You are on page 1of 1417

AAJh x.

ks'kk; ue% AA
Jh tkudhoYyHk fot;rs
Jh jkepfjr ekul
Fke liku
ckydk.M
'yd
o.kkZukeFkZla?kkuka jlkuka NUnlkefiA
e~xykuka

dkkZj

oUns

ok.khfouk;dAA1AA
Hkokuh'k~dj oUns J)kfo'okl:fi.k ;kH;ka
fouk u i';fUr fl)k%LokUr%LFkeh'oje~AA2AA
oUns c/ke;a fuR;a xq#a 'k~dj:fi.kEk~A
;ekfJrksfg ofi pU% loZ= oU|rsAA3A
lhrkjkexq.kxzkeiq.;kj.;fogkfj.kA
oUns fo'kq)foKku doh'ojdih'ojAA4AA
mn~HkofLFkfrlagkjdkfj.kha
Dys'kgkfj.khEk~A

loZJs;Ldjha

lhrka

urga

jkeoYyHkkEk~AA5AA
;Uek;ko'kofrZa fo'oef[kya czkfnnsoklqjk
;RlRokne`"kSo

Hkkfr

ldya

jTt

;FkkgsHkZze%A
;RiknIyoesdeso

fg

HkokEHk/ksfLrrh"kkZorka
oUnsga

re'ks"kdkj.kija

jkek[;eh'ka

gfjEk~AA6AA
ukukiqjk.kfuxekxelEera ;n~
jkek;.ks fuxfnra DofpnU;rfiA
LokUr%lq[kk; rqylh j?kqukFkxkFkk&
Hkk"kkfucU/kefre~tqyekrufrAA7AA
l0&t lqfejr flf/k gb xuuk;d dfjcj cnuA
djm

vuqxzg

lb

cqf)

jkfl

lqHk

xqu

lnuAA1AA
ewd gb ckpky iaxq p<b fxfjcj xguA
tklq ik l n;ky om ldy dfyey nguAA2AA

uhy lj#g L;ke r#u v#u ckfjt u;uA


djm l ee mj /kke lnk Nhjlkxj l;uAA3AA
dqan banq le nsg mek jeu d#uk v;uA
tkfg nhu ij usg djm ik enZu e;uAA4AA
canm xq# in dat ik fla/kq uj:i gfjA
egkeg re iqat tklq cpu jfc dj fudjAA5AA
canm xq# in inqe ijkxkA lq#fp lqckl ljl
vuqjkxkAA
vfev ewfje; pwju pk:A leu ldy Hko #t
ifjok:AA
lqfr laHkq ru fcey fcHkwrhA eatqy eaxy
en lwrhAA
tu eu eatq eqdqj ey gjuhA fd, fryd xqu xu
cl djuhAA
Jhxqj in u[k efu xu trhA lqfejr fnC; n`f"V
fg; grhAA
nyu eg re l ldklwA cM+s Hkkx mj vkob
tklwAA

m?kjfga fcey fcypu gh dsA feVfga n"k


nq[k Hko jtuh dsAA
lw>fga jke pfjr efu ekfudA xqiqr xV tg t
tsfg [kkfudAA
n0&tFkk lqvatu vaft n`x lk/kd fl) lqtkuA
drqd

ns[kr

lSy

cu

Hkwry

Hkwfj

fu/kkuAA1AA
&*&*&
&*&*&
xq# in jt e`nq eatqy vatuA u;u vfev n`x
n"k fcHkatuAA
rsfga dfj fcey fccsd fcypuA cjum jke pfjr
Hko epuAA
canm Fke eghlqj pjukA eg tfur lal; lc
gjukAA
lqtu lekt ldy xqu [kkuhA djm uke lse
lqckuhAA

lk/kq pfjr lqHk pfjr diklwA fujl fcln xque; Qy


tklwAA
t lfg nq[k ijfN nqjkokA canuh; tsfga tx tl
ikokAA
eqn

eaxye;

lar

lektwA

tx

taxe

rhjFkjktwAA
jke HkfDr tg lqjlfj /kkjkA ljlb cz fcpkj
pkjkAA
fcf/k fu"ks/ke; dfy ey gjuhA dje dFkk
jfcuanfu cjuhAA
gfj gj dFkk fcjktfr csuhA lqur ldy eqn eaxy
nsuhAA
cVq fcLokl vpy fut /kjekA rhjFkjkt lekt
lqdjekAA
lcfga lqyHk lc fnu lc nslkA lsor lknj leu
dyslkAA
vdFk vyfdd rhjFkjkA nsb l| Qy xV
HkkAA

n0&lqfu leq>fga tu eqfnr eu eTtfga vfr


vuqjkxA
ygfga pkfj Qy vNr ruq lk/kq lekt ;kxAA2AA
&*&*&
eTtu Qy isf[kv rrdkykA dkd gfga fid cdm
ejkykAA
lqfu vkpjt djS tfu dA lrlaxfr efgek ufga
xAA
ckyehd ukjn ?kVtuhA fut fut eq[kfu dgh
fut guhAA
typj Fkypj uHkpj ukukA ts tM+ psru tho
tgkukAA
efr dhjfr xfr Hkwfr HkykA tc tsfga tru
tgk tsfga ikAA
l tkuc lrlax HkkA ydgq csn u vku
mikAA
fcuq lrlax fccsd u gA jke ik fcuq lqyHk
u lAA

lrlaxr eqn eaxy ewykA lb Qy flf/k lc lk/ku


QwykAA
lB

lq/kjfga

lrlaxfr

ikA

ikjl

ijl

dq/kkr

lqgkAA
fcf/k cl lqtu dqlaxr ijghaA Qfu efu le fut xqu
vuqljghaAA
fcf/k gfj gj dfc dfcn ckuhA dgr lk/kq efgek
ldqpkuhAA
l e lu dfg tkr u dSlsaA lkd cfud efu xqu
xu tSlsaAA
n0&canm lar leku fpr fgr vufgr ufga dbA
vatfy

xr

lqHk

lqeu

ftfe

le

lqxa/k

dj

nbAA3dAA
lar ljy fpr txr fgr tkfu lqHkkm lusgqA
ckyfcu;

lqfu

dfj

nsgqAA3[kAA
&*&*&

ik

jke

pju

jfr

cgqfj cafn [ky xu lfrHkk,A ts fcuq dkt


nkfgusgq ck,AA
ij fgr gkfu ykHk ftUg dsjsaA mtjsa gj"k
fc"kkn clsjsaAA
gfj gj tl jkdsl jkgq lsA ij vdkt HkV lglckgq
lsAA
ts ij n"k y[kfga lglk[khA ij fgr ?k`r ftUg ds
eu ek[khAA
rst lkuq j"k efg"kslkA v?k voxqu /ku /kuh
/kuslkAA
mn; dsr le fgr lcgh dsA dqaHkdju le lor
uhdsAA
ij vdktq yfx ruq ifjgjghaA ftfe fge miy "kh
nfy xjghaAA
canm [ky tl ls"k lj"kkA lgl cnu cjub ij
n"kkAA
iqfu uom i`Fkqjkt lekukA ij v?k lqub lgl nl
dkukAA

cgqfj l le fcuom rsghA larr lqjkuhd fgr


tsghAA
cpu ctz tsfg lnk fivkjkA lgl u;u ij n"k
fugkjkAA
n0&mnklhu vfj ehr fgr lqur tjfga [ky jhfrA
tkfu ikfu tqx tfj tu fcurh djb lhfrAA4AA
&*&*&
eSa viuh fnfl dhUg fugjkA frUg fut vksj u
ykmc HkjkAA
ck;l ifyvfga vfr vuqjkxkA gfga fujkfe"k
dcgq fd dkxkAA
canm lar vlTtu pjukA nq[kn mHk; chp
dNq cjukAA
fcNqjr ,d ku gfj ysghaA feyr ,d nq[k nk#u
nsghaAA
mitfga ,d lax tx ekghaA tyt tad ftfe xqu
fcyxkghaAA

lq/kk lqjk le lk/kw vlk/kwA tud ,d tx tyf/k


vxk/kwAA
Hky vuHky fut fut djrwrhA ygr lqtl viyd
fcHkwrhAA
lq/kk lq/kkdj lqjlfj lk/kwA xjy vuy dfyey lfj
C;k/kwAA
xqu voxqu tkur lc dA t tsfg Hkko uhd
rsfg lAA
n0&Hky Hkykbfg iS ygb ygb fupkbfg
uhpqA
lq/kk ljkfgv vejrk xjy ljkfgv ehpqAA5AA
&*&*&
[ky v?k vxqu lk/kw xqu xkgkA mHk; vikj
mnf/k voxkgkAA
rsfg rsa dNq xqu n"k c[kkusA laxzg R;kx u
fcuq ifgpkusAA
Hkysm ip lc fcf/k mitk,A xfu xqu n"k csn
fcyxk,AA

dgfga csn bfrgkl iqjkukA fcf/k iapq xqu


voxqu lkukAA
nq[k lq[k iki iqU; fnu jkrhA lk/kq vlk/kq
lqtkfr dqtkrhAA
nkuo nso p v# uhpwA vfev lqthouq
ekgq# ehpwAA
ek;k cz tho txnhlkA yfPN vyfPN jad
vouhlkAA
dklh ex lqjlfj euklkA e# ekjo efgnso
xoklkAA
ljx ujd vuqjkx fcjkxkA fuxekxe xqu n"k
fcHkkxkAA
n0&tM+ psru xqu n"ke; fcLo dhUg djrkjA
lar gal xqu xgfga i; ifjgfj ckfj fcdkjAA6AA
&*&*&

vl fccsd tc nsb fc/kkrkA rc rft n"k xqufga


euq jkrkAA

dky lqHkkm dje cfjvkA Hkysm fr cl


pqdb HkykAA
l lq/kkfj gfjtu ftfe ysghaA nfy nq[k n"k
fcey tlq nsghaAA
[kym djfga Hky ikb lqlaxwA feVb u efyu
lqHkkm vHkaxwAA
yf[k lqcs"k tx capd tsA cs"k rki iwftvfga
rsAA
m/kjfga var u gb fuckgwA dkyusfe ftfe
jkou jkgwAA
fd,gq dqcs"k lk/kq luekuwA ftfe tx tkeoar
guqekuwAA
gkfu dqlax lqlaxfr ykgwA ydgq csn fcfnr
lc dkgwAA
xxu p<+b jt iou laxkA dhpfga feyb uhp ty
laxkAA
lk/kq vlk/kq lnu lqd lkjhaA lqfejfga jke
nsfga xfu xkjhAA

/kwe dqlaxfr dkfj[k gA fyf[kv iqjku eatq


efl lAA
lb ty vuy vfuy la?kkrkA gb tyn tx thou
nkrkAA
n0&xzg Hks"kt ty iou iV ikb dqtx lqtxA
gfg

dqcLrq

lqcLrq

tx

y[kfga

lqyPNu

yxAA7dAA
le dkl re ik[k nqgq uke Hksn fcf/k dhUgA
lfl

l"kd

i"kd

leqf>

tx

tl

vitl

tfj

tqx

nhUgAA7[kAA
tM+ psru tx tho tr ldy jkee; tkfuA
canm

lc

ds

in

dey

lnk

ikfuAA7xAA
nso nuqt uj ukx [kx sr firj xa/kcZA
canm fdauj jtfupj ik djgq vc lcZAA7?
kAA
&*&*&

vkdj pkfj yk[k pjklhA tkfr tho ty Fky uHk


cklhAA
lh; jkee; lc tx tkuhA djm uke tfj tqx
ikuhAA
tkfu ikdj fdadj egwA lc fefy djgq NkfM+
Ny NgwAA
fut cqf/k cy Hkjl efg ukghaA rkrsa fcu;
djm lc ikghaAA
dju pgm j?kqifr xqu xkgkA y?kq efr efj
pfjr voxkgkAA
lw> u ,dm vax mikA eu efr jad eujFk
jkAA
efr vfr uhp fp #fp vkNhA pfgv vfev tx
tqjb u NkNhAA
Nfegfga lTtu efj f<BkA lqfugfga ckycpu
eu ykAA
t ckyd dg rrfj ckrkA lqufga eqfnr eu firq
v# ekrkAA

gflgfg dwj dqfVy dqfcpkjhA ts ij nw"ku


Hkw"ku/kkjhAA
fut dfck dsfg ykx u uhdkA ljl gm vFkok
vfr QhdkAA
ts ij Hkfufr lqur gj"kkghaA rs cj iq#"k cgqr
tx ukghaAA
tx cgq uj lj lfj le HkkA ts fut ckf<+
c<+fga ty ikAA
lTtu lr fla/kq le dA nsf[k iwj fc/kq
ck<+b tAA
n0&Hkkx NV vfHkyk"kq cM+ djm ,d
fcLoklA
iSgfga

lq[k

lqfu

lqtu

lc

[ky

djgfga

migklAA8AA
&*&*&
[ky ifjgkl gb fgr ejkA dkd dgfga dydaB
dBjkAA

galfg cd nknqj pkrdghA glfga efyu [ky fcey


crdghAA
dfcr jfld u jke in usgwA frUg dg lq[kn gkl jl
,gwAA
Hkk"kk Hkfufr Hkfj efr ejhA gflcs tx
glsa ufga [kjhAA
Hkq in hfr u lkeqf> uhdhA frUgfg dFkk
lqfu ykxfg QhdhAA
gfj gj in jfr efr u dqrjdhA frUg dgq e/kqj
dFkk j?kqoj dhAA
jke Hkxfr Hkwf"kr ft; tkuhA lqfugfga lqtu
ljkfg lqckuhAA
dfc u gm ufga cpu chuwA ldy dyk lc fc|k
ghuwAA
vk[kj vjFk vyafr ukukA Nan ca/k vusd
fc/kkukAA
Hkko Hksn jl Hksn vikjkA dfcr n"k xqu
fcfc/k dkjkAA

dfcr fccsd ,d ufga ejsaA lR; dgm fyf[k


dkxn djsAA
n0&Hkfufr efj lc xqu jfgr fcLo fcfnr xqu
,dA
l fcpkfj lqfugfga lqefr ftUg dsa fcey
fcosdAA9AA
,fg eg j?kqifr uke mnkjkA vfr ikou iqjku Jqfr
lkjkAA
eaxy Hkou veaxy gkjhA mek lfgr tsfg tir
iqjkjhAA
Hkfufr fcfp= lqdfc r tA jke uke fcuq lg
u lAA
fc/kqcnuh lc Hkkfr lokjhA lu u clu fcuk cj
ukjhAA
lc xqu jfgr dqdfc r ckuhA jke uke tl vafdr
tkuhAA
lknj dgfga lqufga cq/k rkghA e/kqdj lfjl lar
xquxzkghAA

tnfi dfcr jl ,dm ukghA jke rki dV ,fg


ekghaAA
lb Hkjl ejsa eu vkokA dsfga u lqlax
cMIiuq ikokAA
/kwem rtb lgt d#vkA vx# lax lqxa/k
clkAA
Hkfufr Hknsl cLrq Hkfy cjuhA jke dFkk tx
eaxy djuhAA
Na0&eaxy djfu dfy ey gjfu rqylh dFkk j?
kqukFk dhAA
xfr dwj dfcrk lfjr dh T;a lfjr ikou ikFk dhAA
Hkq lqtl laxfr Hkfufr Hkfy gbfg lqtu eu
HkkouhAA
Hko vax Hkwfr elku dh lqfejr lqgkofu
ikouhAA
n0&f; ykfxfg vfr lcfg ee Hkfufr jke tl laxA
nk#

fcpk#

fd

laxAA10dAA

djb

dm

cafnv

ey;

L;ke lqjfHk i; fcln vfr xqun djfga lc ikuA


fxjk

xzkE;

fl;

jke

tl

xkofga

lqufga

lqtkuAA10[kAA
&*&*&
efu ekfud eqdqrk Nfc tSlhA vfg fxfj xt flj lg
u rSlhAA
u`i fdjhV r#uh ruq ikA ygfga ldy lHkk
vf/kdkAA
rSlsfga lqdfc dfcr cq/k dgghaA mitfga vur
vur Nfc ygghaAA
Hkxfr gsrq fcf/k Hkou fcgkA lqfejr lkjn
vkofr /kkAA
jke pfjr lj fcuq vUgok,A l Je tkb u dfV
mik,AA
dfc dfcn vl n; fcpkjhA xkofga gfj tl dfy
ey gkjhAA
dhUgsa kr tu xqu xkukA flj /kqfu fxjk yxr
ifNrkukAA

n; fla/kq efr lhi lekukA Lokfr lkjnk dgfga


lqtkukAA
ta

cj"kb

cj

ckfj

fcpk:A

gfga

dfcr

eqdqrkefu pk:AA
n0&tqxqfr csf/k iqfu ifgvfga jkepfjr cj
rkxA
ifgjfga

lTtu

fcey

mj

lHkk

vfr

ck;l

cs"k

vuqjkxAA11AA
&*&*&
ts

tues

dfydky

djkykA

djrc

ejkykAA
pyr dqiaFk csn ex NkM+sA diV dysoj dfy
ey HkkM+saAA
capd Hkxr dgkb jke dsA fdadj dapu dg
dke dsAA
frUg eg Fke js[k tx ejhA /khax /kje/ot
/ka/kd /kjhAA

ta vius voxqu lc dgA ck<+b dFkk ikj


ufga ygAA
rkrs

eSa

vfr

vyi

c[kkusA

Fkjs

egq tkfugfga l;kusAA


leqf> fcfcf/k fcf/k fcurh ejhA dm u dFkk
lqfu nsbfg [kjhAA
,rsgq ij dfjgfga ts vladkA efg rs vf/kd rs
tM+ efr jadkAA
dfc u gm ufga prqj dgkomA efr vuq:i jke
xqu xkomAA
dg j?kqifr ds pfjr vikjkA dg efr efj fujr
lalkjkAA
tsfga ek#r fxfj es# mM+kghaA dggq rwy
dsfg ys[ks ekghaAA
leq>r vfer jke HkqrkA djr dFkk eu vfr
dnjkAA
n0&lkjn lsl egsl fcf/k vkxe fuxe iqjkuA

usfr

usfr

dfg

tklq

xqu

djfga

fujarj

xkuAA12AA
&*&*&
lc tkur Hkq Hkqrk lA rnfi dgsa fcuq jgk
u dAA
rgk csn vl dkju jk[kkA Hktu Hkkm Hkkfr
cgq Hkk"kkAA
,d vuhg v:i vukekA vt lfPpnkuan ij /kkekAA
C;kid fcLo:i HkxokukA rsfga /kfj nsg pfjr r
ukukAA
l dsoy Hkxru fgr ykxhA ije iky ur
vuqjkxhAA
tsfg tu ij eerk vfr NgwA tsfga d#uk dfj
dhUg u dgwAA
x cgj xjhc usoktwA ljy lcy lkfgc j?
kqjktwAA
cq/k cjufga gfj tl vl tkuhA djfg iquhr lqQy
fut ckuhAA

rsfga

cy

eSa

j?kqifr

xqu

xkFkkA

dfggm ukb jke in ekFkkAA


eqfuUg Fke gfj dhjfr xkA rsfga ex pyr
lqxe efg HkkAA
n0&vfr vikj ts lfjr cj ta u`i lsrq djkfgaA
pf<

fiihfydm

ije

y?kq

fcuq

Je

ikjfg

tkfgaAA13AA
&*&*&
,fg dkj cy eufg ns[kkA dfjgm j?kqifr
dFkk lqgkAA
C;kl vkfn dfc iqaxo ukukA ftUg lknj gfj lqtl
c[kkukAA
pju dey canm frUg dsjsA iqjogq ldy
eujFk esjsAA
dfy ds dfcUg djm ijukekA ftUg cjus j?kqifr
xqu xzkekAA
ts kr dfc ije l;kusA Hkk"kk ftUg gfj pfjr
c[kkusAA

Hk,

ts

vgfga

ts

gbgfga

vkxsaA

uom lcfga diV lc R;kxsaAA


ggq lUu nsgq cjnkuwA lk/kq lekt Hkfufr
luekuwAA
t ca/k cq/k ufga vknjghaA l Je ckfn cky
dfc djghaAA
dhjfr Hkfufr Hkwfr Hkfy lA lqjlfj le lc
dg fgr gAA
jke lqdhjfr Hkfufr HknslkA vleatl vl efg
vnslkAA
rqEgjh ik lqyHk lm ejsA flvfu lqgkofu
VkV iVjsAA
n0&ljy dfcr dhjfr fcey lb vknjfga lqtkuA
lgt

c;j

fcljkb

fjiq

lqfu

djfga

c[kkuAA14dAA
l u gb fcuq fcey efr efg efr cy vfr FkjA
djgq

ik

gfj

tl

djm fugjAA14[kAA

dgm

iqfu

iqfu

dfc dfcn j?kqcj pfjr ekul eatq ejkyA


cky

fcu;

lqfu

lq#fp

yf[k

eij

ggq

datq

jkek;u

tsfga

n"k

jfgr

ikyAA14xAA
&*&*&
l0&canm

eqfu

in

fuje;mA
l[kj

lqdey

eatq

nw"ku

lfgrAA14?kAA
canm pkfjm csn Hko ckfjf/k cfgr lfjlA
ftUgfg u liusgq [ksn cjur j?kqcj fcln
tlqAA14AA
canm fcf/k in jsuq Hko lkxj tsfg dhUg tgA
lar

lq/kk

lfl

/ksuq

xVs

[ky

fc"k

ck#uhAA14pAA
n0&fccq/k fc cq/k xzg pju cafn dgm dj
tfjA
gb

lUu

iqjogq

efjAA14NAA

ldy

eatq

eujFk

&*&*&
iqfu canm lkjn lqjlfjrkA tqxy iquhr eugj
pfjrkAA
eTtu iku iki gj ,dkA dgr lqur ,d gj vfccsdkAA
xqj firq ekrq egsl HkokuhA uom nhuca/kq
fnu nkuhAA
lsod Lokfe l[kk fl; ih dsA fgr fu#if/k lc fcf/k
rqylhdsAA
dfy fcyfd tx fgr gj fxfjtkA lkcj ea= tky ftUg
flfjtkAA
vufey vk[kj vjFk u tkiwA xV Hkkm egsl
rkiwAA
l mesl efg ij vuqdwykA dfjfga dFkk eqn
eaxy ewykAA
lqfefj flok flo ikb ilkA cjum jkepfjr fpr
pkAA
Hkfufr efj flo ik fcHkkrhA lfl lekt fefy
eugq lqjkrhAA

ts ,fg dFkfg lusg lesrkA dfggfga lqfugfga


leqf> lpsrkAA
gbgfga jke pju vuqjkxhA dfy ey jfgr
lqeaxy HkkxhAA
n0&liusgq lkpsgq efg ij ta gj xfj
ilkmA
r Qqj gm t dgsm lc Hkk"kk Hkfufr
HkkmAA15AA
&*&*&
canm vo/k iqjh vfr ikofuA ljtw lfj dfy dyq"k
ulkofuAA
uom iqj uj ukfj cgjhA eerk ftUg ij Hkqfg
u FkjhAA
fl; fuand v?k vks?k ulk,A yd fcld cukb
clk,AA
canm dlY;k fnfl kphA dhjfr tklq ldy tx
ekphAA

xVsm tg j?kqifr lfl pk:A fcLo lq[kn [ky dey


rqlk:AA
nljFk jkm lfgr lc jkuhA lqr lqeaxy ewjfr
ekuhAA
djm uke dje eu ckuhA djgq ik lqr lsod
tkuhAA
ftUgfg fcjfp cM+ Hk;m fc/kkrkA efgek vof/k
jke firq ekrkAA
l0&canm vo/k Hkqvky lR; se tsfg jke inA
fcNqjr

nhun;ky

f;

ruq

r`u

bo

ifjgjsmAA16AA
uom ifjtu lfgr fcnsgwA tkfg jke in xw<+
lusgwAA
tx Hkx eg jk[ksm xA jke fcydr xVsm
lAA
uom Fke Hkjr ds pjukA tklq use czr tkb
u cjukAA

jke pju iadt eu tklwA yqcq/k e/kqi bo rtb u


iklwAA
canm yfNeu in tytkrkA lhry lqHkx Hkxr
lq[k nkrkAA
j?kqifr dhjfr fcey irkdkA naM leku Hk;m tl
tkdkAA
ls"k lgL=lhl tx dkjuA t vorjsm Hkwfe Hk;
VkjuAA
lnk l lkuqdwy jg e ijA ikfla/kq lfef=
xqukdjAA
fjiqlwnu in dey uekehA lwj lqlhy Hkjr
vuqxkehAA
egkohj fcuom guqekukA jke tklq tl vki
c[kkukAA
l0&uom ioudqekj [ky cu ikod X;ku/kuA
tklq n; vkxkj clfga jke lj pki /kjAA17AA
dfiifr jhN fulkpj jktkA vaxnkfn ts dhl
lektkAA

canm lc ds pju lqgk,A v/ke ljhj jke ftUg


ik,AA
j?kqifr pju mikld tsrsA [kx e`x lqj uj vlqj
lesrsAA
canm in ljt lc dsjsA ts fcuq dke jke ds
psjsAA
lqd ludkfn Hkxr eqfu ukjnA ts eqfucj fcX;ku
fclkjnAA
uom lcfga /kjfu /kfj lhlkA djgq ik tu tkfu
equhlkAA
tudlqrk tx tufu tkudhA vfrl; f; d#uk fu/kku
dhAA
rkds tqx in dey eukomA tklq ik fujey efr
ikomAA
iqfu

eu

cpu

deZ

j?kquk;dA

pju

dey

canm lc yk;dAA
jkftou;u /kjsa /kuq lk;dA Hkxr fcifr Hkatu
lq[k nk;dAA

n0&fxjk vjFk ty chfp le dfgvr fHkUu u


fHkUuA
cnm lhrk jke in ftUgfg ije f; f[kUuAA18AA
&*&*&
canm uke jke j?kqoj dA gsrq lkuq Hkkuq
fgedj dAA
fcf/k gfj gje; csn ku lA vxqu vuwie xqu
fu/kku lAA
egkea= tb tir egslwA dklha eqdqfr gsrq
minslwAA
efgek tklq tku xujkmA Fke iwftvr uke
HkkAA
tku vkfndfc uke rkiwA Hk;m lq) dfj myVk
tkiwAA
lgl uke le lqfu flo ckuhA tfi tsa fi; lax
HkokuhAA
gj"ks gsrq gsfj gj gh dA fd; Hkw"ku fr;
Hkw"ku rh dAA

uke Hkkm tku flo uhdA dkydwV Qyq


nhUg veh dAA
n0&cj"kk fjrq j?kqifr Hkxfr rqylh lkfy
lqnklAA
jke uke cj cju tqx lkou Hkkno eklAA19AA
&*&*&
vk[kj e/kqj eugj nA cju fcypu tu ft;
tAA
lqfejr lqyHk lq[kn lc dkgwA yd ykgq ijyd
fuckgwAA
dgr lqur lqfejr lqfB uhdsA jke y[ku le f;
rqylh dsAA
cjur cju hfr fcyxkrhA cz tho le lgt l?
kkrhAA
uj ukjk;u lfjl lqHkzkrkA tx ikyd fclsf"k tu
=krkAA
Hkxfr lqfr; dy dju fcHkw"kuA tx fgr gsrq
fcey fc/kq iw"ku A

Lokn r"k le lqxfr lq/kk dsA deB ls"k le /kj


clq/kk dsAA
tu eu eatq dat e/kqdj lsA thg tlefr gfj gy/kj
lsAA
n0&,dq N=q ,dq eqdqVefu lc cjufu ij tmA
rqylh j?kqcj uke ds cju fcjktr nmAA20AA
&*&*&
leq>r lfjl uke v# ukehA hfr ijlij Hkq
vuqxkehAA
uke :i nqb l mik/khA vdFk vukfn lqlkeqf>
lk/khAA
d cM+ NV dgr vijk/kwA lqfu xqu Hksn
leqf>gfga lk/kwAA
nsf[kvfga :i uke vk/khukA :i X;ku ufga uke
fcghukAA
:i fcls"k uke fcuq tkusaA djry xr u ijfga
ifgpkusaAA

lqfefjv uke :i fcuq ns[ksaA vkor n; lusg


fcls"ksaAA
uke :i xfr vdFk dgkuhA leq>r lq[kn u ijfr
c[kkuhAA
vxqu lxqu fcp uke lqlk[khA mHk; c/kd
prqj nqHkk"khAA
n0&jke uke efunhi /k# thg nsgjh }kjA
rqylh

Hkhrj

ckgsjgq

ta

pkgfl

mftvkjAA21AA
&*&*&
uke thg tfi tkxfga txhA fcjfr fcjafp iap
fc;xhAA
czlq[kfg vuqHkofga vuwikA vdFk vuke;
uke u :ikAA
tkuk pgfga xw<+ xfr tsA uke thg tfi
tkufga rsAA
lk/kd uke tifga y; yk,A gfga fl) vfuekfnd
ik,AA

tifga ukeq tu vkjr HkkjhA feVfga dqladV


gfga lq[kkjhAA
jke Hkxr tx pkfj dkjkA lqrh pkfjm vu?k
mnkjkAA
pgw prqj dgq uke v/kkjkA X;kuh Hkqfg
fclsf"k fivkjkAA
pgq tqx pgq Jqfr uke HkkA dfy fclsf"k
ufga vku mikAA
n0&ldy dkeuk ghu ts jke Hkxfr jl yhuA
uke

lqse

fi;w"k

gn

frUggq

fd,

eu

ehuAA22AA
&*&*&
vxqu lxqu nqb cz l:ikA vdFk vxk/k vukfn
vuwikAA
ejsa er cM+ ukeq nqgw rsaA fd, tsfga tqx
fut cl fut cwrsaAA
f<+ lqtu tfu tkufga tu dhA dgm rhfr
hfr #fp eu dhAA

,dq nk#xr nsf[kv ,dwA ikod le tqx cz


fccsdwAA
mHk; vxe tqx lqxe uke rsaA dgsm ukeq
cM+ cz jke rsaAA
C;kidq ,dq cz vfcuklhA lr psru ?ku vkun
jklhAA
vl Hkq n; vNr vfcdkjhA ldy tho tx nhu
nq[kkjhAA
uke fu:iu uke tru rsaA lm xVr ftfe ey jru
rsaAA
n0&fujxqu rsa ,fg Hkkfr cM+ uke Hkkm
vikjA
dgm

ukeq

cM+

jke

rsa

fut

fcpkj

vuqlkjAA23AA
&*&*&
jke Hkxr fgr uj ruq /kkjhA lfg ladV fd, lk/kq
lq[kkjhAA

ukeq lse tir vu;klkA Hkxr gfga eqn eaxy


cklkAA
jke ,d rkil fr; rkjhA uke dfV [ky dqefr
lq/kkjhAA
fjf"k fgr jke lqdsrqlqrk dhA lfgr lsu lqr dhUg
fcckdhAA
lfgr n"k nq[k nkl nqjklkA nyb ukeq ftfe jfc
fufl uklkAA
Hkatsm jke vkiq Hko pkiwA Hko Hk; Hkatu
uke rkiwAA
naMd cuq Hkq dhUg lqgkouA tu eu vfer
uke fd, ikouAAA
fuflpj fudj nys j?kquanuA ukeq ldy dfy
dyq"k fudanuAA
n0&lcjh

xh/k

lqlsodfu

lqxfr

nhUfg

j?

kqukFkA
uke

m/kkjs

xkFkAA24AA

vfer

[ky

csn

fcfnr

xqu

&*&*&
jke lqdaB fcHkh"ku nA jk[ks lju tku lcq
dAA
uke xjhc vusd usoktsA yd csn cj fcfjn
fcjktsAA
jke Hkkyq dfi dVdq cVjkA lsrq gsrq Jeq
dhUg u FkjkAA
ukeq ysr Hkofla/kq lq[kkghaA djgq fcpk#
lqtu eu ekghaAA
jke ldqy ju jkouq ekjkA lh; lfgr fut iqj ixq
/kkjkAA
jktk jkeq vo/k jt/kkuhA xkor xqu lqj eqfu cj
ckuhAA
lsod lqfejr ukeq lhrhA fcuq Je cy eg nyq
thrhAA
fQjr lusg exu lq[k viusaA uke lkn lp ufga
liusaAA
n0&cz jke rsa ukeq cM+ cj nk;d cj nkfuA

jkepfjr lr dfV eg fy; egsl ft; tkfuAA25AA


eklikjk;.k] igyk foJke
&*&*&
uke lkn laHkq vfcuklhA lktq veaxy eaxy
jklhAA
lqd ludkfn fl) eqfu txhA uke lkn czlq[k
HkxhAA
ukjn tkusm uke rkiwA tx f; gfj gfj gj f;
vkiwAA
ukeq tir Hkq dhUg lknwA Hkxr fljefu
Hks gyknwAA
/kzqo lxykfu tism gfj ukA ik;m vpy
vuwie BkAA
lqfefj ioulqr ikou ukewA vius cl dfj jk[ks
jkewAA
virq vtkfeyq xtq xfudkA Hk, eqdqr gfj uke
HkkAA

dga dgk yfx uke cM+kA jkeq u ldfga


uke xqu xkAA
n0&ukeq jke d dyir# dfy dY;ku fuoklqA
t

lqfejr

Hk;

Hkkx

rsa

rqylh

rqylhnklqAA26AA
&*&*&
pgq tqx rhfu dky frgq ydkA Hk, uke tfi
tho fcldkAA
csn iqjku lar er ,gwA ldy lqr Qy jke
lusgwAA
/;kuq Fke tqx e[kfcf/k nwtsaA }kij ifjr"kr
Hkq iwtsaAA
dfy dsoy ey ewy eyhukA iki i;fuf/k tu tu
ehukAA
uke dker# dky djkykA lqfejr leu ldy tx
tkykAA
jke uke dfy vfHker nkrkA fgr ijyd yd firq
ekrkAA

ufga dfy dje u Hkxfr fccsdwA jke uke


voyacu ,dwAA
dkyusfe dfy diV fu/kkuwA uke lqefr lejFk
guqekuwAA
n0&jke uke ujdsljh duddfliq dfydkyA
tkid tu gykn ftfe ikfyfg nfy lqjlkyAA27AA
&*&*&
Hkk; dqHkk; vu[k vkylgwA uke tir eaxy
fnfl nlgwAA
lqfefj l uke jke xqu xkFkkA djm ukb j?
kqukFkfg ekFkkAA
efj lq/kkfjfg l lc HkkrhA tklq ik ufga
ik v?kkrhAA
jke lqLokfe dqlsodq elA fut fnfl nsf[k
n;kfuf/k ilAA
ydgq csn lqlkfgc jhrhaA fcu; lqur ifgpkur
hrhAA

xuh xjhc xzkeuj ukxjA iafMr ew<+ eyhu


mtkxjAA
lqdfc dqdfc fut efr vuqgkjhA u`ifg ljkgr lc uj
ukjhAA
lk/kq lqtku lqlhy u`ikykA l val Hko ije
ikykAA
lqfu luekufga lcfg lqckuhA Hkfufr Hkxfr ufr
xfr ifgpkuhAA
;g

kr

efgiky

lqHkkA

tku

fljefu

dlyjkAA
jh>r jke lusg fulrsaA d tx ean efyuefr
ersaAA
n0&lB lsod dh hfr #fp jf[kgfga jke ikyqA
miy

fd,

tytku

tsfga

lfpo

lqefr

dfi

HkkyqAA28dAA
gagq dgkor lcq dgr jke lgr migklA
lkfgc

lhrkukFk

rqylhnklAA28[kAA

lsod

&*&*&
vfr

cfM+

efj

f<Bk

[kjhA

lqfu

v?k

ujdgq ukd ldjhAA


leqf> lge efg viMj viusaA l lqf/k jke
dhfUg ufga liusaAA
lqfu voyfd lqfpr p[k pkghA Hkxfr efj efr
Lokfe ljkghAA
dgr ulkb gb fg; uhdhA jh>r jke tkfu tu th
dhAA
jgfr u Hkq fpr pwd fd, dhA djr lqjfr l; ckj
fg, dhAA
tsfga v?k c/ksm C;k/k ftfe ckyhA fQfj lqdaB
lb dhfUg dqpkyhAA
lb djrwfr fcHkh"ku dsjhA liusgq l u jke
fg; gsjhAA
rs Hkjrfg HksaVr luekusA jktlHkk j?kqchj
c[kkusAA
n0&Hkq r# rj dfi Mkj ij rs fd, vkiq lekuAA

rqylh

dgw

jke

ls

lkfgc

lhyfu/kkuAA29dAA
jke fudka jkojh gS lcgh d uhdA
ta

;g

lkph

gS

lnk

uhd

rqylhdAA29[kAA
,fg fcf/k fut xqu n"k dfg lcfg cgqfj fl#
ukbA
cjum

j?kqcj

fcln

tlq

lqfu

dfy

dyq"k

ulkbAA29xAA
&*&*&
tkxcfyd t dFkk lqgkA Hkj}kt eqfucjfg
lqukAA
dfggm lb lackn c[kkuhA lqugq ldy lTtu
lq[kq ekuhAA
laHkq dhUg ;g pfjr lqgkokA cgqfj ik dfj
mefg lqukokAA
lb flo dkxHkqlqafMfg nhUgkA jke Hkxr
vf/kdkjh phUgkAA

rsfg lu tkxcfyd iqfu ikokA frUg iqfu Hkj}kt


fr xkokAA
rs

Jrk

cdrk

lelhykA

lonjlh

tkufga

gfjyhykAA
tkufga rhfu dky fut X;kukA djry xr vkeyd
lekukAA
vkSjm ts gfjHkxr lqtkukA dgfga lqufga
leq>fga fcf/k ukukAA
n0&eS iqfu fut xqj lu lquh dFkk l
lwdj[ksrA
leq>h

ufg

rfl

ckyiu

rc

vfr

jgsm vpsrAA30dAA
Jrk cdrk X;kufuf/k dFkk jke dS xw<+A
fdfe leq>a eS tho tM+ dfy ey xzflr
fcew<+AA30[k
&*&*&
rnfi dgh xqj ckjfga ckjkA leqf> ijh dNq efr
vuqlkjkAA

Hkk"kkc) djfc eSa lA ejsa eu c/k tsfga


gAA
tl dNq cqf/k fccsd cy esjsaA rl dfggm fg;
gfj ds sjsaAA
fut lansg eg Hkze gjuhA djm dFkk Hko
lfjrk rjuhAA
cq/k fcJke ldy tu jatfuA jkedFkk dfy dyq"k
fcHkatfuAA
jkedFkk dfy iaux HkjuhA iqfu fccsd ikod
dgq vjuhAA
jkedFkk dfy dken xkA lqtu lthofu ewfj
lqgkAA
lb clq/kkry lq/kk rjafxfuA Hk; Hkatfu Hkze
Hksd HkqvafxfuAA
vlqj lsu le ujd fudafnfuA lk/kq fccq/k dqy
fgr fxfjuafnfuAA
lar lekt i;f/k jek lhA fcLo Hkkj Hkj vpy Nek
lhAA

te xu eqg efl tx tequk lhA thou eqdqfr


gsrq tuq dklhAA
jkefg f; ikofu rqylh lhA rqyflnkl fgr fg;
gqylh lhAA
flo; esdy lSy lqrk lhA ldy flf) lq[k laifr
jklhAA
lnxqu lqjxu vac vfnfr lhA j?kqcj Hkxfr se
ijfefr lhAA
n0& jke dFkk eankfduh fp=dwV fpr pk#A
rqylh

lqHkx

lusg

cu

fl;

j?kqchj

fcgk#AA31AA
&*&*&
jke pfjr fparkefu pk:A lar lqefr fr; lqHkx
flaxk:AA
tx eaxy xqu xzke jke dsA nkfu eqdqfr /ku
/kje /kke dsAA
lnxqj X;ku fcjkx tx dsA fccq/k cSn Hko
Hkhe jx dsAA

tufu tud fl; jke se dsA cht ldy czr /kje use
dsAA
leu iki larki ld dsA f; ikyd ijyd yd dsAA
lfpo lqHkV Hkwifr fcpkj dsA dqaHkt yHk
mnf/k vikj dsAA
dke dg dfyey dfjxu dsA dsgfj lkod tu eu cu
dsAA
vfrfFk iwT; f;re iqjkfj dsA dken ?ku nkfjn
nokfj dsAA
ea= egkefu fc"k; C;ky dsA esVr dfBu
dqvad Hkky dsAA
gju eg re fnudj dj lsA lsod lkfy iky ty/kj
lsAA
vfHker nkfu nsor# cj lsA lsor lqyHk lq[kn
gfj gj lsAA
lqdfc ljn uHk eu mMxu lsA jkeHkxr tu
thou /ku lsAA

ldy lqr Qy Hkwfj Hkx lsA tx fgr fu#if/k


lk/kq yx lsAA
lsod eu ekul ejky lsA ikod xax rajx eky lsAA
n0&dqiFk dqrjd dqpkfy dfy diV naHk
ik"kaMA
ngu

jke

xqu

xzke

ftfe

ba/ku

vuy

paMAA32dAA
jkepfjr jkdsl dj lfjl lq[kn lc dkgqA
lTtu

dqeqn

pdj

fpr

fgr

fclsf"k

cM+

ykgqAA32[kAA
&*&*&
dhfUg Lu tsfg Hkkfr HkokuhA tsfg fcf/k
ladj dgk c[kkuhAA
l lc gsrq dgc eSa xkA dFkkca/k fcfp=
cukAA
tsfg ;g dFkk lquh ufga gA tfu vkpjtq djSa
lqfu lAA

dFkk vyfdd lqufga ts X;kuhA ufga vkpjtq


djfga vl tkuhAA
jkedFkk dS fefr tx ukghaA vfl rhfr frUg ds
eu ekghaAA
ukuk Hkkfr jke vorkjkA jkek;u lr dfV
vikjkAA
dyiHksn gfjpfjr lqgk,A Hkkfr vusd equhlUg
xk,AA
dfjv u lal; vl mj vkuhA lqfuv dFkk lknj jfr
ekuhAA
n0&jke vuar vuar xqu vfer dFkk fcLrkjA
lqfu vkpjtq u ekfugfga ftUg dsa fcey
fcpkjAA33AA
&*&*
,fg fcf/k lc lal; dfj nwjhA flj /kfj xqj in iadt
/kwjhAA
iqfu lcgh fcuom dj tjhA djr dFkk tsfga ykx
u [kjhAA

lknj flofg ukb vc ekFkkA cjum fcln jke xqu


xkFkkAA
lacr ljg lS ,drhlkA djm dFkk gfj in /kfj
lhlkAA
ueh Hke ckj e/kq eklkA vo/kiqjha ;g pfjr
dklkAA
tsfg fnu jke tue Jqfr xkofgaA rhjFk ldy
rgk pfy vkofgaAA
vlqj ukx [kx uj eqfu nsokA vkb djfga j?
kquk;d lsokAA
tUe egRlo jpfga lqtkukA djfga jke dy dhjfr
xkukAA
n0&eTtfg lTtu c`an cgq ikou ljtw uhjA
tifga jke /kfj /;ku mj lqanj L;ke ljhjAA34AA
&*&*&
njl ijl eTtu v# ikukA gjb iki dg csn iqjkukAA
unh iquhr vfer efgek vfrA dfg u ldb lkjn
fceyefrAA

jke /kkenk iqjh lqgkofuA yd leLr fcfnr vfr


ikofuAA
pkfj [kkfu tx tho vikjkA vo/k rts ruq ufg
lalkjkAA
lc fcf/k iqjh eugj tkuhA ldy flf)n eaxy
[kkuhAA
fcey dFkk dj dhUg vjaHkkA lqur ulkfga dke
en naHkkAA
jkepfjrekul ,fg ukekA lqur Jou ikbv fcJkekAA
eu dfj fo"k; vuy cu tjA gb lq[kh t ,fga lj
ijAA
jkepfjrekul

eqfu

HkkouA

fcjpsm

laHkq

lqgkou ikouAA
f=fc/k n"k nq[k nkfjn nkouA dfy dqpkfy
dqfy dyq"k ulkouAA
jfp egsl fut ekul jk[kkA ikb lqlem flok lu
Hkk"kkAA

rkrsa jkepfjrekul cjA /kjsm uke fg; gsfj


gjf"k gjAA
dgm dFkk lb lq[kn lqgkA lknj lqugq lqtu
eu ykAA
n0&tl ekul tsfg fcf/k Hk;m tx pkj tsfg
gsrqA
vc

lb

dgm

lax

lc

lqfefj

mek

c`"kdsrqAA35AA
&*&*&
laHkq lkn lqefr fg; gqylhA jkepfjrekul dfc
rqylhAA
djb eugj efr vuqgkjhA lqtu lqfpr lqfu ysgq
lq/kkjhAA
lqefr Hkwfe Fky n; vxk/kwA csn iqjku
mnf/k ?ku lk/kwAA
cj"kfga

jke

eaxydkjhAA

lqtl

cj

ckjhA

e/kqj

eugj

yhyk lxqu t dgfga c[kkuhA lb LoPNrk djb


ey gkuhAA
se Hkxfr t cjfu u tkA lb e/kqjrk
lqlhryrkAA
l ty lqr lkfy fgr gA jke Hkxr tu thou
lAA
es/kk efg xr l ty ikouA lfdfy Jou ex pysm
lqgkouAA
Hkjsm lqekul lqFky fFkjkukA lq[kn lhr #fp
pk# fpjkukAA
n0&lqfB lqanj lackn cj fcjps cqf) fcpkfjA
rsb ,fg ikou lqHkx lj ?kkV eugj pkfjAA36AA
&*&*&
lIr ca/k lqHkx likukA X;ku u;u fuj[kr eu
ekukAA
j?kqifr efgek vxqu vck/kkA cjuc lb cj ckfj
vxk/kkAA

jke lh; tl lfyy lq/kkleA miek chfp fcykl


eujeAA
iqjbfu l?ku pk# pikA tqxqfr eatq efu lhi
lqgkAA
Nan ljBk lqanj ngkA lb cgqjax dey dqy
lgkAA
vjFk vuwi lqeko lqHkklkA lb ijkx edjan
lqcklkAA
lqr iqat eatqy vfy ekykA X;ku fcjkx fcpkj
ejkykAA
/kqfu vojsc dfcr xqu tkrhA ehu eugj rs
cgqHkkrhAA
vjFk /kje dkekfnd pkjhA dgc X;ku fcX;ku
fcpkjhAA
uo jl ti ri tx fcjkxkA rs lc typj pk#
rM+kxkAA
lqrh lk/kq uke xqu xkukA rs fcfp= ty fcgx
lekukAA

larlHkk pgq fnfl vojkA J)k fjrq clar le


xkAA
Hkxfr fu#iu fcfc/k fc/kkukA Nek n;k ne yrk
fcrkukAA
le te fu;e Qwy Qy X;kukA gfj in jfr jl csn
c[kkukAA
vkSjm dFkk vusd laxkA rsb lqd fid cgqcju
fcgaxkAA
n0&iqyd

ckfVdk

ckx

cu

lq[k

lqfcgax

fcgk#A
ekyh lqeu lusg ty lhapr ypu pk#AA37AA
&*&*&
ts xkofga ;g pfjr lHkkjsA rsb ,fg rky prqj
j[kokjsAA
lnk lqufga lknj uj ukjhA rsb lqjcj ekul
vf/kdkjhAA
vfr [ky ts fc"k cx dkxkA ,fga lj fudV u
tkfga vHkkxkAA

lacqd Hksd lsokj lekukA bgk u fc"k; dFkk jl


ukukAA
rsfg dkju vkor fg; gkjsA dkeh dkd cykd
fcpkjsAA
vkor ,fga lj vfr dfBukA jke ik fcuq vkb u
tkAA
dfBu dqlax dqiaFk djkykA frUg ds cpu ck?k
gfj C;kykAA
x`g dkjt ukuk tatkykA rs vfr nqxZe lSy
fclkykAA
cu cgq fc"ke eg en ekukA unha dqrdZ
Hk;adj ukukAA
n0&ts J)k lacy jfgr ufg larUg dj lkFkA
frUg dgq ekul vxe vfr ftUgfg u f; j?
kqukFkAA38AA
&*&*&
ta dfj d"V tkb iqfu dA tkrfga uhn
tqM+k gAA

tM+rk tkM+ fc"ke mj ykxkA x,gq u eTtu


iko vHkkxkAA
dfj u tkb lj eTtu ikukA fQfj vkob lesr
vfHkekukAA
ta cgfj dm iwNu vkokA lj fuank dfj rkfg
cq>kokAA
ldy

fc?u

C;kifg

ufga

rsghA

jke

lqik fcydfga tsghAA


lb lknj lj eTtuq djA egk ?kj =;rki u tjAA
rs uj ;g lj rtfga u dkA ftUg ds jke pju Hky
HkkAA
t ugkb pg ,fga lj HkkA l lrlax djm eu
ykAA
vl ekul ekul p[k pkghA Hkb dfc cqf) fcey
voxkghAA
Hk;m n; vkuan mNkgwA mexsm se
en ckgwAA

pyh lqHkx dfcrk lfjrk lA jke fcey tl ty Hkfjrk


lAA
ljtw uke lqeaxy ewykA yd csn er eatqy
dwykAA
unh iquhr lqekul uafnfuA dfyey r`u r# ewy
fudafnfuAA
n0&Jrk

f=fc/k

lekt

iqj

xzke

uxj

nqgq dwyA
larlHkk vuqie vo/k ldy lqeaxy ewyAA39AA
&*&*&
jkeHkxfr lqjlfjrfg tkA feyh lqdhjfr ljtq
lqgkAA
lkuqt jke lej tlq ikouA feysm egkunq lu
lqgkouAA
tqx fcp Hkxfr nso/kqfu /kkjkA lgfr lfgr
lqfcjfr fcpkjkAA
f=fc/k rki =kld freqgkuhA jke l#i fla/kq
leqgkuhAA

ekul ewy feyh lqjlfjghA lqur lqtu eu ikou


dfjghAA
fcp fcp dFkk fcfp= fcHkkxkA tuq lfj rhj rhj
cu ckxkAA
mek

egsl

fcckg

cjkrhA

rs

typj

vxfur

cgqHkkrhAA
j?kqcj

tue

vuan

c/kkA

Hkoj

rjax

eugjrkAA
n0&ckypfjr pgq ca/kq ds cut fciqy cgqjaxA
u`i jkuh ifjtu lqr e/kqdj ckfjfcgaxAA40AA
&*&*&
lh; Lo;acj dFkk lqgkA lfjr lqgkofu l Nfc
NkAA
unh uko iVq Lu vusdkA dsoV dqly mrj
lfccsdkAA
lqfu vuqdFku ijLij gA ifFkd lekt lg lfj
lAA

?kj /kkj Hk`xqukFk fjlkuhA ?kkV lqc) jke cj


ckuhAA
lkuqt jke fcckg mNkgwA l lqHk mex lq[kn
lc dkgwAA
dgr lqur gj"kfga iqydkghaA rs lqrh eu
eqfnr ugkghaAA
jke fryd fgr eaxy lktkA ijc tx tuq tqjs
lektkAA
dk dqefr dsd dsjhA ijh tklq Qy fcifr ?
kusjhAA
n0&leu vfer mrikr lc Hkjrpfjr titkxA
dfy

v?k

[ky

voxqu

dFku

rs

tyey

cx

dkxAA41AA
&*&*&
dhjfr lfjr Ngw fjrq :jhA le; lqgkofu ikofu
HkwjhAA
fge fgelSylqrk flo C;kgwA flflj lq[kn Hkq
tue mNkgwAA

cjuc

jke

fcckg

lektwA

eqn

eaxye;

fjrqjktwAA
xzh"ke nqlg jke cuxouwA iaFkdFkk [kj vkri
iouwAA
cj"kk

?kj

fulkpj

jkjhA

lqjdqy

lkfy

lqeaxydkjhAA
jke jkt lq[k fcu; cM+kA fcln lq[kn lb ljn
lqgkAA
lrh fljefu fl; xquxkFkkA lb xqu vey vuwie
ikFkkAA
Hkjr lqHkkm lqlhryrkA lnk ,djl cjfu u
tkAA
n0& voydfu cyfu feyfu hfr ijlij gklA
Hkk;i

Hkfy

pgq

ca/kq

dh

ty

ek/kqjh

lqcklAA42AA
&*&*&
vkjfr fcu; nhurk ejhA y?kqrk yfyr lqckfj u
FkjhAA

vnHkqr lfyy lqur xqudkjhA vkl fivkl euey


gkjhAA
jke lqsefg i"kr ikuhA gjr ldy dfy dyq"k
xykuAA
Hko Je l"kd r"kd r"kkA leu nqfjr nq[k
nkfjn n"kkAA
dke dg en eg ulkouA fcey fccsd fcjkx
c<+kouAA
lknj eTtu iku fd, rsaA feVfga iki ifjrki fg,
rsaAA
ftUg ,fg ckfj u ekul /k,A rs dk;j dfydky
fcx,AA
r`f"kr fujf[k jfc dj Hko ckjhA fQfjgfg e`x ftfe
tho nq[kkjhAA
n0&efr vuqgkfj lqckfj xqu xu xfu eu
vUgokbA
lqfefj

Hkokuh

ladjfg

lqgkbAA43dAA

dg

dfc

dFkk

&*&*&
vc j?kqifr in iad#g fg; /kfj ikb lkn A
dgm

tqxy

eqfuctZ

dj

feyu

lqHkx

lacknAA43[kAA
Hkj}kt eqfu clfga ;kxkA frUgfg jke in vfr
vuqjkxkAA
rkil le ne n;k fu/kkukA ijekjFk iFk ije
lqtkukAA
ek?k edjxr jfc tc gA rhjFkifrfga vko lc
dAA
nso nuqt fdauj uj JsuhA lknj eTtfga ldy
f=csuhaAA
iwtfga ek/ko in tytkrkA ijfl v[k; cVq gj"kfga
xkrkAA
Hkj}kt vkJe vfr ikouA ije jE; eqfucj eu
HkkouAA
rgk gb eqfu fj"k; lektkA tkfga ts eTtu
rhjFkjktkAA

eTtfga kr lesr mNkgkA dgfga ijlij gfj xqu


xkgkAA
n0&cz fu:ie /kje fcf/k cjufga ro fcHkkxA
dgfga

Hkxfr

Hkxoar

dS

latqr

X;ku

fcjkxAA44AA
&*&*&
,fg dkj Hkfj ek?k ugkghaA iqfu lc fut fut
vkJe tkghaAA
fr lacr vfr gb vuankA edj efTt xoufga
eqfuc`ankAA
,d ckj Hkfj edj ugk,A lc equhl vkJeUg
fl/kk,AA
tkxcfyd eqfu ije fccsdhA Hkj}kt jk[ks in
VsdhAA
lknj pju ljt i[kkjsA vfr iquhr vklu cSBkjsAA
dfj iwtk eqfu lqtl c[kkuhA cys vfr iquhr
e`nq ckuhAA

ukFk ,d lalm cM+ ejsaA djxr csnrRo lcq


rjsaAA
dgr

efg

ykxr

Hk;

yktkA

ta

dgm cM+ gb vdktkAA


n0&lar dgfg vfl uhfr Hkq Jqfr iqjku eqfu
xkoA
gb

fcey

fccsd

mj

xqj

lu

fd,

nqjkoAA45AA
&*&*&
vl fcpkfj xVm fut egwA gjgq ukFk dfj tu
ij NgwAA
jke uke dj vfer HkkokA lar iqjku mifu"kn
xkokAA
larr tir laHkq vfcuklhA flo Hkxoku X;ku xqu
jklhAA
vkdj pkfj tho tx vgghaA dklha ejr ije in
ygghaAA

lfi jke efgek eqfujk;kA flo minslq djr dfj


nk;kAA
jkeq dou Hkq iwNm rghA dfgv cq>kb
ikfuf/k eghAA
,d jke vo/ksl dqekjkA frUg dj pfjr fcfnr
lalkjkAA
ukfj fcjg nq[kq ygsm vikjkA Hk;gq j"kq ju
jkouq ekjkAA
n0&Hkq lb jke fd vij dm tkfg tir
f=iqjkfjA
lR;/kke

lcZX;

rqEg

dggq

fccsdq

fcpkfjAA46AA
&*&*&
tSlas feVS ej Hkze HkkjhA dggq l dFkk
ukFk fcLrkjhAA
tkxcfyd cys eqlqdkA rqEgfg fcfnr j?kqifr
HkqrkAA

jkeexr rqEg eu e ckuhA prqjk rqEgkjh


eSa tkuhAA
pkggq lquS jke xqu xw<+kA dhfUggq Lu
eugq vfr ew<+kAA
rkr lqugq lknj euq ykA dgm jke dS dFkk
lqgkAA
egkegq efg"kslq fclkykA jkedFkk dkfydk
djkykAA
jkedFkk lfl fdju lekukA lar pdj djfga tsfg
ikukAA
,slsb lal; dhUg HkokuhA egknso rc dgk
c[kkuhAA
n0&dgm l efr vuqgkfj vc mek laHkq
lacknA
Hk;m le; tsfg gsrq tsfg lquq eqfu fefVfg
fc"kknAA47AA
&*&*&

,d ckj =srk tqx ekghaA laHkq x, dqaHkt


fjf"k ikghaAA
lax lrh txtufu HkokuhA iwts fjf"k vf[kysLoj
tkuhAA
jkedFkk equhctZ c[kkuhA lquh egsl ije
lq[kq ekuhAA
fjf"k iwNh gfjHkxfr lqgkA dgh laHkq
vf/kdkjh ikAA
dgr lqur j?kqifr xqu xkFkkA dNq fnu
rgk jgs fxfjukFkkAA
eqfu lu fcnk ekfx f=iqjkjhA pys Hkou lx
nPNdqekjhAA
rsfg volj Hkatu efgHkkjkA gfj j?kqcal yhUg
vorkjkAA
firk cpu rft jktq mnklhA naMd cu fcpjr
vfcuklhAA
n0&n; fcpkjr tkr gj dsfg fcf/k njluq gbA

xqIr

#i

vorjsm

Hkq

x,

tku

lcq

dbAA48dAA
&*&*&
l0&ladj mj vfr NHkq lrh u tkufga ejeq
lbAA
rqylh

njlu

yHkq

eu

M#

ypu

ykyphAA48[kAA
jkou eju euqt dj tkpkA Hkq fcf/k cpuq
dhUg pg lkpkAA
ta ufga tkm jgb ifNrkokA djr fcpk# u cur
cukokAA
,fg fcf/k Hk, lpcl lkA rsfg le; tkb nllhlkAA
yhUg uhp ekjhpfg laxkA Hk;m rqjr lb diV
dqjaxkAA
dfj Nyq ew<+ gjh cSnsghA Hkq Hkkm rl
fcfnr u rsghAA
e`x cf/k ca/kq lfgr gfj vk,A vkJeq nsf[k u;u
ty Nk,AA

fcjg fcdy uj bo j?kqjkA [ktr fcfiu fQjr nm


HkkAA
dcgw tx fc;x u tkdsaA ns[kk xV fcjg
nq[kq rkdsaAA
n0&vfr fofp= j?kqifr pfjr tkufga ije lqtkuA
ts

efrean

fceg

cl

n;

/kjfga

dNq

vkuAA49AA
&*&*&
laHkq le; rsfg jkefg ns[kkA mitk fg; vfr gjiq
fcls"kkAA
Hkfj ypu Nfcfla/kq fugkjhA dqle; tkfu u
dhfUg fpUgkjhAA
t; lfPpnkuan tx ikouA vl dfg pysm eut
ulkouAA
pys tkr flo lrh lesrkA iqfu iqfu iqydr
ikfudsrkAA
lrha l nlk laHkq dS ns[khA mj mitk lansgq
fcls"khAA

lad# txrca| txnhlkA lqj uj eqfu lc ukor


lhlkAA
frUg u`ilqrfg dhUg ijukekA dfg lfPpnkuan
ij/kkekAA
Hk, exu Nfc rklq fcydhA vtgq hfr mj jgfr
u jdhAA
n0&cz t O;kid fcjt vt vdy vuhg vHksnA
l fd nsg /kfj gb uj tkfg u tkur csnAA 50AA
&*&*&
fc"uq t lqj fgr ujruq /kkjhA lm lcZX; tFkk
f=iqjkjhAA
[ktb l fd vX; bo ukjhA X;ku/kke Jhifr
vlqjkjhAA
laHkqfxjk iqfu e`"kk u gA flo lcZX; tku
lcq dAA
vl lal; eu Hk;m vikjkA g u n; c/k
pkjkAA

t|fi xV u dgsm HkokuhA gj varjtkeh lc


tkuhAA
lqufg lrh ro ukfj lqHkkA lal; vl u /kfjv mj
dkAA
tklq dFkk dqHkat fjf"k xkA Hkxfr tklq eSa
eqfufg lqukAA
lm ee b"Vnso j?kqchjkA lsor tkfg lnk
eqfu /khjkAA
Na0&eqfu /khj txh fl) larr fcey eu tsfg
/;koghaA
dfg

usfr

fuxe

iqjku

vkxe

tklq

dhjfr

xkoghaAA
lb jkeq C;kid cz Hkqou fudk; ifr ek;k
/kuhA
vorjsm

vius

Hkxr

fgr

futra=

fur

j?

kqdqyefuAA
l0&ykx u mj minslq tnfi dgsm flo ckj
cgqA

cys fcgfl egslq gfjek;k cyq tkfu ft;AA51AA


ta rqEgjsa eu vfr lansgwA r fdu tkb
ijhNk ysgwAA
rc yfx cSB vgm cVNkghaA tc yfx rqEg
,sggq efg ikghaAA
tSlsa tkb eg Hkze HkkjhA djsgq l truq
fccsd fcpkjhAA
pyha lrh flo vk;lq ikA djfga fcpk# dja dk
HkkAA
bgk

laHkq

vl

eu

vuqekukA

nPNlqrk

dgq ufga dY;kukAA


ejsgq dgsa u lal; tkghaA fcf/k fcijhr Hkyk
ukghaAA
gbfg lb t jke jfp jk[kkA d dfj rdZ
c<+koS lk[kkAA
vl dfg yxs tiu gfjukekA x lrh tg Hkq
lq[k/kkekAA
n0&iqfu iqfu n; fopk# dfj /kfj lhrk dj #iA

vkxsa

gb

pfy

iaFk

rsfga

tsfga

vkor

ujHkwiAA52AA
&*&*&
yfNeu nh[k mekr cs"kkA pfdr Hk, Hkze
n; fcls"kkAA
dfg u ldr dNq vfr xaHkhjkA Hkq Hkkm
tkur efr/khjkAA
lrh

diVq

tkusm

lqjLokehA

lcnjlh

lc

varjtkehAA
lqfejr tkfg feVb vX;kukA lb ljcX; jkeq
HkxokukAA
lrh dhUg pg rggq nqjkA ns[kgq ukfj
lqHkko HkkAA
fut ek;k cyq n; c[kkuhA cys fcgfl jkeq
e`nq ckuhAA
tfj ikfu Hkq dhUg ukewA firk lesr yhUg
fut ukewAA

dgsm cgfj dgk c`"kdsrwA fcfiu vdsfy


fQjgq dsfg gsrwAA
n0&jke cpu e`nq xw<+ lqfu mitk vfr
ladpqA
lrh

lHkhr

egsl

ifga

pyha

n;

cM+

lpqAA53AA
&*&*&
eSa ladj dj dgk u ekukA fut vX;kuq jke ij
vkukAA
tkb mr# vc nsgm dkgkA mj mitk vfr nk#u
nkgkAA
tkuk jke lrha nq[kq ikokA fut Hkkm dNq
xfV tukokAA
lrha nh[k drqdq ex tkrkA vkxsa jkeq lfgr
Jh HkzkrkAA
fQfj fprok ikNsa Hkq ns[kkA lfgr ca/kq fl;
lqanj os"kkAA

tg fprofga rg Hkq vklhukA lsofga fl)


equhl chukAA
ns[ks flo fcf/k fc"uq vusdkA vfer Hkkm ,d
rsa ,dkAA
canr pju djr Hkq lsokA fcfc/k cs"k ns[ks lc
nsokAA
n0&lrh fc/kk=h bafnjk ns[kha vfer vuwiA
tsfga tsfga cs"k vtkfn lqj rsfg rsfg ru
vuq:iAA54AA
&*&*&
ns[ks tg rg j?kqifr tsrsA lfDrUg lfgr ldy lqj
rsrsAA
tho pjkpj t lalkjkA ns[ks ldy vusd dkjkAA
iwtfga Hkqfg nso cgq cs"kkA jke :i nwlj
ufga ns[kkAA
voyds j?kqifr cgqrsjsA lhrk lfgr u cs"k ?
kusjsAA

lb j?kqcj lb yfNeuq lhrkA nsf[k lrh vfr


Hka lHkhrkAA
n; dai ru lqf/k dNq ukghaA u;u ewfn
cSBha ex ekghaAA
cgqfj fcydsm u;u m?kkjhA dNq u nh[k
rg nPNdqekjhAA
iqfu iqfu ukb jke in lhlkA pyha rgk tg jgs
fxjhlkAA
n0&x lehi egsl rc gfl iwNh dqlykrA
yhfUg

ijhNk

dou

fcf/k

dggq

lR;

lc

ckrAA55AA
eklikjk;.k] nwljk foJke
&*&*&
lrha leqf> j?kqchj HkkA Hk; cl flo lu
dhUg nqjkAA
dNq u ijhNk yhfUg xlkA dhUg ukeq
rqEgkfjfg ukAA

t rqEg dgk l e`"kk u gA ejsa eu rhfr


vfr lAA
rc ladj ns[ksm /kfj /;kukA lrha t dhUg pfjr
lc tkukAA
cgqfj jkeek;fg fl# ukokA sfj lfrfg tsfga
>wB dgkokAA
gfj bPNk Hkkoh cyokukA n; fcpkjr laHkq
lqtkukAA
lrha dhUg lhrk dj cs"kkA flo mj Hk;m fc"kkn
fcls"kkAA
ta vc djm lrh lu hrhA feVb Hkxfr iFkq
gb vuhrhAA
n0&ije iquhr u tkb rft fd, se cM+ ikiqA
xfV

dgr

egslq

dNq

n;

vf/kd

larkiqAA56AA
&*&*&
rc ladj Hkq in fl# ukokA lqfejr jkeq n; vl
vkokAA

,fga ru lfrfg HksV efg ukghaA flo ladYiq


dhUg eu ekghaAA
vl fcpkfj lad# efr/khjkA pys Hkou lqfejr j?
kqchjkAA
pyr xxu HkS fxjk lqgkA t; egsl Hkfy Hkxfr
n`<+kAA
vl iu rqEg fcuq djb d vkukA jkeHkxr lejFk
HkxokukAA
lqfu uHkfxjk lrh mj lpkA iwNk flofg lesr
ldpkAA
dhUg dou iu dggq ikykA lR;/kke Hkq
nhun;kykAA
tnfi lrha iwNk cgq HkkrhA rnfi u dgsm
f=iqj vkjkrhAA
n0&lrha n; vuqeku fd; lcq tkusm lcZX;A
dhUg diVq eSa laHkq lu ukfj lgt tM+
vX;AA57dAA

l0&tyq i; lfjl fcdkb ns[kgq hfr fd jhfr


HkfyA
fcyx gb jlq tkb diV [kVk ijr iqfuAA57[kAA
n; lpq leq>r fut djuhA fpark vfer tkb ufg
cjuhAA
ikfla/kq flo ije vxk/kkA xV u dgsm ej
vijk/kkAA
ladj #[k voyfd HkokuhA Hkq efg rtsm
n; vdqykuhAA
fut v?k leqf> u dNq dfg tkA rib vok bo
mj vf/kdkAA
lfrfg llp tkfu c`"kdsrwA dgha dFkk lqanj
lq[k gsrwAA
cjur iaFk fcfc/k bfrgklkA fcLoukFk igqps
dSyklkAA
rg iqfu laHkq leqf> iu vkiuA cSBs cV rj dfj
deykluAA

ladj lgt l#i lEgkjkA ykfx lekf/k v[kaM


vikjkAA
n0&lrh clfg dSykl rc vf/kd lpq eu ekfgaA
ejeq

tku

dNq

tqx

le

fnol

fljkfgaAA58AA
&*&*&
fur uo lpq lrh mj HkkjkA dc tSgm nq[k
lkxj ikjkAA
eSa t dhUg j?kqifr viekukA iqfu ifrcpuq
e`"kk dfj tkukAA
l Qyq efg fc/kkrk nhUgkA t dNq mfpr
jgk lb dhUgkAA
vc fcf/k vl cwf>v ufga rghA ladj fceq[k
ftvkofl eghAA
dfg u tk dNq n; xykuhA eu egq jkekfg
lqfej l;kuhAA
ta Hkq nhun;kyq dgkokA vkjrh gju csn
tlq xkokAA

r eSa fcu; djm dj tjhA NwVm csfx


nsg ;g ejhAA
ta ejs flo pju lusgwA eu e cpu lR;
czrq ,gwAA
n0& r lcnjlh lqfuv Hkq djm l csfx
mikbA
gb

ejuq

tsfga

fcufga

Je

nqlg

fcifk

fcgkbAA59AA
&*&*&
,fg fcf/k nqf[kr tsldqekjhA vdFkuh; nk#u
nq[kq HkkjhAA
chrsa lacr lgl lrklhA rth lekf/k laHkq
vfcuklhAA
jke uke flo lqfeju ykxsA tkusm lrha txrifr
tkxsAA
tkb laHkq in canuq dhUgkA lueq[k ladj
vkluq nhUgkAA

yxs dgu gfjdFkk jlkykA nPN tsl Hk, rsfg


dkykAA
ns[kk fcf/k fcpkfj lc yk;dA nPNfg dhUg
tkifr uk;dAA
cM+ vf/kdkj nPN tc ikokA vfr vfHkekuq n;
rc vkokAA
ufga dm vl tuek tx ekghaA Hkqrk ikb
tkfg en ukghaAA
n0& nPN fy, eqfu cfy lc dju yxs cM+ tkxA
usors lknj ldy lqj ts ikor e[k HkkxAA60AA
&*&*&
fdauj ukx fl) xa/kckZA c/kqUg lesr pys lqj
lckZAA
fc"uq fcjafp egslq fcgkA pys ldy lqj tku
cukAA
lrha fcyds C;e fcekukA tkr pys lqanj fcf/k
ukukAA

lqj lqanjh djfga dy xkukA lqur Jou NwVfga


eqfu /;kukAA
iwNsm rc flo dgsm c[kkuhA firk tX; lqfu
dNq gj"kkuhAA
ta egslq efg vk;lq nsghaA dqN fnu tkb
jga fel ,ghaAA
ifr ifjR;kx n; nq[kq HkkjhA dgb u fut vijk/k
fcpkjhAA
cyh lrh eugj ckuhA Hk; ladp se jl
lkuhAA
n0&firk Hkou mRlo ije ta Hkq vk;lq
gbA
r eS tkm ik;ru lknj ns[ku lbAA61AA
&*&*&
dgsgq uhd ejsgq eu HkkokA ;g vuqfpr
ufga usor iBkokAA
nPN ldy fut lqrk cykaA gejsa c;j rqEgm
fcljkaAA

czlHkk ge lu nq[kq ekukA rsfg rsa


vtgq djfga viekukAA
ta fcuq cysa tkgq HkokuhA jgb u lhyq
lusgq u dkuhAA
tnfi fe= Hkq firq xqj xsgkA tkbv fcuq
cysgq u lnsgkAA
rnfi fcj/k eku tg dA rgk x, dY;kuq u
gAA
Hkkfr vusd laHkq leq>kokA Hkkoh cl u
X;kuq mj vkokAA
dg Hkq tkgq t fcufga cyk,A ufga Hkfy
ckr gekjs Hkk,AA
n0&dfg ns[kk gj tru cgq jgb u nPNdqekfjA
fn, eq[; xu lax rc fcnk dhUg f=iqjkfjAA62AA
&*&*&
firk Hkou tc x HkokuhA nPN =kl dkgq u
luekuhAA

lknj Hkysfga feyh ,d ekrkA Hkfxuha feyha


cgqr eqlqdkrkAA
nPN u dNq iwNh dqlykrkA lfrfg fcyfd tjs lc
xkrkAA
lrha tkb ns[ksm rc tkxkA drgq u nh[k
laHkq dj HkkxkAA
rc fpr p<+sm t ladj dgsA Hkq viekuq
leqf> mj ngsAA
ikfNy nq[kq u n; vl C;kikA tl ;g Hk;m egk
ifjrkikAA
t|fi tx nk#u nq[k ukukA lc rsa dfBu tkfr
voekukAA
leqf> l lfrfg Hk;m vfr /kkA cgq fcf/k
tuuha dhUg c/kkAA
n0&flo viekuq u tkb lfg n; u gb c/kA
ldy

lHkfg

l/kAA63AA
&*&*&

gfB

gVfd

rc

cyha

cpu

lqugq lHkkln ldy eqfuankA dgh lquh ftUg


ladj fuankAA
l Qyq rqjr ygc lc dkgwA Hkyh Hkkfr
ifNrkc firkgwAA
lar laHkq Jhifr vicknkA lqfuv tgk rg vfl
ejtknkAA
dkfVv rklq thHk t clkA Jou ewfn u r pfyv
ijkAA
txnkrek

egslq

iqjkjhA

txr

tud

lc

ds

fgrdkjhAA
firk eanefr fuanr rsghA nPN lq laHko ;g
nsghAA
rftgm rqjr nsg rsfg gsrwA mj /kfj paefy
c`"kdsrwAA
vl dfg tx vfxfu ruq tkjkA Hk;m ldy e[k
gkgkdkjkAA
n0&lrh ejuq lqfu laHkq xu yxs dju e[k
[khlA

tX;

fc/kal

fcyfd

Hk`xq

jPNk

dhUfg

equhlAA64AA
&*&*&
lekpkj lc ladj ik,A chjHkq dfj di iBk,AA
tX; fc/kal tkb frUg dhUgkA ldy lqjUg fcf/kor
Qyq nhUgkAA
HkS txfcfnr nPN xfr lA tfl dNq laHkq
fceq[k dS gAA
;g bfrgkl ldy tx tkuhA rkrs eSa laNsi
c[kkuhAA
lrha ejr gfj lu c# ekxkA tue tue flo in
vuqjkxkAA
rsfg dkju fgefxfj x`g tkA tueha ikjcrh ruq
ikAA
tc rsa mek lSy x`g tkaA ldy flf) laifr
rg NkaAA
tg rg eqfuUg lqvkJe dhUgsA mfpr ckl fge
Hkw/kj nhUgsAA

n0&lnk lqeu Qy lfgr lc qe uo ukuk tkfrA


xVha

lqanj

lSy

ij

efu

vkdj

cgq

HkkfrAA65AA
&*&*&
lfjrk lc iqfur tyq cgghaA [kx e`x e/kqi lq[kh
lc jgghaAA
lgt c;# lc thoUg R;kxkA fxfj ij ldy djfga
vuqjkxkAA
lg lSy fxfjtk x`g vk,A ftfe tuq jkeHkxfr ds
ik,AA
fur uwru eaxy x`g rklwA czkfnd xkofga tlq
tklwAA
ukjn lekpkj lc ik,A drqdgha fxfj xsg
fl/kk,AA
lSyjkt cM+ vknj dhUgkA in i[kkfj cj vkluq
nhUgkAA
ukfj lfgr eqfu in fl# ukokA pju lfyy lcq
Hkouq flapkokAA

fut lHkkX; cgqr fxfj cjukA lqrk cfy esyh


eqfu pjukAA
n0&f=dkyX; lcZX; rqEg xfr lcZ= rqEgkfjAA
dggq

lqrk

ds

n"k

xqu

eqfucj

n;

fcpkfjAA66AA
&*&*&
dg eqfu fcgfl xw<+ e`nq ckuhA lqrk
rqEgkfj ldy xqu [kkuhAA
lqanj lgt lqlhy l;kuhA uke mek vafcdk
HkokuhAA
lc yPNu laiUu dqekjhA gbfg larr fi;fg
fivkjhAA
lnk vpy ,fg dj vfgokrkA ,fg rsa tlq iSgfga
firq ekrkAA
gbfg iwT; ldy tx ekghaA ,fg lsor dNq
nqyZHk ukghaAA
,fg dj ukeq lqfefj lalkjkA f=; p<+gfg ifrczr
vfl/kkjkAA

lSy lqyPNu lqrk rqEgkjhA lqugq ts vc voxqu


nqb pkjhAA
vxqu veku ekrq firq ghukA mnklhu lc lal;
NhukAA
n0&txh tfVy vdke eu uxu veaxy cs"kAA
vl

Lokeh

,fg

dg

fefyfg

ijh

gLr

vfl

js[kAA67AA
&*&*&
lqfu eqfu fxjk lR; ft; tkuhA nq[k naifrfg
mek gj"kkuhAA
ukjngq ;g Hksnq u tkukA nlk ,d leq>c
fcyxkukAA
ldy l[kha fxfjtk fxfj eSukA iqyd ljhj Hkjs ty
uSukAA
gb u e`"kk nsofjf"k Hkk"kkA mek l cpuq
n; /kfj jk[kkAA
mitsm flo in dey lusgwA feyu dfBu eu Hkk
lansgwAA

tkfu dqvol# hfr nqjkA l[kh mNx cSBh


iqfu tkAA
>wfB u gb nsofjf"k ckuhA lpfg naifr l[kha
l;kuhAA
mj /kfj /khj dgb fxfjjkA dggq ukFk dk dfjv
mikAA
n0&dg equhl fgeoar lquq t fcf/k fy[kk
fyykjA
nso

nuqt

uj

ukx

eqfu

dm

esVfugkjAA68AA
&*&*&
rnfi ,d eSa dgm mikA gb djS ta nSm
lgkAA
tl c# eSa cjusm rqEg ikghaA feyfg mefg rl
lal; ukghaAA
ts ts cj ds n"k c[kkusA rs lc flo ifg eSa
vuqekusAA

ta fcckgq ladj lu gA n"km xqu le dg


lcq dAA
ta vfg lst l;u gfj djghaA cq/k dNq frUg dj
n"kq u /kjghaAA
Hkkuq lkuq lcZ jl [kkghaA frUg dg ean
dgr dm ukghaAA
lqHk v# vlqHk lfyy lc cgA lqjlfj dm
viquhr u dgAA
lejFk dgq ufga n"kq xlkA jfc ikod lqjlfj
dh ukAA
n0&ta vl fgfl"kk djfga uj tfM+ fccsd
vfHkekuA
ijfga

dyi

Hkfj

ujd

egq

tho

fd

lekuAA69AA
&*&*&
lqjlfj ty r ck#fu tkukA dcgq u lar djfga
rsfg ikukAA

lqjlfj feysa l ikou tSlsaA l vuhlfg var#


rSlsaAA
laHkq lgt lejFk HkxokukA ,fg fcckg lc fcf/k
dY;kukAA
nqjkjk/; iS vgfga egslwA vklqr"k iqfu fd,
dyslwAA
ta riq djS dqekfj rqEgkjhA Hkkfom esfV
ldfga f=iqjkjhAA
t|fi cj vusd tx ekghaA ,fg dg flo rft nwlj
ukghaAA
cj nk;d urkjfr HkatuA ikfla/kq lsod eu
jatuAA
bfPNr Qy fcuq flo vojk/ksaA yfgv u dfV tx
ti lk/ksaAA
n0&vl dfg ukjn lqfefj gfj fxfjtfg nhUfg vlhlA
gbfg ;g dY;ku vc lal; rtgq fxjhlAA70AA
&*&*&

dfg vl czHkou eqfu x;A vkfxy pfjr lqugq


tl Hk;AA
ifrfg ,dkar ikb dg eSukA ukFk u eSa leq>s
eqfu cSukAA
ta ?k# c# dqyq gb vuwikA dfjv fcckgq
lqrk vuq#ikAA
u r dU;k c# jgm dqvkjhA dar mek ee
kufivkjhAA
ta u feyfg c# fxfjtfg txwA fxfj tM+ lgt
dfgfg lcq yxwAA
lb fcpkfj ifr djsgq fcckgwA tsfga u cgfj
gb mj nkgwAA
vl dfg ifj pju /kfj lhlkA cys lfgr lusg
fxjhlkAA
c# ikod xVS lfl ekghaA ukjn cpuq vU;Fkk
ukghaAA
n0&f;k lpq ifjgjgq lcq lqfejgq JhHkxokuA
ikjcfrfg fuje;m tsfga lb dfjfg dY;kuAA71AA

&*&*&
vc ta rqEgfg lqrk ij usgwA r vl tkb
fl[kkou nsgwAA
djS l riq tsfga feyfga egslwA vku mik; u
feVfg dyslwAA
ukjn cpu lxHkZ lgsrwA lqanj lc xqu fuf/k
c`"kdsrwAA
vl fcpkfj rqEg rtgq vladkA lcfg Hkkfr lad#
vdyadkAA
lqfu ifr cpu gjf"k eu ekghaA x rqjr mfB
fxfjtk ikghaAA
mefg fcyfd u;u Hkjs ckjhA lfgr lusg xn
cSBkjhAA
ckjfga ckj ysfr mj ykA xnxn daB u dNq
dfg tkAA
txr ekrq lcZX; HkokuhA ekrq lq[kn cyha
e`nq ckuhAA

n0&lqufg

ekrq

eSa

nh[k

vl

liu

lqukom rfgA
lqanj xj lqfccj vl minslsm efgAA72AA
&*&*&
djfg tkb riq lSydqekjhA ukjn dgk l lR;
fcpkjhAA
ekrq firfg iqfu ;g er HkkokA riq lq[kn nq[k
n"k ulkokAA
ricy jpb iap fc/kkrkA ricy fc"uq ldy tx
=krkAA
ricy laHkq djfga la?kkjkA ricy ls"kq /kjb
efgHkkjkAA
ri v/kkj lc l`f"V HkokuhA djfg tkb riq vl ft;
tkuhAA
lqur cpu fclfer egrkjhA liu lquk;m fxfjfg
gdkjhAA
ekrq firqfg cgqfcf/k leq>kA pyha mek ri
fgr gj"kkAA

f; ifjokj firk v# ekrkA Hk, fcdy eq[k vko u


ckrkAA
n0&csnfljk eqfu vkb rc lcfg dgk leq>kbAA
ikjcrh efgek lqur jgs c/kfg ikbAA73AA
&*&*&
mj /kfj mek kuifr pjukA tkb fcfiu ykxha riq
djukAA
vfr lqdqekj u ruq ri txwA ifr in lqfefj rtsm
lcq HkxwAA
fur uo pju mit vuqjkxkA fcljh nsg rifga euq
ykxkAA
lacr lgl ewy Qy [kk,A lkxq [kkb lr cj"k
xok,AA
dNq fnu Hktuq ckfj crklkA fd, dfBu dNq
fnu micklkAA
csy ikrh efg ijb lq[kkA rhfu lgl lacr l
[kkAA

iqfu ifjgjs lq[kkusm ijukA mefg uke rc Hk;m


vijukAA
nsf[k mefg ri [khu ljhjkA czfxjk HkS xxu
xHkhjkAA
n0&Hk;m

eujFk

lqQy

ro

lquq

fxfjtkdqekfjA
ifjg#

nqlg

dysl

lc

vc

fefygfga

f=iqjkfjAA74AA
&*&*&
vl riq dkgq u dhUg HkokuhA Hkm vusd
/khj eqfu X;kuhAA
vc mj /kjgq cz cj ckuhA lR; lnk larr lqfp
tkuhAA
vkoS firk cykou tcghaA gB ifjgfj ?kj tk,gq
rcghaAA
feyfga rqEgfg tc lIr fj"khlkA tkusgq rc eku
ckxhlkAA

lqur fxjk fcf/k xxu c[kkuhA iqyd xkr fxfjtk


gj"kkuhAA
mek pfjr lqanj eSa xkokA lqugq laHkq dj
pfjr lqgkokAA
tc rsa lrha tkb ruq R;kxkA rc rsa flo eu
Hk;m fcjkxkAA
tifga lnk j?kquk;d ukekA tg rg lqufga jke
xqu xzkekAA
n0&fpnkuan lq[k/kke flo fcxr eg en dkeA
fcpjfga

efg

/kfj

n;

gfj

ldy

yd

vfHkjkeAA75AA
&*&*&
drgq eqfuUg minslfga X;kukA drgq jke
xqu djfga c[kkukAA
tnfi vdke rnfi HkxokukA Hkxr fcjg nq[k
nqf[kr lqtkukAA
,fg fcf/k x;m dkyq cgq chrhA fur uS gb jke
in hrhAA

useq seq ladj dj ns[kkA vfcpy n; Hkxfr


dS js[kkAA
xVs jkeq rX; ikykA :i lhy fuf/k rst
fclkykAA
cgq dkj ladjfg ljkgkA rqEg fcuq vl czrq d
fujckgkAA
cgqfcf/k jke flofg leq>kokA ikjcrh dj tUeq
lqukokAA
vfr iquhr fxfjtk dS djuhA fcLrj lfgr ikfuf/k
cjuhAA
n0&vc fcurh ee lqugq flo ta e ij fut
usgqA
tkb

fcckggq

lSytfg

;g

efg

ekxsa

nsgqAA76AA
&*&*&
dg flo tnfi mfpr vl ukghaA ukFk cpu iqfu
esfV u tkghaAA

flj /kfj vk;lq dfjv rqEgkjkA ije /kjeq ;g ukFk


gekjkAA
ekrq firk xqj Hkq dS ckuhA fcufga fcpkj
dfjv lqHk tkuhAA
rqEg lc Hkkfr ije fgrdkjhA vX;k flj ij ukFk
rqEgkjhAA
Hkq r"ksm lqfu ladj cpukA HkfDr fccsd
/keZ tqr jpukAA
dg Hkq gj rqEgkj iu jgsA vc mj jk[ksgq t
ge dgsAA
varj/kku Hk, vl Hkk"khA ladj lb ewjfr mj
jk[khAA
rcfga lIrfjf"k flo ifga vk,A cys Hkq vfr cpu
lqgk,AA
n0&ikjcrh ifga tkb rqEg se ifjPNk ysgqA
fxfjfg

sfj

iB,gq

lansgqAA77AA
&*&*&

Hkou

nwfj

djsgq

fjf"kUg xfj ns[kh rg dSlhA ewjfrear riL;k


tSlhAA
cys eqfu lquq lSydqekjhA djgq dou dkju
riq HkkjhAA
dsfg vojk/kgq dk rqEg pggwA ge lu lR; ejeq
fdu dggwAA
dgr cpu euq vfr ldqpkA gflggq lqfu gekfj
tM+rkAA
euq gB ijk u lqub fl[kkokA pgr ckfj ij Hkhfr
mBkokAA
ukjn dgk lR; lb tkukA fcuq ia[kUg ge pgfga
mM+kukAA
ns[kgq eqfu vfccsdq gekjkA pkfgv lnk flofg
HkjrkjkAA
n0&lqur cpu fcgls fj"k; fxfjlaHko rc nsgA
ukjn

dj

minslq

xsgAA78AA
&*&*&

lqfu

dggq

clsm

fdlq

nPNlqrUg minslsUfg tkA frUg fQfj Hkouq u


ns[kk vkAA
fp=dsrq dj ?k# mu ?kkykA duddfliq dj iqfu
vl gkykAA
ukjn fl[k ts lqufga uj ukjhA vofl gfga rft
Hkouq fHk[kkjhAA
eu diVh ru lTtu phUgkA vkiq lfjl lcgh pg
dhUgkAA
rsfg dsa cpu ekfu fcLoklkA rqEg pkggq ifr
lgt mnklkAA
fuxZqu fuyt dqcs"k dikyhA vdqy vxsg
fnxacj C;kyhAA
dggq dou lq[kq vl c# ik,A Hky Hkwfygq Bx
ds cjk,AA
iap dgsa flo lrh fcckghA iqfu voMsfj
ejk,fUg rkghAA
n0&vc lq[k lor lpq ufg Hkh[k ekfx Hko
[kkfgaA

lgt

,dkfdUg

ds

Hkou

dcgq

fd

ukfj

[kVkfgaAA79AA
&*&*&
vtgw ekugq dgk gekjkA ge rqEg dgq c#
uhd fcpkjkAA
vfr lqanj lqfp lq[kn lqlhykA xkofga csn tklq
tl yhykAA
nw"ku jfgr ldy xqu jklhA Jhifr iqj cSdqaB
fuoklhAA
vl c# rqEgfg feykmc vkuhA lqur fcgfl dg
cpu HkokuhAA
lR; dgsgq fxfjHko ruq ,gkA gB u NwV NwVS
c# nsgkAA
dudm iqfu i"kku rsa gA tkjsgq lgtq u
ifjgj lAA
ukjn cpu u eSa ifjgjA clm Hkouq mtjm
ufga MjAA

xqj dsa cpu rhfr u tsghA liusgq lqxe u


lq[k flf/k rsghAA
n0&egknso voxqu Hkou fc"uq ldy xqu
/kkeA
tsfg

dj

euq

je

tkfg

lu

rsfg

rsgh

lu

dkeAA80AA
&*&*&
ta rqEg feyrsgq Fke equhlkA lqufrm fl[k
rqEgkfj /kfj lhlkAA
vc eSa tUeq laHkq fgr gkjkA d xqu nw"ku
djS fcpkjkAA
ta rqEgjs gB n; fcls"khA jfg u tkb fcuq
fd, cjs"khAA
r drqfdvUg vkylq ukghaA cj dU;k vusd
tx ekghaAA
tUe dfV yfx jxj gekjhA cjm laHkq u r
jgm dqvkjhAA

rtm u ukjn dj minslwA vkiq dgfg lr ckj


egslwAA
eSa ik ijm dgb txnackA rqEg x`g xougq
Hk;m fcyackAA
nsf[k seq cys eqfu X;kuhA t; t; txnafcds
HkokuhAA
n0&rqEg ek;k Hkxoku flo ldy txr firq ekrqA
ukb

pju

flj

eqfu

pys

iqfu

iqfu

gj"kr

xkrqAA81AA
&*&*&
tkb eqfuUg fgeoarq iBk,A dfj fcurh fxjtfga
x`g Y;k,AA
cgqfj lIrfjf"k flo ifga tkA dFkk mek dS ldy
lqukAA
Hk, exu flo lqur lusgkA gjf"k lIrfjf"k xous
xsgkAA
euq fFkj dfj rc laHkq lqtkukA yxs dju j?
kquk;d /;kukAA

rkjdq vlqj Hk;m rsfg dkykA Hkqt rki cy rst


fclkykAA
rsafg lc yd ydifr thrsA Hk, nso lq[k laifr
jhrsAA
vtj vej l thfr u tkA gkjs lqj dfj fcfc/k
yjkAA
rc fcjafp lu tkb iqdkjsA ns[ks fcf/k lc nso
nq[kkjsAA
n0&lc lu dgk cq>kb fcf/k nuqt fu/ku rc
gbA
laHkq lq laHkwr lqr ,fg thrb ju lbAA82AA
&*&*&
ej dgk lqfu djgq mikA gbfg Loj dfjfg
lgkAA
lrha t rth nPN e[k nsgkA tueh tkb fgekpy
xsgkAA
rsfga riq dhUg laHkq ifr ykxhA flo lekf/k
cSBs lcq R;kxhAA

tnfi vgb vleatl HkkjhA rnfi ckr ,d lqugq


gekjhAA
iBogq dkeq tkb flo ikghaA djS NHkq ladj
eu ekghaAA
rc ge tkb flofg flj ukA djokmc fcckgq
cfjvkAA
,fg fcf/k Hkysfg nsofgr gA er vfr uhd dgb
lcq dAA
vLrqfr

lqjUg

dhfUg

vfr

gsrwA

xVsm

fc"kecku >"kdsrwAA
n0&lqjUg dgh fut fcifr lc lqfu eu dhUg
fcpkjA
laHkq fcj/k u dqly efg fcgfl dgsm vl
ekjAA83AA
&*&*&
rnfi djc eSa dktq rqEgkjkA Jqfr dg ije /kje
midkjkAA

ij fgr ykfx rtb t nsghA larr lar lalfga


rsghAA
vl dfg pysm lcfg fl# ukA lqeu /kuq"k dj
lfgr lgkAA
pyr ekj vl n; fcpkjkA flo fcj/k /kzqo ejuq
gekjkAA
rc vkiu Hkkm fcLrkjkA fut cl dhUg ldy
lalkjkAA
dism tcfg ckfjpjdsrwA Nu egq feVs ldy
Jqfr lsrwAA
czptZ czr late ukukA /khjt /kje X;ku
fcX;kukAA
lnkpkj ti tx fcjkxkA lHk; fccsd dVdq lc
HkkxkAA
Na0&Hkkxsm fccsd lgk; lfgr l lqHkV latqx
efg eqjsA
lnxzaFk icZr danjUfg egq tkb rsfg volj
nqjsAA

gfugkj dk djrkj d j[kokj tx [kjHk# ijkA


nqb ekFk dsfg jfrukFk tsfg dgq dfi dj /kuq
l# /kjkAA
n0&ts ltho tx vpj pj ukfj iq#"k vl ukeA
rs fut fut ejtkn rft Hk, ldy cl dkeAA84AA
&*&*&
lc ds n; enu vfHkyk"kkA yrk fugkfj uofga
r# lk[kkAA
unha mefx vacqf/k dgq /kkA laxe djfga
ryko rykAA
tg vfl nlk tM+Ug dS cjuhA d dfg ldb lpsru
djuhAA
ilq iPNh uHk ty FkypkjhA Hk, dkecl le;
fclkjhAA
enu va/k C;kdqy lc ydkA fufl fnuq ufga
voydfga ddkAA
nso nuqt uj fdauj C;kykA sr filkp Hkwr
csrkykAA

bUg dS nlk u dgsm c[kkuhA lnk dke ds


psjs tkuhAA
fl) fcjDr egkeqfu txhA rsfi dkecl Hk,
fc;xhAA
Na0&Hk, dkecl txhl rkil ikojUfg dh d
dgSA
ns[kfga pjkpj ukfje; ts cze; ns[kr jgsAA
vcyk

fcydfga

iq#"ke;

txq

iq#"k

lc

vcyke;aA
nqb naM Hkfj czkaM Hkhrj dker drqd
v;aAA
l0&/kjh u dkgw f/kj lcds eu euflt gjsA
ts

jk[ks

j?kqchj

rs

mcjs

rsfg

dky

egqAA85AA
mHk; ?kjh vl drqd Hk;A t yfx dkeq
laHkq ifga x;AA
flofg fcyfd lladsm ek:A Hk;m tFkkfFkfr lcq
lalk:AA

Hk, rqjr lc tho lq[kkjsA ftfe en mrfj x,


erokjsAA
#fg nsf[k enu Hk; ekukA nqjk/kj"k nqxZe
HkxokukAA
fQjr ykt dNq dfj ufga tkA ejuq Bkfu eu
jpsfl mikAA
xVsfl rqjr #fpj fjrqjktkA dqlqfer uo r# jkft
fcjktkAA
cu micu ckfidk rM+kxkA ije lqHkx lc fnlk
fcHkkxkAA
tg rg tuq mexr vuqjkxkA nsf[k eq,gq eu
euflt tkxkAA
Na0&tkxb euHko eq,gq eu cu lqHkxrk u
ijS dghA
lhry lqxa/k lqean ek#r enu vuy l[kk lghAA
fcdls

ljfUg

cgq

dat

xqatr

iqat

eatqy

e/kqdjkA
dygal fid lqd ljl jo dfj xku ukpfga viNjkAA

n0&ldy dyk dfj dfV fcf/k gkjsm lsu lesrA


pyh u vpy lekf/k flo dism n;fudsrAA86AA
&*&*&
nsf[k jlky fcVi cj lk[kkA rsfg ij p<+sm enuq
eu ek[kkAA
lqeu pki fut lj la/kkusA vfr fjl rkfd Jou yfx
rkusAA
NkM+s fc"ke fcfl[k mj ykxsA NqfV lekf/k
laHkq rc tkxsAA
Hk;m l eu NHkq fcls"khA u;u m?kkfj ldy
fnfl ns[khAA
ljHk iYyo enuq fcydkA Hk;m diq daism
=SydkAA
rc flo rhlj u;u m?kkjkA fpror dkeq Hk;m tfj
NkjkAA
gkgkdkj Hk;m tx HkkjhA Mjis lqj Hk, vlqj
lq[kkjhAA

leqf> dkelq[kq lpfga HkxhA Hk, vdaVd


lk/kd txhAA
Na0&tfx vdaVd Hk, ifr xfr lqur jfr eq#fNr
HkA
jnfr cnfr cgq Hkkfr d#uk djfr ladj ifga xA
vfr se dfj fcurh fcfc/k fcf/k tfj dj lUeq[k
jghA
Hkq vklqr"k iky flo vcyk fujf[k cys
lghAA
n0&vc rsa jfr ro ukFk dj gbfg ukeq
vuaxqA
fcuq ciq C;kfifg lcfg iqfu lquq fut feyu
laxqAA87AA
&*&*&
tc tnqcal "u vorkjkA gbfg gju egk
efgHkkjkAA
"u ru; gbfg ifr rjkA cpuq vU;Fkk gb u
ejkAA

jfr xouh lqfu ladj ckuhA dFkk vij vc


dgm c[kkuhAA
nsoUg

lekpkj

lc

ik,A

czkfnd

cSdqaB

fl/kk,AA
lc lqj fc"uq fcjafp lesrkA x, tgk flo
ikfudsrkAA
i`Fkd i`Fkd frUg dhfUg lalkA Hk, lUu pa
voralkAA
cys ikfla/kq c`"kdsrwA dggq vej vk, dsfg
gsrwAA
dg fcf/k rqEg Hkq varjtkehA rnfi Hkxfr cl
fcuom LokehAA
n0&ldy lqjUg ds n; vl ladj ije mNkgqA
fut

u;ufUg

ns[kk

pgfga

ukFk

rqEgkj

fcckgqAA88AA
&*&*&
;g mRlo nsf[kv Hkfj ypuA lb dNq djgq
enu en epuA

dkeq tkfj jfr dgq c# nhUgkA ikfla/kq ;g


vfr Hky dhUgkAA
lklfr dfj iqfu djfga ilkA ukFk HkqUg dj lgt
lqHkkAA
ikjcrha

riq

dhUg

vikjkA

djgq

rklq

vc

vaxhdkjkAA
lqfu fcf/k fcu; leqf> Hkq ckuhA ,slsb gm
dgk lq[kq ekuhAA
rc nsoUg nqanqHkha ctkaA cjf"k lqeu t; t;
lqj lkaAA
vol# tkfu lIrfjf"k vk,A rqjrfga fcf/k fxfjHkou
iBk,AA
Fke x, tg jgh HkokuhA cys e/kqj cpu Ny
lkuhAA
n0&dgk gekj u lqusgq rc ukjn dsa minslA
vc

Hkk

>wB

rqEgkj

egslAA89AA
eklikjk;.k]rhljk foJke

iu

tkjsm

dkeq

&*&*&
lqfu cyha eqldkb HkokuhA mfpr dgsgq
eqfucj fcX;kuhAA
rqEgjsa tku dkeq vc tkjkA vc yfx laHkq jgs
lfcdkjkAA
gejsa tku lnk flo txhA vt vuo| vdke
vHkxhAA
ta eSa flo ls;s vl tkuhA hfr lesr deZ eu
ckuhAA
r gekj iu lqugq equhlkA dfjgfga lR;
ikfuf/k lkAA
rqEg t dgk gj tkjsm ekjkA lb vfr cM+
vfccsdq rqEgkjkAA
rkr vuy dj lgt lqHkkA fge rsfg fudV tkb
ufga dkAA
x, lehi l vofl ulkA vfl eUeFk egsl dh
ukAA

n0&fg; gj"ks eqfu cpu lqfu nsf[k hfr


fcLoklAA
pys Hkokfufg ukb flj x, fgekpy iklAA90AA
&*&*&
lcq laxq fxfjifrfg lqukokA enu ngu lqfu vfr
nq[kq ikokAA
cgqfj dgsm jfr dj cjnkukA lqfu fgeoar cgqr
lq[kq ekukAA
n; fcpkfj laHkq HkqrkA lknj eqfucj fy,
cykAA
lqfnuq lqu[krq lq?kjh lpkA csfx csnfcf/k
yxu /kjkAA
i=h lIrfjf"kUg lb nhUghA xfg in fcu; fgekpy
dhUghAA
tkb fcf/kfg nhfUg l ikrhA ckpr hfr u n;
lekrhAA
yxu ckfp vt lcfg lqukA gj"ks eqfu lc lqj
leqnkAA

lqeu

c`f"V

uHk

cktu

cktsA

eaxy

dyl

nlgq fnfl lktsAA


n0& yxs lokju ldy lqj ckgu fcfc/k fcekuA
gfg

lxqu

eaxy

lqHkn

djfga

viNjk

xkuAA91AA
&*&*&
flofg laHkq xu djfga flaxkjkA tVk eqdqV vfg
e# lokjkAA
dqaMy dadu ifgjs C;kykA ru fcHkwfr iV
dsgfj NkykAA
lfl yykV lqanj flj xaxkA u;u rhfu michr
HkqtaxkAA
xjy daB mj uj flj ekykA vflo cs"k flo/kke
ikykAA
dj f=lwy v# Me# fcjktkA pys clg pf<+
cktfga cktkAA
nsf[k

flofg

lqjf=;

nqyfgfu tx ukghaAA

eqlqdkghaA

cj

yk;d

fc"uq fcjafp vkfn lqjczkrkA pf<+ pf<+


ckgu pys cjkrkAA
lqj lekt lc Hkkfr vuwikA ufga cjkr nwyg
vuq:ikAA
n0&fc"uq dgk vl fcgfl rc cfy ldy fnfljktA
fcyx

fcyx

gb

pygq

lc

fut

fut

lfgr

lektAA92AA
&*&*&
cj vuqgkfj cjkr u HkkA glh djSggq ij iqj
tkAA
fc"uq cpu lqfu lqj eqldkusA fut fut lsu lfgr
fcyxkusAA
eugha eu egslq eqlqdkghaA gfj ds fcaX;
cpu ufga tkghaAA
vfr f; cpu lqur f; dsjsA Hk`afxfg sfj ldy
xu VsjsAA
flo vuqlklu lqfu lc vk,A Hkq in tyt lhl frUg
uk,AA

ukuk ckgu ukuk cs"kkA fcgls flo lekt fut


ns[kkAA
dm eq[kghu fciqy eq[k dkgwA fcuq in dj
dm cgq in ckgwAA
fciqy u;u dm u;u fcghukA fj"Viq"V dm vfr
ru[khukAA
Na0&ru [khu dm vfr ihu ikou dm vikou
xfr /kjsaA
Hkw"ku djky diky dj lc l| lfur ru HkjsaAA
[kj Loku lqvj l`dky eq[k xu cs"k vxfur d
xuSA
cgq ftul sr filkp tfx tekr cjur ufga cuSAA
l0&ukpfga xkofga xhr ije rjaxh Hkwr lcA
ns[kr

vfr

fcijhr

cyfga

cpu

fcfp=

fcf/kAA93AA
tl nwygq rfl cuh cjkrkA drqd fcfc/k gfga
ex tkrkAA

bgk fgekpy jpsm fcrkukA vfr fcfp= ufga


tkb c[kkukAA
lSy ldy tg yfx tx ekghaA y?kq fclky ufga
cjfu fljkghaAA
cu lkxj lc unha rykokA fgefxfj lc dgq usor
iBkokAA
dke:i lqanj ru /kkjhA lfgr lekt lfgr cj ukjhAA
x, ldy rqfgukpy xsgkA xkofga eaxy lfgr
lusgkAA
Fkefga fxfj cgq x`g lojk,A tFkktxq rg rg
lc Nk,AA
iqj lHkk voyfd lqgkA ykxb y?kq fcjafp
fuiqukAA
Na0&y?kq ykx fcf/k dh fuiqurk voyfd iqj
lHkk lghA
cu ckx dwi rM+kx lfjrk lqHkx lc ld d
dghAA

eaxy

fciqy

rju

irkdk

dsrq

x`g

x`g

lgghaAA
cfurk iq#"k lqanj prqj Nfc nsf[k eqfu eu
egghaAA
n0&txnack tg vorjh l iq# cjfu fd tkbA
fjf) flf) laifk lq[k fur uwru vf/kdkbAA94AA
&*&*&
uxj fudV cjkr lqfu vkA iqj [kjHk# lHkk
vf/kdkAA
dfj cuko lft ckgu ukukA pys ysu lknj
vxokukAA
fg; gj"ks lqj lsu fugkjhA gfjfg nsf[k vfr Hk,
lq[kkjhAA
flo lekt tc ns[ku ykxsA fcMfj pys ckgu lc
HkkxsAA
/kfj /khjtq rg jgs l;kusA ckyd lc yS tho
ijkusAA

x, Hkou iwNfga firq ekrkA dgfga cpu Hk;


dafir xkrkAA
dfgv dkg dfg tkb u ckrkA te dj /kkj fd/ka
cfjvkrkAA
c# cjkg clg vlokjkA C;ky diky fcHkw"ku
NkjkAA
Na0&ru Nkj C;ky diky Hkw"ku uxu tfVy
Hk;adjkA
lx

Hkwr

sr

filkp

tfxfu

fcdV

eq[k

jtuhpjkAA
t ftvr jfgfg cjkr ns[kr iqU; cM+ rsfg dj lghA
nsf[kfg l mek fcckgq ?kj ?kj ckr vfl yfjdUg
dghAA
n0&leqf> egsl lekt lc tufu tud eqlqdkfgaA
cky cq>k, fcfc/k fcf/k fuMj ggq M#
ukfgaAA95AA
&*&*&
yS vxoku cjkrfg vk,A fn, lcfg tuokl lqgk,AA

eSuk lqHk vkjrh lokjhA lax lqeaxy xkofga


ukjhAA
dapu Fkkj lg cj ikuhA ifjNu pyh gjfg
gj"kkuhAA
fcdV cs"k #fg tc ns[kkA vcyUg mj Hk;
Hk;m fcls"kkAA
Hkkfx Hkou iSBha vfr =klkA x, egslq
tgk tuoklkAA
eSuk n; Hk;m nq[kq HkkjhA yhUgh cfy
fxjhldqekjhAA
vf/kd lusg xn cSBkjhA L;ke ljt u;u Hkjs
ckjhAA
tsfga fcf/k rqEgfg :iq vl nhUgkA rsfga tM+
c# ckmj dl dhUgkAA
Na0& dl dhUg c# cjkg fcf/k tsfga rqEgfg
lqanjrk nA
t Qyq pfgv lqjr#fga l cjcl ccwjfga ykxAA

rqEg lfgr fxfj rsa fxja ikod tja tyfuf/k


egq ijaAA
?k# tkm vitlq gm tx thor fcckgq u ga
djaAA
n0&Hka

fcdy

vcyk ldy nqf[kr nsf[k

fxfjukfjA
dfj

fcykiq

jnfr

cnfr

lqrk

lusgq

lHkkfjAA96AA
&*&*&
ukjn dj eSa dkg fcxkjkA Hkouq ej ftUg clr
mtkjkAA
vl minslq mefg ftUg nhUgkA cjs cjfg ykfx
riq dhUgkAA
lkpsgq mUg ds eg u ek;kA mnklhu
/kuq /kkeq u tk;kAA
ij ?kj ?kkyd ykt u HkhjkA ck> fd tku lo dS
ihjkAA

tufufg fcdy fcyfd HkokuhA cyh tqr fccsd


e`nq ckuhAA
vl fcpkfj lpfg efr ekrkA l u Vjb t jpb
fc/kkrkAA
dje fy[kk t ckmj ukgwA r dr nlq yxkbv
dkgwAA
rqEg lu feVfga fd fcf/k ds vadkA ekrq C;FkZ
tfu ysgq dyadkAA
Na0&tfu ysgq ekrq dyadq d#uk ifjgjgq volj
ughaA
nq[kq

lq[kq

fy[kk

fyykj

gejsa

tkc

tg ikmc rghaAA
lqfu mek cpu fcuhr dey ldy vcyk lpghaAA
cgq Hkkfr fcf/kfg yxkb nw"ku u;u ckfj
fcepghaAA
n0&rsfg volj ukjn lfgr v# fjf"k lIr lesrA
lekpkj lqfu rqfgufxfj xous rqjr fudsrAA97AA
&*&*&

rc ukjn lcfg leq>kokA iw#c dFkklaxq


lqukokAA
e;uk lR; lqugq ee ckuhA txnack ro lqrk
HkokuhAA
vtk vukfn lfDr vfcukflfuA lnk laHkq vj/kax
fuokflfuAA
tx laHko ikyu y; dkfjfuA fut bPNk yhyk
ciq /kkfjfuAA
tueha Fke nPN x`g tkA ukeq lrh lqanj
ruq ikAA
rggq lrh ladjfg fcckghaA dFkk fl) ldy tx
ekghaAA
,d ckj vkor flo laxkA ns[ksm j?kqdqy dey
iraxkAA
Hk;m egq flo dgk u dhUgkA Hkze cl cs"kq
lh; dj yhUgkAA
Na0&fl; cs"kq lrh t dhUg rsfg vijk/k ladj
ifjgjhaA

gj fcjg tkb cgfj firq dsa tX; txkuy tjhaAA


vc tufe rqEgjs Hkou fut ifr ykfx nk#u riq
fd;kA
vl tkfu lal; rtgq fxfjtk lcZnk ladj f;kAA
n0&lqfu ukjn ds cpu rc lc dj feVk fc"kknA
Nu

egq

C;kism

ldy

iqj

?kj

?kj

;g

lacknAA98AA
&*&*&
rc e;uk fgeoarq vuansA iqfu iqfu ikjcrh in
cansAA
ukfj iq#"k fllq tqck l;kusA uxj yx lc vfr
gj"kkusAA
yxs gu iqj eaxyxkukA lts lcfg gkVd ?kV
ukukAA
Hkkfr vusd Hk tsojkukA lwilkL= tl dNq
C;ogkjkAA
l tsoukj fd tkb c[kkuhA clfga Hkou tsfga
ekrq HkokuhAA

lknj cys ldy cjkrhA fc"uq fcjafp nso lc


tkrhAA
fcfcf/k ikfr cSBh tsoukjkA ykxs i#lu fuiqu
lqvkjkAA
ukfjc`an lqj tsor tkuhA yxha nsu xkjha
e`nq ckuhAA
Na0&xkjha e/kqj Loj nsfga lqanfj fcaX; cpu
lqukoghaA
Hktuq djfga lqj vfr fcyacq fcunq lqfu lpq
ikoghaAA
tsor t c<~+; vuanq l eq[k dfVgw u
ijS dA
vpokb nhUgs iku xous ckl tg tkd jAA
n0&cgqfj eqfuUg fgeoar dgq yxu lquk
vkbA
le; fcyfd fcckg dj iB, nso cykbAA99AA
&*&*&

cfy ldy lqj lknj yhUgsA lcfg tFkfpr vklu


nhUgsAA
csnh csn fc/kku lokjhA lqHkx lqeaxy
xkofga ukjhAA
fla?kkluq vfr fnC; lqgkokA tkb u cjfu fcjafp
cukokAA
cSBs flo fcUg fl# ukA n; lqfefj fut Hkq
j?kqjkAA
cgqfj equhlUg mek cykA dfj flaxk# l[kha
yS vkAA
ns[kr :iq ldy lqj egsA cjuS Nfc vl tx dfc d
gSAA
txnafcdk tkfu Hko HkkekA lqjUg eufga eu
dhUg ukekAA
lqanjrk ejtkn HkokuhA tkb u dfVgq cnu
c[kkuhAA
Na0&dfVgq cnu ufga cuS cjur tx tufu
lHkk egkA

ldqpfga dgr Jqfr ls"k lkjn eanefr rqylh


dgkAA
Nfc[kkfu ekrq Hkokfu xouh e/; eaMi flo
tgkAA
voyfd ldfga u ldqp ifr in dey euq e/kqd#
rgkAA
n0&eqfu

vuqlklu

xuifrfg

iwtsm

laHkq

HkokfuA
dm

lqfu

lal;

djS

tfu

lqj

vukfn

ft;

tkfuAA100AA
&*&*&
tfl fcckg dS fcf/k Jqfr xkA egkeqfuUg l lc
djokAA
xfg fxjhl dql dU;k ikuhA Hkofg lejiha tkfu
HkokuhAA
ikfuxzgu tc dhUg egslkA fga; gj"ks rc ldy
lqjslkAA

csn ea= eqfucj mPpjghaA t; t; t; ladj lqj


djghaAA
cktfga cktu fcfc/k fc/kkukA lqeuc`f"V uHk
HkS fcf/k ukukAA
gj fxfjtk dj Hk;m fcckgwA ldy Hkqou Hkfj
jgk mNkgwAA
nklha nkl rqjx jFk ukxkA /ksuq clu efu cLrq
fcHkkxkAA
vUu dudHkktu Hkfj tkukA nkbt nhUg u tkb
c[kkukAA
Na0&nkbt fn; cgq Hkkfr iqfu dj tfj
fgeHkw/kj dg~;A
dk nsm iwjudke ladj pju iadt xfg jg~;AA
flo iklkxj llqj dj lar"kq lc Hkkfrfga fd;A
iqfu xgs in ikFkt e;uk se ifjiwju fg;AA
n0&ukFk mek eu ku le x`gfdadjh djsgqA
Nesgq

ldy

nsgqAA101AA

vijk/k

vc

gb

lUu

c#

&*&*&
cgq fcf/k laHkq lklq leq>kA xouh Hkou
pju fl# ukAA
tuuha mek cfy rc yhUghA yS mNax lqanj
fl[k nhUghAA
djsgq lnk ladj in iwtkA ukfj/kjeq ifr nsm u
nwtkAA
cpu dgr Hkjs ypu ckjhA cgqfj ykb mj
yhfUg dqekjhAA
dr

fcf/k

l`tha

ukfj

tx

ekghaA

ijk/khu

liusgq lq[kq ukghaAA


HkS vfr se fcdy egrkjhA /khjtq dhUg dqle;
fcpkjhAA
iqfu iqfu feyfr ijfr xfg pjukA ije se dNq tkb
u cjukAA
lc ukfjUg fefy HksfV HkokuhA tkb tufu mj
iqfu yiVkuhAA

Na0&tufufg cgqfj fefy pyh mfpr vlhl lc


dkgw naA
fQfj fQfj fcydfr ekrq ru rc l[kha yS flo ifga
xAA
tkpd ldy larf"k lad# mek lfgr Hkou pysA
lc vej gj"ks lqeu cjf"k fulku uHk ckts
HkysAA
n0&pys lax fgeoarq rc igqpkou vfr gsrqA
fcfc/k

Hkkfr

ifjr"kq

dfj

fcnk

dhUg

c`"kdsrqAA102AA
&*&*&
rqjr Hkou vk, fxfjjkA ldy lSy lj fy, cykAA
vknj nku fcu; cgqekukA lc dj fcnk dhUg
fgeokukAA
tcfga laHkq dSyklfga vk,A lqj lc fut fut yd
fl/kk,AA
txr ekrq firq laHkq HkokuhA rsgh flaxk# u
dgm c[kkuhAA

djfga fcfc/k fcf/k Hkx fcyklkA xuUg lesr


clfga dSyklkAA
gj fxfjtk fcgkj fur u;A ,fg fcf/k fciqy dky
pfy x;AA
rc tuesm "kVcnu dqekjkA rkjdq vlqj lej
tsfga ekjkAA
vkxe fuxe fl) iqjkukA "kUeq[k tUeq ldy tx
tkukAA
Na0&txq tku "kUeq[k tUeq deZq rkiq
iq#"kkjFkq egkA
rsfg gsrq eSa c`"kdsrq lqr dj pfjr laNsifga
dgkAA
;g mek laHkq fcckgq ts uj ukfj dgfga ts
xkoghaA
dY;ku dkt fcckg eaxy lcZnk lq[kq ikoghaAA
n0&pfjr fla/kq fxfjtk jeu csn u ikofga ik#A
cjuS

rqylhnklq

xok#AA103AA

fdfe

vfr

efrean

&*&*&
laHkq pfjr lqfu ljl lqgkokA Hkj}kt eqfu vfr
lq[k ikokAA
cgq ykylk dFkk ij ck<+hA u;ufUg uh#
jekofy Bk<+hAA
se fccl eq[k vko u ckuhA nlk nsf[k gj"ks
eqfu X;kuhAA
vg /kU; ro tUeq equhlkA rqEgfg ku le f;
xjhlkAA
flo in dey ftUgfg jfr ukghaA jkefg rs
liusgq u lgkghaAA
fcuq Ny fcLoukFk in usgwA jke Hkxr dj
yPNu ,gwAA
flo le d j?kqifr czr/kkjhA fcuq v?k rth lrh
vfl ukjhAA
iuq dfj j?kqifr Hkxfr ns[kkA d flo le jkefg
f; HkkAA

n0&Fkefga eS dfg flo pfjr cw>k ejeq


rqEgkjA
lqfp

lsod

rqEg

jke

ds

jfgr

leLr

fcdkjAA104AA
&*&*&
eSa tkuk rqEgkj xqu lhykA dgm lqugq vc
j?kqifr yhykAA
lquq eqfu vktq lekxe rjsaA dfg u tkb tl
lq[kq eu ejsaAA
jke pfjr vfr vfer eqfulkA dfg u ldfga lr dfV
vghlkAA
rnfi tFkkJqr dgm c[kkuhA lqfefj fxjkifr Hkq
/kuqikuhAA
lkjn

nk#ukfj

le

LokehA

jkeq

lw=/kj

varjtkehAA
tsfg ij ik djfga tuq tkuhA dfc mj vftj
upkofga ckuhAA

uom lb iky j?kqukFkkA cjum fcln rklq


xqu xkFkkAA
ije jE; fxfjc# dSyklwA lnk tgk flo mek
fuoklwAA
n0&fl) ri/ku tfxtu lwj fdauj eqfuc`anA
clfga

rgk

lqrh

ldy

lsofga

flo

lq[kdanAA105AA
&*&*&
gfj

gj

fceq[k

/keZ

jfr

ukghaA

rs

uj

rg liusgq ufga tkghaAA


rsfg fxfj ij cV fcVi fclkykA fur uwru lqanj lc
dkykAA
f=fc/k lehj lqlhrfy Nk;kA flo fcJke fcVi Jqfr
xk;kAA
,d ckj rsfg rj Hkq x;A r# fcyfd mj vfr
lq[kq Hk;AA
fut dj Mkfl ukxfjiq NkykA cSBS lgtfga laHkq
ikykAA

dqan banq nj xj ljhjkA Hkqt yac ifj/ku


eqfuphjkAA
r#u v#u vacqt le pjukA u[k nqfr Hkxr n;
re gjukAA
Hkqtx Hkwfr Hkw"ku f=iqjkjhA vkuuq ljn
pan Nfc gkjhAA
n0&tVk eqdqV lqjlfjr flj ypu ufyu fclkyA
uhydaB

ykoU;fuf/k

lg

ckyfc/kq

HkkyAA106AA
&*&*&
cSBs lg dkefjiq dSlsaA /kjsa ljh# lkarjlq
tSlsaAA
ikjcrh Hky vol# tkuhA xa laHkq ifga ekrq
HkokuhAA
tkfu f;k vkn# vfr dhUgkA cke Hkkx vkluq
gj nhUgkAA
cSBha flo lehi gj"kkA iw#c tUe dFkk fpr
vkAA

ifr fg; gsrq vf/kd vuqekuhA fcgfl mek


cyha f; ckuhAA
dFkk t ldy yd fgrdkjhA lb iwNu pg
lSydqekjhAA
fcLoukFk ee ukFk iqjkjhA f=Hkqou efgek
fcfnr rqEgkjhAA
pj v# vpj ukx uj nsokA ldy djfga in iadt
lsokAA
n0&Hkq lejFk lcZX; flo ldy dyk xqu
/kkeAA
tx

X;ku

cSjkX;

fuf/k

ur

dyir#

ukeAA107AA
&*&*&
ta e ij lUu lq[kjklhA tkfuv lR; efg fut
nklhAA
ra Hkq gjgq ej vX;kukA dfg j?kqukFk
dFkk fcf/k ukukAA

tklq Hkouq lqjr# rj gA lfg fd nfj tfur


nq[kq lAA
lflHkw"ku vl n; fcpkjhA gjgq ukFk ee efr
Hkze HkkjhAA
Hkq

ts

eqfu

ijekjFkcknhA

dgfga

jke

dgq cz vuknhAA
lsl lkjnk csn iqjkukA ldy djfga j?kqifr xqu
xkukAA
rqEg iqfu jke jke fnu jkrhA lknj tigq vux
vkjkrhAA
jkeq l vo/k u`ifr lqr lA dh vt vxqu
vy[kxfr dAA
n0&ta u`i ru; r cz fdfe ukfj fcjg efr
HkfjA
ns[k

pfjr

efgek

efjAA108AA
&*&*&

lqur

Hkzefr

cqf)

vfr

ta vuhg C;kid fcHkq dA dcgq cq>kb


ukFk efg lAA
vX; tkfu fjl mj tfu /kjgwA tsfg fcf/k eg feVS
lb djgwAA
eS cu nhf[k jke HkqrkA vfr Hk; fcdy u
rqEgfg lqukAA
rnfi efyu eu c/kq u vkokA l Qyq Hkyh
Hkkfr ge ikokAA
vtgw

dNq

lalm

eu

ejsA

djgq

ik

fcuom dj tjsaAA
Hkq rc efg cgq Hkkfr c/kkA ukFk l
leqf> djgq tfu /kkAA
rc dj vl fceg vc ukghaA jkedFkk ij #fp eu
ekghaAA
dggq

iquhr

jke

xqu

xkFkkA

Hkqtxjkt

Hkw"ku lqjukFkkAA
n0&canm in /kfj /kjfu fl# fcu; djm dj tfjA

cjugq

j?kqcj

fcln

tlq

Jqfr

fl)kar

fupfjAA109AA
&*&*&
tnfi tf"krk ufga vf/kdkjhA nklh eu e cpu
rqEgkjhAA
xw<+m rRo u lk/kq nqjkofgaA vkjr vf/kdkjh
tg ikofgaAA
vfr vkjfr iwNm lqjjk;kA j?kqifr dFkk dggq
dfj nk;kAA
Fke l dkju dggq fcpkjhA fuxZqu cz lxqu
ciq /kkjhAA
iqfu Hkq dggq jke vorkjkA ckypfjr iqfu
dggq mnkjkAA
dggq tFkk tkudh fcckghaA jkt rtk l nw"ku
dkghaAA
cu cfl dhUgs pfjr vikjkA dggq ukFk ftfe jkou
ekjkAA

jkt cSfB dhUgha cgq yhykA ldy dggq ladj


lq[kyhykAA
n0&cgqfj dggq d#uk;ru dhUg t vpjt jkeA
tk

lfgr

j?kqcalefu

fdfe

xous

fut

/kkeAA110AA
&*&*&
iqfu Hkq dggq l rRo c[kkuhA tsfga fcX;ku
exu eqfu X;kuhAA
Hkxfr X;ku fcX;ku fcjkxkA iqfu lc cjugq lfgr
fcHkkxkAA
vkSjm jke jgL; vusdkA dggq ukFk vfr fcey
fccsdkAA
t Hkq eSa iwNk ufg gA lm n;ky jk[kgq
tfu xAA
rqEg f=Hkqou xqj csn c[kkukA vku tho
ikoj dk tkukAA
Lu mek dS lgt lqgkA Ny fcghu lqfu flo eu
HkkAA

gj fg; jkepfjr lc vk,A se iqyd ypu ty


Nk,AA
Jhj?kqukFk :i mj vkokA ijekuan vfer lq[k
ikokAA
n0&exu /;kujl naM tqx iqfu eu ckgsj
dhUgA
j?kqifr

pfjr

egsl

rc

gjf"kr

cjuS

yhUgAA111AA
&*&*&
>wBsm lR; tkfg fcuq tkusaA ftfe Hkqtax
fcuq jtq ifgpkusaAA
tsfg tkusa tx tkb gsjkA tkxsa tFkk liu
Hkze tkAA
canm cky:i l jkewA lc flf/k lqyHk tir ftlq
ukewAA
eaxy Hkou veaxy gkjhA om l nljFk vftj
fcgkjhAA

dfj uke jkefg f=iqjkjhA gjf"k lq/kk le fxjk


mpkjhAA
/kU; /kU; fxfjjktdqekjhA rqEg leku ufga dm
midkjhAA
iwNsgq j?kqifr dFkk laxkA ldy yd tx
ikofu xaxkAA
rqEg j?kqchj pju vuqjkxhA dhUggq Lu txr
fgr ykxhAA
n0&jkeik rsa ikjcfr liusgq ro eu ekfgaA
ld

eg

lansg

Hkze

ee

fcpkj

dNq

ukfgaAA112AA
&*&*&
rnfi vladk dhfUggq lA dgr lqur lc dj fgr
gAA
ftUg gfj dFkk lquh ufga dkukA Jou ja/kz
vfgHkou lekukAA
u;ufUg lar njl ufga ns[kkA ypu ejia[k dj
ys[kkAA

rs flj dVq rqacfj lerwykA ts u uer gfj xqj in


ewykAA
ftUg gfjHkxfr n; ufga vkuhA thor lo leku
rsb kuhAA
t ufga djb jke xqu xkukA thg l nknqj thg
lekukAA
dqfyl dBj fuBqj lb NkrhA lqfu gfjpfjr u t
gj"kkrhAA
fxfjtk lqugq jke dS yhykA lqj fgr nuqt
fcegulhykAA
n0&jkedFkk lqj/ksuq le lsor lc lq[k nkfuA
lrlekt lqjyd lc d u lquS vl tkfuAA113AA
&*&*&
jkedFkk

lqanj

dj

rkjhA

lal;

fcgx

lknj

lquq

mM+kofugkjhAA
jkedFkk

dfy

fxfjjktdqekjhAA

fcVi

dqBkjhA

jke uke xqu pfjr lqgk,A tue dje vxfur Jqfr


xk,AA
tFkk vuar jke HkxokukA rFkk dFkk dhjfr
xqu ukukAA
rnfi tFkk Jqr tfl efr ejhA dfggm nsf[k hfr
vfr rjhAA
mek Lu ro lgt lqgkA lq[kn larlaer efg
HkkAA
,d ckr ufga efg lgkuhA tnfi eg cl dgsgq
HkokuhAA
rqe t dgk jke dm vkukA tsfg Jqfr xko
/kjfga eqfu /;kukAA
n0&dgfga lqufga vl v/ke uj xzls ts eg
filkpA
ik"kaMh

gfj

lkpAA114AA
&*&*&

in

fceq[k

tkufga

>wB

vX; vdfcn va/k vHkkxhA dk fc"k; eqdj eu


ykxhAA
yaiV diVh dqfVy fcls"khA liusgq larlHkk
ufga ns[khAA
dgfga rs csn vlaer ckuhA ftUg dsa lw>
ykHkq ufga gkuhAA
eqdj efyu v# u;u fcghukA jke :i ns[kfga
fdfe nhukAA
ftUg dsa vxqu u lxqu fccsdkA tYifga dfYir
cpu vusdkAA
gfjek;k cl txr HkzekghaA frUgfg dgr dNq v?
kfVr ukghaAA
ckrqy Hkwr fccl erokjsA rs ufga cyfga cpu
fcpkjsAA
ftUg r egkeg en ikukA frUg dj dgk dfjv
ufga dkukAA
l0&vl fut n; fcpkfj rtq lal; Hktq jke inA

lquq fxfjjkt dqekfj Hkze re jfc dj cpu


eeAA115AA
lxqufg vxqufg ufga dNq HksnkA xkofga
eqfu iqjku cq/k csnkAA
vxqu v#i vy[k vt tA Hkxr se cl lxqu l
gAA
t xqu jfgr lxqu lb dSlsaA tyq fge miy fcyx
ufga tSlsaAA
tklq uke Hkze frfej iraxkA rsfg fdfe dfgv
fceg laxkAA
jke lfPpnkuan fnuslkA ufga rg eg fulk
yoyslkAA
lgt dkl#i HkxokukA ufga rg iqfu fcX;ku
fcgkukAA
gj"k fc"kkn X;ku vX;kukA tho /keZ vgfefr
vfHkekukAA
jke cz C;kid tx tkukA ijekuan ijsl iqjkukAA
n0&iq#"k fl) dkl fuf/k xV ijkoj ukFkAA

j?kqdqyefu ee Lokfe lb dfg flo uk;m


ekFkAA116AA
&*&*&
fut Hkze ufga leq>fga vX;kuhA Hkq ij
eg /kjfga tM+ kuhAA
tFkk xxu ?ku iVy fugkjhA >kism ekuq
dgfga dqfcpkjhAA
fpro t ypu vaxqfy yk,A xV tqxy lfl rsfg
ds Hkk,AA
mek jke fc"kbd vl egkA uHk re /kwe /kwfj
ftfe lgkAA
fc"k; dju lqj tho lesrkA ldy ,d rsa ,d lpsrkAA
lc dj ije dkld tA jke vukfn vo/kifr lAA
txr dkL; dkld jkewA ek;k/khl X;ku xqu
/kkewAA
tklq lR;rk rsa tM ek;kA Hkkl lR; bo eg
lgk;kAA

n0&jtr lhi egq Hkkl ftfe tFkk Hkkuq dj


ckfjA
tnfi e`"kk frgq dky lb Hkze u ldb dm
VkfjAA117AA
&*&*&
,fg fcf/k tx gfj vkfJr jgA tnfi vlR; nsr nq[k
vgAA
ta liusa flj dkVS dA fcuq tkxsa u nwfj
nq[k gAA
tklq ik vl Hkze fefV tkA fxfjtk lb iky j?
kqjkAA
vkfn var dm tklq u ikokA efr vuqekfu fuxe
vl xkokAA
fcuq in pyb lqub fcuq dkukA dj fcuq dje djb
fcf/k ukukAA
vkuu jfgr ldy jl HkxhA fcuq ckuh cdrk cM+
txhAA

ruq fcuq ijl u;u fcuq ns[kkA xzgb ?kzku


fcuq ckl vls"kkAA
vfl lc Hkkfr vyfdd djuhA efgek tklq tkb
ufga cjuhAA
n0&tsfg bfe xkofg csn cq/k tkfg /kjfga
eqfu /;kuAA
lb

nljFk

lqr

Hkxr

fgr

voydhA

tklq

dlyifr

HkxokuAA118AA
&*&*&
dklha

ejr

tarq

uke

cy

djm fcldhAA
lb Hkq ej pjkpj LokehA j?kqcj lc mj
varjtkehAA
fcclgq tklq uke uj dgghaA tue vusd jfpr v?
k ngghaAA
lknj lqfeju ts uj djghaA Hko ckfjf/k xin bo
rjghaAA

jke l ijekrek HkokuhA rg Hkze vfr vfcfgr


ro ckuhAA
vl lal; vkur mj ekghaA X;ku fcjkx ldy xqu
tkghaAA
lqfu flo ds Hkze Hkatu cpukA fefV xS lc
dqrjd dS jpukAA
Hkb j?kqifr in hfr rhrhA nk#u vlaHkkouk
chrhAA
n0&iqfu iqfu Hkq in dey xfg tfj iad#g
ikfuA
cyha

fxfjtk

cpu

cj

eugq

se

jl

lkfuAA119AA
&*&*&
lfl dj le lqfu fxjk rqEgkjhA feVk eg ljnkri
HkkjhAA
rqEg iky lcq lalm gjsA jke Lo#i tkfu efg
ijsAA

ukFk

ik

vc

x;m

fc"kknkA

lq[kh

Hk;m Hkq pju lknkAA


vc efg vkifu fdadfj tkuhA tnfi lgt tM ukfj
v;kuhAA
Fke t eSa iwNk lb dggwA ta e ij lUu
Hkq vggwAA
jke cz fpue; vfcuklhA lcZ jfgr lc mj iqj
cklhAA
ukFk /kjsm ujruq dsfg gsrwA efg leq>kb
dggq c`"kdsrwAA
mek cpu lqfu ije fcuhrkA jkedFkk ij hfr
iquhrkAA
n0&fg; gj"ks dkekfj rc ladj lgt lqtku
cgq

fcf/k

mefg

lafl

ikfu/kkuAA120dAA
uokUgikjk;u]igyk foJke
eklikjk;.k] pFkk foJke

iqfu

cys

l0&lquq lqHk dFkk Hkokfu

jkepfjrekul

fceyA
dgk

HkqlqafM

c[kkfu

lquk

fcgx

uk;d

x#MAA120[kAA
l lackn mnkj tsfg fcf/k Hkk vkxsa dgcA
lqugq

jke

vorkj

pfjr

ije

lqanj

vu?

kAA120xAA
gfj xqu uke vikj dFkk :i vxfur vferA
eSa

fut

efr

vuqlkj

dgm

mek

lknj

lqugqAA120?kAA
&*&*&
lquq fxfjtk gfjpfjr lqgk,A fciqy fcln fuxekxe
xk,AA
gfj vorkj gsrq tsfg gA bnfeRFka dfg tkb u
lAA
jke vrD;Z cqf) eu ckuhA er gekj vl lqufg
l;kuhAA

rnfi lar eqfu csn iqjkukA tl dNq dgfga Loefr


vuqekukAA
rl eSa lqeqf[k lqukom rghA leqf> ijb tl
dkju eghAA
tc tc gb /kje dS gkuhA ck<fga vlqj v/ke
vfHkekuhAA
djfga vuhfr tkb ufga cjuhA lhnfga fc /ksuq
lqj /kjuhAA
rc rc Hkq /kfj fcfc/k ljhjkA gjfga ikfuf/k
lTtu ihjkAA
n0&vlqj ekfj Fkkifga lqjUg jk[kfga fut Jqfr
lsrqA
tx fcLrkjfga fcln tl jke tUe dj gsrqAA121AA
&*&*&
lb tl xkb Hkxr Hko rjghaA ikfla/kq tu fgr
ruq /kjghaAA
jke tue ds gsrq vusdkA ije fcfp= ,d rsa
,dkAA

tue ,d nqb dgm c[kkuhA lko/kku lquq lqefr


HkokuhAA
}kjiky gfj ds f; nA t; v# fct; tku lc
dAA
fc Jki rsa nwum HkkA rkel vlqj nsg frUg
ikAA
duddfliq v# gkVd ypuA txr fcfnr lqjifr en
epuAA
fct lej chj fc[;krkA /kfj cjkg ciq ,d fuikrkAA
gb ujgfj nwlj iqfu ekjkA tu gykn lqtl
fcLrkjkAA
n0&Hk, fulkpj tkb rsb egkchj cyokuA
dqaHkdju jko.k lqHkV lqj fct tx tkuAA122
A
&*&*&
eqdqr u Hk, grs HkxokukA rhfu tue f}t cpu
okukAA

,d ckj frUg ds fgr ykxhA /kjsm ljhj Hkxr


vuqjkxhAA
dL;i vfnfr rgk firq ekrkA nljFk dlY;k
fc[;krkAA
,d dyi ,fg fcf/k vorkjkA pfj= ifo= fd,
lalkjkAA
,d dyi lqj nsf[k nq[kkjsA lej tya/kj lu lc
gkjsAA
laHkq dhUg laxzke vikjkA nuqt egkcy ejb u
ekjkAA
ije lrh vlqjkf/ki ukjhA rsfg cy rkfg u ftrfga
iqjkjhAA
n0&Ny dfj Vkjsm rklq czr Hkq lqj dkjt
dhUgAA
tc

rsfga

tkusm

nhUgAA123AA
&*&*&

eje

rc

Jki

di

dfj

rklq Jki gfj nhUg ekukA drqdfuf/k iky


HkxokukAA
rgk tya/kj jkou Hk;A ju gfr jke ije in
n;AA
,d tue dj dkju ,gkA tsfg ykfx jke /kjh
ujnsgkAA
fr vorkj dFkk Hkq dsjhA lquq eqfu cjuh
dfcUg ?kusjhAA
ukjn Jki nhUg ,d ckjkA dyi ,d rsfg yfx
vorkjkAA
fxfjtk pfdr Hka lqfu ckuhA ukjn fc"uqHkxr
iqfu X;kfuAA
dkju dou Jki eqfu nhUgkA dk vijk/k jekifr
dhUgkAA
;g lax efg dggq iqjkjhA eqfu eu eg vkpjt
HkkjhAA
n0& cys fcgfl egsl rc X;kuh ew<+ u dbA

tsfg tl j?kqifr djfga tc l rl rsfg Nu


gbAA124dAA
l0&dgm jke xqu xkFk Hkj}kt lknj lqugqA
Hko Hkatu j?kqukFk Hktq rqylh rft eku
enAA124[kAA
&*&*&
fgefxfj xqgk ,d vfr ikofuA cg lehi lqjljh
lqgkofuAA
vkJe ije iquhr lqgkokA nsf[k nsofjf"k eu vfr
HkkokAA
fujf[k lSy lfj fcfiu fcHkkxkA Hk;m jekifr in
vuqjkxkAA
lqfejr gfjfg Jki xfr ck/khA lgt fcey eu ykfx
lek/khAA
eqfu xfr nsf[k lqjsl MsjkukA dkefg cfy
dhUg lekukAA
lfgr lgk; tkgq ee gsrwA pdsm gjf"k fg;
typjdsrwAA

lquklhj eu egq vfl =klkA pgr nsofjf"k ee iqj


cklkAA
ts dkeh yyqi tx ekghaA dqfVy dkd bo lcfg
MsjkghaAA
n0&lw[k gkM+ yS Hkkx lB Loku fujf[k
e`xjktA
Nhfu ysb tfu tku tM+ frfe lqjifrfg u
yktAA125AA
&*&*&
rsfg vkJefga enu tc x;A fut ek;k clar
fuje;AA
dqlqfer fcfc/k fcVi cgqjaxkA dwtfga dfdy
xqatfg Hk`axkAA
pyh

lqgkofu

f=fc/k

c;kjhA

dke

lkuq

c<+kofugkjhAA
jaHkkfnd lqjukfj uchuk A ldy vlelj dyk
chukAA

djfga xku cgq rku rjaxkA cgqfcf/k hM+fga


ikfu iraxkAA
nsf[k lgk; enu gj"kkukA dhUgsfl iqfu iap
fcf/k ukukAA
dke dyk dNq eqfufg u C;kihA fut Hk; Mjsm
euHko ikihAA
lhe fd pkfi ldb dm rklwA cM+ j[kokj jekifr
tklwAA
n0& lfgr lgk; lHkhr vfr ekfu gkfj eu eSuA
xgsfl

tkb

eqfu

pju

rc

dfg

lqfB

vkjr

cSuAA126AA
&*&*&
Hk;m u ukjn eu dNq j"kkA dfg f; cpu dke
ifjr"kkAA
ukb pju fl# vk;lq ikA x;m enu rc lfgr
lgkAA
eqfu lqlhyrk vkifu djuhA lqjifr lHkk tkb lc
cjuhAA

lqfu lc dsa eu vpjtq vkokA eqfufg lafl gfjfg


fl# ukokAA
rc ukjn xous flo ikghaA ftrk dke vgfefr eu
ekghaAA
ekj pfjr ladjfga lquk,A vfrf; tkfu egsl
fl[kk,AA
ckj ckj fcuom eqfu rghA ftfe ;g dFkk
lquk;gq eghAA
frfe tfu gfjfg lqukogq dcgwA pysgq lax
nqjk,gq rcgwAA
n0&laHkq nhUg minsl fgr ufga ukjnfg
lgkuA
Hkj}kt

drqd

lqugq

gfj

bPNk

cyokuAA127AA
&*&*&
jke dhUg pkgfga lb gA djS vU;Fkk vl
ufga dAA

laHkq cpu eqfu eu ufga Hkk,A rc fcjafp ds


yd fl/kk,AA
,d ckj djry cj chukA xkor gfj xqu xku
chukAA
Nhjfla/kq xous eqfuukFkkA tg cl Jhfuokl
JqfrekFkkAA
gjf"k feys mfB jekfudsrkA cSBs vklu fjf"kfg
lesrkAA
cys fcgfl pjkpj jk;kA cgqrs fnuu dhfUg
eqfu nk;kAA
dke pfjr ukjn lc Hkk"ksA t|fi Fke cjft
flo jk[ksAA
vfr paM j?kqifr dS ek;kA tsfg u eg vl d tx
tk;kAA
n0&:[k cnu dfj cpu e`nq cys JhHkxoku A
rqEgjs

lqfeju

ekuAA128AA
&*&*&

rsa

feVfga

eg

ekj

en

lquq eqfu eg gb eu rkdsaA X;ku fcjkx n;


ufga tkdsAA
czpjt czr jr efr/khjkA rqEgfg fd djb euHko
ihjkAA
ukjn dgsm lfgr vfHkekukA ik rqEgkfj ldy
HkxokukAA
d#ukfuf/k eu nh[k fcpkjhA mj vadqjsm xjc
r# HkkjhAA
csfx l eS Mkfjgm m[kkjhA iu gekj lsod
fgrdkjhAA
eqfu dj fgr ee drqd gA vofl mik; djfc eS
lAA
rc ukjn gfj in flj ukA pys n; vgfefr
vf/kdkAA
Jhifr fut ek;k rc sjhA lqugq dfBu djuh rsfg
dsjhAA
n0&fcjpsm ex egq uxj rsfga lr ttu
fcLrkjA

Jhfuokliqj

rsa

vf/kd

jpuk

fcfc/k

dkjAA129AA
&*&*&
clfga uxj lqanj uj ukjhA tuq cgq euflt jfr
ruq/kkjhAA
rsfga iqj clb lhyfuf/k jktkA vxfur g; x; lsu
lektkAA
lr lqjsl le fcHko fcyklkA :i rst cy uhfr
fuoklkAA
fcLoeguh rklq dqekjhA Jh fceg ftlq :iq
fugkjhAA
lb gfjek;k lc xqu [kkuhA lHkk rklq fd tkb
c[kkuhAA
djb

Lo;acj

u`ickykA

vk,

rg

vxfur

efgikykAA
eqfu drqdh uxj rsfga x;A iqjckflUg lc
iwNr Hk;AA

lqfu lc pfjr Hkwix`g vk,A dfj iwtk u`i eqfu


cSBk,AA
n0&vkfu ns[kk ukjnfg Hkwifr jktdqekfjA
dggq

ukFk

xqu

n"k

lc

,fg

ds

n;

fcpkfjAA130AA
&*&*&
nsf[k :i eqfu fcjfr fclkjhA cM+h ckj yfx jgs
fugkjhAA
yPNu rklq fcyfd HkqykusA n; gj"k ufga
xV c[kkusAA
t ,fg cjb vej lb gA lejHkwfe rsfg thr u
dAA
lsofga ldy pjkpj rkghA cjb lhyfuf/k dU;k
tkghAA
yPNu lc fcpkfj mj jk[ksA dNqd cukb Hkwi lu
Hkk"ksAA
lqrk lqyPNu dfg u`i ikghaA ukjn pys lp eu
ekghaAA

dja tkb lb tru fcpkjhA tsfg dkj efg cjS


dqekjhAA
ti ri dNq u gb rsfg dkykA gs fcf/k feyb dou
fcf/k ckykAA
n0&,fg volj pkfgv ije lHkk :i fclkyA
t fcyfd jh>S dqvfj rc esyS t;ekyAA131AA
&*&*&
gfj lu ekxa lqanjrkA gbfg tkr xg# vfr
HkkAA
ejsa fgr gfj le ufga dA ,fg volj lgk; lb
gAA
cgqfcf/k fcu; dhfUg rsfg dkykA xVsm Hkq
drqdh ikykAA
Hkq fcyfd eqfu u;u tqM+kusA gbfg dktq
fg, gj"kkusAA
vfr vkjfr dfg dFkk lqukA djgq ik dfj ggq
lgkAA

vkiu :i nsgq Hkq eghA vku Hkkfr ufga


ikoa vksghAA
tsfg fcf/k ukFk gb fgr ejkA djgq l csfx nkl
eSa rjkAA
fut ek;k cy nsf[k fclkykA fg; gfl cys
nhun;kykAA
n0&tsfg fcf/k gbfg ije fgr ukjn lqugq
rqEgkjA
lb ge djc u vku dNq cpu u e`"kk
gekjAA132AA
&*&*&
dqiFk ekx #t C;kdqy jxhA cSn u nsb lqugq
eqfu txhAA
,fg fcf/k fgr rqEgkj eSa B;A dfg vl varjfgr
Hkq Hk;AA
ek;k fccl Hk, eqfu ew<+kA leq>h ufga gfj
fxjk fuxw<+kAA

xous rqjr rgk fjf"kjkA tgk Lo;acj Hkwfe


cukAA
fut fut vklu cSBs jktkA cgq cuko dfj lfgr
lektkAA
eqfu eu gj"k :i vfr ejsaA efg rft vkufg
cfjfg u HkjsaAA
eqfu fgr dkju ikfu/kkukA nhUg dq:i u tkb
c[kkukAA
l pfj= yf[k dkgq u ikokA ukjn tkfu lcfga flj
ukokAA
n0&jgs rgk nqb # xu rs tkufga lc
HksmA
fccs"k

ns[kr

fQjfga

ije

drqdh

rsmAA133AA
&*&*&
tsfga lekt caBs eqfu tkA n; :i vgfefr
vf/kdkAA

rg cSB egsl xu nA fccs"k xfr y[kb u


dAA
djfga dwfV ukjnfg lqukA uhfd nhfUg gfj
lqanjrkAA
jh>fg jktdqvfj Nfc ns[khA bUgfg cfjfg gfj
tkfu fcls"khAA
eqfufg eg eu gkFk ijk,A glfga laHkq xu
vfr lpq ik,AA
tnfi lqufga eqfu vVifV ckuhA leqf> u ijb
cqf) Hkze lkuhAA
dkgq

y[kk

pfjr

fcls"kkA

l:i

u`idU;k ns[kkAA
edZV cnu Hk;adj nsghA ns[kr n; /k Hkk
rsghAA
n0&l[kha lax yS dqvfj rc pfy tuq jktejkyA
ns[kr fQjb eghi lc dj ljt t;ekyAA134AA
&*&*&

tsfg fnfl cSBs ukjn QwyhA l fnfl rsfga u


fcydh HkwyhAA
iqfu iqfu eqfu mdlfga vdqykghaA nsf[k nlk
gj xu eqldkghaAA
/kfj u`iruq rg x;m ikykA dqvfj gjf"k
esysm t;ekykAA
nqyfgfu yS xs yfPNfuoklkA u`ilekt lc Hk;m
fujklkAA
eqfu vfr fcdy eg efr ukBhA efu fxfj x
NwfV tuq xkBhAA
rc gj xu cys eqlqdkA fut eq[k eqdqj
fcydgq tkAA
vl dfg nm Hkkxs Hk; HkkjhA cnu nh[k
eqfu ckfj fugkjhAA
cs"kq fcyfd /k vfr ck<+kA frUgfg ljki
nhUg vfr xk<+kAA
n0&ggq fulkpj tkb rqEg diVh ikih nmA

glsgq gefg l ysgq Qy cgqfj glsgq eqfu


dmAA135AA
&*&*&
iqfu ty nh[k :i fut ikokA rnfi n; lar"k u
vkokAA
Qjdr v/kj di eu ekghaA linh pys deykifr
ikghaAA
nsgm Jki fd efjgm tkA txr ej migkl
djkAA
chpfga iaFk feys nuqtkjhA lax jek lb
jktdqekjhAA
cys e/kqj cpu lqjlkaA eqfu dg pys fcdy
dh ukaAA
lqur cpu mitk vfr /kkA ek;k cl u jgk eu
c/kkAA
ij laink ldgq ufga ns[khA rqEgjsa bfj"kk diV
fcls"khAA

eFkr fla/kq #fg cjk;gqA lqjUg sjh fc"k


iku djk;gqAA
n0&vlqj lqjk fc"k ladjfg vkiq jek efu pk#A
LokjFk

lk/kd

dqfVy

rqEg

lnk

diV

C;ogk#AA136AA
&*&*&
ije Lora= u flj ij dA Hkkob eufg djgq rqEg
lAA
Hkysfg ean eansfg Hky djgwA fcle; gj"k u
fg; dNq /kjgwAA
Mgfd Mgfd ifjpsgq lc dkgwA vfr vlad eu lnk
mNkgwAA
dje lqHkklqHk rqEgfg u ck/kkA vc yfx
rqEgfg u dkgw lk/kkAA
Hkys Hkou vc ck;u nhUgkA ikogqxs Qy vkiu
dhUgkAA
capsgq efg tofu /kfj nsgkA lb ruq /kjgq Jki
ee ,gkAA

dfi vkfr rqEg dhfUg gekjhA dfjgfga dhl


lgk; rqEgkjhAA
ee vidkj dhUg rqEg HkkjhA ukjh fcjg rqEg
gc nq[kkjhAA
n0&Jki lhl /kjh gjf"k fg; Hkq cgq fcurh
dhfUgA
fut

ek;k

dS

cyrk

djf"k

ikfuf/k

yhUfgAA137AA
&*&*&
tc gfj ek;k nwfj fuokjhA ufga rg jek u
jktdqekjhAA
rc eqfu vfr lHkhr gfj pjukA xgs ikfg urkjfr
gjukAA
e`"kk gm ee Jki ikykA ee bPNk dg
nhun;kykAA
eSa nqcZpu dgs cgqrsjsA dg eqfu iki
fefVfga fdfe esjsAA

tigq tkb ladj lr ukekA gbfg n; rqjar


fcJkekAA
dm ufga flo leku f; ejsaA vfl ijrhfr rtgq
tfu HkjsaAA
tsfg ij ik u djfga iqjkjhA l u iko eqfu Hkxfr
gekjhAA
vl mj /kfj efg fcpjgq tkA vc u rqEgfg ek;k
fuvjkAA
n0&cgqfcf/k eqfufg cf/k Hkq rc Hk,
varj/kkuAA
lR;yd ukjn pys djr jke xqu xkuAA138AA
&*&*&
gj xu eqfufg tkr iFk ns[khA fcxr eg eu gj"k
fcls"khAA
vfr lHkhr ukjn ifga vk,A xfg in vkjr cpu
lquk,AA
gj xu ge u fc eqfujk;kA cM+ vijk/k dhUg
Qy ik;kAA

