J.

Rousseau
KH C X HI

QUYN TH NHT
Ti mun tm xem trong trt t dn s c chng mt s qui tc cai tr chnh ng, vng chc, bit
i i vi con ngi nh con ngi; v c chng nhng lut php ng vi ngha chn thc
ca n. Trong bi nghin cu ny ti gn lin ci m lut php cho php vi ci m li ch thc
y phi lm, khin cho cng l v li ch khng tch ri nhau.
Ti i ngay vo m khng chng minh tm quan trng ca ti. Ngi ta s hi ti c phi
l v nguyn th hay nh lp php khng m vit v chnh tr th ny? Ti tr li: Khng; v
chnh v th m ti vit v chnh tr. V phng ti l nguyn th hay nh lp php th ti chng
mt cng ni ln ci m ti phi lm, ti c vic lm hoc l c lng thinh m thi.
Sinh ra l cng dn ca mt nh nc t do, thnh vin ca mt cng ng c ch quyn, d cho
ting ni ca ti ch nh hng yu t ti cng vic chung, ti cng c quyn c chn la i
vi cng vic chung, v vy ti t t cho mnh ngha v phi tm ti, hc hi vn ny. Sung
sng bit bao mi ln ti suy t v cc nn cai tr quc gia, vi tm thy nhng l do mi yu
s cai tr x s mnh. (2)
1. CH CA QUYN TH NHT
Ngi ta sinh ra t do, nhng ri u u con ngi cng sng trong xing xch (ND) [1*] - C
k tng mnh l ng ch, m tht ra cn n l hn c ti t ca h. S chuyn ho c thc
hin nh th no ? Ti khng bit. Ci g lm cho s chuyn ho tr thnh chnh thc? Ti
tin rng cu hi ny c th gii p c. Nu ti ch xem xt v lc v h qu ca lc th ti s
ni rng: Khi nhn dn b cng bc m li bit phc tng, h lm th l phi; nhng nu c th
ht ci ch p bc th cn hay hn na; v th l h ginh li t do m h vn c quyn c
hng, c quyn ginh li v khng ai c tc ot t do ca h.
Trt t x hi l mt th quyn thing ling lm nn tng cho mi th quyn khc. Nhng trt t
x hi khng phi t nhin m c, n c xc lp trn c s nhng cng c. Vy phi tm hiu
cng c l g? Trc khi tm n ch hiu ti phi xc nh ci m ti va mi nu ra.
2. CC X HI U TIN
Trong tt c cc th x hi ch c x hi ca gia nh l lu i nht v hp vi t nhin nht
(ND) . Trong mt gia nh chng no con ci cn cn c cha m sng, th chng phi ct cht
vi cha m. Khi chng trng thnh, s cn thit y khng cn na th mi lin h kia cng
khc i. Lc con khng nht thit phi nghe theo cha, cha khng nht thit phi chm sc.
Cha v con u hon ton c lp. Nu cha con cn chung vi nhau, khng phi l t nhin
m l t nguyn; v chnh bn thn gia nh cng ch tn ti bng qui c.

T do l t bn cht con ngi m c. Lut u tin ca t do l mi ngi phi c chm lo s

tn ti ca mnh. Nhng iu quan tm u tin l quan tm n bn thn. tui l tr, con ngi
phi t mnh nh ot cc phng tin sinh tn ca mnh, v do t mnh lm ch ly mnh.
Nh vy, ta c th coi gia nh l m hnh u tin ca cc th x hi chnh tr; cha l hnh nh
ca ngi th lnh, con ci l hnh nh ca dn chng. Th lnh cng nh dn chng u sinh ra
bnh ng, t do, v h ch t b quyn t do ca h khi phi lo toan li ch ca bn thn h m
thi. Tt c s khc bit gia gia nh v x hi l ch: trong gia nh tnh thng ca cha i
vi con tng ng vi s chm sc; cn trong x hi: ngi th lnh khng c tnh thng nh
vy i vi dn chng; thay vo l ci s thch c iu khin mi ngi.
Grotius (3) cho rng quyn lc con ngi t ra khng phi l v li ch ca nhng k b tr. ng
ly ch n l lm v d. Cch l gii nht qun ca ng l t quyn hnh trn c s ca thc
t [2*]. chnh l cch lm ca Grotius. Ngi ta c th dng nhng bin php nht qun, m
khng c li cho bn bo cha. Grotius t vn loi ngi ph thuc vo khong mt trm
nh cai tr, hay mt trm nh cai tr y ph thuc vo loi ngi? Trong ton b cun sch ca
mnh Grotius ng theo thuyt th nht (loi ngi ph thuc vo cc nh cai tri). cng l
quan im ca Hobbes (4), loi ngi c coi nh nhng n sc vt, mi n c ngi chn.
Anh ta chm sc chng ri s n tht chng.
Nh ngi chn cu c bn cht cao qu hn n cu, cc nh cai tr chn dn cng phi c bn
cht cao qu hn dn chng. Vua Caligula (5) cng vi Philon (6) l gii nh trn, H coi vua
nh Tri v dn chng nh sc vt.
Cch lp lun ca Caligula c truyn ti Hobbes v Grotius. Trc h rt lu, Aristote (7)
cng ni rng con ngi vn khng bnh ng, c k sinh ra lm n l, c k sinh ra tr v.
Aristote ni c l, nhng ng ly kt qu lm nguyn nhn. Bt c ai sinh ra trong hng n l
th u l n l; ni th chng sai t no. Trong xing xch, ngi n l mt ht mi th, mt c
nguyn vng thot khi xch xing. H thch tn ty phc v nh nhng ngi ty tng Ulysse
(8) yn phn vi s ngu dn ca mnh [3*].
S d c ngi n l bm sinh l v trc c nhng ngi n l khng bm sinh (ND). H
b cng bc lm n l, ri do tnh hn nht m h thnh ra n l mi.
Ti cha ni g v vua Adam (9) hoc hong No (10), thn sinh ca ba v lnh cha chia
nhau tr v v tr nh cc con ca thn Saturne (11) m ngy nay ngi ta c tin rng mnh l
hin thn ca cc v y.
Ti c th suy din ra rng ti l chu cht ca cc ng vua ni trn v c th chu cht ngnh
trng na kia, nhng ti sao by gi ti li chng phi l vua ca loi ngi? Du sao, ta khng
th chi ci rng Adam ch cai qun mt th gii ging nh anh chng Robinson (12) cai qun
hn o hoang vu ca y. Adam c ci thun li l trong vng quc ca ng khng s g gic
cp, chin tranh v m mu thon ot.
3. QUYN CA K MNH

K mnh khng phi lc no cng mnh mi mi lm ngi thng tr, nu nh hn ta

khng chuyn lc thnh quyn v chuyn s phc tng thnh nghi v (ND). Do m c ci
quyn ca k mnh, mt th quyn lc tr tru c thit lp tht s trn nguyn tc. Nhng c
ai ging gii cho ta v hai ch "quyn lc" ?.
Lc l mt sc mnh vt l. Ti chng thy cht o c no trong lc. Chu theo lc l mt
c ch bt buc ch phi u l t nguyn. Ni ng hn, l mt c ch khn ngoan, chng c
g l ngha v c.
Hy ni v ch "quyn" . Ti cho rng quyn ch l h qu ca mt th khi nim h m thi.
Ni lc to ra quyn l khng ng. Khi lc th hai mnh hn lc th nht, t n s vt ln
ngi m nm ly quyn. Mt khi cng li sc mnh m khng b trng pht th ngi ta c vic
cng. V v rng k mnh lun lun c l th ngi ta ch c sc lm cho mnh thnh k mnh
l ri. V li quyn s mt khi lc khng cn na: quyn l ci g? Nu phi phc tng
theo lc, th ngi ta cn g phi phc tng theo quyn v mt khi khng bi lc p na th ngi
ta khng cn phi phc tng na.
Nh vy ta thy r ch quyn khng thm g cho ch lc c. Ch "quyn" khng c ngha l g
ht! Hy tun theo sc mnh. Li khuyn ny l tt, nhng tha, nu n c ngha l hy chu
theo lc. V l lc th khng chu theo cng khng c.
Ti nhn thy rng tt c sc mnh u do Tri, nhng tt c bnh tt cng t Tri m ra, th m
c ai cm ta mi thy thuc cha bnh u! V phng ti b tn cp tm c trong mt gc rng,
ti nh phi np ca cho hn. Nhng nu ti sc tr kh hn th vic g ti phi t nguyn
np ca? Ch ti khu sng trong tay thng cp cng l mt lc.
Vy ta c th kt lun rng : lc khng lm nn quyn, v ngi ta ch bt buc phi phc tng
khi m sc mnh thnh hp php. Th l vn u tin ca ti vn lun lun c t tr
li.
4. N L
Khng ai t nhin c quyn uy i vi ng loi, th m lc th chng sinh ra quyn: vy ch c
nhng cng c (convention) l c th lm c s cho mi quyn uy chnh ng gia ngi vi
ngi m thi.(ND)
Grotius ni: c ngi t b quyn t do lm n l cho mt ng ch, th c mt dn tc sao
li khng th t b quyn t do lm thn dn ca mt ng vua ?
Trong cu ni ny c kh nhiu ch h cn phi gii thch r. Nhng ta hy xoy vo hai ch
"T b". T b c th l cho, hoc bn . Mt con ngi chu lm n l chng t em mnh m
cho khng: anh ta bn mnh c sinh tn. Cn mt dn tc th vic g m phi t bn mnh.
D l ng vua c cung cp cho thn dn iu kin sinh tn, th chnh ngay nh vua cng c
sinh tn nh c thn dn. Rabelais (13) phn tch : nui sng mt ng vua no c t i g ?
Chng l cc thn dn hin mnh cho vua m cn vua ly nt c ti sn ca mnh ? Th th
v phn h cn li c ci g na!

Ngi ta s ni rng dn c vua bo m s yn tnh. , c cho l nh th i; nhng dn

chng c g nu vua gy ra chin tranh tho lng tham, nu ng ta thch v vt, nu thi
phin h trong ni cc gy ra tranh chp, phn lit? ,v dn chng s c g nu ngay c s yn
tnh cng ch l yn tnh trong ngho kh? Nm trong ngc ti ngi ta vn thy yn tnh. Ci
yn tnh y c ai thch th? Dn Hi Lp b giam trong hang ca thn Cyclope (14) cng sng yn
tnh ch ngy b thn n tht .
Ni rng mt ngi t em mnh m cho khng, l chuyn h khng th chp nhn c.
C ch y l khng hp l v v ngha. K no lm th l k mt tr . Ni rng c mt dn tc t
hin thn v iu kin tc l gi inh rng dn tc y in r. Ci in r khng to nn quyn g
c.
Nu mt ngi c th t t b mnh, th anh ta cng khng th t b con ci. Chng sinh ra vn
l ngi, v l ngi t do. T do thuc v chng, khng ai c quyn hng t do hn chng.
Trc khi chng trng thnh, ngi cha c th nhn anh chng m b tr iu kin sinh tn,
mu hnh phc cho chng, ch khng th em con m cho khng, cho hn i. Cho nh th l
tri ngc vi t nhin v vt qu quyn ca ngi cha. Vy mun mt chnh ph c ti tr
thnh chnh ng, th mi th h dn chng phi c quyn chp nhn hoc chi b chnh ph.
Nhng nh th th chnh ph y khng cn l c ti na.
T b t do ca mnh l t b phm cht con ngi, t b quyn lm ngi v c ngha v lm
ngi. Khng th khng c t n b tt yu no cho ngi ang t b tt c. Bn cht con ngi
khng th dung ha vi s t b v iu kin nh th. Lm cho ch con ngi mt ht t do
tc l tc b o l trong hnh ng ca con ngi. Cui cng, tht l mu thun v v ngha
nu ta ghi vo cng c mt bn l quyn hnh tuyt i v bn kia l s phc tng v hn .
Anh khng c trch nhim g i vi ngi m anh c quyn i hi tt c ? Ci iu kin n
phng y, khng c g b li, khng c vt ngang gi, s lm cho iu khon k kt mt ht
ngha. Ngi n l ca ti c quyn g chng li ti khng? Tt c mi th ca hn u thuc v
ti c, th quyn ca hn cng l quyn ca chnh ti. Quyn ca ti chng li ti? Tht l
iu v ngha!
Grotius (3) v mt s ngi khc cho rng ngun gc ca quyn n l t chin tranh m ra. K
thng trn c quyn git k thua trn. K thua trn c th i t do ca mnh chuc ly mng
sng. Th l cng c chiu c li ch ca c hai bn, tr thnh chnh ng.
Nhng ci quyn c git k bi trn ch l mo nhn m thi. Tnh trng chin tranh khng c
cch g dn ti ci quyn y. Con ngi sng trong tnh trng c lp nguyn thy khng h
c mi quan h thng xuyn xc inh trng thi ha bnh hoc chin tranh; h khng l k
th ca thau. Lm nn chin tranh l do quan h gia s vt vi s vt ch khng phi do quan
h gia ngi vi ngi. Tnh trng chin tranh ch to ra nhng quan h thc t chung, ch
khng to ra quan h c nhn n thun. Khng th c chin tranh c nhn trong trng thi t
nhin cha ai c s hu thng xuyn, cng nh khng th c chin tranh c nhn trong trng
thi x hi m mi ngi u sng di quyn uy ca lut php.
Nhng cuc u , u gm, va chm ch l nhng hnh vi c nhn ch khng phi mt trng
thi x hi. nc Php di thi vua Louis IX cho php tin hnh cc cuc chin tranh t

nhn, sau cng bi b. ch l s lm dng ca chnh ph phong kin, mt th ch hm h, tri

vi nguyn tc qui lut t nhin v tri vi mi th ch chnh ph (politie) [4*] lnh mnh.
Chin tranh khng phi l quan h mt ngi vi mt ngi, m l quan h gia quc gia vi
quc gia (ND).Trong chin tranh, nhng con ngi c bit tr thnh k th ca nhau khng phi
vi t cch con ngi hay t cch cng dn [5*]m l vi t cch ngi lnh bo v t quc.
Chng Caton con tham gia l on ca Popilius: khi l on ny ci t, ng Caton cha lin vit
th cho Popilius ni r: Nu mun tip tc dng con trai ng di trng th phi cho anh ta
tuyn th li, v li tuyn th trc kia ht gi tr sau khi ci t l on; nu khng tuyn th
th anh ta khng t cch cm v kh chng qun th. ng cng vit th cho con, dn rng
khng c ra trn nu cha tuyn th li. Ti bit rng ngi ta s bi bc kin ny bng cch
k li trn bao vy Clusium v mt s chuyn l t khc; nhng y ti ch ni v lut v tp
qun chin tranh. Ngi La M rt t khi lm tri lut l ca mnh, v h l dn tc duy nht c
nhiu lut l ny.
Mt nc th ch vi mt nc ch khng th th nghch vi nhng con ngi, v gia cc vt
th khc loi, khc cht khng th xc nh mt mi quan h tht s no c.
Nguyn tc ni trn cng ph hp vi chm ngn ca cc thi i v thc tin ca mi dn tc
khai ha. Nhng li tuyn chin l tuyn vi nh nc ch khng phi vi thn dn. Mt
ngi nc ngoi, l vua hay l dn, m ly cp hoc bt gi hoc git nhng cng dn ca mt
nc, nhng khng tuyn chin vi chnh ph nc , th ch l mt tn cp, ch cha phi l
k th ca c quc gia. Khi xy ra chin tranh, ng vua tin qun vo nc ch c th chim
ot mi th thuc v ca chung c nc; nhng ng ta phi tn trng ca ci t nhn, l v ng
ta tn trng cc quyn i vi chnh ca ci bn thn ng ta: Chin tranh kt thc tc l nc
ch b dit; ngi ta c quyn git nhng ngi ang cm v kh khng c li; mt khi h h
v kh v u hng th h khng cn l k th hoc cng c ca k th na, h tr thnh nhng
ngi bnh thng, v ngi ta khng c quyn tiu dit sinh mng h. Nhiu khi ngi ta tiu
dit mt nc m khng git mt thnh vin no ca nc . Chin tranh khng t ra nhng
th quyn khng cn thit cho s kt thc chin tranh.
Nguyn tc chin tranh khng phi do Grotius, cng khng phi do cc nh th uy danh t ra,
m c rt t bn cht ca s vt v c xc nh qua l tnh.
Ni v quyn chinh phc th c s ca n cng khng ngoi ci lut ca k mnh. Nu chin
tranh khng cho php ngi chin thng c quyn c git hng lot dn bi trn, th ci quyn
m h khng c lm sao dn ti ci quyn bt ngi ta lm n l cho mnh c? Ngi ta
ch c quyn git k th khi khng th bt h lm n l. Ci quyn bt h lm n l khng xut
pht t quyn c git. khng c quyn i vi sinh mng ngi ta m bt ngi ta i t
do chuc sinh mng th tht l mt cuc i chc bt cng. t quyn n l trn c s quyn
sinh t, hay t quyn sinh t trn c s quyn n l tht l ri vo ci vng lun qun.
Gi thit k chin thng khng c ci quyn gh tm l git tt c ngi chin bi; vy th dn
tc chin bi, ngi b bt lm n l cn c phn s g vi k chin thng? H ch tun theo khi
b cng bc. K chin thng khng ra n m ch nm ly mt vt ngang gi vi sinh mng ca

ngi chin bl; git cht n m khng thu li kt qu g th hy "git" mt cch c ch cn hn.
Khng thu li mt quyn uy g gn vi sc mnh, tnh trng chin tranh gia k thng vl k bi
vn gi nguyn, vi nhng mi quan h c. Vic s dng quyn chin tranh khng qui inh c
mc bn ha c no c. K chin thng vi ngi chin bi ch lm vi nhau mt cng c
(convention), m cng c khng hu b chin tranh, n vn c nh s tip tc chin tranh.
Nh vy, xem xt theo mt hng no , th quyn n l l con s khng, chng nhng n
khng chnh ng, m cn l m h, v ngha l. Ch n l v ch quyn l hai ch mu thun
nhau, bi tr ln nhau. Ni quyn n l ca mt ngi i vi mt ngi hay ca mt ngi i
vi mt dn tc u l ni iu v vn: Tao k vi my mt cng c m mi ci thit th my
chu, mi ci li th tao hng, chng no tao cn thch th th c tao v my cng tn trng
cng c ny nh ! (ND).
5. CN LUN LUN TR LI VI CNG C (CONVENTION) U TIN
Khi ti s chp nhn nhng iu m t trc n nay ti phn bc, th bn bo cha cng
chng c li g hn. Bao gi cng c s khc bit ln gia vic thng tr nhiu ngi vi vic
qun l mt x hi. Bao nhiu ngi hu h mt ngi, ch l n l vi ch n, ch khng
phi mt dn tc vi th lnh. ch l mt th hp ch khng phi mt t hp x hi, bi v
trong khng c phc li chung m cng khng c c th chnh tr. Con ngi ci c , d
l thng tr mt na th gii cng vn l mt c nhn; quyn li ca hn tch ri vi mi ngi,
lun lun ch l quyn li ring t m thi. Mt khi hn cht, vng quc ca hn cng tan r,
khc no cy si b thiu chy mc thnh ng tro tn.
Grotius ni mt dn tc c th hin thn cho vua. C nh ng ni th dn tc y phi tn ti
trc khi hin thn. Ngay s hin thn y cng l mt iu khon dn s, tt nhin phi bn nh
ri mi lm c. Trc khi ngi ta bn nh chn mt ng vua, ngi ta phi xem xt iu
khon xc nh mnh l mt dn tc. iu khon u tin y chnh l nn tng ca x hi.
Nu khng c mt cng c t trc th lm sao c c s phc tng ca s t theo mun ca
s ng; lm sao m mt trm ngi ng thun ng vua ny li c quyn ni thay cho mi
ngi khc khng ng vua y. Lut s ng trong cc cuc bu c t n l thit ch ca cng
c, lm tin cho s nht tr.
6. CNG C (PACTE) X HI
Ti gi nh rng c mt lc no cc tr lc gy hi cho s sinh tn ca con ngi c th ln
t s khng c ca tng c nhn, lc tnh trng nguyn thy s khng cn na, loi ngi s
b tiu dit nu h khng thay i cch sng.
Nhng con ngi khng th to ra lc mi, m ch c th kt hp v iu khin nhng lc sn
c; cho nn phng php duy nht con ngi t bo v l h phi kt hp li vi nhau thnh
mt lc chung, c iu khin bng mt ng c chung, khin cho mi ngi u hnh ng
mt cch hi ha.

Ci tng lc l ca nhiu ngi gp li. Nhng sc mnh v t do ca mi ngi l cng c

u tin cho h sinh tn; nu h em n gp vo ca chung th bn thn h c b hy b
khng? H c l l mt s quan tm n bn thn mnh khng? Qui vo ch ca ti th iu
rc
ri
ny
c
th
gii
thch
nh
sau:
"Tm ra mt hnh thc kt lin vi nhau dng sc mnh chung m bo v mi thnh vin. Mi
thnh vin trong khi khp mnh vo tp th, dng sc mnh tp th, vn c t do y nh
trc, vn ch tun theo chnh bn thn mnh ". l vn c bn m kh c (contrat) a
ra
cch
gii
quyt
(ND).
Cc iu khon trong kh c l do bn cht ca n qui nh nn ch cn vi phm bn cht cht
nh th n s tr thnh v hiu. C th l Cng c khng h c cng b mt cch hp thc,
nhng u u n cng c mc nhin chp nhn cho n mc, v phng Cng c x hi
(Pacte social) c b vi phm chng na, th mi thnh vin s s dng quyn nguyn thy ca
mnh; bi v mt khi cng c khng bo m quyn t do dn s th ngi ta t b cng c
gi li quyn t do thin nhin vn c.
Cc iu khon ca cng c s qui vo mt im duy nht l: mi thnh vin t b quyn ring
ca mnh gp ht vo quyn chung, ai ai cng nh vy c, khng ngoi tr mt ngi no;
cho nn s khng ai mun cho ngi khc phi thit thi khi tham gia cng c x hi.
Hn na, khi mi ngi t b quyn ring khng ngn ngi, th s lin kt s tht l hon ho,
khng mt thnh vin no phi ku ca g. Nu cn gi cht t quyn ring m li khng c ci g
chung cao hn, ni ln quyn li cng cng, th ri mi ngi s t phn xt ly mnh v
mun phn xt c mi ngi khc, th l s lin kt s thnh v hiu, hoc tt nhin i ch v
on.
Rt cuc, mi ngi t hin dng cho mi ngi ch khng cho ring ai, th s khng mt thnh
vin no ginh c c quyn; mi ngi thu v mt gi tr tng ng vi ci mnh cng
hin; v h c thm lc bo ton ci m h c.
Vy
thc
cht
ca
cng
c
x
hi
l:
Mi ngi chng ta t mnh v quyn lc mnh di s iu khin ti cao ca ch chung, v
chng ta tip nhn mi thnh vin nh mt b phn khng th tch ri ca ton th.
Hnh vi lin kt s to nn mt c th tinh thn chung, gm bao nhiu thnh vin th c by
nhiu ting ni trong mt hi ng; mi thnh vin nhn c s nht tr ca mnh trong hnh vi
lin kt , h tm thy ci ti tp th tm thy cuc sng v ch ca mnh trong tp th. Con
ngi cng cng c hnh thnh bng s lin kt vi tt c mi ngi khc. Ngy xa con
ngi cng cng y c gi l thnh bang [6*] ngy nay chng ta gi n l "nc cng ha"
hoc "c th chnh tr " . Mi thnh vin th th ng th gi con ngi cng cng l "Nh
nc", th ch ng th gi n l "quyn lc ti cao". Khi i snh vi ng loi th con ngi
cng cng c gi l "quyn lc". V phn cc thnh vin, h ly mt tn chung l "dn
chng"; mi ngi ring l th gi l "cng dn" trong khi h tham gia vo quyn lc ti cao;
hoc gi l "thn dn" trong khi h phc tng lut php Nh nc.
Cc t ng v cch gi nh trn thng ln ln vi nhau, ta ch cn phn bit khi phi ni tht
chnh xc.

