VOLKANLAR

(YANARDALAR)

Bir yanarda (volkan), magmann

(Dnya'nn i tabakalarnda bulunan,
yksek basn ve yksek scaklkta
ergimi ya da erimi kayalar),
yeryuvarlann
yzeyinden
dar
pskrerek kt corafi yer ekilleridir.

 Yanardalar genellikle ya tektonik

plaka snrlarnda ya da scak
noktalarda yer alrlar.

Yanardalar uyuyan (etkin olmayan) ya

da faal (aktif - neredeyse srekli k
ve kesikli pskrmeler) olabilirler.

 Uyuyan yanardalar, u an etkin olmayan, ama

her an hareketlenmesi ya da patlamas
muhtemel yanardalardr.
Snm yanardalar ise, bilim adamlarnn bir
daha pskrmelerini olas grmedikleri
yanardalardr.
Bir yanardan gerekten snm olup
olmadnn belirlenmesi zordur. rnein,
anaklarn milyonlarca yllk mrleri olduu
bilindiinden, 10 binlerce yl pskrmemi bir
anan snm deil uyuyan olarak
tanmlanmas gerekir.

 Yanarda etkinlikleri genellikle depremler,

scak su kaynaklar, amur kazanlar ve
gayzerler gibi yer etkinlikleriyle beraber
grlrler.
Pskrmelerden nce genellikle
iddette depremler grlr.

dk

Volkann Yaps

http://tr.wikipedia.org/wiki/Yanarda%C4%9F

1. Kl bulutu
2. Lapilli (volkanik
bacadan frlayan
kk kat
paracklar),
3. Lav gzesi
4. Volkanik kl yamuru,
5. Yanarda yumrusu
6. Lav
7. Kl ve lav katman
8. Jeolojik katmanlar
(stratum),
9. Yanal volkanik tabaka
10. Diatrem
11. Magma odac
12. Volkanik duvar

Volkan Trleri
Tabla eklinde Volkanlar
Fazla akc bazaltik lavlarn yer kabuunun yark ve
atlaklarndan karak geni alanlara yaylmalar ile meydana
gelen volkan ekilleridir. Bunlarn kalnlklar binlerce metre
olabilir (Japonyadaki Fuji Da, talyadaki Vezv, Antartikadaki
Erebus ya da Kuzeybat Amerikadaki Rainier gibi)

Kalkan Volkanlar
Koyu bazaltik lavlarn dar
kanallardan yava yava kmas
ile meydana gelen az eimli hafif
kubbemsi yaplardr.
Bunlarn yatay kesitleri genellikle
daireseldir.
Yamalarn eimi en ok 10o olup
volkanlarn ekli bylece kalkana
benzemektedir.
Patlama veya kelme nedeniyle
lav kubbesinin ortasnda ou kez
genitir
oklukla Havai ve zlanda'da
grlrler.

Strato Volkanlar
Byk, uzun sre aktif ve bileimi daha ok
andezitik, dasitik ve riyolitik olan lav
akntlar ile birlikte piroklastik dkntler
karan volkanlardr.
Piroklastik malzemeler genellikle lav
miktarndan fazladr. Bylece, byk
volkanik konilerin yamalar piroklastik
koniler gibi dik ve binlerce metre ykseklikte
olabilir.

 Strato volkanlar (karma volkanlar) paral

malzeme ile birlikte viskoz lav karan ve ok dik
konik tepeler oluturan bir volkan olarak
tanmlanr.
Andezit
ve
riyolit
ktalarda
yaygn
bulunduundan karma volkanlarda ktalarda
okyanuslardan daha yaygn bulunurlar.

Sper Volkanlar
Geni anaklar olan, ktasal ykm ve kresel
iklim deiiklikleri yaratma potansiyelleri bulunan
yanarda snfna verilen addr.
Bu snftaki yanardalara Yellowstone Milli Park ve Toba
Gl gsterilebilir. Ancak kesin bir tanmlama yapmak,
asgari bir tanmlayc art bulunmad iin ok zordur.

Pskrme Tipleri
Yanardan pskrmeleri, lavn k biimine gre
snflandrlr.
Bu da lavn younluuna ve lavn ierdii gazlarn ne
kadar kolaylkla kurtulabildiklerinerine baldr.
Youn olmayan lavdan kolayca kurtulabilen gazlar,
youn
lavdan
ancak
byk
patlamalarla
kurtulabilirler.
Magma, yzeye yaklatka zerindeki basn azalr
ve tpk bir gazoz iesinin kapa ald zaman
basncn azalmas sonucu gazozun iinde hava
kabarcklarnn olumas gibi volkanik gazlar
magmann iinde kk kabarcklar oluturur.

Hawai Tipi Pskrmeler

Genellikle hafif iddettedir. Lavn ok
akkan olduu ve iinde gazlarn kolayca
kurtulduu durumlarda bu tr pskrmeler
olur. Kimi zaman magma, yanardadan
dar, bir fskiyeden fkran su gibi kar.

http://www.dunyamizitaniyalim.com/yanardaglar.ht

Stromboli Tipi Pskrmeler

Lavn biraz daha youn olmas durumunda
grlr. Skm gazlar, yanarda aznn
evresine sv halde lav ktlerinin fkrmasna
neden olan, kk patlamalarla aa kar.

Vulkona Tipi Pskrmeler

Lavn daha youn olduu durumlarda grlr.
Skm gazlar grltl patlamalarla aa
kar ve yanardan azna iri kaya paralar
ile ok miktarlarda volkanik kl pskrr.

