzlarda perde olmad durumda bu katsaylarn ancak %75 i alnmas gerekir.

Trblent akta:

P = K T n 3 D 5i

(3.4)

P: g (watt)
KT: kartrc katsays
n: dnme hz (rps)
Di: kartrc (impeller) ap (m)
: younluk
Laminar akta:

P = K L n 2 D3i

(3.5)

mpellerin bulunduu sistemlerde ak tipine karar verilirken NRe tanm

N Re =

D i2 n

(3.6)

Haval kartrclar:
Havuzun altndan hava gnderilerek kimyasaln hzl karm salanabilir. Bu durumda
g:

h + 10.4
P = 3904 G a log

10.4
P: g (watt)
Ga: ortam artlarndaki havann hz (m3/dak)
h: difzrlerin su yzeyinden derinlii (m)

(3.7)

3.5.2 Yumaklatrma havuzlar

Hzl kartrma odalarn takiben yumaklarn teekkl iin yava kartrma
(floculation) yaplr. Bu aamada yumaklarn aplarnn bymesi amalanr. ounlukla
mekanik kartrclar kullanlr. Eskiden perdeli karma ve basnl hava ile karma
salanm olsa da gnmzde bu kullanmn says azalmtr. Yumaklatrma havuzlarn
tasarmnda: hz gradyant ve bekleme sresi iki nemli parametredir. Genellikle
Bekleme mddeti: 15 45 dakika aralnda
Hz gradyant: 20 75 saniye-1
Ancak uygulamalarda farkl deerler grlebilir. Hz grandyant iin 10 -100 saniye-1
aralnda deerler, bekleme mddeti iinde sertlik gidermede 45-60 dakikaya kadar
kabilir.
Hz grandyantnn artrm yumaklatrmay artracaktr nk dane saysnn zamana gre
azalmas hz gradyantnn fonksiyonudur (dn/dt=f(G)). Ancak kayma gerilim de hz
gradyantnn bir fonksiyonudur (=G). Bu nedenle G ok artrldnda yumaklar
paraalanabilmektedirler. Bu nedenle G nin kademeli olarak azaltlmas uygulamalarda
grlmektedir. Bu nedenle genellikle uygulamalarda (hz gradyant)*(bekleme sresi)
arpm nerilen deer 104-105 aralndadr..
ounlukla uygulamalarda blme says 2 veya 3 olmaktadr ve hz gradyantndaki
dmler daha belirgin olmaktadr. Genellikle bekleme sreleri her bir blmede ayn
tutulmaktadr.

Yumaklatrma havuzlarnda en yaygn olarak pedal kartrclar kullanlmaktadr. Aka

ters veya ak ynnde yatay veya dikey pedal kartrclar kullanlmaktadr.

ekil 3.4 Yumaklatrmada kullanlan pedal kartrclar

Pedallarn dnmesi iin gerekli g hesab:

2
FD = C D A
2

(3.8)

FD: srklenme kuvveti (N)

CD: srklenme katsays
A: pedalin aka dik olan alan (m2)
: pedallerin suya gre izafi hz (m / s)

: suyun yoounlu kg / m 3

CD katsays pedaln genilik ve uzunluuna baldr. Eer pedaln uzunluu L ve genilii

W ise L/W oranndan aadaki tablodan CD katsays bulunur.
izelge 3.3 CD katsaylar
Uzunluk-Genilik Oran
5
20
Sonsuz

CD
1.2
1.5
1.9

. Gerekli g ise:
P= FD * = C D A

3
2

(3.9)

Pratik uygulamalardan elde edilen sonulara gre:

- Toplam pedal alan havuzun enkesit alannn %20 sinden daha kk olmaldr.
- Pedallerin ortalama hzlarnn 0.09 -0.91 m/s,
- Suya gre pedallerin hz evresel pedal hz olmaldr.

Dip not:
Pedaln asal hz neye eit olur:

360
= 57.3
2
360 = 2 rad = 6.28 rad

1 rad =

180 = rad = 3.14 rad

rad = 1.57 rad

2

60 = rad = 1.05 rad

3

45 = rad = 0.79 rad

4

90 =

: as h = 1

rad
veya ksaca = s 1
s

Ancak dnme genellikle revolution per minute (rpm) olarak verildiinden:

rev
rad
rev 2 rad
= 2
1
=
s
s
min 60 s

olacaktr. O zaman pedaln dorusal hz (linear velocity, vr):

vr =

=r
= r
t
t

3.5.3 ktrme Havuzlar

Oluan yumaklarn kelerek sudan ayrld blmdr ve bir sonraki blmde detayl bir
ekilde ele alnacaktr. Ancak bilinmelidir ki yamaklatrmadan sonra yatay ve dey akl
ktrme tanklar bulunabilecei gibi ktrme tank olmadan direk filtrasyon sistemlerine
gnderen sistemlerde vardr (zellikle floklarn kelme zellikler iyi deilse).
3.5.4 Birleik Sistemler
Hzl kartrma, yumaklatrma ve ktrme havuzlar bir arada olan sistemlerdir.
Faydalar:
- Yatrm maliyeti der
- Yumaklatrma hz artar (amur ksmnda dane says oktur)
- Genellikle yukar akl havuzlar kullanldndan yatay akllara nazaran daha fazla
yzey yk tatbik edilir.