Jki

vuqxzg

djgq

ikykA

cys

ukjn

nhun;kykAA
fuflpj tkb ggq rqEg nA cSHko fciqy rst
cy gAA
Hkqtcy fcLo ftrc rqEg tfgvkA /kfjgfga fc"uq
euqt ruq rfgvkA
lej eju gfj gkFk rqEgkjkA gbggq eqdqr u
iqfu lalkjkAA
pys tqxy eqfu in flj ukA Hk, fulkpj dkyfg
ikAA
n0&,d dyi ,fg gsrq Hkq yhUg euqt vorkjA
lqj

jatu

lTtu

lq[kn

gfj

Hkatu

Hkqfc

HkkjAA139AA
&*&*&
,fg fcf/k tue dje gfj dsjsA lqanj lq[kn
fcfp= ?kusjsAA
dyi

dyi

fr

Hkq

ukukfcf/k djghaAA

vorjghaA

pk#

pfjr

rc rc dFkk equhlUg xkA ije iquhr ca/k


cukAA
fcfc/k lax vuwi c[kkusA djfga u lqfu vkpjtq
l;kusAA
gfj vuar gfjdFkk vuarkA dgfga lqufga
cgqfcf/k lc larkAA
jkepa ds pfjr lqgk,A dyi dfV yfx tkfga u
xk,AA
;g lax eSa dgk HkokuhA gfjek;k egfga
eqfu X;kuhAA
Hkq drqdh ur fgrdkjhAAlsor lqyHk ldy
nq[k gkjhAA
l0&lqj uj eqfu dm ukfga tsfg u eg ek;k
cyAA
vl

fcpkfj

eu

ekfga

Hkftv

egkek;k

ifrfgAA140AA
vij gsrq lquq lSydqekjhA dgm fcfp= dFkk
fcLrkjhAA

tsfg dkju vt vxqu v:ikA cz Hk;m dlyiqj


HkwikAA
t Hkq fcfiu fQjr rqEg ns[kkA ca/kq lesr
/kjsa eqfucs"kkAA
tklq pfjr voyfd HkokuhA lrh ljhj jfggq
cjkuhAA
vtgq u Nk;k feVfr rqEgkjhA rklq pfjr lquq
Hkze #t gkjhAA
yhyk

dhfUg

rsfga

vorkjkA

lc

dfggm efr vuqlkjkAA


Hkj}kt lqfu ladj ckuhA ldqfp lse mek
eqldkuhAA
yxs cgqfj cjus c`"kdsrwA l vorkj Hk;m tsfg
gsrwAA
n0&l eSa rqEg lu dgm lcq lquq equhl eu
ykAA
jke

dFkk

dfy

lqgkbAA141AA

ey

gjfu

eaxy

djfu

&*&*&
Lok;aHkw euq v# lr:ikA ftUg rsa HkS
ujl`f"V vuwikAA
naifr /kje vkpju uhdkA vtgq xko Jqfr ftUg
dS yhdkAA
u`i mkkuikn lqr rklwA /kzqo gfj Hkxr
Hk;m lqr tklwAA
y?kq lqr uke f;czr rkghA csn iqjku lalfg
tkghAA
nsogwfr iqfu rklq dqekjhA t eqfu dnZe dS
f; ukjhAA
vkfnnso Hkq nhun;kykA tBj /kjsm tsfga
dfiy ikykAA
lka[; lkL= ftUg xV c[kkukA ro fcpkj fuiqu
HkxokukAA
rsfga euq jkt dhUg cgq dkykA Hkq vk;lq lc
fcf/k frikykAA
l0&gb u fc"k; fcjkx Hkou clr Hkk pFkiuA

n; cgqr nq[k ykx tue x;m gfjHkxfr


fcuqAA142AA
cjcl jkt lqrfg rc nhUgkA ukfj lesr xou cu
dhUgkAA
rhjFk cj uSfe"k fc[;krkA vfr iquhr lk/kd flf/k
nkrkAA
clfga rgk eqfu fl) lektkA rg fg; gjf"k pysm
euq jktkAA
iaFk tkr lgfga efr/khjkA X;ku Hkxfr tuq
/kjsa ljhjkAA
igqps tkb /ksuqefr rhjkA gjf"k ugkus fujey
uhjkAA
vk, feyu fl) eqfu X;kuhA /kje /kqja/kj u`ifjf"k
tkuhAA
tg tg rhjFk jgs lqgk,A eqfuUg ldy lknj
djok,AA
l ljhj eqfuiV ifj/kkukA lr lekt fur lqufga
iqjkuk A

n0&}knl vPNj ea= iqfu tifga lfgr vuqjkxA


cklqnso in iad#g naifr eu vfr ykxAA143AA
&*&*&
djfga vgkj lkd Qy dankA lqfejfga cz
lfPpnkuankAA
iqfu gfj gsrq dju ri ykxsA ckfj v/kkj ewy Qy
R;kxsAA
mj vfHkyk"k fuajarj gA nsf[kv u;u ije
Hkq lAA
vxqu v[kaM vuar vuknhA tsfg fparfga
ijekjFkcknhAA
usfr usfr tsfg csn fu:ikA futkuan fu#ikf/k
vuwikAA
laHkq fcjafp fc"uq HkxokukA mitfga tklq
val rsa ukukAA
,slsm Hkq lsod cl vgA Hkxr gsrq yhykruq
xgAA

ta ;g cpu lR; Jqfr Hkk"kkA r gekj iwftfg


vfHkyk"kkAA
n0&,fg fcf/k chrs cj"k "kV lgl ckfj vkgkjA
lacr lIr lgL= iqfu jgs lehj v/kkjAA144AA
&*&*&
cj"k lgl nl R;kxsm lA Bk<+s jgs ,d in
nAA
fcf/k gfj ri nsf[k vikjkA euq lehi vk, cgq
ckjkAA
ekxgq cj cgq Hkkfr yHkk,A ije /khj ufga
pyfga pyk,AA
vfLFkek= gb jgs ljhjkA rnfi eukx eufga
ufga ihjkAA
Hkq lcZX; nkl fut tkuhA xfr vuU; rkil u`i
jkuhAA
ekxq ekxq c# HkS uHk ckuhA ije xHkhj
ike`r lkuhAA

e`rd ftvkofu fxjk lqgkA Jcu ja/kz gb mj tc


vkAA
gz"Viq"V ru Hk, lqgk,A ekugq vcfga Hkou
rs vk,AA
n0&Jou lq/kk le cpu lqfu iqyd QqfYyr
xkrA
cys euq dfj naMor se u n; lekrAA145AA
&*&*&
lquq lsod lqjr# lqj/ksuqA fcf/k gfj gj cafnr
in jsuwAA
lsor lqyHk ldy lq[k nk;dA uriky lpjkpj
uk;dAA
ta vukFk fgr ge ij usgwA r lUu gb ;g
cj nsgwAA
t l:i cl flo eu ekghaA tsfg dkju eqfu tru
djkghaAA
t HkqlqafM eu ekul galkA lxqu vxqu tsfg
fuxe lalkAA

ns[kfga ge l :i Hkfj ypuA ik djgq urkjfr


epuAA
naifr cpu ije f; ykxsA eqnqy fcuhr se jl
ikxsAA
Hkxr cNy Hkq ikfu/kkukA fcLockl xVs
HkxokukAA
n0&uhy lj#g uhy efu uhy uhj/kj L;keA
yktfga

ru

lHkk

fujf[k

dfV

dfV

lr

dkeAA146AA
&*&*&
ljn e;ad cnu Nfc lhaokA pk# diy fpcqd nj
xzhokAA
v/kj v#u jn lqanj uklkA fc/kq dj fudj fcfuand
gklkAA
uo vcqat vacd Nfc uhdhA fprofu yfyr
Hkkorh th dhAA
HkqdqfV eut pki Nfc gkjhA fryd yykV iVy
nqfrdkjhAA

dqaMy edj eqdqV flj HkzktkA dqfVy dsl tuq


e/kqi lektkAA
mj JhcRl #fpj cuekykA ifnd gkj Hkw"ku
efutkykAA
dsgfj da/kj pk# tusmA ckgq fcHkw"ku lqanj
rsAA
dfj dj lfjl lqHkx HkqtnaMkA dfV fu"kax dj lj
dnaMkAA
n0&rfMr fcfuand ihr iV mnj js[k cj rhfuAA
ukfHk eugj

ysfr

tuq tequ

Hkoj

Nfc

NhfuAA147AA
&*&*&
in jktho cjfu ufg tkghaA eqfu eu e/kqi clfga
tsUg ekghaAA
cke

Hkkx

lHkfr

vuqdwykA

vkfnlfDr

Nfcfuf/k txewykAA
tklq val mitfga xqu[kkuhA vxfur yfPN mek
czkuhAA

Hk`dqfV fcykl tklq tx gA jke cke fnfl lhrk


lAA
Nfcleq gfj :i fcydhA ,dVd jgs u;u iV
jdhAA
fprofga lknj :i vuwikA r`fIr u ekufga euq
lr:ikAA
gj"k fccl ru nlk HkqykuhA ijs naM bo xfg in
ikuhAA
flj

ijls

Hkq

fut

dj

datkA

rqjr

mBk,

d#ukiqatkAA
n0&cys ikfu/kku iqfu vfr lUu efg tkfuA
ekxgq

cj

tb

Hkko

eu

egknkfu

vuqekfuAA148AA
&*&*&
lqfu Hkq cpu tfj tqx ikuhA /kfj /khjtq cyh
e`nq ckuhAA
ukFk nsf[k in dey rqEgkjsA vc iwjs lc dke
gekjsAA

,d ykylk cfM+ mj ekghA lqxe vxe dfg tkr l


ukghaAA
rqEgfg nsr vfr lqxe xlkaA vxe ykx efg
fut iukaAA
tFkk nfj fccq/kr# ikA cgq laifr ekxr
ldqpkAA
rklq Hkkm tku ufga lA rFkk n; ee lal;
gAA
l rqEg tkugq varjtkehA iqjogq ej eujFk
LokehAA
ldqp fcgkb ekxq u`i efgA ejsa ufga vns;
dNq rghAA
n0&nkfu

fljefu

ikfuf/k

ukFk

dgm lfrHkkmAA
pkgm

rqEgfg

nqjkmAA149AA
&*&*&

leku

lqr

Hkq

lu

dou

nsf[k

hfr

lqfu

cpu

veysA

,oeLrq

d#ukfuf/k cysAA
vkiq lfjl [kta dg tkA u`i ro ru; gc eSa
vkAA
lr:ifg fcyfd dj tjsaA nsfc ekxq c# t #fp
rjsAA
t c# ukFk prqj u`i ekxkA lb iky efg vfr
f; ykxkAA
Hkq ijarq lqfB gfr f<BkA tnfi Hkxr fgr
rqEgfg lgkAA
rqEg czkfn tud tx LokehA cz ldy mj
varjtkehAA
vl leq>r eu lal; gA dgk t Hkq oku iqfu
lAA
ts fut Hkxr ukFk ro vgghaA t lq[k ikofga t
xfr ygghaAA
n0&lb lq[k lb xfr lb Hkxfr lb fut pju
lusgqAA

lb fccsd lb jgfu Hkq gefg ik dfj


nsgqAA150AA
&*&*&
lqfu e`nq xw<+ #fpj cj jpukA ikfla/kq
cys e`nq cpukAA
t dNq #fp rqEgsj eu ekghaA eSa l nhUg
lc lal; ukghaAA
ekrq fccsd vykSfdd rjsaA dcgq u fefVfg
vuqxzg ejsa A
cafn pju euq dgsm cgjhA voj ,d fcufr Hkq
ejhAA
lqr fc"kbd ro in jfr gA efg cM+ ew<+
dgS fdu dAA
efu fcuq Qfu ftfe ty fcuq ehukA ee thou
frfe rqEgfg v/khukAA
vl c# ekfx pju xfg jgsA ,oeLrq d#ukfuf/k
dgsAA

vc rqEg ee vuqlklu ekuhA clgq tkb lqjifr


jt/kkuhAA
l0&rg dfj Hkx fclky rkr x, dNq dky iqfuA
gbggq vo/k Hkqvky rc eSa gc rqEgkj
lqrAA151AA
bPNke; ujcs"k lokjsaA gbgm xV fudsr
rqEgkjsAA
valUg lfgr nsg /kfj rkrkA dfjgm pfjr Hkxr
lq[knkrkAA
ts lqfu lknj uj cM+HkkxhA Hko rfjgfga eerk
en R;kxhAA
vkfnlfDr tsfga tx mitk;kA lm vorfjfg efj ;g
ek;kAA
iqjmc eSa vfHkyk"k rqEgkjkA lR; lR; iu lR;
gekjkAA
iqfu iqfu vl dfg ikfu/kkukA varj/kku Hk,
HkxokukAA

naifr mj /kfj Hkxr ikykA rsfga vkJe fuols


dNq dkykAA
le; ikb ruq rft vu;klkA tkb dhUg vejkofr
cklkAA
n0&;g

bfrgkl

iquhr

vfr

mefg

dgh

c`"kdsrqA
Hkj}kt lquq vij iqfu jke tue dj gsrqAA152AA
eklikjk;.k]ikpok foJke
&*&*&
lquq eqfu dFkk iquhr iqjkuhA t fxfjtk fr
laHkq c[kkuhAA
fcLo fcfnr ,d dSd; nslwA lR;dsrq rg clb
ujslwAA
/kje /kqja/kj uhfr fu/kkukA rst rki lhy
cyokukAA
rsfg dsa Hk, tqxy lqr chjkA lc xqu /kke egk
ju/khjkAA

jkt /kuh t tsB lqr vkghA uke rkiHkkuq vl


rkghAA
vij lqrfg vfjenZu ukekA Hkqtcy vrqy vpy
laxzkekAA
Hkkbfg Hkkbfg ije lehrhA ldy n"k Ny cjftr
hrhAA
tsBs lqrfg jkt u`i nhUgkA gfj fgr vkiq xou cu
dhUgkAA
n0&tc rkijfc Hk;m u`i fQjh ngk nslA
tk

iky

vfr

csnfcf/k

drgq

ugha

v?k

yslAA153AA
&*&*&
u`i fgrdkjd lfpo l;kukA uke /kje#fp lq
lekukAA
lfpo

l;ku

ca/kq

cychjkA

vkiq

rkiiqat

ju/khjkAA
lsu lax prqjax vikjkA vfer lqHkV lc lej
tq>kjkAA

lsu fcyfd jkm gj"kkukA v# ckts xgxgs


fulkukAA
fct; gsrq dVd cukA lqfnu lkf/k u`i pysm
ctkAA
tg rg ijha vusd yjkaA thrs ldy Hkwi
cfjvkAA
lIr nhi Hkqtcy cl dhUgsA yS yS naM NkfM+
u`i nhUgsaAA
ldy vofu eaMy rsfg dkykA ,d rkiHkkuq
efgikykAA
n0&Locl fcLo dfj ckgqcy fut iqj dhUg
cslqA
vjFk

/kje

dkekfn

lq[k

lsob

le;

ujslqAA154AA
&*&*&
Hkwi rkiHkkuq cy ikA dke/ksuq HkS
Hkwfe lqgkAA

lc nq[k cjftr tk lq[kkjhA /kjelhy lqanj uj


ukjhAA
lfpo /kje#fp gfj in hrhA u`i fgr gsrq fl[ko
fur uhrhAA
xqj lqj lar firj efgnsokA djb lnk u`i lc dS
lsokAA
Hkwi /kje ts csn c[kkusA ldy djb lknj lq[k
ekusAA
fnu fr nsg fcfc/k fcf/k nkukA lqugq lkL= cj
csn iqjkukAA
ukuk ckiha dwi rM+kxkA lqeu ckfVdk lqanj
ckxkAA
fcHkou lqjHkou lqgk,A lc rhjFkUg fcfp=
cuk,AA
n0&tg yfx dgs iqjku Jqfr ,d ,d lc tkxA
ckj lgL= lgL= u`i fd, lfgr vuqjkxAA155AA
&*&*&

n; u dNq Qy vuqla/kkukA Hkwi fccsdh ije


lqtkukAA
djb ts /kje dje eu ckuhA cklqnso vfiZr u`i
X;kuhAA
pf<+ cj ckft ckj ,d jktkA e`x;k dj lc lkft
lektkAA
fca/;kpy xHkhj cu x;A e`x iquhr cgq ekjr
Hk;AA
fQjr fcfiu u`i nh[k cjkgwA tuq cu nqjsm lflfg
xzfl jkgwAA
cM+

fc/kq

ufg

lekr

eq[k

ekghaA

eugq /kcl mfxyr ukghaAA


dy djky nlu Nfc xkA ruq fclky ihoj
vf/kdkAA
?kq#?kqjkr g; vkj ik,A pfdr fcydr dku
mBk,AA
n0&uhy egh/kj fl[kj le nsf[k fclky cjkgqA

pifj pysm g; lqVqfd u`i gkfd u gb


fuckgqAA156AA
&*&*&
vkor nsf[k vf/kd jo ckthA pysm cjkg e#r xfr
HkkthAA
rqjr dhUg u`i lj la/kkukA efg fefy x;m fcydr
ckukAA
rfd rfd rhj eghl pykokA dfj Ny lqvj ljhj
cpkokAA
xVr nqjr tkb e`x HkkxkA fjl cl Hkwi pysm
lax ykxkAA
x;m nwfj ?ku xgu cjkgwA tg ukfgu xt ckft
fuckgwAA
vfr vdsy cu fciqy dyslwA rnfi u e`x ex rtb
ujslwAA
dy fcyfd Hkwi cM+ /khjkA Hkkfx iSB
fxfjxqgk xHkhjkAA

vxe nsf[k u`i vfr ifNrkA fQjsm egkcu ijsm


HkqykAA
n0&[ksn f[kUu Nqf)r r`f"kr jktk ckft lesrA
[ktr

C;kdqy

lfjr

lj

ty

fcuq

Hk;m

vpsrAA157AA
&*&*&
fQjr fcfiu vkJe ,d ns[kkA rg cl u`ifr diV
eqfucs"kkAA
tklq nsl u`i yhUg NM+kA lej lsu rft x;m
ijkAA
le;

rkiHkkuq

dj

tkuhA

vkiu

vfr

vle;

vuqekuhAA
x;m u x`g eu cgqr xykuhA feyk u jktfg u`i
vfHkekuhAA
fjl mj ekfj jad ftfe jktkA fcfiu clb rkil dsa
lktkAA
rklq lehi xou u`i dhUgkA ;g rkijfc rsfga rc
phUgkAA

jkm r`f"kr ufga l ifgpkukA nsf[k lqcs"k


egkeqfu tkukAA
mrfj rqjx rsa dhUg ukekA ije prqj u dgsm
fut ukekAA
n0 Hkwifr r`f"kr fcyfd rsfga ljc# nhUg
ns[kkbA
eTtu iku lesr g; dhUg u`ifr gj"kkbAA158AA
&*&*&
xS Je ldy lq[kh u`i Hk;A fut vkJe rkil yS
x;AA
vklu nhUg vLr jfc tkuhA iqfu rkil cysm
e`nq ckuhAA
d rqEg dl cu fQjgq vdsysaA lqanj tqck tho
ijgsysaAA
pcfrZ ds yPNu rjsaA ns[kr n;k ykfx vfr
ejsaAA
uke rkiHkkuq vouhlkA rklq lfpo eSa lqugq
equhlkAA

fQjr vgsjsa ijsm HkqykA cMsa+ Hkkx


ns[km in vkAA
ge dg nqyZHk njl rqEgkjkA tkur ga dNq
Hky gfugkjkAA
dg eqfu rkr Hk;m vf/k;kjkA ttu lkfj ux#
rqEgkjkAA
n0& fulk ?kj xEHkhj cu iaFk u lqugq
lqtkuA
clgq

vktq

vl

tkfu

rqEg

tk,gq

gr

fcgkuAA159dAA
rqylh tfl HkorC;rk rSlh feyb lgkbA
vkiquq

vkob

rkfg

ifga

rkfg

rgk

yS

tkbAA159[kAA
&*&*&
Hkysfga ukFk vk;lq /kfj lhlkA ckf/k rqjx r#
cSB eghlkAA
u`i cgq Hkkfr lalsm rkghA pju cafn fut
HkkX; ljkghAA

iqfu cys e`nq fxjk lqgkA tkfu firk Hkq


djm f<BkAA
efg eqful lqr lsod tkuhA ukFk uke fut dggq
c[kkuhAA
rsfg u tku u`i u`ifg l tkukA Hkwi lqgzn l
diV l;kukAA
cSjh iqfu N=h iqfu jktkA Ny cy dhUg pgb
fut dktkAA
leqf> jktlq[k nqf[kr vjkrhA vok vuy bo
lqyxb NkrhAA
ljy cpu u`i ds lqfu dkukA c;j lHkkfj n;
gj"kkukAA
n0&diV cfj ckuh e`nqy cysm tqxqfr
lesrA
uke

gekj

fHk[kkfj

fudsfrAA160AA
&*&*&

vc

fu/kZu

jfgr

dg u`i ts fcX;ku fu/kkukA rqEg lkfj[ks xfyr


vfHkekukAA
lnk jgfg viui nqjk,A lc fcf/k dqly dqcs"k
cuk,AA
rsfg rsa dgfg lar Jqfr VsjsaA ije vfdapu f;
gfj dsjsaAA
rqEg le v/ku fHk[kkfj vxsgkA gr fcjafp flofg
lansgkAA
tfl lfl ro pju uekehA e ij ik dfjv vc
LokehAA
lgt hfr Hkwifr dS ns[khA vkiq fc"k; fcLokl
fcls"khAA
lc dkj jktfg viukA cysm vf/kd lusg
tukAA
lquq lfrHkkm dgm efgikykA bgk clr chrs
cgq dkykAA
n0&vc yfx efg u feysm dm eSa u
tukom dkgqA

ydekU;rk

vuy

le

dj

ri

dkuu

nkgqAA161dAA
l0&rqylh nsf[k lqcs"kq Hkwyfga ew<+ u
prqj ujA
lqanj

dsfdfg

is[kq

cpu

lq/kk

le

vlu

vfgAA161[k
&*&*&
rkrsa xqiqr jgm tx ekghaA gfj rft fdefi
;tu ukghaAA
Hkq tkur lc fcufga tuk,A dggq dofu flf/k
yd fj>k,AA
rqEg lqfp lqefr ije f; ejsaA hfr rhfr efg
ij rjsaAA
vc ta rkr nqjkom rghA nk#u n"k ?kVb
vfr eghAA
ftfe ftfe rkilq dFkb mnklkA frfe frfe u`ifg
mit fcLoklkAA

ns[kk Locl deZ eu ckuhA rc cyk rkil


cx/;kuhAA
uke gekj ,druq HkkA lqfu u`i cysm iqfu
fl# ukAA
dggq uke dj vjFk c[kkuhA efg lsod vfr vkiu
tkuhAA
n0&vkfnl`f"V mith tcfga rc mrifr HkS efjA
uke

,druq

gsrq

rsfg

nsg

/kjh

cgfjAA162AA
&*&*&
tfu vkp#t djgq eu ekghaA lqr ri rsa nqyZHk
dNq ukghaAA
ricy rsa tx l`tb fc/kkrkA ricy fc"uq Hk,
ifj=krkAA
ricy laHkq djfga la?kkjkA ri rsa vxe u dNq
lalkjkAA
Hk;m u`ifg lqfu vfr vuqjkxkA dFkk iqjkru
dgS l ykxkAA

dje /kje

bfrgkl

vusdkA djb fu:iu

fcjfr

fccsdkAA
mnHko ikyu y; dgkuhA dgsfl vfer vkpjt
c[kkuhAA
lqfu efgi rkil cl Hk;A vkiu uke dgr rc y;AA
dg rkil u`i tkum rghA dhUgsgq diV ykx
Hky eghAA
l0&lquq eghl vfl uhfr tg rg uke u dgfga
u`iA
efg rfg ij vfr hfr lb prqjrk fcpkfj
roAA163AA
uke rqEgkj rki fnuslkA lR;dsrq ro firk
ujslkAA
xqj lkn lc tkfuv jktkA dfgv u vkiu tkfu
vdktkAA
nsf[k rkr ro lgt lq/kkA hfr rhfr uhfr
fuiqukAA

mift ifj eerk eu ejsaA dgm dFkk fut iwNs


rjsaAA
vc lUu eSa lal; ukghaA ekxq t Hkwi Hkko
eu ekghaAA
lqfu lqcpu Hkwifr gj"kkukA xfg in fcu;
dhfUg fcf/k ukukAA
ikfla/kq eqfu njlu rjsaA pkfj inkjFk djry
ejsaAA
Hkqfg rFkkfi lUu fcydhA ekfx vxe cj
gm vldhAA
n0&tjk eju nq[k jfgr ruq lej ftrS tfu dmA
,dN= fjiqghu efg jkt dyi lr gmAA164AA
&*&*&
dg rkil u`i ,slsb gA dkju ,d dfBu lquq
lAA
dkym rqv in ukbfg lhlkA ,d fcdqy NkfM+
eghlkAA

ricy fc lnk cfjvkjkA frUg ds di u dm


j[kokjkAA
ta fcUg lc djgq ujslkA r rqv cl fcf/k
fc"uq egslkAA
py u czdqy lu cfjvkA lR; dgm nm
Hkqtk mBkAA
fc Jki fcuq lquq efgikykA rj ukl ufg
dousgq dkykAA
gj"ksm jkm cpu lqfu rklwA ukFk u gb ej
vc uklwAA
ro lkn Hkq ikfu/kkukA e dgq lcZ dky
dY;kukAA
n0&,oeLrq dfg diVeqfu cyk dqfVy cgfjA
feyc gekj Hkqykc fut dggq r gefg u
[kfjAA165AA
&*&*&
rkrsa eSa rfg cjtm jktkA dgsa dFkk ro ije
vdktkAA

NBsa Jou ;g ijr dgkuhA ukl rqEgkj lR; ee


ckuhAA
;g

xVsa

vFkok

f}tJkikA

ukl

rj

lquq

HkkuqrkikAA
vku mik; fu/ku ro ukghaA ta gfj gj difga
eu ekghaAA
lR; ukFk in xfg u`i Hkk"kkA f}t xqj di dggq
d jk[kkAA
jk[kb xqj ta di fc/kkrkA xqj fcj/k ufga
dm tx =krkAA
ta u pyc ge dgs rqEgkjsaA gm ukl ufga
lp gekjsaAA
,dfga Mj Mjir eu ejkA Hkq efgnso Jki vfr ?
kjkAA
n0&gfga fc cl dou fcf/k dggq ik dfj
lmA
rqEg

rft

nhun;ky

ns[km dmAA166AA

fut

fgrw

&*&*&
lquq u`i fcfc/k tru tx ekghaA d"Vlk/; iqfu
gfga fd ukghaAA
vgb ,d vfr lqxe mikA rgk ijarq ,d
dfBukAA
ee vk/khu tqxqfr u`i lA ej tkc ro uxj u
gAA
vktq yxsa v# tc rsa Hk;A dkgw ds x`g
xzke u x;AA
ta u tkm ro gb vdktwA cuk vkb vleatl
vktwAA
lqfu eghl cysm e`nq ckuhA ukFk fuxe vfl
uhfr c[kkuhAA
cM+s lusg y?kqUg ij djghaA fxfj fut fljfu lnk
r`u /kjghaAA
tyf/k vxk/k efy cg QsuwA larr /kjfu /kjr flj
jsuwAA
n0& vl dfg xgs ujsl in Lokeh ggq ikyA

efg

ykfx

nq[k

lfgv

Hkq

lTtu

nhun;kyAA167AA
&*&*&
tkfu u`ifg vkiu vk/khukA cyk rkil diV
chukAA
lR; dgm Hkwifr lquq rghA tx ukfgu
nqyZHk dNq eghAA
vofl dkt eSa dfjgm rjkA eu ru cpu Hkxr
rSa ejkAA
tx tqxqfr ri ea= HkkA Qyb rcfga tc dfjv
nqjkAA
ta ujsl eSa dja jlA rqEg i#lgq efg
tku u dAA
vUu l tb tb Hktu djA lb lb ro vk;lq
vuqljAA
iqfu frUg ds x`g tsob tA ro cl gb Hkwi
lquq lAA

tkb mik; jpgq u`i ,gwA lacr Hkfj ladyi


djsgwAA
n0&fur uwru f}t lgl lr cjsgq lfgr ifjokjA
eSa

rqEgjs

ladyi

yfx

fnufga

djfc

tsoukjAA168AA
&*&*&
,fg fcf/k Hkwi d"V vfr FkjsaA gbgfga ldy
fc cl rjsaAA
dfjgfga fc ge e[k lsokA rsfga lax lgtsfga
cl nsokAA
vkSj ,d rfg dg y[kkA eSa ,fg cs"k u
vkmc dkAA
rqEgjs mijfgr dgq jk;kA gfj vkuc eSa dfj
fut ek;kAA
ricy rsfg dfj vkiq lekukA jf[kgm bgk cj"k
ijokukAA
eSa /kfj rklq cs"kq lquq jktkA lc fcf/k rj
lokjc dktkAA

xS fufl cgqr l;u vc dhtsA efg rfg Hkwi


HksaV fnu rhtsAA
eSa ricy rfg rqjx lesrkA igqpsgm lorfg
fudsrkAA
n0&eSa vkmc lb cs"kq /kfj ifgpkusgq rc
efgA
tc

,dkar

cykb

lc

dFkk

lqukoa

rfgAA169AA
&*&*&
l;u dhUg u`i vk;lq ekuhA vklu tkb cSB
NyX;kuhAA
Jfer Hkwi fuk vfr vkA l fdfe lo lp
vf/kdkAA
dkydsrq fuflpj rg vkokA tsfga lwdj gb
u`ifg HkqykokAA
ije fe= rkil u`i dsjkA tkub l vfr diV ?
kusjkAA

rsfg ds lr lqr v# nl HkkA [ky vfr vt; nso


nq[knkAA
Fkefg Hkwi lej lc ekjsA fc lar lqj nsf[k
nq[kkjsAA
rsfga [ky ikfNy c;# lHkjkA rkil u`i fefy ea=
fcpkjkAA
tsfga fjiq N; lb jpsUfg mikA Hkkoh cl u
tku dNq jkAA
n0&fjiq rstlh vdsy vfi y?kq dfj xfuv u
rkgqA
vtgq

nsr

nq[k

jfc

lflfg

flj

volsf"kr

jkgqAA170AA
&*&*&
rkil u`i fut l[kfg fugkjhA gjf"k feysm mfB
Hk;m lq[kkjhAA
fe=fg dfg lc dFkk lqukA tkrq/kku cyk lq[k
ikAA

vc lk/ksm fjiq lqugq ujslkA ta rqEg dhUg


ej minslkAA
ifjgfj lp jggq rqEg lA fcuq vkS"k/k
fcvkf/k fcf/k [kAA
dqy lesr fjiq ewy cgkA pFksa fnol feyc
eSa vkAA
rkil

u`ifg

cgqr

ifjr"khA

pyk

egkdiVh

vfrj"khAA
Hkkuqrkifg ckft lesrkA igqpk,fl Nu ek>
fudsrkAA
u`ifg ukfj ifga l;u djkA g;x`g ck/ksfl ckft
cukAA
n0&jktk ds mijfgrfg gfj yS x;m cgfjA
yS jk[ksfl fxfj [kg egq ek;k dfj efr
HkfjAA171AA
&*&*&
vkiq fcjfp mijfgr :ikA ijsm tkb rsfg lst
vuwikAA

tkxsm u`i vuHk, fcgkukA nsf[k Hkou vfr


vpjtq ekukAA
eqfu efgek eu egq vuqekuhA mBsm
xofga tsfga tku u jkuhAA
dkuu x;m ckft pf<+ rsghaA iqj uj ukfj u
tkusm dsghaAA
x, tke tqx Hkwifr vkokA ?kj ?kj mRlo ckt
c/kkokAA
mijfgrfg ns[k tc jktkA pfdr fcyfd lqfefj lb
dktkAA
tqx le u`ifg x, fnu rhuhA diVh eqfu in jg efr
yhuhAA
le; tkfu mijfgr vkokA u`ifg ers lc dfg
leq>kokAA
n0&u`i gj"ksm ifgpkfu xq# Hkze cl jgk u
psrA
cjs rqjr lr lgl cj fc dqVqac lesrAA172AA
&*&*&

mijfgr tsoukj cukA Njl pkfj fcf/k tfl Jqfr


xkAA
ek;ke; rsfga dhUg jlA fcatu cgq xfu ldb u
dAA
fcfc/k e`xUg dj vkfe"k jk/kkA rsfg egq fc
eklq [ky lk/kkAA
Hktu dgq lc fc cyk,A in i[kkfj lknj
cSBk,AA
i#lu tcfga ykx efgikykA HkS vdklckuh rsfg
dkykAA
fcc`an mfB mfB x`g tkgwA gS cfM+ gkfu
vUu tfu [kkgwAA
Hk;m jla Hkwlqj eklwA lc f}t mBs ekfu
fcLoklwAA
Hkwi fcdy efr eg HkqykuhA Hkkoh cl u
vko eq[k ckuhAA
n0&cys fc ldi rc ufga dNq dhUg fcpkjA

tkb

fulkpj

ggq

u`i

ew<+

lfgr

ifjokjAA173AA
&*&*&
N=ca/kq rSa fc cykA ?kkyS fy, lfgr
leqnkAA
Loj

jk[kk

/kje

gekjkA

tSgfl

rSa

lesr

ifjokjkAA
lacr e/; ukl ro gA tynkrk u jfgfg dqy
dAA
u`i lqfu Jki fcdy vfr =klkA HkS cgfj cj fxjk
vdklkAA
fcgq Jki fcpkfj u nhUgkA ufga vijk/k Hkwi
dNq dhUgkAA
pfdr

fc

lc

lqfu

uHkckuhA

Hkwi

x;m

tg Hktu [kkuhAA
rg u vlu ufga fc lqvkjkA fQjsm jkm eu lp
vikjkAA

lc lax efglqjUg lqukA =flr ijsm vouha


vdqykAA
n0&Hkwifr Hkkoh feVb ufga tnfi u nw"ku
rjA
fd, vU;Fkk gb ufga fcJki vfr ?kjAA174AA
&*&*&
vl dfg lc efgnso fl/kk,A lekpkj iqjyxUg
ik,AA
lpfga nw"ku nSofg nsghaA fcpjr gal dkx
fd; tsghaAA
mijfgrfg Hkou igqpkA vlqj rkilfg [kcfj
tukAA
rsfga [ky tg rg i= iBk,A lft lft lsu Hkwi
lc /kk,AA
?ksjsUfg uxj fulku ctkA fcfc/k Hkkfr fur
g yjkAA
tw>s ldy lqHkV dfj djuhA ca/kq lesr ijsm
u`i /kjuhAA

lR;dsrq dqy dm ufga ckpkA fcJki fdfe


gb vlkpkAA
fjiq ftfr lc u`i uxj clkA fut iqj xous t; tlq
ikAA
n0&Hkj}kt lquq tkfg tc gb fc/kkrk ckeA
/kwfj

es#le

tud

te

rkfg

C;kyle

nkeAAA175AA
&*&*&
dky ikb eqfu lquq lb jktkA Hk;m fulkpj lfgr
lektkAA
nl flj rkfg chl HkqtnaMkA jkou uke chj
cfjcaMkAA
Hkwi

vuqt

vfjenZu

ukekA

Hk;m

dqaHkdju cy/kkekAA
lfpo t jgk /kje#fp tklwA Hk;m fcek= ca/kq
y?kq rklwAA
uke fcHkh"ku tsfg tx tkukA fc"uqHkxr
fcX;ku fu/kkukAA

jgs ts lqr lsod u`i dsjsA Hk, fulkpj ?kj ?


kusjsAA
dke:i [ky ftul vusdkA dqfVy Hk;adj fcxr
fccsdkAA
ik jfgr fgald lc ikihA cjfu u tkfga fcLo
ifjrkihAA
n0&mits tnfi iqyLR;dqy ikou vey vuwiA
rnfi eghlqj Jki cl Hk, ldy v?k:iAA176AA
&*&*&
dhUg fcfc/k ri rhfugq HkkA ije mxz ufga
cjfu l tkAA
x;m fudV ri nsf[k fc/kkrkA ekxgq cj lUu
eSa rkrkAA
dfj fcurh in xfg nllhlkA cysm cpu lqugq
txnhlkAA
ge dkgw ds ejfga u ekjsaA ckuj euqt tkfr
nqb ckjsaAA

,oeLrq rqEg cM+ ri dhUgkA eSa czk fefy


rsfg cj nhUgkAA
iqfu Hkq dqaHkdju ifga x;A rsfg fcyfd
eu fcle; Hk;AA
ta ,fga [ky fur djc vgk:A gbfg lc mtkfj
lalk:AA
lkjn sfj rklq efr QsjhA ekxsfl uhn ekl "kV
dsjhAA
n0&x, fcHkh"ku ikl iqfu dgsm iq= cj
ekxqA
rsfga

ekxsm

Hkxoar

in

dey

vey

vuqjkxqAA177AA
&*&*&
frUfg nsb cj cz fl/kk,A gjf"kr rs vius x`g
vk,AA
e; ruqtk eannfj ukekA ije lqanjh ukfj
yykekAA

lb

e;

nhfUg

jkoufg

vkuhA

gbfg

tkrq/kkuifr tkuhAA
gjf"kr Hk;m ukfj Hkfy ikA iqfu nm ca/kq
fcvkgsfl tkAA
fxfj f=dwV ,d fla/kq e>kjhA fcf/k fufeZr
nqxZe vfr HkkjhAA
lb e; nkuo cgqfj lokjkA dud jfpr efuHkou
vikjkAA
Hkxkofr

tfl

vfgdqy

cklkA

vejkofr

tfl

lfuoklkAA
frUg rsa vf/kd jE; vfr cadkA tx fc[;kr uke
rsfg yadkAA
n0&[kka fla/kq xHkhj vfr pkfjgq fnfl fQfj
vkoA
dud

dV

efu

[kfpr

n`<+

cjfu

cukoAA178dAA
gfjsfjr tsfga dyi tb tkrq/kkuifr gbA

tkb

lwj

rkih

vrqycy

ny

lesr

cl

lbAA178[kAA
&*&*&
jgs rgk fuflpj HkV HkkjsA rs lc lqjUg lej la?
kkjsAA
vc rg jgfga l ds sjsA jPNd dfV tPNifr
dsjsAA
nleq[k drgq [kcfj vfl ikA lsu lkft x<+ ?
ksjsfl tkAA
nsf[k fcdV HkV cfM+ dVdkA tPN tho yS x,
ijkAA
fQfj lc uxj nlkuu ns[kkA x;m lp lq[k Hk;m
fcls"kkAA
lqanj lgt vxe vuqekuhA dhfUg rgk jkou
jt/kkuhAA
tsfg tl tx ckfV x`g nhUgsA lq[kh ldy jtuhpj
dhUgsAA

,d ckj dqcsj ij /kkokA iq"id tku thfr yS


vkokAA
n0&drqdgha dSykl iqfu yhUgsfl tkb
mBkbA
eugq rfy fut ckgqcy pyk cgqr lq[k
ikbAA179AA
&*&*&
lq[k laifr lqr lsu lgkA t; rki cy cqf)
cM+kAA
fur uwru lc ck<+r tkA ftfe frykHk yHk
vf/kdkAA
vfrcy dqaHkdju vl HkzkrkA tsfg dgq ufga
frHkV tx tkrkAA
djb iku lob "kV eklkA tkxr gb frgq iqj
=klkAA
ta fnu fr vgkj dj lA fcLo csfx lc piV
gAA

lej /khj ufga tkb c[kkukA rsfg le vfer chj


cyokukAA
ckfjnukn tsB lqr rklwA HkV egq Fke yhd
tx tklwAA
tsfg u gb ju lueq[k dA lqjiqj furfga ijkou
gAA
n0&dqeq[k vdaiu dqfyljn /kwedsrq vfrdk;A
,d ,d tx thfr ld ,sls lqHkV fudk;AA180AA
&*&*&
dke:i tkufga lc ek;kA liusgq ftUg dsa /kje u
nk;kAA
nleq[k cSB lHkk ,d ckjkA nsf[k vfer vkiu
ifjokjkAA
lqr lewg tu ifjtu ukrhA xuS d ikj fulkpj
tkrhAA
lsu fcyfd lgt vfHkekuhA cyk cpu /k en
lkuhAA

lqugq ldy jtuhpj twFkkA gejs cSjh fccq/k


c:FkkAA
rs lueq[k ufga djgh yjkA nsf[k lcy fjiq
tkfga ijkAA
rsUg dj eju ,d fcf/k gA dgm cq>kb
lqugq vc lAA
f}tHktu e[k ge ljk/kkAAlc dS tkb djgq
rqEg ck/kkAA
n0&Nq/kk Nhu cyghu lqj lgtsfga fefygfga
vkbA
rc ekfjgm fd NkfM+gm Hkyh Hkkfr
viukbAA181AA
&*&*&
es?kukn dgq iqfu gdjkokA nhUgha fl[k
cyq c;# c<+kokAA
ts lqj lej /khj cyokukA ftUg dsa yfjcs dj
vfHkekukAA

frUgfg thfr ju vkuslq ck/khA mfB lqr firq


vuqlklu dk/khAA
,fg fcf/k lcgh vX;k nhUghA vkiquq pysm
xnk dj yhUghAA
pyr nlkuu Myfr vouhA xtZr xHkZ L=ofga
lqj jouhAA
jkou vkor lqusm ldgkA nsoUg rds es# fxfj
[kgkAA
fnxikyUg ds yd lqgk,A lwus ldy nlkuu
ik,AA
iqfu iqfu fla?kukn dfj HkkjhA nsb nsorUg
xkfj ipkjhAA
ju en ek fQjb tx /kkokA frHkV [ktr
drgq u ikokAA
jfc lfl iou c#u /ku/kkjhA vfxfu dky te lc
vf/kdkjhAA
fdauj fl) euqt lqj ukxkA gfB lcgh ds iaFkfga
ykxkAA

czl`f"V tg yfx ruq/kkjhA nleq[k clcrhZ uj


ukjhAA
vk;lq djfga ldy Hk;HkhrkA uofga vkb fur pju
fcuhrkAA
n0&Hkqtcy fcLo cL; dfj jk[ksfl dm u
lqra=A
eaMyhd

efu

jkou

jkt

djb

fut

ea=AA182[kAA
nso tPN xa/koZ uj fdauj ukx dqekfjA
thfr

cjha

fut

ckgqcy

cgq

lqanj

cj

ukfjAA182[kAA
&*&*&
bathr lu t dNq dgsA l lc tuq ifgysfga
dfj jgsAA
Fkefga ftUg dgq vk;lq nhUgkA frUg dj pfjr
lqugq t dhUgkAA
ns[kr

Hkhe:i

ifjrkihAA

lc

ikihA

fuflpj

fudj

nso

djfg mio vlqj fudk;kA ukuk :i /kjfga dfj


ek;kAA
tsfg fcf/k gb /keZ fueZwykA l lc djfga csn
frdwykAA
tsfga tsfga nsl /ksuq f}t ikofgaA uxj
xkm iqj vkfx yxkofgaAA
lqHk vkpju drgq ufga gA nso fc xq#
eku u dAA
ufga gfjHkxfr tX; ri X;kukA liusgq lqfuv u
csn iqjkukAA
Na0&ti tx fcjkxk ri e[k Hkkxk Jou lqub
nllhlkA
vkiquq mfB /kkob jgS u ikob /kfj lc ?kkyb
[khlkAA
vl Hkz"V vpkjk Hkk lalkjk /keZ lqfuv ufg
dkukA
rsfg cgqfcf/k =klb nsl fudklb t dg csn
iqjkukAA

l0&cjfu u tkb vuhfr ?kj fulkpj t djfgaA


fgalk

ij

vfr

hfr

frUg

ds

ikifg

dofu

fefrAA183AA
eklikjk;.k] NBk foJke
ck<+s [ky cgq pj tqvkjkA ts yaiV ij/ku
ijnkjkAA
ekufga ekrq firk ufga nsokA lk/kqUg lu
djokofga lsokAA
ftUg ds ;g vkpju HkokuhA rs tkusgq fuflpj lc
kuhAA
vfrl; nsf[k /keZ dS XykuhA ije lHkhr /kjk
vdqykuhAA
fxfj lfj fla/kq Hkkj ufga eghA tl efg x#v ,d
ijghAA
ldy /keZ ns[kb fcijhrkA dfg u ldb jkou Hk;
HkhrkAA
/ksuq :i /kfj n; fcpkjhA x rgk tg lqj eqfu
>kjhAA

fut larki lquk,fl jA dkgw rsa dNq dkt u


gAA
Na0&lqj eqfu xa/kckZ fefy dfj lckZ xs fcjafp
ds ydkA
lx xruq/kkjh Hkwfe fcpkjh ije fcdy Hk;
ldkAA
czk lc tkuk eu vuqekuk ej dNw u clkA
tk dfj rSa nklh l vfcuklh gejsm rj lgkAA
l0&/kjfu /kjfg eu /khj dg fcjafp gfjin lqfe#A
tkur

tu

dh

ihj

Hkq

Hkaftfg

nk#u

fcifrAA184AA
cSBs lqj lc djfga fcpkjkA dg ikbv Hkq dfjv
iqdkjkAA
iqj cSdqaB tku dg dA dm dg i;fuf/k cl
Hkq lAA
tkds n; Hkxfr tfl hfrA Hkq rg xV lnk
rsfga jhrhAA

rsfg lekt fxfjtk eSa jgsA volj ikb cpu ,d


dgsAA
gfj C;kid lcZ= lekukA se rsa xV gfga
eSa tkukAA
nsl dky fnfl fcfnflgq ekghaA dggq l
dgk tgk Hkq ukghaAA
vx txe; lc jfgr fcjkxhA se rsa Hkq xVb
ftfe vkxhAA
ej cpu lc ds eu ekukA lk/kq lk/kq dfj cz
c[kkukAA
n0&lqfu fcjafp eu gj"k ru iqyfd u;u cg uhjA
vLrqfr djr tfj dj lko/kku efr/khjAA185AA
&*&*&
Na0&t;

t;

lqjuk;d

tu

lq[knk;d

uriky

HkxoarkA
x f}t fgrdkjh t; vlqjkjh fl/kqalqrk f;
darkAA

ikyu lqj /kjuh vn~Hkqr djuh eje u tkub


dA
t lgt ikyk nhun;kyk djm vuqxzg lAA
t; t; vfcuklh lc ?kV cklh C;kid ijekuankA
vfcxr

xrhra

pfjr

iquhra

ek;kjfgr

vuqjkxh

fcxreg

eqdqankAA
tsfg

ykfx

fcjkxh

vfr

eqfuc`ankA
fufl

cklj

/;kofga

xqu

xu

xkofga

t;fr

lfPpnkuankAA
tsfga l`f"V mik f=fc/k cuk lax lgk; u
nwtkA
l djm v?kkjh fpar gekjh tkfuv Hkxfr u
iwtkAA
t Hko Hk; Hkatu eqfu eu jatu xatu fcifr
c:FkkA
eu cp e ckuh NkfM+ l;kuh lju ldy lqj
twFkkAA

lkjn Jqfr ls"kk fj"k; vls"kk tk dgq dm ufg


tkukA
tsfg

nhu

fivkjs

csn

iqdkjs

om

JhHkxokukAA
Hko ckfjf/k eanj lc fcf/k lqanj xqueafnj
lq[kiqatkA
eqfu fl) ldy lqj ije Hk;krqj uer ukFk in
datkAA
n0&tkfu lHk; lqjHkwfe lqfu cpu lesr lusgA
xxufxjk xaHkhj Hkb gjfu ld lansgAA186AA
&*&*&
tfu Mjigq eqfu fl) lqjslkA rqEgfg ykfx
/kfjgm uj cslkAA
valUg lfgr euqt vorkjkA ysgm fnudj cal
mnkjkAA
dL;i vfnfr egkri dhUgkA frUg dgq eSa iwjc
cj nhUgkAA

rs nljFk dlY;k :ikA dlyiqjha xV uj


HkwikAA
frUg ds x`g vorfjgm tkA j?kqdqy fryd l
pkfjm HkkAA
ukjn cpu lR; lc dfjgmA ije lfDr lesr
vorfjgmAA
gfjgm ldy Hkwfe x#vkA fuHkZ; ggq nso
leqnkAA
xxu czckuh lquh dkukA rqjr fQjs lqj n;
tqM+kukAA
rc czk /kjfufg leq>kokA vHk; Hk Hkjl ft;
vkokAA
n0&fut ydfg fcjafp xs nsoUg bgb fl[kkbA
ckuj

ruq

/kfj

/kfj

efg

gfj

in

lsogq

tkbAA187AA
&*&*&
x, nso lc fut fut /kkekA Hkwfe lfgr eu
dgq fcJkek A

t dNq vk;lq czk nhUgkA gj"ks nso fcyac


u dhUgkAA
cupj nsg /kfj fNfr ekghaA vrqfyr cy rki
frUg ikghaAA
fxfj r# u[k vk;q/k lc chjkA gfj ekjx fprofga
efr/khjkAA
fxfj dkuu tg rg Hkfj iwjhA jgs fut fut vuhd
jfp :jhAA
;g lc #fpj pfjr eSa Hkk"kkA vc l lqugq t
chpfga jk[kkAA
vo/kiqjha j?kqdqyefu jkA csn fcfnr rsfg
nljFk ukAA
/kje /kqja/kj xqufuf/k X;kuhA n; Hkxfr efr
lkjxikuhAA
n0&dlY;kfn ukfj f; lc vkpju iquhrA
ifr

vuqdwy

fcuhrAA188AA
&*&*&

se

n`<+

gfj

in

dey

,d ckj Hkwifr eu ekghaA HkS xykfu ejsa


lqr ukghaAA
xqj x`g x;m rqjr efgikykA pju ykfx dfj fcu;
fclkykAA
fut nq[k lq[k lc xqjfg lquk;mA dfg cfl"B
cgqfcf/k leq>k;mAA
/kjgq /khj gbgfga lqr pkjhA f=Hkqou fcfnr
Hkxr Hk; gkjhAA
l`axh fjf"kfg cfl"B cykokA iq=dke lqHk tX;
djkokAA
Hkxfr lfgr eqfu vkgqfr nhUgsaA xVs vfxfu
p: dj yhUgsaAA
t cfl"B dNq n; fcpkjkA ldy dktq Hkk fl)
rqEgkjkAA
;g gfc ckfV nsgq u`i tkA tFkk tx tsfg
Hkkx cukAA
n0&rc vn`L; Hk, ikod ldy lHkfg leq>kbAA
ijekuan exu u`i gj"k u n; lekbAA189AA

&*&*&
rcfga

jk;

f;

ukfj

cykaA

dlY;kfn

rgk pfy vkAA


v/kZ Hkkx dlY;kfg nhUgkA mHk; Hkkx
vk/ks dj dhUgkAA
dSds dg u`i l n;A jg~; l mHk; Hkkx
iqfu Hk;AA
dlY;k dSds gkFk /kfjA nhUg lqfe=fg eu
lUu dfjAA
,fg fcf/k xHkZlfgr lc ukjhA Hka n; gjf"kr
lq[k HkkjhAA
tk fnu rsa gfj xHkZfga vk,A ldy yd lq[k
laifr Nk,AA
eafnj eg lc jktfga jkuhA lHkk lhy rst dh
[kkuhaAA
lq[k tqr dNqd dky pfy x;A tsfga Hkq xV
l volj Hk;AA
n0&tx yxu xzg ckj frfFk ldy Hk, vuqdwyA

pj v# vpj g"kZtqr jke tue lq[kewyAA190AA


&*&*&
ueh frfFk e/kq ekl iquhrkA lqdy iPN
vfHkftr gfjhrkAA
e/;fnol vfr lhr u ?kkekA ikou dky yd
fcJkekAA
lhry ean lqjfHk cg ckA gjf"kr lqj laru eu
pkAA
cu dqlqfer fxfjxu efuvkjkA L=ofga ldy
lfjrke`r/kkjkAA
l volj fcjafp tc tkukA pys ldy lqj lkft
fcekukAA
xxu fcey ldqy lqj twFkkA xkofga xqu
xa/kcZ c:FkkAA
cj"kfga

lqeu

lqvatfy

lkthA

xgxfg

xxu

nqanqHkh ckthAA
vLrqfr

djfga

ukx

eqfu

ykofga fut fut lsokAA

nsokA

cgqfcf/k

n0&lqj lewg fcurh dfj igqps fut fut /kkeA


txfuokl Hkq xVs vf[ky yd fcJkeAA191AA
&*&*&
Na0&Hk,

xV

ikyk

nhun;kyk

dlY;k

fgrdkjhA
gjf"kr egrkjh eqfu eu gkjh vn~Hkqr :i
fcpkjhAA
ypu vfHkjkek ruq ?kuL;kek fut vk;q/k Hkqt
pkjhA
Hkw"ku

cuekyk

u;u

fclkyk

lHkkfla/kq

[kjkjhAA
dg nqb dj tjh vLrqfr rjh dsfg fcf/k dja
vuarkA
ek;k

xqu

X;kukrhr

vekuk

csn

iqjku

HkuarkAA
d#uk lq[k lkxj lc xqu vkxj tsfg xkofga Jqfr
larkA

l ee fgr ykxh tu vuqjkxh Hk;m xV


JhdarkAA
czkaM fudk;k fufeZr ek;k je je fr csn
dgSA
ee mj l cklh ;g migklh lqur /khj ifr fFkj u
jgSAA
mitk tc X;kuk Hkq eqldkuk pfjr cgqr fcf/k
dhUg pgSA
dfg dFkk lqgk ekrq cq>k tsfg dkj lqr
se ygSAA
ekrk iqfu cyh l efr Myh rtgq rkr ;g :ikA
dhtS fllqyhyk vfr f;lhyk ;g lq[k ije vuwikAA
lqfu

cpu

lqtkuk

jnu

Bkuk

gb

ckyd

lqjHkwikA
;g pfjr ts xkofga gfjin ikofga rs u ijfga
HkodwikAA
n0&fc /ksuq lqj lar fgr yhUg euqt vorkjA

fut

bPNk

fufeZr

ruq

ek;k

xqu

ikjAA192AA
&*&*&
lqfu fllq #nu ije f; ckuhA laHkze pfy vk lc
jkuhAA
gjf"kr tg rg /kka nklhA vkun exu ldy
iqjcklhAA
nljFk iq=tUe lqfu dkukA ekugq czkuan
lekukAA
ije se eu iqyd ljhjkA pkgr mBr djr efr
/khjkAA
tkdj uke lqur lqHk gA ejsa x`g vkok
Hkq lAA
ijekuan iwfj eu jktkA dgk cykb ctkogq
cktkAA
xqj cfl"B dg x;m gdkjkA vk, f}tu lfgr
u`i}kjkAA

vuqie ckyd ns[ksUfg tkA :i jkfl xqu dfg u


fljkAA
n0&uanheq[k ljk/k dfj tkrdje lc dhUgA
gkVd

/ksuq

clu

efu

u`i

fcUg

dg nhUgAA193AA
&*&*&
/ot irkd rju iqj NkokA dfg u tkb tsfg Hkkfr
cukokAA
lqeuc`f"V vdkl rsa gA czkuan exu lc
yAA
c`an c`an fefy pyha yxkA lgt laxkj fd,
mfB /kkAA
dud dyl eaxy /kfj FkkjkA xkor iSBfga Hkwi
nqvkjkAA
dfj vkjfr usoNkofj djghaA ckj ckj fllq pjufUg
ijghaAA
ekx/k lwr cafnxu xk;dA ikou xqu xkofga j?
kquk;dAA

lcZl nku nhUg lc dkgwA tsfga ikok jk[kk


ufga rkgwAA
e`xen

panu

dqadqe

dhpkA

eph

ldy

chfFkUg fcp chpkAA


n0&x`g x`g ckt c/kko lqHk xVs lq"kek
danA
gj"koar lc tg rg uxj ukfj uj c`anAA194AA
&*&*&
dSd;lqrk lqfe=k nA lqanj lqr tuer HkSa
vksAA
og lq[k laifr le; lektkA dfg u ldb lkjn
vfgjktkAA
vo/kiqjh lgb ,fg HkkrhA Hkqfg feyu vk
tuq jkrhAA
nsf[k Hkkuw tuq eu ldqpkuhA rnfi cuh la/;k
vuqekuhAA
vxj /kwi cgq tuq vf/kvkjhA mM+b vchj
eugq v#ukjhAA

eafnj efu lewg tuq rkjkA u`i x`g dyl l banq


mnkjkAA
Hkou csn/kqfu vfr e`nq ckuhA tuq [kx
ew[kj le; tuq lkuhAA
drqd nsf[k irax HkqykukA ,d ekl rsb tkr
u tkukAA
n0&ekl fnol dj fnol Hkk eje u tkub dbA
jFk

lesr

jfc

Fkkdsm

fulk

dou

fcf/k

gbAA195AA
&*&*&
;g jgL; dkgw ufga tkukA fnu efu pys djr
xquxkukAA
nsf[k egRlo lqj eqfu ukxkA pys Hkou cjur
fut HkkxkAA
vkSjm ,d dgm fut pjhA lquq fxfjtk vfr
n`<+ efr rjhAA
dkd HkqlqafM lax ge nA euqt:i tkub ufga
dAA

ijekuan se lq[k QwysA chfFkUg fQjfga exu


eu HkwysAA
;g lqHk pfjr tku iS lA ik jke dS tkij
gAA
rsfg volj t tsfg fcf/k vkokA nhUg Hkwi t
tsfg eu HkkokAA
xt

jFk

rqjx

gse

ghjkA

nhUgs

u`i

ukukfcf/k phjkAA
n0&eu lar"ks lcfUg ds tg rg nsfg vlhlA
ldy ru; fpj thogq rqyflnkl ds lAA196AA
&*&*&
dNqd fnol chrs ,fg HkkrhA tkr u tkfuv fnu
v# jkrhAA
ukedju dj vol# tkuhA Hkwi cfy iB, eqfu
X;kuhAA
dfj iwtk Hkwifr vl Hkk"kkA /kfjv uke t eqfu
xqfu jk[kkAA

bUg ds uke vusd vuwikA eSa u`i dgc Loefr


vuq:ikAA
t vkuan fla/kq lq[kjklhA lhdj rsa =Syd
lqiklhAA
l lq[k /kke jke vl ukekA vf[ky yd nk;d
fcJkekAA
fcLo Hkju i"ku dj tA rkdj uke Hkjr vl
gAA
tkds lqfeju rsa fjiq uklkA uke l=qgu csn
dklkAA
n0&yPNu /kke jke f; ldy txr vk/kkjA
xq#

cfl"V

rsfg

jk[kk

yfNeu

uke

mnkjAA197AA
&*&*&
/kjs uke xqj n; fcpkjhA csn rRo u`i ro lqr
pkjhAA
eqfu /ku tu ljcl flo kukA cky dsfy jl rsfga
lq[k ekukAA

ckjsfg rs fut fgr ifr tkuhA yfNeu jke pju jfr


ekuhAA
Hkjr l=qgu nwum HkkA Hkq lsod tfl hfr
cM+kAA
L;ke xj lqanj nm tjhA fuj[kfga Nfc tuuha
r`u rjhAA
pkfjm lhy :i xqu /kkekA rnfi vf/kd lq[klkxj
jkekAA
n; vuqxzg banq dklkA lwpr fdju eugj
gklkAA
dcgq mNax dcgq cj iyukA ekrq nqykjb
dfg f; yyukAA
n0&C;kid cz fujatu fuxZqu fcxr fcunA
l vt se Hkxfr cl dlY;k ds xnAA198AA
&*&*&
dke dfV Nfc L;ke ljhjkA uhy dat ckfjn
xaHkhjkAA

v#u pju idat u[k trhA dey nyfUg cSBs tuq


erhAA
js[k dqfyl /ot vadql lgsA uwiqj /kqfu lqfu
eqfu eu egsAA
dfV fdafduh mnj =; js[kkA ukfHk xHkhj tku
tsfga ns[kkAA
Hkqt fclky Hkw"ku tqr HkwjhA fg; gfj u[k
vfr lHkk :jhAA
mj efugkj ifnd dh lHkkA fc pju ns[kr eu
yHkkAA
dacq daB vfr fpcqd lqgkA vkuu vfer enu
Nfc NkAA
nqb nqb nlu v/kj v#ukjsA uklk fryd d cjuS
ikjsAA
lqanj Jou lqpk# diykA vfr f; e/kqj rrjs
cykAA
fpDdu dp dqafpr xHkqvkjsA cgq dkj jfp
ekrq lokjsAA

ihr >xqfyvk ruq ifgjkA tkuq ikfu fcpjfu


efg HkkAA
:i ldfga ufga dfg Jqfr ls"kkA l tkub
liusgq tsfg ns[kkAA
n0&lq[k lang egij X;ku fxjk xrhrA
naifr ije se cl dj fllqpfjr iquhrAA199AA
&*&*&
,fg fcf/k jke txr firq ekrkA dlyiqj ckflUg
lq[knkrkAA
ftUg j?kqukFk pju jfr ekuhA frUg dh ;g xfr
xV HkokuhAA
j?kqifr fceq[k tru dj djhA dou ldb Hko
ca/ku NjhAA
tho pjkpj cl dS jk[ksA l ek;k Hkq la Hk;
Hkk[ksAA
Hk`dqfV fcykl upkob rkghA vl Hkq NkfM+
Hkftv dgq dkghAA

eu e cpu NkfM+ prqjkA Hktr ik dfjgfga


j?kqjkAA
,fg

fcf/k

fllqfcun

Hkq

dhUgkA

ldy

uxjckflUg lq[k nhUgkAA


yS mNax dcgqd gyjkoSA dcgq ikyusa ?
kkfy >qykoSAA
n0&se exu dlY;k fufl fnu tkr u tkuA
lqr lusg cl ekrk ckypfjr dj xkuAA200AA
&*&*&
,d

ckj

tuuha

vUgok,A

dfj

flaxkj

iyuk i<+k,AA
fut dqy b"Vnso HkxokukA iwtk gsrq dhUg
vLukukAA
dfj iwtk uScs| p<+kokA vkiq x tg ikd
cukokAA
cgqfj ekrq rgok pfy vkA Hktu djr ns[k lqr
tkAA

xS tuuh fllq ifga Hk;HkhrkA ns[kk cky


rgk iqfu lwrkAA
cgqfj vkb ns[kk lqr lA n; dai eu /khj u
gAA
bgk mgk nqb ckyd ns[kkA efrHkze ej fd
vku fcls"kkAA
nsf[k jke tuuh vdqykuhA Hkq gfl nhUg
e/kqj eqlqdkuhAA
n0&ns[kjkok ekrfg fut vqr #i v[kaMA
je je fr ykxs dfV dfV czaMAA 201AA
&*&*&
vxfur jfc lfl flo prqjkuuA cgq fxfj lfjr fla/kq
efg dkuuAA
dky deZ xqu X;ku lqHkkA lm ns[kk t
lquk u dkAA
ns[kh ek;k lc fcf/k xk<+hA vfr lHkhr tjsa
dj Bk<+hAA

ns[kk tho upkob tkghA ns[kh Hkxfr t Njb


rkghAA
ru iqyfdr eq[k cpu u vkokA u;u ewfn pjufu
fl# ukokAA
fcle;oar

nsf[k

egrkjhA

Hk,

cgqfj

fllq:i

[kjkjhAA
vLrqfr dfj u tkb Hk; ekukA txr firk eSa lqr
dfj tkukAA
gfj tufu cgqfcf/k leq>kA ;g tfu drgq dgfl
lquq ekAA
n0&ckj ckj dlY;k fcu; djb dj tfjAA
vc tfu dcgw C;kiS Hkq efg ek;k rfjAA
202AA
&*&*&
ckypfjr gfj cgqfcf/k dhUgkA vfr vuan nklUg
dg nhUgkAA
dNqd dky chrsa lc HkkA cM+s Hk, ifjtu
lq[knkAA

pwM+kdju dhUg xq# tkA fcUg iqfu


nfNuk cgq ikAA
ije

eugj

pfjr

vikjkA

djr

fQjr

pkfjm

lqdqekjkAA
eu e cpu vxpj tA nljFk vftj fcpj Hkq
lAA
Hktu djr cy tc jktkA ufga vkor rft cky
lektkAA
dlY;k tc cyu tkA Bqeqdq Bqeqdq Hkq
pyfga ijkAA
fuxe usfr flo var u ikokA rkfg /kjS tuuh
gfB /kkokAA
/kwjl /kwfj Hkjsa ruq vk,A Hkwifr fcgfl xn
cSBk,AA
n0&Hktu djr piy fpr br mr vol# ikbA
Hkkft

pys

fdydr

yiVkbAA203AA
&*&*&

eq[k

nf/k

vksnu

ckypfjr vfr ljy lqgk,A lkjn ls"k laHkq Jqfr


xk,AA
ftUg dj eu bUg lu ufga jkrkA rs tu cafpr fd,
fc/kkrkAA
Hk, dqekj tcfga lc HkzkrkA nhUg tus xq#
firq ekrkAA
xqjx`g x, i<+u j?kqjkA vyi dky fc|k lc
vkAA
tkdh lgt Lokl Jqfr pkjhA l gfj i<+ ;g drqd
HkkjhAA
fc|k fcu; fuiqu xqu lhykA [ksyfga [ksy ldy
u`iyhykAA
djry cku /kuq"k vfr lgkA ns[kr :i pjkpj
egkAA
ftUg chfFkUg fcgjfga lc HkkA Fkfdr gfga
lc yx yqxkAA
n0& dlyiqj cklh uj ukfj c`) v# ckyA
kugq rs f; ykxr lc dgq jke ikyAA204AA

&*&*&
ca/kq l[kk lax ysfga cykA cu e`x;k fur
[ksyfga tkAA
ikou e`x ekjfga ft; tkuhA fnu fr u`ifg
ns[kkofga vkuhAA
ts e`x jke cku ds ekjsA rs ruq rft lqjyd
fl/kkjsAA
vuqt l[kk lx Hktu djghaA ekrq firk vX;k
vuqljghaAA
tsfg fcf/k lq[kh gfga iqj yxkA djfga
ikfuf/k lb latxkAA
csn iqjku lqufga eu ykA vkiq dgfga
vuqtUg leq>kAA
krdky mfB dS j?kqukFkkA ekrq firk xq#
ukofga ekFkkAA
vk;lq ekfx djfga iqj dktkA nsf[k pfjr gj"kb
eu jktkAA
n0&C;kid vdy vuhg vt fuxZqu uke u :iA

Hkxr gsrq ukuk fcf/k djr pfj= vuwiAA205AA


&*&*&
;g lc pfjr dgk eSa xkA vkfxfy dFkk lqugq
eu ykAA
fcLokfe= egkeqfu X;kuhA clfga fcfiu lqHk
vkJe tkuhAA
tg ti tX; tksx eqfu djghaA vfr ekjhp
lqckgqfg MjghaAA
ns[kr tX; fulkpj /kkofgaA djfg mio eqfu
nq[k ikofgaAA
xkf/kru; eu fpark C;kihA gfj fcuq ejfga u
fuflpj ikihAA
rc eqfucj eu dhUg fcpkjkA Hkq vorjsm gju
efg HkkjkAA
,gw fel ns[ka in tkA dfj fcurh vkua
nm HkkAA
X;ku fcjkx ldy xqu v;ukA l Hkq eSa ns[kc
Hkfj u;ukAA

n0&cgqfcf/k djr eujFk tkr ykfx ufga ckjA


dfj eTtu lj ty x, Hkwi njckjAA206AA
&*&*&
eqfu vkxeu lquk tc jktkA feyu x; yS fc
lektkAA
dfj

naMor

eqfufg

luekuhA

fut

vklu

cSBkjsfUg vkuhAA
pju i[kkfj dhfUg vfr iwtkA e le vktq /kU;
ufga nwtkAA
fcfc/k Hkkfr Hktu djokokA eqfuoj n; gj"k
vfr ikokAA
iqfu pjufu esys lqr pkjhA jke nsf[k eqfu nsg
fclkjhAA
Hk, exu ns[kr eq[k lHkkA tuq pdj iwju lfl
yHkkAA
rc eu gjf"k cpu dg jkA eqfu vl ik u
dhfUggq dkAA

dsfg dkju vkxeu rqEgkjkA dggq l djr u


ykom ckjkAA
vlqj lewg lrkofga eghA eS tkpu vk;m u`i
rghAA
vuqt lesr nsgq j?kqukFkkA fuflpj c/k eSa
gc lukFkkAA
n0&nsgq Hkwi eu gjf"kr rtgq eg vX;kuA
/keZ lqtl Hkq rqEg da bUg dg vfr
dY;kuAA207AA
&*&*&
lqfu jktk vfr vf; ckuhA n; dai eq[k nqfr
dqeqykuhAA
pFksaiu ik;m lqr pkjhA fc cpu ufga
dgsgq fcpkjhAA
ekxgq

Hkwfe

/ksuq

/ku

dlkA

lcZl

nsm vktq lgjlkAA


nsg ku rsa f; dNq ukghaA lm eqfu
nsm fufe"k ,d ekghaAA

lc lqr f; efg ku fd ukaA jke nsr ufga


cub xlkAA
dg fuflpj vfr ?kj dBjkA dg lqanj lqr ije
fdljkAA
lqfu u`i fxjk se jl lkuhA n; gj"k ekuk eqfu
X;kuhAA
rc cfl"V cgqfcf/k leq>kokA u`i lansg ukl dg
ikokAA
vfr vknj nm ru; cyk,A n; ykb cgq Hkkfr
fl[kk,AA
esjs ku ukFk lqr nA rqEg eqfu firk vku
ufga dAA
n0&lais Hkwi fjf"kfg lqr cgq fcf/k nsb
vlhlA
tuuh

Hkou

x,

Hkq

pys

ukb

in

lhlAA208dAA
l0&iq#"kflag nm chj gjf"k pys eqfu Hk;
gjuAA

ikfla/kq

efr/khj

vf[ky

fcLo

dkju

djuAA208[k
&*&*&
v#u u;u mj ckgq fclkykA uhy tyt ruq L;ke
rekykAA
dfV iV ihr dlsa cj HkkFkkA #fpj pki lk;d
nqgq gkFkkAA
L;ke

xj

lqanj

nm

HkkA

fcLckfe=

egkfuf/k ikAA
Hkq czU;nso eS tkukA efg fufr firk rtsgq
HkxokukAA
pys tkr eqfu nhUfg fn[kkA lqfu rkM+dk
/k dfj /kkAA
,dfga cku ku gfj yhUgkA nhu tkfu rsfg fut
in nhUgkAA
rc fjf"k fut ukFkfg ft; phUghA fc|kfuf/k
dgq fc|k nhUghAA

tkrs ykx u Nq/kk fiiklkA vrqfyr cy ruq rst


dklkAA
n0&vk;q"k lcZ lefiZ dS Hkq fut vkJe
vkfuA
dan

ewy

Qy

Hktu

nhUg

Hkxfr

fgr

tkfuAA209AA
&*&*&
kr dgk eqfu lu j?kqjkA fuHkZ; tX; djgq
rqEg tkAA
ge dju ykxs eqfu >kjhA vkiq jgs e[k dha
j[kokjhAA
lqfu ekjhp fulkpj ghA yS lgk; /kkok
eqfughAA
fcuq Qj cku jke rsfg ekjkA lr ttu xk lkxj
ikjkAA
ikod lj lqckgq iqfu ekjkA vuqt fulkpj dVdq
l?kkjkAA

ekfj vlqj f}t fueZ;dkjhA vLrqfr djfga nso


eqfu >kjhAA
rg iqfu dNqd fnol j?kqjk;kA jgs dhfUg
fcUg ij nk;kAA
Hkxfr gsrq cgq dFkk iqjkukA dgs fc t|fi
Hkq tkukAA
rc eqfu lknj dgk cq>kA pfjr ,d Hkq nsf[kv
tkAA
/kuq"ktX; lqfu j?kqdqy ukFkkA gjf"k pys
eqfucj ds lkFkkAA
vkJe ,d nh[k ex ekghaA [kx e`x tho tarq rg
ukghaAA
iwNk eqfufg flyk Hkq ns[khA ldy dFkk
eqfu dgk fcls"khAA
n0&xre ukfj Jki cl miy nsg /kfj /khjA
pju dey jt pkgfr ik djgq j?kqchjAA210AA
&*&*&

Na0&ijlr in ikou ld ulkou xV Hk riiqat


lghA
ns[kr j?kquk;d tu lq[k nk;d lueq[k gb dj
tfj jghAA
vfr se v/khjk iqyd ljhjk eq[k ufga vkob cpu
dghA
vfrl; cM+Hkkxh pjufUg ykxh tqxy u;u ty/kkj
cghAA
/khjtq eu dhUgk Hkq dgq phUgk j?kqifr
ik Hkxfr ikA
vfr fueZy ckuh vLrqfr Bkuh X;kuxE; t; j?
kqjkAA
eS ukfj vikou Hkq tx ikou jkou fjiq tu
lq[knkA
jktho fcypu Hko Hk; epu ikfg ikfg ljufga
vkAA
eqfu Jki t nhUgk vfr Hky dhUgk ije vuqxzg
eSa ekukA

ns[ksm Hkfj ypu gfj Hkoepu bgb ykHk


ladj tkukAA
fcurh Hkq ejh eSa efr Hkjh ukFk u
ekxm cj vkukA
in dey ijkxk jl vuqjkxk ee eu e/kqi djS
ikukAA
tsfga in lqjlfjrk ije iquhrk xV Hk flo lhl
/kjhA
lb in iadt tsfg iwtr vt ee flj /kjsm iky
gjhAA
,fg Hkkfr fl/kkjh xre ukjh ckj ckj gfj pju
ijhA
t vfr eu Hkkok l c# ikok xS ifryd vuan
HkjhAA
n0&vl Hkq nhuca/kq gfj dkju jfgr n;kyA
rqyflnkl

lB

rsfg

tatkyAA211AA
eklikjk;.k] lkrok foJke

Hktq

NkfM+

diV

&*&*&
pys jke yfNeu eqfu laxkA x, tgk tx ikofu
xaxkAA
xkf/klwuq lc dFkk lqukA tsfg dkj lqjlfj efg
vkAA
rc Hkq fjf"kUg lesr ugk,A fcfc/k nku
efgnsofUg ik,AA
gjf"k pys eqfu c`an lgk;kA csfx fcnsg uxj
fuvjk;kAA
iqj jE;rk jke tc ns[khA gj"ks vuqt lesr
fcls"khAA
ckiha dwi lfjr lj ukukA lfyy lq/kkle efu
likukAA
xqatr eatq ek jl Hk`axkA dwtr dy cgqcju
fcgaxkAA
cju cju fcdls cu tkrkA f=fc/k lehj lnk
lq[knkrkAA
n0&lqeu ckfVdk ckx cu fciqy fcgax fuoklA

Qwyr Qyr lqiYyor lgr iqj pgq iklAA212AA


&*&*&
cub

cjur

uxj

fudkA

tgk

tkb

eu

rgb yHkkAA
pk# ctk# fcfp= vckjhA efue; fcf/k tuq Lodj
lokjhAA
/kfud cfud cj /kun lekukA cSB ldy cLrq yS
ukukAA
pgV lqanj xyha lqgkA larr jgfga lqxa/k
flapkAA
eaxye; eafnj lc dsjsaA fpf=r tuq jfrukFk
fprsjsaAA
iqj uj ukfj lqHkx lqfp larkA /kjelhy X;kuh
xquoarkAA
vfr vuwi tg tud fuoklwA fcFkdfga fccq/k
fcyfd fcyklwAA
gr pfdr fpr dV fcydhA ldy Hkqou lHkk
tuq jdhAA

n0&/koy /kke efu iqjV iV lq?kfVr ukuk


HkkfrA
fl;

fuokl

lqanj

lnu

lHkk

fdfe

dfg

tkfrAA213AA
&*&*&
lqHkx }kj lc dqfyl dikVkA Hkwi Hkhj uV
ekx/k HkkVkAA
cuh fclky ckft xt lkykA g; x; jFk ladqy lc
dkykAA
lwj lfpo lsui cgqrsjsA u`ix`g lfjl lnu lc
dsjsAA
iqj ckgsj lj lkfjr lehikA mrjs tg rg fciqy
eghikAA
nsf[k vuwi ,d vojkA lc lqikl lc Hkkfr
lqgkAA
dfld dgsm ej euq ekukA bgk jfgv j?
kqchj lqtkukAA

Hkysfga

ukFk

dfg

ikfudsrkA

mrjs

rg eqfuc`an lesrkAA
fcLokfe= egkeqfu vk,A lekpkj fefFkykifr
ik,AA
n0&lax lfpo lqfp Hkwfj HkV Hkwlqj cj xqj
X;kfrA
pys

feyu

eqfuuk;dfg

eqfnr

jkm

,fg

HkkfrAA214AA
&*&*&
dhUg ukeq pju /kfj ekFkkA nhfUg vlhl
eqfnr eqfuukFkkAA
fcc`an lc lknj cansA tkfu HkkX; cM+ jkm
vuansAA
dqly Lu dfg ckjfga ckjkA fcLokfe= u`ifg
cSBkjkAA
rsfg volj vk, nm HkkA x, jgs ns[ku
QqyokAA

L;ke xj e`nq c;l fdljkA ypu lq[kn fcLo


fpr pjkAA
mBs ldy tc j?kqifr vk,A fcLokfe= fudV
cSBk,AA
Hk, lc lq[kh nsf[k nm HkzkrkA ckfj fcypu
iqyfdr xkrkAA
ewjfr e/kqj eugj ns[khA Hk;m fcnsgq
fcnsgq fcls"khAA
n0&se exu euq tkfu u`iq dfj fccsdq /kfj
/khjA
cysm

eqfu

in

ukb

fl#

xnxn

fxjk

xHkhjAA215AA
&*&*&
dggq ukFk lqanj nm ckydA eqfudqy fryd
fd u`idqy ikydAA
cz t fuxe usfr dfg xkokA mHk; cs"k /kfj dh
lb vkokAA

lgt fcjkx#i euq ejkA Fkfdr gr ftfe pan


pdjkAA
rkrs Hkq iwNm lfrHkkA dggq ukFk tfu
djgq nqjkAA
bUgfg fcydr vfr vuqjkxkA cjcl czlq[kfg eu
R;kxkAA
dg eqfu fcgfl dgsgq u`i uhdkA cpu rqEgkj u
gb vyhdkAA
, f; lcfg tgk yfx kuhA eu eqlqdkfga jkeq
lqfu ckuhAA
j?kqdqy efu nljFk ds tk,A ee fgr ykfx ujsl
iBk,AA
n0&jkeq y[kuq nm ca/kqcj :i lhy cy /kkeA
e[k

jk[ksm

lcq

lkf[k

txq

ftrs

vlqj

laxzkeAA216AA
&*&*&
eqfu ro pju nsf[k dg jkA dfg u ldm fut
iqU; HkkAA

lqanj L;ke xj nm HkzkrkA vkungw ds


vkun nkrkAA
bUg dS hfr ijlij ikofuA dfg u tkb eu Hkko
lqgkofuAA
lqugq ukFk dg eqfnr fcnsgwA cz tho bo
lgt lusgwAA
iqfu iqfu Hkqfg fpro ujukgwA iqyd xkr mj
vf/kd mNkgwAA
ezqfufg lafl ukb in lhlwA pysm yokb uxj
vouhlwAA
lqanj lnuq lq[kn lc dkykA rgk cklq yS nhUg
HkqvkykAA
dfj iwtk lc fcf/k lsodkA x;m jkm x`g fcnk
djkAA
n0&fj"k; lax j?kqcal efu dfj Hktuq fcJkeqA
cSBs Hkq Hkzkrk lfgr fnolq jgk Hkfj
tkeqAA217AA
&*&*&

y[ku n; ykylk fcls"khA tkb tudiqj vkbv


ns[khAA
Hkq Hk; cgqfj eqfufg ldqpkghaA xV u
dgfga eufga eqlqdkghaAA
jke vuqt eu dh xfr tkuhA Hkxr cNyrk fga;
gqylkuhAA
ije fcuhr ldqfp eqlqdkA cys xqj vuqlklu
ikAA
ukFk y[kuq iq# ns[ku pgghaA Hkq ldp Mj
xV u dgghaAA
ta jkmj vk;lq eSa ikoaA uxj ns[kkb rqjr
yS vkoAA
lqfu equhlq dg cpu lhrhA dl u jke rqEg
jk[kgq uhrhAA
/kje lsrq ikyd rqEg rkrkA se fccl lsod
lq[knkrkAA
n0&tkb ns[kh vkogq ux# lq[k fu/kku nm
HkkbA

djgq

lqQy

lc

ds

u;u

lqanj

cnu

ns[kkbAA218AA
&*&*&
eqfu in dey cafn nm HkzkrkA pys yd
ypu lq[k nkrkAA
ckyd c`an nsf[k vfr lHkkA yxs lax ypu
euq yHkkAA
ihr clu ifjdj dfV HkkFkkA pk# pki lj lgr
gkFkkAA
ru vuqgjr lqpanu [kjhA L;key xj eugj
tjhAA
dsgfj da/kj ckgq fclkykA mj vfr #fpj ukxefu
ekykAA
lqHkx lu ljlh#g ypuA cnu e;ad rki=;
epuAA
dkufUg dud Qwy Nfc nsghaA fpror fprfg
pfj tuq ysghaAA

fprofu pk# Hk`dqfV cj ckdhA fryd js[k


lHkk tuq pkdhAA
n0&#fpj pruha lqHkx flj espd dqafpr
dslA
u[k

fl[k

lqanj

ca/kq

nm

lHkk

ldy

lqnslAA219AA
&*&*&
ns[ku ux# Hkwilqr vk,A lekpkj iqjckflUg
ik,AA
/kk, /kke dke lc R;kxhA eugq jad fuf/k ywVu
ykxhAA
fujf[k lgt lqanj nm HkkA gfga lq[kh ypu
Qy ikAA
tqcrha Hkou >j[kfUg ykxhaA fuj[kfga jke :i
vuqjkxhaAA
dgfga ijlij cpu lhrhA lf[k bUg dfV dke Nfc
thrhAA

lqj uj vlqj ukx eqfu ekghaA lHkk vfl


dgq lqfuvfr ukghaAA
fc"uq pkfj Hkqt fcf?k eq[k pkjhA fcdV cs"k
eq[k iap iqjkjhAA
vij nsm vl dm u vkghA ;g Nfc lf[k iVrfjv
tkghAA
n0&c; fdlj lq"kek lnu L;ke xj lq[k ?kke A
vax

vax

ij

okfjvfga

dfV

dfV

lr

dkeAA220AA
&*&*&
dggq l[kh vl d ruq/kkjhA t u eg ;g :i
fugkjhAA
dm lse cyh e`nq ckuhA t eSa lquk l
lqugq l;kuhAA
, n nljFk ds <VkA cky ejkyfUg ds dy
tVkAA
eqfu dfld e[k ds j[kokjsA ftUg ju vftj
fulkpj ekjsAA

L;ke xkr dy dat fcypuA t ekjhp lqHkqt


enq epuAA
dlY;k lqr l lq[k [kkuhA ukeq jkeq /kuq
lk;d ikuhAA
xj fdlj cs"kq cj dkNsaA dj lj pki jke ds
ikNsaAA
yfNeuq ukeq jke y?kq HkzkrkA lquq lf[k
rklq lqfe=k ekrkAA
n0&fcdktq dfj ca/kq nm ex eqfuc/kw
m/kkfjA
vk,

ns[ku

pkie[k

lqfu

gj"kha

lc

ukfjAA221AA
&*&*&
nsf[k jke Nfc dm ,d dgA txq tkufdfg ;g
c# vgAA
t lf[k bUgfg ns[k ujukgwA iu ifjgfj gfB djb
fcckgwAA

dm dg , Hkwifr ifgpkusA eqfu lesr lknj


luekusAA
lf[k ijarq iuq jkm u rtA fcf/k cl gfB
vfccsdfg HktAA
dm dg ta Hky vgb fc/kkrkA lc dg lqfuv
mfpr QynkrkAA
r tkufdfg fefyfg c# ,gwA ukfgu vkfy
bgk lansgwAA
t fcf/k cl vl cuS ltxwA r rR; gb lc
yxwAA
lf[k gejsa vkjfr vfr rkrsaA dcgqd , vkofga
,fg ukrsaAA
n0&ukfga r ge dgq lqugq lf[k bUg dj
njluq nwfjA
;g

la?kVq

rc

HkwfjAA222AA
&*&*&

gb

tc

iqU;

iqjkr

cyh vij dgsgq lf[k uhdkA ,fga fcvkg vfr fgr


lcgha dkAA
dm dg ladj pki dBjkA , L;key e`nqxkr
fdljkAA
lcq vleatl vgb l;kuhA ;g lqfu vij dgb e`nq
ckuhAA
lf[k bUg dg dm dm vl dgghaA cM+
Hkkm ns[kr y?kq vgghaAA
ijfl tklq in iadt /kwjhA rjh vgY;k r v?k
HkwjhAA
l fd jfgfg fcuq flo/kuq rjsaA ;g rhfr ifjgfjv
u HkjsaAA
tsfga fcjafp jfp lh; lokjhA rsfga L;key c#
jpsm fcpkjhAA
rklq cpu lqfu lc gj"kkuhaA ,slsb gm dgfga
eqnq ckuhAA
n0&fg;

gj"kfga

lqypfu c`anA

cj"kfga

lqeu

lqeqf[k

tkfga

tgk

tg

ca/kq

nm

rg rg ijekuanAA223AA
&*&*&
iqj iwjc fnfl xs nm HkkA tg /kuqe[k fgr
Hkwfe cukAA
vfr fcLrkj pk# xp <kjhA fcey csfndk #fpj
lokjhAA
pgq fnfl dapu eap fclkykA jps tgk csBfga
efgikykAA
rsfg ikNsa lehi pgq iklkA vij eap eaMyh
fcyklkAA
dNqd fp lc Hkkfr lqgkA cSBfga uxj yx
tg tkAA
frUg ds fudV fclky lqgk,A /koy /kke cgqcju
cuk,AA
tg cSBsa ns[kfga lc ukjhA tFkk txq fut
dqy vuqgkjhAA

iqj ckyd dfg dfg e`nq cpukA lknj Hkqfg


ns[kkofga jpukAA
n0&lc fllq ,fg fel secl ijfl eugj xkrA
ru iqydfga vfr gj"kq fg; nsf[k nsf[k nm
HkzkrAA224AA
&*&*&
fllq lc jke secl tkusA hfr lesr fudsr
c[kkusAA
fut fut #fp lc ysfga cykA lfgr lusg tkfga
nm HkkAA
jke ns[kkofga vuqtfg jpukA dfg e`nq e/kqj
eugj cpukAA
yo fues"k eg Hkqou fudk;kA jpb tklq
vuqlklu ek;kAA
Hkxfr gsrq lb nhun;kykA fpror pfdr /kuq"k
e[klkykAA
drqd nsf[k pys xq# ikghaA tkfu fcyacq
=kl eu ekghaAA

tklq =kl Mj dgq Mj gA Hktu Hkkm


ns[kkor lAA
dfg ckrsa e`nq e/kqj lqgkaA fd, fcnk ckyd
cfjvkAA
n0&lHk; lse fcuhr vfr ldqp lfgr nm
HkkbA
xqj in iadt ukb flj cSBs vk;lq ikbAA225AA
&*&*&
fufl

csl

eqfu

vk;lq

nhUgkA

lcgha

la/;kcanuq dhUgkAA
dgr dFkk bfrgkl iqjkuhA #fpj jtfu tqx tke
fljkuhAA
eqfucj l;u dhfUg rc tkA yxs pju pkiu nm
HkkAA
ftUg ds pju lj#g ykxhA djr fcfc/k ti tx
fcjkxhAA
rsb nm ca/kq se tuq thrsA xqj in dey
iyVr hrsAA

ckjckj eqfu vX;k nhUghA j?kqcj tkb l;u rc


dhUghAA
pkir pju y[kuq mj yk,A lHk; lse ije lpq ik,
AA
iqfu iqfu Hkq dg logq rkrkA i<+s /kfj
mj in tytkrkAA
n0&mBs y[kuq fufl fcxr lqfu v#ufl[kk
/kqfu dkuAA
xqj

rsa

ifgysfga

txrifr

tkxs

jkeq

lqtkuAA226AA
&*&*&
ldy lp dfj tkb ugk,A fuR; fuckfg eqfufg flj
uk,AA
le; tkfu xqj vk;lq ikA ysu lwu pys nm
HkkAA
Hkwi ckxq cj ns[ksm tkA tg clar fjrq jgh
yHkkAA

ykxs fcVi eugj ukukA cju cju cj csfy


fcrkukAA
uo iYyo Qy lqeku lqgk,A fut laifr lqj :[k
ytk,AA
pkrd dfdy dhj pdjkA dwtr fcgx uVr dy
ejkAA
e/; ckx l# lg lqgkokA efu liku fcfp=
cukokAA
fcey lfyyq ljflt cgqjaxkA ty[kx dwtr xqatr
Hk`axkAA
n0&ckxq rM+kxq fcyfd Hkq gj"ks ca/kq
lesrA
ije jE; vkjkeq ;gq t jkefg lq[k nsrAA227AA
&*&*&
pgq fnfl fprb iwfN ekfyxuA yxs ysu ny
Qwy eqfnr euAA
rsfg volj lhrk rg vkA fxfjtk iwtu tufu
iBkAA

lax l[kha lc lqHkx l;kuhA xkofga xhr eugj


ckuhAA
lj lehi fxfjtk x`g lgkA cjfu u tkb nsf[k euq
egkAA
eTtuq dfj lj lf[kUg lesrkA x eqfnr eu xfj
fudsrkAA
iwtk dhfUg vf/kd vuqjkxkA fut vuq:i lqHkx
c# ekxkAA
,d l[kh fl; laxq fcgkA x jgh ns[ku
QqyokAA
rsfg nm ca/kq fcyds tkA se fccl lhrk
ifga vkAA
n0&rklq nlk nsf[k lf[kUg iqyd xkr tyq uSuA
dgq dkjuq fut gj"k dj iwNfga lc e`nq
cSuAA228AA
&*&*&
ns[ku ckxq dqvj nqb vk,A c; fdlj lc Hkkfr
lqgk,AA

L;ke xj fdfe dga c[kkuhA fxjk vu;u u;u


fcuq ckuhAA
lqfu gj"kh lc l[kha l;kuhA fl; fg; vfr
mrdaBk tkuhAA
,d dgb u`ilqr rsb vkyhA lqus ts eqfu lx vk,
dkyhAA
ftUg fut :i eguh MkjhA dhUg Locl uxj uj
ukjhAA
cjur Nfc tg rg lc yxwA vofl nsf[kvfga
ns[ku txwAA
rklq opu vfr fl;fg lksgkusA njl ykfx ypu
vdqykusAA
pyh vxz dfj f; lf[k lA hfr iqjkru y[kb u
dAA
n0&lqfefj lh; ukjn cpu mith hfr iquhrAA
pfdr

fcydfr

lHkhrAA229AA
&*&*&

ldy

fnfl

tuq

fllq

e`xh

dadu fdafdfu uwiqj /kqfu lqfuA dgr y[ku lu


jkeq n; xqfuAA
ekugq enu nqanqHkh nhUghAAeulk fcLo
fct; dg dhUghAA
vl dfg fQfj fpr, rsfg vksjkA fl; eq[k lfl Hk,
u;u pdjkAA
Hk, fcypu pk# vpapyA eugq ldqfp fufe
rts fnxapyAA
nsf[k lh; lHkk lq[kq ikokA n; ljkgr cpuq u
vkokAA
tuq

fcjafp

lc

fut

fuiqukA

fcjfp

fcLo

dg xfV ns[kkAA
lqanjrk dgq lqanj djA Nfcx`g nhifl[kk tuq
cjAA
lc miek dfc jgs tqBkjhA dsfga iVrja
fcnsgdqekjhAA
n0&fl; lHkk fg; cjfu Hkq vkifu nlk
fcpkfjA

cys

lqfp

eu

vuqt

lu

cpu

le;

vuqgkfjAA230AA
&*&*&
rkr tudru;k ;g lA /kuq"ktX; tsfg dkju
gAA
iwtu xfj l[kha yS vkA djr dklq fQjb
QqyokAA
tklq fcyfd vyfdd lHkkA lgt iquhr ej euq
NHkkAA
l lcq dkju tku fc/kkrkA Qjdfga lqHkn vax
lquq HkzkrkAA
j?kqcaflUg dj lgt lqHkkA euq dqiaFk ixq
/kjb u dkAA
efg vfrl; rhfr eu dsjhA tsfga liusgq ijukfj
u gsjhAA
ftUg dS ygfga u fjiq ju ihBhA ufga ikofga
ijfr; euq MhBhAA

eaxu ygfga u ftUg dS ukghaA rs ujcj Fkjs


tx ekghaAA
n0&djr crdfg vuqt lu eu fl; :i yHkkuA
eq[k

ljt

edjan

Nfc

djb

e/kqi

bo

ikuAA231AA
&*&*&
fprofr pfdr pgw fnfl lhrkA dg x, u`ifdlj
euq fparkAA
tg fcyd e`x lkod uSuhA tuq rg cfjl dey flr
JsuhAA
yrk vksV rc lf[kUg y[kk,A L;key xj fdlj
lqgk,AA
nsf[k :i ypu yypkusA gj"ks tuq fut fuf/k
ifgpkusAA
Fkds

u;u

j?kqifr

Nfc

ns[ksaA

iydfUggw ifjgjha fues"ksaAA


vf/kd lusg nsg HkS HkjhA ljn lflfg tuq fpro
pdjhAA

ypu ex jkefg mj vkuhA nhUgs iyd dikV


l;kuhAA
tc fl; lf[kUg secl tkuhA dfg u ldfga dNq eu
ldqpkuhAA
n0&yrkHkou rsa xV Hks rsfg volj nm
HkkbA
fudls

tuq

tqx

fcey

fc/kq

tyn

iVy

fcyxkbAA232AA
&*&*&
lHkk lho lqHkx nm chjkA uhy ihr tytkHk
ljhjkAA
ejia[k flj lgr uhdsA xqPN chp fcp dqlqe
dyh dsAA
Hkky fryd Jefcanq lqgk,A Jou lqHkx Hkw"ku
Nfc Nk,AA
fcdV Hk`dqfV dp ?kw?kjokjsA uo ljt ypu
jrukjsAA

pk# fpcqd ukfldk diykA gkl fcykl ysr euq


eykAA
eq[kNfc dfg u tkb efg ikghaA t fcyfd cgq
dke ytkghaAA
mj efu eky dacq dy xhokA dke dyHk dj
Hkqt cylhaokAA
lqeu lesr cke dj nukA lkoj dqvj l[kh lqfB
yukAA
n0&dsgfj dfV iV ihr /kj lq"kek lhy fu/kkuA
nsf[k

HkkuqdqyHkw"kufg

fcljk

lf[kUg

vikuAA233AA
&*&*&
/kfj /khjtq ,d vkfy l;kuhA lhrk lu cyh xfg
ikuhAA
cgqfj xfj dj /;ku djsgwA Hkwifdlj nsf[k
fdu ysgwAA
ldqfp lh; rc u;u m?kkjsA lueq[k nm j?
kqfla?k fugkjsAA

u[k fl[k nsf[k jke dS lHkkA lqfefj firk iuq


euq vfr NHkkAA
ijcl lf[kUg y[kh tc lhrkA Hk;m xg# lc dgfg
lHkhrkAA
iqfu vkmc ,fg csfjvk dkyhA vl dfg eu
fcglh ,d vkyhAA
xw<+ fxjk lqfu fl; ldqpkuhA Hk;m fcyacq
ekrq Hk; ekuhAA
/kfj cfM+ /khj jkeq mj vkusA fQfj viuim
firqcl tkusAA
n0&ns[ku fel e`x fcgx r# fQjb cgfj cgfjA
fujf[k fujf[k j?kqchj Nfc ck<+b hfr u
FkfjAA 234AA
&*&*&
tkfu dfBu flopki fclwjfrA pyh jkf[k mj L;key
ewjfrAA
Hkq tc tkr tkudh tkuhA lq[k lusg lHkk
xqu [kkuhAA

ije see; e`nq efl dhUghA pk# fpk Hkhrha


fyf[k yhUghAA
x Hkokuh Hkou cgjhA cafn pju cyh dj
tjhAA
t; t; fxfjcjjkt fdljhA t; egsl eq[k pan
pdjhAA
t; xt cnu "kM+kuu ekrkA txr tufu nkfefu
nqfr xkrkAA
ufga ro vkfn e/; volkukA vfer Hkkm csnq
ufga tkukAA
Hko Hko fcHko ijkHko dkfjfuA fcLo fcegfu
Locl fcgkfjfuAA
n0&ifrnsork lqrh; egq ekrq Fke ro js[kA
efgek

vfer

ldfga

dfg

lgl

lkjnk

ls"kAA235AA
&*&*&
lsor rfg lqyHk Qy pkjhA cjnk;uh iqjkfj
fivkjhAA

nsfc iwft in dey rqEgkjsA lqj uj eqfu lc


gfga lq[kkjsAA
ej eujFkq tkugq uhdsaA clgq lnk mj iqj
lcgh dsaAA
dhUgsm xV u dkju rsghaA vl dfg pju xgs
cSnsghaAA
fcu; se cl Hk HkokuhA [klh eky ewjfr
eqlqdkuhAA
lknj fl; lknq flj /kjsA cyh xfj gj"kq fg;
HkjsAA
lquq fl; lR; vlhl gekjhA iwftfg eu dkeuk
rqEgkjhAA
ukjn cpu lnk lqfp lkpkA l c# fefyfg tkfga
euq jkpkAA
Na0&euq tkfga jkpsm fefyfg l c# lgt lqanj
lkojA
d#uk fu/kku lqtku lhyq lusgq tkur jkojAA

,fg Hkkfr xfj vlhl lqfu fl; lfgr fg; gj"kha


vyhA
rqylh Hkokfufg iwft iqfu iqfu eqfnr eu eafnj
pyhAA
l0&tkfu xfj vuqdwy fl; fg; gj"kq u tkb
dfgA
eatqy eaxy ewy cke vax Qjdu yxsAA236AA
n; ljkgr lh; yukA xqj lehi xous nm
HkkAA
jke dgk lcq dfld ikghaA ljy lqHkkm Nqvr
Ny ukghaAA
lqeu ikb eqfu iwtk dhUghA iqfu vlhl nqgq
HkkbUg nhUghAA
lqQy eujFk ggq rqEgkjsA jkeq y[kuq lqfu
Hk, lq[kkjsAA
dfj Hktuq eqfucj fcX;kuhA yxs dgu dNq
dFkk iqjkuhAA

fcxr fnolq xq# vk;lq ikA la/;k dju pys nm


HkkAA
kph fnfl lfl m;m lqgkokA fl; eq[k lfjl nsf[k
lq[kq ikokAA
cgqfj fcpk# dhUg eu ekghaA lh; cnu le
fgedj ukghaAA
n0&tueq fla/kq iqfu ca/kq fc"kq fnu eyhu
ldyadA
fl;

eq[k

lerk

iko

fdfe

panq

ckiqj

jadAA237AA
&*&*&
?kVb c<+b fcjgfu nq[knkA xzlb jkgq fut
laf/kfga ikAA
dd lksdn iadt ghA voxqu cgqr paek
rghAA
cSnsgh eq[k iVrj nhUgsA gb n"kq cM+
vuqfpr dhUgsAA

fl; eq[k Nfc fc/kq C;kt c[kkuhA xq# ifga pys


fulk cfM+ tkuhAA
dfj eqfu pju ljt ukekA vk;lq ikb dhUg
fcJkekAA
fcxr fulk j?kquk;d tkxsA ca/kq fcyfd dgu vl
ykxsAA
mnm v#u voydgq rkrkA iadt dd yd
lq[knkrkAA
cys y[kuq tfj tqx ikuhA Hkq Hkkm lwpd
e`nq ckuhAA
n0&v#un;

ldqps

dqeqn

mMxu

tfr

Hk,

u`ifr

eyhuA
ftfe

rqEgkj

vkxeu

lqfu

cyghuAA238AA
&*&*&
u`i lc u[kr djfga mftvkjhA Vkfj u ldfga pki
re HkkjhAA

dey dd e/kqdj [kx ukukA gj"ks ldy fulk


volkukAA
,slsfga Hkq lc Hkxr rqEgkjsA gbgfga
VwVsa /kuq"k lq[kkjsAA
m;m Hkkuq fcuq Je re uklkA nqjs u[kr tx
rstq dklkAA
jfc fut mn; C;kt j?kqjk;kA Hkq rkiq lc
u`iUg fn[kk;kAA
ro Hkqt cy efgek mn?kkVhA xVh /kuq fc?
kVu ifjikVhAA
ca/kq cpu lqfu Hkq eqlqdkusA gb lqfp lgt
iquhr ugkusAA
fuR;f;k dfj xq# ifga vk,A pju ljt lqHkx flj
uk,AA
lrkuanq rc tud cyk,A dfld eqfu ifga rqjr
iBk,AA
tud fcu; frUg vkb lqukA gj"ks cfy fy, nm
HkkAA

n0&lrkuan in cafn Hkq cSBs xqj ifga tkbA


pygq

rkr

eqfu

dgsm

rc

iBok

tud

cykbAA239AA
eklikjk;.k] vkBok foJke
uokUgikjk;.k] nwljk foJke
&*&*&
lh; Lo;ac# nsf[kv tkA lq dkfg /ka nsb
cM+kAA
y[ku dgk tl Hkktuq lA ukFk ik ro tkij
gAA
gj"ks eqfu lc lqfu cj ckuhA nhfUg vlhl lcfga
lq[kq ekuhAA
iqfu

eqfuc`an

lesr

ikykA

ns[ku

pys

/kuq"ke[k lkykAA
jaxHkwfe vk, nm HkkA vfl lqf/k lc
iqjckflUg ikAA
pys ldy x`g dkt fclkjhA cky tqcku tjB uj
ukjhAA

ns[kh tud Hkhj HkS HkkjhA lqfp lsod lc fy,


gdkjhAA
rqjr ldy yxUg ifga tkgwA vklu mfpr nsgw
lc dkgwAA
n0&dfg e`nq cpu fcuhr frUg cSBkjs uj
ukfjA
mke

e/;e

uhp

y?kq

fut

fut

Fky

vuqgkfjAA240AA
&*&*&
jktdqvj rsfg volj vk,A eugq eugjrk ru
Nk,AA
xqu lkxj ukxj cj chjkA lqanj L;key xj
ljhjkAA
jkt lekt fcjktr :jsA mMxu egq tuq tqx fc/kq
iwjsAA
ftUg dsa jgh Hkkouk tSlhA Hkq ewjfr frUg
ns[kh rSlhAA

ns[kfga :i egk ju/khjkA eugq chj jlq /kjsa


ljhjkAA
Mjs dqfVy u`i Hkqfg fugkjhA eugq Hk;kud
ewjfr HkkjhAA
jgs vlqj Ny Nfui cs"kkA frUg Hkq xV
dkyle ns[kkAA
iqjckflUg ns[ks nm HkkA ujHkw"ku ypu
lq[knkAA
n0&ukfj fcydfga gjf"k fg; fut fut #fp
vuq:iA
tuq lgr flaxkj /kfj ewjfr ije vuwiAA241AA
&*&*&
fcnq"kUg Hkq fcjkVe; nhlkA cgq eq[k dj ix
ypu lhlkAA
tud tkfr voydfga dSlSaA ltu lxs f; ykxfga
tSlsaAA
lfgr fcnsg fcydfga jkuhA fllq le hfr u tkfr
c[kkuhAA

tfxUg ije roe; HkklkA lkar lq) le lgt


dklkAA
gfjHkxrUg ns[ks nm HkzkrkA b"Vnso bo lc
lq[k nkrkAA
jkefg fpro Hkk; tsfg lh;kA l lusgq lq[kq
ufga dFkuh;kAA
mj vuqHkofr u dfg ld lA dou dkj dgS dfc
dAA
,fg fcf/k jgk tkfg tl HkkA rsfga rl ns[ksm
dlyjkAA
n0&jktr jkt lekt egq dlyjkt fdljA
lqanj L;key xj ru fcLo fcypu pjAA242AA
&*&*&
lgt eugj ewjfr nA dfV dke miek y?kq
lAA
ljn pan fuand eq[k uhdsA uhjt u;u Hkkors
th dsAA

fpror pk# ekj euq gjuhA Hkkofr n; tkfr


ugha cjuhAA
dy diy Jqfr dqaMy yykA fpcqd v/kj lqanj
e`nq cykAA
dqeqnca/kq dj fuand gklkA Hk`dqVh fcdV
eugj uklkAA
Hkky fclky fryd >ydkghaA dp fcyfd vfy
vofy ytkghaAA
ihr pruha fljfUg lqgkA dqlqe dyha fcp
chp cukaAA
js[ksa #fpj dacq dy xhokA tuq f=Hkqou
lq"kek dh lhokAA
n0&dqatj efu daBk dfyr mjfUg rqyfldk
ekyA
c`"kHk da/k dsgfj Bofu cy fuf/k ckgq
fclkyAA243AA
&*&*&

dfV rwuhj ihr iV ck/kasA dj lj /kuq"k cke cj


dk/kasAA
ihr tX; michr lqgk,A u[k fl[k eatq egkNfc
Nk,AA
nsf[k yx lc Hk, lq[kkjsA ,dVd ypu pyr u
rkjsAA
gj"ks tudq nsf[k nm HkkA eqfu in dey
xgs rc tkAA
dfj fcurh fut dFkk lqukA jax vofu lc eqfufg
ns[kkAA
tg tg tkfg dqvj cj nA rg rg pfdr fpro
lcq dAA
fut fut #[k jkefg lcq ns[kkA dm u tku dNq
ejeq fcls"kkAA
Hkfy jpuk eqfu u`i lu dgsA jktk eqfnr
egklq[k ygsAA
n0&lc eapUg ras eapq ,d lqanj fcln fclkyA

eqfu

lesr

nm

ca/kq

rg

cSBkjs

efgikyAA244AA
&*&*&
Hkqfg nsf[k lc u`i fg; gkjsA tuq jkdsl mn;
Hk, rkjsAA
vfl rhfr lc ds eu ekghaA jke pki rjc ld
ukghaAA
fcuq Hkatsgq Hko /kuq"kq fclkykA esfyfg
lh; jke mj ekykAA
vl fcpkfj xougq ?kj HkkA tlq rkiq cyq rstq
xokAA
fcgls vij Hkwi lqfu ckuhA ts vfccsd va/k
vfHkekuhAA
rjsgq /kuq"kq C;kgq voxkgkA fcuq rjsa
d dqvfj fcvkgkAA
,d ckj dkym fdu gA fl; fgr lej ftrc ge
lAA

;g lqfu voj efgi eqldkusA /kjelhy gfjHkxr


l;kusAA
l0&lh; fcvkgfc jke xjc nwfj dfj u`iUg dsAA
thfr

ld

laxzke

nljFk

ds

ju

ckdqjsAA245AA
C;FkZ ejgq tfu xky ctkA eu endfUg fd
Hkw[k cqrkAA
fl[k gekfj lqfu ije iquhrkA txnack tkugq ft;
lhrkAA
txr firk j?kqifrfg fcpkjhA Hkfj ypu Nfc ysgq
fugkjhAA
lqanj lq[kn ldy xqu jklhA , nm ca/kq laHkq
mj cklhAA
lq/kk leq lehi fcgkA e`xtyq fujf[k ejgq dr
/kkAA
djgq tkb tk dgq t HkkokA ge r vktq
tue Qyq ikokAA

vl dfg Hkys Hkwi vuqjkxsA :i vuwi fcydu


ykxsAA
ns[kfga lqj uHk p<+s fcekukA cj"kfga lqeu
djfga dy xkukAA
n0&tkfu lqvol# lh; rc iB tud cykA
prqj

l[kha

lqanj

ldy

lknj

pyha

yokaAA246AA
&*&*&
fl; lHkk ufga tkb c[kkuhA txnafcdk :i xqu
[kkuhAA
miek ldy efg y?kq ykxhaA kr ukfj vax
vuqjkxhaAA
fl; cjfuv rsb miek nsA dqdfc dgkb vtlq d
ysAA
t

iVrfjv

rh;

le

lh;kA

tx

vfl

tqcfr

dgk deuh;kAA
fxjk eq[kj ru vj/k HkokuhA jfr vfr nqf[kr
vruq ifr tkuhAA

fc"k ck#uh ca/kq f; tsghA dfgv jekle fdfe


cSnsghAA
t Nfc lq/kk i;fuf/k gA ije :ie; dPNi
lAA
lHkk jtq ean# flaxk:A eFkS ikfu iadt fut
ek:AA
n0&,fg fcf/k mitS yfPN tc lqanjrk lq[k
ewyA
rnfi ldp lesr dfc dgfga lh; lerwyAA247AA
&*&*&
pyha lax yS l[kha l;kuhA xkor xhr eugj
ckuhAA
lg uoy ruq lqanj lkjhA txr tufu vrqfyr Nfc
HkkjhAA
Hkw"ku ldy lqnsl lqgk,A vax vax jfp lf[kUg
cuk,AA
jaxHkwfe tc fl; ixq /kkjhA nsf[k :i egs uj
ukjhAA

gjf"k lqjUg nqanqHkha ctkA cjf"k lwu


viNjk xkAA
ikfu

ljt

lg

t;ekykA

vopV

fpr,

ldy

HkqvkykAA
lh; pfdr fpr jkefg pkgkA Hk, egcl lc
ujukgkAA
eqfu lehi ns[ks nm HkkA yxs yyfd ypu
fuf/k ikAA
n0&xqjtu

ykt

lektq

cM+

nsf[k

lh;

j?kqchjfg

mj

ldqpkfuAA
ykfx

fcydu

lf[kUg

ru

vkfuAA248AA
&*&*&
jke :iq v# fl; Nfc ns[ksaA uj ukfjUg ifjgjha
fues"ksaAA
lpfga ldy dgr ldqpkghaA fcf/k lu fcu; djfga
eu ekghaAA

g# fcf/k csfx tud tM+rkA efr gekfj vfl nsfg


lqgkAA
fcuq fcpkj iuq rft ujukgwA lh; jke dj djS
fcckgwAA
txq Hky dgfg Hkko lc dkgwA gB dhUgs
vargq mj nkgwAA
,fga ykylk exu lc yxwA c# lkoj tkudh
txwAA
rc canhtu tud cyk,A fcfjnkoyh dgr pfy
vk,AA
dg u`i tkb dggq iu ejkA pys HkkV fg;
gj"kq u FkjkAA
n0&cys canh cpu cj lqugq ldy efgikyA
iu

fcnsg

dj

dgfga

ge

Hkqtk

mBkb

fclkyAA249AA
&*&*&
u`i Hkqtcyq fc/kq flo/kuq jkgwA x#v dBj
fcfnr lc dkgwAA

jkouq ckuq egkHkV HkkjsA nsf[k ljklu


xofga fl/kkjsAA
lb iqjkfj dnaMq dBjkA jkt lekt vktq tb
rjkAA
f=Hkqou t; lesr cSnsghAAfcufga fcpkj cjb
gfB rsghAA
lqfu iu ldy Hkwi vfHkyk"ksA HkVekuh vfrl;
eu ek[ksAA
ifjdj ckf/k mBs vdqykA pys b"VnsoUg flj
ukAA
refd rkfd rfd flo/kuq /kjghaA mBb u dfV
Hkkfr cyq djghaAA
ftUg ds dNq fcpk# eu ekghaA pki lehi eghi
u tkghaAA
n0&refd /kjfga /kuq ew<+ u`i mBb u
pyfga ytkbA
eugq ikb HkV ckgqcyq vf/kdq vf/kdq
x#vkbAA250AA

&*&*&
Hkwi lgl nl ,dfg ckjkA yxs mBkou Vjb u
VkjkAA
Mxb u laHkq ljklu dSlsaA dkeh cpu lrh euq
tSlsaAA
lc u`i Hk, txq migklhA tSlsa fcuq fcjkx
laU;klhAA
dhjfr fct; chjrk HkkjhA pys pki dj cjcl
gkjhAA
Jhgr Hk, gkfj fg; jktkA cSBs fut fut tkb
lektkAA
u`iUg fcyfd tudq vdqykusA cys cpu j"k
tuq lkusAA
nhi nhi ds Hkwifr ukukA vk, lqfu ge t iuq
BkukAA
nso nuqt /kfj euqt ljhjkA fciqy chj vk,
ju/khjkAA
n0&dqvfj eugj fct; cfM+ dhjfr vfr deuh;A

ikofugkj

fcjafp

tuq

jpsm

/kuq

neuh;AA251AA
&*&*&
dggq dkfg ;gq ykHkq u HkkokA dkgq u
ladj pki p<+kokAA
jgm p<+kmc rjc HkkA fryq Hkfj Hkwfe u
lds NM+kAA
vc tfu dm ek[kS HkV ekuhA chj fcghu egh
eSa tkuhAA
rtgq vkl fut fut x`g tkgwA fy[kk u fcf/k
cSnsfg fcckgwAA
lqr tkb ta iuq ifjgjA dqvfj dqvkfj jgm
dk djAA
t tursm fcuq HkV Hkqfc HkkA r iuq dfj
grsm u glkAA
tud cpu lqfu lc uj ukjhA nsf[k tkufdfg Hk,
nq[kkjhAA

ek[ks y[kuq dqfVy Hkb HkagsaA jniV


Qjdr u;u fjlagsaAA
n0&dfg u ldr j?kqchj Mj yxs cpu tuq ckuA
ukb jke in dey fl# cys fxjk ekuAA252AA
&*&*&
j?kqcaflUg egq tg dm gA rsfga lekt vl
dgb u dAA
dgh tud tfl vuqfpr ckuhA fc|eku j?kqdqy
efu tkuhAA
lqugq

Hkkuqdqy

iadt

HkkuwA

dgm lqHkkm u dNq vfHkekuwAA


t rqEgkfj vuqlklu ikoaA danqd bo
czkaM mBkoaAA
dkps ?kV ftfe Mkja QjhA ldm es# ewyd
ftfe rjhAA
ro rki efgek HkxokukA d ckiqj fiukd
iqjkukAA

ukFk tkfu vl vk;lq gA drqdq dja


fcyfdv lAA
dey uky ftfe pkQ p<+koaA ttu lr eku
yS /kkoaAA
n0&rja N=d naM ftfe ro rki cy ukFkA
ta u dja Hkq in liFk dj u /kja /kuq
HkkFkAA253AA
&*&*&
y[ku ldi cpu ts cysA Mxexkfu efg fnXxt
MysAA
ldy yd lc Hkwi MsjkusA fl; fg; gj"kq tudq
ldqpkusAA
xqj j?kqifr lc eqfu eu ekghaA eqfnr Hk, iqfu
iqfu iqydkghaAA
l;ufga j?kqifr y[kuq usokjsA se lesr fudV
cSBkjsAA
fcLokfe= le; lqHk tkuhA cys vfr lusge;
ckuhAA

mBgq jke Hkatgq HkopkikA esVgq rkr tud


ifjrkikAA
lqfu xq# cpu pju fl# ukokA gj"kq fc"kknq u
dNq mj vkokAA
Bk<+s Hk, mfB lgt lqHkk,A Bofu tqck
e`xjktq ytk,AA
n0&mfnr mn;fxfj eap ij j?kqcj ckyiraxA
fcdls lar ljt lc gj"ks ypu Hk`axAA254AA
&*&*&
u`iUg dsfj vklk fufl uklhA cpu u[kr voyh u
dklhAA
ekuh efgi dqeqn ldqpkusA diVh Hkwi
mywd yqdkusAA
Hk, fcld dd eqfu nsokA cfjlfga lqeu
tukofga lsokAA
xqj in cafn lfgr vuqjkxkA jke eqfuUg lu
vk;lq ekxkAA

lgtfga pys ldy tx LokehA ek eatq cj dqatj


xkehAA
pyr jke lc iqj uj ukjhA iqyd iwfj ru Hk,
lq[kkjhAA
cafn firj lqj lqr lHkkjsA ta dNq iqU;
Hkkm gekjsAA
r flo/kuq e`uky dh ukaA rjgq jke xusl
xlkaAA
n0&jkefg se lesr yf[k lf[kUg lehi cykbA
lhrk ekrq lusg cl cpu dgb fcy[kkbAA255AA
&*&*&
lf[k lc drqd ns[kfugkjsA tsB dgkor fgrw
gekjsAA
dm u cq>kb dgb xqj ikghaA , ckyd vfl gB
Hkfy ukghaAA
jkou cku Nqvk ufga pkikA gkjs ldy Hkwi dfj
nkikAA

l /kuq jktdqvj dj nsghaA cky ejky fd eanj


ysghaAA
Hkwi l;kui ldy fljkuhA lf[k fcf/k xfr dNq tkfr
u tkuhAA
cyh prqj l[kh e`nq ckuhA rstoar y?kq xfuv
u jkuhAA
dg dqaHkt dg fla/kq vikjkA l"ksm lqtlq
ldy lalkjkAA
jfc eaMy ns[kr y?kq ykxkA mn; rklq
frHkqou re HkkxkAA
n0&ea= ije y?kq tklq cl fcf/k gfj gj lqj lcZA
egkek xtjkt dgq cl dj vadql [kcZAA256AA
&*&*&
dke dqlqe /kuq lk;d yhUgsA ldy Hkqou vius
cl dhUgsAA
nsfc rftv lalm vl tkuhA Hkatc /kuq"k jkeq
lquq jkuhAA

l[kh cpu lqfu HkS ijrhrhA feVk fc"kknq


c<+h vfr hrhAA
rc jkefg fcyfd cSnsghA lHk; n; fcuofr
tsfg rsghAA
eugha eu euko vdqykuhA ggq lUu egsl
HkokuhAA
djgq lQy vkifu lsodkA dfj fgrq gjgq pki
x#vkAA
xuuk;d

cjnk;d

nsokA

vktq

yxsa

dhfUgm rqv lsokAA


ckj ckj fcurh lqfu ejhA djgq pki xq#rk vfr
FkjhAA
n0&nsf[k nsf[k j?kqchj ru lqj euko /kfj
/khjAA
Hkjs fcypu se ty iqydkoyh ljhjAA257AA
&*&*&
uhdsa fujf[k u;u Hkfj lHkkA firq iuq lqfefj
cgqfj euq NHkkAA

vgg rkr nk#fu gB BkuhA leq>r ufga dNq


ykHkq u gkuhAA
lfpo lHk; fl[k nsb u dA cq/k lekt cM+
vuqfpr gAA
dg /kuq dqfylgq pkfg dBjkA dg L;key
e`nqxkr fdljkAA
fcf/k dsfg Hkkfr /kja mj /khjkA fljl lqeu
du csf/kv ghjkAA
ldy lHkk dS efr HkS HkjhA vc efg
laHkqpki xfr rjhAA
fut tM+rk yxUg ij MkjhA gfg g#v j?kqifrfg
fugkjhAA
vfr ifjrki lh; eu ekghA yo fues"k tqx lc l;
tkghaAA
n0&Hkqfg fprb iqfu fpro efg jktr ypu
yyA
[ksyr

euflt

MyAA258AA

ehu

tqx

tuq

fc/kq

eaMy

&*&*&
fxjk vfyfu eq[k iadt jdhA xV u ykt fulk
voydhAA
ypu tyq jg ypu dukA tSls ije iu dj
lukAA
ldqph C;kdqyrk cfM+ tkuhA /kfj /khjtq rhfr
mj vkuhAA
ru eu cpu ej iuq lkpkA j?kqifr in ljt fprq
jkpkAA
r Hkxokuq ldy mj cklhA dfjfg efg j?kqcj
dS nklhAA
tsfg dsa tsfg ij lR; lusgwA l rsfg feyb u
dNq lagsgwAA
Hkq ru fprb se ru BkukA ikfu/kku jke lcq
tkukAA
fl;fg fcyfd rdsm /kuq dSlasA fpro x## y?
kq C;kyfg tSlsaAA

n0&y[ku

y[ksm

j?kqcalefu

rkdsm

gj

dnaMqA
iqyfd

xkr

cys

cpu

pju

pkfi

czkaMqAA259AA
&*&*&
fnldqatjgq deB vfg dykA /kjgq /kjfu /kfj
/khj u MykAA
jkeq pgfga ladj /kuq rjkA ggq ltx lqfu
vk;lq ejkAA
pki lihi jkeq tc vk,A uj ukfjUg lqj lqr
euk,AA
lc dj lalm v# vX;kuwA ean eghiUg dj
vfHkekuwAA
Hk`xqifr dsfj xjc x#vkA lqj eqfucjUg dsfj
dnjkAA
fl; dj lpq tud ifNrkokA jkfuUg dj nk#u nq[k
nkokAA

laHkqpki cM cfgrq ikA p<+s tkb lc laxq


cukAA
jke ckgqcy fla/kq vik:A pgr ik# ufg dm
dM+gk:AA
n0&jke fcyds yx lc fp= fy[ks ls nsf[kA
fpr lh; ik;ru tkuh fcdy fclsf"kAA260AA
&*&*&
ns[kh fciqy fcdy cSnsghA fufe"k fcgkr dyi
le rsghAA
r`f"kr ckfj fcuq t ruq R;kxkA eq, djb dk
lq/kk rM+kxkAA
dk cj"kk lc "kh lq[kkusaA le; pqdsa iqfu
dk ifNrkusaAA
vl ft; tkfu tkudh ns[khA Hkq iqyds yf[k
hfr fcls"khAA
xqjfg ukeq eufg eu dhUgkA vfr yk?
ko mBkb /kuq yhUgkAA

nedsm nkfefu ftfe tc y;A iqfu uHk /kuq


eaMy le Hk;AA
ysr p<+kor [kSapr xk<+saA dkgq u y[kk
ns[k lcq Bk<+saAA
rsfg Nu jke e/; /kuq rjkA Hkjs Hkqou
/kqfu ?kj dBjkAA
Na0&Hkjs Hkqou ?kj dBj jo jfc ckft rft
ekjxq pysA
fpDdjfga fnXxt My efg vfg dy dw#e
dyeysAA
lqj vlqj eqfu dj dku nhUgsa ldy fcdy
fcpkjghaA
dnaM

[kaMsm

jke

rqylh

t;fr

cpu

mpkjghaAA
l0&ladj pkiq tgktq lkx# j?kqcj ckgqcyqA
cwM+ l ldy lektq p<+k t Fkefga eg
clAA261AA

Hkq nm pki[kaM efg MkjsA nsf[k yx lc


Hk, lq[kkjsAA
dfld#i i;fuf/k ikouA se ckfj voxkgq
lqgkouAA
jke:i jkdslq fugkjhA c<+r chfp iqydkofy
HkkjhAA
ckts uHk xgxgs fulkukA nsoc/kw ukpfga dfj
xkukAA
czkfnd lqj fl) equhlkA Hkqfg lalfg nsfga
vlhlkAA
cfjlfga lqeu jax cgq ekykA xkofga fdauj xhr
jlkykAA
jgh Hkqou Hkfj t; t; ckuhA /kuq"kHkax
/kqfu tkr u tkuhAA
eqfnr dgfga tg rg uj ukjhA Hkatsm jke
laHkq/kuq HkkjhAA
n0&canh ekx/k lwrxu fc#n cnfga efr/khjA

djfga

fuNkofj

yx

lc

g;

la[k

lgukA

x;

/ku

efu

phjAA262AA
&*&*&
>kf>

e`nax

Hksfj

<y

nqanqHkh lqgkAA
cktfga cgq cktus lqgk,A tg rg tqcfrUg
eaxy xk,AA
lf[kUg lfgr gj"kh vfr jkuhA lw[kr /kku ijk tuq
ikuhAA
tud ygsm lq[kq lpq fcgkA iSjr Fkdsa Fkkg
tuq ikAA
Jhgr Hk, Hkwi /kuq VwVsA tSlsa fnol nhi
Nfc NwVsAA
lh; lq[kfg cjfuv dsfg HkkrhA tuq pkrdh ikb
tyq LokrhAA
jkefg y[kuq fcydr dSlsaA lflfg pdj fdljdq
tSlsaAA

lrkuan rc vk;lq nhUgkA lhrk xeuq jke ifga


dhUgkAA
n0&lax l[kha lqnaj prqj xkofga eaxypkjA
xouh cky ejky xfr lq"kek vax vikjAA263AA
&*&*&
lf[kUg e/; fl; lgfr dSlsA Nfcxu e/; egkNfc
tSlsaAA
dj ljt t;eky lqgkA fcLo fct; lHkk tsfga
NkAA
ru ldpq eu ije mNkgwA xw<+ seq yf[k
ijb u dkgwAA
tkb lehi jke Nfc ns[khA jfg tuq dqvfj fp=
vojs[khAA
prqj l[kha yf[k dgk cq>kA ifgjkogq t;eky
lqgkAA
lqur tqxy dj eky mBkA se fccl ifgjkb u
tkAA

lgr tuq tqx tyt lukykA lflfg lHkhr nsr


t;ekykAA
xkofga Nfc voyfd lgsyhA fl; t;eky jke mj
esyhAA
l0&j?kqcj mj t;eky nsf[k nso cfjlfga lqeuA
ldqps

ldy

Hkqvky

tuq

fcyfd

jfc

dqeqnxuAA264AA
iqj v# C;e cktus cktsA [ky Hk, efyu lk/kq
lc jktsAA
lqj fdauj uj ukx equhlkA t; t; t; dfg nsfga
vlhlkAA
ukpfga xkofga fccq/k c/kwVhaA ckj ckj
dqlqekatfy NwVhaAA
tg rg fc csn/kqfu djghaA canh fcjnkofy
mPpjghaAA
efg ikrky ukd tlq C;kikA jke cjh fl; Hkatsm
pkikAA

djfga vkjrh iqj uj ukjhA nsfga fuNkofj fck


fclkjhAA
lgfr lh; jke dS tjhA Nfc flaxk# eugq ,d
BjhAA
l[kha dgfga Hkqin xgq lhrkA djfr u pju ijl
vfr HkhrkAA
n0&xre fr; xfr lqjfr dfj ufga ijlfr ix ikfuA
eu

fcgls

j?kqcalefu

hfr

vyfdd

tkfuAA265AA
&*&*&
rc fl; nsf[k Hkwi vfHkyk"ksA dwj diwr
ew<+ eu ek[ksAA
mfB mfB ifgfj lukg vHkkxsA tg rg xky
ctkou ykxsAA
ysgq NM+kb lh; dg dA /kfj ck/kgq u`i
ckyd nAA
rjsa /kuq"kq pkM+ ufga ljA thor gefg
dqvfj d cjAA

ta fcnsgq dNq djS lgkA thrgq lej lfgr


nm HkkAA
lk/kq Hkwi cys lqfu ckuhA jktlektfg ykt
ytkuhAA
cyq rkiq chjrk cM+kA ukd fiukdfg lax
fl/kkAA
lb lwjrk fd vc dgq ikA vfl cqf/k r fcf/k
eqg efl ykAA
n0&ns[kgq jkefg u;u Hkfj rft bfj"kk enq
dgqA
y[ku

j"kq

ikodq

cy

tkfu

lyHk

tfu

ggqAA266AA
&*&*&
cSurs; cfy ftfe pg dkxwA ftfe llq pgS ukx vfj
HkkxwAA
ftfe pg dqly vdkju dghA lc laink pgS
floghAA

yHkh yyqi dy dhjfr pgA vdyadrk fd dkeh


ygAA
gfj in fceq[k ije xfr pkgkA rl rqEgkj ykypq
ujukgkAA
dykgyq lqfu lh; ldkuhA l[kha yokb xa
tg jkuhAA
jkeq lqHkk; pys xq# ikghaA fl; lusgq cjur
eu ekghaAA
jkfuUg lfgr lpcl lh;kA vc /ka fcf/kfg dkg
djuh;kAA
Hkwi cpu lqfu br mr rdghaA y[kuq jke Mj
cfy u ldghaAA
n0&v#u u;u Hk`dqVh dqfVy fpror u`iUg
ldiA
eugq

ek

piAA267AA
&*&*&

xtxu

fujf[k

fla?kfdljfg

[kjHk# nsf[k fcdy iqj ukjhaA lc fefy nsfga


eghiUg xkjhaAA
rsfga volj lqfu flo /kuq HkaxkA vk;m
Hk`xqdqy dey iraxkAA
nsf[k eghi ldy ldqpkusA ckt >iV tuq yok
yqdkusAA
xfj ljhj Hkwfr Hky HkzktkA Hkky fclky
f=iqaM fcjktkAA
lhl tVk lflcnuq lqgkokA fjlcl dNqd v#u gb
vkokAA
Hk`dqVh dqfVy u;u fjl jkrsA lgtgq fpror
eugq fjlkrsAA
c`"kHk da/k mj ckgq fclkykA pk# tusm eky
e`xNkykAA
dfV eqfu clu rwu nqb ck/ksaA /kuq lj dj
dqBk# dy dk/ksaAA
n0&lkar cs"kq djuh dfBu cjfu u tkb l#iA

/kfj

eqfuruq

tuq

chj

jlq

vk;m

tg

lc

HkwiAA268AA
&*&*&
ns[kr Hk`xqifr cs"kq djkykA mBs ldy Hk;
fcdy HkqvkykAA
firq lesr dfg dfg fut ukekA yxs dju lc naM
ukekAA
tsfg lqHkk; fprofga fgrq tkuhA l tkub tuq
vkb [kqVkuhAA
tud cgfj vkb fl# ukokA lh; cykb ukeq
djkokAA
vkfl"k nhUfg l[kha gj"kkuhaA fut lekt yS x
l;kuhaAA
fcLokfe=q feys iqfu vkA in ljt esys nm
HkkAA
jkeq y[kuq nljFk ds <VkA nhUfg vlhl nsf[k
Hky tVkAA

jkefg fprb jgs Fkfd ypuA :i vikj ekj en


epuAA
n0&cgqfj fcyfd fcnsg lu dggq dkg vfr
HkhjAA
iwNr

tkfu

vtku

ftfe

C;kism

diq

ljhjAA269AA
&*&*&
lekpkj dfg tud lquk,A tsfg dkju eghi lc
vk,AA
lqur cpu fQfj vur fugkjsA ns[ks pki[kaM efg
MkjsAA
vfr fjl cys cpu dBjkA dgq tM+ tud /kuq"k
dS rjkAA
csfx ns[kkm ew<+ u r vktwA myVm efg
tg yfg ro jktwAA
vfr M# mr# nsr u`iq ukghaA dqfVy Hkwi
gj"ks eu ekghaAA

lqj eqfu ukx uxj uj ukjhAAlpfga ldy =kl mj


HkkjhAA
eu ifNrkfr lh; egrkjhA fcf/k vc lojh ckr
fcxkjhAA
Hk`xqifr dj lqHkkm lqfu lhrkA vj/k fues"k
dyi le chrkAA
n0&lHk; fcyds yx lc tkfu tkudh Hkh#A
n;

gj"kq

fc"kknq

dNq

cys

Jhj?

kqch#AA270AA
eklikjk;.k] uok foJke
&*&*&
ukFk laHkq/kuq HkatfugkjkA gbfg dsm ,d
nkl rqEgkjkAA
vk;lq dkg dfgv fdu eghA lqfu fjlkb cys
eqfu dghAA
lsodq l t djS lsodkA vfj djuh dfj dfjv
yjkAA

lqugq jke tsfga flo/kuq rjkA lglckgq le l


fjiq ejkAA
l fcyxkm fcgkb lektkA u r ekjs tSgfga lc
jktkAA
lqfu eqfu cpu y[ku eqlqdkusA cys ijlq/kjfg
viekusAA
cgq /kuqgha rjha yfjdkaA dcgq u vfl fjl
dhUfg xlkaAA
,fg /kuq ij eerk dsfg gsrwA lqfu fjlkb dg
Hk`xqdqydsrwAA
n0&js u`i ckyd dkycl cyr rfg u lekjAA
/kuqgh

le

friqjkfj

/kuq

fcfnr

ldy

lalkjAA271AA
&*&*&
y[ku dgk gfl gejsa tkukA lqugq nso lc
/kuq"k lekukAA
dk Nfr ykHkq twu /kuq rjsaA ns[kk jke
u;u ds HkjsaAA

Nqvr VwV j?kqifrgq u nlwA eqfu fcuq dkt


dfjv dr jlw A
cys fprb ijlq dh vksjkA js lB lqusfg lqHkkm
u ejkAA
ckydq cfy c/km ufga rghA dsoy eqfu
tM+ tkufg eghAA
cky czpkjh vfr dghA fcLo fcfnr Nf=;dqy
ghAA
Hkqtcy Hkwfe Hkwi fcuq dhUghA fciqy ckj
efgnsoUg nhUghAA
lglckgq

Hkqt

NsnfugkjkA

ijlq

fcydq

eghidqekjkAA
n0&ekrq firfg tfu lpcl djfl eghlfdljA
xHkZUg ds vHkZd nyu ijlq ej vfr ?
kjAA272AA
&*&*&
fcgfl y[kuq cys e`nq ckuhA vg equhlq
egk HkVekuhAA

iqfu iqfu efg ns[kko dqBk:A pgr mM+kou


Qwfd igk:AA
bgk dqEgM+cfr;k dm ukghaA ts rjtuh
nsf[k efj tkghaAA
nsf[k dqBk# ljklu ckukA eSa dNq dgk lfgr
vfHkekukAA
Hk`xqlqr leqf> tusm fcydhA t dNq dggq
lgm fjl jdhAA
lqj efglqj gfjtu v# xkA gejsa dqy bUg ij u
lqjkAA
c/ksa ikiq vidhjfr gkjsaA ekjrgw ik ifjv
rqEgkjsaAA
dfV dqfyl le cpuq rqEgkjkA C;FkZ /kjgq
/kuq cku dqBkjkAA
n0&t

fcyfd

vuqfpr

dgsm

Negq

egkeqfu /khjA
lqfu

lj"k

xHkhjAA273AA

Hk`xqcalefu

cys

fxjk

&*&*&
dfld lqugq ean ;gq ckydqA dqfVy dkycl
fut dqy ?kkydqAA
Hkkuq cal jkdsl dyadwA fuiV fujadql vcq/k
vladwAA
dky doyq gbfg Nu ekghaA dgm iqdkfj
[kfj efg ukghaAA
rqEg gVdgq ta pggq mckjkA dfg rkiq
cyq j"kq gekjkAA
y[ku dgsm eqfu lqtl rqEgkjkA rqEgfg vNr d
cjuS ikjkAA
vius eqg rqEg vkifu djuhA ckj vusd Hkkfr
cgq cjuhAA
ufga lar"kq r iqfu dNq dggwA tfu fjl jfd
nqlg nq[k lggwAA
chjczrh rqEg /khj vNHkkA xkjh nsr u ikogq
lHkkAA
n0&lwj lej djuh djfga dfg u tukofga vkiqA

fc|eku ju ikb fjiq dk;j dFkfga rkiqAA274AA


&*&*&
rqEg r dkyq gkd tuq ykokA ckj ckj efg
ykfx cykokAA
lqur y[ku ds cpu dBjkA ijlq lq/kkfj /kjsm
dj ?kjkAA
vc tfu nsb nlq efg yxwA dVqcknh ckydq
c/ktxwAA
cky fcyfd cgqr eSa ckpkA vc ;gq ejfugkj
Hkk lkpkAA
dfld dgk Nfev vijk/kwA cky n"k xqu
xufga u lk/kwAA
[kj dqBkj eSa vd#u dghA vkxsa vijk/kh
xq#ghAA
mrj nsr NM+m fcuq ekjsaA dsoy dfld
lhy rqEgkjsaAA
u r ,fg dkfV dqBkj dBjsaA xqjfg mfju
grsm Je FkjsaAA

n0&xkf/klwuq dg n; gfl eqfufg gfjvjb


lw>A
v;e;

[kkM

[ke;

vtgq

cw>

vcw>AA275AA
&*&*&
dgsm y[ku eqfu lhyq rqEgkjkA d ufg tku
fcfnr lalkjkAA
ekrk firfg mfju Hk, uhdsaA xqj fjuq jgk lpq
cM+ thdsaAA
l tuq gejsfg ekFks dk<+kA fnu pfy x, C;kt
cM+ ck<+kAA
vc vkfuv C;ogfjvk cyhA rqjr nsm eSa
FkSyh [kyhAA
lqfu dVq cpu dqBkj lq/kkjkA gk; gk; lc lHkk
iqdkjkAA
Hk`xqcj ijlq ns[kkogq eghA fc fcpkfj
cpm u`ighAA

feys u dcgq lqHkV ju xk<+sA f}t nsork ?


kjfg ds ck<+sAA
vuqfpr dfg lc yx iqdkjsA j?kqifr l;ufga
y[kuq usokjsAA
n0&y[ku mrj vkgqfr lfjl Hk`xqcj diq
lkuqA
c<+r

nsf[k

ty

le

cpu

cys

j?

kqdqyHkkuqAA276AA
&*&*&
ukFk djgq ckyd ij NgwA lw/k nw/keq[k dfjv
u dgwAA
ta iS Hkq Hkkm dNq tkukA r fd cjkcfj
djr v;kukAA
ta yfjdk dNq vpxfj djghaA xqj firq ekrq
en eu HkjghaAA
dfjv ik fllq lsod tkuhA rqEg le lhy /khj eqfu
X;kuhAA

jke cpu lqfu dNqd tqM+kusA dfg dNq y[kuq


cgqfj eqldkusAA
glr nsf[k u[k fl[k fjl C;kihA jke rj Hkzkrk
cM+ ikihAA
xj ljhj L;ke eu ekghaA dkydwVeq[k i;eq[k
ukghaAA
lgt Vs<+ vuqgjb u rghA uhpq ehpq le
ns[k u eghaAA
n0&y[ku dgsm gfl lqugq eqfu /kq iki dj
ewyA
tsfg

cl

tu

vuqfpr

djfga

pjfga

fcLo

frdwyAA277AA
&*&*&
eSa rqEgkj vuqpj eqfujk;kA ifjgfj diq dfjv
vc nk;kAA
VwV pki ufga tqjfg fjlkusA cSfBv gbfga ik;
fijkusAA

t vfr f; r dfjv mikA tfjv dm cM+


xquh cykAA
cyr y[kufga tudq MsjkghaA e"V djgq
vuqfpr Hky ukghaAA
Fkj Fkj dkifga iqj uj ukjhA NV dqekj [kV
cM+ HkkjhAA
Hk`xqifr lqfu lqfu fujHk; ckuhA fjl ru tjb gb
cy gkuhAA
cys jkefg nsb fugjkA cpm fcpkfj ca/kq y?
kq rjkAA
euq eyhu ruq lqanj dSlsaA fc"k jl Hkjk
dud ?kVq tSlSaAA
n0& lqfu yfNeu fcgls cgqfj u;u rjsjs jkeA
xqj lehi xous ldqfp ifjgfj ckuh ckeAA278AA
&*&*&
vfr fcuhr e`nq lhry ckuhA cys jkeq tfj tqx
ikuhAA

lqugq ukFk rqEg lgt lqtkukA ckyd cpuq dfjv


ufga dkukAA
cjjS

ckyd

,dq

lqHkkA

bUgfg

lar

fcnw"kfga dkAA
rsfga ukgha dNq dkt fcxkjkA vijk/kh eSa
ukFk rqEgkjkAA
ik diq c/kq c/kc xlkaA e ij dfjv nkl dh
ukaAA
dfgv csfx tsfg fcf/k fjl tkA eqfuuk;d lb
dja mikAA
dg eqfu jke tkb fjl dSlsaA vtgq vuqt ro fpro
vuSlsaAA
,fg dsa daB dqBk# u nhUgkA r eSa dkg
diq dfj dhUgkAA
n0&xHkZ L=ofga vofui jofu lqfu dqBkj
xfr ?kjA
ijlq vNr ns[km ftvr cSjh HkwifdljAA279AA
&*&*&

cgb u gkFkq ngb fjl NkrhA Hkk dqBk#


dqafBr u`i?kkrhAA
Hk;m cke fcf/k fQjsm lqHkkA ejs n; ik
dfl dkAA
vktq n;k nq[kq nqlg lgkokA lqfu lfe= fcgfl
fl# ukokAA
ckm ik ewjfr vuqdwykA cyr cpu >jr tuq
QwykAA
ta iS ik tfjfga eqfu xkrkA /k Hk, ruq
jk[k fc/kkrkAA
ns[kq tud gfB ckyd ,gwA dhUg pgr tM+
teiqj xsgwAA
csfx djgq fdu vkf[kUg vksVkA ns[kr NV
[kV u`i <VkAA
fcgls y[kuq dgk eu ekghaA ewnsa vkf[k
drgq dm ukghaAA
n0&ijlqjkeq rc jke fr cys mj vfr /kqA
laHkq ljkluq rfj lB djfl gekj c/kqAA280AA

&*&*&
ca/kq dgb dVq laer rjsaA rw Ny fcu; djfl dj
tjsaAA
d# ifjr"kq ej laxzkekA ukfga r NkM+
dgkmc jkekAA
Nyq rft djfg le# floghA ca/kq lfgr u r
ekjm rghAA
Hk`xqifr cdfga dqBkj mBk,A eu eqldkfga
jkeq flj uk,AA
xqug y[ku dj ge ij j"kwA drgq lq/kkbgq rs
cM+ n"kwAA
Vs<+ tkfu lc canb dkgwA c paefg xzlb
u jkgwAA
jke dgsm fjl rftv equhlkA dj dqBk# vkxsa ;g
lhlkAA
tsafga fjl tkb dfjv lb LokehA efg tkfu vkiu
vuqxkehAA
n0&Hkqfg lsodfg le# dl rtgq fccj jlqA

cs"kq fcydsa dgsfl dNq ckydgw ufga


nlqAA281AA
&*&*&
nsf[k dqBkj cku /kuq /kkjhA HkS yfjdfg fjl
ch# fcpkjhAA
ukeq tku iS rqEgfg u phUgkA cal lqHkk;
mr# rsfga nhUgkAA
ta rqEg vkSrsgq eqfu dh ukaA in jt flj
fllq /kjr xlkaAA
Negq pwd vutkur dsjhA pfgv fc mj ik ?
kusjhAA
gefg

rqEgfg

lfjcfj

dfl

ukFkkAAdggq

dgk pju dg ekFkkAA


jke ek= y?kq uke gekjkA ijlq lfgr cM+ uke
rgkjkAA
nso ,dq xquq /kuq"k gekjsaA uo xqu ije
iquhr rqEgkjsaAA

lc dkj ge rqEg lu gkjsA Negq fc vijk/k


gekjsAA
n0&ckj ckj eqfu fccj dgk jke lu jkeA
cys

Hk`xqifr

l#"k

gfl

rgw

ca/kq

le

ckeAA282AA
&*&*&
fuiVfga f}t dfj tkufg eghA eSa tl fc
lqukom rghAA
pki Lkzqok lj vkgqfr tkuwA di ej vfr ?kj
lkuqAA
lfef/k lsu prqjax lqgkA egk eghi Hk, ilq
vkAA
eS ,fga ijlq dkfV cfy nhUgsA lej tX; ti
dfVUg dhUgsAA
ej Hkkm fcfnr ufga rjsaA cyfl funfj fc
ds HkjsaAA
Hkatsm pkiq nkiq cM+ ck<+kA vgfefr
eugq thfr txq Bk<+kAA

jke dgk eqfu dggq fcpkjhA fjl vfr cfM+ y?kq


pwd gekjhAA
Nqvrfga VwV fiukd iqjkukA eSa dfg gsrq
dja vfHkekukAA
n0&ta ge funjfga fc cfn lR; lqugq
Hk`xqukFkA
r vl d tx lqHkVq tsfg Hk; cl ukofga
ekFkAA283AA
&*&*&
nso nuqt Hkwifr HkV ukukA lecy vf/kd gm
cyokukAA
ta ju gefg ipkjS dA yjfga lq[ksu dkyq
fdu gAA
Nf=; ruq /kfj lej ldkukA dqy dyadq rsfga
ikoj vkukAA
dgm lqHkkm u dqyfg lalhA dkygq Mjfga u
ju j?kqcalhAA

fccal dS vfl HkqrkA vHk; gb t rqEgfg


MsjkAA
lqfu e`nq xw<+ cpu j?kqifr dsA m?kjs iVy
ijlq/kj efr dsAA
jke jekifr dj /kuq ysgwA [kSapgq feVS ej
lansgwAA
nsr pkiq vkiqfga pfy x;A ijlqjke eu fcle;
Hk;AA
n0&tkuk jke Hkkm rc iqyd QqfYyr xkrA
tfj ikfu cys cpu n; u seq vekrAA284AA
&*&*&
t; j?kqcal cut cu HkkuwA xgu nuqt dqy ngu
lkuwAA
t; lqj fc /ksuq fgrdkjhA t; en eg dg Hkze
gkjhAA
fcu; lhy d#uk xqu lkxjA t;fr cpu jpuk vfr
ukxjAA

lsod lq[kn lqHkx lc vaxkA t; ljhj Nfc dfV


vuaxkAA
dja dkg eq[k ,d lalkA t; egsl eu ekul
galkAA
vuqfpr cgqr dgsm vX;krkA Negq Nekeafnj
nm HkzkrkAA
dfg t; t; t; j?kqdqydsrwA Hk`xqifr x, cufg ri
gsrwAA
viHk; dqfVy eghi MsjkusA tg rg dk;j
xofga ijkusAA
n0&nsoUg nhUgha nqanqHkha Hkq ij
cj"kfga QwyA
gj"ks iqj uj ukfj lc feVh ege; lwyAA285AA
&*&*&
vfr xgxgs cktus cktsA lcfga eugj eaxy
lktsAA
twFk twFk fefy lqeq[k lqu;uhaA djfga xku
dy dfdyc;uhAA

lq[kq

fcnsg

dj

cjfu

tkA

tUenfj

eugq fuf/k ikAA


fcxr =kl Hkb lh; lq[kkjhA tuq fc/kq mn;
pdjdqekjhAA
tud dhUg dfldfg ukekA Hkq lkn /kuq
Hkatsm jkekAA
efg rR; dhUg nqgq HkkaA vc t mfpr
l dfgv xlkAA
dg eqfu lquq ujukFk chukA jgk fcckgq pki
vk/khukAA
VwVrgha /kuq Hk;m fcckgwA lqj uj ukx
fcfnr lc dkgwAA
n0&rnfi

tkb

rqEg

djgq

vc

tFkk

cal

C;ogk#A
cwf>

fc

dqyc`)

vkpk#AA286AA
&*&*&

xqj

csn

fcfnr

nwr vo/kiqj iBogq tkA vkufga u`i nljFkfg


cykAA
eqfnr jkm dfg Hkysfga ikykA iB, nwr cfy
rsfg dkykAA
cgqfj egktu ldy cyk,A vkb lcfUg lknj flj
uk,AA
gkV

ckV

eafnj

lqjcklkA

ux#

lokjgq

pkfjgq iklkAA
gjf"k pys fut fut x`g vk,A iqfu ifjpkjd cfy
iBk,AA
jpgq fcfp= fcrku cukA flj /kfj cpu pys lpq
ikAA
iB, cfy xquh frUg ukukA ts fcrku fcf/k dqly
lqtkukAA
fcf/kfg cafn frUg dhUg vjaHkkA fcjps dud
dnfy ds [kaHkkAA
n0&gfjr efuUg ds i= Qy inqejkx ds QwyA

jpuk

nsf[k

fcfp=

vfr

euq

fcjafp

dj

HkwyAA287AA
&*&*&
csfu gfjr efue; lc dhUgsA ljy lijc ijfga ufga
phUgsAA
dud dfyr vfgcsy cukA yf[k ufg ijb liju
lqgkAA
rsfg ds jfp ifp ca/k cuk,A fcp fcp eqdrk nke
lqgk,AA
ekfud ejdr dqfyl fijtkA phfj dfj ifp jps
ljtkAA
fd, Hk`ax cgqjax fcgaxkA xqatfga dwtfga
iou laxkAA
lqj frek [kaHku xf<+ dk<+haA eaxy C;
fy, lc Bk<+haAA
padsa Hkkfr vusd iqjkaA fla/kqj efue;
lgt lqgkaAA

n0&ljHk iYyo lqHkx lqfB fd, uhyefu


dfjAA
gse cj ejdr ?kofj ylr ikVe; MfjAA288AA
&*&*&
jps #fpj cj canfuckjsA eugq euHko Qan
lokjsAA
eaxy dyl vusd cuk,A /ot irkd iV pej lqgk,AA
nhi eugj efue; ukukA tkb u cjfu fcfp=
fcrkukAA
tsfga eaMi nqyfgfu cSnsghA l cjuS vfl efr
dfc dsghAA
nwygq jkeq :i xqu lkxjA l fcrkuq frgq yd
mtkxjAA
tud Hkou dS lHkk tSlhA x`g x`g fr iqj
nsf[kv rSlhAA
tsfga rsjgqfr rsfg le; fugkjhA rsfg y?kq
yxfga Hkqou nl pkjhAA

t laink uhp x`g lgkA l fcyfd lqjuk;d


egkAA
n0&clb uxj tsfga yfPN dfj diV ukfj cj
cs"kqAA
rsfg

iqj

dS

lHkk

dgr

ldqpfga

lkjn

ls"kqAA289AA
&*&*&
igqps nwr jke iqj ikouA gj"ks uxj fcyfd
lqgkouAA
Hkwi }kj frUg [kcfj tukA nljFk u`i lqfu fy,
cykAA
dfj ukeq frUg ikrh nhUghA eqfnr eghi vkiq
mfB yhUghAA
ckfj fcypu ckpr ikrhA iqyd xkr vk Hkfj
NkrhAA
jkeq y[kuq mj dj cj phBhA jfg x, dgr u
[kkVh ehBhAA

iqfu /kfj /khj if=dk ckphA gj"kh lHkk ckr


lqfu lkphAA
[ksyr jgs rgk lqf/k ikA vk, Hkjrq lfgr fgr
HkkAA
iwNr vfr lusg ldqpkA rkr dgk rsa ikrh
vkAA
n0&dqly kuf; ca/kq nm vgfga dggq
dsfga nslA
lqfu lusg lkus cpu ckph cgqfj ujslAA290AA
&*&*&
lqfu ikrh iqyds nm HkzkrkA vf/kd lusgq
lekr u xkrkAA
hfr iquhr Hkjr dS ns[khA ldy lHkk lq[kq
ygsm fcls"khAA
rc u`i nwr fudV cSBkjsA e/kqj eugj cpu
mpkjsAA
HkS;k dggq dqly nm ckjsA rqEg uhdsa fut
u;u fugkjsAA

