BCH VN C S TRNG TRNH

NGC THCH

Ta di ta tm ni vng v
Ngi khn ngi ti chn lao xao.
Nguyn Bnh Khim (1491-1585): Qu lng Trung Am huyn Vnh Li, Hi Dng, nay l
lng Trung Am x L Hc huyn Vnh Bo, Hi Phng. Sinh trng trong mt danh gia vng tc,
thn ph ng l Thi bo Nghim Qun cng Nguyn Vn nh; thn mu l b Nh Th Thc,
con gi quan Thng th Nh Vn Lan, l ngi gii vn th v am hiu l s, nn Nguyn
Bnh Khim t sm tip th truyn thng gia gio k cng.
Nguyn Bnh Khim c bit n nhiu v t cch o c, ti th vn ca mt nh gio c
ting thi k L-Mc phn tranh (1) cng nh ti tin tri cc tin trin ca lch s Vit Nam m
ngi i gi l Sm Trng Trnh (2).
Nguyn Bnh Khim l hc tr Bng nhn Lng c Bng (3) lng Lch Triu, huyn Hong
Ha (Thanh Ha). Thi by gi trong nc bin lon, ng khng mun xut u l din m n
ni thn d. Nm i Chnh th su (1535) i vua Mc ng Doanh lc 45 tui, ng mi i thi
v u Trng nguyn. Sau lm T Th lang ng cc Hc s, tc Trnh Tuyn hu, ng
cao ng c cng khi ngun ngnh l hc, ging nh Trnh Y Xuyn, Trnh Minh o (4) bn
Trung Hoa. V th dn gian gi ng l Trng Trnh.
Lm quan c by nm, t 1535 n 1542, ng dng s hch ti 18 lng thn nhng khng
c vua nghe nn xin co quan.
V qu nh, Nguyn Bnh Khim dng am Bch Vn v ly hiu Bch Vn c s, m trng dy
hc cnh sng Tuyt, do hc tr gi ng l Tuyt giang Phu t. M qun tip bn hu m o
th s, vn chng gi l Qun Trung Tn. Hc tr ca ng c nhiu ngi ni ting nh Nguyn
D l tc gi Truyn k mn lc, Thng th B L Lng Hu Khnh,Trng Bng Phng Khc
Khoan, Quc cng Nguyn Quyn, Thng th B H Trng nguyn Gip Hi, Tin s Trng
Thi C, Tin s inh Thi Trung, Hn Giang Phu t Nguyn Vn Chnh ...
Nguyn Bnh Khim mt nm t Du (1585) hng th 95 tui, c truy phong tc Thi ph
Trnh Quc cng.

1. Nh th nng lng th s
T khi tr v cuc sng n s ni thn d "Thu n mng trc, ng n gi / Xun tm h sen, h
tm ao", mch ngun th ca trong Nguyn Bnh Khim mi thc s tun chy. Nguyn Bnh
Khim li cho hu th nhng tc phm vn th c gi tr nh tp th Bch Vn , gm hng
trm bi th ch Hn (cn lu li) v hai tp Trnh Quc cng Bch vn thi tp v Trnh Quc