Problemler:
letme glkleri
amur tabakasnn oluumu
Debideki deiimlere kar sistemin duyarl olmas

3.6 Hzl Kartrma ve Yumaklatrma ilemleri Artmda

Su artmnda:
Alminyum slfat, ferroslfat ve kire en yaygn kullanlan koagulantlar.
Temelde bulankll gidermede ve yumuatmada
Ortalama koagulant dozaj: 5 90 mg/L
Hzl kartrmada bekleme sresi T= 30 60 saniye
Yumaklatrclar genellikle pedal kartrclar kullanlmakta
Yumaklatrmada bekleme sresi T=20 60 dakika
Irmak sularnda yumaklatrmada minimum 20 dakika G=10 50 s-1
Yer alt sularnda yumaklatrmada minimum 30 dakika G=10 75 s-1

Atksu artmnda:
Bahsedilen
koagulantlar
evsel
ve
endstriyel
atksularn
artmnda
kullanlabilmektedir. Ayrca endstriyel atksularn artmnda polielektrolitler ok
yaygn olarak kullanlmaktadr. Ancak koagulant miktarlar ok daha yksek
olmaktadr.
Evsel atksularda fosforun gideriminde koagulasyon ve flokulasyon kullanlmaktadr.
Dozaj 300 mg/L
Hzl kartrmada bekleme sresi T= 1 2 dakika (sre artt nk AKM fazla).
Yumaklatrmada bekleme sresi T=15 30 dakika

BLM 4
KTRME
Sudaki partikllerin kme hzlar temelde partikllerin kimyasal yapsna ve deriimlerine
baldr. Partikl deriimi arttka partikller aras etkileimlerin artaca ve bunun sonucu
olarak partikllerin kme hzlarnda deiimler gzlenebilir. Partikllerin kme
hareketlerinin ekil, boyut ve zgl arlk zelliklerine bal olarak byk farkllklar
gstermesi ve iletmeden kaynaklanan baz parametrelerin de eklenmesi nedeniyle en
temel ayrma ilemi olan ktrme iin standart bir teorinin olmad grlr. Ancak ideal
artlar oluturularak gerekletirilen ktrme deneylerinden elde edilen veriler kullanlarak
ktrme ilemlerinin davranlar tahmin edilmektedir.
ktrme su artmnda:
a) Yzey sularnn artmnda hzl kum filtreden nce
b) Yumaklatrmadan sonra ve hzl kum filtresinden nce
c) Kire-soda yumuatma ileminde
d) Demir mangan gideriminde
ktrme atksu artmnda:
a) akl, kum ve silt gideriminde
b) Aktif amur sistemi giriinden nce AKM giderimi
c) Aktif amur sisteminde son ktrme tank
d) Humus removal in trickling filter
b
Svlardan yerekimi kuvvetiyle kat partikllerin ayrlmas drt farkl kme tipiyle
aklanmaktadr (Erolu, 2002).
a)
b)
c)
d)

Partikllerin serbest kmesi

Partikllerin yumaklaarak kmesi
Engellenmi kme
Sktrlm kme

4.1 PARTKLLERN SERBEST KMES (MNFERD PARTKLLER)

Partikllerin birbirilerinden bamsz kt durumdur ve bu nedenle partikller arasnda
etkileimin olmad varsaylr. Ancak bu durum sadece dk partikl deriimleri iin
geerlidir. kme esnasnda partikllerin aplarnn, arlklarnn ve ekillerinin
deimedii varsaylr. Bu durumda duraan su ierisinde, kresel bir ekle sahip olan kat
bir partikle etki eden kuvvetler: partikl arl, suyun kaldrma kuvveti ve diren
kuvvetidir. Bu kuvvetlerin toplam sfr olduu durumda partikln sudaki hz sabitlenir ve
bu hz terminal hz (Vs) olarak ifade edilir. Matematiksel olarak

Fnet = m a = m

dVs
=0
dt

(4.1)

Suyun kaldrma kuvveti, yerekimi kuvveti ve suyun srklenme kuvvetleri aadaki

denklemler ile ifade edildiinde

Fg = mg = s Vp g
Fb = Vp g

(4.2)

Vs2
FD = C D A
2

Burada:
FD: drag srkleme kuvveti
g: Yerekimi ivmesi, m/s2
: Svnn younluu, kg/m3
3
s : Partikln younluu, kg/m
CD: Diren katsays, boyutsuz
A: aka dik yndeki projeksiyon alan, m2
Denklem (4.2) Denklem (4.1) de yerine konduunda:
Fnet = Fg Fb FD
Vs2
= s Vp g Vp g C D A
=0
2

(4.3)

Bu denklemin ortak terimlerinin toplanmasnda:

( s )Vp g = C D A

Vs2
2

(4.4)

Eer partikllerin kre eklinde olduu varsaylrsa:

4 3
r
3
A = r 2
V=

(4.5)

Bu durumda Denklem (4.4):

2
4 3
2 Vs
( s ) r g = C D r
3
2

(4.6)

Bu denklem sadeletirildiinde:

Vs =

8 gr
3 CD

gd
= 4

3 CD

(4.7)

elde edilir.

