Toprak

Toprak, magmatik
kayalarn,
kimyasal ve
fiziksel bozunma,
erozyon ve
biyolojik olaylarn
bir kombinasyonu
sonucu oluan
son rndr.

 Akalan,

. (1988) Topra;
Toprak arzn yzeyini ince bir tabaka
halinde kaplayan, kayalarn ve organik
maddelerin trl ayrma rnlerinin
karmndan meydana gelen, ierisinde
ve zerinde geni bir canllar alemi
barndran, bitkilere durak yeri ve besin
kayna olan, belli oranlarda su ve hava
ieren boyutlu bir varlktr eklinde
tanmlar.

Neden toprak konusunda alyoruz?

rn elde
edildii ortam

ok byk btnletirici

Gazlar retir
ve adsorbe
eder

Jeoloji, iklim,
biyoloji ve insan
tarihi iin
aydnlatc

Atk ayrtrc

Bitki
yetitirme
ortam

naat, tp, seramik

alanlarnda kaynak
materyal

Canllar iin ev
(bitkiler, hayvanlar vd.)

Su ve atklar
iin filtre
Temel doal kaynak

TOPRAIN DRT ESAS YAPI MADDES

25%
Hava
Su
Organik
norganik

45%

25%
5%

Topran Mineral eriinde Bulunan

Elementler
Majr
Elementler
Si
Al
Fe
Ti
Ca
Mg
K
Na

(%)

Minr
Elementler

(ppm)

30-45
2.4-7.4
1.2-4.3
0.3-0.7
0.01-3.9
0.01-1.6
0.2-2.5
Trace-1.5

Zn
Cu
Ni
Mn
Co
Cr
Pb
As

10-250
5-15
20-30
~400
1-20
10-50
1-50
1-20

YERYZ KABUUNDA EN FAZLA

BULUNAN 8 ELEMENT
Elementler

Arlk %

Hacim %

Oksitler

Arlk %

46.6

91.77

Si

2.77

0.88

SiO2

59.3

Al

8.1

0.76

Al2O3

15.1

Fe

5.0

0.68

Fe2O3

7.2

Ca

3.6

1.48

CaO

7.9

Na

2.8

1.60

Na2O

3.8

2.6

2.14

K2O

3.1

Mg

2.1

0.56

MgO

3.5

Mineraller
Mineral doal olarak oluan, belli bir kimyasal bileimi
ve forml, kendine zg fiziksel zellikleri ve atomik
yaps olan madde veya cisme verilen addr.
Kristal sistemleri
1.Kp sistemi
2.Tetragonal sistem
3.Heksagonal sistem
4.Trigonal sistem
5.Ortorombik sistem
6.Monoklinik sistem
7.Triklinik sistem

KP SSTEM
zometrik sistem ya da kbik sistem de denilen bu sistemde
a, b ve c eksenleri birbirine eit, bu eksenler arasndaki
alar 90o dir. Maksimum simetri unsuruna sahip olan bu
sistemde 13 simetri ekseni, 9 simetri dzlemi ve bir simetri
merkezi vardr. Bu sistemde kristallenen minerallerden
birka kayatuzu, magnetit, galen, lsit ve elmastr.

TETRAGONAL SSTEM
a1 ve a2 eksenleri birbirine eit, c ekseni bunlardan daha
uzun olan bu sistemde eksenler arasndaki alar 90o dir. c
ekseni a ve b eksenlerinin oluturduu dzleme diktir. 5
simetri dzlemi, 5 simetri ekseni ve simetri merkezi
vardr. Bu sistemde kristallenen minerallere rnekler zirkon,
rutil, kasiterit, idokrastr.

HEKSAGONAL SSTEM
yatay ve eit boyda (a1, a2 ve a3 ) ve bunlara dik bir
farkl boyda (c) eksenden oluan bu sistemde yatay
eksenler arasnda 120o , bunlarla c ekseni arasnda 90o lik
alar bulunur. 7 simetri dzlemi, 7 simetri ekseni ve bir
simetri merkezi vardr. Bu sistemde kristallenen minerallere
rnekler beril, apatit, molibden ve grafittir.

