FİZ341 Çevresel Radyoaktivite Ders Notlari: Prof. Dr. Hüseyin AYTEKİN

FZ341
EVRESEL RADYOAKTVTE
DERS NOTLARI
Prof. Dr. Hseyin AYTEKN
BE Fen-Ed. Fak. Fiz. Bl.
ERK
BLM 1:
EVRESEL RADYOAKTVTE KAPSAMI VE TARHES
BLM 2:
RADYOAKTVTE VE BRMLER
BLM 3:
RADYASYON KAYNAKLARI
BLM 4:
RADYASYON DOZLARI VE STANDARTLARI
BLM 5
RADYASYONDAN KORUNMA
Prof. Dr. Hseyin Aytekin
1. HAFTA: EVRESEL RADYOAKTVTE KAPSAMI VE

TARHES
Gnlk yaantmzda karlalan radyasyonun nemli bir ksm

doal kaynaklardan ileri gelmektedir.
Dnyamzn havasnda, suyunda, topranda doal olarak bir miktar
uranyum, toryum ve potasyum-40 gibi radyoaktif maddeler
bulunmaktadr.
Radyoaktif madde atomlar kararsz olmalar nedeniyle kararl hale
gelirken tanecik veya dalga eklinde enerji (doal radyasyonlar)
yaynlarlar.
Bu radyasyonlar, iyonlayc etkilere sahiptirler. nsanlar da
yaynlanan bu radyasyonun etkisi altndadrlar.
KAPSAM
evresel radyoaktivite, yaadmz

maddelerin aratrlmasdr.
90Sr, 99Tc, 131I, 134Cs, 137Cs
evrede
bulunan
radyoaktif
ve dierleri: insan aktivitesi sonucu olarak
yeryznde bulunurlar.
40K, 232Th
ve 238U: Doal olaylar nedeniyle yeryznde bulunurlar.
3H
Baz doal izotoplarn konum ve konsantrasyonu, zellikle

aktivitesinden etkilenebilir.
40K,
ve 14C gibi birka izotop ta: Hem doal ve hem de insan aktivitesi
neticesinde evremizde bulunurlar.
210Pb,
14C;
doutan
insan
vcudunda
238Uinki,
bulunan
insan
radyoaktif
elementlerdir.
BLM 1: EVRESEL RADYOAKTVTE KAPSAMI VE TARHES
KAPSAM
Radyoaktif serpinti: Atmosferde gerekletirilen nkleer bomba
denemeleri sonucu meydana gelen radyoaktivite evre kirliliine neden
olan en byk yapay radyasyon kaynadr.
Nkleer g santralleri: Uranyumdan oluan nkleer santral
madencilii, uranyumun santralde kullanlmas ve atk haline geldikten
sonra depolanmas esnasnda evreye ok az radyoaktif madde salnr.
Tketici rnleri: televizyonlar, duman dedektrleri, fosforlu saatler,
paratonerler ve lks lambalar az miktarda da olsa radyoaktif madde
ierirler. Kmr ve fosfat kayalar uranyum, radyum, potasyum-40 ve
toryum ierirler.
TARHE
evresel radyoaktivite ve iyonize radyasyona ilgi, 1945 ylnda
New Mexico lnde ilk atom bombasnn patlatlmasyla artrmtr.
Radyolojik evre allmasnn nemi, 1950 ve 1960 l yllarda
nkleer silahlarn atmosferde test edilmesiyle yeni bir boyut kazand.
Nkleer santral kazalar, radyoaktivitenin iyi anlalmas ve onun
dnyamz zerindeki etkisinin ilk olarak farkna varlmasn salad.
Dnyada gnmze kadar meydana gelen 3 nemli nkleer
santral kazas:
1957: Windscale(ngiltere)
1979: Three Mile Island(ABD)
1986: ernobil (Ukrayna)

ERNOBL KAZASI
ernobil nkleer g istasyonundaki kaza sonucunda, byk
miktarda radyoaktif madde evreye yaylmtr.
Kazadan sonra 10 gnlk zaman dilimi iinde, radyoizotoplarn
deien meteorolojik artlara bal olarak farkl dorultulardaki
rzgrlarla kuzey yarm kreye yaylm ve ciddi boyutlarda
radyoaktif kirlilie neden olmutur.
Bu kirlenmeye neden olan nemli radyoizotoplar, 131I, 134Cs ve
137Cs dir.
Santralden kan radyoaktif bulut, lkemize de ulam ve baz
blgelerde yaan yamurlarla birlikte yere inerek besin maddelerinin
kirlenmesine neden olmutur.
Trakya ve Dou Karadeniz Blgesinde, radyasyon bulutunun geii
srasnda ok yamur aldklar iin 100.000 kiilik bir topluluk lke
ortalamasnn zerinde bir radyasyona maruz kalmtr.
RADYOAKTVTENN KEF
Wilhem Conrad Rntgen (1895): Katot nlarndan farkl zellikte
olan ve havada birka mm yol alan X-nn kefetti.
Becquerel (1986): Radyoaktiviteyi kefetti, uranyum tuzunun
kendiliinden ve srekli olarak ma yaptn aklad.
Mary Curie (1898): Uranyum bileiklerinin aktivite miktarnn mevcut
uranyum miktar ile orantl olduunu yaynlad.
Daha sonra bizmut, polonyum ve uranyum gibi yeni radyoaktif
elementler kefedildi.
Mary Curie (1910): Saf Ra metalini elde etti.

EVRESEL RADYOAKTVTE: LK ALIMALAR

Hans Geitel ve Wilson (1905): havann radyoaktif bileen ierdiini
kefettiler.
C.T.L. Wilson (1902): Yamur suyundaki 30 dakika yar mrl
radyoaktivite kefettiler.
Wilson (1905): Rradyoaktivitenin yamurla havadan alndna
karar verdi.
Wilson daha sonraki almasnda, yamuru baryum klor ve slfrk
asitle ktrerek havadan radyoaktiviteyi kard.
Mc Lennan: uzun sreli kar ya ile havadaki radyoaktivitenin
azaldn gzledi.
EVRESEL RADYOAKTVTE: LK ALIMALAR
Ester
ve
Geitel
(1902):
Maaralardaki
hava
iinde
yksek
konsantrasyonlarda radyoaktivite olduunu fark ettiler. Havadaki radyoaktivite
artnn maara iindeki toprak ve kayalardan ileri geldii sonucuna vardlar.
Yerin kendisi srekli ve dereceli olarak radyoaktivite retmekte ve bu da
havaya diffze olmaktayd.
H. Ebert ve P. Ewers: Radonun radyoaktivite yaymnn yar mrn 3.2 g

olarak ltler. Bu 222Rnun bugnk modern deeri 3.82 gn deerine ok
yaknd.
Ebert, topraktan radon salnmn gzledi ve bunun radyumun bozunumu ile

kan radon gazna zde olduunu grd. Buna gre, radyum ve uranyum
aka normal topran bir bileeniydi.
Rutherford (1905): Havadaki radyoaktivite ieriinin, lmn yapld

yerdeki topran radyum ierii ile deitiini aklad.

10
2. HAFTA: RADYASYONUN ETKLER

Radyayonun insan sal zerindeki zararl etkileri: radyasyon
yanklar, radyasyon hastalklar, doal mr sresinin ksalmas,
kanser ve kaltmsal bozukluklardr.
ok yksek miktardaki radyasyon dozuna maruz kalnmada ise
lmler bile olabilir.
Becquerel ve Curieler radyoaktif maddelerle altklarndan ciddi
ekil radyasyondan zarar grmlerdir.
1905 ylnda ar derecede radyasyona maruz kalmann kansere
neden olduu bilimsel olarak ispatlanmtr.
Genetik bozukluk: 1920 de bcekler zerinde yaplan almalar
radyasyonun genetik bozukluklara neden olduunu gstermitir. Bu
gerei ortaya karan Herman Mler Nobel bar dl kazanmtr.

11
RADYASYONDAN YARARLANMA
Tbbii uygulamalar: Radyasyonla grnt elde edebilme (radyoloji) ve

radyasyonla hcre ve tmrleri yok edebilme (radyoloji). Bu iki zellii
dolaysyla radyasyon tehis ve tedavide nemli rol oynar.
Endstriyel uygulamalar: X ve gamma nlarndan yararlanarak rntgenleri

ekilen endstriyel rnlerin (borular, buhar kazanlar, her trl makine
aksamlar v.s) herhangi bir hata ierip iermediinin saptanmas.
X ve gamma nlar ile yaplan bu iki almandan her ikisine birden

radyografi ad verilir.
Tarmda: Radyasyondan yararlanarak mutasyona uratlan tohumlar daha

verimli olmaktadr.
Akarsularda debi lm, barajlarda su kaaklarnn tespiti gibi endstriyel

uygulamalar da vardr.

12
RADYASYONDAN YARARLANMA
yonlatrc radyasyonlarn meydana getirdikleri iyonizasyon

yaayan organizmalarda ok nemli hasarlar meydana
getirdiklerinden tpta da ok yaygn bir ekilde hastalklarn tehis
ve tedavisinde kullanlmaktadr.
TEHSTE RADYASYON KULLANIMI
131I
(az ve damar yoluyla) troid grntlemede ve bbrek

izlemede kullanlr. 99mTc beyin taramada kullanlr, beyinde
tmer varsa bu element orada younlar, yani orada aktiflik artar.
X-n ya da vcuda zerk edilen radyoizotopla bilgisayarl

grntleme CAT ve PET teknikleri kullanlmaktadr.

