Tektonik

Hareketler

 Yer kabuu ve hemen altndaki manto

katmannn
birlemesinden
oluan
litosfer,
yava
bir
hareketle
yer
deitiren 12 ayr 'levha' halinde,
deiken bir yap-boz tablosu oluturur.
Yar akkan astenosfer (stmanto)
tabakas
zerinde
yzer
durumda
bulunan bu levhalarn hareketi iin
gereken
enerjiyi,
astenosfer
tabakasndaki
konveksiyon
akmlar
salar.
Birbirine yaklaan levhalar bir sre sonra
birbiriyle
arpr.
ki
levhann

 Levhalar birbirleriyle srekli temas halinde

olduklarndan, hareketlerinin yn ve
iddetini, yerin derinliklerinden gelen itici
gcn zellikleri olduu kadar levhalarn
birbiri ile olan ilikileri de belirler.
Ksa dnemde belirli bir dzen iinde
sren levha hareketlerinin, zaman lei
bytldnde
kaotik
ve
nceden
belirlenemez bir biimde gerekletii
gzlenir.

 Levhalar ortalama olarak ylda birka cm

leinde hareket ederler (Bu kayma en u
rnek olanPasifik levhasiin ylda 15
cmye ulamaktadr). Hareket halindeki
levhalarn birbirleri arasnda tr ilikisi
olabilir.
1) Yaklama
2) Uzaklama
3) Yan yana kayma.
Yaklaan levhalarn ikisi de okyanussal
levha ise biri dierinin altna doru kayar,
bu durum 'dalma-batma' olarak adlandrlr.

 Bir okyanus levhas, bir kta levhas ile

karlatnda, daha ar olduu iin
onun altna doru kayar, yine dalmabatma durumu gerekleir.
Dalma-batma sz konusu olduunda
manto tabakasnn scak derinliklerine
inen ta kre dilimi snarak erir ve
akkan halde ykselir. Bu, yaklama
snrlarndaki
yanarda
etkinliinin
vedaoluumunun temelidir.

 ki ktasal levhann yaklamas ise

arpma ile sonulanr, her iki levha
da manto iine batamayacak kadar
hafif ve kaln olduundan byk bir
deformasyonla yksek da sralar ve
platolar
ortaya
kar
(Himalayadalar
veTibetyaylas
gibi).

 Uzaklaan
levhalar
ise
yeni
okyanus
kabuunun olumasna yol aarlar.
Bu olay, iki levha arasnda alan bolua st
manto kaynakl akkan materyalin dolmas
ve
souyarak
katlamas
sonucunda
gerekleir.
Bu ekilde oluanokyanus srtlar yer
kabuunun en gen blgeleridir.
Levhalar ayrldka srt ortadan bymeye
devam eder, srtn her iki yanna doru
uzaklaan gen litosfer souduka hacmi
azalr, younluu artar ve hem klme hem
de batma nedeniyle ykseltisi azalr.

Kta-kta

Okyanus-kta

Okyanus-okyanus

Depremler
Birbirlerini iten ya da dierinin altna giren
iki levha arasnda, harekete engel olan bir
srtnme kuvveti vardr. Bir levhann
hareket edebilmesi iin bu srtnme
kuvvetinin giderilmesi gerekir.
tilmekte olan bir levha ile bir dier levha
arasnda srtnme kuvveti ald zaman
bir hareket oluur. Bu hareket ok ksa bir
zaman biriminde gerekleir ve ok
niteliindedir.
Sonunda ok uzaklara kadar yaylabilen
deprem (sarsnt) dalgalar ortaya kar.

 Bu dalgalar getii ortamlar sarsarak ve

depremin olu ynnden uzaklatka
enerjisi azalarak yaylr.
Bu srada yeryznde, bazen gzle
grlebilen, kilometrelerce uzanabilen ve
FAY ad verilen arazi krklar oluabilir.
Bu krklar bazen yeryznde gzlenemez,
yzey tabakalar ile gizlenmi olabilir.
Bazen de eski bir depremden olumu ve
yeryzne kadar km, ancak zamanla
rtlm bir fay yeniden oynayabilir.

 FAYLAR genellikle hareket ynlerine gre

isimlendirilirler. Daha ok yatay hareket
sonucu
meydana
gelen
faylara
Dorultu Atml Fay denir. Fayn
oluturduu iki ayr blokun birbirlerine
greli
olarak
saa
veya
sola
hareketlerinden de bahsedilebilinir ki
bunlar sa veya sol ynl dorultulu
atml faya bir rnektir.
Dey hareketlerle meydana gelen
faylara da Eim Atml Fay denir.
Faylarn ounda hem yatay, hem de
dey hareket bulunabilir.