Trigonal sistem
yatay ve eit boyda (a1, a2 ve a3 ) ve bunlara dik bir
uzun (c) eksenden oluan bu sistemde yatay eksenler
arasnda 120o , bunlarla c ekseni arasnda 90o lik alar
bulunur. 3 simetri dzlemi, 4 simetri ekseni ve bir simetri
merkezi vardr. Bu sistemde kristallenen minerallere
rnekler kalsit, kuvars, ve turmalindir.

ORTOROMBK SSTEM
Bu sistemde a, b ve c eksenleri birbirinden farkl boylarda
olup bunlar arasndaki alar 90o dir. 3 simetri ekseni, 3
simetri dzlemi ve bir simetri merkezi vardr. Bu sistemde
kristallenen minerallere rnekler; kkrt, aragonit, topaz,
andalusit ve olivindir.

MONOKLNK SSTEM
ki yatay, birbirine dik ve farkl boyda (a ve b) ve bunlarla
90o den daha byk a yapan ve daha uzun bir eksenden
(c) oluan bu sistemde 1 simetri dzlemi, 1 simetri ekseni
ve bir simetri merkezi vardr. Bu sistemde kristallenen
minerallere rnekler; jips, ortoklas, epidot, borakstr.

TRKLNK SSTEM
Bu sistemde a, b ve c eksenleri farkl boylarda, bunlar
arasndaki alar da 90o den farkldr. Tek simetri unsuru
simetri merkezi olup sadece holoeder snfnda
bulunur. Triklinik sistemde kristallenen minerallere rnekler
anortit, albit, vollastonit ve turkuvazdr.

Minerallerin Fiziksel zellikleri

o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o

Sertlik
Younluk
Dilinim
Krlma yzeyi
Renk
izgi rengi
Parlaklk
Manyetik zellik
Dokunum
Tat
Koku

SERTLK
Bir mineralin izilmeye kar gsterdii dirence sertlik
darbelere kar gsterdii dirence de salamlk ad verilir.
Mohs Sertlik Cetveli
1.Talk Trnakla izilir
2.Jips Trnakla izilir
3.Kalsit
Toplu ine ve ak ile izilir
4.Florit
Toplu ine ve ak ile izilir
5.Apatit
Toplu ine ve ak ile izilir
6.Feldspat Cam izer, toplu ine ve ak ile ok zor izilir
7.Kuvars
Toplu ine ve ak ile izilmez
8.Topaz
Toplu ine ve ak ile izilmez
9.Korund
Toplu ine ve ak ile izilir
10.Elmas
Her eyi izer

Mohs sertlik dizisinde yer alan mineraller

1.Talk

2.Jips

3.Kalsit

4.Fluorit

5.Apatit

6.Feldspat

7.Kuvars

8.Topaz

9.Korundum

10. Elmas

Mineraller
Oluumuna gre;
oPrimer mineraller: ergimi magmann souyarak
sertlemesi ile oluur.
(kuvars, feldispatlar)
oSekonder

mineraller: primer minerallerin scaklk,

gaz ve sv etkisi ile deiiminden oluur.
(kil, hematit, limonit, jips)

PRMER MNERALLER

Primer Minerallerin kristal yaps oluumlarndan gnmze kadar

kimyasal olarak farkllamamtr.

Toprakta en fazla bulunan primer ve

sekonder mineraller
Primer
Kuvars
Ortoklas
Muskovit
Biotit
Hornblend
Olivin
Zirkon
Plajioklas
Augit

Sekonder
Kalsit
Dolomit
Jips
Apatit
Limonit
Hematit
Gibsit
Oplal
Kil

Mineraller
Kimyasal yapsna gre;
a)Silikat mineralleri: Na, K, Ca, Mg, Fe ve Alun
silis asitlerle (H4SiO4) birlemesi
b)Oksit ve hidroksit mineralleri: Oksijenin silisyum
ve demir ile birlemesi [hematit/Fe2O3 oksit, limonit
(H2Fe2O4).H2O]