13
TEDAVDE RADYASYON KULLANIMI
Tedavide nkleer radyasyonlarn kullanlmasnn amac, kanser tmr

veya sper aktif troid bezi gibi, vcuttaki istenmeyen veya iyi almayan
dokularn yok edilmesidir.
Bu etki, nkleer radyasyonlarn iyonlatrma yeteneinden

kaynaklanmaktadr. Bu da yle olur:
i. Gelen radyasyonlar nlanan madde molekllerindeki atomlar iyonlatrr

(10-16s de). Bu daha ok su molekllerini (duyarl molekller) iyonlatrma
eklinde olur. nk insan vcudunun ~ %80 i sudur.
H2O
ii. yonlam molekller kimyasal reaksiyonlarla dier uyarlm moleklleri

veya serbest kkleri meydana getirirler (10-15 ile 10-3 s aralnda).
H2O++e-
H2O++e-
H2OBLM 1: EVRESEL RADYOAKTVTE KAPSAMI VE TARHES
14
TEDAVDE RADYASYON KULLANIMI
Bu iyonlar kararsz olup OH ve H
H2O+
OH ve H serbest kkleri hidrojen ieren organik maddelerde su ve

hidrojen gaz kyla birlikte R serbest kkn aa karr.
iii. Bu serbest kkler birleerek molekler dzeyde karmak biyolojik yaplar

oluturabilirler ve onlarn biyolojik fonksiyonlarn deitirirler.
H+ +OH
ve
H2O-
kklerini meydana getirirler:

OH- + H
15
BLM 2
RADYOAKTVTE
Radyoaktivite, atom ekirdeklerinin kendiliinden bozunumudur. Bu
olay esnasnda ekirdek alfa ( ) ve beta () paracklar veya
elektromanyetik radyasyon (gamma n( )) yaynlar.
Radyoaktiflikten yaynlanan nlar, nfuslanma glerine gre,
ayr tipte snflandrlabilmektekiler:
Bir tipi, ancak bir kt parasna nfus edebilmektedir.
kinci bir tipi alminyumdan 3 mm kadar ilerleyebilmekte,
nc bir tipi ise olduka girici olup bir kurun levhaya birka
santimetre nfuz edebilmektedir (ekil 2.1).
Her tip n, magnetik alanda farkl bir kvrlma gstermektedir (ekil
2.2).
16
RADYOAKTF BOZUNMA ETLER

, ve -nlar
XX X X X X
XX X X XX
XX X X X X
Magnetik Alan
(sayfa iine doru)
Radyoaktif
rnek
Kurun
Blok
ekil 2.2. Alfa beta nlar manyetik alanda zt ynlere saptklar

halde gama nlar hi sapmamaktadrlar
ekil 2.1 alfa, beta ve gamma nlarnn
durdurulmas
BLM 2: RADYOAKTVTE
17
RADYOAKTF BOZUNUM
Uranyum ve toryum ieren doal minerallerin radyoaktif bozunumlar,

Dnyann ya mertebesinde yar-mre sahiptir.
Balangta nkleonlarn birleimi ile oluan ksa yar-mrl ekirdekler

bozunarak yok olduklarndan bugn sadece uzun yar-mrl ekirdekler
gzlenmektedir.
235U ve 238U
Doal olarak bulunan radyoaktiflie ilaveten laboratuarlarda nkleer

reaksiyonlarla radyoaktif ekirdekler retilmektedir.
Bu tarihte ilk kez, 1934 te Polonyumun doal radyoaktif bozunumundan

kan -paracklarnn alminyumu bombardman ile radyoaktif 30P
izotopunun oluumu ile gereklemitir.
olduka uzun mrl olmasalard bugn doada hi uranyum

kalmayacak ve nkleer sektr ya da silah olmayacakt.

BLM 2: RADYOAKTVTE
18
ALFA BOZUNUMU
Alfa bozunumu, ekirdein
yaynlamas ile olur.
kendiliinden
Alfa parac, iki protonla

ekirdeinden oluur.
iki
ntrondan
bir
alfa
veya
bir
parac
helyum
Alfa parac, baz radyoaktif atomlarn bozunumu sonucu,

ekirdeklerden kan yksek hzl paracklardr. Yk ise +2e
kadardr.
Ktle ve hzlar dikkate alndnda, alfa paracklar, abuk yavalar
ve fazla uzaa gidemezler. l derilerden geemezler.
.
Hemen hemen btn -yayclar, doal olarak grlen ve radyoaktif
materyal olan uranyum, toryum ve onlarn rnleridir.
BLM 2: RADYOAKTVTE
19
ALFA BOZUNUMU
genellikle, beta () ve gama ( )
-radyasyonu
radyasyon ile karm
halindedir. ekil 2.3 de 226Ran Rna bozunumu grlmektedir:
226
88
4
Ra 222
Rn
+
86
2 +
Kararsz ekirdek, direkt alfa bozunumu ile kararl duruma geebilecei gibi
alfa bozunumu ile ekirdein bir uyarlm durumunda kalabilir ve buradan
da gamma bozunumu ile kararl duruma (taban duruma) geebilir. ekil 2.3
bir AX ekirdeinin alfa bozunumunun temsili emasn gstermektedir.
AX
A-4Y*
A-4Y
ekil 2.3 Alfa bozunumunun ematik gsterimi

BLM 2: RADYOAKTVTE
20
BETA BOZUNUMU
ki tip beta bozunumu vardr; - (elektron) (ekil 2.4) ve + bozunumu

(pozitron) (ekil 2.5). Elektron yakalama olay ise, pozitron bozunumu
ile rekabet halindedir. Beta bozunumu yapan ekirdek (AX) direkt olarak
taban duruma (karal) geebilecei gibi nce beta bozunumu ile
uyarlm duruma geip (AY* ardndan gamma bozunumu ile taban
duruma geebilir (AY).
A
Y*
ekil 2.4 Beta bozunumu emas
BLM 2: RADYOAKTVTE
21
BETA BOZUNUMU
Beta (+) parac elektronla zde olup ekirdekten
kan paracktr. -parac (-e) ykl olup ktlesi paracnnkinin 1/7347 sine eittir.
-paracklar, -paracklarna gre daha fazla nfuz
eder. Bu nedenle bu paracklar deriyi rten l
tabakadan geip canl dokuya zarar verebilir, fakat i
organlara nfuz edemez.
Vcuda yakn kaynaktan yaylan -paracklar, canl
dokuya ve gz merceine zarar verebilir. Biyolojik ve
tbbi aratrmalarda kullanlan birok izotop aktiftir.
BLM 2: RADYOAKTVTE
22
GAMA BOZUNUMU
ekirdein gamma bozunumu, alfa ve beta yaynm ile birlikte olur.
(ekil 2.4).
Gama nlar, uyarlm durumda kalan ekirdein bozunumu ile
yaynlanr.
Gama radyasyonu, elektromanyetik dalga olmalar bakmndan
alfa ve beta radyasyonundan farkldr.
Gamma nlar, x-nlarndan orijinleri bakmndan farkldr.
Aratrmalarda yaygn olarak kullanlan yayclar,
ve 131I dur.
BLM 2: RADYOAKTVTE
51Cr, 59Fe, 125I
23
RADYOAKTF BOZUNUM KANUNU
Herhangi bir radyoaktif izotopun makroskopik bir rneindeki ekirdeklerin

hepsi ayn anda bozunmaz.
Radyoaktif bir rnekte, verilen bir zaman boyunca, ka tane ekirdein

bozunacan ve her ekirdein bulunduu her saniyede ayn olaslkla
bozunacan syleyebiliriz.
ok ksa bir t zaman aralnda olan bozunmalarn says N, t ve

mevcut radyoaktif ekirdeklerin says ile orantldr:
N = N t.
(2.1)
, bozunma sabiti (s-1), bir orant sabiti olup farkl izotoplar iin farkldr.
(Birim zamanda bozunan ekirdeklerin toplam ekirdek saysna oran)
Daha byk , daha byk bozunma hz ve daha ok radyoaktif izotop

anlamn verir.
BLM 2: RADYOAKTVTE
24
AKTFLK VE YARI MR
stel bozunma ifadesi, aadaki ekilde elde edilir:
N = N 0 e t
(2.2)
radyoaktif bozunma kanunu, verilen bir rnekteki

ekirdeklerin saysnn stel olarak azaldn syler.
Yar-mr: Balangtaki aktivitenin yarya dmesi iin geen sre ise

olarak tanmlanr:
T1 / 2 =
ln 2
radyoaktif
0693
(2.3)
Aktiflik: Bozunma hz veya saniyedeki bozunmalarn says basit bir

rnekte dN/dt dir:
dN
= N = N 0 e t
dt
(2.4)
BLM 2: RADYOAKTVTE
25
AKTFLK VE YARI MR
Bilinen radyoaktif izotoplarn yar-mrleri, 10-22 s kadar ksa

sreden ~ 1021 yl kadar uzun bir sreye kadar deiir.
t=0 da aktiflik,
dN
= N 0
dt
(2.5)
bir t anndaki aktiflik,

dN dN t
=
e
dt dt 0
(2.6)
BLM 2: RADYOAKTVTE
26
AKTFLK VE YARI MR
rnek 2-1:
14C
izotopunun yar-mr 5730 yldr. Bir rnek, belli zamanda

1.00x1022 tane
ekirdei ieriyorsa aktivitesi nedir?
zm 2-1:
0.693
0.693
=
= 3.83 x10 12 s 1
7
T1 / 2
(5730 y ) x (3.156 x10 s / y )
Bir yl, (60)x(60)x(24)x(365)=3.156x107 s
dN
= N = (3.83x10 12 s 1 ) x(1.00 x10 22 ) = 3.83x1010 bozunum/s.
dt
BLM 2: RADYOAKTVTE
27
RAYOAKTVTE VE RADYASYON BRMLER
1. ESK BRMLER
Uluslararas Radyolojik Birimler Komisyonu (International