L;key xj /kjsa /kuq HkkFkkA c; fdlj dfld


eqfu lkFkkAA
ifgpkugq rqEg dggq lqHkkA se fccl iqfu
iqfu dg jkAA
tk fnu rsa eqfu x, yokA rc rsa vktq lkfp
lqf/k ikAA
dggq fcnsg dou fcf/k tkusA lqfu f; cpu nwr
eqldkusAA
n0&lqugq eghifr eqdqV efu rqEg le /kU; u
dmA
jkeq y[kuq ftUg ds ru; fcLo fcHkw"ku
nmAA291AA
&*&*&
iwNu txq u ru; rqEgkjsA iq#"kfla?k frgq iqj
mftvkjsAA
ftUg ds tl rki dsa vkxsA lfl eyhu jfc lhry
ykxsAA

frUg dg dfgv ukFk fdfe phUgsA nsf[kv jfc


fd nhi dj yhUgsAA
lh; Lo;acj Hkwi vusdkA lfeVs lqHkV ,d
rsa ,dkAA
laHkq ljkluq dkgq u VkjkA gkjs ldy chj
cfjvkjkAA
rhfu yd eg ts HkVekuhA lHk dS ldfr laHkq
/kuq HkkuhAA
ldb mBkb ljklqj es:A lm fg; gkfj x;m dfj
Qs:AA
tsfga drqd flolSyq mBkokA lm rsfg lHkk
ijkHkm ikokAA
n0&rgk jke j?kqcal efu lqfuv egk efgikyA
Hkatsm

pki

;kl

fcuq

ftfe

xt

iadt

ukyAA292AA
&*&*&
lqfu lj"k Hk`xquk;dq vk,A cgqr Hkkfr frUg
vkf[k ns[kk,AA

nsf[k jke cyq fut /kuq nhUgkA dfj cgq fcu;


xouq cu dhUgkAA
jktu jkeq vrqycy tSlsaA rst fu/kku y[kuq
iqfu rSlsaAA
daifg Hkwi fcydr tkdsaA ftfe xt gfj fdlj ds
rkdsaAA
nso nsf[k ro ckyd nA vc u vkf[k rj vkor
dAA
nwr cpu jpuk f; ykxhA se rki chj jl
ikxhAA
lHkk lesr jkm vuqjkxsA nwrUg nsu fuNkofj
ykxsAA
dfg vuhfr rs ewnfga dkukA /kjeq fcpkfj
lcfga lq[k ekukAA
n0&rc mfB Hkwi cfl"B dgq nhUfg if=dk
tkbA
dFkk lquk xqjfg lc lknj nwr cykbAA293AA
&*&*&

lqfu cys xqj vfr lq[kq ikA iqU; iq#"k dgq


efg lq[k NkAA
ftfe lfjrk lkxj egq tkghaA t|fi rkfg dkeuk
ukghaAA
frfe lq[k laifr fcufga cyk,A /kjelhy ifga
tkfga lqHkk,AA
rqEg xqj fc /ksuq lqj lschA rfl iquhr dlY;k
nschAA
lqrh rqEg leku tx ekghaA Hk;m u gS dm
gusm ukghaAA
rqEg rs vf/kd iqU; cM+ dkdsaA jktu jke lfjl
lqr tkdsaAA
chj fcuhr /kje czr /kkjhA xqu lkxj cj ckyd
pkjhAA
rqEg dgq lcZ dky dY;kukA ltgq cjkr ctkb
fulkukAA
n0&pygq csfx lqfu xqj cpu Hkysfga ukFk
fl# ukbA

Hkwifr

xous

Hkou

rc

nwrUg

cklq

nsokbAA294AA
&*&*&
jktk lcq jfuokl cykA tud if=dk ckfp
lqukAA
lqfu lanslq ldy gj"kkuhaA vij dFkk lc Hkwi
c[kkuhaAA
se QqfYyr jktfga jkuhA eugq flf[kfu lqfu
ckfjn cuhAA
eqfnr vlhl nsfga xq# ukjhaA vfr vkuan exu
egrkjhaAA
ysfga

ijLij

vfr

f;

ikrhA

n;

yxkb

tqM+kofga NkrhAA
jke y[ku dS dhjfr djuhA ckjfga ckj Hkwicj
cjuhAA
eqfu lknq dfg }kj fl/kk,A jkfuUg rc efgnso
cyk,AA

fn, nku vkuan lesrkA pys fccj vkfl"k


nsrkAA
l0&tkpd fy, gdkfj nhfUg fuNkofj dfV
fcf/kA
fp#

thogq

lqr

pkfj

pcfrZ

nljRFk

dsAA295AA
dgr pys ifgjsa iV ukukA gjf"k gus xgxgs
fulkukAA
lekpkj lc yxUg ik,A ykxs ?kj ?kj gus
c/kk,AA
Hkqou pkfj nl Hkjk mNkgwA tudlqrk j?kqchj
fcvkgwAA
lqfu lqHk dFkk yx vuqjkxsA ex x`g xyha
lokju ykxsAA
t|fi vo/k lnSo lqgkofuA jke iqjh eaxye;
ikofuAA
rnfi hfr dS hfr lqgkA eaxy jpuk jph
cukAA

/ot irkd iV pkej pk#A Nkok ije fcfp= ctk:AA


dud dyl rju efu tkykA gjn nwc nf/k vPNr
ekykAA
n0&eaxye; fut fut Hkou yxUg jps cukbA
chFkha

lhapha

prqjle

pdsa

pk#

iqjkbAA296AA
&*&*&
tg rg twFk twFk fefy HkkfefuA lft uo lIr
ldy nqfr nkfefuAA
fc/kqcnuha e`x lkod ypfuA fut l#i jfr ekuq
fcepfuAA
xkofga

eaxy

eatqy

ckuhaA

lqfudy

jo

dydafB ytkuhaAA
Hkwi Hkou fdfe tkb c[kkukA fcLo fcegu
jpsm fcrkukAA
eaxy C; eugj ukukA jktr cktr fciqy
fulkukAA

drgq fcfjn canh mPpjghaA drgq csn /kqfu


Hkwlqj djghaAA
xkofga lqanfj eaxy xhrkA yS yS ukeq jkeq
v# lhrkAA
cgqr mNkgq Hkouq vfr FkjkA ekugq mefx
pyk pgq vksjkAA
n0&lHkk nljFk Hkou db d dfc cjuS ikjA
tgk ldy lqj lhl efu jke yhUg vorkjAA297AA
&*&*&
Hkwi Hkjr iqfu fy, cykA g; x; L;anu lktgq
tkAA
pygq csfx j?kqchj cjkrkA lqur iqyd iwjs nm
HkzkrkAA
Hkjr ldy lkguh cyk,A vk;lq nhUg eqfnr mfB
/kk,AA
jfp #fp thu rqjx frUg lktsA cju cju cj ckft
fcjktsAA

lqHkx ldy lqfB papy djuhA v; bo tjr /kjr ix


/kjuhAA
ukuk tkfr u tkfga c[kkusA funfj iouq tuq pgr
mM+kusAA
frUg

lc

N;y

Hk,

vlokjkA

Hkjr

lfjl

c;

jktdqekjkAA
lc lqanj lc Hkw"ku/kkjhA dj lj pki rwu dfV
HkkjhAA
n0& Njs Nchys N;y lc lwj lqtku uchuA
tqx inpj vlokj fr ts vfldyk chuAA298AA
&*&*&
ck/ks fcjn chj ju xk<+sA fudfl Hk, iqj ckgsj
Bk<+sAA
Qsjfga prqj rqjx xfr ukukA gj"kfga lqfu lqfu
iou fulkukAA
jFk lkjfFkUg fcfp= cuk,A /ot irkd efu
Hkw"ku yk,AA

poj pk# fdafdu /kqfu djghA Hkkuq tku


lHkk vigjghaAA
lkodju

vxfur

g;

grsA

rs

frUg

jFkUg

lkjfFkUg trsAA
lqanj ldy vyar lgsA ftUgfg fcydr eqfu eu
egsAA
ts ty pyfga Fkyfg dh ukA Vki u cwM+ csx
vf/kdkAA
vL= lL= lcq lktq cukA jFkh lkjfFkUg fy,
cykAA
n0&pf<+ pf<+ jFk ckgsj uxj ykxh tqju
cjkrA
gr lxqu lqanj lcfg t tsfg dkjt tkrAA299AA
&*&*&
dfyr dfjcjfUg ijha vckjhaA dfg u tkfga tsfg
Hkkfr lokjhaAA
pys ek xt ?kaV fcjkthA eugq lqHkx lkou ?
ku jkthAA

ckgu vij vusd fc/kkukA flfcdk lqHkx lq[kklu


tkukAA
frUg pf<+ pys fccj c`UnkA tuq ruq /kjsa
ldy Jqfr NankAA
ekx/k lwr cafn xquxk;dA pys tku pf<+ t
tsfg yk;dAA
cslj V c`"kHk cgq tkrhA pys cLrq Hkfj
vxfur HkkrhAA
dfVUg dkofj pys dgkjkA fcfc/k cLrq d
cjuS ikjkAA
pys ldy lsod leqnkA fut fut lktq lektq
cukAA
n0&lc dsa mj fuHkZj gj"kq iwfjr iqyd ljhjA
dcfga nsf[kcs u;u Hkfj jkeq y[kuw nm
chjAA300AA
&*&*&
xjtfga xt ?kaVk /kqfu ?kjkA jFk jo ckft fgal
pgq vksjkAA

funfj ?kufg ?kqEeZjfga fulkukA fut ijkb dNq


lqfuv u dkukAA
egk Hkhj Hkwifr ds }kjsaA jt gb tkb i"kku
ickjsaAA
p<+h vVkfjUg ns[kfga ukjhaA fy, vkjrh
eaxy FkkjhAA
xkofga xhr eugj ukukA vfr vkuanq u tkb
c[kkukAA
rc lqea= nqb L;anu lkthA trs jfc g; fuand
ckthAA
nm jFk #fpj Hkwi ifga vkusA ufga lkjn ifga
tkfga c[kkusAA
jkt lektq ,d jFk lktkA nwlj rst iqat vfr
HkzktkAA
n0&rsfga jFk #fpj cfl"B dgq gjf"k p<+kb
ujslqA
vkiq p<+sm Lianu lqfefj gj xqj xfj
xuslqAA301AA

&*&*&
lfgr cfl"B lg u`i dSlsaA lqj xqj lax iqjanj
tSlsaAA
dfj dqy jhfr csn fcf/k jkA nsf[k lcfg lc
Hkkfr cukAA
lqfefj jkeq xqj vk;lq ikA pys eghifr la[k
ctkAA
gj"ks fccq/k fcyfd cjkrkA cj"kfga lqeu
lqeaxy nkrkAA
Hk;m dykgy g; x; xktsA C;e cjkr cktus
cktsAA
lqj uj ukfj lqeaxy xkA ljl jkx cktfga
lgukAA
?kaV ?kafV /kqfu cjfu u tkghaA ljo djfga
ikbd QgjkghaAA
djfga fcnw"kd drqd ukukA gkl dqly dy
xku lqtkuk A

n0&rqjx upkofga dqvj cj vdfu e`nax


fulkuAA
ukxj

uV

fprofga

pfdr

Mxfga

rky

c/kkuAA302AA
&*&*&
cub u cjur cuh cjkrkA gfga lxqu lqanj
lqHknkrkAA
pkjk pk"kq cke fnfl ysA eugq ldy eaxy
dfg nsAA
nkfgu dkx lq[ksr lqgkokA udqy njlq lc
dkgw ikokAA
lkuqdwy cg f=fc/k c;kjhA l?kV lcky vko cj
ukjhAA
yok fQfj fQfj njlq ns[kkokA lqjHkh lueq[k
fllqfg fivkokAA
e`xekyk fQfj nkfgfu vkA eaxy xu tuq
nhfUg ns[kkAA

Nsedjh dg Nse fcls"khA L;kek cke lqr# ij


ns[khAA
lueq[k vk;m nf/k v# ehukA dj iqLrd nqb fc
chukAA
n0&eaxye; dY;kue; vfHker Qy nkrkjA
tuq lc lkps gu fgr Hk, lxqu ,d ckjAA303AA
&*&*&
eaxy lxqu lqxe lc rkdsaA lxqu cz lqanj lqr
tkdsaAA
jke lfjl c# nqyfgfu lhrkA le/kh nljFkq tudq
iquhrkAA
lqfu vl C;kgq lxqu lc ukpsA vc dhUgs fcjafp
ge lkpsAA
,fg fcf/k dhUg cjkr i;kukA g; x; xktfga gus
fulkukAA
vkor tkfu Hkkuqdqy dsrwA lfjrfUg tud c/kk,
lsrwAA
chp chp cj ckl cuk,A lqjiqj lfjl laink Nk,AA

vlu l;u cj clu lqgk,A ikofga lc fut fut eu


Hkk,AA
fur uwru lq[k yf[k vuqdwysA ldy cjkfrUg
eafnj HkwysAA
n0&vkor tkfu cjkr cj lqfu xgxgs fulkuA
lft xt jFk inpj rqjx ysu pys vxokuAA304AA
eklikjk;.k]nlok foJke
&*&*&
dud dyl Hkfj dij FkkjkA Hkktu yfyr vusd
dkjkAA
Hkjs lq/kk le lc idokusA ukuk Hkkfr u tkfga
c[kkusAA
Qy vusd cj cLrq lqgkaA gjf"k HksaV fgr
Hkwi iBkaAA
Hkw"ku clu egkefu ukukA [kx e`x g; x;
cgqfcf/k tkukAA
eaxy lxqu lqxa/k lqgk,A cgqr Hkkfr efgiky
iBk,AA

nf/k fpmjk migkj vikjkA Hkfj Hkfj dkofj pys


dgkjkAA
vxokuUg tc nhf[k cjkrkAmj vkuanq iqyd Hkj
xkrkAA
nsf[k cuko lfgr vxokukA eqfnr cjkfrUg gus
fulkukAA
n0&gjf"k ijlij feyu fgr dNqd pys cxesyA
tuq

vkuan

leq

nqb

feyr

fcgkb

lqcsyAA305AA
&*&*&
cjf"k lqeu lqj lqanfj xkofgaA eqfnr nso
nqanqHkha ctkofgaAA
cLrq ldy jk[kha u`i vkxsaA fcu; dhfUg frUg
vfr vuqjkxsaAA
se lesr jk; lcq yhUgkA HkS cdlhl tkpdfUg
nhUgkAA
dfj iwtk ekU;rk cM+kA tuokls dgq pys
yokAA

clu fcfp= ikoM+s ijghaA nsf[k /kugq /ku


enq ifjgjghaAA
vfr lqanj nhUgsm tuoklkA tg lc dgq lc
Hkkfr lqiklkAA
tkuh fl; cjkr iqj vkA dNq fut efgek xfV
tukAA
n; lqfefj lc flf) cykA Hkwi igqu dju
iBkAA
n0&flf/k lc fl; vk;lq vdfu xa tgk tuoklA
fy, laink ldy lq[k lqjiqj Hkx fcyklAA306AA
&*&*&
fut fut ckl fcyfd cjkrhA lqj lq[k ldy lqyHk lc
HkkrhAA
fcHko Hksn dNq dm u tkukA ldy tud dj
djfga c[kkukAA
fl; efgek j?kquk;d tkuhA gj"ks n; gsrq
ifgpkuhAA

firq vkxeuq lqur nm HkkA n; u vfr


vkuanq vekAA
ldqpUg dfg u ldr xq# ikghaA firq njlu
ykypq eu ekghaAA
fcLokfe= fcu; cfM+ ns[khA mitk mj lar"kq
fcls"khAA
gjf"k ca/kq nm n; yxk,A iqyd vax vacd
ty Nk,AA
pys tgk nljFkq tuoklsA eugq ljcj rdsm
fivklsAA
n0& Hkwi fcyds tcfga eqfu vkor lqrUg
lesrA
mBs gjf"k lq[kfla/kq egq pys Fkkg lh
ysrAA307AA
&*&*&
eqfufg naMor dhUg eghlkA ckj ckj in jt /kfj
lhlkAA

dfld jkm fy;s mj ykA dfg vlhl iwNh


dqlykAA
iqfu naMor djr nm HkkA nsf[k u`ifr mj
lq[kq u lekAA
lqr fg; ykb nqlg nq[k esVsA e`rd ljhj ku
tuq HksaVsAA
iqfu cfl"B in flj frUg uk,A se eqfnr eqfucj
mj yk,AA
fc c`an cans nqgq HkkaA eu Hkkorh
vlhlsa ikaAA
Hkjr lgkuqt dhUg ukekA fy, mBkb ykb mj
jkekAA
gj"ks y[ku nsf[k nm HkzkrkA feys se
ifjiwfjr xkrkAA
n0&iqjtu ifjtu tkfrtu tkpd ea=h ehrA
feys

tFkkfcf/k

fcuhrAA308AA
&*&*&

lcfg

Hkq

ije

iky

jkefg nsf[k cjkr tqM+kuhA hfr fd jhfr u tkfr


c[kkuhAA
u`i lehi lgfga lqr pkjhA tuq /ku /kjekfnd
ruq/kkjhAA
lqrUg lesr nljFkfg ns[khA eqfnr uxj uj ukfj
fcls"khAA
lqeu cfjfl lqj gufga fulkukA ukduVha ukpfga
dfj xkukAA
lrkuan v# fc lfpo xuA ekx/k lwr fcnq"k
canhtuAA
lfgr cjkr jkm luekukA vk;lq ekfx fQjs
vxokukAA
Fke cjkr yxu rsa vkA rkrsa iqj enq
vf/kdkAA
czkuanq yx lc ygghaA c<+gq fnol fufl
fcf/k lu dgghaAA
n0&jkeq lh; lHkk vof/k lqr vof/k nm
jktA

tg

tg

iqjtu

dgfga

vl

fefy

uj

ukfj

lektAAA309AA
&*&*&
tud lqr ewjfr cSnsghA nljFk lqr jkeq /kjsa
nsghAA
bUg le dkgq u flo vojk/ksA dkgq u bUg
leku Qy yk/ksAA
bUg le dm u Hk;m tx ekghaA gS ufga
drgw gusm ukghaAA
ge lc ldy lqr dS jklhA Hk, tx tufe tudiqj
cklhAA
ftUg tkudh jke Nfc ns[khA d lqrh ge lfjl
fcls"khAA
iqfu ns[kc j?kqchj fcvkgwA ysc Hkyh fcf/k
ypu ykgwAA
dgfga ijlij dfdyc;uhaA ,fg fcvkg cM+
ykHkq lqu;uhaAA

cM+sa Hkkx fcf/k ckr cukA u;u vfrfFk


gbgfga nm HkkAA
n0&ckjfga ckj lusg cl tud cykmc lh;A
ysu

vkbgfga

ca/kq

nm

dfV

dke

deuh;AA310AA
&*&*&
fcfc/k Hkkfr gbfg igqukA f; u dkfg vl
lklqj ekAA
rc rc jke y[kufg fugkjhA gbgfga lc iqj yx
lq[kkjhAA
lf[k tl jke y[kudj tVkA rSlsb Hkwi lax nqb
<VkAA
L;ke xj lc vax lqgk,A rs lc dgfga nsf[k ts
vk,AA
dgk ,d eSa vktq fugkjsA tuq fcjafp fut gkFk
lokjsAA
Hkjrq jkegh dh vuqgkjhA lglk yf[k u ldfga uj
ukjhAA

y[kuq l=qlwnuq ,d:ikA u[k fl[k rs lc vax


vuwikAA
eu Hkkofga eq[k cjfu u tkghaA miek
dgq f=Hkqou dm ukghaAA
Na0&miek u dm dg nkl rqylh drgq dfc
dfcn dgSaA
cy fcu; fc|k lhy lHkk fla/kq bUg ls ,b
vgSaAA
iqj

ukfj

ldy

ilkfj

vapy

fcf/kfg

cpu

lqukoghaAA
C;kfgvgq pkfjm Hkkb ,fga iqj ge lqeaxy
xkoghaAA
l0&dgfga ijLij ukfj ckfj fcypu iqyd ruA
lf[k

lcq

djc

iqjkfj

iqU;

i;fuf/k

Hkwi

nmAA311AA
,fg fcf/k ldy eujFk djghaA vkun mefx
mefx mj HkjghaAA

ts u`i lh; Lo;acj vk,A nsf[k ca/kq lc frUg lq[k


ik,AA
dgr jke tlq fcln fclkykA fut fut Hkou x,
efgikykAA
x, chfr dqN fnu ,fg HkkrhA eqfnr iqjtu ldy
cjkrhAA
eaxy ewy yxu fnuq vkokA fge fjrq vxguq
eklq lqgkokAA
xzg frfFk u[krq txq cj ck:A yxu lf/k fcf/k
dhUg fcpk:AA
iBS nhfUg ukjn lu lA xuh tud ds xudUg
tAA
lquh ldy yxUg ;g ckrkA dgfga tfr"kh
vkfga fc/kkrkAA
n0&/ksuq/kwfj csyk fcey ldy lqeaxy ewyA
fcUg

dgsm

vuqdqyAA312AA
&*&*&

fcnsg

lu

tkfu

lxqu

mijfgrfg dgsm ujukgkA vc fcyac dj dkjuq


dkgkAA
lrkuan rc lfpo cyk,A eaxy ldy lkft lc Y;k,AA
la[k fulku iuo cgq cktsA eaxy dyl lxqu lqHk
lktsAA
lqHkx lqvkflfu xkofga xhrkA djfga csn /kqfu
fc iquhrkAA
ysu pys lknj ,fg HkkrhA x, tgk tuokl
cjkrhAA
dlyifr dj nsf[k lektwA vfr y?kq ykx frUgfg
lqjjktwAA
Hk;m

lem vc

/kkfjv ikA

;g lqfu

ijk

fulkufga ?kkAA
xqjfg iwfN dfj dqy fcf/k jktkA pys lax eqfu
lk/kq lektkAA
n0&HkkX;

fcHko

vo/ksl

dj

nsf[k

nso

czkfnA
yxs ljkgu lgl eq[k tkfu tue fut ckfnAA313AA

&*&*&
lqjUg lqeaxy vol# tkukA cj"kfga lqeu ctkb
fulkukAA
flo czkfnd fccq/k c:FkkA p<+s fcekufUg
ukuk twFkkAA
se iqyd ru n; mNkgwA pys fcydu jke
fcvkgwAA
nsf[k tudiq# lqj vuqjkxsA fut fut yd lcfga
y?kq ykxsAA
fprofga pfdr fcfp= fcrkukA jpuk ldy vyfdd
ukukAA
uxj ukfj uj :i fu/kkukA lq?kj lq/kje lqlhy
lqtkukAA
frUgfg nsf[k lc lqj lqjukjhaA Hk, u[kr tuq
fc/kq mftvkjhaAA
fcf/kfg Hk;g vkpjtq fcls"khA fut djuh dNq
drgq u ns[khAA
n0&flo leq>k, nso lc tfu vkpjt HkqykgqA

n;

fcpkjgq

/khj

/kfj

fl;

j?kqchj

fcvkgqAA314AA
&*&*&
ftUg dj ukeq ysr tx ekghaA ldy veaxy ewy
ulkghaAA
djry gfga inkjFk pkjhA rsb fl; jkeq dgsm
dkekjhAA
,fg fcf/k laHkq lqjUg leq>kokA iqfu vkxsa cj
clg pykokAA
nsoUg ns[ks nljFkq tkrkA egken eu iqyfdr
xkrkAA
lk/kq lekt lax efgnsokA tuq ruq /kjsa djfga
lq[k lsokAA
lgr lkFk lqHkx lqr pkjhA tuq vicjx ldy
ruq/kkjhAA
ejdr dud cju cj tjhA nsf[k lqjUg HkS hfr u
FkjhAA

iqfu jkefg fcyfd fg; gj"ksA u`ifg ljkfg lqeu


frUg cj"ksAA
n0&jke :iq u[k fl[k lqHkx ckjfga ckj fugkfjA
iqyd xkr ypu lty mek lesr iqjkfjAA315AA
&*&*&
dsfd daB nqfr L;key vaxkA rfM+r fcfuand
clu lqjaxkAA
C;kg fcHkw"ku fcfc/k cuk,A eaxy lc lc
Hkkfr lqgk,AA
ljn fcey fc/kq cnuq lqgkouA u;u uoy jktho
ytkouAA
ldy vyfdd lqanjrkA dfg u tkb eugha eu
HkkAA
ca/kq eugj lgfga laxkA tkr upkor piy
rqjaxkAA
jktdqvj cj ckft ns[kkofgaA cal lald fcfjn
lqukofgaAA

tsfg rqjax ij jkeq fcjktsA xfr fcyfd [kxuk;dq


yktsAA
dfg u tkb lc Hkkfr lqgkokA ckft cs"kq tuq
dke cukokAA
Na0&tuq ckft cs"kq cukb eufltq jke fgr vfr
lgA
vkiusa c; cy :i xqu xfr ldy Hkqou fcegAA
txexr thuq tjko tfr lqefr efu ekfud yxsA
fdafdfu yyke yxkeq yfyr fcyfd lqj uj eqfu
BxsAA
n0&Hkq eulfga y;yhu euq pyr ckft Nfc
ikoA
Hkwf"kr mM+xu rfM+r ?kuq tuq cj cjfg
upkoAA316AA
&*&*&
tsfga cj ckft jkeq vlokjkA rsfg lkjnm u cjuS
ikjkAA

lad# jke :i vuqjkxsA u;u iapnl vfr f;


ykxsAA
gfj fgr lfgr jkeq tc tgsA jek lesr jekifr
egsAA
fujf[k jke Nfc fcf/k gj"kkusA vkBb u;u tkfu
ifNrkusAA
lqj lsui mj cgqr mNkgwA fcf/k rs Mso<+
ypu ykgwAA
jkefg fpro lqjsl lqtkukA xre Jkiq ije fgr
ekukAA
nso ldy lqjifrfg flgkghaA vktq iqjanj le dm
ukghaAA
eqfnr

nsoxu

jkefg

ns[khA

u`ilekt

nqgq gj"kq fcls"khAA


Na0&vfr gj"kq jktlekt nqgq fnfl nqanqHkha
cktfga ?kuhA
cj"kfga lqeu lqj gjf"k dfg t; t;fr t; j?
kqdqyeuhAA

,fg Hkkfr tkfu cjkr vkor cktus cgq cktghaA


jkfu lqvkflfu cfy ifjNfu gsrq eaxy lktghaAA
n0&lft vkjrh vusd fcf/k eaxy ldy lokfjA
pyha

eqfnr

ifjNfu

dju

xtxkfefu

cj

ukfjAA317AA
&*&*&
fc/kqcnuha lc lc e`xypfuA lc fut ru Nfc jfr
enq epfuAA
ifgjsa cju cju cj phjkA ldy fcHkw"ku ltsa
ljhjkAA
ldy lqeaxy vax cuk,A djfga xku dydafB
ytk,AA
dadu fdafdfu uwiqj cktfgaA pkfy fcyfd dke
xt yktfgaAA
cktfga cktus fcfc/k dkjkA uHk v# uxj
lqeaxypkjkAA
lph lkjnk jek HkokuhA ts lqjfr; lqfp lgt
l;kuhAA

diV ukfj cj cs"k cukA feyha ldy jfuoklfga


tkAA
djfga xku dy eaxy ckuhaA gj"k fccl lc dkgq
u tkuhAA
Na0&d tku dsfg vkuan cl lc czq cj ifjNu
pyhA
dy xku e/kqj fulku cj"kfga lqeu lqj lHkk
HkyhAA
vkuandanq fcyfd nwygq ldy fg; gjf"kr
HkAA
vaHkt vacd vacq mefx lqvax iqydkofy
NAA
n0&t lq[k Hkk fl; ekrq eu nsf[k jke cj
cs"kqA
l u ldfga dfg dyi lr lgl lkjnk ls"kqAA318AA
&*&*&
u;u uh# gfV eaxy tkuhA ifjNfu djfga eqfnr
eu jkuhAA

csn fcfgr v# dqy vkpk:A dhUg Hkyh fcf/k lc


C;ogk:AA
iap lcn /kqfu eaxy xkukA iV ikoM+s ijfga
fcf/k ukukAA
dfj vkjrh vj?kq frUg nhUgkA jke xeuq eaMi
rc dhUgkAA
nljFkq lfgr lekt fcjktsA fcHko fcyfd ydifr
yktsAA
le; le; lqj cj"kfga QwykA lkafr i<+fga
efglqj vuqdwykAA
uHk v# uxj dykgy gA vkifu ij dNq lqub
u dAA
,fg fcf/k jkeq eaMifga vk,A vj?kq nsb vklu
cSBk,AA
Na0&cSBkfj vklu vkjrh dfj fujf[k c# lq[kq
ikoghaAA
efu clu Hkw"ku Hkwfj okjfga ukfj eaxy
xkoghaAA

czkfn lqjcj fc cs"k cukb drqd ns[kghaA


voyfd j?kqdqy dey jfc Nfc lqQy thou
ys[kghaAA
n0&uk ckjh HkkV uV jke fuNkofj ikbA
eqfnr

vlhlfga

ukb

flj

gj"kq

n;

lekbAA319AA
&*&*&
feys tudq nljFkq vfr hrhaA dfj cSfnd
yfdd lc jhrhaAA
feyr egk nm jkt fcjktsA miek [kft [kft dfc
yktsAA
ygh u drgq gkfj fg; ekuhA bUg le ,b miek
mj vkuhAA
lke/k nsf[k nso vuqjkxsA lqeu cjf"k tlq xkou
ykxsAA
txq fcjafp mitkok tc rsaA ns[ks lqus C;kg
cgq rc rsaAA

ldy Hkkfr le lktq lektwA le le/kh ns[ks ge


vktwAA
nso fxjk lqfu lqanj lkphA hfr vyfdd
nqgq fnfl ekphAA
nsr ikoM+s vj?kq lqgk,A lknj tudq eaMifga
Y;k,AA
Na0&eaMiq fcyfd fcfp= jpuk #fpjrk eqfu
eu gjsAA
fut ikfu tud lqtku lc dgq vkfu fla?kklu
/kjsAA
dqy b"V lfjl cfl"V iwts fcu; dfj vkfl"k yghA
dfldfg iwtr ije hfr fd jhfr r u ijS dghAA
n0&ckenso vkfnd fj"k; iwts eqfnr eghlA
fn, fnC; vklu lcfg lc lu ygh vlhlAA320AA
&*&*&
cgqfj dhfUg dlyifr iwtkA tkfu l le Hkkm u
nwtkAA

dhfUg tfj dj fcu; cM+kA dfg fut HkkX;


fcHko cgqrkAA
iwts Hkwifr ldy cjkrhA le/kh le lknj lc
HkkrhAA
vklu mfpr fn, lc dkgwA dga dkg eq[k ,d
mNkgwAA
ldy cjkr tud luekuhA nku eku fcurh cj
ckuhAA
fcf/k gfj g# fnflifr fnujkA ts tkufga j?kqchj
HkkAA
diV fc cj cs"k cuk,A drqd ns[kfga vfr
lpq ik,AA
iwts tud nso le tkusaA fn, lqvklu fcuq
ifgpkusaAA
Na0&ifgpku d dsfg tku lcfga viku lqf/k
Hkjh HkA
vkuan danq fcyfd nwygq mHk; fnfl vkun
eAA

lqj y[ks jke lqtku iwts ekufld vklu n,A


voyfd lhyq lqHkkm Hkq d fccq/k eu
eqfnr Hk,AA
n0&jkepa eq[k pa Nfc ypu pk# pdjA
djr iku lknj ldy seq enq u FkjAA321AA
&*&*&
lem fcyfd cfl"B cyk,A lknj lrkuanq lqfu
vk,AA
csfx dqvfj vc vkugq tkA pys eqfnr eqfu
vk;lq ikAA
jkuh lqfu mijfgr ckuhA eqfnr lf[kUg lesr
l;kuhAA
fc c/kw dqyc`) cykaA dfj dqy jhfr lqeaxy
xkaAA
ukfj cs"k ts lqj cj ckekA ldy lqHkk; lqanjh
L;kekAA
frUgfg nsf[k lq[kq ikofga ukjhaA fcuq
ifgpkfu kugq rs I;kjhaAA

ckj ckj luekufga jkuhA mek jek lkjn le


tkuhAA
lh; lokfj lektq cukA eqfnr eaMifga pyha
yokAA
Na0&pfy Y;kb lhrfg l[kha lknj lft lqeaxy
HkkfeuhaA
uolIr lktsa lqanjh lc ek dqatj xkfeuhaAA
dy xku lqfu eqfu /;ku R;kxfga dke dfdy
yktghaA
eathj uwiqj dfyr dadu rky xfr cj cktghaAA
n0&lgfr cfurk c`an egq lgt lqgkofu lh;A
Nfc

yyuk

xu

e/;

tuq

lq"kek

fr;

deuh;AA322AA
&*&*&
fl; lqanjrk cjfu u tkA y?kq efr cgqr
eugjrkAA
vkor nhf[k cjkfrUg lhrkAA:i jkfl lc Hkkfr
iquhrkAA

lcfg eufga eu fd, ukekA nsf[k jke Hk,


iwjudkekAA
gj"ks nljFk lqrUg lesrkA dfg u tkb mj
vkunq tsrkAA
lqj ukeq dfj cjlfga QwykA eqfu vlhl /kqfu
eaxy ewykAA
xku fulku dykgyq HkkjhA se en exu uj
ukjhAA
,fg fcf/k lh; eaMifga vkA eqfnr lkafr
i<+fga eqfujkAA
rsfg volj dj fcf/k C;ogk:A nqgq dqyxqj lc
dhUg vpk:AA
Na0&vkpk# dfj xqj xfj xuifr eqfnr fc
iqtkoghaA
lqj xfV iwtk ysfga nsfga vlhl vfr lq[kq
ikoghaAA
e/kqidZ eaxy C; t tsfg le; eqfu eu
egq pgSaA

Hkjs dud dij dyl l lc fy,fga ifjpkjd


jgSaAA1AA
dqy jhfr hfr lesr jfc dfg nsr lcq lknj fd;A
,fg Hkkfr nso iqtkb lhrfg lqHkx fla?kkluq
fn;AA
fl; jke voydfu ijlij se dkgq u yf[k ijSAA
eu cqf) cj ckuh vxpj xV dfc dSlsa
djSAA2AA
n0&ge le; ruq /kfj vuyq vfr lq[k vkgqfr
ysfgaA
fc

cs"k

/kfj

csn

lc

dfg

fcckg

fcf/k

nsfgaAA323AA
&*&*&
tud ikVefg"kh tx tkuhA lh; ekrq fdfe tkb
c[kkuhAA
lqtlq lqr lq[k lqnajrkA lc lesfV fcf/k jph
cukAA

lem tkfu eqfucjUg cykaA lqur lqvkflfu


lknj Y;kaAA
tud cke fnfl lg lqu;ukA fgefxfj lax cfu tuq
e;ukAA
dud dyl efu dij :jsA lqfp lqax/k eaxy ty
iwjsAA
fut dj eqfnr jk; v# jkuhA /kjs jke ds vkxsa
vkuhAA
i<+fga csn eqfu eaxy ckuhA xxu lqeu >fj
vol# tkuhAA
c# fcyfd naifr vuqjkxsA ik; iquhr i[kkju
ykxsAA
Na0&ykxs i[kkju ik; iadt se ru iqydkoyhA
uHk uxj xku fulku t; /kqfu mefx tuq
pgq fnfl pyhAA
ts in ljt eut vfj mj lj lnSo fcjktghaA
ts

lr

lqfejr

HkktghaAA1AA

fceyrk

eu

ldy

dfy

ey

ts ijfl eqfucfurk ygh xfr jgh t ikrdeA


edjanq ftUg d laHkq flj lqfprk vof/k lqj
cjuAA
dfj e/kqi eu eqfu tfxtu ts lsb vfHker xfr
ygSaA
rs in i[kkjr HkkX;Hkktuq tudq t; t; lc
dgSAA2AA
cj dqvfj djry tfj lk[kpk# nm dqyxqj
djSaA
Hk; ikfuxguq fcyfd fcf/k lqj euqt eqfu
vkun HkjSaAA
lq[kewy nwygq nsf[k naifr iqyd ru gqyL;
fg;A
dfj yd csn fc/kkuq dU;knkuq u`iHkw"ku
fd;AA3AA
fgeoar ftfe fxfjtk egslfg gfjfg Jh lkxj nA
frfe tud jkefg fl; lejih fcLo dy dhjfr uAA

D;a djS fcu; fcnsgq fd; fcnsgq ewjfr


lkojhA
dfj

ge

fcf/kor

xkfB

tjh

gu

ykxh

HkkojhAA4AA
n0&t; /kqfu canh csn /kqfu eaxy xku
fulkuA
lqfu

gj"kfga

cj"kfga

fccq/k

lqjr#

lqeu

lqtkuAA324AA
&*&*&
dqv# dqvfj dy Hkkofj nsghaAAu;u ykHkq
lc lknj ysghaAA
tkb u cjfu eugj tjhA t miek dNq dga l
FkjhAA
jke lh; lqanj frNkghaA txexkr efu [kaHku
ekgha A
eugq enu jfr /kfj cgq :ikA ns[kr jke fcvkgq
vuwikAA

njl ykylk ldqp u FkjhA xVr nqjr cgfj


cgjhAA
Hk, exu lc ns[kfugkjsA tud leku viku
fclkjsAA
eqfnr eqfuUg Hkkojh QsjhA usxlfgr lc jhfr
fucsjhaAA
jke lh; flj lsanqj nsghaA lHkk dfg u tkfr
fcf/k dsghaAA
v#u ijkx tytq Hkfj uhdsaA lflfg Hkw"k vfg
yHk veh dsaAA
cgqfj cfl"B nhfUg vuqlkluA c# nqyfgfu cSBs
,d vkluAA
Na0&cSBs cjklu jkeq tkufd eqfnr eu nljFkq
Hk,A
ruq iqyd iqfu iqfu nsf[k viusa lqr lqjr# Qy
u,AA
Hkfj Hkqou jgk mNkgq jke fcckgq Hkk
lcgha dgkA

dsfg Hkkfr cjfu fljkr jluk ,d ;gq eaxyq


egkAA1AA
rc tud ikb cfl"B vk;lq C;kg lkt lokfj dSA
ekMoh Jqfrdhjfr mjfeyk dqvfj ya gdkfj
dsAA
dqldsrq dU;k Fke t xqu lhy lq[k lHkkeA
lc jhfr hfr lesr dfj l C;kfg u`i Hkjrfg
nAA2AA
tkudh y?kq Hkfxuh ldy lqanfj fljefu tkfu
dSA
l ru; nhUgh C;kfg y[kufg ldy fcf/k luekfu
dSAA
tsfg ukeq Jqrdhjfr lqypfu lqeqf[k lc xqu
vkxjhA
l n fjiqlwnufg Hkwifr :i lhy mtkxjhAA3AA
vuq#i

cj

gj"kghaA

nqyfgfu

ijLij

yf[k

ldqp

fg;

lc

eqfnr

lqanjrk

ljkgfga

lqeu

lqj

xu

cj"kghaAA
lqanjha lqanj cjUg lg lc ,d eaMi jktghaA
tuq

tho

mj

pkfjm

voLFkk

fcequ

lfgr

c/kqUg

lesr

fcjktghaAA4AA
n0&eqfnr

vo/kifr

ldy

lqr

fugkfjA
tuq

ik,

efgiky

efu

f;Ug

lfgr

Qy

pkfjAA325AA
&*&*&
tfl j?kqchj C;kg fcf/k cjuhA ldy dqvj C;kgs
rsfga djuhAA
dfg u tkb dNq nkbt HkwjhA jgk dud efu
eaMiq iwjhAA
dacy clu fcfp= iVjsA Hkkfr Hkkfr cgq ey
u FkjsAA
xt jFk rqjx nkl v# nklhA /ksuq vyar
dkenqgk lhAA

cLrq vusd dfjv fdfe ys[kkA dfg u tkb tkufga


ftUg ns[kkAA
ydiky voyfd flgkusA yhUg vo/kifr lcq
lq[kq ekusAA
nhUg tkpdfUg t tsfg HkkokA mcjk l
tuoklsfga vkokAA
rc dj tfj tudq e`nq ckuhA cys lc cjkr
luekuhAA
Na0&luekfu ldy cjkr vknj nku fcu; cM+kb
dSA
eqfnr egk eqfu c`an cans iwft se yM+kb
dSAA
fl# ukb nso eukb lc lu dgr dj laiqV fd,A
lqj lk/kq pkgr Hkkm fla/kq fd r"k ty vatfy
fn,AA1AA
dj tfj tudq cgfj ca/kq lesr dlyjk; laA
cys eugj c;u lkfu lusg lhy lqHkk; laAA
laca/k jktu jkojsa ge cM+s vc lc fcf/k Hk,A

,fg jkt lkt lesr lsod tkfucs fcuq xFk y,AA2AA


, nkfjdk ifjpkfjdk dfj ikfycha d#uk uA
vijk/kq Nfec cfy iB, cgqr ga <hV~;
dAA
iqfu HkkuqdqyHkw"ku ldy lueku fuf/k le/kh
fd,A
dfg tkfr ufga fcurh ijLij se ifjiwju fg,AA3AA
c`ankjdk xu lqeu cfjlfga jkm tuoklsfg pysA
nqanqHkh t; /kqfu csn /kqfu uHk uxj
drwgy HkysAA
rc l[kha eaxy xku djr equhl vk;lq ikb dSA
nwyg nqyfgfuUg lfgr lqanfj pyha dgcj Y;kb
dSAA4AA
n0&iqfu iqfu jkefg fpro fl; ldqpfr euq ldqpS
uA
gjr eugj ehu Nfc se fivkls uSuAA326AA
eklikjk;.k] X;kjgok foJke
&*&*&

L;ke ljh# lqHkk; lqgkouA lHkk dfV eut


ytkouAA
tkod tqr in dey lqgk,A eqfu eu e/kqi jgr
ftUg Nk,AA
ihr iquhr eugj /krhA gjfr cky jfc nkfefu
trhAA
dy fdafdfu dfV lw= eugjA ckgq fclky
fcHkw"ku lqanjAA
ihr tusm egkNfc nsA dj eqfdk pfj fprq
ysAA
lgr C;kg lkt lc lktsA mj vk;r mjHkw"ku
jktsAA
fivj mijuk dk[kklrhA nqgq vkpjUfg yxs
efu erhAA
u;u dey dy dqaMy dkukA cnuq ldy lantZ
fu/kkukAA
lqanj Hk`dqfV eugj uklkA Hkky frydq
#fpjrk fuoklkAA

lgr e# eugj ekFksA eaxye; eqdqrk efu


xkFksAA
Na0&xkFks egkefu ej eatqy vax lc fpr
pjghaA
iqj ukfj lqj lqanjha cjfg fcyfd lc fru
rjghaAA
efu clu Hkw"ku okfj vkjfr djfga eaxy
xkofgaA
lqj

lqeu

cfjlfga

lwr

ekx/k

cafn

lqtlq

lqukoghaAA1AA
dgcjfga vkus dqvj dqvfj lqvkflfuUg lq[k
ikb dSA
vfr hfr yfdd jhfr ykxha dju eaxy xkb
dSAA
ygdfj xfj fl[kko jkefg lh; lu lkjn dgSaA
jfuoklq gkl fcykl jl cl tUe d Qyq lc
ygSaAA2AA

fut ikfu efu egq nsf[kvfr ewjfr lq:ifu/kku


dhA
pkyfr u HkqtcYyh fcydfu fcjg Hk; cl
tkudhAA
drqd fcun enq seq u tkb dfg tkufga
vyhaA
cj dqvfj lqanj ldy l[kha yokb tuoklsfg
pyhaAA3AA
rsfg le; lqfuv vlhl tg rg uxj uHk vkunq
egkA
fp# ftvgq tjha pk# pkj~; eqfnr eu lcgha
dgkAA
txha fl) equhl nso fcyfd Hkq nqanqfHk
guhA
pys gjf"k cjf"k lwu fut fut yd t; t; t;
HkuhAA4AA
n0&lfgr c/kwfVUg dqvj lc rc vk, firq iklA

lHkk

eaxy

en

Hkfj

mexsm

tuq

tuoklAA327AA
&*&*&
iqfu tsoukj Hk cgq HkkrhA iB, tud cykb
cjkrhAA
ijr ikoM+s clu vuwikA lqrUg lesr xou fd;
HkwikAA
lknj

lcds

ik;

i[kkjsA

tFkktxq

ih<+Ug

cSBkjsAA
/k, tud vo/kifr pjukA lhyq lusgq tkb ufga
cjukAA
cgqfj jke in iadt /k,A ts gj n; dey
egq x,AA
rhfum Hkk jke le tkuhA /k, pju tud fut
ikuhAA
vklu mfpr lcfg u`i nhUgsA cfy lwidkjh lc
yhUgsAA

lknj yxs iju iuokjsA dud dhy efu iku


lokjsAA
n0&lwinu lqjHkh ljfi lqanj Loknq iquhrA
Nu

egq

lc

dsa

i#fl

xs

prqj

lqvkj

fcuhrAA328AA
&*&*&
iap doy dfj tsou ykxsA xkfj xku lqfu vfr
vuqjkxsAA
Hkkfr vusd ijs idokusA lq/kk lfjl ufga tkfga
c[kkusAA
i#lu yxs lqvkj lqtkukA fcatu fcfc/k uke d
tkukAA
pkfj Hkkfr Hktu fcf/k xkA ,d ,d fcf/k cjfu
u tkAA
Njl #fpj fcatu cgq tkrhA ,d ,d jl vxfur
HkkrhAA
tsor nsfga e/kqj /kqfu xkjhA yS yS uke
iq#"k v# ukjhAA

le; lqgkofu xkfj fcjktkA glr jkm lqfu lfgr


lektkAA
,fg fcf/k lcgha Hkkstuq dhUgkA vknj lfgr
vkpeuq nhUgkAA
n0&nsb iku iwts tud nljFkq lfgr lektA
tuoklsfg xous eqfnr ldy Hkwi fljrktAA329AA
&*&*&
fur uwru eaxy iqj ekghaA fufe"k lfjl fnu
tkfefu tkghaAA
cM+s Hkj Hkwifrefu tkxsA tkpd xqu xu
xkou ykxsAA
nsf[k dqvj cj c/kqUg lesrkA fdfe dfg tkr
enq eu tsrkAA
krf;k dfj xs xq# ikghaA egkenq seq
eu ekghaAA
dfj ukeq iwtk dj tjhA cys fxjk vfev tuq
cjhAA

rqEgjh ik lqugq eqfujktkA Hk;m vktq


eSa iwjudktkAA
vc lc fc cykb xlkaA nsgq /ksuq lc
Hkkfr cukAA
lqfu xqj dfj efgiky cM+kA iqfu iB, eqfu
c`an cykAA
n0&ckensm v# nsofjf"k ckyehfd tkckfyA
vk, eqfucj fudj rc dfldkfn rilkfyAA330AA
&*&*&
naM uke lcfg u`i dhUgsA iwft lse cjklu
nhUgsAA
pkfj yPN cj /ksuq exkaA dkelqjfHk le lhy
lqgkaAA
lc fcf/k ldy vyar dhUghaA eqfnr efgi
efgnsoUg nhUghaAA
djr fcu; cgq fcf/k ujukgwA ygsm vktq tx
thou ykgwAA

ikb vlhl eghlq vuankA fy, cfy iqfu tkpd


c`ankAA
dud clu efu g; x; L;anuA fn, cwf> #fp
jfcdqyuanuAA
pys i<+r xkor xqu xkFkkA t; t; t; fnudj dqy
ukFkkAA
,fg fcf/k jke fcvkg mNkgwA ldb u cjfu lgl
eq[k tkgwAA
n0&ckj ckj dfld pju lhlq ukb dg jkmA
;g

lcq

lq[kq

eqfujkt

ro

ik

dVkPN

ilkmAA331AA
&*&*&
tud lusgq lhyq djrwrhA u`iq lc Hkkfr ljkg
fcHkwrhAA
fnu mfB fcnk vo/kifr ekxkA jk[kfga tudq lfgr
vuqjkxkAA
fur uwru vkn# vf/kdkA fnu fr lgl Hkkfr
igqukAA

fur uo uxj vuan mNkgwA nljFk xouq lgkb


u dkgwAA
cgqr fnol chrs ,fg HkkrhA tuq lusg jtq c/ks
cjkrhAA
dfld lrkuan rc tkA dgk fcnsg u`ifg
leq>kAA
vc nljFk dg vk;lq nsgwA t|fi NkfM+ u ldgq
lusgwAA
Hkysfga ukFk dfg lfpo cyk,A dfg t; tho lhl
frUg uk,AA
n0&vo/kukFkq pkgr pyu Hkhrj djgq tukmA
Hk, secl lfpo lqfu fc lHkkln jkmAA332AA
&*&*&
iqjcklh lqfu pfyfg cjkrkA cw>r fcdy ijLij
ckrkAA
lR; xouq lqfu lc fcy[kkusA eugq lk> ljflt
ldqpkusAA

tg tg vkor cls cjkrhA rg rg fl) pyk cgq


HkkrhAA
fcfc/k Hkkfr esok idokukA Hktu lktq u tkb
c[kkukAA
Hkfj Hkfj clg vikj dgkjkA iB tud vusd
lqlkjkAA
rqjx yk[k jFk lgl iphlkA ldy lokjs u[k v#
lhlkAA
ek lgl nl fla/kqj lktsA ftUgfg nsf[k fnfldqatj
yktsAA
dud clu efu Hkfj Hkfj tkukA efg"kha /ksuq
cLrq fcf/k ukukAA
n0&nkbt

vfer

lfdv

dfg

nhUg

fcnsg cgfjA
t voydr ydifr yd laink FkfjAA333AA
&*&*&
lcq lektq ,fg Hkkfr cukA tud vo/kiqj nhUg
iBkAA

pfyfg cjkr lqur lc jkuhaA fcdy ehuxu tuq y?


kq ikuhaAA
iqfu iqfu lh; xn dfj ysghaA nsb vlhl
fl[kkouq nsghaAA
g,gq larr fi;fg fivkjhA fp# vfgckr vlhl
gekjhAA
lklq llqj xqj lsok djsgwA ifr #[k yf[k vk;lq
vuqljsgwAA
vfr lusg cl l[kha l;kuhA ukfj /kje fl[kofga
e`nq ckuhAA
lknj ldy dqvfj leq>kA jkfuUg ckj ckj mj
ykAA
cgqfj cgqfj HksVfga egrkjhaA dgfga fcjafp
jpha dr ukjhaAA
n0&rsfg volj HkkbUg lfgr jkeq Hkkuq dqy
dsrqA
pys

tud

eafnj

gsrqAA334AA

eqfnr

fcnk

djkou

&*&*&
pkfjv Hkkb lqHkk; lqgk,A uxj ukfj uj
ns[ku /kk,AA
dm dg pyu pgr gfga vktwA dhUg fcnsg
fcnk dj lktwAA
ysgq u;u Hkfj :i fugkjhA f; ikgqus Hkwi lqr
pkjhAA
d tkuS dsfg lqr l;kuhA u;u vfrfFk dhUgs
fcf/k vkuhAA
ejulhyq ftfe iko fi"kkA lqjr# ygS tue dj
Hkw[kkAA
iko ukjdh gfjinq tSlsaA bUg dj njluq ge
dg rSlasAA
fujf[k jke lHkk mj /kjgwA fut eu Qfu ewjfr
efu djgwAA
,fg fcf/k lcfg u;u Qyq nsrkA x, dqvj lc jkt
fudsrkAA

n0&:i fla/kq lc ca/kq yf[k gjf"k mBk


jfuoklqA
djfg

fuNkofj

vkjrh

egk

eqfnr

eu

lklqAA335AA
&*&*&
nsf[k jke Nfc vfr vuqjkxhaA sefccl iqfu iqfu
in ykxhaAA
jgh u ykt hfr mj NkA lgt lusgq cjfu fdfe
tkAA
HkkbUg lfgr mcfV vUgok,A Njl vlu vfr gsrq
tsok,AA
cys jkeq lqvol# tkuhA lhy lusg ldqpe;
ckuhAA
jkm

vo/kiqj

pgr

fl/kk,A

fcnk

gu

ge

bgk iBk,AA
ekrq eqfnr eu vk;lq nsgwA ckyd tkfu djc fur
usgwAA

lqur cpu fcy[ksm jfuoklwA cfy u ldfga


secl lklwAA
n; yxkb dqvfj lc yhUghA ifrUg lafi
fcurh vfr dhUghAA
Na0&dfj fcu; fl; jkefg lejih tfj dj iqfu iqfu
dgSA
cfy tkm rkr lqtku rqEg dgq fcfnr xfr lc dh
vgSAA
ifjokj iqjtu efg jktfg kuf; fl; tkfuchA
rqylhl

lhyq

lusgq

yf[k

fut

fdadjh

dfj

ekfuchAA
l0&rqEg ifjiwju dke tku fljefu Hkkof;A
tu xqu xkgd jke n"k nyu d#uk;ruAA336AA
vl dfg jgh pju xfg jkuhA se iad tuq fxjk
lekuhAA
lqfu lusglkuh cj ckuhA cgqfcf/k jke lklq
luekuhAA

jke fcnk ekxr dj tjhA dhUg ukeq cgfj


cgjhAA
ikb vlhl cgqfj fl# ukA HkkbUg lfgr pys j?
kqjkAA
eatq e/kqj ewjfr mj vkuhA Hk lusg flfFky
lc jkuhAA
iqfu /khjtq /kfj dqvfj gdkjhA ckj ckj
HksVfga egrkjhaAA
igqpkofga fQfj feyfga cgjhA c<+h ijLij
hfr u FkjhAA
iqfu iqfu feyr lf[kUg fcyxkA cky cPN ftfe
/ksuq yokAA
n0&sefccl uj ukfj lc lf[kUg lfgr jfuoklqA
ekugq

dhUg

fcnsgiqj

d#uk fcjg fuoklqAA337AA


&*&*&
lqd lkfjdk tkudh T;k,A dud fiatjfUg jkf[k
i<+k,AA

C;kdqy dgfga dgk cSnsghA lqfu /khjtq


ifjgjb u dsghAA
Hk, fcdy [kx e`x ,fg HkkfrA euqt nlk dSlsa
dfg tkrhAA
ca/kq lesr tudq rc vk,A se mefx ypu ty
Nk,AA
lh; fcyfd /khjrk HkkxhA jgs dgkor ije
fcjkxhAA
yhfUg jk; mj ykb tkudhA feVh egkejtkn
X;ku dhAA
leq>kor lc lfpo l;kusA dhUg fcpk# u volj
tkusAA
ckjfga ckj lqrk mj ykaA lft lqanj ikydha
exkaAA
n0&sefccl ifjok# lcq tkfu lqyxu ujslA
dqvfj

p<+ka

xuslAA338AA
&*&*&

ikyfdUg

lqfejs

flf)

cgqfcf/k

Hkwi

lqrk

leq>kaA

ukfj/kjeq

dqyjhfr fl[kkaAA
nklha nkl fn, cgqrsjsA lqfp lsod ts f; fl;
dsjsAA
lh; pyr C;kdqy iqjcklhA gfga lxqu lqHk
eaxy jklhAA
Hkwlqj lfpo lesr lektkA lax pys igqpkou
jktkAA
le; fcyfd cktus cktsA jFk xt ckft cjkfrUg
lktsAA
nljFk fc cfy lc yhUgsA nku eku ifjiwju
dhUgsAA
pju ljt /kwfj /kfj lhlkA eqfnr eghifr ikb
vlhlkAA
lqfefj xtkuuq dhUg i;kukA eaxyewy lxqu
Hk, ukukAA
n0&lqj lwu cj"kfg gjf"k djfga viNjk xkuA

pys

vo/kifr

vo/kiqj

eqfnr

ctkb

fulkuAA339AA
&*&*&
u`i dfj fcu; egktu QsjsA lknj ldy ekxus
VsjsAA
Hkw"ku clu ckft xt nhUgsA se if"k Bk<+s
lc dhUgsAA
ckj ckj fcfjnkofy Hkk"khA fQjs ldy jkefg mj
jk[khAA
cgqfj cgqfj dlyifr dgghaA tudq secl fQjS u
pgghaAA
iqfu dg Hkwifr cpu lqgk,A fQfjv eghl nwfj
cfM+ vk,AA
jkm cgfj mrfj Hk, Bk<+sA se ckg fcypu
ck<+sAA
rc fcnsg cys dj tjhA cpu lusg lq/kk tuq
cjhAA

dj dou fcf/k fcu; cukA egkjkt efg nhfUg


cM+kAA
n0&dlyifr le/kh ltu luekus lc HkkfrA
feyfu ijlij fcu; vfr hfr u n; lekfrAA340AA
&*&*&
eqfu eaMfyfg tud fl# ukokA vkfljcknq lcfg
lu ikokAA
lknj iqfu HksaVs tkekrkA :i lhy xqu fuf/k lc
HkzkrkAA
tfj iad#g ikfu lqgk,A cys cpu se tuq
tk,AA
jke dj dsfg Hkkfr lalkA eqfu egsl eu
ekul galkAA
djfga tx txh tsfg ykxhA dgq egq eerk
enq R;kxhAA
C;kidq

czq

vy[kq

fujxqu xqujklhAA

vfcuklhA

fpnkuanq

eu lesr tsfg tku u ckuhA rjfd u ldfga ldy


vuqekuhAA
efgek fuxeq usfr dfg dgA t frgq dky ,djl
jgAA
n0&u;u fc"k; e dgq Hk;m l leLr lq[k
ewyA
lcb

ykHkq

tx

tho

dg

Hk,

lq

vuqdqyAA341AA
&*&*&
lcfg Hkkfr efg nhUfg cM+kA fut tu tkfu
yhUg viukAA
gfga lgl nl lkjn ls"kkA djfga dyi dfVd Hkfj
ys[kkAA
ej HkkX; jkmj xqu xkFkkA dfg u fljkfga
lqugq j?kqukFkkAA
eS dNq dgm ,d cy ejsaA rqEg jh>gq lusg
lqfB FkjsaAA

ckj ckj ekxm dj tjsaA euq ifjgjS pju tfu


HkjsaAA
lqfu cj cpu se tuq i"ksA iwjudke jkeq
ifjr"ksAA
dfj cj fcu; llqj luekusA firq dfld cfl"B le
tkusAA
fcurh cgqfj Hkjr lu dhUghA fefy lseq iqfu
vkfl"k nhUghAA
n0&feys y[ku fjiqlwnufg nhUfg vlhl eghlA
Hk, ijLij secl fQfj fQfj ukofga lhlAA342AA
&*&*&
ckj ckj dfj fcu; cM+kA j?kqifr pys lax lc
HkkAA
tud xgs dfld in tkA pju jsuq flj u;uUg
ykAA
lquq equhl cj njlu rjsaA vxeq u dNq rhfr
eu ejsaAA

t lq[kq lqtlq ydifr pgghaA djr eujFk ldqpr


vgghaAA
l lq[kq lqtlq lqyHk efg LokehA lc flf/k ro
njlu vuqxkehAA
dhfUg fcu; iqfu iqfu fl# ukA fQjs eghlq
vkfl"kk ikAA
pyh cjkr fulku ctkA eqfnr NV cM+ lc
leqnkAA
jkefg fujf[k xzke uj ukjhA ikb u;u Qyq gfga
lq[kkjhAA
n0&chp chp cj ckl dfj ex yxUg lq[k nsrA
vo/k

lehi

iquhr

fnu

igqph

vkb

tusrAA343AA
&*&*&
gus fulku iuo cj cktsA Hksfj la[k /kqfu g; x;
xktsAA
>kf> fcjo fMaMeha lqgkA ljl jkx cktfga
lgukAA

iqj tu vkor vdfu cjkrkA eqfnr ldy iqydkofy


xkrkAA
fut fut lqanj lnu lokjsA gkV ckV pgV iqj }
kjsAA
xyha ldy vjxtk flapkA tg rg pdsa pk#
iqjkAA
cuk ctk# u tkb c[kkukA rju dsrq irkd
fcrkukAA
lQy iwxQy dnfy jlkykA jis cdqy dnac
rekykAA
yxs lqHkx r# ijlr /kjuhA efue; vkycky dy
djuhAA
n0&fcfc/k Hkkfr eaxy dyl x`g x`g jps
lokfjA
lqj

czkfn

fugkfjAA344AA
&*&*&

flgkfga

lc

j?kqcj

iqjh

Hkwi Hkouq rsfg volj lgkA jpuk nsf[k enu


euq egkAA
eaxy lxqu eugjrkA fjf/k flf/k lq[k laink
lqgkAA
tuq mNkg lc lgt lqgk,A ruq /kfj /kfj nljFk
nljFk x`g Nk,AA
ns[ku gsrq jke cSnsghA dggq ykylk gfg u
dsghAA
tqFk twFk fefy pyha lqvkflfuA fut Nfc
funjfga enu fcyklfuAA
ldy lqeaxy ltsa vkjrhA xkofga tuq cgq cs"k
HkkjrhAA
Hkwifr Hkou dykgyq gA tkb u cjfu lem
lq[kq lAA
dlY;kfn jke egrkjhaA se fccl ru nlk
fclkjhaAA
n0&fn, nku fcUg fciqy iwft xusl iqjkjhA
eqfnr ije nfj tuq ikb inkjFk pkfjAA345AA

&*&*&
en en fccl lc ekrkA pyfga u pju flfFky
Hk, xkrkAA
jke njl fgr vfr vuqjkxhaA ifjNfu lktq ltu lc
ykxhaAA
fcfc/k

fc/kku

cktus

cktsA

eaxy

eqfnr

lqfe=k lktsAA
gjn nwc nf/k iYyo QwykA iku iwxQy eaxy
ewykAA
vPNr vadqj ypu yktkA eatqy eatfj rqyfl
fcjktkAA
Nqgs iqjV ?kV lgt lqgk,A enu ldqu tuq
uhM+ cuk,AA
lxqu lqax/k u tkfga c[kkuhA eaxy ldy ltfga
lc jkuhAA
jpha vkjrha cgqr fc/kkukA eqfnr djfga dy
eaxy xkukAA

n0&dud Fkkj Hkfj eaxyfUg dey djfUg fy,


ekrA
pyha

eqfnr

ifjNfu

dju

iqyd

iYyfor

xkrAA346AA
&*&*&
/kwi /kwe uHkq espd Hk;A lkou ?ku ?
keaMq tuq B;AA
lqjr# lqeu eky lqj cj"kfgaA eugq cykd vofy
euq dj"kfgaAA
eatqy efue; canfuokjsA eugq ikdfjiq pki
lokjsAA
xVfga nqjfga vVUg ij HkkfefuA pk# piy
tuq nedfga nkfefuAA
nqanqfHk /kqfu ?ku xjtfu ?kjkA tkpd pkrd
nknqj ejkAA
lqj lqxU/k lqfp cj"kfga ckjhA lq[kh ldy lfl iqj
uj ukjhAA

lem tkuh xqj vk;lq nhUgkA iqj cslq j?


kqdqyefu dhUgkAA
lqfefj laHkq fxjtk xujktkA eqfnr eghifr lfgr
lektkAA
n0&gfga lxqu cj"kfga lqeu lqj nqanqHkha
ctkbA
fccq/k c/kw ukpfga eqfnr eatqy eaxy
xkbAA347AA
&*&*&
ekx/k lwr cafn uV ukxjA xkofga tlq frgq yd
mtkxjAA
t; /kqfu fcey csn cj ckuhA nl fnfl lqfuv
lqeaxy lkuhAA
fciqy cktus cktu ykxsA uHk lqj uxj yx
vuqjkxsAA
cus cjkrh cjfu u tkghaA egk eqfnr eu lq[k u
lekghaAA

iqjckflUg rc jk; tgkjsA ns[kr jkefg Hk,


lq[kkjsAA
djfga fuNkofj efuxu phjkA ckfj fcypu iqyd
ljhjkAA
vkjfr djfga eqfnr iqj ukjhA gj"kfga fujf[k
dqvj cj pkjhAA
flfcdk

lqHkx

vksgkj

m?kkjhA

nsf[k

nqyfgfuUg gfga lq[kkjhAA


n0&,fg fcf/k lcgh nsr lq[kq vk, jktnqvkjA
eqfnr

ekrq

i#Nfu

djfga

c/kqUg

lesr

dqekjAA348AA
&*&*&
djfga vkjrh ckjfga ckjkA seq enq dgS d
ikjkAA
Hkw"ku efu iV ukuk tkrhAAdjgh fuNkofj
vxfur HkkrhAA
c/kqUg lesr nsf[k lqr pkjhA ijekuan exu
egrkjhAA

iqfu iqfu lh; jke Nfc ns[khAAeqfnr lQy tx


thou ys[khAA
l[kha lh; eq[k iqfu iqfu pkghA xku djfga fut
lqr ljkghAA
cj"kfga

lqeu

Nufga

Nu

nsokA

ukpfga

xkofga ykofga lsokAA


nsf[k eugj pkfjm tjhaA lkjn miek ldy
<<jhaAA
nsr u cufga fuiV y?kq ykxhA ,dVd jgha :i
vuqjkxhaAA
n0&fuxe uhfr dqy jhfr dfj vj?k ikoM+s
nsrA
c/kqUg

lfgr

lqr

ifjfN

lc

pyha

yokb

fudsrAA349AA
&*&*&
pkfj fla?kklu lgt lqgk,A tuq eut fut gkFk
cuk,AA

frUg ij dqvfj dqvj cSBkjsA lknj ik; iqfur


i[kkjsAA
/kwi nhi uScsn csn fcf/kA iwts cj nqyfgfu
eaxyfuf/kAA
ckjfga ckj vkjrh djghaA C;tu pk# pkej flj
<jghaAA
cLrq vusd fuNkoj gghaA Hkjha en ekrq
lc lghaAA
ikok ije rRo tuq txhaA ve`rq ygsm tuq larr
jxhaAA
tue jad tuq ikjl ikokA va/kfg ypu ykHkq
lqgkokAA
ewd cnu tuq lkjn NkA ekugq lej lwj t;
ikAA
n0&,fg lq[k rs lr dfV xqu ikofga ekrq
vuanqAA
HkkbUg

lfgr

fcvkfg

kqdqypanqAA350dAA

?kj

vk,

j?

yd jhfr tuuha djfga cj nqyfgfu ldqpkfgaA


enq

fcunq

fcyfd

cM+

jkeq

eufga

eqldkfgaAA350[kAA
&*&*&
nso firj iwts fcf/k uhdhA iwtha ldy ckluk th
dhAA
lcfga cafn ekxfga cjnkukA HkkbUg lfgr jke
dY;kukAA
varjfgr lqj vkfl"k nsghaA eqfnr ekrq vapy
Hkfj ysghaAA
Hkwifr cfy cjkrh yhUgsA tku clu efu
Hkw"ku nhUgsAA
vk;lq ikb jkf[k mj jkefgA eqfnr x, lc fut
fut /kkefgAA
iqj uj ukfj ldy ifgjk,A ?kj ?kj cktu yxs
c/kk,AA
tkpd tu tkpfg tb tA eqfnr jkm nsfga lb
lAA

lsod

ldy

ctfuvk

ukukA

iwju

fd,

nku

luekukAA
n0&nsfga vlhl tgkfj lc xkofga xqu xu
xkFkA
rc

xqj

Hkwlqj

lfgr

x`g

xouq

dhUg

ujukFkAA351AA
&*&*&
t cfl"B vuqlklu nhUghA yd csn fcf/k lknj
dhUghAA
Hkwlqj Hkhj nsf[k lc jkuhA lknj mBha HkkX;
cM+ tkuhAA
ik; i[kkfj ldy vUgok,A iwft Hkyh fcf/k Hkwi
tsok,AA
vknj nku se ifji"ksA nsr vlhl pys eu
r"ksAA
cgq fcf/k dhfUg xkf/klqr iwtkA ukFk efg
le /kU; u nwtkAA

dhfUg lalk Hkwifr HkwjhA jkfuUg lfgr


yhfUg ix /kwjhAA
Hkhrj Hkou nhUg cj cklqA eu txor jg u`iq
jfuoklwAA
iwts xqj in dey cgjhA dhfUg fcu; mj hfr u
FkjhAA
n0&c/kqUg

lesr

dqekj

lc

jkfuUg

lfgr

canr

xqj

pju

nsr

vlhl

eghlqA
iqfu

iqfu

equhlqAA352AA
&*&*&
fcu; dhfUg mj vfr vuqjkxsaA lqr laink jkf[k
lc vkxsaAA
usxq ekfx eqfuuk;d yhUgkA vkfljcknq cgqr
fcf/k nhUgkAA
mj /kfj jkefg lh; lesrkA gjf"k dhUg xqj xouq
fudsrkAA

fcc/kw lc Hkwi cykA pSy pk# Hkw"ku


ifgjkAA
cgqfj cykb lqvkflfu yhUghaA #fp fcpkfj
ifgjkofu nhUghaAA
usxh usx tx lc ysghaA #fp vuq#i Hkwiefu
nsghaAA
f; ikgqus iwT; ts tkusA Hkwifr Hkyh Hkkfr
luekusAA
nso nsf[k j?kqchj fcckgwA cjf"k lwu lafl
mNkgwAA
n0&pys fulku ctkb lqj fut fut iqj lq[k ikbA
dgr ijlij jke tlq se u n; lekbAA353AA
&*&*&
lc fcf/k lcfg lefn ujukgwA jgk n; Hkfj iwfj
mNkgwAA
tg jfuoklq rgk ixq /kkjsA lfgr cgwfVUg
dqvj fugkjsAA

fy, xn dfj en lesrkA d dfg ldb Hk;m lq[kq


tsrkAA
c/kw lse xn cSBkjhaA ckj ckj fg; gjf"k
nqykjhaAA
nsf[k lektq eqfnr jfuoklwA lc dsa mj vuan
fd; cklwAA
dgsm Hkwi ftfe Hk;m fcckgwA lqfu lqfu
gj"kq gr lc dkgwAA
tud jkt xqu lhyq cM+kA hfr jhfr laink
lqgkAA
cgqfcf/k Hkwi HkkV ftfe cjuhA jkuha lc
eqfnr lqfu djuhAA
n0&lqrUg lesr ugkb u`i cfy fc xqj X;kfrA
Hktu

dhUg

vusd

fcf/k

?kjh

iap

xb

jkfrAA354AA
&*&*&
eaxyxku djfga cj HkkfefuA HkS lq[kewy
eugj tkfefuAA

vpb iku lc dkgw ik,A L=x lqxa/k Hkwf"kr


Nfc Nk,AA
jkefg nsf[k jtk;lq ikA fut fut Hkou pys flj
ukAA
se

en

fcunq

c<+kA

lem

lektq

eugjrkAA
dfg u ldfg lr lkjn lslwA csn fcjafp egsl
xuslwAA
l eS dga dou fcf/k cjuhA Hkwfeukxq
flj /kjb fd /kjuhAA
u`i lc Hkkfr lcfg luekuhA dfg e`nq cpu
cyk jkuhAA
c/kw yfjduha ij ?kj vkaA jk[ksgq u;u iyd
dh ukAA
n0&yfjdk Jfer muhn cl l;u djkogq tkbA
vl

dfg

xs

ykbAA355AA
&*&*&

fcJkex`g

jke

pju

fprq

Hkwi cpu lqfu lgt lqgk,A tfjr dud efu iyx


Mlk,AA
lqHkx lqjfHk i; Qsu lekukA dey dfyr lqisrha
ukukAA
micjgu cj cjfu u tkghaA L=x lqxa/k efueafnj
ekghaAA
jrunhi lqfB pk# pnokA dgr u cub tku
tsfga tokAA
lst #fpj jfp jkeq mBk,A se lesr iyx
i<+k,AA
vX;k iqfu iqfu HkkbUg nhUghA fut fut lst l;u
frUg dhUghAA
nsf[k L;ke e`nq eatqy xkrkA dgfga lse cpu
lc ekrkAA
ekjx tkr Hk;kofu HkkjhA dsfg fcf/k rkr
rkM+dk ekjhAA
n0&?kj fulkpj fcdV HkV lej xufga ufga
dkgqAA

ekjs

lfgr

lgk;

fdfe

[ky

ekjhp

lqckgqAA356AA
&*&*&
eqfu lkn cfy rkr rqEgkjhA l vusd djojsa
VkjhAA
e[k j[kokjh dfj nqgq HkkA xq# lkn lc fc|
k ikAA
eqfur; rjh yxr ix /kwjhA dhjfr jgh Hkqou
Hkfj iwjhAA
deB ihfB ifc dwV dBjkA u`i lekt egq flo
/kuq rjkAA
fcLo fct; tlq tkufd ikA vk, Hkou C;kfg lc
HkkAA
ldy vekuq"k dje rqEgkjsA dsoy dfld
ik lq/kkjsAA
vktq lqQy tx tueq gekjkA nsf[k rkr fc/kqcnu
rqEgkjkAA

ts fnu x, rqEgfg fcuq ns[ksaA rs fcjafp tfu


ikjfga ys[ksaAA
n0&jke r"kha ekrq lc dfg fcuhr cj cSuA
lqfefj

laHkq

xqj

fc

in

fd,

uhncl

uSuAA357AA
&*&*&
uhnm cnu lg lqfB yukA eugq lk>
ljlh#g lukAA
?kj ?kj djfga tkxju ukjhaA nsfga ijlij eaxy
xkjhaAA
iqjh fcjktfr jktfr jtuhA jkuha dgfga fcydgq
ltuhAA
lqanj c/kqUg lklq yS laA QfudUg tuq
fljefu mj xaAA
kr iquhr dky Hkq tkxsA v#upwM+ cj
cyu ykxsAA
cafn ekx/kfUg xquxu xk,A iqjtu }kj tgkju
vk,AA

cafn fc lqj xqj firq ekrkA ikb vlhl eqfnr lc


HkzkrkAA
tufuUg lknj cnu fugkjsA Hkwifr lax }kj
ixq /kkjsAA
n0&dhfUg lp lc lgt lqfp lfjr iquhr ugkbA
krf;k dfj rkr ifga vk, pkfjm HkkbAA358AA
uokUgikjk;.k]rhljk foJke
&*&*&
Hkwi fcyfd fy, mj ykA cSBS gjf"k jtk;lq
ikAA
nsf[k jkeq lc lHkk tqM+kuhA ypu ykHk
vof/k vuqekuhAA
iqfu cfl"Vq eqfu dfld vk,A lqHkx vklufUg
eqfu cSBk,AA
lqrUg lesr iwft in ykxsA fujf[k jkeq nm xqj
vuqjkxsAA
dgfga cfl"Vq /kje bfrgklkA lqufga eghlq lfgr
jfuoklkAA

eqfu eu vxe xkf/klqr djuhA eqfnr cfl"V fciqy


fcf/k cjuhAA
cys ckensm lc lkphA dhjfr dfyr yd
frgq ekphAA
lqfu vkuanq Hk;m lc dkgwA jke y[ku mj
vf/kd mNkgwAA
n0&eaxy en mNkg fur tkfga fnol ,fg
HkkfrA
mexh

vo/k

vuan

Hkfj

vf/kd

vf/kd

vf/kdkfrAA359AA
&*&*&
lqfnu lf/k dy dadu NjsA eaxy en fcun u
FkjsAA
fur uo lq[kq lqj nsf[k flgkghaA vo/k tUe
tkpfga fcf/k ikghaAA
fcLokfe=q pyu fur pgghaA jke lse fcu; cl
jgghaAA

fnu fnu l;xqu Hkwifr HkkA nsf[k ljkg


egkeqfujkAA
ekxr fcnk jkm vuqjkxsA lqrUg lesr Bk<+
Hks vkxsAA
ukFk ldy laink rqEgkjhA eSa lsodq lesr lqr
ukjhAA
djc lnk yfjdUg ij NgwA njlu nsr jgc eqfu
egwAA
vl dfg jkm lfgr lqr jkuhA ijsm pju eq[k vko u
ckuhAA
nhfUg vlhl fc cgq HkkrhA pys u hfr jhfr
dfg tkrhAA
jkeq lse lax lc HkkA vk;lq ikb fQjs
igqpkAA
n0&jke :iq Hkwifr Hkxfr C;kgq mNkgq
vuanqA
tkr

ljkgr

eufga

xkf/kdqypanqAA360AA

eu

eqfnr

&*&*&
ckenso j?kqdqy xqj X;kuhA cgqfj xkf/klqr
dFkk c[kkuhAA
lqfu eqfu lqtlq eufga eu jkA cjur vkiu iqU;
HkkAA
cgqjs yx jtk;lq Hk;A lqrUg lesr u`ifr
x`g x;AA
tg rg jke C;kgq lcq xkokA lqtlq iquhr yd
frgq NkokAA
vk, C;kfg jkeq ?kj tc rsaA clb vuan vo/k lc
rc rsaAA
Hkq fcckg tl Hk;m mNkgwA ldfga u cjfu
fxjk vfgukgwAA
dfcdqy thouq ikou tkuhAAjke lh; tlq eaxy
[kkuhAA
rsfg rs eSa dNq dgk c[kkuhA dju iquhr gsrq
fut ckuhAA

Na0&fut fxjk ikofu dju dkju jke tlq rqylha


dA
j?kqchj pfjr vikj ckfjf/k ik# dfc dusa
yAA
michr C;kg mNkg eaxy lqfu ts lknj xkoghaA
cSnsfg jke lkn rs tu lcZnk lq[kq ikoghaAA
l0&fl;

j?kqchj

fcckgq

ts

lse

xkofga

lqufgaA
frUg

dgq

lnk

mNkgq

eaxyk;ru

jke

tlqAA361AA
eklikjk;.k] ckjgok foJke
bfr

Jhekepfjrekuls

ldydfydyq"kfc/oalus

Fke% liku% lekIr%A


ckydk.M lekIr
v;/;kdk.M
Jhx.ks'kk; ue%
JhtkudhoYyHk fot;rs
Jhjkepfjrekul

f}rh; liku
'yd
;L;k~ds

foHkkfr

Hkw/kjlqrk

nsokixk

eLrds
Hkkys

ckyfo/kqxZys

xjya

;L;jfl

O;kyjkV~A
l;a HkwfrfoHkw"k.k% lqjoj% lokZf/ki%
loZnk
'koZ% loZxr% f'ko% 'kf'kfuHk% Jh'k~dj%
ikrq ekEk~AA1AA
lUurka ;k u xrkfHk"ksdrLrFkk u eEys
ouoklnq%[kr%A
eq[kkEcqtJh j?kquUnuL; es lnkLrq lk e
~tqyeaxynkAA2AA
uhykEcqt';keydeyk~xa
lhrklekjfirokeHkkxEk~A
ik.k

egklk;dpk#pkia

kqoa'kukFkEk~AA3AA

uekfe

jkea

j?

n0&Jhxq# pju ljt jt fut euq eqdq#


lq/kkfjA
cjum j?kqcj fcey tlq t nk;dq Qy pkfjAA
tc rsa jkeq C;kfg ?kj vk,A fur uo eaxy en
c/kk,AA
Hkqou pkfjnl Hkw/kj HkkjhA lqr es?k
cj"kfg lq[k ckjhAA
fjf/k flf/k laifr unha lqgkA mefx vo/k
vacqf/k dgq vkAA
efuxu iqj uj ukfj lqtkrhA lqfp vey lqanj lc
HkkrhAA
dfg u tkb dNq uxj fcHkwrhA tuq ,rfuv fcjafp
djrwrhAA
lc fcf/k lc iqj yx lq[kkjhA jkepan eq[k panq
fugkjhAA
eqfnr ekrq lc l[kha lgsyhA Qfyr fcyfd
eujFk csyhAA

jke :iq xqulhyq lqHkkA eqfnr gb nsf[k


lqfu jkAA
n0&lc dsa mj vfHkyk"kq vl dgfga eukb
egslqA
vki vNr tqcjkt in jkefg nsm ujslqAA1AA
&*&*&
,d

le;

lc

lfgr

lektkA

jktlHkk

j?kqjktq

fcjktkAA
ldy lqr ewjfr ujukgwA jke lqtlq lqfu vfrfg
mNkgwAA
u`i lc jgfga ik vfHkyk"ksaA ydi djfga hfr
#[k jk[ksaAA
frHkqou rhfu dky tx ekghaA Hkwfj Hkkx
nljFk le ukghaAA
eaxyewy jkeq lqr tklwA t dNq dfgt Fkj lcq
rklwAA
jk; lqHkk; eqdq# dj yhUgkA cnuq fcyfd
eqdqV le dhUgkAA

Jou lehi Hk, flr dslkA eugq tjBiuq vl


minslkAA
u`i tqcjkt jke dgq nsgwA thou tue ykgq
fdu ysgwAA
n0&;g fcpk# mj vkfu u`i lqfnuq lqvol#
ikbA
se

iqyfd

ru

eqfnr

eu

xqjfg

lquk;m

tkbAA2AA
&*&*&
dgb Hkqvkyq lqfuv eqfuuk;dA Hk, jke lc
fcf/k lc yk;dAA
lsod lfpo ldy iqjcklhA ts gekjs vfj fe=
mnklhAA
lcfg jkeq f; tsfg fcf/k eghA Hkq vlhl tuq
ruq /kfj lghAA
fc lfgr ifjokj xlkaA djfga Ngq lc jfjfg
ukAA

ts xqj pju jsuq flj /kjghaA rs tuq ldy fcHko


cl djghaAA
efg le ;gq vuqHk;m u nwtsaA lcq ik;m jt
ikofu iwtsaAA
vc vfHkyk"kq ,dq eu ejsaA iwftfg ukFk
vuqxzg rjsaAA
eqfu lUu yf[k lgt lusgwA dgsm ujsl jtk;lq
nsgwAA
n0&jktu jkmj ukeq tlq lc vfHker nkrkjA
Qy

vuqxkeh

efgi

efu

eu

vfHkyk"kq

rqEgkjAA3AA
&*&*&
lc fcf/k xq# lUu ft; tkuhA cysm jkm jgfl
e`nq ckuhAA
ukFk jkeq dfjvfga tqcjktwA dfgv ik dfj dfjv
lektwAA
efg vNr ;gq gb mNkgwA ygfga yx lc
ypu ykgwAA

Hkq lkn flo lcb fuckghaA ;g ykylk ,d eu


ekghaAA
iqfu u lp ruq jgm fd tkA tsfga u gb
ikNsa ifNrkAA
lqfu eqfu nljFk cpu lqgk,A eaxy en ewy eu
Hkk,AA
lquq u`i tklq fceq[k ifNrkghaA tklq Hktu
fcuq tjfu u tkghaAA
Hk;m rqEgkj ru; lb LokehA jkeq iquhr se
vuqxkehAA
n0&csfx fcyacq u dfjv u`i lkftv lcqb lektqA
lqfnu

lqeaxyq

rcfga

tc

jkeq

gfga

tqcjktqAA4AA
&*&*&
eqfnr efgifr eafnj vk,A lsod lfpo lqea=q
cyk,AA
dfg t;tho lhl frUg uk,A Hkwi lqeaxy cpu
lquk,AA

ta ikpfg er ykxS uhdkA djgq gjf"k fg;


jkefg VhdkAA
ea=h eqfnr lqur f; ckuhA vfHker fcjo ijsm
tuq ikuhAA
fcurh lfpo djfg dj tjhA ftvgq txrifr cfjl
djjhAA
tx eaxy Hky dktq fcpkjkA csfxv ukFk u
ykbv ckjkAA
u`ifg

enq

lqfu

lfpo

lqHkk"kkA

c<+r

caM+ tuq ygh lqlk[kkAA


n0&dgsm Hkwi eqfujkt dj tb tb vk;lq
gbA
jke jkt vfHk"ksd fgr csfx djgq lb lbAA5AA
&*&*&
gjf"k equhl dgsm e`nq ckuhA vkugq ldy
lqrhjFk ikuhAA
vkS"k/k ewy Qwy Qy ikukA dgs uke xfu
eaxy ukukAA

pkej pje clu cgq HkkrhA je ikV iV vxfur


tkrhAA
efuxu eaxy cLrq vusdkA t tx txq Hkwi
vfHk"ksdkAA
csn fcfnr dfg ldy fc/kkukA dgsm jpgq iqj
fcfc/k fcrkukAA
lQy jlky iwxQy dsjkA jigq chfFkUg iqj
pgq QsjkAA
jpgq eatq efu pdsa pk:A dggq cukou csfx
ctk:AA
iwtgq xuifr xqj dqynsokA lc fcf/k djgq
Hkwfelqj lsokAA
n0&/ot irkd rju dyl ltgq rqjx jFk ukxA
flj /kfj eqfucj cpu lcq fut fut dktfga
ykxAA6AA
&*&*&
t equhl tsfg vk;lq nhUgkA l rsfga dktq
Fke tuq dhUgkAA

fc lk/kq lqj iwtr jktkA djr jke fgr eaxy


dktkAA
lqur jke vfHk"ksd lqgkokA ckt xgkxg vo/k
c/kkokAA
jke lh; ru lxqu tuk,A Qjdfga eaxy vax
lqgk,AA
iqyfd lse ijlij dgghaA Hkjr vkxeuq lwpd
vgghaAA
Hk, cgqr fnu vfr volsjhA lxqu rhfr HksaV
f; dsjhAA
Hkjr lfjl f; d tx ekghaA bgb lxqu Qyq nwlj
ukghaAA
jkefg ca/kq lp fnu jkrhA vaMUfg deB gznm
tsfg HkkrhAA
n0&,fg volj eaxyq ije lqfu jglsm jfuoklqA
lHkr yf[k fc/kq c<+r tuq ckfjf/k chfp
fcyklqAA7AA
&*&*&

Fke tkb ftUg cpu lquk,A Hkw"ku clu Hkwfj


frUg ik,AA
se iqyfd ru eu vuqjkxhaA eaxy dyl ltu lc
ykxhaAA
pdsa pk# lqfe=k iqjhA efue; fcfc/k
Hkkfr vfr #jhAA
vkun exu jke egrkjhA fn, nku cgq fc
gdkjhAA
iwtha xzkensfc lqj ukxkA dgsm cgfj nsu
cfyHkkxkAA
tsfg fcf/k gb jke dY;kuwA nsgq n;k dfj l
cjnkuwAA
xkofga

eaxy

dfdyc;uhaA

fc/kqcnuha

e`xlkodu;uhaAA
n0&jke jkt vfHk"ksdq lqfu fg; gj"ks uj
ukfjA
yxs lqeaxy ltu lc fcf/k vuqdwy fcpkfjAA8AA
&*&*&

rc ujukg cfl"Bq cyk,A jke/kke fl[k nsu


iBk,AA
xqj vkxeuq lqur j?kqukFkkA }kj vkb in
uk;m ekFkkAA
lknj vj?k nsb ?kj vkusA ljg Hkkfr iwft
luekusAA
xgs pju fl; lfgr cgjhA cys jkeq dey dj
tjhAA
lsod lnu Lokfe vkxeuwA eaxy ewy veaxy
neuwAA
rnfi mfpr tuq cfy lhrhA iBbv dkt ukFk vfl
uhrhAA
Hkqrk rft Hkq dhUg lusgwA Hk;m iquhr
vktq ;gq xsgwAA
vk;lq gb l dja xlkaA lsod ygb Lokfe
lsodkaAA
n0&lqfu lusg lkus cpu eqfu j?kqcjfg lalA
jke dl u rqEg dggq vl gal cal voralAA9AA

&*&*&
cjfu jke xqu lhyq lqHkkA cys se iqyfd
eqfujkAA
Hkwi

ltsm

vfHk"ksd

lektwA

pkgr

nsu

rqEgfg tqcjktwAA
jke djgq lc late vktwA ta fcf/k dqly
fuckgS dktwAA
xq# fl[k nsb jk; ifga x;mA jke n; vl fclem
Hk;AA
tues ,d lax lc HkkA Hktu l;u dsfy
yfjdkAA
djucs/k michr fcvkgkA lax lax lc Hk,
mNkgkAA
fcey cal ;gq vuqfpr ,dwA ca/kq fcgkb
cM+sfg vfHk"ksdwAA
Hkq lse ifNrkfu lqgkA gjm Hkxr eu dS
dqfVykAA
n0&rsfg volj vk, y[ku exu se vkuanA

luekus

f;

cpu

dfg

j?kqdqy

dSjo

panAA10AA
&*&*&
cktfga cktus fcfc/k fc/kkukA iqj enq ufga
tkb c[kkukAA
Hkjr vkxeuq ldy eukofgaA vkogq csfx u;u
Qyq ikofgaAA
gkV ckV ?kj xyha vFkkA dgfga ijlij yx
yxkAA
dkfy yxu Hkfy dsfrd ckjkA iwftfg fcf/k
vfHkyk"kq gekjkAA
dud fla?kklu lh; lesrkA cSBfga jkeq gb fpr
psrkAA
ldy dgfga dc gbfg dkyhA fc?ku eukofga
nso dqpkyhAA
frUgfg lgkb u vo/k c/kkokA pjfg pafnfu
jkfr u HkkokAA

lkjn cfy fcu; lqj djghaA ckjfga ckj ik; yS


ijghaAA
n0&fcifr gekfj fcyfd cfM+ ekrq dfjv lb
vktqA
jkeq

tkfga

cu

jktq

rft

gb

ldy

lqjdktqAA11AA
&*&*&
lqfu lqj fcu; Bkf<+ ifNrkrhA Hkbm ljt fcfiu
fgejkrhAA
nsf[k nso iqfu dgfga fugjhA ekrq rfg ufga
Fkfjm [kjhAA
fcle; gj"k jfgr j?kqjkA rqEg tkugq lc jke
HkkAA
tho dje cl lq[k nq[k HkkxhA tkbv vo/k nso
fgr ykxhAA
ckj ckj xfg pju ldpA pyh fcpkfj fccq/k
efr iphAA

p fuoklq uhfp djrwrhA nsf[k u ldfga ijkb


fcHkwrhAA
vkfxy dktq fcpkfj cgjhA djgfga pkg dqly
dfc ejhAA
gjf"k n; nljFk iqj vkA tuq xzg nlk nqlg
nq[knkAA
n0&ukeq eaFkjk eanefr psjh dSdsb dsfjA
vtl isVkjh rkfg dfj x fxjk efr QsfjAA12AA
&*&*&
nh[k eaFkjk ux# cukokA eatqy eaxy ckt
c/kkokAA
iwNsfl yxUg dkg mNkgwA jke frydq lqfu
Hkk mj nkgwAA
djb fcpk# dqcqf) dqtkrhA gb vdktq dofu
fcf/k jkrhAA
nsf[k ykfx e/kq dqfVy fdjkrhA ftfe xo rdb
ysm dsfg HkkrhAA

Hkjr ekrq ifga xb fcy[kkuhA dk vuefu gfl dg


gfl jkuhAA
r# nsb u ysb mlklwA ukfj pfjr dfj <kjb
vklwAA
gfl dg jkfu xkyq cM+ rjsaA nhUg y[ku fl[k
vl eu ejsaAA
rcgq u cy psfj cfM+ ikfifuA NkM+b Lokl
dkfj tuq lkfifuAA
n0&lHk;

jkfu

dg

dgfl

fdu

dqly

jkeq

efgikyqA
y[kuq Hkjrq fjiqneuq lqfu Hkk dqcjh mj
lkyqAA13AA
&*&*&
dr fl[k nsb gefg dm ekA xkyq djc dsfg dj
cyq ikAA
jkefg NkfM+ dqly dsfg vktwA tsfg tuslq nsb
tqcjktwAA

Hk;m dflyfg fcf/k vfr nkfguA ns[kr xjc jgr


mj ukfguAA
ns[kgq dl u tkb lc lHkkA t voyfd ej euq
NHkkAA
iwrq fcnsl u lpq rqEgkjsaA tkufr ggq cl
ukgq gekjsaAA
uhn cgqr f; lst rqjkA y[kgq u Hkwi diV
prqjkAA
lqfu f; cpu efyu euq tkuhA >qdh jkfu vc
jgq vjxkuhAA
iqfu vl dcgq dgfl ?kjQjhA rc /kfj thHk
d<+kom rjhAA
n0&dkus [kjs dwcjs dqfVy dqpkyh tkfuA
fr;

fclsf"k

iqfu

psfj

dfg

Hkjrekrq

eqlqdkfuAA14AA
&*&*&
f;ckfnfu fl[k nhfUgm rghA liusgq r ij
diq u eghAA

lqfnuq lqeaxy nk;dq lA rj dgk Qqj tsfg


fnu gAA
tsB Lokfe lsod y?kq HkkA ;g fnudj dqy jhfr
lqgkAA
jke frydq ta lkpsgq dkyhA nsm ekxq
eu Hkkor vkyhAA
dlY;k le lc egrkjhA jkefg lgt lqHkk;
fivkjhAA
e ij djfga lusgq fcls"khA eSa dfj hfr ijhNk
ns[khAA
ta fcf/k tueq nsb dfj NgwA ggq jke fl;
iwr iqrgwAA
ku rsa vf/kd jkeq f; ejsaA frUg dsa fryd
NHkq dl rjsaAA
n0&Hkjr liFk rfg lR; dgq ifjgfj diV nqjkmA
gj"k le; fclem djfl dkju efg lqukmAA15AA
&*&*&

,dfga ckj vkl lc iwthA vc dNq dgc thHk dfj


nwthAA
QjS txq dik# vHkkxkA Hkysm dgr nq[k
jmjsfg ykxkAA
dgfga >wfB Qqfj ckr cukA rs f; rqEgfg
d#b eSa ekAA
gegq dgfc vc BdqjlgkrhA ukfga r eu jgc
fnuq jkrhAA
dfj dq:i fcf/k ijcl dhUgkA cok l yqfuv yfgv
t nhUgkAA
dm u`i gm gefg dk gkuhA psfj NkfM+ vc
gc fd jkuhAA
tkjS txq lqHkkm gekjkA vuHky nsf[k u tkb
rqEgkjkAA
rkrsa dNqd ckr vuqlkjhA Nfev nsfc cfM+
pwd gekjhAA
n0&xw<+ diV f; cpu lqfu rh; v/kjcqf/k
jkfuA

lqjek;k cl cSfjfufg lqn tkfu ifrvkfuAA16AA


&*&*&
lknj iqfu iqfu iwNfr vksghA lcjh xku e`xh
tuq eghAA
rfl efr fQjh vgb tfl HkkchA jglh psfj ?kkr tuq
QkchAA
rqEg iwNgq eSa dgr MsjkA /kjsm ej ?
kjQjh ukAA
lft rhfr cgqfcf/k xf<+ NyhA vo/k lk<+lkrh
rc cyhAA
f; fl; jkeq dgk rqEg jkuhA jkefg rqEg f; l
Qqfj ckuhAA
jgk Fke vc rs fnu chrsA lem fQjsa fjiq
gfga fiajhrsAA
Hkkuq dey dqy i"kfugkjkA fcuq ty tkfj djb
lb NkjkAA
tfj rqEgkfj pg lofr m[kkjhA :/kgq dfj mikm
cj ckjhAA

n0&rqEgfg u lpq lgkx cy fut cl tkugq


jkmA
eu

eyhu

eqg

ehB

u`i

jkmj

ljy

lqHkkmAA17AA
&*&*&
prqj xHkhj jke egrkjhA chpq ikb fut ckr
lokjhAA
iB, Hkjrq Hkwi ufuvmjsaA jke ekrq er tkuo
jmjsaAA
lsofga ldy lofr efg uhdsaA xjfcr Hkjr ekrq
cy ih dsaAA
lkyq rqEgkj dflyfg ekA diV prqj ufga gb
tukAA
jktfg rqEg ij seq fcls"khA lofr lqHkkm ldb
ufga ns[khAA
jph aipq Hkwifg viukA jke fryd fgr yxu
/kjkAA

;g dqy mfpr jke dgq VhdkA lcfg lgkb efg


lqfB uhdkAA
vkfxfy ckr leqf> M# eghA nsm nSm fQfj l
Qyq vksghAA
n0&jfp ifp dfVd dqfVyiu dhUgsfl diV
c/kqAA
dfgfl dFkk lr lofr dS tsfg fcf/k ck<+
fcj/kqAA18AA
&*&*&
Hkkoh cl rhfr mj vkA iwN jkfu iqfu liFk
nsokAA
dk iwNgq rqEg vcgq u tkukA fut fgr vufgr
ilq ifgpkukAA
Hk;m ik[kq fnu ltr lektwA rqEg ik lqf/k
efg lu vktwAA
[kkbv ifgfjv jkt rqEgkjsaA lR; dgsa ufga
n"kq gekjsaAA

ta vlR; dNq dgc cukA r fcf/k nsbfg


gefg ltkAA
jkefg fryd dkfy ta Hk;A rqEg dgq fcifr
chtq fcf/k c;AA
js[k [kpkb dgm cyq Hkk"khA Hkkfefu
Hkbgq nw/k db ek[khAA
ta lqr lfgr djgq lsodkA r ?kj jggq u vku
mikAA
n0&dw

fcurfg

nhUg

nq[kq

rqEgfg

dflyk nscA
Hkjrq

cafnx`g

lsbgfga

y[kuq

jke

ds

uscAA19AA
&*&*&
dSd;lqrk lqur dVq ckuhA dfg u ldb dNq lgfe
lq[kkuhAA
ru ilsm dnyh ftfe dkihA dqcjha nlu thHk rc
pkihAA

dfg dfg dfVd diV dgkuhA /khjtq /kjgq


cf/kfl jkuhAA
fQjk djeq f; ykfx dqpkyhA cfdfg ljkgb ekfu
ejkyhAA
lquq eaFkjk ckr Qqfj rjhA nfgfu vkf[k fur
Qjdb ejhAA
fnu fr ns[km jkfr dqliusA dgm u rfg eg
cl viusAA
dkg dja lf[k lw/k lqHkkA nkfgu cke u
tkum dkAA
n0&viusa pyr u vktq yfx vuHky dkgqd
dhUgA
dsfga v?k ,dfg ckj efg nSv nqlg nq[kq
nhUgAA20AA
&*&*&
uSgj tueq Hkjc c# tkbA ftvr u djfc lofr
lsodkAA

vfj cl nSm ftvkor tkghA ejuq uhd rsfg thou


pkghAA
nhu cpu dg cgqfcf/k jkuhA lqfu dqcjha
fr;ek;k BkuhAA
vl dl dggq ekfu eu ukA lq[kq lgkxq rqEg
dgq fnu nwukAA
tsfga jkmj vfr vuHky rkdkA lb ikbfg ;gq
Qyq ifjikdkAA
tc rsa dqer lquk eSa LokfefuA Hkw[k u cklj
uhn u tkfefuAA
iwNsm xqfuUg js[k frUg [kkphA Hkjr
Hkqvky gfga ;g lkphAA
Hkkfefu djgq r dga mikA gS rqEgjha
lsok cl jkAA
n0&ijm dwi rqv cpu ij ldm iwr ifr R;kfxA
dgfl ej nq[kq nsf[k cM+ dl u djc fgr
ykfxAA21AA
&*&*&

dqcjha dfj dcqyh dSdsA diV Nqjh mj ikgu


VsAA
y[kb u jkfu fudV nq[kq dSalsA pjb gfjr fru
cfyilq tSlsaAA
lqur ckr e`nq var dBjhA nsfr eugq e/kq
ekgqj ?kjhAA
dgb psfj lqf/k vgb fd ukghA Lokfefu dfggq
dFkk efg ikghaAA
nqb cjnku Hkwi lu FkkrhA ekxgq vktq
tqM+kogq NkrhAA
lqrfg jktq jkefg cuoklwA nsgq ysgq lc lofr
gqyklqAA
Hkwifr jke liFk tc djA rc ekxsgq tsfga
cpuq u VjAA
gb vdktq vktq fufl chrsaA cpuq ej f;
ekusgq th rsaAA
n0&cM+

dq?kkrq

dix`g tkgqA

dfj

ikrfdfu

dgsfl

dktq lokjsgq ltx lcq lglk tfu ifrvkgqAA22AA


&*&*&
dqcfjfg jkfu kuf; tkuhA ckj ckj cfM+ cqf)
c[kkuhAA
rfg le fgr u ej lalkjkA cgs tkr db Hkbfl
v/kkjkAA
ta fcf/k iqjc eujFkq dkyhA dja rfg p[k
iwrfj vkyhAA
cgqfcf/k psfjfg vkn# nsA diHkou xofu
dSdsAA
fcifr chtq cj"kk fjrq psjhA Hkqb Hkb dqefr
dSds dsjhAA
ikb diV tyq vadqj tkekA cj nm ny nq[k Qy
ifjukekAA
di lektq lkft lcq lA jktq djr fut dqefr
fcxAA
jkmj uxj dykgyq gA ;g dqpkfy dNq tku u
dAA

n0&eqfnr iqj uj ukfjA lc ltfga lqeaxypkjA


,d

fclfga

,d

fuxZefga

Hkhj

Hkwi

njckjAA23AA
&*&*&
cky l[kk lfqu fg; gj"kkghaA fefy nl ikp jke
ifga tkghaAA
Hkq vknjfga seq ifgpkuhA iwNfga dqly
[kse e`nq ckuhAA
fQjfga Hkou f; vk;lq ikA djr ijlij jke
cM+kAA
d

j?kqchj

lfjl

lalkjkA

lhyq

lusg

fuckgfugkjkA
tsafg tsafg tfu dje cl HkzeghaA rg rg lq
nsm ;g geghaAA
lsod ge Lokeh fl;ukgwA gm ukr ;g vksj
fuckgwAA
vl vfHkyk"kq uxj lc dkgwA dSd;lqrk n; vfr
nkgwAA

d u dqlaxfr ikb ulkA jgb u uhp ersa


prqjkAA
n0&lk> le; lkuan u`iq x;m dSds xsgA
xouq

fuBqjrk

fudV

fd;

tuq

/kfj

nsg

lusgAA24AA
&*&*&
diHkou lqfu ldqpsm jkmA Hk; cl vxgqM+
ijb u ikAA
lqjifr clb ckgcy tkdsaA ujifr ldy jgfga #[k
rkdsaAA
l lqfu fr; fjl x;m lq[kkA ns[kgq dke rki
cM+kAA
lwy dqfyl vfl vxofugkjsA rs jfrukFk lqeu lj
ekjsAA
lHk; ujslq f;k ifga x;A nsf[k nlk nq[kq
nk#u Hk;AA
Hkwfe l;u iVq eV iqjkukA fn, Mkfj ru
Hkw"ku ukukAA

dqefrfg dfl dqcs"krk QkchA vu vfgokrq lwp


tuq HkkchAA
tkb fudV u`iq dg e`nq ckuhA kuf;k dsfg
gsrq fjlkuhAA
Na0&dsfg gsrq jkfu fjlkfu ijlr ikfu ifrfg
usokjA
ekugq lj"k Hkqvax Hkkfefu fc"ke Hkkfr
fugkjAA
nm ckluk jluk nlu cj eje Bkg# ns[kA
rqylh u`ifr HkorC;rk cl dke drqd ys[kAA
l0&ckj ckj dg jkm lqeqf[k lqyfpfu fidcpfuA
dkju efg lqukm xtxkfefu fut di djAA25AA
vufgr rj f;k dsb dhUgkA dsfg nqb flj dsfg
teq pg yhUgkAA
dgq dsfg jadfg dja ujslwA dgq dsfg u`ifg
fudkla nslwAA
ldm rj vfj vejm ekjhA dkg dhV ciqjs uj
ukjhAA

tkufl ej lqHkkm cj:A euq ro vkuu pan


pd:AA
f;k ku lqr ljclq ejsaA ifjtu tk ldy cl
rjsaAA
ta dNq dga diVq dfj rghA Hkkfefu jke
liFk lr eghAA
fcgfl ekxq euHkkofr ckrkA Hkw"ku ltfg
eugj xkrkAA
?kjh dq?kjh leqf> ft; ns[kwA csfx f;k
ifjgjfg dqcs"kwAA
n0&;g lqfu eu xqfu liFk cfM+ fcgfl mBh
efreanA
Hkw"ku ltfr fcyfd e`xq eugq fdjkfrfu
QanAA26AA
&*&*&
iqfu dg jkm lqgzn ft; tkuhA se iqyfd e`nq
eatqy ckuhAA

Hkkfefu Hk;m rj euHkkokA ?kj ?kj uxj


vuan c/kkokAA
jkefg nsm dkfy tqcjktwA ltfg lqypfu eaxy
lktwAA
nyfd mBsm lqfu gznm dB:A tuq Nqb x;m
ikd cjr:AA
,sflm ihj fcgfl rsfg xA pj ukfj ftfe xfV u
jAA
y[kfga u Hkwi diV prqjkA dfV dqfVy efu
xq: i<+kAA
t|fi uhfr fuiqu ujukgwA ukfjpfjr tyfuf/k
voxkgwAA
diV lusgq c<+kb cgjhA cyh fcgfl u;u
eqgq ejhAA
n0&ekxq ekxq iS dggq fi; dcgq u nsgq u
ysgqA
nsu

dgsgq

lansgqAA27AA

cjnku

nqb

rsm

ikor

&*&*&
tkusm ejeq jkm gfl dgA rqEgfg dgkc ije
f; vgAA
Fkkfr jkf[k u ekfxgq dkA fclfj x;m efg
Hkj lqHkkAA
>wBsgq gefg n"kq tfu nsgwA nqb dS pkfj
ekfx edq ysgwAA
j?kqdqy jhfr lnk pfy vkA ku tkgq c#
cpuq u tkAA
ufga vlR; le ikrd iqatkA fxfj le gfga fd
dfVd xqatkAA
lR;ewy lc lqr lqgk,A csn iqjku fcfnr euq
xk,AA
rsfg ij jke liFk dfj vkA lqr lusg vof/k j?
kqjkAA
ckr n`<+kb dqefr gfl cyhA dqer dqfcgx
dqyg tuq [kyhAA

n0&Hkwi eujFk lqHkx cuq lq[k lqfcgax


lektqA
fHkYyfu ftfe NkM+u pgfr cpuq Hk;ad#
cktqAA28AA
eklikjk;.k] rsjgok foJke
&*&*&
lqugq kuf; Hkkor th dkA nsgq ,d cj Hkjrfg
VhdkAA
ekxm nwlj cj dj tjhA iqjogq ukFk eujFk
ejhAA
rkil cs"k fclsf"k mnklhA png cfjl jkeq
cucklhAA
lqfu e`nq cpu Hkwi fg; ldwA lfl dj Nqvr
fcdy ftfe ddwAA
x;m lgfe ufga dNq dfg vkokA tuq lpku cu
>iVsm ykokAA
fccju Hk;m fuiV ujikywA nkfefu gusm eugq
r# rkywAA

ekFks gkFk ewfn nm ypuA ruq /kfj lpq


ykx tuq lpuAA
ej eujFkq lqjr# QwykA Qjr dfjfu ftfe grsm
lewykAA
vo/k mtkfj dhfUg dSdsaA nhfUgfl vpy fcifr
dS usaAA
n0&dousa volj dk Hk;m x;m ukfj fcLoklA
tx flf) Qy le; ftfe tfrfg vfc|k uklAA29AA
&*&*&
,fg fcf/k jkm eufga eu >k[kkA nsf[k
dqHkkfr dqefr eu ek[kkAA
Hkjrq fd jkmj iwr u gghaA vkusgq ey
cslkfg fd eghAA
t lqfu l# vl ykx rqEgkjsaA dkgs u cygq
cpuq lHkkjsAA
nsgq mr# vuq djgq fd ukghaA lR;la/k rqEg
j?kqdqy ekghaAA

nsu dgsgq vc tfu c# nsgwA rtgq lR; tx vitlq


ysgwAA
lR; ljkfg dgsgq c# nsukA tkusgq ysbfg ekfx
pcsukAA
flfc n/khfp cfy t dNq Hkk"kkA ruq /kuq
rtsm cpu iuq jk[kkAA
vfr dVq cpu dgfr dSdsA ekugq yu tjs ij
nsAA
n0&/kje /kqja/kj /khj /kfj u;u m?kkjs jk;A
fl# /kqfu yhfUg mlkl vfl ekjsfl efg dqBk;
AA30AA
&*&*&
vkxsa nhf[k tjr fjl HkkjhA eugq j"k rjokfj
m?kkjhAA
ewfB dqcqf) /kkj fuBqjkA /kjh dwcjha lku
cukAA
y[kh eghi djky dBjkA lR; fd thouq ysbfg
ejkAA

cys jkm dfBu dfj NkrhA ckuh lfcu; rklq


lgkrhAA
f;k cpu dl dgfl dqHkkrhA Hkhj rhfr hfr
dfj gkrhAA
ejsa Hkjrq jkeq nqb vk[khA lR; dgm dfj
lad: lk[khAA
vofl nwrq eSa iBbc krkA ,sgfga csfx lqur
nm HkzkrkAA
lqfnu

lf/k

lcq

lktq

ltkA

nsm

Hkjr

dgq jktq ctkAA


n0& yHkq u jkefg jktq dj cgqr Hkjr ij
hfrA
eSa

cM+

NV

fcpkfj

ft;

djr

jgsm u`iuhfrAA31AA
&*&*&
jke liFk lr dgqm lqHkkA jkeekrq dNq
dgsm u dkAA

eSa lcq dhUg rfg fcuq iwNsaA rsfg rsa


ijsm eujFkq NwNsaAA
fjl ifjg: vc eaxy lktwA dNq fnu x, Hkjr
tqcjktwAA
,dfg ckr efg nq[kq ykxkA cj nwlj vleatl
ekxkAA
vtgq n; tjr rsfg vkpkA fjl ifjgkl fd
lkpsgq lkpkAA
dgq rft j"kq jke vijk/kwA lcq dm dgb jkeq
lqfB lk/kwAA
rqgw ljkgfl djfl lusgwA vc lqfu efg Hk;m
lansgwAA
tklq lqHkkm vfjfg vuqdwykA l fdfe dfjfg
ekrq frdwykAA
n0& f;k gkl fjl ifjgjfg ekxq fcpkfj fccsdqA
tsfga

ns[kk

vc

vfHk"ksdqAA32AA
&*&*&

u;u

Hkfj

Hkjr

jkt

ft,s ehu c: ckfj fcghukA efu fcuq Qfudq ft,s


nq[k nhukAA
dgm lqHkkm u Nyq eu ekghaA thouq ej
jke fcuq ukghaAA
leqf> ns[kq ft; f;k chukA thouq jke njl
vk/khukAA
lqfu eznq cpu dqefr vfr tjA eugq vuy
vkgqfr ?k`r ijAA
dgb djgq fdu dfV mik;kA bgk u ykfxfg
jkmfj ek;kAA
nsgq fd ysgq vtlq dfj ukghaA efg u cgqr
iap lgkghaA
jkeq lk/kq rqEg lk/kq l;kusA jkeekrq Hkfy lc
ifgpkusAA
tl dflyk ej Hky rkdkA rl Qyq mUgfg
nsm dfj lkdkAA
n0&gr kr eqfucs"k /kfj ta u jkeq cu
tkfgaA

ej

ejuq

jkmj

vtl

u`i

leqf>v

eu

ekfgaAA33AA
&*&*&
vl dfg dqfVy Hk mfB Bk<+hA ekugq j"k
rjafxfu ck<+hAA
iki igkj xV Hkb lA Hkjh /k ty tkb u
tAA
nm cj dwy dfBu gB /kkjkA Hkoj dwcjh cpu
pkjkAA
<kgr Hkwi:i r# ewykA pyh fcifr ckfjf/k
vuqdwykAA
y[kh ujsl ckr Qqfj lkphA fr; fel ehpq lhl ij
ukphAA
xfg in fcu; dhUg cSBkjhA tfu fnudj dqy gfl
dqBkjhAA
ekxq ekFk vcgha nsm rghA jke fcjg tfu
ekjfl eghAA

jk[kq jke dgq tsfg rsfg HkkrhA ukfga r


tfjfg tue Hkfj NkrhAA
n0&ns[kh C;kf/k vlk/k u`iq ijsm /kjfu /kqfu
ekFkA
dgr ije vkjr cpu jke jke j?kqukFkAA34AA
&*&*&
C;kdqy jkm flfFky lc xkrkA dfjfu dyir#
eugq fuikrkAA
daBq lw[k eq[k vko u ckuhA tuq ikBhuq
nhu fcuq ikuhAA
iqfu dg dVq dBj dSdsA eugq ?kk;
egq ekgqj nsAA
ta vargq vl djrcq jgsA ekxq ekxq rqEg
dsfga cy dgsAA
nqb fd gb ,d le; HkqvkykA glc BBkb
Qqykmc xkykAA
nkfu dgkmc v# iukA gb fd [kse dqly
jrkAA

NkM+gq cpuq fd /khjtq /kjgwA tfu vcyk ftfe


d#uk djgwAA
ruq

fr;

ru;

/kkeq

/kuq

/kjuhA

lR;la/k

dgq r`u le cjuhAA


n0&eje cpu lqfu jkm dg dgq dNq n"kq u
rjA
ykxsm rfg filkp ftfe dkyq dgkor ejAA35AA
&*&*&
pgr u Hkjr Hkwirfg HkjsaA fcf/k cl dqefr
clh ft; rjsaAA
l lcq ej iki ifjukewA Hk;m dqBkgj tsfga
fcf/k ckewAA
lqcl cflfg fQfj vo/k lqgkA lc xqu /kke jke
HkqrkAA
dfjgfga Hkkb ldy lsodkA gbfg frgq iqj jke
cM+kAA
rj dyadq ej ifNrkA eq,gq u feVfg u
tkbfg dkAA

vc rfg uhd ykx d# lA ypu vksV cSBq


eqgq xAA
tc yfx ftvkSa dgm dj tjhA rc yfx tfu dNq
dgfl cgjhAA
fQfj ifNrSgfl var vHkkxhA ekjfl xkb ugk#
ykxhAA
n0&ijsm jkm dfg dfV fcf/k dkgs djfl
funkuqA
diV

l;kfu

dgfr

dNq

tkxfr

eugq elkuqAA36AA
&*&*&
jke jke jV fcdy HkqvkywA tuq fcuq ia[k
fcgax csgkywAA
n; euko Hk# tfu gA jkefg tkb dgS tfu
dAA
mnm djgq tfu jfc j?kqdqy xqjA vo/k fcyfd
lwy gbfg mjAA

Hkwi hfr dSdb dfBukA mHk; vof/k fcf/k


jph cukAA
fcyir u`ifg Hk;m fHkuqlkjkA chuk csuq
la[k /kqfu }kjkAA
i<+fga HkkV xqu xkofga xk;dA lqur u`ifg
tuq ykxfga lk;dAA
eaxy

ldy

lgkfga

dSlsaA

lgxkfefufg

fcHkw"ku tSlsaAA
rsfg fufl uhn ijh ufg dkgwA jke njl ykylk
mNkgwAA
n0&}kj Hkhj lsod lfpo dgfga mfnr jfc
nsf[kA
tkxsm

vtgq

vo/kifr

dkjuq

douq

fclsf"kAA37AA
&*&*&
ifNys igj Hkwiq fur tkxkA vktq gefg cM+
vpjtq ykxkAA

tkgq lqea= txkogq tkA dhftv dktq jtk;lq


ikAA
x, lqea=q rc jkmj ekghA nsf[k Hk;kou tkr
MsjkghaAA
/kkb [kkb tuq tkb u gsjkA ekugq fcifr
fc"kkn clsjkAA
iwNsa dm u r# nsA x, tsafga Hkou
Hkwi dSdSAA
dfg t;tho cSB fl# ukA nSf[k Hkwi xfr x;m
lq[kkAA
lp fcdy fccju efg ijsA ekugq dey ewyq
ifjgjsAA
lfpm lHkhr ldb ufga iwNhA cyh vlqHk
Hkjh lqHk NwNhAA
n0&ijh u jktfg uhn fufl gsrq tku txnhlqA
jkeq

jkeq

jfV

eghlqAA38AA
&*&*&

Hk#

fd;

dgb

ejeq

vkugq jkefg csfx cykA lekpkj rc iwNsgq


vkAA
pysm lqea=q jk; #[k tkuhA y[kh dqpkfy
dhfUg dNq jkuhAA
lp fcdy ex ijb u ikA jkefg cfy dfgfg dk
jkAA
mj /kfj /khjtq x;m nqvkjsaA iwNfga ldy
nsf[k euq ekjsaAA
lek/kkuq dfj l lcgh dkA x;m tgk fnudj dqy
VhdkAA
jkeq lqea=fg vkor ns[kkA vkn# dhUg firk le
ys[kkAA
fujf[k cnuq dfg Hkwi jtkA j?kqdqynhifg
pysm ysokAA
jkeq dqHkkfr lfpo lx tkghaA nsf[k yx
tg rg fcy[kkghaAA
n0&tkb nh[k j?kqcalefu ujifr fuiV dqlktqAA

lgfe

ijsm

yf[k

flaf?kfufg

eugq

c`)

xtjktqAA39AA
&*&*&
lw[kfga v/kj tjb lcq vaxwA eugq nhu
efughu HkqvaxwAA
l#"k lehi nhf[k dSdsA ekugq ehpq ?kjha
xfu ysAA
d#uke; e`nq jke lqHkkA Fke nh[k nq[kq
lquk u dkAA
rnfi /khj /kfj lem fcpkjhA iwNh e/kqj cpu
egrkjhAA
efg dgq ekrq rkr nq[k dkjuA dfjv tru tsfga
gb fuokjuAA
lqugq jke lcq dkju ,gwA jktfg rqe ij cgqr
lusgwAA
nsu dgsfUg efg nqb cjnkukA ekxsm t
dNq efg lgkukA

l lqfu Hk;m Hkwi mj lpwA NkfM+ u ldfga


rqEgkj ldpwAA
n0&lqr lusgq br cpuq mr ladV ijsm ujslqA
ldgq

vk;lq

/kjgq

flj

esVgq

dfBu

dyslqAA40AA
&*&*&
fu/kjd cSfB dgb dVq ckuhA lqur dfBurk vfr
vdqykuhAA
thHk deku cpu lj ukukA eugq efgi e`nq
yPN lekukAA
tuq dBjiuq /kjsa ljh:A fl[kb /kuq"kfc|k cj
ch:AA
lc laxq j?kqifrfg lqukA cSfB eugq ruq
/kfj fuBqjkAA
eu eqldkb Hkkuqdqy HkkuwA jkeq lgt
vkuan fu/kkuwAA
cys cpu fcxr lc nw"kuA e`nq eatqy tuq
ckx fcHkw"kuAA

lquq tuuh lb lqrq cM+HkkxhA t firq ekrq


cpu vuqjkxhAA
ru; ekrq firq r"kfugkjkA nqyZHk tufu ldy
lalkjkAA
n0&eqfuxu feyuq fclsf"k cu lcfg Hkkfr fgr
ejA
rsfg

eg

firq

vk;lq

cgqfj

laer

tuuh

rjAA41AA
&*&*&
Hkjr kuf; ikofga jktwA fcf/k lc fcf/k efg
lueq[k vktwAA
ta u tkm cu ,slsgq dktkA Fke xfuv efg
ew<+ lektkAA
lsofga vjMq dyir# R;kxhA ifjgfj ve`r ysfga
fc"kq ekxhAA
rsm u ikb vl lem pqdkghaA ns[kq fcpkfj
ekrq eu ekghaAA

vac ,d nq[kq efg fcls"khA fuiV fcdy


ujuk;dq ns[khAA
Fkfjfga ckr firfg nq[k HkkjhA gfr rhfr u
efg egrkjhAA
jkm /khj xqu mnf/k vxk/kwA Hkk efg rs
dNq cM+ vijk/kwAA
tkrsa efg u dgr dNq jkA efj liFk rfg dgq
lfrHkkAA
n0&lgt ljy j?kqcj cpu dqefr dqfVy dfj tkuA
pyb tad ty cxfr t|fi lfyyq lekuAA42AA
&*&*&
jglh jkfu jke #[k ikA cyh diV lusgq
tukAA
liFk rqEgkj Hkjr dS vkukA gsrq u nwlj eS
dNq tkukAA
rqEg vijk/k txq ufga rkrkA tuuh tud ca/kq
lq[knkrkAA

jke lR; lcq t dNq dggwA rqEg firq ekrq cpu


jr vggwAA
firfg cq>kb dggq cfy lA pFksaiu tsfga
vtlq u gAA
rqEg le lqvu lqr tsfga nhUgsA mfpr u rklq
fujkn# dhUgsAA
ykxfga dqeq[k cpu lqHk dSlsA exg x;kfnd
rhjFk tSlsAA
jkefg ekrq cpu lc Hkk,A ftfe lqjlfj xr lfyy
lqgk,AA
n0&xb eq#Nk jkefg lqfefj u`i fQfj djoV
yhUgA
lfpo jke vkxeu dfg fcu; le; le dhUgAA43AA
&*&*&
vofui vdfu jkeq ixq /kkjsA /kfj /khjtq rc u;u
m?kkjsAA
lfpo lHkkfj jkm cSBkjsA pju ijr u`i jkeq
fugkjsAA

fy, lusg fcdy mj ykA xS efu eugq Qfud


fQfj ikAA
jkefg fprb jgsm ujukgwA pyk fcypu ckfj
ckgwAA
ld fccl dNq dgS u ikjkA n; yxkor ckjfga
ckjkAA
fcf/kfg euko jkm eu ekghaA tsfga j?kqukFk
u dkuu tkghaAA
lqfefj egslfg dgb fugjhA fcurh lqugq lnkflo
ejhAA
vklqr"k rqEg vo<j nkuhA vkjfr gjgq nhu
tuq tkuhAA
n0&rqEg sjd lc ds n; l efr jkefg nsgqA
cpuq

ej

rft

jgfga

?kj

ifjgfj

lhyq

lusgqAA44AA
&*&*&
vtlq gm tx lqtlq ulkA ujd ija c# lqjiq#
tkAA

lc nq[k nqlg lgkogq eghA ypu vksV jkeq


tfu gaghAA
vl eu xqub jkm ufga cykA ihij ikr lfjl euq
MykAA
j?kqifr firfg secl tkuhA iqfu dNq dfgfg ekrq
vuqekuhAA
nsl dky volj vuqlkjhA cys cpu fcuhr
fcpkjhAA
rkr dgm dNq djm f<BkA vuqfprq Nec
tkfu yfjdkAA
vfr y?kq ckr ykfx nq[kq ikokA dkgq u efg
dfg Fke tukokAA
nsf[k xlkbfg iwfNm ekrkA lqfu laxq Hk,
lhry xkrkAA
n0&eaxy le; lusg cl lp ifjgfjv rkrA
vk;lq nsbv gjf"k fg; dfg iqyds Hkq
xkrAA45AA
&*&*&

/kU; tueq txrhry rklwA firfg enq pfjr lqfu


tklwAA
pkfj inkjFk djry rkdsaA f; firq ekrq ku le
tkdsaAA
vk;lq ikfy tue Qyq ikA ,sgm csfxfga gm
jtkAA
fcnk ekrq lu vkom ekxhA pfygm cufg
cgqfj ix ykxhAA
vl dfg jke xouq rc dhUgkA Hkwi ld cl mr#
u nhUgkAA
uxj C;kfi xb ckr lqrhNhA Nqvr p<+h tuq lc
ru chNhAA
lqfu Hk, fcdy ldy uj ukjhA csfy fcVi ftfe
nsf[k nokjhAA
t tg lqub /kqub fl# lA cM+ fc"kknq
ufga /khjtq gAA
n0&eq[k lq[kkfga ypu L=ofg ldq u n;
lekbA

eugq d#u jl dVd mrjh vo/k ctkbAA46AA


&*&*&
feysfg ek> fcf/k ckr csxkjhA tg rg nsfga
dSdsbfg xkjhAA
,fg ikfifufg cwf> dk ijsA Nkb Hkou ij ikodq
/kjsAA
fut dj u;u dkf<+ pg nh[kkA Mkfj lq/kk fc"kq
pkgr ph[kkAA
dqfVy dBj dqcqf) vHkkxhA Hkb j?kqcal
csuq cu vkxhAA
ikyo cSfB isMq++ ,fga dkVkA lq[k egq ld
BkVq /kfj BkVkAA
lnk jkeq ,fg ku lekukA dkju dou dqfVyiuq
BkukAA
lR; dgfga dfc ukfj lqHkkA lc fcf/k vxgq
vxk/k nqjkAA
fut frfcacq c#dq xfg tkA tkfu u tkb ukfj
xfr HkkAA

n0&dkg u ikodq tkfj ld dk u leq lekbA


dk

djS

vcyk

cy

dsfg

tx

dkyq

[kkbAA47AA
&*&*&
dk lqukb fcf/k dkg lqukokA dk ns[kkb pg
dkg ns[kkokAA
,d dgfga Hky Hkwi u dhUgkA c# fcpkfj ufga
dqefrfg nhUgkAA
t gfB Hk;m ldy nq[k HkktuqA vcyk fccl
X;kuq xquq xk tuqAA
,d /kje ijfefr ifgpkusA u`ifg nlq ufga nsfga
l;kusAA
flfc n/khfp gfjpan dgkuhA ,d ,d lu dgfga
c[kkuhAA
,d Hkjr dj laer dgghaA ,d mnkl Hkk; lqfu
jgghaAA
dku ewfn dj jn xfg thgkA ,d dgfga ;g ckr
vyhgkAA

lqr tkfga vl dgr rqEgkjsA jkeq Hkjr


dgq kufivkjsAA
n0&panq poS

c#

vuy

du lq/kk gb

fc"krwyA
liusgq dcgq u djfga fdNq Hkjrq jke
frdwyAA48AA
&*&*&
,d fc/kkrfga nw"kuq nsaghaA lq/kk ns[kkb
nhUg fc"kq tsghaAA
[kjHk# uxj lpq lc dkgwA nqlg nkgq mj
feVk mNkgwAA
fcc/kw dqyekU; tBsjhA ts f; ije dSds
dsjhAA
yxha nsu fl[k lhyq ljkghA cpu ckule ykxfga
rkghAA
Hkjrq u efg f; jke lekukA lnk dggq ;gq lcq
txq tkukAA

djgq jke ij lgt lusgwA dsfga vijk/k vktq cuq


nsgwAA
dcgq u fd;gq lofr vkjslwA hfr rhfr tku lcq
nslwAA
dlY;k vc dkg fcxkjkA rqEg tsfg ykfx ctz
iqj ikjkAA
n0&lh; fd fi; lxq ifjgfjfg y[kuq fd jfggfga
/kkeA
jktq fd Hkwtc Hkjr iqj u`iq fd ftbfg fcuq
jkeAA49AA
&*&*&
vl fcpkfj mj NkM+gq dgwA ld dyad dfB
tfu ggwAA
Hkjrfg vofl nsgq tqcjktwA dkuu dkg jke dj
dktwAA
ukfgu jkeq jkt ds Hkw[ksA /kje /kqjhu fc"k;
jl :[ksAA

xqj x`g clgq jkeq rft xsgwA u`i lu vl c#


nwlj ysgwAA
ta ufga yfxggq dgsa gekjsA ufga ykfxfg
dNq gkFk rqEgkjsAA
ta ifjgkl dhfUg dNq gA r dfg xV
tukogq lAA
jke lfjl lqr dkuu txwA dkg dfgfg lqfu rqEg
dgq yxwAA
mBgq csfx lb djgq mikA tsfg fcf/k ldq
dyadq ulkAA
Na0&tsfg Hkkfr ldq dyadq tkb mik; dfj
dqy ikyghA
gfB Qs# jkefg tkr cu tfu ckr nwlfj pkyghAA
ftfe Hkkuq fcuq fnuq ku fcuq ruq pan fcuq
ftfe tkfeuhA
frfe vo/k rqylhnkl Hkq fcuq leqf> /ka ft;
HkkfeuhAA

l0&lf[kUg fl[kkouq nhUg lqur e/kqj ifjuke


fgrA
rsb

dNq

dku

dhUg

dqfVy

c/kh

dwcjhAA50AA
mr# u nsb nqlg fjl :[khA e`fxUg fpro tuq
ckf?kfu Hkw[khAA
C;kf/k vlkf/k tkfu frUg R;kxhA pyha dgr
efrean vHkkxhAA
jktq djr ;g nSv fcxA dhUgsfl vl tl djb u
dAA
,fg

fcf/k

fcyifga

iqj

uj

ukjhaA

nsfga

dqpkfyfg dfVd xkjhaAA


tjfga fc"ke tj ysfga mlklkA dofu jke fcuq
thou vklkAA
fciqy fc;x tk vdqykuhA tuq typj xu lw[kr
ikuhAA
vfr fc"kkn cl yx yxkaA x, ekrq ifga jkeq
xlkaAA

eq[k lUu fpr pxqu pkA feVk lpq tfu


jk[kS jkAA
n&uo x;anq j?kqchj euq jktq vyku lekuA
NwV

tkfu

cu

xouq

lqfu

mj

vuanq

vf/kdkuAA51AA
j?kqdqyfryd tfj nm gkFkkA eqfnr ekrq in
uk;m ekFkkAA
nhfUg vlhl ykb mj yhUgsA Hkw"ku clu
fuNkofj dhUgsAA
ckj ckj eq[k pqacfr ekrkA u;u usg tyq iqyfdr
xkrkAA
xn jkf[k iqfu n; yxk,A Lkzor sejl i;n
lqgk,AA
seq enq u dNq dfg tkA jad /kun inch
tuq ikAA
lknj lqanj cnuq fugkjhA cyh e/kqj cpu
egrkjhAA

dggq rkr tuuh cfygkjhA dcfga yxu eqn


eaxydkjhAA
lqr lhy lq[k lho lqgkA tue ykHk db vof/k
v?kkAA
n0& tsfg pkgr uj ukfj lc vfr vkjr ,fg HkkfrA
ftfe

pkrd

pkrfd

r`f"kr

c`f"V

ljn

fjrq

LokfrAA52AA
&*&*&
rkr tkm cfy csfx ugkgwA t eu Hkko e/kqj
dNq [kkgwAA
firq lehi rc tk,gq HkSvkA Hkb cfM+ ckj tkb
cfy eSvkAA
ekrq cpu lqfu vfr vuqdwykA tuq lusg lqjr#
ds QwykAA
lq[k edjan Hkjs fJ;ewykA fujf[k jke euq
Hko# u HkwykAA
/kje /kqjhu /kje xfr tkuhA dgsm ekrq lu vfr
e`nq ckuhAA

firk nhUg efg dkuu jktwA tg lc Hkkfr ej


cM+ dktwAA
vk;lq nsfg eqfnr eu ekrkA tsfga eqn eaxy
dkuu tkrkAA
tfu lusg cl Mjifl HkjsaA vkunq vac vuqxzg
rjsaAA
n0&cj"k pkfjnl fcfiu cfl dfj firq cpu ekuA
vkb

ik;

iqfu

nsf[kgm

euq

tfu

djfl

eykuAA53AA
&*&*&
cpu fcuhr e/kqj j?kqcj dsA lj le yxs ekrq mj
djdsAA
lgfe lwf[k lqfu lhrfy ckuhA ftfe tokl ijsa ikol
ikuhAA
dfg u tkb dNq n; fc"kknwA eugq e`xh
lqfu dsgfj uknwAA
u;u lty ru Fkj Fkj dkihA ektfg [kkb ehu tuq
ekihAA

/kfj /khjtq lqr cnuq fugkjhA xnxn cpu dgfr


egrkjhAA
rkr firfg rqEg kufivkjsA nsf[k eqfnr fur pfjr
rqEgkjsAA
jktq nsu dgq lqHk fnu lk/kkA dgsm tku cu
dsfga vijk/kkAA
rkr lqukogq efg funkuwA d fnudj dqy
Hk;m lkuwAA
n0&fujf[k jke #[k lfpolqr dkjuq dgsm
cq>kbA
lqfu laxq jfg ewd ftfe nlk cjfu ufga
tkbAA54AA
&*&*&
jkf[k u ldb u dfg ld tkgwA nqgw Hkkfr mj
nk#u nkgwAA
fy[kr lq/kkdj xk fyf[k jkgwA fcf/k xfr cke lnk
lc dkgwAA

/kje lusg mHk; efr ?ksjhA Hkb xfr lki


NqNqanfj dsjhAA
jk[km lqrfg djm vuqj/kwA /kjeq tkb v#
ca/kq fcj/kwAA
dgm tku cu r cfM+ gkuhA ladV lp fccl
Hkb jkuhAA
cgqfj leqf> fr; /kjeq l;kuhA jkeq Hkjrq nm
lqr le tkuhAA
ljy lqHkkm jke egrkjhA cyh cpu /khj /kfj
HkkjhAA
rkr tkm cfy dhUgsgq uhdkA firq vk;lq lc
/kjed VhdkAA
n0&jktq nsu dfg nhUg cuq efg u l nq[k
yslqA
rqEg

fcuq

Hkjrfg

dyslqAA55AA
&*&*&

Hkwifrfg

tfg

paM

ta dsoy firq vk;lq rkrkA r tfu tkgq tkfu


cfM+ ekrkAA
ta firq ekrq dgsm cu tkukA ra dkuu lr
vo/k lekukAA
firq cunso ekrq cunsohA [kx e`x pju lj#g
lsohAA
vargq mfpr u`ifg cucklwA c; fcyfd fg;
gb gjklwAA
cM+Hkkxh

cuq

vo/k

vHkkxhA

j?

kqcalfryd rqEg R;kxhAA


ta lqr dga lax efg ysgwA rqEgjs n;
gb lansgwAA
iwr ije f; rqEg lcgh dsA ku ku ds thou th
dsAA
rs rqEg dggq ekrq cu tkA eSa lqfu cpu
cSfB ifNrkAA
n0&;g fcpkfj ufga djm gB >wB lusgq
c<+kbA

ekfu

ekrq

dj

ukr

cfy

lqjfr

fclfj

tfu

tkbAA56AA
&*&*&
nso firj lc rqEgfg xlkaA jk[kgq iyd u;u dh
ukaAA
vof/k vacq f; ifjtu ehukA rqEg d#ukdj
/kje /kqjhukAA
vl fcpkfj lb djgq mikA lcfg ftvr tsfga
HksaVsgq vkAA
tkgq lq[ksu cufg cfy tkA dfj vukFk tu ifjtu
xkAA
lc dj vktq lqr Qy chrkA Hk;m djky dkyq
fcijhrkAA
cgqfcf/k fcyfi pju yiVkuhA ije vHkkfxfu
vkiqfg tkuhAA
nk#u nqlg nkgq mj C;kikA cjfu u tkfga
fcyki dykikAA

jke mBkb ekrq mj ykA dfg e`nq cpu cgqfj


leq>kAA
n0&lekpkj rsfg le; lqfu lh; mBh vdqykbA
tkb

lklq

in

dey

tqx

cafn

cSfB

fl#

ukbAA57AA
&*&*&
nhfUg vlhl lklq e`nq ckuhA vfr lqdqekfj
nsf[k vdqykuhAA
cSfB ufereq[k lpfr lhrkA :i jkfl ifr se
iquhrkAA
pyu pgr cu thouukFkwA dsfg lqrh lu gbfg
lkFkwAA
dh ruq ku fd dsoy kukA fcf/k djrcq dNq
tkb u tkukAA
pk# pju u[k ys[kfr /kjuhA uwiqj eq[kj e/kqj
dfc cjuhAA
eugq se cl fcurh djghaA gefg lh; in tfu
ifjgjghaAA

eatq fcypu epfr ckjhA cyh nsf[k jke


egrkjhAA
rkr lqugq fl; vfr lqdqekjhA lkl llqj ifjtufg
fivkjhAA
n0&firk tud Hkwiky efu llqj Hkkuqdqy
HkkuqA
ifr

jfcdqy

dSjo

fcfiu

fc/kq

xqu

:i

fu/kkuqAA58AA
&*&*&
eSa iqfu iq=c/kw f; ikA :i jkfl xqu lhy
lqgkAA
u;u iqrfj dfj hfr c<+kA jk[ksm ku
tkfufdfga ykAA
dyicsfy ftfe cgqfcf/k ykyhA lhafp lusg lfyy
frikyhAA
Qwyr Qyr Hk;m fcf/k ckekA tkfu u tkb dkg
ifjukekAA

iyx ihB rft xn fgaM+jkA fl; u nhUg ixq


vofu dBjkAA
ftvuewfj ftfe txor jgA nhi ckfr ufga Vkju
dgAA
lb fl; pyu pgfr cu lkFkkA vk;lq dkg gb j?
kqukFkkA
pan fdju jl jfld pdjhA jfc #[k u;u ldb fdfe
tjhAA
n0&dfj dsgfj fuflpj pjfga nq"V tarq cu
HkwfjA
fc"k

ckfVdk

fd

lg

lqr

lqHkx

lthofu

ewfjAA59AA
&*&*&
cu fgr dy fdjkr fdljhA jpha fcjafp fc"k; lq[k
HkjhAA
ikgu fe ftfe dfBu lqHkkA frUgfg dyslq u
dkuu dkAA

dS rkil fr; dkuu txwA ftUg ri gsrq rtk lc


HkxwAA
fl; cu cflfg rkr dsfg HkkrhA fp=fyf[kr dfi
nsf[k MsjkrhAA
lqjlj lqHkx cut cu pkjhA Mkcj txq fd
galdqekjhAA
vl fcpkfj tl vk;lq gA eSa fl[k nsm tkufdfg
lAA
ta fl; Hkou jgS dg vackA efg dg gb
cgqr voyackAA
lqfu

j?kqchj

ekrq

f;

ckuhA

lhy

lusg

lq/kk tuq lkuhAA


n0&dfg f; cpu fccsde; dhfUg ekrq ifjr"kA
yxs

c/ku

tkufdfg

n"kAA60AA
eklikjk;.k] pngok foJke
&*&*&

xfV

fcfiu

xqu

ekrq lehi dgr ldqpkghaA cys lem leqf> eu


ekghaAA
jktdqekfj fl[kkou lqugwA vku Hkkfr ft; tfu
dNq xqugwAA
vkiu ej uhd ta pggwA cpuq gekj ekfu
x`g jggwAA
vk;lq ej lklq lsodkA lc fcf/k Hkkfefu Hkou
HkykAA
,fg rs vf/kd /kjeq ufga nwtkA lknj lklq llqj in
iwtkAA
tc tc ekrq dfjfg lqf/k ejhA gbfg se fcdy
efr HkjhAA
rc rc rqEg dfg dFkk iqjkuhA lqanfj leq>k,gq
e`nq ckuhAA
dgm lqHkk; liFk lr eghA lqeqf[k ekrq fgr
jk[km rghAA
n0&xqj Jqfr laer /kje Qyq ikbv fcufga
dyslA

gB cl lc ladV lgs xkyo ugq"k ujslAA61AA


&*&*&
eSa iqfu dfj oku firq ckuhA csfx fQjc lquq
lqeqf[k l;kuhAA
fnol tkr ufga ykfxfg ckjkA lqanfj fl[kouq
lqugq gekjkAA
ta gB djgq se cl ckekA r rqEg nq[kq
ikmc ifjukekAA
dkuuq dfBu Hk;ad# HkkjhA ?kj ?kkeq fge
ckfj c;kjhAA
dql daVd ex dkdj ukukA pyc i;knsfga fcuq
in=kukAA
pju dey eqnq eatq rqEgkjsA ekjx vxe
Hkwfe/kj HkkjsAA
danj [kg unha un ukjsA vxe vxk/k u tkfga
fugkjsAA
Hkkyq ck?k c`d dsgfj ukxkA djfga ukn
lqfu /khjtq HkkxkAA

n0&Hkwfe l;u cydy clu vluq dan Qy ewyA


rs

fd

lnk

lc

fnu

fefyfga

lcqb

le;

vuqdwyAA62AA
&*&*&
uj vgkj jtuhpj pjghaA diV cs"k fcf/k dfVd
djghaAA
ykxb vfr igkj dj ikuhA fcfiu fcifr ufga tkb
c[kkuhAA
C;ky djky fcgx cu ?kjkA fuflpj fudj ukfj uj
pjkAA
Mjifga /khj xgu lqf/k vk,A e`xypfu rqEg
Hkh# lqHkk,AA
galxofu rqEg ufga cu txwA lqfu vitlq efg
nsbfg yxwAA
ekul lfyy lq/kk frikyhA ftvb fd you i;f/k
ejkyhAA
uo jlky cu fcgjulhykA lg fd dfdy fcfiu
djhykAA

jggq Hkou vl n; fcpkjhA pancnfu nq[kq


dkuu HkkjhAA
n0&lgt lqn xqj Lokfe fl[k t u djb flj
ekfuAA
l ifNrkb v?kkb mj vofl gb fgr gkfuAA63AA
&*&*&
lqfu e`nq cpu eugj fi; dsA ypu yfyr Hkjs
ty fl; dsAA
lhry fl[k nkgd Hkb dSalsaA pdbfg ljn pan
fufl tSalsaAA
mr# u vko fcdy cSnsghA rtu pgr lqfp Lokfe
lusghAA
cjcl

jfd

fcypu

ckjhA

/kfj

/khjtq

mj

vofudqekjhAA
ykfx lklq ix dg dj tjhA Nefc nsfc cfM+
vfcu; ejhAA
nhfUg kuifr efg fl[k lA tsfg fcf/k ej ije
fgr gAA

eSa iqfu leqf> nhf[k eu ekghaA fi; fc;x le


nq[kq tx ukghaAA
n0& kuukFk d#uk;ru lqanj lq[kn lqtkuA
rqEg fcuq j?kqdqy dqeqn fc/kq lqjiqj ujd
lekuAA64AA
&*&*&
ekrq firk Hkfxuh f; HkkA f; ifjok# lqgzn
leqnkAA
lklq llqj xqj ltu lgkA lqr lqanj lqlhy
lq[knkAA
tg yfx ukFk usg v# ukrsA fi; fcuq fr;fg
rjfugq rs rkrsAA
ruq /kuq /kkeq /kjfu iqj jktwA ifr fcghu lcq
ld lektwAA
Hkx jxle Hkw"ku Hkk:A te tkruk lfjl
lalk:AA
kuukFk rqEg fcuq tx ekghaA e dgq lq[kn
drgq dNq ukghaAA

ft; fcuq nsg unh fcuq ckjhA rSflv ukFk


iq#"k fcuq ukjhAA
ukFk ldy lq[k lkFk rqEgkjsaA ljn fcey fc/kq
cnuq fugkjsaAA
n0&[kx e`x ifjtu ux# cuq cydy fcey
nqdwyA
ukFk lkFk lqjlnu le ijulky lq[k ewyAA65AA
&*&*&
cunsoha cunso mnkjkA dfjgfga lklq llqj le
lkjkAA
dql fdly; lkFkjh lqgkA Hkq lx eatq eut
rqjkAA
dan ewy Qy vfev vgk:A vo/k l/k lr lfjl
igk:AA
fNuq

fNuq

Hkq

in

dey

fcyfdA

jfggm eqfnr fnol ftfe ddhAA


cu nq[k ukFk dgs cgqrsjsA Hk; fc"kkn
ifjrki ?kusjsAA

Hkq fc;x yoysl lekukA lc fefy gfga u


ikfu/kkukAA
vl ft; tkfu lqtku fljefuA ysbv lax efg
NkfM+v tfuAA
fcurh cgqr dja dk LokehA d#uke; mj
varjtkehAA
n0&jkf[kv vo/k t vof/k yfx jgr u tfuvfga
kuA
nhuca/kq lanj lq[kn lhy lusg fu/kkuAA66AA
&*&*&
efg ex pyr u gbfg gkjhA fNuq fNuq pju
ljt fugkjhAA
lcfg Hkkfr fi; lsok dfjgaA ekjx tfur ldy Je
gfjgaAA
ik; i[kkjh cSfB r# NkghaA dfjgm ckm eqfnr
eu ekghaAA
Je du lfgr L;ke ruq ns[ksaA dg nq[k lem
kuifr is[ksaAA

le efg r`u r#iYyo MklhA ik; iyfVfg lc fufl


nklhAA
ckjckj e`nq ewjfr tghA ykfxfg rkr c;kfj u
eghA
d Hkq lx efg fprofugkjkA fla?kc/kqfg
ftfe lld flvkjkAA
eSa lqdqekfj ukFk cu txwA rqEgfg mfpr ri
e dgq HkxwAA
n0&,slsm cpu dBj lqfu ta u gznm
fcyxkuA
r Hkq fc"ke fc;x nq[k lfggfga ikoj
kuAA67AA
&*&*&
vl dfg lh; fcdy Hkb HkkjhA cpu fc;xq u ldh
lHkkjhAA
nsf[k nlk j?kqifr ft; tkukA gfB jk[ksa ufga
jkf[kfg kukAA

dgsm iky HkkuqdqyukFkkA ifjgfj lpq


pygq cu lkFkkAA
ufga fc"kkn dj vol# vktwA csfx djgq cu xou
lektwAA
dfg f; cpu f;k leq>kA yxs ekrq in vkfl"k
ikAA
csfx tk nq[k esVc vkA tuuh fuBqj fclfj tfu
tkAA
fQjfg nlk fcf/k cgqfj fd ejhA nsf[kgm u;u
eugj tjhAA
lqfnu lq?kjh rkr dc gbfgA tuuh ftvr cnu
fc/kq tbfgAA
n0&cgqfj cPN dfg ykyq dfg j?kqifr j?kqcj
rkrA
dcfga

cykb

yxkb

fujf[kgm xkrAA68AA
&*&*&

fg;

gjf"k

yf[k lusg dkrfj egrkjhA cpuq u vko fcdy Hkb


HkkjhAA
jke c/kq dhUg fcf/k ukukA lem lusgq u
tkb c[kkukAA
rc tkudh lklq ix ykxhA lqfuv ek; eSa ije
vHkkxhAA
lsok le; nSv cuq nhUgkA ej eujFkq lQy u
dhUgkAA
rtc NHkq tfu NkfM+v NgwA djeq dfBu
dNq nlq u egwAA
lqfu fl; cpu lklq vdqykuhA nlk dofu fcf/k
dga c[kkuhAA
ckjfga ckj ykb mj yhUghA /kfj /khjtq fl[k
vkfl"k nhUghAA
vpy gm vfgokrq rqEgkjkA tc yfx xax tequ
ty /kkjkAA
n0&lhrfg lklq vlhl fl[k nhfUg vusd dkjA

pyh

ukb

in

inqe

fl#

vfr

fgr

ckjfga

ckjAA69AA
&*&*&
lekpkj tc yfNeu ik,A C;kdqy fcy[k cnu
mfB /kk,AA
dai iqyd ru u;u luhjkA xgs pju vfr se
v/khjkAA
dfg u ldr dNq fpror Bk<+sA ehuq nhu tuq
ty rsa dk<+sAA
lpq n; fcf/k dk gfugkjkA lcq lq[kq lqr
fljku gekjkAA
e dgq dkg dgc j?kqukFkkA jf[kgfga Hkou
fd ysgfga lkFkkAA
jke fcyfd ca/kq dj tjsaA nsg xsg lc lu r`uq
rjsaAA
cys cpuq jke u; ukxjA lhy lusg ljy lq[k
lkxjAA

rkr se cl tfu dnjkgwA leqf> n; ifjuke


mNkgwAA
n0&ekrq firk xq# Lokfe fl[k flj /kfj djfg
lqHkk;A
ygsm ykHkq frUg tue dj ur# tueq tx tk;
AA70AA
&*&*&
vl ft; tkfu lqugq fl[k HkkA djgq ekrq firq
in lsodkAA
Hkou Hkjrq fjiqlwnu ukghaA jkm c`) ee
nq[kq eu ekghaAA
eSa cu tkm rqEgfg ysb lkFkkA gb lcfg
fcf/k vo/k vukFkkAA
xq# firq ekrq tk ifjok:A lc dgq ijb nqlg
nq[k Hkk:AA
jggq djgq lc dj ifjr"kwA ur# rkr gbfg cM+
n"kwAA

tklq jkt f; tk nq[kkjhA l u`iq vofl ujd


vf/kdkjhAA
jggq rkr vfl uhfr fcpkjhA lqur y[kuq Hk,
C;kdqy HkkjhAA
flvjsa cpu lwf[k x, dSalsaA ijlr rqfgu rkejlq
tSlsaAA
n0&mr# u vkor se cl xgs pju vdqykbA
ukFk nklq eSa Lokfe rqEg rtgq r dkg
clkbAA71AA
&*&*&
nhfUg efg fl[k uhfd xlkaA ykfx vxe viuh
dnjkaAA
ujcj /khj /kje /kqj /kkjhA fuxe uhfr dgq rs
vf/kdkjhAA
eSa fllq Hkq lusg frikykA ean# es# fd
ysfga ejkykAA
xqj firq ekrq u tkum dkgwA dgm lqHkkm
ukFk ifrvkgwAA

tg yfx txr lusg lxkA hfr rhfr fuxe futq


xkAA
ejsa lcb ,d rqEg LokehA nhuca/kq mj
varjtkehAA
/kje uhfr minsflv rkghA dhjfr Hkwfr lqxfr f;
tkghAA
eu e cpu pju jr gA ikfla/kq ifjgfjv fd
lAA
n0&d#ukfla/kq lqca/k ds lqfu e`nq cpu
fcuhrA
leq>k,

mj

ykb

Hkq

tkfu

lusg lHkhrAA72AA
&*&*&
ekxgq fcnk ekrq lu tkA vkogq csfx pygq
cu HkkAA
eqfnr Hk, lqfu j?kqcj ckuhA Hk;m ykHk
cM+ xb cfM+ gkuhAA

gjf"kr n; ekrq ifga vk,A eugq va/k fQfj


ypu ik,A
tkb tufu ix uk;m ekFkkA euq j?kquanu
tkufd lkFkkAA
iwNs ekrq efyu eu ns[khA y[ku dgh lc
dFkk fcls"khAA
x lgfe lqfu cpu dBjkA e`xh nsf[k no tuq
pgq vksjkAA
y[ku y[ksm Hkk vujFk vktwA ,fga lusg cl
djc vdktwAA
ekxr fcnk lHk; ldqpkghaA tkb lax fcf/k
dfgfg fd ukghAA
n0&leqf> lqfe=k jke fl; :i lqlhyq lqHkkmA
u`i lusgq yf[k /kqusm fl# ikfifu nhUg
dqnkmAA73AA
&*&*&
/khjtq /kjsm dqvolj tkuhA lgt lqn cyh
e`nq ckuhAA

rkr rqEgkfj ekrq cSnsghA firk jkeq lc Hkkfr


lusghAA
vo/k rgk tg jke fuoklwA rgb fnolq
tg Hkkuq dklwAA
t iS lh; jkeq cu tkghaA vo/k rqEgkj dktq
dNq ukghaAA
xqj firq ekrq ca/kq lqj lkaA lsbvfga ldy ku
dh ukaAA
jkeq kuf; thou th dsA LokjFk jfgr l[kk lcgh
dSAA
iwtuh; f; ije tgk rsaA lc ekfuvfga jke ds
ukrsaAA
vl ft; tkfu lax cu tkgwA ysgq rkr tx thou
ykgwAA
n0&Hkwfj Hkkx Hkktuq Hk;gq efg lesr
cfy tkmA
te rqEgjsa eu NkfM+ Nyq dhUg jke in
BkmAA74AA

