S BIU HIN TNH

TRNG CA GEN

Trn Anh Minh

Nguyn Th Hng Nhung

MC TIU
Sau khi hc xong bi ny, sinh vin c kh nng:
- Hiu c cc khi nim thm, biu hin ca
gen, sao chp kiu gen, sao chp kiu hnh, tnh a
hiu ca gen, tnh trng b nh hng bi gii tnh,
tnh trng b gii hn bi gii tnh v allele gy cht.

- Tnh thm ca mt gen khi bit t l kiu hnh ca

mt php lai no .
- Gii thch c mt s nguyn nhn gy nn s biu
hin khc nhau ca mt bnh hay mt tnh trng.

S BIU HIN TNH TRNG CA GEN

1. thm (Penetrance)
2.S biu hin ca gen (Expressivity)

3.Tnh a hiu ca gen

4.Tnh cht sao chp gen

5.Tnh cht sao chp KH

6.Tnh trng gii hn bi gii tnh v tnh
trng nh hng bi gii tnh (sexinfluenced and sex - limited characteristic)
7. Allele gy cht

1. thm (Penetrance)
- L tn s biu hin ca gen.
S c th c tnh trng biu hin
TSBHG =

C th mang gen tng ng

+ thm hon ton:100%

+ thm khng hon ton: <100%

1. thm: (tt)

V d: Kim tra 42 ngi c mang allele mc

chng nhiu ngn, v trong s ch c 38
ngi c triu chng ca chng nhiu ngn.
thm ca gen ny?
TSBHG =

38
42

X 100% = 90,5%

1. thm: (tt)
Trong t vn di truyn, cn lu n hin tng
thm khng hon ton.
Bnh do gen tri trn NST
thng quy nh

t bin gen BRCA1 v BRCA2

Ung th ngc: khong 12% ph na
s pht ung th ngc. Tuy nhin
55%-65% ph n c di truyn t
bin BRCA1, 45% ph n c di
truyn t bin BRCA2 s pht trin
ung th v vo khong 70 tui.
Ung th bung trng: khong 1,3%
ph na s pht ung th bung
trng. Tuy nhin 39% ph n c
di truyn t bin BRCA1, 11-17%
ph n c di truyn t bin
BRCA2 s pht trin ung th v vo
khong 70 tui.

2. thm: (tt)
Bnh lon dng c mt, di truyn tri, cc triu
chng c bn gm sp m, lit cc c mt thng,
thoi ha vng mc, thm ca gen bnh ny l
60%. Nu mt trong b m l d hp t, con ci mc
bnh theo l thuyt l 50%. Tnh t l bnh xut hin
trong thc t?
T l bnh xut hin T l bnh xut
thm ca
X
=
trong thc t
hin theo l thuyt gen bnh
=

0.6

0.5

= 30%

 thm tui khc nhau.

-Bnh Huntington (ma vn Huntington): mt bnh
thoi ha t bo thn kinh, u tin c b git ri tin
ti mt kh nng iu ha, sau gim tr tu.
Di truyn phn t: HD do s tng s lng b ba
CAG trong gene huntingtin (HD) ti locus 4p16.
6 - 35 copy CAG: Khng biu hin bnh .
40-55 copy CAG : tui pht bnh - tui trng
thnh ( thm 100%)
>60 copies: tui pht bnh - tui nin thiu (
thm 100%)
Triu chng ca bnh thng khng biu hin trc
30 tui (T l nghch vi s lng CAG lp li)

2. S biu hin ca gen (Expressivity)

-Cc c th khc nhau c cng mt kiu gen ging
nhau biu hin tnh trng mc khc nhau.
V d: S cm nhn v ng ca cht phenylthiocarbamide
(PTC) hay khng cm nhn ngi do 1 gen xc nh.
+ Nng 1.300 mg/l hoc cao hn
+ Nng rt thp 0,16 mg/l
+ V ng cc nng trung gian.