Comission on Radiological Units (ICRU)) tarafndan belirlenen
belli radyolojik birimler ve byklkler bilim dnyasnda ortak
kullanma girmitir.
Bunlar aktivite, (nlama dozu), doz (sourulan doz) ve edeer doz
dur. 1983 te yaplan tanmlamaya gre bu birimler aadaki ekilde
verilmektedir:
Aktivite birimi
Curie: Bu birim, tam olarak, saniyede 3.7x1010 ani nkleer
bozunuma retmeye kar gelen aktivite bykl olarak
tanmlanmtr.
BLM 2: RADYOAKTVTE
28
RADYOAKTVTE VE RADYASYON BRMLER
IINLAMA DOZ BRM (RNTGEN)

Havann verilen bir m ktlesinde oluan iyonlardaki toplam Q yk nlama
ya da poz (X) olarak tanmlanr. Buna gre poz, X=Q/m ile ifade edilir. Birimi
Rntgendir.
Bir rntgen, bir kg havada 2.58x10-4 coulomb yk reten elektromanyetik

radyasyon olarak tanmlanr.
Bu zel birim, havadaki fotonlara uygulanr; bu bakmdan ne baka
radyasyonlar iin kullanr ve ne de baka ortam iin.
SOURULAN DOZ BRM (RAD)

Sourulan radyasyon dozu: Bir iyonize radyasyon tarafndan sourucu
ortamn birim ktlesine verilen enerji olarak tanmlanr.
1 Rad= 100 erg/gr veya 0.01 J/kg olarak tanmlanr.
Rad, herhangi bir iyonize radyasyon veya herhangi bir ortam iin
kullanlabilir.
BLM 2: RADYOAKTVTE
29
RADYOAKTVTE VE RADYASYON BRMLER
EDEER DOZ
Radyasyona maruz kalan bir insanda meydana gelebilecek zararl biyolojik
etkileri de lebilen bir birime ihtiya vardr.
Vcudun kilogram bana sourduu enerjinin meydana getirdii biyolojik

etki, maruz kalnan radyasyonun cinsine ve enerjisine gre farkllk gsterir.
rnein, alfa tanecikleri beta taneciklerine gre daha ar ve yksek enerjili

olduklarndan, vcut iinde kat ettikleri birim yol bana ok daha fazla enerji
braktklar iin getikleri blgenin daha fazla tahrip olmasna neden olurlar.
Ayrca baz organlarn dier organlar gre radyasyon hassasiyeti farkldr ve

ayn doza kar oluan biyolojik etkide farkldr.
Edeer doz (etkin edeer doz), btn bu faktrleri iine alan radyasyon
dozu iin kullanlmaktadr.
Edeer doz, doz ile kalite faktrnn arpmna eittir.

BLM 2: RADYOAKTVTE
30
EDEER DOZ
nsanlarn
radyasyondan
korunmalar
iin,
standartlarn
tanmlanmasnda farkl tipteki radyasyonlarn biyolojik etkilerinin
lm gereklidir.
Alfa paracklar ok ksa yolda ok byk enerji kaybederken beta
ve gammalar uzun yol boyunca olduka az enerji brakrlar.
Hcrenin 1 rad lk alfa paracndan hasar grme olasl 1 radlk

gamma radyasyonuna gre daha fazladr.
Bu farkllklarn belirlenebilmesi iin belirli bir radyasyon dozunun

ayn biyolojik etkiyi yaratan X-n dozuna oran olarak bal
biyolojik etkinlik (BBE) kavram kullanlr.
BBE deerleri - radyasyonu iin 1 den 20 ye kadar deiir.

BLM 2: RADYOAKTVTE
31
BBE, llmesi olduka zor bir nicelik olduundan bunun yerine, birim
mesafede aktarlan enerjiye gre belirli bir radyasyon tipi ve enerjisi iin
hesaplanan kalite faktr (QF) kullanlr.
Birim uzunluk bana nispeten az enerji aktaran beta ve gammalar iin

QFler 1 civarndadr. Birim uzunluk bana daha fazla enerji aktaran lar
iin QFler 20 ye kadar deiir.
Dk enerjili (keV) proton (p) ve ntronlar (n) iin QF=1, yksek enerjili
(MeV) p ve nler iin QF, 5-10 arasndadr.
Edeer doz (ED) = sourulan doz (D)x kalite faktr (QF)
Edeer doz Birimi: Rem,
1 Rem=Rad x QF
BLM 2: RADYOAKTVTE
32
YEN BRMLER
Eski birim sistemi ve byklkler temel fiziksel byklklere dayanan yani

birimlere paralel olarak kullanlmaktadr.
Uluslararas anlamal olarak, eski birimler yeni SI (Uluslararas sistem)
birimleriyle 1985 yer deitirmitir.
AKTVTE BRM (Becquerel(Bq))
1 Bq, saniyedeki 1 nkleer dnme (bozunuma) karlk gelmektedir.

Svlardaki radyoaktivite (Bq/L),
Katlardaki radyoaktivite (Bq/kg),
Radyoaktif yalar sonunda toprak yzeyindeki radyoaktivite (Bq/m2),
Havadaki radyoaktivite ise (Bq/m3) olarak elde edilir.
BLM 2: RADYOAKTVTE
33
SOURULAN DOZ BRM

Gray (Gy): Herhangi bir maddenin bir kg bana bir joulelk enerji
sourulmas meydana getiren herhangi bir radyasyon miktardr.
1 Gy=1 J/kg
EDEER DOZ BRM: (Sievert)(Sv)
1 Sv=GyxQF=1 J/kg
Sievert ok byk bir birim olduundan genellikle bunun bin kat k olan
milisievert (mSv) kullanlr.
Rntgen karlk gelen zel bir birim yoktur. Bu bakmdan C/kg birimleriyle
1 R=2.58x10-4 C/kg.
BLM 2: RADYOAKTVTE
34
RADYOAKTF BOZUNMA SERLER

Bazen bir radyoaktif izotop, radyoaktif olan baka bir izotopa dnr. Bazen bu rn de yine
radyoaktif olan nc bir rne bozunabilir.
Bozunma serisi: Pe pee olan bozunumlara
bozunma serisi denir.
U-238
(T1/2=4.5x109) y
Bozunma, kararl elementte son bulur. nemli bir

rnek, ekil 2-6da grlmektedir.
U-234
Pr-234
Th-234
2.33x105 y
Th-230
8.3x104 y
Ra-226
1590 y
3.825 g
Ra-222
Po-218
Po-214
140 g
Bi-210
Po-210
5 g
Bi-214
Pb-214
ekil 2.6 238U Bozunma serisi
Pb-206
Kararl element

BLM 2: RADYOAKTVTE
35
TORYUM SERS
232Th
+ 228Ra + 228Ac + 228Th
+ 224Ra + 220Rn + 216Po

+ 212Pb + 212Bi + 212Po
+ 208Tl + 208Pb (kararl element)
36
AKTNYUM SERS
235U
+ 231Th + 231Pa + 227Ra
+ 227Ac + 227Th + 223Fr + 223Ra

+ 219At +219Rn + 215Bi + 215Po
+215At + 211Pb + 211Bi 211Po
+207Tl +207Pb (kararl element)
37
RADYOAKTF BOZUNUM SERLER

Yeryz ve gne sisteminin dier gezegenleri yaklak 4.5x109 yl
nce demir, oksijen, silikon bakmndan zengin maddeler, dier ar
elementler olmadan nce ortaya kmlardr. Bu elementler 15x109
yl nce gerekleen Byk Patlama sonucu oluan hidrojen ve
helyumdan srasyla yaratlmlardr.
Byk Patlamadan gne sisteminin younlamasna kadar geen
10x109 yl boyunca hidrojen ve helyum, yldzlar, novalar ve
spernovalardaki ar elementleri oluturmulardr. Bizler uzun
zaman nce lm bu yldzlarn kalntlaryz.
Bu ekilde oluan elementlerin byk bir ksm radyoaktiftirler ve o
zamandan beri kararl ekirdeklere bozunmaktadrlar. Birka
radyoaktif element dnyann yana gre olduka uzun mrldr ve
bugn hala radyoaktiflikleri gzlenebilmektedir.
BLM 2: RADYOAKTVTE
38
RADYOAKTF SERLER
Gnmzde gzlenen radyoaktif elementlerin ou ar elementlerden

olumaktadrlar. Bu ekirdekler ve yaynlayarak Z ve A saylarn
kararl ekirdeklere ulancaya kadar azaltrlar.
Serideki en uzun mrl ekirdek yerin ya mertebesindeyse aktiflik bugn

de gzlenecektir. Drt radyoaktif seriden biri olan Neptnyum serisinin en
uzun mrl yesi 237Np olup yar-mr 2.14x106 yldr. Bu sre
Dnyamzn yandan daha ksa ksa olduundan bugn bu seri
Dnyamzda bulunmamaktadr.
Dnyamzda mevcut seriler; toryum (232Th ile balayan-en uzun yarmrls, 1.41x1010 yl), uranyum (238U ile balayan-en uzun yar mrls,
4.47x109yl) ve aktinyum serileridir (235U ile balayan, en uzun yarmrls, 7.04x108 yl).
BLM 2: RADYOAKTVTE
39
RADYOAKTF SERLER
Serilerin radyoizotoplar 4.5x109 yl nce younlam kaya ve minerallerde