&*&*&
iq=orh tqcrh tx lA j?kqifr Hkxrq tklq lqrq
gAA
ur# ck> Hkfy ckfn fcvkuhA jke fceq[k lqr
rsa fgr tkuhAA
rqEgjsfga Hkkx jkeq cu tkghaA nwlj gsrq
rkr dNq ukghaAA
ldy lqr dj cM+ Qyq ,gwA jke lh; in lgt
lusgwAA
jkx j"kq bfj"kk enq egwA tfu liusgq bUg
ds cl ggwAA
ldy dkj fcdkj fcgkA eu e cpu djsgq
lsodkAA
rqEg dgq cu lc Hkkfr lqiklwA lx firq ekrq
jkeq fl; tklwAA
tsfga u jkeq cu ygfga dyslwA lqr lb djsgq
bgb minslwAA

Na0&minslq ;gq tsfga rkr rqEgjs jke fl; lq[k


ikoghaA
firq ekrq f; ifjokj iqj lq[k lqjfr cu fcljkoghaA
rqylh Hkqfg fl[k nsb vk;lq nhUg iqfu vkfl"k
nA
jfr gm vfcjy vey fl; j?kqchj in fur fur uAA
l0&ekrq pju fl# ukb pys rqjr lafdr n;A
ckxqj fc"ke rjkb eugq Hkkx e`xq Hkkx
clAA75AA
x, y[kuq tg tkufdukFkwA Hks eu eqfnr ikb
f; lkFkwAA
cafn jke fl; pju lqgk,A pys lax u`ieafnj
vk,AA
dgfga ijlij iqj uj ukjhA Hkfy cukb fcf/k ckr
fcxkjhAA
ru l nq[kq cnu eyhusA fcdy eugq ek[kh
e/kq NhusAA

dj ehtfga fl# /kqfu ifNrkghaA tuq fcu ia[k


fcgx vdqykghaAA
Hkb cfM+ Hkhj Hkwi njckjkA cjfu u tkb
fc"kknq vikjkAA
lfpo mBkb jkm cSBkjsA dfg f; cpu jkeq
ixq /kkjsAA
fl; lesr nm ru; fugkjhA C;kdqy Hk;m
Hkwfeifr HkkjhAA
n0&lh; lfgr lqr lqHkx nm nsf[k nsf[k
vdqykbA
ckjfga ckj lusg cl jkm ysb mj ykbAA76AA
&*&*&
ldb u cfy fcdy ujukgwA ld tfur mj nk#u
nkgwAA
ukb lhlq in vfr vuqjkxkA mfB j?kqchj fcnk
rc ekxkAA
firq vlhl vk;lq efg nhtSA gj"k le; fclem dr
dhtSAA

rkr fd, f; se eknwA tlq tx tkb gb


vicknwAA
lqfu lusg cl mfB ujukgkA cSBkjs j?kqifr xfg
ckgkAA
lqugq rkr rqEg dgq eqfu dgghaA jkeq pjkpj
uk;d vgghaAA
lqHk v# vlqHk dje vuqgkjhA lq nsb Qyq
n; fcpkjhAA
djb t dje iko Qy lA fuxe uhfr vfl dg lcq
dAA
n0&vkS# djS vijk/kq dm vkSj iko Qy
HkxqA
vfr

fcfp=

Hkxoar

xfr

tx

tkuS

txqAA77AA
&*&*&
jk; jke jk[ku fgr ykxhA cgqr mik; fd, Nyq
R;kxhAA

y[kh jke #[k jgr u tkusA /kje /kqja/kj /khj


l;kusAA
rc u`i lh; ykb mj yhUghA vfr fgr cgqr Hkkfr
fl[k nhUghAA
dfg cu ds nq[k nqlg lquk,A lklq llqj firq lq[k
leq>k,AA
fl; euq jke pju vuqjkxkA ?k# u lqxeq cuq
fc"keq u ykxkAA
vkSjm lcfga lh; leq>kA dfg dfg fcfiu fcifr
vf/kdkAA
lfpo ukfj xqj ukfj l;kuhA lfgr lusg dgfga
e`nq ckuhAA
rqEg dgq r u nhUg cucklwA djgq t
dgfga llqj xqj lklwAA
n0&fl[k lhrfy fgr e/kqj e`nq lqfu lhrfg u
lgkfuA
ljn pan panfu yxr tuq pd vdqykfuAA78AA
&*&*&

lh; ldqp cl mr# u nsA l lqfu refd mBh


dSdsAA
eqfu iV Hkw"ku Hkktu vkuhA vkxsa /kfj
cyh e`nq ckuhAA
u`ifg ku f; rqEg j?kqchjkA lhy lusg u
NkfM+fg HkhjkAA
lqr lqtlq ijydq ulkA rqEgfg tku cu dfgfg
u dkAA
vl fcpkfj lb djgq t HkkokA jke tufu fl[k
lqfu lq[kq ikokAA
Hkwifg cpu ckule ykxsA djfga u ku i;ku
vHkkxsAA
yx fcdy eq#fNr ujukgwA dkg dfjv dNq lw>
u dkgwAA
jkeq rqjr eqfu cs"kq cukA pys tud tufufg
fl# ukAA
n0&lft cu lktq lektq lcq cfurk ca/kq lesrA

cafn

fc

xqj

pju

Hkq

pys

dfj

lcfg

vpsrAA79AA
&*&*&
fudfl cfl"B }kj Hk, Bk<+sA ns[ks yx fcjg
no nk<+sAA
dfg f; cpu ldy leq>k,A fc c`an j?kqchj
cyk,AA
xqj lu dfg cj"kklu nhUgsA vknj nku fcu; cl
dhUgsAA
tkpd nku eku lar"ksA ehr iquhr se
ifjr"ksAA
nklha nkl cykb cgjhA xqjfg lafi cys dj
tjhAA
lc dS lkj lHkkj xlkaA djfc tud tuuh dh
ukAA
ckjfga ckj tfj tqx ikuhA dgr jkeq lc lu e`nq
ckuhAA

lb lc Hkkfr ej fgrdkjhA tsfg rsa jgS


Hkqvky lq[kkjhAA
n0&ekrq ldy ejs fcjg tsfga u gfga nq[k
nhuA
lb

mikm

rqEg

djsgq

lc

iqj

tu

ije

chuAA80AA
&*&*&
,fg fcf/k jke lcfg leq>kokA xqj in inqe gjf"k
fl# ukokA
xuirh xfj fxjhlq eukA pys vlhl ikb j?
kqjkAA
jke pyr vfr Hk;m fc"kknwA lqfu u tkb iqj
vkjr uknwAA
dqlxqu yad vo/k vfr ldwA gj"k fc"kkn fccl
lqjydwAA
xb eq#Nk rc Hkwifr tkxsA cfy lqea=q dgu
vl ykxsAA

jkeq pys cu ku u tkghaA dsfg lq[k ykfx jgr


ru ekghaA
,fg rsa dou C;Fkk cyokukA t nq[kq ikb
rtfga ruq kukAA
iqfu /kfj /khj dgb ujukgwA yS jFkq lax l[kk
rqEg tkgwAA
n0&lqfB

lqdqekj

dqekj

nm

tudlqrk

lqdqekfjA
jFk p<+kb ns[kjkb cuq fQjsgq x, fnu
pkfjAA81AA
&*&*&
t ufga fQjfga /khj nm HkkA lR;la/k
n`<+czr j?kqjkAA
r rqEg fcu; djsgq dj tjhA Qsfjv Hkq
fefFkyslfdljhAA
tc fl; dkuu nsf[k MsjkA dgsgq efj fl[k
vol# ikAA

lklq llqj vl dgsm lnslwA iqf= fQfjv cu cgqr


dyslwAA
fir`x`g dcgq dcgq llqjkjhA jgsgq tgk #fp
gb rqEgkjhAA
,fg fcf/k djsgq mik; dnackA fQjb r gb ku
voyackAA
ukfga r ej ejuq ifjukekA dNq u clkb Hk,
fcf/k ckekAA
vl dfg eq#fN ijk efg jkA jkeq y[kuq fl; vkfu
ns[kkAA
n0&ikb jtk;lq ukb fl# jFkq vfr csx cukbA
x;m

tgk

ckgsj

uxj

lh;

lfgr

nm

HkkbAA82AA
&*&*&
rc lqea= u`i cpu lquk,A dfj fcurh jFk jkeq
p<+k,AA
pf<+ jFk lh; lfgr nm HkkA pys n;
vo/kfg fl# ukAA

pyr jkeq yf[k vo/k vukFkkA fcdy yx lc ykxs


lkFkkAA
ikfla/kq cgqfcf/k leq>kofgaA fQjfga se cl
iqfu fQfj vkofgaAA
ykxfr vo/k Hk;kofu HkkjhA ekugq dkyjkfr
vf/kvkjhAA
?kj tarq le iqj uj ukjhA Mjifga ,dfg ,d
fugkjhAA
?kj elku ifjtu tuq HkwrkA lqr fgr ehr
eugq tenwrkAA
ckxUg fcVi csfy dqfEgykghaA lfjr ljoj nsf[k
u tkghaAA
n0&g; x; dfVUg dsfye`x iqjilq pkrd ejA
fid jFkkax lqd lkfjdk lkjl gal pdjAA83AA
&*&*&
jke fc;x fcdy lc Bk<+sA tg rg eugq fp=
fyf[k dk<+sAA

ux# lQy cuq xgcj HkkjhA [kx e`x fciqy ldy


uj ukjhAA
fcf/k dSds fdjkfrfu dhUghA tsafg no nqlg
nlgq fnfl nhUghAA
lfg u lds j?kqcj fcjgkxhA pys yx lc C;kdqy
HkkxhAA
lcfga fcpk# dhUg eu ekghaA jke y[ku fl;
fcuq lq[kq ukghaAA
tgk jkeq rg lcqb lektwA fcuq j?kqchj vo/k
ufga dktwAA
pys lkFk vl ea=q n`<+kA lqj nqyZHk lq[k
lnu fcgkAA
jke pju iadt f; ftUgghA fc"k; Hkx cl djfga
fd frUgghAA
n0&ckyd c`) fcgkb x`g yxs yx lc lkFkA
relk

rhj

fuoklq

kqukFkAA84AA
&*&*&

fd;

Fke

fnol

j?

j?kqifr tk secl ns[khA ln; n; nq[kq Hk;m


fcls"khAA
d#uke; j?kqukFk xlkA csfx ikbvfga ihj
ijkAA
dfg lse e`nq cpu lqgk,A cgqfcf/k jke yx
leq>k,AA
fd, /kje minsl ?kusjsA yx se cl fQjfga u
QsjsAA
lhyq lusgq NkfM+ ufga tkA vleatl cl Hks
j?kqjkAA
yx lx Je cl x, lA dNqd nsoek;k efr
eAA
tcfga tke tqx tkfefu chrhA jke lfpo lu dgsm
lhrhAA
[kt ekfj jFkq gkdgq rkrkA vku mik; cfufg
ufga ckrkAA
n0&jke y[ku fl; tku pf<+ laHkq pju fl#
ukbAA

lfpo

pyk;m

rqjr

jFkq

br

mr

[kt

nqjkbAA85AA
&*&*&
tkxs ldy yx Hk, Hk:A xs j?kqukFk Hk;m
vfr l:AA
jFk dj [kt drgq ufga ikofgaA jke jke dfg
pgq fnfl /kkofgaAA
eugq ckfjfuf/k cwM+ tgktwA Hk;m fcdy
cM+ cfud lektwAA
,dfg ,d nsafga minslwA rts jke ge tkfu
dyslwAA
fuanfga vkiq ljkgfga ehukA f/kx thouq j?
kqchj fcghukAA
ta iS f; fc;xq fcf/k dhUgkA r dl ejuq u
ekxsa nhUgkAA
,fg fcf/k djr yki dykikA vk, vo/k Hkjs
ifjrkikAA

fc"ke fc;xq u tkb c[kkukA vof/k vkl lc


jk[kfga kukAA
n0&jke njl fgr use czr yxs dju uj ukfjA
eugq

dd

ddh

dey

nhu

fcghu

rekfjAA86AA
&*&*&
lhrk lfpo lfgr nm HkkA l`axcsjiqj igqps
tkAA
mrjs jke nsolfj ns[khA dhUg naMor gj"kq
fcls"khAA
y[ku lfpo fl; fd, ukekA lcfg lfgr lq[kq ik;m
jkekAA
xax ldy eqn eaxy ewykA lc lq[k djfu gjfu lc
lwykAA
dfg dfg dfVd dFkk laxkA jkeq fcydfga
xax rjaxkAA
lfpofg vuqtfg f;fg lqukA fccq/k unh efgek
vf/kdkAA

eTtuq dhUg iaFk Je x;A lqfp tyq fivr eqfnr


eu Hk;AA
lqfejr tkfg feVb Je Hkk:A rsfg Je ;g yfdd
C;ogk:AA
n0&lq) lfPpnkuane; dan Hkkuqdqy dsrqA
pfjr djr uj vuqgjr lal`fr lkxj lsrqAA87AA
&*&*&
;g lqf/k xqg fu"kkn tc ikA eqfnr fy, f;
ca/kq cykAA
fy, Qy ewy HksaV Hkfj HkkjkA feyu pysm
fg; gj"kq vikjkAA
dfj naMor HksaV /kfj vkxsaA Hkqfg fcydr
vfr vuqjkxsaAA
lgt lusg fccl j?kqjkA iwNh dqly fudV
cSBkAA
ukFk

dqly

in

iadt

Hk;m HkkxHkktu tu ys[ksaAA

ns[ksaA

nso /kjfu /kuq /kkeq rqEgkjkA eSa tuq uhpq


lfgr ifjokjkAA
ik dfjv iqj /kkfjv ikA Fkkfi; tuq lcq yxq
flgkAA
dgsgq lR; lcq l[kk lqtkukA efg nhUg firq
vk;lq vkukAA
n0&cj"k pkfjnl cklq cu eqfu czr cs"kq
vgk#A
xzke cklq ufga mfpr lqfu xqgfg Hk;m nq[kq
Hkk#AA88AA
&*&*&
jke y[ku fl; :i fugkjhA dgfga lse xzke uj
ukjhAA
rs firq ekrq dggq lf[k dSlsA ftUg iB, cu ckyd
,slsAA
,d dgfga Hky Hkwifr dhUgkA y;u ykgq
gefg fcf/k nhUgkAA

rc fu"kknifr mj vuqekukA r# flalqik eugj


tkukAA
yS j?kqukFkfg Bkm ns[kkokA dgsm jke lc
Hkkfr lqgkokAA
iqjtu dfj tgk# ?kj vk,A j?kqcj la/;k dju
fl/kk,AA
xqg lokfj lkFkjh MlkA dql fdly;e; e`nqy
lqgkAA
lqfp Qy ewy e/kqj e`nq tkuhA nuk Hkfj
Hkfj jk[ksfl ikuhAA
n0&fl; lqea= Hkzkrk lfgr dan ewy Qy
[kkbA
l;u dhUg j?kqcalefu ik; iyVr HkkbAA89AA
&*&*&
mBs y[kuq Hkq lor tkuhA dfg lfpofg lou
e`nq ckuhAA
dNqd nwj lft cku ljkluA tkxu yxs cSfB
chjkluAA

xqg cykb ikg: rhrhA Bko Bko jk[ks vfr


hrhAA
vkiq y[ku ifga cSBsm tkA dfV HkkFkh lj
pki p<+kAA
lor Hkqfg fugkfj fu"kknwA Hk;m se cl
n; fc"kknwAA
ruq iqyfdr tyq ypu cgA cpu lse y[ku lu
dgAA
Hkwifr Hkou lqHkk; lqgkokA lqjifr lnuq u
iVrj ikokAA
efue; jfpr pk# pckjsA tuq jfrifr fut gkFk
lokjsAA
n0&lqfp

lqfcfp=

lqHkxe;

lqeu

lqxa/k

lqcklA
iyx eatq efunhi tg lc fcf/k ldy lqiklAA90AA
&*&*&
fcfc/k clu mi/kku rqjkaA Nhj Qsu e`nq fcln
lqgkaAA

rg fl; jkeq l;u fufl djghaA fut Nfc jfr eut


enq gjghaAA
rs fl; jkeq lkFkjha l,A Jfer clu fcuq tkfga u
t,AA
ekrq firk ifjtu iqjcklhA l[kk lqlhy nkl v#
nklhAA
txofga ftUgfg ku dh ukaA efg lor rsb
jke xlkaAA
firk tud tx fcfnr HkkA llqj lqjsl l[kk j?
kqjkAA
jkepanq ifr l cSnsghA lor efg fcf/k cke u
dsghAA
fl; j?kqchj fd dkuu txwA dje /kku lR; dg
yxwAA
n0&dSd;uafnfu

eanefr

dfBu

dqfVyiuq

dhUgA
tsgha j?kquanu tkufdfg lq[k volj nq[kq
nhUgAA91AA

&*&*&
Hkb fnudj dqy fcVi dqBkjhA dqefr dhUg lc
fcLo nq[kkjhAA
Hk;m fc"kknq fu"kknfg HkkjhA jke lh; efg
l;u fugkjhAA
cys y[ku e/kqj e`nq ckuhA X;ku fcjkx
Hkxfr jl lkuhAA
dkgq u dm lq[k nq[k dj nkrkA fut r dje
Hkx lcq HkzkrkAA
tx fc;x Hkx Hky eankA fgr vufgr e/;e
Hkze QankAA
tueq ejuq tg yfx tx tkywA laifr fcifr djeq
v# dkywAA
/kjfu /kkeq /kuq iqj ifjok:A ljxq ujdq tg yfx
C;ogk:AA
nsf[kv lqfuv xqfuv eu ekghaA eg ewy
ijekjFkq ukghaAA
n0&liusa gb fHk[kkfj u`i jadq ukdifr gbA

tkxsa ykHkq u gkfu dNq frfe iap ft;


tbAA92AA
&*&*&
vl fcpkfj ufga dhtv jlwA dkgqfg ckfn u
nsbv nlwAA
eg fulk lcq lofugkjkA nsf[kv liu vusd
dkjkAA
,fga tx tkfefu tkxfga txhA ijekjFkh iap
fc;xhAA
tkfuv rcfga tho tx tkxkA tc tc fc"k; fcykl
fcjkxkAA
gb fccsdq eg Hkze HkkxkA rc j?kqukFk
pju vuqjkxkAA
l[kk ije ijekjFkq ,gwA eu e cpu jke in
usgwAA
jke cz ijekjFk :ikA vfcxr vy[k vukfn
vuwikAA

ldy fcdkj jfgr xrHksnkA dfg fur usfr fu:ifga


csnkA
n0&Hkxr Hkwfe Hkwlqj lqjfHk lqj fgr ykfx
ikyA
djr

pfjr

/kfj

euqt

ruq

lqur

feVfg

tx

tkyAA93AA
eklikjk;.k] iagok foJke
&*&*&
l[kk leqf> vl ifjgfj egqA fl; j?kqchj pju jr
ggwAA
dgr jke xqu Hkk fHkuqlkjkA tkxs tx eaxy
lq[knkjkAA
ldy lkSp dfj jke ugkokA lqfp lqtku cV Nhj
exkokAA
vuqt lfgr flj tVk cuk,A nsf[k lqea= u;u ty
Nk,AA
n; nkgq vfr cnu eyhukA dg dj tfj cpu vfr
nhukAA

ukFk dgsm vl dlyukFkkA yS jFkq tkgq jke


dsa lkFkkAA
cuq ns[kkb lqjlfj vUgokA vkusgq Qsfj csfx
nm HkkAA
y[kuq jkeq fl; vkusgq QsjhA lal; ldy ldp
fucsjhAA
n0&u`i vl dgsm xlk tl dgb dja cfy
lbA
dfj

fcurh

ik;Ug

ijsm

nhUg

cky

ftfe

jbAA94AA
&*&*&
rkr ik dfj dhftv lA tkrsa vo/k vukFk u
gAA
ea=fg jke mBkb c/kkA rkr /kje erq rqEg
lcq l/kkAA
flfc n/khfp gfjpan ujslkA lgs /kje fgr dfV
dyslkAA

jafrnso cfy Hkwi lqtkukA /kjeq /kjsm lfg


ladV ukukAA
/kjeq u nwlj lR; lekukA vkxe fuxe iqjku
c[kkukAA
eSa lb /kjeq lqyHk dfj ikokA rtsa frgw iqj
vitlq NkokAA
laHkkfor dgq vitl ykgwA eju dfV le nk#u
nkgwAA
rqEg lu rkr cgqr dk dgA fn, mr# fQfj
ikrdq ygAA
n0&firq in xfg dfg dfV ufr fcu; djc dj tfjA
fpark dofugq ckr dS rkr dfjv tfu efjAA95AA
&*&*&
rqEg iqfu firq le vfr fgr ejsaA fcurh
djm rkr dj tjsaAA
lc fcf/k lb djrC; rqEgkjsaA nq[k u iko firq
lp gekjsaAA

lqfu j?kqukFk lfpo lacknwA Hk;m lifjtu fcdy


fu"kknwAA
iqfu dNq y[ku dgh dVq ckuhA Hkq cjts
cM+ vuqfpr tkuhAA
ldqfp jke fut liFk nsokA y[ku lnslq dfgv
tfu tkAA
dg lqea=q iqfu Hkwi lnslwA lfg u lfdfg fl;
fcfiu dyslwAA
tsfg fcf/k vo/k vko fQfj lh;kA lb j?kqcjfg
rqEgfg djuh;kAA
ur# fuiV voyac fcghukA eSa u ftvc ftfe ty
fcuq ehukAA
n0&ebdsa llqjsa ldy lq[k tcfga tgk euq
ekuAA
rg

rc

jfgfg

fcgkuAA96AA
&*&*&

lq[ksu

fl;

tc

yfx

fcifr

fcurh Hkwi dhUg tsfg HkkrhA vkjfr hfr u


l dfg tkrhAA
firq lnslq lqfu ikfu/kkukA fl;fg nhUg fl[k
dfV fc/kkukAA
lklq llqj xqj f; ifjok:A fQjgq r lc dj feVS
[kHkk:AA
lqfu ifr cpu dgfr cSnsghA lqugq kuifr ije
lusghAA
Hkq d#uke; ije fccsdhA ruq rft jgfr Nkg
fdfe NsadhAA
Hkk tkb dg Hkkuq fcgkA dg pafdk
panq rft tkAA
ifrfg see; fcu; lqukA dgfr lfpo lu fxjk
lqgkAA
rqEg firq llqj lfjl fgrdkjhA mr# nsm fQfj
vuqfpr HkkjhAA
n0&vkjfr cl lueq[k Hkbm fcyxq u ekuc
rkrA

vkjtlqr

in

dey

fcuq

ckfn

tgk

yfx

ukrAA97AA
&*&*&
firq cSHko fcykl eSa MhBkA u`i efu eqdqV
fefyr in ihBkAA
lq[kfu/kku vl firq x`g ejsaA fi; fcghu eu
Hkko u HkjsaAA
llqj pDdob dlyjkA Hkqou pkfjnl xV
HkkAA
vkxsa gb tsfg lqjifr ysA vj/k fla?kklu
vkluq nsAA
llq# ,rkn`l vo/k fuoklwA f; ifjok# ekrq le
lklwAA
fcuq

j?kqifr

in

inqe

ijkxkA

efg

dsm

liusgq lq[kn u ykxkAA


vxe iaFk cuHkwfe igkjkA dfj dsgfj lj lfjr
vikjkAA

dy fdjkr dqjax fcgaxkA efg lc lq[kn kuifr


laxkAA
n0&lklq llqj lu efj gqfr fcu; djfc ifj ik;AA
ej lpq tfu dfjv dNq eSa cu lq[kh lqHkk;
AA98AA
&*&*&
kuukFk f; nsoj lkFkkA chj /kqjhu /kjsa
/kuq HkkFkkAA
ufga ex Jeq Hkzeq nq[k eu ejsaA efg yfx
lpq dfjv tfu HkjsaAA
lqfu lqea=q fl; lhrfy ckuhA Hk;m fcdy tuq
Qfu efu gkuhAA
u;u lw> ufga lqub u dkukA dfg u ldb dNq
vfr vdqykukAA
jke c/kq dhUg cgq HkkfrA rnfi gfr ufga
lhrfy NkrhAA
tru vusd lkFk fgr dhUgsA mfpr mrj j?
kquanu nhUgsAA

esfV tkb ufga jke jtkA dfBu dje xfr dNq u


clkAA
jke y[ku fl; in fl# ukA fQjsm cfud ftfe ewj
xokAA
n0&jFkq

gkdsm

g;

jke

ru

gsfj

gsfj

/kqufga

lhl

fgfgukfgaA
nsf[k

fu"kkn

fc"kkncl

ifNrkfgaAA99AA
&*&*&
tklq fc;x fcdy ilq ,slsaA tk ekrq firq
ftbgfga dSlsaAA
cjcl jke lqea=q iBk,A lqjlfj rhj vkiq rc vk,AA
ekxh uko u dsoVq vkukA dgb rqEgkj ejeq
eSa tkukAA
pju dey jt dgq lcq dgA ekuq"k djfu ewfj
dNq vgAA
Nqvr flyk Hkb ukfj lqgkA ikgu rsa u dkB
dfBukAA

rjfum eqfu ?kfjfu gb tkA ckV ijb efj uko


mM+kAA
,fga frikym lcq ifjok:A ufga tkum dNq
vmj dck:AA
ta Hkq ikj vofl xk pggwA efg in inqe
i[kkju dggwAA
Na0&in dey /kb p<+kb uko u ukFk mrjk
pgaA
efg jke jkmfj vku nljFk liFk lc lkph
dgaAA
c# rhj ekjgq y[kuq iS tc yfx u ik;
i[kkfjgaA
rc

yfx

rqylhnkl

ukFk

iky

ik#

mrkfjgaAA
l0&lqfu dsoV ds cSu se yisVs vViVsA
fcgls d#uk,su fprb tkudh y[ku ruAA100AA
ikfla/kq cys eqlqdkA lb d# tsfga ro
uko u tkAA

csfx vkuq ty ik; i[kk:A gr fcyacq mrkjfg


ik:AA
tklq uke lqfejr ,d ckjkA mrjfga uj Hkofla/kq
vikjkAA
lb ikyq dsoVfg fugjkA tsfga txq fd; frgq
ixgq rs FkjkAA
in u[k fujf[k nsolfj gj"khA lqfu Hkq cpu
eg efr dj"khAA
dsoV jke jtk;lq ikokA ikfu dBork Hkfj ysb
vkokAA
vfr vkuan mefx vuqjkxkA pju ljt i[kkju
ykxkAA
cjf"k lqeu lqj ldy flgkghaA ,fg le iqU;iqat
dm ukghaAA
n0&in i[kkfj tyq iku dfj vkiq lfgr ifjokjA
firj ik# dfj Hkqfg iqfu eqfnr x;m ysb
ikjAA101AA
&*&*&

mrfj Bk<+ Hk, lqjlfj jsrkA lh; jkeq xqg y[ku


lesrkAA
dsoV mrfj naMor dhUgkA Hkqfg ldqp ,fg
ufga dNq nhUgkAA
fi; fg; dh fl; tkufugkjhA efu eqnjh eu eqfnr
mrkjhAA
dgsm iky ysfg mrjkA dsoV pju xgs
vdqykAA
ukFk vktq eSa dkg u ikokA feVs n"k nq[k
nkfjn nkokAA
cgqr dky eSa dhfUg etwjhA vktq nhUg fcf/k
cfu Hkfy HkwjhAA
vc dNq ukFk u pkfgv ejsaA nhun;ky
vuqxzg rjsaAA
fQjrh ckj efg tks nsckA l lknq eSa flj /kfj
ysckAA
n0& cgqr dhUg Hkq y[ku fl; ufga dNq
dsoVq ysbA

fcnk

dhUg

d#uk;ru

Hkxfr

fcey

c#

nsbAA102AA
&*&*&
rc eTtuq dfj j?kqdqyukFkkA iwft ikjfFko
uk;m ekFkkAA
fl; lqjlfjfg dgsm dj tjhA ekrq eujFk iqjmfc
ejhAA
ifr nsoj lx dqly cgjhA vkb dja tsfga iwtk
rjhAA
lqfu fl; fcu; se jl lkuhA Hkb rc fcey ckfj cj
ckuhAA
lquq j?kqchj f;k cSnsghA ro Hkkm tx
fcfnr u dsghAA
ydi gfga fcydr rjsaA rfg lsofga lc flf/k
dj tjsaAA
rqEg t gefg cfM+ fcu; lqukA ik dhfUg
efg nhUfg cM+kAA

rnfi nsfc eSa nsfc vlhlkA lQy gu fgr fut


ckxhlkAA
n0&kuukFk nsoj lfgr dqly dlyk vkbA
iwftfg

lc

eudkeuk

lqtlq

jfgfg

tx

NkbAA103AA
&*&*&
xax cpu lqfu eaxy ewykA eqfnr lh; lqjlfj
vuqdqykAA
rc Hkq xqgfg dgsm ?kj tkgwA lqur lw[k
eq[kq Hkk mj nkgwAA
nhu cpu xqg dg dj tjhA fcu; lqugq j?
kqdqyefu ejhAA
ukFk lkFk jfg iaFkq ns[kkA dfj fnu pkfj pju
lsodkAA
tsfga cu tkb jgc j?kqjkA ijudqVh eSa djfc
lqgkAA
rc efg dg tfl nsc jtkA lb dfjgm j?kqchj
ngkAA

lgt lusg jke yf[k rklqA lax yhUg xqg n;


gqyklwAA
iqfu xqg X;kfr cfy lc yhUgsA dfj ifjr"kq
fcnk rc dhUgsAA
n0& rc xuifr flo lqfefj Hkq ukb lqjlfjfg
ekFkA
l[kk

vuqt

fl;

lfgr

cu

xouq

dhUg

j/kqukFkAA104AA
&*&*&
rsfg fnu Hk;m fcVi rj cklwA y[ku l[kk lc
dhUg lqiklwAA
kr krr dfj j/kqlkA rhjFkjktq nh[k Hkq
tkAA
lfpo lR; J)k f; ukjhA ek/ko lfjl ehrq
fgrdkjhAA
pkfj inkjFk Hkjk HkMk#A iqU; nsl nsl vfr
pk#AA

Ns=q

vxe

x<+q

xk<+

lqgkokA

liusgq ufga frifPNUg ikokAA


lsu ldy rhjFk cj chjkA dyq"k vuhd nyu
ju/khjkAA
laxeq flagkluq lqfB lgkA N=q v[k;cVq eqfu
euq egkAA
poj tequ v# xax rjaxkA nsf[k gfga nq[k
nkfjn HkaxkAA
n0& lsofga lqfr lk/kq lqfp ikofga lc
eudkeA
canh

csn

iqjku

xu

dgfga

fcey

xqu

xzkeAA105AA
&*&*&
d dfg ldb ;kx HkkA dyq"k iqat dqatj
e`xjkAA
vl rhjFkifr nsf[k lqgkokA lq[k lkxj j?kqcj
lq[kq ikokAA

dfg fl; y[kufg l[kfg lqukA Jheq[k rhjFkjkt


cM+kAA
dfj ukeq ns[kr cu ckxkA dgr egkre vfr
vuqjkxkAA
,fg fcf/k vkb fcydh csuhA lqfejr ldy lqeaxy
nsuhAA
eqfnr ugkb dhfUg flo lsokA iqft tFkkfcf/k
rhjFk nsokAA
rc Hkq Hkj}kt ifga vk,A djr naMor eqfu mj
yk,AA
eqfu eu en u dNq dfg tkbA czkuan jkfl
tuq ikAA
n0& nhfUg vlhl equhl mj vfr vuanq vl
tkfuA
ypu

xpj

lqr

vkfuAA106AA
&*&*&

Qy

eugq

fd,

fcf/k

dqly Lu dfj vklu nhUgsA iwft se ifjiwju


dhUgsAA
dan ewy Qy vadqj uhdsA fn, vkfu eqfu
eugq veh dsAA
lh; y[ku tu lfgr lqgk,A vfr #fp jke ewy Qy
[kk,AA
Hk, fcxrJe jkeq lq[kkjsA Hkj}kt e`nq cpu
mpkjsAA
vktq lqQy riq rhjFk R;kxwA vktq lqQy ti tx
fcjkxwAA
lQy ldy lqHk lk/ku lktwA jke rqEgfg voydr
vktwAA
ykHk vof/k lq[k vof/k u nwthA rqEgjsa njl
vkl lc iwthAA
vc dfj ik nsgq cj ,gwA fut in ljflt lgt
lusgwAA
n0&dje cpu eu NkfM+ Nyq tc yfx tuq u
rqEgkjA

rc

yfx

lq[kq

liusgq

ugha

fd,

dfV

mipkjAA107AA
&*&*&
lqfu eqfu cpu jkeq ldqpkusA Hkko Hkxfr
vkuan v?kkusAA
rc j?kqcj eqfu lqtlq lqgkokA dfV Hkkfr dfg
lcfg lqukokAA
l cM l lc xqu xu xsgwA tsfg equhl rqEg
vknj nsgwAA
eqfu j?kqchj ijlij uoghaA cpu vxpj lq[kq
vuqHkoghaAA
;g lqf/k ikb ;kx fuoklhA cVq rkil eqfu fl)
mnklhAA
Hkj}kt vkJe lc vk,A ns[ku nljFk lqvu lqgk,AA
jke uke dhUg lc dkgwA eqfnr Hk, yfg y;u
ykgwAA
nsfga

vlhl

lqanjrkAA

ije

lq[kq

ikA

fQjs

ljkgr

n0&jke dhUg fcJke fufl kr ;kx ugkbA


pys lfgr fl; y[ku tu eqfnr eqfufg fl#
ukbAA108AA
&*&*&
jke lse dgsm eqfu ikghaA ukFk dfgv ge
dsfg ex tkghaAA
eqfu eu fcgfl jke lu dgghaA lqxe ldy ex
rqEg dgq vgghaAA
lkFk ykfx eqfu fl"; cyk,A lqfu eu eqfnr
ipkld vk,AA
lcfUg jke ij se vikjkA ldy dgfg exq nh[k
gekjkAA
eqfu cVq pkfj lax rc nhUgsA ftUg cgq tue
lqr lc dhUgsAA
dfj ukeq fjf"k vk;lq ikA eqfnr n; pys j?
kqjkAA
xzke fudV tc fudlfg tkA ns[kfg njlq ukfj
uj /kkAA

gfga lukFk tue Qyq ikA fQajfg nqf[kr euq


lax iBkAA
n0&fcnk fd, cVq fcu; dfj fQjs ikb eu dkeA
mrfj ugk, tequ ty t ljhj le L;keAA109AA
&*&*&
lqur rhjcklh uj ukjhA /kk, fut fut dkt
fclkjhAA
y[ku jke fl; lqanjrkA nsf[k djfga fut HkkX;
cM+kAA
vfr ykylk clfga eu ekghaA ukm xkm cw>r
ldqpkghaAA
ts frUg egq c;fcfj/k l;kusA frUg dfj tqxqfr
jkeq ifgpkusAA
ldy dFkk frUg lcfg lqukA cufg pys firq
vk;lq ikAA
lqfu lfc"kkn ldy ifNrkghaA jkuh jk; dhUg
Hky ukghaAA

rsfg volj ,d rkilq vkokA rstiqat y?kqc;l


lqgkokAA
dfc vyf[kr xfr cs"kq fcjkxhA eu e cpu jke
vuqjkxhAA
n0&lty u;u ru iqyfd fut b"Vnsm ifgpkfuA
ijsm

naM

ftfe

/kjfury

nlk

tkb

c[kkfuAA110AA
&*&*&
jke lse iqyfd mj ykokA ije jad tuq ikjlq
ikokAA
eugq seq ijekjFkq nA feyr /kjs ru dg lcq
dAA
cgqfj y[ku ik;Ug lb ykxkA yhUg mBkb
mefx vuqjkxkAA
iqfu fl; pju /kwfj /kfj lhlkA tufu tkfu fllq
nhfUg vlhlkAA
dhUg fu"kkn naMor rsghA feysm eqfnr yf[k
jke lusghAA

fivr u;u iqV :iq fi;w"kkA eqfnr lqvluq ikb ftfe


Hkw[kkAA
rs firq ekrq dggq lf[k dSlsA ftUg iB, cu ckyd
,slsAA
jke y[ku fl; :iq fugkjhA gfga lusg fcdy uj
ukjhAA
n0&rc j?kqchj vusd fcf/k l[kfg fl[kkouq
nhUgA
jke

jtk;lq

lhl

/kfj

Hkou

xouq

rsb dhUgAA111AA
&*&*&
iqfu fl; jke y[ku dj tjhA tequfg dhUg
ukeq cgjhAA
pys llh; eqfnr nm HkkA jfcruqtk db djr
cM+kAA
ifFkd vusd feyfga ex tkrkA dgfga lse nsf[k
nm HkzkrkAA

jkt y[ku lc vax rqEgkjsaA nsf[k lpq vfr n;


gekjsaAA
ekjx pygq i;knsfg ik,A T;fr"kq >wB gekjsa
Hkk,AA
vxeq iaFk fxfj dkuu HkkjhA rsfg eg lkFk
ukfj lqdqekjhAA
dfj dsgfj cu tkb u tA ge lx pyfga t vk;lq
gAA
tkc tgk yfx rg igqpkA fQjc cgfj rqEgfg
fl# ukAA
n0&,fg fcf/k iwNfga se cl iqyd xkr tyq
uSuA
ikfla/kq Qsjfg frUgfg dfg fcuhr e`nq
cSuAA112AA
&*&*&
ts iqj xko clfga ex ekghaA frUgfg ukx lqj
uxj flgkghaAA

dsfg lqrha dsfg ?kjha clk,A /kU; iqU;e; ije


lqgk,AA
tg tg jke pju pfy tkghaA frUg leku vejkofr
ukghaAA
iqU;iqat ex fudV fuoklhA frUgfg ljkgfga
lqjiqjcklhAA
ts Hkfj u;u fcydfga jkefgA lhrk y[ku lfgr ?
kuL;kefgAA
ts lj lfjr jke voxkgfgaA frUgfg nso lj lfjr
ljkgfgaAA
tsfg r# rj Hkq cSBfga tkA djfga dyir#
rklq cM+kAA
ijfl jke in inqe ijkxkA ekufr Hkwfe Hkwfj fut
HkkxkAA
n0&Nkg djfg ?ku fccq/kxu cj"kfg lqeu
flgkfgaA
ns[kr

fxfj

cu

tkfgaAA113AA

fcgx

e`x

jkeq

pys

ex

&*&*&
lhrk y[ku lfgr j?kqjkA xko fudV tc fudlfga
tkAA
lqfu lc cky c`) uj ukjhA pyfga rqjr x`gdktq
fclkjhAA
jke y[ku fl; :i fugkjhA ikb u;uQyq gfga
lq[kkjhAA
lty fcypu iqyd ljhjkA lc Hk, exu nsf[k nm
chjkAA
cjfu u tkb nlk frUg dsjhA yfg tuq jadUg
lqjefu <sjhAA
,dUg ,d cfy fl[k nsghaA ypu ykgq ysgq
Nu ,ghaAA
jkefg nsf[k ,d vuqjkxsA fpror pys tkfga lx
ykxsAA
,d u;u ex Nfc mj vkuhA gfga flfFky ru eu cj
ckuhAA

n0&,d nsf[k cV Nkg Hkfy Mkfl e`nqy r`u


ikrA
dgfga xokbv fNuqdq Jeq xouc vcfga fd
krAA114AA
&*&*&
,d dyl Hkfj vkufga ikuhA vpbv ukFk dgfga
e`nq ckuhAA
lqfu f; cpu hfr vfr ns[khA jke iky lqlhy
fcls"khAA
tkuh Jfer lh; eu ekghaA ?kfjd fcyacq dhUg
cV NkghaAA
eqfnr ukfj uj ns[kfga lHkkA :i vuwi u;u euq
yHkkAA
,dVd lc lgfga pgq vksjkA jkepa eq[k
pan pdjkAA
r#u reky cju ruq lgkA ns[kr dfV enu euq
egkAA

nkfefu cju y[ku lqfB uhdsA u[k fl[k lqHkx


Hkkors th dsAA
eqfuiV dfVUg dlsa rwuhjkA lgfga dj defyfu
/kuq rhjkAA
n0&tVk eqdqV lhlfu lqHkx mj Hkqt u;u
fclkyA
ljn ijc fc/kq cnu cj ylr Losn du tkyAA115AA
&*&*&
cjfu u tkb eugj tjhA lHkk cgqr Fkfj efr
ejhAA
jke y[ku fl; lqanjrkA lc fprofga fpr eu efr
ykAA
Fkds ukfj uj se fivklsA eugq e`xh e`x
nsf[k fnvk lsAA
lh;

lehi

xzkefr;

tkghaA

iwNr

vfr

lusg ldqpkghaAA
ckj ckj lc ykxfga ik,A dgfga cpu e`nq ljy
lqHkk,AA

jktdqekfj fcu; ge djghaA fr; lqHkk; dNq


iwNr MjghaA
Lokfefu vfcu; Nefc gekjhA fcyxq u ekuc
tkfu xokjhAA
jktdqvj nm lgt lyusA bUg rsa ygh nqfr
ejdr lusAA
n0&L;key xj fdlj cj lqanj lq"kek ,suA
ljn lcZjhukFk eq[kq ljn lj#g uSuAA116AA
eklikjk;.k] lygok foJke
uokikjk;.k] pFkk foJke
&*&*&
dfV eut ytkofugkjsA lqeqf[k dggq d
vkfga rqEgkjsAA
lqfu lusge; eatqy ckuhA ldqph fl; eu
egq eqlqdkuhAA
frUgfg fcyfd fcydfr /kjuhA nqgq ldp
ldqfpr cjcjuhAA

ldqfp lse cky e`x u;uhA cyh e/kqj cpu


fidc;uhAA
lgt lqHkk; lqHkx ru xjsA ukeq y[kuq y?kq
nsoj ejsAA
cgqfj cnuq fc/kq vapy <kdhA fi; ru fprb
Hkag dfj ckdhAA
[katu eatq frjhNs u;ufuA fut ifr dgsm frUgfg
fl; l;ufuAA
HkbZa eqfnr lc xzkec/kwVhaA jadUg jk; jkfl
tuq ywVhaAA
n0&vfr lse fl; ik; ifj cgqfcf/k nsfga vlhlA
lnk lgkfxfu ggq rqEg tc yfx efg vfg
lhlAA117AA
&*&*&
ikjcrh le ifrf; ggwA nsfc u ge ij NkM+c
NgwAA
iqfu iqfu fcu; dfjv dj tjhA ta ,fg ekjx fQfjv
cgjhAA

njluq nsc tkfu fut nklhA y[kha lh; lc se


fivklhAA
e/kqj cpu dfg dfg ifjr"khaA tuq dqeqfnuha
deqnha i"khaAA
rcfga y[ku j?kqcj #[k tkuhA iwNsm exq
yxfUg e`nq ckuhAA
lqur ukfj uj Hk, nq[kkjhA iqyfdr xkr fcypu
ckjhAA
feVk enq eu Hk, eyhusA fcf/k fuf/k nhUg
ysr tuq NhusAA
leqf> dje xfr /khjtq dhUgkA lf/k lqxe exq
frUg dfg nhUgkAA
n0&y[ku tkudh lfgr rc xouq dhUg j?
kqukFkA
Qsjs lc f; cpu dfg fy, ykb eu lkFkAA118AA
&*&*&
fQjr ukfj uj vfr ifNrkghaA nSvfg n"kq nsfga
eu ekghaAA

lfgr fc"kkn ijlij dgghaA fcf/k djrc myVs lc


vgghaAA
fuiV fujadql fuBqj fuladwA tsfga lfl dhUg
l#t ldyadwAA
:[k

dyir#

lkx#

[kkjkA

rsfga

iB,

cu

jktdqekjkAA
ta is bUgfg nhUg cucklwA dhUg ckfn
fcf/k Hkx fcyklwAA
, fcpjfga ex fcuq in=kukA jps ckfn fcf/k
ckgu ukukAA
, efg ijfga Mkfl dql ikrkA lqHkx lst dr l`tr
fc/kkrkAA
r#cj ckl bUgfg fcf/k nhUgkA /koy /kke jfp
jfp Jeq dhUgkAA
n0&ta , eqfu iV /kj tfVy lqanj lqfB
lqdqekjA
fcfc/k

Hkkfr

djrkjAA119AA

Hkw"ku

clu

ckfn

fd,

&*&*&
ta , dan ewy Qy [kkghaA ckfn lq/kkfn vlu
tx ekghaAA
,d dgfga , lgt lqgk,A vkiq xV Hk, fcf/k u
cuk,AA
tg yfx csn dgh fcf/k djuhA Jou u;u eu xpj
cjuhAA
ns[kgq [kft Hkqvu nl pkjhA dg vl iq#"k
dgk vfl ukjhAA
bUgfg nsf[k fcf/k euq vuqjkxkA iVrj tx
cukoS ykxkAA
dhUg cgqr Je ,sd u vk,A rsfga bfj"kk cu
vkfu nqjk,AA
,d dgfga ge cgqr u tkufgaA vkiqfg ije /kU;
dfj ekufgaAA
rs iqfu iqU;iqat ge ys[ksA ts ns[kfga
nsf[kgfga ftUg ns[ksAA

n0&,fg fcf/k dfg dfg cpu f; ysfga u;u Hkfj


uhjA
fdfe

pfygfg

ekjx

vxe

lqfB

lqdqekj

ljhjAA120AA
&*&*&
ukfj lusg fcdy cl gghaA pd lk> le; tuq
lghaAA
e`nq in dey dfBu exq tkuhA xgcfj n;
dgfga cj ckuhAA
ijlr e`nqy pju v#ukjsA ldqpfr efg ftfe n;
gekjsAA
ta txnhl bUgfg cuq nhUgkA dl u lqeue;
ekjxq dhUgkAA
ta ekxk ikbv fcf/k ikghaA , jf[kvfga lf[k
vkf[kUg ekghaAA
ts uj ukfj u volj vk,A frUg fl; jkeq u ns[ku
ik,AA

lqfu lq#i cw>fga vdqykA vc yfx x,


dgk yfx HkkAA
lejFk /kkb fcydfga tkA eqfnr fQjfga
tueQyq ikAA
n0&vcyk ckyd c`) tu dj ehtfga ifNrkfgaAA
gfga

secl

yx

bfe

jkeq

tgk tg tkfgaAA121AA
&*&*&
xko xko vl gb vuanwA nsf[k Hkkuqdqy
dSjo panwAA
ts dNq lekpkj lqfu ikofgaA rs u`i jkfufg nlq
yxkofgaAA
dgfga ,d vfr Hky ujukgwA nhUg gefg tb
ypu ykgwAA
dgfga ijLij yx yxkaA ckrsa ljy lusg
lqgkaAA
rs firq ekrq /kU; ftUg tk,A /kU; l ux#
tgk rsa vk,AA

/kU; l nslq lSyq cu xkA tg tg tkfga /kU;


lb BkAA
lq[k ik;m fcjafp jfp rsghA , tsfg ds lc Hkkfr
lusghAA
jke y[ku ifFk dFkk lqgkA jgh ldy ex dkuu
NkAA
n0&,fg fcf/k j?kqdqy dey jfc ex yxUg lq[k
nsrA
tkfga

pys

ns[kr

fcfiu

fl;

lfef=

lesrAA122AA
&*&*&
vkxsa jkeq y[kuq cus ikNsaA rkil cs"k fcjktr
dkNsaAA
mHk; chp fl; lgfr dSlsaA cz tho fcp ek;k
tSlasAA
cgqfj dgm Nfc tfl eu clA tuq e/kq enu e/;
jfr ylAA

miek cgqfj dgm ft; tghA tuq cq/k fc/kq


fcp jfgfu lghAA
Hkq in js[k chp fcp lhrkA /kjfr pju ex pyfr
lHkhrkAA
lh; jke in vad cjk,A y[ku pyfga exq nkfgu
yk,AA
jke y[ku fl; hfr lqgkA cpu vxpj fdfe dfg
tkAA
[kx e`x exu nsf[k Nfc gghaA fy, pfj fpr
jke cVghaAA
n0&ftUg ftUg ns[ks ifFkd f; fl; lesr nm
HkkbA
Hko exq vxeq vuanq rsb fcuq Je jgs
fljkbAA123AA
&*&*&
vtgq tklq mj liusgq dkA clgq y[kuq fl;
jkeq cVkAA

jke /kke iFk ikbfg lA t iFk iko dcgq eqfu


dAA
rc j?kqchj Jfer fl; tkuhA nsf[k fudV cVq lhry
ikuhAA
rg cfl dan ewy Qy [kkA kr ugkb pys j?
kqjkAA
ns[kr cu lj lSy lqgk,A ckyehfd vkJe Hkq
vk,AA
jke nh[k eqfu cklq lqgkouA lqanj fxfj dkuuq
tyq ikouAA
ljfu ljt fcVi cu QwysA xqatr eatq e/kqi jl
HkwysAA
[kx e`x fciqy dykgy djghaA fcjfgr cSj eqfnr
eu pjghaAA
n0&lqfp lqanj vkJeq fujf[k gj"ks jkftousuA
lqfu

j?kqcj

ysuAA124AA
&*&*&

vkxeuq

eqfu

vkxsa

vk;m

eqfu dgq jke naMor dhUgkA vkfljcknq


fccj nhUgkAA
nsf[k jke Nfc u;u tqM+kusA dfj luekuq
vkJefga vkusAA
eqfucj vfrfFk kuf; ik,A dan ewy Qy e/kqj
exk,AA
fl; lfef= jke Qy [kk,A rc eqfu vkJe fn,
lqgk,AA
ckyehfd eu vkunq HkkjhA eaxy ewjfr u;u
fugkjhAA
rc dj dey tfj j?kqjkA cys cpu Jou
lq[knkAA
rqEg f=dky njlh eqfuukFkkA fcLo cnj ftfe
rqEgjsa gkFkkAA
vl dfg Hkq lc dFkk c[kkuhA tsfg tsfg
Hkkfr nhUg cuq jkuhAA
n0&rkr cpu iqfu ekrq fgr Hkkb Hkjr vl
jkmA

e dgq njl rqEgkj Hkq lcq ee iqU;


HkkmAA125AA
&*&*&
nsf[k ik; eqfujk; rqEgkjsA Hk, lqr lc lqQy
gekjsAA
vc tg jkmj vk;lq gA eqfu mncsxq u ikoS
dAA
eqfu rkil ftUg rsa nq[kq ygghaA rs ujsl fcuq
ikod ngghaAA
eaxy ewy fc ifjr"kwA ngb dfV dqy
Hkwlqj j"kwAA
vl ft; tkfu dfgv lb BkA fl; lfef= lfgr tg
tkAA
rg jfp #fpj iju r`u lkykA cklq dja dNq dky
ikykAA
lgt ljy lqfu j?kqcj ckuhA lk/kq lk/kq cys
eqfu X;kuhAA

dl u dggq vl j?kqdqydsrwA rqEg ikyd larr


Jqfr lsrwAA
Na0&Jqfr lsrq ikyd jke rqEg txnhl ek;k
tkudhA
t l`tfr txq ikyfr gjfr #[k ikb ikfu/kku dhAA
t lgllhlq vghlq efg/k# y[kuq lpjkpj /kuhA
lqj dkt /kfj ujjkt ruq pys nyu [ky fuflpj
vuhAA
l0&jke l#i rqEgkj cpu vxpj cqf)ijA
vfcxr

vdFk

vikj

usfr

usfr

fur

fuxe

dgAA126AA
txq is[ku rqEg ns[kfugkjsA fcf/k gfj laHkq
upkofugkjsAA
rsm u tkufga ejeq rqEgkjkA vkS# rqEgfg d
tkufugkjkAA
lb tkub tsfg nsgq tukA tkur rqEgfg rqEgb
gb tkAA

rqEgfjfg ik rqEgfg j?kquanuA tkufga Hkxr


Hkxr mj panuAA
fpnkuane; nsg rqEgkjhA fcxr fcdkj tku
vf/kdkjhAA
uj ruq /kjsgq lar lqj dktkA dggq djgq tl kr
jktkAA
jke nsf[k lqfu pfjr rqEgkjsA tM+ egfga
cq/k gfga lq[kkjsAA
rqEg t dggq djgq lcq lkpkA tl dkfNv rl
pkfgv ukpkAA
n0&iwNsgq efg fd jga dg eSa iwNr
ldqpkmA
tg u ggq rg nsgq dfg rqEgfg ns[kkoa
BkmAA127AA
&*&*&
lqfu eqfu cpu se jl lkusA ldqfp jke eu
egq eqlqdkusAA

ckyehfd gfl dgfga cgjhA ckuh e/kqj vfev jl


cjhAA
lqugq jke vc dgm fudsrkA tgk clgq fl;
y[ku lesrkAA
ftUg ds Jou leq lekukA dFkk rqEgkfj lqHkx
lfj ukukAA
Hkjfga fujarj gfga u iwjsA frUg ds fg; rqEg
dgq x`g :jsAA
ypu pkrd ftUg dfj jk[ksA jgfga njl ty/kj
vfHkyk"ksAA
funjfga lfjr fla/kq lj HkkjhA :i fcanq ty gfga
lq[kkjhAA
frUg ds n; lnu lq[knk;dA clgq ca/kq fl; lg j?
kquk;dAA
n0&tlq rqEgkj ekul fcey gaflfu thgk tklqA
eqdrkgy

xqu

rklqAA128AA
&*&*&

xu

pqub

jke

clgq

fg;

Hkq lkn lqfp lqHkx lqcklkA lknj tklq ygb


fur uklkAA
rqEgfg fucsfnr Hktu djghaA Hkq lkn iV
Hkw"ku /kjghaAA
lhl uofga lqj xq# f}t ns[khA hfr lfgr dfj
fcu; fcls"khAA
dj fur djfga jke in iwtkA jke Hkjl n; ufg
nwtkAA
pju jke rhjFk pfy tkghaA jke clgq frUg ds eu
ekghaAA
ea=jktq fur tifga rqEgkjkA iwtfga rqEgfg
lfgr ifjokjkAA
rjiu ge djfga fcf/k ukukA fc tsokb nsfga
cgq nkukAA
rqEg rsa vf/kd xqjfg ft; tkuhA ldy Hkk;
lsofga luekuhAA
n0&lcq dfj ekxfga ,d Qyq jke pju jfr gmA

frUg

dsa

eu

eafnj

clgq

fl;

j?kquanu

nmAA129AA
&*&*&
dke dg en eku u egkA yHk u NHk u jkx
u gkAA
ftUg dsa diV naHk ufga ek;kA frUg dsa n;
clgq j?kqjk;kAA
lc ds f; lc ds fgrdkjhA nq[k lq[k lfjl lalk
xkjhAA
dgfga lR; f; cpu fcpkjhA tkxr lor lju
rqEgkjhAA
rqEgfg NkfM+ xfr nwlfj ukghaA jke clgq
frUg ds eu ekghaAA
tuuh le tkufga ijukjhA /kuq ijko fc"k rsa fc"k
HkkjhAA
ts gj"kfga ij laifr ns[khA nqf[kr gfga ij fcifr
fcls"khAA

ftUgfg jke rqEg kufivkjsA frUg ds eu lqHk


lnu rqEgkjsAA
n0&Lokfe l[kk firq ekrq xqj ftUg ds lc rqEg
rkrA
eu eafnj frUg dsa clgq lh; lfgr nm
HkzkrAA130AA
&*&*&
voxqu rft lc ds xqu xgghaA fc /ksuq fgr
ladV lgghaAA
uhfr fuiqu ftUg db tx yhdkA ?kj rqEgkj frUg
dj euq uhdkAA
xqu rqEgkj leq>b fut nlkA tsfg lc Hkkfr
rqEgkj HkjlkAA
jke Hkxr f; ykxfga tsghA rsfg mj clgq lfgr
cSnsghAA
tkfr ikfr /kuq /kje cM+kA f; ifjokj lnu
lq[knkAA

lc rft rqEgfg jgb mj ykA rsfg ds n; jggq


j?kqjkAA
ljxq ujdq vicjxq lekukA tg rg ns[k /kjsa
/kuq ckukAA
dje cpu eu jkmj psjkA jke djgq rsfg dsa mj
MsjkAA
n0&tkfg u pkfgv dcgq dNq rqEg lu lgt
lusgqA
clgq fujarj rklq eu l jkmj fut xsgqAA131AA
&*&*&
,fg fcf/k eqfucj Hkou ns[kk,A cpu lse jke
eu Hkk,AA
dg

eqfu

lqugq

Hkkuqdqyuk;dA

vkJe

dgm le; lq[knk;dAA


fp=dwV fxfj djgq fuoklwA rg rqEgkj lc
Hkkfr lqiklwAA
lSyq lqgkou dkuu pk:A dfj dsgfj e`x fcgx
fcgk:AA

unh iquhr iqjku c[kkuhA vf=f;k fut ricy


vkuhAA
lqjlfj /kkj ukm eankfdfuA t lc ikrd ird
MkfdfuAA
vf= vkfn eqfucj cgq clghaA djfga tx ti ri ru
dlghaAA
pygq lQy Je lc dj djgwA jke nsgq xjo
fxfjcjgwAA
n0&fp=dwV efgek vfer dgh egkeqfu xkbA
vk, ugk, lfjr cj fl; lesr nm HkkbAA132AA
&*&*&
j?kqcj

dgsm

y[ku

Hky

?kkVwA

djgq

drgq vc Bkgj BkVwAA


y[ku nh[k i; mrj djkjkA pgq fnfl fQjsm
/kuq"k ftfe ukjkAA
unh iup lj le ne nkukA ldy dyq"k dfy lkmt
ukukAA

fp=dwV tuq vpy vgsjhA pqdb u ?kkr ekj


eqBHksjhAA
vl dfg y[ku Bkm ns[kjkokA Fkyq fcyfd j?
kqcj lq[kq ikokAA
jesm jke euq nsoUg tkukA pys lfgr lqj Fkifr
/kkukAA
dy fdjkr cs"k lc vk,A jps iju r`u lnu lqgk,AA
cjfu u tkfg eatq nqb lkykA ,d yfyr y?kq ,d
fclkykAA
n0&y[ku tkudh lfgr Hkq jktr #fpj fudsrA
lg

enuq

eqfu

cs"k

tuq

jfr

fjrqjkt

lesrAA133AA
eklikjk;.k] l=gok foJke
&*&*&
vej ukx fdauj fnflikykA fp=dwV vk, rsfg
dkykAA
jke ukeq dhUg lc dkgwA eqfnr nso yfg
ypu ykgwAA

cjf"k lqeu dg nso lektwA ukFk lukFk Hk, ge


vktwAA
dfj fcurh nq[k nqlg lquk,A gjf"kr fut fut lnu
fl/kk,AA
fp=dwV j?kquanuq Nk,A lekpkj lqfu lqfu
eqfu vk,AA
vkor nsf[k eqfnr eqfuc`ankA dhUg naMor j?
kqdqy pankAA
eqfu j?kqcjfg ykb mj ysghaA lqQy gu fgr
vkfl"k nsghaAA
fl; lfe= jke Nfc ns[kfgaA lk/ku ldy lQy dfj
ys[kfgaAA
n0&tFkktx

luekfu

Hkq

fcnk

fd,

eqfuc`anA
djfg tx ti tkx ri fut vkJeUfg lqNanAA134AA
&*&*&
;g lqf/k dy fdjkrUg ikA gj"ks tuq uo
fuf/k ?kj vkAA

dan ewy Qy Hkfj Hkfj nukA pys jad tuq


ywVu lukAA
frUg eg ftUg ns[ks nm HkzkrkA vij frUgfg
iwNfg exq tkrkAA
dgr lqur j?kqchj fudkA vkb lcfUg ns[ks j?
kqjkAA
djfga tgk# HksaV /kfj vkxsA Hkqfg
fcydfga vfr vuqjkxsAA
fp= fy[ks tuq tg rg Bk<+sA iqyd ljhj u;u
ty ck<+sAA
jke lusg exu lc tkusA dfg f; cpu ldy
luekusAA
Hkqfg tgkfj cgfj cgjhA cpu fcuhr dgfga
dj tjhAA
n0&vc ge ukFk lukFk lc Hk, nsf[k Hkq
ik;A
Hkkx gekjs vkxeuq jkmj dlyjk;AA135AA
&*&*&

/kU; Hkwfe cu iaFk igkjkA tg tg ukFk ikm


rqEg /kkjkAA
/kU; fcgx e`x dkuupkjhA lQy tue Hk, rqEgfg
fugkjhAA
ge lc /kU; lfgr ifjokjkA nh[k njlq Hkfj u;u
rqEgkjkAA
dhUg cklq Hky Bkm fcpkjhA bgk ldy fjrq
jgc lq[kkjhAA
ge lc Hkkfr djc lsodkA dfj dsgfj vfg ck?k
cjkAA
cu csgM+ fxfj danj [kgkA lc gekj Hkq ix
ix tgkAA
rg rg rqEgfg vgsj [ksykmcA lj fuj>j
tyBkm ns[kkmcAA
ge lsod ifjokj lesrkA ukFk u ldqpc vk;lq
nsrkAA
n0&csn cpu eqfu eu vxe rs Hkq d#uk
,suA

cpu

fdjkrUg

ds

lqur

ftfe

firq

ckyd

cSuAA136AA
&*&*&
jkefg

dsoy

seq

fivkjkA

tkfu

ysm

tkufugkjkAA
jke ldy cupj rc r"ksA dfg e`nq cpu se
ifji"ksAA
fcnk fd, flj ukb fl/kk,A Hkq xqu dgr lqur ?kj
vk,AA
,fg fcf/k fl; lesr nm HkkA clfga fcfiu lqj
eqfu lq[knkAA
tc rsa vkb jgs j?kquk;dqA rc rsa Hk;m cuq
eaxynk;dqAA
Qwyfga Qyfga fcVi fcf/k ukukAAeatq cfyr cj
csfy fcrkukAA
lqjr# lfjl lqHkk; lqgk,A eugq fccq/k cu
ifjgfj vk,AA

xat eatqrj e/kqdj JsuhA f=fc/k c;kfj cgb lq[k


nsuhAA
n0&uhydaB dydaB lqd pkrd pDd pdjA
Hkkfr Hkkfr cyfga fcgx Jou lq[kn fpr
pjAA137AA
&*&*&
dsfj dsgfj dfi dy dqjaxkA fcxrcSj fcpjfga lc
laxkAA
fQjr vgsj jke Nfc ns[khA gfga eqfnr e`xcan
fcls"khAA
fccq/k fcfiu tg yfx tx ekghaA nsf[k jke cuq
ldy flgkghaAA
lqjlfj ljlb fnudj dU;kA esdylqrk xnkofj
/kU;kAA
lc lj fla/kq unh un ukukA eankfdfu dj djfga
c[kkukAA
mn; vLr fxfj v# dSyklwA eanj es# ldy
lqjcklwAA

lSy fgekpy vkfnd tsrsA fp=dwV tlq xkofga


rsrsAA
fcaf/k eqfnr eu lq[kq u lekA Je fcuq fciqy
cM+k ikAA
n0&fp=dwV ds fcgx e`x csfy fcVi r`u tkfrA
iqU;

iqat

lc

/kU;

vl

dgfga

nso

fnu

jkfrAA138AA
&*&*&
u;uoar j?kqcjfg fcydhA ikb tue Qy gfga
fcldhAA
ijfl pju jt vpj lq[kkjhA Hk, ije in ds
vf/kdkjhAA
l cuq lSyq lqHkk; lqgkouA eaxye; vfr ikou
ikouAA
efgek

dfgv

dofu

fcf/k

rklwA

lq[klkxj

tg dhUg fuoklwAA
i; i;f/k rft vo/k fcgkA tg fl; y[kuq jkeq jgs
vkAA

dfg u ldfga lq"kek tfl dkuuA ta lr lgl gfga


lglkuuAA
l eSa cjfu dga fcf/k dsghaA Mkcj deB fd
eanj ysghaAA
lsofga y[kuq dje eu ckuhA tkb u lhyq lusgq
c[kkuhAA
n0&fNuq fNuq yf[k fl; jke in tkfu vkiq ij
usgqA
djr u liusgq y[kuq fprq ca/kq ekrq firq
xsgqAA139AA
&*&*&
jke lax fl; jgfr lq[kkjhA iqj ifjtu x`g lqjfr
fclkjhAA
fNuq fNuq fi; fc/kq cnuq fugkjhA eqfnr
eugq pdjdqekjhAA
ukg usgq fur c<+r fcydhA gjf"kr jgfr fnol
ftfe ddhAA

fl; euq jke pju vuqjkxkA vo/k lgl le cuq f;


ykxkAA
ijudqVh f; f;re laxkA f; ifjok# dqjax
fcgaxkAA
lklq llqj le eqfufr; eqfucjA vluq vfev le dan
ewy QjAA
ukFk lkFk lkFkjh lqgkA e;u l;u l; le
lq[knkAA
ydi gfga fcydr tklwA rsfg fd efg ld fc"k;
fcyklwAA
n0&lqfejr jkefg rtfga tu r`u le fc"k; fcyklqA
jkef;k

tx

tufu

fl;

dNq

vkpjtq

rklqAA140AA
&*&*&
lh; y[ku tsfg fcf/k lq[kq ygghaA lb j?
kqukFk djfg lb dgghaAA
dgfga iqjkru dFkk dgkuhA lqufga y[kuq fl;
vfr lq[kq ekuhA

tc tc jkeq vo/k lqf/k djghaA rc rc ckfj fcypu


HkjghaAA
lqfefj ekrq firq ifjtu HkkA Hkjr lusgq lhyq
lsodkAA
ikfla/kq Hkq gfga nq[kkjhA /khjtq /kjfga
dqlem fcpkjhAA
yf[k fl; y[kuq fcdy gb tkghaA ftfe iq#"kfg
vuqlj ifjNkghaAA
f;k ca/kq xfr yf[k j?kquanuqA /khj iky
Hkxr mj panuqAA
yxs dgu dNq dFkk iquhrkA lqfu lq[kq ygfga
y[kuq v# lhrkAA
n0&jkeq y[ku lhrk lfgr lgr iju fudsrA
ftfe cklo cl vejiqj lph t;ar lesrAA141AA
&*&*&
txofga Hkq fl; y[kufga dSlsaA iyd fcypu
xyd tSlsaAA

lsofga y[kuq lh; j?kqchjfgA ftfe vfccsdh


iq#"k ljhjfgAA
,fg fcf/k Hkq cu clfga lq[kkjhA [kx e`x lqj
rkil fgrdkjhAA
dgsm jke cu xouq lqgkokA lqugq lqea=
vo/k ftfe vkokAA
fQjsm fu"kknq Hkqfg igqpkA lfpo lfgr
jFk ns[ksfl vkAA
ea=h fcdy fcyfd fu"kknwA dfg u tkb tl
Hk;m fc"kknwAA
jke jke fl; y[ku iqdkjhA ijsm /kjfury C;kdqy
HkkjhAA
nsf[k nf[ku fnfl g; fgfgukghaA tuq fcuq ia[k
fcgx vdqykghaAA
n0&ufga r`u pjfga u fivfga tyq epfga
ypu ckfjA
C;kdqy

Hk,

fugkfjAA142AA

fu"kkn

lc

j?kqcj

ckft

&*&*&
/kfj /khjt rc dgb fu"kknwA vc lqea= ifjgjgq
fc"kknwAA
rqEg iafMr ijekjFk X;krkA /kjgq /khj yf[k
fceq[k fc/kkrk
fcfc/k

dFkk

dfg

dfg

e`nq

ckuhA

jFk

cSBkjsm cjcl vkuhAA


ld flfFky jFk ldb u gkdhA j?kqcj fcjg ihj mj
ckdhAA
pjQjkfga

ex

pyfga

?kjsA

cu

e`x

eugq vkfu jFk tjsAA


v<+qfd ijfga fQfj gsjfga ihNsaA jke fc;fx
fcdy nq[k rhNsaAA
t dg jkeq y[kuq cSnsghA fgadfj fgadfj fgr
gsjfga rsghAA
ckft fcjg xfr dfg fdfe tkrhA fcuq efu Qfud
fcdy tsfg HkkrhAA

n0&Hk;m

fu"kkn

fc"kkncl

ns[kr

lfpo

rqjaxA
cfy lqlsod pkfj rc fn, lkjFkh laxAA143AA
&*&*&
xqg lkjfFkfg fQjsm igqpkA fcjgq fc"kknq
cjfu ufga tkAA
pys vo/k ysb jFkfg fu"kknkA gfg Nufga Nu
exu fc"kknkAA
lp lqea= fcdy nq[k nhukA f/kx thou j?
kqchj fcghukAA
jfgfg u vargq v/ke ljh:A tlq u ygsm fcNqjr
j?kqch:AA
Hk, vtl v?k Hkktu kukA dou gsrq ufga djr
i;kukAA
vgg ean euq volj pwdkA vtgq u n; gr
nqb VwdkAA
ehft gkFk fl# /kqfu ifNrkA eug iu /ku
jkfl xokAA

fcfjn ckf/k cj ch# dgkA pysm lej tuq


lqHkV ijkAA
n0&fc fccsdh csnfcn laer lk/kq lqtkfrA
ftfe

/k[ksa

eniku

dj

lfpo

lp

rsfg

HkkfrAA144AA
&*&*&
ftfe dqyhu fr; lk/kq l;kuhA ifrnsork dje eu
ckuhAA
jgS dje cl ifjgfj ukgwA lfpo n; frfe nk#u
nkgqAA
ypu lty MhfB Hkb FkjhA lqub u Jou fcdy
efr HkjhAA
lw[kfga v/kj ykfx eqg ykVhA ftm u tkb mj
vof/k dikVhAA
fccju Hk;m u tkb fugkjhA ekjsfl eugq firk
egrkjhAA
gkfu xykfu fciqy eu C;kihA teiqj iaFk lp
ftfe ikihAA

cpuq u vko n; ifNrkA vo/k dkg eSa


ns[kc tkAA
jke jfgr jFk nsf[kfg tA ldqfpfg efg fcydr
lAA
n0&/kkb iwfNgfga efg tc fcdy uxj uj
ukfjA
mr#

nsc

eSa

lcfg

rc

n;

ctzq

cSBkfjAA145AA
&*&*&
iqfNgfga nhu nqf[kr lc ekrkA dgc dkg eSa
frUgfg fc/kkrkAA
iwfNfg tcfga y[ku egrkjhA dfggm dou lnsl
lq[kkjhAA
jke tufu tc vkbfg /kkA lqfefj cPNq ftfe
/ksuq yokAA
iwNr mr# nsc eSa rsghA xs cuq jke y[kuq
cSnsghAA

tb iwfNfg rsfg r# nsckAtkb vo/k vc ;gq


lq[kq ysckAA
iwfNfg tcfga jkm nq[k nhukA ftouq tklq j?
kqukFk v/khukAA
nsgm mr# duq eqgq ykA vk;m dqly
dqvj igqpkAA
lqur y[ku fl; jke lnslwA r`u ftfe ruq ifjgfjfg
ujslwAA
n0&gznm u fcnjsm iad ftfe fcNqjr hreq
uh#AA
tkur

ga

efg

nhUg

fcf/k

;gq

tkruk

ljh#AA146AA
&*&*&
,fg fcf/k djr iaFk ifNrkokA relk rhj rqjr jFkq
vkokAA
fcnk fd, dfj fcu; fu"kknkA fQjs ik; ifj fcdy
fc"kknkAA

iSBr uxj lfpo ldqpkA tuq ekjsfl xqj ckHku


xkAA
cSfB fcVi rj fnolq xokokA lk> le; rc vol#
ikokAA
vo/k cslq dhUg vf/kvkjsaA iSB Hkou jFkq
jkf[k nqvkjsaAA
ftUg ftUg lekpkj lqfu ik,A Hkwi }kj jFkq
ns[ku vk,AA
jFkq ifgpkfu fcdy yf[k ?kjsA xjfga xkr ftfe
vkri vksjsAA
uxj ukfj uj C;kdqy dSalsaA fu?kVr uhj
ehuxu tSalsaAA
n0&lfpo

vkxeuq

lqur

lcq

fcdy

Hk;m

jfuoklqA
Hkou

Hk;ad#

fuoklqAA147AA
&*&*&

ykx

rsfg

ekugq

sr

vfr vkjfr lc iwNfga jkuhA mr# u vko fcdy


Hkb ckuhAA
lqub u Jou u;u ufga lw>kA dggq dgk u`i
rsfg rsfg cw>kAA
nkflUg nh[k lfpo fcdykA dlY;k x`g xa
yokAA
tkb lqea= nh[k dl jktkA vfev jfgr tuq panq
fcjktkAA
vklu l;u fcHkw"ku ghukA ijsm Hkwfery fuiV
eyhukAA
ysb mlklq lp ,fg HkkrhA lqjiqj rsa tuq
[klsm ttkrhAA
ysr lp Hkfj fNuq fNuq NkrhA tuq tfj ia[k
ijsm laikrhAA
jke jke dg jke lusghA iqfu dg jke y[ku
cSnsghAA
n0&nsf[k lfpo t; tho dfg dhUgsm naM
ukeqA

lqur

mBsm

C;kdqy

u`ifr

dgq

lqea=

dg jkeqAA148AA
&*&*&
Hkwi lqea=q yhUg mj ykA cwM+r dNq
v/kkj tuq ikAA
lfgr lusg fudV cSBkjhA iwNr jkm u;u Hkfj
ckjhAA
jke dqly dgq l[kk lusghA dg j?kqukFkq
y[kuq cSnsghAA
vkus Qsfj fd cufg fl/kk,A lqur lfpo ypu ty
Nk,AA
ld fcdy iqfu iwN ujslwA dgq fl; jke y[ku
lanslwAA
jke :i xqu lhy lqHkkA lqfefj lqfefj mj lpr
jkAA
jkm lqukb nhUg cucklwA lqfu eu Hk;m u
gj"kq gjklwAA

l lqr fcNqjr x, u kukA d ikih cM+ efg


lekukAA
n0&l[kk jkeq fl; y[kuq tg rgk efg
igqpkmA
ukfga

pkgr

pyu

vc

ku

dgm lfrHkkmAA149AA
&*&*&
iqfu iqfu iwNr ea=fg jkA f;re lqvu lnsl
lqukAA
djfg l[kk lb csfx mikA jkeq y[kuq fl; u;u
ns[kkAA
lfpo /khj /kfj dg eqnq ckuhA egkjkt rqEg
iafMr X;kuhAA
chj lq/khj /kqja/kj nsokA lk/kq lektq lnk
rqEg lsokAA
tue eju lc nq[k HkxkA gkfu ykHk f; feyu
fc;xkAA

dky dje cl gfga xlkaA cjcl jkfr fnol dh


ukaAA
lq[k gj"kfga tM+ nq[k fcy[kkghaA nm le
/khj /kjfga eu ekghaAA
/khjt /kjgq fccsdq fcpkjhA NkfM+v lp ldy
fgrdkjhAA
n0&Fke cklq relk Hk;m nwlj lqjlfj rhjA
Ugkb

jgs

tyikuq

dfj

fl;

lesr

nm

chjAA150AA
&*&*&
dsoV dhfUg cgqr lsodkA l tkfefu flaxjj
xokAA
gr kr cV Nh# exkokA tVk eqdqV fut lhl
cukokAA
jke l[kk rc uko exkA f;k p<+kb p<+s j?
kqjkAA
y[ku cku /kuq /kjs cukA vkiq p<+s Hkq
vk;lq ikAA

fcdy fcyfd efg j?kqchjkA cys e/kqj cpu


/kfj /khjkAA
rkr ukeq rkr lu dgsgqA ckj ckj in iadt
xgsgwAA
djfc ik; ifj fcu; cgjhA rkr dfjv tfu fpark
ejhAA
cu ex eaxy dqly gekjsaA ik vuqxzg iqU;
rqEgkjsaAA
Na0& rqEgjsa vuqxzg rkr dkuu tkr lc lq[kq
ikbgaA
frikfy

vk;lq

dqly

ns[ku

ik;

iqfu

fQfj

vkbgaAA
tuuha ldy ifjrf"k ifj ifj ik; dfj fcurh ?kuhA
rqylh djsgq lb truq tsfga dqlyh jgfga
dly /kuhAA
l0&xqj lu dgc lnslq ckj ckj in inqe xfgA
djc

lb

minslq

vo/kifrAA151AA

tsfga

lp

efg

iqjtu ifjtu ldy fugjhA rkr lquk,gq fcurh


ejhAA
lb lc Hkkfr ej fgrdkjhA tkrsa jg ujukgq
lq[kkjhAA
dgc lnslq Hkjr ds vk,A uhfr u rftv jktinq ik,
AA
ikysgq tfg dje eu ckuhA ls,gq ekrq ldy le
tkuhAA
vksj fuckgsgq Hkk;i HkkA dfj firq ekrq
lqtu lsodkAA
rkr Hkkfr rsfg jk[kc jkA lp ej tsfga djS u
dkAA
y[ku dgs dNq cpu dBjkA cjft jke iqfu efg
fugjkAA
ckj ckj fut liFk nsokA dgfc u rkr y[ku
yfjdkAA
n0&dfg uke dNq dgu fy; fl; Hkb flfFky
lusgA

Fkfdr cpu ypu lty iqyd iYyfor nsgAA152AA


&*&*&
rsfg volj j?kqcj :[k ikA dsoV ikjfg uko
pykAA
j?kqdqyfryd pys ,fg HkkrhA ns[km Bk<+
dqfyl /kfj NkrhAA
eSa vkiu fdfe dga dyslwA ftvr fQjsm ysb
jke lnslwAA
vl dfg lfpo cpu jfg x;A gkfu xykfu lp cl
Hk;AA
lwr cpu lqurfga ujukgwA ijsm /kjfu mj nk#u
nkgwAA
ryQr fc"ke eg eu ekikA ektk eugq ehu
dgq C;kikAA
dfj fcyki lc jofga jkuhA egk fcifr fdfe tkb
c[kkuhAA
lqfu fcyki nq[kgw nq[kq ykxkA /khjtgw dj
/khjtq HkkxkAA

n0&Hk;m dykgyq vo/k vfr lqfu u`i jkmj


l#A
fciqy

fcgx

cu

ijsm

fufl

ekugq

dqfyl

dB#AA153AA
&*&*&
ku daBxr Hk;m HkqvkywA efu fcghu tuq
C;kdqy C;kywAA
baha ldy fcdy Hkb HkkjhA tuq lj ljflt cuq
fcuq ckjhAA
dlY;k u`iq nh[k eykukA jfcdqy jfc vFk;m
ft; tkukA
mj /kfj /khj jke egrkjhA cyh cpu le;
vuqlkjhAA
ukFk leqf> eu dfjv fcpk:A jke fc;x i;f/k
vik:AA
dju/kkj rqEg vo/k tgktwA p<+sm ldy f;
ifFkd lektwAA

/khjtq /kfjv r ikbv ik:A ukfga r cwfM+fg lcq


ifjok:AA
ta ft; /kfjv fcu; fi; ejhA jkeq y[kuq fl;
feyfga cgjhAA
n0&f;k cpu e`nq lqur u`iq fpr;m vkf[k
m?kkfjA
ryQr ehu eyhu tuq lhapr lhry ckfjAA154AA
&*&*&
/kfj /khjtq mBh cSB HkqvkywA dgq lqea=
dg jke ikywAA
dgk y[kuq dg jkeq lusghA dg f; iq=c/kw
cSnsghAA
fcyir jkm fcdy cgq HkkrhA Hkb tqx lfjl fljkfr
u jkrhAA
rkil va/k lki lqf/k vkA dlY;fg lc dFkk
lqukAA
Hk;m fcdy cjur bfrgklkA jke jfgr f/kx thou
vklkAA

l ruq jkf[k djc eSa dkgkA tsafg u se iuq


ej fuckgkAA
gk j?kquanu ku fijhrsA rqEg fcuq ftvr cgqr
fnu chrsAA
gk tkudh y[ku gk j?kqcjA gk firq fgr fpr
pkrd ty/kjA
n0&jke jke dfg jke dfg jke jke dfg jkeA
ruq

ifjgfj

j?kqcj

fcjg

jkm

x;m

lqj/kkeAA155AA
&*&*&
ftvu eju Qyq nljFk ikokA vaM vusd vey tlq
NkokAA
ftvr jke fc/kq cnuq fugkjkA jke fcjg dfj ejuq
lokjkAA
ld fcdy lc jofga jkuhA :iq lhy cyq rstq
c[kkuhAA
djfga fcyki vusd dkjkA ijgha Hkwfery
ckjfga ckjkAA

fcyifga fcdy nkl v# nklhA ?kj ?kj #nuq


djfga iqjcklhAA
vFk;m vktq Hkkuqdqy HkkuwA /kje vof/k
xqu :i fu/kkuwAA
xkjha ldy dSdbfg nsghaA u;u fcghu dhUg
tx tsghaAA
,fg fcf/k fcyir jSfu fcgkuhA vk, ldy egkeqfu
X;kuhAA
n0&rc cfl"B eqfu le; le dfg vusd bfrgklA
ld usokjsm lcfg dj fut fcX;ku dklAA156AA
&*&*&
rsy uko Hkfj u`i ruq jk[kkA nwr cykb cgqfj
vl Hkk"kkAA
/kkogq csfx Hkjr ifga tkgwA u`i lqf/k
drgq dggq tfu dkgwAA
,rusb dgsgq Hkjr lu tkA xqj cyk iB;m
nm HkkAA

lqfu eqfu vk;lq /kkou /kk,A pys csx cj ckft


ytk,AA
vujFkq vo/k vjaHksm tc rsaA dqlxqu gfga
Hkjr dgq rc rsaAA
ns[kfga jkfr Hk;kud liukA tkfx djfga dVq
dfV dyiukAA
fc tsokb nsfga fnu nkukA flo vfHk"ksd
djfga fcf/k ukukAA
ekxfga n; egsl eukA dqly ekrq firq ifjtu
HkkAA
n0&,fg fcf/k lpr Hkjr eu /kkou igqps
vkbA
xqj

vuqlklu

Jou

lqfu

pys

xuslq

eukbAA157AA
&*&*&
pys lehj csx g; gkdsA uk?kr lfjr lSy cu
ckdsAA

n; lpq cM+ dNq u lgkA vl tkufga ft;


tkm mM+kAA
,d fues"k cjl le tkA ,fg fcf/k Hkjr uxj
fuvjkAA
vlxqu gfga uxj iSBkjkA jVfga dqHkkfr
dq[ksr djkjkAA
[kj flvkj cyfga frdwykA lqfu lqfu gb Hkjr
eu lwykAA
Jhgr lj lfjrk cu ckxkA ux# fclsf"k Hk;kouq
ykxkAA
[kx e`x g; x; tkfga u t,A jke fc;x dqjx
fcx,AA
uxj ukfj uj fuiV nq[kkjhA eugq lcUfg lc laifr
gkjhAA
n0&iqjtu

feyfga u dgfga dNq xofga

tgkjfga tkfgaA
Hkjr dqly iwfN u ldfga Hk; fc"kkn eu
ekfgaAA158AA

&*&*&
gkV ckV ufga tkb fugkjhA tuq iqj ng fnfl
ykfx nokjhAA
vkor lqr lqfu dSd;uafnfuA gj"kh jfcdqy ty#g
pafnfuAA
lft vkjrh eqfnr mfB /kkA }kjsfga HksafV
Hkou ysb vkAA
Hkjr nqf[kr ifjok# fugkjkA ekugq rqfgu cut
cuq ekjkAA
dSds gjf"kr ,fg HkkfrA eugq eqfnr no
ykb fdjkrhAA
lqrfg llp nsf[k euq ekjsaA iwNfr uSgj dqly
gekjsaAA
ldy dqly dfg Hkjr lqukA iwNh fut dqy
dqly HkykAA
dgq dg rkr dgk lc ekrkA dg fl; jke y[ku f;
HkzkrkAA
n0&lqfu lqr cpu lusge; diV uhj Hkfj uSuA

Hkjr Jou eu lwy le ikfifu cyh cSuAA159AA


&*&*&
rkr ckr eSa ldy lokjhA HkS eaFkjk lgk;
fcpkjhAA
dNqd dkt fcf/k chp fcxkjsmA Hkwifr lqjifr
iqj ixq /kkjsmAA
lqur Hkjrq Hk, fccl fc"kknkA tuq lgesm dfj
dsgfj uknkAA
rkr rkr gk rkr iqdkjhA ijs Hkwfery C;kdqy
HkkjhAA
pyr u ns[ku ik;m rghA rkr u jkefg laisgq
eghAA
cgqfj /khj /kfj mBs lHkkjhA dgq firq eju
gsrq egrkjhAA
lqfu lqr cpu dgfr dSdsA ejeq ikfN tuq
ekgqj nsAA
vkfngq rsa lc vkifu djuhA dqfVy dBj eqfnr
eu cjuhAA

n0&Hkjrfg fcljsm firq eju lqur jke cu


xuqA
gsrq

viuim

tkfu

ft;

Fkfdr

jgs

/kfj

euqAA160AA
&*&*&
fcdy fcyfd lqrfg leq>kofrA eugq tjs ij
yuq yxkofrAA
rkr jkm ufga lps txwA fc<+b lqr tlq
dhUgsm HkxwAA
thor ldy tue Qy ik,A var vejifr lnu fl/kk,AA
vl vuqekfu lp ifjgjgwA lfgr lekt jkt iqj
djgwAA
lqfu lqfB lgesm jktdqek:A ikdsa Nr tuq ykx
vxk:AA
/khjt /kfj Hkfj ysfga mlklkA ikifu lcfg Hkkfr
dqy uklkAA
ta iS dq#fp jgh vfr rghA tuer dkgs u
ekjs eghAA

isM+ dkfV rSa ikym lhapkA ehu ftvu fufr


ckfj myhpkAA
n0&galcalq nljFkq tudq jke y[ku ls HkkbA
tuuh

rw

tuuh

Hk

fcf/k

lu

dNq

clkbAA161AA
&*&*&
tc rSa dqefr dqer ft; B;A [kaM [kaM gb
gznm u x;AA
cj ekxr eu Hkb ufga ihjkA xfj u thg
eqg ijsm u dhjkAA
Hkwi rhfr rfj fdfe dhUghA eju dky fcf/k
efr gfj yhUghAA
fcf/kgq u ukfj n; xfr tkuhA ldy diV v?k
voxqu [kkuhAA
ljy lqlhy /kje jr jkA l fdfe tkuS rh;
lqHkkAA
vl d tho tarq tx ekghaA tsfg j?kqukFk
kuf; ukghaAA

Hks vfr vfgr jkeq rsm rghA d rw vgfl lR;


dgq eghAA
t gfl l gfl eqg efl ykA vkf[k vksV mfB
cSBfg tkAA
n0&jke fcj/kh n; rsa xV dhUg fcf/k
efgA
e

leku

ikrdh

ckfn

dgm

dNq

rfgAA162AA
&*&*&
lqfu l=q?kqu ekrq dqfVykA tjfga xkr fjl
dNq u clkAA
rsfg volj dqcjh rg vkA clu fcHkw"ku fcfc/k
cukAA
yf[k fjl Hkjsm y[ku y?kq HkkA cjr vuy ?k`r
vkgqfr ikAA
gqefx ykr rfd dwcj ekjkA ifj eqg Hkj efg djr
iqdkjkAA

dwcj VwVsm QwV dik:A nfyr nlu eq[k #f/kj


pk:AA
vkg nbv eSa dkg ulkokA djr uhd Qyq vubl
ikokAA
lqfu fjiqgu yf[k u[k fl[k [kVhA yxs ?
klhVu /kfj /kfj >aVhAA
Hkjr n;kfuf/k nhfUg NM+kA dlY;k ifga xs
nm HkkAA
n0&efyu clu fccju fcdy l ljhj nq[k HkkjA
dud

dyi

cj

csfy

cu

ekugq

guh

rqlkjAA163AA
&*&*&
Hkjrfg nsf[k ekrq mfB /kkA eq#fNr vofu
ijh >b vkAA
ns[kr Hkjrq fcdy Hk, HkkjhA ijs pju ru nlk
fclkjhAA
ekrq rkr dg nsfg ns[kkA dg fl; jkeq y[kuq
nm HkkAA

dSdb dr tueh tx ek>kA ta tufe r Hkb


dkgs u ck>kAA
dqy dyadq tsfga tuesm eghA vitl Hkktu
f;tu ghAA
d frHkqou efg lfjl vHkkxhA xfr vfl rfj
ekrq tsfg ykxhAA
firq lqjiqj cu j?kqcj dsrwA eSa dsoy lc vujFk
gsrwAA
f/kx efg Hk;m csuq cu vkxhA nqlg nkg
nq[k nw"ku HkkxhAA
n0&ekrq Hkjr ds cpu e`nq lqfu lqfu mBh
lHkkfjAA
fy, mBkb yxkb mj ypu epfr ckfjAA164AA
&*&*&
ljy lqHkk; ek; fg; yk,A vfr fgr eugq jke
fQfj vk,AA
HksaVsm cgqfj y[ku y?kq HkkA ldq lusgq
u n; lekAA

nsf[k lqHkkm dgr lcq dA jke ekrq vl dkgs


u gAA
ekrk Hkjrq xn cSBkjsA vklq iafN e`nq
cpu mpkjsAA
vtgq cPN cfy /khjt /kjgwA dqlem leqf> ld
ifjgjgwAA
tfu ekugq fg; gkfu xykuhA dky dje xfr v?
kfVr tkfuAA
dkgqfg nlq nsgq tfu rkrkA Hkk efg lc fcf/k
cke fc/kkrkAA
t ,rsgq nq[k efg ftvkokA vtgq d tkub
dk rsfg HkkokAA
n0&firq vk;l Hkw"ku clu rkr rts j?kqchjA
fclem gj"kq u n; dNq ifgjs cydy phjA
165AA
&*&*&
eq[k lUu eu jax u j"kwA lc dj lc fcf/k dfj
ifjr"kwAA

pys fcfiu lqfu fl; lx ykxhA jgb u jke pju


vuqjkxhAA
lqurfga y[kuq pys mfB lkFkkA jgfga u tru
fd, j?kqukFkkAA
rc j?kqifr lcgh fl# ukA pys lax fl; v# y?kq
HkkAA
jkeq y[kuq fl; cufg fl/kk,A xbm u lax u ku
iBk,AA
;gq lcq Hkk bUg vkf[kUg vkxsaA rm u rtk
ruq tho vHkkxsaAA
efg u ykt fut usgq fugkjhA jke lfjl lqr eSa
egrkjhAA
ft,s ejS Hky Hkwifr tkukA ej n; lr dqfyl
lekukAA
n0& dlY;k ds cpu lqfu Hkjr lfgr jfuoklqA
C;kdqy

fcyir

usoklqAA166AA
&*&*&

jktx`g

ekugq

ld

fcyifga fcdy Hkjr nm HkkA dlY;k fy,


n; yxkAA
Hkkfr vusd Hkjrq leq>k,A dfg fccsde; cpu
lquk,AA
Hkjrgq ekrq ldy leq>kaA dfg iqjku Jqfr
dFkk lqgkaAA
Ny fcghu lqfp ljy lqckuhA cys Hkjr tfj tqx
ikuhAA
ts v?k ekrq firk lqr ekjsaA xkb xB efglqj iqj
tkjsaAA
ts v?k fr; ckyd c/k dhUgsaA ehr eghifr
ekgqj nhUgsaAA
ts ikrd miikrd vgghaA dje cpu eu Hko dfc
dgghaAA
rs ikrd efg ggq fc/kkrkA ta ;gq gb ej
er ekrkAA
n0&ts ifjgfj gfj gj pju Hktfga Hkwrxu ?kjA

rsfg db xfr efg nsm fcf/k ta tuuh er


ejAA167AA
&*&*&
cspfga csnq /kjeq nqfg ysghaA filqu ijk; iki
dfg nsghaAA
diVh dqfVy dygf; /khA csn fcnw"kd fcLo
fcj/khAA
yHkh yaiV yyqipkjkA ts rkdfga ij/kuq
ijnkjkAA
ikoa eSa frUg ds xfr ?kjkA ta tuuh ;gq
laer ejkAA
ts ufga lk/kqlax vuqjkxsA ijekjFk iFk fceq[k
vHkkxsAA
ts u Hktfga gfj ujruq ikA ftUgfg u gfj gj
lqtlq lgkAA
rft JqfriaFkq cke iFk pyghaA capd fcjfp cs"k
txq NyghaAA

frUg dS xfr efg ladj nsA tuuh ta ;gq


tkua HksAA
n0&ekrq Hkjr ds cpu lqfu lkps ljy lqHkk;
A
dgfr jke f; rkr rqEg lnk cpu eu dk;
AA168AA
&*&*&
jke kugq rsa ku rqEgkjsA rqEg j?kqifrfg
kugq rsa I;kjsAA
fc/kq fc"k poS L=oS fgeq vkxhA gb ckfjpj
ckfj fcjkxhAA
Hk, X;kuq c# feVS u egwA rqEg jkefg
frdwy u ggwAA
er rqEgkj ;gq t tx dgghaA l liusgq lq[k
lqxfr u ygghaAA
vl dfg ekrq Hkjrq fg; yk,A Fku i; L=ofga
u;u ty Nk,AA

djr fcyki cgqr ,fg HkkrhA cSBsfga chfr xb


lc jkrhAA
ckensm

cfl"B

rc

vk,A

lfpo

egktu

ldy

cyk,AA
eqfu cgq Hkkfr Hkjr minslsA dfg ijekjFk
cpu lqnslsAA
n0&rkr n; /khjtq /kjgq djgq t volj vktqA
mBs Hkjr xqj cpu lqfu dju dgsm lcq
lktqAA169AA
&*&*&
u`iruq csn fcfnr vUgokokA ije fcfp= fcekuq
cukokAA
xfg in Hkjr ekrq lc jk[khA jgha jkfu njlu
vfHkyk"khAA
panu vxj Hkkj cgq vk,A vfer vusd lqxa/k
lqgk,AA
ljtq rhj jfp fprk cukA tuq lqjiqj liku
lqgkAA

,fg fcf/k nkg f;k lc dhUghA fcf/kor Ugkb


frykatqfy nhUghAA
lf/k lqe`fr lc csn iqjkukA dhUg Hkjr nlxkr
fc/kkukAA
tg tl eqfucj vk;lq nhUgkA rg rl lgl Hkkfr
lcq dhUgkAA
Hk, fclq) fn, lc nkukA /ksuq ckft xt ckgu
ukukAA
n0&fla?kklu Hkw"ku clu vUu /kjfu /ku
/kkeA
fn,

Hkjr

yfg

Hkwfelqj

Hks

ifjiwju

dkeAA170AA
&*&*&
firq fgr Hkjr dhfUg tfl djuhA l eq[k yk[k tkb
ufga cjuhAA
lqfnuq lf/k eqfucj rc vk,A lfpo egktu ldy
cyk,AA

cSBs jktlHkk lc tkA iB, cfy Hkjr nm


HkkAA
Hkjrq cfl"B fudV cSBkjsA uhfr /kjee; cpu
mpkjsAA
Fke dFkk lc eqfucj cjuhA dSdb dqfVy
dhfUg tfl djuhAA
Hkwi /kjeczrq lR; ljkgkA tsfga ruq ifjgfj seq
fuckgkAA
dgr jke xqu lhy lqHkkA lty u;u iqydsm
eqfujkAA
cgqfj y[ku fl; hfr c[kkuhA ld lusg exu
eqfu X;kuhAA
n0&lqugq Hkjr Hkkoh cy fcyf[k dgsm
eqfuukFkA
gkfu ykHkq thouq ejuq tlq vitlq fcf/k
gkFkAA171AA
&*&*&

vl fcpkfj dsfg nsbv nlwA C;jFk dkfg ij dhftv


jlwAA
rkr fcpk# dsfg djgq eu ekghaA lp txq
nljFkq u`iq ukghaAA
lfpv fc t csn fcghukA rft fut /kjeq fc"k;
y;yhukAA
lfpv u`ifr t uhfr u tkukA tsfg u tk f; ku
lekukAA
lfpv c;lq iu /kuokuwA t u vfrfFk flo Hkxfr
lqtkuwAA
lfpv lwq fc voekuhA eq[kj ekuf; X;ku
xqekuhAA
lfpv iqfu ifr capd ukjhA dqfVy dygf;
bPNkpkjhAA
lfpv cVq fut czrq ifjgjA t ufga xqj vk;lq
vuqljAA
n0&lfpv x`gh t eg cl djb dje iFk R;kxA
lfpv tfr aip jr fcxr fccsd fcjkxAA172AA

&*&*&
cS[kkul lb lpS txqA riq fcgkb tsfg Hkkob
HkxwAA
lfpv filqu vdkju /khA tufu tud xqj ca/kq
fcj/khAA
lc fcf/k lfpv ij vidkjhA fut ruq i"kd fujn;
HkkjhAA
lpuh; lcfg fcf/k lA t u NkfM+ Nyq gfj tu
gAA
lpuh; ufga dlyjkA Hkqou pkfjnl xV
HkkAA
Hk;m u vgb u vc gfugkjkA Hkwi Hkjr tl firk
rqEgkjkAA
fcf/k gfj g# lqjifr fnflukFkkA cjufga lc nljFk
xqu xkFkkAA
n0&dggq rkr dsfg Hkkfr dm dfjfg cM+k
rklqA

jke

y[ku

rqEg

l=qgu

lfjl

lqvu

lqfp

tklqAA173AA
&*&*&
lc dkj Hkwifr cM+HkkxhA ckfn fc"kknq
dfjv rsfg ykxhAA
;gq lqfu leqf> lpq ifjgjgwA flj /kfj jkt jtk;lq
djgwAA
jk; jktinq rqEg dgq nhUgkA firk cpuq Qqj
pkfgv dhUgkAA
rts jkeq tsfga cpufg ykxhA ruq ifjgjsm jke
fcjgkxhAA
u`ifg cpu f; ufga f; kukA djgq rkr firq
cpu okukAA
djgq lhl /kfj Hkwi jtkA gb rqEg dg lc
Hkkfr HkykAA
ijlqjke firq vX;k jk[khA ekjh ekrq yd lc
lk[khAA

ru; ttkfrfg tcuq n;A firq vX;k v?k vtlq u


Hk;AA
n0&vuqfpr mfpr fcpk# rft ts ikyfga firq
cSuA
rs

Hkktu

lq[k

lqtl

ds

clfga

vejifr

,suAA174AA
&*&*&
vofl ujsl cpu Qqj djgwA ikygq tk ldq
ifjgjgwAA
lqjiqj u`iq ikbfg ifjr"kwA rqEg dgq lqrq
lqtlq ufga n"kwAA
csn fcfnr laer lcgh dkA tsfg firq nsb l ikob
VhdkAA
djgq jktq ifjgjgq xykuhA ekugq ej cpu fgr
tkuhAA
lqfu lq[kq ygc jke cSnsghaA vuqfpr dgc u
iafMr dsghaAA

dlY;kfn ldy egrkjhaA rsm tk lq[k gfga


lq[kkjhaAA
ije rqEgkj jke dj tkfufgA l lc fcf/k rqEg lu
Hky ekfufgAA
laisgq jktq jke dS vk,A lsok djsgq lusg
lqgk,AA
n0&dhftv xqj vk;lq vofl dgfga lfpo dj tfjA
j?kqifr vk, mfpr tl rl rc djc cgfjAA175AA
&*&*&
dlY;k /kfj /khjtq dgA iwr iF; xqj vk;lq
vgAA
l vknfjv dfjv fgr ekuhA rftv fc"kknq dky xfr
tkuhAA
cu j?kqifr lqjifr ujukgwA rqEg ,fg Hkkfr rkr
dnjkgwAA
ifjtu tk lfpo lc vackA rqEggh lqr lc
dg voyackAA

yf[k fcf/k cke dkyq dfBukA /khjtq /kjgq


ekrq cfy tkAA
flj /kfj xqj vk;lq vuqljgwA tk ikfy ifjtu nq[kq
gjgwAA
xqj ds cpu lfpo vfHkuanuqA lqus Hkjr fg;
fgr tuq panuqAA
lquh cgfj ekrq e`nq ckuhA lhy lusg ljy jl
lkuhAA
Na0&lkuh ljy jl ekrq ckuh lqfu Hkjr C;kdqy
Hk,A
ypu lj#g L=or lhapr fcjg mj vadqj u,AA
l nlk ns[kr le; rsfg fcljh lcfg lqf/k nsg dhA
rqylh ljkgr ldy lknj lho lgt lusg dhAA
l0&Hkjrq dey dj tfj /khj /kqja/kj /khj /kfjA
cpu

vfev

tuq

cfj

nsr

mfpr

lcfgAA176AA
eklikjk;.k] vBkjgok foJke

mkj

efg minslq nhUg xqj uhdkA tk lfpo laer


lcgh dkAA
ekrq mfpr /kfj vk;lq nhUgkA vofl lhl /kfj
pkgm dhUgkAA
xqj firq ekrq Lokfe fgr ckuhA lqfu eu eqfnr
dfjv Hkfy tkuhAA
mfpr fd vuqfpr fd, fcpk:A /kjeq tkb flj ikrd
Hkk:AA
rqEg r nsgq ljy fl[k lA t vkpjr ej Hky
gAA
t|fi ;g leq>r gm uhdsaA rnfi gr ifjr"kq u
th dsaAA
vc rqEg fcu; efj lqfu ysgwA efg vuqgjr
fl[kkouq nsgwAA
r# nsm Nec vijk/kwA nqf[kr n"k xqu
xufga u lk/kwAA
n0&firq lqjiqj fl; jkeq cu dju dggq efg
jktqA

,fg

rsa

tkugq

ej

fgr

dS

vkiu

cM+

dktqAA177AA
&*&*&
fgr gekj fl;ifr lsodkaA l gfj yhUg ekrq
dqfVykaAA
eSa vuqekfu nh[k eu ekghaA vku mik; ej
fgr ukghaAA
ld lektq jktq dsfg ys[ksaA y[ku jke fl; fcuq
in ns[ksaAA
ckfn clu fcuq Hkw"ku Hkk:A ckfn fcjfr fcuq
cz fcpk:AA
l#t ljhj ckfn cgq HkxkA fcuq gfjHkxfr tk;
ti txkAA
tk; tho fcuq nsg lqgkA ckfn ej lcq fcuq
j?kqjkAA
tkm jke ifga vk;lq nsgwA ,dfga vkd ej fgr
,gwAA

efg u`i dfj Hky vkiu pggwA lm lusg tM+rk


cl dggwAA
n0&dSds lqv dqfVyefr jke fceq[k xryktA
rqEg pkgr lq[kq egcl efg ls v/ke dsa
jktAA178AA
&*&*&
dgm lkpq lc lqfu ifrvkgwA pkfgv /kjelhy
ujukgwAA
efg jktq gfB nsbggq tcghaA jlk jlkry tkbfg
rcghaAA
efg leku d iki fuoklwA tsfg yfx lh; jke
cucklwAA
jk; jke dgq dkuuq nhUgkA fcNqjr xeuq
vejiqj dhUgkAA
eSa lBq lc vujFk dj gsrwA cSB ckr lc
lqum lpsrwAA
fcuq j?kqchj fcyfd vcklwA jgs ku lfg tx
migklwAA

jke iquhr fc"k; jl :[ksA yyqi Hkwfe Hkx ds


Hkw[ksAA
dg yfx dga n; dfBukA funfj dqfylq
tsfga ygh cM+kAA
n0&dkju rsa dkjtq dfBu gb nlq ufg ejA
dqfyl

vfLFk

rsa

miy

rsa

yg

djky

dBjAA179AA
&*&*&
dSds Hko ruq vuqjkxsA ikoj ku v?kkb
vHkkxsAA
ta f; fcjg ku f; ykxsA ns[kc lquc cgqr
vc vkxsAA
y[ku jke fl; dgq cuq nhUgkA iBb vejiqj ifr
fgr dhUgkAA
yhUg fc/koiu vitlq vkiwA nhUgsm tfg ldq
larkiwAA
efg nhUg lq[kq lqtlq lqjktwA dhUg dSdsa
lc dj dktwAA

,fg rsa ej dkg vc uhdkA rsfg ij nsu dggq


rqEg VhdkAA
dSd tBj tufe tx ekghaA ;g efg dg dNq
vuqfpr ukghaAA
efj ckr lc fcf/kfga cukA tk ikp dr djgq
lgkAA
n0&xzg xzghr iqfu ckr cl rsfg iqfu chNh
ekjA
rsfg

fivkbv

ck#uh

dggq

dkg

mipkjAA180AA
&*&*&
dSdb lqvu txq tx tA prqj fcjafp nhUg
efg lAA
nljFk ru; jke y?kq HkkA nhUfg efg fcf/k
ckfn cM+kAA
rqEg lc dggq d<+kou VhdkA jk; jtk;lq lc
dg uhdkAA

mr# nsm dsfg fcf/k dsfg dsghA dggq


lq[ksu tFkk #fp tsghAA
efg dqekrq lesr fcgkA dggq dfgfg ds
dhUg HkykAA
e fcuq d lpjkpj ekghaA tsfg fl; jkeq kuf;
ukghaAA
ije gkfu lc dg cM+ ykgwA vfnuq ej ufg
nw"ku dkgwAA
lal; lhy se cl vggwA lcqb mfpr lc t dNq
dggwAA
n0&jke ekrq lqfB ljyfpr e ij seq fclsf"kA
dgb lqHkk; lusg cl efj nhurk nsf[kAA181A
&*&*&
xqj fccsd lkxj txq tkukA ftUgfg fcLo dj cnj
lekukAA
e dg fryd lkt lt lA Hk, fcf/k fceq[k
fceq[k lcq dAA

ifjgfj jkeq lh; tx ekghaA dm u dfgfg ej er


ukghaAA
l eSa lquc lgc lq[kq ekuhA vargq dhp rgk
tg ikuhAA
M# u efg tx dfgfg fd ipwA ijydgq dj
ukfgu lpwAA
,db mj cl nqlg nokjhA efg yfx Hks fl; jkeq
nq[kkjhAA
thou ykgq y[ku Hky ikokA lcq rft jke pju
euq ykokAA
ej

tue

j?kqcj

cu

ykxhA

>wB

dkg

ifNrkm vHkkxhAA
n0&vkifu nk#u nhurk dgm lcfg fl# ukbA
ns[ksa fcuq j?kqukFk in ft; dS tjfu u
tkbAA182AA
&*&*&
vku mikm efg ufg lw>kA d ft; dS j?kqcj
fcuq cw>kAA

,dfga

vkd

bgb

eu

ekghaA

krdky

pfygm Hkq ikghaAA


t|fi eSa vuHky vijk/khA HkS efg dkju ldy
mik/khAA
rnfi lju lueq[k efg ns[khA Nfe lc dfjgfga
ik fcls"khAA
lhy ldqp lqfB ljy lqHkkA ik lusg lnu j?
kqjkAA
vfjgqd vuHky dhUg u jkekA eSa fllq lsod t|fi
ckekAA
rqEg iS ikp ej Hky ekuhA vk;lq vkfl"k
nsgq lqckuhAA
tsfga lqfu fcu; efg tuq tkuhA vkofga cgqfj
jkeq jt/kkuhAA
n0&t|fi tueq dqekrq rsa eSa lBq lnk lnlA
vkiu

tkfu

HkjlAA183AA
&*&*&

R;kfxgfga

efg

j?kqchj

Hkjr cpu lc dg f; ykxsA jke lusg lq/kk tuq


ikxsAA
yx fc;x fc"ke fc"k nkxsA ea= lcht lqur tuq
tkxsAA
ekrq lfpo xqj iqj uj ukjhA ldy lusg fcdy Hk,
HkkjhAA
Hkjrfg dgfg ljkfg ljkghA jke se ewjfr ruq
vkghAA
rkr Hkjr vl dkgs u dggwA ku leku jke f;
vggwAA
t iko# viuh tM+rkA rqEgfg lqxkb ekrq
dqfVykAA
l lBq dfVd iq#"k lesrkA cflfg dyi lr ujd
fudsrkAA
vfg v?k voxqu ufg efu xgA gjb xjy nq[k
nkfjn ngAA
n0&vofl pfyv cu jkeq tg Hkjr ea=q Hky
dhUgA

ld

fla/kq

cwM+r

lcfg

rqEg

voyacuq

nhUgAA184AA
&*&*&
Hkk lc dsa eu enq u FkjkA tuq ?ku /kqfu
lqfu pkrd ejkAA
pyr kr yf[k fujum uhdsA Hkjrq kuf; Hks
lcgh dsAA
eqfufg cafn Hkjrfg fl# ukA pys ldy ?kj
fcnk djkAA
/kU; Hkjr thouq tx ekghaA lhyq lusgq ljkgr
tkghaAA
dgfg ijlij Hkk cM+ dktwA ldy pyS dj lktfga
lktwAA
tsfg jk[kfga jgq ?kj j[kokjhA l tkub tuq
xjnfu ekjhAA
dm dg jgu dfgv ufga dkgwA d u pgb tx
thou ykgwAA

n0&tjm l laifr lnu lq[kq lqn ekrq firq


HkkbA
lueq[k gr t jke in djS u lgl lgkbAA185AA
&*&*&
?kj ?kj lktfga ckgu ukukA gj"kq n; ijHkkr
i;kukAA
Hkjr tkb ?kj dhUg fcpk:A ux# ckft xt Hkou
HkMk:AA
laifr lc j?kqifr dS vkghA ta fcuq tru pya
rft rkghAA
r

ifjuke

efj

HkykA

iki

fljefu

lkb ngkAA
djb Lokfe fgr lsodq lA nw"ku dfV nsb
fdu dAA
vl fcpkfj lqfp lsod cysA ts liusgq fut /kje u
MysAA
dfg lcq ejeq /kjeq Hky Hkk"kkA t tsfg yk;d
l rsfga jk[kkAA

dfj lcq truq jkf[k j[kokjsA jke ekrq ifga Hkjrq


fl/kkjsAA
n0&vkjr tuuh tkfu lc Hkjr lusg lqtkuA
dgsm cukou ikydha ltu lq[kklu tkuAA186AA
&*&*&
pDd pfDd ftfe iqj uj ukjhA pgr kr mj vkjr
HkkjhAA
tkxr lc fufl Hk;m fcgkukA Hkjr cyk, lfpo
lqtkukAA
dgsm ysgq lcq fryd lektwA cufga nsc eqfu
jkefga jktwAA
csfx pygq lqfu lfpo tgkjsA rqjr rqjx jFk ukx
lokjsAA
v#a/krh v# vfxfu lekA jFk pf<+ pys Fke
eqfujkAA
fc c`an pf<+ ckgu ukukA pys ldy ri rst
fu/kkukAA

uxj yx lc lft lft tkukA fp=dwV dg dhUg


i;kukAA
flfcdk lqHkx u tkfga c[kkuhA pf<+ pf<+
pyr Hk lc jkuhAA
n0&lafi uxj lqfp lsodfu lknj ldy pykbA
lqfefj

jke

fl;

pju

rc

pys

Hkjr

nm

HkkbAA187AA
&*&*&
jke njl cl lc uj ukjhA tuq dfj dfjfu pys rfd
ckjhAA
cu fl; jkeq leqf> eu ekghaA lkuqt Hkjr
i;knsfga tkghaAA
nsf[k lusgq yx vuqjkxsA mrfj pys g; x; jFk
R;kxsAA
tkb lehi jkf[k fut MyhA jke ekrq e`nq ckuh
cyhAA
rkr p<+gq jFk cfy egrkjhA gbfg f; ifjok#
nq[kkjhAA

rqEgjsa pyr pfyfg lcq yxwA ldy ld l ufga


ex txwAA
flj /kfj cpu pju fl# ukA jFk pf<+ pyr Hk,
nm HkkAA
relk Fke fnol dfj cklwA nwlj xefr rhj
fuoklwAA
n0&i; vgkj Qy vlu ,d fufl Hktu ,d yxA
djr

jke

fgr

use

czr

ifjgfj

Hkw"ku

HkxAA188AA
&*&*&
l

rhj

cfl

pys

fcgkusA

l`axcsjiqj

lc

fuvjkusAA
lekpkj lc lqus fu"kknkA n; fcpkj djb
lfc"kknkAA
dkju dou Hkjrq cu tkghaA gS dNq diV
Hkkm eu ekghaAA
ta iS ft; u gfr dqfVykA r dr yhUg lax
dVdkAA

tkufga lkuqt jkefg ekjhA djm vdaVd jktq


lq[kkjhAA
Hkjr u jktuhfr mj vkuhA rc dyadq vc thou
gkuhAA
ldy

lqjklqj

tqjfga

tq>kjkA jkefg

lej

thrfugkjkAA
dk vkpjtq Hkjrq vl djghaA ufga fc"k csfy
vfev Qy QjghaAA
n0&vl fcpkfj xqg X;kfr lu dgsm ltx lc
ggqA
gFkoklgq

cjgq

rjfu

dhftv

kkVkjgqAA189AA
&*&*&
ggq ltby jdgq ?kkVkA BkVgq ldy ejS ds
BkVkAA
lueq[k yg Hkjr lu ysA ftvr u lqjlfj mrju
nsAA

lej ejuq iqfu lqjlfj rhjkA jke dktq NuHkaxq


ljhjkAA
Hkjr Hkkb u`iq eS tu uhpwA cM+sa Hkkx
vfl ikbv ehpwAA
Lokfe dkt dfjgm ju jkjhA tl /kofygm Hkqou
nl pkjhAA
rtm ku j?kqukFk fugjsaA nqgw gkFk
eqn end ejsaAA
lk/kq lekt u tkdj ys[kkA jke Hkxr egq tklq u
js[kkAA
tk; ftvr tx l efg Hkk:A tuuh tcu fcVi
dqBk:AA
n0&fcxr

fc"kkn

fu"kknifr

lcfg

c<+kb

rjdl

/kuq"k

mNkgqA
lqfefj

jke

ekxsm

lukgqAA190AA
&*&*&

rqjr

csxgq Hkkbgq ltgq ltA lqfu jtkb dnjkb u


dAA
Hkysfga ukFk lc dgfga lgj"kkA ,dfga ,d
c<+kob dj"kkAA
pys fu"kkn tgkfj tgkjhA lwj ldy ju :pb
jkjhAA
lqfefj jke in iadt iughaA HkkFkha ckf/k
p<+kbUfg /kughaAA
vxjh ifgfj dwfM+ flj /kjghaA Qjlk ckl lsy le
djghaAA
,d dqly vfr vksM+u [kkM+sA dwnfg xxu
eugq fNfr NkM+sAA
fut fut lktq lektq cukA xqg jkmrfg tgkjs
tkAA
nsf[k lqHkV lc yk;d tkusA yS yS uke ldy
luekusAA
n0&Hkkbgq ykogq /k[k tfu vktq dkt cM+
efgA

lqfu

lj"k

cys

lqHkV

chj

v/khj

gfgAA191AA
&*&*&
jke rki ukFk cy rjsA djfga dVdq fcuq HkV
fcuq ?kjsAA
thor ikm u ikNsa /kjghaA #aM eqaMe;
esfnfu djghaAA
nh[k fu"kknukFk Hky VywA dgsm ctkm
tq>k <ywAA
,ruk dgr Nhad Hkb ck,A dgsm lxqfuvUg
[ksr lqgk,AA
cw<+q ,dq dg lxqu fcpkjhA Hkjrfg fefyv u
gbfg jkjhAA
jkefg Hkjrq eukou tkghaA lxqu dgb vl
fcxzgq ukghaAA
lqfu xqg dgb uhd dg cw<+kA lglk dfj
ifNrkfga fcew<+kAA

Hkjr lqHkkm lhyq fcuq cw>saA cfM+ fgr


gkfu tkfu fcuq tw>saAA
n0&xggq ?kkV HkV lfefV lc ysm eje fefy
tkbA
cwf>

fe=

vfj

e/;

xfr

rl

rc

dfjgm vkbAA192AA
&*&*&
y[kc lusgq lqHkk; lqgk,A cS# hfr ufga
nqjb nqjk,AA
vl dfg HksaV ltou ykxsA dan ewy Qy [kx
e`x ekxsAA
ehu ihu ikBhu iqjkusA Hkfj Hkfj Hkkj
dgkjUg vkusAA
feyu lktq lft feyu fl/kk,A eaxy ewy lxqu
lqHk ik,AA
nsf[k nwfj rsa dfg fut ukewA dhUg equhlfg
naM ukewAA

tkfu jkef; nhfUg vlhlkA Hkjrfg dgsm cq>kb


equhlkAA
jke l[kk lqfu lanuq R;kxkA pys mrfj mexr
vuqjkxkAA
xkm tkfr xqg ukm lqukA dhUg tgk#
ekFk efg ykAA
n0&djr naMor nsf[k rsfg Hkjr yhUg mj
ykbA
eugq y[ku lu HksaV Hkb se u n;
lekbAA193AA
&*&*&
HksaVr Hkjrq rkfg vfr hrhA yx flgkfga se
dS jhrhAA
/kU; /kU; /kqfu eaxy ewykA lqj ljkfg rsfg
cfjlfga QwykAA
yd csn lc Hkkfrfga uhpkA tklq Nkg Nqb
ysbv lhapkAA

rsfg Hkfj vad jke y?kq HkzkrkA feyr iqyd


ifjiwfjr xkrkAA
jke jke dfg ts teqgkghaA frUgfg u iki iqat
leqgkghaAA
;g r jke ykb mj yhUgkA dqy lesr txq ikou
dhUgkAA
djeukl tyq lqjlfj ijA rsfg d dggq lhl ufga
/kjAA
myVk ukeq tir txq tkukA ckyehfd Hk, cz
lekukAA
n0&Loip lcj [kl teu tM+ ikoj dy fdjkrA
jkeq dgr ikou ije gr Hkqou fc[;krAA194AA
&*&*&
ufga vfpfjtq tqx tqx pfy vkA dsfg u nhfUg
j?kqchj cM+kAA
jke uke efgek lqj dgghaA lqfu lqfu vo/k yx
lq[kq ygghaAA

jkel[kfg fefy Hkjr lsekA iwNh dqly lqeaxy


[ksekAA
nsf[k Hkjr dj lhyq lusgwA Hkk fu"kkn rsfg
le; fcnsgwAA
ldqp lusgq enq eu ck<+kA Hkjrfg fpror
,dVd Bk<+kAA
/kfj /khjtq in cafn cgjhA fcu; lse djr dj
tjhAA
dqly ewy in iadt is[khA eSa frgq dky dqly
fut ys[khAA
vc Hkq ije vuqxzg rjsaA lfgr dfV dqy
eaxy ejsaAA
n0&leqf> efj djrwfr dqyq Hkq efgek ft;
tbA
t

Hktb

lbAA195AA
&*&*&

j?kqchj

in

tx

fcf/k

cafpr

diVh dk;j dqefr dqtkrhA yd csn ckgsj lc


HkkrhAA
jke dhUg vkiu tcgh rsaA Hk;m Hkqou
Hkw"ku rcgh rsaAA
nsf[k hfr lqfu fcu; lqgkA feysm cgfj Hkjr
y?kq HkkAA
dfg fu"kkn fut uke lqckuhaA lknj ldy
tgkjha jkuhaAA
tkfu y[ku le nsfga vlhlkA ftvgq lq[kh l; yk[k
cjhlkAA
fujf[k fu"kknq uxj uj ukjhA Hk, lq[kh tuq
y[kuq fugkjhAA
dgfga ygsm ,fga thou ykgwA HksaVsm
jkeHk Hkfj ckgwAA
lqfu fu"kknq fut Hkkx cM+kA eqfnr eu
yb pysm ysokAA
n0&ludkjs lsod ldy pys Lokfe #[k ikbA
?kj r# rj lj ckx cu ckl cuk,fUg tkbAA196AA

&*&*&
l`axcsjiqj Hkjr nh[k tcA Hks lusg lc vax
flfFky rcAA
lgr fn, fu"kknfg ykxwA tuq ruq /kjsa fcu;
vuqjkxwAA
,fg fcf/k Hkjr lsuq lcq laxkA nhf[k tkb tx
ikofu xaxkAA
jke?kkV dg dhUg ukewA Hkk euq exuq
feys tuq jkewAA
djfga uke uxj uj ukjhA eqfnr cze; ckfj
fugkjhAA
dfj eTtuq ekxfga dj tjhA jkepa in hfr u
FkjhAA
Hkjr dgsm lqjlfj ro jsuwA ldy lq[kn lsod
lqj/ksuwAA
tfj ikfu cj ekxm ,gwA lh; jke in lgt
lusgwAA

n0&,fg fcf/k eTtuq Hkjrq dfj xqj vuqlklu


ikbA
ekrq

ugkuha

tkfu

lc

Msjk

pys

yokbAA197AA
&*&*&
tg rg yxUg Msjk dhUgkA Hkjr l/kq lcgh
dj yhUgkAA
lqj lsok dfj vk;lq ikA jke ekrq ifga xs nm
HkkAA
pju pkfi dfg dfg e`nq ckuhA tuuha ldy Hkjr
luekuhAA
Hkkbfg lafi ekrq lsodkA vkiq fu"kknfg
yhUg cykAA
pys l[kk dj la dj tjsaA flfFky ljhj lusg u
FkjsaAA
iwNr l[kfg l Bkm ns[kkA usdq u;u eu
tjfu tqM+kAA

tg fl; jkeq y[kuq fufl l,A dgr Hkjs ty ypu


d,AA
Hkjr cpu lqfu Hk;m fc"kknwA rqjr rgk yb
x;m fu"kknwAA
n0&tg flalqik iquhr rj j?kqcj fd; fcJkeqA
vfr

lusg

lknj

Hkjr

dhUgsm

naM

ukeqAA198AA
&*&*&
dql lkFkjh fugkfj lqgkA dhUg ukeq
nfPNu tkAA
pju js[k jt vkf[kUg ykA cub u dgr hfr
vf/kdkAA
dud fcanq nqb pkfjd ns[ksA jk[ks lhl lh; le
ys[ksAA
lty fcypu n; xykuhA dgr l[kk lu cpu
lqckuhAA
Jhgr lh; fcjg nqfrghukA tFkk vo/k uj ukfj
fcyhukAA

firk tud nsm iVrj dsghA djry Hkxq txq tx


tsghAA
llqj Hkkuqdqy Hkkuq HkqvkywA tsfg flgkr
vejkofrikywAA
kuukFkq j?kqukFk xlkA t cM+ gr l jke
cM+kAA
n0&ifr nsork lqrh; efu lh; lkFkjh nsf[kA
fcgjr

gznm

ggfj

gj

ifc

rsa

dfBu

fclsf"kAA199AA
&*&*&
ykyu txq y[ku y?kq yusA Hks u Hkkb vl
vgfga u gusAA
iqjtu f; firq ekrq nqykjsA fl; j?kqchjfg
kufivkjsAA
e`nq ewjfr lqdqekj lqHkkA rkr ckm ru ykx
u dkAA
rs cu lgfga fcifr lc HkkrhA funjs dfV
dqfyl ,fga NkrhAA

jke tufe txq dhUg mtkxjA :i lhy lq[k lc xqu


lkxjAA
iqjtu ifjtu xqj firq ekrkA jke lqHkkm lcfg
lq[knkrkAA
cSfjm jke cM+k djghaA cyfu feyfu fcu;
eu gjghaAA
lkjn dfV dfV lr ls"kkA dfj u ldfga Hkq xqu
xu ys[kkAA
n0&lq[kLo#i j?kqcalefu eaxy en fu/kkuA
rs

lor

dql

Mkfl

efg

fcf/k

xfr

vfr

cyokuAA200AA
&*&*&
jke lquk nq[kq dku u dkA thour# ftfe
txob jkAA
iyd u;u Qfu efu tsfg HkkrhA txofga tufu
ldy fnu jkrhAA
rs vc fQjr fcfiu inpkjhA dan ewy Qy Qwy
vgkjhAA

f/kx dSds veaxy ewykA Hkbfl ku f;re


frdwykAA
eSa f/kx f/kx v?k mnf/k vHkkxhA lcq mrikrq
Hk;m tsfg ykxhAA
dqy dyadq dfj l`tsm fc/kkrkA lkbng efg
dhUg dqekrkAA
lqfu lse leq>ko fu"kknwA ukFk dfjv dr
ckfn fc"kknwAA
jke rqEgfg f; rqEg f; jkefgA ;g fujtlq nlq
fcf/k ckefgAA
Na0&fcf/k cke dh djuh dfBu tsafga ekrq
dhUgh ckojhA
rsfg jkfr iqfu iqfu djfga Hkq lknj ljguk
jkojhAA
rqylh u rqEg l jke hreq dgrq ga lgsa
fd,A
ifjuke eaxy tkfu vius vkfu, /khjtq fg,AA
l0&varjtkeh jkeq ldqp lse ik;ruA

pfyv dfjv fcJkeq ;g fcpkfj n`<+ vkfu


euAA201AA
l[kk cpu lqfu mj /kfj /khjkA ckl pys lqfejr j?
kqchjkAA
;g lqf/k ikb uxj uj ukjhA pys fcydu vkjr
HkkjhAA
ijnf[kuk dfj djfga ukekA nsfga dSdbfg [kfj
fudkekAA
Hkfj Hkfj ckfj fcypu ysghaA cke fc/kkrkfg
nw"ku nsghaAA
,d

ljkgfga

Hkjr

lusgwA

dm

dg

u`ifr

fuckgsm usgwAA
fuanfga vkiq ljkfg fu"kknfgA d dfg ldb
fceg fc"kknfgAA
,fg fcf/k jkfr yxq lcq tkxkA Hkk fHkuqlkj
xqnkjk ykxkAA
xqjfg lquko p<+kb lqgkaA ua uko lc
ekrq p<+kaAA

naM pkfj eg Hkk lcq ikjkA mrfj Hkjr rc lcfg


lHkkjkAA
n0&krf;k dfj ekrq in cafn xqjfg fl# ukbA
vkxsa

fd,

fu"kkn

xu

nhUgsm

dVdq

pykbAA202AA
&*&*&
fd;m fu"kknukFkq vxqvkaA ekrq ikydha
ldy pykaAA
lkFk cykb Hkkb y?kq nhUgkA fcUg lfgr
xouq xqj dhUgkAA
vkiq lqjlfjfg dhUg ukewA lqfejs y[ku lfgr fl;
jkewAA
xous Hkjr i;nsfga ik,A dry lax tkfga
Mfjvk,AA
dgfga lqlsod ckjfga ckjkA gbv ukFk vLo
vlokjkAA
jkeq i;nsfg ik; fl/kk,A ge dg jFk xt ckft
cuk,AA

flj Hkj tkm mfpr vl ejkA lc rsa lsod /kjeq


dBjkAA
nsf[k Hkjr xfr lqfu e`nq ckuhA lc lsod xu
xjfga xykuhAA
n0&Hkjr rhljs igj dg dhUg cslq ;kxA
dgr

jke

fl;

jke

fl;

mefx

mefx

vuqjkxAA203AA
&*&*&
>ydk >ydr ik;Ug dSlsaA iadt dl vksl du
tSlsaAA
Hkjr i;knsfga vk, vktwA Hk;m nqf[kr lqfu
ldy lektwAA
[kcfj yhUg lc yx ugk,A dhUg ukeq
f=csfufga vk,AA
lfcf/k flrkflr uhj ugkusA fn, nku efglqj
luekusAA
ns[kr L;key /koy gyjsA iqyfd ljhj Hkjr dj
tjsAA

ldy dke n rhjFkjkA csn fcfnr tx xV


HkkAA
ekxm Hkh[k R;kfx fut /kjewA vkjr dkg u
djb dqdjewAA
vl ft; tkfu lqtku lqnkuhA lQy djfga tx tkpd
ckuhAA
n0&vjFk

/kje

dke

#fp

xfr

pgm fujckuA
tue tue jfr jke in ;g cjnkuq u vkuAA204AA
&*&*&
tkugq jkeq dqfVy dfj eghA yx dgm xqj
lkfgc ghAA
lhrk jke pju jfr ejsaA vuqfnu c<+m
vuqxzg rjsaAA
tynq tue Hkfj lqjfr fclkjmA tkpr tyq ifc ikgu
MkjmAA
pkrdq jVfu ?kVsa ?kfV tkA c<+sa seq lc
Hkkfr HkykAA

dudfga cku p<+b ftfe nkgsaA frfe f;re in


use fuckgsaAA
Hkjr cpu lqfu ek> f=csuhA Hkb e`nq ckfu
lqeaxy nsuhAA
rkr Hkjr rqEg lc fcf/k lk/kwA jke pju vuqjkx
vxk/kwAA
ckfn xykfu djgq eu ekghaA rqEg le jkefg
dm f; ukghaAA
n0&ruq iqydsm fg; gj"kq lqfu csfu cpu
vuqdwyA
Hkjr

/kU;

dfg

/kU;

lqj

gjf"kr

cj"kfga

QwyAA205AA
&*&*&
eqfnr rhjFkjkt fuoklhA cS[kkul cVq x`gh
mnklhAA
dgfga ijlij fefy nl ikpkA Hkjr lusg lhyq lqfp
lkpkAA

lqur jke xqu xzke lqgk,A Hkj}kt eqfucj ifga


vk,AA
naM ukeq djr eqfu ns[ksA ewjfrear HkkX;
fut ys[ksAA
/kkb mBkb ykb mj yhUgsA nhfUg vlhl
rkjFk dhUgsAA
vkluq nhUg ukb fl#

cSBsA pgr ldqp

x`g tuq Hkft iSBsAA


eqfu iwNc dNq ;g cM+ lpwA cys fjf"k
yf[k lhyq ldpwAA
lqugq Hkjr ge lc lqf/k ikA fcf/k djrc ij fdNq
u clkAA
n0&rqEg xykfu ft; tfu djgq leq>h ekrq
djrwfrA
rkr

dSdbfg

/kwfrAA206AA
&*&*&

nlq

ufga

fxjk

efr

;gm dgr Hky dfgfg u dA ydq csn cq/k


laer nAA
rkr rqEgkj fcey tlq xkA ikbfg ydm csnq
cM+kAA
yd csn laer lcq dgA tsfg firq nsb jktq l
ygAA
jkm lR;czr rqEgfg cykA nsr jktq lq[kq
/kjeq cM+kAA
jke xouq cu vujFk ewykA t lqfu ldy fcLo
Hkb lwykAA
l

Hkkoh

cl

jkfu

v;kuhA

dfj

dqpkfy

vargq ifNrkuhAA
rgm rqEgkj vyi vijk/kwA dgS l v/ke v;ku
vlk/kwAA
djrsgq jktq r rqEgfg u n"kwA jkefg gr lqur
lar"kwAA
n0&vc vfr dhUgsgq Hkjr Hky rqEgfg mfpr
er ,gqA

ldy lqeaxy ewy tx j?kqcj pju lusgqAA207AA


&*&*&
l rqEgkj /kuq thouq kukA HkwfjHkkx d
rqEgfg lekukAA
;g rEgkj vkpjtq u rkrkA nljFk lqvu jke f;
HkzkrkAA
lqugq Hkjr j?kqcj eu ekghaA ise ik=q rqEg
le dm ukghaAA
y[ku jke lhrfg vfr hrhA fufl lc rqEgfg ljkgr
chrhAA
tkuk ejeq ugkr ;kxkA exu gfga rqEgjsa
vuqjkxkAA
rqEg ij vl lusgq j?kqcj dsaA lq[k thou tx tl
tM+ uj dsaAA
;g u vf/kd j?kqchj cM+kA ur dqVqac iky
j?kqjkAA
rqEg r Hkjr ej er ,gwA /kjsa nsg tuq jke
lusgwAA

n0&rqEg

dg

Hkjr

dyad

;g

ge

lc

dg minslqA
jke

Hkxfr

jl

flf)

fgr

Hkk

;g

lem

xuslqAA208AA
&*&*&
uo fc/kq fcey rkr tlq rjkA j?kqcj fdadj
dqeqn pdjkAA
mfnr lnk vFkbfg dcgw ukA ?kfVfg u tx
uHk fnu fnu nwukAA
dd fryd hfr vfr dfjghA Hkq rki jfc Nfcfg
u gfjghAA
fufl fnu lq[kn lnk lc dkgwA xzflfg u dSdb
djrcq jkgwAA
iwju jke lqise fi;w"kkA xqj voeku n"k ufga
nw"kkAA
jke Hkxr vc vfev v?kkgwA dhUgsgq lqyHk
lq/kk clq/kkgwAA

Hkwi HkxhjFk lqjlfj vkuhA lqfejr ldy lqaexy


[kkuhAA
nljFk xqu xu cjfu u tkghaA vf/kdq dgk tsfg
le tx ukghaAA
n0&tklq lusg ldp cl jke xV Hk, vkbAA
ts gj fg; u;ufu dcgq fuj[ks ugha v?
kkbAA209AA
&*&*&
dhjfr fc/kq rqEg dhUg vuwikA tg cl jke ise
e`x:ikAA
rkr xykfu djgq ft; tk,A Mjgq nfjfg ikjlq ik,
AAAA
lqugq Hkjr ge >wB u dgghaA mnklhu rkil
cu jgghaAA
lc lk/ku dj lqQy lqgkokA y[ku jke fl; njluq
ikokAA
rsfg Qy dj Qyq njl rqEgkjkA lfgr i;kx lqHkkx
gekjkAA

Hkjr /kU; rqEg tlq txq t;A dfg vl ise exu


iqfu Hk;AA
lqfu eqfu cpu lHkkln gj"ksA lk/kq ljkfg lqeu
lqj cj"ksAA
/kU; /kU; /kqfu xxu i;kxkA lqfu lqfu Hkjrq
exu vuqjkxkAA
n0&iqyd xkr fg; jkeq fl; lty lj#g uSuA
dfj

ukeq

eqfu

eaMfyfg

cys

xnxn

cSuAA210AA
&*&*&
eqfu lektq v# rhjFkjktwA lkfpgq liFk v?
kkb vdktwAA
,fga Fky ta fdNq dfgv cukA ,fg le vf/kd u
v?k v/kekAA
rqEg lcZX; dgm lfrHkkA mj varjtkeh j?
kqjkAA
efg u ekrq djrc dj lpwA ufga nq[kq ft;
txq tkfufg ipwAA

ukfgu M# fcxfjfg ijydwA firgq eju dj efg u


ldwAA
lqr lqtl Hkfj Hkqvu lqgk,A yfNeu jke lfjl lqr
ik,AA
jke fcjg rft ruq NuHkaxwA Hkwi lp dj dou
laxwAA
jke y[ku fl; fcuq ix iughaA dfj eqfu cs"k
fQjfga cu cughaAA
n0&vftu clu Qy vlu efg l;u Mkfl dql ikrA
cfl r# rj fur lgr fge vkri cj"kk ckrAA211AA
&*&*&
,fg nq[k nkg ngb fnu NkrhA Hkw[k u cklj
uhn u jkrhAA
,fg dqjx dj vkS"k/kq ukghaA l/ksm ldy
fcLo eu ekghaAA
ekrq dqer c<+ v?k ewykA rsfga gekj fgr
dhUg clwykAA

dfy dqdkB dj dhUg dqta=wA xkfM+ vof/k


if<+ dfBu dqea=qAA
efg yfx ;gq dqBkVq rsfga BkVkA ?kkysfl lc
txq ckjgckVkAA
feVb dqtxq jke fQfj vk,A clb vo/k ufga vku
mik,AA
Hkjr cpu lqfu eqfu lq[kq ikA lcfga dhUg
cgq Hkkfr cM+kAA
rkr djgq tfu lpq fcls"khA lc nq[kq fefVfg
jke ix ns[khAA
n0&dfj c/kq eqfucj dgsm vfrfFk isef;
ggqA
dan ewy Qy Qwy ge nsfga ysgq dfj
NgqAA212AA
&*&*&
lqfu eqfu cpu Hkjr fg; lpwA Hk;m dqvolj
dfBu ldpwAA

tkfu x#b xqj fxjk cgjhA pju cafn cys dj


tjhAA
flj /kfj vk;lq dfjv rqEgkjkA ije /kje ;gq ukFk
gekjkAA
Hkjr cpu eqfucj eu Hkk,A lqfp lsod fl"k fudV
cyk,AA
pkfg, dhfUg Hkjr igqukA dan ewy Qy
vkugq tkAA
Hkysgha ukFk dfg frUg flj uk,A eqfnr fut
fut dkt fl/kk,AA
eqfufg lp ikgqu cM+ usorkA rfl iwtk pkfgv
tl nsorkAA
lqfu fjf/k flf/k vfuekfnd vkA vk;lq gb l
djfga xlkAA
n0&jke fcjg C;kdqy Hkjrq lkuqt lfgr lektA
igquk

dfj

eqfujktAA213AA
&*&*&

gjgq

Je

dgk

eqfnr

fjf/k flf/k flj /kfj eqfucj ckuhA cM+Hkkfxfu


vkiqfg vuqekuhAA
dgfga ijlij flf/k leqnkA vrqfyr vfrfFk jke y?
kq HkkAA
eqfu in cafn dfjv lb vktwA gb lq[kh lc jkt
lektwAA
vl dfg jpsm #fpj x`g ukukA tsfg fcyfd
fcy[kkfga fcekukAA
Hkx fcHkwfr Hkwfj Hkfj jk[ksA ns[kr ftUgfg
vej vfHkyk"ksAA
nklha nkl lktq lc yhUgsaA txor jgfga eufg
euq nhUgsaAA
lc lektq lft flf/k iy ekghaA ts lq[k lqjiqj
liusgq ukghaAA
Fkefga ckl fn, lc dsghA lqanj lq[kn tFkk
#fp tsghAA
n0&cgqfj lifjtu Hkjr dgq fjf"k vl vk;lq
nhUgA

fcf/k

fcle;

nk;dq

fcHko

eqfucj

ricy

dhUgAA214AA
&*&*&
eqfu Hkkm tc Hkjr fcydkA lc y?kq yxs
ydifr ydkAA
lq[k lektq ufga tkb c[kkuhA ns[kr fcjfr
fclkjgha X;kuhAA
vklu l;u lqclu fcrkukA cu ckfVdk fcgx e`x
ukukAA
lqjfHk Qwy Qy vfev lekukA fcey tykl; fcfc/k
fc/kkukA
vlu iku lqfp vfev veh lsA nsf[k yx ldqpkr
teh lsAA
lqj lqjHkh lqjr# lcgh dsaA yf[k vfHkyk"kq
lqjsl lph dsaAA
fjrq clar cg f=fc/k c;kjhA lc dg lqyHk inkjFk
pkjhAA

L=d panu cfurkfnd HkxkA nsf[k gj"k fcle;


cl yxkAA
n0&lair pd Hkjrq pd eqfu vk;l [ksyokjAA
rsfg

fufl

vkJe

fiatjk

jk[ks

Hkk

fHkuqlkjAA215AA
eklikjk;.k] mUuhlok foJke
&*&*&
dhUg fueTtuq rhjFkjktkA ukb eqfufg fl#
lfgr lektkAA
fjf"k vk;lq vlhl flj jk[khA dfj naMor fcu; cgq
Hkk"khAA
iFk xfr dqly lkFk lc yhUgsA pys fp=dwVfga
fprq nhUgsaAA
jkel[kk dj nhUgsa ykxwA pyr nsg /kfj tuq
vuqjkxwAA
ufga in =ku lhl ufga Nk;kA iseq useq
czrq /kjeq vek;kAA

y[ku jke fl; iaFk dgkuhA iwNr l[kfg dgr


e`nq ckuhAA
jke ckl Fky fcVi fcydsaA mj vuqjkx jgr ufga
jdsaAA
nsf[k nlk lqj cfjlfga QwykA Hkb e`nq efg
exq eaxy ewykAA
n0&fd, tkfga Nk;k tyn lq[kn cgb cj ckrA
rl exq Hk;m u jke dg tl Hkk Hkjrfg
tkrAA216AA
&*&*&
tM+ psru ex tho ?kusjsA ts fpr, Hkq ftUg
Hkq gsjsAA
rs lc Hk, ije in txwA Hkjr njl esVk Hko
jxwAA
;g cfM+ ckr Hkjr db ukghaA lqfejr ftufg
jkeq eu ekghaAA
ckjd jke dgr tx tsA gr rju rkju uj rsAA

Hkjrq jke f; iqfu y?kq HkzkrkA dl u gb


exq eaxynkrkAA
fl) lk/kq eqfucj vl dgghaA Hkjrfg fujf[k gj"kq
fg; ygghaAA
nsf[k Hkkm lqjslfg lpwA txq Hky Hkysfg
ip dgq ipwAA
xqj lu dgsm dfjv Hkq lA jkefg Hkjrfg
HksaV u gAA
n0&jkeq ldph se cl Hkjr lise i;f/kA
cuh

ckr

csxju

pgfr

dfjv

truq

Nyq

lf/kAA217AA
&*&*&
cpu lqur lqjxq# eqldkusA lglu;u fcuq ypu
tk
ek;kifr lsod lu ek;kA djb r myfV ijb lqjjk;kAA
rc fdNq dhUg jke #[k tkuhA vc dqpkfy dfj
gbfg gkuhAA

lquq lqjsl j?kqukFk lqHkkA fut vijk/k


fjlkfga u dkAA
t vijk/kq Hkxr dj djA jke j"k ikod l tjAA
ydgq csn fcfnr bfrgklkA ;g efgek tkufga
nqjcklkAA
Hkjr lfjl d jke lusghA txq ti jke jkeq ti
tsghAA
n0&eugq

vkfuv

vejifr

j?kqcj

Hkxr

vdktqA
vtlq

yd

ijyd

nq[k

fnu

fnu

ld

lektqAA218AA
&*&*&
lquq lqjsl minslq gekjkA jkefg lsodq ije
fivkjkAA
ekur lq[kq lsod lsodkaA lsod cSj cS#
vf/kdkaAA
t|fi le ufga jkx u j"kwA xgfga u iki iwuq
xqu n"kwAA

dje /kku fcLo dfj jk[kkA t tl djb l rl Qyq


pk[kkAA
rnfi djfga le fc"ke fcgkjkA Hkxr vHkxr n;
vuqlkjkAA
vxqu vysi veku ,djlA jkeq lxqu Hk, Hkxr ise
clAA
jke lnk lsod #fp jk[khA csn iqjku lk/kq lqj
lk[khAA
vl ft; tkfu rtgq dqfVykA djgq Hkjr in hfr
lqgkAA
n0&jke Hkxr ijfgr fujr ij nq[k nq[kh n;kyA
Hkxr

fljefu

Hkjr

rsa

tfu

Mjigq

lqjikyAA219AA
&*&*&
lR;la/k Hkq lqj fgrdkjhA Hkjr jke vk;l
vuqlkjhAA
LokjFk fccl fcdy rqEg ggwA Hkjr nlq ufga
jkmj egwAA

lqfu lqjcj lqjxqj cj ckuhA Hkk enq eu feVh


xykuhAA
cjf"k lwu gjf"k lqjjkA yxs ljkgu Hkjr
lqHkkAA
,fg fcf/k Hkjr pys ex tkghaA nlk nsf[k eqfu
fl) flgkghaAA
tcfga jkeq dfg ysfga mlklkA mexr iseq
eugq pgq iklkAA
ofga cpu lqfu dqfyl i"kkukA iqjtu iseq u
tkb c[kkukAA
chp ckl dfj tequfga vk,A fujf[k uh# ypu ty
Nk,AA
n0&j?kqcj cju fcyfd cj ckfj lesr lektA
gr

exu

ckfjf/k

fcjg

p<+s

fccsd

tgktAA220AA
&*&*&
tequ rhj rsfg fnu dfj cklwA Hk;m le; le lcfg
lqiklwAA

jkrfga ?kkV ?kkV dh rjuhA vka vxfur tkfga


u cjuhAA
kr ikj Hk, ,dfg [ksaokA r"ks jkel[kk dh
lsokAA
pys ugkb ufnfg flj ukA lkFk fu"kknukFk
nm HkkAA
vkxsa eqfucj ckgu vkNsaA jktlekt tkb lcq
ikNsaAA
rsfg ikNsa nm ca/kq i;knsaA Hkw"ku clu
cs"k lqfB lknsaAA
lsod lqn lfpolqr lkFkkA lqfejr y[kuq lh; j?
kqukFkkAA
tg tg jke ckl fcJkekA rg rg djfga lse
ukekAA
n0&excklh uj ukfj lqfu /kke dke rft /kkbA
nsf[k l:i lusg lc eqfnr tue Qyq ikbAA221AA
&*&*&

dgfga lise ,d ,d ikghaA jkeq y[kuq lf[k


gfga fd ukghaAA
c; ciq cju :i lb vkyhA lhyq lusgq lfjl le
pkyhAA
cs"kq u l lf[k lh; u laxkA vkxsa vuh pyh
prqjaxkAA
ufga lUu eq[k ekul [ksnkA lf[k lansgq
gb ,fga HksnkAA
rklq rjd fr;xu eu ekuhA dgfga ldy rsfg le u
l;kuhAA
rsfg ljkfg ckuh Qqfj iwthA cyh e/kqj cpu fr;
nwthAA
dfg lise lc dFkklaxwA tsfg fcf/k jke jkt jl
HkaxwAA
Hkjrfg cgqfj ljkgu ykxhA lhy lusg lqHkk;
lqHkkxhAA
n0&pyr i;knsa [kkr Qy firk nhUg rft jktqA
tkr eukou j?kqcjfg Hkjr lfjl d vktqAA222AA