7 . QUYN LC TI CAO
Theo cng thc ni trn, ta thy hnh ng lin kt bao hm mt s c thc gia cng chng
vi c nhn; v mi c nhn trong khi lin kt t thy mnh phi c thc trong hai mi quan
h: anh va l thnh vin ca quyn lc ti cao lin h vi cc c nhn khc, ng thi anh l
thnh vin ca quc gia lin h vi quyn lc ti cao. Nhng trong dn lut c cu chm ngn:
Chng ai b rng buc khi t mnh c thc mnh, cho nn cn phn bit gia s c thc i
vi chnh mnh v s c thc i vi tp th.
Li cn nhn xt thm rng cuc tho lun cng cng c th rng buc tt c mi thnh vin vo
quyn lc ti cao do hai mi quan h khc nhau c thc h; nhng theo mt l do tri li,
cuc tho lun cng cng khng th buc quyn lc ti cao phi c thc vi chnh bn thn n,
cho nn, nu quyn lc ti cao t p t cho mnh mt lut khng th vi phm th tht l tri vi
bn cht ca c th chnh tr. T t mnh trong mi lin h n phng nh vy th quyn lc
ti cao chng khc g mt thnh vin khon c t i i vi mnh, th th khng c v khng
th c ci g l lut c bn c thc tp on dn chng, m cng khng th c cng c x
hi. iu ni trn khng c ngha l c th ny khng th lin h vi mt c th khc, khng c
g tri vi cng c; v i vi c th khc th c th ny cng ch nh mt c nhn n thun
m thi.
Nhng c th chnh tr hay quyn lc ti cao ch tn ti nh tnh thing ling ca kh c, cng
chng bao gi c th t rng buc mnh khng vi phm iu khon nguyn thu; nh th khc
no t b mt b phn ca c th mnh, hoc t t mnh di quyn lc ti cao khc. Vi phm
iu khon to sinh ra mnh tc l t xa b mnh. b xa b ri th cn sn sinh ra c ci
g na!
Khi nhiu ngi lin kt thnh mt c th, nu ai xc phm mt thnh vin tc l xc phm
vo c th, c th b xc phm th cc thnh vin tt nhin phi cm bit. Nh vy ngha v v
quyn li buc c hai bn giao c phi gip ln nhau; mi ngi phi tm cch lin kt u
th ca mnh li theo mi quan h hai chiu. Tuy nhin, quyn lc ti cao c thit lp t
nhng c th thnh vin hp li to ra n, cho nn n khng c v khng th c li ch no tri
ngc vi cc thnh vin (ND). Do quyn lc ti cao khng cn phi bo m g i vI cc
thn dn; bi l mt c th khng bao gi li mun lm hi tt c thnh vin ca n, cng nh
lm hi n mt thnh vin ring l. Quyn lc ti cao ch nh c tnh cht nh trn, mi tn ti
c, nn lun lun t n l tt c nhng g to ra n (ND) .
Nhng thn dn i vi quyn lc ti cao th khng nh th. Khng c g p ng s rng buc
ca thn dn vo quyn lc ti cao, nu quyn lc ti cao khng tm ra nhng bin php bo
m lng trung thnh ca h; mc du thn dn vn c li ch chung trong cng ng.
Tht ra mi c nhn c th c ch ring khng ging hoc tri vi ch chung (ND) m anh ta
vi t cch cng dn, cng mang ch chung . Li ch ring c th ni vi anh ta khng nh
ting ni ca li ch chung. Khng c tp th th c nhn anh vn c tn ti mt cch tuyt i v
c lp cho nn anh ta coi ngha v ca mnh i vi s nghip chung ch l ng gp khng
cng, ch tn km cho ring mnh m thi; nu anh khng ng gp th cng chng thit n ai;
th l anh ta coi nhn cch tp th to thnh nh nc ch l mt l tnh, khng phi mt con

ngi. Anh ta hng quyn cng dn m khng mun lm ngha v thn dn. Thi bt cng
ca c nhn nu pht trin mi ra th s dn ti s suy i ca c th chnh tr.
Mun cho cng c x hi khng tr thnh mt cng thc sung, n phi ngm bao hm iu
rng buc l vi c nhn. Ch c s rng buc mi c nhn, mi to ra sc mnh cho mi c
nhn khc, ai cng li ch chung lin b ton b c th chng li, ci c ngha l ngi ta
buc anh ta phi t do.
Khi trao mt cng dn cho T quc th phi bo m rng cng dn ph thuc vo T quc.
iu kin y lm cho cc khon cam kt dn s tr nn chnh ng, khng c iu kin y th
mi s cam kt s thnh ra m h, v on, lm cho s lm dng to ln hn.
8. TRNG THI DN S
T trng thi t nhin sang trng thi dn s, con ngi tri qua mt chuyn bin ln lao (ND).
Trong x s ca h, cng l thay cho tim thc, trong hnh vi ca h c thm o ngha m
trc kia khng c. T nay ting ni ca ngha v thay th nhng kch thch vt l. V quyn
ham mun, trc y con ngi ch tnh n bn thn th by gi h phi hnh ng theo nhng
nguyn l khc; h phi suy xt bng l tr trc khi nghe theo dc vng. Tuy mt i mt vi li
th trong trng thi t nhin, nhng con ngI thu li nhng li th ln hn; nng khiu c
vn dng v pht trin, t tng m rng ra, tnh cm cao qu thm, tm hn c nng ln n
mc m v phng hon cnh hin ti c h anh xung km hn hon cnh trc kia, th anh vn
c phi cm t ci thi im dt anh ra khi gii ng vt ngu mui v hn ch vnh vin tr
thnh loi thng minh, thnh mt con ngi.
Hy hch ton li s hn thit ny mt cch d hiu hn. Vi kh c x hi, con ngi mt i
ci t do thin nhin v ci quyn hn ch c lm nhng iu mun lm m lm c, nhng
mt khc con ngi thu li quyn t do dn s v quyn s hu nhng ci m anh ta c (ND).
Cn phn bit t do thin nhin ch hn ch cht hp trong kh nng sc lc mt c nhn vi
quyn t do dn s m giI hn rng ri l ch chung ca nhiu ngi. Li nn phn bit s c
c trong trng thi t nhin ch l kt qu ca sc mnh v ch l ci quyn ca k chim lnh
u tin, vI quyn s hu trong trng thi dn s c xy ng trn mt danh ngha tch cc.
Con ngi dn s cn c t do tinh thn khin anh ta tr thnh ngi ch tht s ca chnh
mnh; v rng lm theo kch thch ca dc vng l n l, m tun theo qui tc t mnh t ra li l
t do.
Nhng ti ni qu nhiu v vn ny; ch ca ti v ngha trit hc ca t do khng
phi t ra y.
9. LNH VC THC T
Mi thnh vin hin dng cho cng ng tt c sc lc v ti sn ca mnh; nh vy khng c
ngha l sau hnh ng hin dng ny s chim hu thay i tnh cht, khi ca ci c trao t
tay c nhn sang tay cng ng v bin thnh s hu quc gia. Nhng sc mnh ca thnh bang
so vi sc mnh ca mt ngi th ln hn nhiu lm; cho nn s hu cng cng trong thc t

cng ln hn v vng chc hn s hu c nhn rt nhiu. Nh nc I vi cc thnh vin, theo

kh c x hi quy nh l ng ch ti sn ca mi thnh vin, kh c x hi l c s cho mi
th quyn trong mt nc (ND). Nhng i vi nc ngoi th nh nc ch l ng ch ti sn
theo quyn ca ngi chim hu u tin.
Quyn ca ngi chim hu u tin c v thc t hn l quyn ca k mnh. Tuy vy n ch tr
thnh mt quyn thc s sau khi thit lp quyn t hu (ND). Trong t nhin, mi ngi u
c quyn i vi nhng ci m mnh cn n; nhng trong dn s th iu khon quy nh cho
anh thnh ngi t hu mt s ca ci loi tr anh I vi nhng ca ci khc. Mt khi
nhn phn t hu, anh phi nhn hn ch mnh trong phm vi t hu y, anh khng c quyn i
vi nhng ci khc ca cng ng.
Xem th r ti sao quyn ca ngi chim hu u tin l rt yu t trong trng thi t nhin
li c mI ngi tn trng trong trng thi dn s. Ngi ta tn trng quyn chim hu u
tin i vi ti sn thuc c nhn k khc hn l i vi nhng ti sn khng thuc v bn thn
h.
Ni chung th khi cho php ai lm ngi chim hu u tin trn mt khong t, cn c nhng
iu
kin
nh
sau
:
+Mt
l
khong
t
cha
c
ai
;
+Hai ! ngi chim hu ch chim mt phn va cho s sinh tn ca mnh;
+Ba l ngi chim hu gi ly mnh t khng phi bng mt nghi thc, m bng lao ng v
s trng trt, l du hiu duy nht c ngha php l chng t quyn chim hu khin k
khc phi tn trng.
Tuy vy, chp nhn quyn chim hu u tin theo nhu cu v theo lao ng khng phi l
cho ngi ta mun chim hu u cng c (ND) . Phi chng cn nh gii hn cho quyn
chim hu ny. Phi chng c t chn ln mt mnh t chung l tuyn b lm ng ch
ca mnh t y? Lm ch ri anh c sc y ngi khc ra khng cho ai tr lI mnh t y
na khng? Mt ngi hay mt dn tc n vng t rng ln, c th no ui nhng ngI
khc ra khI t y m khng dng n th on cng ot ng trng pht hay khng? Lm
nh vy, h phi tc ot sinh mng v thc n m thin nhin ban chung cho mI ngi.
Khi chim hu b bin v lnh th vng Nam M, Nunez Balbao (15) nhn danh vng triu
Castille (16) c quyn hnh tc ot ca ci dn chng ui ht cc vua cha bn a
i khng? y, nhiu th l nghi sung c by v ra, v ng vua Thin Cha gio ch cn
trong pht chc tuyn b c v tr u thuc v triu nh ca mnh. C iu l sau ng ta
khng loi b nhng ti sn tng thuc v quyn s hu cc vua cha bn ia.
Ngi ta thy rng nhng khonh t t nhn tip cn nhau nhp li thnh lnh th chung, th l
cc ngi s hu li b ph thuc hn ca ci, sc mnh ca h tr thnh vt bo m lng trung
thnh l vi nh vua. Ngy xa cc vua cha Ba T, Scythe hay Macdoine c ci li th
m h khng thy c mt cch y , h t coi mnh l th lnh ca nhng con ngi hn l
th lnh ca mt x s. Ngy nay, khn ngoan hn, cc v hong Php, Ty Ban Nha, Anh,
v.v... nm vng lnh th v nm c dn chng trn lnh th nc mnh.

Nt c o trong trng hp ny l ng l chp nhn th h li tc ot ti sn ca cc thnh

vin. H ch m bo cho cc thnh vin c c ti sn mt cch hp php; h thay th s
chim ot bng quyn chim hu tht s, thay th s hng th bng quyn s hu. Th l
nhng ngi chim hu c coi nh ch nhn ca ti sn chung; quyn ca h c mi thnh
vin nh nc chp nhn v c bo v bng sc mnh hin c chng li ngi ngoi n
xm phm. Bng mt phin hp c li cho mi ngi v li hn cho nhng k chim hu, h
ginh c ci m h cho i. l mt nghch l c th gii thch d dng bng s khc bit
ca cc th quyn m c quan quyn lc ti cao v ngi s hu cng chung vn ling vi nhau,
nh chng ta s thy sau y.
Cng c th c trng hp ngi ta bt u hp nhau li khi cha c g chim hco; v khi
chim c mt vng t cho mi ngi, h cng nhau m hng, hoc chia cho mi ngi
mt khonh bng nhau, hay chia theo mt t l nht nh do c quan quyn lc ti cao qui nh.
D theo cch no th quyn ca c nhn i vi phn chia ca mnh cng phi ph thuc vo
quyn ca cng ng i vi tt c (ND) . Khng c s ph thuc ny th s khng c tnh on
kt v s lin i x hi, m cng khng c sc mnh thc t thc hin quyn lc ti cao.
Ti kt thc chng ny v quyn th nht ny bng mt iu nhn xt lm nn mng cho c h
thng x hi; l: Cng c c bn (pacte fondamental) khng ph b s bnh ng t nhin,
n xy dng s bnh ng tinh thn v hp php thay th ci m thin nhin lm cho con
ngi khng bnh ng v th lc. Trn phng din kh c v php quyn, con ngi tuy
khng ng u nhau v thn th v tr tu vn c hon ton bnh ng ngang nhau [7*] (ND).
[Mc lc] [Chng tip theo]

Ch thch
[1*]. Nhng on in ch nghing c (ND) l do ngi dch nhn mnh nu bt ln.
[2*]. Cc cng trnh bc hc nghin cu v cng quyn thng ch l nhng cu chuyn lm
dng ngy xua : v ngi ta ra sc nghin cu chng ch t au u v ch" (Xem " Hip c v
li quyn nc Php lin quan li cc nc lng ging " do Hu tc d'Argenson vit, in
Amsterdem, Nh xut bn Rey) . chnh l cch lm ca Grotius.
[3*]. Xem lun vn ca Plutarque "c g loi vt cng c l tr
[4*]. Politie : Ting Hi Lp, ngy nay khng dng na, c ngha l chnh ph.
[5*]. Ngi La M tn trng lut chin tranh hn bt c dn tc no khc. H rt quan tm vn
ny. Mt cng dn La M khng dc tham gia chin u nu cha ng k long trng nhn
ly t cch chin s chng qun th.

[6*]. Ngha chnh ca t "Thnh bang" n thi nay b hiu lch lc mt ri. Hu ht mi
ngi coi thnh bang l mt thnh ph v ngi th dn l mt cng dn, H khng hiu rng
nh ca hp li l thnh ph, m th dn hp lI mi l thnh bang. Sai lm ny gy thit hi
ln cho ngi Carthagenois.. Ti cha tng c thy u ci danh hiu Cives (ting Latinh,
ngha l cng dn - ND) c dng cho cc thn dn ca mt v nguyn th. Ngay c i vi dn
Macdonien cng nh i vi ngi Anh hin nay, l ni gn gi vi t do hn mi ni khc
cng cha thy danh hiu ny. Ch c ngi Php dng t "cng dn" mt cch thng tc, v n
khng mang ngha g r rt tht s, nh ta thng c thy trong cc t in Php. Khng th
th h s phm ti bt cn v xuyn tc danh t ny. Php t "cng dn" ni ln mt phm cch
con ngi ch khng ni v mt quyn hn. Khi Bodin (php quan v trit gia Php 1530-1598 ND) ni v cc cng dn v cc th dn ca ta, ng phm mt sai lm qu ng, ln ln hai
khi nim ny vi nhau. ng d'Alembert th khng lm ln nh vy. Trong bi vit v Genve,
ng phn bit r bn hng ngi (c th ni l nm hng, k c hng ngoi kiu) trong thnh ph
ca ta, trong ch c hai hng hp thnh nc cng ho. Ngoi ra khng c ai trong cc tc gi
Php m ti c bit hiu ng ngha ca ch "Cng dn".
[7*] Di quyn cai tr ca mt chnh ph ti, s bnh ng ny ch l b ngoi v gi to; n ch
l mt danh hiu g nguyn ngi ngo trong i kh v ngi giu trong bc lt. Thc t
th php lut bao gi cng c lI cho k c ca v hi cho ngul khng c g c. V vy mt th
ch x hi ch c th l tin b khi mi ngi u c mt ci g , v khng ai c c qu
nhiu.

Th vin | J.Rousseau
J.Rousseau
KH C X HI

QUYN TH HAI
1. CH QUYN TI CAO L KHNG TH T B
H qu u tin v quan trng nht ca cc nguyn tc c trnh by trn l: ch chung ch
c th iu khin cc lc lng nh nc theo mc ch ca c ch nhm phc v li ch chung
(ND). Nu nh x hi c lp ra v c mu thun gia cc li ch ring, th mt khi cc li ch
ring c hi ha, x hi mi c th tn ti. l do trong cc li ch khc nhau vn c ci
chung to thnh mi lin h x hi. Nu khng c mt im chung no cho cc li ch hi ha
c vi nhau th khng mt x hi no c th tn ti. Do phi da trn li ch chung cai
qun x hi.
Vy ti ni : Ch quyn ti cao l s thc hin ch chung nn khng th t n t b n c
(ND). C quan quyn lc ti cao l mt con ngi tp th, nn ch t mnh n i biu c cho
n m thi. Quyn hnh th c th chuyn trao c lm, nhng ch th khng. Nu ch c

nhn c th nht tr vi ch chung trn mt s im th n cng khng th nht tr lu di v

thng xuyn c; v ch c nhn, do bn cht ca n, hng v u tin bn thn, cn ch
chung li hng ti s ng u bnh ng. Cng khng th bo m cho s nht tr nh th, c
bo m chng na th khng phi l tc dng ca ti ngh m l tc dng ca ngu nhin.
Quyn lc ti cao c th ni: By gi ta mun ci m ngi kia ang mun, ch khng th ni:
Ta cng s mun ci m ngi kia ngy mai s mun. Bi v, ni rng ch chung t tri buc
mnh vo tng lai th tht l m h. V li, chng cn phi ty thuc vo mt ch no ng
tnh vi mt iu khng tri vi iu mnh mong mun. Nu dn chng ha hn mt cch gin
n l s phc tng v iu kin th dn chng khng cn tnh cch l dn chng na; lc s
ch c ng ch ch khng cn quyn lc ti cao na, v ton b c th chnh tr s phi tan r.
Ni nh vy khng phi l mnh lnh ca cc th lnh khng th chuyn thnh ch chung, mc
du th lnh c th chng li ch chung m h vn khng chng li. Trong trng hp ny, nu
tt c u lng thinh th c th gi nh l dn chng u ng tnh. iu trn y s c gii
thch thm qua cc chng sau.
2. CH QUYN TI CAO L KHNG TH PHN CHIA
Ch quyn ti cao khng th t b th cng khng th phn chia c; bi v ch l chung [1*]
hoc khng phi l chung; n c th l ca ton th dn chng hoc l ca mt b phn. Trng
hp th nht, ch chung c cng b, l mt iu khon ca ch quyn ti cao, n tr thnh
lut. Trng hp th hai, ch c nhn nu cng b ln th ch l mnh lnh php quan, cng lm
ch l mt ngh nh m thi. Trong chnh tr ca ta, tuy v nguyn tc th quyn lc ti cao l
khng th phn chia, nhng trn thc t ngi ta vn chia tch n trong i tng. H chia n
thnh lc lng v ch, thnh quyn lc lp php v qun lc hnh php, thnh quyn quan
thu, quyn t php, quyn chin tranh, thnh cai tr i ni v ng ph i ngoi; khi th ngi
ta trn ln cc b phn, khi th ngi ta tch ri chng vi nhau. H bin quyn lc ti cao thnh
mt th qui d, ghp li bng nhiu mnh, ging nh h ghp mt hnh ngi t nhiu c th;
mt ca anh ny, tay ca ch n, chn ca ngi kia. Ngi ta n rng bn bn thuc rong Nht
Bn x a tr ta nhiu mnh trc mt cng chng ri tung ln tri; khi cc mnh ri xung th
nhp li vi nhau thnh a b sng hn hoi. Ci tr o thut chnh tr ca ta ngy nay cng
ging nh vy; sau khi tch ri cc b phn trong c th x hi, h dng uy tn tp nham m
ghp cc b phn y li mt cnh ty tin, chng ai hiu ra lm sao c. C sai lm ny l v
khng xut pht t nhng khi nim ng n v quyn uy ti cao m ch nm ly nhng biu
hin b ngoi, coi l cc b phn ca quyn uy ti cao. V d ngi ta coi vic tuyn chin
hoc ging ha l nhng iu khon thuc v ch quyn ti cao. Tht ra mI iu khon y cha
phi l lut m ch l ng dng lut, ch l iu khon c bit xc nh tnh hung c th ca lut.
Chng no nh ngha ch lut mt cch dt khot th ta mi hiu r vn ny.
Theo di cc li phn chia khc ta cng s thy r s lm ln khi ngi ta tng rng quyn lc
ti cao c th b phn chia. Nhng b phn quyn hnh c chia tch ra u ph thuc vo
quyn lc ti cao, u gi nh phi c ch ti cao, mi b phn u ch nhn thc hin ch
ti cao. C bit bao s lm ln ph bng ln quyt nh ca cc nh son tho lut php chnh
tri, khi h mun phn nh quyn ca cc ng vua v ca dn chng theo nhng nguyn tc do
h vch ra.

Trong cc chng III v IV quyn th nht ca Grotius, mi ngi u c th thy nh thng

thi ny v dch gi ca ng l Barbayrac ln ln lung tung trong nhng li ngy bin ca h;
h s ni qu hoc ni khng v quan im ca mnh, h s cc li ch m h phi iu ha
b va chm nhau. Grotius lu vong Php; bt mn vi t quc mnh v mun ve vn vua Louis
III (17) dng cho vua cun sch ca ng, trong ng khng ngi g tc ht mi quyn ca
dn chng v khoc ln mnh vua tt c mi ngh thut ca quyn hnh. cng chnh l khu
v ca Barbayrac ngi dng tng bn dch sch Grotius cho vua Anh Georges nht
(Georges ler) (18). Chng may s ph trut vua Jacques II (19), m ng ta gi l thoi v, buc
ng phi d dt, quanh co, ln la, khi phi gi vua Guillaume (20) l thon ot. Nu hai
tc gi ny chp nhn nhng nguyn l ng n th h vt.qua c kh khn v lun lun
gi c tnh nht qun. Nhng nh vy th bun thay cho h l h phi ni ln s cht, v h
ch c tn dng dn chng m thi.
Th nhng s tht c bao gi dt ngi ta ln a v. Dn chng cng khng th phong chc i
s, ct nhc hc v gio s v cng chng c quyn tng lng bng.
3. NU CH CHUNG C TH LM LN
ch chung bao gi cng thng v lun lun hng ti li ch chung nhng khng phi mi iu
lun gii ca dn chng u l ng n. Ai cng mun mnh c tt lnh, nhng c phi lc
no ngi ta cng nhn thy ci tt lnh u. Ngi ta chng bao gi c tnh lm h hng dn
chng, nhng thng thng ngi ta vn la di dn, l lc dng nh ngi ta mong mun
iu xu.
Cng thng khi c s khc nhau gia ch ca mi ngi v ch chung. ch chung ch tnh
n li ch chung; ch ca mi ngi li nhn vo li ch ring v ch l tng s nhng ch
ring l. Nu tr i nhng ch ring l xung khc nhau qu qut [2*] th s d s l ch chung.
Nu dn chng c thng tin mt cch y , khi h lun gii vn , d cho l khng ai trao
i ring vi ai, th qua rt nhiu s khc bit nh, cuc lun gii vn c dn ti ch chung, kt
qu s lun lun tt p. Nhng khi c nhng m mu, nhng nhm nh da m vo tp th
ln, th ch chung ca mi nhm l ch l ch ring i vi c quc gia; lc khng th ni
rng mi ngi l mt c tri, m phi ni mi nhm nh l mt c tri, v kt qu s t gn vi
ch chung hn. Cui cng, khi mt nhm no to phnh ln trm lp tt c cc nhm khc, ta s
khng c c tng s ea nhiu s khc bit nh , m ch c mt s khc bit duy nht, lc
s khng cn ch chung na, v kin quyt inh ch l kin ring.
Mun cho ch chung c by t r rt th trong mt Nh nc khng nn c cc phe nhm
ring, cho mi cng dn c quan nim theo h [3*]. l th ch tuyt vi duy nht ca
Lycurgue (21) v i. V nh c nhng phe nhm ring l th nn nng s lng cc nhm ln, v
ngn trnh s khng ng u gia cc phe nhm,nh Solon (22), Numa (23), Servius (24)
tng lm. l cch phng tt nht bo m ch chung c soi sng v dn chng
khng b lm ln.
4. GII HN CA QUYN LC TI CAO

Nu Nh nc v thnh bang ch l mt con ngi tinh thn nh s on kt ca cc thnh vin

m tn ti, v nu iu quan tm ch yu, bc nht ca Nh nc l tn ti, th phi c mt lc
lng chung c tnh cht cng ch ng vin v xp t cho mi b phn u c tha
ng vi ton b. Thin nhin ban cho con ngi ci quyn tuyt i s dng t chi, th cng
c x hi cng phi trao cho c th chnh tr ci quyn tuyt i i vi cc thnh vin ca n.
Chnh ci quyn tuyt i y c iu hnh bng ch chung, mang tn l quyn lc ti cao.
Nhng ngoi con ngi cng cng (tc l quyn lc ti cao) , ta phi xem xt n nhng con
ngi ring l, thnh vin ca x hi, m cuc sng v t do ca h tt yu phi ph thuc vo
x hi. Vy phi phn bit quyn ca cc cng dn v quyn ca c quan quyn lc ti cao [4*],
ng thi phn bit ngha v ca thn dn vi quyn t nhin m con ngi c hng.
Ci m mi ngi hy sinh v quyn nng, ti sn, t do ca h theo Cng c x hi ch l mt
phn ca quyn nng, ti sn v t do chung m cng ng ngi c s dng. Nhng ta cng
phi nhn rng ch c c quan quyn lc ti cao l ngi phn xt v cch s dng chung .
Mt cng dn phi lm nhng g cho quc gia do c quan quyn lc ti cao yu cu. Nhng c
quan ti cao cng khng th yu cu, hoc mong mun cng dn lm iu v ch cho cng ng;
v theo qui lut l tnh cng nh qui lut t nhin, vic v ch khng c nguyn nhn th khng
th xy ra c.
Nhng mi dy rng buc chng ta vo c th x hi ch l cng ch khi no n l s rng buc
c hai pha, c i c li. Tnh cht ca n l trong khi thc hin s rng buc, ngi ta va lm
cho k khc li va lm cho chnh mnh. V sao ch chung bao gi cng thng thn, m mi
ngi th lun lun quan tm n hnh phc cho mi mt c nhn mnh ? Ch ti khng ai l
khng nm vng t ng "mi ngi". Trong khi tn thnh vi mi ngi h cng ch ngh n
bn thn h thi. iu ny chng minh rng s bnh ng v quyn, v khi nim cng l do
ny sinh u pht tch t bn cht ca con ngi, ai cng mun ginh u tin v phn mnh.
ch chung thun tht s l ch chung,th phi l ch chung t trong i tng v trong bn
cht ca n, phi t tt c v ng dng cho tt c. ch chng s nht s ng n t nhin khi
n thin v nht i tng ring l nht nh (ND), bi v lc ta s khng c c nhng
nguyn tc ch o chnh xc khi phi phn on mt iu xa l. Gp mt trng hp phi x tr
vic t, m cng c chung xa nay cha ni ti th tht l kh phn xt.' y l v n m mt
bn l nhng c nhn eo lin i v bn kia l cng chng, nhng ta luiullg tm ra lut m cng
chng thy quan ta tuyn x. Trng hp ny ta khng th da vo li phn quyt dt khot
ca ch chung c. Li phn quyt y ch c th l thin v bn ny hoc thin v bn kia nu
bn ny cho l ng n th bn kia cho l xa l, thin lch; do dn ti bt cng v sai lm.
Nu nh ch c nhn khng th no i biu cho ch chung,th ch chung mt khi thin
v i tng c nhn s mt ht bn sc khng th phn xt ng n v mt ngi hay mt vic
no na. V d, khi dn chng thnh Athne bu ln hay bi min th lnh ca h, h gn vinh
quang cho ngi bu v x pht ngi b trut. Bng nhiu ngh nh c th, h thc hin tt c
lut l ca Nh nc, khng phn bit i x vi mt ai. Lc dn chng khng hnh ng vi
t cch quyn lc ti cao m vi t cch quan ta. iu trn y c v tri vi kin chung
nhng xin hy cho ti trnh by tip kin ca mnh.