bulunmaktadr.
Genel olarak radyoaktif elementler minerallere skca baldrlar ve

salmz iin zararl deildirler. Ancak, kayalar atladklar zaman, tm
radyoaktif serilerde bulunan ve gaz halinde olan radyoaktif radon gaz
kayalarn atlaklarndan szp yeryzne ulaabilir ve havaya karabilir.
Radonun ayrca minerallerin yzeyinden kama olasl da vardr. Bu

zellikle inaat yapmnda kullanlan maddelerde nemlidir. Bu radyoaktif
gazn solunmas akcier kanserine neden olabilir, bu radyoaktif rnleri
akcier biriktirdii iin sigarann bu ilemi hzlandrdna dair kukular
vardr.
Enerjinin korunmas iin son zamanlarda binalarn yaltlmas skca

kapatlmas eilimi radon gaz konsantrasyonunun artmasna neden olabilir.
BLM 2: RADYOAKTVTE
40
RADYOAKTF YA TAYN
Radyoaktif bozunumun ok ilgin uygulamalar vardr. Bunlardan biri

radyoaktif ya tayini olup bu metotla eski materyallerin ya tayin
edilebilmektedir.
14C
METODU
Aa gibi, canl maddeden yaplan objenin ya doal radyoaktif 14C
kullanlarak yaplabilir. Yaayan tm canllar havadan CO2 i sourur ve onu
organik maddelerde sentezde kullanr. Bu karbon atomlarnn byk bir
ounluu 12C izotopundan oluur.
Bunun yannda, kozmik radyasyonun atmosferde etkilemesi ile kan

serbest ntronlar aadaki reaksiyon nedeniyle 14C salnmasna neden
olurlar:
n + 147 N 146 C + p
(2.7)
BLM 2: RADYOAKTVTE
41
RADYOAKTF YA TAYN
Bir bitki veya bir aa yaad srece srekli olarak havadaki
karbondioksitten karbonu, eskisi yenine yeni bitki dokusunu
oluturmak iin, srekli kullanr. Hayvanlar bitkileri yer ve srekli
olarak kendi dokular iin taze karbon kayna alrlar. Bylece, iki
izotopun oran (14C /12C) yaayan canllarda sabit kalr.
14C
n yar-mr yaklak olarak 5730 yl olup 14C /12C oran

yaayan bir aacnkinin yars kadar ise aletin yapld aa 5730
yl nce kesilmitir denilebilir.
Karbon ya tayini metodu, sadece ya 60.000 yldan daha kk olan

rneklerin yan tayin etmede kullanldr. Eski objelerde 14C miktar
olduka azdr.
Ya tayininde daha geriye gitmek amacyla eski rneklerde 14C miktarn

tespitte yeni yntemler olsa da, ok eski objelerde ok az miktarda 14C
olmas nedeniyle ya tayininin doru olarak yaplmas olduka zordur.
BLM 2: RADYOAKTVTE
42
RADYOAKTF YA TAYN
YALI KAYALARIN YA TAYN
Dier taraftan ok uzun yar-mrl radyoaktif izotoplar da eski rneklerin

yalarnn tayininde kullanlabilir. rnein, 238U ok uzun yar-mrnden
dolay (4.5x109 yl), jeolojik zaman leindeki kayalarn ya tayininde
faydaldr.
Bir madde belli bir konumdayken onun bozunumundan sonra oluan rn

de ayn konumda sabit kalr. Bylece maddedeki 238U miktar rn
ekirdein miktarna bal olarak lleceinden kayann katlamas sresi
belirlenebilir.
rnein, 207Pb/206Pb oranndan ya tayini yaplabilmektedir:

207
Pb
=
206
Pb
U (e 1t 1)
238
U (e 1t 1)
235
(2.8)
Radyoaktif ya tayini Yer tarihinin yeniden inas iin hayati derecede

nemlidir.
BLM 2: RADYOAKTVTE
43
BLM 3
DOAL RADYASYON KAYNAKLARI: evredeki doal ortam insann

maruz kald en byk radyasyon kaynaklarn iermektedir.
SUN RADYASYON KAYNAKLARI: nsan kendi eliyle rettii ve kullanmak

zorunda kald baz radyoaktif maddelerden ve tehis veya tedavi amacyla
ekilen filmlerden radyasyon dozu almaktadr.
NSAN VCUDUNNUN MARUZ KALDII VE DI RADYASYON

KAYNAKLARI
DI RADYASYON KAYNAKLARI:
Toprak ve kayalarda yksek konsantrasyonlarda bulunan 238U, 232Th ve
gibi radyonklitler d radyasyon kaynaklarnn en nemlilerindendir.
Dnya dndaki ortamlardan gelen kozmik nlarn atmosferdeki

reaksiyonlar sonucu retilen yksek enerjili ntronlar, protonlar, elektronlar
ve monlar da uzay orijinli d radyasyon kaynaklarn oluturmaktadrlar.
40K
44
NSAN VCUDUNNUN MARUZ KALDII VE DI

Yap malzemelerinden kan gama nlar da d radyasyon

kaynaklarnn banda gelmektedir.
RADYASYON KAYNAKLARI: Sindirim ve solunum yoluyla hava, su
ve gdalarla vcuda alnan hem uzay hem de kara kkenli doal

radyonklitlerdir.
Atmosferde bulunan toz ve paracklardaki doal radyonklitler
ve yap malzemelerinden kan 222Rn (radon) ve 220Rn (toron) gibi
radyoaktif gazlar sindirim ve solunum yoluyla gda, iecek ve
teneffsle vcuda alndklarnda i nlamalara sebep olduklar iin
bunlar ayn zamanda i radyasyon kaynaklar olarak bilinirler,
Blm 3. Radyasyon kaynaklar
45
EVRESEL RADYASYONUN DAILIMI
evresel radyasyon kaynaklarnn evresel radyasyona katklar % olarak

aadaki gibi verilebilir:
Dahili
%11
Medikal Xn
Radon(%55)
%11
Kozmik
%8
Nkleer tp
%4
Karasal
%8
Tketici
%3

Blm 3: Radyasyon Kaynaklar
46
BALANGITA VAR OLAN DOAL RADYONKLTLER

Tablo 3.1 Balangta var olan radyoaktif elementler
Radyoaktif
element
Uranyum-235
(235U)
Uranyum-238
(238U)
Toryum232
(232Th)
Radyum-226
(226Ra)
Radon-222
(222Rn)
Potasyum-40
(40K)
Bulunduu yer
Yar mr
7.0384x108 yl
Yaygn kaya tiplerinde tm doal

uranyumun %0.72si olup seri ba
elementtir.
4.46x108 yl
Yaygn kaya tiplerinde tm doal

uranyumun %99.28i olup seri ba
elementtir.
10
1.41x10
yl
1620 yl
3.82 gn
1.28x10 yl
Yaygn kaya tiplerinde bulunur ve seri

ba elementtir.
Daha ok kire tanda ve volkanik
kayalarda bulunur ve 238U serisinin
rndr.
Soy gaz olup 238U serisinin rndr.
Yaygn kayalarda esasl bileen olup

tek bana bulunur.

47
TABATTA TEK BAINA BULUNAN DOAL RADYONKLTLER

Tablo 3.2 Tabiatta tek bana bulunan radyoaktif izotoplar
zotop
40K
Yar mr
1,3x109 yl
Yaynlanan
radyasyon
Enerji (keV)
Bal bolluk
1300
90
1460,8
10
87Rb
6,1x1010 yl
250
100
138La
7x1010 yl
1210
1390
93
147Sm
6,7x1011 yl
2180
100
176Lu
6,7x1010 yl
425
100
Blm 3. Radyasyon kaynaklar,Prof. Dr. Hseyin Aytekin
48
KOZMK RADYASYONLAR
Dnya yzeyi var oluundan

bombardman edilmektedir.
beri
srekli
Kozmik radyasyonlar, deiik yklerde ve fakl enerjilerde yaynlanan

parack veya elektromanyetik nlardan ibarettir. Kkenleri de farkldr.
Younluklar atmosferin st tabakalarndan deniz seviyesine doru inildike
azalmaktadr.
Uzay (kozmik) kaynakl radyasyonlar kkenlerine gre:

1. Hapsolmu parack radyasyonlar
2. Solar ve galaktik ortamlardan gelen radyasyonlar
olarak snflandrlrlar.
Hapsolmu parack radyasyonlar, elektronlar ve protonlardan ibaret

olup, dnyann etrafnda magnetik alan etkisiyle tutulurlar.
Blm 3. Radyasyon kaynaklar Prof. Dr. Hseyin Aytekin
kozmik
radyasyonlarla
49
KOZMK RADYASYONLAR
Hapsolmu proton ve elektronlar, dnyann etrafnda bulunan

radyasyon kuaklarnda bulunurlar. Kuaklar dnya atmosferini st
ste sarm grnmndedir. Bu kuaklardaki elektron ve
protonlarn enerjileri birka yz MeV mertebesindedir.
Galaktik ve solar radyasyonlar, byk oranlarda protonlar ve az
miktarlarda da helyum ve ar iyonlar iermektedirler.
Galaktik radyasyonlar, dnyaya gne sistemi dndaki yldzlar
aras ortamlardan, sper novalardan, dnen ntron yldzlar
veya galaktik ekirdeklerden gelmektedir.
Solar radyasyonlar, gne kkenli olup enerjileri birka keV ile
birka MeV arasnda deien dk enerjili paracklardr. Bu
nlara birincil nlar, atmosferdeki reaksiyonlar sonucu retilen
paracklara da ikincil nlar denir.
50
KOZMK RADYASYONLARIN DAILIMI
Galaktik radyasyonlarn %87' sini fotonlar, %11' ini alfa paracklar,