&*&*&
Hkk;i Hkxfr Hkjr vkpjuwA dgr lqur nq[k
nw"ku gjuwAA
t fdNq dgc Fkj lf[k lA jke ca/kq vl dkgs
u gAA
ge lc lkuqt Hkjrfg ns[ksaA HkbUg /kU;
tqcrh tu ys[ksaAA
lqfu xqu nsf[k nlk ifNrkghaA dSdb tufu txq
lqrq ukghaAA
dm dg nw"kuq jkfufg ukfguA fcf/k lcq
dhUg gefg t nkfguAA
dg ge yd csn fcf/k ghuhA y?kq fr; dqy
djrwfr eyhuhAA
clfga dqnsl dqxko dqckekA dg ;g njlq iqU;
ifjukekAA
vl vuanq vfpfjtq fr xzkekA tuq e#Hkwfe
dyir# tkekAA

n0&Hkjr njlq ns[kr [kqysm ex yxUg dj


HkkxqA
tuq

fla?kyckflUg

Hk;m

fcf/k

cl

lqyHk

;kxqAA223AA
&*&*&
fut xqu lfgr jke xqu xkFkkA lqur tkfga lqfejr
j?kqukFkkAA
rhjFk eqfu vkJe lqj/kkekA fujf[k fueTtfga
djfga ukekAA
eugha eu ekxfga c# ,gwA lh; jke in inqe
lusgwAA
feyfga fdjkr dy cucklhA cS[kkul cVq trh
mnklhAA
dfj ukeq iwNfga tsfg rsghA dsfg cu y[kuq
jkeq cSnsghAA
rs Hkq lekpkj lc dgghaA Hkjrfg nsf[k tue
Qyq ygghaAA

ts tu dgfga dqly ge ns[ksA rs f; jke y[ku le


ys[ksAA
,fg fcf/k cw>r lcfg lqckuhA lqur jke cuckl
dgkuhAA
n0&rsfg cklj cfl krgha pys lqfefj j?
kqukFkA
jke njl dh ykylk Hkjr lfjl lc lkFkAA224AA
&*&*&
eaxy lxqu gfga lc dkgwA Qjdfga lq[kn
fcypu ckgwAA
Hkjrfg lfgr lekt mNkgwA fefygfga jkeq
fefVfg nq[k nkgwAA
djr eujFk tl ft; tkdsA tkfga lusg lqjk lc
NkdsAA
flfFky vax ix ex Mfx MyfgaA fcgcy cpu ise
cl cyfgaAA
jkel[kk rsfg le; ns[kkokA lSy fljefu lgt
lqgkokAA

tklq lehi lfjr i; rhjkA lh; lesr clfga nm


chjkAA
nsf[k djfga lc naM ukekA dfg t; tkufd thou
jkekAA
se exu vl jkt lektwA tuq fQfj vo/k pys j?
kqjktwAA
n0&Hkjr seq rsfg le; tl rl dfg ldb u ls"kqA
dfcfga

vxe

ftfe

czlq[kq

vg

ee

efyu

tus"kqAA225A
&*&*&
ldy lusg flfFky j?kqcj dsaA x, dl nqb fnudj
<jdsaAA
tyq Fkyq nsf[k cls fufl chrsaA dhUg xou j?
kqukFk fijhrsaAA
mgk jkeq jtuh vols"kkA tkxs lh; liu vl
ns[kkAA
lfgr lekt Hkjr tuq vk,A ukFk fc;x rki ru
rk,AA

ldy efyu eu nhu nq[kkjhA ns[kha lklq vku


vuqgkjhAA
lqfu fl; liu Hkjs ty ypuA Hk, lpcl lp
fcepuAA
y[ku liu ;g uhd u gA dfBu dqpkg lqukbfg
dAA
vl dfg ca/kq lesr ugkusA iwft iqjkfj lk/kq
luekusAA
Na0&luekfu lqj eqfu cafn cSBs mkj fnfl
ns[kr Hk,A
uHk /kwfj [kx e`x Hkwfj Hkkxs fcdy Hkq
vkJe x,AA
rqylh mBs voyfd dkjuq dkg fpr lpfdr jgsA
lc lekpkj fdjkr dyfUg vkb rsfg volj dgsAA
l0&lqur lqeaxy cSu eu en ru iqyd HkjA
ljn lj#g uSu rqylh Hkjs lusg tyAA226AA
&*&*&

cgqfj lpcl Hks fl;jouwA dkju dou Hkjr


vkxouwAA
,d vkb vl dgk cgjhA lsu lax prqjax u
FkjhAA
l lqfu jkefg Hkk vfr lpwA br firq cp br
ca/kq ldpwAA
Hkjr lqHkkm leqf> eu ekghaA Hkq fpr fgr
fFkfr ikor ukghAA
lek/kku

rc

Hkk

;g

tkusA

Hkjrq

dgs

egq lk/kq l;kusAA


y[ku y[ksm Hkq n; [kHkk:A dgr le; le
uhfr fcpk:AA
fcuq iwNsa dNq dgm xlkaA lsodq le; u
<hB f<BkAA
rqEg lcZX; fljefu LokehA vkifu leqf>
dgm vuqxkehAA
n0&ukFk lqgzn lqfB ljy fpr lhy lusg
fu/kkuAA

lc ij hfr rhfr ft; tkfuv vkiq lekuAA227AA


&*&*&
fc"k tho ikb HkqrkA ew<+ eg cl gfga
tukAA
Hkjrq uhfr jr lk/kq lqtkukA Hkq in se ldy
txq tkukAA
rs vktq jke inq ikA pys /kje ejtkn
esVkAA
dqfVy

dqca/k

dqvol#

rkdhA

tkfu

jke

cuokl ,dkdhAA
dfj dqea=q eu lkft lektwA vk, djS vdaVd
jktwAA
dfV dkj dyfi dqVykA vk, ny cVfj nm
HkkAA
ta ft; gfr u diV dqpkyhA dsfg lgkfr jFk
ckft xtkyhAA
Hkjrfg nlq nsb d tk,A tx cjkb jkt inq ik,
AA

n0&lfl

xqj

fr;

xkeh

u?kq"kq

p<+sm

Hkwfelqj tkuA
yd

csn

rsa

fceq[k

Hkk

v/ke

csu

lekuAA228AA
&*&*&
lglckgq lqjukFkq f=ladwA dsfg u jkten
nhUg dyadwAA
Hkjr dhUg ;g mfpr mikA fjiq fju jap u jk[kc
dkAA
,d dhfUg ufga Hkjr HkykA funjs jkeq tkfu
vlgkAA
leqf> ifjfg lm vktq fcls"khA lej lj"k jke
eq[kq is[khAA
,ruk dgr uhfr jl HkwykA ju jl fcViq iqyd fel
QwykAA
Hkq in cafn lhl jt jk[khA cys lR; lgt cyq
Hkk"khAA

vuqfpr ukFk u ekuc ejkA Hkjr gefg mipkj u


FkjkAA
dg yfx lfgv jfgv euq ekjsaA ukFk lkFk /kuq
gkFk gekjsaAA
n0&Nf= tkfr j?kqdqy tueq jke vuqx txq
tkuA
ykrgq

ekjsa

p<+fr

flj

uhp

/kwfj

lekuAA229AA
&*&*&
mfB dj tfj jtk;lq ekxkA eugq chj jl lor
tkxkAA
ckf/k tVk flj dfl dfV HkkFkkA lkft ljkluq
lk;dq gkFkkAA
vktq jke lsod tlq ysA Hkjrfg lej fl[kkou
nsAA
jke fujknj dj Qyq ikA logq lej lst nm
HkkAA

vkb cuk Hky ldy lektwA xV djm fjl ikfNy


vktwAA
ftfe dfj fudj nyb e`xjktwA ysb yisfV yok ftfe
cktwAA
rSlsfga

Hkjrfg

lsu

lesrkA

lkuqt

funfj

fuikrm [ksrkAA
ta lgk; dj lad# vkA r ekjm ju jke
ngkAA
n0&vfr lj"k ek[ks y[kuq yf[k lqfu liFk
okuA
lHk;

yd

lc

ydifr

pkgr

HkHkfj

HkxkuAA230AA
&*&*&
txq Hk; exu xxu Hkb ckuhA y[ku ckgqcyq
fciqy c[kkuhAA
rkr rki Hkkm rqEgkjkA d dfg ldb d
tkufugkjkAA

vuqfpr mfpr dktq fdNq gA leqf> dfjv Hky


dg lcq dAA
lglk dfj ikNsa ifNrkghaA dgfga csn cq/k rs
cq/k ukghaAA
lqfu lqj cpu y[ku ldqpkusA jke lh; lknj
luekusAA
dgh rkr rqEg uhfr lqgkA lc rsa dfBu jktenq
HkkAA
t vpor u`i ekrfga rsA ukfgu lk/kqlHkk
tsfga lsAA
lqugq y[ku Hky Hkjr ljhlkA fcf/k iap
eg lquk u nhlkAA
n0&Hkjrfg gb u jktenq fcf/k gfj gj in
ikbAA
dcgq

fd

fculkbAA231AA
&*&*&

dkth

lhdjfu

Nhjfla/kq

frfe# r#u rjfufg edq fxyA xxuq exu edq


es?kfga feyAA
xin ty cwM+fga ?kVtuhA lgt Nek c#
NkM+S NuhAA
eld Qwd edq es# mM+kA gb u u`ienq
Hkjrfg HkkAA
y[ku rqEgkj liFk firq vkukA lqfp lqca/kq
ufga Hkjr lekukAA
lxqu [kh# voxqu tyq rkrkA feyb jpb ijiapq
fc/kkrkAA
Hkjrq gal jfccal rM+kxkA tufe dhUg xqu
n"k fcHkkxkAA
xfg xqu i; rft voxqu ckjhA fut tl txr dhfUg
mftvkjhAA
dgr Hkjr xqu lhyq lqHkkA ise i;f/k exu j?
kqjkAA
n0&lqfu j?kqcj ckuh fccq/k nsf[k Hkjr ij
gsrqA

ldy ljkgr jke l Hkq d ikfudsrqAA232AA


&*&*&
ta u gr tx tue Hkjr dA ldy /kje /kqj
/kjfu /kjr dAA
dfc dqy vxe Hkjr xqu xkFkkA d tkub rqEg
fcuq j?kqukFkkAA
y[ku jke fl; lqfu lqj ckuhA vfr lq[kq ygsm u
tkb c[kkuhAA
bgk Hkjrq lc lfgr lgk,A eankfduha iquhr
ugk,AA
lfjr lehi jkf[k lc yxkA ekfx ekrq xqj lfpo
fu;xkAA
pys Hkjrq tg fl; j?kqjkA lkFk fu"kknukFkq
y?kq HkkAA
leqf> ekrq djrc ldqpkghaA djr dqrjd dfV
eu ekghaAA
jkeq y[kuq fl; lqfu ee ukA mfB tfu vur
tkfga rft BkAA

n0&ekrq ers egq ekfu efg t dNq djfga


l FkjA
v?k

voxqu

Nfe

vknjfga

leqf>

vkiuh

vksjAA233AA
&*&*&
ta ifjgjfga efyu euq tkuhA ta luekufga
lsodq ekuhAA
ejsa lju jkefg dh iughA jke lqLokfe nlq lc
tughAA
tx tl Hkktu pkrd ehukA use ise fut fuiqu
uchukAA
vl eu xqur pys ex tkrkA ldqp lusg flfFky lc
xkrkAA
Qsjfr eugq ekrq r [kjhA pyr Hkxfr cy
/khjt /kjhAA
tc leq>r j?kqukFk lqHkkA rc iFk ijr mrkby
ikAA

Hkjr nlk rsfg volj dSlhA ty ckg ty vfy xfr


tSlhAA
nsf[k Hkjr dj lpq lusgwA Hkk fu"kkn rsfg
le; fcnsgwAA
n0&yxs gu eaxy lxqu lqfu xqfu dgr
fu"kknqA
fefVfg

lpq

gbfg

gj"kq

iqfu

ifjuke

fc"kknqAA234AA
&*&*&
lsod cpu lR; lc tkusA vkJe fudV tkb
fuvjkusAA
Hkjr nh[k cu lSy lektwA eqfnr Nqf/kr tuq
ikb lquktwAA
fr Hkhfr tuq tk nq[kkjhA f=fc/k rki
ihfM+r xzg ekjhAA
tkb lqjkt lqnsl lq[kkjhA gfga Hkjr xfr rsfg
vuqgkjhAA

jke ckl cu laifr HkzktkA lq[kh tk tuq ikb


lqjktkAA
lfpo fcjkxq fccsdq ujslwA fcfiu lqgkou ikou
nslwAA
HkV te fu;e lSy jt/kkuhA lkafr lqefr lqfp
lqanj jkuhAA
ldy vax laiUu lqjkA jke pju vkfJr fpr pkAA
n0&thfr

eg

efgikyq

ny

lfgr

fccsd

HkqvkyqA
djr

vdaVd

jktq

iqj

lq[k

laink

lqdkyqAA235AA
&*&*&
cu nsl eqfu ckl ?kusjsA tuq iqj uxj xkm xu
[ksjsAA
fciqy fcfp= fcgx e`x ukukA tk lektq u tkb
c[kkukAA
[kxgk dfj gfj ck?k cjkgkA nsf[k efg"k c`"k
lktq ljkgkAA

c;# fcgkb pjfga ,d laxkA tg rg eugq lsu


prqjaxkAA
>juk >jfga ek xt xktfgaA eugq fulku
fcfcf/k fcf/k cktfgaAA
pd pdj pkrd lqd fid xuA dwtr eatq ejky
eqfnr euAA
vfyxu xkor ukpr ejkA tuq lqjkt eaxy pgq
vksjkAA
csfy fcVi r`u lQy lQwykA lc lektq eqn eaxy
ewykAA
n&jke lSy lHkk fujf[k Hkjr n; vfr iseqA
rkil

ri

Qyq

ikb

ftfe

lq[kh

fljkusa

useqAA236AA
eklikjk;.k] chlok foJke
uokikjk;.k] ikpok foJke
rc dsoV psa pf<+ /kkA dgsm Hkjr lu
Hkqtk mBkAA

ukFk nsf[kvfga fcVi fclkykA ikdfj tacq jlky


rekykAA
ftUg r#cjUg e/; cVq lgkA eatq fclky nsf[k
euq egkAA
uhy l?ku iYYo Qy ykykA vfcjy Nkg lq[kn lc
dkykAA
ekugq frfej v#ue; jklhA fcjph fcf/k ldsfy
lq"kek lhAA
,

r#

lfjr

lehi

xlkA

j?kqcj

ijudqVh

tg NkAA
rqylh r#cj fcfc/k lqgk,A dgq dgq fl;
dgq y[ku yxk,AA
cV Nk;k csfndk cukA fl; fut ikfu ljt
lqgkAA
n0&tgk cSfB eqfuxu lfgr fur fl; jkeq
lqtkuA
lqufga

dFkk

iqjkuAA237AA

bfrgkl

lc

vkxe

fuxe

&*&*&
l[kk cpu lqfu fcVi fugkjhA mexs Hkjr fcypu
ckjhAA
djr uke pys nm HkkA dgr hfr lkjn
ldqpkAA
gj"kfga fujf[k jke in vadkA ekugq ikjlq ik;m
jadkAA
jt flj /kfj fg; u;ufUg ykofgaA j?kqcj feyu lfjl
lq[k ikofgaAA
nsf[k Hkjr xfr vdFk vrhokA se exu e`x [kx
tM+ thokAA
l[kfg lusg fccl ex HkwykA dfg lqiaFk lqj
cj"kfga QwykAA
fujf[k fl) lk/kd vuqjkxsA lgt lusgq ljkgu
ykxsAA
gr u Hkwry Hkkm Hkjr dA vpj lpj pj vpj
djr dAA

n0&ise

vfev

ean#

fcjgq

Hkjrq

i;f/k

xHkhjA
efFk xVsm lqj lk/kq fgr ikfla/kq j?
kqchjAA238AA
&*&*&
l[kk lesr eugj tVkA y[ksm u y[ku l?ku cu
vksVkAA
Hkjr nh[k Hkq vkJeq ikouA ldy lqeaxy lnuq
lqgkouAA
djr csl feVs nq[k nkokA tuq txha ijekjFkq
ikokAA
ns[ks Hkjr y[ku Hkq vkxsA iwNs cpu dgr
vuqjkxsAA
lhl tVk dfV eqfu iV ck/ksaA rwu dlsa dj
l# /kuq dk/ksaAA
csnh ij eqfu lk/kq lektwA lh; lfgr jktr j?
kqjktwAA

cydy clu tfVy ruq L;kekA tuq eqfu cs"k


dhUg jfr dkekAA
dj deyfu /kuq lk;dq QsjrA ft; dh tjfu gjr gfl
gsjrAA
n0&ylr eatq eqfu eaMyh e/; lh; j?kqpanqA
X;ku

lHkk

tuq

ruq

/kjs

Hkxfr

lfPpnkuanqAA239AA
&*&*&
lkuqt l[kk lesr exu euA fcljs gj"k ld lq[k
nq[k xuAA
ikfg ukFk dfg ikfg xlkaA Hkwry ijs ydqV
dh ukaAA
cpu lise y[ku ifgpkusA djr ukeq Hkjr ft;
tkusAA
ca/kq lusg ljl ,fg vksjkA mr lkfgc lsok cl
tjkAA
fefy u tkb ufga xqnjr cuA lqdfc y[ku eu dh
xfr HkuAA

jgs jkf[k lsok ij Hkk:A p<+h pax tuq [kSap


[ksyk:AA
dgr lse ukb efg ekFkkA Hkjr uke djr j?
kqukFkkAA
mBs

jkeq

lqfu

ise

v/khjkA

dgq

iV

dgq fu"kax /kuq rhjkAA


n0&cjcl fy, mBkb mj yk, ikfu/kkuA
Hkjr

jke

dh

feyfu

yf[k

fcljs

lcfg

vikuAA240AA
&*&*&
feyfu hfr fdfe tkb c[kkuhA dfcdqy vxe dje
eu ckuhAA
ije ise iwju nm HkkA eu cqf/k fpr vgfefr
fcljkAA
dggq lqise xV d djA dsfg Nk;k dfc efr
vuqljAA
dfcfg vjFk vk[kj cyq lkpkA vuqgfj rky xfrfg
uVq ukpkAA

vxe lusg Hkjr j?kqcj dA tg u tkb euq fcf/k


gfj gj dAA
l eSa dqefr dga dsfg HkkrhA ckt lqjkx
fd xkMj rkrhAA
feyfu fcyfd Hkjr j?kqcj dhA lqjxu lHk;
/kd/kdh /kjdhAA
leq>k, lqjxq# tM+ tkxsA cjf"k lwu lalu
ykxsAA
n0&fefy lise fjiqlwnufg dsoVq HksaVsm
jkeA
Hkwfj

Hkk;

HksaVs

Hkjr

yfNeu

djr

ukeAA241AA
&*&*&
HksaVsm y[ku yyfd y?kq HkkA cgqfj
fu"kknq yhUg mj ykAA
iqfu eqfuxu nqgq HkkbUg cansA vfHker
vkfl"k ikb vuansAA

lkuqt Hkjr mefx vuqjkxkA /kfj flj fl; in inqe


ijkxkAA
iqfu iqfu djr uke mBk,A flj dj dey ijfl
cSBk,AA
lh; vlhl nhfUg eu ekghaA exu lusg nsg
lqf/k ukghaAA
lc fcf/k lkuqdwy yf[k lhrkA Hks fulp mj
viMj chrkAA
dm fdNq dgb u dm fdNq iwNkA se Hkjk
eu fut xfr NwNkAA
rsfg volj dsoVq /khjtq /kfjA tfj ikfu fcuor
ukeq dfjAA
n0&ukFk lkFk eqfuukFk ds ekrq ldy iqj
yxA
lsod lsui lfpo lc vk, fcdy fc;xAA242AA
&*&*&
lhyfla/kq lqfu xqj vkxouwA fl; lehi jk[ks
fjiqnouwAA

pys lcsx jkeq rsfg dkykA /khj /kje /kqj


nhun;kykAA
xqjfg nsf[k lkuqt vuqjkxsA naM uke dju
Hkq ykxsAA
eqfucj /kkb fy, mj ykA se mefx HksaVs
nm HkkAA
se iqyfd dsoV dfg ukewA dhUg nwfj rsa
naM ukewAA
jkel[kk fjf"k cjcl HksaVkA tuq efg yqBr lusg
lesVkAA
j?kqifr Hkxfr lqeaxy ewykA uHk ljkfg lqj
cfjlfga QwykAA
,fg le fuiV uhp dm ukghaA cM+ cfl"B le d
tx ekghaAA
n0&tsfg yf[k y[kugq rsa vf/kd feys eqfnr
eqfujkmA
l lhrkifr Hktu d xV rki HkkmAA243AA
&*&*&

vkjr

yx

jke

lcq

tkukA

d#ukdj

lqtku

HkxokukAA
t tsfg Hkk; jgk vfHkyk"khA rsfg rsfg dS rfl
rfl #[k jk[khAA
lkuqt fefy iy egq lc dkgwA dhUg nwfj nq[kq
nk#u nkgwAA
;g cfM+ ckr jke dS ukghaA ftfe ?kV dfV ,d
jfc NkghaAA
fefy dsoVfg mefx vuqjkxkA iqjtu ldy ljkgfga
HkkxkAA
ns[kha jke nqf[kr egrkjhaA tuq lqcsfy
voyha fge ekjhaAA
Fke jke HksaVh dSdsA ljy lqHkk; Hkxfr
efr HksAA
ix ifj dhUg c/kq cgjhA dky dje fcf/k flj
/kfj [kjhAA
n0&HksVha j?kqcj ekrq lc dfj c/kq
ifjr"kqAA

vac

vk/khu

txq

dkgq

nsbv

n"kqAA244AA
&*&*&
xqjfr; in cans nqgq HkkaA lfgr fcfr; ts lx
vkaAA
xax xfj le lc luekuhaAAnsfga vlhl eqfnr
e`nq ckuhAA
xfg in yxs lqfe=k vadkA tuq HksaVh laifr
vfr jadkAA
iqfu tufu pjufu nm HkzkrkA ijs ise C;kdqy
lc xkrkAA
vfr vuqjkx vac mj yk,A u;u lusg lfyy
vUgok,AA
rsfg volj dj gj"k fc"kknwA fdfe dfc dgS ewd
ftfe LoknwAA
fefy tufufg lkuqt j?kqjkA xqj lu dgsm fd
/kkfjv ikAA

iqjtu ikb equhl fu;xwA ty Fky rfd rfd


mrjsm yxwAA
n0&efglqj ea=h ekrq xqj xus yx fy,
lkFkAA
ikou

vkJe

xouq

fd;

Hkjr

y[ku

j?

kqukFkAA245AA
&*&*&
lh; vkb eqfucj ix ykxhA mfpr vlhl ygh eu
ekxhAA
xqjifrfufg eqfufr;Ug lesrkA feyh iseq dfg
tkb u tsrkAA
cafn cafn ix fl; lcgh dsA vkfljcpu ygs f; th
dsAA
lklq ldy tc lh; fugkjhaA ewns u;u lgfe
lqdqekjhaAA
ijha cf/kd cl eugq ejkyhaA dkg dhUg djrkj
dqpkyhaAA

frUg fl; fujf[k fuiV nq[kq ikokA l lcq lfgv t


nSm lgkokAA
tudlqrk rc mj /kfj /khjkA uhy ufyu y;u Hkfj
uhjkAA
feyh ldy lklqUg fl; tkA rsfg volj d#uk efg
NkAA
n0&ykfx ykfx ix lcfu fl; HksaVfr vfr
vuqjkxAA
n;

vlhlfga

ise

cl

jfgvgq

Hkjh

lgkxAA246AA
&*&*&
fcdy lusg lh; lc jkuhaA cSBu lcfg dgsm xqj
X;kuhaAA
dfg tx xfr ekf;d eqfuukFkkA dgs dNqd
ijekjFk xkFkkAA
u`i dj lqjiqj xouq lqukokA lqfu j?kqukFk
nqlg nq[kq ikokAA

eju gsrq fut usgq fcpkjhA Hks vfr fcdy


/khj /kqj /kkjhAA
dqfyl dBj lqur dVq ckuhA fcyir y[ku lh; lc
jkuhAA
ld fcdy vfr ldy lektwA ekugq jktq vdktsm
vktwAA
eqfucj cgqfj jke leq>k,A lfgr lekt lqlfjr
ugk,AA
czrq fujacq rsfg fnu Hkq dhUgkA eqfugq
dgsa tyq dkgq u yhUgkAA
n0&Hk# Hk, j?kquanufg t eqfu vk;lq
nhUgAA
J)k

Hkxfr

lesr

Hkq

lcq

lkn#

dhUgAA247AA
&*&*&
dfj firq f;k csn tfl cjuhA Hks iquhr ikrd re
rjuhAA

tklq uke ikod v?k rwykA lqfejr ldy lqeaxy


ewykAA
lq) l Hk;m lk/kq laer vlA rhjFk vkokgu lqjlfj
tlAA
lq) Hk, nqb cklj chrsA cys xqj lu jke
fijhrsAA
ukFk yx lc fuiV nq[kkjhA dan ewy Qy vacq
vgkjhAA
lkuqt Hkjrq lfpo lc ekrkA nsf[k efg iy ftfe
tqx tkrkAA
lc lesr iqj /kkfjv ikA vkiq bgk vejkofr
jkAA
cgqr dgsm lc fd;m f<BkA mfpr gb rl
dfjv xlkAA
n0&/keZ lsrq d#uk;ru dl u dggq vl jkeA
yx

nqf[kr

fnu

yggq fcJkeAA248AA
&*&*&

nqb

njl

nsf[k

jke

cpu

lqfu

lHk;

lektwA

tuq

tyfuf/k

ewykA

Hk;m

egq fcdy tgktwAA


lqfu

xqj

fxjk

lqeaxy

eugq ek#r vuqdqykAA


ikou i; frgq dky ugkghaA t fcyfd v?k
vks?k ulkghaAA
eaxyewjfr ypu Hkfj HkfjA fuj[kfga gjf"k
naMor dfj dfjAA
jke lSy cu ns[ku tkghaA tg lq[k ldy ldy
nq[k ukghaAA
>juk >jfga lq/kkle ckjhA f=fc/k rkigj f=fc/k
c;kjhAA
fcVi csfy r`u vxfur tkrhA Qy lwu iYyo cgq
HkkrhAA
lqanj flyk lq[kn r# NkghaA tkb cjfu cu Nfc
dsfg ikghaAA
n0&ljfu lj#g ty fcgx dwtr xqatr Hk`axA

cSj

fcxr

fcgjr

fcfiu

e`x

fcgax

cgqjaxAA249AA
&*&*&
dy fdjkr fHkYy cucklhA e/kq lqfp lqanj
Loknq lq/kk lhAA
Hkfj Hkfj iju iqVha jfp #jhA dan ewy Qy
vadqj twjhAA
lcfg nsfga dfj fcu; ukekA dfg dfg Lokn
Hksn xqu ukekAA
nsfga yx cgq ey u ysghaA Qsjr jke ngk
nsghaAA
dgfga lusg exu e`nq ckuhA ekur lk/kq ise
ifgpkuhAA
rqEg lqrh ge uhp fu"kknkA ikok njluq jke
lknkAA
gefg vxe vfr njlq rqEgkjkA tl e# /kjfu
nso/kqfu /kkjkAA

jke iky fu"kkn usoktkA ifjtu tm pfgv tl


jktkAA
n0&;g ft; tkfu ldpq rft dfjv Ngq yf[k
usgqA
gefg

rkjFk

dju

yfx

Qy

r`u

vadqj

ysgqAA250AA
&*&*&
rqEg f; ikgqus cu ixq /kkjsA lsok txq u
Hkkx gekjsAA
nsc dkg ge rqEgfg xlkA a/kuq ikr fdjkr
ferkAA
;g gekfj vfr cfM+ lsodkA ysfga u cklu clu
pjkAA
ge tM+ tho tho xu ?kkrhA dqfVy dqpkyh
dqefr dqtkrhAA
iki djr fufl cklj tkghaA ufga iV dfV ufg isV v?
kkghaAA

liusgq /kje cqf) dl dkA ;g j?kquanu njl


HkkAA
tc rsa Hkq in inqe fugkjsA feVs nqlg nq[k
n"k gekjsAA
cpu lqur iqjtu vuqjkxsA frUg ds Hkkx ljkgu
ykxsAA
Na0&ykxs

ljkgu

Hkkx

lc

vuqjkx

cpu

lqukoghaA
cyfu feyfu fl; jke pju lusgq yf[k lq[kq
ikoghaAA
uj ukfj funjfga usgq fut lqfu dy fHkYyfu dh
fxjkA
rqylh ik j?kqcalefu dh yg yS ydk frjkAA
l0&fcgjfga cu pgq vksj frfnu eqfnr yx
lcA
ty T;a nknqj ej Hk, ihu ikol FkeAA251AA
iqj tu ukfj exu vfr hrhA cklj tkfga iyd le
chrhAA

lh; lklq fr cs"k cukA lknj djb lfjl lsodkAA


y[kk u ejeq jke fcuq dkgwA ek;k lc fl; ek;k
ekgwAA
lh; lklq lsok cl dhUghaA frUg yfg lq[k fl[k
vkfl"k nhUghaAA
yf[k fl; lfgr ljy nm HkkA dqfVy jkfu
ifNrkfu v?kkAA
vofu tefg tkpfr dSdsA efg u chpq fcf/k
ehpq u nsAA
ydgq csn fcfnr dfc dgghaA jke fceq[k
Fkyq ujd u ygghaAA
;gq lalm lc ds eu ekghaA jke xouq fcf/k
vo/k fd ukghaAA
n0&fufl u uhn ufga Hkw[k fnu Hkjrq fcdy
lqfp lpA
uhp

dhp

fcp

ldpAA252AA
&*&*&

exu

tl

ehufg

lfyy

dhfUg ekrq fel dky dqpkyhA fr Hkhfr tl


ikdr lkyhAA
dsfg fcf/k gb jke vfHk"ksdwA efg vodyr
mikm u ,dwAA
vofl fQjfga xqj vk;lq ekuhA eqfu iqfu dgc
jke #fp tkuhAA
ekrq dgsgq cgqjfga j?kqjkA jke tufu gB
djfc fd dkAA
efg vuqpj dj dsfrd ckrkA rsfg eg dqlem
cke fc/kkrkAA
ta gB djm r fuiV dqdjewA gjfxfj rsa xq#
lsod /kjewAA
,dm tqxqfr u eu BgjkuhA lpr Hkjrfg jSfu
fcgkuhAA
kr ugkb Hkqfg flj ukA cSBr iB, fj"k;
cykAA
n0&xqj in dey ukeq dfj cSBs vk;lq ikbA
fc egktu lfpo lc tqjs lHkkln vkbAA253AA

&*&*&
cys eqfuc# le; lekukA lqugq lHkkln Hkjr
lqtkukAA
/kje /kqjhu Hkkuqdqy HkkuwA jktk jkeq
Locl HkxokuwAA
lR;la/k ikyd Jqfr lsrwA jke tueq tx eaxy
gsrwAA
xqj firq ekrq cpu vuqlkjhA [ky nyq nyu nso
fgrdkjhAA
uhfr hfr ijekjFk LokjFkqA dm u jke le tku
tFkkjFkqAA
fcf/k gfj g# lfl jfc fnflikykA ek;k tho dje
dqfy dkykAA
vfgi efgi tg yfx HkqrkA tx flf) fuxekxe
xkAA
dfj fcpkj ft; ns[kgq uhdsaA jke jtkb lhl lcgh
dsaAA
n0&jk[ksa jke jtkb #[k ge lc dj fgr gbA

leqf> l;kus djgq vc lc fefy laer lbAA254AA


&*&*&
lc dgq lq[kn jke vfHk"ksdwA eaxy en ewy
ex ,dwAA
dsfg fcf/k vo/k pyfga j?kqjkA dggq leqf>
lb dfjv mikAA
lc lknj lqfu eqfucj ckuhA u; ijekjFk LokjFk
lkuhAA
mr# u vko yx Hk, HkjsA rc fl# ukb Hkjr
dj tjsAA
Hkkuqcal Hk, Hkwi ?kusjsA vf/kd ,d rsa ,d
cM+sjsAA
tueq gsrq lc dg firq ekrkA dje lqHkklqHk
nsb fc/kkrkAA
nfy nq[k ltb ldy dY;kukA vl vlhl jkmfj txq
tkukAA
l xlkb fcf/k xfr tsfga NsadhA ldb d Vkfj
Vsd t VsdhAA

n0&cwf>v efg mikm vc l lc ej vHkkxqA


lqfu

lusge;

cpu

xqj

mj

mexk

vuqjkxqAA255AA
&*&*&
rkr ckr Qqfj jke ikghaA jke fceq[k flf/k
liusgq ukghaAA
ldqpm rkr dgr ,d ckrkA vj/k rtfga cq/k ljcl
tkrkAA
rqEg dkuu xougq nm HkkA Qsfjvfga y[ku
lh; j?kqjkAA
lqfu lqcpu gj"ks nm HkzkrkA Hks en
ifjiwju xkrkAA
eu lUu ru rstq fcjktkA tuq ft; jkm jkeq Hk,
jktkAA
cgqr ykHk yxUg y?kq gkuhA le nq[k lq[k
lc jofga jkuhAA
dgfga Hkjrq eqfu dgk l dhUgsA Qyq tx
thoUg vfHker nhUgsAA

dkuu djm tue Hkfj cklwA ,fga rsa vf/kd u


ej lqiklwAA
n0&varjtkeh jkeq fl; rqEg ljcX; lqtkuA
t

Qqj

dggq

ukFk

fut

dhftv

cpuq

okuAA256AA
&*&*&
Hkjr cpu lqfu nsf[k lusgwA lHkk lfgr eqfu
Hk, fcnsgwAA
Hkjr egk efgek tyjklhA eqfu efr Bkf<+ rhj
vcyk lhAA
xk pg ikj truq fg; gsjkA ikofr uko u cfgrq
csjkAA
vkS# dfjfg d Hkjr cM+kA ljlh lhfi fd
fla/kq lekAA
Hkjrq eqfufg eu Hkhrj Hkk,A lfgr lekt jke
ifga vk,AA
Hkq ukeq dfj nhUg lqvkluqA cSBs lc lqfu
eqfu vuqlkluqAA

cys eqfuc# cpu fcpkjhA nsl dky volj


vuqgkjhAA
lqugq jke ljcX; lqtkukA /kje uhfr xqu X;ku
fu/kkukAA
n0&lc

ds

mj

varj

clgq

tkugq

Hkkm

dqHkkmA
iqjtu

tuuh

Hkjr

fgr

gb

dfgv

mikmAA257AA
&*&*&
vkjr dgfga fcpkfj u dkA lw> twvkfjfg vkiu
nkAA
lqfu eqfu cpu dgr j?kqjkA ukFk rqEgkjsfg
gkFk mikAA
lc dj fgr #[k jkmfj jk[ksaA vk;lq fd, eqfnr
Qqj Hkk"ksaAA
Fke t vk;lq e dgq gA ekFksa ekfu
dja fl[k lAA

iqfu tsfg dg tl dgc xlkA l lc Hkkfr ?


kfVfg lsodkAA
dg

eqfu

jke

lR;

rqEg

Hkk"kkA

Hkjr

lusg fcpk# u jk[kkAA


rsfg rsa dgm cgfj cgjhA Hkjr Hkxfr cl
Hkb efr ejhAA
ejsa tku Hkjr #fp jkf[kA t dhftv l lqHk flo
lk[khAA
n0&Hkjr fcu; lknj lqfuv dfjv fcpk# cgfjA
djc lk/kqer yder u`iu; fuxe fupfjAA258AA
&*&*&
xq# vuqjkx Hkjr ij ns[khA jke g~n; vkuanq
fcls"khAA
Hkjrfg /kje /kqja/kj tkuhA fut lsod ru ekul
ckuhAA
cys xqj vk;l vuqdwykA cpu eatq e`nq
eaxyewykAA

ukFk liFk firq pju ngkA Hk;m u Hkqvu


Hkjr le HkkAA
ts

xqj

in

vacqt

vuqjkxhA

rs

ydgq csngq cM+HkkxhAA


jkmj tk ij vl vuqjkxwA d dfg ldb Hkjr dj
HkkxwAA
yf[k y?kq ca/kq cqf) ldqpkA djr cnu ij Hkjr
cM+kAA
Hkjrq dggha lb fd, HkykA vl dfg jke jgs
vjxkAA
n0&rc eqfu cys Hkjr lu lc ldpq rft rkrA
ikfla/kq

f;

ca/kq

lu

dggq

n;

dS

ckrAA259AA
&*&*&
lqfu eqfu cpu jke #[k ikA xq# lkfgc
vuqdwy v?kkAA
yf[k viuas flj lcq N# Hkk:A dfg u ldfga dNq
djfga fcpk:AA

iqyfd ljhj lHkk Hk, Bk<saA uhjt u;u usg ty


ck<+saAA
dgc ej eqfuukFk fuckgkA ,fg rsa vf/kd
dga eSa dkgkA
eSa tkum fut ukFk lqHkkA vijkf/kgq ij dg
u dkAA
e ij ik lusg fcls"khA [ksyr [kqful u
dcgw ns[khAA
fllqiu rsa ifjgjsm u laxwA dcgq u dhUg ej
eu HkaxwAA
eSa Hkq ik jhfr ft; tghA gkjsgq [ksy
ftrkofga eghAA
n0&egw lusg ldp cl lueq[k dgh u cSuA
njlu r`fir u vktq yfx ise fivkls uSuAA260AA
&*&*&
fcf/k u ldsm lfg ej nqykjkA uhp chpq tuuh
fel ikjkA

;gm dgr efg vktq u lHkkA viuha leqf>


lk/kq lqfp d HkkAA
ekrq eafn eSa lk/kq lqpkyhA mj vl vkur
dfV dqpkyhAA
Qjb fd dno ckfy lqlkyhA eqdqrk lo fd
lacqd dkyhAA
liusgq nld yslq u dkgwA ej vHkkx mnf/k
voxkgwAA
fcuq leq>sa fut v?k ifjikdwA tkfjm tk; tufu
dfg dkdwAA
n; gsfj gkjsm lc vksjkA ,dfg Hkkfr
Hkysfga Hky ejkAA
xqj xlkb lkfgc fl; jkewA ykxr efg uhd
ifjukewAA
n0&lk/kq lHkk xqj Hkq fudV dgm lqFky
lfr HkkmA
se iapq fd >wB Qqj tkufga eqfu j?
kqjkmAA261AA

&*&*&
Hkwifr eju ise iuq jk[khA tuuh dqefr txrq
lcq lk[khAA
nsf[k u tkfg fcdy egrkjhaA tjfga nqlg tj iqj
uj ukjhaAA
egha ldy vujFk dj ewykA l lqfu leqf> lfgm
lc lwykAA
lqfu cu xouq dhUg j?kqukFkkA dfj eqfu
cs"k y[ku fl; lkFkkAA
fcuq

ikufgUg

i;knsfg

ik,A

lad#

lkf[k

jgsm ,fg ?kk,AA


cgqfj fugkfj fu"kkn lusgwA dqfyl dfBu mj
Hk;m u csgwAA
vc lcq vkf[kUg ns[ksm vkA ftvr tho tM+
lcb lgkAA
ftUgfg fujf[k ex lkfifu chNhA rtfga fc"ke
fc"kq rkel rhNhAA

n0&rsb j?kquanuq y[kuq fl; vufgr ykxs


tkfgA
rklq

ru;

rft

nqlg

nq[k

nSm

lgkob

dkfgAA262AA
&*&*&
lqfu vfr fcdy Hkjr cj ckuhA vkjfr hfr fcu; u;
lkuhAA
ld exu lc lHkk [kHkk:A eugq dey cu ijsm
rqlk:AA
dfg vusd fcf/k dFkk iqjkuhA Hkjr c/kq
dhUg eqfu X;kuhAA
cys mfpr cpu j?kquanwA fnudj dqy dSjo
cu panwAA
rkr tk; ft; djgq xykuhA l v/khu tho xfr
tkuhAA
rhfu dky frHkqvu er ejsaA iqU;flyd rkr rj
rjsaAA

mj vkur rqEg ij dqfVykA tkb ydq ijydq


ulkAA
nlq nsfga tufufg tM+ rsA ftUg xqj lk/kq
lHkk ufga lsAA
n0&fefVgfga iki iap lc vf[ky veaxy HkkjA
yd

lqtlq

ijyd

lq[kq

lqfejr

ukeq

rqEgkjAA263AA
&*&*&
dgm lqHkkm lR; flo lk[khA Hkjr Hkwfe jg
jkmfj jk[khAA
rkr dqrjd djgq tfu tk,A cSj ise ufg nqjb
nqjk,AA
eqfu xu fudV fcgx e`x tkghaA ck/kd cf/kd
fcyfd ijkghaAA
fgr vufgr ilq ifPNm tkukA ekuq"k ruq xqu
X;ku fu/kkukAA
rkr rqEgfg eSa tkum uhdsaA dja dkg
vleatl thdsaAA

jk[ksm jk; lR; efg R;kxhA ruq ifjgjsm ise


iu ykxhAA
rklq cpu esVr eu lpwA rsfg rsa vf/kd
rqEgkj ldpwAA
rk ij xqj efg vk;lq nhUgkA vofl t dggq
pgm lb dhUgkAA
n0&euq lUu dfj ldqp rft dggq dja lb
vktqA
lR;la/k

j?kqcj

cpu

lqfu

Hkk

lq[kh

lektqAA264AA
&*&*&
lqj xu lfgr lHk; lqjjktwA lpfga pkgr gu
vdktwAA
cur mikm djr dNq ukghaA jke lju lc xs eu
ekghaAA
cgqfj fcpkfj ijLij dgghaA j?kqifr Hkxr Hkxfr
cl vgghaA

lqf/k dfj vacjh"k nqjcklkA Hks lqj lqjifr fuiV


fujklkAA
lgs lqjUg cgq dky fc"kknkA ujgfj fd, xV
gyknkAA
yfx yfx dku dgfga /kqfu ekFkkA vc lqj dkt
Hkjr ds gkFkkAA
vku mikm u nsf[kv nsokA ekur jkeq lqlsod
lsokAA
fg; lise lqfejgq lc HkjrfgA fut xqu lhy jke cl
djrfgAA
n0&lqfu lqj er lqjxqj dgsm Hky rqEgkj
cM+ HkkxqA
ldy

lqeaxy

ewy

tx

Hkjr

pju

vuqjkxqAA265AA
&*&*&
lhrkifr lsod lsodkA dke/ksuq l; lfjl lqgkAA
Hkjr Hkxfr rqEgjsa eu vkA rtgq lpq fcf/k
ckr cukAA

ns[kq nsoifr Hkjr HkkA lgt lqHkk; fccl j?


kqjkAA
eu fFkj djgq nso M# ukghaA Hkjrfg tkfu jke
ifjNkghaAA
lqfu lqjxqj lqj laer lpwA varjtkeh Hkqfg
ldpwAA
fut flj Hkk# Hkjr ft; tkukA djr dfV fcf/k mj
vuqekukAA
dfj fcpk# eu nhUgh BhdkA jke jtk;l vkiu
uhdkAA
fut iu rft jk[ksm iuq ejkA Ngq lusgq dhUg
ufga FkjkAA
n0&dhUg

vuqxzg

vfer

vfr

lc

fcf/k

Hkjrq

tfj

tyt

tqx

lhrkukFkA
dfj

ukeq

cys

gkFkAA266AA
&*&*&

dga dgkoa dk vc LokehA ik vacqfuf/k


varjtkehAA
xqj lUu lkfgc vuqdwykA feVh efyu eu dyfir
lwykAA
viMj Mjsm u lp lewysaA jfcfg u nlq nso
fnfl HkwysaAA
ej vHkkxq ekrq dqfVykA fcf/k xfr fc"ke
dky dfBukAA
ikm jfi lc fefy efg ?kkykA uriky iu vkiu
ikykAA
;g ub jhfr u jkmfj gA ydgq csn fcfnr
ufga xAA
txq vuHky Hky ,dq xlkaA dfgv gb Hky
dklq HkykaAA
nsm nsor# lfjl lqHkkA lueq[k fceq[k u
dkgqfg dkAA
n0&tkb fudV ifgpkfu r# Nkg lefu lc lpA

ekxr

vfHker

iko

tx

jkm

jadq

Hky

ipAA267AA
&*&*&
yf[k lc fcf/k xqj Lokfe lusgwA feVsm NHkq
ufga eu lansgwAA
vc d#ukdj dhftv lA tu fgr Hkq fpr NHkq
u gAA
t lsodq lkfgcfg ldphA fut fgr pgb rklq efr
iphAA
lsod fgr lkfgc lsodkA djS ldy lq[k yHk
fcgkAA
LokjFkq ukFk fQjsa lcgh dkA fd, jtkb dfV
fcf/k uhdkAA
;g LokjFk ijekjFk lk#A ldy lqr Qy lqxfr
flaxk#AA
nso ,d fcurh lqfu ejhA mfpr gb rl djc
cgjhAA

fryd lektq lkft lcq vkukA dfjv lqQy Hkq


ta euq ekukAA
n0&lkuqt iBbv efg cu dhftv lcfg lukFkA
ur# Qsfjvfga ca/kq nm ukFk pya eSa
lkFkAA268AA
&*&*&
ur# tkfga cu rhfum HkkA cgqfjv lh; lfgr j?
kqjkAA
tsfg fcf/k Hkq lUu eu gA d#uk lkxj
dhftv lAA
nso nhUg lcq efg vHkk#A ejsa uhfr u
/kje fcpk#AA
dgm cpu lc LokjFk gsrwA jgr u vkjr dsa fpr
psrwAA
mr# nsb lqfu Lokfe jtkA l lsodq yf[k ykt
ytkAA
vl

eSa

voxqu

lusg ljkgr lk/kwAA

mnf/k

vxk/kwA

Lokfe

vc iky efg l er HkkokA ldqp Lokfe eu


tkb u ikokAA
Hkq in liFk dgm lfr HkkA tx eaxy fgr ,d
mikAA
n0&Hkq lUu eu ldqp rft t tsfg vk;lq
nscA
l

flj

/kfj

/kfj

dfjfg

lcq

fefVfg

vuV

vojscAA269AA
&*&*&
Hkjr cpu lqfp lqfu lqj gj"ksA lk/kq ljkfg lqeu
lqj cj"ksAA
vleatl cl vo/k usoklhA eqfnr eu rkil
cucklhAA
pqifga jgs j?kqukFk ldphA Hkq xfr nsf[k
lHkk lc lphAA
tud nwr rsfg volj vk,A eqfu cfl"B lqfu csfx
cyk,AA

dfj uke frUg jkeq fugkjsA cs"kq nsf[k Hk,


fuiV nq[kkjsAA
nwrUg eqfucj cw>h ckrkA dggq fcnsg Hkwi
dqlykrkAA
lqfu ldqpkb ukb efg ekFkkA cys pj cj tjsa
gkFkkAA
cw>c jkmj lknj lkaA dqly gsrq l Hk;m
xlkaAA
n0&ukfg r dly ukFk dsa lkFk dqly xb
ukFkA
fefFkyk

vo/k

fcls"k

rsa

txq

lc

Hk;m

vukFkAA270AA
&*&*&
dlyifr xfr lqfu tudjkA Hks lc yd ld cl
cjkAA
tsfga ns[ks rsfg le; fcnsgwA ukeq lR; vl ykx
u dsgwAA

jkfu dqpkfy lqur ujikyfgA lw> u dNq tl efu


fcuq C;kyfgAA
Hkjr jkt j?kqcj cucklwA Hkk fefFkyslfg n;
gjklwAA
u`i cw>s cq/k lfpo lektwA dggq fcpkfj mfpr
dk vktwAA
leqf> vo/k vleatl nA pfyv fd jfgv u dg
dNq dAA
u`ifga /khj /kfj n; fcpkjhA iB, vo/k prqj pj
pkjhAA
cwf> Hkjr lfr Hkkm dqHkkA vk,gq csfx u
gb y[kkAA
n0&x, vo/k pj Hkjr xfr cwf> nsf[k djrwfrA
pys

fp=dwVfg

Hkjrq

pkj

pys

rsjgwfrAA271AA
&*&*&
nwrUg vkb Hkjr db djuhA tud lekt tFkkefr
cjuhAA

lqfu xqj ifjtu lfpo eghifrA Hks lc lp


lusg fcdy vfrAA
/kfj /khjtq dfj Hkjr cM+kA fy, lqHkV lkguh
cykAA
?kj iqj nsl jkf[k j[kokjsA g; x; jFk cgq tku
lokjsAA
nq?kjh lkf/k pys rrdkykA fd, fcJkeq u ex
eghikykAA
Hkjfga vktq ugkb ;kxkA pys tequ mrju
lcq ykxkAA
[kcfj ysu ge iB, ukFkkA frUg dfg vl efg
uk;m ekFkkAA
lkFk fdjkr N lkrd nhUgsA eqfucj rqjr fcnk pj
dhUgsAA
n0&lqur tud vkxouq lcq gj"ksm vo/k
lektqA
j?kquanufg

ldpq

lqjjktqAA272AA

cM+

lp

fccl

&*&*&
xjb xykfu dqfVy dSdsA dkfg dgS dsfg
nw"kuq nsAA
vl eu vkfu eqfnr uj ukjhA Hk;m cgfj jgc fnu
pkjhAA
,fg dkj xr cklj lA kr ugku ykx lcq dAA
dfj eTtuq iwtfga uj ukjhA xui xfj friqjkfj
rekjhAA
jek jeu in cafn cgjhA fcuofga vatqfy vapy
tjhAA
jktk jkeq tkudh jkuhA vkun vof/k vo/k
jt/kkuhAA
lqcl

clm

fQfj

lfgr

lektkA

Hkjrfg

jkeq

djgq tqcjktkAA
,fg lq[k lq/kk lhaph lc dkgwA nso nsgq tx
thou ykgwAA
n0&xqj lekt HkkbUg lfgr jke jktq iqj gmA
vNr jke jktk vo/k efjv ekx lcq dmAA273AA

&*&*&
lqfu lusge; iqjtu ckuhA fuanfga tx fcjfr
eqfu X;kuhAA
,fg fcf/k fuR;dje dfj iqjtuA jkefg djfga uke
iqyfd ruAA
p uhp e/;e uj ukjhA ygfga njlq fut fut
vuqgkjhAA
lko/kku

lcgh

luekufgaA

ldy

ljkgr

ikfu/kkufgaAA
yfjdkbfg rs j?kqcj ckuhA ikyr uhfr hfr
ifgpkuhAA
lhy ldp fla/kq j?kqjkA lqeq[k lqypu ljy
lqHkkAA
dgr jke xqu xu vuqjkxsA lc fut Hkkx ljkgu
ykxsAA
ge le iqU; iqat tx FkjsA ftUgfg jkeq tkur dfj
ejsAA
n0&se exu rsfg le; lc lqfu vkor fefFkyslqA

lfgr

lHkk

laHkze

mBsm

jfcdqy

dey

fnuslqAA274AA
&*&*&
Hkkb lfpo xqj iqjtu lkFkkA vkxsa xouq
dhUg j?kqukFkkAA
fxfjc# nh[k tudifr tcghaA dfj uke jFk
R;kxsm rcghaAA
jke njl ykylk mNkgwA iFk Je yslq dyslq u
dkgwAA
eu rg tg j?kqcj cSnsghA fcuq eu ru nq[k
lq[k lqf/k dsghAA
vkor tudq pys ,fg HkkrhA lfgr lekt se efr
ekrhAA
vk, fudV nsf[k vuqjkxsA lknj feyu ijlij
ykxsAA
yxs tud eqfutu in canuA fjf"kUg ukeq
dhUg j?kquanuAA

HkkbUg lfgr jkeq fefy jktfgA pys yokb lesr


lektfgAA
n0&vkJe lkxj lkar jl iwju ikou ikFkqA
lsu

eugq

d#uk

lfjr

fy,

tkfga

j?

kqukFkqAA275AA
&*&*&
cjfr X;ku fcjkx djkjsA cpu lld feyr un
ukjsAA
lp mlkl lehj rjaxkA /khjt rV r#cj dj
HkaxkAA
fc"ke fc"kkn rjkofr /kkjkA Hk; Hkze Hkoj
vcrZ vikjkAA
dsoV cq/k fc|k cfM+ ukokA ldfga u [ksb ,sd
ufga vkokAA
cupj dy fdjkr fcpkjsA Fkds fcyfd ifFkd fg;
gkjsAA
vkJe mnf/k feyh tc tkA eugq mBsm
vacqf/k vdqykAA

ld fcdy nm jkt lektkA jgk u X;kuq u /khjtq


yktkAA
Hkwi :i xqu lhy ljkghA jofga ld fla/kq
voxkghAA
Na0&voxkfg ld leq lpfga ukfj uj C;kdqy
egkA
nS n"k ldy lj"k cyfga cke fcf/k dhUg
dgkAA
lqj fl) rkil tfxtu eqfu nsf[k nlk fcnsg dhA
rqylh u lejFkq dm t rfj ldS lfjr lusg dhAA
l0&fd, vfer minsl tg rg yxUg eqfucjUgA
/khjtq

/kfjv

ujsl

dgsm

cfl"B

fcnsg

luAA276AA
tklq X;kuq jfc Hko fufl uklkA cpu fdju eqfu
dey fcdklkAA
rsfg fd eg eerk fuvjkA ;g fl; jke lusg
cM+kAA

fc"k lk/kd fl) l;kusA f=fc/k tho tx csn


c[kkusAA
jke lusg ljl eu tklwA lk/kq lHkk cM+ vknj
rklwAA
lg u jke ise fcuq X;kuwA dju/kkj fcuq ftfe
tytkuwAA
eqfu cgqfcf/k fcnsgq leq>k,A jke?kkV lc
yx ugk,AA
ldy ld ladqy uj ukjhA l ckl# chrsm fcuq
ckjhAA
ilq [kx e`xUg u dhUg vgk:A f; ifjtu dj du
fcpk:AA
n0&nm lekt fufejktq j?kqjktq ugkus krA
cSBs lc cV fcVi rj eu eyhu l xkrAA277AA
&*&*&
ts efglqj nljFk iqj cklhA ts fefFkykifr uxj
fuoklhAA

gal cal xqj tud iqj/kkA ftUg tx exq ijekjFkq


l/kkAA
yxs dgu minsl vusdkA lfgr /kje u; fcjfr
fccsdkAA
dfld dfg dfg dFkk iqjkuhaA leq>k lc
lHkk lqckuhaAA
rc j?kqukFk dkSfldfg dgsA ukFk dkfy ty
fcuq lcq jgsAA
eqfu dg mfpr dgr j?kqjkA x;m chfr fnu igj
v<+kAA
fjf"k #[k yf[k dg rsjgqfrjktwA bgk mfpr
ufga vlu vuktwAA
dgk Hkwi Hky lcfg lgkukA ikb jtk;lq pys
ugkukAA
n0&rsfg volj Qy Qwy ny ewy vusd dkjA
yb

vk,

cupj

HkkjAA278AA
&*&*&

fciqy

Hkfj

Hkfj

dkofj

dken

es

fxfj

jke

lknkA

voydr

vigjr

fc"kknkAA
lj lfjrk cu Hkwfe fcHkkxkA tuq mexr vkun
vuqjkxkAA
csfy fcVi lc lQy lQwykA cyr [kx e`x vfy
vuqdwykAA
rsfg volj cu vf/kd mNkgwA f=fc/k lehj lq[kn
lc dkgwAA
tkb u cjfu eugjrkA tuq efg djfr tud
igqukAA
rc lc yx ugkb ugkA jke tud eqfu vk;lq
ikAA
nsf[k nsf[k r#cj vuqjkxsA tg rg iqjtu mrju
ykxsAA
ny Qy ewy dan fcf/k ukukA ikou lqanj lq/kk
lekukAA
n0&lknj lc dg jkexqj iB, Hkfj Hkfj HkkjA
iwft firj lqj vfrfFk xqj yxs dju QjgkjAA279AA

&*&*&
,fg fcf/k cklj chrs pkjhA jkeq fujf[k uj ukfj
lq[kkjhAA
nqgq lekt vfl #fp eu ekghaA fcuq fl; jke
fQjc Hky ukghaAA
lhrk jke lax cucklwA dfV vejiqj lfjl lqiklwAA
ifjgfj y[ku jkeq cSnsghA tsfg ?k# Hkko cke
fcf/k rsghAA
nkfgu nbm gb tc lcghA jke lehi cflv cu
rcghAA
eankfdfu eTtuq frgq dkykA jke njlq eqn
eaxy ekykAA
vVuq jke fxfj cu rkil FkyA vluq vfev le dan
ewy QyAA
lq[k lesr lacr nqb lkrkA iy le gfga u tfuvfga
tkrkAA
n0&,fg lq[k tx u yx lc dgfga dgk vl
HkkxqAA

lgt

lqHkk;

lekt

nqgq

jke

pju

vuqjkxqAA280AA
&*&*&
,fg fcf/k ldy eujFk djghaA cpu lse lqur eu
gjghaAA
lh; ekrq rsfg le; iBkaA nklha nsf[k lqvol#
vkaAA
lkodkl

lqfu

lc

fl;

lklwA

vk;m

tudjkt

jfuoklwAA
dlY;k lknj luekuhA vklu fn, le; le vkuhAA
lhyq lusgq ldy nqgq vksjkA ofga nsf[k
lqfu dqfyl dBjkAA
iqyd flfFky ru ckfj fcypuA efg u[k fy[ku
yxha lc lpuAA
lc fl; jke hfr fd fl ewjrhA tuq d#uk cgq
cs"k fclwjfrAA
lh; ekrq dg fcf/k cqf/k ckdhA t i; Qsuq Qj
ifc VkdhAA

n0&lqfuv lq/kk nsf[kvfga xjy lc djrwfr


djkyA
tg rg dkd mywd cd ekul lr ejkyAA281AA
&*&*&
lqfu llp dg nsfc lqfe=kA fcf/k xfr cfM+
fcijhr fcfp=kAA
t l`ft ikyb gjb cgjhA cky dsfy le fcf/k efr
HkjhAA
dlY;k dg nlq u dkgwA dje fccl nq[k lq[k
Nfr ykgwAA
dfBu dje xfr tku fc/kkrkA t lqHk vlqHk ldy
Qy nkrkAA
l jtkb lhl lcgh dsaA mrifr fFkfr y; fc"kgq
veh dsaAA
nsfc eg cl lfpv cknhA fcf/k iapq vl vpy
vuknhAA
Hkwifr ftvc ejc mj vkuhA lfpv lf[k yf[k fut
fgr gkuhAA

lh; ekrq dg lR; lqckuhA lqrh vof/k vo/kifr


jkuhAA
n0&y[kuq jke fl; tkgq cu Hky ifjuke u
ipqA
xgcfj

fg;

dg

dflyk

efg

Hkjr

dj

lpqAA282AA
&*&*&
l lkn vlhl rqEgkjhA lqr lqrc/kw nsolfj
ckjhAA
jke liFk eSa dhfUg u dkA l dfj dgm l[kh
lfr HkkAA
Hkjr lhy xqu fcu; cM+kA Hkk;i Hkxfr Hkjl
HkykAA
dgr lkjngq dj efr ghpsA lkxj lhi fd tkfga
myhpsAA
tkum lnk Hkjr dqynhikA ckj ckj efg dgsm
eghikAA

dlsa dudq efu ikfjf[k ik,A iq#"k ifjf[kvfga


le; lqHkk,A
vuqfpr vktq dgc vl ejkA ld lusg l;kui
FkjkAA
lqfu lqjlfj le ikofu ckuhA Hka lusg fcdy lc
jkuhAA
n0&dlY;k

dg

/khj

/kfj

lqugq

nsfc

rqEgfg

ldb

fefFkysflA
d

fccsdfuf/k

cYyHkfg

minsflAA283AA
&*&*&
jkfu jk; lu vol# ikA viuh Hkkfr dgc
leq>kAA
jf[kvfga y[kuq Hkjrq xoufga cuA ta ;g er
ekuS eghi euAA
r Hky truq djc lqfcpkjhA ejsa lpq Hkjr
dj HkkjhAA

xw<+ lusg Hkjr eu ekghaA jgsa uhd efg


ykxr ukghaAA
yf[k lqHkkm lqfu ljy lqckuhA lc Hkb exu
d#u jl jkuhAA
uHk lwu

>fj

/kU;

/kU;

/kqfuA

flfFky

lusg fl) txh eqfuAA


lcq jfuoklq fcFkfd yf[k jgsA rc /kfj /khj
lqfe=k dgsAA
nsfc naM tqx tkfefu chrhA jke ekrq lquh
mBh lhrhAA
n0&csfx ikm /kkfjv Fkyfg dg lusg lfrHkk;A
gejsa r vc l xfr dS fefFkysl lgk;AA284AA
&*&*&
yf[k lusg lqfu cpu fcuhrkA tudf;k xg ik;
iquhrkAA
nsfc mfpr vfl fcu; rqEgkjhA nljFk ?kfjfu jke
egrkjhAA

Hkq vius uhpgq vknjghaA vfxfu /kwe fxfj


flj fruq /kjghaAA
lsodq jkm dje eu ckuhA lnk lgk; egslq
HkokuhAA
jmjs vax txq tx d gSA nhi lgk; fd fnudj
lgSAA
jkeq tkb cuq dfj lqj dktwA vpy vo/kiqj
dfjgfga jktwAA
vej ukx uj jke ckgqcyA lq[k cflgfga viusa
vius FkyAA
;g lc tkxcfyd dfg jk[kkA nsfc u gb eq/kk
eqfu Hkk"kkAA
n0&vl dfg ix ifj ise vfr fl; fgr fcu; lqukbAA
fl; lesr fl;ekrq rc pyh lqvk;lq ikbAA285AA
&*&*&
f; ifjtufg feyh cSnsghA t tsfg txq Hkkfr
rsfg rsghAA

rkil cs"k tkudh ns[khA Hkk lcq fcdy fc"kkn


fcls"khAA
tud jke xqj vk;lq ikA pys Fkyfg fl; ns[kh
vkAA
yhfUg ykb mj tud tkudhA ikgqu ikou ise
ku dhAA
mj mexsm vacqf/k vuqjkxwA Hk;m Hkwi
euq eugq i;kxwAA
fl; lusg cVq ck<+r tgkA rk ij jke ise fllq
lgkAA
fpjthoh eqfu X;ku fcdy tuqA cwM+r ygsm
cky voyacuqAA
eg exu efr ufga fcnsg dhA efgek fl; j?kqcj
lusg dhAA
n0&fl; firq ekrq lusg cl fcdy u ldh lHkkfjA
/kjfulqrk

/khjtq

fcpkfjAA286AA
&*&*&

/kjsm

lem

lq/kjeq

rkil cs"k tud fl; ns[khA Hk;m iseq ifjr"kq


fcls"khAA
iqf= ifo= fd, dqy nA lqtl /koy txq dg lcq
dAA
ftfr lqjlfj dhjfr lfj rjhA xouq dhUg fcf/k vaM
djjhAA
xax vofu Fky rhfu cM+sjsA ,fga fd, lk/kq
lekt ?kusjsAA
firq

dg

lR;

lusg

lqckuhA

lh;

ldqp

egq eugq lekuhAA


iqfu firq ekrq yhUg mj ykA fl[k vkfl"k fgr
nhfUg lqgkAA
dgfr u lh; ldqfp eu ekghaA bgk clc jtuha
Hky ukghaAA
yf[k #[k jkfu tuk;m jkA n; ljkgr lhyq
lqHkkAA
n0&ckj ckj fefy HksaV fl; fcnk dhUg
luekfuA

dgh le; flj Hkjr xfr jkfu lqckfu l;kfuAA287AA


&*&*&
lqfu Hkwiky Hkjr C;ogk:A lu lqxa/k lq/kk lfl
lk:AA
ewns lty u;u iqyds ruA lqtlq ljkgu yxs eqfnr
euAA
lko/kku lquq lqeqf[k lqypfuA Hkjr dFkk
Hko ca/k fcepfuAA
/kje jktu; czfcpk:A bgk tFkkefr ej pk:AA
l efr efj Hkjr efgekghA dgS dkg Nfy Nqvfr
u NkghAA
fcf/k xuifr vfgifr flo lkjnA dfc dfcn cq/k cqf)
fclkjnAA
Hkjr pfjr dhjfr djrwrhA /kje lhy xqu fcey
fcHkwrhAA
leq>r lqur lq[kn lc dkgwA lqfp lqjlfj #fp
funj lq/kkgwAA

n0&fujof/k xqu fu#ie iq#"kq Hkjrq Hkjr le


tkfuA
dfgv

lqes#

fd

lsj

le

dfcdqy

efr

ldqpkfuAA288AA
&*&*&
vxe lcfg cjur cjcjuhA ftfe tyghu ehu xeq
/kjuhAA
Hkjr vfer efgek lquq jkuhA tkufga jkeq u
ldfga c[kkuhAA
cjfu lse Hkjr vuqHkkA fr; ft; dh #fp yf[k
dg jkAA
cgqjfga y[kuq Hkjrq cu tkghaA lc dj Hky lc
ds eu ekghaAA
nsfc ijarq Hkjr j?kqcj dhA hfr rhfr tkb
ufga rjdhAA
Hkjrq vof/k lusg eerk dhA t|fi jkeq lhe lerk
dhAA

ijekjFk

LokjFk

lq[k

lkjsA

Hkjr

liusgq eugq fugkjsAA


lk/ku flf) jke ix usgwAAefg yf[k ijr Hkjr
er ,gwAA
n0&Hkjsgq Hkjr u isfygfga eulgq jke
jtkbA
dfjv

lpq

lusg

cl

dgsm

Hkwi

fcy[kkbAA289AA
&*&*&
jke Hkjr xqu xur lhrhA fufl naifrfg iyd le
chrhAA
jkt lekt kr tqx tkxsA Ugkb Ugkb lqj iwtu
ykxsAA
xs ugkb xqj ifga j?kqjkA cafn pju cys #[k
ikAA
ukFk Hkjrq iqjtu egrkjhA ld fcdy cuckl
nq[kkjhAA

lfgr lekt jkm fefFkyslwA cgqr fnol Hk, lgr


dyslwAA
mfpr gb lb dhftv ukFkkA fgr lcgh dj jjsa
gkFkkAA
vl dfg vfr ldqps j?kqjkA eqfu iqyds yf[k
lhyq lqHkkAA
rqEg fcuq jke ldy lq[k lktkA ujd lfjl nqgq jkt
lektkAA
n0&ku ku ds tho ds fto lq[k ds lq[k jkeA
rqEg rft rkr lgkr x`g ftUgfg frUgfg fcf/k
ckeAA290AA
&*&*&
l lq[kq djeq /kjeq tfj tkA tg u jke in iadt
HkkAA
txq dqtxq X;kuq vX;kuwA tg ufga jke ise
ij/kkuwAA
rqEg fcuq nq[kh lq[kh rqEg rsghaA rqEg
tkugq ft; t tsfg dsghaAA

jkmj vk;lq flj lcgh dsaA fcfnr ikyfg xfr lc


uhdsaAA
vkiq vkJefg /kkfjv ikA Hk;m lusg flfFky
eqfujkAA
dfj uke rc jkeq fl/kk,A fjf"k /kfj /khj tud ifga
vk,AA
jke cpu xq# u`ifg lquk,A lhy lusg lqHkk;
lqgk,AA
egkjkt vc dhftv lA lc dj /kje lfgr fgr gA
n0&X;ku fu/kku lqtku lqfp /kje /khj ujikyA
rqEg

fcuq

vleatl

leu

lejFk

,fg

dkyAA291AA
&*&*&
lqfu eqfu cpu tud vuqjkxsA yf[k xfr X;kuq
fcjkxq fcjkxsAA
flfFky lusg xqur eu ekghaA vk, bgk dhUg
Hky ukghAA

jkefg jk; dgsm cu tkukA dhUg vkiq f; se


okukAA
ge vc cu rsa cufg iBkA eqfnr fQjc fccsd
cM+kAA
rkil eqfu efglqj lqfu ns[khA Hk, se cl fcdy
fcls"khAA
lem leqf> /kfj /khjtq jktkA pys Hkjr ifga lfgr
lektkAA
Hkjr vkb vkxsa Hkb yhUgsA volj lfjl lqvklu
nhUgsAA
rkr Hkjr dg rsjgqfr jkA rqEgfg fcfnr j?kqchj
lqHkkAA
n0&jke lR;czr /kje jr lc dj lhyq lusgqAA
ladV lgr ldp cl dfgv t vk;lq nsgqAA292AA
&*&*&
lqfu ru iqyfd u;u Hkfj ckjhA cys Hkjrq
/khj /kfj HkkjhAA

Hkq f; iwT; firk le vkiwA dqyxq# le fgr


ek; u ckiwAA
dfldkfn eqfu lfpo lektwA X;ku vacqfuf/k
vkiquq vktwAA
fllq lsod vk;lq vuqxkehA tkfu efg fl[k nsbv
LokehAA
,fga lekt Fky cw>c jkmjA eu efyu eSa
cyc ckmjAA
NVs cnu dgm cfM+ ckrkA Nec rkr yf[k
cke fc/kkrkAA
vkxe fuxe fl) iqjkukA lsok/kjeq dfBu txq
tkukAA
Lokfe /kje LokjFkfg fcj/kwA cS# va/k sefg
u c/kwAA
n0&jkf[k jke #[k /kjeq czrq ijk/khu efg
tkfuA
lc

dsa

laer

ifgpkfuAA293AA

lcZ

fgr

dfjv

iseq

&*&*&
Hkjr cpu lqfu nsf[k lqHkkA lfgr lekt ljkgr
jkAA
lqxe vxe e`nq eatq dBjsA vjFkq vfer vfr
vk[kj FkjsAA
T;ksa eq[kq eqdqj eqdq# fut ikuhA xfg u
tkb vl vnHkqr ckuhAA
Hkwi Hkjrq eqfu lfgr lektwA xs tg fccq/k
dqeqn f}tjktwAA
lqfu lqf/k lp fcdy lc yxkA eugq ehuxu uo
ty txkAA
nso Fke dqyxqj xfr ns[khA fujf[k fcnsg
lusg fcls"khAA
jke Hkxfre; Hkjrq fugkjsA lqj LokjFkh ggfj
fg; gkjsAA
lc dm jke isee; is[kkA Hk, vys[k lp cl
ys[kkAA
n0&jkeq lusg ldp cl dg llp lqjjktqA

jpgq

iapfg

iap

fefy

ukfga

Hk;m

vdktqAA294AA
&*&*&
lqjUg lqfefj lkjnk ljkghA nsfc nso ljukxr
ikghAA
Qsfj Hkjr efr dfj fut ek;kA ikyq fccq/k dqy
dfj Ny Nk;kAA
fccq/k fcu; lqfu nsfc l;kuhA cyh lqj LokjFk
tM+ tkuhAA
e lu dggq Hkjr efr Qs:A ypu lgl u lw>
lqes:AA
fcf/k gfj gj ek;k cfM+ HkkjhA lm u Hkjr efr
ldb fugkjhAA
l efr efg dgr d# HkjhA pafnfu dj fd
paMdj pjhAA
Hkjr n; fl; jke fuoklwA rg fd frfej tg rjfu
dklwAA

vl dfg lkjn xb fcf/k ydkA fccq/k fcdy fufl


ekugq ddkAA
n0&lqj LokjFkh eyhu eu dhUg dqea=
dqBkVqAA
jfp

iap

ek;k

cy

Hk;

Hkze

vjfr

mpkVqAA295AA
&*&*&
dfj dqpkfy lpr lqjjktwA Hkjr gkFk lcq dktq
vdktwAA
x, tudq j?kqukFk lehikA luekus lc jfcdqy
nhikAA
le; lekt /kje vfcj/kkA cys rc j?kqcal
iqj/kkAA
tud Hkjr lacknq lqukA Hkjr dgkmfr dgh
lqgkAA
rkr jke tl vk;lq nsgwA l lcq djS ej er
,gwAA

lqfu j?kqukFk tfj tqx ikuhA cys lR; ljy


e`nq ckuhAA
fc|eku vkiqfu fefFkyslwA ej dgc lc Hkkfr
HknslwAA
jkmj jk; jtk;lq gA jkmfj liFk lgh flj lAA
n0&jke liFk lqfu eqfu tudq ldqps lHkk
lesrA
ldy

fcydr

Hkjr

eq[kq

cub

mr#

nsrAA296AA
&*&*&
lHkk ldqp cl Hkjr fugkjhA jkeca/kq /kfj
/khjtq HkkjhAA
dqlem nsf[k lusgq lHkkjkA c<+r fcaf/k ftfe
?kVt fuokjkAA
ld dudypu efr NuhA gjh fcey xqu xu
txtuhAA
Hkjr fccsd cjkg fclkykA vuk;kl m/kjh rsfg
dkykAA

dfj ukeq lc dg dj tjsA jkeq jkm xqj lk/kq


fugjsAA
Nec vktq vfr vuqfpr ejkA dgm cnu e`nq
cpu dBjkAA
fg; lqfejh lkjnk lqgkA ekul rsa eq[k iadt
vkAA
fcey fccsd /kje u; lkyhA Hkjr Hkkjrh eatq
ejkyhAA
n0&fujf[k

fccsd

fcypufUg

flfFky

lusg lektqA
dfj

ukeq

cys

Hkjrq

lqfefj

lh;

j?

kqjktqAA297AA
&*&*&
Hkq firq ekrq lqgzn xqj LokehA iwT; ije fgr
vrajtkehAA
ljy lqlkfgcq lhy fu/kkuwA uriky lcZX;
lqtkuwAA

lejFk ljukxr fgrdkjhA xquxkgdq voxqu v?k


gkjhAA
Lokfe xlkbfg lfjl xlkaA efg leku eSa
lkb ngkaAA
Hkq firq cpu eg cl isyhA vk;m bgk lektq
ldsyhAA
tx Hky ip p v# uhpwA vfev vejin ekgq#
ehpwAA
jke

jtkb

esV

eu

ekghaA

ns[kk

lquk

drgq dm ukghaAA
l eSa lc fcf/k dhfUg f<BkA Hkq ekuh
lusg lsodkAA
n0&ik Hkyka vkiuh ukFk dhUg Hky
ejA
nw"ku Hks Hkw"ku lfjl lqtlq pk# pgq
vksjAA298AA
&*&*&

jkmfj jhfr lqckfu cM+kA txr fcfnr fuxekxe


xkAA
dwj dqfVy [ky dqefr dyadhA uhp fulhy fujhl
fuladhAA
rsm lqfu lju lkeqgsa vk,A lr ukeq fdgsa
viuk,AA
nsf[k n"k dcgq u mj vkusA lqfu xqu lk/kq
lekt c[kkusAA
d lkfgc lsodfg usokthA vkiq lekt lkt lc
lkthAA
fut djrwfr u leqf>v liusaA lsod ldqp lpq mj
viusaAA
l xlkb ufg nwlj dihA Hkqtk mBkb
dgm iu jihAA
ilq ukpr lqd ikB chukA xqu xfr uV ikBd
vk/khukAA
n0&;a lq/kkfj luekfu tu fd, lk/kq fljejA
d iky fcuq ikfygS fcfjnkofy cjtjAA299AA

&*&*&
ld lusg fd cky lqHkk,A vk;m ykb jtk;lq
ck,AA
rcgq iky gsfj fut vksjkA lcfg Hkkfr Hky
ekusm ejkAA
ns[ksm ik; lqeaxy ewykA tkusm Lokfe lgt
vuqdwykAA
cM+sa lekt fcydsm HkkxwA cM+ha pwd
lkfgc vuqjkxwAA
ik vuqxzgq vaxq v?kkA dhfUg ikfuf/k lc
vf/kdkAA
jk[kk ej nqykj xlkaA viusa lhy lqHkk;
HkykaAA
ukFk fuiV eSa dhfUg f<BkA Lokfe lekt
ldp fcgkAA
vfcu; fcu; tFkk#fp ckuhA Nfefg nsm vfr
vkjfr tkuhAA

n0&lqgzn lqtku lqlkfgcfg cgqr dgc cfM+


[kfjA
vk;lq nsbv nso vc lcb lq/kkjh efjAA300AA
&*&*&
Hkq in inqe ijkx ngkA lR; lqr lq[k
lho lqgkAA
l dfj dgm fg, vius dhA #fp tkxr lor lius
dhAA
lgt lusg Lokfe lsodkA LokjFk Ny Qy pkfj
fcgkAA
vX;k le u lqlkfgc lsokA l lknq tu ikoS
nsokAA
vl dfg se fccl Hk, HkkjhA iqyd ljhj fcypu
ckjhAA
Hkq in dey xgs vdqykA lem lusgq u l
dfg tkAA
ikfla/kq luekfu lqckuhA cSBk, lehi xfg
ikuhAA

Hkjr

fcu;

lqfu

nsf[k

lqHkkA

flfFky

lusg lHkk j?kqjkAA


Na0&j?kqjkm flfFky lusg lk/kq lekt eqfu
fefFkyk /kuhA
eu egq ljkgr Hkjr Hkk;i Hkxfr dh efgek ?
kuhAA
Hkjrfg lalr fccq/k cj"kr lqeu ekul efyu lsA
rqylh fcdy lc yx lqfu ldqps fulkxe ufyu
lsAA
l0&nsf[k nq[kkjh nhu nqgq lekt uj ukfj lcA
e?kok egk eyhu eq, ekfj eaxy pgrAA301AA
diV dqpkfy lho lqjjktwA ij vdkt f; vkiu
dktwAA
dkd leku ikdfjiq jhrhA Nyh eyhu drgq u
rhrhAA
Fke dqer dfj diVq ldsykA l mpkVq lc dsa
flj esykAA

lqjek;k lc yx fcegsA jke se vfrl; u


fcNgsAA
Hk; mpkV cl eu fFkj ukghaA Nu cu #fp Nu
lnu lgkghaAA
nqfc/k euxfr tk nq[kkjhA lfjr fla/kq laxe
tuq ckjhAA
nqfpr drgq ifjr"kq u ygghaA ,d ,d lu ejeq
u dgghaAA
yf[k fg; gfl dg ikfu/kkuwA lfjl Loku e?
koku tqckuwAA
n0&Hkjrq tudq eqfutu lfpo lk/kq lpsr
fcgkbA
ykfx nsoek;k lcfg tFkktxq tuq ikbAA302AA
&*&*&
ikfla/kq yf[k yx nq[kkjsA fut lusg lqjifr
Ny HkkjsAA
lHkk jkm xqj efglqj ea=hA Hkjr Hkxfr lc dS
efr ta=hAA

jkefg fpror fp= fy[ks lsA ldqpr cyr cpu


fl[ks lsAA
Hkjr hfr ufr fcu; cM+kA lqur lq[kn cjur
dfBukAA
tklq fcyfd Hkxfr yoyslwA se exu eqfuxu
fefFkyslwAA
efgek rklq dgS fdfe rqylhA Hkxfr lqHkk;
lqefr fg; gqylhAA
vkiq NfV efgek cfM+ tkuhA dfcdqy dkfu
ekfu ldqpkuhAA
dfg u ldfr xqu #fp vf/kdkA efr xfr cky cpu
dh ukAA
n0&Hkjr

fcey

tlq

fcey

fc/kq

lqefr

pdjdqekfjA
mfnr

fcey

tu

fugkfjAA303AA
&*&*&

n;

uHk

,dVd

jgh

Hkjr lqHkkm u lqxe fuxegwA y?kq efr


pkiyrk dfc NegwAA
dgr lqur lfr Hkkm Hkjr dA lh; jke in gb u jr
dAA
lqfejr Hkjrfg seq jke dA tsfg u lqyHk rsfg
lfjl cke dAA
nsf[k n;ky nlk lcgh dhA jke lqtku tkfu tu th
dhAA
/kje /kqjhu /khj u; ukxjA lR; lusg lhy lq[k
lkxjAA
nslq dkyq yf[k lem lektwA uhfr hfr ikyd j?
kqjktwAA
cys cpu ckfu ljclq lsA fgr ifjuke lqur lfl jlq
lsAA
rkr Hkjr rqEg /kje /kqjhukA yd csn fcn se
chukAA
n0&dje cpu ekul fcey rqEg leku rqEg rkrA

xqj lekt y?kq ca/kq xqu dqle; fdfe dfg


tkrAA304AA
&*&*&
tkugq rkr rjfu dqy jhrhA lR;la/k firq dhjfr
hrhAA
lem lektq ykt xq#tu dhA mnklhu fgr vufgr
eu dhAA
rqEgfg fcfnr lcgh dj djewA vkiu ej ije fgr
/kjewAA
efg lc Hkkfr Hkjl rqEgkjkA rnfi dgm volj
vuqlkjkAA
rkr rkr fcuq ckr gekjhA dsoy xq#dqy
ik lHkkjhAA
ur# tk ifjtu ifjok:A gefg lfgr lcq gr
[kqvk:AA
ta fcuq volj vFko fnuslwA tx dsfg dggq u
gb dyslwAA

rl mrikrq rkr fcf/k dhUgkA eqfu fefFkysl


jkf[k lcq yhUgkAA
n0&jkt dkt lc ykt ifr /kje /kjfu /ku /kkeA
xqj

Hkkm

ikfyfg

lcfg

Hky

gbfg

ifjukeAA305AA
&*&*&
lfgr lekt rqEgkj gekjkA ?kj cu xqj lkn
j[kokjkAA
ekrq firk xqj Lokfe funslwA ldy /kje /kjuh/kj
lslwAA
l rqEg djgq djkogq egwA rkr rjfudqy ikyd
ggwAA
lk/kd ,d ldy flf/k nsuhA dhjfr lqxfr Hkwfre;
csuhAA
l fcpkfj lfg ladVq HkkjhA djgq tk ifjok#
lq[kkjhAA
ckVh fcifr lcfga efg HkkA rqEgfg vof/k
Hkfj cfM+ dfBukAA

tkfu rqEgfg e`nq dgm dBjkA dqle; rkr u


vuqfpr ejkAA
gfga dqBk; lqca/kq lqgk,A vksfM+vfga
gkFk vlfugq ds ?kk,AA
n0&lsod dj in u;u ls eq[k l lkfgcq gbA
rqylh

hfr

fd

jhfr

lqfu

lqdfc

ljkgfga

lbAA306AA
&*&*&
lHkk

ldy

lqfu

j?kqcj

ckuhA

se

i;f/k

vfev tuq lkuhAA


flfFky lekt lusg lek/khA nsf[k nlk pqi lkjn
lk/khAA
Hkjrfg Hk;m ije lar"kwA lueq[k Lokfe
fceq[k nq[k n"kwAA
eq[k lUu eu feVk fc"kknwA Hkk tuq
xwxsfg fxjk lknwAA
dhUg lse ukeq cgjhA cys ikfu iad#g
tjhAA

ukFk Hk;m lq[kq lkFk x, dA ygsm ykgq tx


tueq Hk, dAA
vc iky tl vk;lq gA dja lhl /kfj lknj
lAA
l voyac nso efg nsA vof/k ik# ikoa
tsfg lsAA
n0&nso nso vfHk"ksd fgr xqj vuqlkluq
ikbA
vkusm

lc

rhjFk

lfyyq

rsfg

dg

dkg

jtkbAA307AA
&*&*&
,dq eujFkq cM+ eu ekghaA lHk; ldp tkr
dfg ukghaAA
dggq rkr Hkq vk;lq ikA cys ckfu lusg
lqgkAA
fp=dwV lqfp Fky rhjFk cuA [kx e`x lj lfj
fu>Zj fxfjxuAA

Hkq in vafdr vofu fcls"khA vk;lq gb r


vkoa ns[khAA
vofl vf= vk;lq flj /kjgwA rkr fcxrHk; dkuu
pjgwAA
eqfu lkn cuq eaxy nkrkA ikou ije lqgkou
HkzkrkAA
fjf"kuk;dq tg vk;lq nsghaA jk[ksgq rhjFk
tyq Fky rsghaAA
lqfu Hkq cpu Hkjr lq[k ikokA eqfu in dey
eqfnr fl# ukokAA
n0&Hkjr jke lacknq lqfu ldy lqeaxy ewyA
lqj

LokjFkh

ljkfg

dqy

cj"kr

lqjr#

QwyAA308AA
&*&*&
/kU; Hkjr t; jke xlkaA dgr nso gj"kr
cfjvkaA
eqfu fefFkysl lHkk lc dkgwA Hkjr cpu lqfu
Hk;m mNkgwAA

Hkjr jke xqu xzke lusgwA iqyfd lalr jkm


fcnsgwAA
lsod Lokfe lqHkkm lqgkouA useq iseq vfr
ikou ikouAA
efr

vuqlkj

ljkgu

ykxsA

lfpo

lHkkln

lc

vuqjkxsAA
lqfu lqfu jke Hkjr lacknwA nqgq lekt fg;
gj"kq fc"kknwAA
jke ekrq nq[kq lq[kq le tkuhA dfg xqu jke
c/kha jkuhAA
,d dgfga j?kqchj cM+kA ,d ljkgr Hkjr
HkykAA
n0&vf= dgsm rc Hkjr lu lSy lehi lqdwiA
jkf[kv rhjFk r; rg ikou vfev vuwiAA309AA
&*&*&
Hkjr vf= vuqlklu ikA ty Hkktu lc fn,
pykAA

lkuqt vkiq vf= eqfu lk/kwA lfgr x, tg dwi


vxk/kwAA
ikou ikFk iqU;Fky jk[kkA eqfnr se vf= vl
Hkk"kkAA
rkr vukfn fl) Fky ,gwA yism dky fcfnr ufga
dsgwAA
rc lsodUg ljl Fkyq ns[kkA fdUg lqty fgr dwi
fcls"kkAA
fcf/k cl Hk;m fcLo midk:A lqxe vxe vfr /kje
fcpk:AA
Hkjrdwi vc dfggfga yxkA vfr ikou rhjFk ty
txkAA
se luse fueTtr kuhA gbgfga fcey dje eu
ckuhAA
n0&dgr dwi efgek ldy x, tgk j?kqjkmA
vf=

lquk;m

HkkmAA310AA
&*&*&

j?kqcjfg

rhjFk

iqU;

dgr /kje bfrgkl lhrhA Hk;m Hk# fufl l


lq[k chrhAA
fuR; fuckfg Hkjr nm HkkA jke vf= xqj
vk;lq ikAA
lfgr lekt lkt lc lknsaA pys jke cu vVu
i;knsaAA
dey pju pyr fcuq iughaA Hkb e`nq Hkwfe
ldqfp eu eughaAA
dql daVd dkdjha dqjkaA dVqd dBj
dqcLrq nqjkaAA
efg eatqy e`nq ekjx dhUgsA cgr lehj f=fc/k
lq[k yhUgsAA
lqeu cjf"k lqj ?ku dfj NkghaA fcVi Qwfy Qfy
r`u e`nqrkghaAA
e`x fcyfd [kx cfy lqckuhA lsofga ldy jke
f; tkuhAA
n0&lqyHk flf) lc krgq jke dgr teqgkrA

jke ku f; Hkjr dgq ;g u gb cfM+


ckrAA311AA
&*&*&
,fg fcf/k Hkjrq fQjr cu ekghaA useq seq
yf[k eqfu ldqpkghaAA
iqU; tykJ; Hkwfe fcHkkxkA [kx e`x r# r`u
fxfj cu ckxkAA
pk# fcfp= ifc= fcls"khA cw>r Hkjrq fnC; lc
ns[khAA
lqfu eu eqfnr dgr fjf"kjkA gsrq uke xqu
iqU; HkkAA
drgq fueTtu drgq ukekA drgq fcydr eu
vfHkjkekAA
drgq cSfB eqfu vk;lq ikA lqfejr lh; lfgr
nm HkkAA
nsf[k lqHkkm lusgq lqlsokA nsfga vlhl
eqfnr cunsokAA

fQjfga x, fnuq igj v<+kA Hkq in dey


fcydfga vkAA
n0&ns[ks Fky rhjFk ldy Hkjr ikp fnu ek>A
dgr

lqur

gfj

gj

lqtlq

x;m

fnolq

Hkb

lk>AA312AA
&*&*&
Hkj Ugkb lcq tqjk lektwA Hkjr Hkwfelqj
rsjgqfr jktwAA
Hky fnu vktq tkfu eu ekghaA jkeq iky dgr
ldqpkghaAA
xqj u`i Hkjr lHkk voydhA ldqfp jke fQfj
vofu fcydhAA
lhy ljkfg lHkk lc lphA dgq u jke le Lokfe
ldphAA
Hkjr lqtku jke #[k ns[khA mfB lse /kfj /khj
fcls"khAA
dfj naMor dgr dj tjhA jk[kha ukFk ldy #fp
ejhAA

efg yfx lgsm lcfga larkiwA cgqr Hkkfr


nq[kq ikok vkiwAA
vc xlkb efg nsm jtkA lsoa vo/k vof/k
Hkfj tkAA
n0&tsfga mik; iqfu ik; tuq ns[kS nhun;kyA
l fl[k nsbv vof/k yfx dlyiky ikyAA313AA
&*&*&
iqjtu

ifjtu

tk

xlkaA

lc

lqfp

ljl

lusg lxkaAA
jkmj cfn Hky Hko nq[k nkgwA Hkq fcuq
ckfn ije in ykgwAA
Lokfe lqtkuq tkfu lc gh dhA #fp ykylk jgfu
tu th dhAA
urikyq ikfyfg lc dkgwA nsm nqgw fnfl vksj
fuckgwAA
vl efg lc fcf/k Hkwfj HkjlA fd, fcpk# u
lpq [kj lAA

vkjfr ej ukFk dj NgwA nqgq fefy dhUg


<hBq gfB egwAA
;g cM+ n"kq nwfj dfj LokehA rft ldp fl[kbv
vuqxkehAA
Hkjr fcu; lqfu lcfga lalhA [khj uhj fccju xfr
galhAA
n0&nhuca/kq lqfu ca/kq ds cpu nhu
NyghuA
nsl dky volj lfjl cys jkeq chuAA314AA
&*&*&
rkr rqEgkfj efj ifjtu dhA fpark xqjfg u`ifg ?
kj cu dhAA
ekFks ij xqj eqfu fefFkyslwA gefg rqEgfg
liusgq u dyslwAA
ej rqEgkj ije iq#"kkjFkqA LokjFkq lqtlq
/kjeq ijekjFkqAA
firq vk;lq ikfyfga nqgq HkkaA yd csn Hky
Hkwi HkykaAA

xqj firq ekrq Lokfe fl[k ikysaA pysgq dqex


ix ijfga u [kkysaAA
vl fcpkfj lc lp fcgkA ikygq vo/k vof/k Hkfj
tkAA
nslq dlq ifjtu ifjok:A xqj in jtfga ykx
N#Hkk:AA
rqEg eqfu ekrq lfpo fl[k ekuhA ikysgq
iqgqfe tk jt/kkuhAA
n0&eqf[kvk

eq[kq

pkfg,s

[kku

iku

dgq ,dA
ikyb i"kb ldy vx rqylh lfgr fccsdAA315AA
&*&*&
jkt/kje ljclq ,ruA ftfe eu ekg eujFk
xAA
ca/kq c/kq dhUg cgq HkkrhA fcuq v/kkj
eu r"kq u lkrhAA
Hkjr lhy xqj lfpo lektwA ldqp lusg fccl j?
kqjktwAA

Hkq dfj ik ikojha nhUghaA lknj Hkjr


lhl /kfj yhUghaAA
pjuihB d#ukfu/kku dsA tuq tqx tkfed tk
ku dsAA
laiqV Hkjr lusg jru dsA vk[kj tqx tuq tho tru
dsAA
dqy dikV dj dqly dje dsA fcey u;u lsok
lq/kje dsAA
Hkjr eqfnr voyac ygs rsaA vl lq[k tl fl; jkeq
jgs rsaAA
n0&ekxsm fcnk ukeq dfj jke fy, mj ykbA
yx

mpkVs

vejifr

dqfVy

dqvol#

ikbAA316AA
&*&*&
l dqpkfy lc dg Hkb uhdhA vof/k vkl le
thofu th dhAA
ur# y[ku fl; le fc;xkA ggfj ejr lc yx
dqjxkAA

jkeik vojsc lq/kkjhA fccq/k /kkfj Hkb xqun


xgkjhAA
HksaVr Hkqt Hkfj Hkkb Hkjr lA jke se jlq
dfg u ijr lAA
ru eu cpu mex vuqjkxkA /khj /kqja/kj /khjtq
R;kxkAA
ckfjt ypu epr ckjhA nsf[k nlk lqj lHkk
nq[kkjhAA
eqfuxu xqj /kqj /khj tud lsA X;ku vuy eu
dlsa dud lsAA
ts fcjafp fujysi mik,A inqe i= ftfe tx ty
tk,AA
n0&rsm fcyfd j?kqcj Hkjr hfr vuwi vikjA
Hk, exu eu ru cpu lfgr fcjkx fcpkjAA317AA
&*&*&
tgk tud xqj xfr efr HkjhA kr hfr dgr
cfM+ [kjhAA

cjur j?kqcj Hkjr fc;xwA lqfu dBj dfc tkfufg


yxwAA
l ldp jlq vdFk lqckuhA lem lusgq lqfefj
ldqpkuhAA
HksafV Hkjr j?kqcj leq>k,A iqfu fjiqnouq
gjf"k fg; yk,AA
lsod lfpo Hkjr #[k ikA fut fut dkt yxs lc
tkAA
lqfu nk#u nq[kq nqgw lektkA yxs pyu ds
lktu lktkAA
Hkq in inqe cafn nm HkkA pys lhl /kfj
jke jtkAA
eqfu rkil cunso fugjhA lc luekfu cgfj
cgjhAA
n0&y[kufg HksafV ukeq dfj flj /kfj fl; in
/kwfjA
pys lse vlhl lqfu ldy lqeaxy ewfjAA318AA
&*&*&

lkuqt jke u`ifg flj ukA dhfUg cgqr fcf/k


fcu; cM+kAA
nso n;k cl cM+ nq[kq ik;mA lfgr lekt
dkuufga vk;mAA
iqj ixq /kkfjv nsb vlhlkA dhUg /khj /kfj xouq
eghlkAA
eqfu efgnso lk/kq luekusA fcnk fd, gfj gj le
tkusAA
lklq lehi x, nm HkkA fQjs cafn ix vkfl"k
ikAA
dfld

ckenso

tkckyhA

iqjtu

ifjtu

lfpo

lqpkyhAA
tFkk txq dfj fcu; ukekA fcnk fd, lc lkuqt
jkekAA
ukfj iq#"k y?kq e/; cM+sjsA lc luekfu
ikfuf/k QsjsAA
n0&Hkjr ekrq in cafn Hkq lqfp lusg fefy
HksafVA

fcnk

dhUg

lft

ikydh

ldqp

lp

lc

esfVAA319AA
&*&*&
ifjtu ekrq firfg fefy lhrkA fQjh kuf; se
iquhrkAA
dfj ukeq HksaVh lc lklwA hfr dgr dfc fg;
u gqyklwAA
lqfu fl[k vfHker vkfl"k ikA jgh lh; nqgq
hfr lekAA
j?kqifr iVq ikydha exkaA dfj c/kq lc ekrq
p<+kaAA
ckj ckj fgfy fefy nqgq HkkaA le lusg tuuh
igqpkaAA
lkft ckft xt ckgu ukukA Hkjr Hkwi ny dhUg
i;kukAA
n; jkeq fl; y[ku lesrkA pys tkfga lc yx
vpsrkAA

clg ckft xt ilq fg; gkjsaA pys tkfga ijcl eu


ekjsaAA
n0&xqj xqjfr; in cafn Hkq lhrk y[ku lesrA
fQjs gj"k fcle; lfgr vk, iju fudsrAA320AA
&*&*&
fcnk dhUg luekfu fu"kknwA pysm n; cM+
fcjg fc"kknwAA
dy fdjkr fHkYy cupkjhA Qsjs fQjs tgkfj
tgkjhAA
Hkq fl; y[ku cSfB cV NkghaA f; ifjtu fc;x
fcy[kkghaAA
Hkjr lusg lqHkkm lqckuhA f;k vuqt lu dgr
c[kkuhAA
hfr rhfr cpu eu djuhA Jheq[k jke se cl
cjuhAA
rsfg volj [kx e`x ty ehukA fp=dwV pj vpj
eyhukAA

fccq/k fcyfd nlk j?kqcj dhA cjf"k lqeu dfg


xfr ?kj ?kj dhAA
Hkq ukeq dfj nhUg HkjlA pys eqfnr eu
Mj u [kj lAA
n0&lkuqt lh; lesr Hkq jktr iju dqVhjA
Hkxfr

X;kuq

cSjkX;

tuq

lgr

/kjsa

ljhjAA321AA
&*&*&
eqfu efglqj xqj Hkjr HkqvkywA jke fcjg lcq
lktq fcgkywAA
Hkq xqu xzke xur eu ekghaA lc pqipki pys
ex tkghaAA
tequk mrfj ikj lcq Hk;A l ckl# fcuq Hktu
x;AA
mrfj nsolfj nwlj cklwA jkel[kk lc dhUg
lqiklwAA
l mrfj xerha ugk,A pFksa fnol vo/kiqj
vk,A

tudq jgs iqj cklj pkjhA jkt dkt lc lkt


lHkkjhAA
lafi lfpo xqj Hkjrfg jktwA rsjgqfr pys lkft
lcq lktwAA
uxj ukfj uj xqj fl[k ekuhA cls lq[ksu jke
jt/kkuhAA
n0&jke njl yfx yx lc djr use micklA
rft rft Hkw"ku Hkx lq[k ftvr vof/k dha
vklAA322AA
&*&*&
lfpo lqlsod Hkjr c/ksA fut fut dkt ikb fl[k
vks/ksAA
iqfu fl[k nhfUg cfy y?kq HkkA laih ldy
ekrq lsodkAA
Hkwlqj cfy Hkjr dj tjsA dfj uke c; fcu;
fugjsAA
p uhp dkjtq Hky ipwA vk;lq nsc u djc
ldpwAA

ifjtu iqjtu tk cyk,A lek/kkuq dfj lqcl clk,AA


lkuqt xs xqj xsg cgjhA dfj naMor dgr dj
tjhAA
vk;lq gb r jga lusekA cys eqfu ru iqyfd
lisekAA
leq>c dgc djc rqEg tA /kje lk# tx gbfg
lAA
n0&lqfu fl[k ikb vlhl cfM+ xud cfy fnuq
lkf/kA
fla?kklu

Hkq

iknqdk

cSBkjs

fu#ikf/kAA323AA
&*&*&
jke ekrq xqj in fl# ukA Hkq in ihB jtk;lq
ikAA
uafnxko dfj iju dqVhjkA dhUg fuoklq
/kje /kqj /khjkAA
tVktwV flj eqfuiV /kkjhA efg [kfu dql lkFkjh
lokjhAA

vlu clu cklu czr usekA djr dfBu fjf"k/kje


lsekAA
Hkw"ku clu Hkx lq[k HkwjhA eu ru cpu rts
fru rwjhAA
vo/k jktq lqj jktq flgkA nljFk /kuq lqfu
/kunq ytkAA
rsfga iqj clr Hkjr fcuq jkxkA papjhd ftfe
paid ckxkAA
jek fcyklq jke vuqjkxhA rtr ceu ftfe tu
cM+HkkxhAA
n0&jke ise Hkktu Hkjrq cM+s u ,fga
djrwfrA
pkrd

gal

ljkfgvr

Vsad

fccsd

fcHkwfrAA324AA
&*&*&
nsg fnugq fnu nwcfj gA ?kVb rstq cyq
eq[kNfc lAA

fur uo jke se iuq ihukA c<+r /kje nyq euq


u eyhukAA
ftfe tyq fu?kVr ljn dklsA fcylr csrl cut
fcdklsAA
le ne late fu;e miklkA u[kr Hkjr fg; fcey
vdklkAA
/kzqo fcLoklq vof/k jkdk lhA Lokfe lqjfr
lqjchfFk fcdklhAA
jke ise fc/kq vpy vn"kkA lfgr lekt lg fur
p[kkAA
Hkjr jgfu leq>fu djrwrhA Hkxfr fcjfr xqu
fcey fcHkwrhAA
cjur ldy lqdfc ldqpkghaA lsl xusl fxjk xeq
ukghaAA
n0&fur iwtr Hkq ikojh hfr u n; lekfrAA
ekfx

ekfx

vk;lq

HkkfrAA325AA
&*&*&

djr

jkt

dkt

cgq

iqyd xkr fg; fl; j?kqch:A thg ukeq ti ypu


uh:AA
y[ku jke fl; dkuu clghaA Hkjrq Hkou cfl ri
ruq dlghaAA
nm fnfl leqf> dgr lcq yxwA lc fcf/k Hkjr
ljkgu txwAA
lqfu czr use lk/kq ldqpkghaA nsf[k nlk
eqfujkt ytkghaAA
ije iquhr Hkjr vkpjuwA e/kqj eatq eqn eaxy
djuwAA
gju dfBu dfy dyq"k dyslwA egkeg fufl nyu
fnuslwAA
iki iqat dqatj e`xjktwA leu ldy larki lektwA
tu jatu Hkatu Hko Hkk:A jke lusg lq/kkdj
lk:AA
Na0&fl; jke se fi;w"k iwju gr tueq u Hkjr
dA

eqfu eu vxe te fu;e le ne fc"ke czr vkpjr


dAA
nq[k nkg nkfjn naHk nw"ku lqtl fel vigjr
dA
dfydky rqylh ls lBfUg gfB jke lueq[k djr
dAA
l0&Hkjr pfjr dfj useq rqylh t lknj lqufgaA
lh; jke in iseq vofl gb Hko jl fcjfrAA326AA
eklikjk;.k] bDdhlok foJke
bfr

Jhekepfjrekuls

ldydfydyq"kfo/oalus

f}rh;% liku% lekIr%A


v;/;kdk.M lekIr
Jh x.ks'kk; ue%
Jh tkudhoYyHk fot;rs
Jh jkepfjrekul
r`rh; liku

vj.;dk.M
'yd
ewya

/keZrjfoZosdty/ks%

iw.ksZUnqekuUnna
oSjkX;kEcqtHkkLdja

?k?ku/okUrkiga

rkigEk~A
egkEHk/kjiwxikVufo/k

Lo%lEHkoa

'k~dja
oUns

czdqya

dy~d'keua

JhjkeHkwif;Ek~AA1AA
lkUkuUni;nlHkxruqa ihrkEcja lqUnja
ik.k

ck.k'kjklua

dfVylkw.khjHkkja

ojEk~A
jkthok;rypua /k`rtVktwVsu la'kfHkra
lhrky{e.kla;qra
HktsAA2AA

ifFkxra

jkekfHkjkea

l0&mek jke xqu xw<+ iafMr eqfu ikofga


fcjfrA
ikofga eg fcew<+ ts gfj fceq[k u /keZ
jfrAA
iqj uj Hkjr hfr eSa xkA efr vuq:i vuwi
lqgkAA
vc Hkq pfjr lqugq vfr ikouA djr ts cu lqj uj
eqfu HkkouAA
,d ckj pqfu dqlqe lqgk,A fut dj Hkw"ku jke
cuk,AA
lhrfg ifgjk, Hkq lknjA cSBs QfVd flyk ij
lqanjAA
lqjifr lqr /kfj ck;l cs"kkA lB pkgr j?kqifr cy
ns[kkAA
ftfe fiihfydk lkxj FkkgkA egk eanefr ikou
pkgkAA
lhrk pju pap gfr HkkxkA ew<+ eanefr
dkju dkxkAA

pyk #f/kj j?kquk;d tkukA lhad /kuq"k lk;d


la/kkukAA
n0&vfr iky j?kquk;d lnk nhu ij usgA
rk lu vkb dhUg Nyq ewj[k voxqu xsgAA1AA
sfjr ea= czlj /kkokA pyk Hkkft ck;l Hk;
ikokAA
/kfj fut #i x;m firq ikghaA jke fceq[k jk[kk
rsfg ukghaAA
Hkk fujkl mith eu =klkA tFkk p Hk; fjf"k
nqckZlkAA
cz/kke floiqj lc ydkA fQjk Jfer C;kdqy Hk;
ldkAA
dkgw cSBu dgk u vksghA jkf[k d ldb jke
dj ghAA
ekrq e`R;q firq leu lekukA lq/kk gb fc"k
lquq gfjtkukAA
fe= djb lr fjiq dS djuhA rk dg fccq/kunh
cSrjuhAA

lc txq rkfg vuygq rs rkrkA t j?kqchj fceq[k


lquq HkzkrkAA
ukjn ns[kk fcdy t;arkA ykfx n;k dey fpr
larkAA
iBok rqjr jke ifga rkghA dgsfl iqdkfj ur fgr
ikghAA
vkrqj lHk; xgsfl in tkA =kfg =kfg n;ky j?
kqjkAA
vrqfyr cy vrqfyr HkqrkA eSa efrean tkfu
ufga ikAA
fut r deZ tfur Qy ik;mA vc Hkq ikfg lju
rfd vk;mAA
lqfu iky vfr vkjr ckuhA ,du;u dfj rtk
HkokuhAA
l0&dhUg eg cl g t|fi rsfg dj c/k mfprA
Hkq NkM+sm dfj Ng d iky j?kqchj
leAA2AA

j?kqifr fp=dwV cfl ukukA pfjr fd, Jqfr lq/kk


lekukAA
cgqfj jke vl eu vuqekukA gbfg Hkhj lcfga
efg tkukAA
ldy eqfuUg lu fcnk djkA lhrk lfgr pys }
HkkAA
vf= ds vkJe tc Hkq x;A lqur egkeqfu
gjf"kr Hk;AA
iqyfdr xkr vf= mfB /kk,A nsf[k jkeq vkrqj
pfy vk,AA
djr naMor eqfu mj yk,A se ckfj } tu
vUgok,AA
nsf[k jke Nfc u;u tqM+kusA lknj fut vkJe rc
vkusAA
dfj iwtk dfg cpu lqgk,A fn, ewy Qy Hkq eu
Hkk,AA
l0&Hkq
fujf[kA

vklu

vklhu

Hkfj

ypu

lHkk

eqfucj ije chu tfj ikfu vLrqfr djrAA3AA


Na0&uekfe

HkDr

oRlyaA

ikyq

'khy

deyaAA
Hktkfe rs inkacqtaA vdkfeuka Lo/kkenaAA
fudke ';ke lqanjaA HkokEcqukFk eanjaAA
QqYy dat ypuaA enkfn n"k epuaAA
yac ckgq foeaA Hkes; oSHkoaAA
fu"kax pki lk;daA /kja f=yd uk;daAA
fnus'k oa'k eaMuaA egs'k pki [kaMuaAA
equha lar jatuaA lqjkfj o`an HkatuaAA
eut oSfj oafnraA vtkfn nso lsforaAA
fo'kq) c/k foxzgaA leLr nw"k.kkigaAA
uekfe bafnjk ifraA lq[kkdja lrka xfraAA
Hkts l'kf lkuqtaA 'kph ifra f;kuqtaAA
Ronaf?kz ewy ;s ujk%A Hktafr ghu eRljkAA
irafr u Hkok.kZosA fordZ ohfp ladqysAA
fofoDr okflu% lnkA Hktafr eqDr;s eqnkAA
fujL; baf;kfndaA ;kafr rs xfra LodaAA

resdeqra HkqaA fujhgeh'oja foHkqaAA


txn~xq#a p 'kk'oraA rqjh;eso dsoyaAA
Hktkfe

Hkko

oYyHkaA

dq;fxuka

lqnqyZHkaAA
LoHkDr dYi ikniaA lea lqlsO;eUogaAA
vuwi :i HkwifraA urgeqfoZtk ifraAA
lhn es uekfe rsA inkCt HkfDr nsfg esAA
iBafr ;s Lroa bnaA ujknjs.k rs inaAA
oztafr uk= la'k;aA Ronh; HkfDr la;qrk%AA
n0&fcurh dfj eqfu ukb fl# dg dj tfj cgfjA
pju lj#g ukFk tfu dcgq rtS efr efjAA4AA
&*&*&
vuqlqb;k ds in xfg lhrkA feyh cgfj lqlhy
fcuhrkAA
fjf"kifruh eu lq[k vf/kdkA vkfl"k nsb fudV
cSBkAA
fnC; clu Hkw"ku ifgjk,A ts fur uwru vey
lqgk,AA

dg fjf"kc/kw ljl e`nq ckuhA ukfj/keZ dNq


C;kt c[kkuhAA
ekrq firk Hkzkrk fgrdkjhA fern lc lquq
jktdqekjhAA
vfer nkfu HkrkZ c;nsghA v/ke l ukfj t lso
u rsghAA
/khjt /keZ fe= v# ukjhA vkin dky ifjf[kvfga
pkjhAA
c`) jxcl tM+ /kughukA v/ka cf/kj /kh vfr
nhukAA
,slsgq ifr dj fd, viekukA ukfj iko teiqj nq[k
ukukAA
,db /keZ ,d czr usekA dk; cpu eu ifr in
sekAA
tx ifr czrk pkfj fcf/k vgfgaA csn iqjku lar lc
dgfgaAA
mke ds vl cl eu ekghaA liusgq vku iq#"k
tx ukghaAA

e/;e ijifr ns[kb dSlsaA Hkzkrk firk iq= fut


tSlsaAA
/keZ fcpkfj leqf> dqy jgA l fufd"V f=; Jqfr
vl dgAA
fcuq volj Hk; rsa jg tA tkusgq v/ke ukfj tx
lAA
ifr capd ijifr jfr djA jjo ujd dYi lr ijAA
Nu lq[k ykfx tue lr dfVA nq[k u leq> rsfg
le d [kVhAA
fcuq Je ukfj ije xfr ygA ifrczr /keZ NkfM+
Ny xgAA
ifr frdqy tue tg tkA fc/kok g ik
r#ukAA
l0&lgt vikofu ukfj ifr lsor lqHk xfr ygbA
tlq

xkor

Jqfr

pkfj

vtgq

rqyfldk

gfjfg

f;AA5dAA
luq lhrk ro uke lqfej ukfj ifrczr djfgA
rfg kuf; jke dfgm dFkk lalkj fgrAA5[kAA

lqfu tkudha ije lq[kq ikokA lknj rklq pju fl#


ukokAA
rc eqfu lu dg ikfu/kkukA vk;lq gb tkm cu
vkukAA
larr e ij ik djsgwA lsod tkfu rtsgq tfu
usgwAA
/keZ /kqja/kj Hkq dS ckuhA lqfu lse cys
eqfu X;kuhAA
tklq ik vt flo ludknhA pgr ldy ijekjFk
cknhAA
rs rqEg jke vdke fivkjsA nhu ca/kq e`nq
cpu mpkjsAA
vc tkuh eSa Jh prqjkA Hkth rqEgfg lc nso
fcgkAA
tsfg leku vfrl; ufga dA rk dj lhy dl u vl
gAA
dsfg fcf/k dga tkgq vc LokehA dggq ukFk
rqEg varjtkehAA

vl dfg Hkq fcyfd eqfu /khjkA ypu ty cg


iqyd ljhjkAA
Na0&ru iqyd fuHkZj se iwju u;u eq[k iadt
fn,A
eu X;ku xqu xrhr Hkq eSa nh[k ti ri dk
fd,AA
ti tx /keZ lewg rsa uj Hkxfr vuqie ikoA
j/kqchj pfjr iquhr fufl fnu nkl rqylh xkoAA
n0& dfyey leu neu eu jke lqtl lq[kewyA
lknj

lqufg

ts

frUg

ij

jke

jgfga

vuqdwyAA6dAA
l0&dfBu dky ey dl /keZ u X;ku u tx tiA
ifjgfj

ldy

Hkjl

jkefg

Hktfga

rs

prqj

ujAA6[kAA
&*&*&
eqfu in dey ukb dfj lhlkA pys cufg lqj uj
eqfu lkAA

vkxs jke vuqt iqfu ikNsaA eqfu cj cs"k cus


vfr dkNsaAA
me; chp Jh lgb dSlhA cz tho fcp ek;k
tSlhAA
lfjrk cu fxfj vo?kV ?kkVkA ifr ifgpkuh nsfga
cj ckVkAA
tg tg tkfg nso j?kqjk;kA djfga es/k
rg rg uHk Nk;kAA
feyk vlqj fcjk/k ex tkrkA vkorgha j?kqchj
fuikrkAA
rqjrfga #fpj :i rsfga ikokA nsf[k nq[kh fut
/kke iBkokAA
iqfu vk, tg eqfu ljHkaxkA lqanj vuqt tkudh
laxkAA
n0&ns[kh

jke

eq[k

iadt

eqfucj

Hk`axA
lknj iku djr vfr /kU; tUe ljHkaxAA7AA
&*&*&

ypu

dg eqfu lquq j?kqchj ikykA ladj ekul


jktejkykAA
tkr jgsm fcjafp ds /kkekA lqusm Jou cu
,sgfga jkekAA
fpror iaFk jgsm fnu jkrhA vc Hkq nsf[k
tqM+kuh NkrhAA
ukFk ldy lk/ku eSa ghukA dhUgh ik tkfu
tu nhukAA
l dNq nso u efg fugjkA fut iu jk[ksm tu
eu pjkAA
rc yfx jggq nhu fgr ykxhA tc yfx feya
rqEgfg ruq R;kxhAA
tx tX; ti ri czr dhUgkA Hkq dg nsb Hkxfr
cj yhUgkAA
,fg fcf/k lj jfp eqfu ljHkaxkA cSBs n;
NkfM+ lc laxkAA
n0&lhrk vuqt lesr Hkq uhy tyn ruq L;keA
ee fg; clgq fujarj lxqu#i JhjkeAA8AA

&*&*&
vl dfg tx vfxfu ruq tkjkA jke ik cSdqaB
fl/kkjkAA
rkrs eqfu gfj yhu u Hk;A Fkefga Hksn
Hkxfr cj y;AA
fjf"k fudk; eqfucj xfr nsf[kA lq[kh Hk, fut
n; fcls"khAA
vLrqfr djfga ldy eqfu c`ankA t;fr ur fgr
d#uk dankAA
iqfu j?kqukFk pys cu vkxsA eqfucj c`an
fciqy lx ykxsAA
vfLFk lewg nsf[k j?kqjk;kA iwNh eqfuUg
ykfx vfr nk;kAA
tkurgq

iwfNv

dl

LokehA

lcnjlh

rqEg

varjtkehAA
fuflpj fudj ldy eqfu [kk,A lqfu j?kqchj u;u ty
Nk,AA

n0&fuflpj ghu djm efg Hkqt mBkb iu


dhUgA
ldy

eqfuUg

ds

vkJeUfg

tkb

tkb

lq[k

nhUgAA9AA
&*&*&
eqfu vxfLr dj fl"; lqtkukA uke lqrhNu jfr
HkxokukAA
eu e cpu jke in lsodA liusgq vku Hkjl u
nsodAA
Hkq vkxouq Jou lqfu ikokA djr eujFk vkrqj
/kkokAA
gs fcf/k nhuca/kq j?kqjk;kA e ls lB ij
dfjgfga nk;kAA
lfgr vuqt efg jke xlkaA fefygfga fut lsod
dh ukaAA
ejs ft; Hkjl n`<+ ukghaA Hkxfr fcjfr u
X;ku eu ekghaAA

ufga lrlax tx ti tkxkA ufga n`<+ pju dey


vuqjkxkAA
,d ckfu d#ukfu/kku dhA l f; tkdsa xfr u
vku dhAA
gbgSa lqQy vktq ee ypuA nsf[k cnu iadt
Hko epuAA
fuHkZj se exu eqfu X;kuhA dfg u tkb l nlk
HkokuhAA
fnfl v# fcfnfl iaFk ufga lw>kA d eSa
pysm dgk ufga cw>kAA
dcgqd fQfj ikNsa iqfu tkA dcgqd u`R;
djb xqu xkAA
vfcjy se Hkxfr eqfu ikA Hkq ns[kSa r#
vksV yqdkAA
vfrl; hfr nsf[k j?kqchjkA xVs n; gju Hko
HkhjkAA
eqfu ex ek> vpy gb cSlkA iqyd ljhj iul Qy
tSlkAA

rc j?kqukFk fudV pfy vk,A nsf[k nlk fut tu


eu Hkk,AA
eqfufg jke cgq Hkkfr txkokA tkx u /;kutfur
lq[k ikokAA
Hkwi :i rc jke nqjkokA n; prqHkZqt :i
ns[kkokAA
eqfu vdqykb mBk rc dSlsaA fcdy ghu efu
Qfu cj tSlsaAA
vkxsa nsf[k jke ru L;kekA lhrk vuqt lfgr lq[k
/kkekAA
ijsm ydqV bo pjuUfg ykxhA se exu eqfucj
cM+HkkxhAA
Hkqt fclky xfg fy, mBkA ije hfr jk[ks mj
ykAA
eqfufg feyr vl lg ikykA dud r#fg tuq
HksaV rekykAA
jke cnuq fcyd eqfu Bk<+kA ekugq fp=
ek> fyf[k dk<+kAA

n0&rc eqfu n; /khj /khj xfg in ckjfga ckjA


fut

vkJe

Hkq

vkfu

dfj

iwtk

fcfc/k

dkjAA10AA
&*&*&
dg eqfu Hkq lquq fcurh ejhA vLrqfr dja
dou fcf/k rjhAA
efgek vfer efj efr FkjhA jfc lUeq[k [k|r
vtjhAA
';ke rkejl nke 'kjhjaA tVk eqdqV ifj/ku
eqfuphjaAA
ikf.k pki 'kj dfV rw.khjaA ufe fujarj Jhj?
kqohjaAA
eg fofiu ?ku ngu 'kkuq%A lar lj#g dkuu
Hkkuq%AA
fuflpj dfj o:Fk e`xjkt%A =krq lnk u Hko [kx
ckt%AA
v#.k u;u jktho lqos'kaA lhrk u;u pdj
fu'ks'kaAA

gj gzfn ekul cky ejkyaA ufe jke mj ckgq


fo'kkyaAA
la'k; liZ xzlu mjxkn%A 'keu lqddZ'k rdZ
fo"kkn%AA
Hko Hkatu jatu lqj ;wFk%A =krq lnk u ik
o:Fk%AA
fuxZq.k

lxq.k

fo"ke

le

:iaA

Kku

fxjk

xrhreuwiaAA
veyef[kyeuo|eikjaA ufe jke Hkatu efg
HkkjaAA
HkDr dYiikni vkjke%A rtZu /k yHk en
dke%AA
vfr ukxj Hko lkxj lsrq%A =krq lnk fnudj dqy
dsrq%AA
vrqfyr Hkqt rki cy /kke%A dfy ey foiqy
foHkatu uke%AA
/keZ oeZ ueZn xq.k xzke%A larr 'ka rurq
ee jke%AA

tnfi fcjt C;kid vfcuklhA lc ds n; fujarj


cklhAA
rnfi vuqt Jh lfgr [kjkjhA clrq eufl ee
dkuupkjhAA
ts tkufga rs tkugq LokehA lxqu vxqu mj
varjtkehAA
t dly ifr jkfto u;ukA djm l jke n; ee
v;ukA
vl vfHkeku tkb tfu HkjsA eSa lsod j?kqifr
ifr ejsAA
lqfu eqfu cpu jke eu Hkk,A cgqfj gjf"k
eqfucj mj yk,AA
ije lUu tkuq eqfu eghA t cj ekxgq nsm l
rghAA
eqfu dg eS cj dcgq u tkpkA leqf> u ijb
>wB dk lkpkAA
rqEgfg uhd ykxS j?kqjkA l efg nsgq nkl
lq[knkAA

vfcjy Hkxfr fcjfr fcX;kukA ggq ldy xqu X;ku


fu/kkukAA
Hkq t nhUg l c# eSa ikokA vc l nsgq
efg t HkkokAA
n0&vuqt tkudh lfgr Hkq pki cku /kj jkeA
ee fg; xxu banq bo clgq lnk fugdkeAA11AA
&*&*&
,oeLrq dfj jekfuoklkA gjf"k pys dqHkat fjf"k
iklkAA
cgqr fnol xqj njluq ik,A Hk, efg ,fga vkJe
vk,AA
vc Hkq lax tkm xqj ikghaA rqEg dg ukFk
fugjk ukghaAA
nsf[k ikfuf/k eqfu prqjkA fy, lax fcgls }
HkkAA
iaFk dgr fut Hkxfr vuwikA eqfu vkJe igqps
lqjHkwikAA

rqjr lqrhNu xqj ifga x;A dfj naMor dgr vl


Hk;AA
ukFk

dlyk/khl

dqekjkA

vk,

feyu

txr

vk/kkjkAA
jke vuqt lesr cSnsghA fufl fnuq nso tir ggq
tsghAA
lqur vxfLr rqjr mfB /kk,A gfj fcyfd ypu ty
Nk,AA
eqfu in dey ijs } HkkA fjf"k vfr hfr fy,
mj ykAA
lknj dqly iwfN eqfu X;kuhA vklu cj cSBkjs
vkuhAA
iqfu dfj cgq dkj Hkq iwtkA efg le
HkkX;oar ufga nwtkAA
tg yfx jgs vij eqfu c`ankA gj"ks lc fcyfd
lq[kdankAA
n0&eqfu lewg eg cSBs lUeq[k lc dh vksjA
ljn banq ru fpror ekugq fudj pdjAA12AA

&*&*&
rc j?kqchj dgk eqfu ikghaA rqEg lu Hkq
nqjko dNq ukghaAA
rqEg tkugq tsfg dkju vk;mA rkrs rkr u dfg
leq>k;mAA
vc l ea= nsgq Hkq eghA tsfg dkj ekja
eqfughAA
eqfu eqldkus lqfu Hkq ckuhA iwNsgq ukFk
efg dk tkuhAA
rqEgjsb Hktu Hkko v?kkjhA tkum efgek
dNqd rqEgkjhAA
efj r# fclky ro ek;kA Qy czkaM vusd
fudk;kAA
tho pjkpj tarq lekukA Hkhrj clfg u tkufga
vkukAA
rs Qy HkPNd dfBu djkykA ro Hk; Mjr lnk
lm dkykAA

rs rqEg ldy ydifr lkaA iwNsgq efg euqt


dh ukaAA
;g cj ekxm ikfudsrkA clgq n; Jh vuqt
lesrkAA
vfcjy Hkxfr fcjfr lrlaxkA pju lj#g hfr
vHkaxkAA
t|fi cz v[kaM vuarkA vuqHko xE; Hktfga
tsfg larkAA
vl ro :i c[kkum tkumA fQfj fQfj lxqu cz jfr
ekumAA
larr

nklUg

nsgq

cM+kA

rkrsa

efg

iwNsgq j?kqjkAA
gS Hkq ije eugj BkA ikou iapcVh rsfg
ukAA
naMd cu iquhr Hkq djgwA mxz lki eqfucj
dj gjgwAA
ckl djgq rg j?kqdqy jk;kA dhts ldy eqfuUg
ij nk;kAA

pys jke eqfu vk;lq ikA rqjrfga iapcVh


fuvjkAA
n0&xh/kjkt lSa HksaV Hkb cgq fcf/k hfr
c<+kbAA
xnkojh fudV Hkq jgs iju x`g NkbAA13AA
&*&*&
tc rs jke dhUg rg cklkA lq[kh Hk, eqfu chrh
=klkAA
fxfj cu unha rky Nfc Nk,A fnu fnu fr vfr
gksfga lqgk,AA
[kx e`x c`an vuafnr jgghaA e/kqi e/kqj
xqatr Nfc ygghaAA
l cu cjfu u ld vfgjktkA tgk xV j?kqchj
fcjktkAA
,d ckj Hkq lq[k vklhukA yfNeu cpu dgs
NyghukAA
lqj uj eqfu lpjkpj lkaA eSa iwNm fut Hkq
dh ukaAA

efg leq>kb dggq lb nsokA lc rft dja pju


jt lsokAA
dggq X;ku fcjkx v# ek;kA dggq l Hkxfr
djgq tsfga nk;kAA
n0&

Loj

tho

Hksn

Hkq

ldy

dg

leq>kbAA
tkrsa gb pju jfr ld eg Hkze tkbAA14AA
&*&*&
Fkjsfg eg lc dgm cq>kA lqugq rkr efr
eu fpr ykAA
eSa v# ej rj rSa ek;kA tsfga cl dhUgs tho
fudk;kAA
x xpj tg yfx eu tkA l lc ek;k tkusgq
HkkAA
rsfg dj Hksn lqugq rqEg lA fc|k vij vfc|k
nAA
,d

nq"V

vfrl;

HkodwikAA

nq[k:ikA

tk

cl

tho

ijk

,d jpb tx xqu cl tkdsaA Hkq sfjr ufga fut


cy rkdsaAA
X;ku eku tg ,dm ukghaA ns[k cz leku lc
ekghaAA
dfgv rkr l ije fcjkxhA r`u le flf) rhfu xqu
R;kxhAA
n0&ek;k l u vkiq dgq tku dfgv l thoA
ca/k ePN n lcZij ek;k sjd lhoAA15AA
&*&*&
/keZ rsa fcjfr tx rsa X;kukA X;ku ePNn
csn c[kkukAA
tkrsa csfx om eSa HkkA l ee Hkxfr
Hkxr lq[knkAA
l lqra= voyac u vkukA rsfg vk/khu X;ku
fcX;kukAA
Hkxfr rkr vuqie lq[kewykA feyb t lar
gb vuqdwykAA

Hkxfr fd lk/ku dgm c[kkuhA lqxe iaFk efg


ikofga kuhAA
Fkefga fc pju vfr hrhA fut fut deZ fujr
Jqfr jhrhAA
,fg dj Qy iqfu fc"k; fcjkxkA rc ee /keZ mit
vuqjkxkAA
Joukfnd uo Hkf n`<+kghaA ee yhyk jfr vfr
eu ekghaAA
lar pju iadt vfr sekA eu e cpu Hktu n`<+
usekAA
xq# firq ekrq ca/kq ifr nsokA lc efg
dg tkus n`<+ lsokAA
ee xqu xkor iqyd ljhjkA xnxn fxjk u;u cg
uhjkAA
dke vkfn en naHk u tkdsaA rkr fujarj cl eSa
rkdsaAA
n0&cpu deZ eu efj xfr Hktuq djfga fu
%dkeAA

frUg ds n; dey egq djm lnk fcJkeAA16AA


&*&*&
Hkxfr tx lqfu vfr lq[k ikokA yfNeu Hkq
pjufUg fl# ukokAA
,fg fcf/k x, dNqd fnu chrhA dgr fcjkx X;ku
xqu uhrhAA
lwiu[kk jkou dS cfguhA nq"V n; nk#u tl
vfguhAA
iapcVh l xb ,d ckjkA nsf[k fcdy Hkb tqxy
dqekjkAA
Hkzkrk firk iq= mjxkjhA iq#"k eugj fuj[kr
ukjhAA
gb fcdy ld eufg u jdhA ftfe jfcefu o jfcfg
fcydhAA
#fpj #i /kfj Hkq ifga tkA cyh cpu cgqr
eqlqdkAA
rqEg le iq#"k u e le ukjhA ;g ltx fcf/k jpk
fcpkjhAA

ee vuq:i iq#"k tx ekghaA ns[ksm [kft yd


frgq ukghaAA
rkras vc yfx jfgm dqekjhA euq ekuk dNq
rqEgfg fugkjhAA
lhrfg fprb dgh Hkq ckrkA vgb dqvkj ej y?
kq HkzkrkAA
xb yfNeu fjiq Hkfxuh tkuhA Hkq fcyfd
cys e`nq ckuhAA
lqanfj lquq eSa mUg dj nklkA ijk/khu ufga
rj lqiklkAA
Hkq leFkZ dlyiqj jktkA t dNq djfga mufg
lc NktkAA
lsod lq[k pg eku fHk[kkjhA C;luh /ku lqHk
xfr fcfHkpkjhAA
yHkh tlq pg pkj xqekuhA uHk nqfg nw/k
pgr , kuhAA
iqfu fQfj jke fudV l vkA Hkq yfNeu ifga
cgqfj iBkAA

yfNeu dgk rfg l cjA t r`u rfj ykt


ifjgjAA
rc f[kflvkfu jke ifga xA :i Hk;adj xVr
HkAA
lhrfg lHk; nsf[k j?kqjkA dgk vuqt lu l;u
cq>kAA
n0&yfNeu vfr yk?ko l ukd dku fcuq
dhUfgA
rkds

dj

jkou

dg

eu

pqurh

nhfUgAA17AA
&*&*&
ukd dku fcuq Hkb fcdjkjkA tuq Lkzo lSy
xs# dS /kkjkAA
[kj nw"ku ifga xb fcyikrkA f/kx f/kx ro
i#"k cy HkzkrkAA
rsfga iwNk lc dgsfl cq>kA tkrq/kku lqfu
lsu cukAA

/kk, fuflpj fudj c:FkkA tuq liPN dTty fxfj


twFkkAA
ukuk ckgu ukukdkjkA ukuk;q/k /kj ?kj
vikjkAA
lwiu[kk vkxsa dfj yhuhA vlqHk :i Jqfr uklk
ghuhAA
vlxqu vfer gfga Hk;dkjhA xufga u e`R;q
fccl lc >kjhAA
xtZfg rtZfga xxu mM+kghaA nsf[k dVdq
HkV vfr gj"kkghaAA
dm dg ftvr /kjgq } HkkA /kfj ekjgq fr;
ysgq NM+kAA
/kwfj iwfj uHk eaMy jgkA jke cykb vuqt lu
dgkAA
yS tkufdfg tkgq fxfj danjA vkok fuflpj dVdq
Hk;adjAA
jgsgq ltx lqfu Hkq dS ckuhA pys lfgr Jh
lj /kuq ikuhAA

nsf[k jke fjiqny pfy vkokA fcgfl dfBu dnaM


p<+kokAA
Na0&dnaM dfBu p<+kb flj tV twV ck/kr
lg D;aA
ejdr l;y ij yjr nkfefu dfV la tqx Hkqtx
T;aAA
dfV dfl fu"kax fclky Hkqt xfg pki fcfl[k
lq/kkfj dSAA
fpror eugq e`xjkt Hkq xtjkt ?kVk fugkfj
dSAA
l0&vkb x, cxesy /kjgq /kjgq /kkor lqHkVA
tFkk

fcyfd

vdsy

cky

jfcfg

?ksjr

nuqtAA18AA
Hkq fcyfd lj ldfga u MkjhA Fkfdr Hk
jtuhpj /kkjhAA
lfpo cfy cys [kj nw"kuA ;g dm u`ickyd uj
Hkw"kuAA

ukx vlqj lqj uj eqfu tsrsA ns[ks ftrs grs ge


dsrsAA
ge Hkfj tUe lqugq lc HkkA ns[kh ufga vfl
lqanjrkAA
t|fi Hkfxuh dhfUg dq:ikA c/k yk;d ufga
iq#"k vuwikAA
nsgq rqjr fut ukfj nqjkA thvr Hkou tkgq }
HkkAA
ej dgk rqEg rkfg lqukogqA rklq cpu lqfu
vkrqj vkogqAA
nwrUg dgk jke lu tkA lqur jke cys
eqldkAA
ge N=h e`x;k cu djghaA rqEg ls [ky e`x
[kkstr fQjghaAA
fjiq cyoar nsf[k ufga MjghaA ,d ckj dkygq lu
yjghaAA
t|fi euqt nuqt dqy ?kkydA eqfu ikyd [ky
lkyd ckydAA

ta u gb cy ?kj fQfj tkgwA lej fceq[k eSa


grm u dkgwAA
ju pf<+ dfjv diV prqjkA fjiq ij ik ije
dnjkAA
nwrUg tkb rqjr lc dgsA lqfu [kj nw"ku mj
vfr ngsAA
Na&mj ngsm dgsm fd /kjgq /kk, fcdV HkV
jtuhpjkA
lj pki rej lfDr lwy iku ifj?k ijlq /kjkAA
Hkq dhUg /kuq"k Vdj Fke dBj ?kj
Hk;kogkA
Hk, cf/kj C;kdqy tkrq/kku u X;ku rsfg volj
jgkAA
n0&lko/kku gb /kk, tkfu lcy vkjkfrA
ykxs

cj"ku

jke

ij

vL=

lL=

HkkfrAA19dAA
frUg ds vk;q/k fry le dfj dkVs j?kqchjA

cgq

rkfu

ljklu

Jou

yfx

iqfu

NkM+s

fut

rhjAA19[kAA
&*&*&
Na0&rc pys cku djkyA Qqadjr tuq cgq
C;kyAA
dism lej JhjkeA pys fcfl[k fuflr fudkeAA
voyfd [kjrj rhjA eqfj pys fuflpj chjAA
Hk, q) rhfum HkkbA t Hkkfx ju rs tkbAA
rsfg

c/kc

ge

fut

ikfuA

fQjs

eju

eu

egq BkfuAA
vk;q/k vusd dkjA lueq[k rs djfga gkjAA
fjiq ije dis tkfuA Hkq /kuq"k lj la/kkfuAA
NkM+s fciqy ukjkpA yxs dVu fcdV filkpAA
mj lhl Hkqt dj pjuA tg rg yxs efg ijuAA
fpDdjr ykxr ckuA /kj ijr dq/kj lekuAA
HkV dVr ru lr [kaMA iqfu mBr dfj ik"kaMAA
uHk mM+r cgq Hkqt eqaMA fcuq efy
/kkor #aMAA

[kx dad dkd l`xkyA dVdVfga dfBu djkyAA


Na0&dVdVfga t+acqd Hkwr sr filkp [kiZj
lapghaA
csrky chj diky rky ctkb tfxfu uapghaAA
j?kqchj cku paM [kaMfga HkVUg ds mj
Hkqt fljkA
tg rg ijfga mfB yjfga /kj /k# /k# djfga
Hk;dj fxjkAA
varkojha xfg mM+r xh/k filkp dj xfg
/kkoghaAA
laxzke iqj cklh eugq cgq cky xqM+h
mM+koghaAA
ekjs iNkjs mj fcnkjs fciqy HkV dgjr ijsA
voyfd fut ny fcdy HkV frfljkfn [kj nw"ku
fQjsAA
lj lfDr rej ijlq lwy iku ,dfg ckjghaA
dfj di Jhj?kqchj ij vxfur fulkpj MkjghaAA

Hkq fufe"k egq fjiq lj fuokfj ipkfj Mkjs


lk;dkA
nl nl fcfl[k mj ek> ekjs ldy fuflpj uk;dkAA
efg ijr mfB HkV fHkjr ejr u djr ek;k vfr ?
kuhA
lqj Mjr png lgl sr fcyfd ,d vo/k /kuhAA
lqj eqfu lHk; Hkq nsf[k ek;kukFk vfr
drqd dj~;A
ns[kfga ijlij jke dfj laxzke fjiqny yfj ej~;AA
n0&jke jke dfg ruq rtfga ikofga in fuckZuA
dfj

mik;

fjiq

ekjs

Nu

egq ikfu/kkuAA20dAA
gjf"kr cj"kfga lqeu lqj cktfga xxu fulkuA
vLrqfr

dfj

dfj

lc

pys

lfHkr

fcfc/k

fcekuAA20[kAA
&*&*&
tc j?kqukFk lej fjiq thrsA lqj uj eqfu lc ds
Hk; chrsAA

rc yfNeu lhrfg yS vk,A Hkq in ijr gjf"k mj


yk,A
lhrk fpro L;ke e`nq xkrkA ije se ypu u v?
kkrkAA
iapoVha cfl Jhj?kquk;dA djr pfjr lqj eqfu
lq[knk;dAA
/kqvk

nsf[k

[kjnw"ku

dsjkA

tkb

lqiu[kk jkou sjkAA


cfy cpu /k dfj HkkjhA nsl dl dS lqjfr
fclkjhAA
djfl iku lofl fnuq jkrhA lqf/k ufga ro flj ij
vkjkrhAA
jkt uhfr fcuq /ku fcuq /kekZA gfjfg leisZ
fcuq lrdekZAA
fc|k fcuq fccsd mitk,A Je Qy i<+s fd, v#
ik,AA
lax rsa trh dqea= rs jktkA eku rs X;ku iku
rsa yktkAA

hfr u; fcuq en rs xquhA uklfg csfx uhfr vl


lquhAA
l0&fjiq #t ikod iki Hkq vfg xfuv u NV
dfjA
vl

dfg

fcfc/k

fcyki

dfj

ykxh

jnu

djuAA21dAA
n0&lHkk ek> ifj C;kdqy cgq dkj dg jbA
rfg

ftvr

nlda/kj

efj

fd

vfl

xfr

gbAA21[kAA
&*&*&
lqur lHkkln mBs vdqykA leq>k xfg
ckg mBkAA
dg yadsl dgfl fut ckrkA dsb ro uklk dku
fuikrkAA
vo/k u`ifr nljFk ds tk,A iq#"k fla?k cu [ksyu
vk,AA
leqf> ijh efg mUg dS djuhA jfgr fulkpj
dfjgfga /kjuhAA

ftUg dj Hkqtcy ikb nlkuuA vHk; Hk, fcpjr


eqfu dkuuAA
ns[kr ckyd dky lekukA ije /khj /kUoh xqu
ukukAA
vrqfyr cy rki } HkzkrkA [ky c/k jr lqj
eqfu lq[knkrkAA
lHkk/kke jke vl ukekA frUg ds lax ukfj ,d
L;kekAA
:i jkfl fcf/k ukfj lokjhA jfr lr dfV rklq
cfygkjhAA
rklq vuqt dkVs Jqfr uklkA lqfu ro Hkfxfu
djfga ifjgklkAA
[kj nw"ku lqfu yxs iqdkjkA Nu egq ldy dVd
mUg ekjkAA
[kj nw"ku frfljk dj ?kkrkA lqfu nllhl tjs lc
xkrkAA
n0&lqiu[kfg leq>kb dfj cy cysfl cgq
HkkfrA

x;m Hkou vfr lpcl uhn ijb ufga jkfrAA22AA


&*&*&
lqj uj vlqj ukx [kx ekghaA ejs vuqpj
dg dm ukghaAA
[kj nw"ku efg le cyoarkA frUgfg d ekjb
fcuq HkxoarkAA
lqj jatu Hkatu efg HkkjkA ta Hkxoar yhUg
vorkjkAA
r eSa tkb cS# gfB djA Hkq lj ku rtsa
Hko rjAA
gbfg Hktuq u rkel nsgkA eu e cpu ea=
n`<+ ,gkAA
ta uj#i Hkwilqr dA gfjgm ukfj thfr ju
nAA
pyk vdsy tku pf< rgokA cl ekjhp fla/kq rV
tgokAA
bgk jke tfl tqxqfr cukA lqugq mek l dFkk
lqgkAA

n0&yfNeu x, cufga tc ysu ewy Qy danA


tudlqrk lu cys fcgfl ik lq[k c`anAA 23AA
&*&*&
lqugq f;k czr #fpj lqlhykA eSa dNq djfc
yfyr ujyhykAA
rqEg ikod egq djgq fuoklkA t yfx dja
fulkpj uklkAA
tcfga jke lc dgk c[kkuhA Hkq in /kfj fg;
vuy lekuhAA
fut frfcac jkf[k rg lhrkA rSlb lhy :i
lqfcuhrkAA
yfNeugw ;g ejeq u tkukA t dNq pfjr jpk
HkxokukAA
nleq[k x;m tgk ekjhpkA ukb ekFk LokjFk jr
uhpkAA
uofu uhp dS vfr nq[knkA ftfe vadql /kuq
mjx fcykAA

Hk;nk;d [ky dS f; ckuhA ftfe vdky ds dqlqe


HkokuhAA
n0&dfj iwtk ekjhp rc lknj iwNh ckrA
dou gsrq eu C;xz vfr vdlj vk;gq rkrAA24AA
&*&*&
nleq[k ldy dFkk rsfg vkxsaA dgh lfgr
vfHkeku vHkkxsaAA
ggq diV e`x rqEg NydkjhA tsfg fcf/k gfj
vkua u`iukjhAA
rsfga iqfu dgk lqugq nllhlkA rs uj#i pjkpj
lkAA
rkla rkr c;# ufga dhtsA ekjsa efjv ftvk,
thtSAA
eqfu e[k jk[ku x;m dqekjkA fcuq Qj lj j?kqifr
efg ekjkAA
lr ttu vk;m Nu ekghaA frUg lu c;# fd,
Hky ukghaAA

Hkb ee dhV Hk`ax dh ukA tg rg eSa


ns[km nm HkkAA
ta uj rkr rnfi vfr lwjkA frUgfg fcjf/k u
vkbfg iwjkAA
n0&tsfga rkM+dk lqckgq gfr [kaMsm gj
dnaMAA
[kj

nw"ku

frfljk

c/ksm

euqt

fd

vl

cfjcaMAA25AA
&*&*&
tkgq Hkou dqy dqly fcpkjhA lqur tjk nhfUgfl
cgq xkjhAA
xq# ftfe ew<+ djfl ee c/kkA dgq tx efg
leku d t/kkAA
rc ekjhp n; vuqekukA uofg fcj/ksa ufga
dY;kukAA
lL=h eehZ Hkq lB /kuhA cSn cafn dfc
Hkkul xquhAA

mHk; Hkkfr ns[kk fut ejukA rc rkfdfl j?


kquk;d ljukAA
mr# nsr efg c/kc vHkkxsaA dl u eja j?
kqifr lj ykxsaAA
vl ft; tkfu nlkuu laxkA pyk jke in se
vHkaxkAA
eu vfr gj"k tuko u rsghA vktq nsf[kgm ije
lusghAA
Na0& fut ije hre nsf[k ypu lqQy dfj lq[k
ikbgaA
Jh lfgr vuqt lesr ikfudsr in eu ykbgaAA
fuckZu nk;d /k tk dj Hkxfr vclfg cldjhA
fut ikfu lj la/kkfu l efg cf/kfg lq[klkxj
gjhAA
n0&ee ikNsa /kj /kkor /kjsa ljklu ckuA
fQfj fQfj Hkqfg fcyfdgm /kU; u e le
vkuAA26AA
&*&*&

rsfg cu fudV nlkuu x;A rc ekjhp diVe`x


Hk;AA
vfr fcfp= dNq cjfu u tkA dud nsg efu jfpr
cukAA
lhrk ije #fpj e`x ns[kkA vax vax lqeugj
cs"kkAA
lqugq nso j?kqchj ikykA ,fg e`x dj vfr
lqanj NkykAA
lR;la/k Hkq cf/k dfj ,ghA vkugq peZ dgfr
cSnsghAA
rc j?kqifr tkur lc dkjuA mBs gjf"k lqj dktq
lokjuAA
e`x fcyfd dfV ifjdj ck/kkA djry pki #fpj lj
lk/kkAA
Hkq yfNeufg dgk leq>kA fQjr fcfiu fuflpj
cgq HkkAA
lhrk dsfj djsgq j[kokjhA cqf/k fccsd cy le;
fcpkjhAA

Hkqfg fcyfd pyk e`x HkkthA /kk, jkeq


ljklu lkthAA
fuxe usfr flo /;ku u ikokA ek;ke`x ikNsa l
/kkokAA
dcgq fudV iqfu nwfj ijkA dcgqd xVb
dcgq NikAA
xVr nqjr djr Ny HkwjhA ,fg fcf/k Hkqfg
x;m yS nwjhAA
rc rfd jke dfBu lj ekjkA /kjfu ijsm dfj ?kj
iqdkjkAA
yfNeu dj Fkefga yS ukekA ikNsa lqfejsfl eu
egq jkekAA
ku rtr xVsfl fut nsgkA lqfejsfl jkeq lesr
lusgkAA
varj se rklq ifgpkukA eqfu nqyZHk xfr
nhfUg lqtkukAA
n0&fciqy lqeu lqj cj"kfga xkofga Hkq xqu
xkFkA

fut

in

nhUg

vlqj

dgq

nhuca/kq

j?

kqukFkAA27AA
&*&*&
[ky cf/k rqjr fQjs j?kqchjkA lg pki dj dfV
rwuhjkAA
vkjr fxjk lquh tc lhrkA dg yfNeu lu ije
lHkhrkAA
tkgq csfx ladV vfr HkzkrkA yfNeu fcgfl dgk
lquq ekrkAA
Hk`dqfV fcykl l`f"V y; gA liusgq ladV ijb
fd lAA
eje cpu tc lhrk cykA gfj sfjr yfNeu eu
MykAA
cu fnfl nso lafi lc dkgwA pys tgk jkou lfl
jkgwAA
lwu chp nlda/kj ns[kkA vkok fudV trh dsa
cs"kkAA

tkdsa Mj lqj vlqj MsjkghaA fufl u uhn fnu


vUu u [kkghaAA
l nllhl Loku dh ukaA br mr fprb pyk
HkfM+gkaAA
bfe dqiaFk ix nsr [kxslkA jg u rst ru cqf/k
cy yslkAA
ukuk fcf/k dfj dFkk lqgkA jktuhfr Hk; hfr
ns[kkAA
dg lhrk lquq trh xlkaA cysgq cpu nq"V
dh ukaAA
rc jkou fut :i ns[kkokA Hk lHk; tc uke
lqukokAA
dg lhrk /kfj /khjtq xk<+kA vkb x;m Hkq
jgq [ky Bk<+kAA
ftfe gfjc/kqfg Nq ll pkgkA Hk,fl dkycl
fuflpj ukgkAA
lqur cpu nllhl fjlkukA eu egq pju cafn lq[k
ekukAA

n0&/koar rc jkou yhfUgfl jFk cSBkbA


pyk

xxuiFk

vkrqj

Hk;

jFk

gkfd

tkbAA28AA
&*&*&
gk tx ,d chj j?kqjk;kA dsfga vijk/k fclkjsgq
nk;kAA
vkjfr gju lju lq[knk;dA gk j?kqdqy ljt
fnuuk;dAA
gk

yfNeu

rqEgkj

ufga

nlkA

Qyq

ik;m dhUgsm jlkAA


fcfc/k fcyki djfr cSnsghA Hkwfj ik Hkq
nwfj lusghAA
fcifr efj d Hkqfg lqukokA iqjMkl pg
jklHk [kkokAA
lhrk dS fcyki lqfu HkkjhA Hk, pjkpj tho
nq[kkjhAA
xh/kjkt lqfu vkjr ckuhA j?kqdqyfryd ukfj
ifgpkuhAA

v/ke fulkpj yhUgsa tkA ftfe eysN cl dfiyk


xkAA
lhrs iqf= djfl tfu =klkA dfjgm tkrq/kku dj
uklkAA
/kkok /koar [kx dSlsaA NwVb ifc ijcr dgq
tSlsAA
js js nq"V Bk<+ fdu gghA fuHkZ; pysfl u
tkusfg eghAA
vkor nsf[k rkar lekukA fQfj nlda/kj dj
vuqekukAA
dh eSukd fd [kxifr gA ee cy tku lfgr ifr
lAA
tkuk tjB tVk;w ,gkA ee dj rhjFk NkfM+fg
nsgkAA
lqur xh/k /kkrqj /kkokA dg lquq jkou ej
fl[kkokAA
rft tkufdfg dqly x`g tkgwA ukfga r vl gbfg
cgqckgwAA

jke j"k ikod vfr ?kjkA gbfg ldy lyHk dqy


rjkAA
mr# u nsr nlkuu t/kkA rcfga xh/k /kkok dfj
/kkAA
/kfj dp fcjFk dhUg efg fxjkA lhrfg jkf[k xh/k
iqfu fQjkAA
pkspUg ekfj fcnkjsfl nsghA naM ,d Hkb
eq#Nk rsghAA
rc l/k fuflpj f[kflvkukA dk<+sfl ije djky
ikukAA
dkVsfl ia[k ijk [kx /kjuhA lqfefj jke dfj
vnHkqr djuhAA
lhrfg tkfu p<+kb cgjhA pyk mrkby =kl u
FkjhAA
djfr fcyki tkfr uHk lhrkA C;k/k fccl tuq e`xh
lHkhrkAA
fxfj ij cSBs dfiUg fugkjhA dfg gfj uke nhUg
iV MkjhAA