c)Karbonat mineralleri: Ca ve Mg gibi bazik

bileiklerin karbonik asit (H2CO3) ile birlemesi

SLKATLAR

Kuvars
Birok kayada (granit, kumta) bulunan dayankl ve kalc bir mineraldir.
Kumun ve siltin temel maddesidir ve en bol bulunan toprak mineralidir.
Hematit
Krmz bir demir oksittir. Ekstrem hava koullarna kar dayankldr.
Kayalarda ve toprakta krmz ya da pembe renklenmenin nedenidir.
Kayalarda imento oluturabilirler.
Mika
Birok magmatik kayata bulunan ince dilimli minerallerdir. Bazlar
dayankldr (muskovit), bazlar abuk paralanr (biyotit) .
Kil Mineralleri
Bunlar ounlukla feldispat minerallerinin ufalanmas sonucu oluurlar.
Yapraks yaplar vardr ve bu nedenle yzey alanlar genitir. Killi
topraklarn ana bileenleridir.

KUVARS
o
o
o
o

Yaps SiO2 tir.

En fazla bulunan mineraldir
Sert, elii izer, HF hari
aside dayankldr.
Krmz-sar demiroksitlerden
kaynaklanr

FELDSPATLAR
Yaps

Na, Ca ve Mg
alumino silikatlardan
(susuz) oluur.
Pskrk ve tortul
kayalarda % 60 orannda
bulunur.
Sert yapdadr. beyaz, sar,
pembe, krmz renklerde
olabilir.

MKALAR
K, Mg, Na ve Li silikatlarndan
oluur. Levha ekillidir.
Muskovit (K Al silikat): Beyaz
renkli ve dayankl yapdadr.
Biotit (Fe ve Mg-Al silikat): Siyah
renkli ve kolay ayrabilir
yapdadr.
Pskrk kayalarda var

KL MNERALLER
Feldispat, mika ve dier silikat ayrmas ile
oluur.
Hidro-aluminyum ve demir silikat
Sekonder minerallerdendir.
Topraktaki Na, K, Ca, Mgu ykanmaya kar
korur.
Kuvvetli adhezyon nedeniyle ve Su Tutma
Kapasitesi yksektir.

KL MNERALLER

Tanecik Boyutu
ok kaba
taneli toprak

Anm kaya paras

> 200 mm

Kmr Topaklar

60 - 200 mm

G
akl
Kaba toprak
S
Kum

nce Toprak

M
Silt
C Kil

Kaba

20 - 60 mm

Orta

6 - 20 mm

nce

2 - 6 mm

Kaba

0.6 - 2.0 mm

Orta

0.2 - 0.6 mm

nce

0.06 - 0.2 mm

Kaba

0.02 - 0.06 mm

Orta

0.006 - 0.02 mm

ince

0.002 - 0.006 mm
< 0.002 mm

OKST MNERALLER
Manyetit

( Fe3O4)
Hematit

(Fe2O3)
Gtit

FeO(OH)
Limonit
(H2Fe2O4).H2O

KARBONATLI MNERALLER
Kire talarnn ana yap
maddeleridir.
Kalsit

(CaCO3)

Magnezit
Dolomit
Siderit

(MgCO3)

[Ca.Mg(CO3)2]

(FeCO3)

FOSFATLI MNERALLER

Apatit
3Ca3(PO4)2.CaF2

Monazit
(Ce, La, Pr, Nd, Th, Y).PO4

Turkuaz
Cu.Al6(PO4)4(OH)8.5H2O

Miktarlar azdr.
Pskrk kayalardan oluur.
Fe, Al, organik fosfatlar

AMFBOL-PROKSENLER
Ca,

Mg, Na alumino
silikatlardan oluur.
En bilinen kaya trleri
granit, siyenit ve gnays tr.
Cilal, parlak
grnmldr.
Genelde koyu yeil ve
siyah renklidir.
Kil oluumunda nemlidir.

BORLU MNERALLER
TURMALN
Fe

ve Mg ieren borlu
mineral
Boro Al silikat
Pozitif ve negatif
kutuplar ierir
Miktarlar az
Nemli blgeler

KKRTL MNERALLER
ZRKON:
o Zirkonyum silikat
o Bitki besleme deeri yok
PRT (Fe2S)
JPS (CaSO4)
o CaSO4.2H2O
o Susuz jips- Anhidrit
Arid blge topraklarnda
toprak slah iin
kullanlabilir.