Nh trn, ta thy rng ci tng qut mi ch l t hn tng s ting ni m li ch chung bao

gm li; bi v trong c ch ny, mi ngi tt nhin phi theo nhng iu kin m h mun p
t cho k khc. Khi ngi ta bn ci v cng vic t nhn, nu quyn li v cng l ph hp
nhau th cuc lun gii chung s ng n, l do quyn li chung dung hp v ng nht
qui tc ca quan ta vi l l ca phe phi.
T kha cnh no ln ln ti nguyn l ta cng u i n mt kt lun nh nhau. Nh rng cng
c x hi qui nh s bnh ng gia cc cng dn; mi ngi u phi cam kt nhng iu
kin nh nhau v c hng quyn ngang nhau. Do bn cht ca cng c m mi iu khon
chnh thc ca ch chung u rng buc hoc to ra thun li cho mi cng dn, n mc m
c quan quyn lc ti cao ch cn bit dn tc ni chung, khng cn phn bit bt c mt thnh
vin ring l no.
Vy iu khon v quyn lc t cao l g ? khng phi mt bn cng c gia cp trn vi
cp di, m l cng c gia c th vi t chi. Bn cng c ny tht chnh ng v c khon
c x hi lm c s; tht cng bng hp l v c tc dng chung cho tt c, tht hu ch v n
ch nhm mt i tng duy nht l mu li ch cho mi ngi, tht vng chc v n c bo
m bng lc lng cng chng v quyn nng t cao. Chng no cc cng dn ch phc tng
nhng cng c nh vy th h chng phi ci u tun lnh ngi no, m ch tun theo ch
ca mnh thi.
Hi quyn ca c quan quyn lc ti cao v quyn ca cng dn tng ng vi nhau s ly u
lm gii hn, tc l hi rng quyn lc ti cao v quyn ca cng dn c th rng buc ln nhau
n mc no, im no: Mi ngi rng buc vi tt c v tt c rng buc vi mi ngi. Nh
vy quyn ca c quan ti cao u l tuyt i, l thing ling, bt kh xm phm, cng khng
v khng th vt qua gii hn ca cc cng c tng qut; mi ngi c th s dng thoi mi
quyn t do v phc li m cc cng c dnh cho mnh; n mc quyn lc ti cao khng
th trao trch nhim cho ngi ny nng n hn ngi khc, v nh th s l thin vi, v khng
xng ng vi quyn lc ti cao na.
V phng nhng iu thin v, phn bit i x nh trn c chp nhn, th trong cng. c x
hi s khng c mt s hy sinh chn tht no ca c nhn. Nu c hy sinh chng qua l h i
cnh ng trc kia m ly cnh ng hin ti m h thch th hn. khng phi l hy sinh m
ch l i chc v li, i ci bp bnh cha chc chn ly ci tt hn v n chc hn; nh i
s c lp t nhin ly t do, i ci quyn dc lm hi ngi khc ly quyn an ninh
cho bn thn, i sc lc c hn ca mnh m nhiu ngi c th nh bi ly quyn bt kh
xm phm c cng ng x hi bo lnh. Ngay khi ngi cng dn hin dng sinh mnh cho
Nh nc th bn thn h cng c bo v thng xuyn; cn nh dng sinh mnh mnh bo
v chnh mnh th c li ch g ? Ly g b li ci sinh mng b mt i? Trong trng thi t nhin,
mt khi buc phi lao vo cun xu x, con ngi nm c sinh mng vo ch nguy nan t bo
v. Vy l ch mt mng c sinh tn hay sao ?
Mi ngi phi chin u v T quc, iu l ng; nhng chin u v hy sinh tnh mng v
mnh th c ch g? B chy c an ton c phi l hn khng? B chy t nht cng nguy
him cho tnh mng hn l xng vo nh nhau mt mng.

5. QUYN SINH T
Hi rng cc c nhn khng c quyn s dng sinh mng ca mnh, sao li c th trao cho c
quan ti cao ci quyn m mnh khng c y? Cu hi ny c v kh gii p ch v cch t vn
khng ng. Mi ngi c quyn liu mnh t bo v mnh ch! Mt ngi b cht v nhy
qua ca s thot nn chy nh, c ai kt ti anh ta l t st? C ai kt ti nhng ngi cht
ui khi cho thuyn vo b trnh cn bo ?
Mc ch ca cng c (trait) x hi l bo v nhng ngi k kt cng c. Ai mun ti ch
th cng mun c phng tin; m phng tin th khng trnh khi i khi khng may b st
m. Ai mun da vo k khc bo v sinh mng mnh th cng phi a sinh mng mnh ra
khi mi ngi cn n. Ngi cng dn khng th cn nhc trc tai ha m lut nc yu
cu anh phi ng u. Khi nguyn th quc gia bo Nc nh cn n ci cht ca anh,th
ngi cng dn phi cht. Ci cht chng qua l iu kin i ly s sng an ton m anh ta
c hng t trc ti . Lc ny sinh mng anh khng cn l mt cng trnh sng to ca
thin nhin na, m l mt cng vt c iu kin cho quc gia.
Ti t hnh i vi phm nhn c l cng theo mt quan im tng t. Khng mun lm nn
nhn ca bn st nhn, ngi ta nh chu ti cht nu t mnh li phm ti git ngi. Trong s
tho thun ny ngi ta ch ngh n bo m tnh mnh m khng ngh n s dng tnh mnh;
c hai bn tha thun khng c ai l k tnh n chuyn cho mnh b treo c.
Mt ngi lm by, vi phm quyn x hi, tr thnh k lon nghch v phn bi t quc, hn ph
hoi php lut quc gia, khng cn l thnh vin quc gia, m l k tuyn chin vi quc gia. S
sinh tn ca quc gia khng th dung hp vi s sinh tn ca hn; mt trong hai bn phi b tiu
dit; v khi ngi ta x t hn khng phi l x mt cng dn, m l x mt k th. Cc th tc
t tng, tuyn n u chng minh hn ph hoi hip c x hi nn khng cn l thnh vin
x hi na. Mt khi hn b bt gi v nhn ti, hn phi b loi tr nh mt k vi phm cng c,
hoc bng n t hnh nh mt k th ca tt c mi ngi. Mt k th nh th khng cn l con
ngi tinh thn ni chung m l con ngi c th phi vn dng lut chin tranh vi hn: git k
bi trn.
Nhng ngi ta s ni: x ti mt ngi l iu khon c bit. Phi, x ti nh vy khng dnh
g n c quan quyn lc ti cao; l quyn m c quan ti cao c th tham chin nhng khng
ng dng cho bn thn n. Hay dng hnh pht bao gi cng l biu hin ca yu ui v li
bing trong vic cai tr. Khng c ci c no m li khng th ci thin c trong mt vic no
. Ch c quyn x t rn e chung khi ta khng th gi k ti phm nht cch yn n.
Quyn n x hoc min ti cho k b tuyn n l thuc v k ng trn quan ta v lut php.
Quyn ny cng ch nn dng mt cch ha hon thi: Trong mt nc kho cai tr, t dng hnh
pht khng phi v th lnh c tnh khoan dung m v t ngi phm ti. Khi Nh nc suy thoi,
ti phm qu nhiu th kh trng pht.
Di ch cng ha La M, Vin nguyn lo, quan chp chnh khng hay khoan hng, m dn
chng cng khng thch khoan hng, mc du nhiu khi h thay i s phn xt ca chnh mnh.
Hay khoan hng tc l bo hiu rng s trng pht s khng cn na; mi ngi thy nh th

hoc t n s dn n ch . Nhng ti nghe tri tim mnh ang th thm v gi ngi bt ti li:
ta hy trao i nhng vn ny vi mt ngi cha h phm ti v khng cn n lng khoan
hng.
6. BN V LUT
Vi cng c x hi, chng ta lm cho c th chnh tr tn ti v c mt i sng. Ta li phi ly
vic lp php lm cho c th chnh tr c vn ng v c ch; v iu khon u tin lm cho
c th chnh tr hnh thnh v c kt cha phi l iu khon lm cho n c bo ton.
S vt tt lnh v hp vi trt t l do bn cht ca n, ch khng ph thuc vo cc cng c
gia ngi vi ngi.Tt c cng l l t Tri m ra. Tri l ngun gc ca cng l. Nhng nu
ta, bit tip nhn cng l t Tri th ta chng cn n Chnh ph v lut php na. Tt nhin l c
mt cng l ph thng tot ra t l tr; nhng cng l mun c chp nhn nhn phi c i
c li. Xem xt cc s vt mt cch phm tc, ta thy dng nh thin nhin qui inh rng
lut cng bng khng n nhm g vi con ngi. Php lut ch lm tt cho k c v lm xu cho
ngi ng n. Anh ta tn trng lut php i vi mi ngi, nhng mi ngi li khng tn
trng lut php vi anh ta. Vy phi c nhng cng c v nhng o lut gn lin quyn hn
v ngha v, a cng l v vi i tng ca n.
Trong trng thi t nhin, mi ci u l chung cho mi ngi, ti chng phi lm g cho nhng
ngi m ti khng ha hn g vi h. Ti ch nhn lm cho ngi khc ci g m ti thy b ch
cho ti. Trong trng thi dn s th khng th, y mi quyn u do lut qui inh.
Vy rt cuc lut l l g ? Chng no ngi ta cn gn cho ch lut nhng nim siu hnh th
ngi ta c vic lun gii m khng cn phi hiu thu; v khi ngi ta ni v qui lut t nhin
thi ngi ta chng bit g hn v lut ca Nh nc.
Trn kia ti ni khng c g l ch chung trn mt i tng c nhn. i tng c nhn y
c th l trong Nh nc hoc ngoi Nh nc. Nu ngoi Nh nc th mt ch khc vi c
nhn anh khng th ly ch chung i vi anh c. Nu i tng c nhn l trong Nh
nc, th y ch chung du l khc vi ring ca anh, vn l ch chung i vi anh. Lc
hnh thnh mt quan h gia mt bn l c nhn, bn kia l ton th tr c nhn y. Nhng ton
th bt i mt c nhn th khng cn l ton th na, v mi quan h trn y ch l gia hai bn
khng u nhau; ch bn ny khng th l ch chung cho c bn kia c.
Khi ton dn qui nh mt iu g cho ton dn th h ch xem xt n ton th, nu hnh thnh
mi quan h th phi l quan h gia ton th trn mt cch nhn ny vi ton th trn mt cch
nhn khc; ci ton th khng h b chia tch ra. Nh vy cht liu xy dng l cht liu
chung, cng nh ch xy dng l ch chung. Ci ti gi l lut. Khi ti ni lut bao gi
cng l tng qut chung cho mi ngi (ND), ti hiu rng lut coi tt c thn dn l mt c th,
m tru tng ha cc hnh ng, khng coi con ngi nh mt c nhn hoc nh mt hnh
ng ring l. Lut c th qui inh rng s c mt s c quyn, nhng khng ni r c quyn
cho mt c nhn c th no. Lut cng c th chia cng dn lm nhiu hng, nhng khng ch
nh c th ngi n ngi kia l thuc hng ny hay hng khc. Lut c th qui inh vic thnh
lp chnh ph v h thng cp bc, nhng khng c ra mt ng vua hay ch nh ra mt gia tc

no l hong gia. Tm li mi chc nng lin quan n i tng c nhn khng phi l chc
nng ca quyn lc lp php.
Trn t tng ny ta s thy rng khng nn hi ai l ngi lm ra lut, v lut l nhng iu
khon ca ch chung. Cng khng nn hi v nguyn th c ng trn lut khng, v ng ta
cng ch l mt thnh vin ca Nh nc. Cng khng nn hi lut c th no bt cng chng, v
khng ai li bt cng vi chnh bn thn mnh. Cng khng nn hi ta c t do v phi tun
theo lut nh th no, v lut ch l ghi li ch ca ta m thi.
Ta cng ly rng lut l thng nht ci tng th ca ch vi tng th ca i tng. Ci m mt
ngi, v lun chc tc g, ra lnh cho lt c nhn lm, khng phi l lut. Ngay ci m c
quan quyn lc ti cao ra lnh cho mt i tng c nhn cng khng phi lut, m ch l mt
ngh nh. N khng phi vic ca c quan ti cao m ca c nhn php quan.
Vy nc cng ha l tt c nhng nc no do lut tr v bt k tr v di hnh thc no. Lut
tr v tc l li ch chung tr v. Ci chung l mt ci g kh quan trng.Tt c nhng chnh
ph chnh ng u l chnh ph cng ha [5*]. Sau y ti s gii thch chnh ph l g.
Lut ch l nhng iu kin chnh thc ca vic tp hp dn s. Dn chng tun theo lut phi l
ngi lm ra lut (ND) . Ch nhng ngi hp thnh x hi mi c quyn x l cc iu kin x
hi. Nhng ngi ta x l n nh th no? Phi chng l mt cuc tho lun chung, theo mt
sng kin nht thi ? C th chnh tri c mt b my no cng b ch chung hay khng ? Ai
s lm cho c quan c c s nhn xa cn thit son thnh cc lut v cng b
7. BN V NGI LP PHP
Mun tm ra chung quy tc x hi tt nht thch hp vi quc gia th phi c mt tr tu u vit.
Tr tu y thy r mi ham mun ca con ngi m khng thin v mt ham mun no. Tr tu
y khng dnh lu ti bn cht ca tng ngi nhng am hiu n tht tng tn. Hnh phc ca
tr tu y khng ph thuc vo chng ta, nhng vn mun chm lo hnh phc cho ta. Tr tu y
xy dng mt s nghip cao c, lu di, c th phi lm trong mt th k v hng th th k
sau [6*] Nu th th phi l thn thnh mi em li lut php cho con ngi c.
Trn y l cch lun gii ca Caligula trong hnh ng thc t ca ng. Cn Platon (25) th ng
dng iu trn y vo lut hc inh ngha con ngi dn s v con ngi vng gi trong
cun sch "Bn v tr v" (du Rgne) ca ng. Nhng nu mt ng vua ln l ngi him c, thi
nh lp php ln s l ngi nh th no na kia. ng vua ch lm theo m hnh ca nh lp
php. Nh lp php l k s sng ch ra my; ng vua ch l ngi th dng my ln v vn hnh
my.
Montesquieu (26) ni : "Khi x hi mi hnh thnh, th lnh cc nc cng ha to nn th ch
v sau chnh th ch li o to nn cc th lnh ca nn cng ha" .
Ai dm ng ra xy dng ch cho c mt dn tc. Ngi phi cm thy mnh t th lm
bin i tnh cht con ngi, ci to c tng c nhn, cn bn thn ng ta l mt tng th hon
chnh v n c, l b phn ca mt tng th ln hn; ngi phi cm thy mnh t th ci

bin cu trc loi ngi tng cng n, thay i s tn ti ch c ngha tinh thn v cc b
bng mt s tn ti vt cht c lp, m mi ngi chng ta u c thin nhin ban cho. Tm
li, ngi lp php rt i sc mnh vn c trong mi ngi, ri thay n bng mt sc mnh
khc, sc mnh mi ny mi khi vn ng n th phi c s gip ca ngi ng loi.
Nh vy, sc mnh t nhin bi mt i, b hy b i bao nhiu th sc mnh mi thu c cng
ln ln v lu bn by nhiu, c ch x hi cng vng chc v hon chnh by nhiu. Nu mi
cng dn khng l g c, v ch c th l mt ci g nh tt c mi ngi m tn ti, th sc mnh
thu c ca tt c mi ngi phi bng hoc ln hn tng s sc mnh t nhin ca mi c
nhn cng li.
C th ni rng lp php l nh cao nht ca s hon thin m sc thnh tp th c th t ti
(ND). Ngi lp php, v tt c mi phng din l mt ngi phi thng trong quc gia; phi
thng chng nhng do thin ti m chnh l do c s dng na. Ngi lp php quyt khng
phi mt v php quan hay mt quc vng. Vic s dng nh lp php khng a vo trong
hin php, nhng vic s dng li to lp ra nn cng ha. l mt chc nng c bit v
cao c, khng ging vi chc nng ca mt con ngi c th, bi v ai truyn lnh cho ngi
th khng c truyn lnh cho php lut. V k truyn lnh cho php lut cng khng nn
truyn lnh cho ngi. Khng nh th th lut php vn l cng c ch ng tham vng s tr
thnh cng c duy tr bt cng, s khng trnh khi tnh trng cc quan im c nhn lm
mnht s trong sng ca tc phm. Khi Lycurgue a php lut v cho t quc, vic u tin l
ng xa b ngi vua. iu thnh mt tp qun ln ca cc thnh bang Hi Lp khi h trao
quyn lp php cho mt ngi ngoi lai. Cc nc cng ha hin i trn t thng hc theo
tp qun ny. Nc Cng ha Genve cng lm th, v thy th l tt [7*].
La M n thi cc thnh th bt u quy vo cho mt s ngi c quyn lp php v quyn cai
tr ti cao; t ny sinh cc t nn c on chuyn quyn v Nh nc La M c i bc dn
vo ch suy vong.
Tuy nhin, cc v trong hng thp i php quan La M khng c php thng qua mt o lut
no quy inh quyn hn ca h. H ni vi dn chng rng: "Nhng iu chng ti ngh ch
bin thnh lut chng no dn chng ng . Hi cng dn La M, cc bn hy lm ra lut
bo m ly hnh phc ca mnh.
Vy ngi chp php khng nn c quyn lp php (ND) v dn chng du mun c ng khng
th trao quyn lp php cho ngi chp php. V theo nh Cng c c bn th ch c ch
chung buc cc c nhn phi theo n. Ngi ta khng bao gi chc rng ch c nhn t n ph
hp vi vi ch chung. Ch c th tin nh th sau khi t ch c nhn di cuc u phiu
t do ca dn chng.
Ti ni iu trn y, nhng nhc li cng khng tha. Nh vy ta thy trong cng trnh lp
php c hai iu dng nh mu thun nhau. Mt thit ch vt ln trn sc mnh con ngi, v
thc hin thit ch l mt quyn uy khng l ci g ht.
Cn mt iu rc ri na ng c lu : Cc nh thng thi mun ni vi ngi tm thng
bng ngn ng bnh dn cng cha chc c ngi ta hiu mnh. C hng ngn th t tng

khng th din t bng ngn ng bnh dn. Nhng vn qu khi qut, nhng i tng qu
xa xi u ngoi tm nhn thc ca con ngi bnh dn l nhng ngi thng ch thch th
nhng vn lin quan ti quyn li l nhng ngi ring ca mnh, kh m nhn ra cc iu li
do cc lut ng n mang li, thng qua s tc b nhng quyn c nhn ca h. Mun cho
mt dn tc ang hnh thnh c hng nhng phng chm chnh tr tt p v tun theo lut
c bn ca l tr quc gia th phi ln ngc kt qu lm nguyn nhn: u c x hi l do th
ch to ra ch tr th ch . Con ngi trc khi lm ra lut phi l con ngi o lut o
to nn.
Vy th ngi lp php khng th dng sc mnh cng nh l l; ng ta phi nh n mt th
quyn uy khc, c th chinh phc ngi ta m khng dng n bo lc, c th thuyt phc ngi
ta m khng cn phi ni l l.
Cho nn ta thy rng qua mi thi i th lnh quc gia u phi nh n s can thip ca Tri.
H gn cho Tri s thng thi ca chnh h, dn chng phi phc tng lut php Nh nc y
nh phc tng cc quy lut t nhin vy. Trong khi tha nhn quyn lc ca Tri to ra con
ngi, to ra thnh bang v tun thn Tri mt cch t do, th dn chng cng t nguyn mang
ly ci trng phc li cng cng ca lut php.
Ci l l cao siu y vt ln trn tm ca con ngi bnh thng, chnh l l l m ngi lp
php gn cho thn thnh dng quyn lc siu nhn lung lc tr tu dn chng [8*].
Nhng khng phi ai cng c th lm cho thn thnh ln ting v c tin theo trong khi h
tuyn xng mnh l k din t Tri. Tm hn cao c ca ngi lp php chnh l iu k diu
xc nhn chc nng ca ng ta.
p dn chng, ngi khc mnh lnh ln , hoc mn li sm truyn, hoc v vnh lm
chuyn mua bn b mt vi thn thnh; hoc dng ln nhng con vt bit ni vo tai dn, hoc
tm ra nhng bin php th bo khc. Nhng k y ch bit tp hp mt cch ngu nhin nhng
ngi khng phng hng, ch khng th no xy dng c mt t nc vng bn. S
nghip rm ca h s tiu tan sau khi h cht. Mi th uy tn gi to ch lm ra nhng mi lin
h tm thi; ch c tr tu uyn bc mi to nn nhng mi lin h vng bn. Lut Do Thi (28)
lun c th b thay th, lut ca con trai Ismael (29) th tr v phn na th gii trong mi th
k, cho n nay cn c cc bc v nhn truyn tng.
Nhng u c b phi m qung, kiu cng coi cc bc v nhn nh bn bp i, cn cc nh
chnh khnh ng n th thn phc ti nng ln lao v th ch vng bn m cc v nhn dng
nn.
Qua nhng iu c trnh by trn y, xin ch kt lun nh Warburton ( 30 ) rng chnh tr v
tn gio c chung mt i tng; m nn kt lun rng trong ngun gc dn tc, tn gio l cng
c ca chnh tr v chnh tr cng l cng c ca tn gio.
8. DN CHNG