,fg fcf/k lhrfg l yS x;A cu vld eg jk[kr


Hk;AA
n0&gkfj ijk [ky cgq fcf/k Hk; v# hfr
ns[kkbA
rc vld ikni rj jkf[kfl tru djkbAA29dAA
uokUgikjk;.k] NBk foJke
tsfg fcf/k diV dqjax lx /kkb pys JhjkeA
l

Nfc

lhrk

jkf[k

mj

jVfr

jgfr

gfjukeAA29[kAA
&*&*&
j?kqifr vuqtfg vkor ns[khA ckfgt fpark
dhfUg fcls"khAA
tudlqrk ifjgfjgq vdsyhA vk;gq rkr cpu ee
isyhAA
fuflpj fudj fQjfga cu ekghaA ee eu lhrk vkJe
ukghaAA
xfg in dey vuqt dj tjhA dgsm ukFk dNq
efg u [kjhAA

vuqt lesr x, Hkq rgokA xnkofj rV vkJe


tgokAA
vkJe nsf[k tkudh ghukA Hk, fcdy tl kr
nhukAA
gk xqu [kkfu tkudh lhrkA :i lhy czr use
iquhrkAA
yfNeu leq>k, cgq HkkrhA iwNr pys yrk r#
ikrhAA
gs [kx e`x gs e/kqdj JsuhA rqEg ns[kh lhrk
e`xuSuhAA
[katu lqd dir e`x ehukA e/kqi fudj dfdyk
chukAA
dqan dyh nkfM+e nkfeuhA dey ljn lfl
vfgHkkfeuhAA
c#u ikl eut /kuq galkA xt dsgfj fut lqur
lalkAA
JhQy dud dnfy gj"kkghaA usdq u lad ldqp
eu ekghaAA

lquq tkudh rfg fcuq vktwA gj"ks ldy ikb


tuq jktwAA
fdfe lfg tkr vu[k rfg ikgha A f;k csfx xVfl
dl ukghaAA
,fg fcf/k [kkstr fcyir LokehA eugq egk fcjgh
vfr dkehAA
iwjudke jke lq[k jklhA euqt pfjr dj vt
vfcuklhAA
vkxsa ijk xh/kifr ns[kkA lqfejr jke pju ftUg
js[kkAA
n0&dj ljt flj ijlsm ikfla/kq j/kqchjAA
fujf[k jke Nfc /kke eq[k fcxr Hk lc
ihjAA30AA
&*&*&
rc dg xh/k cpu /kfj /khjk A lqugq jke Hkatu
Hko HkhjkAA
ukFk nlkuu ;g xfr dhUghA rsfg [ky tudlqrk
gfj yhUghAA

yS nfPNu fnfl x;m xlkaA fcyifr vfr dqjjh


dh ukaAA
njl ykxh Hkq jk[ksam kukA pyu pgr vc
ikfu/kkukAA
jke dgk ruq jk[kgq rkrkA eq[k eqldkb dgh
rsfga ckrkAA
tk dj uke ejr eq[k vkokA v/kem eqdqr g
Jqfr xkokAA
l ee ypu xpj vkxsaA jk[ka nsg ukFk
dsfg [kkxsaAA
ty Hkfj u;u dgfga j?kqjkA rkr deZ fut rs xfr
ikAA
ijfgr cl ftUg ds eu ekghaA frUg dgq tx
nqyZHk dNq ukghaAA
ruq rft rkr tkgq ee /kkekA nsm dkg rqEg
iwjudkekAA
n0&lhrk gju rkr tfu dggq firk lu tkbAA

ta

eSa

jke r

dqy lfgr dfgfg

nlkuu

vkbAA31AA
&*&*&
xh/k nsg rft /kfj gfj :ikA Hkw"ku cgq iV ihr
vuwikAA
L;ke xkr fclky Hkqt pkjhA vLrqfr djr u;u Hkfj
ckjhAA
Na0&t; jke :i vuwi fuxZqu lxqu xqu sjd
lghA
nllhl ckgq paM [kaMu paM lj eaMu eghAA
ikFkn xkr ljt eq[k jktho vk;r ypuaA
fur ufe jkeq iky ckgq fclky Hko Hk;
epuaAA1AA
cyees;eukfneteC;DresdexpjaA
xfcan xij }a}gj fcX;ku?ku /kjuh/kjaAA
ts jke ea= tiar lar vuar tu eu jatuaA
fur ufe jke vdke f; dkekfn [ky ny
xatuaAA2A

tsfg Jqfr fujatu cz C;kid fcjt vt dfg


xkoghaAA
dfj /;ku X;ku fcjkx tx vusd eqfu tsfg
ikoghaAA
l xV d#uk dan lHkk c`an vx tx egA
ee n; iadt Hk`ax vax vuax cgq Nfc
lgAA3AA
t vxe lqxe lqHkko fueZy vle le lhry lnkA
iL;afr ta txh tru dfj djr eu x cl lnkAA
l jke jek fuokl larr nkl cl f=Hkqou /kuhA
ee

mj

clm

leu

lal`fr

tklq

dhjfr

ikouhAA4AA
n0&vfcjy Hkxfr ekfx cj xh/k x;m gfj/kkeA
rsfg

dh

f;k

tFkfpr

fut

dj

dhUgh

jkeAA32AA
&*&*&
dey fpr vfr nhun;kykA dkju fcuq j?kqukFk
ikykAA

xh/k v/ke [kx vkfe"k HkxhA xfr nhfUg t


tkpr txhAA
lqugq mek rs yx vHkkxhA gfj rft gfga
fc"k; vuqjkxhAA
iqfu lhrfg [ktr } HkkA pys fcydr cu
cgqrkAA
ladqy yrk fcVi ?ku dkuuA cgq [kx e`x rg xt
iapkuuAA
vkor iaFk dca/k fuikrkA rsfga lc dgh lki dS
ckrkAA
nqjcklk efg nhUgh lkikA Hkq in isf[k feVk
l ikikAA
lquq xa/kcZ dgm eSa rghA efg u lgkb
czdqy ghAA
n0&eu e cpu diV rft t dj Hkwlqj lsoA
efg lesr fcjafp flo cl rkdsa lc nsoAA33AA
&*&*&

lkir rkM+r i#"k dgarkA fc iwT; vl xkofga


larkAA
iwftv fc lhy xqu ghukA lw u xqu xu X;ku
chukAA
dfg fut /keZ rkfg leq>kokA fut in hfr nsf[k
eu HkkokAA
j?kqifr pju dey fl# ukA x;m xxu vkifu xfr
ikAA
rkfg nsb xfr jke mnkjkA lcjh dsa vkJe ixq
/kkjkAA
lcjh nsf[k jke x`g vk,A eqfu ds cpu leqf>
ft; Hkk,AA
ljflt ypu ckgq fclkykA tVk eqdqV flj mj
cuekykAA
L;ke xj lqanj nm HkkA lcjh ijh pju
yiVkAA
se exu eq[k cpu u vkokA iqfu iqfu in ljt flj
ukokAA

lknj ty yS pju i[kkjsA iqfu lqanj vklu


cSBkjsAA
n0&dan ewy Qy lqjl vfr fn, jke dgq vkfuA
se lfgr Hkq [kk, ckjackj c[kkfuAA34AA
&*&*&
ikfu tfj vkxsa Hkb Bk<+hA Hkqfg fcyfd
hfr vfr ck<+hAA
dsfg fcf/k vLrqfr dja rqEgkjhA v/ke tkfr
eSa tM+efr HkkjhAA
v/ke rs v/ke v/ke vfr ukjhA frUg eg eSa
efrean v?kkjhAA
dg j?kqifr lquq Hkkfefu ckrkA ekum ,d
Hkxfr dj ukrkAA
tkfr ikfr dqy /keZ cM+kA /ku cy ifjtu xqu
prqjkAA
Hkxfr ghu uj lgb dSlkA fcuq ty ckfjn nsf[kv
tSlkAA

uo/kk Hkxfr dgm rfg ikghaA lko/kku


lquq /k# eu ekghaAA
Fke Hkxfr larUg dj laxkA nwlfj jfr ee dFkk
laxkAA
n0&xqj in iadt lsok rhlfj Hkxfr vekuA
pfFk

Hkxfr

ee

xqu

xu

djb

diV

rft

xkuAA35AA
&*&*&
ea= tki ee n`<+ fcLoklkA iape Hktu l csn
dklkAA
NB ne lhy fcjfr cgq djekA fujr fujarj lTtu
/kjekAA
lkro le efg e; tx ns[kkA ersa lar vf/kd dfj
ys[kkAA
vkBo tFkkykHk lar"kkA liusgq ufga ns[kb
ijn"kkAA
uoe ljy lc lu NyghukA ee Hkjl fg; gj"k u
nhukAA

uo egq ,dm ftUg ds gA ukfj iq#"k lpjkpj


dAA
lb vfrl; f; Hkkfefu ejsA ldy dkj Hkxfr
n`<+ rjsaAA
tfx c`an nqjyHk xfr tA r dgq vktq
lqyHk Hkb lAA
ee njlu Qy ije vuwikA tho iko fut lgt l:ikAA
tudlqrk

db

lqf/k

HkkfeuhA

tkufg

dgq

dfjcjxkfeuhAA
iaik ljfg tkgq j?kqjkA rg gbfg lqxzho
ferkAA
l lc dfgfg nso j?kqchjkA tkurgw iwNgq
efr/khjkAA
ckj ckj Hkq in fl# ukA se lfgr lc dFkk
lqukAA
Na0&dfg dFkk ldy fcyfd gfj eq[k n; in
iadt /kjsA

rft tx ikod nsg gfj in yhu Hkb tg ufga


fQjsAA
uj fcfc/k deZ v/keZ cgq er ldn lc R;kxgwA
fcLokl dfj dg nkl rqylh jke in vuqjkxgwAA
n0&tkfr ghu v?k tUe efg eqDr dhfUg vfl
ukfjA
egkean

eu

lq[k

pgfl

,sls

Hkqfg

fclkfjAA36AA
&*&*&
pys jke R;kxk cu lA vrqfyr cy uj dsgfj
nAA
fcjgh bo Hkq djr fc"kknkA dgr dFkk vusd
lacknkAA
yfNeu ns[kq fcfiu db lHkkA ns[kr dsfg dj
eu ufga NHkkAA
ukfj lfgr lc [kx e`x c`ankA ekugq efj djr
gfga fuankAA

gefg nsf[k e`x fudj ijkghaA e`xha dgfga


rqEg dg Hk; ukghaAA
rqEg vkuan djgq e`x tk,A dapu e`x [ktu ,
vk,AA
lax ykb dfjuha dfj ysghaA ekugq efg
fl[kkouq nsghaAA
lkL= lqfpafrr iqfu iqfu nsf[kvA Hkwi lqlsfor
cl ufga ysf[kvAA
jkf[kv ukfj tnfi mj ekghaA tqcrh lkL= u`ifr
cl ukghaAA
ns[kgq rkr clar lqgkokA f;k ghu efg Hk;
mitkokAA
n0&fcjg fcdy cyghu efg tkusfl fuiV vdsyA
lfgr

fcfiu

e/kqdj

[kx

enu

dhUg

cxesyAA37dAA
nsf[k x;m Hkzkrk lfgr rklq nwr lqfu ckrA
Msjk

dhUgsm

eugq

eutkrAA37[kAA

rc

dVdq

gVfd

&*&*&
fcVi fclky yrk v#>kuhA fcfc/k fcrku fn, tuq
rkuhAA
dnfy rky cj /kqtk irkdkA nSf[k u eg /khj eu
tkdkAA
fcfc/k Hkkfr Qwys r# ukukA tuq ckuSr cus
cgq ckukAA
dgq dgq lqanj fcVi lqgk,A tuq HkV fcyx
fcyx gb Nk,AA
dwtr fid ekugq xt ekrsA <sd eg[k V
fcljkrsAA
ej pdj dhj cj ckthA ikjkor ejky lc rkthAA
rhfrj ykod inpj twFkkA cjfu u tkb eut
c:FkkAA
jFk fxfj flyk nqanqHkh >jukA pkrd canh
xqu xu cjukAA
e/kqdj eq[kj Hksfj lgukA f=fc/k c;kfj
clhBha vkAA

prqjafxuh

lsu

lx

yhUgsaA

fcpjr

lcfg

pqurh nhUgsaAA
yfNeu ns[kr dke vuhdkA jgfga /khj frUg dS
tx yhdkAA
,fg dsa ,d ije cy ukjhA rsfg rsa mcj lqHkV
lb HkkjhAA
n0&rkr rhfu vfr cy [ky dke /k v#
yHkA
eqfu

fcX;ku

/kke

eu

djfga

fufe"k

egq NHkAA38dAA
yHk dsa bPNk naHk cy dke dsa dsoy ukfjA
/k

ds

i#"k

cpu

cy

eqfucj

dgfga

fcpkfjAA38[kAA
&*&*&
xqukrhr

lpjkpj

LokehA

jke

mek

lc

varjtkehAA
dkfeUg dS nhurk ns[kkA /khjUg dsa eu
fcjfr n`<+kAA

/k eut yHk en ek;kA NwVfga ldy jke


dha nk;kAA
l uj batky ufga HkwykA tk ij gb l uV
vuqdwykAA
mek dgm eSa vuqHko viukA lr gfj Hktuq
txr lc liukAA
iqfu Hkq x, ljcj rhjkA iaik uke lqHkx
xaHkhjkAA
lar n; tl fueZy ckjhA ck/ks ?kkV eugj
pkjhAA
tg rg fivfga fcfc/k e`x uhjkA tuq mnkj x`g
tkpd HkhjkAA
n0&iqjbfu l?ku vksV ty csfx u ikbv eeZA
ek;kNUu

nsf[k,s

tSlsa

fuxZqu

czAA39dAA
lqf[k ehu lc ,djl vfr vxk/k ty ekfgaA
tFkk

/keZlhyUg

tkfgaAA39[kAA

ds

fnu

lq[k

latqr

&*&*&
fcdls ljflt ukuk jaxkA e/kqj eq[kj xqatr cgq
Hk`axkAA
cyr tydqDdqV dygalkA Hkq fcyfd tuq djr
lalkAA
pokd cd [kx leqnkA ns[kr cub cjfu ufga
tkAA
lqanj [kx xu fxjk lqgkA tkr ifFkd tuq ysr
cykAA
rky lehi eqfuUg x`g Nk,A pgq fnfl dkuu fcVi
lqgk,AA
paid cdqy dnac rekykA ikVy iul ijkl jlkykAA
uo iYyo dqlqfer r# ukukA papjhd iVyh dj
xkukAA
lhry ean lqxa/k lqHkkA larr cgb eugj
ckAA
dqgw dqgw dfdy /kqfu djghaA lqfu jo ljl
/;ku eqfu VjghaAA

n0&Qy Hkkju ufe fcVi lc jgs Hkwfe fuvjkbA


ij midkjh iq#"k ftfe uofga lqlaifr ikbAA40AA
&*&*&
nsf[k jke vfr #fpj rykokA eTtuq dhUg ije
lq[k ikokAA
ns[kh lqanj r#cj Nk;kA cSBs vuqt lfgr j?
kqjk;kAA
rg iqfu ldy nso eqfu vk,A vLrqfr dfj fut /kke
fl/kk,AA
cSBs ije lUu ikykA dgr vuqt lu dFkk
jlkykAA
fcjgoar Hkxoarfg ns[khA ukjn eu Hkk lp
fcls"khAA
ej lki dfj vaxhdkjkA lgr jke ukuk nq[k
HkkjkAA
,sls Hkqfg fcydm tkA iqfu u cfufg vl
vol# vkAA

;g fcpkfj ukjn dj chukA x, tgk Hkq lq[k


vklhukAA
xkor jke pfjr e`nq ckuhA se lfgr cgq Hkkfr
c[kkuhAA
djr naMor fy, mBkA jk[ks cgqr ckj mj
ykAA
Lokxr iwfN fudV cSBkjsA yfNeu lknj pju
i[kkjsAA
n0& ukuk fcf/k fcurh dfj Hkq lUu ft;
tkfuA
ukjn cys cpu rc tfj lj#g ikfuAA41AA
&*&*&
lqugq mnkj lgt j?kquk;dA lqanj vxe lqxe cj
nk;dAA
nsgq

,d

cj

ekxm

LokehA

t|fi

tkur

varjtkehAA
tkugq eqfu rqEg ej lqHkkA tu lu dcgq fd
djm nqjkAA

dou cLrq vfl f; efg ykxhA t eqfucj u ldgq


rqEg ekxhAA
tu dgq dNq vns; ufga ejsaA vl fcLokl rtgq
tfu HkjsaAA
rc

ukjn

cys

gj"kk

vl

cj

ekxm djm f<BkAA


t|fi Hkq ds uke vusdkA Jqfr dg vf/kd ,d rsa
,dkAA
jke ldy ukeUg rs vf/kdkA gm ukFk v?k [kx
xu cf/kdkAA
n0&jkdk jtuh Hkxfr ro jke uke lb leA
vij

uke

mMxu

fcey

clqgq

Hkxr

mj

C;eAA42dAA
,oeLrq eqfu lu dgsm ikfla/kq j?kqukFkA
rc

ukjn

eu

gj"k

ekFkAA42[kAA
&*&*&

vfr

Hkq

in

uk;m

vfr lUu j?kqukFkfg tkuhA iqfu ukjn cys


e`nq ckuhAA
jke tcfga sjsm fut ek;kA egsgq efg
lqugq j?kqjk;kAA
rc fcckg eSa pkgm dhUgkA Hkq dsfg dkju
djS u nhUgkAA
lquq eqfu rfg dgm lgjlkA Hktfga ts efg
rft ldy HkjlkAA
djm lnk frUg dS j[kokjhA ftfe ckyd jk[kb
egrkjhAA
xg fllq cPN vuy vfg /kkA rg jk[kb tuuh
vjxkAA
<+ Hk, rsfg lqr ij ekrkA hfr djb ufga
ikfNfy ckrkAA
ejas <+ ru; le X;kuhA ckyd lqr le nkl
vekuhAA
tufg ej cy fut cy rkghA nqgq dg dke /k
fjiq vkghAA

;g fcpkfj iafMr efg HktghaA ik,gq X;ku


Hkxfr ufga rtghaAA
n0&dke /k yHkkfn en cy eg dS /kkfjA
frUg

eg

vfr

nk#u

nq[kn

ek;k:ih

ukfjAA43AA
&*&*&
lqfu eqfu dg iqjku Jqfr larkA eg fcfiu
dgq ukfj clarkAA
ti ri use tykJ; >kjhA gb xzh"ke l"kb lc
ukjhAA
dke /k en eRlj HksdkA bUgfg gj"kn
cj"kk ,dkAA
nqckZluk dqeqn leqnkA frUg dg ljn lnk
lq[knkAA
/keZ ldy ljlh#g c`ankA gb fge frUgfg ngb
lq[k eankAA
iqfu eerk tokl cgqrkA iyqgb ukfj flflj fjrq
ikAA

iki mywd fudj lq[kdkjhA ukfj fufcM+ jtuh


vf/kvkjhAA
cqf/k cy lhy lR; lc ehukA culh le f=; dgfga
chukAA
n0&voxqu ewy lwyn enk lc nq[k [kkfuA
rkrs

dhUg

fuokju

eqfu

eSa

;g

ft;

tkfuAA44AA
&*&*&
lqfu j?kqifr ds cpu lqgk,A eqfu ru iqyd u;u
Hkfj vk,AA
dggq dou Hkq dS vfl jhrhA lsod ij eerk v#
hrhAA
ts u Hktfga vl Hkq Hkze R;kxhA X;ku jad
uj ean vHkkxhAA
iqfu lknj cys eqfu ukjnA lqugq jke fcX;ku
fclkjnAA
larUg ds yPNu j?kqchjkA dggq ukFk Hko
Hkatu HkhjkAA

lquq eqfu larUg ds xqu dgA ftUg rs eSa


mUg dsa cl jgAA
"kV fcdkj ftr vu?k vdkekA vpy vfdapu lqfp
lq[k/kkekAA
vferc/k vuhg ferHkxhA lR;lkj dfc dfcn
txhAA
lko/kku ekun enghukA /khj /keZ xfr ije
chukAA
n0&xqukxkj lalkj nq[k jfgr fcxr lansgAA
rft

ee

pju

ljt

f;

frUg

dgq

nsg

xsgAA45AA
&*&*&
fut xqu Jou lqur ldqpkghaA ij xqu lqur vf/kd
gj"kkghaAA
le lhry ufga R;kxfga uhrhA ljy lqHkkm lcfg
lu hrhAA
ti ri czr ne late usekA xq# xfcan fc in
sekAA

J)k Nek e;=h nk;kA eqfnrk ee in hfr


vek;kAA
fcjfr fccsd fcu; fcX;kukA c/k tFkkjFk csn
iqjkukAA
naHk eku en djfga u dkA Hkwfy u nsfga
dqekjx ikAA
xkofga lqufga lnk ee yhykA gsrq jfgr ijfgr jr
lhykAA
eqfu lquq lk/kqUg ds xqu tsrsA dfg u ldfga
lkjn Jqfr rsrsAA
Na0&dfg ld u lkjn ls"k ukjn lqur in iadt
xgsA
vl nhuca/kq iky vius Hkxr xqu fut eq[k
dgsAA
fl# ukg ckjfga ckj pjufUg cziqj ukjn x,AA
rs /kU; rqylhnkl vkl fcgkb ts gfj jx j,AA
n0&jkoukfj tlq ikou xkofga lqufga ts yxA

jke

Hkxfr

n`<+

ikofga

fcuq

fcjkx

ti

txAA46dAA
nhi fl[kk le tqcfr ru eu tfu gfl iraxA
Hktfg

jke

rft

dke

en

djfg

lnk

lrlaxAA46[kAA
eklikjk;.k] cklok foJke
bfr Jhekepfjrekuls ldydfydyq"kfo/oalus
r`rh;% liku% lekIr%A
vj.;dk.M lekIr
Jhx.ks'kk; ue%
JhtkudhoYyHk fot;rs
Jhjkepfjrekul
prqFkZ liku
fdf"dU/kkdk.M
'yd

dqUnsUnhojlqUnjkofrcy
foKku/kkekoqHk
'kHkk<

oj/kUfou

Jqfruqr

xfoo`Unf;A
ek;kekuq"k:fi.k j?kqoj l)eZoekSZfgr
lhrkUos"k.krRij ifFkxr HkfDrn r fg
u%AA1AA
czkEHkf/kleqn~Hkoa

dfyey/oalua

pkO;;a
JhePNEHkqeq[ksUnqlqUnjojs

la'kfHkra

loZnkA
lalkjke;Hks"kta lq[kdja Jhtkudhthoua
/kU;kLrs

fru%

ficfUr

lrra

Jhjkeukeke`rEk~AA2AA
l0&eqfDr tUe efg tkfu X;ku [kkfu v?k gkfu
dj
tg cl laHkq Hkokfu l dklh lsbv dl uAA
tjr ldy lqj c`an fc"ke xjy tsfga iku fd;A

rsfg u Hktfl eu ean d iky ladj lfjlAA


vkxsa pys cgqfj j?kqjk;kA fj";ewd icZr
fuvjk;kAA
rg jg lfpo lfgr lqxzhokA vkor nsf[k vrqy cy
lhaokAA
vfr lHkhr dg lquq guqekukA iq#"k tqxy
cy :i fu/kkukAA
/kfj cVq :i ns[kq rSa tkA dgslq tkfu ft; l;u
cq>kAA
iB, ckfy gfga eu eSykA Hkkxa rqjr
rta ;g lSykAA
fc :i /kfj dfi rg x;A ekFk ukb iwNr vl
Hk;AA
d rqEg L;key xj ljhjkA N=h :i fQjgq cu
chjkAA
dfBu Hkwfe dey in xkehA dou gsrq fcpjgq
cu LokehAA

e`nqy eugj lqanj xkrkA lgr nqlg cu vkri


ckrkAA
dh rqEg rhfu nso eg dA uj ukjk;u dh
rqEg nAA
n0&tx dkju rkju Hko Hkatu /kjuh HkkjA
dh

rqEg

vf[ky

Hkqou

ifr

yhUg

euqt

vorkjAA1AA
&*&*&
dlysl nljFk ds tk, A ge firq cpu ekfu cu
vk,AA
uke

jke

yfNeu

nm

HkkA

lax

ukfj

lqdqekfj lqgkAA
bgk gfj fuflpj cSnsghA fc fQjfga ge [ktr
rsghAA
vkiu pfjr dgk ge xkA dggq fc fut dFkk
cq>kAA
Hkq ifgpkfu ijsm xfg pjukA l lq[k mek
ufga cjukAA

iqyfdr ru eq[k vko u cpukA ns[kr #fpj cs"k


dS jpukAA
iqfu /khjtq /kfj vLrqfr dhUghA gj"k n; fut
ukFkfg phUghAA
ej U;km eSa iwNk lkaA rqEg iwNgq dl uj
dh ukaAA
ro ek;k cl fQjm HkqykukA rk rs eSa ufga
Hkq ifgpkukAA
n0&,dq eSa ean egcl dqfVy n; vX;kuA
iqfu

Hkq

efg

fclkjsm

nhuca/kq

HkxokuAA2AA
&*&*&
tnfi ukFk cgq voxqu ejsaA lsod Hkqfg ijS
tfu HkjsaAA
ukFk

tho

ro

ek;k

egkA

fuLrjb

rqEgkjsfga NgkAA
rk ij eSa j?kqchj ngkA tkum ufga dNq
Hktu mikAA

lsod lqr ifr ekrq HkjlsaA jgb vlp cub Hkq


ilsaAA
vl dfg ijsm pju vdqykA fut ruq xfV hfr
mj NkAA
rc j?kqifr mBkb mj ykokA fut ypu ty lhafp
tqM+kokAA
lquq dfi ft; ekufl tfu ukA rSa ee f; yfNeu
rs nwukAA
lenjlh efg dg lc dA lsod f; vuU;xfr
lAA
n0&l vuU; tkdsa vfl efr u Vjb guqearA
eSa lsod lpjkpj :i Lokfe HkxoarAA3AA
&*&*&
nsf[k iou lqr ifr vuqdwykA n; gj"k chrh lc
lwykAA
ukFk lSy ij dfiifr jgA l lqxzho nkl ro
vgAA

rsfg lu ukFk e;=h dhtsA nhu tkfu rsfg vHk;


djhtsAA
l lhrk dj [kt djkbfgA tg rg ejdV dfV
iBkbfgAA
,fg fcf/k ldy dFkk leq>kA fy, nqvkS tu ihfB
p<+kAA
tc lqxzho jke dgq ns[kkA vfrl; tUe /kU; dfj
ys[kkAA
lknj feysm ukb in ekFkkA HksaVsm vuqt
lfgr j?kqukFkkAA
dfi dj eu fcpkj ,fg jhrhA dfjgfga fcf/k e lu ,
hrhAA
n0&rc guqear mHk; fnfl dh lc dFkk
lqukbAA
ikod lk[kh nsb dfj tjh hrh n`<+kbAA4AA
&*&*&
dhfUg hfr dNq chp u jk[kkA yfNeu jke pfjr
lc Hkk"kkAA

dg lqxzho u;u Hkfj ckjhA fefyfg ukFk


fefFkysldqekjhAA
eaf=Ug lfgr bgk ,d ckjkA cSB jgsm eSa
djr fcpkjkAA
xxu iaFk ns[kh eSa tkrkA ijcl ijh cgqr
fcyikrkAA
jke jke gk jke iqdkjhA gefg nsf[k nhUgsm iV
MkjhAA
ekxk jke rqjr rsfga nhUgkA iV mj ykb lp vfr
dhUgkAA
dg lqxzho lqugq j?kqchjkA rtgq lp eu
vkugq /khjkAA
lc dkj dfjgm lsodkA tsfg fcf/k fefyfg
tkudh vkAA
n0&l[kk cpu lqfu gj"ks ikfla/kq cylhaoA
dkju dou clgq cu efg dggq lqxzho AA5AA
&*&*&

ukr ckfy v# eSa } HkkA hfr jgh dNq


cjfu u tkAA
e; lqr ek;koh rsfg ukA vkok l Hkq gejsa
xkAA
v/kZ jkfr iqj }kj iqdkjkA ckyh fjiq cy lgS u
ikjkAA
/kkok

ckfy

nsf[k

HkkxkA

eSa

iqfu

x;m ca/kq lx ykxkAA


fxfjcj xqgk iSB l tkA rc ckyha efg dgk
cq>kAA
ifj[kslq efg ,d i[kokjkA ufga vkoa rc
tkuslq ekjkAA
ekl fnol rg jgsm [kjkjhA fuljh #f/kj /kkj rg
HkkjhAA
ckfy

grsfl

efg

ekfjfg

vkA

flyk

nsb

rg pysm ijkAA
eaf=Ug iqj ns[kk fcuq lkaA nhUgsm efg
jkt cfjvkaAA

ckyh rkfg ekfj x`g vkokA nsf[k efg ft;


Hksn c<+kokAA
fjiq le efg ekjsfl vfr HkkjhA gfj yhUgsfl
lcZlq v# ukjhAA
rkdsa Hk; j?kqchj ikykA ldy Hkqou eSa
fQjsm fcgkykAA
bgk lki cl vkor ukghaA rnfi lHkhr jgm eu
ekghAA
lqfu lsod nq[k nhun;kykA Qjfd mBha }S
Hkqtk fclkykAA
n0& lquq lqxzho ekfjgm ckfyfg ,dfga
ckuA
cz # ljukxr x, u mcfjfga kuAA6AA
&*&*&
ts u fe= nq[k gfga nq[kkjhA frUgfg fcydr
ikrd HkkjhAA
fut nq[k fxfj le jt dfj tkukA fe=d nq[k jt es#
lekukAA

ftUg dsa vfl efr lgt u vkA rs lB dr gfB djr


ferkAA
dqiFk

fuokfj

lqiaFk

pykokA

xqu

xVs

voxqufUg nqjkokAA
nsr ysr eu lad u /kjA cy vuqeku lnk fgr
djAA
fcifr dky dj lrxqu usgkA Jqfr dg lar fe=
xqu ,gkAA
vkxsa dg e`nq cpu cukA ikNsa vufgr eu
dqfVykAA
tk dj fpr vfg xfr le HkkA vl dqfe= ifjgjsfg
HkykAA
lsod lB u`i iu dqukjhA diVh fe= lwy le
pkjhAA
l[kk lp R;kxgq cy ejsaA lc fcf/k ?kVc dkt
eSa rjsaAA
dg lqxzho lqugq j?kqchjkA ckfy egkcy vfr
ju/khjkAA

nqanqHkh vfLFk rky ns[kjk,A fcuq ;kl j?


kqukFk <gk,AA
nsf[k vfer cy ck<+h hrhA ckfy c/kc bUg
Hkb ijrhrhAA
ckj ckj ukob in lhlkA Hkqfg tkfu eu gj"k
dihlkAA
mitk X;ku cpu rc cykA ukFk ik eu Hk;m
vyykAA
lq[k

laifr

ifjokj

cM+kA

lc

ifjgfj

dfjgm lsodkAA
, lc jkeHkxfr ds ck/kdA dgfga lar rc in
vojk/kdAA
l=q fe= lq[k nq[k tx ekghaA ek;k r ijekjFk
ukghaAA
ckfy ije fgr tklq lknkA feysgq jke rqEg leu
fc"kknkAA
liusa tsfg lu gb yjkA tkxsa leq>r eu
ldqpkAA

vc Hkq ik djgq ,fg HkkrhA lc rft Hktuq


dja fnu jkrhAA
lqfu fcjkx latqr dfi ckuhA cys fcgfl jkeq
/kuqikuhAA
t dNq dgsgq lR; lc lA l[kk cpu ee e`"kk
u gAA
uV ejdV bo lcfg upkorA jkeq [kxsl csn vl
xkorAA
yS lqxzho lax j?kqukFkkA pys pki lk;d xfg
gkFkkAA
rc j?kqifr lqxzho iBkokA xtsZfl tkb fudV cy
ikokAA
lqur ckfy /kkrqj /kkokA xfg dj pju ukfj
leq>kokAA
lquq ifr ftUgfg feysm lqxzhokA rs } ca/kq
rst cy lhaokAA
dlysl lqr yfNeu jkekA dkygq thfr ldfga
laxzkekAA

n0&dg ckyh lquq Hkh# f; lenjlh j?


kqukFkA
ta

dnkfp

efg

ekjfga

iqfu

gm lukFkAA7AA
&*&*&
vl dfg pyk egk vfHkekuhA r`u leku lqxzhofg
tkuhAA
fHkjs mHk ckyh vfr rtkZ A eqfBdk ekfj
egk/kqfu xtkZAA
rc lqxzho fcdy gb HkkxkA eqf"V gkj ctz le
ykxkAA
eSa t dgk j?kqchj ikykA ca/kq u gb
ej ;g dkykAA
,d:i rqEg Hkzkrk nA rsfg Hkze rsa ufga
ekjsm lAA
dj ijlk lqxzho ljhjkA ruq Hkk dqfyl x lc
ihjkAA

esyh daB lqeu dS ekykA iBok iqfu cy nsb


fclkykAA
iqfu ukuk fcf/k Hk yjkA fcVi vksV ns[kfga
j?kqjkAA
n0&cgq Ny cy lqxzho dj fg; gkjk Hk;
ekfuA
ekjk ckfy jke rc n; ek> lj rkfuAA8AA
&*&*&
ijk fcdy efg lj ds ykxsaA iqfu mfB cSB nsf[k
Hkq vkxsaAA
L;ke xkr flj tVk cuk,A v#u u;u lj pki p<+k,
AA
iqfu iqfu fprb pju fpr nhUgkA lqQy tUe
ekuk Hkq phUgkAA
n; hfr eq[k cpu dBjkA cyk fprb jke dh
vksjkAA
/keZ gsrq vorjsgq xlkaA ekjsgq efg
C;k/k dh ukaAA

eSa cSjh lqxzho fivkjkA voxqu dcu ukFk


efg ekjkAA
vuqt c/kw Hkfxuh lqr ukjhA lquq lB dU;k
le , pkjhAA
bUgfg dqn`f"V fcydb tA rkfg c/ksa dNq
iki u gAA
eq<+ rfg vfrl; vfHkekukA ukfj fl[kkou djfl
u dkukAA
ee Hkqt cy vkfJr rsfg tkuhA ekjk pgfl v/ke
vfHkekuhAA
n0&lqugq jke Lokeh lu py u pkrqjh efjA
Hkq vtgw eSa ikih vardky xfr rfjAA9AA
&*&*&
lqur jke vfr dey ckuhA ckfy lhl ijlsm fut
ikuhAA
vpy dja ruq jk[kgq kukA ckfy dgk lquq
ikfu/kkukAA

tUe tUe eqfu truq djkghaA var jke dfg vkor


ukghaAA
tklq uke cy ladj dklhA nsr lcfg le xfr
vfouklhAA
ee ypu xpj lb vkokA cgqfj fd Hkq vl
cfufg cukokAA
Na0&l u;u xpj tklq xqu fur usfr dfg Jqfr
xkoghaA
ftfr iou eu x fujl dfj eqfu /;ku dcgqd
ikoghaAA
efg tkfu vfr vfHkeku cl Hkq dgsm jk[kq
ljhjghA
vl

dou

lB

gfB

dkfV

lqjr#

ckfj

dfjfg

ccwjghAA1AA
vc ukFk dfj d#uk fcydgq nsgq t cj ekxA
tsfga

tfu

tUea

deZ

cl

rg

jke

vuqjkxAA
;g ru; ee le fcu; cy dY;kun Hkq yhft,sA

in

xfg

ckg

lqj

uj

ukg

vkiu

nkl

vaxn

dhft,sAA2AA
n0&jke pju n`<+ hfr dfj ckfy dhUg ruq
R;kxA
lqeu eky ftfe daB rs fxjr u tkub ukxAA10AA
&*&*&
jke ckfy fut /kke iBkokA uxj yx lc C;kdqy
/kkokAA
ukuk fcf/k fcyki dj rkjkA NwVs dsl u nsg
lHkkjkAA
rkjk fcdy nsf[k j?kqjk;k A nhUg X;ku gfj
yhUgh ek;kAA
fNfr ty ikod xxu lehjkA iap jfpr vfr v/ke
ljhjkAA
xV l ruq ro vkxsa lokA tho fuR; dsfg yfx
rqEg jokAA
mitk X;ku pju rc ykxhA yhUgsfl ije Hkxfr cj
ekxhAA

mek nk# tf"kr dh ukA lcfg upkor jkeq


xlkAA
rc lqxzhofg vk;lq nhUgkA e`rd deZ fcf/kcr
lc dhUgkAA
jke dgk vuqtfg leq>kA jkt nsgq lqxzhofg
tkAA
j?kqifr pju ukb dfj ekFkkA pys ldy sfjr j?
kqukFkkAA
n0&yfNeu rqjr cyk, iqjtu fc lektA
jktq

nhUg

lqxzho

dg

vaxn

dg tqcjktAA11AA
&*&*&
mek jke le fgr tx ekghaA xq# firq ekrq
ca/kq Hkq ukghaAA
lqj uj eqfu lc dS ;g jhrhA LokjFk ykfx djfga
lc hrhAA
ckfy =kl C;kdqy fnu jkrhA ru cgq czu fpark
tj NkrhAA

lb lqxzho dhUg dfijkA vfr iky j?kqchj


lqHkkAA
tkurgq vl Hkq ifjgjghaA dkgs u fcifr tky uj
ijghaAA
iqfu lqxzhofg yhUg cykA cgq dkj u`iuhfr
fl[kkAA
dg Hkq lquq lqxzho gjhlkA iqj u tkm nl
pkfj cjhlkAA
xr xzh"ke cj"kk fjrq vkA jfggm fudV lSy ij
NkAA
vaxn lfgr djgq rqEg jktwA larr n; /kjsgq ee
dktwAA
tc lqxzho Hkou fQfj vk,A jkeq cj"ku fxfj ij
Nk,AA
n0&Fkefga nsoUg fxfj xqgk jk[ksm #fpj
cukbA
jke

ikfuf/k

vkbAA12AA

dNq

fnu

ckl

djfgaxs

&*&*&
lqanj cu dqlqfer vfr lHkkA xqatr e/kqi fudj
e/kq yHkkAA
dan ewy Qy i= lqgk,A Hk, cgqr tc rs Hkq
vk, AA
nsf[k eugj lSy vuwikA jgs rg vuqt lfgr
lqjHkwikAA
e/kqdj [kx e`x ruq /kfj nsokA djfga fl) eqfu
Hkq dS lsokAA
eaxy#i Hk;m cu rc rs A dhUg fuokl jekifr tc
rsAA
QfVd flyk vfr lqHkz lqgkA lq[k vklhu
rgk } HkkAA
dgr vuqt lu dFkk vusdkA Hkxfr fcjfr u`iuhfr
fccsdkAA
cj"kk dky es?k uHk Nk,A xjtr ykxr ije
lqgk,AA
n0& yfNeu ns[kq ej xu ukpr ckfjn iSf[kA

x`gh

fcjfr

jr

gj"k

tl

fc"uq

Hkxr

dgq nsf[kAA13AA
&*&*&
?ku ?keaM uHk xjtr ?kjkA f;k ghu Mjir eu
ejkAA
nkfefu ned jg u ?ku ekghaA [ky dS hfr
tFkk fFkj ukghaAA
cj"kfga tyn Hkwfe fuvjk,A tFkk uofga cq/k
fc|k ik,AA
cwn v?kkr lgfga fxfj dSalsa A [ky ds cpu
lar lg tSlsaAA
Nq unha Hkfj pyha rjkA tl Fkjsgq /ku
[ky brjkAA
Hkwfe ijr Hkk <kcj ikuhA tuq thofg ek;k
yiVkuhAA
lfefV lfefV ty Hkjfga rykokA ftfe lnxqu lTtu
ifga vkokAA

lfjrk ty tyfuf/k egq tkA g vpy ftfe fto gfj


ikAA
n0& gfjr Hkwfe r`u ladqy leqf> ijfga ufga
iaFkA
ftfe

ik[kaM

ckn

rsa

xqIr

gfga

lnxzaFkAA14AA
&*&*&
nknqj /kqfu pgq fnlk lqgkA csn i<+fga
tuq cVq leqnkAA
uo iYyo Hk, fcVi vusdkA lk/kd eu tl feysa
fccsdkAA
vdZ tckl ikr fcuq Hk;A tl lqjkt [ky m|e
x;AA
[ktr drgq feyb ufga /kwjhA djb /k
ftfe /kjefg nwjhAA
lfl laiUu lg efg dSlhA midkjh dS laifr
tSlhAA

fufl re ?ku [k|r fcjktkA tuq nafHkUg dj feyk


lektkAA
egkc`f"V pfy QwfV fdvkjha A ftfe lqra= Hk,
fcxjfga ukjhaAA
"kh fujkofga prqj fdlkukA ftfe cq/k rtfga
eg en ekukAA
nsf[kvr pckd [kx ukghaA dfyfg ikb ftfe
/keZ ijkghaAA
"kj cj"kb r`u ufga tkekA ftfe gfjtu fg; mit
u dkekAA
fcfc/k tarq ladqy efg HkzktkA tk ck<+ ftfe
ikb lqjktkAA
tg rg jgs ifFkd Fkfd ukukA ftfe baf; xu
mitsa X;kukAA
n0&dcgq cy cg ek#r tg rg es?k
fcykfgaA
ftfe

diwr

ds

ulkfgaAA15dAA

mitsa

dqy

l)eZ

dcgq fnol eg fufcM+ re dcgqd xV iraxA


fculb

mitb

X;ku

ftfe

ikb

dqlax

lqlaxAA15[kAA
&*&*&
cj"kk fcxr ljn fjrq vkA yfNeu ns[kgq ije
lqgkAA
Qwysa dkl ldy efg NkA tuq cj"kk r xV
cq<+kAA
mfnr vxfLr iaFk ty l"kkA ftfe yHkfg l"kb
lar"kkAA
lfjrk lj fueZy ty lgkA lar n; tl xr en
egkAA
jl jl lw[k lfjr lj ikuhA eerk R;kx djfga ftfe
X;kuhAA
tkfu ljn fjrq [katu vk,A ikb le; ftfe lqr
lqgk,AA
iad u jsuq lg vfl /kjuhA uhfr fuiqu u`i dS tfl
djuhAA

ty ladp fcdy Hkb ehukA vcq/k dqVqach


ftfe /kughukAA
fcuq ?ku fueZy lg vdklkA gfjtu bo ifjgfj lc
vklkAA
dgq dgq c`f"V lkjnh FkjhA dm ,d iko
Hkxfr ftfe ejhAA
n0&pys gjf"k rft uxj u`i rkil cfud fHk[kkfjA
ftfe gfjHkxfr ikb Je rtfg vkJeh pkfjAA16AA
&*&*&
lq[kh ehu ts uhj vxk/kkA ftfe gfj lju u ,dm
ck/kkAA
Qwysa dey lg lj dSlkA fuxZqu cz lxqu Hk,
tSlkAA
xqatr e/kqdj eq[kj vuwikA lqanj [kx jo ukuk
:ikAA
pckd eu nq[k fufl iS[khA ftfe nqtZu ij laifr
ns[khAA

pkrd jVr r`"kk vfr vksghA ftfe lq[k ygb u


ladjghAA
ljnkri fufl lfl vigjA lar njl ftfe ikrd VjAA
nsf[k banq pdj leqnkA fprorfga ftfe gfjtu
gfj ikAA
eld nal chrs fge =klkA ftfe f}t g fd, dqy
uklkAA
n0&Hkwfe tho ladqy jgs x, ljn fjrq ikbA
lnxqj

feys

tkfga

ftfe

lal;

Hkze

leqnkbAA17AA
&*&*&
cj"kk xr fueZy fjrq vkA lqf/k u rkr lhrk dS
ikAA
,d ckj dSlsgq lqf/k tkuaA dkygq thfr
fufe"k egq vkuaAA
drgq jgm ta thofr gA rkr tru dfj vkum
lAA

lqxzhogq lqf/k efj fclkjhA ikok jkt dl iqj


ukjhAA
tsfga lk;d ekjk eSa ckyhA rsfga lj gra
ew<+ dg dkyhAA
tklq ik NwVgha en egkA rk dgq mek fd
liusgq dgkAA
tkufga ;g pfj= eqfu X;kuhA ftUg j?kqchj pju
jfr ekuhAA
yfNeu /koar Hkq tkukA /kuq"k p<+kb
xgs dj ckukAA
n0&rc

vuqtfg

leq>kok

j?kqifr

d#uk

lhaoAA
Hk;

ns[kkb

yS

vkogq

rkr

l[kk

fcpkjkA

jke

dktq

lqxzhoAA18AA
&*&*&
bgk

ioulqr

n;

lqxzho fclkjkAA

fudV tkb pjufUg fl# ukokA pkfjgq fcf/k rsfg


dfg leq>kokAA
lqfu lqxzho ije Hk; ekukA fc"k; ej gfj
yhUgsm X;kukAA
vc ek#rlqr nwr lewgkA iBogq tg rg ckuj
twgkAA
dggq ik[k egq vko u tA ejsa dj rk dj c/k
gAA
rc guqear cyk, nwrkA lc dj dfj lueku
cgwrkAA
Hk; v# hfr uhfr ns[kjkA pys ldy pjufUg flj
ukAA
,fg

volj

yfNeu

iqj

vk,A

/k

nsf[k

tg rg dfi /kk,AA
n0&/kuq"k p<+kb dgk rc tkfj djm iqj
NkjA
C;kdqy uxj nsf[k rc vk;m ckfydqekjAA19AA
&*&*&

pju ukb fl# fcurh dhUghA yfNeu vHk; ckg


rsfg nhUghAA
/koar yfNeu lqfu dkukA dg dihl vfr Hk;
vdqykukAA
lquq guqear lax yS rkjkA dfj fcurh leq>km
dqekjkAA
rkjk lfgr tkb guqekukA pju cafn Hkq lqtl
c[kkukAA
dfj fcurh eafnj yS vk,A pju i[kkfj iyx
cSBk,AA
rc dihl pjufUg fl# ukokA xfg Hkqt yfNeu
daB yxkokAA
ukFk fc"k; le en dNq ukghaA eqfu eu eg
djb Nu ekghaAA
lqur fcuhr cpu lq[k ikokA yfNeu rsfg cgq
fcf/k leq>kokAA
iou ru; lc dFkk lqukA tsfg fcf/k x, nwr
leqnkAA

n0&gjf"k pys lqxzho rc vaxnkfn dfi lkFkA


jkekuqt vkxsa dfj vk, tg j?kqukFkAA20AA
&*&*&
ukb pju fl# dg dj tjhA ukFk efg dNq
ukfgu [kjhAA
vfrl; cy nso rc ek;kA NwVb jke djgq ta
nk;kAA
fc"k; cL; lqj uj eqfu LokehA eSa ikoj ilq dfi
vfr dkehAA
ukfj u;u lj tkfg u ykxkA ?kj /k re fufl t
tkxkAA
yHk ikl tsfga xj u c/kk;kA l uj rqEg leku
j?kqjk;kAA
;g xqu lk/ku rsa ufga gA rqEgjh ik iko
db dAA
rc j?kqifr cys eqldkA rqEg f; efg Hkjr
ftfe HkkAA

vc lb truq djgq eu ykA tsfg fcf/k lhrk dS


lqf/k ikAA
n0& ,fg fcf/k gr crdgh vk, ckuj twFkA
ukuk cju ldy fnfl nsf[kv dhl c#FkAA21AA
&*&*&
ckuj dVd mek esa ns[kkA l ew#[k t dju
pg ys[kkAA
vkb jke in ukofga ekFkkA fujf[k cnuq lc
gfga lukFkkAA
vl dfi ,d u lsuk ekghaA jke dqly tsfg iwNh
ukghaAA
;g dNq ufga Hkq db vf/kdkA fcLo:i C;kid
j?kqjkAA
Bk<+s tg rg vk;lq ikA dg lqxzho lcfg
leq>kAA
jke dktq v# ej fugjkA ckuj twFk tkgq
pgq vksjkAA

tudlqrk dgq [ktgq tkA ekl fnol eg vk,gq


HkkAA
vof/k esfV t fcuq lqf/k ik,A vkob cfufg l
efg ejk,AA
n0& cpu lqur lc ckuj tg rg pys rqjar A
rc lqxzho cyk, vaxn uy guqearAA22AA
&*&*&
lqugq uhy vaxn guqekukA tkeoar efr/khj
lqtkukAA
ldy lqHkV fefy nfPNu tkgwA lhrk lqf/k
iwNsm lc dkgwAA
eu e cpu l tru fcpkjsgqA jkepa dj dktq
lokjsgqAA
Hkkuq ihfB lsbv mj vkxhA Lokfefg lcZ Hkko
Ny R;kxhAA
rft ek;k lsbv ijydkA feVfga ldy Hko laHko
ldkAA

nsg /kjs dj ;g Qyq HkkA Hkftv jke lc dke


fcgkAA
lb xquX; l cM+Hkkxh A t j?kqchj pju
vuqjkxhAA
vk;lq ekfx pju fl# ukA pys gjf"k lqfejr j?
kqjkAA
ikNsa iou ru; fl# ukokA tkfu dkt Hkq fudV
cykokAA
ijlk lhl lj#g ikuhA djeqfdk nhfUg tu
tkuhAA
cgq dkj lhrfg leq>k,gqA dfg cy fcjg csfx
rqEg vk,gqAA
guqer tUe lqQy dfj ekukA pysm n; /kfj
ikfu/kkukAA
t|fi

Hkq

tkur

lc

ckrkA

jktuhfr

lqj=krkAA
n0&pys ldy cu [ktr lfjrk lj fxfj [kgA
jke dkt y;yhu eu fcljk ru dj NgAA23AA

jk[kr

&*&*&
drgq gb fuflpj lSa HksVkA ku ysfga ,d ,d
pisVkAA
cgq dkj fxfj dkuu gsjfgaA dm eqfu feyb
rkfg lc ?ksjfgaAA
ykfx r`"kk vfrl; vdqykusA feyb u ty ?ku xgu
HkqykusAA
eu guqeku dhUg vuqekukA eju pgr lc fcuq
ty ikukAA
pf<+ fxfj fl[kj pgw fnfl ns[kkA Hkwfe
fcfcj ,d drqd is[kkAA
pckd cd gal mM+kghaA cgqrd [kx fclfga
rsfg ekghaAA
fxfj rs mrfj ioulqr vkokA lc dgq yS lb fccj
ns[kkokAA
vkxsa dS guqearfg yhUgkA iSBs fccj fcyacq
u dhUgkAA
n0&nh[k tkb miou cj lj fcxflr cgq datA

eafnj ,d #fpj rg cSfB ukfj ri iqatAA24AA


&*&*&
nwfj rs rkfg lcfUg fl# ukokA iwNsa fut
c`kkar lqukokAA
rsfga rc dgk djgq ty ikukA [kkgq lqjl lqanj
Qy ukukAA
eTtuq dhUg e/kqj Qy [kk,A rklq fudV iqfu lc
pfy vk,AA
rsfga lc vkifu dFkk lqukA eSa vc tkc
tgk j?kqjkAA
ewngq u;u fccj rft tkgwA iSggq lhrfg tfu
ifNrkgwAA
u;u ewfn iqfu ns[kfga chjkA Bk<+s ldy
fla/kq dsa rhjkAA
l iqfu x tgk j?kqukFkkA tkb dey in uk,fl
ekFkkAA
ukuk Hkkfr fcu; rsfga dhUghA vuik;uh
Hkxfr Hkq nhUghAA

n0&cnjhcu dgq l x Hkq vX;k /kfj lhl A


mj /kfj jke pju tqx ts canr vt lAA25AA
&*&*&
bgk fcpkjfga dfi eu ekghaA chrh vof/k dkt
dNq ukghaAA
lc fefy dgfga ijLij ckrkA fcuq lqf/k y, djc dk
HkzkrkAA
dg vaxn ypu Hkfj ckjhA nqgq dkj Hkb
e`R;q gekjhAA
bgk u lqf/k lhrk dS ikA mgk x, ekfjfg
dfijkAA
firk c/ks ij ekjr eghA jk[kk jke fugj u
vksghAA
iqfu iqfu vaxn dg lc ikghaA eju Hk;m dNq
lal; ukghaAA
vaxn cpu lqur dfi chjkA cfy u ldfga u;u cg
uhjkAA

Nu ,d lp exu gb jgsA iqfu vl opu dgr lc


Hk,AA
ge lhrk dS lqf/k fyUgsa fcukA ufga tSgSa
tqcjkt chukAA
vl dfg you fla/kq rV tkA cSBs dfi lc nHkZ
MlkAA
tkeoar vaxn nq[k ns[khA dgha dFkk minsl
fcls"khAA
rkr jke dgq uj tfu ekugqA fuxZqu cz vftr
vt tkugqAA
ge lc lsod vfr cM+HkkxhA larr lxqu cz
vuqjkxhAA
n0&fut bPNk Hkq vorjb lqj efg x f}t
ykfxA
lxqu

mikld

R;kfxAA26AA
&*&*&

lax

rg

jgfga

ePN

lc

,fg

fcf/k

dFkk

dgfg

cgq

Hkkrh

fxfj

danjk lquh laikrhAA


ckgsj gb nsf[k cgq dhlkA efg vgkj nhUg
txnhlkAA
vktq lcfg dg HkPNu djA fnu cgq pys vgkj
fcuq ejAA
dcgq u fey Hkfj mnj vgkjkA vktq nhUg
fcf/k ,dfga ckjkAA
Mjis xh/k cpu lqfu dkukA vc Hkk eju lR; ge
tkukAA
dfi lc mBs xh/k dg ns[khA tkeoar eu lp
fcls"khAA
dg vaxn fcpkfj eu ekghaA /kU; tVk;w le
dm ukghaAA
jke dkt dkju ruq R;kxh A gfj iqj x;m ije cM+
HkkxhAA
lqfu [kx gj"k ld tqr ckuh A vkok fudV dfiUg
Hk; ekuhAA

frUgfg vHk; dfj iwNsfl tkA dFkk ldy frUg


rkfg lqukAA
lqfu laikfr ca/kq dS djuhA j?kqifr efgek
c/kqfcf/k cjuhAA
n0& efg yS tkgq fla/kqrV nsm frykatfy
rkfg A
cpu

lgkb djfo

eSa

iSggq [ktgq tkfg

AA27AA
&*&*&
vuqt f;k dfj lkxj rhjkA dfg fut dFkk lqugq
dfi chjkAA
ge } ca/kq Fke r#uk A xxu x, jfc fudV
mMkAA
rst u lfg ld l fQfj vkok A eS vfHkekuh jfc
fuvjkok AA
tjs ia[k vfr rst vikjk A ijsm Hkwfe dfj ?kj
fpdkjk AA

eqfu ,d uke paek vksghA ykxh n;k ns[kh


dfj eghAA
cgq dkj rsfga X;ku lqukok A nsgtfur
vfHkeku NM+kok AA
=srk cz euqt ruq /kfjghA rklq ukfj fuflpj
ifr gfjghAA
rklq [kt iBbfg Hkw nwrkA frUgfg feysa
rSa gc iquhrkAA
tfegfga ia[k djfl tfu fpark A frUgfg ns[kkb
nsgslq rSa lhrkAA
eqfu db fxjk lR; Hkb vktw A lqfu ee cpu
djgq Hkq dktwAA
fxfj f=dwV ij cl yadk A rg jg jkou lgt
vladk AA
rg vld micu tg jg AA lhrk cSfB lp jr
vgAA
n&eSa ns[km rqEg ukgha xh/kfg n`f"V
vikjAA

cw<

Hk;m

djrsm

dNqd

lgk;

rqEgkjAA28AA
t uk?kb lr ttu lkxj A djb l jke dkt efr vkxj
AA
efg fcyfd /kjgq eu /khjk A jke ik dl
Hk;m ljhjkAA
ikfim tk dj uke lqfejghaA vfr vikj Hkolkxj
rjghaAA
rklq nwr rqEg rft dnjkA jke n; /kfj djgq
mikAA
vl dfg x#M+ xh/k tc x;A frUg dsa eu vfr
fcle; Hk;AA
fut fut cy lc dkgw Hkk"kkA ikj tkb dj lal;
jk[kkAA
tjB Hk;m vc dgb fjNslkA ufga ru jgk Fke
cy yslkAA
tcfga f=fce Hk, [kjkjhA rc eSa r#u
jgsm cy HkkjhAA

n0&cfy ck/kr Hkq ck<sm l ruq cjfu u


tkA
mHk;

/kjh

eg

nhUgha

lkr

nfPNu

/kkbAA29AA
&*&*&
vaxn dgb tkm eSa ikjkA ft; lal; dNq fQjrh
ckjkAA
tkeoar dg rqEg lc yk;dA iBbv fdfe lc gh dj
uk;dAA
dgb jhNifr lquq guqekukA dk pqi lkf/k jgsgq
cyokukAA
iou ru; cy iou lekukA cqf/k fccsd fcX;ku
fu/kkukAA
dou l dkt dfBu tx ekghaA t ufga gb rkr
rqEg ikghaAA
jke

dkt

yfx

icZrkdkjkAA

rc

vorkjkA

lqurfga

Hk;m

dud cju ru rst fcjktkA ekugq vij fxfjUg dj


jktkAA
flagukn

dfj

ckjfga

ckjkA

yhyfga

uk?

km tyfuf/k [kkjkAA
lfgr lgk; jkoufg ekjhA vkum bgk f=dwV
mikjhAA
tkeoar eSa iwNm rghA mfpr fl[kkouq
nhtgq eghAA
,ruk djgq rkr rqEg tkA lhrfg nsf[k dggq
lqf/k vkAA
rc fut Hkqt cy jkfto uSukA drqd ykfx lax
dfi lsukAA
Na0&dfi lsu lax l?kkfj fuflpj jkeq lhrfg
vkfugSaA
=Syd

ikou

lqtlq

lqj

eqfu

ukjnkfn

c[kkfugSaAA
t lqur xkor dgr leq>r ije in uj ikoA
j?kqchj in ikFkt e/kqdj nkl rqylh xkoAA

n0&Hko Hks"kt j?kqukFk tlq lqufga ts uj


v# ukfjA
frUg

dj

ldy

eujFk

fl)

djfga

f=fljkfjAA30dAA
l0&uhyRiy ru L;ke dke dfV lHkk vf/kdA
lqfuv rklq xqu xzke tklq uke v?k [kx
cf/kdAA30[kAA
eklikjk;.k] rslok foJke
&&&&&&
bfr Jhekepfjrekuls ldydfydyq"kfo/oalus
prqFkZ liku% lekIr%A
fdf"dU/kkdk.M lekIr
lqUnjdk.M
JhtkudhoYyHk fot;rs
Jhjkepfjrekul
i~pe liku
'yd

'kkUra 'kk'orees;eu?ka fuokZ.k'kkfUrna


czk'kEHkqQ.khUlsO;efu'ka

osnkUros|a

foHkqEk~ A
jkek[;a txnh'oja lqjxq#a ek;keuq";a gfja
oUnsga

d#.kkdja

j?kqoja

HkwikypwM+kef.kEk~AA1AA
ukU;k Li`gk j?kqirs n;sLenh;s
lR;a onkfe p Hkokuf[kykUrjkRekA
HkfDra ;PN j?kqiq~xo fuHkZjka es
dkekfnn"kjfgra dq# ekula pAA2AA
vrqfyrcy/kkea gse'kSykHknsga
nuqtou'kkuqa Kkfuukexzx.;Ek~A
ldyxq.kfu/kkua okujk.kke/kh'ka
j?kqifrf;HkDra okrtkra uekfeAA3AA
tkeoar ds cpu lqgk,A lqfu guqear n; vfr
Hkk,AA
rc yfx efg ifj[ksgq rqEg HkkA lfg nq[k
dan ewy Qy [kkAA

tc yfx vkoa lhrfg ns[khA gbfg dktq efg


gj"k fcls"khAA
;g dfg ukb lcUfg dgq ekFkkA pysm gjf"k
fg; /kfj j?kqukFkkAA
fla/kq rhj ,d Hkw/kj lqanjA drqd dwfn
p<+sm rk ijAA
ckj ckj j?kqchj lHkkjhA rjdsm iouru; cy
HkkjhAA
tsfga fxfj pju nsb guqearkA pysm l xk
ikrky rqjarkAA
ftfe ve?k j?kqifr dj ckukA ,gh Hkkfr pysm
guqekukAA
tyfuf/k j?kqifr nwr fcpkjhA rSa eSukd gfg
JegkjhAA
n0& guweku rsfg ijlk dj iqfu dhUg ukeA
jke

dktq

dgk fcJkeAA1AA
&*&*&

dhUgsa

fcuq

efg

tkr ioulqr nsoUg ns[kkA tkuSa dgq cy cqf)


fcls"kkAA
lqjlk uke vfgUg dS ekrkA iBbUfg vkb dgh
rsfga ckrkAA
vktq lqjUg efg nhUg vgkjkA lqur cpu dg
ioudqekjkAA
jke dktq dfj fQfj eSa vkoaA lhrk db lqf/k
Hkqfg lqukoaAA
rc ro cnu iSfBgm vkA lR; dgm efg tku
ns ekAA
dcusgq tru nsb ufga tkukA xzlfl u efg
dgsm guqekukAA
ttu Hkfj rsfga cnuq ilkjkA dfi ruq dhUg
nqxqu fcLrkjkAA
ljg ttu eq[k rsfga B;A rqjr ioulqr cfkl
Hk;AA
tl tl lqjlk cnuq c<+kokA rklq nwu dfi :i
ns[kkokAA

lr ttu rsfga vkuu dhUgkA vfr y?kq :i ioulqr


yhUgkAA
cnu ibfB iqfu ckgsj vkokA ekxk fcnk rkfg
fl# ukokAA
efg lqjUg tsfg ykfx iBkokA cqf/k cy ejeq rj
eSa ikokAA
n0&jke dktq lcq dfjggq rqEg cy cqf)
fu/kkuA
vkfl"k nsg x l gjf"k pysm guqekuAA2AA
&*&*&
fuflpfj ,d fla/kq egq jgA dfj ek;k uHkq ds
[kx xgAA
tho tarq ts xxu mM+kghaA ty fcyfd frUg
dS ifjNkghaAA
xgb Nkg ld l u mM+kA ,fg fcf/k lnk
xxupj [kkAA
lb Ny guweku dg dhUgkA rklq diVq dfi
rqjrfga phUgkAA

rkfg ekfj ek#rlqr chjkA ckfjf/k ikj x;m


efr/khjkAA
rgk tkb ns[kh cu lHkkA xqatr papjhd e/kq
yHkkAA
ukuk r# Qy Qwy lqgk,A [kx e`x c`an nsf[k
eu Hkk,AA
lSy fclky nsf[k ,d vkxsaA rk ij /kkb p<sm
Hk; R;kxsaAA
mek u dNq dfi dS vf/kdkA Hkq rki t
dkyfg [kkAA
fxfj ij pf< yadk rsfga ns[khA dfg u tkb vfr
nqxZ fcls"khAA
vfr mrax tyfuf/k pgq iklkA dud dV dj ije
dklkAA
Na=dud dV fcfp= efu r lqanjk;ruk ?kukA
pmgV~V gV~V lqcV~V chFkha pk# iqj cgq
fcf/k cukAA
xt ckft [kPpj fudj inpj jFk c:fFkUg d xuSAA

cgq:i

fuflpj

twFk

vfrcy

lsu

cjur

ufga

cuSAA1AA
cu ckx micu ckfVdk lj dwi ckiha lgghaA
uj ukx lqj xa/kcZ dU;k :i eqfu eu egghaAA
dgq eky nsg fclky lSy leku vfrcy xtZghaA
ukuk v[kkjsUg fHkjfga cgq fcf/k ,d ,dUg
rtZghaAA2AA
dfj tru HkV dfVUg fcdV ru uxj pgq fnfl
jPNghaA
dgq efg"k eku"kq /ksuq [kj vt [ky fulkpj
HkPNghaAA
,fg ykfx rqylhnkl bUg dh dFkk dNq ,d gS
dghA
j?kqchj lj rhjFk ljhjUfg R;kfx xfr iSgfga
lghAA3AA
n0&iqj j[kokjs nsf[k cgq dfi eu dhUg
fcpkjA
vfr y?kq :i /kja fufl uxj dja iblkjAA3AA

&*&*&
eld leku :i dfi /kjhA yadfg pysm lqfefj
ujgjhAA
uke yafduh ,d fuflpjhA l dg pysfl efg
fuanjhAA
tkusfg ugha ejeq lB ejkA ej vgkj tgk yfx
pjkAA
eqfBdk ,d egk dfi guhA #f/kj cer /kjuha
<ueuhAA
iqfu laHkkfj mfB l yadkA tfj ikfu dj fcu;
laldkAA
tc jkoufg cz cj nhUgkA pyr fcjafp dgk efg
phUgkAA
fcdy gfl rSa dfi dsa ekjsA rc tkuslq fuflpj
la?kkjsAA
rkr ej vfr iqU; cgwrkA ns[ksm u;u jke dj
nwrkAA
n0&rkr LoxZ vicxZ lq[k /kfjv rqyk ,d vaxA

rwy u rkfg ldy fefy t lq[k yo lrlaxAA4AA


&*&*&
fcfl uxj dhts lc dktkA n; jkf[k dlyiqj
jktkAA
xjy lq/kk fjiq djfga ferkA xin fla/kq vuy
flrykAA
x#M+ lqes# jsuw le rkghA jke ik dfj fprok
tkghAA
vfr y?kq :i /kjsm guqekukA iSBk uxj lqfefj
HkxokukAA
eafnj eafnj fr dfj l/kkA ns[ks tg rg vxfur
t/kkAA
x;m nlkuu eafnj ekghaA vfr fcfp= dfg tkr l
ukghaAA
l;u fd, ns[kk dfi rsghA eafnj egq u nhf[k
cSnsghAA
Hkou

,d

iqfu

nh[k

rg fHkUu cukokAA

lqgkokA

gfj

eafnj

n0&jkek;q/k vafdr x`g lHkk cjfu u tkbA


uo rqyfldk c`an rg nsf[k gjf"k dfijkbAA5AA
&*&*&
yadk fuflpj fudj fuoklkA bgk dgk lTtu dj
cklkAA
eu egq rjd djS dfi ykxkA rsgha le;
fcHkh"kuq tkxkAA
jke jke rsfga lqfeju dhUgkA n; gj"k dfi
lTtu phUgkAA
,fg lu gfB dfjgm ifgpkuhA lk/kq rs gb u
dkjt gkuhAA
fc #i /kfj cpu lquk,A lqur fcHkh"k.k mfB
rg vk,AA
dfj uke iwNh dqlykA fc dggq fut dFkk
cq>kAA
dh rqEg gfj nklUg eg dA ejsa n; hfr
vfr gAA

dh rqEg jkeq nhu vuqjkxhA vk;gq efg dju


cM+HkkxhAA
n0&rc guqear dgh lc jke dFkk fut ukeA
lqur tqxy ru iqyd eu exu lqfefj xqu
xzkeAA6AA
&*&*&
lqugq

ioulqr

jgfu

gekjhA

ftfe

nluUfg

egq thHk fcpkjhAA


rkr dcgq efg tkfu vukFkkA dfjgfga ik
Hkkuqdqy ukFkkAA
rkel ruq dNq lk/ku ukghaA hfr u in ljt eu
ekghaAA
vc efg Hkk Hkjl guqearkA fcuq gfjik
feyfga ufga larkAA
t j?kqchj vuqxzg dhUgkA r rqEg efg
njlq gfB nhUgkAA
lqugq fcHkh"ku Hkq dS jhrhA djfga lnk
lsod ij hrhAA

dggq dou eSa ije dqyhukA dfi papy lcgha


fcf/k ghukAA
kr ysb t uke gekjkA rsfg fnu rkfg u feyS
vgkjkAA
n0&vl eSa v/ke l[kk lquq egw ij j?kqchjA
dhUgh ik lqfefj xqu Hkjs fcypu uhjAA7AA
&*&*&
tkurgw vl Lokfe fclkjhA fQjfga rs dkgs u
gfga nq[kkjhAA
,fg fcf/k dgr jke xqu xzkekA ikok vfuckZP;
fcJkekAA
iqfu lc dFkk fcHkh"ku dghA tsfg fcf/k
tudlqrk rg jghAA
rc

guqear

dgk

lquq

HkzkrkA

ns[kh

pgm tkudh ekrkAA


tqxqfr fcHkh"ku ldy lqukA pysm ioulqr
fcnk djkAA

dfj lb :i x;m iqfu rgokA cu vld lhrk jg


tgokAA
nsf[k eufg egq dhUg ukekA cSBsfga chfr
tkr fufl tkekAA
l ru lhl tVk ,d csuhA tifr n; j?kqifr xqu
JsuhAA
n0&fut in u;u fn, eu jke in dey yhuA
ije nq[kh Hkk ioulqr nsf[k tkudh nhuAA8AA
&*&*&
r# iYyo egq jgk yqdkA djb fcpkj dja dk
HkkAA
rsfg volj jkouq rg vkokA lax ukfj cgq fd,
cukokAA
cgq fcf/k [ky lhrfg leq>kokA lke nku Hk;
Hksn ns[kkokAA
dg jkouq lquq lqeqf[k l;kuhA eannjh vkfn
lc jkuhAA

ro vuqpjha djm iu ejkA ,d ckj fcydq ee


vksjkAA
r`u /kfj vksV dgfr cSnsghA lqfefj vo/kifr ije
lusghAA
lquq nleq[k [k|r dklkA dcgq fd ufyuh djb
fcdklkAA
vl eu leq>q dgfr tkudhA [ky lqf/k ufga j?
kqchj cku dhAA
lB lwusa gfj vkusfg efgA v/ke fuyTt ykt
ufga rghAA
n0& vkiqfg lqfu [k|r le jkefg Hkkuq lekuA
i#"k

cpu

lqfu

dkf<+

vfl

cyk

vfr

f[kflvkuAA9AA
&*&*&
lhrk rSa ee r viekukA dfVgm ro flj dfBu
ikukAA
ukfga r lifn ekuq ee ckuhA lqeqf[k gfr u r
thou gkuhAA

L;ke ljt nke le lqanjA Hkq Hkqt dfj dj le


nlda/kjAA
l Hkqt daB fd ro vfl ?kjkA lquq lB vl oku
iu ejkAA
pagkl g# ee ifjrkiaA j?kqifr fcjg vuy
latkraAA
lhry fuflr cgfl cj /kkjkA dg lhrk g# ee nq[k
HkkjkAA
lqur cpu iqfu ekju /kkokA e;ru;k dfg uhfr
cq>kokAA
dgsfl ldy fuflpfjUg cykA lhrfg cgq fcf/k
=klgq tkAA
ekl fnol egq dgk u ekukA r eSa ekjfc
dkf<+ ikukAA
n0&Hkou x;m nlda/kj bgk filkfpfu c`anA
lhrfg =kl ns[kkofg /kjfga :i cgq eanAA10AA
&*&*&

f=tVk uke jkPNlh ,dkA jke pju jfr fuiqu


fccsdkAA
lcUg cfy lquk,fl liukA lhrfg lsb djgq fgr
viukAA
liusa ckuj yadk tkjhA tkrq/kku lsuk lc
ekjhAA
[kj vk:<+ uxu nllhlkA eqafMr flj [kafMr
Hkqt chlkAA
,fg

fcf/k

nfPNu

fnfl

tkA

yadk

eugq fcHkh"ku ikAA


uxj fQjh j?kqchj ngkA rc Hkq lhrk cfy
iBkAA
;g liuk esa dgm iqdkjhA gbfg lR; x, fnu
pkjhAA
rklq cpu lqfu rs lc MjhaA tudlqrk ds pjufUg
ijhaAA
n0&tg rg xa ldy rc lhrk dj eu lpA
ekl fnol chrsa efg ekfjfg fuflpj ipAA11AA

&*&*&
f=tVk lu cyha dj tjhA ekrq fcifr lafxfu rSa
ejhAA
rta nsg d# csfx mikA nqlgq fcjgq vc
ufga lfg tkAA
vkfu dkB jpq fprk cukA ekrq vuy iqfu nsfg
yxkAA
lR; djfg ee hfr l;kuhA lquS d Jou lwy le
ckuhAA
lqur cpu in xfg leq>k,flA Hkq rki cy lqtlq
lquk,flAA
fufl u vuy fey lquq lqdqekjhA vl dfg l fut
Hkou fl/kkjhAA
dg lhrk fcf/k Hkk frdwykA feyfg u ikod
fefVfg u lwykAA
nsf[kvr xV xxu vaxkjkA vofu u vkor ,dm
rkjkAA

ikode; lfl L=or u vkxhA ekugq efg tkfu


grHkkxhAA
lqufg fcu; ee fcVi vldkA lR; uke d# g# ee
ldkAA
uwru fdly; vuy lekukA nsfg vfxfu tfu djfg
funkukAA
nsf[k ije fcjgkdqy lhrkA l Nu dfifg dyi le
chrkAA
l0&dfi dfj n; fcpkj nhfUg eqfdk Mkjh
rcA
tuq

vld

vaxkj

nhfUg

gjf"k

mfB

dj

xgsmAA12AA
rc ns[kh eqfdk eugjA jke uke vafdr vfr
lqanjAA
pfdr fpro eqnjh ifgpkuhA gj"k fc"kkn n;
vdqykuhAA
thfr d ldb vt; j?kqjkA ek;k rsa vfl jfp ufga
tkAA

lhrk eu fcpkj dj ukukA e/kqj cpu cysm


guqekukAA
jkepa xqu cjuSa ykxkA lqurfga lhrk dj
nq[k HkkxkAA
ykxha lquSa Jou eu ykA vkfngq rsa lc
dFkk lqukAA
Jouke`r tsfga dFkk lqgkA dgh l xV gfr
fdu HkkAA
rc guqear fudV pfy x;A fQfj cSBha eu fcle;
Hk;AA
jke

nwr

eSa

ekrq

tkudhA

lR;

liFk

d#ukfu/kku dhAA
;g eqfdk ekrq eSa vkuhA nhUfg jke rqEg
dg lfgnkuhAA
uj ckujfg lax dgq dSlsaA dgh dFkk Hkb
laxfr tSlsaAA
n0&dfi ds cpu lse lqfu mitk eu fcLoklAA
tkuk eu e cpu ;g ikfla/kq dj nklAA13AA

&*&*&
gfjtu tkfu hfr vfr xk<+hA lty u;u iqydkofy
ck<+hAA
cwM+r fcjg tyf/k guqekukA Hk;m rkr ea
dgq tytkukAA
vc dgq dqly tkm cfygkjhA vuqt lfgr lq[k
Hkou [kjkjhAA
deyfpr iky j?kqjkA dfi dsfg gsrq /kjh
fuBqjkAA
lgt ckfu lsod lq[k nk;dA dcgqd lqjfr djr j?
kquk;dAA
dcgq u;u ee lhry rkrkA gbgfg fujf[k L;ke
e`nq xkrkAA
cpuq u vko u;u Hkjs ckjhA vgg ukFk ga
fuiV fclkjhAA
nsf[k ije fcjgkdqy lhrkA cyk dfi e`nq cpu
fcuhrkAA

ekrq dqly Hkq vuqt lesrkA ro nq[k nq[kh


lqik fudsrkAA
tfu tuuh ekugq ft; ukA rqEg rs seq jke
dsa nwukAA
n0&j?kqifr dj lanslq vc lquq tuuh /kfj /khjA
vl

dfg

dfi

xn

xn

Hk;m

Hkjs

fcypu

uhjAA14AA
&*&*&
dgsm jke fc;x ro lhrkA e dgq ldy Hk,
fcijhrkAA
uo r# fdly; eugq lkuwA dkyfulk le fufl lfl
HkkuwAA
dqcy; fcfiu dqar cu lfjlkA ckfjn rir rsy tuq
cfjlkAA
ts fgr jgs djr rsb ihjkA mjx Lokl le f=fc/k
lehjkAA
dgsgw rsa dNq nq[k ?kfV gA dkfg
dga ;g tku u dAA

rRo se dj ee v# rjkA tkur f;k ,dq euq


ejkAA
l euq lnk jgr rfg ikghaA tkuq hfr jlq
,rusfg ekghaAA
Hkq lanslq lqur cSnsghA exu se ru lqf/k
ufga rsghAA
dg dfi n; /khj /k# ekrkA lqfe# jke lsod
lq[knkrkAA
mj vkugq j?kqifr HkqrkA lqfu ee cpu rtgq
dnjkAA
n0&fuflpj fudj irax le j?kqifr cku lkuqA
tuuh n; /khj /k# tjs fulkpj tkuqAA15AA
&*&*&
ta j?kqchj gfr lqf/k ikA djrs ufga fcyacq
j?kqjkAA
jkecku jfc m, tkudhA re c:Fk dg tkrq/kku
dhAA

vcfga ekrq eSa tkm yokA Hkq vk;lq


ufga jke ngkAA
dNqd fnol tuuh /k# /khjkA dfiUg lfgr
vbgfga j?kqchjkAA
fuflpj ekfj rfg yS tSgfgaA frgq iqj ukjnkfn
tlq xSgfgaAA
gSa lqr dfi lc rqEgfg lekukA tkrq/kku vfr
HkV cyokukAA
ejsa n; ije lansgkA lqfu dfi xV dhfUg fut
nsgkAA
dud Hkw/kjkdkj ljhjkA lej Hk;adj vfrcy
chjkAA
lhrk eu Hkjl rc Hk;A iqfu y?kq :i ioulqr
y;AA
n0&lquq ekrk lk[kke`x ufga cy cqf) fclkyA
Hkq rki rsa x#M+fg [kkb ije y?kq
C;kyAA16AA
&*&*&

eu lar"k lqur dfi ckuhA Hkxfr rki rst cy


lkuhAA
vkfl"k nhfUg jkef; tkukA ggq rkr cy lhy
fu/kkukAA
vtj vej xqufuf/k lqr ggwA djgq cgqr j?
kquk;d NgwAA
djgq ik Hkq vl lqfu dkukA fuHkZj se
exu guqekukAA
ckj ckj uk,fl in lhlkA cyk cpu tfj dj dhlkAA
vc rR; Hk;m eSa ekrkA vkfl"k ro ve?k
fc[;krkAA
lqugq ekrq efg vfrl; Hkw[kkA ykfx nsf[k
lqanj Qy :[kkAA
lquq lqr djfga fcfiu j[kokjhA ije lqHkV jtuhpj
HkkjhAA
frUg dj Hk; ekrk efg ukghaA ta rqEg lq[k
ekugq eu ekghaAA

n0&nsf[k cqf) cy fuiqu dfi dgsm tkudha


tkgqA
j?kqifr

pju

n;

/kfj

rkr

e/kqj

Qy

[kkgqAA17AA
&*&*&
pysm ukb fl# iSBsm ckxkA Qy [kk,fl r#
rjSa ykxkAA
jgs rgk cgq HkV j[kokjsA dNq ekjsfl dNq
tkb iqdkjsAA
ukFk ,d vkok dfi HkkjhA rsfga vld ckfVdk
mtkjhAA
[kk,fl Qy v# fcVi mikjsA jPNd efnZ efnZ efg
MkjsAA
lqfu jkou iB, HkV ukukA frUgfg nsf[k xtZsm
guqekukAA
lc

jtuhpj

v/kekjsAA

dfi

la?kkjsA

x,

iqdkjr

dNq

iqfu iB;m rsfga vPNdqekjkA pyk lax yS


lqHkV vikjkAA
vkor

nsf[k

fcVi

xfg

rtkZA

rkfg

fuikfr

egk/kqfu xtkZAA
n0&dNq ekjsfl dNq enZsfl dNq fey,fl /kfj
/kwfjA
dNq

iqfu

tkb

iqdkjs

Hkq

edZV

cy

HkwfjAA18AA
&*&*&
lqfu lqr c/k yadsl fjlkukA iB,fl es?kukn
cyokukAA
ekjfl tfu lqr ck/kslq rkghA nsf[kv dfifg dgk
dj vkghAA
pyk baftr vrqfyr t/kkA ca/kq fu/ku lqfu
mitk /kkAA
dfi ns[kk nk#u HkV vkokA dVdVkb xtkZ v#
/kkokAA

vfr fclky r# ,d mikjkA fcjFk dhUg yadsl


dqekjkAA
jgs egkHkV rkds laxkA xfg xfg dfi enZb fut
vaxkAA
frUgfg fuikfr rkfg lu cktkA fHkjs tqxy
ekugq xtjktkA
eqfBdk ekfj p<+k r# tkA rkfg ,d Nu
eq#Nk vkAA
mfB cgfj dhfUgfl cgq ek;kA thfr u tkb
Hkatu tk;kAA
n0&cz vL= rsfga lk/kk dfi eu dhUg
fcpkjA
ta u czlj ekum efgek feVb vikjAA19AA
&*&*&
czcku dfi dgq rsfg ekjkA ijfrgq ckj dVdq
la?kkjkAA
rsfga ns[kk dfi eq#fNr Hk;A ukxikl ck/ksfl
yS x;AA

tklq uke tfi lqugq HkokuhA Hko ca/ku


dkVfga uj X;kuhAA
rklq nwr fd ca/k r# vkokA Hkq dkjt yfx
dfifga c/kkokAA
dfi ca/ku lqfu fuflpj /kk,A drqd ykfx
lHkk lc vk,AA
nleq[k lHkk nhf[k dfi tkA dfg u tkb dNq
vfr HkqrkAA
dj tjsa lqj fnfli fcuhrkA Hk`dqfV fcydr ldy
lHkhrkAA
nsf[k rki u dfi eu ladkA ftfe vfgxu
egq x#M+ vladkAA
n0&dfifg fcyfd nlkuu fcglk dfg nqckZnA
lqr

c/k

lqjfr

dhfUg

iqfu

mitk

n;

fc"kknAA20AA
&*&*&
dg yadsl dou rSa dhlkA dsfga ds cy ?
kkysfg cu [khlkAA

dh /ka Jou lqusfg ufga eghA ns[km vfr


vlad lB rghAA
ekjs fuflpj dsfga vijk/kkA dgq lB rfg u ku
db ck/kkAA
lquq jkou czkaM fudk;kA ikb tklq cy fcjfpr
ek;kAA
tkdsa cy fcjafp gfj lkA ikyr l`tr gjr nllhlkA
tk cy lhl /kjr lglkuuA vaMdl lesr fxfj
dkuuAA
/kjb t fcfc/k nsg lqj=krkA rqEg rs lBUg
fl[kkouq nkrkA
gj dnaM dfBu tsfg HkatkA rsfg lesr u`i ny
en xatkAA
[kj nw"ku f=fljk v# ckyhA c/ks ldy vrqfyr
cylkyhAA
n0&tkds cy yoysl rsa ftrsgq pjkpj >kfjA
rklq

nwr

ukfjAA21AA

eSa

tk

dfj

gfj

vkusgq

f;

&*&*&
tkum eSa rqEgkfj HkqrkA lglckgq lu ijh
yjkAA
lej ckfy lu dfj tlq ikokA lqfu dfi cpu fcgfl
fcgjkokAA
[kk;m Qy Hkq ykxh Hkw[kkA dfi lqHkko
rsa rjsm :[kkAA
lc dsa nsg ije f; LokehA ekjfga efg dqekjx
xkehAA
ftUg

efg

ekjk

rs

eSa

ekjsA

rsfg

ij

ck/ksm ru; rqEgkjsAA


efg u dNq ck/ks db yktkA dhUg pgm fut
Hkq dj dktkAA
fcurh djm tfj dj jkouA lqugq eku rft ej
fl[kkouAA
ns[kgq rqEg fut dqyfg fcpkjhA Hkze rft
Hktgq Hkxr Hk; gkjhAA

tkdsa Mj vfr dky MsjkA t lqj vlqj pjkpj


[kkAA
rkla c;# dcgq ufga dhtSA ejs dgsa tkudh
nhtSAA
n0&uriky j?kquk;d d#uk fla/kq [kjkfjA
x, lju Hkq jkf[kgSa ro vijk/k fclkfjAA22AA
&*&*&
jke pju iadt mj /kjgwA yadk vpy jktq rqEg
djgwAA
fjf"k iqyfLr tlq fcey ea;dkA rsfg lfl egq tfu
ggq dyadkAA
jke uke fcuq fxjk u lgkA ns[kq fcpkfj R;kfx
en egkAA
clu ghu ufga lg lqjkjhA lc Hkw"ku Hkwf"kr
cj ukjhAA
jke fceq[k laifr HkqrkA tkb jgh ik fcuq
ikAA

lty ewy ftUg lfjrUg ukghaA cjf"k x, iqfu


rcfga lq[kkghaAA
lquq nldaB dgm iu jihA fceq[k jke =krk
ufga dihAA
ladj lgl fc"uq vt rghA ldfga u jkf[k jke dj
ghAA
n0&egewy

cgq

lwy

R;kxgq

re

vfHkekuA
Hktgq

jke

j?kquk;d

ik

fla/kq

HkxokuAA23AA
&*&*&
tnfi dfg dfi vfr fgr ckuhA Hkxfr fccsd fcjfr u;
lkuhAA
cyk fcgfl egk vfHkekuhA feyk gefg dfi xqj
cM+ X;kuhAA
e`R;q fudV vk [ky rghA ykxsfl v/ke
fl[kkou eghAA

myVk gbfg dg guqekukA efrHkze rj xV


eSa tkukAA
lqfu dfi cpu cgqr f[kflvkukA csfx u gjgq
ew<+ dj kukAA
lqur fulkpj ekju /kk,A lfpoUg lfgr fcHkh"kuq
vk,A
ukb lhl dfj fcu; cgwrkA uhfr fcj/k u ekfjv
nwrkAA
vku naM dNq dfjv xlkA lcgha dgk ea=
Hky HkkAA
lqur fcgfl cyk nlda/kjA vax Hkax dfj iBbv
canjAA
n&dfi dsa eerk iwN ij lcfg dgm leq>kbA
rsy

cfj

iV

ckf/k

iqfu

ikod

nsgq

yxkbAA24AA
iwNghu ckuj rg tkbfgA rc lB fut ukFkfg yb
vkbfgAA

ftUg dS dhfUgfl cgqr cM+kA ns[ksmeSa


frUg dS HkqrkAA
cpu lqur dfi eu eqlqdkukA Hkb lgk; lkjn eSa
tkukAA
tkrq/kku lqfu jkou cpukA ykxs jpSa ew<+
lb jpukAA
jgk u uxj clu ?k`r rsykA ck<+h iwN dhUg
dfi [ksykAA
drqd dg vk, iqjcklhA ekjfga pju djfga cgq
gklhAA
cktfga <y nsfga lc rkjhA uxj Qsfj iqfu iwN
tkjhAA
ikod tjr nsf[k guqearkA Hk;m ije y?kq #i
rqjarkAA
fucqfd p<+sm dfi dud vVkjhaA Hka lHkhr
fulkpj ukjhaAA
n0&gfj sfjr rsfg volj pys e#r mupklA
vgkl dfj xtkZ dfi cf<+ ykx vdklAA25AA

&*&*&
nsg fclky ije g#vkA eafnj rsa eafnj
p<+ /kkAA
tjb uxj Hkk yx fcgkykA >iV yiV cgq dfV
djkykAA
rkr ekrq gk lqfuv iqdkjkA ,fga volj d gefg
mckjkAA
ge t dgk ;g dfi ufga gA ckuj :i /kjsa lqj
dAA
lk/kq voX;k dj Qyq ,slkA tjb uxj vukFk dj
tSlkAA
tkjk ux# fufe"k ,d ekghaA ,d fcHkh"ku dj
x`g ukghaAA
rk dj nwr vuy tsfga flfjtkA tjk u l rsfg dkju
fxfjtkAA
myfV iyfV yadk lc tkjhA dwfn ijk iqfu fla/kq
e>kjhAA
n0&iwN cq>kb [kb Je /kfj y?kq :i cgfjA

tudlqrk

dsa

vkxsa

Bk<+

Hk;m

dj

tfjAA26AA
&*&*&
ekrq efg nhts dNq phUgkA tSlsa j?kquk;d
efg nhUgkAA
pwM+kefu mrkfj rc n;A gj"k lesr ioulqr
y;AA
dgsgq rkr vl ej ukekA lc dkj Hkq
iwjudkekAA
nhu n;ky fcfjnq laHkkjhA gjgq ukFk ee ladV
HkkjhAA
rkr llqr dFkk lquk,gqA cku rki Hkqfg
leq>k,gqAA
ekl fnol egq ukFkq u vkokA r iqfu efg
ftvr ufga ikokAA
dgq dfi dsfg fcf/k jk[ka kukA rqEggw rkr
dgr vc tkukAA

rfg nsf[k lhrfy Hkb NkrhA iqfu e dgq lb


fnuq l jkrhAA
n0&tudlqrfg leq>kb dfj cgq fcf/k /khjtq
nhUgA
pju

dey

fl#

ukb

dfi

xouq

jke

ifga

dhUgAA27AA
&*&*&
pyr egk/kqfu xtsZfl HkkjhA xHkZ L=ofga
lqfu fuflpj ukjhAA
ukf?k fla/kq ,fg ikjfg vkokA lcn fdyfdyk
dfiUg lqukokAA
gj"ks lc fcyfd guqekukA uwru tUe dfiUg rc
tkukAA
eq[k lUu ru rst fcjktkA dhUgsfl jkepa dj
dktkAA
feys ldy vfr Hk, lq[kkjhA ryQr ehu iko ftfe
ckjhAA

pys gjf"k j?kquk;d iklkA iwNr dgr uoy


bfrgklkAA
rc e/kqcu Hkhrj lc vk,A vaxn laer e/kq Qy
[kk,AA
j[kokjs tc cjtu ykxsA eqf"V gkj gur lc
HkkxsAA
n0&tkb iqdkjs rs lc cu mtkj tqcjktA
lqfu lqxzho gj"k dfi dfj vk, Hkq dktAA28AA
&*&*&
ta u gfr lhrk lqf/k ikA e/kqcu ds Qy
ldfga fd [kkAA
,fg fcf/k eu fcpkj dj jktkA vkb x, dfi lfgr
lektkAA
vkb lcfUg ukok in lhlkA feysm lcfUg vfr se
dihlkAA
iwNh dqly dqly in ns[khA jke ik Hkk
dktq fcls"khAA

ukFk dktq dhUgsm guqekukA jk[ks ldy


dfiUg ds kukAA
lqfu lqxzho cgqfj rsfg feysA dfiUg lfgr j?
kqifr ifga pysA
jke dfiUg tc vkor ns[kkA fd, dktq eu gj"k
fcls"kkAA
QfVd flyk cSBs } HkkA ijs ldy dfi pjufUg
tkAA
n0&hfr lfgr lc HksVs j?kqifr d#uk iqatA
iwNh

dqly

ukFk

vc

dqly

nsf[k

in

datAA29AA
&*&*&
tkeoar dg lquq j?kqjk;kA tk ij ukFk djgq
rqEg nk;kAA
rkfg lnk lqHk dqly fujarjA lqj uj eqfu lUu rk
ijAA
lb fct fcu xqu lkxjA rklq lqtlq =syd
mtkxjAA

Hkq dha ik Hk;m lcq dktwA tUe gekj


lqQy Hkk vktwAA
ukFk ioulqr dhfUg t djuhA lglgq eq[k u
tkb l cjuhAA
iouru;

ds

pfjr

lqgk,A

tkeoar

j?kqifrfg

lquk,AA
lqur ikfuf/k eu vfr Hkk,A iqfu guqeku gjf"k
fg; yk,AA
dggq rkr dsfg Hkkfr tkudhA jgfr djfr jPNk
Loku dhAA
n0&uke ikg# fnol fufl /;ku rqEgkj dikVA
ypu

fut

in

taf=r

tkfga

ku

dsfga

ckVAA30AA
&*&*&
pyr efg pwM+kefu nhUghA j?kqifr n;
ykb lb yhUghAA
ukFk tqxy ypu Hkfj ckjhA cpu dgs dNq
tuddqekjhAA

vuqt lesr xgsgq Hkq pjukA nhu ca/kq


urkjfr gjukAA
eu e cpu pju vuqjkxhA dsfg vijk/k ukFk
ga R;kxhAA
voxqu ,d ej eSa ekukA fcNqjr ku u dhUg
i;kukAA
ukFk l u;ufUg d vijk/kkA fuljr ku djfga
gfB ck/kkAA
fcjg vfxfu ruq rwy lehjkA Lokl tjb Nu ekfga
ljhjkAA
u;u L=ofga tyq fut fgr ykxhA tjSa u iko nsg
fcjgkxhA
lhrk ds vfr fcifr fclkykA fcufga dgsa Hkfy
nhun;kykAA
n0&fufe"k fufe"k d#ukfuf/k tkfga dyi le
chfrA
csfx pfy; Hkq vkfuv Hkqt cy [ky ny
thfrAA31AA

&*&*&
lqfu lhrk nq[k Hkq lq[k v;ukA Hkfj vk, ty
jkfto u;ukAA
cpu dk; eu ee xfr tkghA liusgq cwf>v fcifr
fd rkghAA
dg guqear fcifr Hkq lA tc ro lqfeju Hktu
u gAA
dsfrd ckr Hkq tkrq/kku dhA fjiqfg thfr
vkfuch tkudhAA
lquq dfi rfg leku midkjhA ufga dm lqj uj
eqfu ruq/kkjhAA
fr midkj dja dk rjkA lueq[k gb u ldr eu
ejkAA
lquq lqr rksfg mfju eSa ukghaA ns[ksm dfj
fcpkj eu ekghaAA
iqfu iqfu dfifg fpro lqj=krkA ypu uhj iqyd
vfr xkrkAA

n0&lqfu Hkq cpu fcyfd eq[k xkr gjf"k


guqearA
pju

ijsm

sekdqy

=kfg

=kfg

HkxoarAA32AA
&*&*&
ckj ckj Hkq pgb mBkokA se exu rsfg mBc
u HkkokAA
Hkq dj iadt dfi dsa lhlkA lqfefj l nlk exu
xjhlkAA
lko/kku eu dfj iqfu ladjA ykxs dgu dFkk vfr
lqanjAA
dfi mBkb Hkq n; yxkokA dj xfg ije fudV
cSBkokAA
dgq dfi jkou ikfyr yadkA dsfg fcf/k ngsm
nqxZ vfr cadkAA
Hkq lUu tkuk guqekukA cyk cpu fcxr
vfHkekukAA

lk[kke`x dS cfM+ euqlkA lk[kk rsa lk[kk ij


tkAA
ukf?k fla/kq gkVdiqj tkjkA fuflpj xu fcf/k
fcfiu mtkjkA
l lc ro rki j?kqjkA ukFk u dNw efj
HkqrkAA
n0& rk dgq Hkq dNq vxe ufga tk ij rqEg
vuqdqyA
rc

Hkko

cM+okuyfga

tkfj

ldb

[kyq

rwyAA33AA
&*&*&
ukFk Hkxfr vfr lq[knk;uhA nsgq ik dfj
vuik;uhAA
lqfu Hkq ije ljy dfi ckuhA ,oeLrq rc dgsm
HkokuhAA
mek jke lqHkkm tsfga tkukA rkfg Hktuq rft
Hkko u vkukAA

;g laokn tklq mj vkokA j?kqifr pju Hkxfr lb


ikokAA
lqfu Hkq cpu dgfga dfic`ankA t; t; t; iky
lq[kdankAA
rc j?kqifr dfiifrfg cykokA dgk pySa dj djgq
cukokAA
vc fcyacq dsfg dkju dhtsA rqjr dfiUg
dgq vk;lq nhtsAA
drqd nsf[k lqeu cgq cj"khA uHk rsa Hkou
pys lqj gj"khAA
n0&dfiifr csfx cyk, vk, twFki twFkA
ukuk cju vrqy cy ckuj Hkkyq c:FkAA34AA
&*&*&
Hkq in iadt ukofga lhlkA xtZfga Hkkyq
egkcy dhlkAA
ns[kh jke ldy dfi lsukA fprb ik dfj jkfto
uSukAA

jke

ik

cy

ikb

dfiankA

Hk,

iPNtqr

eugq fxfjankAA
gjf"k jke rc dhUg i;kukA lxqu Hk, lqanj lqHk
ukukAA
tklq ldy eaxye; dhrhA rklq i;ku lxqu ;g
uhrhAA
Hkq i;ku tkuk cSnsghaA Qjfd cke vx tuq
dfg nsghaAA
tb tb lxqu tkufdfg gA vlxqu Hk;m
jkoufg lAA
pyk dVdq d cjuSa ikjkA xtZfga ckuj Hkkyq
vikjkAA
u[k vk;q/k fxfj ikni/kkjhA pys xxu efg
bPNkpkjhAA
dsgfjukn Hkkyq dfi djghaA Mxexkfga fnXxt
fpDdjghaAA
Na0&fpDdjfga fnXxt My efg fxfj yy lkxj
[kjHkjsA

eu gj"k lHk xa/kcZ lqj eqfu ukx fdauj nq[k


VjsAA
dVdVfga

edZV

fcdV

HkV

cgq

dfV

dfVUg /kkoghaA
t;

jke

cy

rki

dlyukFk

xqu

xu

xkoghaAA1AA
lfg ld u Hkkj mnkj vfgifr ckj ckjfga egA
xg nlu iqfu iqfu deB i`"V dBj l fdfe
lgAA
j?kqchj #fpj ;ku fLFkfr tkfu ije lqgkouhA
tuq

deB

[kiZj

liZjkt

fy[kr

vfcpy

ikouhAA2AA
n0&,fg fcf/k tkb ikfuf/k mrjs lkxj rhjA
tg rg ykxs [kku Qy Hkkyq fciqy dfi
chjAA35AA
&*&*&
mgk fulkpj jgfga lladkA tc rsa tkfj x;m dfi
yadkAA

fut fut x`g lc djfga fcpkjkA ufga fuflpj dqy


dsj mckjkAA
tklq nwr cy cjfu u tkA rsfg vk, iqj dou
HkykAA
nwfrUg lu lqfu iqjtu ckuhA eannjh vf/kd
vdqykuhAA
jgfl tfj dj ifr ix ykxhA cyh cpu uhfr jl
ikxhAA
dar dj"k gfj lu ifjgjgwA ej dgk vfr fgr fg;
/kjgqAA
leq>r tklq nwr db djuhA L=ogha xHkZ
jtuhpj /kjuhAA
rklq ukfj fut lfpo cykA iBogq dar t pggq
HkykAA
rc dqy dey fcfiu nq[knkA lhrk lhr fulk le
vkAA
lqugq ukFk lhrk fcuq nhUgsaA fgr u rqEgkj
laHkq vt dhUgsaAA

n0&jke cku vfg xu lfjl fudj fulkpj HksdA


tc yfx xzlr u rc yfx truq djgq rft VsdAA36AA
&*&*&
Jou lquh lB rk dfj ckuhA fcglk txr fcfnr
vfHkekuhAA
lHk; lqHkkm ukfj dj lkpkA eaxy egq Hk; eu
vfr dkpkAA
ta vkob edZV dVdkA ftvfga fcpkjs fuflpj
[kkAA
daifga ydi tkdha =klkA rklq ukfj lHkhr
cfM+ gklkAA
vl dfg fcgfl rkfg mj ykA pysm lHkk eerk
vf/kdkAA
eannjh n; dj fparkA Hk;m dar ij fcf/k
fcijhrkAA
cSBsm lHkk [kcfj vfl ikA fla/kq ikj lsuk lc
vkAA

cw>sfl lfpo mfpr er dggwA rs lc gls e"V dfj


jggwAA
ftrsgq lqjklqj rc Je ukghaA uj ckuj dsfg
ys[ks ekghaAA
n0&lfpo cSn xqj rhfu ta f; cyfga Hk;
vklA
jkt /keZ ru rhfu dj gb csfxgha uklAA37AA
&*&*&
lb jkou dgq cfu lgkA vLrqfr djfga lqukb
lqukAA
volj tkfu fcHkh"kuq vkokA Hkzkrk pju lhlq
rsfga ukokAA
iqfu fl# ukb cSB fut vkluA cyk cpu ikb
vuqlkluAA
t iky iwfNgq efg ckrkA efr vuq#i dgm
fgr rkrkAA
t vkiu pkgS dY;kukA lqtlq lqefr lqHk xfr
lq[k ukukAA

l ijukfj fyykj xlkaA rtm pmfFk ds pan fd


ukaAA
png Hkqou ,d ifr gA Hkwrg fr"Vb
ufga lAA
xqu lkxj ukxj uj tA vyi yHk Hky dgb u
dAA
n0& dke /k en yHk lc ukFk ujd ds
iaFkA
lc

ifjgfj

j?kqchjfg

Hktgq

Hktfga

tsfg

larAA38AA
&*&*&
rkr jke ufga uj HkwikykA HkqousLoj dkygq
dj dkykAA
cz vuke; vt HkxoarkA C;kid vftr vukfn
vuarkAA
x f}t /ksuq nso fgrdkjhA ikfla/kq ekuq"k
ruq/kkjhAA

tu jatu Hkatu [ky czkrkA csn /keZ jPNd


lquq HkzkrkAA
rkfg c;# rft ukbv ekFkkA urkjfr Hkatu j?
kqukFkkAA
nsgq ukFk Hkq dgq cSnsghA Hktgq jke
fcuq gsrq lusghAA
lju x, Hkq rkgq u R;kxkA fcLo g r v?k
tsfg ykxkAA
tklq uke =; rki ulkouA lb Hkq xV leq>q
ft; jkouAA
n0&ckj ckj in ykxm fcu; djm nllhlA
ifjgfj

eku

eg

en

Hktgq

dlyk/khlAA39dAA
eqfu iqyfLr fut fl"; lu dfg iB ;g ckrA
rqjr

eSa

Hkq

rkrAA39[kAA
&*&*&

lu

dgh

ikb

lqvol#

ekY;oar vfr lfpo l;kukA rklq cpu lqfu vfr lq[k


ekukAA
rkr vuqt ro uhfr fcHkw"kuA l mj /kjgq t
dgr fcHkh"kuAA
fjiq mrdj"k dgr lB nA nwfj u djgq bgk gb
dAA
ekY;oar x`g x;m cgjhA dgb fcHkh"kuq iqfu
dj tjhAA
lqefr dqefr lc dsa mj jgghaA ukFk iqjku
fuxe vl dgghaAA
tgk lqefr rg laifr ukukA tgk dqefr rg fcifr
funkukAA
ro mj dqefr clh fcijhrkA fgr vufgr ekugq fjiq
hrkAA
dkyjkfr fuflpj dqy dsjhA rsfg lhrk ij hfr ?
kusjhAA
n0&rkr pju xfg ekxm jk[kgq ej nqykjA
lhr nsgq jke dgq vfgr u gb rqEgkjAA40AA

&*&*&
cq/k iqjku Jqfr laer ckuhA dgh fcHkh"ku
uhfr c[kkuhAA
lqur nlkuu mBk fjlkA [ky rfg fudV e`R;q
vc vkAA
ftvfl lnk lB ej ftvkokA fjiq dj iPN ew<+ rfg
HkkokAA
dgfl u [ky vl d tx ekghaA Hkqt cy tkfg ftrk
eSa ukghAA
ee iqj cfl riflUg ij hrhA lB feyq tkb frUgfg
dgq uhrhAA
vl dfg dhUgsfl pju gkjkA vuqt xgs in ckjfga
ckjkAA
mek lar db bgb cM+kA ean djr t djb
HkykAA
rqEg firq lfjl Hkysfga efg ekjkA jkeq Hktsa
fgr ukFk rqEgkjkAA

lfpo lax yS uHk iFk x;A lcfg lqukb dgr vl


Hk;AA
n0 jkeq lR;ladYi Hkq lHkk dkycl rfjA
eSa

j?kqchj

lju

vc

tkm

nsgq

tfu

[kfjAA41AA
&*&*&
vl dfg pyk fcHkh"kuq tcghaA vk;wghu Hk,
lc rcghaAA
lk/kq voX;k rqjr HkokuhA dj dY;ku vf[ky dS
gkuhAA
jkou tcfga fcHkh"ku R;kxkA Hk;m fcHko
fcuq rcfga vHkkxkAA
pysm gjf"k j?kquk;d ikghaA djr eujFk cgq
eu ekghaAA
nsf[kgm tkb pju tytkrkA v#u e`nqy lsod
lq[knkrkAA
ts

in

ijfl

ikoudkjhAA

rjh

fjf"kukjhA

naMd

dkuu

ts in tudlqrk mj yk,A diV dqjax lax /kj


/kk,AA
gj

mj

lj

ljt

in

tsA

vgHkkX;

eSa

nsf[kgm rsAA
n0 ftUg ik;Ug ds iknqdfUg Hkjrq jgs eu
ykbA
rs

in

vktq

fcyfdgm

bUg

u;ufUg

vc

tkbAA42AA
&*&*&
,fg fcf/k djr lse fcpkjkA vk;m lifn fla/kq
,fga ikjkAA
dfiUg fcHkh"kuq vkor ns[kkA tkuk dm fjiq
nwr fcls"kkAA
rkfg jkf[k dihl ifga vk,A lekpkj lc rkfg
lquk,AA
dg lqxzho lqugq j?kqjkA vkok feyu nlkuu
HkkAA

dg Hkq l[kk cwf>,s dkgkA dgb dihl lqugq


ujukgkAA
tkfu u tkb fulkpj ek;kA dke:i dsfg dkju
vk;kAA
Hksn gekj ysu lB vkokA jkf[kv ckf/k efg vl
HkkokAA
l[kk uhfr rqEg uhfd fcpkjhA ee iu ljukxr
Hk;gkjhAA
lqfu Hkq cpu gj"k guqekukA ljukxr cPNy
HkxokukAA
n0 ljukxr dgq ts rtfga fut vufgr vuqekfuA
rs uj ikoj ikie; frUgfg fcydr gkfuAA43AA
&*&*&
dfV fc c/k ykxfga tkgwA vk, lju rtm ufga
rkgwAA
lueq[k gb tho efg tcghaA tUe dfV v?k
uklfga rcghaAA

ikioar dj lgt lqHkkA Hktuq ej rsfg Hkko u


dkAA
ta iS nq"V gn; lb gA ejsa lueq[k vko
fd lAA
fueZy eu tu l efg ikokA efg diV Ny fN
u HkkokAA
Hksn ysu iBok nllhlkA rcgq u dNq Hk; gkfu
dihlkAA
tx egq l[kk fulkpj tsrsA yfNeuq gub fufe"k
egq rsrsAA
ta lHkhr vkok ljukA jf[kgm rkfg ku dh
ukAA
n0

mHk;

Hkkfr

rsfg

vkugq

gfl

dg

ikfudsrA
t; iky dfg pys vaxn guw lesrAA44AA
&*&*&
lknj rsfg vkxsa dfj ckujA pys tgk j?kqifr
d#ukdjAA

nwfjfg rs ns[ks } HkzkrkA u;ukuan nku


ds nkrkAA
cgqfj jke Nfc/kke fcydhA jgsm BVqfd ,dVd
iy jdhAA
Hkqt yac datk#u ypuA L;key xkr ur Hk;
epuAA
fla?k da/k vk;r mj lgkA vkuu vfer enu eu
egkAA
u;u uhj iqyfdr vfr xkrkA eu /kfj /khj dgh
e`nq ckrkAA
ukFk nlkuu dj eSa HkzkrkA fuflpj cal tue
lqj=krkAA
lgt ikif; rkel nsgkA tFkk mywdfg re ij
usgkAA
n0&Jou lqtlq lqfu vk;m Hkq Hkatu Hko
HkhjA
=kfg

=kfg

kqchjAA45AA

vkjfr

gju

lju

lq[kn

j?

&*&*&
vl dfg djr naMor ns[kkA rqjr mBs Hkq gj"k
fcls"kkAA
nhu cpu lqfu Hkq eu HkkokA Hkqt fclky
xfg n; yxkokAA
vuqt lfgr fefy f<x cSBkjhA cys cpu Hkxr
Hk;gkjhAA
dgq yadsl lfgr ifjokjkA dqly dqBkgj ckl
rqEgkjkAA
[ky eaMyh clgq fnuq jkrhA l[kk /kje fucgb
dsfg HkkrhAA
eSa tkum rqEgkfj lc jhrhA vfr u; fuiqu u
Hkko vuhrhAA
c# Hky ckl ujd dj rkrkA nq"V lax tfu nsb
fc/kkrkAA
vc in nsf[k dqly j?kqjk;kA ta rqEg dhfUg
tkfu tu nk;kAA

n0&rc yfx dqly u tho dgq liusgq eu


fcJkeA
tc yfx

Hktr u

jke dgq ld /kke

rft

dkeAA46AA
&*&*&
rc yfx n; clr [ky ukukA yHk eg ePNj en
ekukAA
tc yfx mj u clr j?kqukFkkA /kjsa pki lk;d dfV
HkkFkkAA
eerk r#u reh vf/kvkjhA jkx }s"k mywd
lq[kdkjhAA
rc yfx clfr tho eu ekghaA tc yfx Hkq rki
jfc ukghaAA
vc eSa dqly feVs Hk; HkkjsA nsf[k jke in
dey rqEgkjsAA
rqEg iky tk ij vuqdwykA rkfg u C;ki f=fc/k
Hko lwykAA

eSa fuflpj vfr v/ke lqHkkA lqHk vkpjuq


dhUg ufga dkAA
tklq :i eqfu /;ku u vkokA rsfga Hkq gjf"k
n; efg ykokAA
n0&vgHkkX; ee vfer vfr jke ik lq[k iqatA
ns[ksm

u;u

fcjafp

flo

lsC;

tqxy

in

datAA47AA
&*&*&
lqugq l[kk fut dgm lqHkkA tku HkqlqafM
laHkq fxfjtkAA
ta uj gb pjkpj ghA vkos lHk; lju rfd
eghAA
rft en eg diV Ny ukukA djm l| rsfg lk/kq
lekukAA
tuuh tud ca/kq lqr nkjkA ruq /kuq Hkou
lqgzn ifjokjkAA
lc dS eerk rkx cVjhA ee in eufg ck/k cfj
MjhAA

lenjlh bPNk dNq ukghaA gj"k ld Hk; ufga


eu ekghaAA
vl lTtu ee mj cl dSlsaA yHkh n; clb /kuq
tSlsaAA
rqEg lkfj[ks lar f; ejsaA /kjm nsg ufga
vku fugjsaAA
n0& lxqu mikld ijfgr fujr uhfr n`<+ useA
rs

uj

ku

leku

ee

ftUg

dsa

f}t

in

seAA48AA
&*&*&
lquq yadsl ldy xqu rjsaA rkrsa rqEg vfrl;
f; ejsaAA
jke cpu lqfu ckuj twFkkA ldy dgfga t; ik
c:FkkAA
lqur fcHkh"kuq Hkq dS ckuhA ufga v?kkr
Jouke`r tkuhAA
in vacqt xfg ckjfga ckjkA n; lekr u seq
vikjkAA

lqugq

nso

lpjkpj

LokehA

uriky

mj

varjtkehAA
mj dNq Fke ckluk jghA Hkq in hfr lfjr l
cghAA
vc iky fut Hkxfr ikouhA nsgq lnk flo eu
HkkouhAA
,oeLrq dfg Hkq ju/khjkA ekxk rqjr fla/kq dj
uhjkAA
tnfi l[kk ro bPNk ukghaA ej njlq ve?k tx
ekghaAA
vl dfg jke fryd rsfg lkjkA lqeu c`f"V uHk
Hk vikjkAA
n0&jkou /k vuy fut Lokl lehj paMA
tjr

fcHkh"kuq

jk[ksm

nhUgsgq

jktq

v[kaMAA49dAA
t laifr flo jkoufg nhfUg fn, nl ekFkA
lb

laink

fcHkh"kufg

kqukFkAA49[kAA

ldqfp

nhfUg

j?

&*&*&
vl Hkq NkfM+ Hktfga ts vkukA rs uj ilq
fcuq iwN fc"kkukAA
fut tu tkfu rkfg viukokA Hkq lqHkko dfi
dqy eu HkkokAA
iqfu lcZX; lcZ mj cklhA lcZ:i lc jfgr mnklhAA
cys cpu uhfr frikydA dkju euqt nuqt
dqy ?kkydAA
lquq dihl yadkifr chjkA dsfg fcf/k rfjv tyf/k
xaHkhjkAA
ladqy edj mjx >"k tkrhA vfr vxk/k nqLrj lc
HkkrhAA
dg yadsl lqugq j?kquk;dA dfV fla/kq l"kd
ro lk;dAA
t|fi rnfi uhfr vfl xkA fcu; dfjv lkxj lu tkAA
n0&Hkq rqEgkj dqyxqj tyf/k dfgfg mik;
fcpkfjA

fcuq

;kl

lkxj

rfjfg

ldy

Hkkyq

dfi

/kkfjAA50AA
&*&*&
l[kk dgh rqEg uhfd mikA dfjv nSo ta gb
lgkAA
ea= u ;g yfNeu eu HkkokA jke cpu lqfu vfr
nq[k ikokAA
ukFk nSo dj dou HkjlkA lf"kv fla/kq dfjv
eu jlkAA
dknj eu dgq ,d v/kkjkA nSo nSo vkylh
iqdkjkAA
lqur fcgfl cys j?kqchjkA ,slsfga djc /kjgq
eu /khjkAA
vl dfg Hkq vuqtfg leq>kA fla/kq lehi x, j?
kqjkAA
Fke uke dhUg fl# ukA cSBs iqfu rV
nHkZ MlkAA

tcfga fcHkh"ku Hkq ifga vk,A ikNsa jkou


nwr iBk,AA
n0&ldy pfjr frUg ns[ks /kjsa diV dfi nsgA
Hkq xqu n; ljkgfga ljukxr ij usgAA51AA
&*&*&
xV c[kkufga jke lqHkkA vfr lse xk fclfj
nqjkAA
fjiq ds nwr dfiUg rc tkusA ldy ckf/k dihl
ifga vkusAA
dg lqxzho lqugq lc ckujA vax Hkax dfj
iBogq fuflpjAA
lqfu lqxzho cpu dfi /kk,A ckf/k dVd pgq ikl
fQjk,AA
cgq dkj ekju dfi ykxsA nhu iqdkjr rnfi u
R;kxsAA
t gekj gj uklk dkukA rsfg dlyk/khl dS
vkukAA

lqfu yfNeu lc fudV cyk,A n;k ykfx gfl rqjr


NMk,AA
jkou dj nhtgq ;g ikrhA yfNeu cpu ckpq dqy?
kkrhAA
n0&dgsgq eq[kkxj ew<+ lu ee lanslq
mnkjA
lhrk nsb feygq u r vkok dky rqEgkjAA52AA
&*&*&
rqjr ukb yfNeu in ekFkkA pys nwr cjur xqu
xkFkkAA
dgr jke tlq yadk vk,A jkou pju lhl frUg
uk,AA
fcgfl nlkuu iwNh ckrkA dgfl u lqd vkifu
dqlykrkAA
iqfu dgq [kcfj fcHkh"ku dsjhA tkfg e`R;q
vk vfr usjhAA
djr jkt yadk lB R;kxhA gbfg tc dj dhV
vHkkxhAA

iqfu dgq Hkkyq dhl dVdkA dfBu dky sfjr


pfy vkAA
ftUg ds thou dj j[kokjkA Hk;m e`nqy fpr
fla/kq fcpkjkAA
dgq riflUg dS ckr cgjhA ftUg ds n; =kl
vfr ejhAA
n0&dh Hkb HksaV fd fQfj x, Jou lqtlq lqfu
ejA
dgfl u fjiq ny rst cy cgqr pfdr fpr rjAA53AA
&*&*&
ukFk ik dfj iwNsgq tSlsaA ekugq dgk
/k rft rSlsaAA
feyk tkb tc vuqt rqEgkjkA tkrfga jke fryd
rsfg lkjkAA
jkou nwr gefg lqfu dkukA dfiUg ckf/k
nhUgs nq[k ukukAA
Jou ukfldk dkVSa ykxsA jke liFk nhUgsa ge
R;kxsAA

iwfNgq ukFk jke dVdkA cnu dfV lr cjfu u


tkAA
ukuk cju Hkkyq dfi /kkjhA fcdVkuu fclky
Hk;dkjhAA
tsfga iqj ngsm grsm lqr rjkA ldy dfiUg
eg rsfg cyq FkjkAA
vfer uke HkV dfBu djkykA vfer ukx cy fciqy
fclkykAA
n0&f}fcn e;an uhy uy vaxn xn fcdVkflA
nf/keq[k dsgfj fulB lB tkeoar cyjkflAA54AA
&*&*&
, dfi lc lqxzho lekukA bUg le dfVUg xub d
ukukAA
jke ik vrqfyr cy frUgghaA r`u leku
=sydfg xughaAA
vl eSa lquk Jou nlda/kjA inqe vBkjg twFki
canjAA

ukFk dVd eg l dfi ukghaA t u rqEgfg thrS


ju ekghaAA
ije /k ehtfga lc gkFkkA vk;lq iS u nsfga j?
kqukFkkAA
l"kfga fla/kq lfgr >"k C;kykA iwjfga u r
Hkfj dq/kj fclkykAA
efnZ xnZ feyofga nllhlkA ,slsb cpu dgfga lc
dhlkAA
xtZfga rtZfga lgt vladkA ekugq xzlu pgr
gfga yadkAA
n0&lgt lwj dfi Hkkyq lc iqfu flj ij Hkq jkeA
jkou dky dfV dgq thfr ldfga laxzkeAA55AA
&*&*&
jke rst cy cqf/k fciqykA lsk lgl lr ldfga u
xkbZAA
ld lj ,d lksfk lr lkxjA rc Hkzkrfg iwNsm u;
ukxjAA

rklq cpu lqfu lkxj ikghaA ekxr iaFk ik eu


ekghaAA
lqur cpu fcglk nllhlkA ta vfl efr lgk; r
dhlkAA
lgt Hkh# dj cpu n`<+kA lkxj lu Bkuh
epykAA
ew<+ e`"kk dk djfl cM+kA fjiq cy cqf)
Fkkg eSa ikAA
lfpo lHkhr fcHkh"ku tkdsaA fct; fcHkwfr
dgk tx rkdsaAA
lqfu [ky cpu nwr fjl ck<+hA le; fcpkfj if=dk
dk<+hAA
jkekuqt

nhUgh

;g

ikrhA

ukFk

cpkb

tqM+kogq NkrhAA
fcgfl cke dj yhUgh jkouA lfpo cfy lB ykx
cpkouAA
n0&ckrUg eufg fj>kb lB tfu ?kkyfl dqy
[khlA

jke

fcj/k

mcjfl

lju

fc"uq

vt

lAA56dAA
dh rft eku vuqt bo Hkq in iadt Hk`axA
gfg

fd

jke

ljkuy

[ky

dqy

lfgr

iraxAA56[kAA
&*&*&
lqur lHk; eu eq[k eqlqdkA dgr nlkuu lcfg
lqukAA
Hkwfe ijk dj xgr vdklkA y?kq rkil dj ckx
fcyklkAA
dg lqd ukFk lR; lc ckuhA leq>gq NkfM+
fr vfHkekuhAA
lqugq cpu ee ifjgfj /kkA ukFk jke lu rtgq
fcj/kkAA
vfr dey j?kqchj lqHkkA t|fi vf[ky yd dj
jkAA
feyr ik rqEg ij Hkq dfjghA mj vijk/k u ,dm
/kfjghAA

tudlqrk j?kqukFkfg nhtsA ,ruk dgk ej Hkq


dhtsA
tc rsfga dgk nsu cSnsghA pju gkj dhUg lB
rsghAA
ukb pju fl# pyk l rgkA ikfla/kq j?kquk;d
tgkAA
dfj ukeq fut dFkk lqukA jke ik vkifu xfr
ikAA
fjf"k vxfLr dha lki HkokuhA jkNl Hk;m jgk
eqfu X;kuhAA
cafn jke in ckjfga ckjkA eqfu fut vkJe
dgq ixq /kkjkAA
n0&fcu; u ekur tyf/k tM+ x, rhfu fnu chfrA
cys jke ldi rc Hk; fcuq gb u hfrAA57AA
&*&*&
yfNeu cku ljklu vkuwA l"ka ckfjf/k fcfl[k
lkuwAA

lB lu fcu; dqfVy lu hrhA lgt iu lu lqanj


uhrhAA
eerk jr lu X;ku dgkuhA vfr yHkh lu fcjfr
c[kkuhAA
f/kfg le dkfefg gfj dFkkA lj cht c, Qy
tFkkAA
vl dfg j?kqifr pki p<+kokA ;g er yfNeu ds
eu HkkokAA
la?kkusm Hkq fcfl[k djkykA mBh mnf/k mj
varj TokykAA
edj mjx >"k xu vdqykusA tjr tarq tyfuf/k tc
tkusAA
dud Fkkj Hkfj efu xu ukukA fc :i vk;m rft
ekukAA
n0&dkVsfga ib dnjh Qjb dfV tru dm
lhapA
fcu; u eku [kxsl lquq MkVsfga ib uo
uhpAA58AA

&*&*&
lHk; fla/kq xfg in Hkq dsjsA Negq ukFk lc
voxqu esjsAA
xxu lehj vuy ty /kjuhA bUg db ukFk lgt tM+
djuhAA
ro sfjr ek;k mitk,A l`f"V gsrq lc xzaFkfu
xk,AA
Hkq vk;lq tsfg dg tl vgA l rsfg Hkkfr
jgs lq[k ygAA
Hkq Hky dhUgh efg fl[k nhUghA ejtknk
iqfu rqEgjh dhUghAA
<y xokj lw ilq ukjhA ldy rkM+uk ds
vf/kdkjhAA
Hkq rki eSa tkc lq[kkA mrfjfg dVdq u
efj cM+kAA
Hkq vX;k visy Jqfr xkA dja l csfx t
rqEgfg lgkAA
n0&lqur fcuhr cpu vfr dg iky eqlqdkbA

tsfg fcf/k mrjS dfi dVdq rkr l dggq


mikbAA59AA
&*&*&
ukFk uhy uy dfi } HkkA yfjdk fjf"k
vkfl"k ikAA
frUg ds ijl fd, fxfj HkkjsA rfjgfga tyf/k rki
rqEgkjsAA
eSa iqfu mj /kfj Hk HkqrkA dfjgm cy
vuqeku lgkAA
,fg fcf/k ukFk i;f/k c/kkbvA tsfga ;g lqtlq
yd frgq xkbvAA
,fg lj ee mkj rV cklhA grgq ukFk [ky uj v?k
jklhAA
lqfu iky lkxj eu ihjkA rqjrfga gjh jke
ju/khjkAA
nsf[k jke cy i#"k HkkjhA gjf"k i;fuf/k
Hk;m lq[kkjhAA

ldy pfjr dfg Hkqfg lqukokA pju cafn


ikFkf/k fl/kkokAA
Na0&fut Hkou xousm fla/kq Jhj?kqifrfg ;g
er Hkk;A
;g pfjr dfy eygj tFkkefr nkl rqylh xk;AA
lq[k Hkou lal; leu nou fc"kkn j?kqifr xqu
xukAA
rft ldy vkl Hkjl xkofg lqufg larr lB eukAA
n0&ldy lqeaxy nk;d j?kquk;d xqu xkuA
lknj

lqufga

rs

rjfga

Hko

fla/kq

fcuk

tytkuAA60AA
eklikjk;.k] pchlok foJke
bfr Jhekepfjrekuls ldydfydyq"kfo/oalus
i~pe% liku% lekIr% A
lqUnjdk.M lekIr
yadkdk.M
Jh x.ks'kk; ue%

Jh tkudhoYyHk fot;rs
Jh jkepfjrekul "k"B liku
jkea

dkekfjlsO;a

HkoHk;gj.ka

dkyeksHkflaga
;xhUa KkuxE;a xq.kfuf/keftra fuxZq.ka
fufoZdkjEk~A
ek;krhra lqjs'ka [kyo/kfujra czo`UnSdnsoa
oUns

dUnkonkra

ljfltu;ua

nsoeqohZ'k:iEk~AA1AA
k~[ksU}kHkerholqUnjruqa
'kknZwypekZEcja
dkyO;kydjkyHkw"k.k/kja
xaxk'k'kka~df;EkA
dk'kh'ka dfydYe"k?k'keua dY;k.kdYiqea
uehM~;a fxfjtkifra xq.kfuf/ka dUniZga
'k~djEkAA2AA
; nnkfr lrka 'kEHkq% dSoY;efi nqyZHkEkA

[kykuka

n.M|l

'k~dj%

'ka

rurq

esAA3AA
n0&yo fues"k ijekuq tqx cj"k dyi lj paMA
Hktfl u eu rsfg jke d dkyq tklq dnaMAA
&*&*&
l0&fla/kq cpu lqfu jke lfpo cfy Hkq vl
dgsmA
vc fcyacq dsfg dke djgq lsrq mrjS dVdqAA
lqugq Hkkuqdqy dsrq tkeoar dj tfj dgA
ukFk uke ro lsrq uj pf<+ Hko lkxj rfjfgaAA
;g y?kq tyf/k rjr dfr ckjkA vl lqfu iqfu dg
ioudqekjkAA
Hkq rki cM+okuy HkkjhA l"ksm Fke
i;fuf/k ckjhAA
rc fjiq ukjh #nu ty /kkjkA Hkjsm cgfj Hk;m
rsfga [kkjkAA
lqfu vfr mdqfr ioulqr dsjhA gj"ks dfi j?kqifr
ru gsjhAA

tkeoar cys nm HkkA uy uhyfg lc dFkk


lqukAA
jke rki lqfefj eu ekghaA djgq lsrq ;kl dNq
ukghaAA
cfy fy, dfi fudj cgjhA ldy lqugq fcurh dNq
ejhAA
jke pju iadt mj /kjgwA drqd ,d Hkkyq dfi
djgwAA
/kkogq edZV fcdV c:FkkA vkugq fcVi fxfjUg
ds twFkkAA
lqfu dfi Hkkyq pys dfj gwgkA t; j?kqchj rki
lewgkAA
n0&vfr mrax fxfj ikni yhyfga ysfga mBkbA
vkfu

nsfga

uy

uhyfg

jpfga

rs

lsrq

cukbAA1AA
&*&*&
lSy fclky vkfu dfi nsghaA danqd bo uy uhy
rs ysghaAA

nsf[k lsrq vfr lqanj jpukA fcgfl ikfuf/k cys


cpukAA
ije jE; mke ;g /kjuhA efgek vfer tkb ufga
cjuhAA
dfjgm bgk laHkq FkkiukA ejs n; ije
dyiukAA
lqfu dihl cgq nwr iBk,A eqfucj ldy cfy yS
vk,AA
fyax Fkkfi fcf/kor dfj iwtkA flo leku f; efg
u nwtkAA
flo gh ee Hkxr dgkokA l uj liusgq efg
u ikokAA
ladj fceq[k Hkxfr pg ejhA l ukjdh ew<+
efr FkjhAA
n0&ladj f; ee gh flo gh ee nklA
rs uj djfg dyi Hkfj /kj ujd egq cklAA2AA
&*&*&

ts jkesLoj njluq dfjgfgaA rs ruq rft ee yd


fl/kfjgfgaAA
t xaxktyq vkfu p<+kbfgA l lktqT; eqfDr
uj ikbfgAA
gb vdke t Ny rft lsbfgA Hkxfr efj rsfg
ladj nsbfgAA
ee r lsrq t njluq dfjghA l fcuq Je Hkolkxj
rfjghAA
jke cpu lc ds ft; Hkk,A eqfucj fut fut vkJe
vk,AA
fxfjtk j?kqifr dS ;g jhrhA larr djfga ur ij
hrhAA
ck/kk lsrq uhy uy ukxjA jke ik tlq Hk;m
mtkxjAA
cwM+fga vkufg cjfga tsA Hk, miy cfgr
le rsAA
efgek ;g u tyf/k db cjuhA ikgu xqu u dfiUg
db djuhAA

n0 Jh j?kqchj rki rs fla/kq rjs ik"kkuA


rs efrean ts jke rft Hktfga tkb Hkq
vkuAA3AA
&*&*&
ckf/k lsrq vfr lqn`<+ cukokA nsf[k ikfuf/k
ds eu HkkokAA
pyh lsu dNq cjfu u tkA xtZfga edZV HkV
leqnkAA
lsrqca/k f<x pf<+ j?kqjkA fpro iky fla/kq
cgqrkAA
ns[ku dgq Hkq d#uk dankA xV Hk, lc
typj c`ankAA
edj u ukuk >"k C;kykA lr ttu ru ije
fclkykAA
vblsm ,d frUgfg ts [kkghaA ,dUg dsa Mj rsfi
MsjkghaAA
Hkqfg fcydfga Vjfga u VkjsA eu gjf"kr lc
Hk, lq[kkjsAA

frUg dha vksV u nsf[kv ckjhA exu Hk, gfj :i


fugkjhAA
pyk dVdq Hkq vk;lq ikA d dfg ld dfi ny
fciqykAA
n0&lsrqca/k Hkb Hkhj vfr dfi uHk iaFk
mM+kfgaA
vij typjUfg ij pf<+ pf<+ ikjfg tkfgaAA4AA
&*&*&
vl drqd fcyfd } HkkA fcgfl pys iky
j?kqjkAA
lsu lfgr mrjs j?kqchjkA dfg u tkb dfi twFki
HkhjkAA
fla/kq ikj Hkq Msjk dhUgkA ldy dfiUg
dgq vk;lq nhUgkAA
[kkgq tkb Qy ewy lqgk,A lqur Hkkyq dfi
tg rg /kk,AA
lc r# Qjs jke fgr ykxhA fjrq v# dqfjrq dky
xfr R;kxhAA

[kkfga e/kqj Qy cVi gykofgaA yadk lUeq[k


fl[kj pykofgaAA
tg dgq fQjr fulkpj ikofgaA ?ksfj ldy cgq
ukp upkofgaAA
nlufUg dkfV ukfldk dkukA dfg Hkq lqtlq
nsfga rc tkukAA
ftUg dj uklk dku fuikrkA frUg jkoufg dgh lc
ckrkAA
lqur Jou ckfjf/k ca/kkukA nl eq[k cfy mBk
vdqykukAA
n0&cka/; cufuf/k uhjfuf/k tyf/k fla/kq
ckjhlA
lR; r;fuf/k daifr mnf/k i;f/k unhlAA5AA
&*&*&
fut fcdyrk fcpkfj cgjhA fcgfl x;m xzg dfj
Hk; HkjhAA
eannjha

lqU;

ikFkf/k c/kk;AA

Hkq

vk;A

drqdgha

dj xfg ifrfg Hkou fut vkuhA cyh ije eugj


ckuhAA
pju ukb fl# vapyq jikA lqugq cpu fi; ifjgfj
dikAA
ukFk c;# dhts rkgh laA cqf/k cy lfdv thfr
tkgh laAA
rqEgfg

j?kqifrfg

varj

dSlkA

[kyq

[k|r

fnudjfg tSlkAA
vfrcy e/kq dSVHk tsfga ekjsA egkchj fnfrlqr
la?kkjsAA
tsfga cfy ckf/k lgtHkqt ekjkA lb vorjsm
gju efg HkkjkAA
rklq fcj/k u dhftv ukFkkA dky dje fto tkdsa
gkFkkAA
n0&jkefg lafi tkudh ukb dey in ekFkA
lqr

dgq

jkt

kqukFkAA6AA
&*&*&

lefiZ

cu

tkb

Hkftv

j?

ukFk nhun;ky j?kqjkA ck?km lueq[k x, u


[kkAA
pkfgv dju l lc dfj chrsA rqEg lqj vlqj pjkpj
thrsAA
lar dgfga vfl uhfr nlkuuA pFksaiu tkbfg
u`i dkuuAA
rklq Hktuq dhftv rg HkrkZA t drkZ ikyd
lagrkZAA
lb j?kqchj ur vuqjkxhA Hktgq ukFk eerk
lc R;kxhAA
eqfucj truq djfga tsfg ykxhA Hkwi jktq rft
gfga fcjkxhAA
lb dly/khl j?kqjk;kA vk;m dju rfg ij
nk;kAA
ta

fi;

ekugq

ej

fl[kkouA

lqtlq

frgq iqj vfr ikouAA


n0&vl dfg u;u uhj Hkfj xfg in dafir xkrA

gb

ukFk

Hktgq

j?kqukFkfg

vpy

gb

vfgokrAA7AA
&*&*&
rc jkou e;lqrk mBkA dgS ykx [ky fut
HkqrkAA
lquq rSa f;k c`Fkk Hk; ekukA tx t/kk d
efg lekukAA
c#u dqcsj iou te dkykA Hkqt cy ftrsm ldy
fnxikykAA
nso nuqt uj lc cl ejsaA dou gsrq mitk Hk;
rjsaAA
ukuk fcf/k rsfg dgsfl cq>kA lHkk cgfj
cSB l tkAA
eannjha gn; vl tkukA dky cL; mitk
vfHkekukAA
lHkk vkb eaf=Ug rsfga cw>kA djc dou
fcf/k fjiq lSa tw>kAA

dgfga lfpo lquq fuflpj ukgkA ckj ckj Hkq


iwNgq dkgkAA
dggq dou Hk; dfjv fcpkjkA uj dfi Hkkyq vgkj
gekjkAA
n0&lc ds cpu Jou lqfu dg gLr dj tfjA
fufr fcj/k u dfjv Hkq eaf=Ug efr vfr
FkfjAA8AA
&*&*&
dgfga lfpo lB BdqjlgkrhA ukFk u iwj vko
,fg HkkrhAA
ckfjf/k ukf?k ,d dfi vkokA rklq pfjr eu
egq lcq xkokAA
Nq/kk u jgh rqEgfg rc dkgwA tkjr ux# dl
u /kfj [kkgwAA
lqur uhd vkxsa nq[k ikokA lfpou vl er
Hkqfg lqukokAA
tsfga ckjhl c/kk;m gsykA mrjsm lsu lesr
lqcsykAA

l Hkuq euqt [kkc ge HkkA cpu dgfga lc


xky QqykAA
rkr cpu ee lquq vfr vknjA tfu eu xqugq efg
dfj dknjAA
f; ckuh ts lqufga ts dgghaA ,sls uj fudk; tx
vgghaAA
cpu ije fgr lqur dBjsA lqufga ts dgfga rs uj
Hkq FkjsAA
Fke clhB iBm lquq uhrhA lhrk nsb djgq
iqfu hrhAA
n0&ukfj ikb fQfj tkfga ta r u c<+kbv
jkfjA
ukfga

lUeq[k

lej

efg

rkr

dfjv

gfB

ekfjAA9AA
&*&*&
;g er ta ekugq Hkq ejkA mHk; dkj
lqtlq tx rjkAA

lqr lu dg nldaB fjlkA vfl efr lB dsfga rfg


fl[kkAA
vcgha rs mj lal; gA csuqewy lqr Hk;gq ?
keAA
lqfu firq fxjk i#"k vfr ?kjkA pyk Hkou dfg
cpu dBjkAA
fgr

er

rfg

ykxr

dSlsaA

dky

fccl

dgq Hks"kt tSlsaAA


la/;k le; tkfu nllhlkA Hkou pysm fuj[kr Hkqt
chlkAA
yadk fl[kj mij vkxkjkA vfr fcfp= rg gb
v[kkjkAA
cSB tkb rsfga eafnj jkouA ykxs fdauj xqu
xu xkouAA
cktfga rky i[kkmt chukA u`R; djfga viNjk
chukAA
n0&lquklhj lr lfjl l larr djb fcyklA
ije cy fjiq lhl ij r|fi lp u =klAA10AA

&*&*&
bgk lqcsy lSy j?kqchjkA mrjs lsu lfgr vfr
HkhjkAA
fl[kj ,d mrax vfr ns[khA ije jE; le lqHkz
fcls"khAA
rg r# fdly; lqeu lqgk,A yfNeu jfp fut gkFk
Mlk,AA
rk ij #fpj e`nqy e`xNkykA rsfga vklku vklhu
ikykAA
Hkq r lhl dihl mNaxkA cke nfgu fnfl pki
fu"kaxkAA
nqgq dj dey lq/kkjr ckukA dg yadsl ea=
yfx dkukAA
cM+Hkkxh vaxn guqekukA pju dey pkir
fcf/k ukukAA
Hkq ikNsa yfNeu chjkluA dfV fu"kax dj cku
ljkluAA
n0&,fg fcf/k ik :i xqu /kke jkeq vklhuA

/kU;

rs

uj

,fga

/;ku

ts

jgr

lnk

y;yhuAA11dAA
iwjc fnlk fcyfd Hkq ns[kk mfnr ea;dA
dgr

lcfg

ns[kgq

lflfg

e`xifr

lfjl

vladAA11[kAA
&*&*&
iwjc fnfl fxfjxqgk fuoklhA ije rki rst cy
jklhAA
ek ukx re dqaHk fcnkjhA lfl dsljh xxu cu
pkjhAA
fcFkqjs uHk eqdqrkgy rkjkA fufl lqanjh dsj
flaxkjkAA
dg Hkq lfl egq espdrkA dggq dkg fut fut
efr HkkAA
dg lqx+ho lqugq j?kqjkA lfl egq xV
Hkwfe dS >kAA
ekjsm jkgq lflfg dg dA mj eg ijh L;kerk
lAA

dm dg tc fcf/k jfr eq[k dhUgkA lkj Hkkx lfl


dj gfj yhUgkAA
fN l xV banq mj ekghaA rsfg ex nsf[kv
uHk ifjNkghaAA
Hkq dg xjy ca/kq lfl dsjkA vfr f; fut mj
nhUg clsjkAA
fc"k latqr dj fudj ilkjhA tkjr fcjgoar uj
ukjhAA
n0&dg guqear lqugq Hkq lfl rqEgkjk f;
nklA
ro

ewjfr

fc/kq

mj

clfr

lb

L;kerk

vHkklAA12dAA
uokUgikjk;.kAA lkrok foJke
iou ru; ds cpu lqfu fcgls jkeq lqtkuA
nfPNu

fnfl

voyfd

fu/kkuAA12[kAA
&*&*&

Hkq

cys

ik

ns[kq fcHkh"ku nfPNu vklkA ?ku ?kaeM


nkfefu fcyklkAA
e/kqj e/kqj xjtb ?ku ?kjkA gb c`f"V tfu
miy dBjkAA
dgr fcHkh"ku lqugq ikykA gb u rfM+r u
ckfjn ekykAA
yadk fl[kj mij vkxkjkA rg nlda?kj ns[k
v[kkjkAA
N= es?kMacj flj /kkjhA lb tuq tyn ?kVk vfr
dkjhAA
eannjh Jou rkVadkA lb Hkq tuq nkfeuh
neadkAA
cktfga rky e`nax vuwikA lb jo e/kqj lqugq
lqjHkwikAA
Hkq eqlqdku leqf> vfHkekukA pki p<+kb
cku la/kkukAA
n0&N= eqdqV rkVad rc grs ,dgha ckuA

lcdsa

ns[kr

efg

ijs

ejeq

tkuAA13dAA
vl drqd dfj jke lj fclsm vkb fu"kaxA
jkou

lHkk

llad

lc

nsf[k

egk

jlHkaxAA13[kAA
&*&*&
dai u Hkwfe u e#r fcls"kkA vL= lL= dNq
u;u u ns[kkAA
lpfga lc fut n; e>kjhA vlxqu Hk;m Hk;adj
HkkjhAA
nleq[k nsf[k lHkk Hk; ikA fcgfl cpu dg
tqxqfr cukAA
fljm fxjs larr lqHk tkghA eqdqV ijs dl vlxqu
rkghAA
l;u djgq fut fut x`g tkA xous Hkou ldy flj
ukAA
eannjh lp mj clsA tc rs Jouiwj efg
[klsAA

lty u;u dg tqx dj tjhA lqugq kuifr fcurh


ejhAA
dar jke fcj/k ifjgjgwA tkfu euqt tfu gB
eu /kjgwAA
n0&fcLo#i j?kqcal efu djgq cpu fcLoklqA
yd dYiuk csn dj vax vax fr tklqAA14AA
&*&*&
in ikrky lhl vt /kkekA vij yd vx vx
fcJkekAA
Hk`dqfV fcykl Hk;adj dkykA u;u fnokdj dp ?
ku ekykAA
tklq ?kzku vfLouhdqekjkA fufl v# fnol
fues"k vikjkAA
Jou fnlk nl csn c[kkuhA ek#r Lokl fuxe fut
ckuhAA
v/kj yHk te nlu djkykA ek;k gkl ckgq
fnxikykAA

vkuu vuy vacqifr thgkA mrifr ikyu y;


lehgkAA
je jkft v"Vknl HkkjkA vfLFk lSy lfjrk ul
tkjkAA
mnj mnf/k v/kx tkrukA txe; Hkq dk cgq
dyiukAA
n0&vgadkj flo cqf) vt eu lfl fpk egkuA
euqt ckl lpjkpj #i jke HkxokuAA15 dAA
vl fcpkfj lquq kuifr Hkq lu c;# fcgkbA
hfr djgq j?kqchj in ee vfgokr u tkbAA15
[kAA
&*&*&
fcglk ukfj cpu lqfu dkukA vg eg efgek
cyokukAA
ukfj lqHkkm lR; lc dgghaA voxqu vkB lnk
mj jgghaAA
lkgl vu`r piyrk ek;kA Hk; vfccsd vlp
vnk;kAA

fjiq dj #i ldy rSa xkokA vfr fclky Hk; efg


lqukokAA
l lc f;k lgt cl ejsaA leqf> ijk lkn vc
rjsaAA
tkfum f;k rfj prqjkA ,fg fcf/k dggq efj
HkqrkAA
ro crdgh xw<+ e`xypfuA leq>r lq[kn lqur
Hk; epfuAA
eannfj eu egq vl B;A fi;fg dky cl efrHkze
Hk;AA
n0&,fg fcf/k djr fcun cgq kr xV nlda/kA
lgt

vlad

yadifr

lHkk

x;m

en

va/kAA16dAA
l0&Qwyg Qjb u csr tnfi lq/kk cj"kfga tynA
ew#[k n; u psr ta xqj feyfga fcjafp
leAA16[kAA
&*&*&

bgk kr tkxs j?kqjkA iwNk er lc lfpo


cykAA
dggq csfx dk dfjv mikA tkeoar dg in fl#
ukAA
lquq lcZX; ldy mj cklhA cqf/k cy rst /keZ
xqu jklhAA
ea= dgm fut efr vuqlkjkA nwr iBkbv
ckfydqekjkAA
uhd ea= lc ds eu ekukA vaxn lu dg
ikfu/kkukAA
ckfyru; cqf/k cy xqu /kkekA yadk tkgq rkr
ee dkekAA
cgqr cq>kb rqEgfg dk dgA ije prqj eSa
tkur vgAA
dktq gekj rklq fgr gA fjiq lu djsgq crdgh
lAA
l0&Hkq vX;k /kfj lhl pju cafn vaxn
mBsmA

lb

xqu

lkxj

jke

ik

tk

ij

djgqAA17dAA
Lo;a fl) lc dkt ukFk efg vkn# fn;mA
vl

fcpkfj

tqcjkt

ru

iqyfdr

gjf"kr

fg;mAA17[kAA
cafn pju mj /kfj HkqrkA vaxn pysm lcfg
fl# ukAA
Hkq rki mj lgt vladkA ju ckdqjk ckfylqr
cadkAA
iqj iSBr jkou dj csVkA [ksyr jgk l gb xS
HkSaVkAA
ckrfga ckr dj"k cf<+ vkA tqxy vrqy cy
iqfu r#ukAA
rsfga vaxn dgq ykr mBkA xfg in iVdsm
Hkwfe HkokAA
fuflpj fudj nsf[k HkV HkkjhA tg rg pys u
ldfga iqdkjhAA

,d ,d lu ejeq u dgghaA leqf> rklq c/k pqi dfj


jgghaAA
Hk;m dykgy uxj e>kjhA vkok dfi yadk
tsfga tkjhAA
vc /ka dgk dfjfg djrkjkA vfr lHkhr lc djfga
fcpkjkAA
fcuq iwNsa exq nsfga fn[kkA tsfg fcyd
lb tkb lq[kkAA
n0&x;m lHkk njckj rc lqfefj jke in datA
flag Bofu br mr fpro /khj chj cy iqatAA18AA
&*&*&
rqjr fulkpj ,d iBkokA lekpkj jkoufg tukokAA
lqur fcgfl cyk nllhlkA vkugq cfy dgk dj
dhlkAA
vk;lq ikb nwr cgq /kk,A dfidqatjfg cfy yS
vk,AA
vaxn nh[k nlkuu cSalsaA lfgr ku dTtyfxfj
tSlsaAA

Hkqtk fcVi flj l`ax lekukA jekoyh yrk tuq


ukukAA
eq[k ukfldk u;u v# dkukA fxfj danjk [kg
vuqekukAA
x;m lHkk eu usdq u eqjkA ckfyru; vfrcy
ckdqjkAA
mBs lHkkln dfi dgq ns[khA jkou mj Hkk
/k fcls"khAA
n0&tFkk ek xt twFk egq iapkuu pfy
tkbA
jke rki lqfefj eu cSB lHkk fl# ukbAA19AA
&*&*&
dg nldaB dou rSa canjA eSa j?kqchj nwr
nlda/kjAA
ee tudfg rfg jgh ferkA ro fgr dkju
vk;m HkkAA
mke dqy iqyfLr dj ukrhA flo fcjafp iwtsgq
cgq HkkrhAA

cj ik;gq dhUgsgq lc dktkA thrsgq ydiky lc


jktkAA
u`i vfHkeku eg cl fdackA gfj vkfugq lhrk
txnackAA
vc lqHk dgk lqugq rqEg ejkA lc vijk/k
Nfefg Hkq rjkAA
nlu xggq r`u daB dqBkjhA ifjtu lfgr lax fut
ukjhAA
lknj tudlqrk dfj vkxsaA ,fg fcf/k pygq ldy
Hk; R;kxsaAA
n0&uriky j?kqcalefu =kfg =kfg vc efgA
vkjr fxjk lqur Hkq vHk; djSx rfgAA20AA
&*&*&
js dfiir cyq laHkkjhA ew<+ u tkusfg efg
lqjkjhAA
dgq fut uke tud dj HkkA dsfg ukrsa ekfu,s
ferkAA

vaxn uke ckfy dj csVkA rkla dcgq Hk gh


HksVkAA
vaxn cpu lqur ldqpkukA jgk ckfy ckuj eSa
tkukAA
vaxn rgha ckfy dj ckydA mitsgq cal vuy
dqy ?kkydAA
xHkZ u x;gq C;FkZ rqEg tk;gqA fut eq[k rkil
nwr dgk;gqAA
vc dgq dqly ckfy dg vgA fcgfl cpu rc
vaxn dgAA
fnu nl x, ckfy ifga tkA cw>sgq dqly l[kk
mj ykAA
jke fcj/k dqly tfl gA l lc rfg lqukbfg
lAA
lquq lB Hksn gb eu rkdsaA Jhj?kqchj n;
ufga tkdsaAA
n0&ge dqy ?kkyd lR; rqEg dqy ikyd nllhlA
va/km cf/kj u vl dgfga u;u dku ro chlAA21A