cng Nguyn Bnh Khim thi tp, hay cn gi l Bch Vn quc ng thi (vi hng trm bi th
ch Nm), hin cn lu li c mt quyn ca Bch Vn thi tpgm 100 bi v 23 bi th trong
tp Bch Vn Gia Hunmang nhiu cht hin thc v trit l su xa, th hin o l i nhn x
th ly c bao trm ln tt c, mc ch rn dy i. Tuy nhin, khi cc nh Nho thot tc th
bao gi cng gp o Tim (5) chn o Nguyn:
So chiu theo gi nhn bay,
Bum khuya ch bng trng say cng v.
o nguyn chuyn c cn kia
Hng vong Tn, Tn th phi l bn
im ng ch ca dng th n dt Nguyn Bnh Khim l nh th khng tr thnh mt "Ln
ng", mt "Tin ng" hon ton m mi cu th l mt bi hc v s i, v trit l nhn sinh
m nh th mun gi ti mun ngi. Phi lm sao cho mi ngi cng hiu c "mnh tri",
hiu c ci l p i tun hon ca to vt, m gi ly ci o trung thng, khng thi
qu, khng bt cp, khng ua chen x y nhau theo nhng dc vng m qung, xu xa, ng hu
em li mt cuc sng yn lnh, hu i, an nhin t ti:
Lm ngi chen chc nhc ua hi
Chng khc nhn sinh gi chi
Thoi nht nguyt a thm thot
ng phn hoa kh lt phai.
Hoa cng khoe n hoa nn ra
Nc cha cho y nc t vi.
Mi bit danh h c s,
Ai tng di c o tri?
Nhn chung, Th Nguyn Bnh Khim cao s trong sch ca tm hn con ngi, ln n thi
i tro tr, v li, ch p ln thy chung, tnh ngha. Th ng, do vy, nng v nhn tnh th
thi, trit l o lm ngi. Tuy bc vo chn o nguyn nhng nh th lun canh cnh bn
lng nhng lo toan th s khng ch ngy hm nay m c ti vi trm nm sau (6):
T thut
Tui va by chc t quan,
V ni ni c sng an nhn.
Ng n mt tri cao mi dy.
chc Thanh Vn hn Bch Vn?
Cm
Thanh nhn v s l Tin,
Nm h phong nguyt ni thuyn bung chi.
C To Ha, php i di,
u non my khi ta,
Mt nc cnh bum tri.
Hu Tn mc k ai xua ui,
Lu Hn trng ln ngm mnh Tri.
Tui gi thua km bn,
Vn chng gi li i.

D hay nn t lng ngi c,

Nghin bt soi hoa chp my li.
B truyn cho con chu,
Dnh hu th xem chi.
Ng hng qun Trung Tn
(Bi mt)
Nh vng khng vng cht bi trn.
Dng sng l lng chy k sn.
Thuyn c chiu chiu vo gh u.
Hng thm rau qu khch xa gn.
Mng c tm yn thi lon lc.
Thn chng c ti cu dn.
Nhn nh ngi chi, nh ngn gi
a vo cc ru cht ma xun.
Ng hng qun Trung Tn
(Bi nm)
Nh l vi gian cnh bn sng.
Hai b xanh nht, nc mnh mng.
Trng lnh, gi yn, bum r xung.
My ni xa xa ta dng rng.
m vng, chung cha nghe tht r.
Le li lng bn nh la hng.
Tic chng ph vua, do tui tc,
Trc sau tuy vn mt tm lng.
Cm hng
Ai ngi c th cu mun dn
B gic xm lng, i cht dn?
Hi c con tru v ngn ni,
Ba bi bt giam, lut bt cn.
Mn mi dn mong ngi dp lon,
M i chng c tng cm qun.
Li ng vo khi ang nn i,
Bit tm u ni chn nng thn?
n
Mt mai mt cuc mt cn cu
Th thn du ai vui th no
Ta di ta tm ni vng v
Ngi khn ngi n chn lao xao
Thu n mng trc ng n gi
Xun tm h sen h tm ao
Ru n gc cy ta s nhp
Nhn xem ph qu ta chim bao.

Thi i
Th gian bin i vng nn i
Mn nht chua cay ln ngt bi
Cn bc cn tin cn t
Ht cm ht ru ht ng ti
Xa nay u trng ngi chn thc
Ai ny no a k i bi
th mi hay ngi bc c
Giu th tm n kh tm lui.