%1' ini baz ar ekirdekler ve %1' ini de yaklak 1020 eV'luk
enerjiye sahip elektronlar oluturmaktadr.
Kozmik n parack enerjileri ounlukla 102 ile 105 MeV arasnda
deimektedirler.
Bu enerji aral, solar sistem iindeki magnetik alanlarn
deiiminden etkilenir. Ar iyonlar, yksek bal verime ve yksek
atom numaralarna sahip olduklar iin nlamalarda nemli yer
tutarlar.
Solar sistem iindeki kozmik radyasyonlarn iddeti zamanla
deimektedir. Bunun sebebi gezegenler aras ortam ve gnete
meydana gelen patlamalarn sebep olduu magnetik alanlardaki
karklklardr.
51
KOZMK RADYASYONLARIN ETKLEM

1-1000 keV arasndaki enerjilerde retilen paracklar atmosfere
girdiklerinde atmosferde bulunan atomlarn ekirdekleriyle
reaksiyona girerler ve ikincil radyasyonlar retirler.
dnya
atmosferindeki
Birincil
kozmik
nlar,
ekirdekleriyle nkleer reaksiyonlara girerler.
atomlarn
Bunun sonucunda, yksek enerjili ntronlar, protonlar, pionlar,

kaonlar ve dozimetrik adan ok nemli olan farkl reaksiyon
rnleri ile birlikte 3H, 7Be, 14C, 10Be, 22Na ve 24Na gibi kozmojenik
radyonklitler retilirler.
Bu kozmejenik radyonklidlere ikincil radyasyonlar denir.

52
KOZMK RADYASYONLAR
Tablo 3.3 Kozmojenik radyoaktif izotoplar
zotop
Yar mr
Bozunma modu
3H
12.33 yl
beta(%100)
7Be
53.29 gn
EC* (%100)
10Be
1.51x106 yl
beta(%100)
14C
5730 yl
beta(%100)
22Na
2.602 yl
EC (%100)
26Al
7.4x105 yl
EC (%100)
32Si
172 yl
beta(%100)
32P
14.26 gn
beta(%100)
33P
25.34 gn
beta(%100)
35S
87.51 gn
beta(%100)
36Cl
3.01x105 yl
EC(%1.9)
beta(%98.1)
37Ar
35.04 gn
EC (%100)
39Ar
269 yl
beta(%100)
81Kr
2.29x105
EC (%100)
53
TOPRAKTAK DOAL RADYOAKTVTE
Toprakta bulunan 238U, 232Th,

olmasna sebep olmaktadr.
40K
Doal radyonklitler daha ok volkanik, fosfat, granit ve tuz kayalarnda yksek

konsantrasyonlarda bulunurlar.
Bu kayalar, doa artlarna bal olarak zamanla ufalanarak ok kk paralar

halinde yamur veya aknt sularyla topraa karrlar. Bylece de topran doal
radyoaktivitesini artrrlar.
Suni tohumlama ve gbreleme (suni gbreler radyoaktif 32P iermektedir) gibi baz
insan aktiviteleri de yerel olarak topran yzey radyoaktivitesini artrmaktadr.
Dnyann jeolojik yaps incelendiinde belli kalnlktaki toprak tabakasnn hemen

altnda kaya yataklarnn olduu grlr. Bu kaya yataklarnn da karasal
radyoaktiviteye sebep olduu tahmin edilmektedir. zellikle, gamma radyasyonlarnn
nemli bir ksmnn 0-25 cm derinlikteki yzey tabakadan kaynakland biliniyor.
gibi doal radyonklitler topran radyoaktif

54
TOPRAKTAK DOAL RADYOAKTVTE
Baz blgelerde ok geni alanlara yaylm olan granit kayalar

nemli miktarlarda toryum iermektedir. Yaplan radyometrik
aratrmalar sonucu bu tip kayalarn bulunduu alanlarda llen
gama radyasyonlar olduka yksektir.
Toprakta mevcut olan radyoaktivite biyokimyasal srelerle biraz
deiir. Bitki kk sistemlerindeki gelime bir taraftan topraktaki
doal dengeyi salarken dier taraftan bitkinin ihtiyac olan suyu
topraktan almaktadr.
Hmic asit (toprakta bulunan bir eit asit) kayalarn
paralanmasnda ve bu paralarn sular vastasyla topraa
karmasnda nemli bir rol oynar. Alt tabakalarda mevcut olan
uranyum zamanla azalr.

55
SULARDAK DOAL RADYOAKTVTE
Yeralt sularnda birok radyoaktif element bulunmaktadr. Ancak, bu

radyoaktif elementler insan sal bakmndan nemli saylabilecek
konsantrasyonlarda deillerdir.
Sulardaki doal radyoaktivite aratrmalarna dair yaplan almalar,

balangta sadece kaplca sularnda bulunan baz mineralleri kapsamtr.
Daha sonraki yllarda yaplan almalarn neticesinde kaplca sularnda

bulunan minerallerin tamamnn ve doal sularn bile bir dereceye kadar
radyoaktif olduu tespit edilmitir.
Yeralt sularnn yzey sularndan daha radyoaktif olmas, iinden getikleri

veya temas ettikleri radyoaktif ktleler veya minerallerden ileri gelmektedir.
Genellikle volkanik ktleler iinden geen sularn radyoaktivite

konsantrasyonlar, tortul ktleler iinden geen sulara nispeten daha
yksektir.
56
Akan sulardan kan radonun ortamdaki konsantrasyonu, atmosfere

dalrken mesafe ile logaritmik olarak azalr.
Yer alt sularnda suyun ak gl deildir, bu sebeple bu sular
iinde asl kalan paracklar filtre edilebilirler.
Hidrosferdeki radyonklitlerin davranlarndaki gzlenebilir genel
zellik, radyonklitlerin bu tabakada depolanmalardr.
Depolanma, farkl karakteristiklere sahip sularn ara yzeylerinde,
oksidasyon ve redksiyon blgeleri arasnda ve hidrosfer ve
atmosfer arasnda meydana gelir. Buna rnek, 226Ra' nn
ktrlmesi verilebilir.
Uranyumun organik maddeler iinde
konsantrasyonunun azalmasna sebep olur.
kmesi
ortamdaki
57
Scak su kaynaklarnda radyum izotoplarnn tutulmas, kalsiyum

karbonat veya silisyum dioksit ile birlikte kmesinden
kaynaklanmaktadr.
Yeralt sularnda 222Rn ok yava hareket eder ve atmosfere
kamas snrldr. Konsantrasyonu 2-40 Bq/lt arasnda deiir.
226Rann
yeralt sularndaki konsantrasyonu 222Rn'den daha azdr.

Bu iki radyonklit kaya ve topran alt tabakalarnda radyoaktif
dengeye daha yakn olarak bulunurlar.
Deniz sularnda radyonklitlerin konsantrasyonlar olduka dktr.

Yani, okyanus veya deniz yzeylerinden yaynlanan gama
radyasyon oranlar ihmal edilebilir seviyededirler.
58
GIDALARDAK DOAL RADYOAKTVTE
nsan, karbon ve oksijen gibi havadan alnan elementler hari

yaamn srdrmek iin ihtiyac olduu besinlerin tamamna
yaknn karadan bitkiler vastasyla temin eder. Bu besinleri
oluturan elementlerin hepsi topran ekolojik yapsnda mevcuttur
nsanlar tarafndan suni olarak retilen radyonklitler de toprak
iinde doal radyonklitlere benzer zellikler gsterirler.
Atmosferde bulunan radyoaktif maddeler, yalarla
dtklerinde bitki yapraklar tarafndan da tutulurlar.
yere
Bitkilerin, hayvanlar tarafndan tketilmesiyle de bu radyoaktif

maddeler dolayl olarak insan vcuduna girerler. Bu da insan sal
iin baka bir risk oluturmaktadr
59
Radyonklitler topraktan bitki metabolizmasna genellikle kkler

vastasyla gemektedir.
Bitki tarafndan topraktan alnan uranyum, radyum, iyot, kobalt
gibi elementlerin bitki iin ne tr faydalar salad henz
bilinmemektedir.
Bir radyonklid, radyonklidin kimyasal yapsna, bitki
metabolizmasndaki gereksinimine ve topraktaki fizikokimyasal
faktrlere bal olarak bitki tarafndan absorbe edilir.
Absorblama olay, radyoaktif zelliklerinden bamszdr. rnein;
bitki kalsiyumu topraktan alrken radyoaktif 45Cai de dier
elementlerden ayrt etmeden bnyesine alr.