Chng nhiu ngn (Polydactyl) do t bin gene tri

ti locus 7q14.1 v 7q36.3

U x thn kinh neurofibromatosis type 1 (NF1) do t

bin gene tri ti locus 17q11.2. NF1 l bnh thng
gp h thn kinh, mt v da

Ph h mt gia nh mc hi chng Waardenburg

type 1 (t bin gene tri ti locus 2q36.1).

Hnh 6.6. Ph h mt gia nh mc hi chng

Waardenburg c biu hin a dng (biu hin
triu chng khc nhau cc thnh vin)

2. S biu hin ca gen (Expressivity)

- nh hng ca mi trng.
Allele himalayan nhy cm vi nhit
Nui

t0

200C

Nui t0 > 300C

nh hng ca mi trng.
Bnh Phenylxtn-niu
(phenylketonuria = PKU)
- Ln trn NST thng
- E khim khuyt tch ly
plenylalanin hi no em
b.
- Mi trng thay i bng
ch dinh dng ngho
phenylalanin lm chm li
s chm pht trin tr tu

nh hng ca mi trng (tt)

- Bnh thng phong do ri lon chuyn ha acid
uric, di truyn tri, biu hin tng lng acid uric trong
mu, cht ny tch t vo khp xng gy vim v
au. Bnh bt u tui 30 -50, tuy nhin mc
biu hin ca bnh cn ph thuc vo ch n: n
nhiu tht, nhiu ru l iu kin bnh xut hin.
- Chng i tho ng d xut hin vi ch n
nhiu cht ng hoc sau khi nhim khun cp.
- Bnh ng kinh di truyn thng xut hin tui
12 20, tuy nhin c th xut hin tr em la tui
thp hn khi a tr b st hoc b nhim c.

Nhn xt v thm v s biu hin ca gen

- Mi trng+ nh hng ca cc gen khc
thm khng hon ton + s a dng v biu
hin ca mt gen no .

Nhn xt v thm v s biu hin ca gen

3. Tnh a hiu ca gen

Mt gen nh hng ln nhiu tnh trng ca c th.
HC Marfan
Di truyn tri trn NST thng,
1/60.000 tr c sinh ra, t bin
gene FBN1 trn locus 15q21.1, gy
thiu ht protein fibrillin tham gia
trong cu trc m lin kt, nhng li
tha trong thy tinh th (sai lch v
tr ca thy tinh th), ng mch ch
(phnh mch). v trong xng tay
chn, cc ngn v xng sn
(ngn tay v ngn chn di, vo ct
sng, bt thng v xng sn v
xng c)

HC Marfan

- S khc bit v KH trong tng

gia h v gia cc gia h vi
nhau.

t bin c th theo gia h

biu hin a dng

3. Tnh a hiu ca gen

-Phenylxtn-niu (phenylketonuria = PKU)
Hu qu ca s ri lon sinh ha c s
phenylalanin cao, tc mu hung, da ti, mt xanh, IQ
thp, th lc km.
-Bnh galactose huyt do mt t bin gen kim
sot s hnh thnh men galactose - 1- phosphat
uridin transferase lm cho c th thiu men ny v
chuyn ha galactose b nh tr, cc cht chuyn
ha trung gian ng li ti nhiu c quan gy tc
hi cho cc c quan v sinh ra nhiu triu chng
khc nhau: acid amin v protein niu, s gan, c
nhn mt, tr tu km ,th lc suy yu.

3. Tnh a hiu ca gen

- Bnh a lon dng Hurler do thiu men iduronidase

gy tch ly cc mucopolysaccaride cc c quan, to
nn nhiu ri lon khc nhau nh d tt xng, ngi ln,
u to, trn d, cc chi ngn, gan, lch to, tr tu km,
kinh git ic.

- Ri lon chuyn ha porphyrin (xem ti liu )

4. Tnh cht sao chp gen

Hai hay nhiu gene khng allele vi nhau

nhng quy nh kiu hnh ging nhau.
-Nhiu hi chng lm sng ging nhau c
gy nn bi cc gen t bin hon ton khc
nhau.
-Hi chng lit co cng hai chi di l hi chng c tnh di
truyn khng ng nht, c trng hp tri trn NST
thng, c trng hp ln trn NST thng, c trng
hp ln lin kt gii tnh.
- Bnh Gaucher l mt bnh ri lon chuyn ha
cerebrosid do thiu men glucocerebrosidase, a s di
truyn ln trn NST thng, s cn li ln lin kt gii tnh.