&*&*&
flo fcjafp lqj eqfu leqnkA pkgr tklq pju
lsodkAA
rklq nwr gb ge dqy cjkA vbflgq efr mj
fcgj u rjkAA
lqfu dBj ckuh dfi dsjhA dgr nlkuu u;u
rjsjhAA
[ky ro dfBu cpu lc lgA uhfr /keZ eSa tkur
vgAA
dg dfi /keZlhyrk rjhA gegq lquh r ij f=;
pjhAA
ns[kh u;u nwr j[kokjhA cwfM+ u ejgq /keZ
czr/kkjhAA
dku ukd fcuq Hkfxfu fugkjhA Nek dhfUg
rqEg /keZ fcpkjhAA
/keZlhyrk

ro

tx

gegq cM+HkkxhAA

tkxhA

ikok

njlq

n0&tfu tYifl tM+ tarq dfi lB fcydq ee


ckgqA
ydiky

cy

fciqy

lfl

xzlu

gsrq

lc

jkgqAA22dAA
iqfu uHk lj ee dj fudj deyfUg ij dfj cklA
lHkr

Hk;m

ejky

bo

laHkq

lfgr

dSyklAA22[kAA
&*&*&
rqEgjs dVd ek> lquq vaxnA e lu fHkfjfg
dou t/kk cnAA
ro Hkq ukfj fcjg cyghukA vuqt rklq nq[k
nq[kh eyhukAA
rqEg lqxzho dwyqe nA vuqt gekj Hkh#
vfr lAA
tkeoar ea=h vfr cw<+kA l fd gb vc
lejk:<+kAA
flfYi deZ tkufga uy uhykA gS dfi ,d egk
cylhykAA

vkok Fke ux# tsafga tkjkA lqur cpu dg


ckfydqekjkAA
lR; cpu dgq fuflpj ukgkA lkpsgq dhl dhUg
iqj nkgkAA
jkou uxj vYi dfi ngA lqfu vl cpu lR; d
dgAA
t vfr lqHkV ljkgsgq jkouA l lqxzho dsj y?
kq /kkouAA
pyb cgqr l chj u gA iBok [kcfj ysu ge
lAA
n0&lR; ux# dfi tkjsm fcuq Hkq vk;lq ikbA
fQfj u x;m lqxzho ifga rsfga Hk; jgk
yqdkbAA23dAA
lR; dgfg nldaB lc efg u lqfu dNq dgA
dm

gekjsa

dVd

vl

lu

lgAA23[kAA
hfr fcj/k leku lu dfjv uhfr vfl vkfgA

yjr

ta e`xifr c/k esMqdfUg Hky fd dgb dm


rkfgAA23xAA
t|fi y?kqrk jke dgq rfg c/ksa cM+ n"kA
rnfi dfBu nldaB lquq N= tkfr dj j"kAA23?
kAA
c mfDr /kuq cpu lj n; ngsm fjiq dhlA
frmkj

lM+flUg

eugq

dk<+r

HkV

nllhlAA23AA
gfl cysm nlefy rc dfi dj cM+ xqu ,dA
t

frikyb

rklq

fgr

djb

mik;

vusdAA23pAA
&*&*&
/kU; dhl t fut Hkq dktkA tg rg ukpb ifjgfj
yktkAA
ukfp dwfn dfj yx fj>kA ifr fgr djb /keZ
fuiqukAA
vaxn LokfeHkDr ro tkrhA Hkq xqu dl u
dgfl ,fg HkkrhAA

eSa xqu xkgd ije lqtkukA ro dVq jVfu


djm ufga dkukAA
dg dfi ro xqu xkgdrkA lR; ioulqr efg
lqukAA
cu fc/kafl lqr cf/k iqj tkjkA rnfi u rsfga dNq
r vidkjkAA
lb fcpkfj ro fr lqgkA nlda/kj eSa dhfUg
f<BkAA
ns[ksm vkb t dNq dfi Hkk"kkA rqEgjsa
ykt u j"k u ek[kkAA
ta vfl efr firq [kk, dhlkA dfg vl cpu glk
nllhlkAA
firfg [kkb [kkrsm iqfu rghA vcgha leqf>
ijk dNq eghAA
ckfy fcey tl Hkktu tkuhA grm u rfg v/ke
vfHkekuhAA
dgq jkou jkou tx dsrsA eSa fut Jou lqus
lquq tsrsAA

cfyfg ftru ,d x;m irkykA jk[ksm ckf/k fllqUg


g;lkykAA
[ksyfga ckyd ekjfga tkA n;k ykfx cfy nhUg
NM+kAA
,d cgfj lglHkqt ns[kkA /kkb /kjk ftfe tarq
fcls"kkAA
drqd ykfx Hkou yS vkokA l iqyfLr eqfu
tkb NM+kokAA
n0&,d dgr efg ldqp vfr jgk ckfy dh dk[kA
bUg

egq

jkou

rSa

dou

lR;

cnfg

rft

ek[kAA24AA
&*&*&
lquq lB lb jkou cylhykA gjfxfj tku tklq Hkqt
yhykAA
tku mekifr tklq lqjkA iwtsm tsfg flj lqeu
p<+kAA
flj ljt fut djUfg mrkjhA iwtsm vfer ckj
f=iqjkjhAA

Hkqt fce tkufga fnxikykA lB vtgw ftUg


dsa mj lkykAA
tkufga fnXxt mj dfBukA tc tc fHkjm tkb
cfjvkAA
ftUg ds nlu djky u QwVsA mj ykxr ewyd bo
VwVsAA
tklq pyr Myfr bfe /kjuhA p<+r ek xt ftfe
y?kq rjuhAA
lb jkou tx fcfnr rkihA lqusfg u Jou vyhd
ykihAA
n0&rsfg jkou dg y?kq dgfl uj dj djfl
c[kkuA
js dfi ccZj [kcZ [ky vc tkuk ro X;kuAA25AA
&*&*&
lqfu vaxn ldi dg ckuhA cyq lHkkfj v/ke
vfHkekuhAA
lglckgq Hkqt xgu vikjkA ngu vuy le tklq
dqBkjkAA

tklq ijlq lkxj [kj /kkjkA cwM+s u`i vxfur cgq


ckjkAA
rklq xcZ tsfg ns[kr HkkxkA l uj D;a nllhl
vHkkxkAA
jke euqt dl js lB caxkA /kUoh dkeq unh iqfu
xaxkAA
ilq lqj/ksuq dYir# :[kkA vUu nku v# jl
ih;w"kkAA
cSurs; [kx vfg lglkuuA fparkefu iqfu miy
nlkuuAA
lquq efrean yd cSdqaBkA ykHk fd j?kqifr
Hkxfr vdqaBkAA
n0&lsu lfgr rc eku efFk cu mtkfj iqj tkfjAA
dl js lB guqeku dfi x;m t ro lqr ekfjAA26AA
&*&*&
lquq jkou ifjgfj prqjkA Hktfl u ikfla/kq j?
kqjkAA

ta [ky Hk,fl jke dj ghA cz # ld jkf[k


u rghAA
ew<+ c`Fkk tfu ekjfl xkykA jke c;j vl gbfg
gkykAA
ro flj fudj dfiUg ds vkxsaA ifjgfga /kjfu jke lj
ykxsaAA
rs ro flj danqd le ukukA [ksfygfga Hkkyq
dhl pxkukAA
tcfga lej difg j?kquk;dA NqfVgfga vfr djky
cgq lk;dAA
rc fd pfyfg vl xky rqEgkjkA vl fcpkfj Hktq
jke mnkjkAA
lqur cpu jkou ijtjkA tjr egkuy tuq ?k`r ijkAA
n0&dqaHkdju vl ca/kq ee lqr fl) lkfjA
ej

ijke

>kfjAA27AA
&*&*&

ufga

lqusfg

ftrsm

pjkpj

lB lk[kke`x tfj lgkA ck/kk fla/kq bgb


HkqrkAA
uk?kfga [kx vusd ckjhlkA lwj u gfga rs
lquq lc dhlkAA
ee Hkqt lkxj cy ty iwjkA tg cwM+s cgq lqj
uj lwjkAA
chl i;f/k vxk/k vikjkA d vl chj t ikbfg
ikjkAA
fnxikyUg eSa uhj HkjkokA Hkwi lqtl [ky
efg lqukokAA
ta iS lej lqHkV ro ukFkkA iqfu iqfu dgfl
tklq xqu xkFkkAA
r clhB iBor dsfg dktkA fjiq lu hfr djr ufga
yktkAA
gjfxfj eFku fuj[kq ee ckgwA iqfu lB dfi fut
Hkqfg ljkgwAA
n0&lwj dou jkou lfjl Lodj dkfV tsfga lhlA

gqus

vuy

vfr

gj"k

cgq

ckj

lkf[k

xjhlAA28AA
&*&*&
tjr fcydsm tcfga dikykA fcf/k ds fy[ks vad
fut HkkykAA
uj dsa dj vkiu c/k ckphA glsm tkfu fcf/k
fxjk vlkphAA
lm eu leqf> =kl ufga ejsaA fy[kk fcjafp
tjB efr HkjsaAA
vku chj cy lB ee vkxsaA iqfu iqfu dgfl ykt
ifr R;kxsaAA
dg vaxn lyTt tx ekghaA jkou rfg leku dm
ukghaAA
yktoar ro lgt lqHkkA fut eq[k fut xqu dgfl
u dkAA
flj v# lSy dFkk fpr jghA rkrs ckj chl rSa
dghAA

l Hkqtcy jk[ksm mj ?kkyhA thrsgq lglckgq


cfy ckyhAA
lquq efrean nsfg vc iwjkA dkVsa lhl fd gbv
lwjkAA
batkfy dgq dfgv u chjkA dkVb fut dj ldy
ljhjkAA
n0&tjfga irax eg cl Hkkj cgfga [kj c`anA
rs

ufga

lwj

dgkofga

leqf>

ns[kq

efreanAA29AA
&*&*&
vc tfu crc<+ko [ky djghA lquq ee cpu eku
ifjgjghAA
nleq[k eSa u clhBha vk;mA vl fcpkfj j?
kqchj iBk;mAA
ckj ckj vl dgb ikykA ufga xtkfj tlq c/ksa
l`dkykAA
eu egq leqf> cpu Hkq dsjsA lgsm dBj
cpu lB rsjsAA

ukfga r dfj eq[k Hkatu rjkA yS tkrsm lhrfg


cjtjkAA
tkusm ro cy v/ke lqjkjhA lwusa gfj vkfufg
ijukjhAA
rSa fuflpj ifr xcZ cgwrkA eSa j?kqifr lsod dj
nwrkAA
ta u jke viekufg MjmA rfg ns[kr vl
drqd djAA
n0&rfg iVfd efg lsu gfr piV dfj ro xkmA
ro tqcfrUg lesr lB tudlqrfg yS tkmAA30AA
&*&*&
ta vl dja rnfi u cM+kA eq,fg c/ksa
ufga dNq euqlkAA
dy dkecl fiu fcew<+kA vfr nfj vtlh vfr
cw<+kAA
lnk jxcl larr /khA fc"uq fcew[k Jqfr lar
fcj/khAA

ruq i"kd fuand v?k [kkuhA thou lo le


png kuhAA
vl fcpkfj [ky c/km u rghA vc tfu fjl mitkofl
eghAA
lqfu ldi dg fuflpj ukFkkA v/kj nlu nfl ehtr
gkFkkAA
js dfi v/ke eju vc pglhA NVs cnu ckr cfM+
dglhAA
dVq tYifl tM+ dfi cy tkdsaA cy rki cqf/k rst
u rkdsaAA
n0&vxqu veku tkfu rsfg nhUg firk cucklA
l nq[k v# tqcrh fcjg iqfu fufl fnu ee
=klAA31dAA
ftUg ds cy dj xcZ rfg vbls euqt vusdA
[kkgha fulkpj fnol fufl ew<+ leq>q rft
VsdAA31[kAA
&*&*&

tc rsfga dhUg jke dS fuankA /koar vfr


Hk;m dfiankAA
gfj gj fuank lqub t dkukA gb iki x?kkr
lekukAA
dVdVku dfidqatj HkkjhA nqgq HkqtnaM
refd efg ekjhAA
Myr /kjfu lHkkln [klsA pys Hkkft Hk; ek#r
xzlsAA
fxjr lHkkfj mBk nlda/kjA Hkwry ijs eqdqV
vfr lqanjAA
dNq rsfga yS fut fljfUg lokjsA dNq vaxn
Hkq ikl ickjsAA
vkor eqdqV nsf[k dfi HkkxsA fnugha ywd
iju fcf/k ykxsAA
dh jkou dfj di pyk,A dqfyl pkfj vkor vfr
/kk,AA
dg Hkq gfl tfu n; MsjkgwA ywd u vlfu
dsrq ufga jkgwAA

, fdjhV nlda/kj dsjsA vkor ckfyru; ds sjsAA


n0&rjfd ioulqr dj xgs vkfu /kjs Hkq iklA
drqd

ns[kfga

Hkkyq

dfi

fnudj

lfjl

dklAA32dAA
mgk ldfi nlkuu lc lu dgr fjlkbA
/kjgq

dfifg

/kfj

ekjgq

lqfu

vaxn

eqlqdkbAA32[kAA
&*&*&
,fg cf/k csfx lqHkV lc /kkogqA [kkgq Hkkyq
dfi tg tg ikogqAA
edZVghu djgq efg tkA ftvr /kjgq rkil }
HkkAA
iqfu ldi cysm tqcjktkA xky ctkor rfg u
yktkAA
e# xj dkfV fuyt dqy?kkrhA cy fcyfd fcgjfr
ufga NkrhAA
js f=; pj dqekjx xkehA [ky ey jkfl eanefr
dkehAA

lU;ikr

tYifl

nqckZnkA

Hk,fl

dkycl

[ky

euqtknkAA
;kd

Qyq

ikofgx

vkxsaA

ckuj

Hkkyq

pisVfUg ykxsaAA
jkeq euqt cyr vfl ckuhA fxjfga u ro jluk
vfHkekuhAA
fxfjgfga jluk lal; ukghaA fljfUg lesr lej efg
ekghaAA
l0&l uj D;a nlda/k ckfy c/; tsfga ,d ljA
chlgq

ypu

va/k

f/kx

ro

tUe

dqtkfr

tM+AA33dAA
rc lfur dh I;kl r`f"kr jke lk;d fudjA
rtm

rfg

rsfg

=kl

dVq

tYid

fuflpj

v/keAA33[kAA
eS ro nlu rfjcs yk;dA vk;lq efg u nhUg j?
kquk;dAA
vfl fjl gfr nlm eq[k rjaA yadk xfg leq
eg cjaAA

xwyfj Qy leku ro yadkA clgq e/; rqEg tarq


vladkAA
eSa ckuj Qy [kkr u ckjkA vk;lq nhUg u jke
mnkjkAA
tqxfr lqur jkou eqlqdkA ew<+ flf[kfg
dg cgqr >qBkAA
ckfy u dcgq xky vl ekjkA fefy riflUg rSa
Hk,fl yckjkAA
lkpsgq eSa yckj Hkqt chgkA ta u
mikfjm ro nl thgkAA
leqf> jke rki dfi dikA lHkk ek> iu dfj in
jikAA
ta ee pju ldfl lB VkjhA fQjfga jkeq lhrk
eSa gkjhAA
lqugq lqHkV lc dg nllhlkA in xfg /kjfu iNkjgq
dhlkAA
bathr

vkfnd

tg rg HkV ukukAA

cyokukA

gjf"k

mBs

>iVfga dfj cy fciqy mikA in u Vjb cSBfga


fl# ukAA
iqfu mfB >iVgha lqj vkjkrhA Vjb u dhl pju
,fg HkkrhAA
iq#"k dqtxh ftfe mjxkjhA eg fcVi ufga
ldfga mikjhAA
n0&dfVUg es?kukn le lqHkV mBs gj"kkbA
>iVfga VjS u dfi pju iqfu cSBfga flj
ukbAA34dAA
Hkwfe u NkMr dfi pju ns[kr fjiq en HkkxAA
dfV

fc?u

rs

lar

dj

eu

ftfe

uhfr

R;kxAA34[kAA
&*&*&
dfi cy nsf[k ldy fg; gkjsA mBk vkiq dfi dsa
ijpkjsAA
xgr pju dg ckfydqekjkA ee in xgsa u rj
mckjkAA

xgfl u jke pju lB tkA lqur fQjk eu vfr


ldqpkAA
Hk;m rstgr Jh lc xA e/; fnol ftfe lfl lgAA
fla?kklu cSBsm flj ukA ekugq laifr ldy
xokAA
txnkrek kuifr jkekA rklq fceq[k fdfe yg
fcJkekAA
mek jke dh Hk`dqfV fcyklkA gb fcLo iqfu
ikob uklkAA
r`u rsa dqfyl dqfyl r`u djA rklq nwr iu dgq
fdfe VjAA
iqfu dfi dgh uhfr fcf/k ukukA eku u rkfg
dkyq fuvjkukAA
fjiq en efFk Hkq lqtlq lquk;A ;g dfg pY;
ckfy u`i tk;AA
gra u [ksr [ksykb [ksykA rfg vcfga dk
dja cM+kAA

Fkefga rklq ru; dfi ekjkA l lqfu jkou Hk;m


nq[kkjkAA
tkrq/kku vaxn iu ns[khA Hk; C;kdqy lc Hk,
fcls"khAA
n0&fjiq cy /kjf"k gjf"k dfi ckfyru; cy iqatA
iqyd ljhj u;u ty xgs jke in datAA35dAA
lk> tkfu nlda/kj Hkou x;m fcy[kkbA
eannjh

jkoufg

cgqfj

dgk

leq>kbAA35[kAA
&*&*&
dar leqf> eu rtgq dqefrghA lg u lej rqEgfg
j?kqifrghAA
jkekuqt y?kq js[k [kpkA lm ufga uk?ksgq
vfl euqlkAA
fi; rqEg rkfg ftrc laxzkekA tkds nwr dsj ;g
dkekAA
drqd fla/kq ukf?k ro yadkA vk;m dfi dsgjh
vladkAA

j[kokjs gfr fcfiu mtkjkA ns[kr rfg vPN rsfga


ekjkAA
tkfj ldy iqj dhUgsfl NkjkA dgk jgk cy xcZ
rqEgkjkAA
vc ifr e`"kk xky tfu ekjgqA ej dgk dNq n;
fcpkjgqAA
ifr j?kqifrfg u`ifr tfu ekugqA vx tx ukFk
vrqy cy tkugqAA
cku rki tku ekjhpkA rklq dgk ufga ekusfg
uhpkAA
tud lHkk vxfur HkwikykA jgs rqEgm cy
vrqy fclkykAA
Hkaft /kuq"k tkudh fcvkghA rc laxzke
ftrsgq fdu rkghAA
lqjifr lqr tkub cy FkjkA jk[kk ftvr vkf[k xfg
QjkAA
lwiu[kk dS xfr rqEg ns[khA rnfi n; ufga
ykt fc"ks"khAA

n0&cf/k fcjk/k [kj nw"kufg yhyk gR;


dca/kA
ckfy ,d lj ekj~; rsfg tkugq nlda/kAA36AA
&*&*&
tsfga tyukFk c/kk;m gsykA mrjs Hkq ny
lfgr lqcsykAA
dk#uhd fnudj dqy dsrwA nwr iBk;m ro fgr
gsrwAA
lHkk ek> tsfga ro cy eFkkA dfj c:Fk
egq e`xifr tFkkAA
vaxn guqer vuqpj tkdsA ju ckdqjs chj vfr
ckdsAA
rsfg dg fi; iqfu iqfu uj dggwA eq/kk eku
eerk en cggwAA
vgg dar r jke fcj/kkA dky fccl eu mit u
c/kkAA
dky naM xfg dkgq u ekjkA gjb /keZ cy cqf)
fcpkjkAA

fudV dky tsfg vkor lkaA rsfg Hkze gb


rqEgkfjfg ukaAA
n0&nqb lqr ejs ngsm iqj vtgq iwj fi;
nsgqA
ikfla/kq j?kqukFk Hkft ukFk fcey tlq
ysgqAA37AA
&*&*&
ukfj cpu lqfu fcfl[k lekukA lHkk x;m mfB
gr fcgkukAA
cSB tkb fla?kklu QwyhA vfr vfHkeku =kl lc
HkwyhAA
bgk jke vaxnfg cykokA vkb pju iadt fl#
ukokAA
vfr vknj lihi cSBkjhA cys fcgfl iky
[kjkjhAA
ckfyru; drqd vfr eghA rkr lR; dgq
iwNm rghAAA

jkouq tkrq/kku dqy VhdkA Hkqt cy vrqy


tklq tx yhdkAA
rklq eqdqV rqEg pkfj pyk,A dggq rkr douh
fcf/k ik,AA
lquq lcZX; ur lq[kdkjhA eqdqV u gfga
Hkwi xqu pkjhAA
lke nku v# naM fcHksnkA u`i mj clfga ukFk
dg csnkAA
uhfr /keZ ds pju lqgk,A vl ft; tkfu ukFk ifga
vk,AA
n0&/keZghu Hkq in fceq[k dky fccl nllhlA
rsfg

ifjgfj

xqu

vk,

lqugq

dlyk/khlAA38dAA
ije prqjrk Jou lqfu fcgls jkeq mnkjA
lekpkj

iqfu

lc

ckfydqekjAA38[kAA
&*&*&

dgs

x<+

ds

fjiq ds lekpkj tc ik,A jke lfpo lc fudV


cyk,AA
yadk ckds pkfj nqvkjkA dsfg fcf/k ykfxv
djgq fcpkjkAA
rc dihl fjPNsl fcHkh"kuA lqfefj n; fnudj
dqy Hkw"kuAA
dfj fcpkj frUg ea= n`<+kokA pkfj vuh dfi
dVdq cukokAA
tFkktx lsukifr dhUgsA twFki ldy cfy rc
yhUgsAA
Hkq rki dfg lc leq>k,A lqfu dfi fla?kukn
dfj /kk,AA
gjf"kr jke pju flj ukofgaA xfg fxfj fl[kj chj
lc /kkofgaAA
xtZfga rtZfga Hkkyq dihlkA t; j?kqchj
dlyk/khlkAA
tkur ije nqxZ vfr yadkA Hkq rki dfi pys
vladkAA

?kVkVi dfj pgq fnfl ?ksjhA eq[kfga fulku


ctkogha HksjhAA
n0&t;fr jke t; yfNeu t; dihl lqxzhoA
xtZfga

fla?kukn

dfi

Hkkyq

egk

cy

lhaoAA39AA
&*&*&
yadk Hk;m dykgy HkkjhA lquk nlkuu vfr
vgdkjhAA
ns[kgq cujUg dsfj f<BkA fcgfl fulkpj lsu
cykAA
vk, dhl dky ds sjsA Nq/kkoar lc fuflpj
esjsAA
vl dfg vgkl lB dhUgkA x`g cSBs vgkj fcf/k
nhUgkAA
lqHkV ldy pkfjgq fnfl tkgwA /kfj /kfj Hkkyq
dhl lc [kkgwAA
mek jkoufg vl vfHkekukA ftfe fVfHk [kx
lwr mrkukAA

pys fulkpj vk;lq ekxhA xfg dj fHkafMiky cj


lkxhAA
rej eqn~xj ijlq paMkA lqy iku ifj?k
fxfj[kaMkAA
ftfe v#uiy fudj fugkjhA /kkofga lB [kx ekal
vgkjhAA
pap Hkax nq[k frUgfg u lw>kA frfe /kk,
euqtkn vcw>kAA
n0&ukuk;q/k lj pki /kj tkrq/kku cy chjA
dV

dxwjfUg

pf<+

x,

dfV

dfV

ju/khjAA40AA
&*&*&
dV dxwjfUg lgfga dSlsA es# ds l`axfu
tuq ?ku cSlsAA
cktfga <y fulku tq>kA lqfu /kqfu gb
HkVUfg eu pkAA
cktfga Hksfj uQhfj vikjkA lqfu dknj mj tkfga
njkjkAA

nsf[kUg tkb dfiUg ds BkA vfr fclky ruq


Hkkyq lqHkkAA
/kkofga xufga u vo?kV ?kkVkA icZr Qfj
djfga xfg ckVkAA
dVdVkfga dfVUg HkV xtZfgaA nlu vksB
dkVfga vfr rtZfgaAA
mr jkou br jke ngkA t;fr t;fr t; ijh yjkAA
fuflpj fl[kj lewg <gkofgaA dwfn /kjfga dfi
Qsfj pykofgaAA
Na0&/kfj dq/kj [kaM paM edZV Hkkyq
x<+ ij MkjghaA
>iVfga pju xfg iVfd efg Hkft pyr cgqfj
ipkjghaAA
&*&*&
vfr rjy r#u rki rjifga refd x<+ pf<+ pf<+
x,A
dfi Hkkyq pf<+ eafnjUg tg rg jke tlq xkor
Hk,AA

n0&,dq ,dq fuflpj xfg iqfu dfi pys ijkbA


ij vkiq gsB HkV fxjfga /kjfu ij vkbAA41AA
&*&*&
jke rki cy dfitwFkkA enZfga fuflpj lqHkV
c:FkkAA
p<+s nqxZ iqfu tg rg ckujA t; j?kqchj rki
fnokdjAA
pys fulkpj fudj ijkA cy iou ftfe ?ku
leqnkAA
gkgkdkj Hk;m iqj HkkjhA jofga ckyd vkrqj
ukjhAA
lc fefy nsfga jkoufg xkjhA jkt djr ,fga e`R;q
gdkjhAA
fut ny fcpy lquh rsfga dkukA Qsfj lqHkV
yadsl fjlkukAA
t ju fceq[k lquk eSa dkukA l eSa grc djky
ikukAA

lcZlq [kkb Hkx dfj ukukA lej Hkwfe Hk,


cYyHk kukAA
mxz cpu lqfu ldy MsjkusA pys /k dfj
lqHkV ytkusAA
lUeq[k eju chj dS lHkkA rc frUg rtk ku dj
yHkkAA
n0&cgq vk;q/k /kj lqHkV lc fHkjfga ipkfj
ipkfjA
C;kdqy

fd,

Hkkyq

dfi

ifj?k

f=lwyfUg

ekjhAA42AA
&*&*&
Hk; vkrqj dfi Hkkxu ykxsA t|fi mek thfrgfga
vkxsAA
dm dg dg vaxn guqearkA dg uy uhy
nqfcn cyoarkAA
fut ny fcdy lquk guqekukA ifPNe }kj jgk
cyokukAA

es?kukn rg djb yjkA VwV u }kj ije


dfBukAA
iouru; eu Hkk vfr /kkA xtZsm cy dky le
t/kkAA
dwfn yad x<+ ij vkokA xfg fxfj es?kukn
dgq /kkokAA
Hkatsm

jFk

lkjFkh

fuikrkA

rkfg

n;

egq ekjsfl ykrkAA


nqljsa lwr fcdy rsfg tkukA L;anu ?kkfy rqjr
x`g vkukAA
n0&vaxn lquk ioulqr x<+ ij x;m vdsyA
ju

ckdqjk

ckfylqr

rjfd

p<+sm

dfi

[ksyAA43AA
&*&*&
tq) fc#) q) } canjA jke rki lqfefj mj
varjAA
jkou Hkou p<+s } /kkA djfga dlyk/khl
ngkAA

dyl lfgr xfg Hkouq <gkokA nsf[k fulkpjifr


Hk; ikokAA
ukfj c`an dj ihVfga NkrhA vc nqb dfi vk,
mrikrhAA
dfiyhyk dfj frUgfg MsjkofgaA jkepa dj
lqtlq lqukofgaAA
iqfu dj xfg dapu ds [kaHkkA dgsfUg dfjv
mrikr vjaHkkAA
xftZ ijs fjiq dVd e>kjhA ykxs enZS Hkqt cy
HkkjhAA
dkgqfg ykr pisVfUg dsgwA Hktgq u jkefg l
Qy ysgwAA
n0&,d ,d la enZfga rfj pykofga eqaMA
jkou

vkxsa

ijfga

rs

tuq

QwVfga

nf/k

dqaMAA44AA
&*&*&
egk egk eqf[kvk ts ikofgaA rs in xfg Hkq
ikl pykofgaAA

dgb fcHkh"kuq frUg ds ukekA nsfga jke


frUggw fut /kkekAA
[ky euqtkn f}tkfe"k HkxhA ikofga xfr t
tkpr txhAA
mek jke e`nqfpr d#ukdjA c;j Hkko lqfejr
efg fuflpjAA
nsfga ije xfr l ft; tkuhA vl iky d dggq
HkokuhAA
vl Hkq lqfu u Hktfga Hkze R;kxhA uj
efrean rs ije vHkkxhAA
vaxn v# guqear cslkA dhUg nqxZ vl dg
vo/kslkAA
yadk } dfi lgfga dSlsaA eFkfg fla/kq
nqb eanj tSlsaAA
n0&Hkqt cy fjiq ny nyefy nsf[k fnol dj
varA
dwns tqxy fcxr Je vk, tg HkxoarAA45AA
&*&*&

Hkq in dey lhl frUg uk,A nsf[k lqHkV j?


kqifr eu Hkk,AA
jke ik dfj tqxy fugkjsA Hk, fcxrJe ije
lq[kkjsAA
x, tkfu vaxn guqekukA fQjs Hkkyq edZV
HkV ukukAA
tkrq/kku

n"k

cy

ikA

/kk,

dfj

nllhl

ngkAA
fuflpj vuh nsf[k dfi fQjsA tg rg dVdVkb
HkV fHkjsAA
} ny cy ipkfj ipkjhA yjr lqHkV ufga
ekufga gkjhAA
egkchj fuflpj lc dkjsA ukuk cju cyheq[k
HkkjsAA
lcy tqxy ny lecy t/kkA drqd djr yjr dfj
/kkAA
kfcV ljn i;n ?kusjsA yjr eugq ek#r ds
sjsAA

vfui vdaiu v# vfrdk;kA fcpyr lsu dhfUg bUg


ek;kAA
Hk;m fufe"k eg vfr vf/k;kjkA c`f"V gb
#f/kjiy NkjkAA
n0&nsf[k fufcM+ re nlgq fnfl dfiny Hk;m
[kHkkjA
,dfg ,d u ns[k tg rg djfga iqdkjAA46AA
&*&*&
ldy ejeq j?kquk;d tkukA fy, cfy vaxn
guqekukAA
lekpkj lc dfg leq>k,A lqur dfi dfidqatj
/kk,AA
iqfu iky gfl pki p<+kokA ikod lk;d lifn
pykokAA
Hk;m dkl drgq re ukghaA X;ku mn; ftfe
lal; tkghaAA
Hkkyq cyheq[k ikb dklkA /kk, gj"k fcxr Je
=klkAA

guweku vaxn ju xktsA gkd lqur jtuhpj


HkktsAA
Hkkxr HkV iVdfga /kfj /kjuhA djfga Hkkyq
dfi vqr djuhAA
xfg in Mkjfga lkxj ekghaA edj mjx >"k
/kfj /kfj [kkghaAA
n0&dNq ekjs dNq ?kk;y dNq x<+ p<+s
ijkbA
xtZfga

Hkkyq

cyheq[k

fjiq

ny

cy

fcpykbAA47AA
&*&*&
fulk tkfu dfi pkfjm vuhA vk, tgk dlyk
/kuhAA
jke ik dfj fprok lcghA Hk, fcxrJe ckuj
rcghAA
mgk nlkuu lfpo gdkjsA lc lu dgsfl lqHkV ts
ekjsAA

vk/kk dVdq dfiUg la?kkjkA dggq csfx dk


dfjv fcpkjkAA
ekY;oar vfr tjB fulkpjA jkou ekrq firk ea=h
cjAA
cyk cpu uhfr vfr ikouA lqugq rkr dNq ej
fl[kkouAA
tc rs rqEg lhrk gfj vkuhA vlxqu gfga u
tkfga c[kkuhAA
csn iqjku tklq tlq xk;A jke fceq[k dkgq u
lq[k ik;AA
n0&fgjU;kPN

Hkzkrk

lfgr

e/kq

dSVHk

cyokuA
tsfg

ekjs

lb

vorjsm

ikfla/kq

HkxokuAA48dAA
eklikjk;.k] iphlok foJke
dky:i [ky cu ngu xqukxkj ?kuc/kA
flo

fcjafp

tsfg

fcj/kAA48[kAA

lsofga

rkla

dou

&*&*&
ifjgfj c;# nsgq cSnsghA Hktgq ikfuf/k ije
lusghAA
rkds cpu cku le ykxsA dfjvk eqg dfj tkfg
vHkkxsAA
cw<+ Hk,fl u r ejrsm rghA vc tfu u;u
ns[kkofl eghAA
rsfga vius eu vl vuqekukA c/; pgr ,fg
ikfu/kkukAA
l mfB x;m dgr nqckZnkA rc ldi cysm ?
kuuknkAA
drqd kr nsf[kvgq ejkA dfjgm cgqr
dga dk FkjkAA
lqfu lqr cpu Hkjlk vkokA hfr lesr vad
cSBkokAA
djr fcpkj Hk;m fHkuqlkjkA ykxs dfi iqfu
pgw nqvkjkAA

dfi

dfiUg

nq?kZV

x<+q

?ksjkA

uxj

dykgyq Hk;m ?kusjkAA


fcfc/kk;q/k /kj fuflpj /kk,A x<+ rs icZr fl[kj
<gk,AA
Na0&<kgs egh/kj fl[kj dfVUg fcfc/k fcf/k
xyk pysA
?kgjkr ftfe ifcikr xtZr tuq y; ds cknysAA
edZV fcdV HkV tqVr dVr u yVr ru ttZj Hk,A
xfg lSy rsfg x<+ ij pykofga tg l rg fuflpj
g,AA
n0&es?kukn lqfu Jou vl x<+q iqfu Nsadk
vkbA
mrj~;ks

chj

nqxZ

rsa

lUeq[k

pY;

ctkbAA49AA
&*&*&
dg dlyk/khl } HkzkrkA /kUoh ldy yd
fc[;krkAA

dg uy uhy nqfcn lqxzhokA vaxn guwear


cy lhaokAA
dgk fcHkh"kuq HkzkrkghA vktq lcfg gfB
ekjm vksghAA
vl dfg dfBu cku la/kkusA vfrl; /k Jou yfx
rkusAA
lj leqg l NkM+S ykxkA tuq liPN /kkofga
cgq ukxkAA
tg rg ijr nsf[kvfga ckujA lUeq[k gb u lds
rsfg voljAA
tg rg Hkkfx pys dfi jhNkA fcljh lcfg tq) dS
NkAA
l dfi Hkkyq u ju eg ns[kkA dhUgsfl tsfg u
ku vols"kkAA
n0&nl nl lj lc ekjsfl ijs Hkwfe dfi chjA
flagukn dfj xtkZ es?kukn cy /khjAA50AA
&*&*&

nsf[k ioulqr dVd fcgkykA /koar tuq /kk;m


dkykAA
egklSy ,d rqjr mikjkA vfr fjl es?kukn ij
MkjkAA
vkor nsf[k x;m uHk lA jFk lkjFkh rqjx lc
[kAA
ckj ckj ipkj guqekukA fudV u vko ejeq l
tkukAA
j?kqifr fudV x;m ?kuuknkA ukuk Hkkfr djsfl
nqckZnkAA
vL= lL= vk;q/k lc MkjsA drqdgha Hkq
dkfV fuokjsAA
nsf[k rki ew<+ f[kflvkukA djS ykx ek;k
fcf/k ukukAA
ftfe dm djS x#M+ lSa [ksykA MjikoS xfg
LoYi lisykAA
n0&tklq cy ek;k cy flo fcjafp cM+ NVA
rkfg fn[kkob fuflpj fut ek;k efr [kVAA51AA

&*&*&
uHk pf<+ cj"k fciqy vaxkjkA efg rs xV
gfga ty/kkjkAA
ukuk Hkkfr filkp filkphA ek# dkVq /kqfu
cyfga ukphAA
fc"Vk iw; #f/kj dp gkM+kA cj"kb dcgq miy
cgq NkM+kAA
cjf"k /kwfj dhUgsfl vf/kvkjkA lw> u vkiu
gkFk ilkjkAA
dfi vdqykus ek;k ns[ksaA lc dj eju cuk ,fg
ys[ksaAA
drqd nsf[k jke eqlqdkusA Hk, lHkhr ldy
dfi tkusAA
,d cku dkVh lc ek;kA ftfe fnudj gj frfej
fudk;kAA
ikn`f"V dfi Hkkyq fcydsA Hk, cy ju jgfga
u jdsAA
n0&vk;lq ekfx jke ifga vaxnkfn dfi lkFkA

yfNeu pys q) gb cku ljklu gkFkAA52AA


&*&*&
Nrt u;u mj ckgq fclkykA fgefxfj fuHk ruq
dNq ,d ykykAA
bgk nlkuu lqHkV iBk,A ukuk vL= lL= xfg
/kk,AA
Hkw/kj u[k fcVik;q/k /kkjhA /kk, dfi t; jke
iqdkjhAA
fHkjs ldy tfjfg lu tjhA br mr t; bPNk ufga
FkjhAA
eqfBdUg ykrUg nkrUg dkVfgaA dfi t;lhy
ekfj iqfu MkVfgaAA
ek# ek# /k# /k# /k# ek:A lhl rfj xfg
Hkqtk mik:AA
vfl

jo

iwfj

jgh

uo

[kaMkA

/kkofga

tg rg #aM paMkAA
ns[kfga drqd uHk lqj c`ankA dcgqd fcle;
dcgq vuankAA

n0&#f/kj xkM+ Hkfj Hkfj tE; ij /kwfj


mM+kbA
tuq

vxkj

jkflUg

ij

e`rd

/kwe

NkbAA53AA
&*&*&
?kk;y chj fcjktfga dSlsA dqlqfer fdalqd ds
r# tSlsAA
yfNeu es?kukn } t/kkA fHkjfga ijlij dfj vfr
/kkAA
,dfg ,d ldb ufga thrhA fuflpj Ny cy djb
vuhrhAA
/koar rc Hk;m vuarkA Hkatsm jFk lkjFkh
rqjarkAA
ukuk fcf/k gkj dj ls"kkA jkPNl Hk;m ku
vols"kkAA
jkou lqr fut eu vuqekukA ladB Hk;m gfjfg
ee kukAA

chj?kkfruh NkfM+fl lkxhA rst iqat yfNeu


mj ykxhAA
eq#Nk Hk lfDr ds ykxsaA rc pfy x;m fudV
Hk; R;kxsaAA
n0&es?kukn le dfV lr t/kk jgs mBkbA
txnk/kkj ls"k fdfe mBS pys f[kflvkbAA54AA
&*&*&
lquq fxfjtk /kkuy tklwA tkjb Hkqou pkfjnl
vklwAA
ld laxzke thfr d rkghA lsofga lqj uj vx tx
tkghAA
;g drwgy tkub lA tk ij ik jke dS gAA
la/;k Hkb fQfj } ckguhA yxs lHkkju fut
fut vuhAA
C;kid cz vftr HkqousLojA yfNeu dgk cw>
d#ukdjAA
rc yfx yS vk;m guqekukA vuqt nsf[k Hkq
vfr nq[k ekukAA

tkeoar dg cSn lq"ksukA yadk jgb d iB


ysukAA
/kfj y?kq :i x;m guqearkA vkusm Hkou lesr
rqjarkAA
n0&jke inkjfcan flj uk;m vkb lq"ksuA
dgk

uke

fxfj

vkS"k/kh

tkgq

ioulqr

ysuAA55AA
&*&*&
jke pju ljflt mj jk[khA pyk Hkatu lqr cy
Hkk"khAA
mgk nwr ,d ejeq tukokA jkouq dkyusfe x`g
vkokAA
nleq[k dgk ejeq rsfga lqukA iqfu iqfu
dkyusfe fl# /kqukAA
ns[kr rqEgfg ux# tsfga tkjkA rklq iaFk d
jdu ikjkAA
Hkft j?kqifr d# fgr vkiukA NkM+gq ukFk
e`"kk tYiukAA

uhy

dat

ruq

lqanj

L;kekA

n;

jk[kq

ypukfHkjkekAA
eSa rSa ej ew<+rk R;kxwA egk eg fufl
lwrr tkxwAA
dky C;ky dj HkPNd tA liusgq lej fd thfrv
lAA
n0&lqfu nldaB fjlku vfr rsfga eu dhUg
fcpkjA
jke

nwr

dj

eja

c#

;g

[ky

jr

ey

HkkjAA56AA
&*&*&
vl dfg pyk jfpfl ex ek;kA lj eafnj cj ckx
cuk;kAA
ek#rlqr ns[kk lqHk vkJeA eqfufg cwf> ty
fi;a tkb JeAA
jkPNl diV cs"k rg lgkA ek;kifr nwrfg pg
egkAA

tkb ioulqr uk;m ekFkkA ykx l dgS jke xqu


xkFkkAA
gr egk ju jkou jkefgaA ftrgfga jke u lal; ;k
efgaAA
bgk Hk, eSa ns[ksm HkkA X;ku n`f"V
cy efg vf/kdkAA
ekxk ty rsfga nhUg deaMyA dg dfi ufga v?
kkm Fkjsa tyAA
lj eTtu dfj vkrqj vkogqA fnPNk nsm X;ku
tsfga ikogqAA
n0&lj iSBr dfi in xgk edjh rc vdqykuA
ekjh

/kfj

fnC;

ruq

pyh

xxu

pf<+

tkuAA57AA
&*&*&
dfi ro njl Hkbm fu"ikikA feVk rkr eqfucj dj
lkikAA
eqfu u gb ;g fuflpj ?kjkA ekugq lR; cpu
dfi ejkAA

vl dfg x viNjk tcghaA fuflpj fudV x;m dfi


rcghaAA
dg dfi eqfu xqjnfNuk ysgwA ikNsa gefg
ea= rqEg nsgwAA
flj yaxwj yisfV iNkjkA fut ruq xVsfl ejrh
ckjkAA
jke jke dfg NkM+sfl kukA lqfu eu gjf"k
pysm guqekukAA
ns[kk lSy u vkS"k/k phUgkA lglk dfi mikfj
fxfj yhUgkAA
xfg fxfj fufl uHk /kkor Hk;A vo/kiqjh ij dfi
x;AA
n0&ns[kk Hkjr fclky vfr fuflpj eu vuqekfuA
fcuq Qj lk;d ekjsm pki Jou yfx rkfuAA58AA
&*&*&
ijsm eq#fN efg ykxr lk;dA lqfejr jke jke j?
kquk;dAA

lqfu f; cpu Hkjr rc /kk,A dfi lehi vfr vkrqj


vk,AA
fcdy fcyfd dhl mj ykokA tkxr ufga cgq
Hkkfr txkokAA
eq[k eyhu eu Hk, nq[kkjhA dgr cpu Hkfj
ypu ckjhAA
tsfga fcf/k jke fceq[k efg dhUgkA rsfga
iqfu ;g nk#u nq[k nhUgkAA
ta ejsa eu cp v# dk;kA hfr jke in dey
vek;kAA
r dfi gm fcxr Je lwykA ta e ij j?kqifr
vuqdwykAA
lqur cpu

mfB cSB dihlkA dfg t;

t;fr

dlyk/khlkAA
l0&yhUg dfifg mj ykb iqyfdr ruq ypu ltyA
hfr

n;

frydAA59AA

lekb

lqfefj

jke

j?kqdqy

rkr dqly dgq lq[kfu/kku dhA lfgr vuqt v#


ekrq tkudhAA
dfi lc pfjr lekl c[kkusA Hk, nq[kh eu
egq ifNrkusAA
vgg nSo eSa dr tx tk;mA Hkq ds ,dgq dkt
u vk;mAA
tkfu dqvol# eu /kfj /khjkA iqfu dfi lu cys
cychjkAA
rkr xg# gbfg rfg tkrkA dktq ulkbfg gr
HkkrkAA
p<+q ee lk;d lSy lesrkA iBoa rfg
tg ikfudsrkAA
lqfu dfi eu mitk vfHkekukA ejsa Hkkj pfyfg
fdfe ckukAA
jke Hkko fcpkfj cgjhA cafn pju dg dfi dj
tjhAA
n0&ro rki mj jkf[k Hkq tsgm ukFk
rqjarA

vl

dfg

vk;lq

ikb

in

cafn

pysm

guqearAA60dAA
Hkjr ckgq cy lhy xqu Hkq in hfr vikjA
eu

egq

tkr

ljkgr

iqfu

iqfu

ioudqekjAA60[kAA
&*&*&
mgk jke yfNeufga fugkjhA cys cpu euqt
vuqlkjhAA
v/kZ jkfr xb dfi ufga vk;mA jke mBkb vuqt
mj yk;mAA
ldgq u nqf[kr nsf[k efg dkA ca/kq lnk ro
e`nqy lqHkkAA
ee fgr ykfx rtsgq firq ekrkA lgsgq fcfiu fge
vkri ckrkAA
l vuqjkx dgk vc HkkA mBgq u lqfu ee cp
fcdykAA
ta tursm cu ca/kq fcNgwA firk cpu
eursm ufga vksgwAA

lqr fcr ukfj Hkou ifjokjkA gfga tkfga tx


ckjfga ckjkAA
vl fcpkfj ft; tkxgq rkrkA feyb u txr lgnj
HkzkrkAA
tFkk ia[k fcuq [kx vfr nhukA efu fcuq Qfu
dfjcj dj ghukAA
vl ee ftou ca/kq fcuq rghA ta tM+ nSo
ftvkoS eghAA
tSgm vo/k dou eqgq ykA ukfj gsrq f;
Hkkb xokAA
c# vitl lgrsm tx ekghaA ukfj gkfu fcls"k
Nfr ukghaAA
vc viydq ldq lqr rjkA lfgfg fuBqj dBj mj
ejkAA
fut tuuh ds ,d dqekjkA rkr rklq rqEg ku
v/kkjkAA
laisfl efg rqEgfg xfg ikuhA lc fcf/k lq[kn
ije fgr tkuhAA

mr# dkg nSgm rsfg tkA mfB fdu efg


fl[kkogq HkkAA
cgq fcf/k flpr lp fcepuA L=or lfyy jkfto ny
ypuAA
mek ,d v[kaM j?kqjkA uj xfr Hkxr iky
ns[kkAA
l0&Hkq yki lqfu dku fcdy Hk, ckuj fudjA
vkb

x;m

guqeku

ftfe

d#uk

eg

chj

jlAA61AA
gjf"k jke HksaVsm guqekukA vfr rX; Hkq
ije lqtkukAA
rqjr cSn rc dhUg mikA mfB cSBs yfNeu
gj"kkAA
n; ykb Hkq HksaVsm HkzkrkA gj"ks ldy
Hkkyq dfi czkrkAA
dfi iqfu cSn rgk igqpkokA tsfg fcf/k rcfga
rkfg yb vkokAA

;g c`kkar nlkuu lqusA vfr fc"kkn iqfu


iqfu flj /kqusAA
C;kdqy dqaHkdju ifga vkokA fcfc/k tru dfj
rkfg txkokAA
tkxk fuflpj nsf[kv dSlkA ekugq dkyq nsg
/kfj cSlkAA
dqaHkdju cw>k dgq HkkA dkgs ro eq[k
jgs lq[kkAA
dFkk dgh lc rsfga vfHkekuhA tsfg dkj lhrk
gfj vkuhAA
rkr dfiUg lc fuflpj ekjsA egkegk t/kk la?
kkjsAA
nqeZq[k lqjfjiq euqt vgkjhA HkV vfrdk;
vdaiu HkkjhAA
vij egnj vkfnd chjkA ijs lej efg lc ju/khjkAA
n0&lqfu nlda/kj cpu rc dqaHkdju fcy[kkuA
txnack gfj vkfu vc lB pkgr dY;kuAA62AA
&*&*&

Hky u dhUg rSa fuflpj ukgkA vc efg vkb


txk,fg dkgkAA
vtgw rkr R;kfx vfHkekukA Hktgq jke gbfg
dY;kukAA
gSa nllhl euqt j?kquk;dA tkds guweku ls
ik;dAA
vgg ca/kq rSa dhfUg [kVkA Fkefga efg
u lquk,fg vkAA
dhUgsgq Hkw fcj/k rsfg nsodA flo fcjafp
lqj tkds lsodAA
ukjn eqfu efg X;ku t dgkA dgrsm rfg le;
fujcgkAA
vc Hkfj vad HksaVq efg HkkA ypu lwQy
dja eSa tkAA
L;ke xkr ljlh#g ypuA ns[ka tkb rki =;
epuAA
n0&jke :i xqu lqfejr exu Hk;m Nu ,dA

jkou

ekxsm

dfV

?kV

en

v#

efg"k

vusdAA63AA
&*&*&
efg"k [kkb dfj efnjk ikukA xtkZ ctzk?kkr
lekukAA
dqaHkdju nqeZn ju jaxkA pyk nqxZ rft lsu
u laxkAA
nsf[k fcHkh"kuq vkxsa vk;mA ijsm pju fut
uke lquk;mAA
vuqt mBkb n; rsfg yk;A j?kqifr HkDr tkfu
eu Hkk;AA
rkr ykr jkou efg ekjkA dgr ije fgr ea=
fcpkjkAA
rsfga xykfu j?kqifr ifga vk;mA nsf[k nhu
Hkq ds eu Hkk;mAA
lquq lqr Hk;m dkycl jkouA l fd eku vc ije
fl[kkouAA

/kU; /kU; rSa /kU; fcHkh"kuA Hk;gq rkr


fuflpj dqy Hkw"kuAA
ca/kq cal rSa dhUg mtkxjA Hktsgq jke
lHkk lq[k lkxjAA
n0&cpu deZ eu diV rft Hktsgq jke ju/khjA
tkgq u fut ij lw> efg Hk;m dkycl chjA
64AA
&*&*&
ca/kq

cpu

lqfu

pyk

fcHkh"kuA

vk;m

tg =Syd fcHkw"kuAA
ukFk

Hkw/kjkdkj

ljhjkA

dqaHkdju

vkor

ju/khjkAA
,ruk dfiUg lquk tc dkukA fdyfdykb /kk,
cyokukAA
fy, mBkb fcVi v# Hkw/kjA dVdVkb Mkjfga
rk ijAA
dfV dfV fxfj fl[kj gkjkA djfga Hkkyq dfi ,d
,d ckjkAA

eqj~; u euq ruq Vj~; u Vkj~;A ftfe xt


vdZ Qyfu d ekj~;ksAA
rc ek#rlqr eqfBdk gU;A ij~; /kjfu C;kdqy
flj /kqU;AA
iqfu mfB rsfga ekjsm guqearkA ?kqfeZr
Hkwry ijsm rqjarkAA
iqfu uy uhyfg vofu iNkjsflA tg rg iVfd iVfd
HkV MkjsflAA
pyh cyheq[k lsu ijkA vfr Hk; =flr u dm
leqgkAA
n0&vaxnkfn dfi eq#fNr dfj lesr lqxzhoA
dk[k

nkfc

dfijkt

dgq

pyk

vfer

cy

lhaoAA65AA
&*&*&
mek djr j?kqifr ujyhykA [ksyr x#M+ ftfe
vfgxu ehykAA
Hk`dqfV Hkax t dkyfg [kkA rkfg fd
lgb ,sfl yjkAA

tx ikofu dhjfr fcLrfjgfgaA xkb xkb Hkofuf/k


uj rfjgfgaAA
eq#Nk xb ek#rlqr tkxkA lqxzhofg rc [ktu
ykxkAA
lqxzhogq dS eq#Nk chrhA fucqd x;m rsfg
e`rd rhrhAA
dkVsfl nlu ukfldk dkukA xjft vdkl pym rsfga
tkukAA
xgsm pju xfg Hkwfe iNkjkA vfr yk?ko mfB
iqfu rsfg ekjkAA
iqfu vk;m Hkq ifga cyokukA t;fr t;fr t;
ikfu/kkukAA
ukd dku dkVs ft; tkuhA fQjk /k dfj Hkb
eu XykuhAA
lgt Hkhe iqfu fcuq Jqfr uklkA ns[kr dfi ny
mith =klkAA
n0&t; t; t; j?kqcal efu /kk, dfi nS gwgA

,dfg

ckj

rklq

ij

NkM+sfUg

fxfj

r#

twgAA66AA
&*&*&
dqaHkdju ju jax fc#)kA lUeq[k pyk dky tuq
q)kAA
dfV dfV dfi /kfj /kfj [kkA tuq VhM+h fxfj
xqgk lekAA
dfVUg xfg ljhj lu enkZA dfVUg ehft feyo
efg xnkZAA
eq[k uklk JoufUg dha ckVkA fulfj ijkfga
Hkkyq dfi BkVkAA
ju en ek fulkpj nikZA fcLo xzflfg tuq ,fg
fcf/k vikZAA
eqjs lqHkV lc fQjfga u QsjsA lw> u u;u
lqufga ufga VsjsAA
dqaHkdju

dfi

jtuhpj /kkjhAA

Qt

fcMkjhA

lqfu

/kk

nsf[k jke fcdy dVdkA fjiq vuhd ukuk fcf/k


vkAA
n0&lquq lqxzho fcHkh"ku vuqt lHkkjsgq
lSuA
eSa

ns[km

[ky

cy

nyfg

cys

jkftouSuAA67AA
&*&*&
dj lkjax lkft dfV HkkFkkA vfj ny nyu pys j?
kqukFkkAA
Fke dhfUg Hkq /kuq"k VdjkA fjiq ny
cf/kj Hk;m lqfu ljkAA
lR;la/k NkM+s lj yPNkA dkyliZ tuq pys
liPNkAA
tg rg pys fciqy ukjkpkA yxs dVu HkV fcdV
filkpkAA
dVfga pju mj flj HkqtnaMkA cgqrd chj
gfga lr [kaMkAA

?kqfeZ ?kqfeZ ?kk;y efg ijghaA mfB laHkkfj


lqHkV iqfu yjghaAA
ykxr cku tyn ftfe xktghaA cgqrd ns[kh dfBu
lj HkktfgaAA
#aM paM eqaM fcuq /kkofgaA /k# /k#
ek# ek# /kqfu xkofgaAA
n0&Nu egq Hkq ds lk;dUfg dkVs fcdV
filkpA
iqfu

j?kqchj

fu"kax

egq

fcls

lc

ukjkpAA68AA
&*&*&
dqaHkdju eu nh[k fcpkjhA gfr Nu ek>
fulkpj /kkjhAA
Hkk vfr q) egkcy chjkA fd; e`xuk;d ukn
xHkhjkAA
dfi egh/kj ysb mikjhA Mkjb tg edZV HkV
HkkjhAA

vkor nsf[k lSy Hk HkkjsA ljUfg dkfV jt le


dfj MkjsAAA
iqfu /kuq rkfu dfi j?kquk;dA NkM+s vfr
djky cgq lk;dAA
ruq egq fcfl fulfj lj tkghaA ftfe nkfefu ?ku
ek> lekghaAA
lfur L=or lg ru dkjsA tuq dTty fxfj xs#
iukjsAA
fcdy fcyfd Hkkyq dfi /kk,A fcglk tcfga
fudV dfi vk,AA
n0&egkukn dfj xtkZ dfV dfV xfg dhlA
efg iVdb xtjkt bo liFk djb nllhlAA69AA
&*&*&
Hkkxs Hkkyq cyheq[k twFkkA c`dq fcyfd
ftfe es"k c:FkkAA
pys Hkkfx dfi Hkkyq HkokuhA fcdy iqdkjr
vkjr ckuhAA

;g fuflpj nqdky le vgA dfidqy nsl iju vc


pgAA
ik ckfj/kj jke [kjkjhA ikfg ikfg urkjfr
gkjhAA
ld#u cpu lqur HkxokukA pys lq/kkfj ljklu
ckukAA
jke lsu fut ikNsa ?kkyhA pys ldi egk
cylkyhAA
[kSafp /kuq"k lj lr la/kkusA NwVs rhj ljhj
lekusAA
ykxr lj /kkok fjl HkjkA dq/kj Mxexr Myfr
/kjkAA
yhUg ,d rsfga lSy mikVhA j?kqdqy fryd
Hkqtk lb dkVhAA
/kkok cke ckgq fxfj /kkjhA Hkq lm Hkqtk
dkfV efg ikjhAA
dkVsa Hkqtk lg [ky dSlkA iPNghu eanj fxfj
tSlkAA

mxz fcydfu Hkqfg fcydkA xzlu pgr


ekugq =sydkAA
n0&dfj fpDdkj ?kj vfr /kkok cnuq ilkfjA
xxu fl) lqj =kflr gk gk gsfr iqdkfjAA70AA
&*&*&
lHk; nso d#ukfuf/k tkU;A Jou tar ljkluq
rkU;AA
fcfl[k fudj fuflpj eq[k HkjsA rnfi egkcy
Hkwfe u ijsAA
ljfUg Hkjk eq[k lUeq[k /kkokA dky =u ltho
tuq vkokAA
rc Hkq dfi rhcz lj yhUgkA /kj rs fHkUu
rklq flj dhUgkAA
l flj ijsm nlkuu vkxsaA fcdy Hk;m ftfe Qfu
efu R;kxsaAA
/kjfu /klb /kj /kko paMkA rc Hkq dkfV
dhUg nqb [kaMkAA

ijs Hkwfe ftfe uHk rsa Hkw/kjA gsB nkfc dfi


Hkkyq fulkpjAA
rklq rst Hkq cnu lekukA lqj eqfu lcfga
vpaHko ekukAA
lqj nqanqHkha ctkofga gj"kfgaA vLrqfr
djfga lqeu cgq cj"kfgaAA
dfj fcurh lqj ldy fl/kk,A rsgh le; nsofjf"k
vk,AA
xxuifj gfj xqu xu xk,A #fpj chjjl Hkq eu
Hkk,AA
csfx grgq [ky dfg eqfu x,A jke lej efg lHkr
Hk,AA
Na0&laxzke Hkwfe fcjkt j?kqifr vrqy cy dly
/kuhA
Je fcanq eq[k jktho ypu v#u ru lfur
duhAA
Hkqt tqxy Qsjr lj ljklu Hkkyq dfi pgq fnfl
cusA

dg nkl rqylh dfg u ld Nfc ls"k tsfg vkuu ?


kusAA
n0&fuflpj v/ke eykdj rkfg nhUg fut /kkeA
fxfjtk rs uj eanefr ts u Hktfga JhjkeAA71AA
&*&*&
fnu dsa var fQjha nm vuhA lej Hk
lqHkVUg Je ?kuhAA
jke ik dfi ny cy ck<+kA ftfe r`u ikb ykx
vfr Mk<+kAA
Nhtfga fuflpj fnuq v# jkrhA fut eq[k dgsa
lqr tsfg HkkrhAA
cgq fcyki nlda/kj djA ca/kq lhl iqfu iqfu mj
/kjAA
jofga ukfj n; gfr ikuhA rklq rst cy fciqy
c[kkuhAA
es?kukn rsfg volj vk;mA dfg cgq dFkk firk
leq>k;mAA

ns[ksgq dkfy efj euqlkA vcfga cgqr dk


dja cM+kAA
b"Vnso lSa cy jFk ik;mA l cy rkr u rfg
ns[kk;mAA
,fg fcf/k tYir Hk;m fcgkukA pgq nqvkj ykxs
dfi ukukAA
br dfi Hkkyq dky le chjkA mr jtuhpj vfr
ju/khjkAA
yjfga lqHkV fut fut t; gsrwA cjfu u tkb lej
[kxdsrwAA
n0&es?kukn ek;ke; jFk pf<+ x;m vdklAA
xtsZm vgkl dfj Hkb dfi dVdfg =klAA72AA
&*&*&
lfDr lwy rjokfj ikukA vL= lL= dqfylk;q/k
ukukAA
Mkjb ijlq ifj?k ik"kkukA ykxsm c`f"V djS cgq
ckukAA

nl fnfl jgs cku uHk NkA ekugq e?kk es?k


>fj ykAA
/k# /k# ek# lqfuv /kqfu dkukA t ekjb rsfg
dm u tkukAA
xfg fxfj r# vdkl dfi /kkofgaA ns[kfga rsfg u
nqf[kr fQfj vkofgaAA
vo?kV ?kkV ckV fxfj danjA ek;k cy dhUgsfl
lj iatjAA
tkfga dgk C;kdqy Hk, canjA lqjifr cafn ijs
tuq eanjAA
ek#rlqr vaxn uy uhykA dhUgsfl fcdy ldy
cylhykAA
iqfu yfNeu lqxzho fcHkh"kuA ljfUg ekfj
dhUgsfl ttZj ruAA
iqfu j?kqifr lSa tw>s ykxkA lj NkM+b gb
ykxfga ukxkAA
C;ky

ikl

vfcdkjhAA

cl

Hk,

[kjkjhA

Locl

vuar

,d

uV bo diV pfjr dj ukukA lnk Lora= ,d


HkxokukAA
ju lHkk yfx Hkqfga c/kk;A ukxikl nsoUg
Hk; ik;AA
n0&fxfjtk tklq uke tfi eqfu dkVfga Hko iklA
l fd ca/k rj vkob C;kid fcLo fuoklAA73AA
&*&*&
pfjr jke ds lxqu HkokuhA rfdZ u tkfga cqf)
cy ckuhAA
vl fcpkfj ts rX; fcjkxhA jkefg Hktfga rdZ lc
R;kxhAA
C;kdqy dVdq dhUg ?kuuknkA iqfu Hkk xV
dgb nqckZnkAA
tkeoar dg [ky jgq Bk<+kA lqfu dfj rkfg
/k vfr ck<+kAA
cw<+ tkfu lB NkM+sm rghA ykxsfl v/ke
ipkjS eghAA

vl dfg rjy f=lwy pyk;A tkeoar dj xfg lb


/kk;AA
ekfjfl es?kukn dS NkrhA ijk Hkwfe ?kqfeZr
lqj?kkrhAA
iqfu fjlku xfg pju fQjk;A efg iNkfj fut cy
ns[kjk;AA
cj lkn l ejb u ekjkA rc xfg in yadk ij
MkjkAA
bgk nsofjf"k x#M+ iBk;A jke lehi lifn l
vk;AA
n0&[kxifr lc /kfj [kk, ek;k ukx c:FkA
ek;k fcxr Hk, lc gj"ks ckuj twFkA 74dAA
xfg fxfj ikni miy u[k /kk, dhl fjlkbA
pys

rehpj

fcdyrj

x<+

ij

p<+s

ijkbAA74[kAA
&*&*&
es?kukn dS eqjNk tkxhA firfg fcyfd ykt vfr
ykxhAA

rqjr x;m fxfjcj danjkA dja vt; e[k vl eu


/kjkAA
bgk fcHkh"ku ea= fcpkjkA lqugq ukFk cy
vrqy mnkjkAA
es?kukn e[k djb vikouA [ky ek;koh nso
lrkouAA
ta Hkq fl) gb l ikbfgA ukFk csfx iqfu
thfr u tkbfgAA
lqfu j?kqifr vfrl; lq[k ekukA cys vaxnkfn dfi
ukukAA
yfNeu lax tkgq lc HkkA djgq fc/kal tX; dj
tkAA
rqEg yfNeu ekjsgq ju vksghA nsf[k lHk; lqj
nq[k vfr eghAA
ekjsgq rsfg cy cqf) mikA tsfga NhtS fuflpj
lquq HkkAA
tkeoar lqxzho fcHkh"kuA lsu lesr jgsgq
rhfum tuAA

tc j?kqchj nhfUg vuqlkluA dfV fu"kax dfl


lkft ljkluAA
Hkq rki mj /kfj ju/khjkA cys ?ku bo fxjk
xHkhjkAA
ta rsfg vktq c/ksa fcuq vkoaA r j?
kqifr lsod u dgkoaAA
ta lr ladj djfga lgkA rnfi grm j?kqchj
ngkAA
n0&j?kqifr pju ukb fl# pysm rqjar vuarA
vaxn

uhy

e;an

uy

lax

lqHkV

guqearAA75AA
&*&*&
tkb dfiUg l ns[kk cSlkA vkgqfr nsr #f/kj v#
HkSalkAA
dhUg dfiUg lc tX; fc/kalkA tc u mBb rc
djfga lalkAA
rnfi u mBb /kjsfUg dp tkA ykrfUg gfr gfr
pys ijkAA

yS f=lqy /kkok dfi HkkxsA vk, tg jkekuqt


vkxsAA
vkok ije /k dj ekjkA xtZ ?kj jo ckjfga
ckjkAA
dfi e#rlqr vaxn /kk,A gfr f=lwy mj /kjfu
fxjk,AA
Hkq dg NkM+sfl lwy paMkA lj gfr r
vuar tqx [kaMkAA
mfB cgfj ek#fr tqcjktkA grfga dfi rsfg ?
kkm u cktkAA
fQjs chj fjiq ejb u ekjkA rc /kkok dfj ?kj
fpdkjkAA
vkor nsf[k q) tuq dkykA yfNeu NkM+s
fcfl[k djkykAA
ns[ksfl vkor ifc le ckukA rqjr Hk;m [ky
varj/kkukAA
fcfc/k cs"k /kfj djb yjkA dcgqd xV
dcgq nqfj tkAA

nsf[k vt; fjiq Mjis dhlkA ije q) rc Hk;m


vghlkAA
yfNeu eu vl ea= n`<+kokA ,fg ikfifg eSa
cgqr [ksykokAA
lqfefj dlyk/khl rkikA lj la/kku dhUg dfj
nkikAA
NkM+k cku ek> mj ykxkA ejrh ckj diVq lc
R;kxkAA
n0&jkekuqt dg jkeq dg vl dfg NkM+sfl
kuA
/kU; /kU; ro tuuh dg vaxn guqekuAA76AA
&*&*&
fcuq ;kl guqeku mBk;A yadk }kj jkf[k iqfu
vk;AA
rklq eju lqfu lqj xa/kckZA pf<+ fceku vk,
uHk lckZAA
cjf"k lqeu nqanqHkha ctkofgaA Jhj?kqukFk
fcey tlq xkofgaAA

t; vuar t; txnk/kkjkA rqEg Hkq lc nsofUg


fuLrkjkAA
vLrqfr dfj lqj fl) fl/kk,A yfNeu ikfla/kq ifga
vk,AA
lqr c/k lquk nlkuu tcghaA eq#fNr Hk;m
ijsm efg rcghaAA
eannjh #nu dj HkkjhA mj rkM+u cgq
Hkkfr iqdkjhAA
uxj yx lc C;kdqy lpkA ldy dgfga nlda/kj
ipkAA
n0&rc nldaB fcfc/k fcf/k leq>ka lc ukfjA
uLoj :i txr lc ns[kgq n; fcpkfjAA77AA
&*&*&
frUgfg X;ku minslk jkouA vkiqu ean dFkk
lqHk ikouAA
ij minsl dqly cgqrsjsA ts vkpjfga rs uj u ?
kusjsAA

fulk fljkfu Hk;m fHkuqlkjkA yxs Hkkyq dfi


pkfjgq }kjkAA
lqHkV cykb nlkuu cykA ju lUeq[k tk dj eu
MykAA
l vcgha c# tkm ijkA latqx fceq[k Hk, u
HkykAA
fut Hkqt cy eSa c;# c<+kokA nsgm mr#
t fjiq pf<+ vkokAA
vl dfg e#r csx jFk lktkA ckts ldy tq>k
cktkAA
pys chj lc vrqfyr cyhA tuq dTty dS vk/kh
pyhAA
vlxqu vfer gfga rsfg dkykA xub u Hkqtcy
xcZ fclkykAA
Na0&vfr xcZ xub u lxqu vlxqu L=ofga
vk;q/k gkFk rsA
HkV fxjr jFk rs ckft xt fpDdjr Hkktfga lkFk
rsAA

xek; xh/k djky [kj jo Loku cyfga vfr ?kusA


tuq

dkynwr

mywd

cyfga

cpu

ije

Hk;kousAA
n0&rkfg fd laifr lxqu lqHk liusgq eu
fcJkeA
Hkwr

jr

egcl

jke

fceq[k

jfr

dkeAA78AA
&*&*&
pysm fulkpj dVdq vikjkA prqjafxuh vuh cgq
/kkjkAA
fcfc/k Hkkfr ckgu jFk tkukA fciqy cju
irkd /ot ukukAA
pys ek xt twFk ?kusjsA kfcV tyn e#r tuq
sjsAA
cju cjn fcjnSr fudk;kA lej lwj tkufga cgq
ek;kAA
vfr fcfp= ckfguh fcjkthA chj clar lsu tuq
lkthAA

pyr dVd fnxfl/kqaj MxghaA NqfHkr i;f/k


dq/kj MxexghaAA
mBh jsuq jfc x;m NikA e#r Fkfdr clq/kk
vdqykAA
iuo fulku ?kj jo cktfgaA y; le; ds ?ku tuq
xktfgaAA
Hksfj uQhfj ckt lgukA ek: jkx lqHkV
lq[knkAA
dsgfj ukn chj lc djghaA fut fut cy i#"k
mPpjghaAA
dgb nlkuu lqugq lqHkkA enZgq Hkkyq
dfiUg ds BkAA
ga ekfjgm Hkwi } HkkA vl dfg lUeq[k
Qt jsaxkAA
;g lqf/k ldy dfiUg tc ikA /kk, dfj j?kqchj
ngkAA
Na0&/kk, fclky djky edZV Hkkyq dky leku
rsA

ekugq liPN mM+kfga Hkw/kj c`an ukuk


cku rsAA
u[k nlu lSy egkqek;q/k lcy lad u ekughaA
t; jke jkou ek xt e`xjkt lqtlq c[kkughaAA
n0&nqgq fnfl t; t;dkj dfj fut fut tjh tkfuA
fHkjs chj br jkefg mr jkoufg c[kkfuAA79AA
&*&*&
jkouq jFkh fcjFk j?kqchjkA nsf[k fcHkh"ku
Hk;m v/khjkAA
vf/kd hfr eu Hkk lansgkA cafn pju dg lfgr
lusgkAA
ukFk u jFk ufga ru in =kukA dsfg fcf/k ftrc
chj cyokukAA
lqugq l[kk dg ikfu/kkukA tsfga t; gb l
L;anu vkukAA
ljt /khjt rsfg jFk pkdkA lR; lhy n`<+ /otk
irkdkAA

cy fccsd ne ijfgr ?kjsA Nek ik lerk jtq


tjsAA
l Hktuq lkjFkh lqtkukA fcjfr peZ lar"k
ikukAA
nku ijlq cqf/k lfDr paM+kA cj fcX;ku dfBu
dnaMkAA
vey vpy eu =u lekukA le te fu;e flyheq[k
ukukAA
dop vHksn fc xqj iwtkA ,fg le fct; mik; u
nwtkAA
l[kk /keZe; vl jFk tkdsaA thru dg u
drgq fjiq rkdsaAA
n0&egk vt; lalkj fjiq thfr ldb l chjA
tkdsa

vl

jFk

gb

n`<+

lqugq

l[kk

efr/khjAA80dAA
lqfu Hkq cpu fcHkh"ku gjf"k xgs in datA
,fg

fel

efg

minslsgq

iqatAA80[kAA

jke

ik

lq[k

mr ipkj nlda/kj br vaxn guqekuA


yjr fulkpj Hkkyq dfi dfj fut fut Hkq
vkuAA80xAA
&*&*&
lqj czkfn fl) eqfu ukukA ns[kr ju uHk p<+s
fcekukAA
gegw mek jgs rsfga laxkA ns[kr jke pfjr ju
jaxkAA
lqHkV lej jl nqgq fnfl ekrsA dfi t;lhy jke cy
rkrsAA
,d ,d lu fHkjfga ipkjfgaA ,dUg ,d efnZ efg
ikjfgaAA
ekjfga dkVfga /kjfga iNkjfgaA lhl rfj lhlUg
lu ekjfgaAA
mnj fcnkjfga Hkqtk mikjfgaA xfg in vofu
iVfd HkV MkjfgaAA
fuflpj HkV efg xkM+fg HkkywA ij <kfj
nsfga cgq ckywAA

chj cfyeq[k tq) fc#)sA nsf[kvr fciqy dky tuq


q)sAA
Na0&q)s rkar leku dfi ru L=or lfur
jktghaA
enZfga fulkpj dVd HkV cyoar ?ku ftfe
xktghaAA
ekjfga pisVUfg MkfV nkrUg dkfV ykrUg
ehtghaA
fpDdjfga edZV Hkkyq Ny cy djfga tsfga [ky
NhtghaAA
/kfj xky Qkjfga mj fcnkjfga xy vrkofj
esyghaA
Ikg~yknifr tuq fcfc/k ruq /kfj lej vaxu
[ksyghaAA
/k# ek# dkVq iNk# ?kj fxjk xxu efg Hkfj
jghA
t; jke t r`u rs dqfyl dj dqfyl rs dj r`u lghAA
n0&fut ny fcpyr ns[ksfl chl Hkqtk nl pkiA

jFk pf<+ pysm nlkuu fQjgq fQjgq dfj


nkiAA81AA
&*&*&
/kk;m ije q) nlda/kjA lUeq[k pys gwg nS
canjAA
xfg dj ikni miy igkjkA MkjsfUg rk ij ,dfga
ckjkAA
ykxfga lSy ctz ru rklwA [kaM [kaM gb
QwVfga vklwAA
pyk u vpy jgk jFk jihA ju nqeZn jkou vfr
dihAA
br mr >ifV nifV dfi t/kkA enSZ ykx Hk;m
vfr /kkAA
pys ijkb Hkkyq dfi ukukA =kfg =kfg vaxn
guqekukAA
ikfg ikfg j?kqchj xlkaA ;g [ky [kkb dky dh
ukaAA

rsfga ns[ks dfi ldy ijkusA nlgq pki lk;d


la/kkusAA
Na0&la/kkfu /kuq lj fudj NkM+sfl mjx ftfe
mfM+ ykxghaA
jgs iwfj lj /kjuh xxu fnfl fcfnfl dg dfi
HkkxghaAA
Hk; vfr dykgy fcdy dfi ny Hkkyq cyfga
vkrqjsA
j?kqchj d#uk fla/kq vkjr ca/kq tu jPNd
gjsAA
n0&fut ny fcdy nsf[k dfV dfl fu"kax /kuq
gkFkA
yfNeu pys q) gb ukb jke in ekFkAA82AA
&*&*&
js [ky dk ekjfl dfi HkkywA efg fcydq rj
eSa dkywAA
[ktr

jgsm

rfg

tqM+kom NkrhAA

lqr?kkrhA

vktq

fuikfr

vl dfg NkM+sfl cku paMkA yfNeu fd, ldy lr


[kaMkAA
dfVUg vk;q/k jkou MkjsA fry oku dfj dkfV
fuokjsAA
iqfu fut ckuUg dhUg gkjkA L;anuq Hkaft
lkjFkh ekjkAA
lr lr lj ekjs nl HkkykA fxfj l`axUg tuq fclfga
C;kykAA
iqfu lr lj ekjk mj ekghaA ijsm /kjfu ry lqf/k
dNq ukghaAA
mBk cy iqfu eq#Nk tkxhA NkfM+fl cz
nhUfg t lkxhAA
Na0&l cz nk paM lfDr vuar mj ykxh
lghA
Ikj~;ks chj fcdy mBko nleq[k vrqy cy efgek
jghAA
czkaM Hkou fcjkt tkdsa ,d flj ftfe jt duhA

rsfg pg mBkou ew<+ jkou tku

ufga

f=Hkqvu /kuhAA
n0&nsf[k ioulqr /kk;m cyr cpu dBjA
vkor

dfifg

gU;

rsfga

eqf"V

gkj

kjAA83AA
&*&*&
tkuq Vsfd dfi Hkwfe u fxjkA mBk lHkkfj
cgqr fjl HkjkAA
eqfBdk ,d rkfg dfi ekjkA ijsm lSy tuq ctz
gkjkAA
eq#Nk xS cgfj l tkxkA dfi cy fciqy ljkgu
ykxkAA
f/kx f/kx ee i#"k f/kx eghA ta rSa ftvr
jgsfl lqjghAA
vl dfg yfNeu dgq dfi Y;k;A nsf[k nlkuu
fcle; ik;AA
dg j?kqchj leq>q ft; HkzkrkA rqEg rkar
HkPNd lqj =krkAA

lqur cpu mfB cSB ikykA x xxu l ldfr


djkykAA
iqfu dnaM cku xfg /kk,A fjiq lUeq[k vfr
vkrqj vk,AA
Na0&vkrqj cgfj fcHkaft L;anu lwr gfr
C;kdqy fd;A
fxj~; /kjfu nlda/kj fcdyrj cku lr cs/; fg;AA
lkjFkh nwlj ?kkfy jFk rsfg rqjr yadk yS x;A
j?kqchj ca/kq rki iqat cgfj Hkq pjufUg
u;AA
n0&mgk nlkuu tkfx dfj djS ykx dNq tX;A
jke fcj/k fct; pg lB gB cl vfr vX;AA84AA
&*&*&
bgk fcHkh"ku lc lqf/k ikA lifn tkb j?kqifrfg
lqukAA
ukFk djb jkou ,d tkxkA fl) Hk, ufga efjfg
vHkkxkAA

iBogq ukFk csfx HkV canjA djfga fc/kal vko


nlda/kjAA
kr gr Hkq lqHkV iBk,A guqenkfn vaxn
lc /kk,AA
drqd dwfn p<+s dfi yadkA iSBs jkou
Hkou vladkAA
tX; djr tcgha l ns[kkA ldy dfiUg Hkk /k
fcls"kkAA
ju rs fuyt Hkkft x`g vkokA bgk vkb cd /;ku
yxkokAA
vl dfg vaxn ekjk ykrkA fpro u lB LokjFk eu
jkrkAA
Na0&ufga fpro tc dfj di dfi xfg nlu ykrUg
ekjghaA
/kfj

dsl

ukfj

fudkfj

ckgsj

rsfrnhu

iqdkjghaAA
rc mBsm q) rkar le xfg pju ckuj MkjA

,fg chp dfiUg fc/kal r e[k nsf[k eu


egq gkjAA
n0&tX; fc/kafl dqly dfi vk, j?kqifr iklA
pysm

fulkpj

q)

gb

R;kfx

ftou

dS

vklAA85AA
&*&*&
pyr gfga vfr vlqHk Hk;adjA cSBfga xh/k
mM+kb fljUg ijAA
Hk;m dkycl dkgq u ekukA dgsfl ctkogq tq)
fulkukAA
pyh rehpj vuh vikjkA cgq xt jFk inkfr
vlokjkAA
Hkq lUeq[k /kk, [ky dSalsaA lyHk lewg
vuy dg tSalsaAA
bgk nsorUg vLrqfr dhUghA nk#u fcifr gefg
,fga nhUghAA
vc tfu jke [ksykogq ,ghA vfrl; nqf[kr gfr
cSnsghAA

nso cpu lqfu Hkq eqldkukA mfB j?kqchj


lq/kkjs ckukA
tVk twV n`<+ ck/ksa ekFksA lgfga lqeu
chp fcp xkFksAA
v#u

u;u

ckfjn

ruq

L;kekA

vf[ky

yd

ypukfHkjkekAA
dfVrV ifjdj dL; fu"kaxkA dj dnaM dfBu
lkjaxkAA
Na0&lkjax dj lqanj fu"kax flyheq[kkdj dfV
dL;A
HkqtnaM ihu eugjk;r mj /kjklqj in yL;AA
dg nkl rqylh tcfga Hkq lj pki dj Qsju yxsA
czkaM fnXxt deB vfg efg fla/kq Hkw/kj
MxexsAA
n0&lHkk nsf[k gjf"k lqj cj"kfga lqeu vikjA
t; t; t; d#ukfuf/k Nfc cy xqu vkxkjAA86AA
&*&*&
,gha chp fulkpj vuhA dlelkr vk vfr ?kuhA

nsf[k pys lUeq[k dfi HkkA y;dky ds tuq ?


ku ?kkAA
cgq iku rjokfj peadfgaA tuq ng fnfl
nkfeuha neadfgaAA
xt jFk rqjx fpdkj dBjkA xtZfga eugq cykgd
?kjkAA
dfi yaxwj fciqy uHk Nk,A eugq ba/kuq
m, lqgk,AA
mBb /kwfj ekugq ty/kkjkA cku cqan HkS
c`f"V vikjkAA
nqgq fnfl icZr djfga gkjkA ctzikr tuq
ckjfga ckjkAA
j?kqifr dfi cku >fj ykA ?kk;y HkS fuflpj
leqnkAA
ykxr cku chj fpDdjghaA ?kqfeZ ?kqfeZ
tg rg efg ijghaAA
L=ofga lSy tuq fu>Zj HkkjhA lfur lfj dknj
Hk;dkjhAA

Na0&dknj Hk;adj #f/kj lfjrk pyh ije vikouhA


nm

dwy

ny

jFk

jsr

vcrZ

cgfr

Hk;kouhAA
tytarq xt inpj rqjx [kj fcfc/k ckgu d xusA
lj lfDr rej liZ pki rjax peZ deB ?kusAA
n0&chj ijfga tuq rhj r# eTtk cgq cg QsuA
dknj

nsf[k

Mjfga

rg

lqHkVUg

ds

eu

psuAA87AA
&*&*&
eTtfg Hkwr filkp csrkykA eFk egk >fVax
djkykAA
dkd dad yS Hkqtk mM+kghaA ,d rs Nhfu ,d
yS [kkghaAA
,d dgfga ,sflm la?kkA lBgq rqEgkj nfj
u tkAA
dgjr

HkV

?kk;y

tg rg eugq v/kZty ijsAA

rV

fxjsA

[kSapfga xh/k vkr rV Hk,A tuq calh [ksyr


fpr n,AA
cgq HkV cgfga p<+s [kx tkghaA tuq ukofj
[ksyfga lfj ekghaAA
tfxfu Hkfj Hkfj [kIij lapfgaA Hkwr filkp c/kw
uHk uapfgaAA
HkV diky djrky ctkofgaA pkeqaMk ukuk
fcf/k xkofgaAA
tacqd fudj dVDdV dfgaA [kkfga gqvkfga
v?kkfga nifgaAA
dfVUg #aM eqaM fcuq MYyfgaA lhl ijs
efg t; t; cYyfgaAA
Na0&cYyfga t t; t; eqaM #aM paM flj
fcuq /kkoghaA
[kIifjUg [kXx vyqfT> tqT>fga lqHkV HkVUg
<gkoghaAA
ckuj fulkpj fudj enZfga jke cy nfiZr Hk,A

laxzke vaxu lqHkV lofga jke lj fudjfUg


g,AA
n0&jkou n; fcpkjk Hkk fuflpj la?kkjA
eSa

vdsy

dfi

Hkkyq

cgq

ek;k

dja

vikjAA88AA
&*&*&
nsoUg Hkqfg i;knsa ns[kkA mitk mj vfr
NHk fcls"kkAA
lqjifr fut jFk rqjr iBkokA gj"k lfgr ekrfy yS
vkokAA
rst iqat jFk fnC; vuwikA gjf"k p<+s dlyiqj
HkwikAA
papy rqjx eugj pkjhA vtj vej eu le
xfrdkjhAA
jFkk:<+ j?kqukFkfg ns[khA /kk, dfi cyq ikb
fcls"khAA
lgh u tkb dfiUg dS ekjhA rc jkou ek;k
fcLrkjhAA

l ek;k j?kqchjfg ckphA yfNeu dfiUg l


ekuh lkphAA
ns[kh dfiUg fulkpj vuhA vuqt lfgr cgq
dly/kuhAA
Na0&cgq jke yfNeu nsf[k edZV Hkkyq eu
vfr viMjsA
tuq fp= fyf[kr lesr yfNeu tg l rg fprofga
[kjsAA
fut lsu pfdr fcyfd gfl lj pki lft dly /kuhA
ek;k gjh gfj fufe"k egq gj"kh ldy edZV
vuhAA
n0&cgqfj jke lc ru fprb cys cpu xHkhjA
}antq) ns[kgq ldy Jfer Hk, vfr chjAA89AA
&*&*&
vl dfg jFk j?kqukFk pykokA fc pju iadt fl#
ukokAA
rc yadsl /k mj NkokA xtZr rtZr lUeq[k
/kkokAA

thrsgq ts HkV latqx ekghaA lquq rkil eSa


frUg le ukghaAA
jkou

uke

txr

tl

tkukA

ydi

tkdsa

canh[kkukAA
[kj nw"ku fcjk/k rqEg ekjkA c/ksgq C;k/k bo
ckfy fcpkjkAA
fuflpj fudj lqHkV la?kkjsgqA dqaHkdju ?
kuuknfg ekjsgqAA
vktq c;# lcq ysm fuckghA ta ju Hkwi
Hkkft ufga tkghaAA
vktq djm [kyq dky gokysA ijsgq dfBu jkou
ds ikysAA
lqfu nqcZpu dkycl tkukA fcgfl cpu dg
ikfu/kkukAA
lR; lR; lc ro HkqrkA tYifl tfu ns[kkm
euqlkAA
Na0&tfu tYiuk dfj lqtlq uklfg uhfr lqufg djfg
NekA

lalkj eg iw#"k f=fc/k ikVy jlky iul lekAA


,d lqeun ,d lqeu Qy ,d Qyb dsoy ykxghaA
,d dgfga dgfga djfga vij ,d djfga dgr u
ckxghaAA
n0&jke cpu lqfu fcglk efg fl[kkor X;kuA
c;# djr ufga rc Mjs vc ykxs f; kuAA90AA
&*&*&
dfg nqcZpu q) nlda/kjA dqfyl leku ykx
NkM+S ljAA
ukukdkj flyheq[k /kk,A fnfl v# fcfnl xxu efg
Nk,AA
ikod lj NkM+sm j?kqchjkA Nu egq tjs
fulkpj rhjkAA
NkfM+fl rhcz lfDr f[kflvkA cku lax Hkq
Qsfj pykAA
dfVUg p f=lwy ickjSA fcuq ;kl Hkq
dkfV fuokjSAA

fuQy gfga jkou lj dSlsaA [ky ds ldy eujFk


tSlsaAA
rc lr cku lkjFkh ekjsflA ijsm Hkwfe t; jke
iqdkjsflAA
jke ik dfj lwr mBkokA rc Hkq ije /k
dgq ikokAA
Na0&Hk, q) tq) fc#) j?kqifr =u lk;d
dlelsA
dnaM /kqfu vfr paM lqfu euqtkn lc ek#r
xzlsAA
ennjh mj dai daifr deB Hkw Hkw/kj =lsA
fpDdjfga fnXxt nlu xfg efg nsf[k drqd lqj
glsAA
n0&rkusm pki Jou yfx NkM+s fcfl[k djkyA
jke ekjxu xu pys ygygkr tuq C;kyAA91AA
&*&*&
pys cku liPN tuq mjxkA Fkefga grsm
lkjFkh rqjxkAA

jFk fcHkaft gfr dsrq irkdkA xtkZ vfr varj cy


FkkdkAA
rqjr vku jFk pf<+ f[kflvkukA vL= lL=
NkM+sfl fcf/k ukukAA
fcQy gfga lc m|e rkdsA ftfe ijg fujr eulk
dsAA
rc jkou nl lwy pykokA ckft pkfj efg ekfj
fxjkokAA
rqjx mBkb dfi j?kquk;dA [kSafp ljklu
NkM+s lk;dAA
jkou flj ljt cupkjhA pfy j?kqchj flyheq[k
/kkjhAA
nl nl cku Hkky nl ekjsA fulfj x, pys #f/kj
iukjsAA
L=or #f/kj /kk;m cyokukA Hkq iqfu r
/kuq lj la/kkukAA
rhl rhj j?kqchj ickjsA HkqtfUg lesr lhl efg
ikjsAA

dkVrgha iqfu Hk, uchusA jke cgfj Hkqtk flj


NhusAA
Hkq cgq ckj ckgq flj g,A dVr >fVfr iqfu
uwru Hk,AA
iqfu iqfu Hkq dkVr Hkqt lhlkA vfr drqdh
dlyk/khlkAA
jgs Nkb uHk flj v# ckgwA ekugq vfer dsrq
v# jkgwAA
Na0&tuq jkgq dsrq vusd uHk iFk L=or lfur
/kkoghaA
j?kqchj rhj paM ykxfga Hkwfe fxju u
ikoghaAA
,d ,d lj flj fudj Nsns uHk mM+r bfe lgghaA
tuq dfi fnudj dj fudj tg rg fc/kqarqn
igghaAA
n0&ftfe ftfe Hkq gj rklq flj frfe frfe gfga
vikjA

lsor

fc"k;

fcc/kZ

ftfe

fur

fur

uwru

ekjAA92AA
&*&*&
nleq[k nsf[k fljUg dS ck<+hA fcljk eju Hk
fjl xk<+hAA
xtsZm ew<+ egk vfHkekuhA /kk;m nlgq
ljklu rkuhAA
lej Hkwfe nlda/kj dI;A cjf"k cku j?kqifr jFk
rI;AA
naM

,d

jFk

nsf[k

ijsA

tuq

fugkj

egq fnudj nqjsAA


gkgkdkj lqjUg tc dhUgkA rc Hkq dfi
dkjeqd yhUgkAA
lj fuokfj fjiq ds flj dkVsA rs fnfl fcfnl xxu efg
ikVsAA
dkVs flj uHk ekjx /kkofgaA t; t; /kqfu dfj Hk;
mitkofgaAA

dg

yfNeu

lqxzho

dihlkA

dg

j?kqchj

dlyk/khlkAA
Na0&dg jkeq dfg flj fudj /kk, nsf[k edZV
Hkft pysA
la/kkfu /kuq j?kqcalefu gfl ljfUg flj cs/ks
HkysAA
flj ekfydk dj dkfydk xfg c`an c`anfUg cgq
feyhaA
dfj #f/kj lfj eTtuq eugq laxzke cV iwtu
pyhaAA
n0&iqfu nldaB q) gb NkM+h lfDr
paMA
pyh

fcHkh"ku

lUeq[k

eugq

dky

dj

naMAA93AA
&*&*&
vkor nsf[k lfDr vfr ?kjkA urkjfr Hkatu iu
ejkAA

rqjr fcHkh"ku ikNsa esykA lUeq[k jke lgsm


lb lsykAA
ykfx lfDr eq#Nk dNq HkA Hkq r [ksy
lqjUg fcdyAA
nsf[k fcHkh"ku Hkq Je ik;A xfg dj xnk q)
gb /kk;AA
js dqHkkX; lB ean dqcq)sA rSa lqj uj eqfu
ukx fc#)sAA
lknj flo dgq lhl p<+k,A ,d ,d ds dfVUg
ik,AA
rsfg dkju [ky vc yfx ckP;A vc ro dkyq lhl ij
ukP;AA
jke fceq[k lB pgfl lainkA vl dfg gusfl ek> mj
xnkAA
Na0&mj ek> xnk gkj ?kj dBj ykxr efg
ij;A
nl cnu lfur L=or iqfu laHkkfj /kk; fjl
Hkj;AA

} fHkjs vfrcy eYytq) fc#) ,dq ,dfg guSA


j?kqchj cy nfiZr fcHkh"kuq ?kkfy ufga rk
dgq xuSAA
n0&mek fcHkh"kuq jkoufg lUeq[k fpro fd
dkmA
l

vc

fHkjr

dky

T;a

Jhj?kqchj

HkkmAA94AA
&*&*&
ns[kk Jfer fcHkh"kuq HkkjhA /kk;m guweku
fxfj /kkjhAA
jFk rqjax lkjFkh fuikrkA n; ek> rsfg ekjsfl
ykrkAA
Bk<+ jgk vfr dafir xkrkA x;m fcHkh"kuq
tg tu=krkAA
iqfu jkou dfi grsm ipkjhA pysm xxu dfi iwN
ilkjhAA
xfgfl iwN dfi lfgr mM+kukA iqfu fQfj
fHkjsm cy guqekukAA

yjr vdkl tqxy le t/kkA ,dfg ,dq gur dfj


/kkAA
lgfga uHk Ny cy cgq djghaA dTty fxfj
lqes# tuq yjghaAA
cqf/k cy fuflpj ijb u ikj;A rc ek#r lqr Hkq
laHkkj;AA
Na0&laHkkfj Jhj?kqchj /khj ipkfj dfi jkouq
gU;A
efg ijr iqfu mfB yjr nsoUg tqxy dgq t; t;
HkU;AA
guqear ladV nsf[k edZV Hkkyq /kkrqj
pysA
ju ek jkou ldy lqHkV paM Hkqt cy
nyeysAA
n0&rc j?kqchj ipkjs /kk, dhl paMA
dfi

cy

cy

ik"kaMAA95AA
&*&*&

nsf[k

rsfga

dhUg

xV

varj/kku Hk;m Nu ,dkA iqfu xVs [ky :i


vusdkAA
j?kqifr dVd Hkkyq dfi tsrsA tg rg xV
nlkuu rsrsAA
ns[ks dfiUg vfer nllhlkA tg rg Hkts Hkkyq
v# dhlkAA
Hkkxs ckuj /kjfga u /khjkA =kfg =kfg yfNeu
j?kqchjkAA
ng fnfl /kkofga dfVUg jkouA xtZfga ?kj
dBj Hk;kouAA
Mjs ldy lqj pys ijkA t; dS vkl rtgq vc
HkkAA
lc lqj ftrs ,d nlda/kjA vc cgq Hk, rdgq fxfj
danjAA
jgs fcjafp laHkq eqfu X;kuhA ftUg ftUg
Hkq efgek dNq tkuhAA
Na0&tkuk rki rs jgs fuHkZ; dfiUg fjiq ekus
QqjsA

pys

fcpfy

edZV

Hkkyq

ldy

iky

ikfg

Hk;krqjsAA
guqear vaxn uhy uy vfrcy yjr ju ckdqjsA
enZfga nlkuu dfV dfVUg diV Hkw HkV
vadqjsAA
n0&lqj ckuj ns[ks fcdy gL; dlyk/khlA
lft lkjax ,d lj grs ldy nllhlAA96AA
&*&*&
Hkq Nu egq ek;k lc dkVhA ftfe jfc m,
tkfga re QkVhAA
jkouq ,dq nsf[k lqj gj"ksA fQjs lqeu cgq
Hkq ij cj"ksAA
Hkqt mBkb j?kqifr dfi QsjsA fQjs ,d ,dUg rc
VsjsAA
Hkq cyq ikb Hkkyq dfi /kk,A rjy refd latqx
efg vk,AA
vLrqfr djr nsorfUg ns[ksaA Hk;m ,d eSa
bUg ds ys[ksaAA

lBgq lnk rqEg ej ejk;yA vl dfg dfi xxu ij


/kk;yAA
gkgkdkj djr lqj HkkxsA [kygq tkgq dg ejsa
vkxsAA
nsf[k fcdy lqj vaxn /kk;A dwfn pju xfg
Hkwfe fxjk;AA
Na0&xfg Hkwfe ikj; ykr ekj; ckfylqr Hkq
ifga x;A
laHkkfj mfB nldaB ?kj dBj jo xtZr Hk;AA
dfj nki pki p<+kb nl la/kkfu lj cgq cj"kA
fd, ldy HkV ?kk;y Hk;kdqy nsf[k fut cy
gj"kAA
n0&rc j?kqifr jkou ds lhl Hkqtk lj pkiA
dkVs cgqr c<+s iqfu ftfe rhjFk dj ikiA 97AA
&*&*&
flj Hkqt ckf<+ nsf[k fjiq dsjhA Hkkyq dfiUg
fjl Hk ?kusjhAA

ejr u ew<+ dVsm Hkqt lhlkA /kk, dfi


Hkkyq HkV dhlkAA
ckfyru; ek#fr uy uhykA ckujjkt nqfcn
cylhykAA
fcVi egh/kj djfga gkjkA lb fxfj r# xfg
dfiUg l ekjkAA
,d u[kfUg fjiq ciq"k fcnkjhA Hkkfx pyfga ,d
ykrUg ekjhAA
rc uy uhy fljfUg pf<+ x;A u[kfUg fyykj
fcnkjr Hk;AA
#f/kj nsf[k fc"kkn mj HkkjhA frUgfg /kju
dgq Hkqtk ilkjhAA
xgs u tkfga djfUg ij fQjghaA tuq tqx e/kqi
dey cu pjghaAA
dfi dwfn } /kjsfl cgjhA efg iVdr Hkts
Hkqtk ejjhAA
iqfu ldi nl /kuq dj yhUgsA ljfUg ekfj ?kk;y
dfi dhUgsAA

guqenkfn eq#fNr dfj canjA ikb n"k gj"k


nlda/kjAA
eq#fNr nsf[k ldy dfi chjkA tkeoar /kk;m
ju/khjkAA
lax Hkkyq Hkw/kj r# /kkjhA ekju yxs ipkfj
ipkjhAA
Hk;m q) jkou cyokukA xfg in efg iVdb
HkV ukukAA
nsf[k Hkkyqifr fut ny ?kkrkA dfi ek> mj
ekjsfl ykrkAA
Na0&mj ykr ?kkr paM ykxr fcdy jFk rs efg
ijkA
xfg Hkkyq chlgq dj eugq deyfUg cls fufl
e/kqdjkAA
eq#fNr fcyfd cgfj in gfr Hkkyqifr Hkq
ifga x;A
fufl tkfu L;anu ?kkfy rsfg rc lwr truq djr
Hk;AA

n0&eq#Nk fcxr Hkkyq dfi lc vk, Hkq iklA


fuflpj ldy jkoufg ?ksfj jgs vfr =klAA98AA
eklikjk;.k] NCchlok foJke
&*&*&
rsgh fufl lhrk ifga tkA f=tVk dfg lc dFkk
lqukAA
flj Hkqt ckf<+ lqur fjiq dsjhA lhrk mj Hkb
=kl ?kusjhAA
eq[k eyhu mith eu fparkA f=tVk lu cyh rc
lhrkAA
gbfg dgk dgfl fdu ekrkA dsfg fcf/k efjfg
fcLo nq[knkrkAA
j?kqifr lj flj dVsgq u ejA fcf/k fcijhr pfjr lc
djAA
ej vHkkX; ftvkor vksghA tsfga g gfj in
dey fcNghAA
tsfga r diV dud e`x >wBkA vtgq l nSo
efg ij :BkAA

tsfga fcf/k efg nq[k nqlg lgk,A yfNeu


dgq dVq cpu dgk,AA
j?kqifr fcjg lfc"k lj HkkjhA rfd rfd ekj ckj cgq
ekjhAA
,slsgq nq[k t jk[k ee kukA lb fcf/k rkfg
ftvko u vkukAA
cgq fcf/k dj fcyki tkudhA dfj dfj lqjfr
ikfu/kku dhAA
dg f=tVk lquq jktdqekjhA mj lj ykxr ejb
lqjkjhAA
Hkq rkrs mj grb u rsghA ,fg ds n; clfr
cSnsghAA
Na0&,fg ds n; cl tkudh tkudh mj ee ckl
gSA
ee mnj Hkqvu vusd ykxr cku lc dj ukl gSAA
lqfu cpu gj"k fc"kkn eu vfr nsf[k iqfu f=tVk
dgkA

vc efjfg fjiq ,fg fcf/k lqufg lqanfj rtfg lal;


egkAA
n0&dkVr flj gbfg fcdy NqfV tkbfg ro /;kuA
rc

jkoufg

n;

egq

efjgfga

jkeq

lqtkuAA99AA
&*&*&
vl dfg cgqr Hkkfr leq>kA iqfu f=tVk fut
Hkou fl/kkAA
jke lqHkkm lqfefj cSnsghA mith fcjg fcFkk
vfr rsghAA
fuflfg lflfg fuanfr cgq HkkrhA tqx le Hk
fljkfr u jkrhAA
djfr fcyki eufga eu HkkjhA jke fcjg tkudh
nq[kkjhAA
tc vfr Hk;m fcjg mj nkgwA Qjdsm cke u;u
v# ckgwAA
lxqu fcpkfj /kjh eu /khjkA vc fefygfga iky
j?kqchjkAA

bgk v/kZfufl jkouq tkxkA fut lkjfFk lu


[kh>u ykxkAA
lB juHkwfe NM+kbfl eghA f/kx f/kx v/ke
eanefr rghAA
rsfga in xfg cgq fcf/k leq>kokA Hkks# Hk,
jFk pf<+ iqfu /kkokAA
lqfu vkxouq nlkuu dsjkA dfi ny [kjHkj
Hk;m ?kusjkAA
tg rg Hkw/kj fcVi mikjhA /kk, dVdVkb HkV
HkkjhAA
Na0&/kk, t edZV fcdV Hkkyq djky dj
Hkw/kj /kjkA
vfr di djfga gkj ekjr Hkft pys jtuhpjkAA
fcpykb ny cyoar dhlUg ?ksfj iqfu jkouq
fy;A
pgq fnfl pisVfUg ekfj u[kfUg fcnkfj ruq
C;kdqy fd;AA
n0&nsf[k egk edZV cy jkou dhUg fcpkjA

varjfgr

gb

fufe"k

egq

ek;k

fcLrkjAA100AA
&*&*&
Na0&tc dhUg rsfga ik"kaMA Hk, xV tarq
paMAA
csrky Hkwr filkpA dj /kjsa /kuq ukjkpAA1AA
tfxfu xgsa djckyA ,d gkFk euqt dikyAA
dfj l| lfur ikuA ukpfga djfga cgq xkuAA2AA
/k#

ek#

cyfga

?kjA

jfg

iwfj

/kqfu

pgq vksjAA
eq[k

ckb

/kkofga

[kkuA

rc

yxs

dhl

ijkuAA3AA
tg tkfga edZV HkkfxA rg cjr ns[kfga
vkfxAA
Hk, fcdy ckuj HkkyqA iqfu ykx cj"kS
ckyqAA4AA
tg rg Fkfdr dfj dhlA xtZsm cgqfj nllhlAA
yfNeu dihl lesrA Hk, ldy chj vpsrAA5AA

gk jke gk j?kqukFkA dfg lqHkV ehtfga


gkFkAA
,fg fcf/k ldy cy rfjA rsfga dhUg diV
cgfjAA6AA
xVsfl fciqy guqekuA /kk, xgs ik"kkuAA
frUg

jkeq

?ksjs

tkbA

pgq

fnfl

c:Fk

cukbAA7AA
ekjgq /kjgq tfu tkbA dVdVfga iwN mBkbAA
ng fnfl yxwj fcjktA rsfga e/; dlyjktAA8AA
Na0&rsfga e/; dlyjkt lqanj L;ke ru lHkk
yghA
tuq

ba/kuq"k

vusd

dh

cj

ckfj

rqax

rekyghAA
Hkq nsf[k gj"k fc"kkn mj lqj cnr t; t; t;
djhA
j?kqchj ,dfga rhj dfi fues"k egq ek;k
gjhAA1AA

ek;k fcxr dfi Hkkyq gj"ks fcVi fxfj xfg lc


fQjsA
lj fudj NkM+s jke jkou ckgq flj iqfu efg
fxjsAA
Jhjke jkou lej pfjr vusd dYi t xkoghaA
lr

ls"k

lkjn

fuxe

dfc

rsm

rnfi

ikj

ikoghaAA2AA
n0&rkds

xqu

xu

dNq

dgs

tM+efr

vuq:i

rs

ekNh

mM+b

rqylhnklA
ftfe

fut

cy

vdklAA101dAA
dkVs flj Hkqt ckj cgq ejr u HkV yadslA
Hkq hM+r lqj fl) eqfu C;kdqy nsf[k
dyslAA101[kAA
&*&*&
dkVr c<+fga lhl leqnkA ftfe fr ykHk
yHk vf/kdkAA

ejb u fjiq Je Hk;m fcls"kkA jke fcHkh"ku ru


rc ns[kkAA
mek dky ej tkdha NkA l Hkq tu dj hfr
ijhNkAA
lquq ljcX; pjkpj uk;dA uriky lqj eqfu
lq[knk;dAA
ukfHkdqaM fi;w"k cl ;kdsaA ukFk ftvr jkouq
cy rkdsaAA
lqur fcHkh"ku cpu ikykA gjf"k xgs dj cku
djkykAA
vlqHk gu ykxs rc ukukA jofga [kj l`dky
cgq LokukAA
cyfga [kx tx vkjfr gsrwA xV Hk, uHk
tg rg dsrwAA
nl fnfl nkg gu vfr ykxkA Hk;m ijc fcuq jfc
mijkxkAA
eannfj mj daifr HkkjhA frek L=ofga u;u
ex ckjhAA

Na0&frek #nfga ifcikr uHk vfr ckr cg


Myfr eghA
cj"kfga cykgd #f/kj dp jt vlqHk vfr ld d
dghAA
mrikr vfer fcyfd uHk lqj fcdy cyfga t; t,A
lqj lHk; tkfu iky j?kqifr pki lj tjr Hk,AA
n0&[kSafp ljklu Jou yfx NkM+s lj ,drhlA
j?kquk;d

lk;d

pys

ekugq

dky

QuhlAA102AA
&*&*&
lk;d ,d ukfHk lj l"kkA vij yxs Hkqt flj dfj
j"kkAA
yS flj ckgq pys ukjkpkA flj Hkqt ghu #aM
efg ukpkAA
/kjfu /klb /kj /kko paMkA rc lj gfr Hkq r
nqb [kaMkAA
xtZsm ejr ?kj jo HkkjhA dgk jkeq ju gra
ipkjhAA

Myh Hkwfe fxjr nlda/kjA NqfHkr fla/kq lfj


fnXxt Hkw/kjAA
/kjfu ijsm } [kaM c<+kA pkfi Hkkyq
edZV leqnkAA
eannfj

vkxsa

Hkqt

lhlkA

/kfj

lj

pys

egq

tkA

nsf[k lqjUg

tgk txnhlkAA
fcls

lc fu"kax

nqanqHkha ctkAA
rklq rst leku Hkq vkuuA gj"ks nsf[k laHkq
prqjkuuAA
t; t; /kqfu iwjh czaMkA t; j?kqchj cy
HkqtnaMkAA
cj"kfg lqeu nso eqfu c`ankA t; iky t; t;fr
eqdqankAA
Na0&t; ik dan eqdan }an gju lju lq[kn
HkA
[ky ny fcnkju ije dkju dk#uhd lnk fcHkAA

lqj lqeu cj"kfga gj"k ladqy ckt nqanqfHk


xgxghA
laxzke vaxu jke vax vuax cgq lHkk yghAA
flj tVk eqdqV lwu fcp fcp vfr eugj jktghaA
tuq uhyfxfj ij rfM+r iVy lesr mM+qxu
HkzktghaAA
HkqtnaM lj dnaM Qsjr #f/kj du ru vfr cusA
tuq jk;equha reky ij cSBha fciqy lq[k
vkiusAA
n0&ikn`f"V dfj o`fV Hkq vHk; fd, lqj
c`anA
Hkkyq

dhl

lc

gj"ks

t;

lq[k

/kke

eqdanAA103AA
&*&*&
ifr flj ns[kr eannjhA eq#fNr fcdy /kjfu [kfl
ijhAA
tqcfr c`an jor mfB /kkaA rsfg mBkb jkou
ifga vkAA

ifr xfr nsf[k rs djfga iqdkjkA NwVs dp ufga


ciq"k lHkkjkAA
mj rkM+uk djfga fcf/k ukukA jor djfga rki
c[kkukAA
ro cy ukFk My fur /kjuhA rst ghu ikod lfl
rjuhAA
ls"k deB lfg ldfga u HkkjkA l ruq Hkwfe
ijsm Hkfj NkjkAA
c#u dqcsj lqjsl lehjkA ju lUeq[k /kfj dkgq u
/khjkAA
Hkqtcy ftrsgq dky te lkaA vktq ijsgq
vukFk dh ukaAA
txr fcfnr rqEgkjh HkqrkA lqr ifjtu cy cjfu
u tkAA
jke fceq[k vl gky rqEgkjkA jgk u dm dqy
jofugkjkAA
ro cl fcf/k iap lc ukFkkA lHk; fnfli fur
ukofga ekFkkAA

vc ro flj Hkqt tacqd [kkghaA jke fceq[k ;g


vuqfpr ukghaAA
dky fccl ifr dgk u ekukA vx tx ukFkq euqt
dfj tkukAA
Na0&tkU; euqt dfj nuqt dkuu ngu ikod gfj
Lo;aA
tsfg uer flo czkfn lqj fi; Hktsgq ufga
d#uke;aAA
vktUe rs ijg jr iki?ke; ro ruq v;aA
rqEggw

fn;

fut

/kke

jke

uekfe

cz

fujke;aAA
n0&vgg ukFk j?kqukFk le ikfla/kq ufga
vkuA
tfx

c`an

nqyZHk

xfr

rfg

nhfUg

HkxokuAA104AA
&*&*&
eannjh cpu lqfu dkukA lqj eqfu fl) lcfUg
lq[k ekukAA

vt

egsl

ukjn

ludknhA

ts

eqfucj

ijekjFkcknhAA
Hkfj ypu j?kqifrfg fugkjhA se exu lc Hk,
lq[kkjhAA
#nu djr ns[kha lc ukjhA x;m fcHkh"kuq eu
nq[k HkkjhAA
ca/kq nlk fcyfd nq[k dhUgkA rc Hkq
vuqtfg vk;lq nhUgkAA
yfNeu

rsfg

cgq

fcf/k

leq>k;A

cgqfj

fcHkh"ku Hkq ifga vk;AA


ikn`f"V Hkq rkfg fcydkA djgq f;k ifjgfj
lc ldkAA
dhfUg f;k Hkq vk;lq ekuhA fcf/kor nsl
dky ft; tkuhAA
n0&eannjh vkfn lc nsb frykatfy rkfgA
Hkou

j?kqifr

ekfgAA105AA
&*&*&

xqu

xu

cjur

eu

vkb fcHkh"ku iqfu fl# uk;A ikfla/kq rc


vuqt cyk;AA
rqEg dihl vaxn uy uhykA tkeoar ek#fr
u;lhykAA
lc fefy tkgq fcHkh"ku lkFkkA lkjsgq fryd
dgsm j?kqukFkkAA
firk cpu eSa uxj u vkomA vkiq lfjl dfi vuqt
iBkomAA
rqjr pys dfi lqfu Hkq cpukA dhUgh tkb
fryd dh jpukAA
lknj

flagklu

cSBkjhA

fryd

lkfj

vLrqfr

vuqlkjhAA
tfj ikfu lcgha flj uk,A lfgr fcHkh"ku Hkq
ifga vk,AA
rc j?kqchj cfy dfi yhUgsA dfg f; cpu lq[kh
lc dhUgsAA
Na0&fd, lq[kh dfg ckuh lq/kk le cy rqEgkjsa
fjiq g;A

ik; fcHkh"ku jkt frgq iqj tlq rqEgkj fur


u;AA
efg lfgr lqHk dhjfr rqEgkjh ije hfr t
xkbgSaA
lalkj fla/kq vikj ikj ;kl fcuq uj ikbgSaAA
n0&Hkq ds cpu Jou lqfu ufga v?kkfga dfi
iqatA
ckj ckj flj ukofga xgfga ldy in datAA106AA
&*&*&
iqfu Hkq cfy fy;m guqekukA yadk tkgq
dgsm HkxokukAA
lekpkj tkufdfg lqukogqA rklq dqly yS rqEg
pfy vkogqAA
rc

guqear

uxj

egq

vk,A

lqfu

fuflpjh

fulkpj /kk,AA
cgq dkj frUg iwtk dhUghA tudlqrk ns[kkb
iqfu nhUghAA

nwjfg rs uke dfi dhUgkA j?kqifr nwr


tkudha phUgkAA
dggq rkr Hkq ikfudsrkA dqly vuqt dfi lsu
lesrkAA
lc fcf/k dqly dlyk/khlkA ekrq lej thR;
nllhlkAA
vfcpy jktq fcHkh"ku ik;A lqfu dfi cpu gj"k
mj Nk;AA
Na0&vfr gj"k eu ru iqyd ypu lty dg iqfu
iqfu jekA
dk nsm rfg =Syd egq dfi fdefi ufga
ckuh lekAA
lquq ekrq eSa ik; vf[ky tx jktq vktq u
lal;aA
ju thfr fjiqny ca/kq tqr iL;kfe jkeeuke;aAA
n0&lquq

lqr

lnxqu

ldy

ro

clgq guqearA
lkuqdwy dlyifr jggq lesr vuarAA107AA

n;

&*&*&
vc lb tru djgq rqEg rkrkA ns[ka u;u L;ke
e`nq xkrkAA
rc guqeku jke ifga tkA tudlqrk dS dqly
lqukAA
lqfu

lanslq

HkkuqdqyHkw"kuA

cfy

fy,

tqcjkt fcHkh"kuAA
ek#rlqr ds lax fl/kkogqA lknj tudlqrfg yS
vkogqAA
rqjrfga ldy x, tg lhrkA lsofga lc fuflpjha
fcuhrkAA
csfx fcHkh"ku frUgfg fl[kk;A frUg cgq fcf/k
eTtu djok;AA
cgq dkj Hkw"ku ifgjk,A flfcdk #fpj lkft iqfu
Y;k,AA
rk ij gjf"k p<+h cSnsghA lqfefj jke lq[k/kke
lusghAA

csrikfu jPNd pgq iklkA pys ldy eu ije


gqyklkAA
ns[ku Hkkyq dhl lc vk,A jPNd dfi fuokju
/kk,AA
dg j?kqchj dgk ee ekugqA lhrfg l[kk i;knsa
vkugqAA
ns[kgq dfi tuuh dh ukaA fcgfl dgk j?
kqukFk xlkAA
lqfu Hkq cpu Hkkyq dfi gj"ksA uHk rs
lqjUg lqeu cgq cj"ksAA
lhrk Fke vuy egq jk[khA xV dhfUg pg
varj lk[khAA
n0&rsfg

dkju

d#ukfuf/k

dgs

dNqd

ykxha

djS

nqckZnA
lqur

tkrq/kkuha

fc"kknAA108AA
&*&*&

lc

Hkq ds cpu lhl /kfj lhrkA cyh eu e cpu


iquhrkAA
yfNeu ggq /kje ds usxhA ikod xV djgq
rqEg csxhAA
lqfu yfNeu lhrk dS ckuhA fcjg fccsd /kje fufr
lkuhAA
ypu lty tfj dj nA Hkq lu dNq dfg ldr u
vksAA
nsf[k jke #[k yfNeu /kk,A ikod xfV dkB
cgq yk,AA
ikod cy nsf[k cSnsghA n; gj"k ufga Hk;
dNq rsghAA
ta eu cp e ee mj ekghaA rft j?kqchj vku
xfr ukghaAA
r lkuq lc dS xfr tkukA e dgq gm
Jh[kaM lekukAA
Na0&Jh[kaM le ikod csl fd; lqfefj Hkq
eSfFkyhA

t; dlysl egsl cafnr pju jfr vfr fueZyhAA


frfcac

v#

yfdd

dyad

paM

ikod

egq tjsA
Hkq pfjr dkgq u y[ks uHk lqj fl) eqfu
ns[kfga [kjsAA1AA
/kfj :i ikod ikfu xfg Jh lR; Jqfr tx fcfnr tA
ftfe Nhjlkxj bafnjk jkefg leihZ vkfu lAA
l jke cke fcHkkx jktfr #fpj vfr lHkk HkyhA
uo uhy uhjt fudV ekugq dud iadt dh
dyhAA2AA
n0&cj"kfga lqeu gjf"k lqu cktfga xxu
fulkuA
xkofga

fdauj

lqjc/kw

ukpfga

p<+ha

fcekuAA109dAA
tudlqrk lesr Hkq lHkk vfer vikjA
nsf[k

Hkkyq

dfi

lkjAA109[kAA
&*&*&

gj"ks

t;

j?kqifr

lq[k

rc j?kqifr vuqlklu ikA ekrfy pysm pju fl#


ukAA
vk,

nso lnk LokjFkhA

cpu

dgfga

tuq

ijekjFkhAA
nhu ca/kq n;ky j?kqjk;kA nso dhfUg nsoUg
ij nk;kAA
fcLo g jr ;g [ky dkehA fut v?k x;m
dqekjxxkehAA
rqEg le:i cz vfcuklhA lnk ,djl lgt mnklhAA
vdy vxqu vt vu?k vuke;A vftr ve?klfDr
d#uke;AA
ehu deB lwdj ujgjhA ckeu ijlqjke ciq /kjhAA
tc tc ukFk lqjUg nq[kq ik;A ukuk ruq /kfj
rqEgb ulk;AA
;g [ky efyu lnk lqjghA dke yHk en jr vfr
dghAA
v/ke fljefu ro in ikokA ;g gejs eu fcle;
vkokAA

ge nsork ije vf/kdkjhA LokjFk jr Hkq Hkxfr


fclkjhAA
Hko ckg larr ge ijsA vc Hkq ikfg lju
vuqljsAA
n0&dfj fcurh lqj fl) lc jgs tg rg dj tfjA
vfr

lse

ru

iqyfd

fcf/k

vLrqfr

djr

cgfjAA110AA
&*&*&
Na0&t; jke lnk lq[k/kke gjsA j?kquk;d lk;d
pki /kjsAA
Hko ckju nkju flag HkA xqu lkxj ukxj ukFk
fcHkAA
ru dke vusd vuwi NchA xqu xkor fl)
equha dchAA
tlq ikou jkou ukx egkA [kxukFk tFkk dfj di
xgkAA
tu jatu Hkatu ld Hk;aA xr/k lnk Hkq
c/ke;aAA

vorkj mnkj vikj xquaA efg Hkkj fcHkatu


X;ku?kuaAA
vt C;kidesdeukfn lnkA d#ukdj jke uekfe
eqnkAA
j?kqcal fcHkw"ku nw"ku gkA r Hkwi
fcHkh"ku nhu jgkAA
xqu X;ku fu/kku veku vtaA fur jke uekfe
fcHkqa fcjtaAA
HkqtnaM paM rki cyaA [ky c`an fudan
egk dqlyaAA
fcuq dkju nhu n;ky fgraA Nfc /kke uekfe jek
lfgraAA
Hko rkju dkju dkt ijaA eu laHko nk#u n"k
gjaAA
lj

pki

eugj

=u

/kjaA

tjtk#u

ypu

HkwicjaAA
lq[k eafnj lqanj JhjeuaA en ekj eq/kk eerk
leuaAA

vuo| v[kaM u xpj xA lc:i lnk lc gb u xAA


bfr

csn

cnafr

nardFkkA

jfc

vkri

fHkUuefHkUu tFkkAA
rR; fcHk lc ckuj ,A fuj[kafr rokuu lknj
,AA
f/kx thou nso ljhj gjsA ro HkfDr fcuk Hko
Hkwfy ijsAA
vc nhu n;ky n;k dfj,sA efr efj fcHksndjh
gfj,sAA
tsfg rs fcijhr f;k dfj,sA nq[k l lq[k ekfu
lq[kh pfj,sAA
[ky [kaMu eaMu jE; NekA in iadt lsfor laHkq
mekAA
u`i uk;d ns cjnkufenaA pjukacqt se lnk
lqHknaAA
n0&fcu; dhfUg prqjkuu se iqyd vfr xkrA
lHkkfla/kq
kkrAA111AA

fcydr

ypu

ugha

v?

&*&*&
rsfg volj nljFk rg vk,A ru; fcyfd u;u ty
Nk,AA
vuqt lfgr Hkq canu dhUgkA vkfljckn
firk rc nhUgkAA
rkr ldy ro iqU; HkkA thR;a vt; fulkpj
jkAA
lqfu lqr cpu hfr vfr ck<+hA u;u lfyy
jekofy Bk<+hAA
j?kqifr

Fke

se

vuqekukA

fprb

firfg

nhUgsm n`<+ X;kukAA


rkrs mek ePN ufga ik;A nljFk Hksn Hkxfr
eu yk;AA
lxquikld ePN u ysghaA frUg dgq jke
Hkxfr fut nsghaAA
ckj ckj dfj Hkqfg ukekA nljFk gjf"k x,
lqj/kkekAA
n0&vuqt tkudh lfgr Hkq dqly dlyk/khlA

lHkk

nsf[k

gjf"k

eu

vLrqfr

dj

lqj

lAA112AA
&*&*&
Na0&t; jke lHkk /kkeA nk;d ur fcJkeAA
/k`r =u cj lj pkiA HkqtnaM cy rkiAA1AA
t; nw"kukfj [kjkfjA enZu fulkpj /kkfjAA
;g

nq"V

ekjsm

ukFkA

Hk,

nso

ldy

lukFkAA2AA
t; gju /kjuh HkkjA efgek mnkj vikjAA
t; jkoukfj ikyA fd, tkrq/kku fcgkyAA3AA
yadsl vfr cy xcZA fd, cL; lqj xa/kcZAA
eqfu fl) uj [kx ukxA gfB iaFk lc dsa
ykxAA4AA
ijg jr vfr nq"VA ik; l Qyq ikfi"VAA
vc lqugq nhu n;kyA jktho u;u fclkyAA5AA
efg jgk vfr vfHkekuA ufga dm efg
lekuAA

vc nsf[k Hkq in datA xr eku n nq[k


iqatAA6AA
dm cz fuxZqu /;koA vC;Dr tsfg Jqfr
xkoAA
efg Hkko dly HkwiA Jhjke lxqu l:iAA7AA
cSnsfg vuqt lesrA ee n; djgq fudsrAA
efg tkfu, fut nklA ns HkfDr jekfuoklAA8AA
Na&ns

HkfDr

jekfuokl

=kl

gju

lju

lq[knk;daA
lq[k /kke jke uekfe dke vusd Nfc j?
kquk;daAA
lqj

c`an

jatu

}an

Hkatu

euqt

ruq

vrqfyrcyaA
czkfn ladj lsC; jke uekfe d#uk deyaAA
n0&vc dfj ik fcyfd efg vk;lq nsgq ikyA
dkg

dja

lqfu

nhun;kyAA113AA
&*&*&

f;

cpu

cys

lquq lqjifr dfi Hkkyq gekjsA ijs Hkwfe


fulpjfUg ts ekjsAA
ee fgr ykfx rts bUg kukA ldy ftvkm lqjsl
lqtkukAA
lquq [kxsl Hkq dS ;g ckuhA vfr vxk/k
tkufga eqfu X;kuhAA
Hkq ld f=Hkqvu ekfj ftvkA dsoy lfg
nhfUg cM+kAA
lq/kk cjf"k dfi Hkkyq ftvk,A gjf"k mBs lc
Hkq ifga vk,AA
lq/kkc`f"V HkS nqgq ny ijA ft, Hkkyq dfi
ufga jtuhpjAA
jkekdkj Hk, frUg ds euA eqDr Hk, NwVs
Hko ca/kuAA
lqj vafld lc dfi v# jhNkA ft, ldy j?kqifr dha
NkAA
jke lfjl d nhu fgrdkjhA dhUgs eqdqr fulkpj
>kjhAA

[ky ey /kke dke jr jkouA xfr ik t eqfucj iko


uAA
n0&lqeu cjf"k lc lqj pys pf<+ pf<+ #fpj
fcekuA
nsf[k

lqvol#

Hkq

ifga

vk;m

laHkq

lqtkuAA114dAA
ije hfr dj tfj tqx ufyu u;u Hkfj ckfjA
iqyfdr

ru

xnxn

fxjk

fcu;

djr

f=iqjkfjAA114[kAA
&*&*&
Na0&ekefHkj{k; j?kqdqy uk;dA /k`r cj pki
#fpj dj lk;dAA
eg egk ?ku iVy HkatuA lal; fcfiu vuy lqj
jatuAA1AA
vxqu lxqu xqu eafnj lqanjA Hkze re cy rki
fnokdjAA
dke /k en xt iapkuuA clgq fujarj tu eu
dkuuAA2AA

fc"k; eujFk iqat dat cuA cy rq"kkj mnkj


ikj euAA
Hko ckfjf/k eanj ijea njA ckj; rkj; lal`fr
nqLrjAA3AA
L;ke xkr jktho fcypuA nhu ca/kq urkjfr
epuAA
vuqt tkudh lfgr fujarjA clgq jke u`i ee mj
varjAA4AA
eqfu jatu efg eaMy eaMuA rqyflnkl Hkq
=kl fc[kaMuAA5AA
n0&ukFk

tcfga

dlyiqjha

gbfg

fryd

rqEgkjA
ikfla/kq

eSa

vkmc

ns[ku

pfjr

mnkjAA115AA
&*&*&
dfj fcurh tc laHkq fl/kk,A rc Hkq fudV
fcHkh"kuq vk,AA

ukb pju fl# dg e`nq ckuhA fcu; lqugq Hkq


lkjxikuhAA
ldqy lny Hkq jkou ekj;A ikou tl f=Hkqou
fcLrkj;AA
nhu eyhu ghu efr tkrhA e ij ik dhfUg cgq
HkkrhAA
vc tu x`g iquhr Hkq dhtsA eTtuq dfjv lej Je
NhtsAA
nsf[k dl eafnj lainkA nsgq iky dfiUg
dgq eqnkAA
lc fcf/k ukFk efg viukbvA iqfu efg lfgr
vo/kiqj tkbvAA
lqur cpu e`nq nhun;kykA lty Hk, } u;u
fclkykAA
n0&rj dl x`g ej lc lR; cpu lquq HkzkrA
Hkjr

nlk

lqfejr

efg

fufe"k

tkrAA116dAA
rkil cs"k xkr l tir fujarj efgA

dYi

le

ns[ka

csfx

truq

d#

l[kk

fugjm rfgAA116[kAA
chrsa vof/k tkm ta ftvr u ikom chjA
lqfejr

vuqt

hfr

Hkq

iqfu

iqfu

iqyd

ljhjAA116xAA
djsgq dYi Hkfj jktq rqEg efg lqfejsgq eu
ekfgaA
iqfu

ee

/kke

ikbggq

tgk

lar

lc

tkfgaAA116?kAA
&*&*&
lqur fcHkh"ku cpu jke dsA gjf"k xgs in
ik/kke dsAA
ckuj Hkkyq ldy gj"kkusA xfg Hkq in xqu
fcey c[kkusAA
cgqfj fcHkh"ku Hkou fl/kk;A efu xu clu
fceku Hkjk;AA
yS iq"id Hkq vkxsa jk[kkA gfl dfj ikfla/kq
rc Hkk"kkAA

pf<+ fceku lquq l[kk fcHkh"kuA xxu tkb


cj"kgq iV Hkw"kuAA
uHk ij tkb fcHkh"ku rcghA cjf"k fn, efu vacj
lcghAA
tb tb eu Hkkob lb ysghaA efu eq[k esfy
Mkfj dfi nsghaAA
gls jkeq Jh vuqt lesrkA ije drqdh ik
fudsrkAA
n0&eqfu tsfg /;ku u ikofga usfr usfr dg
csnA
ikfla/kq

lb

dfiUg

lu

djr

vusd

fcunAA117dAA
mek tx ti nku ri ukuk e[k czr useA
jke

ik

ufg

djfga

rfl

tfl

fu"dsoy

seAA117[kAA
&*&*&
Hkkyq dfiUg iV Hkw"ku ik,A ifgfj ifgfj j?kqifr
ifga vk,AA

ukuk ftul nsf[k lc dhlkA iqfu iqfu glr


dlyk/khlkAA
fprb lcfUg ij dhfUg nk;kA cys e`nqy cpu j?
kqjk;kAA
rqEgjsa

cy

eSa

jkouq

ekj~;A

fryd

fcHkh"ku dg iqfu lkj`;AA


fut fut x`g vc rqEg lc tkgwA lqfejsgq efg
Mjigq tfu dkgwAA
lqur cpu sekdqy ckujA tfj ikfu cys lc
lknjAA
Hkq tb dggq rqEgfg lc lgkA gejas gr
cpu lqfu egkAA
nhu tkfu dfi fd, lukFkkA rqEg =syd l j?
kqukFkkAA
lqfu

Hkq

cpu

ykt

ge

ejghaA

eld

dgw [kxifr fgr djghaAA


nsf[k jke #[k ckuj jhNkA se exu ufga x`g
dS NkAA

n0&Hkq sfjr dfi Hkkyq lc jke :i mj jkf[kA


gj"k

fc"kkn

lfgr

pys

fcu;

fcfc/k

fcf/k

Hkkf"kAA118dAA
dfiifr uhy jhNifr vaxn uy guqekuA
lfgr

fcHkh"ku

vij

ts

twFki

dfi

cyokuAA118[kAA
dfg u ldfga dNq se cl Hkfj Hkfj ypu ckfjA
lUeq[k

fprofga

jke

ru

u;u

fues"k

fuokfjAA118xAA
~
&*&*&
&*&*&
vfrl; hfr ns[k j?kqjkA fyUgs ldy fceku
p<+kAA
eu egq fc pju fl# uk;A mkj fnflfg fceku
pyk;AA
pyr fceku dykgy gA t; j?kqchj dgb lcq
dAA

flagklu vfr mPp eugjA Jh lesr Hkq cSBs rk


ijAA
jktr jkeq lfgr HkkfeuhA es# l`ax tuq ?ku
nkfeuhAA
#fpj fcekuq pysm vfr vkrqjA dhUgh lqeu
c`f"V gj"ks lqjAA
ije lq[kn pfy f=fc/k c;kjhA lkxj lj lfj fueZy
ckjhAA
lxqu gfga lqanj pgq iklkA eu lUu fueZy
uHk vklkAA
dg j?kqchj ns[kq ju lhrkA yfNeu bgk gR;
bthrkAA
guweku vaxn ds ekjsA ju efg ijs fulkpj
HkkjsAA
dqaHkdju jkou } HkkA bgk grs lqj eqfu
nq[knkAA
n0&bgk lsrq ck/; v# Fkkism flo lq[k
/kkeA

lhrk

lfgr

ikfuf/k

laHkqfg

dhUg

ukeAA119dAA
tg tg ikfla/kq cu dhUg ckl fcJkeA
ldy

ns[kk,

tkufdfg

dgs

lcfUg

ds

ukeAA119[kAA
&*&*&
rqjr fceku rgk pfy vkokA naMd cu tg ije
lqgkokAA
dqaHktkfn eqfuuk;d ukukA x, jkeq lc dsa
vLFkkukAA
ldy fjf"kUg lu ikb vlhlkA fp=dwV vk,
txnhlkAA
rg dfj eqfuUg dsj lar"kkA pyk fcekuq
rgk rs p[kkAA
cgqfj jke tkufdfg ns[kkA tequk dfy ey gjfu
lqgkAA
iqfu ns[kh lqjljh iquhrkA jke dgk uke d#
lhrkAA

rhjFkifr iqfu ns[kq ;kxkA fuj[kr tUe dfV v?


k HkkxkAA
ns[kq ije ikofu iqfu csuhA gjfu ld gfj yd
fulsuhAA
iqfu ns[kq vo/kiqjh vfr ikofuA f=fc/k rki Hko
jx ulkofuAAA
n0&lhrk lfgr vo/k dgq dhUg iky ukeA
lty

u;u

ru

iqyfdr

iqfu

iqfu

gjf"kr

jkeAA120dAA
iqfu Hkq vkb f=csuha gjf"kr eTtuq dhUgA
dfiUg lfgr fcUg dgq nku fcfc/k fcf/k
nhUgAA120[kAA
&*&*&
Hkq guqearfg dgk cq>kA /kfj cVq :i
vo/kiqj tkAA
Hkjrfg dqly gekfj lquk,gqA lekpkj yS rqEg
pfy vk,gqAA

rqjr ioulqr xour Hk;mA rc Hkq Hkj}kt ifga


x;AA
ukuk fcf/k eqfu iwtk dhUghA vLrqrh dfj iqfu
vkfl"k nhUghAA
eqfu in cafn tqxy dj tjhA pf<+ fceku Hkq
pys cgjhAA
bgk fu"kkn lquk Hkq vk,A uko uko
dg yx cyk,AA
lqjlfj ukf?k tku rc vk;A mrjsm rV Hkq
vk;lq ik;AA
rc lhrk iwth lqjljhA cgq dkj iqfu pjufUg
ijhAA
nhfUg vlhl gjf"k eu xaxkA lqanfj ro vfgokr
vHkaxkAA
lqur xqgk /kk;m sekdqyA vk;m fudV ije
lq[k ladqyAA
Hkqfg lfgr fcyfd cSnsghA ijsm vofu ru
lqf/k ufga rsghAA

hfr ije fcyfd j?kqjkA gjf"k mBkb fy; mj


ykAA
Na0&fy; n; ykb ik fu/kku lqtku jk;
jekirhA
cSBkfj ije lehi cw>h dqly l dj churhA
vc dqly in iadt fcyfd fcjafp ladj lsC; tsA
lq[k /kke iwjudke jke uekfe jke uekfe
rsAA1AA
lc Hkkfr v/ke fu"kkn l gfj Hkjr T;a mj
ykb;A
efrean rqylhnkl l Hkq eg cl fcljkb;AA
;g jkoukfj pfj= ikou jke in jfrn lnkA
dkekfngj

fcX;kudj

lqj

fl)

eqfu

xkofga

eqnkAA2AA
n0&lej fct; j?kqchj ds pfjr ts lqufga lqtkuA
fct;

fccsd

fcHkwfr

fur

frUgfg

HkxokuAA121dAA
;g dfydky eyk;ru eu dfj ns[kq fcpkjA

nsfga

Jhj?kqukFk

uke

rft

ukfgu

vku

v/kkjAA121[kAA
eklikjk;.k] lkklok foJke
&&&&&&&
bfr Jhekepfjrekuls ldydfydyq"kfo/oalus
"k"B% liku% lekIr%A
yadkdk.M lekIr
mkjdk.M
Jh x.ks'kk; ue%
JhtkudhoYyHk fot;rs
Jhjkepfjrekul
lIre liku
mkjdk.M
'yd
dsdhd.BkHkuhya lqjojfoylf}iknkCtfpg~ua
'kHkk<~;a
lqlUuEk~A

ihroL=a

ljfltu;ua

loZnk

ik.k

ukjkppkia

dfifudj;qra

cU/kquk

lsO;ekua
uehM~;a

tkudh'ka

j?kqojefu'ka

iq"idk:<jkeEk~AA1AA
dlysUind~te~tqy
deykotegs'kofUnrA
tkudhdjljtykfyr

fpUrdL;

euHk`~xlM~fxuAA2AA
dqUnbUnqnjxjlqUnja
vfEcdkifreHkh"Vflf)nEA
dk#.khddyd~typua

ufe

'kadjeuaxepuEk~AA3AA
n0&jgk ,d fnu vof/k dj vfr vkjr iqj yxA
tg rg lpfga ukfj uj l ru jke fc;xAA
&*&*&
lxqu gfga lqanj ldy eu lUu lc dsjA
Hkq vkxou tuko tuq uxj jE; pgq QsjAA
dlY;kfn ekrq lc eu vuan vl gbA

vk;m Hkq Jh vuqt tqr dgu pgr vc dbAA


Hkjr u;u Hkqt nfPNu Qjdr ckjfga ckjA
tkfu lxqu eu gj"k vfr ykxs dju fcpkjAA
jgsm ,d fnu vof/k v/kkjkA leq>r eu nq[k
Hk;m vikjkAA
dkju dou ukFk ufga vk;mA tkfu dqfVy
fd/ka efg fcljk;mAA
vgg /kU; yfNeu cM+HkkxhA jke inkjfcanq
vuqjkxhAA
diVh dqfVy efg Hkq phUgkA rkrs ukFk
lax ufga yhUgkAA
ta djuh leq>S Hkq ejhA ufga fuLrkj dyi
lr djhAA
tu voxqu Hkq eku u dkA nhu ca/kq vfr
e`nqy lqHkkAA
ejs ft; Hkjl n`<+ lA fefygfga jke lxqu
lqHk gAA

chrsa vof/k jgfg ta kukA v/ke dou tx


efg lekukAA
n0&jke fcjg lkxj eg Hkjr exu eu grA
fc :i /kfj iou lqr vkb x;m tuq irAA1dAA
cSBs nsf[k dqlklu tVk eqdqV l xkrA
jke

jke

j?kqifr

tir

L=or

u;u

tytkrAA1[kAA
&*&*&
ns[kr guweku vfr gj"ksmA iqyd xkr ypu ty
cj"ksmAA
eu eg cgqr Hkkfr lq[k ekuhA cysm Jou
lq/kk le ckuhAA
tklq fcjg lpgq fnu jkrhA jVgq fujarj xqu xu
ikrhAA
j?kqdqy fryd lqtu lq[knkrkA vk;m dqly nso
eqfu =krkAA
fjiq ju thfr lqtl lqj xkorA lhrk lfgr vuqt Hkq
vkorAA

lqur cpu fcljs lc nw[kkA r`"kkoar ftfe ikb


fi;w"kkAA
d rqEg rkr dgk rs vk,A efg ije f; cpu
lquk,AA
ek#r lqr eSa dfi guqekukA ukeq ej lquq
ikfu/kkukAA
nhuca/kq

j?kqifr

dj

fdadjA

lqur

Hkjr

HksaVsm mfB lknjAA


feyr se ufga n; lekrkA u;u L=or ty iqyfdr
xkrkAA
dfi ro njl ldy nq[k chrsA feys vktq efg jke
fijhrsAA
ckj ckj cw>h dqlykrkA r dgq nsm dkg
lquq HkzkrkAA
,fg

lansl

lfjl

tx

ekghaA

dfj

fcpkj

ns[ksm dNq ukghaAA


ukfgu rkr mfju eSa rghA vc Hkq pfjr
lqukogq eghAA

rc guqear ukb in ekFkkA dgs ldy j?kqifr


xqu xkFkkAA
dgq dfi dcgq iky xlkaA lqfejfga efg
nkl dh ukaAA
Na0&fut nkl T;a j?kqcalHkw"ku dcgq ee
lqfeju dj~;A
lqfu Hkjr cpu fcuhr vfr dfi iqyfdr ru pjuUfg
ij~;AA
j?kqchj fut eq[k tklq xqu xu dgr vx tx ukFk
tA
dkgs u gb fcuhr ije iquhr lnxqu fla/kq lAA
n0&jke ku f; ukFk rqEg lR; cpu ee rkrA
iqfu

iqfu

feyr

Hkjr

lqfu

gj"k

n;

lekrAA2dAA
l0&Hkjr pju fl# ukb rqfjr x;m dfi jke ifgaA
dgh dqly lc tkb gjf"k pysm Hkq tku
pf<+AA2[kAA
&*&*&

gjf"k Hkjr dlyiqj vk,A lekpkj lc xqjfg


lquk,AA
iqfu eafnj eg ckr tukA vkor uxj dqly j?
kqjkAA
lqur ldy tuuha mfB /kkaA dfg Hkq dqly
Hkjr leq>kAA
lekpkj iqjckflUg ik,A uj v# ukfj gjf"k lc
/kk,AA
nf/k nqckZ jpu Qy QwykA uo rqylh ny
eaxy ewykAA
Hkfj Hkfj gse Fkkj HkkfeuhA xkor pfya
fla/kqjxkfeuhAA
ts tSlsfga rSlsfga mfV /kkofgaA cky c`)
dg lax u ykofgaAA
,d ,dUg dg cw>fga HkkA rqEg ns[ks n;ky
j?kqjkAA
vo/kiqjh Hkq vkor tkuhA Hk ldy lHkk dS
[kkuhAA

cgb lqgkou f=fc/k lehjkA Hkb ljtw vfr fueZy


uhjkAA
n0&gjf"kr xqj ifjtu vuqt Hkwlqj c`an lesrA
pys

Hkjr

eu

se

vfr

lUeq[k

ikfudsrAA3dAA
cgqrd p<+ha vVkfjUg fuj[kfga xxu fcekuA
nsf[k

e/kqj

lqj

gjf"kr

djfga

lqeaxy

xkuAA3[kAA
jkdk lfl j?kqifr iqj fla/kq nsf[k gj"kkuA
c<+;

dykgy

djr

tuq

ukfj

rjax

lekuAA3xAA
&*&*&
bgk Hkkuqdqy dey fnokdjA dfiUg ns[kkor
uxj eugjAA
lquq dihl vaxn yadslkA ikou iqjh #fpj ;g
nslkAA
t|fi lc cSdqaB c[kkukA csn iqjku fcfnr txq
tkukAA

vo/kiqjh le f; ufga lA ;g lax tkub dm


dAA
tUeHkwfe ee iqjh lqgkofuA mkj fnfl cg
ljtw ikofuAA
tk eTtu rs fcufga ;klkA ee lehi uj ikofga
cklkAA
vfr f; efg bgk ds cklhA ee /kkenk iqjh
lq[k jklhAA
gj"ks lc dfi lqfu Hkq ckuhA /kU; vo/k t jke
c[kkuhAA
n0&vkor nsf[k yx lc ikfla/kq HkxokuA
uxj

fudV

Hkq

sjsm

mrjsm

Hkwfe

fcekuAA4dAA
mrfj dgsm Hkq iq"idfg rqEg dqcsj ifga
tkgqA
sfjr

jke

pysm

rkgqAA4[kAA
&*&*&

gj"kq

fcjgq

vfr

vk, Hkjr lax lc yxkA l ru Jhj?kqchj


fc;xkAA
ckenso cfl"B eqfuuk;dA ns[ks Hkq efg
/kfj /kuq lk;dAA
/kkb /kjs xqj pju lj#gA vuqt lfgr vfr iqyd
ru#gAA
HksafV dqly cw>h eqfujk;kA gejsa dqly
rqEgkfjfga nk;kAA
ldy f}tUg fefy uk;m ekFkkA /keZ /kqja/kj j?
kqdqyukFkkAA
xgs Hkjr iqfu Hkq in iadtA uer ftUgfg lqj
eqfu ladj vtAA
ijs Hkwfe ufga mBr mBk,A cj dfj ikfla/kq
mj yk,AA
L;key xkr je Hk, Bk<+sA uo jktho u;u ty
ck<+sAA
Na0&jktho ypu L=or ty ru yfyr iqydkofy
cuhA

vfr

se

n;

yxkb

vuqtfg

feys

Hkq

f=Hkqvu /kuhAA
Hkq feyr vuqtfg lg e ifga tkfr ufga miek
dghA
tuq se v# flaxkj ruq /kfj feys cj lq"kek
yghAA1AA
cw>r ikfuf/k dqly Hkjrfg cpu csfx u vkoA
lquq flok l lq[k cpu eu rs fHkUu tku t
ikoAA
vc dqly dlyukFk vkjr tkfu tu njlu fn;A
cwM+r fcjg ckjhl ikfu/kku efg dj xfg
fy;AA2AA
n0&iqfu Hkq gjf"k l=qgu HksaVs n;
yxkbA
yfNeu Hkjr feys rc ije se nm HkkbAA5AA
&*&*&
Hkjrkuqt yfNeu iqfu HksaVsA nqlg fcjg
laHko nq[k esVsAA

lhrk pju Hkjr fl# ukokA vuqt lesr ije lq[k


ikokAA
Hkq fcyfd gj"ks iqjcklhA tfur fc;x fcifr lc
uklhAA
sekrqj lc yx fugkjhA drqd dhUg iky
[kjkjhAA
vfer :i xVs rsfg dkykA tFkktx feys lcfg
ikykAA
ikn`f"V j?kqchj fcydhA fd, ldy uj ukfj
fcldhAA
Nu efga lcfg feys HkxokukA mek eje ;g
dkgq u tkukAA
,fg fcf/k lcfg lq[kh dfj jkekA vkxsa pys lhy
xqu /kkekAA
dlY;kfn ekrq lc /kkA fujf[k cPN tuq /ksuq
yokAA
Na0&tuq /ksuq ckyd cPN rft x`g pju cu ijcl
xaA

fnu var iqj #[k L=or Fku gqadkj dfj /kkor


HkAA
vfr se lc ekrq HksVha cpu e`nq cgqfcf/k
dgsA
xb fc"ke fcifr fc;xHko frUg gj"k lq[k vxfur
ygsAA
n0&HksVsm ru; lqfe=k jke pju jfr tkfuA
jkefg

feyr

dSds

n;

cgqr

ldqpkfuAA6dAA
yfNeu lc ekrUg fefy gj"ks vkfl"k ikbA
dSdsb dg iqfu iqfu feys eu dj NHkq u
tkbAA6[kAA
&*&*&
lklqUg lcfu feyh cSnsghA pjufUg ykfx gj"kq
vfr rsghAA
nsfga vlhl cwf> dqlykrkA gb vpy rqEgkj
vfgokrkAA

lc j?kqifr eq[k dey fcydfgaA eaxy tkfu u;u


ty jdfgaAA
dud Fkkj vkjfr mrkjfgaA ckj ckj Hkq xkr
fugkjfgaAA
ukuk Hkkfr fuNkofj djghaA ijekuan gj"k mj
HkjghaAA
dlY;k iqfu iqfu j?kqchjfgA fprofr ikfla/kq
ju/khjfgAA
n; fcpkjfr ckjfga ckjkA dou Hkkfr yadkifr
ekjkAA
vfr lqdqekj tqxy esjs ckjsA fuflpj lqHkV
egkcy HkkjsAA
n0&yfNeu v# lhrk lfgr Hkqfg fcydfr
ekrqA
ijekuan exu eu iqfu iqfu iqyfdr xkrqAA7AA
&*&*&
yadkifr

dihl

lqHklhykAA

uy

uhykA

tkeoar

vaxn

guqenkfn lc ckuj chjkA /kjs eugj euqt


ljhjkAA
Hkjr lusg lhy czr usekA lknj lc cjufga vfr
sekAA
nsf[k uxjckflUg dS jhrhA ldy ljkgfg Hkq in
hrhAA
iqfu j?kqifr lc l[kk cyk,A eqfu in ykxgq ldy
fl[kk,AA
xqj cfl"V dqyiwT; gekjsA bUg dh ik nuqt
ju ekjsAA
, lc l[kk lqugq eqfu esjsA Hk, lej lkxj
dg csjsAA
ee fgr ykfx tUe bUg gkjsA Hkjrgq rs efg
vf/kd fivkjsAA
lqfu Hkq cpu exu lc Hk,A fufe"k fufe"k
mitr lq[k u,AA
n0&dlY;k ds pjufUg iqfu frUg uk;m
ekFkAA

vkfl"k nhUgs gjf"k rqEg f; ee ftfe j?


kqukFkAA8dAA
lqeu c`f"V uHk ladqy Hkou pys lq[kdanA
p<+h

vVkfjUg

ns[kfga

uxj

ukfj

uj

c`anAA8[kAA
&*&*&
dapu dyl fcfp= lokjsA lcfga /kjs lft fut fut }
kjsAA
canuokj

irkdk

dsrwA

lcfUg

cuk,

eaxy

gsrwAA
chFkha ldy lqxa/k flapkA xtefu jfp cgq
pd iqjkAA
ukuk Hkkfr lqeaxy lktsA gjf"k uxj fulku cgq
cktsAA
tg rg ukfj fuNkofj djghaA nsfga vlhl gj"k
mj HkjghaAA
dapu Fkkj vkjrha ukukA tqcrha ltsa djfga
lqHk xkukAA

djfga vkjrh vkjfrgj dsaA j?kqdqy dey fcfiu


fnudj dsaAA
iqj lHkk laifr dY;kukA fuxe ls"k lkjnk
c[kkukAA
rsm ;g pfjr nsf[k Bfx jgghaA mek rklq xqu
uj fdfe dgghaAA
n0&ukfj dqeqfnuha vo/k lj j?kqifr fcjg
fnuslA
vLr

Hk,

fcxlr

Hka

fujf[k

jke

jkdslAA9dAA
gfga lxqu lqHk fcfc/k fcf/k cktfga xxu
fulkuA
iqj

uj

ukfj

lukFk

dfj

Hkou

pys

HkxokuAA9[kAA
&*&*&
Hkq tkuh dSds ytkuhA Fke rklq x`g x,
HkokuhAA

rkfg cf/k cgqr lq[k nhUgkA iqfu fut Hkou


xou gfj dhUgkAA
ikfla/kq tc eafnj x,A iqj uj ukfj lq[kh lc
Hk,AA
xqj cfl"V f}t fy, cqykA vktq lq?kjh lqfnu
leqnkAA
lc f}t nsgq gjf"k vuqlkluA jkepa cSBfga
fla?kkluAA
eqfu cfl"V ds cpu lqgk,A lqur ldy fcUg vfr
Hkk,AA
dgfga cpu e`nq fc vusdkA tx vfHkjke jke
vfHk"ksdkAA
vc eqfucj fcyac ufga dhtsA egkjkt dg fryd
djhtSAA
n0&rc eqfu dgsm lqea= lu lqur pysm
gj"kkbA
jFk

vusd

cgq

tkbAA10dAA

ckft

xt

rqjr

lokjs

tg rg /kkou iBb iqfu eaxy C; exkbA


gj"k

lesr

cfl"V

in

iqfu

fl#

uk;m

vkbAA10[kAA
uokUgikjk;.k] vkBok foJke
&*&*&
vo/kiqjh vfr #fpj cukA nsoUg lqeu c`f"V
>fj ykAA
jke

dgk

lsodUg

cqykA

Fke

l[kUg

vUgokogq tkAA
lqur cpu tg rg tu /kk,A lqxzhokfn rqjr
vUgok,AA
iqfu d#ukfuf/k Hkjrq gdkjsA fut dj jke tVk
fu#vkjsAA
vUgok, Hkq rhfum HkkA Hkxr cNy iky
j?kqjkAA
Hkjr HkkX; Hkq deyrkA ls"k dfV lr
ldfga u xkAA

iqfu fut tVk jke fccjk,A xqj vuqlklu ekfx


ugk,AA
dfj eTtu Hkq Hkw"ku lktsA vax vuax nsf[k
lr yktsAA
n0&lklqUg lknj tkufdfg eTtu rqjr djkbA
fnC;

clu

cj

Hkw"ku

vx

vx

lts

lqQy

fut

cukbAA11dAA
jke cke fnfl lHkfr jek :i xqu [kkfuA
nsf[k

ekrq

lc

gj"kha

tUe

tkfuAA11[kAA
lquq [kxsl rsfg volj czk flo eqfu c`anA
pf<+

fceku

vk,

lc

lqj

ns[ku

lq[kdanAA11xAA
&*&*&
Hkq fcyfd eqfu eu vuqjkxkA rqjr fnC; fla?
kklu ekxkAA
jfc le rst l cjfu u tkA cSBs jke f}tUg fl#
ukAA

tudlqrk lesr j?kqjkA isf[k gj"ks eqfu


leqnkAA
csn ea= rc f}tUg mpkjsA uHk lqj eqfu t;
t;fr iqdkjsAA
Fke fryd cfl"V eqfu dhUgkA iqfu lc fcUg
vk;lq nhUgkAA
lqr fcyfd gj"kha egrkjhA ckj ckj vkjrh
mrkjhAA
fcUg nku fcfc/k fcf/k nhUgsA tkpd ldy
vtkpd dhUgsAA
fla?kklu ij f=Hkqvu lkaA nsf[k lqjUg
nqanqHkha ctkaAA
Na0&uHk nqanqHkha cktfga fciqy xa/kcZ
fdauj xkoghaA
ukpfga

viNjk

c`an

ijekuan

lqj

eqfu

ikoghaAA
Hkjrkfn vuqt fcHkh"kukaxn guqenkfn lesr
rsA

xgsa N= pkej C;tu /kuq vfl peZ lfDr


fcjktrsAA1AA
Jh lfgr fnudj cal cw"ku dke cgq Nfc lgA
uo vacq/kj cj xkr vacj ihr lqj eu egAA
eqdqVkaxnkfn fcfp= Hkw"ku vax vaxfUg
fr ltsA
vaHkt u;u fclky mj Hkqt /kU; uj fuj[kafr
tsAA2AA
n0&og lHkk lekt lq[k dgr u cub [kxslA
cjufga

lkjn

ls"k

Jqfr

jl

tku

egslAA12dAA
fHkUu fHkUu vLrqfr dfj x, lqj fut fut /kkeA
canh

cs"k

csn

rc

vk,

tg

JhjkeAA

12[kAA
Hkq lcZX; dhUg vfr vknj ikfu/kkuA
y[ksm u dkgw eje dNq yxs dju xqu
xkuAA12xAA
&*&*&

