TOPRAIN DRT ESAS YAPI MADDES

25%
Hava
Su
Organik
norganik

45%

25%
5%

Toprak Organik Maddesi

Btn

organik maddeler karbon ierir

Karbon

elementi hayatn temelidir.

 Toprak

organik maddesi, canl veya l

bitki materyalleri, canl organizmalar,
mikrobial va faunal rnler ve humus ad
verilen kararl kompleks organik maddeler
ierir.
Organik maddelerin topran fiziksel,
kimyasal ve biyolojik zelliklerine nemli
etkileri vardr.

Topraktaki Organik Bileiklerin Snflar

Bileik Tipi

Kompozisyon

nem

Humus

Bitki bozunmas sonucu

bozunmaya direnli kalnt
(C,H, ve O)

En ok bulunan organik bileik,

topran fiziksel yapsn artrr,
ntrient deiimini salar ve bal
Azot rezervidir.

Yalar, reineler
ve mumlar

Organik zclerle
znebilen lipidler

Genelde topran organik

ieriinin1-5 % oluturur topran
fiziksel zelliklerini suyu
tutmayarak etkilerler ve fitotoksik
olabilirler.

Sakkaridler

Selloz, niasta

Topraktaki mikroorganizmalar iin

ana besin kaynadr, toprak
agregalarn kararl hale getirmeye
yardmc olur.

N-ieren
organikler

Humusa, amino asitlere,

amino ekerler ve dier
bileiklere bal Azot

Topran verimliliini azot

salayarak artrr.

Fosforlu Bileikler Fosfat esterleri, inositol

fosfatlar (phytic acid), ve

Bitkilerdeki fosfatn kaynadr.

Buday Kalnts erii (g/kg)

znebilen

blm

Selloz
Hemiselloz
Lignin
N-eren
Kl

maddeler (Proteinler)

288
361
184
141
9
84

 Paralanma
znebilen

Hzlar

maddeler
Ham Proteinler
Selloz
Hemiselloz
Yalar, Mumlar
Ligninler

 Paralanma

Hzn Kontrol Eden Etmenler

Biyokimyasal Kompozisyon
Kimyasal Yap
Miktar
Mikrobiyal ve Faunal Aktivite

Karbonhidratlar
Monosakkaridler

Mikrobiyal ve kimyasal
oksitlenme

Kinonlar
Dihidroksi benzoik asit

Proteinler peptitler Amino asitler

Mikrobiyolojik ve kimyasal
oksidasyon

POLYHETRERO
CONDANSATE
HUMUS

l ya da canl
Mikroorganizmalardan
Metabolik rnler

Younlam
rnler

Su

Lignin
tanin

Humik Maddeler
Mikrobiyal

olaylar sonucu oluan direnli

olmayan, tanmlanabilen biyomolekller
humik olmayan maddeler olarak
tanmlanr.
Karmak, direnli polimerik bileikler
hmik maddeler olarak tanmlanr.

Humik Maddelerin erii

Molekler

arlklar 2000 300000 dalton

arasndadr. ( H atomunun ktlesi 1
Daltondur)
Bozunmaya direnli
Silika killerle kompleks olutururlar
pH ya bal ykleri vardr.

Humusun genel zellikleri ve toprakla etkileimleri

zellikler

Yorum

Topraktaki Etkisi

Renk

Topraktaki tipik koyu renk humus nedeniyle olur

Isnmay tetikleyebilir

Su tutma

Organik madde arlnn 20 katna kadar su tutabilir

Kurumay ve bzlmeyi engeller,

kumlu topraklarda nemin tutulum
sresini artrr

Kil mineralleriyle
kombinasyon
oluturma

Toprakla birleerek agrega ad verilen yaplar oluturur

Gaz alveriini engeller, yapy

kararl hale getirir, geirgenlii
artrr.

elatlanma

Cu2+, Zn2+, Mn2+, ve dier polivalant katyonlarla kararl

bileikler oluturur

z elementlerin bitkilere geiini

tamponlar

Suda znme

Organik maddenin znmezlii kille bileik

oluturmasndan kaynaklanabilir, organik madde ile iki
ya da ykl katyonlarn tuzlar znmez, izole
olmu organik madde az da olsa znr.