Trc khi dng lu i ln, nh kin trc thm d xem t c chu ni trng lng ca lu i
hay khng. Nh lp hin thng minh khng bt tay ngay vo vic son lut, trc ng xem
xt dn chng l ngi tip nhn lut c thch ng c vi lut khng (ND) : V th m Platon
t chi khng son tho lut cho dn Arcadie (31) v dn Cyrne (32) , v bit h l dn giu
c, khng th chu ni s bnh ng. Cng do vy m Crte (33) c lut tt m li c nhiu
ngi c, v vua (Minos) (34) ch a mt dn tc ti li vo trt t.
Trn tri t c hng ngn dn tc ni bt ln, nhng cha bao gi c c lut php tt. Mt
s dn tc khc tng c lut php tt nhng ch c mt thi gian ngn.
Phn ln cc dn tc cng nh con ngi, ch d bo khi cn tr tui,v gi cng kh un nn.
Mt khi phong tc tp qun bt r su, mun thay i n th tht nguy him v v hiu; dn
chng khng chu ni ngay khi ngi ta ng n nhng ci xu xa ca h gip cho h tiu
tr cl xu y, chng khc g nhng con bnh n n v nht nht thng s hi khi trng thy
bc s.
Ni nh th khng c ngha l cc dn tc khng th c lc tr li. Ngi ta i khi v mc bnh
m qun ht qu kh. Cc dn tc cng c thi k cch mng si ng, khng hong d di gy
ra kinh hong, nhng ri ngi ta qun i. c kch thch bng nhng cuc ni chin, Nh
nc thot khi tay thn cht li phc hng t ng tro tn, ly li sc sng ca thi trai tr.
l nhng trng hp ca thnh bang Sparte thi Lycurgue. l trng hp ca La M di
triu i cc vua Tarquins (35). cng l trng hp ca H Lan v Thy S trong thi i
chng ta ngy nay, sau khi cc bo cha b tr kh .
Nhng cc trng hp nh trn l him c . Trong cc quc gia ngoi l , l tr lun lun th
bin trong hin php c o ca h. Ngay cc quc gia ny cng khng th c c hai ln hi
sinh nh th, v h ch t do khi cn d man, ch tin ln vn minh ri th kh lp li t do.
Lc ny nhng s ri lon c th ph hy quc gia m cc cuc cch mng cng khng th no
ti to quc gia c; khi xing xch b cch mng ph tung th quc gia cng r ri tng
mng v khng tn ti na. Lc ny quc gia cn c mt ngi ch, ch khng phi mt ngi
gii- phng. Cc dn tc t do hy nh ly chm ngn ny : "Ngi ta c th ginh ly t do,
ch khng sao gi vt vt li t do mt" (ND).
Tui tr khng phi l thi th u. Cc quc gia cng nh con ngi, u c mt thi trai tr,
hoc tui trng thnh khi m quc gia bit khp mnh vo lut. Nhng s trng thnh ca
mt dn tc khng phi lc no cng d nhn ra v nu ngi ta bo trc th n s khng n
u ! Mt s dn tc khi mi hnh thnh c kh nng tip thu trt t; v c dn tc qua hng
chc th k vn cha tip thu ni trt t.Ngi Nga s khng bao gi thc s vn minh, v h
tng vo np qu sm. Vua Pierre (36) c ti bt chc ch khng c ti sng to. Ngi c ti
nng phi sng to v lm ra tt c t hai bn tay khng. Mt vi vic vua Pierre lm cng l tt
p; nhng phn ln cc vic khc th u bi lch lc i c. ng ta ch thy dn tc mnh d man,
m khng h thy rng dn Nga cha chn mui tin ti vn minh. ng mun khai ha
nc Nga, nhng ch a nc Nga vo nhng cuc chinh chin. ng mun c nh ngi
c, ngi Anh, nhng li bt u vi ngi Nga. Ngi Nga vn cha c gii giang nh th,
nhng ng c khng khng thuyt phc h rng h tng gii giang; cho nn ng ngn cn
thn dn khng t c ci ch m h c th n. Tht ging nh mt anh gia s ngi Php

c dy cho hc tr mnh thnh nh thng thi, nhng khi n ln ln n li chng ra qui g.

quc Nga mun thng tr c Chu u, nhng ri n li ch thng tr mnh n. Ngi Tartares (37)
tng chim c nc Nga v cc nc Chu u; qu trnh ny xem ra tt yu. Ht thy vua
cha Chu u dng nh cng hnh ng nhp nhng thc y nhanh qu trnh xm lc
ny.
9. TIP THEO
Thin nhin hn nh cu trc ca con ngi bnh thng. Vt qu hn nh y, con ngi s
thnh ng khng l hoc thng ln t hon. Mt quc gia cng vy. Qu ln th kh cai tr; qu
nh th kh duy tr.
Trong mi c th u c mt lc ti a khng nn vt qua. Thng khi c th chnh tr ln
phnh ra li kh t ti ci lc ti a y. Mi lin h x hi cng c m ra th cng lng lo; v
ni chung, tnh theo t l th mt nc nh mnh hn mt nc ln.
Hng nghn l l chng minh cho iu trn y. Trc ht, khong cch ln th cai tr vt v,
ging nh cm ci so nng mt vt, so cng di vt y cng nh nng thm. Cc n v
thuc nhiu mc khc nhau th vic cai tr cng lng cng. Dn trong mi th trn ng gp
cho th trn mnh, li cn phi ng gp cho qun, tnh, ri ng gp cho cc cp trn tnh, cho
lnh a vng hu; cng ln cao nhu cu cng ln, ln u ngi dn ng thng trn cng
n Nh nc ti cao ln tt c. By nhiu gnh nng tip theo nhau lm kit sc thn dn.
Tng u nhiu cp l hay, ha ra li d, khng bng ch c mt cp. Cn nhng ngun d tr
phng khi bt trc , nu nc ln, khi cn n, huy ng cho c th Nh nc lm nguy
mt ri. Cha ht, Nc ln th Chnh ph kh m st sao, nhy bn trong vic thi hnh lut .
php, ngn chn ti phm, un nn sai lm, phng nga ni lon cc vng xa xi. Mt khc,
nc ln th dn chng km thn gn th lnh, v h t khi tip xc vi th lnh. T quc i vi
h l c mt th gii bao la. ng bo i vi h phn ng l ngi xa l, nhng php lnh nh
nhau kh m ph bp vi cc tnh khc nhau v phong tc v kh hu. Lut l mi ni mt khc
th gy ra ri lon, ln ln gia dn chng cc vng. H sng di quyn chung ca mt th lnh,
lin h nhau, i li, ci hi nhau, nhng lut l khc nhau th h chng cn bit c ngi ca
mnh tt xu ra lm sao na.
Trong mt quc gia rng ln, ti nng thng b chn vi, c hnh b xao nhng, ti li khng
bi trng pht. Ngi th lm hng, chng hiu bit nhau, m ci gung cai tr c quy h vo lm
mt. Cc th lnh bn cng vic ti bi, t mnh chng nhn thy g na, phi cho bn th li
iu hnh quc gia, cui cng ch lo tm bin php nm quyn lc ti cao m ht thng ht
nm, cn u thi gian gii quyt cng vic cng cng, cn u sc lc chm lo hnh phc
nhn dn. C chng th ch sc ngn dn chng ng i hi qu nhiu. C th qu ln so
vi cu trc b tru xung v b bp di trng lng ca chnh n.
Mt khc, Nh nc phi to cho mnh mt c s c c s vng chc, chng c nhng
chn ng, ch ng c cc lc phn khng; v mi dn tc u c mt lc li tm , vi lc ny
cc dn tc tc ng ln nhau bng cc khuynh hng bnh trng sang nc lng ging, ging
nh nhng lung xoy ca Deseartes (38). Cc dn tc yu c nguy c b nut chng v khng

mt dn tc no c th bo tn trn vn khi t mnh vo vi mi dn tc trong mt th cn bng

m p lc hai pha gn nh tng ng nhau.
C l do tnh chuyn bnh trng ra cng nh tnh chuyn co li t v; v khng phi nh
chnh khch theo khuynh hng t v quc gia l km ti nng. C th ni chung rng cc l do
bnh trng mang tnh cht ngoi din v tng i, phi ph thuc vo cc l do t v c tnh
cht ni ti v tuyt i. iu quan trng u tin l phi tm cho ra mt cu trc lnh mnh, v
ta nn da vo tnh nng ng do mt nn cai tr tt p nhiu hn l da vo nhng ti nguyn
do mt lnh th rng ln.
Ta cn thy nhng quc gia c cu trc di dng tt yu phi bnh trng, phi chinh phc
cc nc khc th mi tn ti c. C l h rt t ho v nhu cu bnh trng khoi tr ;
nhng nhu cu ny va to ra s v i ca h li va l l do tt yu y h n suy vong.
10. TIP THEO
Ngi ta c th o mt c th chnh tri bng hai cch: bng tm rng lnh th v bng s dn.
Gia hai cch o ny c mi lin h ng tm ra ln ca quc gia.
Con ngi lm nn quc gia, v t nui sng con ngi. Mi tng quan y l t
nui sng dn, v s dn va vi kh nng cung ng ca t. Qua t l gia t v ngi c th
tm ra mc ti a v lc lng ca mt nhm dn chng nht nh. Nu t qu rng, vic trng
nom s tn km; trng ta khng ht, sn phm d tha; s l nguyn nhn ca cc cuc chin
tranh t v. Nu t ai khng , Nh nc phi dm ng sang t lng ging, s l nguyn
nhn cc cuc chin tranh tn cng. Dn tc no vo v tr ch sng bng thng mi v chin
tranh ln hi, th bn thn dn tc y l yu; h phi da vo lng ging, trng ch cc bin c,
nn ch c c cuc sng bp bnh, ngn ngi hoc l h phi chinh phc nc ngoi thay
i tnh th, hoc l h b ngi ta chinh phc v sng chng ra g. H ch c th tn ti t do
nh nh b hoc nh ln mnh.
Kh m tnh c mt t l c nh gia t ai v s dn nh th no l tha ng; v cht t,
ph nhiu, c tnh sn phm. nh hng kh hu mi ni mt khc; m con ngi cng
chng ging nhau. Cc x ph nhiu dn tiu th t, cc x cn ci dn tiu th nhiu li phi
nhn n s ph n trong nc lxem kh ,nng pht trin dn s ra sao. Nh lp php cn c
vo s dn nh ot t chc, khng ch nhn vo tnh trng hin ti m phi d kin c dn s
tng lai. Cui cng, c hng nghn trng hp bin thin v a im cho php hoc bt buc
ngi ta phi bao chim thm nhng t ai tng chng khng cn thit.
min ni ngi ta cn khong rng, v sn phm t nhin nh rng cy, lng c i hi t lao
ng; li nhiu ph n hn ng bng dc ln, vng trng trt chng c bao lm.
Tri li, min ven bin, ngi ta thng sng chen chc v ngh nh c c th b sung phn
ln sn phm trn mt t; ngi ta phi sng tp trung sc chng gic bin; v cng d di
tn s dn tha sang cc thuc a khc.

Mun xy dng mt dn tc, ngoi cc iu kin ln trn, phi thm mt iu kin quyt nh,
khng c n th mi iu kin khc u v ngha; l : con ngi phi c hng ha bnh
v phn vinh (ND)
Thi im chnh n quc gia cng nh thi im chnh n mt qun i, chinh l lc m kh
nng khng c ca c th quc gia xung thp nht, d b ph hy nht. Trong tnh trng ht sc
ln xn ngi ta khng c cn kh hn l trong tnh trng giao thi, khi mi ngi ch ngh n
v tr ca mnh m khng lo n nguy c chung. Mt cuc chin tranh, mt cn i km, mt
cuc ni lon vo thi im khng hong ny th quc gia nht inh b o ln .
Cng c nhng chnh ph ra i trong cn bo tp, nhng l nhng chnh ph ph hoi quc
gia. Nhng k thon ot thng to ra hoc chn ng thi c ri ren nh th, li dng s s
hi ca mi ngi, thng qua cc o lut ph hoi, m dn chng khng th tip nhn nu h
trong trng thi bnh thn.
Cch chn thi im xy dng quc gia l mt iu r rt nht phn bit th thut ca nh lp
php chn chnh vi bn thon ot ranh ma.
Vy dn tc no th thch hp vi ch lp php ? l nhng dn tc c mi lin h tp
hp v ngun gc, v li quyn v cng c, nhng cha phi mang gng cm ca php lut bao
gi. Nhng dn tc cha c phong tc v tn ngng bt r qu su. Nhng dn tc khng s bi
xm ln bt ng, khng xung khc vi cc dn tc lng ging, v sc ng u vi tng
nc hoc sc gip nc ny chng li s xm ln ca ngi khc. Nhng dn tc m mi
thnh vin u c th c mi ngi bit n, nhng khng mt ai b buc phi gnh vc cng
vic nng qu sc mnh. Nhng dn tc khng cn phi nh n dn tc khc, v cc dn tc
khc cng khng cn nh n h [9*]. Nhng dn tc khng ngho cng khng giu, c th t tc
cho mnh c. Cui cng l nhng dn tc kt hp c tnh cng vng ca mt dn tc lu
i vi tnh d bo ca mt dn tc mi m.
Trong cng trnh lp php, ci kh ch xy dng th t m ch ph hy th nhiu hn. iu
lm cho cc nh lp php t khi thnh cng l h kh tm ra ci gin d ca thin nhin gn lin
vi cc nhu cu ca x hi. Tht kh m qui t tt c cc iu kin ni trn; v vy rt t thy
nhng nh nc tht hon chnh.
chu u cn c mt x s iu kin lp php, l x Corse (39) . Nhn dn x ny
bit ginh li t do vi gi cao v bng tinh thn kin tr. H xng ng c c mt ngi
lnh o sng sut by v cho h bo v t do. Ti cm thy c rng mt ngy kia hn o
nh b ny s lm cho chu u kinh ngc.
11. CC H THNG LP PHP KHC NHAU
Nu tm xem iu tt nht cho tt c mi ngi, v nh cao nht ca h thng lp php l ci g,
ta s thy iu qui gn vo hai mc tiu :T do v bnh ng.
T do: V c nhn b mt t do bao nhiu th c th quc gia gim st sc lc by nhiu.
Bnh ng. V khng c bnh ng th khng th no c t do c.

Ti ni t do y ch l t do dn s, cn v bnh ng th khng nn hiu l mi mc

quyn lc v ti sn u phi tuyt i ngang nhau. Theo ti, quyn lc phi ng trn mi bo
lc. Quyn lc ch th hin theo cp bc v theo lut php; cn ti sn thi khng nn mt
cng dn no giu n mc c th mua mt cng dn khc; v khng mt cng dn no ngho
n ni phi t bn mnh [10*].
Mun th th pha cc ngi giu hn ch ca ci v tri khon, pha ngi ngho nn hn ch
tnh tn tin v lng thm kht.
S bnh ng ny l iu tng tng ho huyn khng th c trong thc t.Nhng nu khng
trnh c s lm dng th ta c nn tm cch iu tit v hn ch lm dng khng ? Chnh l v
lc ca cc vt lun lun c khuynh hng ph b s ng u, cn lc ca lut php lun lun
nhm bo tr s ng u (ND) .
Nhng cc mc tiu chung ni trn ca mt th ch tt p l T do v Bnh ng s ty theo
hon cnh mi nc m i khc do tnh hung quc gia v tnh cch dn chng mi nc
khng ging nhau. Mi dn tc s t chn ly th ch thch hp ring ca mnh.
Nu nc cc bn qu hp, dn sng chen chc, t ai cn ci, th cc bn nn lm cng nghip
hoc ngh thut ly sn phm vn ha v k ngh i ly lng thc thc phm m bn thiu.
Tri li, nu cc bn c nhng cnh ng ph nhiu, t ai rng ri nhng dn c tha tht, th
cc bn nn chm lo nng nghip, khin dn s tng nhanh; mt khc nn lnh xa ngh thut, l
ci ngh ch qui t mt t dn tc vo mt vi im v lm cho quc gia tha tht dn c[11*].
V phng nc cc bn c nhng b bin ko i v thun tin, cc bn hy chuyn vic ng
tu, chm ngh bun bn v hng hi c mt quc gia xn ln, tuy l ngn ngi.
V phng b bin nc bn ton l mm l nh khng khai thc g c, th cc bn hy chu
sng hoang d, n c sng, cc bn s c yn tnh v chc chn l hnh phc.
Tm li, ngoi nhng phng chm chung m tt c u phi theo, mi dn tc c mt s nghip
ring, n quy nh nn cch sng ring v khin cho ch lp php phi ph hp vi cch sng
.
Chnh v vy m ngy xa dn tc Hbreux cng nh ngy nay dn tc Rp ly tn gio lm
mt mc tiu chnh. Dn Athne chung vn hc, dn Carthage v Tyr chung bun bn, dn
Rhodes tho ngh hng hi, ngi Sparte tho chin chinh, ngi La M ch trng c hnh.
Tc gi sch "Tinh thn ca cc lut php" (40) a ra hng lot v d chng minh nh lp
php phi c ngh thut nh th no hng th ch ng theo mc tiu ca n.
iu lm cho th ch ca mt nc vng vng, bn cht tht s chnh l n phi lun lun tn
trng s tha ng, lun lun lm cho lut php v cc quan h t nhin gp nhau mt cch hi
ha trn nhng im nht nh. Lut php t ra ch l bo m, h tr v iu chnh nhng
quan h t nhin. Nu nh lp php nhn thc sai v cc mc tiu, nm ly mt th nguyn tc
tri vi nguyn tc t nhin ca s vt, khin cho cc mc tiu chng cho nhau, ci th nhm
vo phc tng, ci th nhm vo t do; mc tiu ny nhm vo s giu c, mc tiu kia li nhm

tng dn s, ci ny nhm vo ha bnh, ci kia nhm vo chinh pht... th chng ta s thy php
lut mc nhin b suy yu, th ch b h hng, nc nh khng ngng chao o cho n khi b
i thay hoc bi hoi; v khi quy lut t nhin khng ai cng ni s ng tr hon ton.
12. PHN LOI CC LUT
Mun xp t ci tng th, lm cho cc s vt c c mt hnh thc tt nht, th cn phi xem
xt nhiu mi quan h khc nhau.
1) Trc tin phi xem xt hot ng ca ton b c th tc ng vo ton b c th nh th no;
tc l xt quan h gia ci chung vi ci chung, gia c quan quyn lc ti cao vi ton b quc
gia. Mi quan h ny, bao gm nhng quan h ca cc yu t trung gian m chng ta s xem xt
sau.
Cc lut iu chnh mi quan h chung ni trn gi l lut chnh tr, cng gi l lut c bn. Nu
lut c bn l sng sut, trong mi nc ch c th c mt cch duy nht sp xp mi quan h
chung, th nhn dn l ngi tm ra cch sp xp nht nh s ng h lut c bn.
Nhng nu trt t chung c sp xp ti t th ai cn tha nhn cc iu sp xp y l lut c
bn na!
V li, v mi l do, nhn dn lun lun c quyn thay i php lut, ngay c nhng iu lut tt
cng vy. C ai cm mt ngi mun t lm au mnh.
2) Mi quan h th hai l quan h gia cc thnh vin vi nhau, hoc quan h gia cc thnh
vin vi ton b c th x hi. Mi quan h ny c th xem l rt nh m cng c th xem l rt
ln, bi l mi mt cng dn c th l hon ton t do i vi cc cng dn khc, m cng c th
l hon ton ph thuc vo thnh bang. C hai trng thi u do nhng bin php nh nhau
to nn; v ch c sc mnh ca Nh nc lm nn t do ca cc thnh vin trong quc gia. T
mi quan h th hai ny ny sinh cc lut dn s.
3) Cn c mt loi quan h th ba l quan h gia con ngi v lut php. Khi c k khng chp
hnh ngha v, cng li lut php th phi thit lp ra lut hnh s. y l mt th lut c bit,
c ngha l s trng pht ca mi ngi i vi k vi phm.
4) Gn lin vi ba loi lut ni trn, c mt loi th t quan trng hn c. Lut ny khng khc
ln , ln ng, m khc vo lng cng dn, to nn hin pbp chn chnh ca quc gia. Lut
ny mi ngy li c thm sc mi; khi cc th lut khc gi ci hoc tt ngm th lut ny
thp cho n li sng ln, hoc b sung, thay th n duy tr c dn tc trong tinh thn th ch, lng
lng a sc mnh ca thi quen thay vo sc mnh ca quyn uy. Lut th t ny chnh l
phong tc tp qun, ni chung l d lun nhn dn.
y l b phn m chnh sch ca ta khng bit n, nhng mi ci khc u phi ty thuc vo
n. y l b phn m nh lp php ln phi thm lng quan tm nghin cu trong khi h t ra
dng nh ch hn ch trong cc iu lut l c th.

Lut php c th ch l ci nh vm ca ci ca cng, phong tc tp qun pht sinh mun hn,

to thnh ci kha ca khng g c th lay chuyn ni.
Trong bn loi lut php ni trn, ch nghin cu ca ti ch lin quan n loi th nht: cc
lut chnh tr, lut cu to nn hnh thc c bn ca nn cai tr quc gia.
[Chng trc] [Mc lc] [Chng tip theo]

Ch thch
[1*].Mun cho mt ch tr thnh ch chung, khng nht thit lc no cng phi tuyt i trm
ngi nh mt; nhng iu cn thit l mi ting ni u c m xa ti. Nu loi b d l
mt cch hnh thc, mt s ting ni no , th ch chung s b tan r.
[2*]. Hu tuc d'Argenson ni: Mi li ch c nguyn tc ring ca n. Hai li ch ring ha hp
c vi nhau l do n i lp vi li ch ca ngi th ba. C th ni thm rng s n ca tt
c to thnh ci i lp vi ch ca mi mt ngi. Nu khng c t g l li ch khc bit nhau,
ngi ta s nhn ra ngay li ch chung, khng vng mt tr ngi no; mi vic s t n tri
chy; lc chnh tr thi khng cn l mt ngh thut na.
[3*]. Machiavel ni: "Verss cose e che alcumi divisioni nuocono alle republiche es alcune
giovano; quell nuocono che sono delle song delle settec da partigieni aocompagnte, quelle
giovano che senze; sezza partigieni, simatengono. Non potendo adunque provedere un fandatore
d'une republics che non siano nimicige in quella, ha da proveder almeno che non vi sieno sette.
(Hist. Florent. Uy.VII) - Cu La tinh trn do tc gi ch thch, c ngha l: "Tt nhin, c nhng
cch phn chia gy hi v nhng cch phn chia c ch cho nn cng ha. Cch phn chia gy
hi l phn chia b ng. Do d ngi sng lp nn cng ha mun trnh mi nguy hi th phi
tm ht cnh bo m cho trong nc khng s b ng (Xem "Linh s Florentis", quyn 7).
[4*]. Xin cc bn c chm ch ng vi ph phn ti l trc sau mu thun. Do ngn ng ca
ta cn ngho, ti khng trnh c s lng tng trong thut ng. Xin hy chxem on sau.
[5*].T ng "Cng ha", theo ti hiu, khng c ngha qu tc hay dn ch ni chung, m ni
chung l tt c nhng chnh ph da vo ch chung, da theo lut. Ch lm ln chnh ph vi
c quan quyn lc ti cao: Chnh ph ch l cc b. Nh th th mt nuc qun ch cng c th
theo ch cng ha. Vn ny s c lm sng t trong quyn sau.
[6*]. Mt dn tc ch tr nn ni ting khi c quan lp php ca dn tc y bt u suy thoi.
Ngi ta khng r c ch lp php ca Lycurgue (xem ch thch 21 - ND) a li hnh phc
cho nhn dn thnh bang Sperte trong vng my th k n mi b t thnh vn trong cc
thnh bang khc Hy Lp.
[7*]. Nu cho rng Calvin (27) ch l mt nh thn hc th cha hiu dng ti nng rng ln ca
ng. ng gp nhiu cng lao trong vic son tho cc php lnh sng sut. Trong tn gio ca

ta ngy nay c da vo mt s iu cch mng nh tnh yu t quc, yu t do, mi mi soi

sng lng ta, chnh l nh con ngi v di ny.
[8*]. Machiavel ni: "Eversmente mai non fu alcuno ordinatore di leggi straordinane in un
popomo, che non ricorresse a Dio, perche altrimeuti non sarrebero accettate; perche sono molyi
beni conosciuti da uno prudente, i quali non hanno in e regguoni de potergli persusdere ad
altrui". (Discorai sopre fito Livis. tib.I, CXL (Cu latinh trn ngha l:" Tht ra khng c mt nh
lm lut c cch ca bt c dn tc no m khng chy ti cu khn Tri. Khng lm th th h
khng c ohp nhn. C nhiu phc lnh m cc thnh hiu r, nhng ngi thng khng
tin vo c v n khng hin nhin (Li ging trong tp k I - Tito Uvo. Quyn I, chng
11) .
[9*]. Nu hai nc gn nhau m nuc A phi nh v nc B th tnh th rt gay go cho nc A v
rt nguy him cho nc B. Mi quc gia thng minh trong cnh ng d s c sc gip cho nc
A mau thot khi tnh trng ph thuc. Nc cng ho Thlascala chu cnh n l trong quc
Mexique, th chu n nht ch khng mua mui ca ngi Mexique, ngay c cho khng cng
khng ly. Cc nh thng thi trong dn tc Thlasaca thy r ci by che giu trong vic cho
mui thoi mi y. H gi c t do; v chnh l ci quc gia nh b y, nm trong quc to
ln kia tr thnh cng c lm suy vong quc Mexique.
[10*]. Mun cho Nh nc c sc chu ng, hai cc giu ngho nn xch li nhau cng gn
cng tt, khi phin toi v hai hin tng t nhin (giu ngho) ny vn khng th tch ri
nhau, u tr ngi cho phc li x hi. T pha giu ny sinh bn ti phm ca chuyn ch; t
pha ngho ny sinh cc nh chuyn ch. Vic bun bn quyn t do cng cng lun lun din ra
gia hai loi ngi ny. Mt bn mua t do, bn kia bn t do.
[11*]. Hu tc d'Argenson ni: Mt vi ngnh ngoi thng ch em li li ch gi to cho quc
gia; n lm giu cho mt s c nhn, hoc mt s thnh th, cn ton b quc gia chng c g,
v dn chng cng ch nh c thi.