CD Reynolds saysnn bir fonksiyonudur ve Reynolds saysnn 1den kk olduu

durumlarda (Stoke denklemi):
CD =

24
N Re

N Re =

d Vs

(4.8)

kinematik viskoziteyi
Bu eitlikte NRe Reynolds saysn ifade etmektedir ve
tanmlamaktadr. Denklem (4.8)de tanmlanan diren katsays Denklem (4.7)de yerine
konulduunda Stokes denklemi elde edilir:

Vs =

g s d 2

(4.9)

18

Akn tipine gre diren katsays iin farkllk gsterir (ekil 6.1):
N Re < 1
1 < N Re < 10000
N Re > 10000

CD =
CD =

24
N Re
24

N Re

C D = 0 .4

(4.10)
+

3
N Re

+ 0.34

(4.11)

(4.12)

Pratik uygulamalarda kme ilemi genellikle laminer akn olduu artlarda

yaplmaktadr. Reynolds says bu artlar altnda kk olduundan, partikln kme
hzn etkileyen en nemli parametreler partikln boyutu ve svnn viskozitesidir. Diren
katsays ak rejimine bal olduu gibi partikln ekline de baldr. Kresel olmayan bir
partikl CDnin artmasna neden olabilir ve partikl daha yava kebilir.

ekil 6.1 Diren katsays

ekil 6.2 Kresel partikllerin kme hzlar (ekildeki Ss:specific gravity)

Pratikte ktrme tanklarnda, terminal kme hzna abucak ulalr. Yumaklamann

olmad veya baka bir ifade ile partikllerin birlemedii durumlarda ve dzenli akkan
ak iin kme hz, kme zaman boyunca deimez. Bu durum, ideal ktrme
tanklarnda geerlidir. Pratikte kullanlan farkl ktrme ekil 6.3te sunulmutur.
Grld gibi ak yatay veya ap ynnde olabilecei gibi yukar ynde de
olabilmektedir. Ayn ekilde her bir tank iin tasarm denklemleri de sunulmutur.

ekil 6.3 ktrme Tanklar

4.2 KTRME HAVUZU BLGELER

Yatay akl dikdrtgen ideal bir ktrme havuzunda; giri, kelme, amur ve k
blgeleri olmak zere drt farkl blgenin yer ald dnlmektedir. Bir ktrme havuzu
iin bu blgelerin yaklak yerleri ekil 4.1de gsterilmitir. deal koullarda, ktrme
tanknda bulunan suya hzl bir ekilde koaglant kimyasal kartrlr ve yumaklar
herhangi bir baka kimyasal eklenmesine gerek kalmadan kerler. Ancak bu ilem birok
su koullandrma proseslerinde olanakl deildir. Ayrca yumaklatrc kimyasallarnn da
eklenmesi gereklidir.

4.2.1 Giri Blgesi

Giri blgesi, yumaklatrma alanndan dzgn bir transfer salamal ve meydana gelen
ak dalm tanka giriten itibaren batan baa dzgn bir dalma sahip olmaldr.

Normal tasarm, tanka giren tm ak batan baa yumuak bir ekilde syran artma
plakalar ierir ve tankn iindeki kk evrimleri engeller.

4.2.2 kme Blgesi

kelme blgesi ktrme tank veya havuzunun en geni ksmn oluturur. Bu alan
askdaki partikllerin kmeleri iin gerekli dinlenme alanlarn oluturur.

4.2.3 amur Blgesi

amur blgesi tankn en alt ksmnda yer alan blmdr. Bu blge kimyasal maddelerle
uzaklatrlm amurlarn saklanmas amacyla oluturulan bir blgedir. Havuz girii,
tabana yakn yerlerde yksek ak hzn kltlecek ekilde tasarlanmaldr. amur
blgesinde yksek ak hzlarnn akmasna izin verilirse amur sprlerek havuz dna
karak ktrme veriminde nemli azalmalara neden olur. amur blgesindeki
uzaklatrma ii, havuzun dibinde boydan boya hareket eden syrclar veya vakum
aralaryla yaplr.

4.2.4 k Blgesi
Havuzun k blgesi veya sava, kelme blgesinden k blgesine yumuak bir
gei salamaldr.k blgesi havuzdaki suyun derinliinin kontroln de salamakta
kullanlr. Savaklar sayesinde ktaki yksek ak hz ayarlanarak partikllerin savaa
kadar ykselmesi engellenmektedir. Bylece partikllerin kmeden havuzu terk etmesi
engellenmektedir.

4.3 DKDRTGEN KTRME HAVUZLAR

Dikdrtgen ktrme havuzlarnda partikllerin davran ekil 6.4te sunulmutur.