Az miktarda organik madde szma

ile kaybolur

pH ilikisi

Organik madde topran pHsn tamponlar

Toprakta uniform bir pH oluumunu

salar

Katyon
deitirme

zole humusun toplam asidite aral 3,000 to 14,000

mmol kg-1 arasnda deiir

Topran katyon deitirme

kapasitesini (CEC) artrr, ou
topran yzde 20 70 arasndaki
CEC organik maddeden kaynaklanr

Mineralizasyon

Organik maddenin bozunmas soncu CO2, NH4+, NO3-,

PO43-, and SO42- ortaya kar

Bitki yaam iin ntrient kaynadr

Organik
bileiklerle
kombinasyon

Biyoaktivite, sreklilik ve pestisitlerin biyo

bozunurluunu etkiler

Etkin kontrol iin pestisitlerin

uygulama orann ayarlar

Topraktaki Organik Maddeyi Etkileyen

Faktrler
Kt

drenajl topraklarda, ok fazla nem bitki

kuru madde retimini artrr ve greceli kt
havalanma organik madde bozunmasn
engeller.
Nem arttka topraktaki organik madde artar
Geri kalan btn zellikler eit olmak zere,
kumlu topraklara nazaran kil ve silt ierii
fazla olan topraklar organik madde olarak
daha zengindir

Organik Maddenin Etkisi

Organo-minerallerin

kompleklerinin

oluumunu
Birlemeyi
Katyon ve anyon deiim kapasitesi
Kirleticilerin hareketini
Bozunma ve ntrient dngsn salar.

Organizmalarn htiyalar
Hetetrofik

organizmlar biyo sentez ve

enerji retimi iin organik karbona ihtiya
duyarlar.
Protein sentezi iin Azot (DNA, RNA)
DNA ve RNA iin Fosfor
Proteinler iin Kkrt
z elementler ve su

Toprak Atmosferi
Toprak

atmosferi

hava

atmosferinden

farkldr
Toprak biyolojik olarak porlu bir alandr.
Bitki
kkleri ve toprak biyotasnn
aktiviteleri toprak atmosferini deitirir.
Oksijen snrl ise metabolik olaylar deiir.

Gaz Dinamikleri
Normalde

O2 derinlikle azalr ve CO2

derinlikle artar.

Toprak

atmosferinde CO2 < % 0,5 ve

O2 > % 10

Anaerobik Solunum

Anaerobik Solunum

Oksijen

limitleyici iken Nitrat ana elektron

kabul edicidir.

Toprak Suyu

Byk lde toprak havalandrmasn ve scakln toprak

suyu kontrol eder.
Toprak suyu toprak ntrientlerinin bitkilere tanmas iin
gerekli ortamdr
Organik ve inorganik maddelerden kaynakl hidrojen iyonlar
suda znr, bylece topran pHs deiir. Topran
pHsda minerallerin znrln etkiler. Toprak suyu birka
yolla kaybolabilir
Bitki yapraklarndan terleme ile
Toprak yzeyinden buharlama
Toprak porlarndan rezervuarlara su drenaj ile
Yanal ak ve
Greceli kk porlarda tutulma ile
Topran yer ekimine kar tutabilecei en fazla su miktar
alan kapasitesi kadardr. Bir topran alan kapasitesi
yerekimine kar su tutabilecek kklkteki porlarn
hacminin bir fonksiyonudur.

Toprak bitkiler iyon ald ortamlardr

Toprak zeltisindeki iyonlar topran organik ve
inorganik bileiklerine sorblanabilir. Sorblanan
iyonlar
daha
sonra
toprak
zeltisine
desorbalanbilirler.
Eer toprak zeltisi ar doygunsa mineral
kebilir. Toprak az doygunsa mineral zlebilir.
yonlar yer alt suyuna tanabilir ya da yzey ak
sreleri ile yok olabilirler.
yonlarn yzeye buharlama ya da kuruma ile
hareketide olabilir
Mikroorganizmalar
toprak
zeltisinden
iyon
giderebilirler.
Organizmalar ldnde ya da organik maddeler
bozunduunda iyon oluur.
Atmosfere gaz salnm olabilir. Gazlar toprak
zeltisinde znebilir.