Th vin | J.J.Rousseau
J.Rousseau
KH C X HI

QUYN TH BA
Trc khi ni n cc hnh thc chnh ph khc nhau, ta hy nh ngha chnh xc ci t "Chinh
ph" m xa nay cha ai gii thch tht ng n.
1. CHNH PH NI CHUNG

Xin ni trc vi c gi rng chng ny cn phi c tht nghim tc; v ti khng c ti

lm sng t vn i vi k no khng mun chm ch tm hiu.
Mi hnh ng t do u c hai nguyn nhn to sinh ra n. Mt nguyn nhn thng v mt
nguyn nhn vt l.
Nguyn nhn thng tc l ch thc y ngi ta hnh ng. Nguyn nhn vt l tc l ci lc
tc ng thnh vic lm. Khi ti i n mt ci ch, trc ht phi l do ti mun ti ; mt
khc phi c i chn a ti ti ch. Ngi bi lit ang mun chy v ngi nhanh nhn
khng mun chy, c hai u yn mt ch nh nhau.
C th chnh tr cng c nhng ng lc nh th: sc mnh v ch. Mt ci gi l quyn lc
lp php; ci kia gi l quyn lc hnh php. Khng c ci g t lm hoc phi lm m khng
da vo th quyn lc y.
Ta thy quyn lc lp php thuc v nhn dn v ch c th thuc v nhn dn m thi. Tri
li, quyn hnh php khng th thuc v ci chung nh quyn lp php hoc quyn lc ti cao,
bi l quyn hnh php ch lin quan n nhng iu khon c th, khng thuc v thm quyn
ca lut c bn hoc ca c quan quyn lc ti cao, m mi c ch cn phi l nhng o lut.
Vy th lc lng cng cng phi c mt nhn vin ng ra tp hp cc sc mnh, bin n thnh
vic lm theo ng hng ca ch chung, phc v cho mi lin h ca quc gia v ca c quan
quyn lc ti cao, to nn trong con ngi cng cng y mt th lin h ging nh trong con
ngi thng, lin h gia linh hn vi th xc. l ci l khin cho trong mt quc gia phi
c chnh ph.
Ch ln ln chnh ph vi c quan quyn lc ti cao. Chnh ph ch l cc b ca nh nc m
thi .
Vy chnh ph l g ?
Chnh ph l mt c th trung gian gia cc thn dn vi c quan quyn lc ti cao, hai bn
tng ng vi nhau, thi hnh cc lut, gi gn quyn t do dn s cng nh t do chnh tr.
Cc thnh vin trong c th trung gian ny gi l php quan hoc cc vua, tc l nhng ngi cai
tr. Ton b c th trung gian ny th gi l "Chnh ph"(41). Nh vy iu lut bt nhn dn
phi phc tng chnh ph khng phi l mt kh c (contrat). Ai ngh nh vy u rt c l.
C th trung gian ny ch l mt y vin hi; mt c quan thc hnh, trong cc vin chc
thc hin nhng iu m c quan quyn lc ti cao y thc, c quan quyn lc ti cao c th hn
ch, sa i, hoc thu hi quyn hnh ca cc vin chc . Hy b quyn hnh php l tri vi
bn cht ca c th x hi do tri vi mc ch ca cng ng x hi.
Tn gi s thc hin quyn hnh php theo ng lut l "Chnh ph", hoc l "C quan cai tr ti
cao". Con ngi hoc t chc c u thc lm vic cai tr y th gi l "v nguyn th" hoc
"php quan".

Trong chnh ph c cc lc trung gian quan h vi nhau, bao gm c quan h gia c quan
quyn lc ti cao vi quc gia. C th trnh by quan h ny thnh quan h gia cc cc trong
mt chui t l, m t l trung bnh l chnh ph. Chnh ph nhn mnh lnh ca c quan quyn
lc ti cao, truyn ti dn chng. Mun cho quc gia gi c th cn bng th cc bn u phi
c n p; mt bn l cng vic v quyn lc ca chinh ph, mt bn l cng vic v quyn
lc ca cng dn, va l ch nhn va l thn dn ca chnh ph; hai bn chnh ph v cng dn
u phi c n p ngang nhau.
Chui t l ni trn r rng l c ba mc : c quan quyn lc ti cao, chnh ph (php quan)
v cng dn (thn dn). Nu mt trong ba mc ny b xu i th chui t l s mt cn i.
Nu c quan quyn lc ti cao (vn lm chc nng lp php mun trc tip cai tr hoc cc php
quan (vn lm chc nng hnh php) li mun ng ra ban b lut; hoc cc thn dn li khng
mun phc tng, th lp tc nc nh xy ra ln xn; sc mnh v ch khng tc ng hi ha;
t nc s sa vo tnh trng chuyn ch hoc v chnh ph.
Cui cng do mi chui t l ch c th c, c mt t l trung bnh, cho nn trong mt nc
cng ch c th tn ti mt chnh ph tt m thi. Nhng do hng ngn bin thin c th lm thay
i cc quan h trong mt dn tc cho nn chng nhng nhiu loi chnh ph s thch hp vi
nhiu loi nc khc nhau m ngay trong mt nc cng c th c nhiu loi chnh ph tt thch
hp vi nhiu giai on khc nhau.
c c nim r rt v cc mi quan h gia hai cc, ti xin ly v d v dn s l mt th
quan h d din gii hn.
Gi nh mt nc c mi nghn cng dn. y c quan quyn lc ti cao ch c coi nh
mt c th tiu biu cho tp th; nhng mi con ngi, vi t cch thn dn th c coi nh
mt c nhn. Nh vy c quan quyn lc ti cao t l vi thn dn l mi nghn so vi mt,
ngha l mi thn dn ch c mt phn mi nghn quyn lc ti cao, mc du anh ta phi em
ht mnh phc tng quyn lc ti cao. Nu s dn cu nc tng ln thnh mt trm nghn th
tnh trng ca thn dn vn khng thay i, mi ngi u gnh chu ton ton b h thng lut
php ca nc nh; nhng t trng l phiu ca h bi tt xung, ch cn mt phn trm nghn, tc
l mi ln nh hn trc. Nh vy, thn dn bao gi cng ch l con s mt, m c quan quyn
lc ti cao th t trng tng ln theo s dn. Th l: Nc cng ln, t do cng gim.
Khi ti ni mt t l tng ln th ti hiu rng t l cng xa mc qun bnh. Nh vy t l cng
ln theo khi nim ton hc th mc so snh cng tt i theo khi nim thng thng. Trong khi
nim ton hc, t l c tnh theo s lng, o bng tr s. Trong khi nim thng thng t l
c tnh bng li so snh v c lng theo mc qun bnh.
Nu ch c nhn km gn b vi ch tp th, tc l phong tc tp qun xa l vi lut php, th
lc n p s phi tng ln. Vy mt chnh ph mun tt th phi mnh tng ng vi mc tng
ca dn s. Mt khc quc gia phnh ln, quan li cng c khuynh hng v phng tin lm
dng quyn uy, th chnh ph cng phi c thm lc ch ng dn chng; v c quan quyn lc
ti cao phi c thm lc ch ng chnh ph. y ti khng ni v mt lc tuyt i m ch
ni v ci lc tng i ca cc b phn trong quc gia.

T ta thy rng quan h gia ba mc ni tip nhau, gia c quan quyn lc ti cao, chnh
ph, v dn chng, khng phi l mt nim tu tin, m l h qu tt yu, rt t trong bn cht
ca c th chnh tr. T li thy thm rt g trong hai cc th cc dn chng, vi tnh cch thn
dn, l cc c nh, th hin s thng nht. Mi ln quyn li chung (ca hai cc) tng hoc
gim th quyn li n phng (ca mt cc) cng tng hoc gim tng ng, do v trung
gian cng thay i . Th l thy r rng khng c mt cu trc chnh ph no l tuyt i,
l duy nht; m c th c my loi chnh ph khc nhau, tng ng vi by nhiu c quc gia
ln nh khc nhau.
Nu c ai giu ct li phn tch trn y m bo rng c vic khai cn s dn th tm ra t l
trung bnh t chc b my chnh ph ca mt nc. Ti xin tr li rng ti ch ly s dn lm
mt v d; nhng t l m ti ni y khng n thun o bng s ngi, m ni chung l o
bng s lng ca hnh ng. S lng ny hnh thnh bng v vn l do; v li mun dng t
li l khi gii thch, ti phi mn thut ng ton hc. Tuy nhin ti khng qun rng s chnh
xc ton hc khng dng tnh ton cc s lng tinh thn c (ND).
Chnh ph l nh, m c th chnh tr cha ng chnh ph l ln. l mt con ngi tinh thn
c nhng nng khiu nht nh, ch ng nh c quan quyn lc ti cao; th ng nh quc gia,
v ngi ta c th phn gii con ngi tinh thn y thnh nhiu mi quan h ging nhau, to ra
mt cp mi, ri mt cp mi na nm trong cp trc, theo nh cp ca h thng
to n; c th phn gii mi cho n cc cp trung bnh khng th phn gii thm la, tc l
n ch ch cn mt th lnh ti cao, mt php quan duy nht trong bc thang cp , khc
no s thng nht ca dy s l vi dy s nguyn.
Xin ng bi ri v chuyn c nhiu cp nh trn. Ta hy tha thun coi chnh ph nh mt
c th mi trng c th quc gia, khc vi dn chng, v khc vi c quan quyn lc t cao, lm
c th trung gian gia hi cc .
Bi s khc bit ch yu gia hai c th ni trn m quc gia mi tn ti do t bn thn n, v
chnh ph th tn ti do c quan quyn lc ti cao, cho nn ch cao nht ca chnh ph phi l
ch chung, phi l lut. Sc nh ca chnh ph ch l sc mnh cng cng qui t vo n. Nu
chnh ph mun ty tin x ra mt hnh ng chuyn quyn th mi quan h ton cc s bt u
li lng. Cui cng, nu nh chnh ph c ch ring mnh hn c ch ca c quan quyn lc
ti cao, ri s dng lc lng mnh nm trong tay thc hin ch ring y, th mt nc s c
hai c quan quyn lc ti cao, mt c quan cao trong lut, v mt c quan ti cao trong thc t.
Lc s thng nht x hi s tan r, c th chnh tri s tn li.
Tuy nhin, mun cho c th chnh ph c mt i sng thc t khc vi c th quc gia; mun
cho mi thnh vin chnh ph c th hot ng hi ha, p ng c mc ch chn chnh ca
n, th chnh ph phi c "ci ti" c th, c s nhy cm chung ca mi thnh vin, c mt lc
lng, mt ch ring, nhm t bo tn mnh. i sng thc t ca chnh ph i hi phi lp
cc hi ng, cc on t vn, phi c quyn nh ot, x l, c cc quyn hn, cc chc v, ca
ch u tin ginh ring cho b my chnh ph, khin iu kin sinh hot ca cc php quan
phi c v vang tng ng vi s kh nhc ca h.

Kh khn l cch xp t ton b nhng ci bn di chnh ph; sp xp th no n khng

lm hng mt cu trc chung m vn khng nh c bn thn n; lm th no cho chnh ph
lun lun phn bit c lc lng chnh ph bo tn chnh ph vi lc lng cng cng
nhm bo tn quc gla. Ni tm li sp xp th no lun lun c th sn sng hy sinh chnh
ph v nhn dn ch khng phi hy sinh nhn dn v chnh ph(ND).
Ngoi ra, tuy c th nhn to ca chnh ph l sn phm ca mt c th nhn to khc; tuy rng
chnh ph c mt i sng ph thuc, vay mn, nhng iu khng ngn cn chnh ph hot
ng mt cch nhanh nhn, nh mt con ngi kho mnh. Cul cng, chnh ph tuy khng tch
ri hn mc ch cu to ra n, vn gi mt khong cch nht inh so vi mc ch, ty theo
phng thc cu to ra n.
T nhng iu khc bit ni trn ny sinh cc mi quan h m chnh ph phi c i vi c th
quc gia, ty theo nhng quan h c bit v bt thng, m quc gia phi ph thuc vo .
Nu nh mi quan h y bi h hng th thng khi ta thy mt chnh ph tt nht cng tr thnh
chnh ph ti t nht.
2. NGUYN TC CU TO CC HNH THC CHNH PH
Mun trnh by nguyn nhn ca nhng s khc bit trn kia, ta cn phi phn bit v nguyn th
vi chnh ph, cng nh ti phn bit Nh nc vi c quan quyn lc ti cao.
B my quan li c th bao gm mt s nhiu hay t nhn vin. Chng ta ni rng dn s cng
tng th t trng ca c quan quyn lc ti cao so vi thn dn cng ln. Ta li c th ni y nh
th trong t l tng quan gia chnh ph vi quan li.
Lc tng qut ca chnh ph l lc ca quc gia; iu khng thay i. Nu chnh ph cng
dng nhiu lc tc ng ln cc nhn vin chnh ph th phn lc cn li tc ng vo dn
chng cng gim i.
Vy quan li cng ng, chnh ph cng yu(ND). y l mt chm ngn c bn, cn gii thch
tht r rng. Ta c th thy trong con ngi mt v quan li c ba ch khc nhau: Mt l ch
c nhn ca ng ta, ch nhm mu s thnh t cho bn thn mnh. Hai l ch chung ca c lp
quan li, ch lin quan n s thnh t ca chnh ph; c th coi l ch tp th chung ca c
chnh ph, ng thi l ch ring ca mt b phn (chnh ph) trong ton th quc gia. Ba l
ch dn tc hay ch ti cao, y l ch chung, chung cho quc gia nh mt tng th, v chung
cho c chnh ph nh mt b phn.
Trong ch lp php hon ho, ch ring hoc ch c nhn phi l s khng; ch tp th
ca chnh ph phi l rt ph thuc, do chi chung, ch t cao lun lun phi l ch bao
trm, lm mc thc duy nht cho ch khc.
Nu theo trt t t nhin tb khc hn; cc loi ch nh trn rt linh hot, c h qui t vo lm
mt; ch chung lun lun l yu nht, ri n ch nhm yu th hai; v ch c nhn mnh

hn c. Trong b my chnh ph, mi chc vin trc ht l bn thn c nhn anh ta, sau l
mt quan li, cui cng mt l mt cng dn.
Bc thang ch theo trt t t nhin tri ngc hn vi nhu cu ca trt t x hi.
t vn nh trn, ta thy rng chnh ph phi do mt ngi nm, ch ring ca ngi vi
ch c th chnh ph hon ton nhp li, nn n c mt cng rt cao. Th m vic vn
dng lc l ty thuc vo cng ca ch, m lc tuyt i ca chinh ph th khng thay i,
cho nn chnh ph nng ng nht s l chnh ph ca mt ngi.
Tri li, nu ta nhp chnh ph vi quyn lc lp php lm mt, coi chnh ph nh c quan
quyn lc ti cao, coi mi cng dn nh mt php quan; lc ch b phn ng nht vi ch
ton th vn khng linh hot hn, khin cho ch c nhn c tc ng vi tt c sc mnh ca
n. Nh vy chnh ph s km linh hot, v lc tng i ca n mc thp nht, trong khi
lc tuyt i ca n vn khng i.
Nhng mi quan h nh trn l khng chl ci c. Cng xem xt ta cng phi khng nh nh
th. V d: ta thy rng v php quan trong c th chnh ph nng n hn ngi cng dn trong
c th quc gia, cho nn ch c nhn trong hot ng ca chnh ph c nh hng nhiu hn l
trong hot ng ca quc gia, v mi ng quan u c giao mt chc v trong chnh ph, cn
mi cng dn tch ri ra th chng c chc v g trong quc gia c. Mt khc quc gia cng rng
ln thm th lc lng thc t ca quc gia cng tng, trong khi s lng php quan khng
tng th chnh ph cng khng c thm lc lng thc t, cho nn mt khi quc gia rng ln
thm th lc lng tng i hay tnh linh hot ca chnh ph s gim bt, bt k lc tuyt i
hoc lc lng thc t ca chnh ph c tng hay khng.
Chc chn l cng tc cng giao cho nhiu ngi th cng chm xong, lm n qu thn trng th
kh pht ti to, v b qua mt c hi, v bn ci nhiu th thng hng vic.
Trn kia ti chng minh quan li cng ng, chnh ph cng lng lo, v dn s cng ln th
lc n p cng phi tng. Vy th t l gia quan li vi chnh ph phi nghch vi t l gia
thn dn vi c quan quyn lc ti cao; do quc gia cng ln chinh ph cng phi cht ch,
cng nh dn chng cng nhiu ln th s quan li cai tr cng phi gim bt i.
y ti ch ni v lc tng i ca chnh ph ch khng ni v s ng n ca n. S php
quan cng ng th ch b phn ca chnh ph cng gn vi ch ton b; tri li, nu ch c
mt v php quan duy nht th ch b phn ch l ch c nhn. Nh vy c v mt ny th
mt v mt khc; v ngh thut ca nh lp php l bit t ng ch ch v lc lng ca
chnh ph lun lun tng ng nhau, phi hp vi nhau c li cho quc gia nhiu nht.
3. PHN LOI CHNH PH
chng trn ta thy cc hnh thc chnh ph theo s lng thnh vin trong . y
chng ta xem xt thm s phn loi chnh ph.

Trc ht, c quan quyn lc ti cao c th ph thc vic qun l chnh ph cho ton dn hoc
cho i b phn dn chng; nh vy s c nhiu cng dn - php quan hn l s cng dn
thng. Ta gi hnh thc chnh ph ny l "dn ch".
Cng c th l c quan quyn lc ti cao rt hp chnh ph vo trong tay mt nhm nh, nh vy
s c nhiu cng dn thng hn l s php quan. Hnh thc chnh ph ny gi l "qu tc".
Cui cng c quan quyn lc ti cao c th tp trung quyn cai tr ca chnh ph vo trong tay
mt php quan duy nht; cn mi php quan khc ch c quyn hn c nhn. Hnh thc chnh
ph th ba ny gi l "qun ch".
C ba hnh thc chinh ph k trn, t ra l hai hnh thc u, u nhy cm v c tm hot ng
rng ri. Hnh thc dn ch c th bao qut c ton dn, hp nht cng bao qut c mt na
dn s. Hnh thc qu tc bao qut c t mt na n mt s t dn chng. Hnh thc qun ch
cng nhy bn mt mc no . Thnh bang Sparte thng xuyn c hai vua theo hin php
v quc La M c ti tm vua mt lc, m khng ai coi l tnh trng quc bi chia ct.
C mt im chung m hnh thc trc trng hp vi hnh thc sau; l chnh ph c ba hnh
thc cai tr ni trn u nhy bn tng ng vi cc khun kh, khc nhau ca quc gia vi dn
s ng hay t.
Xin ni thm rng cng mt chnh ph m c th chia lm my b phn, mi b phn cai tr mt
cch khc nhau. Nhp c ba hnh thc li c th tm ra nhiu hnh thc hn hp; v mi hnh
thc hn hp li c th nhn ln vi ba hnh thc cai tr n thun ni trn.
Thi i no ngi ta cng tranh lun v hnh thc cai tr ca chnh ph, m khng phn on
c rng mi hnh thc ch tt trong trng hp nht nh, v xu trong nhng trng hp
khc.
Nu s quan li ti cao t l nghch vi s cng dn trong nc, th ta c th khi qut chung li
l: chnh ph dn ch thch hp vi nc nh, chnh ph qu tc hp vi nc va v chnh ph
qun ch hp vi nc ln (ND). l qui lut rt ra t nguyn l. Nhng lm sao m tnh c
v vn trng hp ngoi l, ny sinh nhng hnh thc chnh ph hn hp khc nhau.
4. CHNH PH DN CH
Ngi lm ra lut bit r hn ai ht cch thc hin v gii thch lut. Dng nh khng c mt
hin php no tt hn l quyn hnh php gn lin vi quyn lp php. Nhng theo cch ny
chi chnh ph s !ch lc trn mt vi phng din; v nhng ci phi phn bit s khng cn
phn bit na; ngi cm u chinh ph vi c quan quyn lc ti cao s ch l mt ngi, s
hnh thnh mt th chnh ph khng c chnh ph,
Ngi lm ra lut li ng ra thi hnh lut th khng tt; cng nh c th dn tc phi chuyn
cch nhn tng qut ca n thnh cch nhn c bit l iu khng tt; khng g nguy him hn l
li ch t ti nh hng vo cng vic chung v ngi lp php b sa a v cch nhn t ti

th cn ti t hn c chnh ph lm dng lut php (ND). Lc quc gia s b bin cht, mi

th ci cch u khng th thc hin.
Mt dn tc khng bao gi lm dng chnh ph cng s khng lm dng quyn c lp ca
mnh. Mt dn tc lun lun c cai tr tt th khng cn phi b cai tr na.
Nu hiu thut ng "dn ch" mt cch tht chun mc th ta s thy t trc cha bao gi c
dn ch, v sau ny cng s khng bao gi c dn ch tht s. S ng ng ra cai tr v s t b
cai tr th tht l tri ngc vi trt t thin nhin. Ta khng th tng tng rng c dn tc lun
hp li bn ci lin min v cng vic chung. Nh vy khng no lp ra c cc y ban
lm vic, nu khng thay i hnh thc cai tr.
C th xc nh trn nguyn tc rng khi cc chc nng ca chnh ph c phn phi cho nhiu
c quan hnh php m ng th s c mt s t c quan sm mun s ginh c uy th ln,
do cng vic ca h d gii quyt hn cc c quan khc.
Mt khc mt chnh ph nh th lm sao m tng ng i cc s vic phc tp kh kt hp.
Trc ht, nc rt nh th dn chng d tp hp, mi cng dn c th bit tt c cc cng dn
khc. Hai l, phong tc tp qun gin d th c th lng trc cc cng vic v cc cuc tranh
lun gai gc. Sau na, gia cc hng ngi, gia cc mc ti sn phi c s binh ng cao ;
nu khng th th khng duy tr c lu di tnh trng bnh ng trong cc loi quyn hn v
quyn uy. Cui cng, phi rt t hoc khng c s xa hoa, vi xa hoa l do nhiu ca ci, v mun
xa hoa phi giu c. Ci xa hoa lm h hng c ngi giu v ngi ngho; giu h hng v
chim hu, ngho h hng v thm kht; ci t xa hoa bn r t quc v s mm yu hoc v tnh
kiu cng; n tc mt cng dn ca nc nh bng cch lm cho ngi ny phi n l ngi
khc v tt c dn chng th n l theo d lun.
Do mt tc gi ni ting ly c hnh lm nguyn tc cho ch cng ha; v mi iu
kin dn ch ni trn khng th tn ti nu khng c c hnh. Nhng ng ta qu ch n
s phn bit c hnh vi ti li, nn i khi ng thiu cng bng, i khi thiu sng sut, ng
khng thy rng quyn uy ti cao th u cng th, v c hnh l nguyn tc th phi c
trong mi quc gia c t chc tt, ty theo hnh thc chnh ph mi nc m c hnh tn
ti vi mc nhiu hoc t m thi.
Xin ni thm rng chnh ph dn ch hay chnh ph nhn dn phi chu cnh xo ng v ni
chin hn bt c loi chnh ph no, v trong ch dn ch ngi ta lun lun i hi mnh lit
phi thay i hnh thc, ngi ta cn nhiu can m gi ly quyn dn ch ginh c.
Trong ch dn ch, ngi cng dn phi c sc mnh v tnh kin tr, phi tm nim mi
ngy cu ni ni ting ca mt v tnh trng[1*] c hnh trong cuc hi tho Ty Ban Nha:
Malo pariculoaam lirbertelem quam quietum servilium (42).
V phng c mt dn tc "nh tri" th chc l h c cai tr dn ch tht s; ch mt hnh thc
chnh ph hon ho n th th khng ng cho con ngi trn gian c hng.
5. CHNH PH QU TC