Grld gibi tankn uzunluu L, Genilii W ve derinlii H dir. Vo ise tankta 100%
ayrlmas planlanan en kk partikln kelme hzdr.

ktrme tanknda kal sresi (t: detention time):

t=

H
Vo

(4.13)

ekil 4.3 Dikdrtgen ktrme tankndaki blgeler

Ayn ekilde kal sresi yatay su hzna bal olarak (V) ve havuzun uzunluuna bal
olarak ifade edilebilir:

t=

L
V

Yatay su hz debi (Q) ile balantldr ve:

(4.14)

V=

Q
HW

(4.15)

Bu eitlik Denklem (4.14) te yerine konulduunda:

t=

LWH
Q

(4.16)

Grld gibi tankn hacmi bl debi, tanktaki bekleme veya kal sresinin vermektedir.
Ayn ekilde partikllerin kme hz ile ilgili tanktaki kal sresi denklemi (4.13)
yazldnda:

t=

LWH H
=
Q
Vo

Vo =

Q
LW

(4.17)

veya
Vo =

Q
Ap

(4.18)

Burada Ap: havuzun plan alan olarak isimlendirilmektedir. Buradaki Vo hz yzey yk

veya fazlalk ak hz olarak tanmlanabilmektedir.

4.4 DARESEL KTRME HAVUZLARI

Bu havuzlardaki ak ekil 4.4 de sunulmutur. Ayn ekilde yatay su ak hz V:

V=

Q
2rH

(4.18)

ekildeki hzn eiminin ise:

dh Vo
=
dr
V

(4.19)

Yukardaki iki denklem birletirildiinde:

H

2HVo
dh 2rHVo
=
dh =
dr
Q
Q

ro

rdr H =
r1

HVo 2
ro r12
Q

(4.20)

ekil 4.4 Dairesel ktrme havuzlar

Bu denklemden Vo ekildiinde

Vo =

ro2 r12

Q
Ap

(4.21)

deal bir dikdrtgen veya dairesel havuzda ykseklik:

H = Vo t

(4.22)

ekil 4.5 Partikllerin kme hz dalmlar ve ykseklikler

Yukardaki ekildende grlecei gibi Vo hzndan daha byk kme hzna sahip (V1)
partikllerin tamam tankta kecektir. Vo hzndan daha kk olan partikllerin (V2)
sadece bir ksm daha aadaki ykseklikte yer aldndan kecektir. O zaman bu
kelme oranda (R):

V
H
R2 = 2 = 2
Vo
H

(4.22)

O zaman belirli bir yzey yknde toplam ken partikln oran (ekil 4.6):
1
R toplam = (1 Fo ) +
Vo

Fo

VdF
o

(4.23)

ekil 4.6 ken partikllerin oran (taral alan Vo dan kk olup ken partikllerin
fraksiyonu).

PROJELENDRME ESASLARI
Suyun debisine bal olarak hesaplanan ktrme havuzlarndan genellikle paralel
iki tane tasarlanr. Havuzlardan birisinin tamir bakm ve temizlik sebeplerden dolay iletme
d kalabilecei dnlerek tesise en azndan iki adet paralel ktrme havuzu
tasarlanr.
Dikdrtgen ktrme Havuzlar
Dikdrtgen havuzlar W: 1.5 -7.5 m genilikte ina edilirler.
L: 75 m kadar uzunlukta olabilir.
H: 2.5 3.7 m kullanlr
ounlukla L/W: 3:1 veya 5:1 orannda alnr.
Tabandaki amur toplama ksmndaki eim:1:100 -1:200
arasndadr.
Bazen amur birden fazla koni hazneleri oluturularak toplanr.

En yaygn olarak kullanlan 30m uzunluundaki havuzlar

En yaygn olarak kullanlan 3m derinlik
En yaygn olarak kullanlan 1:100 taban eimi

Dairesel ktrme Havuzlar

Daire havuzlar
Su genellikle merkezden verilir.
ap: 75 -90 m genilikte ina edilirler.
amur toplama genellikle merkezde, eim: 1:12 -1:6
En yaygn olarak kullanlan aplar 30m olan havuzlar
En yaygn olarak kullanlan 3m derinlik

4.2 YUMAKLAARAK KME

Sulardaki partikllerin byklkleri, ekilleri ve younluklar ok eitlidir. Bu yzden
parikllerin kme hzlar deiiktir. Partikller birbirleri ile etkileim halindedir ve yaparak
byr ve kme hzlar artar. Atksuda nktrme havuzlarnda ve yumaklatrma
ileminden sonra oluan kme ilemlerinde engellenmi kme olur. Bu durumda
aadaki deney dzenei kurularak partikllerin kme hz dalmlarnn bilinmesi
gerekir. . Kolonun ap 1.3 2m arasnda olmaldr yzeydeki etkileri (wall effect) azaltmak
iin. Ayrca scaklk deiimine izin verilmemelidir ve deney durgun artlar altnda
yaplmaldr. Farkl ykleklikte yer alan numune noktalarndan farkl zaman aralklarnda
numuneler alnarak AKM giderimi her numune noktasnda belirlenir (ekil 4.7).