Dorultulu atml
krk

Eim atml normal

krk

Eim atml ters krk

 Depremlerinin oluumu "Elastik Geri

Sekme Kuram" ad altnda anlatm 1911
ylnda Amerikal Reid tarafndan yaplmtr
ve
laboratuvarlarda
da
denenerek
ispatlanmtr.
Bu kurama gre, herhangi bir noktada,
zamana baml olarak, yava yava oluan
birim deformasyon birikiminin elastik olarak
depolad
enerji,
kritik
bir
deere
eritiinde, fay dzlemi boyunca var olan
srtnme kuvvetini yenerek, fay izgisinin
her iki tarafndaki kaya bloklarnn birbirine
greli hareketlerini oluturmaktadr.

 Bu
olay
ani
yer
deitirme
hareketidir. Bu ani yer deitirmeler
ise
bir
noktada
biriken
birim
deformasyon
enerjisinin
aa
kmas, boalmas, dier bir deyile
mekanik enerjiye dnmesi ile ve
sonu olarak yer katmanlarnn
krlma ve yrtlma hareketi ile
olmaktadr.

DERNLKLERNE GRE
1- S Depremler : 0- 70 km
2- Orta Derinlikte Depremler : 70
300 km
3- Derin Odakl Depremler : 300
700 km

UZAKLIKLARINA GRE
1- Yerel Deprem : 100 kmden daha
az
2- Yakn Deprem : 100 km 1000 km
aras
3- Blgesel Deprem : 1000 km
5000 km aras

BYKLKLERNE GRE
1- ok Byk Depremler
M > 8.0
2- Byk Depremler
7.0 < M < 8.0
3- Orta Byklkte
Depremler
5.0 < M < 7.0
4- Kk Depremler
3.0 < M < 5.0
5- Mikro Depremler
1.0 < M < 3.0
6- Ultra Mikro Depremler
M < 1.0

Blgenin krlmas ile ve fayn iki taraf

birbirine gre belli bir miktar atlr. 17
Austos depreminde bu atm 5
metreye yakndr.
Atm miktar

P DALGALARI (BOYUNA
DALGALAR)

En hzl dalgalardr. Ykma yol amazlar.

Deprem kayt istasyonlarna ilk gelen
dalgalardr.

S DALGALARI ( ENNE DALGALAR)

P dalgalarndan daha yava hareket

ederler. Depremlerde hasar yaparlar.

P ve S dalgalar yeryuvarnn ierisinden

geerek sismogramlara ularlar. Ayn trde
yaylm gsteren ve dnyann yzeyi boyunca
yaylan deprem dalgalarna da yzey dalgalar
denir. Depremlerde esas hasar yapan bu tr
dalgalardr.

P dalgalar S dalgalarndan
iki misli hzla hareket
ederler. Bylece odaktan
uzaklatka iki dalgann
var sresi artar.

P ve S dalgalarnn
var zaman
arasndaki fark dikkate
alnarak sismograf
istasyonu sayesinde
depremin merkez ss
saptanabilir.

VOLKANLAR
(YANARDALAR)

Bir yanarda (volkan), magmann

(Dnya'nn
i
tabakalarnda
bulunan, yksek basn ve yksek
scaklkta ergimi ya da erimi
kayalar),
yeryuvarlann
yzeyinden
dar
pskrerek
kt corafi yer ekilleridir.

 Yanardalar genellikle ya tektonik

plaka snrlarnda ya da scak
noktalarda yer alrlar.
Yanardalar
uyuyan
(etkin
olmayan) ya da faal (aktif neredeyse srekli k ve kesikli
pskrmeler) olabilirler.

 Uyuyan yanardalar, u an etkin olmayan, ama

her an hareketlenmesi ya da patlamas
muhtemel yanardalardr.
Snm yanardalar ise, bilim adamlarnn bir
daha
pskrmelerini
olas
grmedikleri
yanardalardr.
Bir
yanardan
gerekten
snm
olup
olmadnn
belirlenmesi
zordur.
rnein,
anaklarn milyonlarca yllk mrleri olduu
bilindiinden, 10 binlerce yl pskrmemi bir
anan
snm
deil
uyuyan
olarak
tanmlanmas gerekir.

 Yanarda
etkinlikleri
genellikle
depremler, scak su kaynaklar,
amur kazanlar ve gayzerler gibi yer
etkinlikleriyle beraber grlrler.
Pskrmelerden
nce
genellikle
dk iddette depremler grlr.