60
Toprak taneciklerinin yzeylerinde absorbe olmu katyonlar, bitki iin gerekli

olan birok besleyici maddeyi bitkiye aktarr.
Besinler, bitki kk ularna, iinde katyon konsantrasyonlarn dengede tutan

toprak sular ile geerler.
Bitki kkleri, yonca, kukonmaz gibi baz trlerde ok derinlere kadar iner.
Ispanakta bu durum, tersine yzeye yakn bir derinliktedir.
Baz bitki trlerinde yzey alanlar ok byk olduu iin, radyoaktif

yalarla yere den radyoaktif tozlarn yapraklar tarafndan tutulmalar
daha fazla olmaktadr.
Bitkilerdeki doal radyonklitler, hayvanlar vastasyla da insana

gemektedir. nek stndeki 90Sr' nn %20 si topraktan otlar vastasyla
hayvana geer. Baz aratrmalar, 137Cs' nin bitki yzeylerinde tutulduunu
gstermitir.
61
Baz gdalarda llm 226Ra ve 40Kn aktivite konsantrasyonlar tablo

3.4 da verilmitir.
Tablo 3.4 . Gdalardaki radyoaktivite
Gda
Muz
40K
(Bq/kg)
129
226Ra
(Bq/kg)
-
Brezilya fnd
207
37-259
Havu
126
Patates
126
Bira
14
Krmz et
111

62
YZEYE YAKIN ATMOSFERDEK DOAL RADYOAKTVTE
Yzeye yakn atmosferde, hem insan yapm suni radyoaktif maddeler, hem de
doal kaynaklardan kan radyoaktif toz ve paracklar bulunmaktadr.
nsan aktiviteleri sonucu ortaya kan hava kirlilikleri, volkanik patlamalar,

meteorlar, toz frtnalar ve orman yangnlaryla atmosfere braklan toz ve kller
atmosferde bulunan toz ve parack konsantrasyonlarn srekli artrmaktadr.
Atmosferde bulunan bu toz ve paracklar, genellikle havada asl kalmakta veya

hava akmlaryla srekli dolanmaktadrlar.
kinci dnya savandan hemen sonra, nkleer enerji alannda meydana gelen
hzl gelimeler ve buna paralel olarak balayan nkleer silahlanma yar ve halen
yaplmakta olan nkleer denemeler atmosfere ok miktarda radyoaktif toz ve
paracklarn atlmasna neden olmaktadr.
Bu tr denemeler, zellikle atmosferde, 30 km den daha yksek tabakalarda ar

derecede radyoaktif kirlenmelere sebep olmaktadr.

63
YZEYE YAKIN ATMOSFERDEK DOAL RADYOAKTVTE
Atmosfere braklan radyoaktif kirlilikler, baz atmosferik artlarda,

kirlenmi havayla yere ok yaknlamakta ve insanlar tarafndan
teneffs edilmektedir.
Volkanik patlamalarla, yer kabuunun derinliklerinden atmosfere
atlan toz ve kllerde, rzgar ve frtnalarla toprak yzeyinden
havaya kaldrlan tozlarda ve Termik santrallerde yakt olarak
kullanlan kmrn yanmasyla havaya atlan kl ve dumanda,
radyoaktif maddelerin olduu bilinmektedir.
Bunlar, yzeye yakn atmosferin ve topran radyoaktivite ynnden
de kirlenmesine neden olmaktadr.
Uzay kaynakl yksek enerjili kozmik nlar veya ykl partikller,
dnya atmosferine girdiklerinde, ortamda bulunan nitrojen, oksijen,
argon gibi elementlerin ekirdekleriyle reaksiyona girerek, dozimetrik
adan ok nemli olan 14C, 3He, 7Be ve 22Na gibi radyonklitlerin
retilmesine neden olurlar.
64
NSAN VCUDUNDAK DOAL RADYOAKTVTE
nsan, doal radyonklitleri vcuduna sindirim veya solunum yoluyla alr.

40K ve 226Ra , 238U' nn bozunma rnleri ve ok az oranlarda 14C ve 3H,
bunlarn doal radyonklitlerin banda gelir.
International Commision on Radiological Protection (ICRP) verilerine gre,
70 kg arlnda yetikin bir insanda bulunan radyonklitler tablo 4.7de
gsterilmitir
Tablo 3.5 Vcut ii radyoaktivite
Element
Vcutdaki toplam
ktlesi
Vcutdaki toplam
aktivitesi
gnlk alnma miktar
Uranyum
90 g
1.1 Bq
1.9 g
Toryum
30 g
0.11 Bq
3 g
17 mg
4.4 kBq
0.39 mg
Radyum
31 pg
1.1 Bq
2.3 pg
Karbon-14
22 ng
3.7 kBq
1.8 ng
Trityum
0.06 pg
23 Bq
0.003 pg
Potasyum-40
65
YAPI MATERYALLERNDEK DOAL RADYOAKTVTE

Ev ii (indoor) radyoaktivitenin kayna, yap malzemeleridir.
naat yapmnda kullanlan ta, tula ve beton gibi malzemelerin
iinde, belli konsantrasyonlarda bulunan radyonklitler srekli
gamma ve alfa radyasyonlar yaynlarlar.
Bu radyonklitler, yap malzemelerinin yapmnda kullanlan toprak,
imento ve kmr klleri gibi doal radyonklitleri bnyesinde
barndrmasndan kaynaklanr.
Gamma radyasyonun kayna; uranyum, toryum ve potasyumdan
ileri gelir.
Alfa radyasyonun kaynan ise, radon gaz oluturur.

66
YAPI MATERYALLERNDEK DOAL RADYOAKTVTE

Tablo 3.6 Yap materyallerindeki radyoaktivite
Materyal
Uranyum
Toryum
Potasyum
mBq/g
mBq/g
mBq/g
Granit
63
1184
Kumta
414
imento
46
21
237
Kireta imento
31
8.5
89
Kumta imento
11
8.5
385
Yapay alta
186
66
5.9
Doal alta
15
7.4
148
Aa
3330
Kil tula
111
44
666
67
NSAN KAYNAKLI RADYOAKTVTE

nsanlar radyoaktivitenin kefinden bu yana eitli
sebeplerle radyoaktiviteyi kullanmaktadr.
Kullanlan radyoaktivite miktarlar daha nce bahsedilen
doal kaynaklarn kullanmndan daha azdr ve kullanlan
ekirdekler daha ksa yar mrl ekirdeklerdir.
Tablo 3.5de insanlar tarafndan retilen (yapay)
radyonklitler verilmitir.
Blm 3. radyasyon kaynaklar
68
NSAN KAYNAKLI RADYOAKTVTE

Tablo 3.5 nsan kaynakl radyonklitler
Element
Yar mr
3H
12.3 yl
131I
8.04 gn
129I
1.57x107 yl
137Cs
30.17 yl
90Sr
28.78 yl
99Tc
2.11x105 yl
239Pu
2.41x104
Kaynak
Silah denemeleri ve fisyon reaktrleri
Silah denemeleri, fisyon reaktrleri ve triod
hastalnn tedavisinde
Silah denemeleri ve fisyon reaktrlerinde fisyon
rnlerinin retimi
rnlerinin retimi
rnlerinin retimi
Tpta tanda kullanlan 99Moun bozunma rn
238
Uin ntron bombardmanndan retilir
69
BLM 4
EVRESEL RADYASYON DOZLARI
VE STANDARTLARI
RADON VE MARUZ KALINAN DOZLAR
evresel radyasyonun %50 den fazlasn radon oluturmaktadr.
Radon, radyoaktif asal gaz olup 3.82 gn yar-mr vardr. Asal gaz
olmas nedeniyle hava bileenleri ile nemli bir etkileme yapmadan
havaya konveksiyon ve difzyonla kolayca yaylr.
Radonun kat olan alfa aktif rnleri 218Po ve 214Pb havadaki toz
paracklarna ve su damlalarna tutunurlar. Bunlar da solunum
yoluyla hava ile birlikte bronlara ve akcierlere depolanrlar ve
srekli ma yapmalar nedeniyle de akcier kanserine neden
olurlar.
Yer alt madencilik faaliyetleri neticesinde oluan tozlarda uranyum
ve toryum serileri vardr. Bunlar hava sirklasyonu ile galerilere
tanrlar.
BLM 4: EVRESEL RADYASYON DOZLARI VE STANDARTLARI
70
RADON VE MARUZ KALINAN DOZLAR

Epidoyemik almalarn ou yer alt uranyum ve fosfat yataklar ile
ilgilidir. Madenlerdeki radon konsantrasyonlar esas olarak mineralin
uranyum ieriine ve ayn ekilde jeolojik yap, havalandrma hz,
nem ve madenlerdeki aktivitelere baldr.
Doz tahmini hesaplamalarnda fiziksel parametreler, havadaki radon
rnleri konsantrasyonlarn etkilediinden doz tahminlerinde bunlar
da dikkate alnmaldr.
United Nations Scientific Commitee on Effects of Atomic Radiation
(UNCSEAR, 2000) raporunda, radona maruz kalma ile ilgili, sadece
madenlerde deil ayn zamanda btn alma alanlarnda data
analizlerinden yararlanarak baz tavsiyeler getirilmitir.
71
RADONA MARUZ KALMADA DOZ

TAHMN
Yllk etkin dozlar aadaki formlle hesaplanmaktadr:
Effective dose=CRnFtd
Burada, CRn radon konsantrasyonunu ve F radon ve rnleri arasndaki

denge konsantrasyonunu temsil eder. Bu deer i ksmlar iin 0.4, dars
iin 0.6 dr. Dier faktrler, t ve d maruz kalma sresini ve doz evirme
faktrlerini temsil ederler. Doz evirme faktr, 9 nSv Bq-1h-1 m3 tr.
Maaralardaki lmlerde denge faktr F=0.5 alnabilmektedir[16].
Maden ocaklarnda iilerin maruz kaldklar radon konsantrasyonu iin

tavsiye edilen deer, International Comission on Radiological Protection
(ICRP-1993) tarafndan, 500-1500 Bq/m3 olarak belirlenmitir. Bu deer
TAEK tarafndan 1000 Bq/m3 olarak belirlenmitir [16].
72
RADONA MARUZ KALMA VE DOZ