ekil 4.7 Kesikli kme deney dzenei (engellenmi kme)

Her bir numune noktasndaki AKM giderimi belirlenirken ilk bataki AKM deriimine gre
hesaplanr (yzde olarak). Bu durumda farkl numune noktalarnda zamana karlk AKM
giderimi izilir (ekil 4.8).

ekil 4.8 kme grafii (Engellenmi kme)

Vo: yzey ykleri (overflow rate tama hzlar) bulunurken her bir %AKM giderimi iin x
eksenini kestii nokta kullanlr. rnein RC erisi iin yzey yk deeri:

Vo =

H
tC

(4.24)

Burada H kolonun toplam ykseklii ve tc de Rc iin x-eksenin kesildii zamandr. Bu

durumda zaman=tc iin toplam giderilen AKM miktar hesaplanrken:

RT = RC +

H2
(R D R C ) + H1 (R E R D )
H
H

(4.25)

rnek:
a) Bir endstriyel atksuyun debisi 7570 m3/gn ve AKM 329 mg/L dir. Bir nkeltim tank
tasarlanacaktr bu nedenle kesikli ktrme deneyleri 20.5cm ve boyu 3.05m olan bir
kolonda gerekletirilmitir. Farkl numune noktalarnda elde edilen AKM giderim yzdeleri
aadaki tabloda verilmitir. Bu verilere gre yumaklaarak kme verimlerini ieren
grafii (ekil 4.8) oluturunuz.
Zaman
(dakika)
0
10
20
30
45
60
90

H=0.61m
0
28
48
68
70
85
88

H=1.22m
0
18
39
50
56
66
82

H=1.83m
0
18
25
34
53
59
73

H=2.44m
0
12
27
31
41
53
62

H=3.05m
0
*
*
*
*
*
*

* kat yzdesi art gstermitir.

ncelikle verilen datalara gre aadaki grafik oluturulur:

Daha sonra bu grafik yardm ile her bir giderim yzdesi iin okumalar yaplarak aadaki
grafik izilebilir.

b) Bu verilere gre gelen AKM %65i giderilmesi amalandnda tankta kal sresi ve
yzey ykn tasarlaynz.
ncelikle izilen grafikten farkl R deerlerinde x-ekseni kesiimleri (toplam sreler
belirlenir. rnein R=20% iin kme sresi t=16 dakika olarak yukardaki grafikten
okunabilir. Bu durumda bu partikllerin kme hzlar:
Vo =

3.05m 60dak 24sa

m m 3

= 274.5

16dak 1sa 1gun

gun m 2 gun

Bu sre iinde ken partikllerin fraksiyonu bulunurken ise yukardaki grafikte 16. Dak
yukarya doru dikey bir doru izilir. izilen R erilerin orta noktalar iaretlenir ve
iaretlenen bu noktalara karlk gelen ykseklik (h) deerleri bulunur.

Yukardaki grafikten
R: 20-30% ortas (25%)
R: 30-40% ortas (35%)
R: 40-50% ortas (45%)
R: 50-60% ortas (55%)
R: 60-70% ortas (65%)

R T = 20 +

h=2.04 m
h=0.88 m
h=0.61 m
h=0.40 m
h=0.24 m

2.04
(30 20) + 0.88 (40 30) + 0.61 + (50 40) + 0.40 (60 50) + 0.24 (70 60)
3.05
3.05
3.05
3.05
3.05

= %33.7

Benzer ekilde hesaplanan yzey ykleri ve kme fraksiyonlar aadaki tabloda

sunulmutur.

kme sreleri
Dakika, (saat)
16 (0.27)
33 (0.55)
46 (0.77)
68 (1.13)
96 (1.60)

Vo Yzey yk
m3/(m2-gn)
275
133
95.3
64.8
45.6

R%
ken AKM fraksiyonu
33.7
48.7
56.7
63.8
68.6

b) Tankn boyutlar ne olmaldr (ap ve derinlik).

RT = RC +

H2
(R D R C ) + H1 (R E R D )
H
H

4.3 ENGELLENM (BLGESEL) KELME

Bu durumda partikller sanki bir faz oluturuyormu gibi ayn kme hzlar ile kerler.
zellikle aktif amur sistemlerinde son keltim tanknda bu tr kme davranlar
gzlenir. Partikl deriiminin artmas partikller arasndaki etkileimi artracaktr. Bu
nedenle partikller birbirleri ile etkileirken ayn zamanda benzer kme hzlarna sahip
partikller bir blge oluturur gibi keceklerdir. Bu durumda farkl blgelerdeki ara
yzeylerin hzlar ve deriimleri llerek kme hzlarna karlk zaman grafii elde
etmek mmkndr.