Topra Oluturan Faktrler

Ana Materyal
klim

Biosfer

Toporafya

Zaman

Bu be faktr birlikte alarak

horizon ad verilen tek bir toprak
profilini meydana getirir.

Orman Topra

Topra Oluturan Faktrler

klim
Scaklk ve Yamur
Dolayl kontroller(r. Bitki tipleri)
Bozunma oranlar
Yamur miktar arttka, erozyon ve
szma hz artar.

Topra Oluturan Faktrler

Organizmalar
Doal bitki rts tipleri
Bozunma bitki byme oranna baldr
Bitki ve hayvan aktiviteleri gl erozyon
ajanlar olan humik asit retir.
Bitkiler kimyasal olarak anma yapabildii
gibi fiziksel anmaya da neden olabilir
Bitkiler toprak profilini kararl hale getirir,
hayvanlar (insanlarda dahil) erozyonu artrma
eilimindedir..

Topra Oluturan Faktrler

Ana Materyal:
Kimya
Mineraloji
Tanecik boyutu

Topra Oluturan Faktrler

Toporafya:
Zemin Eimi
Ykseklik
Yn (r: kuzeye bakma vs. gneye
bakma eimleri)

Topra Oluturan Faktrler

Topran yama aa tanm eimin bir
fonksiyonudur.
Erozyon hz = f(S)

Yzey eiminin daha dik olmas

erozyona urayan materyalin sistemden
tanmn hzlandrr.

Topran Geliimi

Kimyasal ve Fiziksel Bozunma

Bozunma lemi
Dalma
Genileme
Anma
Ufalanma
Paralanma
Hidroliz
Hidrasyon
Ykseltgenme ndirgenme
Karbonasyon
Biyolojik aktivite

Kayalarn Bozunmas
Fiziksel Bozunma
Dnya yzeyinde meydana gelen ve su, donma, scaklk
deiimleri, rzgar ve buzu da ieren fiziksel ve mekanik
olaylar, dalma ve anmaya neden olurlar. Bu olaylar
sonucu meydana gelen paracklar genelde byk
boyutludur (silt, kum, akl). Fiziksel bozunma krlan
kaya paralarndan kaba topraklar akllar meydana
getirir fakat kumlar ve siltler mineral tanelerinden
meydana gelir.
Kimyasal Bozunma
Kimyasal bozunma slak ve scak koullarda meydana
gelir ve indirgenme sonucu bozunma ve/veya
farkllamay ierir. Kimyasal bozunma sonucu oluan
paracklar ayr mineral taneleri ieren ince topraktr. Kil
mineralinin tipi ana kayaya ve yerel drenaja baldr.
Kuartz gibi baz mineraller fiziksel bozunmaya direnlidir
ve deimeden kalrlar.

 Mekanik

Bozunma: kimyasal yapda

deime olmaz sadece ince paralara
ayrma olur.

Kimyasal bozunma: kimyasal

reaksiyonlarn sonucu ayrma
CaCO3+CO2+H2O ---> Ca2+ + 2HCO3-

Mekanik Bozunma
Fiziksel Ayrma
basn salnm
su: donma zlme evrimleri
atlaklardaki tuzlarn kristallemesi
sl genleme ve daralma
Btn bu etmenler bozunma srelerine
maruz kalan toplam yzey alann artrr.

Mekanik Bozunma
Pul Pul Dklme:
Kayalar dnya yzeyine paralel ekilde katmanlar halinde
ayrlr. Kayann zerinde bir katman yoksa kaya geniler
ve pul pul dklme meydana gelir.

Birok magmatik kaya, zellikle granit, derinlerde oluur.

Yeryzne ktklarnda genilerler. Genileyen kayalarn maden
yataklarnn duvarlarn patlatma riski tar. Bu krklar ya da
eklemler donmay veya dier erozyon yapc ilemleri artrabilir.

Donma Kamalanmas: atlak ve

eklemlerdeki buzlanma genileyerek
kayalar paralar.

Paralanm
kayalar,
tekrarlanan donma
ve
zlme
dngsnn
olduu
souk
ortamlarda
oluurlar.

Termal genlemeye bal ekstrem scaklk

deiimlerinin olduu l ortamlarnda kayalar
paralanr. Farkl genleme oranlarna bal olarak
tekrarlanan ime genleme olaylarda kayalar
paralar.