KH NNG BIU HIN TNH

TRNG CA GEN
5. Tnh cht sao chp KH

KH thay i bi bin i di truyn ging KH gy

nn bi yu t ngoi cnh.
Bnh bu c gy nn hoc do s di truyn hoc
do ngoi cnh.

5. Tnh cht sao chp KH

Bnh ngn xng chi do dng thuc thalidomide l
sao chp kH ca tt ngn xng chi do di truyn ln.

5. Tnh cht sao chp KH

-Mt s bnh va c tnh cht sao chp gen

va c tnh cht sao chp KH
- ic sm ic cm.
- Nguyn nhn ca ic sm c th do mc phi
hoc do di truyn (tri hoc ln).

6. Gen gy cht (lethal alleles)

- Cc allele c gi l gy cht khi cc allele
hot ng giai on sm ca qu trnh pht trin,
lm cho c th mang gene cht trc khi sinh
hoc cht trc tui dy th.
- S hot ng sm ca kiu gene gy cht cng c
ngha trong qun th v trong tin ha v n gim
bt kh nng di truyn kiu gene ny cho th h con
chu.

MI QUAN H GIA GII TNH V DI TRUYN

1. Tnh trng gii hn bi gii tnh v tnh

trng nh hng bi gii tnh
- C nhng tnh trng ch c n (nam) nhng DT
bi c hai gii nam v n.
- Mc biu hin khc nhau c hai gii

1.1. Tnh trng b nh hng bi gii tnh

- c xc nh bi gen trn NST thng

- DT tun theo Mendel nhng biu hin khc nhau

nam v n.
- c bit biu l mt gii v c thm cao
hn mt gii

1.1. Tnh trng nh hng bi gii tnh

John Adams

Chng hi u

-Tri trn NST thng

- Nam : 1 gen tri hi u
- N:

2 gen tri hi u (mc nh hn)

-c di truyn gen hi u t b hoc m

- Ph bin nam

B+B : nam hi u
B+B+: n hi u
Khng hi
Hi
P
B+B+
X
BbBb
F1

B+Bb : nam hi ; B+Bb: n khng hi

F1

B+Bb

B+Bb

Nam hi

F2 1/4 B+B+
2/4 B+Bb

N hi
Nam hi

N khng hi
1/4 BbBb Nam khng hi; N khng hi

1.2. Tnh trng b gii hn bi gii tnh

- c m ha bi gen trn NST thng
- Ch biu hin mt gii ( thm bng khng
gii kia).
V d:
- Chng dy th sm c gii hn nam gii
Di truyn tri trn NST thng ch biu hin nam
gii, n bnh thng v KH.
Dy th trc 4 tui: dng vt ln, ging ni trm,
pht trin lng tc, khng c s st gim v chc
nng gii tnh, thng ln v xng ngng pht trin
sau khi dy th
- n: Chiu rng ca khung chu, tui bt u
c kinh

Dy th

sm
Pp
X
pp Bnh thng
P

F1 1/2 Pp: dy th sm 1/2 Pp: bnh thng

1/2 pp: bnh thng 1/2 pp: bnh thng

F1
B+Bb
X
B+Bb
Bnh thng

P
F1

pp

Pp Bnh thng

1/2 Pp: dy th sm

1/2 Pp: bnh thng

1/2 pp: bnh thng

1/2 pp: bnh thng

MI QUAN H GIA GII TNH V DI TRUYN

1.3. DT t bo cht
1909, Carl
Correns

TB phn chia
S t x2 ca ty th

TB phn chia
S t x2 ca ty th

Bnh LHON :

Mt th lc t 20
24 t, hoc 13 -17t
triu chng lm
sng khc nhau
tng c th.

MI QUAN H GIA GII TNH V DI TRUYN

1.4. S in du di truyn
NST 15 mt
on t cha

NST 15 mt
on t m

HC Prader Willi

HC Angelman