 y chng ta c hai con ngi tinh thn khc nhau: Chnh ph v c quan quyn lc ti cao;
cho nn cng c hai ch chung; mt ch chung ca ton b cng dn, v mt ch chung ca
cc thnh vin b my cai tr. Nh vy, mc d chnh ph c th thi hnh cc chnh sch i ni
theo mnh, m vn khng th nhn danh c quan quyn lc ti cao ni chuyn vi dn
chng, tc l chnh ph khng th nhn danh ton dn c. Xin ch qun iu ny.
Cc x hi u tin tng c cai tr theo phng thc qu tc. Nhng ngi cm u cc th
tc cng nhau bn gii cng vic chung. Lp ngi tr sn sng nhng bc trc uy tn ca
cc c gi nhiu kinh nghim. Do m c cc tn gi nh "o trng" "c nhn", "trng lo"
"b lo" v.v... Cc b lc mng mui Nam M ngy nay vn cn t cai tr nh th v h c
cai tr rt tt.
Nhng dn dn s bt bnh ng trong th ch vt ln trn s bt bnh ng trong t nhin, ci
giu v ci mnh[2*] c coi trng hn tui tc; tng lp qu tc c bu c ra; cul cng
quyn lc c chuyn tay cng vi ti sn t i cha sang i con; hnh thnh nhng gia tc
qu phi, chnh ph tr thnh b my gia truyn; v ngi ta thy nhng v "trng lo", "b lo"
ch c hai mi tui.
Nh vy, c ba loi chnh ph qu tc: loi t nhin, loi bu c, v loi gia truyn. Loi th nht
ch thch hp vi cc dn tc gin n; loi th ba ti t nht; loi th hai l tt nht, l loi
chnh ph qu tc chnh cng.
Chnh ph qu tc bu c c ci hay l hai quyn lp php v hnh php c tch bch ra, v
cc nhn vin chnh ph c chn lc qua bu c. Vi mt chnh ph nhn dn th mi cng
dn sinh ra l php quan; nhng y, vi chnh ph qu tc th s php quan b hn ch trong
mt t ngi, h ch tr thnh php quan sau khi c bu c [3*]. Phng php bu c lm cho
lng trung thnh, tr sng sut v kinh nghim tr thnh nhng bo m mi cho con ngi c
cai tr mt cch thng minh.
Hn na, trong chnh ph qu tc bu c, cc hi ng c thnh lp mt cch thun li, cng
vic c bn bc chng vnh, c thc hin mt cch cn mn v trong trt t; uy tn quc gia
ngoi nc do cc v trng lo c uy tn bo v th hn l do hng trm k tm thng khng
tn tui.
Tm li, trt t tt nht v hp t nhin nht l cho cc ngi thng thi cai tr dn chng. Ta
c th tin chc rng h cai tr v li ch dn chng ch khng phi v li ch bn thn h.
Chng cn phi thm s ngi thm quyn ln cho nhiu mt cch v ch. Ci m mt trm
ngi chn lc lm c tt th khng nn giao cho hai vn ngi lm, nhng phi nhn thy
rng trong trng hp ny li ch c th s bt u tc ng, n iu khin lc lng cng cng
ca ton dn km i ch khng c ng theo qui tc ca ch chung nh trong th ch dn
ch . Di th ch qu tc bu c khng trnh khi tnh trng quyn lc hnh php s c lc b
gim st phn no do mt khuynh hng tt yu , gy tn thng n hiu lc ca lut, tc l
ca quyn lp php.

Tnh ton sao cho tha ng, th ta thy chnh ph qu tc khng hp vi mt nc qu nh, mt
dn tc qu gin n v cht phc, n mc vic hnh php trc tip th hin ngay lp tc ch
chung nh trong mt th ch dn ch tt. Mt khc chnh ph qu tc cng khng hp vi mt
nc qu ln, n mc cc th lnh a phng c th tch khi th lnh ti cao, mi ngi c
lp lm ch mt phng.
Nhng nu chnh ph qu tc i hi t c hnh hn l chnh ph nhn dn, th cng cn mt s
c hnh nht nh. N i hi ngi giu phi c chng mc v ngi ngho phi bit yn
phn. y s bnh ng tuyt b hn ch. Ngay thnh bang Sparte thi xa cng khng c
c bnh ng tuyt i.
Nu hnh thc chnh ph qu tc bao gm s bt bnh ng ti sn mt mc no , th chnh l
cho mt s ngi c th dnh ht thi gian ca mnh vo vic iu hnh cng tc chung, ch
khng phi nh Aristote d tnh l cho ngi giu c u th hn. Tri li, vn cn phi xa
b s bt bnh ng, phi gio dc cho dn chng thy rng trong cc gi tr con ngi cn c
nhng ci quan trng hn c s giu c.
4. CHNH PH QUN CH
T u ti gi chng ta coi chnh ph nh mt con ngi tinh thn tp th, con ngi thng nht
bi sc mnh ca php lut, v c y thc vi t cch l quyn lc hnh php. n y, chng
ta hy xem xt ci quyn lc thng nht y nm trong tay mt con ngi tht bng xng bng
tht; ch mt mnh ng ta c quyn sp xp mi vic theo lut php. Con ngi ny c gi l
nh vua hoc hong .
Khc vi mi hnh thc cai tr k trn, m con ngi tp th ng vai tr ca mt c nhn. y
mt c nhn ng vai tr con ngi tp th. y s thng nht tinh thn trong chnh ph ng
thi l mt s thng nht vt l. Mi c nng ca lut php thng nht trong c th chnh ph,
pht huy bao nhiu kh nng, th y n tr thnh thng nht mt cch hon ton, v cng pht
huy by nhiu kh nng.
Nh vy ch c nhn ca dn chng v ch ca chnh ph, sc mnh cng cng ca quc gia
v sc mnh ring ca chnh ph u qui v mt mi, chuyn theo mt nguyn ng lc. Mi c
nng ca b my u nm trong mt bn tay. Tt c hng theo mt mc ch. Khng h c
nhng vn ng ngc chiu trit tiu tc dng ca nhau. Khng th ngh ra mt cu trc no
trong ch cn dng cht t c gng cng to ra c mt hot ng mnh m n nh th. Nh
vt l Archimde (43) lng l ngi trn b, nh nhng ko chic thuyn ln theo chiu sng v,
l hnh nh mt v hong kho lo ang cai qun quc gia rng ln t trong cung in ca
mnh. ng lm cho tt c u chuyn ng trong khi bn thn ng th dng nh ng im.
Nhng, nu khng c mt th chnh ph no hiu nghim hn loi chnh ph qun ch ny, th
mt kiu khc cng khng c mt th chnh ph no m ch c nhn li c tm rng ln v
khng ch mi ch khc mt cch d dng n th. Mi ci u i theo mt mc ch. Tht nh
vy y. Nhng ci ch y phi u l ci c dn chng hoan nghnh. Ngay sc mnh ca
chinh ph cng thng quay li lm tn thng sc mnh ca t nc.

Cc ng vua u mun chuyn ch; v t xa ngi ta ku to ln vi h rng mun chuyn ch

c th bin php hay nht l hy lm cho dn chng yu vua (ND). Phng chm ny tht l
p v tht l ng. Tic thay trong cc triu nh ngi ta thng bt chp v ch giu phng
chm .
Sc mnh to ra bng lng thng yu ca dn chng l sc mnh ln nht. Nhng sc mnh
ny tht l tm thi v c iu kin; chng bao gi cc v hong li va lng vi sc mnh y.
Cc ng vua mnh nht thng mun lm c m vn gi nguyn a v c tn. Nu nh thuyt
khch ni vi vua rng sc dn l sc vua, quyn li ln nht ca vua l dn c m no, ng
c, mnh kho, th cc v hong cng tha bit rng iu khng phi l ng i vi h.
Quyn li c nhn ca vua trc ht l dn phi hn yu, ng khinh v khng bao gi c th
chng li c vua.
Gi nh rng thn dn lun lun ci rp phc tng, lc quyn li ca vua s l s cng
thnh ca dn; v sc mnh y khin cho cc nc lng ging phi v n vua. Nhng quyn li
ny vn ch l th yu v ph thuc; cho nn cc v hong ch thch nghe cu chm ngn th
hai, v n c li trc tip cho h. l cu ca Samuel (44) ni vi ngi Hbreux (45), iu m
Machiavel (46) chng minh rt r. Machiavel gi khuyn vua cha, nhng tht ra ng
nu nhng bi hc ln tht s cho nhn dn. Cun sch "ng Hong" (Le Prince) ca ng chnh
l cun sch ca cc nn cng ha[4*].
Chng ta thy rng trong mi tng quan chung th chnh ph qun ch ch thch hp vi cc
nc ln, chng ta s tip tc nghin cu loi chnh ph ny.
S cai qun cng cng cng nhiu th quan h gia chnh ph vi thn dn cng lng lo v cng
i gn ti ch bnh ng, n mc bnh ng nh trong ch dn ch. Mi quan h gia chnh
ph v thn dn cng tng ln, cng bt lng lo, chng no m chnh ph co hp li, t sit cht
li, sit chc n mc ti a tc l chnh ph nm gn trong tay mt c nhn. Lc ny c mt
khong cch rt ln gia nhn dn vi chnh ph: thiu mt nhng mi dy lin h. to nn
nhng mi dy lin h cn thit ny phi c cc trt t trung gian, phi c cc hong thn, cc
quan ln, cc nh qi tc b vo ch trng , tt c nhng cp bc trt t trung gian ny
khng thch hp vi mt nh nc nh b, v nc nh th cc cp trung gian s khng sng ni.
Nhng nu nc ln l kh cai tr, th cho mt ngi cai tr li cng kh m cai tr cho tt; v
khi hong giao quyn cho cc v cng hu thay th mnh cai tr th s ri rm bit bao.
Khuyt tt ch yu v tt yu ca mt chnh ph qun ch l khng bao gi ting ni cng cng
ca nhn dn c a ln ti hng ti cao (ND). hng ti cao ny ng l phi c nhng
ngi hc vn, ti nng, th thng khi li l nhng k quy ri, tho la o, kho m mu.
Chng ch l nhng ti nng nh mn, mt khi ginh c a v chng s bc l nhng iu
xun ngc. Khuyt im ny lm cho ch qun ch thua hn ch dn ch.
Dn chng chn la thi t nhm ln hn mt ng vua chn la. Cho nn him thy mt ngi
cm u chnh ph cng ha m li ngc nghch, cng nh him thy mt ng quan xng ng
trong tru nh ca nh vua. Nu ngu nhin c mt ngi xng ng, ti cm cn ny mc

trong mt ch dn ch, gia ci m quan li co giy, th cng kh m tm ra ngun gc ca

ng ta. s l s kin quan trng nh du c mt giai on lch s quc gia vy.
Mun cho mt nc qun ch c cai tr tt, th chiu rng ca quc gia phi o ngang vi ti
nng ca c vua tr v.
Chinh phc th d hn l qun l. Vi mt n by cng c th dng ngn tay m lm rung
chuyn hon cu; nhng gi cho tri t quay mt cch n nh phi c nhiu i vai ca thn
Herecule.
i vi mt nc ln va phi thi, th ng vua bao gi cng l b nh. Nu tm rng ln ca
quc gia cha xng vi ti tr bao la ca ng vua- y l trng hp rt ha hon-, th t nc
vn khng c cai tr tt u; bi v vua c theo tm nhn bao la ca mnh m qun mt li ch
thng ngy ca dn chng. ng vua ti tr cng khng lm cho dn chng bt kh hn l
mt ng vua km ci lm kh dn v s dt nt ca mnh.
Di ch qun ch dng nh l t nc c phi phnh rng ra hoc co hp li ty theo ti
nng ca mi i vua. Tht ra t nc phi c bin gii c nh, ngi cai tr phi c ti nng
ng chun th mi vic mi trnh khi lng cng.
iu bt li r rt nht ca loi chnh ph mt ngi ny l ch k v cha truyn con ni.
Nhc im ny lin quan n hai nhc im khc. Vua cht i, phi lp ngay vua mi, th l
c mt qung giao thi nguy him y sng gi. Dn chng th chng quan tm g lm v vn
gi tnh cht bnh di trn vn nh xa; nhng cc b ng mu toan lp tc xen vo cng vic.
K c ngi ta bn nc cho thng khng em nc m bn li ln na. Hn s bp nn
bn yu hn b vo mn tin m ngi ta ly ca hn khi bn nc cho hn. Sm mun ri
mi th trong ci nn cai tr ny u c th dng tin m mua c c. Cnh "bnh yn" khi t
nc c vua li cn ti t hn cnh hn lon trong bui giao thi.
Ngi ta lm g phng nga khuyt tt ny? Ngi ta bin ngai vng thnh mt vt cha
truyn con ni. Ngi ta t ra l lut ngn chn s tranh ngi khi vua cht, bng cch ch nh
ngi ph chnh; ly ci bt tin trong vic ph chnh thay cho s bt li trong vic t vua
mi. Ngi ta thch ci v m thm b ngoi hn l mt nn cai tr thng minh. Th em bn
nhc con hong t k quc v ngc nghch ln ngi cn hn l chn tm mt ng vua anh minh.
Ngi ta chng ngh rng lm nh th trnh ri ro trong bui giao thi chnh l t mnh chng
li mi iu may mn.
Khi vua cha Denys (48) mng hong t v mt hnh ng b i, Denys con tr li sc so:
"Chnh ng lm gng cho ti ! ng ni ti ngy xa c phi l vua u!" [5*].
Di ch dn ch, tt c u nhm tc b l tr v s thng minh ca con ngi c t ln
ngi tr v thin h. Ngi ta ht sc quan tm dy cho cc hong t nm c ngh thut tr v.
Nhng hnh nh dy d cng chng ch g. H bt u dy cc hong t phi vng li, d bo.
Cc bc minh qun c lch s ca ngi thng khng c dy v cch tr v. Tr v l mt khoa
hc m ngi ta khng bao gi tip thu c khi hc n qu nhiu; v ngi ta nm c
ngh thut tr v trong khi phc tng nhiu hn l trong khi ch huy. (Nam utilissium idem ac

breviscimus bonarum male rumque rerum detectus cogitare quid aut nolueris sub alio principe,
sut volueris) [6*] (49) .
Tnh khng kin nh ca chnh ph qun ch gy ra nhiu iu lng cng. N x l cng vic
khi th bng k hoch ny khi th bng k hoch n, ty theo tnh nt ca mi i vua, hoc ty
theo bn ngi c vua y thc. N khng th theo ui mt mc ch no n nh, cng
khng th c mt phng chm hnh ng lu bn. Nh nc c chao o t phng chm ny
sang phng chm n, t d n n sang d n kia. iu ny khng th xy ra vi mt chnh ph
dn ch m th lnh lun lun nht qun. Nhn chung ngi ta thy rng mt triu nh thng
lm mu ma chc qu, v trong mt ngh vin th lm tr thng minh (ND). Cc nh nc cng
ha i ti ch theo nhng quan im nht qun v lin tc. Tri li, trong cung nh th mi ln
ni dy l mt ln thay i phng chm. Thi thng ca tt c cc quan thng th v hu ht
cc ng vua l o li cng vic ngc chiu vi ngi trc mnh.
T iu lng cng ni trn rt ra mt li ngy bin quen thuc ca chnh tr qun ch: h gn
cho chnh ph nhng c im ca gia nh, trong vua quan l cha, dn l con ci - sai lm
ny b loi b ri - h li cn gn cho php quan mi c tnh cn c v cc vua l ngi hon
ho bc nht. Do h cho rng chnh ph qun ch l tt hn tt c cc loi chnh ph khc. V
n l mnh nht, khng ai chi ci c. Mun cho chnh ph qun ch tr thnh ti u th ch
cn thiu mt iu duy nht l ch ca b my nh nc phi ph hp hn na vi ch thn
dn.
Nhng, nu vua l mt con ngi him c [7*] nh Platon (50) ni: th th thin nhin v s phn
ban thng ti nng him c cho vua c my ln? Gio dc hong gia xa nay ch lm h
hng cc hong t; ti sao c phi hy vng vo nhng ngi k v c o to a ln ngai
vng?
Chng qua ngi ta ch lm dng, nh ln sng khi nim "chnh ph qun ch" vi khi nim
"minh qun". Mun hiu chnh ph qun ch l ci g th phi xt n cc ng vua c hoc c
khuyt tt, bi v chnh nhng k y mi leo ln ngai vng v chnh ngai vng lm cho h thnh
ti t.
Nhng k dng nn nh nc qun ch khng l g nhng khuyt tt k trn, nhng h c bi ri
u. Bi thuc cha bnh ca h l truyn bo cho dn chng: "Hy c lng l m phc tng.
Khi Tri gin d th Tri phi vua c xung tr v, dn gian hy rng m chu ng hnh pht ca
Thng ".
Li thuyt gio tht l thnh thin! Nhng ti cho rng nn a cu y vo cun sch chnh tr
th hn l a ln bc ging ca mc s.
Ta s ni g khi mt bc s ha hn vi ngi bnh v php l ca Cha. Tt c ngh thut ca
anh ta ch l khuyn con bnh chu kh ch i m thi.
Ai chng bit rng gp phi chnh ph ti t th mnh chu vy; nhng vn t ra s l: Phi
tm ra mt chnh ph tt.

7. NHNG HNH THC CHNH PH HN HP

Ni ng ra, khng h c chnh ph theo mt loi n thun, mt th lnh duy nht cng phi c
cc quan li di quyn. Mt chnh ph nhn dn cng phi c ngi cm u Nh vy, trc s
phn phi quyn lc hnh php lun lun phi c nhng cp bc t ln n nh; i khi cp trn
phi ph thuc vo cp di, i khi cp di phi ph thuc vo cp trn.
C lc s phn phi ng u khin cho cc cp bc lin tip nhau u ph thuc ln nhau nh
trong chnh ph nc Anh. Cng c lc quyn lc ca mi b phn u c lp vi nhau, nhng
u khng hon chnh, nh Ba Lan. Hnh thc ny khng tt, v khng c thng nht t trong
chnh ph, quc gia thiu s lin h cht ch.
Vy so snh mt chnh ph n thun vi mt chnh ph hn hp th chnh ph no hay hn?
Cu hi lm xao ng trong gii chnh khch. Tr li cu hi ny th phi tch bch ra nh ti
phn tch cc chng trn.
Chnh ph n thun l tt hn khi n l n thun tht s Nhng khi quyn lc hnh php
khng ph thuc vo quyn lc lp php th chnh ph c nhiu quan h vi quyn lc ti cao
hn l quan h vi dn chng, phi sa li s chnh lch bng cch chia chnh ph ra; nh
vy mi b phn chnh ph s khng c quyn lc i vi thn dn, v tng th chnh ph s
km phn mnh m trong quan h vi quyn lc ti cao.
Ngi ta cn ngn nga iu bt li ni trn bng cch t mt s php quan trung gian; chnh
ph vn nguyn vn, khng b phn chia, php quan iu ha quyn lp php vi quyn hnh
php v gi quyn hn ca mnh mt cch tng ng. Trng hp ny khng phi l chnh ph
hn hp m l chnh ph dung ha.
Ngi ta c th dng nhng bin php tng t sa nhng iu bt li khc. Khi chnh ph
qu yu, h lp ra cc c quan hnh php tp trung quyn lc. Cch ny c ng dng vi
tt c cc chnh ph dn ch. Bin php phn chia chnh ph nh trn l lm cho chnh ph
(qun ch) yu bt i, cn trong trng hp ny phn chia chinh ph (dn ch) l tng cng
kh nng ca chnh ph. Cc dng chnh ph n thun th mnh hoc yu n mc ti a, dng
chnh ph hn hp th gi sc mnh mc trung bnh.
8. KHNG PHI HNH THC CHNH PH NO CNG THCH HP VI MI
QUC GIA
T do khng phi l kt qu ca mi kh hu. T do cng khng phi va tm vi mi dn tc.
Cng suy ngh v nguyn l trn y ca Montesquieu cng thy c l. Cng chi ci ta cng gp
nhng trng hp chng minh nguyn l l ng.
Trong mi th chnh ph trn i ny, con ngi cng cng ch tiu dng m khng sn xut g
ht. T u m c nhng th tiu dng cho con ngi cng cng ? T lao ng ca cc thnh
vin quc gia. l phn thng d ca nhng c nhn sn xut cc th cn thit cho cng chng.

Suy rng ra, ta thy nh nc dn s ch c th tn ti chng no m lao ng ca con ngi sn

xut c th lm ra d tha hn mc h cn dng.
Nhng phn thng d ni trn khng phi nc no cng nh nhau c. Nc ny thng d kh
nhiu, nc kia chng c my t, nc khc chng c cht no, li c nc b thm ht.
iu ny tu thuc kh hu, t ai, tnh cht ca sn xut, sc mnh ca dn c, nhu cu
tiu dng nhiu hay t, v nhiu th khc cu to nn sc tiu dng.
Mt khc, khng phi mi chnh ph u cng mt bn cht nh nhau. C chnh ph ngn ngu
nhiu, c chnh ph tiu pha t thi. Nhng s khc nhau v mt ny li da trn mt nguyn tc
khc. S ng gp cng xa ngun th li cng tn km. Khng th o gnh nng ng gp bng
s lng thu kho, m phi o bng con ng chu chuyn ca ng gp; thu kho rt t
ngi sn xut ri tr li tay ngi sn xut nh th no. Nu con ng chu chuyn ny m
nhanh, gn th bt k ng gp nhiu hay t, dn s lun giu c ti chnh quc gia lun tri
chy. Tri li, nu con ng chu chuyn ny ti t, dn chng gp tay t nhng chng thu v
c g mi ri kit qu; nh nc khng giu ln c, dn th n my, trm cp.
Vy chnh ph cng xa dn th gnh nng ca dn cng tng ln. Cho nn trong ch dn ch
gnh nng ng gp ca dn l nh, trong ch qu tc th nng hn mt mc, v nng n nht
l trong ch qun ch . Ch qun ch ch thch hp vi nhng nc ln v giu, ch qui
tc vi cc nc va phi, ch dn ch vi cc nc nh v ngho.
Cho nn cng suy ngh v vn ny ta cng thy s khc bit gia nh nc t do vi nh nc
qun ch. Trong nh nc t do tt c u c dng cho li ch cng cng, trong cc loi nh
nc khc th li ch cng cng v li ch t nhn b tr ln nhau, pha ny tng ln th pha kia
gim xung; trong ch qun ch ng l cai tr dn cho dn sung sng th cc vua cha
chuyn ch ch lm cho dn ngho kh d b cai tr .
Trong mi vung kh hu, thin nhin qui inh nn c hnh thc chnh ph no v tnh cht dn
chng nn nh th no thch hp vi kh hu vng .
Nhng ni kh hu khc nghit, t ai cn ci, sn phm khng xng vi lao ng, th nn b
hoang, hoc cho dn man r . Nhng ni lm n ch va tiu dng th nn cho dn bn
khai ; cc vng ny cha th ng dng mt ch chnh tr no. Nhng ni c th lm n d
dt cht t th thch hp vi dn t do. Nhng ni t ph nhiu, lm t thu hoch nhiu, nn c
cai tr theo ch qun ch, dng thi xa hoa ca vua cha tiu ph cho ht ci d dt ca
thn dn; v phn thng d lao ng y do chnh ph tiu xi th hn l cho t nhn s dng.
Ti bit nhng trng hp ngoi l; nhng c nhng ngoi l y cng chng minh qui lut l
sm mun ri s c nhng cuc cch mng a s vt vo qui c theo trt t thin nhin.
Cn lun lun phn bit cc qui lut ph bin vi cc nguyn nhn c bit c th iu chnh bt
hiu qu ca qui lut. Nu tt c vng Nam u c nhng nc cng ho, v tt c vng Bc u
c nhng nc qun ch, th dng nh qui lut chung khng ng theo nh hng ca kh

hu :X nng hp vi ch qun ch, x lnh hp vi ch bn khai, v cc x n i trung

gian thch hp vi nhng th ch tt hn.
Ti cn thy rng trong khi chp nhn nguyn tc, ngi ta vn c th bn ci v cch vn dng.
V d: x lnh cng c nhng vng rt ph nhiu, v phng Nam m p cng c ni cn ci.
iu kh l gii ny ch kh vi nhng ai khng chu xem xt ton din. Xin ni l phi tnh n
nhng quan h v lao ng, v lc lng, v sc tiu th, v.v..
Gi nh c hai vng t ai ngang nhau, nhng vng A nng sut nm, vng B nng sut mi.
Nu dn c vng A tiu th bn m vng B tiu th chn, th phn thng d ca vng A l mt
phn nm, m ca vng B th l mt phn mi. T l gia hai vng v s thng d ngc li vi
t l v nng sut. Vng t nng sut nm li to ra mt khi thng d gp i vng t nng
sut mi. Nhng y khng c vn v khi sn phm gp i; v ti khng tin rng c k
no li dm ni ph nhiu chung ca x lnh cao bng ph nhiu chung ca x nng.
V li, nu gi nh c s bng nhau v t l ph nhiu ni chung nh trn, nc Anh cng
ngang nh Sicile. Ba Lan cng nh Ai Cp, thin v pha Nam, ta c chu Phi v n ;
thin v pha Bc chng cn g na. V phng ph nhiu tht l ngang nhau, th vn c s
chnh lch v canh tc. Sicile ch cn gi t ln, Anh phi cy ba cn thn. Vy u phi
b ra nhiu lao ng trn mt sn phm th phn thng d tt phi t hn.
Ngoi ra, nn nh rng dn x nng tiu th t hn dn x lnh. Kh hu x nng buc ngi ta
phi n ung thanh m gi c sc kho. Ngi Chu u sang x nng m mun n
ung nh khi nc mnh th ch cht v kit l hay to bn. Chardin (51) vit: "So vi ngi
chu Phi th chng ta l nhng con vt n ti nut sng nh ch si. C ngi ni dn Ba T n
ung thanh m v t ai ca h t trng trt. Ti cho rng ngi Ba T t trng trt v h chng
n ung bao lm. Nu ci tnh thanh m l hu qu ca tnh trng i km th ch ngi ngho
mi n ung thanh m thi ch; hoc ty theo mi tnh giu, ngho m sc n phi khc nhau
ch. y ci nt thanh m l chung cho mi ngi, khp c nc. H cn t ho v np ung
thanh m, v h kiu hnh v nc da ca ngi Ba T p hn ngi theo o Gia-t nhiu.
Tht vy, dn Ba T c nc da mn mng, cn nh dn Armnie Chu u th da th, nu,
thn th c ch".
Cng n gn vng xch o cng thy dn chng sng n gin. Hu nh h rt t n tht. Go,
bp, khoai, k l thc n hng ngy ca h. Ba T c hng triu ngi khu phn n hng
ngy cha ti mt xu. Ngay Chu u ta cng thy khu phn n ca dn vng Bc khc dn
vng Nam. Mt ba n ca ngi c c th bng tm ba ca ngi Ty Ban Nha. Trong cc
nc m ngi ta thch n ung th ci nt xa hoa cng th hin ngay trong s n ung. Ngi
Anh chng ln bn n ton nhng mn tht. Ngi th by bin thanh lch, ch ng ngt vi
hoa thm.
Trong ci mc cng c s khc bit nh th. Nhng ni kh hu thay i t ngt ngi ta mc
tt v gin d. Tri li c ni ngi ta mc ch chng din, ham le lot hn l thc dng; i
vi h mc qun o l t s xa hoa. Naples (52) cc bn thy ngi ta do chi hng ngy
trn i Pauxilippe (53) vi b cnh mu vng rc r nhng chn trn khng bt tt.

