Tektonik

Hareketler

 Yer kabuu ve hemen altndaki manto

katmannn birlemesinden oluan litosfer,
yava bir hareketle yer deitiren 12 ayr
'levha' halinde, deiken bir yap-boz tablosu
oluturur.
Yar akkan astenosfer (stmanto) tabakas
zerinde
yzer
durumda
bulunan
bu
levhalarn hareketi iin gereken enerjiyi,
astenosfer
tabakasndaki
konveksiyon
akmlar salar.
Birbirine yaklaan levhalar bir sre sonra
birbiriyle arpr. ki levhann arpmasyla
oluan yeryz ekli, levhalarn trne gre

deiir.

 Levhalar birbirleriyle srekli temas

halinde olduklarndan, hareketlerinin
yn ve iddetini, yerin derinliklerinden
gelen itici gcn zellikleri olduu
kadar levhalarn birbiri ile olan ilikileri
de belirler.
Ksa dnemde belirli bir dzen iinde
sren levha hareketlerinin, zaman
lei
bytldnde
kaotik
ve
nceden belirlenemez bir biimde
gerekletii gzlenir.

 Levhalar ortalama olarak ylda birka cm

leinde hareket ederler (Bu kayma en
u rnek olanPasifik levhasiin ylda 15
cmye ulamaktadr). Hareket halindeki
levhalarn birbirleri arasnda tr ilikisi
olabilir.
1) Yaklama
2) Uzaklama
3) Yan yana kayma.
Yaklaan levhalarn ikisi de okyanussal
levha ise biri dierinin altna doru kayar,
bu
durum
'dalma-batma'
olarak
adlandrlr.

Bir okyanus levhas, bir kta levhas

ile karlatnda, daha ar olduu
iin onun altna doru kayar, yine
dalma-batma durumu gerekleir.

Dalma-batma sz konusu olduunda

manto tabakasnn scak derinliklerine
inen ta kre dilimi snarak erir ve
akkan halde ykselir. Bu, yaklama
snrlarndaki yanarda etkinliinin
vedaoluumunun temelidir.

 ki ktasal levhann yaklamas ise

arpma ile sonulanr, her iki levha da
manto iine batamayacak kadar hafif ve
kaln
olduundan
byk
bir
deformasyonla yksek da sralar ve
platolar ortaya kar (Himalayadalar
veTibetyaylas gibi).

 Uzaklaan levhalar ise yeni okyanus

kabuunun olumasna yol aarlar.
Bu olay, iki levha arasnda alan bolua
st manto kaynakl akkan materyalin
dolmas
ve
souyarak
katlamas
sonucunda gerekleir.
Bu ekilde oluanokyanus srtlar yer
kabuunun en gen blgeleridir.
Levhalar ayrldka srt ortadan bymeye
devam eder, srtn her iki yanna doru
uzaklaan gen litosfer souduka hacmi
azalr, younluu artar ve hem klme
hem de batma nedeniyle ykseltisi azalr.

Kta-kta

Okyanus-kta

Okyanus-okyanus

Depremler
Birbirlerini iten ya da dierinin altna giren
iki levha arasnda, harekete engel olan bir
srtnme kuvveti vardr. Bir levhann
hareket edebilmesi iin bu srtnme
kuvvetinin giderilmesi gerekir.
tilmekte olan bir levha ile bir dier levha
arasnda srtnme kuvveti ald zaman
bir hareket oluur. Bu hareket ok ksa bir
zaman biriminde gerekleir ve ok
niteliindedir.
Sonunda ok uzaklara kadar yaylabilen
deprem (sarsnt) dalgalar ortaya kar.

 Bu dalgalar getii ortamlar sarsarak ve

depremin olu ynnden uzaklatka
enerjisi azalarak yaylr.
Bu srada yeryznde, bazen gzle
grlebilen, kilometrelerce uzanabilen ve
FAY ad verilen arazi krklar oluabilir.
Bu
krklar
bazen
yeryznde
gzlenemez,
yzey
tabakalar
ile
gizlenmi olabilir. Bazen de eski bir
depremden olumu ve yeryzne kadar
km, ancak zamanla rtlm bir fay
yeniden oynayabilir.

 FAYLAR genellikle hareket ynlerine gre

isimlendirilirler. Daha ok yatay hareket
sonucu
meydana
gelen
faylara
Dorultu Atml Fay denir. Fayn
oluturduu iki ayr blokun birbirlerine
greli
olarak
saa
veya
sola
hareketlerinden de bahsedilebilinir ki
bunlar sa veya sol ynl dorultulu
atml faya bir rnektir.
Dey hareketlerle meydana gelen
faylara da Eim Atml Fay denir.
Faylarn ounda hem yatay, hem de
dey hareket bulunabilir.