Fiziksel Bozunmann Rol

1) Kaya
paracklarnn
kolay
olan
daha
paracklara ayrr.

tanm
kk

2) Kayann bozunmaya maruz kalan

alann geniletir ve fiziksel ve
kimyasal bozunmaya daha fazla
savunmasz hale getirir.

Yzey Alan ve Bozunma

Bozunma Oranlar
Kayalardaki atlaklar su yollardr, mekanik
bozunmay artrrlar.

Kimyasal Bozunma
Tanm:
Bir mineralin bir formdan dierine
deiimi ya da bozunmasdr
Mineral Bozunmas
karbonat zlr

birincil mineraller--> ikincil

minerallere (ounlukla killer)

Kimyasal Bozunma
Su ana etmendir:
znme
Birok iyonik ve organik madde suda
zlr
Silika, K, Na, Mg, Ca, Cl, CO3, SO4
Asit Reaksiyonlar
Su + karbon dioksit <---> karbonik asit
Su + slfr <---> slfrik asit
H+ minerallerin paralanmasnda etkindir

zznme
H2O + CO2 + CaCO3 --> Ca+2 + 2HCO3su + karbon dioksit + kalsit
Kalsiyum ve bikarbonat iyonuna
zlr
Topraktaki biyolojik aktivite CO2
retir
Yzey aklarnda bikarbonat
baskndr

Kimyasal Bozunma
Oksidasyon
Suda

znm oksijen slfatlarn, ferruz

oksitlerin, doal metallerin oksidasyonunu
gerekletirir.

Organik Aktivite
Bitki

materyalleri H+ iyonlar aa karr.

Kimyasal Bozunma
Hidrasyon:

su
molekllerinin
bir
kayadaki, kristal yapya tutunmas,
genileme ve zayflamaya neden olur.

Hidroliz:

sudaki hidrojen ve oksijenin

kayayla birlemesi yeni maddeler
oluturur.

Kimyasal Bozunma
zelti: kayalarn suda zld ilem
pH

ve scaklktan oka etkilenir

Su doygun hale geldiinde kimyasallar kebilir.
Kalsiyum Karbonat (kalsit, kire ta), sodyum
klorr (tuz), ve kalsiyum slfat (al ta)
zeltide bozunmaya eilimlilerdir.

Bozunmaya Diren
Kristallemeye
ilk
Eilimi olan

Hzl Bozunma

Bowens
Reaksiyon
Serisi

Goldrich
Kararllk
Serisi

Kristallemeye
Son eilimi olan

Yava Bozunma

Olivin/piroksin den Kile

+ H2CO3 (acid)

Feldspad dan Kile

+ H2CO3 (acid)

Kuartz dan Kuartza(!)

+ anything

Kalsitten .
+ herhangi
birey

hibirey

This photo of Lime Sink was taken on 20 July 1932, over a week after the drawdown,
which occurred over the night of 9-10 July.

Biyolojik Bozunma

Doada kimyasal veya

mekanik olabilir
kkler kayalar ayrr
kkler kayalar
bozan asitler retir
hayvanlarn
yeraltndaki yuvalar

Biyolojik Etmenler
Liken,

mantar, bakteri, solucan

Liken (mantar-alg ortak
yaam) mantarn ayrtrc
zelliini kullanarak
kayann zerini
yava yava ayrtrr ve
kayann rzgar ve yamur
ile paralara ayrlmasna
neden olur.

LKENLER
Toprak

altndan yzeye kan bir kaya hibir

yaam belirtisi gstermez.
Oraya ilk ulaan rzgar ve yamurla tanan
likenlerdir.
Likenler kayay paralar, liken poplasyonlar ve
atklar kaya evresinde az da olsa organik bir
birikim yaratrlar.
Paralan kaya paracklar ve bu organik madde
daha
Sonunda alms bitkiler, aalar bymeye
balar.

MANTAR/BAKTER

SOLUCANLAR
am olduklar galeriler
dklarnn iermi olduu
yksek besin maddesi nedeniyle
toprak verimlilii
stabil agregatlarn oluumu
toprak strktrnn
iyiletirilmesi
topraklarn infiltrasyon ve su
tutma kapasitelerinin artrlmas
gibi bir seri fiziksel zellik zerine
olumlu etkileri bulunmaktadr.