NUKLEOFILNA SUPSTITUCIJA

Reakcije supstitucije
Jedna grupa se zamjenjuje sa drugom.

Y +

zauzima mjesto

zamjenjuje

Y +

( Supstitucija )

NUKLEOFILNA SUPSTITUCIJA
Odlazea
grupa

SUPSTRAT

Nu:- +
Nukleofil

R Nu +

:X

produkt

Nukleofil zamjenjuje odlazeu grupu.

VANO:
Ovo su reakcije na sp3 (tetrahedralnom) karbonovom atomu.
sp3

sp2

C C

X
Reakcija
tee

sp
C C X
X

Nema reakcije

Jedinjenja koja imaju sp2 ili sp karbon generalno

ne ulaze u reakcije nukleofilne supstitucije.
.. ali, ipak, postoje specijalni sluajevi kada reaguju!

PRIMJERI

PRIMJER 1

NaI + CH3 Br
rastvorljiv

aceton

CH3 I

+ NaBr (s)
nerastvorljiv

jodid zamjenjuje bromid na karbonu

* NaI je rastvorljiv u acetonu, a NaCl i NaBr nisu

PRIMJER 2

CH3
H2C

E1
rekcije

CH3

CH3
H3C C Cl + 2 H2O
CH3

CH3
H3C C OH + H3O + + ClCH3

solvoliza t-butil hlorida u vodi

Voda zamjenjuje hlorid na karbonu
*

Proton koji se pojavljuje u viku odvaja se sa drugom molekulom vode

REAKCIJE NUKLEOFILNE SUPSTITUCIJE

( SUPSTITUCIJE NA KARBONU )
Mogu se uporediti sa ..

KISELO-BAZNIM REAKCIJAMA
(Supstitucija hidrogena)

POREENJE REAKCIJA
Nu:- +

nukleofil

B:

baza

supstrat

kiselina

R Nu +

:X

produkt odlazea
grupa

B H

:X -

konjugirana konjugirana
baza
kiselina

SUPSTRATI U REAKCIJAMA
NUKLEOFILNE SUPSTITUCIJE

10

UOBIAJENI SUPSTRATI
( Odlazee grupe variraju )

Alkil halidi

alkoholi
+

R OH

R Cl

R Br
R

R O H

tozilati

Alkoholi zahtijevaju
kiseli medij, a odlazi
H2O grupa

skraenica

O
R O S
O

R O

Ts

CH3

alkil p-toluensulfonat

11

NUKLEOFILI KOJI
ULAZE U REAKCIJE

12

NUKLEOFILI
Sinteze mnogih organskih jedinjenja mogue je izvesti
zahvaljujui postojanju mnogih nukleofila

R-Y + Nu

Nukleofil
-

- -

R-Nu + Y

Produkt

Klase spojeva

Cl ,Br ,I

OH-

R OH

alkoholi

RO

R O R

eteri

R C N
O

nitrili

C N -

O
R' C

Alkil halidi

esteri

R' C

O-

O R

R' C C:-

R' C C R

SH-

R SH

alkini
tioli

13

NUKLEOFILI NE MORAJU IMATI NABOJ

H O

H O R + Br -

+ R Br

H
O H

POD ODREENIM USLOVIMA I VODA

MOE REAGOVATI.

H
-

H O R + H3O+ + Br

Nukleofil

Produkt

Klasa spojeva
alkoholi
eteri

H O H

R O H

R O

NH3

R NH2

amini

R'

amini

R'

NH2

NH R

14

DVIJE SLINE REAKCIJE

RBr + NaOH
1)

ROH + NaBr

CH3 Br + NaOH

80% etanol
20% voda

55oC

brzina = k2 [RBr] [NaOH]

CH3 OH + Br

Visoka konc. NaOH

2)

CH3

CH3

H3C C Br + NaOH

80% etanol
20% voda 55oC

CH3

H3C C OH + Br

CH3
brzina = k1 [RBr]

( + neki alkeni dobiveni

E1,E2 )
Niska konc. NaOH

15

REAKCIJA 1

SN2 REAKCIJE

16

CH3 Br + NaOH

80% etanol
20% voda 55oC

CH3 OH + Br

brzina = k2 [RBr] [NaOH]

H O

CH3

Br

80% etanol
20% voda

CH3 OH + Br

bimolekularna

SN2

supstitucija
nukleofilna
bimolekularna

17

Jednostepena reakcija
prelazno
stanje TS
E
N
E
R
G
I
J
A

SN2

Ea

reaktant

H
produkt

18

REAKCIJA 2

SN1 REAKCIJA

19

CH3

CH3

H3C C Br + NaOH

80% etanol
20% voda

55oC

H3C C OH + Br

CH3

CH3

brzina = k1 [RBr]

CH3

CH3

H3C C Br + NaOH

80% etanol

H3C C OH + Br

20% voda

CH3

CH3

monomolekularna
Dva stepena

sporo
O H
CH3
H3C C +
CH3

+ Br

brzo

Nastaju i

alkeni (preko E1)

SN1
supstitucija
nukleofilna
jednomolekularna

20

DVO-STEPENA REAKCIJA
karbokation
meuprodukt
E
N
E
R
G
I
J
A
reaktant

TS1

SN1

TS2

Ea1

Ea2
H

korak 1

korak 2

produkt

21