Dorultulu atml
krk

Eim atml normal

krk

Eim atml ters krk

 Depremlerinin oluumu "Elastik Geri

Sekme Kuram" ad altnda anlatm 1911
ylnda Amerikal Reid tarafndan yaplmtr
ve
laboratuvarlarda
da
denenerek
ispatlanmtr.
Bu kurama gre, herhangi bir noktada,
zamana baml olarak, yava yava oluan
birim deformasyon birikiminin elastik olarak
depolad
enerji,
kritik
bir
deere
eritiinde, fay dzlemi boyunca var olan
srtnme kuvvetini yenerek, fay izgisinin
her iki tarafndaki kaya bloklarnn birbirine
greli hareketlerini oluturmaktadr.

 Bu olay ani yer deitirme hareketidir.

Bu ani yer deitirmeler ise bir noktada
biriken birim deformasyon enerjisinin
aa kmas, boalmas, dier bir
deyile mekanik enerjiye dnmesi ile
ve sonu olarak yer katmanlarnn
krlma
ve
yrtlma
hareketi
ile
olmaktadr.

DERNLKLERNE GRE
1- S Depremler : 0- 70 km
2- Orta Derinlikte Depremler : 70
300 km
3- Derin Odakl Depremler : 300
700 km

UZAKLIKLARINA GRE
1- Yerel Deprem : 100 kmden daha
az
2- Yakn Deprem : 100 km 1000 km
aras
3- Blgesel Deprem : 1000 km
5000 km aras

BYKLKLERNE GRE
1- ok Byk Depremler
M > 8.0
2- Byk Depremler
7.0 < M < 8.0
3- Orta Byklkte
Depremler
5.0 < M < 7.0
4- Kk Depremler
3.0 < M < 5.0
5- Mikro Depremler
1.0 < M < 3.0
6- Ultra Mikro Depremler
M < 1.0

Blgenin krlmas ile ve fayn iki taraf

birbirine gre belli bir miktar atlr. 17
Austos depreminde bu atm 5
metreye yakndr.
Atm miktar

P DALGALARI (BOYUNA
DALGALAR)

En hzl dalgalardr. Ykma yol amazlar.

Deprem kayt istasyonlarna ilk gelen
dalgalardr.

S DALGALARI ( ENNE DALGALAR)

P dalgalarndan daha yava hareket

ederler. Depremlerde hasar yaparlar.

P ve S dalgalar yeryuvarnn ierisinden

geerek sismogramlara ularlar. Ayn trde
yaylm gsteren ve dnyann yzeyi boyunca
yaylan deprem dalgalarna da yzey dalgalar
denir. Depremlerde esas hasar yapan bu tr
dalgalardr.

P dalgalar S dalgalarndan
iki misli hzla hareket
ederler. Bylece odaktan
uzaklatka iki dalgann
var sresi artar.

P ve S dalgalarnn
var zaman
arasndaki fark dikkate
alnarak sismograf
istasyonu sayesinde
depremin merkez ss
saptanabilir.

VOLKANLAR
(YANARDALAR)

Bir yanarda (volkan), magmann

(Dnya'nn i tabakalarnda bulunan,
yksek basn ve yksek scaklkta
ergimi ya da erimi kayalar),
yeryuvarlann yzeyinden dar
pskrerek
kt
corafi
yer
ekilleridir.

 Yanardalar genellikle ya tektonik

plaka snrlarnda ya da scak
noktalarda yer alrlar.
Yanardalar
uyuyan
(etkin
olmayan) ya da faal (aktif neredeyse srekli k ve kesikli
pskrmeler) olabilirler.

 Uyuyan
yanardalar, u an etkin
olmayan, ama her an hareketlenmesi ya
da patlamas muhtemel yanardalardr.
Snm
yanardalar
ise,
bilim
adamlarnn bir daha pskrmelerini olas
grmedikleri yanardalardr.
Bir yanardan gerekten snm olup
olmadnn belirlenmesi zordur. rnein,
anaklarn milyonlarca yllk mrleri
olduu bilindiinden, 10 binlerce yl
pskrmemi bir anan snm deil
uyuyan olarak tanmlanmas gerekir.

 Yanarda
etkinlikleri
genellikle
depremler, scak su kaynaklar,
amur kazanlar ve gayzerler gibi yer
etkinlikleriyle beraber grlrler.
Pskrmelerden
nce
genellikle
dk iddette depremler grlr.