STANDARTLARI
Evlerde ise,radon konsantrasyonu iin, tavsiye edilen deerler 200-600 Bq

m-3 arasnda belirlenmitir.
ICRP 1993 de 65 nolu raporunda, evlerde radondan maruz kalmada etkin

doz deeri, 3-10 mSv y-1 arasnda belirlenmitir [14]. Dnya genelinde,
radon ve rnlerinden alnan doz miktar ise 0.1-1.15 mSv y-1 kadardr
Radonun kansere neden olduu bilinmektedir. Risk tahminleriyle ilgili baz

belirsizlikler vardr. zellikle uranyum madenlerinde yaplan almalar,
akcier kanseri olma riskinin Working Level Month (WLM) ile dorusal
olarak arttn gstermektedir.
WLM, radon rnlerinden alfa enerjisine maruz kalma potansiyelini temsil

eder. 1 Working Level (WL), 1 L havada 3700 Bq/ m3 radona karlk
gelmektedir. 1 WLM ise bir ayda maruz kalnan 3.5x10-3Jhm-3 dozdur.
ICRP 1991 de madenlerde alan iiler iin doz limitini 20 mSv y-1 olarak
belirlemitir [13]. Burada radon rnlerinden ylda 2 WLM kadarlk doza
maruz kalnaca varsaylmtr.
73
KARASAL GAMMA DOZU
Doal radyonklit konsantrasyon seviyeleri ve onlarn evresel dalmlar

birok bilim alannda nem arz eder. Radyonklitlerin evredeki yksek
derecedeki jeokimyasal hareketlilii onlarn kolayca hareket etmesine ve
evrede kirlilik yapmasna neden olur.
Toprak sadece organik ve inorganik bileikler deil ayn zamanda 238U,

232Th ve 40K doal radyonklitlerini de ierir. Doal olarak grlen
radyoizotoplardan yaynlanan gamma radyasyonu karasal background
radyasyon olarak bilinir ve insann maruz kald esas radyasyon kaynan
temsil eder ve toplam doza katkda bulunur.
Hesaplamalar, toplam gamma dozunun % 50-80 kadarn yer yzeyindeki

238U, 232Th ve 40K doal radyonklitlerinden ileri geldiini gstermektedir.
Doal evresel radyoaktivite ve ilgili dsal gamma radyasyonuna maruz

kalma jeolojik ve corafik artlara bal olup dnyann her blgesinde
bulunan farkl seviyelerdeki topraklar iin deiir.
74
KARASAL GAMMA DOZU

Radyonklitler dzgn dalmadndan onlarn topraktaki dalm
radyasyon korunumu ve lmnde nemlidir.
Toprak inaatlarn alt yapsnda esas olarak kullanldndan
evresel radyoaktiviteye katks nemlidir. Dier traftan granit
bileimli magmatik kayalar, U ve Th ierikleri bakmndan dier
kayalarla karlatrldnda olduka zengindirler.
Dnyada, toprakta llen 226Ra, 232Th ve 40K radyonklit
konsantrasyonlarnn tipik ortalama deerleri srasyla 50, 50 ve 500
Bq kg-1 olarak belirlenmitir.
Yerden 1 m yukarda, sourulan doz sourulan doz ve yllk etkin doz
bykl karasal radyonklitlerden maruz kalnan dsal doz iin
ska kullanlr.
75
KARASAL GAMMA DOZU TAHMNLER

Yerden 1 m yukarda gamma dozuna maruz kalmada sourulan doz
hz u bant ile verilir.
D = [0.462CRa+0.604CTh+0.0417CK]nGyh1
Burada, CRa, CTh and CK srasyla, ortalama olarak 226Ra, 232Th ve
40K radyonklit konsantrasyonlardr.
Yllk olarak sourulan etkin dozu bulmada da aadaki forml
kullanlr:
AED (mSv y1)=D (nGy h1)x8760hx0.2x0.7SvGy1
ICRP-60 (1990) raporuna gre kabul edilebilir doz miktar snr 1.5
mSv y-1 dir.
76
RADYASYON TEHLKE NDSLER
Portatif dozimetrelerle yerinde yaplan gamma doz lmleri yukardaki

hesaplamalarn verdiklerinden daha byk olmaktadr. nk, yerinde
lmlere kozmik radyasyonlardan gelen katklar da vardr.
UNSCEAR (1993, 2000) raporlarna gre, llen gamma doz hzlarnn

dnya ortalamas 18-93 200 nGyh-1 arasnda deimektedir. Dnya
background ortalamas ile 60 nGyh-1 kadardr.
Binalarda kullanlan kumlardan dolay maruz kalnan radyasyon tehlikesi

tayini, farakl radyasyon tehlike indisleri kullanlarak yaplr. 226Ra, 232Th ve
40K ieren kum rneklerinin radyolojik etkilerini kyaslamada yaygn olarak
kullanlan indis radyum edeeri aktivitesidir.
Dnyada, 226Ra, 232Th ve 40K radyonklitlerinin spesifik aktiviteleri ve

evredeki dalm dzgn deildir. Maruz kalnan radyasyon dozuna gre
dzgnlk radyum edeer aktivitesi ile tanmlanr.
77
Radyum edeeri aktivitesi u ekilde hesaplanr:
Raeq=CRa+1.43CTh+0.077CK
Buna gre, 370 Bq kg-1 226Ra veya 259 Bq kg-1 232Th veya 4810 Bq kg-1 40K
ayn gamma dozunu verir. Bu aktiviteler de 1.5 mSv y-1 e karlk
gelmektedir. Bu da msaade edilebilir yllk doz miktardr. Bu da yllk
kabul edilebilir doz snrdr. Bunun zerindeki ilave doz deerleri

salk riski yaratabilmektedir.
Son yllarda bu deerden daha dk doz deerlerinin kabul iin
yeni dzenlemeler yaplm olup Raeq deerinin 100 Bq kg-1 den
byk aktiviteli toprak rneklerinin bina yapmnda kullanlmas
uygun grlmemektedir.
78

Harici tehlike ndisi (Hex)
Baka bir harici tehlike indisi harici tehlike indisi olup aadaki
kritere gre tanmlanr:
H ex =
CRa CTh
C
+
+ K << 1
370 259 4810
Burada CRa, CTh, ve CK, srasyla,
226Ra, 232Th
ve 40K aktiviteleridir. Bu
indisin deeri, radyasyon tehlikesinden korunmak iin, 1 den kk
olmaldr. Hexin maksimum deeri 1, Raeqnin st limiti olan 370 Bq kg-1 a
karlk gelmektedir.
79
ME VE KULLANMA SULARI N
RADYOAKTVTE STANDARTLARI
Sularn kimyasal ve fiziksel zellikleri tamamyla iinden geip geldikleri aktif

kayalarn mineralojik ve kimyasal zelliklerini yanstr. zellikle 238U, 232Th
ve 40K ve bozunma rnleri en ok granit kayalarda bulunmaktadr.
Dnya salk rgtnce (WHO) sulardan ylda alnabilecek doz limiti 0.1
mSv y-1 olarak belirlenmitir [12]
T.C Salk Bakanl, 17 ubat 2005 Tarihli ve 25730 sayl ynetmelie

gre, 1. ve 2. snf ime ve kullanma sularndaki belirlenen aktivite
standartlarn, alfa yayclar iin 0.1 Bq/L, beta yayclar iinse 1 Bq/L
olarak belirlenmitir [12]
T.C Salk Bakanl, 1 Aralk 2004 tarih ve 25657 sayl resmi gazetede
yaynlanan ynetmelik gereince, Doal ve mineralli sular iin belirlenen
aktivite standartlarn alfa iin 1.5 Bq/L ve betalar iin 2 Bq/L olarak
belirlemitir [12].
.
80
BLM 5
D uzaydan gelen kozmik nlar, atmosferle etkileerek radyoaktif
madde retirler.
Evlerimizin yap malzemelerinin ierdii doal uranyum ve toryum
paralanmasyla ortaya kan radon ve toron gazlar radyoaktiftirler.
Tarlalarda kullandmz fosfor ieren suni gbreler radyoaktivite
ierirler.
Bunun yannda yiyecek ve ieceklerimizde, evlerimizde snmak iin
kullandmz fosil yaktlarda radyoizotoplar vardr.
Hastalklarmzn tehis ve tedavisinde kullanlan cihazlar radyasyon
reten ve radyoaktif madde ierirler.
Nkleer bomba denemeleri ve nkleer tesisler nedeniyle evreye
radyasyon yaylr.
BLM 5: RADYASYONDAN KORUNMA
81
Radyasyon enerjisinin transferi 10-17 saniye gibi olduka ksa bir
sre iinde meydana geldii iin alnacak tedbirler nlamadan nce
olmaldr.
Radyasyondan korunma ulusal ve uluslarars yasalarla

salanmaktadr.
Her lkenin radyasyon alanlar ve toplum bireyleri iin
oluturduu radyasyon gvenliini salayc yasa, tzk ve
ynetmelikleri bulunmaktadr.
Uluslar aras Radyolojik Korunma Komisyonu (ICRP) nin, dnya
genelinde radyasyon ve radyasyonun biyolojik etkileri zerine
yaplan aratrmalarnn sonularna dayanarak bu yasa ve
ynetmelikler gncellenmektedir.
BLM 5: RADYASYONDANKORUNMA
82
lkemizde Trkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK), ICRP
nerilerini de gz nnde bulundurarak hazrlad
radyasyon gvenliine ilikin ilke, nlem ve hukuki
sorumluluk snrlarn belirleyen tzk ve ynetmelikleri
hkmete sunmakta ve bunlarn yasallamasn
salayarak uygulamalarn da denetlemektedir.
Bu ulusal tzk ve ynetmeliklere gre TAEKten izin
almadan radyasyon reten ve radyoaktif madde ieren
tesis ve cihazlar kurulamaz, bulundurulamaz ve
kullanlamaz.
83
lkemizde
uygulanan
Radyasyon
Gvenlii
Tzk
ve
Ynetmelikleri, ICRPnin radyasyondan korunmas bakmndan
ortaya koyduu 3 temel ilkeye dayanmaktadr:
Net bir fayda salamayan hibir radyasyon uygulamasna izin
verilemez.
Ekonomik ve sosyal faktrler gz nne alnarak, btn radyasyon
uygulamalarnda maruz kalnacak dozun mmkn olduu kadar
dk tutulmas iin gerekli nlemler alnmaldr.
Meslei gerei radyasyonla alanlar ve halk iin ylda alnmasna
msaade edilen doz snrlar almamaldr.
84
Doal radyoaktivite dndaki tm nedenlerden dolay
toplum bireylerinin maruz kald radyasyon dozlar,
evreye radyasyon ve radyoaktif madde szntlarn
nleyen ynetmeliklerle kontrol edilmektedir.
Normal artlar altnda, szntlardan dolay toplum yeleri
iin ngrlen doz snr yllk 1 mSv olarak kabul
edilmitir. Buna doal radyasyondan alnan dozlar ile
tehis ve tedavide tbbi uygulamalardan alnan dozlar
dhil deildir.
85
ALIANLARIN RADYASYONDAN KORUNMASI
Radyasyon alanlarnn bir d radyasyon tehlikesinden