Pilinius Tipi Pskrmeler

Lavn ok youn olmas durumunda grlr.
Skm gazlar, ok byk patlamalarla
kurtulur. Yanardan pskrmeleri srasnda
byk miktarlarda volkanik kl gkyzne
frlatlr.

Volkan Patlamalar Sonucu Aa kan

Malzemeler

1.
2.
3.
4.
5.

Kzgn bulutlar (Nuees Ardentes)

Volkan Klleri
Lav Akntlar
Dknt Akntlar (Laharlar)
Gaz k

Volkan Patlamalar Sonucu Aa kan

Malzemeler
Nuees Ardentes - Kzgn bulutlar
Kor halindeki kzgn olarak isimlendirilir.
600 C scaklktaki kl, toz ve gaz
karmndan oluan bulutlardr. Bunlar, 10
km uzaklndaki mesafelere 100 km/saat'lik
hzlarla akabilirler.

Volkan Klleri
En fazla yaylan malzeme olup, tarm
alanlarn kaplayabilir veya rtebilir,
mahsulleri tahrip edebilir.
ebekeleri ve makineleri tkayabilir,
mekanik aksamlarda ileri derecede
ypranmaya yol aabilir.
Hayvanlarn boulmasna, yksek olmayan
ve dz atlarda ar yklere neden
olabilir.

 Byk patlamalar ayrca, 8-16 km

ykseklikteki troposfer ile stratosfer
arasndaki snra ulaan volkanik tozlar
nedeniyle atmosferik deiimlere de neden
olurlar.

Piroklastik Malzeme
Volkandan atlan lav hari
tm malzemeye tefra denir.
Bu
malzeme
deiik
boyutlara sahiptir. 2.0 mm
den ufak boyuttakilere kl,
2-64 mm arasndakilere
lapilli ve daha byk tane
boyuna sahip olanlara da
volkan bombas veya blok
ad verilir.

Blok ve bomba

Lapilli

Volkanik kl

Volkan bombalar burmal elipsoid ekline sahip damla ekillidir.

Bu ekiller lavn, havaya pskrmesi srasnda sv haldeki lavn
hareket ederken souyup, katlatn iaret eder. Bloklar ise
volkan bacasndan kopartlm keli kaya paralar veya
magmann katlam kabuunun paralardr.

Volkanoklastik kayalar
snflandrlrlar.

tane

boyutlarna

1. Tf: Kayac oluturan tanelerin

volkanik toz ve klden olumutur

gre

ounluu

2. Lapillita: Kayac oluturan tanelerin ounluu

lapilli boyutunda tanelerden olumutur.

3. Agglomera veya volkanik bre: Kayac oluturan

tanelerin volkan bombas yada brelerden
olumutur. Volkanik bombalarn ounlukta
olmas halinde Agglomera, brelerin ounlukta
olmas halinde ise volkanik bre terimi kullanlr.

Lav Akntlar
Bazalt bileimindeki lavlar 1m/gn'den 3
m/saniye'ye kadar deien hzlarla akabilirler. nsan
yaamn tehdit etme derecesi dktr.
Ancak lav akntsnn iinde akntnn kenarlar ve
st yzeyi katlatnda lav tp ad verilen bir
kanal oluur. Bu durumda hz artar ve tehlike
oluturabilir.
Lav akntlar kaynaa yakn kesimlerde en yksek
hza sahiptir ve kaynaktan olan uzaklk arttka,
zeminle ve atmosferle olan temaslar nedeniyle
hzlar azalr.

Lavlarn suya dalm

hali yastk lav (pillow)
olarak isimlendirilir.

 Vesikler doku: Magma iindeki gazlar ani

souma nedeniyle lav iinde hapsolursa
gzenekli bir doku kazanr bu dokuya
vesikler / gzenekli doku ad verilir.
Stun eklemleri: Bir lav aknts durduunda
sour, bzlr ve krklarn almasna yol
aan kuvvetler eklemleri oluturur. Bu
eklemler souyan lavn yzeyinde okgen
ekilli (sklkla altgen kenarl)atlaklar
oluturur. Bu atlaklar ana souma yzeyine
dik olan uzun eksenli paralel stunlar
oluturarak aa doru geniler.

ou
tefralar
PMS
eklindedir. Pmis %50den
daha fazla gzeneklilie
sahip olduka vesikler
camdr.

Laharlar (Dknt Akntlar)

Volkanik amur da denir. Japonca'da
kullanlan bir szck olan lahardan
gelmektedir. Bunlara dorudan patlamadan
kaynaklanmsa
birincil, eer baka
nedenlerden dolay ise ikincil lahar ad
verilir.
Laharlar volkanik patlama ncesinde,
srasnda
veya
sonrasnda
meydana
gelebilirler ve scak veya souk malzemeden
oluabilirler.

Gaz k
Volkanik patlamalar sonucu ortaya farkl gazlarn
k olabilir.
Volkanik patlamalardan en fazla su buhar (H2O)
ortaya kar. Gnmz volkanlarndan alnan
rnekler tm volkanik gazlarn %50 - 80inin su
buhar olduunu gsterir.
su buharn karbon dioksit (CO2) ve kkrt dioksit
(SO2) izler.
Volkanlar ayn zamanda az miktarlarda, hidrojen
slfr (H2S), hidrojen (H2), karbon monoksit (CO),
hidroklorik asit (HCl), hidroflorik asit (HF), ve
helyum (He) gazlar da yayarlar.