ekil 4.9 Engellenmi kme

zellikle aktif amur sisteminde yer alan son keltim tanklarnda engellenmi kme
sistemi uygulanr. n ktrme tanklarnda ise yumaklamal kme daha kullanldr.
Aktif amur sisteminde kullanlan bir son keltim tanknda oluan fazlar ekil 4.10 da
gsterilmitir. Grld gibi su ortadan verilmekte ve yanlardan temiz su toplanmaktadr.
Bu durumda partikllerin tanma aks (kg/(sa-m2)oluan

ekil 4.10 Son ktrme (aktif amur sistemi sonras)

Bu durumda partikllerin blgesel hzla tanma aks (kg/sa-m2):

G s = C t Vt
(4.26)
Bu denklemde Gs yerekimi ile partikl aks, Ct kat konsantrasyonu, Vt blgesel
hz (engellenmi hz) olarak tanmlanmtr.

ekil 4.11 Kat aksnn deriim ile balants

Partikller aa yndeki suyun hz ile de tanacaktr:

Vb =

Qu
Ap

(4.27)

Burada: Vb: aa yndeki suyun ortalama hz

Qu: aa yndeki debi
Ap: plan alan (yzey alan)
Sonu olarak toplamda ak:

G t = Gs + G b = Ct Vt + Ct Vb

(4.28)

ken partikllerin birim zamandaki miktar ise:

M t = Q 0 C0 = Q u C u

(4.29)

Burada Mt: ken partikllerin ktlesel hz,

Co: giriteki kat madde deriimi
Qo: giriteki debi
Qu: ktaki debi
Bu durumda gerekli olan minimum yzey alan:

A=

M t Q 0C0
=
GL
GL

(4.30)

GL bu denklemde minimum aky belirtmektedir. Yukardaki denklemde aadan k

debisi yazldnda (Mt/Cu=Qu)

Vb =

Qu
Mt
G
=
= L
A p C u A Cu

(4.31)

Bu denklemin sonularnn grafiksel gsterimi ekil 4.12de verilmitir. kta istenilen bir
kat deriimi belirlendiinde eriye teet izildiinde y ekseninin kesiimi minimum aky
verir. Eim ise engellenmi kme hzn verir. Eim noktasndaki deerler belirlenerek Gs
(yerekimi aks ve bu akdaki deriim) bulunabilir.

ekil 4.12 Minimum kat aksnn bulunmas

BLM 5
FLTRASYON

Filtrasyon kat-sv ayrmdr; bir filtre ortam kullanarak ok kk boyuttaki askdaki kat
partikllerin sudan ayrlma ilemidir. Su ve atksu artmnda kullanlr. Su artmnda
kimyasal olarak birlemi askdaki partikllerin ayrlmas ise suyun kalitesinin artrlmas
amalanr. Atksu artmnda ise filtreler a) ilem grmemi ikincil artm k atksularnda
b) kimyasal ilem grm ikincil artm k atksularnda c) Kimyasal ilem grm ham
atksularda
Filtreler kullanlan ortam eitlerine gre snflandrlacak olursa:
a) Tek-ortaml filtreler: tek filtre ortam var, ounlukla kum veya antracit
b) kili (dual) ortaml filtreler: iki filtre ortam var, ounlukla kum ve antracit
c) oklu ortaml filtreler: filtre ortam, ounlukla antracit, kum ve garnet (bir
eit silika bazl mineral, lal ta??)
5.2 TEK ORTAMLI FLTRELER
Su artmnda kullanlan hzl kum filtreleri genellikle yerekim akl ve ak beton
yaplardr.

Su artmnda ounlukla yerekimli hzl kum filtreleri kullanlmakla beraber ayrca basnl
kum filtrelerinin de kullanld gzlenmektedir.
Bir hzl kum filtesi alma esnasnda ncelikle kat partikller yzeyde birikmelere neden
olacaktr. Ancak zaman getike filtrenin alt ksmlarna doru kat partikller hareket
edeceklerdir. Hzl kum filtrelerinde filtre ortamnn sadece yzeyi deil ayrnca derinlii de
aktiftir ve ayrmda aktif rol alrlar. Yumaklar (AKM) filtre ortamnda birikmeye baladka
filtrede hidrolik yk kayb olumaya balayacaktr. Aada bir hzl

5.3 HIZLI VE YAVA KUM FLTRELERNN KARILATIRILMASI

Filtre hz, filtrenin birim yzey alanndan birim zamanda szlen su miktar olarak
tanmlanmaktadr.
V=

Q
A

m3

m 2 sa

(7.1)

Tablo 7.1 Hzl ve yava kum filtrelerinin karlatrlmas

Tablodan grld gibi hzl kum filtrelerindeki hz yava kum filtrelerinkinden 10

kat daha fazla hzlara ulalmaktadr. Temizleme ilemleri ve aralklarnda da her iki filtre
tipi ok byk farkllklar gstermektedir. Yava kum filtrelerinde tkanma olduunda st
tabaka syrlrken hzl kum filtrelerinde geri ykama yaplr. Bunlara ek olarak yava kum
filtrelerinde elaman ihtiyac az, iletme masraflar dk ve iletmesi kolaydr. Ayrca,
yava kum filtrelerinde kan suyun biyolojik zellii hzl kum filtresindekine gre daha
iyidir. Bu nedenle arazinin msaade ettii yerlerde yava kum filtrelerinin yaplmas
uygundur.