V kin trc cng vy. Nu khng s gi bo ph hng th ngi ta xy dng tht nguy nga.
Ngi Paris v Lun n ch ct cho m v tin nghi. Ngi Madrid to nhng phng
khch tht chong ln, cc ca s m toang, nhng h ng trong nh chut.
Thc n cc x nng c nhiu cht, va ngon va b. y l iu khc bit th ba, khng th
khng nh hng ti vic mc. Ti sao ngi ta n nhiu rau. V rau rt tt, nhiu cht
b v ngon ming. Php rau khng c ngon v b, nn khng c coi trng trn cc bn
n; th m trng rau cng chim kh nhiu t ai v lao ng. La m Barbarie (54) khng
ngon nh Php, nhng c nhiu cht bt; la m Php li c nng sut cao hn cc x pha
Bc.
T im ny ta c th rt ra cc mc khc nhau mt cch tng t t vng xch o ti vng
bc cc. Cc x phng Bc, cng mt lng sn phm m rt ra c t thc phm hn cc x
phng Nam, phi chng l mt s thit thi.
Ngoi my nhn xt k trn, ti c th ni thm mt iu na, l cc x nng cn t dn c hn
x lnh, nhng li c kh nng nui sng nhiu ngi hn x lnh. iu ny to thm li th v
s d dt cho ch qun ch; t rng, ngi tha th kh vn ng cch mng kh m gp g,
bn tnh vi nhau mt cch nhanh chng v b mt, chnh ph d tm cch khm ph, ngn cn
ct ng lin lc ca cc t chc cch mng. Nhng mt nc dn c ng, chen chc th
chnh ph kh m lm chuyn ln t c quan quyn lc ti cao. Cc th lnh bn tnh cng vic
mt cch an ton trong c quan cng nh th tng bn vic trong ni cc, v dn chng d tp
hp trn qung trng cng nh qun i d tp hp trong cc ph.
Li th ca chnh ph qun ch l kh nng hot ng tm xa. Nh lp ra cc im ta m sc
mnh ca chnh ph tng ln nh nhng chic n by [8*]. Cn sc mnh ca dn chng th tri
li n ch tc ng khi dn tp trung. Sc mnh y s bc hi v mt i khi tha tht, ging
nh thuc sng ri ra trn mt t, ch c th chy tng ht mt. Cc nc tha dn c cng l
ch thch hp cho ch c ti ging nh loi c th ch ng tr nhng vng hoang d.
9. DU HIU CA MT CHNH PH TT
"Th no l mt chnh ph tt?". Nu hi mt cch tuyt i nh th th cu hi ny tht l mng
lung, kh gii p hoc mun c bao nhiu p n cng c, ty theo cch nhn hn hp tng
i v tuyt i ca nhn dn.
Nhng nu hi: "Cn c vo nhng du hiu no bit mt dn tc c cai tr tt ?" th li
l chuyn khc, c th gii p c trong thc t.
Tuy nhin, ngi ta vn khng gii p vn ny u; v mi ngi mun gii p theo cch
ca mnh. L nhn dn th ngi ta thch s yn tnh cng cng; l cng dn, ngi ta thch
quyn t do c nhn, thn dn thch cho quyn s hu c vng chc; cng dn thch s vng
chc ca con ngi. Mt bn thch chnh ph tht nghim, bn kia mun chnh ph tht hin.
Anh thn dn mong chnh ph trng pht cc ti phm, anh cng dn ch mong ngn nga ti c.
Anh kia ch mong ngi ta chng bit nc mnh l ai . Mt anh hi lng v tin t lu thng

phong ph; anh kia mong cho dn bnh m n l c. Mt anh thch cho nc mnh c
dn tc lng ging knh n.
V phng chnh ph tha mn ht cc iu ni trn, v cc iu tng t na, th cu hi t ra
c c gii p tt hn hay khng?
Khng th dng thc o cc phm cht tinh thn c, ta phi o n bng du hiu vy.
Ngi ta thng khng bit g n mt du hiu tht l gin n, hoc khng tin rng du hiu
gin n ny c th dng c. Mc ch cui cng ca mt tp th chnh tr l g? Chnh l s
bo ton v pht trin ca cc thnh vin tp th. Vy du hiu chnh xc nht ca s bo ton v
pht trin y l g ? Chnh l s lng v mt dn c.
Chng phi tm cc du hiu no khc na. Du hiu ny u cng nh nhau c. Mt chnh ph
khng dng n bin php ngoi lai, khng di dn cc ni khc n, khng i chinh phc thuc
a, m dn trong nc ngy cng ng c, th nht nh phi l mt chnh ph tt.
Mt chnh ph m cho dn ngy cng hao mn, suy nhc, s dn ngy cng gim st; l
chnh ph ti t nht (ND). , xin mi cc nh hch ton hy cn, o, ong m v so snh i
[9*]
.
o l ca sch v l "li ch th thin m mm tc gi". Ni g th ni, ch mt nc du ni
ting vang lng m dn s c gim st th nht nh khng phi l y mi vic u tri chy
c u. V ng thy mt nh th thu nhp ti mi vn ng livres m tng rng thi i ca
ng l huy hong hn mi thi i khc. ng qu tin vo s yn tnh ngh ngi ca cc th lnh
cho rng nuc thnh tr. Phi nhn vo phc li ca nhn dn c nc, v nht l nhn xem
quc gia c tr mt hay khng. Trn ma c th ph hoi hoa mu my tng, nhng khng gy
nn i trong c nc. Nhng cuc tao lon lm cho cc nh cm quyn s hi, nhng khng
phi l tai ha tht s i vi nhn dn, mc du nhn dn cng c khi b th ni trong lc ngi
ta tranh chp vi bn bo cha ang tr v.
Tnh trng phn vinh hoc iu ng tht s ca nhn dn ny sinh mt cch thng xuyn mi
l ng ch . Khi c nc qun qui di ch chuyn ch th mi th u phi ho queo, v bn
bo cha ang t do tn hi dn chng. Ubi solitudinem factunt, pacem appellant (Cu la tinh c
ngha l : "Chng bin tt c thnh sa mc v ni : mi l th gii". (Tacite - Agricole, tp
3O-ND).
Khi cc quan trong triu nh Php tranh chp nhau, triu nh lc c, v Gio ch hu b Paris
phi th ti dao gm khi n hi trng, th dn chng nc Php vn sng sung tc, ng o,
trong cnh bnh yn, lng thin.
Thu xa Hi Lp phn vinh trong khi c chin tranh c lit. Mu chy thnh sng m nc Hi
Lp vn y ngi. Machiavel ni: Dng nh nc cng ha ca chng ta mnh hn ln ngay
trong khi ang xy ra ni chin. Chm git nhau, h b nhau. c hnh, phong tc v s c lp
ca dn chng c sc lm mnh quc gia hn l nhng cuc tranh chp lm yu quc gia. Mt t

rung chuyn s to cho tm hn con ngi c sc bt; v con ngi pht trin c nh c t do
l chnh, l nhiu hn nh trng thi yn bnh.
10. CHNH PH LM QUYN V THOI HO
V ch ring thng hay tc ng ngc li ch thung, cho nn chnh ph cng thng hay c
hng lm tri vi quyn lc ti cao ca dn chng. Ci hng y cng tng th cu trc
quc gia cng suy gim. Do khng c mt ch c th no cng li cn bng vi hng
ni trn ca chnh ph, nn nht nh sm mun ri chnh ph cng ln t quyn lc ti cao ca
ton dn, ph hoi mt hip c (trait) x hi. l mi nguy hi tim tng c hu trong mt
c th chnh tr t khi n mi hnh thnh; chng khc g ci gi v ci cht tim tng ph hoi c
th con ngi vy.
C hai con ng dn chnh ph n ch thoi ha: khi chnh ph sit cht li mi, v khi chnh
ph t bung lng, t tiu vong.
Chnh ph t sit cht t s ln xung s nh, tc l t dn ch xung qu tc, t qu tc xung
qun ch. l s sa a t nhin ca chnh ph [10*]. Nu chnh ph bin ho t s nh sang s
ln (t qun ch sang qu tc, n dn ch) th ta gi l chnh ph t bung lng, nhng s
chuyn bin ngc ny l khng th c c.
Tht s, khng bao gi chnh ph thay i hnh thc khi m sc bt ca n ru r nhng cha
lm cho n yu n mc khng th gi nguyn hnh thc cn c. Tuy nhin, nu chnh ph
bung lng thm na bng cch dn tri mnh ra, th sc mnh ca n s mt hn; chnh ph kh
m tn ti c; phi nng n dy, ln giy thiu cho n; nu khng lm th th trng thi hin
hu ca chnh ph s sp hon ton.
Ngi ta khng qun nhc ti ch ti nn cng ha La M, La M i theo mt qu trnh
ngc li, chuyn t qun ch sang qu tc ri t qu tc sang dn ch, nhng ti khng ngh
nh vy.
Th ch u tin ca Romulus (Vua u tin sng lp ra La M, tr v t 753-715 tr.CN; theo
truyn thuyt, ng l ngi hiu chin, b phi qu tc ght, ng bin mt trong mt cn ging
bt ng khi ng ang duyt binh - ND) l mt th ch hn hp, thoi ha t ngt thnh chuyn
ch. Do nhng nguyn nhn c bit, Nh nc ny tan r trc khi hnh thnh nh mt a tr
cht tui v thnh nin. Cuc ph trut ca vua Tarquin (xem ch thch s 35 - ND) chnh l
giai on hnh thnh nn cng ha. Nhng ngay t u nn cng ha cha mang mt hnh thc
c nh, v s nghip mi thc hin na vi, ch xa b tng lp qu tc Patriciat m thi. Lm
nh th tng lp qu tc truyn i vn tn ti, l th lc ti t nht, i lp vi nn dn ch.
Cho nn hnh thc chnh ph La M vn bp bnh, khng khng nh dt khot. Sau ny
Machiavel chng minh rng nn dn ch La M ch dng li vic thit lp ch d h dn
quan "tribum". Ch n lc mi c mt chnh ph thc s vi mt nn dn ch thc s. Dn
chng chng nhng l ngi nm quyn lc ti cao m cn l c quan hnh php v c quan t
php, ngh vin ch l mt c quan th cp iu ho v tp trung vic cai tr; cc quan chp
chnh "Consul" d l nh qu tc, hay v php quan nht ng hay bc tng lnh cao cp trong
thi chin i na, cng ch l nhng ngui ch tr hi ngh nhn dn La M m thi. Thi k ,

ngi ta thy chnh ph La M thin hng kh mnh sang th ch qu tc. Tng lp qu tc

patriciat b xo b ri, lp qu tc cn li khng trong hng ng quan vin patriciens nh
Venise v Gne. Nhng trong c cu ngh vin gm c quan vin qu tc patriciens v quan vin
bnh dn "Plbiens". Ngay cc vi h dn quan tribuns khi ot ly quyn cai tr, d h c
gi l g i na, h vn cai tr theo li ch cu nhn dn. l mt nn cai tr theo th ch qu
tc.
Vic gii tn chnh ph c th xy ra trong hai trng hp: Th nht l khi ngi cm u chnh
ph khng cai tr theo php lut, m ln t c quan quyn lc ti cao. Lc c s thay i r
rt; khng phi chnh ph, m l quc gia t sit cht li. Ti mun ni l quc gia ln tan bin,
hnh thnh mt quc gia khc trong quc gia c, ch gm cc nhn vin chnh ph m thi. Trc
mt nhn dn ch cn li ng ch v k c ti. Th l sau khi chnh ph c cng ot mt
quyn lc ti cao, th cng c (pacte) x hi b ph b; mi cng dn tr li vi quyn t do
thin nhin ca h. H b cng bc m phi phc tng, ch khng phc tng v ngha v.
Th hai, cng trng hp tng t nh trn, cc thnh vin chnh ph thon ot quyn hnh
mt cch ring r (ng l h phi thc hin quyn hnh mt cch tp th). y khng phi ch
l vic vi phm php lut mt cch gin n; m n cn gy ra ln xn ln. C bao nhiu php
quan th thnh ra by nhiu ng th tng. C quc gia cng nh chnh ph b chia nh, b tan r,
hoc thay hnh i dng.
Tnh trng quc gia tan r, cng nh tnh trng chnh ph lm quyn u c gi l v chnh
ph (anarchie). Nn dn ch m thoi ha th gi l "ch qun chng lon x" (ochlocratie),
chnh ph qu tc thoi ho gi l "ch qu u, i tc tr" (oligarchie). Ti xin ni thm :
ch qun ch thoi ha th thnh ra "ch bo cha" (tyranie). Nhng thut ng cui cng
ny cn hi m h, cn c gii thch.
Khi trong nn cai tr qu tc c hin tng lm dng; ny sinh cc cuc ni chin, ri thit lp
ch "tam quan chp chnh" (Triumsvirat), th ba ng Sylla, Jules Csar v Auguste tr thnh
ba v hong tht s. Cui cng nn chuyn ch cu Tibre, nh nc La M tan r.
Lch s La M khng ph nh, m cng c nhng iu ti trnh by trn. Theo ngha thng
thng, bo cha l mt ng vua cai tr bng bo lc, bt chp c cng l v php lut. nh
ngha tht chnh xc th bo cha l mt c nhn t chon ly quyn hnh ca cc ng vua m
thc ra hn khng c quyn y. Ngi Hy Lp hiu hai ting bo cha l k c ti, k c ti y
c th l tt hoc xu nhng php lut khng trao quyn cho m t chon ly quyn [11*].
Vy bo cha l ng ngha vi "k thon ot" .
Mun t tn khc nhau cho s vic khc nhau, ta gi k thon ot ngi vua l bo cha (tyran)
v k thon ot quyn lc ti cao ca nhn dn l tn c ti, k chuyn ch (despota) . Bo
cha l ngi can thip ty tin vo php lut ri cai tri theo php lut. Tn c ti (hoc chuyn
ch) th gim p hn ln php lut. Nh vy, bo cha khng nht nh l chuyn ch, m
chuyn ch th bao gi cng l bo cha.

Aristote trong sch "o l nicm", tp 8, trang 10 phn bit bo cha vi nh vua. Bo cha
v mnh m cai tr , vua th cai tr v li ch thn dn. Ngoi ra cc tc gi Hy Lp cn nh ngha
"bo cha" mt cch khc; nh Senophon, trong sch Hiron (bn v bo cha) cng da theo s
phn bit cu Aristote nhng li ni rng t khi khai thin lp a c nhiu vua ch khng
phi ch c mt vua m thi.
11. C TH CHNH TR SUY VONG
Trn kia trnh by ci dc thoi ho khng trnh khi ca nhng chnh ph c t chc kh
nht. Nu Sparte v La M phi suy vong th cn c quc gia no hy vng s tn ti vnh vin.
Mun c thnh qu, xin ng mng n nhng iu khng lm ni. Xin ch t la phnh mnh
rng cng vic nhn to ca ta c sc bn vng nh cng trnh to ha.
C th chnh tr cng nh c th con ngi, bt u cht t khi n mi sinh ra, v mang ngay
trong mnh n nhng nguyn nhn ca hy dit. Nhng c th chnh tr cng nh c th con
ngi u c th c mt cu trc to kho duy tr n bn lu n mt mc nht nh. Cu
trc con ngi l tc phm ca thin nhin, cu trc nh nc l tc phm ca ngh thut nhn
to. Con ngi ko di i sng ca Nh nc theo mun, bng cch to cho Nh nc mt
cu trc tt nht. Mt cu trc tt nht ri cng c lc tan r, nhng n vn bn lu hn cc cu
trc khc, nu khng c mt s c bt ng no khin n phi suy vong trc k hn.
Nguyn l ca cuc sng chnh tr nm trong quyn uy ti cao. Quyn lp php l tri tim ca
quc gia, quyn hnh php l b no lm cho cc b phn hot ng. B no c lc b t lit m
ngi vn cn sng c mt cch n n, nhng khi tri tim ngng p th con ngi cht
ngay lp tc.
Nh nc tn ti khng do cc o lut m do quyn lp php.
Lut hm qua khng ging lut hm nay, nhng n c c mc nhin chp nhn trong im lng
coi nh c quan quyn lc ti cao vn chun y cc o lut c m h khng hy b. mt ln
h a thch n th h c a thch mi cho n lc h mun xo b n.
Ti sao ngi ta li qu tn trng cc o lut c nh vy? Chnh v ci l ni trn. Ch c
tnh u vit ca ch c i mi gi c cc o lut lu bn n th. Nu c quan quyn lc
ti cao qua cc thi ni tip nhau khng nhn cc o lut y l b ch, th h xa b chng
hng nghn ln ri, do , cc o lut c xa khng yu i m cn c thm sc mnh tt c
nhng quc gia c cu trc tt. nh kin ca c nhn mi ngy cng khin cho cc o lut xa
thm v tn nghim.
Trong khi khp ni lut php b li thi v km hiu lc th cc o lut c xa c tn knh;
iu ny chng t rng ngy nay quyn lp php khng cn na, nh nc suy vong mt ri.
12. DUY TR QUYN UY TI CAO NH TH NO ?

C quan quyn lc ti cao khng c sc mnh no ngoi quyn lc lp php, nn ch hot ng

bng cc o lut. Cc o lut l hnh vi hp thc ca ch chung; cho nn quyn lc ti cao
ch c th tc ng khi dn chng hp li.
Ngi ta s bo: Hp ton dn ? K quc nh!
Vng, l chuyn k quc ngy nay, ch hai nghn nm v trc, l chuyn bnh thng.
Vy c phi ngy nay con ngi i tnh cht ri chng? .
Trong cc s kin tinh thn, gii hn ca kh nng khng hp nh ta tng. S yu ui, nhng
tt xu, nhng thnh kin thu hp kh nng ca chng ta li. Nhng tm hn thp km khng
hiu ni cc v nhn cng nh nhng ngi n l hn mn nhe rng ci ch giu khi nghe ni
hai ting "T do".
C th coi ci do ngi lm ra nh mt s vt t n ny sinh. Ti khng ni v nhng nn cng
ha c xa Hi Lp, m xin ni v nn cng ha La M. y l mt quc gia ln. Thnh ph La
M l thnh ph ln. Cuc kim k cui cng cho bit La M c hn bn mi vn cng dn
cm v kh; ton quc La M c trn mt triu cng dn, cha k cc thn dn ngoi kiu,
ph n, tr em v n l.
Th tng tng xem nu thng xuyn hi hp ton dn th La M v ngoi thnh th s
phin toi bit bao! Th m ngy xa ton dn La M thng hi hp hng tun, c khi mt tun
hp my ln na kia! Qua cc cuc hp ny h thc hin quyn lc ti cao ca dn chng, v
cn thc hin mt phn quyn lc ca chnh ph na. H gii quyt mt s cng vic, lun bn
mt s vn . Trn qung trng quc gia ton dn thng ng nhng vai php quan hn l
nhng cng dn.
Ln ngc tr ln nhng thi i xa xa nht ca cc dn tc, ta thy phn ln cc chnh ph,
ngay c chnh ph qun ch, nh dn tc Macdoine, dn tc Franc u tng c li hp ton
dn nh th.
D sao, ngi ta khng th bc b cch lm tt p ny; nh n m gii quyt c mi kh
khn. T hin thc n kh nng, ti thy h qu r rng l tt .
13. TIP THEO
Nu ch hp ton dn mt ln qui nh r hin php ri chun y mt c quan php lut th
cha . Nu ch hp ton dn lp ra mt chnh ph thng trc v bu ra cc v php quan
mt ln l xong th cng cha . Phi c nhng hi ngh bt thng khi gp vic cn bn m
cha d kin trc, li cn phi c nhng cuc hp nh k khng ai c php tr hon hoc
xa b; c n ngy, n hn l ton dn v hp, do php lut triu tp, ch khng cn mt hnh
thc th tc triu tp no c.