korunmak iin dikkat etmesi iin gerekli kurallar yledir:
Kaynak yannda fazla kalmamak,
Mmkn olduunca kaynaa uzak mesafede almak,
Kaynak ile aralarna engelleyici bir zrh koymak.
Belli bir zaman iinde bir radyoaktif kaynaktan maruz
kalnacak radyasyon dozu u formlle hesaplanr:
Doz=(Doz iddeti)x(zaman)
86
ALIANLARIN RADYASYONDAN KORUNMASI

Radyasyon kaynandan uzaklatka maruz kalnacak
doz miktar azaltlabilir.
Radyasyon, kaynandan uzaklatka evreye yaylr ve
iddetini kaybeder.
Kaynaktan belli bir uzaklkta iken maruz kalnabilecek
doz aadaki formlle hesaplanr:
Dr=D0(r0/r)2
Burada, r0=1m, r kaynaa olan herhangi bir uzaklk, D0

kaynaktan 1 m uzaklktaki doz ve Dr ise kaynaktan r
uzaklktaki dozu temsil eder.
87
KAYNAKLAR
[1] http://en.wikipedia.org/wiki/Radioactive_decay.
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]
D. C. Giancoli, physics, Prentical Hall, New Jersey 2000).

Grsel Karahan, doktora tezi, stanbul Teknik niversitesi, Nkleer Enerji Enstits, 1997.
UNSCEAR:2000 report vol. I:SOURCES AND EFFECTS OF IONIZING RADIATION
http://www.physics.isu.edu/radinf/natural.htm
Handbook of Radiation Measurement and Protection, Brodsky, A. CRC Press 1978 and
Environmental Radioactivity
from Natural, Industrial and Military Sources, Eisenbud, M and Gesell T. Academic Press, Inc.
1997.)
[7] S. K. Krane, ntroductory Nuclear Physics, S.K. Krane, John Wiley and Sons, Inc.,eviri editr
Baar arer, Palme Yanclk, Ankara-2001.
[8] Adil Gedikolu, ekirdek Fiziine giri, KT, Trabzon,1988
[9] H. V. Neher, Cosmic-ray Particles That changed 1954 to 1958 to 1965, J. Geophysics, Ref.
72:1527-1539 (1967)
[10] Radyasyon ve Biz, TAEK, Ankara-2002.
[11] Radyasyon ve Radyasyondan Korunmak, TAEK, stanbul-1999.
[12] Trkiyede me Sularndaki Radyoaktivite Seviyelerinin Belirlenmesi, nerji ve Tabi Kaynaklar
Bakanl Devlet Su leri Mdrl, yayn No:12-977, Ankara-2005.
88
KAYNAKLAR
[13] International Commission on Radiological Protection: Against radon-222 at home
and at work,
ICRP Publication 22. Ann. ICRP 6,1
(Oxford: Pergamon Press) (1991).
[14 ] International Commission on Radiological Protection: Against radon-222 at home
and at work,
ICRP Publication 65. Ann. ICRP 22(2)
(Oxford: Pergamon Press) (1993).
[15] Ronald L. Kathren, Radioactivity in the environment, Harwood Academic Publishers,
New-York 1984.
[16] H. Aytekin, R. Baldk, Radon Measurements in the Caves of Zonguldak, Radiat. Prot.
Dos., Vol. 118, No. 1, pp. 117121
[17] R. Baldk, H. Aytekin, Radon Concentration Measurements in the Amasra Coal Mine,
Vol. 118, No. 1, pp. 122125
[18] H. Aytekin, ekirdek Fizii Ders Notlar, 2009.
89
KAYNAKLAR
[19]
International Commission on radiological Protection. Radiation

Protection: 1990 Recommendations of the International Commission
on Radiological Protection. ICRP Publication 60 (Oxford: Pergamon
Press) 1990.
[20]
B. Berdanoluand N. Altnsoy, Radioactivity Concentrations and Dose

assessment for soil Samples from Kestanbul Granite Area,Radiation
Protection Dosimetry, Vol. 121, No: 4, pp. 399-405 (2006).
90

FİZ341 Çevresel Radyoaktivite Ders Notlari: Prof. Dr. Hüseyin AYTEKİN

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

FİZ341 Çevresel Radyoaktivite Ders Notlari: Prof. Dr. Hüseyin AYTEKİN

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

FZ341

Prof. Dr. Hseyin Aytekin

1. HAFTA: EVRESEL RADYOAKTVTE KAPSAMI VE

Gnlk yaantmzda karlalan radyasyonun nemli bir ksm

evresel radyoaktivite, yaadmz

90Sr, 99Tc, 131I, 134Cs, 137Cs

ve dierleri: insan aktivitesi sonucu olarak

ve 238U: Doal olaylar nedeniyle yeryznde bulunurlar.

Baz doal izotoplarn konum ve konsantrasyonu, zellikle

Prof. Dr. Hseyin Aytekin

Prof. Dr. Hseyin Aytekin

BLM 1: EVRESEL RADYOAKTVTE KAPSAMI VE TARHES

Prof. Dr. Hseyin Aytekin

BLM 1: EVRESEL RADYOAKTVTE KAPSAMI VE TARHES

EVRESEL RADYOAKTVTE: LK ALIMALAR

EVRESEL RADYOAKTVTE: LK ALIMALAR

H. Ebert ve P. Ewers: Radonun radyoaktivite yaymnn yar mrn 3.2 g

Ebert, topraktan radon salnmn gzledi ve bunun radyumun bozunumu ile

Rutherford (1905): Havadaki radyoaktivite ieriinin, lmn yapld

BLM 1: EVRESEL RADYOAKTVTE KAPSAMI VE TARHES

2. HAFTA: RADYASYONUN ETKLER

BLM 1: EVRESEL RADYOAKTVTE KAPSAMI VE TARHES

Tbbii uygulamalar: Radyasyonla grnt elde edebilme (radyoloji) ve

Endstriyel uygulamalar: X ve gamma nlarndan yararlanarak rntgenleri

X ve gamma nlar ile yaplan bu iki almandan her ikisine birden

Tarmda: Radyasyondan yararlanarak mutasyona uratlan tohumlar daha

Akarsularda debi lm, barajlarda su kaaklarnn tespiti gibi endstriyel

BLM 1: EVRESEL RADYOAKTVTE KAPSAMI VE TARHES

yonlatrc radyasyonlarn meydana getirdikleri iyonizasyon

(az ve damar yoluyla) troid grntlemede ve bbrek

X-n ya da vcuda zerk edilen radyoizotopla bilgisayarl

BLM 1: EVRESEL RADYOAKTVTE KAPSAMI VE TARHES

TEDAVDE RADYASYON KULLANIMI

Tedavide nkleer radyasyonlarn kullanlmasnn amac, kanser tmr

Bu etki, nkleer radyasyonlarn iyonlatrma yeteneinden

i. Gelen radyasyonlar nlanan madde molekllerindeki atomlar iyonlatrr

ii. yonlam molekller kimyasal reaksiyonlarla dier uyarlm moleklleri

H2OBLM 1: EVRESEL RADYOAKTVTE KAPSAMI VE TARHES

Prof. Dr. Hseyin Aytekin

TEDAVDE RADYASYON KULLANIMI

Bu iyonlar kararsz olup OH ve H

OH ve H serbest kkleri hidrojen ieren organik maddelerde su ve

iii. Bu serbest kkler birleerek molekler dzeyde karmak biyolojik yaplar

kklerini meydana getirirler:

BLM 1: EVRESEL RADYOAKTVTE KAPSAMI VE TARHES

Prof. Dr. Hseyin Aytekin

Prof. Dr. Hseyin Aytekin

RADYOAKTF BOZUNMA ETLER

ekil 2.2. Alfa beta nlar manyetik alanda zt ynlere saptklar

Uranyum ve toryum ieren doal minerallerin radyoaktif bozunumlar,

Balangta nkleonlarn birleimi ile oluan ksa yar-mrl ekirdekler

Doal olarak bulunan radyoaktiflie ilaveten laboratuarlarda nkleer

Bu tarihte ilk kez, 1934 te Polonyumun doal radyoaktif bozunumundan

olduka uzun mrl olmasalard bugn doada hi uranyum

Prof. Dr. Hseyin Aytekin

Alfa parac, iki protonla

Alfa parac, baz radyoaktif atomlarn bozunumu sonucu,

ekil 2.3 Alfa bozunumunun ematik gsterimi

Prof. Dr. Hseyin Aytekin

ki tip beta bozunumu vardr; - (elektron) (ekil 2.4) ve + bozunumu

ekil 2.4 Beta bozunumu emas

51Cr, 59Fe, 125I

RADYOAKTF BOZUNUM KANUNU