5.4 FLTRASYON HDROL

Gzenekli ortamdaki ak hz yk kaybna baldr. Darcy kanununa gre:

V = k.I = k

H
L

H=

V
L
k

(7.2)

Burada V: filtre hz (Q/A)

H: yk kayb
k: geirimlilik katsays
L:yatak kalnl

ekil 7.3 Gzenekli ortamdaki ak

Filtrasyon ilemlerinde yk kayb hesaplar Kozeny-Carman veya Baki Ergun
denklemleri yardm ile hesaplanr. Kozeny-Carman denklemine gore
Ho =

180 (1 p o )2 V
L
g
Po
d 2h

(7.3)

Burada Ho: filter yatann balangtaki yk kayb

v:kinematik viskozite, m2/s
Po: temiz filter yata porozitesi
V: filtrasyon hz, m/s
dh: filtre malzemesinin hidrolik ap
L: filtre yata kalnl, m
Filtre ortamndaki partikllerin boyut dalmlar farkllk gsterir ve hidrolik bir ap
tanm gereklidir. Filtre ortamndaki partikl boyut dalm elek analizleri yaplarak elde
edilir. Hidrolik dane ap (dh) tanm olarak:
d h = d s

(7.4)

ifade edilmitir. Burada ekil katsays ve ds spesifik dane apdr. ekil

katsays tanmlanrken partikllerin kresellikten ne kadar uzaklatn bildiren bir
parametre tasarlanmtr ve bu parametrenin deeri her zaman 1den kktr. Bu tanma
gre partikller kreye yaklatkta ekil faktr 1e doru yaknlamaktadr. ekil
katsays:

es deg erkurenr yzeyalan

e deg erkreninhacmi
=
1
partiklnyzeyalan
partiklnhacmi

(7.5)

rnein partikln yzey alan ve hacmi Ap ve Vp olsun. Bu durumda edeer

krenin yzey alan ve hacmi:
A kre = d 2
Vkre =

d 3
6

(7.6)

Bu denklemler yukarda tanmlanan ekil faktr denklemine yerletirildiinde:

Ap
Vp

6
d

(7.7)

elde edilir. Bir partikl iin Ap/Vp (partikln yzey alannn hacmine oran) spesifik
alan (Sv) olarak tanmlanr. Bu nedenle kresel bir partikl iin
Sv =

Ap
Vp

6
d

(7.8)

Kresel olmayan bir partikl iin ise:

d=

6
Sv

(7.9)

eklinde tanmlanr. Bir filtre yatanda partikllerin hacimsel oran (1-Po) ile ifade
edildiinden

Sv =

6
(1 Po )
d

(7.10)

Bir filtre yatann spesifik dane ap ise aadaki elek analiz sonularna gre elde
edilebilir.
W3
W1
W2
Wn
W
=
+
+
+ ... +
d s 1 s1 .s 2 1 s 2 .s 3 1 s 3 .s 4
n s n .s n +1

(7.11)

Burada s1,2.. ve W deikenleri elek aplarn ve elein zerinde kalan kumun

arlk yzdesini gstermektedir.
Kozeny-Carman denklemi NRe<10 iin geerlidir. Ancak geri ykamalarda zellikle
filtre ortamndaki boluklardaki suyun hz ok yksek deerlere ulaabilmektedir. Baki

Ergun denklemi ise laminar ve turbulent aklar iin geerlilidir. Bu nedenle yk kayb iin
Baki Ergun denklemi kullanm daha doru sonular verir.

(1 p o ) S v V 2
H
(1 p o )2 S v
= 150

V + 1.75
g Po 3 6
L
6 g
Po 3
2

(7.12)

Burada Sv: spesifik alan olarak tanmlanr.

Ergun denkleminde ikinci terim kinetik enerjiden olan kayplar ifade eder ve hz
arttka nem kazanr. Dikkat edilirse ilk terim Cozeny-Carman denklemi ile ayndr.

7.5 FTRELERDE BASIN DYAGRAMLARI

Bir filtrede yatak kalnl L ve filtre yatann zerindeki su ykseklii h ise
aadaki basn diyagram izilebilir:
Hzl kum filtrelerinde partikller filtre yzeyine adsorbe olurlar ve bu nedenle filtre
ortamndaki her bir partikl nemli bir toplaycdr. Partikller filtre ileminden nce belirli
ilemlerden geerek tutuculuk zellikleri artrlr. Filtrasyon ilemi esnasnda iki nemli sre
vardr.
Tq: fitrasyon kndaki suyun kalitesinin saland toplam sre
Tr: filtre yatanda izin verilen maksimum yk kaybna ulald sre

15-20 dak

Zaman

Zaman

Tq

Tr

ekil 7.4 Filtrasyonda nemli sreler ve tanm

Filtre ortamnn hangi periyotta ykanacna karar verilirken bu sreler gz nnde
bulundurulur.