Na0&t; lxqu fuxZqu :i :Ik vuwi Hkwi


fljeusA
nlda/kjkfn paM fuflpj cy [ky Hkqt cy
gusAA
vorkj uj lalkj Hkkj fcHkaft nk#u nq[k ngsA
t;

uriky

n;ky

Hkq

latqDr

lfDr

uekegsAA1AA
ro fc"ke ek;k cl lqjklqj ukx uj vx tx gjsA
Hko iaFk Hkzer vfer fnol fufl dky deZ xqufu
HkjsAA
ts ukFk dfj d#uk fcyds f=fcf/k nq[k rs
fucZgsA
Hko [ksn Nsnu nPN ge dgq jPN jke
uekegsAA2AA
ts X;ku eku fcek ro Hko gjfu Hkxfr u
vknjhA
rs ikb lqj nqyZHk inknfi ijr ge ns[kr gjhAA
fcLokl dfj lc vkl ifjgfj nkl ro ts gb jgsA

tfi uke ro fcuq Je rjfga Hko ukFk l


lejkegsAA3AA
ts pju flo vt iwT; jt lqHk ijfl eqfuifruh rjhA
u[k fuxZrk eqfu cafnrk =Syd ikofu lqjljhAA
/ot dqfyl vadql dat tqr cu fQjr daVd fdu
ygsA
in

dat

}an

eqdqan

jke

jesl

fuR;

HktkegsAA4AA
vC;Drewyeukfn r# Rop pkfj fuxekxe HkusA
"kV da/k lk[kk iap chl vusd iuZ lqeu ?kusAA
Qy tqxy fcf/k dVq e/kqj csfy vdsfy tsfg vkfJr
jgsA
iYyor Qwyr uoy fur lalkj fcVi uekegsAA5AA
ts cz vte}SreuqHkoxE; euij /;koghaA
rs dggq tkugq ukFk ge ro lxqu tl fur
xkoghaAA
d#uk;ru Hkq lnxqukdj nso ;g cj ekxghaA

eu

cpu

deZ

fcdkj

rft

ro

pju

ge

vuqjkxghaAA6AA
n0&lc ds ns[kr csnUg fcurh dhfUg mnkjA
var/kkZu Hk, iqfu x, cz vkxkjAA13dAA
cSurs; lquq laHkq rc vk, tg j?kqchjA
fcu;

djr

xnxn

fxjk

iwfjr

iqyd

ljhjAA13[kAA
&*&*&
Na0& t; jke jekjeua leuaA Hko rki Hk;kdqy
ikfg tuaAA
vo/ksl lqjsl jesl fcHkA ljukxr ekxr ikfg
HkAA1AA
nllhl fcuklu chl HkqtkA r nwfj egk efg
Hkwfj #tkAA
jtuhpj c`an irax jgsA lj ikod rst paM
ngsAA2AA
efg eaMy eaMu pk#rjaA /k`r lk;d pki
fu"kax cjaAA

en eg egk eerk jtuhA re iqat fnokdj rst


vuhAA3AA
eutkr fdjkr fuikr fd,A e`x yx dqHkx ljsu
fg,AA
gfr ukFk vukFkfu ikfg gjsA fc"k;k cu ikoj
Hkwfy ijsAA4AA
cgq jx fc;xfUg yx g,A Hkona?kz fujknj ds
Qy ,AA
Hko fla/kq vxk/k ijs uj rsA in iadt se u ts
djrsAA5AA
vfr nhu eyhu nq[kh furghaA ftUg ds in iadt
hfr ughaAA
voyac Hkoar dFkk ftUg dsAA f; lar vuar
lnk frUg dsaAA6AA
ufga jkx u yHk u eku enkAA frUg dsa le
cSHko ok fcinkAA
,fg rs ro lsod gr eqnkA eqfu R;kxr tx Hkjl
lnkAA7AA

dfj se fujarj use fy,A in iadt lsor lq) fg,AA


le ekfu fujknj vknjghA lc lar lq[kh fcpjafr
eghAA8AA
eqfu ekul iadt Hk`ax HktsA j?kqchj egk
ju/khj vtsAA
ro uke tikfe uekfe gjhA Hko jx egkxn eku
vjhAA9AA
xqu

lhy

ik

ijek;ruaA

uekfe

fujarj

JhjeuaAA
j?kquan fudan; }a}?kuaA efgiky fcyd; nhu
tuaAA10AA
n0&ckj ckj cj ekxm gjf"k nsgq JhjaxA
in ljt vuik;uh Hkxfr lnk lrlaxAA14dAA
cjfu mekifr jke xqu gjf"k x, dSyklA
rc

Hkq

dfiUg

cklAA14[kAA
&*&*&

fnok,

lc

fcf/k

lq[kn

lquq [kxifr ;g dFkk ikouhA f=fc/k rki Hko


Hk; nkouhAA
egkjkt dj lqHk vfHk"ksdkA lqur ygfga uj
fcjfr fccsdkAA
ts ldke uj lqufga ts xkofgaA lq[k laifr ukuk
fcf/k ikofgaAA
lqj nqyZHk lq[k dfj tx ekghaA vardky j?
kqifr iqj tkghaAA
lqufga fceqDr fcjr v# fc"kA ygfga Hkxfr
xfr laifr uAA
[kxifr jke dFkk eSa cjuhA Loefr fcykl =kl
nq[k gjuhAA
fcjfr fccsd Hkxfr n`<+ djuhA eg unh
dg lqanj rjuhAA
fur uo eaxy dlyiqjhA gjf"kr jgfga yx lc
dqjhAA
fur ub hfr jke in iadtA lcdsa ftUgfg uer flo
eqfu vtAA

eaxu cgq dkj ifgjk,A f}tUg nku ukuk fcf/k


ik,AA
n0&czkuan exu dfi lc dsa Hkq in hfrA
tkr u tkus fnol frUg x, ekl "kV chfrAA15AA
&*&*&
fcljs x`g liusgq lqf/k ukghaA ftfe ijg lar
eu ekghAA
rc j?kqifr lc l[kk cyk,A vkb lcUfg lknj fl#
uk,AA
ije hfr lehi cSBkjsA Hkxr lq[kn e`nq cpu
mpkjsAA
rqEg vfr dhfUg efj lsodkA eq[k ij dsfg
fcf/k dja cM+kAA
rkrs efg rqEg vfr f; ykxsA ee fgr ykfx
Hkou lq[k R;kxsAA
vuqt jkt laifr cSnsghA nsg xsg ifjokj
lusghAA

lc ee f; ufga rqEgfg lekukA e`"kk u


dgm ej ;g ckukAA
lc ds f; lsod ;g uhrhA ejsa vf/kd nkl ij
hrhAA
n0&vc x`g tkgq l[kk lc Hktsgq efg n`<+
useA
lnk lcZxr lcZfgr tkfu djsgq vfr seAA16AA
&*&*&
lqfu Hkq cpu exu lc Hk,A d ge dgk fclfj
ru x,AA
,dVd jgs tfj dj vkxsA ldfga u dNq dfg vfr
vuqjkxsAA
ije se frUg dj Hkq ns[kkA dgk fcfc/k fcf/k
X;ku fcls"kkAA
Hkq lUeq[k dNq dgu u ikjfgaA iqfu iqfu
pju ljt fugkjfgaAA
rc Hkq Hkw"ku clu exk,A ukuk jax vuwi
lqgk,AA

lqxzhofg Fkefga ifgjk,A clu Hkjr fut gkFk


cuk,AA
Hkq sfjr yfNeu ifgjk,A yadkifr j?kqifr eu
Hkk,AA
vaxn cSB jgk ufga MykA hfr nsf[k Hkq
rkfg u cykAA
n0&tkeoar uhykfn lc ifgjk, j?kqukFkA
fg;

/kfj

jke

:i

lc

pys

ukb

in

ekFkAA17dAA
rc vaxn mfB ukb fl# lty u;u dj tfjA
vfr

fcuhr

cysm

cpu

eugq

se

jl

cfjAA17[kAA
&*&*&
lquq lcZX; ik lq[k fla/kA nhu n;kdj vkjr
ca/kAA
ejrh csj ukFk efg ckyhA x;m rqEgkjsfg
daNsa ?kkyhAA

vlju lju fcjnq laHkkjhA efg tfu rtgq Hkxr


fgrdkjhAA
ejsa

rqEg

Hkq

xqj

firq

ekrkA

tkm dgk rft in tytkrkAA


rqEgfg fcpkfj dggq ujukgkA Hkq rft Hkou
dkt ee dkgkAA
ckyd X;ku cqf) cy ghukA jk[kgq lju ukFk tu
nhukAA
uhfp Vgy x`g dS lc dfjgmA in iadt fcyfd
Hko rfjgmAA
vl dfg pju ijsm Hkq ikghA vc tfu ukFk
dggq x`g tkghAA
n0&vaxn cpu fcuhr lqfu j?kqifr d#uk
lhaoA
Hkq

mBkb

mj

yk;m

jkthoAA18dAA
fut mj eky clu efu ckfyru; ifgjkbA

lty

u;u

fcnk

dhfUg

Hkxoku

rc

cgq

dkj

leq>kbAA18[kAA
&*&*&
Hkjr vuqt lfe= lesrkA iBou pys Hkxr r
psrkAA
vaxn n; se ufga FkjkA fQfj fQfj fpro jke
dha vksjkAA
ckj ckj dj naM ukekA eu vl jgu dgfga efg
jkekAA
jke fcydfu cyfu pyuhA lqfefj lqfefj lpr gfl
feyuhAA
Hkq #[k nsf[k fcu; cgq Hkk"khA pysm n;
in iadt jk[khAA
vfr vknj lc dfi igqpk,A HkkbUg lfgr Hkjr
iqfu vk,AA
rc lqxzho pju xfg ukukA Hkkfr fcu; dhUgs
guqekukAA

fnu nl dfj j?kqifr in lsokA iqfu ro pju


nsf[kgm nsokAA
iqU; iqat rqEg ioudqekjkA lsogq tkb ik
vkxkjkAA
vl dfg dfi lc pys rqjarkA vaxn dgb lqugq
guqearkAA
n0&dgsgq naMor Hkq lSa rqEgfg dgm dj
tfjA
ckj

ckj

j?kquk;dfg

lqjfr

djk,gq

efjAA19dAA
vl dfg pysm ckfylqr fQfj vk;m guqearA
rklq

hfr

Hkq

lu

dgh

exu

Hk,

HkxoarAA19[kAA
dqfylgq pkfg dBj vfr dey dqlqegq pkfgA
fpk

[kxsl

jke

dkfgAA19xAA
&*&*&

dj

leqf>

ijb

dgq

iqfu iky fy; cfy fu"kknkA nhUgs Hkw"ku


clu lknkAA
tkgq Hkou ee lqfeju djsgwA eu e cpu /keZ
vuqljsgwAA
rqEg ee l[kk Hkjr le HkzkrkA lnk jgsgq iqj
vkor tkrkAA
cpu lqur mitk lq[k HkkjhA ijsm pju Hkfj
ypu ckjhAA
pju ufyu mj /kfj x`g vkokA Hkq lqHkkm
ifjtufUg lqukokAA
j?kqifr pfjr nsf[k iqjcklhA iqfu iqfu dgfga
/kU; lq[kjklhAA
jke jkt cSBsa =sydkA gjf"kr Hk, x, lc
ldkAA
c;# u dj dkgw lu dA jke rki fc"kerk
[kAA
n0&cjukJe fut fut /kje fujr csn iFk yxA

pyfga lnk ikofga lq[kfg ufga Hk; ld u


jxAA20AA
&*&*&
nSfgd nSfod Hkfrd rkikA jke jkt ufga
dkgqfg C;kikAA
lc uj djfga ijLij hrhA pyfga Lo/keZ fujr Jqfr
uhrhAA
pkfjm pju /keZ tx ekghaA iwfj jgk liusgq v?
k ukghaAA
jke Hkxfr jr uj v# ukjhA ldy ije xfr ds
vf/kdkjhAA
vYie`R;q ufga dofum ihjkA lc lqanj lc fc#t
ljhjkAA
ufga nfj dm nq[kh u nhukA ufga dm
vcq/k u yPNu ghukAA
lc funZaHk /keZjr iquhA uj v# ukfj prqj lc
xquhAA

lc xquX; iafMr lc X;kuhA lc rX; ufga diV


l;kuhAA
n0&jke jkt uHkxsl lquq lpjkpj tx ekfgaAA
dky deZ lqHkko xqu r nq[k dkgqfg
ukfgaAA21AA
&*&*&
Hkwfe lIr lkxj es[kykA ,d Hkwi j?kqifr
dlykAA
Hkqvu vusd je fr tklwA ;g Hkqrk dNq
cgqr u rklwAA
l efgek leq>r Hkq dsjhA ;g cjur ghurk ?
kusjhAA
lm efgek [kxsl ftUg tkuhA fQjh ,fga pfjr
frUggq jfr ekuhAA
lm tkus dj Qy ;g yhykA dgfga egk eqfucj
nelhykAA
jke jkt dj lq[k lainkA cjfu u ldb Quhl lkjnkAA
lc mnkj lc ij midkjhA fc pju lsod uj ukjhAA

,dukfj czr jr lc >kjhA rs eu cp e ifr


fgrdkjhAA
n0&naM tfrUg dj Hksn tg urZd u`R; lektA
thrgq eufg lqfuv vl jkepa dsa jktAA22AA
&*&*&
Qwyfga Qjfga lnk r# dkuuA jgfg ,d lx xt
iapkuuAA
[kx e`x lgt c;# fcljkA lcfUg ijLij hfr
c<+kAA
dwtfga [kx e`x ukuk c`ankA vHk; pjfga cu
djfga vuankAA
lhry lqjfHk iou cg eankA xwatr vfy yS pfy
edjankAA
yrk fcVi ekxsa e/kq poghaA euHkkor /ksuq
i; L=oghaAA
lfl laiUu lnk jg /kjuhA =srk Hkb rtqx dS
djuhAA

xVha fxfjUg fcfcf/k efu [kkuhA txnkrek


Hkwi tx tkuhAA
lfjrk ldy cgfga cj ckjhA lhry vey Lokn
lq[kdkjhAA
lkxj fut ejtknk jgghaA Mkjfga jRu rVfUg uj
ygghaAA
ljflt ladqy ldy rM+kxkA vfr lUu nl fnlk
fcHkkxkAA
n0&fc/kq efg iwj e;w[kfUg jfc ri tsrusfg
dktA
ekxsa ckfjn nsfga ty jkepa ds jktAA23AA
&*&*&
dfVUg ckftes/k Hkq dhUgsA nku vusd
f}tUg dg nhUgsAA
Jqfr iFk ikyd /keZ /kqja/kjA xqukrhr v#
Hkx iqjanjAA
ifr vuqdwy lnk jg lhrkA lHkk [kkfu lqlhy
fcuhrkAA

tkufr ikfla/kq HkqrkA lsofr pju dey eu


ykAA
t|fi x`g lsod lsofduhA fciqy lnk lsok fcf/k
xquhAA
fut

dj

x`g

ifjpjtk

djA

jkepa

vk;lq

vuqljAA
tsfg fcf/k ikfla/kq lq[k ekubA lb dj Jh lsok
fcf/k tkubAA
dlY;kfn lklq x`g ekghaA lsob lcfUg eku en
ukghaAA
mek

jek

czkfn

cafnrkA

txnack

larrefuafnrkAA
n0&tklq ik dVkPNq lqj pkgr fpro u lbA
jke inkjfcan jfr djfr lqHkkofg [kbAA24AA
&*&*&
lsofga lkudwy lc HkkA jke pju jfr vfr
vf/kdkAA

Hkq eq[k dey fcydr jgghaA dcgq iky


gefg dNq dgghaAA
jke djfga HkzkrUg ij hrhA ukuk Hkkfr
fl[kkofga uhrhAA
gjf"kr jgfga uxj ds yxkA djfga ldy lqj
nqyZHk HkxkAA
vgfufl fcf/kfg eukor jgghaA Jhj?kqchj pju jfr
pgghaAA
nqb lqr lqanj lhrk tk,A yo dql csn iqjkuUg
xk,AA
nm fct fcu xqu eafnjA gfj frfcac
eugq vfr lqanjAA
nqb nqb lqr lc HkzkrUg dsjsA Hk, :i xqu lhy
?kusjsAA
n0&X;ku fxjk xrhr vt ek;k eu xqu ikjA
lb lfPpnkuan ?ku dj uj pfjr mnkjAA25AA
&*&*&

krdky lj dfj eTtuA cSBfga lHkk lax f}t


lTtuAA
csn iqjku cfl"V c[kkufgaA lqufga jke t|fi lc
tkufgaAA
vuqtUg latqr Hktu djghaA nsf[k ldy tuuha
lq[k HkjghaAA
Hkjr l=qgu num HkkA lfgr ioulqr micu
tkAA
cw>fga cSfB jke xqu xkgkA dg guqeku
lqefr voxkgkAA
lqur fcey xqu vfr lq[k ikofgaA cgqfj cgqfj dfj
fcu; dgkofgaAA
lc dsa x`g x`g gfga iqjkukA jkepfjr ikou
fcf/k ukukAA
uj v# ukfj jke xqu xkufgaA djfga fnol fufl
tkr u tkufgaAA
n0&vo/kiqjh ckflUg dj lq[k laink lektA

lgl

ls"k

ufga

dfg

ldfga

tg

u`i

jke

fcjktAA26AA
&*&*&
ukjnkfn

ludkfn

equhlkA

njlu

ykfx

dlyk/khlkAA
fnu fr ldy vt/;k vkofgaA nsf[k ux# fcjkxq
fcljkofgaAA
tkr:i efu jfpr vVkjhaA ukuk jax #fpj xp
<kjhaAA
iqj pgq ikl dV vfr lqanjA jps dxwjk jax jax
cjAA
uo xzg fudj vuhd cukA tuq ?ksjh vejkofr
vkAA
efg cgq jax jfpr xp dkpkA t fcyfd eqfucj
eu ukpkAA
/koy /kke ij uHk pqacrA dyl eugq jfc lfl
nqfr fuanrAA

cgq efu jfpr >j[kk HkzktfgaA x`g x`g fr


efu nhi fcjktfgaAA
Na0&efu nhi jktfga Hkou Hkzktfga nsgjha
fcqe jphA
efu [kaHk Hkhfr fcjafp fcjph dud efu ejdr
[kphAA
lqanj eugj eafnjk;r vftj #fpj QfVd jpsA
fr }kj }kj dikV iqjV cukb cgq ctzfUg
[kpsAA
n0&pk# fp=lkyk x`g x`g fr fy[ks cukbA
jke

pfjr

ts

fuj[k

eqfu

rs

eu

ysfga

pjkbAA27AA
&*&*&
lqeu ckfVdk lcfga yxkaA fcfc/k Hkkfr dfj
tru cukaAA
yrk yfyr cgq tkfr lqgkaA Qwyfga lnk calr
fd ukaAA

xqatr e/kqdj eq[kj eugjA ek#r f=fc/k lnk


cg lqanjAA
ukuk [kx ckydfUg ftvk,A cyr e/kqj mM+kr
lqgk,AA
ej gal lkjl ikjkorA Hkoufu ij lHkk vfr
ikorAA
tg rg ns[kfga fut ifjNkghaA cgq fcf/k
dwtfga u`R; djkghaAA
lqd lkfjdk i<+kofga ckydA dggq jke j?kqifr
tuikydAA
jkt nqvkj ldy fcf/k pk:A chFkha pgV :fpj
ctk:AA
Na0&cktkj #fpj u cub cjur cLrq fcuq xFk
ikb,A
tg Hkwi jekfuokl rg dh laink fdfe xkb,AA
cSBs ctkt ljkQ cfud vusd eugq dqcsj rsA
lc lq[kh lc lPpfjr lqanj ukfj uj fllq tjB tsAA
n0&mkj fnfl ljtw cg fueZy ty xaHkhjA

ck/ks ?kkV eugj LoYi iad ufga rhjAA28AA


&*&*&
nwfj Qjkd #fpj l ?kkVkA tg ty fivfga ckft
xt BkVkAA
ifu?kV ije eugj ukukA rgk u iq#"k djfga
vLukukAA
jkt?kkV lc fcf/k lqanj cjA eTtfga rgk cju
pkfjm ujAA
rhj rhj nsoUg ds eafnjA pgq fnfl frUg ds
micu lqanjAA
dgq dgq lfjrk rhj mnklhA clfga X;ku jr
eqfu laU;klhAA
rhj rhj rqyfldk lqgkA c`an c`an cgq
eqfuUg yxkAA
iqj lHkk dNq cjfu u tkA ckgsj uxj ije
#fpjkAA
ns[kr iqjh vf[ky v?k HkkxkA cu micu ckfidk
rM+kxkAA

Na0&ckiha

rM+kx

vuwi

dwi

eugjk;r

lgghaA
liku

lqanj

uhj

fueZy

nsf[k

lqj

eqfu

dwtfga

e/kqi

egghaAA
cgq

jax

dat

vusd

[kx

xqatkjghaA
vkjke jE; fidkfn [kx jo tuq ifFkd gadkjghaAA
n0&jekukFk tg jktk l iqj cjfu fd tkbA
vfuekfnd

lq[k

laink

jgha

vo/k

lc

NkbAA29AA
&*&*&
tg rg uj j?kqifr xqu xkofgaA cSfB ijlij bgb
fl[kkofgaAA
Hktgq ur frikyd jkefgA lHkk lhy :i xqu
/kkefgAA
tyt fcypu L;key xkrfgA iyd u;u bo lsod
=krfgAA

/k`r lj #fpj pki rwuhjfgA lar dat cu jfc


ju/khjfgAA
dky djky C;ky [kxjktfgA uer jke vdke eerk
tfgAA
yHk eg e`xtwFk fdjkrfgA euflt dfj gfj tu
lq[knkrfgAA
lal; ld fufcM+ re HkkuqfgA nuqt xgu ?ku
ngu lkuqfgAA
tudlqrk lesr j?kqchjfgA dl u Hktgq Hkatu
Hko HkhjfgAA
cgq ckluk eld fge jkflfgA lnk ,djl vt
vfcukflfgAA
eqfu jatu Hkatu efg HkkjfgA rqyflnkl ds
Hkqfg mnkjfgAA
n0&,fg fcf/k uxj ukfj uj djfga jke xqu xkuA
lkuqdwy lc ij jgfga larr ikfu/kkuAA30AA
&*&*&

tc rs jke rki [kxslkA mfnr Hk;m vfr cy


fnuslkAA
iwfj dkl jgsm frgq ydkA cgqrsUg lq[k
cgqru eu ldkAA
ftUgfg ld rs dgm c[kkuhA Fke vfc|k fulk
ulkuhAA
v?k mywd tg rgk yqdkusA dke /k dSjo
ldqpkusAA
fcfc/k deZ xqu dky lqHkkA , pdj lq[k
ygfga u dkAA
eRlj eku eg en pjkA bUg dj gquj u
dofugq vksjkAA
/kje rM+kx X;ku fcX;kukA , iadt fcdls fcf/k
ukukAA
lq[k lar"k fcjkx fccsdkA fcxr ld , dd
vusdkAA
n0&;g rki jfc tkdsa mj tc djb dklA

ifNys ck<+fga Fke ts dgs rs ikofga


uklAA31AA
&*&*&
HkzkrUg lfgr jkeq ,d ckjkA lax ije f;
ioudqekjkAA
lqanj micu ns[ku x,A lc r# dqlqfer iYyo
u,AA
tkfu le; ludkfnd vk,A rst iqat xqu lhy
lqgk,AA
czkuan

lnk

y;yhukA

ns[kr

ckyd

cgqdkyhukAA
:i /kjsa tuq pkfjm csnkA lenjlh eqfu fcxr
fcHksnkAA
vklk clu C;lu ;g frUgghaA j?kqifr pfjr gb rg
lqughaAA
rgk jgs ludkfn HkokuhA tg ?kVlaHko
eqfucj X;kuhAA

jke dFkk eqfucj cgq cjuhA X;ku tfu ikod


ftfe vjuhAA
n0&nsf[k jke eqfu vkor gjf"k naMor dhUgA
Lokxr

iwfN

ihr

iV

Hkq

cSBu

dg nhUgAA32AA
&*&*&
dhUg naMor rhfum HkkA lfgr ioulqr lq[k
vf/kdkAA
eqfu j?kqifr Nfc vrqy fcydhA Hk, exu eu
lds u jdhAA
L;key xkr lj#g ypuA lqanjrk eafnj Hko
epuAA
,dVd jgs fues"k u ykofgaA Hkq dj tjsa lhl
uokofgaAA
frUg dS nlk nsf[k j?kqchjkA L=or u;u ty
iqyd ljhjkAA
dj xfg Hkq eqfucj cSBkjsA ije eugj cpu
mpkjsAA

vktq /kU; eSa lqugq equhlkA rqEgjsa njl


tkfga v?k [khlkAA
cM+s Hkkx ikbc lrlaxkA fcufga ;kl gfga
Hko HkaxkAA
n0&lar lax vicxZ dj dkeh Hko dj iaFkA
dgfg lar dfc dfcn Jqfr iqjku lnxzaFkAA33AA
&*&*&
lqfu Hkq cpu gjf"k eqfu pkjhA iqyfdr ru
vLrqfr vuqlkjhAA
t;

Hkxoar

vuar vuke;A

vu?k

vusd ,d

d#uke;AA
t; fuxZqu t; t; xqu lkxjA lq[k eafnj lqanj vfr
ukxjAA
t; bafnjk jeu t; Hkw/kjA vuqie vt vukfn
lHkkdjAA
X;ku fu/kku veku ekunA ikou lqtl iqjku csn
cnAA

rX; rX; vX;rk HkatuA uke vusd vuke


fujatuAA
lcZ

lcZxr

lcZ

mjky;A

clfl

lnk

ge

dgq ifjiky;AA
}an fcifr Hko Qan fcHkat;A fn cfl jke dke
en xat;AA
n0&ijekuan ik;ru eu ifjiwju dkeA
se Hkxfr vuik;uh nsgq gefg JhjkeAA34AA
&*&*&
nsgq Hkxfr j?kqifr vfr ikofuA f=fcf/k rki Hko
nki ulkofuAA
ur dke lqj/ksuq dyir#A gb lUu nhtS
Hkq ;g c#AA
Hko ckfjf/k dqaHkt j?kquk;dA lsor lqyHk ldy
lq[k nk;dAA
eu laHko nk#u nq[k nkj;A nhuca/kq lerk
fcLrkj;AA

vkl =kl bfj"kkfn fuokjdA fcu; fccsd fcjfr


fcLrkjdAA
Hkwi efy eu eaMu /kjuhA nsfg Hkxfr lal`fr
lfj rjuhAA
eqfu eu ekul gal fujarjA pju dey cafnr vt
ladjAA
j?kqdqy dsrq lsrq Jqfr jPNdA dky dje
lqHkkm xqu HkPNdAA
rkju rju gju lc nw"kuA rqyflnkl Hkq
f=Hkqou Hkw"kuAA
n0&ckj ckj vLrqfr dfj se lfgr fl# ukbA
cz

Hkou

ludkfn

xs

vfr

vHkh"V

cj

ikbAA35AA
&*&*&
ludkfnd fcf/k yd fl/kk,A HkzkrUg jke pju
fl# uk,AA
iwNr Hkqfg ldy ldqpkghaA fprofga lc
ek#rlqr ikghaAA

lquh pgfga Hkq eq[k dS ckuhA t lqfu gb


ldy Hkze gkuhAA
varjtkeh Hkq lHk tkukA cw>r dggq dkg
guqekukAA
tfj ikfu dg rc guqearkA lqugq nhun;ky
HkxoarkAA
ukFk Hkjr dNq iwNu pgghaA Lu djr eu
ldqpr vgghaAA
rqEg tkugq dfi ej lqHkkA Hkjrfg efg dNq
varj dkAA
lqfu Hkq cpu Hkjr xgs pjukA lqugq ukFk
urkjfr gjukAA
n0&ukFk u efg lansg dNq liusgq ld u
egA
dsoy ik rqEgkfjfg ikuan langAA36AA
&*&*&
djm ikfuf/k ,d f<BkA eSa lsod rqEg tu
lq[knkAA

larUg dS efgek j?kqjkA cgq fcf/k csn


iqjkuUg xkAA
Jheq[k rqEg iqfu dhfUg cM+kA frUg ij
Hkqfg hfr vf/kdkAA
lquk pgm Hkq frUg dj yPNuA ikfla/kq
xqu X;ku fcpPNuAA
lar vlar Hksn fcyxkA uriky efg dggq
cq>kAA
larUg ds yPNu lquq HkzkrkA vxfur Jqfr iqjku
fc[;krkAA
lar vlarfUg dS vfl djuhA ftfe dqBkj panu
vkpjuhAA
dkVb ijlq ey; lquq HkkA fut xqu nsb
lqxa/k clkAA
n0&rkrs lqj lhlUg p<+r tx cYyHk Jh[kaMA
vuy

nkfg

naMAA37AA
&*&*&

ihVr

?kufga

ijlq

cnu

;g

fc"k; vyaiV lhy xqukdjA ij nq[k nq[k lq[k


lq[k ns[ks ijAA
le vHkwrfjiq fcen fcjkxhA yHkkej"k gj"k
Hk; R;kxhAA
deyfpr nhuUg ij nk;kA eu cp e ee Hkxfr
vek;kAA
lcfg ekun vkiq vekuhA Hkjr ku le ee rs
kuhAA
fcxr dke ee uke ijk;uA lkafr fcjfr fcurh
eqfnrk;uAA
lhryrk ljyrk e;=hA f}t in hfr /keZ tu;=hAA
, lc yPNu clfga tklq mjA tkusgq rkr lar larr
QqjAA
le ne fu;e uhfr ufga MyfgaA i#"k cpu
dcgw ufga cyfgaAA
n0&fuank vLrqfr mHk; le eerk ee in datA
rs lTtu ee kuf; xqu eafnj lq[k iqatAA38AA
&*&*&

lugq vlarUg dsj lqHkkA Hkwysgq laxfr


dfjv u dkAA
frUg dj lax lnk nq[knkA ftfe dfiyfg ?kkyb
gjgkAA
[kyUg n; vfr rki fcls"khA tjfga lnk ij laifr
ns[khAA
tg

dgq

fuank

lqufga

ijkA

gj"kfga

eugq ijh fuf/k ikAA


dke /k en yHk ijk;uA funZ; diVh dqfVy
eyk;uAA
c;# vdkju lc dkgw laA t dj fgr vufgr rkgw
laAA
>wBb ysuk >wBb nsukA >wBb Hktu >wB
pcsukAA
cyfga e/kqj cpu ftfe ejkA [kkb egk vfr n;
dBjkAA
n0&ij gh ij nkj jr ij /ku ij vicknA
rs uj ikoj ikie; nsg /kjsa euqtknAA39AA

&*&*&
yHkb vks<+u yHkb MkluA flLunj ij teiqj
=kl uAA
dkgw dh ta lqufga cM+kA Lokl ysfga
tuq twM+h vkAA
tc dkgw dS ns[kfga fcirhA lq[kh Hk, ekugq
tx u`irhAA
LokjFk jr ifjokj fcj/khA yaiV dke yHk vfr
/khAA
ekrq firk xqj fc u ekufgaA vkiq x, v# ?
kkyfga vkufgaAA
djfga eg cl g ijkokA lar lax gfj dFkk u
HkkokAA
voxqu fla/kq eanefr dkehA csn fcnw"kd
ij/ku LokehAA
fc g ij g fcls"kkA naHk diV ft; /kjsa
lqcs"kkAA
n0&,sls v/ke euqt [ky rtqx =srk ukfgaA

}kij

dNqd

c`an

cgq

gbgfga

dfytqx

ekfgaAA40AA
&*&*&
ij fgr lfjl /keZ ufga HkkA ij ihM+k le ufga
v/kekAA
fuuZ; ldy iqjku csn djA dgsm rkr tkufga
dfcn ujAA
uj ljhj /kfj ts ij ihjkA djfga rs lgfga egk Hko
HkhjkAA
djfga eg cl uj v?k ukukA LokjFk jr ijyd
ulkukAA
dky:i frUg dg eSa HkzkrkA lqHk v# vlqHk
deZ Qy nkrkAA
vl fcpkfj ts ije l;kusA Hktfga efg lal`r nq[k
tkusAA
R;kxfga deZ lqHkklqHk nk;dA Hktfga efg
lqj uj eqfu uk;dAA

lar vlarUg ds xqu Hkk"ksA rs u ijfga Hko


ftUg yf[k jk[ksAA
n0&lqugq rkr ek;k r xqu v# n"k vusdA
xqu

;g

mHk;

nsf[kvfga

nsf[kv

vfccsdAA41AA
&*&*&
Jheq[k cpu lqur lc HkkA gj"ks se u n;
lekAA
djfga fcu; vfr ckjfga ckjkA guweku fg; gj"k
vikjkAA
iqfu j?kqifr fut eafnj x,A ,fg fcf/k pfjr djr fur
u,AA
ckj ckj ukjn eqfu vkofgaA pfjr iquhr jke ds
xkofgaAA
fur uo pju nsf[k eqfu tkghaA czyd lc dFkk
dgkghaAA
lqfu fcjafp vfrl; lq[k ekufgaA iqfu iqfu rkr
djgq xqu xkufgaAA

ludkfnd ukjnfg ljkgfgaA t|fi cz fujr eqfu


vkgfgaAA
lqfu xqu xku lekf/k fclkjhAA lknj lqufga ije
vf/kdkjhAA
n0&thoueqDr czij pfjr lqufga rft /;kuA
ts gfj dFkk u djfga jfr frUg ds fg;
ik"kkuAA42AA
&*&*&
,d ckj j?kqukFk cyk,A xqj f}t iqjcklh lc
vk,AA
cSBs xqj eqfu v# f}t lTtuA cys cpu Hkxr
Hko HkatuAA
lugq ldy iqjtu ee ckuhA dgm u dNq eerk
mj vkuhAA
ufga vuhfr ufga dNq HkqrkA lqugq djgq
t rqEgfg lgkAA
lb lsod f;re ee lA ee vuqlklu ekuS
tAA

ta vuhfr dNq Hkk"ka HkkA ra efg


cjtgq Hk; fcljkAA
cM+sa Hkkx ekuq"k ruq ikokA lqj nqyZHk
lc xzafFkUg xkokAA
lk/ku /kke ePN dj }kjkA ikb u tsfga ijyd
lokjkAA
n0&l ij= nq[k ikob flj /kqfu /kqfu ifNrkbA
dkyfg deZfg Lojfg feF;k n"k yxkbAA43AA
&*&*&
,fg ru dj Qy fc"k; u HkkA LoxZm LoYi var
nq[knkAA
uj ruq ikb fc"k; eu nsghaA iyfV lq/kk rs lB
fc"k ysghaAA
rkfg dcgq Hky dgb u dA xqatk xzgb ijl
efu [kAA
vkdj pkfj yPN pjklhA tfu Hkzer ;g fto
vfcuklhAA

fQjr lnk ek;k dj sjkA dky deZ lqHkko xqu ?


ksjkAA
dcgqd dfj d#uk uj nsghA nsr l fcuq gsrq
lusghAA
uj ruq Hko ckfjf/k dgq csjA lUeq[k e#r
vuqxzg esjAA
dju/kkj lnxqj n`<+ ukokA nqyZHk lkt lqyHk
dfj ikokAA
n0&t u rjS Hko lkxj uj lekt vl ikbA
l r fuand eanefr vkRekgu xfr tkbAA44AA
&*&*&
ta ijyd bgk lq[k pggwA lqfu ee cpu n;
n`<+ xggwAA
lqyHk lq[kn ekjx ;g HkkA Hkxfr efj iqjku
Jqfr xkAA
X;ku vxe R;wg vusdkA lk/ku dfBu u eu
dgq VsdkAA

djr d"V cgq ikob dA HkfDr ghu efg f;


ufga lAA
HkfDr lqra= ldy lq[k [kkuhA fcuq lrlax u
ikofga kuhAA
iqU; iqat fcuq feyfga u larkA lrlaxfr lal`fr dj
varkAA
iqU; ,d tx egq ufga nwtkA eu e cpu fc in
iwtkAA
lkuqdwy rsfg ij eqfu nsokA t rft diVq djb
f}t lsokAA
n0&vkSjm ,d xqiqr er lcfg dgm dj tfjA
ladj Hktu fcuk uj Hkxfr u ikob efjAA45AA
&*&*&
dggq Hkxfr iFk dou ;klkA tx u e[k ti ri
mioklkAA
ljy lqHkko u eu dqfVykA tFkk ykHk lar"k
lnkAA

ej nkl dgkb uj vklkA djb r dggq dgk


fcLoklkAA
cgqr dgm dk dFkk c<+kA ,fg vkpju cL;
eSa HkkAA
cSj u fcxzg vkl u =klkA lq[ke; rkfg lnk lc
vklkAA
vukjaHk vfudsr vekuhA vu?k vj"k nPN
fcX;kuhAA
hfr lnk lTtu lalxkZA r`u le fc"k; LoxZ
vicxkZAA
Hkxfr iPN gB ufga lBrkA nq"V rdZ lc nwfj
cgkAA
n0&ee xqu xzke uke jr xr eerk en egA
rk dj lq[k lb tkub ijkuan langAA46AA
&*&*&
lqur lq/kkle cpu jke dsA xgs lcfu in ik/kke
dsAA

tufu tud xqj ca/kq gekjsA ik fu/kku ku rs


I;kjsAA
ruq /kuq /kke jke fgrdkjhA lc fcf/k rqEg
urkjfr gkjhAA
vfl fl[k rqEg fcuq nsb u dA ekrq firk
LokjFk jr vksAA
gsrq jfgr tx tqx midkjhA rqEg rqEgkj lsod
vlqjkjhAA
LokjFk ehr ldy tx ekghaA liusgq Hkq
ijekjFk ukghaAA
lcds cpu se jl lkusA lqfu j?kqukFk n;
gj"kkusAA
fut fut x`g x, vk;lq ikA cjur Hkq crdgh
lqgkAA
n0&mek vo/kcklh uj ukfj rkjFk :iA
cz

lfPpnkuan

tg HkwiAA47AA
&*&*&

?ku

j?kquk;d

,d ckj cfl"V eqfu vk,A tgk jke lq[k/kke


lqgk,AA
vfr vknj j?kquk;d dhUgkA in i[kkfj iknnd
yhUgkAA
jke lqugq eqfu dg dj tjhA ikfla/kq fcurh
dNq ejhAA
nsf[k nsf[k vkpju rqEgkjkA gr eg ee n;
vikjkAA
efgek vfer csn ufga tkukA eSa dsfg Hkkfr
dgm HkxokukAA
mijfgR; deZ vfr eankA csn iqjku lqe`fr dj
fuankAA
tc u ysm eSa rc fcf/k eghA dgk ykHk
vkxsa lqr rghAA
ijekrek cz uj :ikA gbfg j?kqdqy Hkw"ku
HkwikAA
n0&rc eSa n; fcpkjk tx tX; czr nkuA

tk dgq dfjv l iSgm /keZ u ,fg le


vkuAA48AA
&*&*&
ti ri fu;e tx fut /kekZA Jqfr laHko ukuk lqHk
dekZAA
X;ku n;k ne rhjFk eTtuA tg yfx /keZ dgr
Jqfr lTtuAA
vkxe fuxe iqjku vusdkA i<+s lqus dj Qy
Hkq ,dkAA
rc in iadt hfr fujarjA lc lk/ku dj ;g Qy
lqanjAA
NwVb ey fd eyfg ds /k,A ?k`r fd iko db
ckfj fcy,AA
se Hkxfr ty fcuq j?kqjkA vfHkvarj ey
dcgq u tkAA
lb lcZX; rX; lb iafMrA lb xqu x`g fcX;ku
v[kafMrAA

nPN ldy yPNu tqr lA tkdsa in ljt jfr


gAA
n0&ukFk ,d cj ekxm jke ik dfj nsgqA
tUe tUe Hkq in dey dcgq ?kVS tfu
usgqAA49AA
&*&*&
vl dfg eqfu cfl"V x`g vk,A ikfla/kq ds eu
vfr Hkk,AA
guweku Hkjrkfnd HkzkrkA lax fy, lsod
lq[knkrkAA
iqfu iky iqj ckgsj x,A xt jFk rqjx exkor
Hk,AA
nsf[k ik dfj ldy ljkgsA fn, mfpr ftUg ftUg
rsb pkgsAA
gju ldy Je Hkq Je ikA x, tgk lhry
vojkAA
Hkjr nhUg fut clu MlkA cSBs Hkq lsofga
lc HkkAA

ek#rlqr rc ek:r djA iqyd ciq"k ypu ty


HkjAA
guweku le ufga cM+HkkxhA ufga dm jke
pju vuqjkxhAA
fxfjtk tklq hfr lsodkA ckj ckj Hkq fut
eq[k xkAA
n0&rsfga volj eqfu ukjn vk, djry chuA
xkou yxs jke dy dhjfr lnk uchuAA50AA
&*&*&
ekeoyd;

iadt

ypuA

ik

fcydfu

lp

fcepuAA
uhy rkejl L;ke dke vfjA n; dat edjan e/kqi
gfjAA
tkrq/kku c:Fk cy HkatuA eqfu lTtu jatu v?k
xatuAA
Hkwlqj lfl uo c`an cykgdA vlju lju nhu tu
xkgdAA

Hkqt cy fciqy Hkkj efg [kafMrA [kj nw"ku


fcjk/k c/k iafMrAA
jkoukfj lq[k:i HkwicjA t; nljFk dqy dqeqn
lq/kkdjAA
lqtl iqjku fcfnr fuxekxeA xkor lqj eqfu lar
lekxeAA
dk#uhd C;yhd en [kaMuA lc fcf/k dqly
dlyk eaMuAA
dfy ey eFku uke eerkguA rqylhnkl Hkq
ikfg ur tuAA
n0&se lfgr eqfu ukjn cjfu jke xqu xzkeA
lHkkfla/kq

n;

/kfj

x,

tgk

fcf/k

/kkeAA51AA
&*&*&
fxfjtk lqugq fcln ;g dFkkA eSa lc dgh efj
efr tFkkAA
jke pfjr lr dfV vikjkA Jqfr lkjnk u cjuS
ikjkAA

jke vuar vuar xqukuhA tUe deZ vuar


ukekuhAA
ty lhdj efg jt xfu tkghaA j?kqifr pfjr u cjfu
fljkghaAA
fcey dFkk gfj in nk;uhA Hkxfr gb lqfu
vuik;uhAA
mek dfgm lc dFkk lqgkA t HkqlqafM
[kxifrfg lqukAA
dNqd jke xqu dgsm c[kkuhA vc dk dga
l dggq HkokuhAA
lqfu lqHk dFkk mek gj"kkuhA cyh vfr fcuhr
e`nq ckuhAA
/kU; /kU; eSa /kU; iqjkjhA lqusm jke xqu
Hko Hk; gkjhAA
n0&rqEgjh ik ik;ru vc rR; u egA
tkusm

jke

rki

langAA52dAA
&*&*&

Hkq

fpnkuan

ukFk rokuu lfl lzor dFkk lq/kk j?kqchjA


Jou

iqVfUg

eu

iku

dfj

ufga

v?kkr

efr/khjAA52[kAA
jke pfjr ts lqur v?kkghaA jl fcls"k tkuk frUg
ukghaAA
thoueqDr egkeqfu tsA gfj xqu lqugha
fujarj rsAA
Hko lkxj pg ikj t ikokA jke dFkk rk
dg n`<+ ukokAA
fc"kbUg dg iqfu gfj xqu xzkekA Jou lq[kn
v# eu vfHkjkekAA
Jouoar vl d tx ekghaA tkfg u j?kqifr pfjr
lgkghaAA
rs tM+ tho futkRed ?kkrhA ftUgfg u j?kqifr
dFkk lgkrhAA
gfjpfj= ekul rqEg xkokA lqfu eSa ukFk vfefr
lq[k ikokAA

rqEg t dgh ;g dFkk lqgkA dkxHklqafM


x#M+ fr xkAA
n0&fcjfr X;ku fcX;ku n`<+ jke pju vfr
usgA
ck;l ru j?kqifr Hkxfr efg ije lansgAA53AA
&*&*&
uj lgL= eg lqugq iqjkjhA dm ,d gb /keZ
czr/kkjhAA
/keZlhy dfVd eg dA fc"k; fceq[k fcjkx jr
gAA
dfV fcjDr e/; Jqfr dgA lE;d X;ku lr dm
ygAA
X;kuoar dfVd eg dA thoueqDr lr tx
lAA
frUg lgL= egq lc lq[k [kkuhA nqyZHk
czyhu fcX;kuhAA
/keZlhy fcjDr v# X;kuhA thoueqDr czij
kuhAA

lc rs l nqyZHk lqjjk;kA jke Hkxfr jr xr en


ek;kAA
l gfjHkxfr dkx fdfe ikA fcLoukFk efg
dggq cq>kAA
n0&jke ijk;u X;ku jr xqukxkj efr /khjA
ukFk dggq dsfg dkju ik;m dkd ljhjAA54AA
&*&*&
;g Hkq pfjr ifo= lqgkokA dggq iky dkx
dg ikokAA
rqEg dsfg Hkkfr lquk enukjhA dggq efg
vfr drqd HkkjhAA
x#M+ egkX;kuh xqu jklhA gfj lsod vfr fudV
fuoklhAA
rsfga dsfg gsrq dkx lu tkA lquh dFkk eqfu
fudj fcgkAA
dggq dou fcf/k Hkk lacknkA nm gfjHkxr
dkx mjxknkAA

xfj fxjk lqfu ljy lqgkA cys flo lknj lq[k


ikAA
/kU; lrh ikou efr rjhA j?kqifr pju hfr ufga
FkjhAA
lqugq ije iquhr bfrgklkA t lqfu ldy yd
Hkze uklkAA
mitb jke pju fcLoklkA Hko fuf/k rj uj fcufga
;klkAA
n0&,sflv Lu fcgaxifr dhfUg dkx lu tkbA
l lc lknj dfggm lqugq mek eu ykbAA55AA
&*&*&
eSa ftfe dFkk lquh Hko epfuA l lax lquq
lqeqf[k lqypfuAA
Fke nPN x`g ro vorkjkA lrh uke rc jgk
rqEgkjkAA
nPN tX; rc Hkk viekukA rqEg vfr /k rts rc
kukAA

ee vuqpjUg dhUg e[k HkaxkA tkugq rqEg l


ldy laxkAA
rc vfr lp Hk;m eu ejsaA nq[kh Hk;m fc;x
f; rjsaAA
lqanj cu fxfj lfjr rM+kxkA drqd ns[kr
fQjm csjkxkAA
fxfj lqesj mkj fnfl nwjhA uhy lSy ,d lqanj
HkwjhAA
rklq dude; fl[kj lqgk,A pkfj pk# ejs eu
Hkk,AA
frUg ij ,d ,d fcVi fclkykA cV ihij ikdjh
jlkykAA
lSyifj lj lqanj lgkA efu liku nsf[k eu
egkAA
n0&lhry vey e/kqj ty tyt fciqy cgqjaxA
dwtr

dy

jo

Hk`axAA56AA
&*&*&

gal

xu

xqatr

eatqy

rsfga fxfj #fpj clb [kx lA rklq ukl dYikar u


gAA
ek;k r xqu n"k vusdkA eg eut vkfn
vfccsdkAA
jgs C;kfi leLr tx ekghaA rsfg fxfj fudV dcgq
ufga tkghaAA
rg cfl gfjfg Hktb ftfe dkxkA l lquq mek
lfgr vuqjkxkAA
ihij r# rj /;ku l /kjA tki tX; ikdfj rj djAA
vkc Nkg dj ekul iwtkA rft gfj Hktuq dktq
ufga nwtkAA
cj rj dg gfj dFkk laxkA vkofga lqufga vusd
fcgaxkAA
jke pfjr fcfp= fcf/k ukukA se lfgr dj lknj
xkukAA
lqufga ldy efr fcey ejkykA clfga fujarj ts
rsfga rkykAA

tc eSa tkb l drqd ns[kkA mj mitk vkuan


fcls"kkAA
n0&rc dNq dky ejky ruq /kfj rg dhUg
fuoklA
lknj

lqfu

j?kqifr

xqu

iqfu

vk;m dSyklAA57AA
&*&*&
fxfjtk dgsm l lc bfrgklkA eSa tsfg le; x;m
[kx iklkAA
vc l dFkk lqugq tsgh gsrwA x;m dkx ifga
[kx dqy dsrwAA
tc j?kqukFk dhfUg ju hM+kA leq>r pfjr
gfr efg czhM+kAA
bathr dj vkiq c/kk;A rc ukjn eqfu x#M+
iBk;AA
ca/ku dkfV x; mjxknkA mitk n; paM
fc"kknkAA

Hkq ca/ku leq>r cgq HkkrhA djr fcpkj


mjx vkjkrhAA
C;kid cz fcjt ckxhlkA ek;k eg ikj ijehlkAA
l vorkj lqusm tx ekghaA ns[ksm l Hkko
dNq ukghaAA
n0&Hko ca/ku rs NwVfga uj tfi tk dj ukeA
[kpZ fulkpj ck/ksm ukxikl lb jkeAA58AA
&*&*&
ukuk Hkkfr eufg leq>kokA xV u X;ku n;
Hkze NkokAA
[ksn f[kUu eu rdZ c<+kA Hk;m egcl
rqEgfjfga ukAA
C;kdqy x;m nsofjf"k ikghaA dgsfl t lal; fut
eu ekghaAA
lqfu ukjnfg ykfx vfr nk;kA lquq [kx cy jke
dS ek;kAA
t X;kfuUg dj fpr vigjA cfjvka fceg eu
djAA

tsfga cgq ckj upkok eghA lb C;kih


fcgaxifr rghAA
egkeg mitk mj rjsaA fefVfg u csfx dgsa
[kx ejsaAA
prqjkuu ifga tkgq [kxslkA lb djsgq tsfg gb
funslkAA
n0&vl dfg pys nsofjf"k djr jke xqu xkuA
gfj ek;k cy cjur iqfu iqfu ije lqtkuAA59AA
&*&*&
rc [kxifr fcjafp ifga x;A fut lansg lqukor
Hk;AA
lqfu fcjafp jkefg fl# ukokA leqf> rki se
vfr NkokAA
eu egq djb fcpkj fc/kkrkA ek;k cl dfc dfcn
X;krkAA
gfj ek;k dj vfefr HkkokA fciqy ckj tsfga
efg upkokAA

vx txe; tx ee mijktkA ufga vkpjt eg


[kxjktkAA
rc cys fcf/k fxjk lqgkA tku egsl jke
HkqrkAA
cSurs; ladj ifga tkgwA rkr vur iwNgq tfu
dkgwAA
rg gbfg ro lal; gkuhA pysm fcgax lqur
fcf/k ckuhAA
n0&ijekrqj fcgaxifr vk;m rc e iklA
tkr

jgsm

dqcsj

x`g

jfggq

mek

dSyklAA60AA
&*&*&
rsfga ee in lknj fl# ukokA iqfu vkiu lansg
lqukokAA
lqfu rk dfj fcurh e`nq ckuhA se lfgr eSa
dgsm HkokuhAA
feysgq x#M+ ekjx eg eghA dou Hkkfr
leq>koa rghAA

rcfg gb lc lal; HkaxkA tc cgq dky dfjv


lrlaxkAA
lqfuv rgk gfj dFkk lqgkA ukuk Hkkfr
eqfuUg t xkAA
tsfg egq vkfn e/; volkukA Hkq frik| jke
HkxokukAA
fur gfj dFkk gr tg HkkA iBom rgk lqufg
rqEg tkAA
tkbfg lqur ldy lansgkA jke pju gbfg vfr
usgkAA
n0&fcuq lrlax u gfj dFkk rsfg fcuq eg u
HkkxA
eg

x,

fcuq

jke

in

gb

n`<+

vuqjkxAA61AA
&*&*&
feyfga u j?kqifr fcuq vuqjkxkA fd, tx ri
X;ku fcjkxkAA

mkj

fnfl

lqanj

fxfj

uhykA

rg

jg

dkdHkqlqafM lqlhykAA
jke Hkxfr iFk ije chukA X;kuh xqu x`g cgq
dkyhukAA
jke dFkk l dgb fujarjA lknj lqufga fcfc/k
fcgaxcjAA
tkb lqugq rg gfj xqu HkwjhA gbfg eg tfur
nq[k nwjhAA
eSa tc rsfg lc dgk cq>kA pysm gjf"k ee in
fl# ukAA
rkrs mek u eSa leq>kokA j?kqifr ik ejeq
eSa ikokAA
gbfg dhUg dcgq vfHkekukA l [koS pg
ikfu/kkukAA
dNq rsfg rs iqfu eSa ufga jk[kkA leq>b [kx
[kxgh dS Hkk"kkAA
Hkq ek;k cyoar HkokuhA tkfg u eg dou vl
X;kuhAA

n0&X;kfu Hkxr fljefu f=Hkqouifr dj tkuA


rkfg

eg

ek;k

uj

ikoj

djfga

xqekuAA62dAA
eklikjk;.k] vV~Bklok foJke
flo fcjafp dgq egb d gS ciqjk vkuA
vl

ft;

tkfu

Hktfga

eqfu

ek;k

ifr

HkxokuAA62[kAA
&*&*&
x;m x#M+ tg clb HkqlqaMkA efr vdqaB gfj
Hkxfr v[kaMkAA
nsf[k lSy lUu eu Hk;A ek;k eg lp lc
x;AA
dfj rM+kx eTtu tyikukA cV rj x;m n;
gj"kkukAA
c`) c`) fcgax rg vk,A lquS jke ds pfjr
lqgk,AA
dFkk vjaHk djS lb pkgkA rsgh le; x;m
[kxukgkAA

vkor nsf[k ldy [kxjktkA gj"ksm ck;l lfgr


lektkAA
vfr vknj [kxifr dj dhUgkA Lokxr iwfN lqvklu
nhUgkAA
dfj iwtk lesr vuqjkxkA e/kqj cpu rc cysm
dkxkAA
n0&ukFk rkjFk Hk;m eSa ro njlu [kxjktA
vk;lq nsgq l dja vc Hkq vk;gq dsfg
dktAA63dAA
lnk rkjFk :i rqEg dg e`nq cpu [kxslA
tsfg

dS

vLrqfr

lknj

fut

eq[k

dhfUg

egslAA63[kAA
&*&*&
lqugq rkr tsfg dkju vk;mA l lc Hk;m njl ro
ik;mAA
nsf[k ije ikou ro vkJeA x;m eg lal; ukuk
HkzeAA

vc Jhjke dFkk vfr ikofuA lnk lq[kn nq[k iqat


ulkofuAA
lknj rkr lqukogq eghA ckj ckj fcuom Hkq
rghAA
lqur x#M+ dS fxjk fcuhrkA ljy lqse lq[kn
lqiquhrkAA
Hk;m rklq eu ije mNkgkA ykx dgS j?kqifr
xqu xkgkAA
Fkefga vfr vuqjkx HkokuhA jkepfjr lj dgsfl
c[kkuhAA
iqfu ukjn dj eg vikjkA dgsfl cgqfj jkou
vorkjkAA
Hkq vorkj dFkk iqfu xkA rc fllq pfjr dgsfl
eu ykAA
n0&ckypfjr dfg fcfc/k fcf/k eu eg ije
mNkgA
fjf"k

vkxou

fcckgAA64AA

dgsfl

iqfu

Jh

j?kqchj

&*&*&
cgqfj jke vfHk"ksd laxkA iqfu u`i cpu jkt jl
HkaxkAA
iqjckflUg dj fcjg fc"kknkA dgsfl jke yfNeu
lacknkAA
fcfiu xou dsoV vuqjkxkA lqjlfj mrfj fuokl
;kxkAA
ckyehd Hkq feyu c[kkukA fp=dwV ftfe cls
HkxokukAA
lfpokxou uxj u`i ejukA Hkjrkxou se cgq
cjukAA
dfj u`i f;k lax iqjcklhA Hkjr x, tg Hkq
lq[k jklhAA
iqfu j?kqifr cgq fcf/k leq>k,A yS iknqdk
vo/kiqj vk,AA
Hkjr jgfu lqjifr lqr djuhA Hkq v# vf=
HksaV iqfu cjuhAA

n0&dfg fcjk/k c/k tsfg fcf/k

nsg rth

ljHkaxAA
cjfu

lqrhNu

hfr

iqfu

Hkq

vxfLr

lrlaxAA65AA
&*&*&
dfg naMd cu ikourkA xh/k eb=h iqfu rsfga
xkAA
iqfu Hkq iapoVha r cklkA Hkath ldy
eqfuUg dh =klkAA
iqfu yfNeu minsl vuwikA lwiu[kk ftfe dhfUg
dq:ikAA
[kj nw"ku c/k cgqfj c[kkukA ftfe lc ejeq
nlkuu tkukAA
nlda/kj ekjhp crdghaA tsfg fcf/k Hk l lc
rsfga dghAA
iqfu ek;k lhrk dj gjukA Jhj?kqchj fcjg dNq
cjukAA

iqfu Hkq xh/k f;k ftfe dhUghA cf/k dca/k


lcfjfg xfr nhUghAA
cgqfj fcjg cjur j?kqchjkA tsfg fcf/k x, ljcj
rhjkAA
n0&Hkq ukjn lackn dfg ek#fr feyu laxA
iqfu

lqxzho

ferk

ckfy

ku

dj

HkaxAA66dAA
dfifg fryd dfj Hkq r lSy cj"ku cklA
cjuu

c"kkZ

ljn

v#

jke

j"k

dfi

=klAA66[kAA
&*&*&
tsfg fcf/k dfiifr dhl iBk,A lhrk [kt ldy fnfl
/kk,AA
fccj csl dhUg tsfg HkkrhA dfiUg cgfj feyk
laikrhAA
lqfu lc dFkk lehjdqekjkA uk?kr Hk;m i;f/k
vikjkAA

yadk dfi csl ftfe dhUgkA iqfu lhrfg /khjtq


ftfe nhUgkAA
cu mtkfj jkoufg c/khA iqj nfg uk?ksm
cgqfj i;/khAA
vk, dfi lc tg j?kqjkA cSnsgh fd dqly
lqukAA
lsu lesfr tFkk j?kqchjkA mrjs tkb ckfjfuf/k
rhjkAA
feyk fcHkh"ku tsfg fcf/k vkA lkxj fuxzg
dFkk lqukAA
n0&lsrq ckf/k dfi lsu ftfe mrjh lkxj ikjA
x;m

clhBh

chjcj

tsfg

fcf/k

ckfydqekjAA67dAA
fuflpj dhl yjk cjfufl fcfc/k dkjA
dqaHkdju

?kuukn

kkjAA67[kAA
&*&*&

dj

cy

i#"k

la?

fuflpj fudj eju fcf/k ukukA j?kqifr jkou lej


c[kkukAA
jkou c/k eannfj ldkA jkt fcHkh"ku nso
vldkAA
lhrk j?kqifr feyu cgjhA lqjUg dhfUg vLrqfr
dj tjhAA
iqfu iq"id pf<+ dfiUg lesrkA vo/k pys Hkq
ik fudsrkAA
tsfg fcf/k jke uxj fut vk,A ck;l fcln pfjr lc
xk,AA
dgsfl cgfj jke vfHk"kSdkA iqj cjur u`iuhfr
vusdkAA
dFkk leLr HkqlqaM c[kkuhA t eSa rqEg lu
dgh HkokuhAA
lqfu lc jke dFkk [kxukgkA dgr cpu eu ije
mNkgkAA
l0&x;m ej lansg lqusm ldy j?kqifr pfjrA

Hk;m

jke

in

usg

ro

eg

Hkq

lkn

ck;l

frydAA68dAA
efg

Hk;m

vfr

ca/ku

ju

egq fujf[kA
fpnkuan

lang

jke

fcdy

dkju

douA

68[kAA
nsf[k pfjr vfr uj vuqlkjhA Hk;m n; ee lal;
HkkjhAA
lb Hkze vc fgr dfj eSa ekukA dhUg vuqxzg
ikfu/kkukAA
t vfr vkri C;kdqy gA r# Nk;k lq[k tkub
lAA
ta ufga gr eg vfr eghA feyrsm rkr
dou fcf/k rghAA
lqursm fdfe gfj dFkk lqgkA vfr fcfp= cgq
fcf/k rqEg xkAA
fuxekxe iqjku er ,gkA dgfga fl) eqfu ufga
lansgkAA

lar fclq) feyfga ifj rsghA fprofga jke ik dfj


tsghAA
jke ik ro njlu Hk;A ro lkn lc lal; x;AA
n0&lqfu fcgaxifr ckuh lfgr fcu; vuqjkxA
iqyd

xkr

ypu

lty

eu

gj"ksm

vfr

dkxAA69dAA
Jrk lqefr lqlhy lqfp dFkk jfld gfj nklA
ikb

mek

vfr

xI;efi

lTtu

djfga

dklAA69[kAA
&*&*&
cysm dkdHklqaM cgjhA uHkx ukFk ij hfr
u FkjhAA
lc fcf/k ukFk iwT; rqEg esjsA ikik= j?
kquk;d dsjsAA
rqEgfg u lal; eg u ek;kA e ij ukFk dhUg
rqEg nk;kAA
iBb eg fel [kxifr rghA j?kqifr nhfUg
cM+k eghAA

rqEg fut eg dgh [kx lkaA l ufga dNq


vkpjt xlkaAA
ukjn

Hko

fcjafp

ludknhA

ts

eqfuuk;d

vkrecknhAA
eg u va/k dhUg dsfg dsghA d tx dke upko
u tsghAA
r`Luk dsfg u dhUg cjkgkA dsfg dj n;
/k ufga nkgkAA
n0&X;kuh rkil lwj dfc dfcn xqu vkxkjA
dsfg dS yHk fcMacuk dhfUg u ,fga
lalkjAA70dAA
Jh en c u dhUg dsfg Hkqrk cf/kj u dkfgA
e`xypfu

ds

uSu

lj

vl

ykx

tkfgAA70[kAA
&*&*&
xqu r lU;ikr ufga dsghA dm u eku en
rtsm fucsghAA

tcu Toj dsfg ufga cydkokA eerk dsfg dj tl u


ulkokAA
ePNj dkfg dyad u ykokA dkfg u ld lehj
MykokAA
fpark lkfifu d ufga [kk;kA d tx tkfg u
C;kih ek;kAA
dhV eujFk nk# ljhjkA tsfg u ykx ?kqu d vl
/khjkAA
lqr fcr yd "kuk rhuhA dsfg ds efr bUg r
u eyhuhAA
;g lc ek;k dj ifjokjkA cy vfefr d cjuS
ikjkAA
flo prqjkuu tkfg MsjkghaA vij tho dsfg ys[ks
ekghaAA
n0&C;kfi jgsm lalkj egq ek;k dVd paMAA
lsukifr

dkekfn

HkV

naHk

ik"kaMAA71dAA
l nklh j?kqchj dS leq>sa feF;k lfiA

diV

NwV

jke

ik

fcuq

ukFk

dgm

in

jfiAA71[kAA
&*&*&
t ek;k lc txfg upkokA tklq pfjr yf[k dkgq u
ikokAA
lb Hkq Hkzw fcykl [kxjktkA ukp uVh bo
lfgr lektkAA
lb lfPpnkuan ?ku jkekA vt fcX;ku :i cy
/kkekAA
C;kid C;kI; v[kaM vuarkA vf[ky ve?klfDr
HkxoarkAA
vxqu

vnHkz

fxjk

xrhrkA

lcnjlh

vuo|

vthrkAA
fueZe fujkdkj fujegkA fuR; fujatu lq[k
langkAA
fr ikj Hkq lc mj cklhA cz fujhg fcjt
vfcuklhAA

bgk eg dj dkju ukghaA jfc lUeq[k re


dcgq fd tkghaAA
n0&Hkxr gsrq Hkxoku Hkq jke /kjsm ruq
HkwiA
fd, pfjr ikou ije kr uj vuq:iAA72dAA
tFkk vusd cs"k /kfj u`R; djb uV dbA
lb

lb

Hkko

ns[kkob

vkiqu

gb

lbAA72[kAA
&*&*&
vfl j?kqifr yhyk mjxkjhA nuqt fcegfu tu
lq[kdkjhAA
ts efr efyu fc"k;cl dkehA Hkq ij eg /kjfga
bfe LokehAA
u;u n"k tk dg tc gA ihr cju lfl dgq dg
lAA
tc tsfg fnfl Hkze gb [kxslkA l dg ifPNe
m;m fnuslkAA

udk:<+ pyr tx ns[kkA vpy eg cl vkiqfg


ys[kkAA
ckyd Hkzefga u Hkzefga x`gknhaA dgfga
ijLij feF;kcknhAA
gfj fc"kbd vl eg fcgaxkA liusgq ufga
vX;ku laxkAA
ek;kcl efrean vHkkxhA n; tefudk cgqfcf/k
ykxhAA
rs lB gB cl lal; djghaA fut vX;ku jke ij
/kjghaAA
n0&dke /k en yHk jr x`gklDr nq[k:iA
rs

fdfe

tkufga

j?kqifrfg

ew<+

ijs

re

dwiAA73dAA
fuxZqu :i lqyHk vfr lxqu tku ufga dbA
lqxe vxe ukuk pfjr lqfu eqfu eu Hkze
gbAA73[kAA
&*&*&

lquq [kxsl j?kqifr HkqrkA dgm tFkkefr


dFkk lqgkAA
tsfg fcf/k eg Hk;m Hkq eghA lm lc dFkk
lqukom rghAA
jke ik Hkktu rqEg rkrkA gfj xqu hfr efg
lq[knkrkAA
rkrs ufga dNq rqEgfga nqjkomA ije jgL;
eugj xkomAA
lqugq jke dj lgt lqHkkA tu vfHkeku u
jk[kfga dkAA
lal`r

ewy

lwyn

ukukA

ldy

ld

nk;d

vfHkekukAA
rkrs djfga ikfuf/k nwjhA lsod ij eerk vfr
HkwjhAA
ftfe fllq ru czu gb xlkaA ekrq fpjko dfBu
dh ukaAA
n0&tnfi Fke nq[k ikob job cky v/khjA

C;kf/k

ukl

fgr

tuuh

xufr

fllq

ihjAA74dAA
frfe j?kqifr fut nkldj gjfga eku fgr ykfxA
rqyflnkl ,sls Hkqfg dl u Hktgq Hkze
R;kfxAA74[kAA
&*&*&
jke ik vkifu tM+rkA dgm [kxsl lqugq eu
ykAA
tc tc jke euqt ruq /kjghaA HkDr gsrq yhy
cgq djghaAA
rc rc vo/kiqjh eSa t+kA ckypfjr fcyfd
gj"kkAA
tUe

egRlo

ns[km

tkA

cj"k

ikp

rg jgm yHkkAA
b"Vnso ee ckyd jkekA lHkk ciq"k dfV lr
dkekAA
fut Hkq cnu fugkfj fugkjhA ypu lqQy djm
mjxkjhAA

y?kq ck;l ciq /kfj gfj laxkA ns[km ckypfjr


cgqjaxkAA
n0&yfjdka tg tg fQjfga rg rg lax
mM+kmA
twBfu

ijb

vftj

eg

mBkb

dfj

[kkmAA75dAA
,d ckj vfrl; lc pfjr fd, j?kqchjA
lqfejr

Hkq

yhyk

lb

iqyfdr

Hk;m

ljhjAA75[kAA
&*&*&
dgb HklqaM lqugq [kxuk;dA jkepfjr lsod
lq[knk;dAA
u`ieafnj lqanj lc HkkrhA [kfpr dud efu
ukuk tkrhAA
cjfu u tkb #fpj vxukA tg [ksyfga fur
pkfjm HkkAA
ckyfcun
lq[knkAA

djr

j?kqjkA

fcpjr

vftj

tufu

ejdr e`nqy dysoj L;kekA vax vax fr Nfc


cgq dkekAA
uo jktho v#u e`nq pjukA int #fpj u[k lfl
nqfr gjukAA
yfyr vad dqfylkfnd pkjhA uwiqj pk# e/kqj
jodkjhAA
pk# iqjV efu jfpr cukA dfV fdafdu dy eq[kj
lqgkAA
n0&js[kk =; lqanj mnj ukHkh #fpj xHkhjA
mj

vk;r

Hkzktr

fcfcf/k

cky

fcHkw"ku

phjAA76AA
&*&*&
v#u

ikfu

u[k

djt

eugjA

ckgq

fclky

fcHkw"ku lqanjAA
da/k cky dsgfj nj xzhokA pk# fpcqd vkuu
Nfc lhaokAA
dycy cpu v/kj v#ukjsA nqb nqb nlu fcln cj
ckjsAA

yfyr diy eugj uklkA ldy lq[kn lfl dj le


gklkAA
uhy dat ypu Hko epuA Hkzktr Hkky fryd
xjpuAA
fcdV Hk`dqfV le Jou lqgk,A dqafpr dp espd
Nfc Nk,AA
ihr >hfu >xqyh ru lghA fdydfu fprofu
Hkkofr eghAA
:i jkfl u`i vftj fcgkjhA ukpfga fut frfcac
fugkjhAA
efg lu djfga fcfcf/k fcf/k hM+kA cjur efg
gfr vfr czhM+kAA
fdydr efg /kju tc /kkofgaA pym Hkkfx rc
iwi ns[kkofgaAA
n0&vkor fudV glfga Hkq Hkktr #nu
djkfgaA
tkm

lehi

xgu

ijkfgaAA77dAA

in

fQfj

fQfj

fprb

kr fllq bo yhyk nsf[k Hk;m efg egA


dou

pfj=

djr

Hkq

fpnkuan

langAA77[kAA
&*&*&
,ruk eu vkur [kxjk;kA j?kqifr sfjr C;kih
ek;kAA
l ek;k u nq[kn efg dkghaA vku tho bo
lal`r ukghaAA
ukFk bgk dNq dkju vkukA lqugq l lko/kku
gfjtkukAA
X;ku v[kaM ,d lhrkcjA ek;k cL; tho lpjkpjAA
ta lc dsa jg X;ku ,djlA Loj thofg Hksn
dggq dlAA
ek;k

cL;

tho

vfHkekuhA

cL;

ek;k

xqu[kkuhAA
ijcl tho Locl HkxoarkA tho vusd ,d JhdarkAA
eq/kk Hksn t|fi r ek;kA fcuq gfj tkb u dfV
mik;kAA

n0&jkepa ds Hktu fcuq t pg in fuckZuA


X;kuoar

vfi

uj

ilq

fcuq

iwN

fc"kkuAA78dAA
jkdkifr "kM+l mvfga rkjkxu leqnkbAA
ldy

fxfjUg

no

ykbv

fcuq

jfc

jkfr

tkbAA78[kAA
&*&*&
,slsfga gfj fcuq Hktu [kxslkA feVb u thoUg
dsj dyslkAA
gfj lsodfg u C;ki vfc|kA Hkq sfjr C;kib rsfg
fc|kAA
rkrs ukl u gb nkl djA Hksn Hkxfr Hkk<+b
fcgaxcjAA
Hkze rs pfdr jke efg ns[kkA fcgls l lquq
pfjr fcls"kkAA
rsfg drqd dj ejeq u dkgwA tkuk vuqt u
ekrq firkgwAA

tkuq ikfu /kk, efg /kjukA L;key xkr v#u dj


pjukAA
rc eSa Hkkfx pysm mjxkjhA jke xgu
dg Hkqtk ilkjhAA
ftfe ftfe nwfj mM+km vdklkA rg Hkqt gfj
ns[km fut iklkAA
n0&czyd

yfx

x;m

eSa

fpr;m

ikN

mM+krA
tqx vaxqy dj chp lc jke Hkqtfg efg
rkrAA79dAA
lIrkcju Hksn dfj tgk yxsa xfr efjA
x;m

rgk

Hkq

Hkqt

fujf[k

C;kdqy

Hk;m cgfjAA79[kAA
&*&*&
ewnsm u;u =flr tc Hk;mA iqfu fpror
dlyiqj x;AA
efg fcyfd jke eqlqdkghaA fcglr rqjr
x;m eq[k ekghaAA

mnj ek> lquq vaMt jk;kA ns[ksm cgq


czkaM fudk;kAA
vfr fcfp= rg yd vusdkA jpuk vf/kd ,d rs
,dkAA
dfVUg prqjkuu xjhlkA vxfur mMxu jfc
jtuhlkAA
vxfur ydiky te dkykA vxfur Hkw/kj Hkwfe
fclkykAA
lkxj lfj lj fcfiu vikjkA ukuk Hkkfr l`f"V
fcLrkjkAA
lqj eqfu fl) ukx uj fdaujA pkfj dkj tho
lpjkpjAA
n0&t ufga ns[kk ufga lquk t eugw u
lekbA
l lc vn~Hkqr ns[ksm cjfu dofu fcf/k
tkbAA80dAA
,d ,d czkaM egq jgm cj"k lr ,dA

,fg

fcf/k

ns[kr

fQjm

eSa

vaM

dVkg

vusdAA80[kAA
&*&*&
yd yd fr fHkUu fc/kkrkA fHkUu fc"uq flo
euq fnfl=krkAA
uj xa/kcZ Hkwr csrkykA fdauj fuflpj ilq [kx
C;kykAA
nso nuqt xu ukuk tkrhA ldy tho rg vkufg
HkkrhAA
efg lfj lkxj lj fxfj ukukA lc iap rg vkub
vkukAA
vaMdl fr fr fut #ikA ns[ksm ftul vusd
vuwikAA
vo/kiqjh fr Hkqou fuukjhA ljtw fHkUu
fHkUu uj ukjhAA
nljFk dlY;k lquq rkrkA fcfc/k :i Hkjrkfnd
HkzkrkAA

fr czkaM jke vorkjkA ns[km ckyfcun


vikjkAA
n0&fHkUu fHkUu eS nh[k lcq vfr fcfp=
gfjtkuA
vxfur

Hkqou

fQjsm

Hkq

jke

ns[ksm vkuAA81dAA
lb fllqiu lb lHkk lb iky j?kqchjA
Hkqou

Hkqou

ns[kr

fQjm

sfjr

eg

lehjAA81[k
&*&*&
Hkzer efg czkaM vusdkA chrs eugq dYi
lr ,dkAA
fQjr fQjr fut vkJe vk;mA rg iqfu jfg dNq
dky xok;mAA
fut Hkq tUe vo/k lqfu ik;mA fuHkZj se
gjf"k mfB /kk;mAA
ns[km tUe egRlo tkA tsfg fcf/k Fke dgk
eSa xkAA

jke mnj ns[ksm tx ukukA ns[kr cub u tkb


c[kkukAA
rg iqfu ns[ksm jke lqtkukA ek;k ifr iky
HkxokukAA
djm fcpkj cgfj cgjhA eg dfyy C;kfir efr
ejhAA
mHk; ?kjh eg eSa lc ns[kkA Hk;m Hkzfer
eu eg fcls"kkAA
n0&nsf[k iky fcdy efg fcgls rc j?kqchjA
fcglrgha

eq[k

ckgsj

vk;m

lquq

efr/khjAA82dAA
lb yfjdk e lu dju yxs iqfu jkeA
dfV

Hkkfr

leq>kom

euq

ygb

fcJkeAA82[kAA
&*&*&
nsf[k pfjr ;g l HkqrkA leq>r nsg nlk
fcljkAA

/kjfu ijsm eq[k vko u ckrkA =kfg =kfg vkjr


tu =krkAA
sekdqy Hkq efg fcydhA fut ek;k Hkqrk
rc jdhAA
dj ljt Hkq ee flj /kjsA nhun;ky ldy nq[k
gjsAA
dhUg jke efg fcxr fcegkA lsod lq[kn ik
langkAA
Hkqrk Fke fcpkfj fcpkjhA eu eg gb gj"k
vfr HkkjhAA
Hkxr cNyrk Hkq dS ns[khA mith ee mj
hfr fcls"khAA
lty u;u iqyfdr dj tjhA dhfUgm cgq fcf/k
fcu; cgjhAA
n0&lqfu lse ee ckuh nsf[k nhu fut nklA
cpu

lq[kn

xaHkhj

e`nq

jekfuoklAA83dAA
dkdHklqafM ekxq cj vfr lUu efg tkfuA

cys

vfuekfnd

flf/k

vij

fjf/k

ePN

ldy

lq[k

[kkfuAA83[kAA
&*&*&
X;ku fccsd fcjfr fcX;kukA eqfu nqyZHk xqu
ts tx ukukAA
vktq nsm lc lal; ukghaA ekxq t rfg Hkko
eu ekghaAA
lqfu Hkq cpu vf/kd vuqjkxsmA eu vuqeku
dju rc ykxsAA
Hkq dg nsu ldy lq[k lghA Hkxfr vkiuh nsu
u dghAA
Hkxfr ghu xqu lc lq[k ,slsA you fcuk cgq
fcatu tSlsAA
Hktu

ghu

lq[k

dous

dktkA

vl

fcpkfj

cysm [kxjktkAA
ta Hkq gb lUu cj nsgwA e ij djgq ik
v# usgwAA

eu Hkkor cj ekxm LokehA rqEg mnkj mj


varjtkehAA
n0&vfcjy Hkxfr fclq ro Jqfr iqjku t xkoA
tsfg

[ktr

txhl

eqfu

Hkq

lkn

dm

ikoAA84dAA
Hkxr dYir# ur fgr ik fla/kq lq[k /kkeA
lb fut Hkxfr efg Hkq nsgq n;k dfj
jkeAA84[kAA
&*&*&
,oeLrq dfg j?kqdqyuk;dA cys cpu ije
lq[knk;dAA
lquq ck;l rSa lgt l;kukA dkgs u ekxfl vl
cjnkukAA
lc lq[k [kkfu Hkxfr rSa ekxhA ufga tx dm
rfg le cM+HkkxhAA
t eqfu dfV tru ufga ygghaA ts ti tx vuy
ru ngghaAA

jh>sm nsf[k rfj prqjkA ekxsgq Hkxfr


efg vfr HkkAA
lquq fcgax lkn vc ejsaA lc lqHk xqu
cflgfga mj rjsaAA
Hkxfr X;ku fcX;ku fcjkxkA tx pfj= jgL;
fcHkkxkAA
tkuc rSa lcgh dj HksnkA ee lkn ufga lk/ku
[ksnkAA
na0&ek;k laHko Hkze lc vc u C;kfigfga
rfgA
tkuslq

cz

vukfn

vt

vxqu

xqukdj

efgAA85dAA
efg Hkxr f; larr vl fcpkfj lquq dkxA
dk;

cpu

eu

ee

in

djslq

vpy

vuqjkxAA85[kAA
vc lquq ije fcey ee ckuhA lR; lqxe fuxekfn
c[kkuhAA

fut fl)kar lqukom rghA lquq eu /k# lc rft


Hktq eghAA
ee ek;k laHko lalkjkA tho pjkpj fcfcf/k
dkjkAA
lc ee f; lc ee mitk,A lc rs vf/kd euqt efg
Hkk,AA
frUg

eg

f}t

f}t

eg

Jqfr/kkjhA

frUg

egq fuxe /kje vuqlkjhAA


frUg eg f; fcjDr iqfu X;kuhA X;kfugq rs vfr
f; fcX;kuhAA
frUg rs iqfu efg f; fut nklkA tsfg xfr efj u
nwlfj vklkAA
iqfu iqfu lR; dgm rfg ikghaA efg lsod le
f; dm ukghaAA
Hkxfr ghu fcjafp fdu gA lc thogq le f;
efg lAA
Hkxfroar vfr uhpm kuhA efg kuf; vfl ee
ckuhAA

n0&lqfp lqlhy lsod lqefr f; dgq dkfg u


ykxAA
Jqfr

iqjku

dg

uhfr

vfl

lko/kku

lquq

dkxAA86AA
&*&*&
,d firk ds fciqy dqekjkA gfga i`Fkd xqu lhy
vpkjkAA
dm iafMar dm rkil X;krkA dm /kuoar lwj
dm nkrkAA
dm lcZX; /keZjr dA lc ij firfg hfr le
gAA
dm firq Hkxr cpu eu dekZA liusgq tku u
nwlj /kekZAA
l lqr f; firq ku lekukA t|fi l lc Hkkfr
v;kukAA
,fg fcf/k tho pjkpj tsrsA f=tx nso uj vlqj
lesrsAA

vf[ky fcLo ;g ej mik;kA lc ij efg cjkcfj


nk;kAA
frUg eg t ifjgfj en ek;kA HktS efg eu cp
v: dk;kAA
n0&iq:"k uiqald ukfj ok tho pjkpj dbA
lcZ

Hkko

Hkt

diV

rft

efg

ije

f;

lbAA87dAA
l0&lR; dgm [kx rfg lqfp lsod ee kuf;A
vl

fcpkfj

Hktq

efg

ifjgfj

vkl

Hkjl

lcAA87[kAA
&*&*&
dcgw dky u C;kfifg rghA lqfejslq Hktslq
fujarj eghAA
Hkq cpuke`r lqfu u v?kkA ruq iqyfdr eu
vfr gj"kkAA
l lq[k tkub eu v# dkukA ufga jluk ifga tkb
c[kkukAA

Hkq lHkk lq[k tkufga u;ukA dfg fdfe ldfga


frUgfg ufga c;ukAA
cgq fcf/k efg cf/k lq[k nsA yxs dju fllq
drqd rsAA
lty u;u dNq eq[k dfj :[kkA fprb ekrq ykxh
vfr Hkw[kkAA
nsf[k ekrq vkrqj mfB /kkA dfg e`nq cpu
fy, mj ykAA
xn jkf[k djko i; ikukA j?kqifr pfjr yfyr dj
xkukAA
l0&tsfg lq[k ykfx iqjkfj vlqHk cs"k r flo
lq[knA
vo/kiqjh

uj

ukfj

rsfg

lq[k

egq

larr

exuAA88dAA
lb lq[k yoysl ftUg ckjd liusgq ygsmA
rs

ufga

xufga

lqefrAA88[kAA

[kxsl

czlq[kfg

lTtu

eSa

iqfu

vo/k

jgsm

dNq

dkykA

ns[ksm ckyfcun jlkykAA


jke lkn Hkxfr cj ik;mA Hkq in cafn futkJe
vk;mAA
rc rs efg u C;kih ek;kA tc rs j?kquk;d
viuk;kAA
;g lc xqIr pfjr eSa xkokA gfj ek;k ftfe efg
upkokAA
fut vuqHko vc dgm [kxslkA fcuq gfj Hktu u
tkfg dyslkAA
jke ik fcuq lquq [kxjkA tkfu u tkb jke
HkqrkAA
tkusa fcuq u gb ijrhrhA fcuq ijrhfr gb
ufga hrhAA
hfr fcuk ufga Hkxfr fn<+kA ftfe [kxifr ty
dS fpdukAA
l0&fcuq xqj gb fd X;ku X;ku fd gb fcjkx
fcuqA

xkofga csn iqjku lq[k fd yfgv gfj Hkxfr


fcuqAA89dAA
dm fcJke fd iko rkr lgt lar"k fcuqA
pyS fd ty fcuq uko dfV tru ifp ifp
efjvAA89[kAA
fcuq lar"k u dke ulkghaA dke vNr lq[k
liusgq ukghaAA
jke Hktu fcuq feVfga fd dkekA Fky fcghu r#
dcgq fd tkekAA
fcuq fcX;ku fd lerk vkobA dm vodkl fd uHk
fcuq ikobAA
J)k fcuk /keZ ufga gA fcuq efg xa/k fd
ikob dAA
fcuq ri rst fd dj fcLrkjkA ty fcuq jl fd gb
lalkjkAA
lhy fd fey fcuq cq/k lsodkA ftfe fcuq rst
u :i xlkAA

fut lq[k fcuq eu gb fd FkhjkA ijl fd gb


fcghu lehjkAA
dofum flf) fd fcuq fcLoklkA fcuq gfj Hktu u
Hko Hk; uklkAA
n0&fcuq fcLokl Hkxfr ufga rsfg fcuq
ofga u jkeqA
jke

ik

fcuq

liusgq

tho

yg

fcJkeqAA90dAA
l0&vl fcpkfj efr/khj rft dqrdZ lal; ldyA
Hktgq

jke

j?kqchj

d#ukdj

lqanj

lq[knAA90[kAA
&*&*&
fut efr lfjl ukFk eSa xkA Hkq rki efgek
[kxjkAA
dgsm u dNq dfj tqxqfr fcls"khA ;g lc eSa
fut u;ufUg ns[khAA
efgek uke :i xqu xkFkkA ldy vfer vuar j?
kqukFkkAA

fut fut efr eqfu gfj xqu xkofgaA fuxe ls"k


flo ikj u ikofgaAA
rqEgfg vkfn [kx eld tarkA uHk mM+kfga
ufga ikofga varkAA
frfe j?kqifr efgek voxkgkA rkr dcgq dm
iko fd FkkgkAA
jkeq dke lr dfV lqHkx ruA nqxkZ dfV vfer
vfj enZuAA
l dfV lr lfjl fcyklkA uHk lr dfV vfer
vodklkAA
n0&e#r dfV lr fciqy cy jfc lr dfV dklA
lfl

lr

dfV

lqlhry

leu

ldy

Hko

=klAA91dAA
dky dfV lr lfjl vfr nqLrj nqxZ nqjarA
/kwedsrq

lr

dfV

HkxoarAA91[kAA
\
&*&*&

le

nqjk/kj"k

Hkq vxk/k lr dfV irkykA leu dfV lr lfjl


djkykAA
rhjFk vfer dfV le ikouA uke vf[ky v?k iwx
ulkouAA
fgefxfj dfV vpy j?kqchjkA fla/kq dfV lr le
xaHkhjkAA
dke/ksuq lr dfV lekukA ldy dke nk;d
HkxokukAA
lkjn dfV vfer prqjkA fcf/k lr dfV l`f"V
fuiqukAA
fc"uq dfV le ikyu drkZA # dfV lr le
lagrkZAA
/kun dfV lr le /kuokukA ek;k dfV iap
fu/kkukAA
Hkkj /kju lr dfV vghlkA fujof/k fu#ie Hkq
txnhlkAA
Na0&fu#ie u miek vku jke leku jkeq fuxe
dgSA

ftfe dfV lr [k|r le jfc dgr vfr y?kqrk ygSAA


,fg Hkkfr fut fut efr fcykl eqful gfjfg
c[kkughaA
Hkq Hkko xkgd vfr iky lse lqfu lq[k
ekughaAA
n0&jkeq vfer xqu lkxj Fkkg fd ikob dbA
larUg

lu

tl

fdNq

lqusm

rqEgfg

lquk;m lbAA92dAA
l0&Hkko cL; Hkxoku lq[k fu/kku d#uk
HkouA
rft

eerk

en

eku

Hkftv

lnk

lhrk

jouAA92[kAA
&*&*&
lqfu HkqlqafM ds cpu lqgk,A gjf"kr [kxifr
ia[k Qqyk,AA
u;u uhj eu vfr gj"kkukA Jhj?kqifr rki mj
vkukAA

ikfNy eg leqf> ifNrkukA cz vukfn euqt dfj


ekukAA
iqfu iqfu dkx pju fl# ukokA tkfu jke le se
c<+kokAA
xqj fcuq Hko fuf/k rjb u dA ta fcjafp
ladj le gAA
lal; liZ xzlsm efg rkrkA nq[kn ygfj dqrdZ
cgq czkrkAA
ro l:i xk#fM+ j?kquk;dA efg ftvk;m tu
lq[knk;dAA
ro lkn ee eg ulkukA jke jgL; vuwie
tkukAA
n0&rkfg lafl fcfc/k fcf/k lhl ukb dj tfjA
cpu

fcuhr

lse

e`nq

cysm

x#M+

cgfjAA93dAA
Hkq vius vfccsd rs cw>m Lokeh rfgA
ikfla/kq

lknj

efgAA93[kAA

dggq

tkfu

nkl

fut

&*&*&
rqEg lcZX; rX; re ikjkA lqefr lqlhy ljy
vkpkjkAA
X;ku fcjfr fcX;ku fuoklkA j?kquk;d ds rqEg
f; nklkAA
dkju dou nsg ;g ikA rkr ldy efg dggq
cq>kAA
jke pfjr lj lqanj LokehA ik;gq dgk dggq
uHkxkehAA
ukFk lquk eSa vl flo ikghaA egk y;gq ukl
ro ukghaAA
eq/kk cpu ufga Loj dgA lm ejsa eu lal;
vgAA
vx tx tho ukx uj nsokA ukFk ldy txq dky
dysokAA
vaM dVkg vfer y; dkjhA dkyq lnk nqjfre
HkkjhAA
l0&rqEgfg u C;kir dky vfr djky dkju douA

efg l dggq iky X;ku Hkko fd tx


cyAA94dAA
n0&Hkq ro vkJe vk, ej eg Hkze HkkxA
dkju

dou

ukFk

lc

dggq

lfgr

vuqjkxAA94[kAA
&*&*&
x#M+ fxjk lqfu gj"ksm dkxkA cysm mek
ije vuqjkxkAA
/kU; /kU; ro efr mjxkjhA Lu rqEgkfj efg vfr
I;kjhAA
lqfu ro Lu lse lqgkA cgqr tue dS lqf/k
efg vkAA
lc fut dFkk dgm eSa xkA rkr lqugq lknj
eu ykAA
ti ri e[k le ne czr nkukA fcjfr fccsd tx
fcX;kukAA
lc dj Qy j?kqifr in sekA rsfg fcuq dm u
ikob NsekAA

,fg ru jke Hkxfr eSa ikA rkrs efg eerk


vf/kdkAA
tsfg rsa dNq fut LokjFk gA rsfg ij eerk dj
lc dAA
l0&iUuxkfj vfl uhfr Jqfr laer lTtu dgfgaA
vfr

uhpgq

lu

hfr

dfjv

tkfu

fut

ije

fgrAA95dAA
ikV dhV rsa gb rsfg rsa ikVacj #fpjA
fe

ikyb

lcq

db

ije

vikou

ku

leAA95[kAA
LokjFk lkp tho dgq ,gkA eu e cpu jke in
usgkAA
lb ikou lb lqHkx ljhjkA t ruq ikb Hkftv j?
kqchjkAA
jke fceq[k yfg fcf/k le nsghA dfc dfcn u
lalfga rsghAA
jke Hkxfr ,fga ru mj tkehA rkrs efg ije f;
LokehAA

rtm u ru fut bPNk ejukA ru fcuq csn Hktu


ufga cjukAA
Fke eg efg cgqr fcxokA jke fceq[k lq[k
dcgq u lokAA
ukuk tue deZ iqfu ukukA fd, tx ti ri e[k
nkukAA
dou tfu tuesm tg ukghaA eSa [kxsl
Hkzfe Hkzfe tx ekghaAA
ns[ksm

dfj

lc

dje

xlkaA

lq[kh

Hk;m vcfga dh ukaAA


lqf/k efg ukFk tUe cgq dsjhA flo lkn efr
eg u ?ksjhAA
n0&Fke tUe ds pfjr vc dgm lqugq
fcgxslA
lqfu

Hkq

in

jfr

mitb

tkrsa

feVfga

dyslAA96dAA
iw#c dYi ,d Hkq tqx dfytqx ey ewyAA

uj

v#

ukfj

v/keZ

jr

ldy

fuxe

frdwyAA96[kAA
&*&*&
rsfg dfytqx dlyiqj tkA tUer Hk;m lw
ruq ikAA
flo lsod eu e v# ckuhA vku nso fuand
vfHkekuhAA
/ku en ek ije ckpkykA mxzcqf) mj naHk
fclkykAA
tnfi jgsm j?kqifr jt/kkuhA rnfi u dNq efgek
rc tkuhAA
vc tkuk eSa vo/k HkkokA fuxekxe iqjku vl
xkokAA
dousgq tUe vo/k cl tA jke ijk;u l ifj
gAA
vo/k Hkko tku rc kuhA tc mj clfga jkeq
/kuqikuhAA
l dfydky dfBu mjxkjhA iki ijk;u lc uj ukjhAA

n0&dfyey xzls /keZ lc yqIr Hk, lnxzaFkA


nafHkUg fut efr dfYi dfj xV fd, cgq
iaFkAA97dAA
Hk, yx lc egcl yHk xzls lqHk deZA
lquq

gfjtku

X;ku

fuf/k

dgm

dNqd

dfy/keZAA97[kAA
&*&*&
cju /keZ ufga vkJe pkjhA Jqfr fcj/k jr lc uj
ukjhAA
f}t Jqfr cspd Hkwi tkluA dm ufga eku
fuxe vuqlkluAA
ekjx lb tk dgq tb HkkokA iafMr lb t xky
ctkokAA
feF;kjaHk naHk jr tA rk dgq lar dgb lc
dAA
lb l;ku t ij/ku gkjhA t dj naHk l cM+
vkpkjhAA

t dg >wB el[kjh tkukA dfytqx lb xquoar


c[kkukAA
fujkpkj t Jqfr iFk R;kxhA dfytqx lb X;kuh
l fcjkxhAA
tkdsa u[k v# tVk fclkykA lb rkil fl)
dfydkykAA
n0&vlqHk cs"k Hkw"ku /kjsa HkPNkHkPN
ts [kkfgaA
rsb

txh

rsb

fl)

uj

iwT;

rs

dfytqx

ekfgaAA98dAA
l0&ts vidkjh pkj frUg dj xjo ekU; rsbA
eu

cpu

yckj

rsb

cdrk

dfydky

egqAA98[kAA
&*&*&
ukfj fccl uj ldy xlkaA ukpfga uV edZV dh
ukaAA
lw f}tUg minslfga X;kukA esfy tus ysfga
dqnkukAA

lc uj dke yHk jr /khA nso fc Jqfr lar


fcj/khAA
xqu eafnj lqanj ifr R;kxhA Hktfga ukfj ij
iq#"k vHkkxhAA
lHkkfxuha fcHkw"ku ghukA fc/koUg ds
flaxkj uchukAA
xqj fl"k cf/kj va/k dk ys[kkA ,d u lqub ,d
ufga ns[kkAA
gjb fl"; /ku ld u gjA l xqj ?kj ujd
egq ijAA
ekrq firk ckydfUg cykofgaA mnj HkjS
lb /keZ fl[kkofgaAA
n0&cz X;ku fcuq ukfj uj dgfga u nwlfj
ckrA
dM+h ykfx yHk cl djfga fc xqj ?
kkrAA99dAA
cknfga lw f}tUg lu ge rqEg rs dNq ?kkfVA

tkub

cz

fccj

vkf[k

ns[kkofga

MkfVAA99[kAA
&*&*&
ij f=; yaiV diV l;kusA eg g eerk
yiVkusAA
rsb vHksncknh X;kuh ujA ns[kk esa pfj=
dfytqx djAA
vkiq x, v# frUggw ?kkyfgaA ts dgq lr ekjx
frikyfgaAA
dYi dYi Hkfj ,d ,d ujdkA ijfga ts nw"kfga Jqfr
dfj rjdkAA
ts cjuk/ke rsfy dqEgkjkA Loip fdjkr dy
dyokjkAA
ukfj eq x`g laifr uklhA ewM+ eqM+kb
gfga lU;klhAA
rs fcUg lu vkiq iqtkofgaA mHk; yd fut
gkFk ulkofgaAA

fc fujPNj yyqi dkehA fujkpkj lB c`"kyh


LokehAA
lw djfga ti ri czr ukukA cSfB cjklu dgfga
iqjkukAA
lc uj dfYir djfga vpkjkA tkb u cjfu vuhfr
vikjkAA
n0&Hk, cju ladj dfy fHkUulsrq lc yxA
djfga

iki

ikofga

nq[k

Hk;

#t

ld

fc;xAA100dAA
Jqfr laer gfj HkfDr iFk latqr fcjfr fccsdA
rsfg

pyfga

uj

eg

cl

dYifga

iaFk

vusdAA100[kAA
&*&*&
Na0&cgq nke lokjfga /kke trhA fc"k;k gfj
yhfUg u jfg fcjrhAA
rilh /kuoar nfj x`ghA dfy drqd rkr u tkr
dghAA

dqyoafr fudkjfga ukfj lrhA x`g vkfufga psjh


fucsfj xrhAA
lqr ekufga ekrq firk rc yaA vcykuu nh[k
ugha tc yaAA
llqjkfj fivkfj yxh tc rsaA fji:i dqVqac Hk, rc
rsaAA
u`i iki ijk;u /keZ ughaA dfj naM fcMac tk
furghaAA
/kuoar dqyhu eyhu vihA f}t fpUg tusm m?
kkj rihAA
ufga eku iqjku u csnfg tA gfj lsod lar lgh
dfy lA
dfc c`an mnkj nquh u lquhA xqu nw"kd
czkr u dfi xquhAA
dfy ckjfga ckj nqdky ijSA fcuq vUu nq[kh lc
yx ejSAA
n0&lquq [kxsl dfy diV gB naHk }s"k
ik"kaMA

eku

eg

ekjkfn

en

C;kfi

jgs

czaMAA101dAA
rkel /keZ djfga uj ti ri czr e[k nkuA
nso

cj"kfga

/kjuha

c,

tkefga

/kkuAA101[kAA
&*&*&
Na0&vcyk dp Hkw"ku Hkwfj Nq/kkA /kughu
nq[kh eerk cgq/kkAA
lq[k pkgfga ew<+ u /keZ jrkA efr Fkfj
dBfj u deyrkAA1AA
uj ihfM+r jx u Hkx dghaA vfHkeku fcj/k
vdkjughaAA
y?kq thou lacrq iap nlkA dyikar u ukl
xqekuq vlkAA2AA
dfydky fcgky fd, euqtkA ufga ekur Do
vuqtk ruqtkA
ufga r"k fcpkj u lhryrkA lc tkfr dqtkfr Hk,
exrkAA3AA

bfj"kk i#"kkPNj yyqirkA Hkfj iwfj jgh lerk


fcxrkAA
lc yx fc;x fcld gq,A cjukJe /keZ vpkj
x,AA4AA
ne nku n;k ufga tkuiuhA tM+rk ijcapurkfr ?
kuhAA
ruq i"kd ukfj ujk lxjsA ijfuand ts tx e
cxjsAA5AA
n0&lquq C;kykfj dky dfy ey voxqu vkxkjA
xqum

cgqr

dfytqx

dj

fcuq

;kl

fuLrkjAA102dAA
rtqx =srk }kij iwtk e[k v# txA
t

xfr

gb

dfy

gfj

uke

rs

ikofga

yxAA102[kAA
&*&*&
rtqx lc txh fcX;kuhA dfj gfj /;ku rjfga Hko
kuhAA

=srk fcfc/k tX; uj djghaA Hkqfg lefiZ deZ


Hko rjghaAA
}kij dfj j?kqifr in iwtkA uj Hko rjfga mik; u
nwtkAA
dfytqx dsoy gfj xqu xkgkA xkor uj ikofga
Hko FkkgkAA
dfytqx tx u tX; u X;kukA ,d v/kkj jke xqu
xkukAA
lc Hkjl rft t Hkt jkefgA se lesr xko xqu
xzkefgAA
lb Hko rj dNq lal; ukghaA uke rki xV dfy
ekghaAA
dfy dj ,d iquhr rkikA ekul iqU; gfga ufga
ikikAA
n0&dfytqx le tqx vku ufga ta uj dj
fcLoklA
xkb

jke

xqu

xu

;klAA103dAA

fcey

Hko

rj

fcufga

xV pkfj in /keZ ds dfyy egq ,d /kkuA


tsu

dsu

fcf/k

nhUgsa

nku

djb

dY;kuAA103[kAA
&*&*&
fur tqx /keZ gfga lc dsjsA n; jke ek;k ds
sjsAA
lq) lRo lerk fcX;kukA r Hkko lUu eu
tkukAA
lRo cgqr jt dNq jfr dekZA lc fcf/k lq[k =srk
dj /kekZAA
cgq jt LoYi lRo dNq rkelA }kij /keZ gj"k Hk;
ekulAA
rkel cgqr jtxqu FkjkA dfy Hkko fcj/k
pgq vksjkAA
cq/k tqx /keZ tkfu eu ekghaA rft v/keZ jfr
/keZ djkghaAA
dky /keZ ufga C;kifga rkghA j?kqifr pju hfr
vfr tkghAA

uV r fcdV diV [kxjk;kA uV lsodfg u C;kib


ek;kAA
n0&gfj ek;k r n"k xqu fcuq gfj Hktu u
tkfgaA
Hkftv

jke

rft

dke

lc

vl

fcpkfj

eu

ekfgaAA104dAA
rsfg dfydky cj"k cgq clsm vo/k fcgxslA
ijsm

nqdky

fcifr

cl

rc

eSa

x;m fcnslAA104[kAA
&*&*&
x;m mtsuh lquq mjxkjhA nhu eyhu nfj
nq[kkjhAA
x, dky dNq laifr ikA rg iqfu djm laHkq
lsodkAA
fc ,d cSfnd flo iwtkA djb lnk rsfg dktq u
nwtkAA
ije lk/kq ijekjFk fcandA laHkq mikld ufga gfj
fuandAA

rsfg lsom eSa diV lesrkA f}t n;ky vfr uhfr


fudsrkAA
ckfgt uez nsf[k efg lkaA fc i<+ko iq=
dh ukaAA
laHkq ea= efg f}tcj nhUgkA lqHk minsl
fcfc/k fcf/k dhUgkAA
tim ea= flo eafnj tkA n; naHk vgfefr
vf/kdkAA
n0&eSa [ky ey ladqy efr uhp tkfr cl egA
gfj tu f}t ns[ksa tjm djm fc"uq dj
gAA105dAA
l0&xqj fur efg c/k nqf[kr nsf[k vkpju
eeA
efg

mitb

vfr

/k

nafHkfg

uhfr

fd

HkkoAA105[kAA
&*&*&
,d ckj xqj yhUg cykA efg uhfr cgq
Hkkfr fl[kkAA

flo lsok dj Qy lqr lA vfcjy Hkxfr jke in


gAA
jkefg Hktfga rkr flo /kkrkA uj ikoj dS dsfrd
ckrkAA
tklq pju vt flo vuqjkxhA rklq g lq[k pgfl
vHkkxhAA
gj dgq gfj lsod xqj dgsA lqfu [kxukFk n;
ee ngsAA
v/ke tkfr eSa fc|k ik,A Hk;m tFkk vfg nw/k
fivk,AA
ekuh dqfVy dqHkkX; dqtkrhA xqj dj g
djm fnuq jkrhAA
vfr n;ky xqj LoYi u /kkA iqfu iqfu efg
fl[kko lqc/kkAA
tsfg rs uhp cM+k ikokA l Fkefga gfr rkfg
ulkokAA
/kwe vuy laHko lquq HkkA rsfg cq>ko ?ku
inoh ikAA

jt ex ijh fujknj jgA lc dj in gkj fur lgAA


e#r mM+ko Fke rsfg HkjA iqfu u`i u;u
fdjhVfUg ijAA
lquq [kxifr vl leqf> laxkA cq/k ufga djfga
v/ke dj laxkAA
dfc dfcn xkofga vfl uhrhA [ky lu dyg u Hky
ufga hrhAA
mnklhu fur jfgv xlkaA [ky ifjgfjv Loku dh
ukaAA
eSa [ky n; diV dqfVykA xqj fgr dgb u
efg lgkAA
n0&,d ckj gj eafnj tir jgsm flo ukeA
xqj vk;m vfHkeku rsa mfB ufga dhUg
ukeAA106dAA
l n;ky ufga dgsm dNq mj u j"k yoyslA
vfr

v?k

xqj

viekurk

egslAA106[kAA
&*&*&

lfg

ufga

lds

eafnj ek> Hk uHk ckuhA js grHkkX; vX;


vfHkekuhAA
t|fi ro xqj dsa ufga /kkA vfr iky fpr lE;d
c/kkAA
rnfi lki lB nSgm rghA uhfr fcj/k lgkb u
eghAA
ta ufga naM dja [ky rjkA Hkz"V gb
Jqfrekjx ejkAA
ts lB xqj lu bfj"kk djghaA jjo ujd dfV tqx
ijghaAA
f=tx tfu iqfu /kjfga ljhjkA v;qr tUe Hkfj
ikofga ihjkAA
cSB jgsfl vtxj bo ikihA liZ gfg [ky ey efr
C;kihAA
egk fcVi dVj egq tkAAjgq v/kek/ke
v/kxfr ikAA
n0&gkgkdkj dhUg xqj nk#u lqfu flo lkiAA

dafir

efg

fcyfd

vfr

mj

mitk

ifjrkiAA107dAA
dfj naMor lse f}t flo lUeq[k dj tfjA
fcu;

djr

xnxn

Loj

leqf>

?kj

xfr

efjAA107[kAA
&*&*&
uekeh'keh'kku fuokZ.k:iaA foaHkqa C;kida
cz osnLo:iaA
futa

fuxZq.ka

fufoZdYia

fujhagA

fpnkdk'kekdk'kokla HktsgaAA
fujkdkjeadkjewya

rqjh;aA

fxjk

X;ku

xrhreh'ka fxjh'kaAA
djkya

egkdky

dkya

ikyaA

xq.kkxkj

lalkjikja urgaAA
rq"kkjkf ladk'k xja xHkhjaA euHkwr
dfV Hkk Jh 'kjhjaAA
LQqjUefy

dYyfyuh

pk#

yln~HkkyckysUnq daBs HkqtaxkAA

xaxkA

pyRdqaMya

Hkzw

lqus=a

fo'kkyaA

lUukuua uhydaBa n;kyaAA


e`xk/kh'kpekZEcja eq.MekyaA f;a 'kadja
loZukFka HktkfeAA
paMa "Va xYHka ijs'kaA v[kaMa vta
HkkuqdfVdk'kaAA
=;% 'kwy fueZwyua 'kwyikf.kaA Hktsga
Hkokuhifra HkkoxE;aAA
dykrhr dY;k.k dYikUrdkjhA lnk lTtukUnnkrk
iqjkjhAA
fpnkuanlang egkigkjhA lhn lhn Hk
eUeFkkjhAA
u ;kon~ mekukFk iknkjfoUnaA Hktarhg
yds ijs ok ujk.kkaAA
u rkoRlq[ka 'kkfUr lUrkiuk'kaA lhn Hk
loZHkwrkf/koklaAA
u tkukfe ;xa tia uSo iwtkaA urga lnk
loZnk 'kaHkq rqH;aAA

tjk tUe nq%[k?k rkrI;ekuaA Hk ikfg


vkiUuekeh'k 'kaHkAA
'yd&#k"Vdfena Dra fos.k gjr"k;sA
;s

iBfUr

ujk

HkDR;k

rs"kka

'kEHkq%

lhnfrAA9AA
n0&lqfu

fcurh

lcZX;

flo

nsf[k

fcz

vuqjkxqA
iqfu

eafnj

uHkckuh

Hkb

f}tcj

cj

ekxqAA108dAA
ta lUu Hkq e ij ukFk nhu ij usgqA
fut

in

Hkxfr

nsb

Hkq

iqfu

nwlj

cj

nsgqAA108[kAA
ro ek;k cl tho tM+ larr fQjb HkqykuA
rsfg

ij

/k

dfjv

Hkq

ik

fla/kq

HkxokuAA108xAA
ladj nhun;ky vc ,fg ij ggq ikyA
lki

vuqxzg

gb

dkyAA108?kAA

tsfga

ukFk

Fkjsgha

&*&*&
,fg

dj

gb

ije

dY;kukA

lb

djgq

vc

ikfu/kkukAA
fcfxjk lqfu ijfgr lkuhA ,oeLrq bfr Hkb
uHkckuhAA
tnfi dhUg ,fga nk#u ikikA eSa iqfu nhUg
di dfj lkikAA
rnfi rqEgkj lk/kqrk ns[khA dfjgm ,fg ij ik
fcls"khAA
Neklhy ts ij midkjhA rs f}t efg f; tFkk
[kjkjhAA
ej Jki f}t C;FkZ u tkbfgA tUe lgl voL; ;g
ikbfgAA
tuer ejr nqlg nq[k gA vfg LoYim ufga
C;kfifg lAA
dousm tUe fefVfg ufga X;kukA lqufg lw
ee cpu okukAA

j?kqifr iqjha tUe rc Hk;A iqfu rSa ee


lsok eu n;AA
iqjh Hkko vuqxzg ejsaA jke Hkxfr miftfg
mj rjsaAA
lquq ee cpu lR; vc HkkA gfjr"ku czr f}t
lsodkAA
vc tfu djfg fc viekukA tkusgq lar vuar
lekukAA
ba dqfyl ee lwy fclkykA dkynaM gfj p
djkykAA
t bUg dj ekjk ufga ejA fcg ikod l
tjAA
vl fccsd jk[ksgq eu ekghaA rqEg dg tx
nqyZHk dNq ukghaAA
vkSjm ,d vkfl"kk ejhA vfrgr xfr gbfg
rjhAA
n0&lqfu flo cpu gjf"k xqj ,oeLrq bfr
Hkkf"kA

efg

cf/k

x;m

x`g

laHkq

pju

mj

jkf[kAA109dAA
sfjr dky fcaf/k fxfj tkb Hk;m eSa C;kyA
iqfu

;kl

fcuq

ruq

rtsm

x,

dNq

dkyAA109[kAA
tb ruq /kjm rtm iqfu vuk;kl gfjtkuA
ftfe

uwru

iV

ifgjb

uj

ifjgjb

iqjkuAA109xAA
flo jk[kh Jqfr uhfr v# eSa ufga ikok DyslA
,fg fcf/k /kjsm fcfc/k ruq X;ku u x;m
[kxslAA109?kAA
&*&*&
f=tx nso uj tb ruq /kjmA rg rg jke Hktu
vuqljAA
,d lwy efg fclj u dkA xqj dj dey lhy
lqHkkAA
pje nsg f}t dS eSa ikA lqj nqyZHk iqjku
Jqfr xkAA

[ksym rgw ckydUg ehykA djm ldy j?


kquk;d yhykAA
<+ Hk, efg firk i<+kokA le>m lqum
xqum ufga HkkokAA
eu rs ldy ckluk HkkxhA dsoy jke pju y;
ykxhAA
dgq

[kxsl

vl

dou

vHkkxhA

[kjh

lso

lqj/ksuqfg R;kxhAA
se exu efg dNq u lgkA gkjsm firk
i<+kb i<+kAA
Hk, dkycl tc firq ekrkA eSa cu x;m Hktu
tu=krkAA
tg tg fcfiu equhLoj ikomA vkJe tkb tkb
fl# ukomAA
cw>m

frUgfg

jke

xqu

xkgkA

dgfga

lqum gjf"kr [kxukgkAA


lqur fQjm gfj xqu vuqcknkA vC;kgr xfr
laHkq lknkAA

NwVh f=fcf/k "kuk xk<+hA ,d ykylk mj


vfr ck<+hAA
jke pju ckfjt tc ns[kaA rc fut tUe lQy dfj
ys[kaAA
tsfg iwNm lb eqfu vl dgA Loj lcZ
Hkwre; vgAA
fuxZqu er ufga efg lgkA lxqu cz jfr mj
vf/kdkAA
n0&xqj ds cpu lqjfr dfj jke pju euq ykxA
j?kqifr

tl

xkor

fQjm

Nu

Nu

uo

dgsm

vfr

vuqjkxAA110dAA
es# fl[kj cV Nk;k eqfu yel vklhuA
nsf[k

pju

fl#

uk;m

cpu

nhuAA110[kAA
lqfu ee cpu fcuhr e`nq eqfu iky [kxjktA
efg

lknj

iwNr

Hk,

f}t

vk;gq

dktAA110xAA
rc eSa dgk ikfuf/k rqEg lcZX; lqtkuA

dsfg

lxqu

cz

vojk/ku

efg

dggq

HkxokuAA110?kAA
&*&*&
rc equhl j?kqifr xqu xkFkkA dgs dNqd lknj
[kxukFkkAA
czX;ku jr eqfu fcX;kfuA efg ije vf/kdkjh
tkuhAA
ykxs

dju

cz

minslkA

vt

v}sr

vxqu

n;slkAA
vdy vuhg vuke v#ikA vuqHko xE; v[kaM
vuwikAA
eu xrhr vey vfcuklhA fufcZdkj fujof/k lq[k
jklhAA
l rSa rkfg rfg ufga HksnkA ckfj chfp bo
xkofg csnkAA
fcfc/k Hkkfr efg eqfu leq>kokA fuxZqu er
ee n; u vkokAA

iqfu eSa dgsm ukb in lhlkA lxqu miklu


dggq equhlkAA
jke Hkxfr ty ee eu ehukA fdfe fcyxkb equhl
chukAA
lb minsl dggq dfj nk;kA fut u;ufUg ns[ka
j?kqjk;kAA
Hkfj

ypu

fcyfd

vo/kslkA

rc

lqfugm fuxZqu minslkAA


eqfu iqfu dfg gfjdFkk vuwikA [kafM lxqu er
vxqu fu:ikAA
rc eSa fuxZqu er dj nwjhA lxqu fu:im dfj
gB HkwjhAA
mkj frmkj eSa dhUgkA eqfu ru Hk, /k
ds phUgkAA
lquq Hkq cgqr voX;k fd,A mit /k
X;kfuUg ds fg,AA
vfr la?kj"ku ta dj dA vuy xV panu rs
gAA

n0&ckjackj ldi eqfu djb fu#iu X;kuA


eSa

viusa

eu

cSB

rc

djm

fcfcf/k

vuqekuAA111dAA
/k fd }srcqf) fcuq }Sr fd fcuq vX;kuA
ek;kcl

ifjfNUu

tM+

tho

fd

lekuAA111[kAA
&*&*&
dcgq fd nq[k lc dj fgr rkdsaA rsfg fd nfj
ijl efu tkdsaAA
ijgh dh gfga fuladkA dkeh iqfu fd jgfga
vdyadkAA
cal fd jg f}t vufgr dhUgsaA deZ fd gfga
Lo:ifg phUgsaAA
dkgw lqefr fd [ky lx tkehA lqHk xfr iko fd
ijf=; xkehAA
Hko fd ijfga ijekRek fcandA lq[kh fd gfga
dcgq gfjfuandAA

jktq fd jgb uhfr fcuq tkusaA v?k fd jgfga


gfjpfjr c[kkusaAA
ikou tl fd iqU; fcuq gA fcuq v?k vtl fd
ikob dAA
ykHkq fd fdNq gfj Hkxfr lekukA tsfg xkofga
Jqfr lar iqjkukAA
gkfu fd tx ,fg le fdNq HkkA Hkftv u jkefg
uj ruq ikAA
v?k fd filqurk le dNq vkukA /keZ fd n;k lfjl
gfjtkukAA
,fg fcf/k vfefr tqxqfr eu xquA eqfu minsl
u lknj lquAA
iqfu iqfu lxqu iPN eSa jikA rc eqfu cysm
cpu ldikAA
ew<+ ije fl[k nsm u ekuflA mkj frmkj
cgq vkuflAA
lR; cpu fcLokl u djghA ck;l bo lcgh rs
MjghAA

lB LoiPN rc n; fclkykA lifn gfg iPNh


paMkykAA
yhUg Jki eSa lhl p<+kA ufga dNq Hk; u
nhurk vkAA
n0&rqjr Hk;m eSa dkx rc iqfu eqfu in fl#
ukbA
lqfefj

jke

j?kqcal

efu

gjf"kr

pysm mM+kbAA112dAA
mek ts jke pju jr fcxr dke en /kAA
fut

Hkqe;

ns[kfga

txr

dsfg

lu

djfga

fcj/kAA112[kAA
&*&*&
lquq [kxsl ufga dNq fjf"k nw"kuA mj sjd j?
kqcal fcHkw"kuAA
ikfla/kq eqfu efr dfj HkjhA yhfUg se
ifjPNk ejhAA
eu cp e efg fut tu tkukA eqfu efr iqfu
Qsjh HkxokukAA

fjf"k ee egr lhyrk ns[khA jke pju fcLokl


fcls"khAA
vfr fcle; iqfu iqfu ifNrkA lknj eqfu efg
yhUg cykAA
ee ifjr"k fcfc/k fcf/k dhUgkA gjf"kr jkeea=
rc nhUgkAA
ckyd:i

jke

dj

/;kukA

dgsm

efg

eqfu

ikfu/kkukAA
lqanj lq[kn eksfg vfr HkkokA l Fkefga eSa
rqEgfg lqukokAA
eqfu efg dNqd dky rg jk[kkA jkepfjrekul
rc Hkk"kkAA
lknj efg ;g dFkk lqukA iqfu cys eqfu fxjk
lqgkAA
jkepfjr lj xqIr lqgkokA laHkq lkn rkr eSa
ikokAA
rfg fut Hkxr jke dj tkuhA rkrs eSa lc dgsm
c[kkuhAA

jke Hkxfr ftUg dsa mj ukghaA dcgq u rkr


dfgv frUg ikghaAA
eqfu efg fcfc/k Hkkfr leq>kokA eSa lse
eqfu in fl# ukokAA
fut dj dey ijfl ee lhlkA gjf"kr vkfl"k nhUg
equhlkAA
jke Hkxfr vfcjy mj rjsaA cflfg lnk lkn vc
ejsaAA
n0&lnk jke f; ggq rqEg lqHk xqu Hkou
vekuA
dke:i

bPNkkeju

X;ku

fcjkx

fu/kkuAA113dAA
tsafga vkJe rqEg clc iqfu lqfejr JhHkxoarA
C;kfifg

rg

vfc|k

ttu

,d

tarAA113[kAA
&*&*&
dky deZ xqu n"k lqHkkA dNq nq[k
rqEgfg u C;kfifg dkAA

jke jgL; yfyr fcf/k ukukA xqIr xV bfrgkl


iqjkukAA
fcuq Je rqEg tkuc lc lA fur uo usg jke in
gAA
t bPNk dfjggq eu ekghaA gfj lkn dNq
nqyZHk ukghaAA
lqfu eqfu vkfl"k lquq efr/khjkA czfxjk Hkb
xxu xHkhjkAA
,oeLrq ro cp eqfu X;kuhA ;g ee Hkxr deZ
eu ckuhAA
lqfu uHkfxjk gj"k efg Hk;A se exu lc lal;
x;AA
dfj fcurh eqfu vk;lq ikA in ljt iqfu iqfu fl#
ukAA
gj"k lfgr ,fga vkJe vk;mA Hkq lkn
nqyZHk cj ik;mAA
bgk clr efg lquq [kx lkA chrs dyi lkr v#
chlkAA

djm lnk j?kqifr xqu xkukA lknj lqufga


fcgax lqtkukAA
tc tc vo/kiqjha j?kqchjkA /kjfga Hkxr fgr
euqt ljhjkAA
rc rc tkb jke iqj jgA fllqyhyk fcyfd lq[k
ygAA
iqfu

mj

jkf[k

jke

fllq:ikA

fut

vkJe

vkom [kxHkwikAA
dFkk ldy eSa rqEgfg lqukA dkx nsg tsfga
dkju ikAA
dfgm rkr lc Lu rqEgkjhA jke Hkxfr efgek
vfr HkkjhAA
n0&rkrs ;g ru efg f; Hk;m jke in usgA
fut

Hkq

njlu

ik;m

x,

ldy

lansgAA114dAA
eklikjk;.k] mUrhlok foJke
Hkxfr iPN gB dfj jgsm nhfUg egkfjf"k lkiA

eqfu

nqyZHk

cj

ik;m

ns[kgq

Hktu

rkiAA114[kAA
&*&*&
ts vfl Hkxfr tkfu ifjgjghaA dsoy X;ku gsrq Je
djghaAA
rs tM+ dke/ksuq x`g R;kxhA [ktr vkdq
fQjfga i; ykxhAA
lquq [kxsl gfj Hkxfr fcgkA ts lq[k pkgfga
vku mikAA
rs lB egkfla/kq fcuq rjuhA iSfj ikj pkgfga
tM+ djuhAA
lqfu HklqafM ds cpu HkokuhA cysm x#M+
gjf"k e`nq ckuhAA
ro lkn Hkq ee mj ekghaA lal; ld eg
Hkze ukghaAA
lqusm

iquhr

jke

ik ygsm fcJkekAA

xqu

xzkekA

rqEgjh

,d ckr Hkq iwNm rghA dggq cq>kb


ikfuf/k eghAA
dgfga lar eqfu csn iqjkukA ufga dNq
nqyZHk X;ku lekukAA
lb eqfu rqEg lu dgsm xlkaA ufga
vknjsgq Hkxfr dh ukaAA
X;kufg Hkxfrfg varj dsrkA ldy dggq Hkq
ik fudsrkAA
lqfu mjxkfj cpu lq[k ekukA lknj cysm dkx
lqtkukAA
Hkxfrfg X;kufg ufga dNq HksnkA mHk;
gjfga Hko laHko [ksnkAA
ukFk equhl dgfga dNq varjA lko/kku lm
lquq fcgaxcjAA
X;ku fcjkx tx fcX;kukA , lc iq#"k lqugq
gfjtkukAA
iq#"k rki cy lc HkkrhA vcyk vcy lgt tM+
tkrhAA

n0&iq#"k R;kfx ld ukfjfg t fcjDr efr


/khjAA
u

rq

dkeh

fc"k;k

cl

fceq[k

in

j?

kqchjAA115dAA
l0&lm eqfu X;kufu/kku e`xu;uh fc/kq
eq[k fujf[kA
fccl

gb

gfjtku

ukfj

fc"uq

ek;k

xVAA115[kAA
&*&*&
bgk u iPNikr dNq jk[kmA csn iqjku lar er
Hkk"kmAA
eg u ukfj ukfj dsa :ikA iUuxkfj ;g jhfr
vuwikAA
ek;k Hkxfr lqugq rqEg nA ukfj cxZ tkub
lc dAA
iqfu j?kqchjfg Hkxfr fivkjhA ek;k [kyq
urZdh fcpkjhAA

Hkxfrfg lkuqdwy j?kqjk;kA rkrs rsfg Mjifr vfr


ek;kAA
jke Hkxfr fu#ie fu#ik/khA clb tklq mj lnk
vck/khAA
rsfg fcyfd ek;k ldqpkA dfj u ldb dNq fut
HkqrkAA
vl fcpkfj ts eqfu fcX;kuhA tkpgha Hkxfr ldy
lq[k [kkuhAA
n0&;g jgL; j?kqukFk dj csfx u tkub dbA
t

tkub

j?kqifr

ik

liusgq

eg

gbAA116dAA
vkSjm X;ku Hkxfr dj Hksn lqugq lqchuA
t

lqfu

gb

jke

in

hfr

lnk

vfcNhuAA116[kAA
&*&*&
lqugq rkr ;g vdFk dgkuhA leq>r cub u tkb
c[kkuhAA

Loj val tho vfcuklhA psru vey lgt lq[k


jklhAA
l ek;kcl Hk;m xlkaA c/; dhj ejdV dh
ukaAA
tM+ psrufg xzafFk ifj xA tnfi e`"kk NwVr
dfBuAA
rc rs tho Hk;m lalkjhA NwV u xzafFk u gb
lq[kkjhAA
Jqfr iqjku cgq dgsm mikA NwV u vf/kd
vf/kd v#>kAA
tho n; re eg fcls"khA xzafFk NwV fdfe
ijb u ns[khAA
vl latx l tc djA rcgq dnkfpr l fu#vjAA
lkfod J)k /ksuq lqgkA ta gfj ik n; cl
vkAA
ti ri czr te fu;e vikjkA ts Jqfr dg lqHk /keZ
vpkjkAA

rsb r`u gfjr pjS tc xkA Hkko cPN fllq ikb


isUgkAA
ub fuc`fk ik= fcLoklkA fueZy eu vghj fut
nklkAA
ije /keZe; i; nqfg HkkA voVS vuy vdke
fcgkAA
r"k e#r rc Nek tqM+koSA /k`fr le tkouq
nsb tekoSAA
eqfnrk eFkS fcpkj eFkkuhA ne v/kkj jtq lR;
lqckuhAA
rc efFk dkf<+ ysb uouhrkA fcey fcjkx
lqHkx lqiquhrkAA
n0&tx vfxfu dfj xV rc deZ lqHkklqHk
ykbA
cqf)

fljkoS

X;ku

?k`r

eerk

tkbAA117dAA
rc fcX;ku:fifu cqf) fcln ?k`r ikbA

ey

tfj

fpk

fnvk

Hkfj

/kjS

n`<+

lerk

fnvfV

cukbAA117[kAA
rhfu voLFkk rhfu xqu rsfg dikl rsa dkf<+A
rwy

rqjh;

lokfj

iqfu

ckrh

djS

lqxkf<+AA117xAA
l0&,fg fcf/k yslS nhi rst jkfl fcX;kue;AA
tkrfga

tklq

lehi

tjfga

enkfnd

lyHk

lcAA117?kAA
&*&*&
lgefLe bfr c`fk v[kaMkA nhi fl[kk lb ije
paMkAA
vkre vuqHko lq[k lqdklkA rc Hko ewy
Hksn Hkze uklkAA
cy vfc|k dj ifjokjkA eg vkfn re feVb
vikjkAA
rc lb cqf) ikb mftvkjkA mj x`g cSfB
xzafFk fu#vkjkAA

Nju xzafFk iko ta lA rc ;g tho rkjFk


gAA
Njr xzafFk tkfu [kxjk;kA fc?u vusd djb rc
ek;kAA
fjf)

flf)

sjb

cgq

HkkA

cqf)fg

yHk

fn[kkofga vkAA
dy

cy

Ny

dfj

tkfga

lehikA

vapy

ckr

cq>kofga nhikAA
gb cqf) ta ije l;kuhA frUg ru fpro u vufgr
tkuhAA
ta rsfg fc?u cqf) ufga ck/khA r cgfj lqj
djfga mik/khAA
bah }kj >j[kk ukukA rg rg lqj cSBs dfj
FkkukAA
vkor ns[kfga fc"k; c;kjhA rs gfB nsgh dikV
m?kkjhAA
tc l Hkatu mj x`g tkA rcfga nhi fcX;ku
cq>kAA

xzafFk u NwfV feVk l dklkA cqf) fcdy Hkb


fc"k; crklkAA
bafUg lqjUg u X;ku lgkA fc"k; Hkx ij
hfr lnkAA
fc"k; lehj cqf) r HkjhA rsfg fcf/k nhi d
ckj cgjhAA
n0&rc fQfj tho fcfcf/k fcf/k ikob lal`fr
DyslA
gfj

ek;k

vfr

nqLrj

rfj

tkb

fcgxslAA118dAA
dgr dfBu leq>r dfBu lk/ku dfBu fccsdA
gb

?kqukPNj

U;k;

ta

iqfu

R;wg

vusdAA118[kAA
&*&*&
X;ku iaFk iku dS /kkjkA ijr [kxsl gb ufga
ckjkAA
t fufcZ?u iaFk fucZgA l dSoY; ije in
ygAA

vfr nqyZHk dSoY; ije inA lar iqjku fuxe vkxe


cnAA
jke Hktr lb eqdqfr xlkaA vubfPNr vkob
cfjvkaAA
ftfe Fky fcuq ty jfg u ldkA dfV Hkkfr dm
djS mikAA
rFkk ePN lq[k lquq [kxjkA jfg u ldb gfj
Hkxfr fcgkAA
vl fcpkfj gfj Hkxr l;kusA eqfDr fujknj Hkxfr
yqHkkusAA
Hkxfr djr fcuq tru ;klkA lal`fr ewy vfc|k
uklkAA
Hktu dfjv r`fifr fgr ykxhA ftfe l vlu ipoS
tBjkxhAA
vfl gfjHkxfr lqxe lq[knkA d vl ew<+ u
tkfg lgkAA
n0&lsod
mjxkfjAA

lsC;

Hkko

fcuq

Hko

rfjv

Hktgq

jke

in

iadt

vl

fl)kar

fcpkfjAA119dAA
t psru dg t+M+ djb t+M+fg djb pSrU;A
vl

leFkZ

j?kquk;dfga

Hktfga

tho

rs

/kU;AA119[kAA
&*&*&
dgsm X;ku fl)kar cq>kA lqugq Hkxfr efu
dS HkqrkAA
jke Hkxfr fparkefu lqanjA clb x#M+ tkds mj
varjAA
ije dkl :i fnu jkrhA ufga dNq pfgv fnvk ?k`r
ckrhAA
eg nfj fudV ufga vkokA yHk ckr ufga
rkfg cq>kokAA
cy vfc|k re fefV tkA gkjfga ldy lyHk
leqnkAA
[ky dkekfn fudV ufga tkghaA clb Hkxfr tkds
mj ekghaAA

xjy lq/kkle vfj fgr gA rsfg efu fcuq lq[k


iko u dAA
C;kifga ekul jx u HkkjhA ftUg ds cl lc tho
nq[kkjhAA
jke Hkxfr efu mj cl tkdsaA nq[k yoysl u
liusgq rkdsaAA
prqj fljefu rsb tx ekghaA ts efu ykfx lqtru
djkghaAA
l efu tnfi xV tx vgA jke ik fcuq ufga
dm ygAA
lqxe mik; ikbcs dsjsA uj grHkkX; nsfga
HkVesjsAA
ikou icZr csn iqjkukA jke dFkk #fpjkdj
ukukAA
eehZ lTtu lqefr dqnkjhA X;ku fcjkx u;u
mjxkjhAA
Hkko lfgr [ktb t kuhA iko Hkxfr efu lc
lq[k [kkuhAA

ejsa eu Hkq vl fcLoklkA jke rs vf/kd jke dj


nklkAA
jke fla/kq ?ku lTtu /khjkA panu r# gfj lar
lehjkAA
lc dj Qy gfj Hkxfr lqgkA l fcuq lar u
dkgw ikAA
vl fcpkfj tb dj lrlaxkA jke Hkxfr rsfg lqyHk
fcgaxkAA
n0&cz i;fuf/k eanj X;ku lar lqj vkfgaA
dFkk lq/kk efFk dk<+fga Hkxfr e/kqjrk
tkfgaAA120dAA
fcjfr peZ vfl X;ku en yHk eg fjiq ekfjA
t;

ikbv

gfj

Hkxfr

ns[kq

[kxsl

fcpkfjAA120[kAA
&*&*&
iqfu lse cysm [kxjkA ta iky efg ij
HkkAA

ukFk efg fut lsod tkuhA lIr Lu dggq


c[kkuhAA
Fkefga dggq ukFk efr/khjkA lc rs nqyZHk
dou ljhjkAA
cM+

nq[k

dou

dou

lq[k

HkkjhA

lm

laNsifga dggq fcpkjhAA


lar vlar eje rqEg tkugqA frUg dj lgt lqHkko
c[kkugqAA
dou iqU; Jqfr fcfnr fclkykA dggq dou v?k ije
djkykAA
ekul jx dggq leq>kA rqEg lcZX; ik
vf/kdkAA
rkr lqugq lknj vfr hrhA eSa laNsi dgm ;g
uhrhAA
uj ru le ufga dofum nsghA tho pjkpj tkpr
rsghAA
ujx LoxZ vicxZ fulsuhA X;ku fcjkx Hkxfr
lqHk nsuhAA

l ruq /kfj gfj Hktfga u ts ujA gfga fc"k; jr


ean ean rjAA
dkp fdfjp cnysa rs ysghA dj rs Mkfj ijl efu
nsghaAA
ufga nfj le nq[k tx ekghaA lar feyu le lq[k
tx ukghaAA
ij midkj cpu eu dk;kA lar lgt lqHkkm
[kxjk;kAA
lar lgfga nq[k ijfgr ykxhA ijnq[k gsrq vlar
vHkkxhAA
HkwtZ r: le lar ikykA ijfgr fufr lg fcifr
fclkykAA
lu bo [ky ij ca/ku djA [kky d<+kb fcifr lfg
ejAA
[ky fcuq LokjFk ij vidkjhA vfg ew"kd bo
lquq mjxkjhAA
ij laink fcukfl ulkghaA ftfe lfl gfr fge miy
fcykghaAA

nq"V mn; tx vkjfr gsrwA tFkk fl) v/ke xzg


dsrwAA
lar mn; larr lq[kdkjhA fcLo lq[kn ftfe banq
rekjhAA
ije /keZ Jqfr fcfnr vfgalkA ij fuank le v?k u
xjhlkAA
gj xqj fuand nknqj gA tUe lgL= iko ru
lAA
f}t fuand cgq ujd Hkx dfjA tx tueb ck;l ljhj
/kfjAA
lqj Jqfr fuand ts vfHkekuhA jjo ujd ijfga rs
kuhAA
gfga mywd lar fuank jrA eg fulk f; X;ku
Hkkuq xrAA
lc ds fuank ts tM+ djghaA rs pexknqj gb
vorjghaAA
lqugq rkr vc ekul jxkA ftUg rs nq[k ikofga
lc yxkAA

eg ldy C;kf/kUg dj ewykA frUg rs iqfu


mitfga cgq lwykAA
dke ckr dQ yHk vikjkA /k fik fur Nkrh
tkjkAA
hfr djfga ta rhfum HkkA mitb lU;ikr
nq[knkAA
fc"k; eujFk nqxZe ukukA rs lc lwy uke d
tkukAA
eerk nknq daMq bj"kkA gj"k fc"kkn xjg
cgqrkAA
ij lq[k nsf[k tjfu lb NA dq"V nq"Vrk eu
dqfVyAA
vgadkj vfr nq[kn Me#vkA naHk diV en eku
usg#vkAA
r`Luk mnjc`f) vfr HkkjhA f=fcf/k "kuk r#u
frtkjhAA
tqx fcf/k Toj eRlj vfccsdkA dg yfx dga
dqjx vusdkAA

n0&,d C;kf/k cl uj ejfga , vlkf/k cgq C;kf/kA


ihM+fga

larr

tho

dgq

fdfe

ygS

lekf/kAA121dAA
use /keZ vkpkj ri X;ku tX; ti nkuA
Hks"kt

iqfu

dfVUg

ufga

jx

tkfga

gfjtkuAA121[kAA
&*&*&
,fg fcf/k ldy tho tx jxhA ld gj"k Hk; hfr
fc;xhAA
ekud jx dNqd eSa xk,A gfga lc dsa yf[k
fcjysUg ik,AA
tkus rs Nhtfga dNq ikihA ukl u ikofga tu
ifjrkihAA
fc"k; dqiF; ikb vadqjsA eqfugq n; dk uj
ckiqjsAA
jke ik uklfg lc jxkA ta ,fg Hkkfr cuS
la;xkAA

lnxqj cSn cpu fcLoklkA late ;g u fc"k; dS


vklkAA
j?kqifr Hkxfr lthou ewjhA vuwiku J)k efr
iwjhAA
,fg fcf/k Hkysfga l jx ulkghaA ukfga r tru
dfV ufga tkghaAA
tkfuv rc eu fc#t xlkA tc mj cy fcjkx
vf/kdkAA
lqefr Nq/kk ck<+b fur uA fc"k; vkl
nqcZyrk xAA
fcey X;ku ty tc l ugkA rc jg jke Hkxfr mj
NkAA
flo vt lqd ludkfnd ukjnA ts eqfu cz fcpkj
fclkjnAA
lc dj er [kxuk;d ,gkA dfjv jke in iadt usgkAA
Jqfr iqjku lc xzaFk dgkghaA j?kqifr Hkxfr
fcuk lq[k ukghaAA

deB ihB tkefga c# ckjkA ca/;k lqr c#


dkgqfg ekjkAA
Qwyfga uHk c# cgqfcf/k QwykA tho u yg
lq[k gfj frdwykAA
r`"kk tkb c# e`xty ikukA c# tkefga ll lhl
fc"kkukAA
va/kdk# c# jfcfg ulkoSA jke fceq[k u tho
lq[k ikoSAA
fge rs vuy xV c# gA fceq[k jke lq[k iko
u dAA
n0 ckfj eFksa ?k`r gb c# fldrk rs c# rsyA
fcuq

gfj

Hktu

Hko

rfjv

;g

fl)kar

visyAA122dAA
eldfg djb fcajafp Hkq vtfg eld rs ghuA
vl

fcpkfj

rft

lal;

jkefg

Hktfga

chuAA122[kAA
'yd& fofupra~ onkfe rs u vU;Fkk opkafl
esA

gfja

ujk

HktfUr

;sfrnqLrja

rjfUr

rsAA122xAA
&*&*&
dgsm ukFk gfj pfjr vuwikA C;kl lekl Loefr
vuq#ikAA
Jqfr fl)kar bgb mjxkjhA jke Hkftv lc dkt
fclkjhAA
Hkq j?kqifr rft lsbv dkghA efg ls lB ij eerk
tkghAA
rqEg fcX;ku:i ufga egkA ukFk dhfUg e ij
vfr NgkAA
iwfNgq jke dFkk vfr ikofuA lqd ludkfn
laHkq eu HkkofuAA
lr laxfr nqyZHk lalkjkA fufe"k naM Hkfj ,dm
ckjkAA
ns[kq x#M+ fut n; fcpkjhA eSa j?kqchj
Hktu vf/kdkjhAA

ldquk/ke lc Hkkfr vikouA Hkq efg dhUg


fcfnr tx ikouAA
n0&vktq /kU; eSa /kU; vfr t|fi lc fcf/k ghuA
fut

tu

tkfu

jke

efg

lar

lekxe

nhuAA123dAA
ukFk tFkkefr Hkk"ksm jk[ksm ufga dNq
xbA
pfjr

fla/kq

j?kquk;d

Fkkg

fd

ikob

dbAA123AA
&*&*&
lqfefj jke ds xqu xu ukukA iqfu iqfu gj"k
HkqlqafM lqtkukAA
efgek fuxe usfr dfj xkA vrqfyr cy rki
HkqrkAA
flo vt iwT; pju j?kqjkA e ij ik ije
e`nqykAA
vl lqHkkm dgq lqum u ns[kmA dsfg [kxsl
j?kqifr le ys[kmAA

lk/kd fl) fceqDr mnklhA dfc dfcn rX;


laU;klhAA
txh lwj lqrkil X;kuhA /keZ fujr iafMr
fcX;kuhAA
rjfga u fcuq ls, ee LokehA jke uekfe uekfe
uekehAA
lju x, e ls v?k jklhA gfga lq) uekfe
vfcuklhAA
n0&tklq uke Hko Hks"kt gju ?kj =; lwyA
l

ikyq

efg

ij

lnk

jgm

vuqdwyAA124dAA
lqfu HkqlqafM ds cpu lqHk nsf[k jke in
usgA
cysm

se

lfgr

fxjk

x#M+

fcxr

lansgAA124[kAA
&*&*&
eS RR; Hk;m ro ckuhA lqfu j?kqchj
Hkxfr jl lkuhAA

jke pju uwru jfr HkA ek;k tfur fcifr lc xAA


eg tyf/k cfgr rqEg Hk,A e dg ukFk fcfc/k
lq[k n,AA
e ifga gb u fr midkjkA canm ro in
ckjfga ckjkAA
iwju dke jke vuqjkxhA rqEg le rkr u dm
cM+HkkxhAA
lar fcVi lfjrk fxfj /kjuhA ij fgr gsrq lcUg dS
djuhAA
lar n; uouhr lekukA dgk dfcUg ifj dgS u
tkukAA
fut ifjrki ob uouhrkA ij nq[k ofga lar
lqiquhrkAA
thou tUe lqQy ee Hk;A ro lkn lal; lc
x;AA
tkusgq lnk efg fut fdadjA iqfu iqfu mek
dgb fcgaxcjAA
n0&rklq pju fl# ukb dfj se lfgr efr/khjA

x;m

x#M+

cSdqaB

rc

n;

jkf[k

j?

kqchjAA125dAA
fxfjtk lar lekxe le u ykHk dNq vkuA
fcuq

gfj

ik

gb

xkofga

csn

iqjkuAA125[kAA
&*&*&
dgsm ije iquhr bfrgklkA lqur Jou NwVfga
Hko iklkAA
ur dYir# d#uk iqatkA mitb hfr jke in
datkAA
eu e cpu tfur v?k tkA lqufga ts dFkk Jou
eu ykAA
rhFkkZVu lk/ku leqnkA tx fcjkx X;ku
fuiqukAA
ukuk deZ /keZ czr nkukA late ne ti ri e[k
ukukAA
Hkwr n;k f}t xqj lsodkA fc|k fcu; fccsd
cM+kAA

tg yfx lk/ku csn c[kkuhA lc dj Qy gfj Hkxfr


HkokuhAA
l

j?kqukFk

Hkxfr

Jqfr

xkA

jke

ik dkgw ,d ikAA
n0&eqfu nqyZHk gfj Hkxfr uj ikofga fcufga
;klA
ts

;g

dFkk

fujarj

lqufga

ekfu

fcLoklAA126AA
&*&*&
lb lcZX; xquh lb X;krkA lb efg eafMr
iafMr nkrkAA
/keZ ijk;u lb dqy =krkA jke pju tk dj eu
jkrkAA
uhfr fuiqu lb ije l;kukA Jqfr fl)kar uhd rsfga
tkukAA
lb dfc dfcn lb ju/khjkA t Ny NkfM+ Hktb
j?kqchjkAA

/kU; nsl l tg lqjljhA /kU; ukfj ifrczr


vuqljhAA
/kU; l Hkwiq uhfr t djA /kU; l f}t fut
/keZ u VjAA
l /ku /kU; Fke xfr tkdhA /kU; iqU; jr efr lb
ikdhAA
/kU; ?kjh lb tc lrlaxkA /kU; tUe f}t Hkxfr
vHkaxkAA
n0&l dqy /kU; mek lquq txr iwT; lqiquhrA
Jhj?kqchj ijk;u tsfga uj mit fcuhrAA127AA
&*&*&
efr vuq:i dFkk eSa Hkk"khA t|fi Fke xqIr
dfj jk[khAA
ro eu hfr nsf[k vf/kdkA rc eSa j?kqifr
dFkk lqukAA
;g u dfgv lBgh gBlhyfgA t eu ykb u lqu gfj
yhyfgAA

dfgv u yfHkfg f/kfg dkfefgA t u Hktb


lpjkpj LokfefgAA
f}t fgfg u lqukbv dcgwA lqjifr lfjl gb
u`i tcgwAA
jke dFkk ds rsb vf/kdkjhA ftUg dsa lrlaxfr
vfr I;kjhAA
xqj in hfr uhfr jr tsA f}t lsod vf/kdkjh
rsAA
rk dg ;g fcls"k lq[knkA tkfg kuf; Jhj?
kqjkAA
n0&jke pju jfr t pg vFkok in fuckZuA
Hkko

lfgr

;g

dFkk

djm

Jou

iqV

ikuAA128AA
&*&*&
jke dFkk fxfjtk eSa cjuhA dfy ey lefu euey
gjuhAA
lal`fr jx lthou ewjhA jke dFkk xkofga Jqfr
lwjhAA

,fg eg #fpj lIr likukA j?kqifr Hkxfr dsj


iaFkkukAA
vfr gfj ik tkfg ij gA ikm nsb ,fga ekjx
lAA
eu dkeuk flf) uj ikokA ts ;g dFkk diV rft
xkokAA
dgfga lqufga vuqenu djghaA rs xin bo
Hkofuf/k rjghaAA
lqfu lc dFkk n; vfr HkkA fxfjtk cyh fxjk
lqgkAA
ukFk ik ee xr lansgkA jke pju mitsm uo
usgkAA
n0&eSa rR; Hkbm vc ro lkn fcLoslA
mith jke Hkxfr n`<+ chrs ldy dyslAA129AA
&*&*&
;g lqHk laHkq mek lacknkA lq[k laiknu leu
fc"kknkAA

Hko Hkatu xatu lansgkA tu jatu lTtu f;


,gkAA
jke mikld ts tx ekghaA ,fg le f; frUg ds
dNq ukghaAA
j?kqifr ik tFkkefr xkokA eSa ;g ikou pfjr
lqgkokAA
,fga dfydky u lk/ku nwtkA tx tX; ti ri czr
iwtkAA
jkefg lqfefjv xkbv jkefgA larr lqfuv jke xqu
xzkefgAA
tklq ifrr ikou cM+ ckukA xkofga dfc Jqfr lar
iqjkukAA
rkfg Hktfg eu rft dqfVykA jke Hktsa xfr
dsfga ufga ikAA
Na0&ik u dsfga xfr ifrr ikou jke Hkft lquq
lB eukA
xfudk vtkfey C;k/k xh/k xtkfn [ky rkjs ?
kukAA

vkHkhj teu fdjkr [kl Loipkfn vfr v?k:i tsA


dfg uke ckjd rsfi ikou gfga jke uekfe
rsAA1AA
j?kqcal Hkw"ku pfjr ;g uj dgfga lqufga ts
xkoghaA
dfy

ey

euey

/kb

fcuq

Je

jke

/kke

fl/kkoghaAA
lr iap pika eugj tkfu t uj mj /kjSA
nk#u vfc|k iap tfur fcdkj Jhj?kqcj gjSAA2AA
lqanj lqtku ik fu/kku vukFk ij dj hfr tA
l ,d jke vdke fgr fuckZun le vku dAA
tkdh ik yoysl rs efrean rqylhnklgwA
ik;

ije

fcJkeq

jke

leku

Hkq

ukgha

dgwAA3AA
n0&e le nhu u nhu fgr rqEg leku j?kqchjA
vl

fcpkfj

j?kqcal

efu

gjgq

fc"ke

Hko

HkhjAA130dAA
dkfefg ukfj fivkfj ftfe yHkfg f; ftfe nkeA

frfe

j?kqukFk

fujarj

f;

ykxgq

efg

jkeAA130[kAA
'yd&;RiwoaZ

Hkq.kk

ra

lqdfouk

Jh'kEHkquk nqxZea
JhekeinkCtHkfDrefu'ka

kIR;S

rq

jkek;.kEk~A
eRok r?kqukFkefujra LokUrLre%'kkUr;s
Hkk"kkc)fena

pdkj

rqylhnklLrFkk

ekulEk~AA1AA
iq.;a ikigja lnk f'kodja foKkuHkfDrna
ek;kegeykiga

lqfoeya

sekEcqiwja

'kqHkEk~A
Jhekepfj=ekulfena HkDR;koxkgfUr ;s
rs

lalkjir~x?kjfdj.kSnZfUr

%AA2AA
eklikjk;.k] rhlok foJke
uokUgikjk;.k] uok foJke
&&&

ekuok

bfr Jhekepfjrekuls ldydfydyq"kfo/oalus


lIre% liku% lekIr%A
mkjdk.M lekIr
&&&
vkjfr Jhjkek;uth dhA dhjfr dfyr yfyr fl; ih
dhAA
xkor czkfnd eqfu ukjnA ckyehd fcX;ku
fclkjnA
lqd ludkfn ls"k v# lkjnA cjfu ioulqr dhjfr
uhdhAA1AA
xkor csn iqjku v"VnlA Nvks lkL= lc xzaFku
d jlA
eqfu tu /ku laru d ljclA lkj val laer lcgh
dhAA2AA
xkor larr laHkq HkokuhA v# ?kVlaHko eqfu
fcX;kuhA
C;kl vkfn dfcctZ c[kkuhA dkxHkqlqafM
x#M ds gh dhAA3AA

dfyey gjfu fc"k; jl QhdhA lqHkx flaxkj eqfDr


tqcrh dhA
nyu jx Hko ewfj veh dhA rkr ekr lc fcf/k
rqylh dhAA4AA

You might also like