Nhng ngoi nhng phin hp hp php nh trn, cc cuc hp khc khng do ngi c thm
quyn triu tp theo ng th thc qui nh th u l bt hp php, d c bn ra chuyn g cng
ch coi bng khng; bi v ngay vic quyt inh hp hay khng hp cng phi tot ra t lut.
Cn nh cc cuc hp inh k nn tha, nn nht nh th no th tu theo tnh hung c th, ch
khng ai nh ra mt qui tc no nht nh c. Tuy nhin, c th ni mt cch khi qut rng
chnh ph cng mnh th vai tr quyn lc ti cao ca nhn dn cng phi biu hin thng
xuyn.
C ngi s hi ti: Hp ton dn nh th th ch lm tt c trong mt thnh ph thi ch?
Nu quc gia c nhiu thnh ph th lm th no ? Hay l chia nh quyn uy ti cao ra? Hay l,
tp trung n vo mt thnh ph chnh, v cc thnh ph khc ng vai tr ph i ?
Xin tr li: Khng nn lm nh th.
Trc ht, quyn uy ti cao l duy nht: nu chia nh ra n s b ph hy. V li thnh ph ny
khng th l thuc vo thnh ph khc; cng nh quc gia ny khng th l thuc vo quc gia
khc mt cch hp php c. Thc cht ca mt c th chnh tr l s hi ha gia phc tng
v t do; ch "Cng dn" bao hm s thng nht gia hai khi nim "thn dn" v "quyn lc ti
cao" .
Li xin tr li thm rng: nhp nhiu thnh ph vo mt thnh bang l iu khng hay. Nh vy
t nhin s c nhiu bt li. Khng nn ly s lm dng ca nc ln d phn bc s lm dng
ca nc nh. Nhng lm th no nc nh sc chng li nc ln? Lm nh ngy xa
cc thnh th Hi Lp chng li cc vua ln, v nh H Lan, Thy S gn y khng c triu
nh o vy.
Tuy nhin, nu c th dt khot qui nh bin gii ca quc gia th cn c mt bin php na l
ng quan tm nhiu dn th , chnh ph lun phin ng mi thnh ph v ln lt
tp hp quc dn v hp quanh mi thnh ph .
Hy lm cho dn c ng c ln, dn chng khp ni u hng nh nhau. Hy a li khp
ni s sng phn vinh; nh th quc gia va mnh va c cai tr tt. Xin nh rng hin nay
thnh ph giu sang l nh bc lt nng thn, mi bc tng thnh ph u xy bng mnh
vn ca cc ngi nh sp ca lng dn. Mi ln thy ct lu i th , ti li tng mnh
ang nhn c nc bin thnh nhng tp lu ngho kh.
14. TIP THEO
Khi dn chng c tp hp li thc hin chc nng c quan quyn lc ti cao th mi thm
quyn ca chnh ph u phi tm nh ch; quyn hnh php tm gc li; nhn cch ca ngi
cng dn thp nht cng thing ling, bt kh xm phm nh nhn cch ca vi php quan cao
cp. Nhn dn trc y c i din, by gi c mt trn qung trng, th khng cn ai i
din cho h na. Phn ln cc tranh lun huyn no trong hi ngh ton dn La M u coi
thng hoc khng bit n nguyn tc i din. Trong hi nghi ton dn, cc v chp chnh

quan ch l ngi ch ta cho dn chng bn ci; cc h dn quan ch l nhng din gi bnh

thng[12*]. y vin nguyn lo khng c ngha g c.
Trong thi gian hi ngh ton dn, ngi cm u chnh ph tha nhn hoc buc phi tha nhn
mt thng cp hin hu.
y l thi im ng lo nht ca v nguyn th. Hi ngh ton dn l dy cng cho c ch
chnh tr, l b hm ca chnh ph, l thi gian lo lng ca cc th tng, cho nn h thn
trng, h tranh bin, h gy kh khn, h ha hn, khng t mt th on no lm cho cc
cng dn phi chn nn. Nu cc cng dn trong hi ngh ton dn tic li nh d, thch nhn h
hn l t do , th h s khng chng ni s c gng gp bi ca chnh ph; lc khng lc ca
chnh ph s tng ln khng ngng, quyn uy ti cao ca ton dn tt dn; hu ht cc thnh
bang s sp v suy vong trc k hp.
Nhng ng gia quyn uy ti cao ca ton dn l s c on ca chnh ph, thng khi c xen
vo mt quyn lc trung gian m ta phi bn n.
15. I BIU HOC I DIN
n mt giai on nht inh, cng dn khng coi vic phc v cng cng l vic chnh ca mnh
na. H thch em tin ra thu ngi khc lm cng v thay mnh. l lc nh nc suy thoi.
Nu phi ra trn, h thu ngi i lnh thay. Nu phi tham d hi ng, h chn ngi i hp
thay. Cui cng da vo tin bc v tnh li bing, h s c cc i qun khng ch t quc
v c cc i din bn t quc.
S ri rm trong thng mi v ngh thut, lng hm li, tnh mm yu v thch tin li
chuyn cc ngha v c nhn thnh tin bc. Ngi ta b ra mt phn thu nhp ly li nhiu
hn . Hy b tin ra, anh s c xing xch tri buc ngi! Ci t "Ti chnh" ng ngha vi
t "N l" y ? Ngy xa trong cc thnh bang ngi ta khng bit n t ny.
Trong mt quc gia hon ton t do, mi cng dn lm mi vic vi bn tay ca chnh mnh,
v khng dng n tin bc thu ngi khc lm thay. Chng nhng khng thu mn, h cn
b tin ra c t mnh tham gia lm ngha v.
Ti ang i kh xa kin chung. Ti cho rng hnh thc diu dch ngy xa t tri ngc vi t
do hn l hnh thc mua bn, thu mn ngy nay. Quc gia cng c t chc tt, ngi cng
dn cng quan tm n vic chung hn l vic ring ca h (ND). V li vic ring cng chng
c bao lm, v phc li cng cng bo m phn ln cuc sng ca mi c nhn, nn ngi
cng dn khng phi lo toan my t cho c nhn mnh.
Trong mt thnh bang c cai tr tt, ngi ta h hi bay n hi ngh ton dn; tri li trong
cc thnh bang cai tr yu, ngi ta khng mun ct bc i hp, v h chng thch th g, cha
hp h bit chc rng ch chung ca nhn dn khng c ai tn trng. Nh vy, trong
thnh bang xu, mi ngi u b bt vo vic ring chm lo ly bn thn mnh.

Lut tt khin cho cc hi nghi ton dn bn nn vic tt. Lut xu th hi ngh ton dn ch dn
n ch ti t.
Mt khi c ngi bn v vic nc m ni: "Mc k n, can g n ti", th lc c th coi l
t nc khng cn na.
Lng yu nc ngui dn, li ch c nhn nhao ln, quc gia b dn tri ra, cc cuc chinh pht,
cc v nhng lm ca chnh ph, tt c nhng ci khin cho ngi ta ngh n vic ch nh
i biu thay mt dn chng d cc hi nghi quc gia. mt s nc, ngi ta gi lp i
biu dn chng l "th dn". Nh vy li ch t nhn c t ln hng u v hng hai, li ch
cng cng b y xung hng th ba.
Ch quyn ti cao ca ton dn l khng th dng ngi i din c, do n cng khng th
b xa b; n nm ngay trong ch ca ton dn, l ch chung th khng ai ni thay c. N l
th ny, hay l th khc ch khng ch dng trung gian. Cc i din nhn dn khng phi v
khng th l ngi thay mt nhn dn c; h ch c th l nhng y vin chp hnh, ch
khng th thay mt nhn dn kt lun mt vn g dt khot. Mi o lut m dn chng
cha trc tip thng qua u v gi tr, khng th gi l lut c.
Nhn dn Anh tng mnh l t do; tht ra h lm to. H ch t do trong khi i bu cc i biu
ngh vin m thi; bu xong i biu h tr li l n l, khng cn l ci th g na. Trong nhng
ngy t do ngn ngi , ci quyn t do h c dng tht xng vi ci mt t do phi chu sau
.
T tng "i biu' l t tng hin i, n ny sinh t chnh ph phong kin, mt th chnh ph
bt cng, m h, trong tnh cch con ngi b thoi ha, danh hiu con ngi b x v.
Trong cc nn cng ha c xa, ngay ch qu tc cng th, khng bao gi nhn dn phi dng
i biu; ngi ta khng h bit n ci t ng "i biu" y.
La M, cc h dn quan c coi trng mt cch thing ling. Khng ai ngh rng h dm
xm phm chc nng ca dn chng. Ngay trong m ng t ngi c th nhn mt h, h cng
khng bao gi b qua mt cuc biu quyt ton dn. Ch n thi anh em Gracques (55) ngi ta
mi ph phn cc h dn quan. Thi y dn chng thng huyn no , gy lng tng cho cc h
dn quan, c khi mt s cng dn leo ln c mi nh b phiu cho bng c.
u lut php v t do c t ln trn ht th y khng gp tr ngi g, mi vic u din
ra ng mc. nhng ni ny, nhn dn c th cho cc v quan cn v lm nhng vic m h
dn quan khng dm lm, v dn chng khng s rng cc v quan s i din h.
Tuy nhin, cng c lc cc h dn quan i din cho dn chng. Mun hiu iu ny ch cn lin
tng n trng hp chnh ph i din cho c quan quyn lc ti cao.
Lut ch l s cng b ca ch ton dn, cho nn trong quyn lc lp php khng ai c th ng
ra thay mt ton dn lm ra lut. Nhng trong quyn lc hnh php th c th v phi c
ngi i din cho dn chng: v quyn hnh php ch l s ng dng lut m thi.

Xem th bit rng, nu phn tch k mi vic, ta s thy rt t quc gia c lut chn chnh.
Thi c La M, cc h dn quan khng c quyn hnh php, khng bao gi c i din cho
dn chng vi quyn hn ca chc v mnh. Ch khi no h dn quan nm ly mt phn chc v
ca ch tch vin nguyn lo th mi c th i din cho dn .
Hi Lp, vic no dn chng phi gii quyt th dn chng t lm ly ht. Dn thng hp lun
trn qung trng. y kh hu du mt, con ngi khng tham lam, cc n l lm vic ca h;
vic chnh ca cng dn l thc hin t do ca mnh, khng c li th ngang nhau lm sao n l
v cng dn c th hng quyn ngang nhau c ?
Nc no kh hu khc nghit th phi c nhiu nhu cu hn [13*]. x lnh mi nm mt su
thng khng dng c qung trng hi hp. Ting ni khn khn ca dn x lnh kh m
vang ln ngoi tri cho nn ngi ta quan tm nhiu n thu nhp hn l t do, ngi ta s
tng thiu hn l s cnh n l.
Th no? ch c th duy tr c t do nh vo s hu h ca n l ? C l th. Hai ci thi qu
gp nhau m! Trn i ny ci g m khng c tr ngi; v x hi dn s l ni c nhiu tr ngi
nht. C nhng cnh ng m ngi ta mun bo v t do ca mnh th phi xm phm t do ca
ngi khc. Ngi cng dn c hon ton t do th ngi n l phi hon ton n l. l
cnh hung ca thnh bang Sparte. Ngy nay, cc dn tc hin di, cc bn khng c n l th
cc bn phi lm n l; cc bn phi em t do ca mnh b vo cho ngi n l m bn thiu.
Khoe khoang ci hay ca cc bn ngy nay l khng dng n l cng chng ch g; ti thy
chng phi l nhn o m l hn nht!
Ni nh trn, khng phi ti ngh rng cn c ngi n l, hoc ti cho ch n l l tha ng
u. Ti tng chng minh iu ngc li. y ti ch phn tch v sao cc dn tc hin i
tng mnh l dn tc t do th c ch i din, m cc dn tc c xa li khng cn n
ngi i din. D sao, khi mt dn tc t t cho mnh l nhng ngi i din th dn tc y
ht t do, khng cn t do na.
Xem xt k cc vn trn, ti thy rng t nay v sau, mun cho c quan quyn lc pht huy
c tc dng th thnh bang phi tht l nh b. Nhng nu thnh bang qu nh th n s b
thn tnh mt thi.
Sau y ti s trnh by[14*] mun kt hp sc mnh b ngoi ca mt dn tc ln vi chnh sch
d di v trt t hon ho ca mt quc gia nh b th phi lm nh th no.
16. VIC THNH LP CHNH PH KHNG PHI L KHON C
Mt khi thit lp xong quyn lp php hon chnh, cn thit lp c quyn hnh php. Nhng
iu lut dng thit lp quyn hnh php khng mang tnh cht nh lut c bn, v t nhin l
quyn hnh php tch bit vi quyn lp php.
Nu nh c quan quyn lc ti cao (tc lp php) c th nm c quyn hnh php, th lut v
hot ng thc t s trng hp nhau n mc khng phn bit c na, v c th chnh tri s b
bin cht, phong bao lu s lm mi cho bo lc chng li bn thn n.

Kh c x hi qui nh mi cng dn u bnh ng; cho nn iu m mi ngi phi lm

th mi ngi u c quyn bo nhau lm; tri li khng ai c quyn buc ngi khc lm iu
m t mnh khng lm. Th m c quan quyn lc ti cao li c quyn ra lnh cho th tng
thnh lp chnh ph, ci quyn ny tht l cn thit lm cho c th chnh tri tn ti v hot
ng.
Nhiu ngi qu quyt rng iu khon thnh lp chnh ph l mt kh c gia dn chng vi
cc th lnh m h c ra, kh c ny qui nh mt bn phi iu khin, mt bn phi phc tng.
Ti chc rng ri ngi ta s thy l mt kiu k kt k cc. Ta hy xem quan im trn c
ng vng c khng.
Trc ht, quyn uy ti cao m b sa i th nht nh s b xa b. Nu hn ch n tc l ph
hy n. Nu c quan quyn lc ti cao cn t ra mt cp trn cho mnh na th tht l tri khoy
v m h. T buc mnh phi phc tng mt ng ch tc l t t mnh tr li t th t do hon
ton.
Hn na, bn k kt gia nhn dn vi mt s ngi no s ch l mt iu khon c bit, n
khng th l lut c, khng th l hnh vi ca ch quyn ti cao c, bn k kt khng
phi l kh c hp thc .
Ta li thy rng hai bn k kt bn kh c bt hp thc ny s t t mnh di qui lut thin
nhin khc vi mi cung cch dn s, chng bn no bo lnh phn trch nhim ca mnh i vi
bn kia; ai nm quyn lc, k y s lm ch trong vic thc hin kh c; hn ta sn sng buc
i phng k mt iu khon: Ti cho ng mi th m ti c, vi iu kin ng s tr ti ci g
m ng mun tr.
Trong mt quc gia ch c mt cng c. chnh l cng c kt hp nhau li thnh x hi.
Ch c mt cng c thi, n gt b mi cng c khc (ND). Ta khng th ngh ti mt th
kh c cng cng no vi phm bn kh c duy nht ny.
17. VIC THNH LP CHNH PH
Nn hiu iu khon qui nh vic thnh lp chnh ph nh th no? Trc ht, ti thy iu
khon ny l mt iu khon hn hp, bao gm c hai iu khon khc: ch nh ra lut v thi
hnh lut.
Vi iu khon ch nh ra lut, c quan quyn lc ti cao qui inh c cu chnh ph theo mt
hnh thc no . iu khon ny l mt o lut.
Vi iu khon th hai (thi hnh lut), nhn dn s c ra cc th lnh trong chnh ph. Vic c
ngi ny ch l mt ngh nh c th ch khng phi o lut th hai. Nhng n chnh l s ni
tip ca o lut trn; l chc nng ca chnh ph .
iu hiu y l lm th no m c c mt nghi nh ca chnh ph khi bn thn chnh
ph cha tn ti; lm th no m nhn dn li c th tr thnh th tng hoc php quan trong
trng hp no .

T iu ny ta li pht hin thm mt c im k l ca c th chnh tr l n c th ha hp

c nhng bin php b ngoi c v tri ngc nhau. Th hin c im ny c th chuyn ho
t quyn lc ti cao thnh ch dn ch m khng l ra mt nt thay i no; trong mi
quan h gia mi ngi vi mi ngi, cng dn tr thnh php quan, chuyn iu khon tng
qut ra thnh iu khon c th, chuyn t iu khon ch nh lut sang iu khon thi hnh
lut.
Vic chuyn ha quan h nh trn khng phi l iu suy din ngot ngoo, m c tin l
trong thc t. nc Anh, hng ngy H vin chuyn thnh y ban d bn ci cng vic, ri
chuyn thnh Tiu ban ca Triu nh ti cao, m trc H vin ng vai tr nh th. Nh
vy H vin t t mi lin h vi chnh mnh vi tnh cch l th dn ngh vin khi th lm vic
nh mt y ban, khi th lm vic nh mt Tiu ban.
y l iu li th ring cho chnh ph dn ch. Chnh ph c th c thnh lp ch bng mt
ngh nh gin n theo ch ton dn; chnh ph lm thi ra i v c chp nhn. Sau c
quan quyn lc ti cao ban hnh mt o lut chnh thc thnh lp chnh ph . Mi iu trong
qu trnh ny u hp vi qui tc. Khng th thnh lp mi chnh ph hp php no m khng
vn dng cc nguyn l nu trn.
18. BIN PHP NGN NGA NHNG V CHNH PH CP QUYN
T nhng iu phn tch trn, c th khng inh rng iu khon thnh lp chnh ph khng phi
l kh c m l mt o lut, nh khng inh chng XVI. Nhng ngi c y thc
nm quyn hnh php khng phi l ng ch nhn dn m ch l nhng cng chc. Dn chng
c th ct nhc hay bi min h; h khng c phn khng m ch c phc tng. Khi thc hin
chc nng c quc gia giao ph chnh l h lm ngha v cng dn m khng c quyn t
iu kin vi nhn dn.
Nu nhn dn phi lp ra mt chnh ph qun ch truyn ngi trong ging h hoc mt chnh
ph qu tc truyn chc theo hng bc cng dn, th nhn dn vn khng b c thc g c. Cc
hnh thc chnh ph ch l hnh thc nht thi do dn chng la chn; khi no dn thch mt
hnh thc khc th h s thay i i.
Tht ra nhng ln thay i hnh thc chnh ph nh vy u nguy him. Ch nn thay i chnh
ph khi n khng th dung ha vi li quyn chung. Thn trng nh th ch l vn phng
chm hnh ng ch khng phi l qui tc php lut . Nc nh khng c ngha v phi trao dn
quyn cho cc th lnh v trao binh quyn cho cc tng lnh.
Tht ra, cng kh m theo ng th tc qui nh phn bit hnh vi bnh thng chnh ng
vi hnh ng phn khng om sm, phn bit ch chung ca ton dn vi ting h la ca bn
nghch ng. Chnh v th m trong trng hp gay go d gy him th, ngi ta phi lm ng
theo lut, ch cho php lm nhng iu m lut php khng ngn cm. V cng chnh v th m
th tng chinh ph ginh c li th gi nguyn quyn lc . ng ta c th c chiu theo
lut m hnh ng bt chp d lun nhn dn, m nhn dn khng th ni l ng ta lm quyn.
Th tng chnh ph c th ni l mnh s dng quyn hn theo ng lut php, tht ra ng ta
tm cch m rng quyn lc. ng vin c "Cn cho dn chng ngh ngi" ko di thi hn

triu tp hi nghi ton dn, chnh n trt t. ng thch cho ngi ta im lng, tm cch ngn cn
ai ph v s im lng . Hoc ng c to mt ci g bt thng lm cho ngi ta s st ri mn
c m trng pht nhng ai dm ni nng, ph phn .
Cc ng i php quan La M ngy xa, vn ch c bu ra hng nm, nhng h xin ko di
thm mt nm, ri m mu ko di mi mi thi hn cm quyn bng cch cm cc cuc hp
ton dn. Cng bng bin php d di ny, cc th chnh ph trn i, mt khi nm c quyn
lc cng cng, u tm cch lm dng, thon ot quyn lc ti cao ca ton dn.
Nhng cuc hi ngh nh k m ti ni trn kia chnh l ngn chn, y li tai ha cp
quyn nh th, nht l loi hi ngh nh k khng cn n th tc triu tp chnh thc. C nh
vy, cc v th tng chnh ph mi khng th cm on ht ngh ton dn. Nu cm tc l h
cng nhin t th nhn mnh vi phm lut, nghch vi quc dn.
M hi ngh ton dn nh th l nhm mc ch bo v hip c x hi. Trong hi ngh ton dn
nht thit phi nu hai vn :
Mt l : Ton dn c mun gi nguyn hnh thc chnh ph hin hu hay khng.
Hai l : Nhn dn c va lng vi s cai tr ca nhng ngi hin ang c y thc hay khng.
Trn kia ti chng minh, v by gi ti li gi nh iu ny: Trong mt nc khng c o
lut c bn no l khng th bi b. Ngay c cng c x hi cng c th bi b. Nu ton th
cng dn hp li cng ng lng bi b cng c c th n nht nh b bi b mt cch hp
php. Grotius tnh dn c trng hp mi ngi cng dn c quyn t b quc gia mnh, ginh
li quyn t do thin nhin v ti sn ca mnh ri b i sang mt nc khc. iu m mt ngi
lm c th ton dn hp li tt nhin phi lm c.
[Chng trc] [Mc lc] [Chng tip theo]

Ch thch
[1*]. tnh trng tnh Pozenenie, qun cng x Lorraine, thn sinh ra vua Ty Ban Nha.
[2*].Ngy xa ngi ta dng t "ti u" (optimate) khng phi vi ngha "hay hn c" m vi
ngha "mnh hn c".
[3*].iu rt quan trng l phi dng lut iu chnh hnh thc bu c php quan. Nu mc
cho v nguyn th chn ngi th khng trnh khi ri vo th loi chnh ph qu tc gia truyn,
ging nh nn cng ha Venise v Berne. Nn cng ha Venise t lu thnh mt quc gia
tan r: cn nn cng ha Berne th vn duy tr c nh s khn kho ca v trng lo; l
mt ngoi l v vang nhng kh nguy him.
[4*]. Machiavel l mt ngi lng thin, mt cng dn tt. Nhng ng b tri buc vo gia nh
Mdicis (47). Do sc p ca quc gia m ng phi ngy trang lng yu t do ca mnh. Trong

cun sch "ng Hong", ng chn mt tn tht ng ght lm nhn vt chnh. Ch mt iu

chng t t kn o ca ng. Cc phng ngn ng nu ra trong sch "ng Hong" tri
ngc hn vi nhng iu ng vit trong tp: "Bi ging v Titeux Lives" v tp "Lch s x
Florence". iu chng t rng cc bn c ca nh chnh khch su sc ny ch l nhng
ngi hi ht v h hng. Triu inh La M cm c sch ca ng. Ti tin rng ng miu
t ci triu nh y tht r nt.
[5*]. xem Plutarque: "Danh ngn cc vua cha v tng lnh" - Mc 22.
[6*]. in oivili (Ni theo kiu dn s- ND)
[7*]. xem Tacite: "Lch s", t.I - tr.16 .
[8*]. iu ny tri vi iu ti trnh by trn (Chng 9- Quyn 2) v nhng iu bt li
ca mt nc ln. l lc phn tch quyn uy ca chnh ph i vi cc thnh vin chnh ph.
Cn y ni v sc mnh cu chnh ph d chng li dn chng; chnh ph c im ta n
p nhn dn xa, ch khng phi i ph trc tip vi cc thnh vin chnh ph. n by di
ch mnh i vi im xa, m yu i vi im gn.
[9*]. Bao nhiu th k tri qua chng minh nguyn tc pht trin nhn chng l nguyn tc
tha dng nht. Ngi ta tng ca ngi qu mc cc nc vn ho ngh thut pht trin, m
khng i su vo i tng kn o ca vn ho, khng nhn thy nhng hu qu tai hi ca n;
idque apud imperitos humanites vocabatur, quum parrs dervitutis caset (Cu la tinh c ngha l:
Bn ngu xun cng c trnh nht nh do chng hc c truc khi b ngi ta n dch- Xem
Tacite- Sch Agricole, Tp 1- ND)
[10*].S hnh thnh chm chp v qu trnh pht trin ca nn cng ha Venise (Venise - nc
cng ho trong dng chnh ph qu tc, bao gm nhiu o nh v m ly vng bin Adriatique
thi trung c rt phn vinh, nh hng ln n cc x Dalmatie, Lombardie v Albanie v.v... ND) trong cc m ly ca n l mt v d ng k v s sa a tng bc lin tc nh th. iu
ng ngc nhin l hn mi hai th k ngi Venise c nguyn trng giai on th hai (tc
giai on chnh ph qu tc - ND); giai on ny bt u t Serra diconsiglio (thi "ng ca
ngh vin" - ND) nm 1198. Cn cc v qun cng thi c tng b ch trch, ngay c Squittinib
della liberta Veneta (Ch la tinh c ngha l ting ni ginh t do cho Vntie - ND) cng ni
th. nhng tht ra cc v qun cng cha h nm quyn lc ti cao Venise.
[11*].Omnes enim et habentur et ducultur tyrani qui protestate utuntur perpetua in ea civitate
quoe libertate usa est (Corn.Nep.in Mitiad n.8) (Nhng k t xng v b gi l c ti l k c
tnh nm quyn trong nc mi mi hng th t do cho mnh - Coocneli Nepot, bi s 8).
[12*]. Trong ngh vin nc Anh ngy xa, ngi ta cng dng danh t tng t nh th. Chc
danh ging nhau, nn chp chnh quan v h dn quan thng khi mu thun nhau. Mc du nh
vy, trong khi hi ngh ton dn ang hp, thm quyn ca h u b tm gc c.
[13*]. x lnh m dng nhng th xa hoa, mm mi ca x nng phng ng th chng khc
no eo xing xch; li cn b l thuc hn ngi phng ng na kia.

[14*]. y l vn m ti nh nghin cu trong phn sau ca tc phm ny. Khi phn tch cc
mi quan h bn ngoi ti s phi bn ti hnh thc lin bang. l mt vn mi m cc
nguyn l cha c vch sn.

Th vin | J.J.Rousseau