Hzl kum filtrelerinde basn deiimleri aadaki ekilde gsterilmitir. En nemli

sorun filtre ortamnda negatif basnca dmesini nlemek gerekir. Bu nedenle filtrelerde
maksimum yk kayb tanmlanr.

ekil 7.5 Filtrelerde basn dalm

t3>t2>t1
Su
Negatif
basn

H
1

t3
L

Filtre
ortam

t1

t2

l1

ekil 7.6 Filtrelerde negatif basn oluumu

ekil 7.6 da gsterilen filtre yatanda yer alan ve tabandan ykseklii l1 olan 1
noktasnda Bernoulli denklemi yazlrsa:

Patm + gH = P1 + g l1 + gh L, o 1

(7.13)

Burada hL,o-1 su yzeyi ile 1 noktas arasndaki basn kaybn ifade etmektedir. Bu
durumda yukardaki eitlikten P1 ekilirse:

P1 = Patm + gH g l1 gh L, o 1

(7.14)

Bu durumda 1 noktasnda basn atmosferik basntan dk olabilme ihtimali

vardr. Bu durumda hava kabarcklar filtre ortamna yapr ve verimin dmesine neden
olur. Ayrca bakterilerin CO2 karmalar da filtre ortamnda hava kabarcklarnn
olumasna neden olabilir.

7.6 HIZLI KUM FLTRELERNN GER YIKAMA

Geri ykamada filtre yatana yapan maddelerin sklp atlmas amalanr. Ama
filtre malzemesinin kaybolmamas gerekir. Filtre yata suyun belirli hz iin yatkan yatak
halini alr. Bu hzdan daha da yksek hz deerlerinde filtre ortamnn suyla birlikte
atlabilecei aikardr. Yatkan yatak olma durumunda yukar doru olan kuvvet (basn
dmesi) aa yndeki kuvvet (yatan su iindeki arl) ile dengededir:
g Z A = (1 p ) L (S )g A

(7.15)

Burada Z:geri ykamadaki filtre yatann yk kayb

L:yatak kalnl
A:filtre yzey alan
Yukardaki eitlikten geri ykamada filtre yatann yk kayb ekilirse:

Z = (1 p ) L

(S )

(7.16)

elde edilir. Geri ykamada dier bir parametre yatak kalnlnn genileme
yzdesidir. Yatkan durumundaki yatak kalnl daha yksek olacak ve porozite de
deiecektir. Yatan genileme yzdesi:
L L
P P
E= e
x100 = e
L
1 Pe

(7.17)

Le ve Pe filtre yatann geniledikten sonraki kalnln ve porozitesini

gstermektedir. Geri ykamada fazla su kullanlmamal ve toplam filtre edilmi suyun %1-2
orannda olmaldr. Geri ykama sresi ortalama olarak 5 dakika srer. Geri ykamadaki
toplam yk kayb:

H = H taban + H yatak + H boru

(7.18)

Filtre yatann tabanndaki yk kayplar da borulardaki yk kaybna benzer ekilde

hesaplanabilir. Tabandaki deliklerden su akarken hz alan kld iin hzlanacaktr.

ekil 7.7 Filtre ortam tayclar

Vo =

V
V
=
A f (buzulmekatsayisi) A

(7.19)

Bu eitlikte Vo suyun deliklerden geerkenki hakiki su hzn gstermektedir. A

filtre yatann alann belirtirken Af ise suyun ak alann yani delik alanlarn
gstermektedir. Tabnda bulunan deliklerin apna ve saysna bal olarak ak alan
deiecektir. Alannn bzlme katsays 0.7 olarak alndnda, nd kadar delik olduu ve
her bir deliinin apnn da dd olduu dnldnde yk kayb (Vo/2g):
Vo
8
V2
V2
H Taban =
=
=
2g 2 g (0.7 )2 n 2 d 2 6 n 2 d 2
d
d
d d

(7.20)

7.7 HIZLI KUM FLTRELERNN TASARIMI

Hzl kum filtrelerinde hz ortalama olarak 5 -15 m3/(m2-sa) olarak alnabilir. Seilen
hzda debiye bal olarak filtre alan hesaplanabilir. Genellikle debinin deiim gsterdii
gz nnde bulundurulduunda debinin 1.5 katn karlayacak filtrasyon sistemi tasarm
daha uygun olacaktr:

A=

1.5 Q
V

(7.21)

Hesaplanan filtre alanna gre ka tane filtre yerletirileceine karar verilirken

uygulamalardan elde edilen gzlemlere gre debiye bal olarak filtre says:

n = 12 Q

(7.22)

Bir filtrenin yzey alan a ile gsterilirse:

A = a (n 1) veya A = a (n 2)

(7.23)

Burada n yerine n-1 veya n-2 kullanlmasnn nedeni 1 veya 2 filtrenin ykamada
olabilecei varsaymndandr. Genellikle filtre saysnn 4 ten az seilmemesi ve bir filtre
yzey alannn 10-20 m2 den kk ve 100-200m2 den byk olmamas nerilir.