2. Nh Tin tri bitc "Mnh Tri"

Khi theo hc Bng nhn Lng c Bng, Nguyn Bnh Khim c truyn cho quyn
Thi t thn kinh, t ng tinh thng v l hc, tng s... Sau ny, d Nguyn Bnh
Khim khng cn lm quan nhng vua Mc Hin Tng (Mc Phc Hi) vn phong cho
ng tc Trnh Tuyn hu vo nm Gip Thn (1544), ng cao ng c cng khi
ngun ngnh l hc, ging nh Trnh Y Xuyn, Trnh Minh o bn Trung Hoa. Sau
c thng chc Thng th b Li tc hiu Trnh quc cng.
Nh hc tnh theo Thi t, ng tin on c bin c xy ra 500 nm sau ny. Ngi
Trung Hoa khen Trng Trnh Nguyn Bnh Khim l "An Nam l s hu Trnh Tuyn".
ng tinh thng v thut s, c dn gian truyn tng v suy tn l "nh tin tri" s mt
ca Vit Nam. ng cho ra i hng lot nhng li tin tri cho hu th m ngi i
gi l "Sm Trng Trnh".
Tng truyn, ng l ngi a ra li khuyn gip cc nh Nguyn, Mc, Trnh, L.
Khi Nguyn Hong s b anh r Trnh Kim git, ng khuyn nn xin v pha nam vi
cu "Honh Sn nhti, vni dung thn" (c ti liu vit l "kh d dung thn") ngha
l "Mt di Honh Sn c th dung thn lu di". Nguyn Hong nghe theo v lp c
nghip ln, truyn cho con chu t t Thun Ha. Lc nh Mc sp mt cng sai ngi
n hi, ng ni: "Cao Bng tuy thin, kh din s th" (Cao Bng tuy nh, nhng c th
gi c). Nh Mc theo li ng v gi c t Cao Bng gn 80 nm na. i vi L Trnh, khi vua L Trung Tng cht khng c con ni, Trnh Kim nh thay ngi nh L
nhng cn s d lun nn sai ngi n hi ng. ng ni vi ch tiu, nhng thc ra l
ni vi b ti h Trnh: "Gi cha th Pht thn on" ( ni gi l b ti ca cc vua L
th li hn). Trnh Kim nghe theo, sai ngi tm ngi tn tht nh L thuc chi L Tr
(anh L Li) a ln ngi, tc l vua L Anh Tng. H Trnh mn ting th nh L
nhng nm thc quyn iu hnh chnh s, cn nh L nh h Trnh lo cho mi
chuyn chnh s, hai bn nng ta ln nhau tn ti ti hn 200 nm. Bi th cn c cu:
"L tn Trnh ti".
Sm Trng Trnh c ngi i xem nh l mt li tin tri ca Trng Trnh
Nguyn Bnh Khim v tng lai. C rt nhiu im trng khp vi lch s m ni
nht l tn nc Vit Nam, v thi im ca ng th Vit Nam khng c quc hiu
ny (m l i Vit v trc l i Ngu).

Vit nam khi t gy nn: 300 nm sau, tn nc ta l Nam Vit, sau tr thnh Vit Nam.
Bao gi trc mc qua sng, Mt tri s li hng non Ty: Vo thi Ty Sn, Tn S Ngh em
qun Thanh sang cp nc Nam. Khi n Thng Long thnh, Tn S Ngh cho qun s bc mt
chic cu ni bng tre ngang sng Hng H. Sau khi dp c gic nh Thanh mt cch oai hng
trn ng a, Nguyn Hu xng l Quang Trung Hong (nhiu ngi cho rng non Ty l
ch nh Ty Sn).

Trng Trnh c 3 ngi v v 12

ngi con (7 trai 5 gi), cc con trai
sau ny u c chc tc hin t.
Trng tnh c ngy cht ca mnh
v trc khi cht, Trng c ghi vo
gia ph v dn con chu rng: "Bnh
sinh ta c tm bia sn v sn kia. Khi ta mt ri, h h quan ti xung phi tm bia y
ln np ri lp t. Ch khi no c khch ti ving m v ni rng: "Thnh nhn mt m" th phi
lp tc mi ngi y vo nh, yu cu h i hng li ngi m cho ta. Nu tri li ta, dng di
v sau s suy i ln bi y". Con chu nghe li, lm y nh dn. Nhng ch mi n nm
mi nm sau, mi c ngi khch n nhn m c mt lc ri ni: "Ci huyt ng chn s s
th kia m khng bit, li t em m th ny. Vy m thnh nhn g ch, ha chng l thnh
nhn mt m". Ngi trong h nghe c, chy v bo vi trng tc. ng ny vi vng ra n
ngi khch Tu kia v nh, xin xoay ngi m kia li. Ra l mt nh Phong thy tr danh
phng Bc. ng ta sang l i tm xem di tch ca Trng, by lu ng ta nghe ting n.
Khi nghe v trng tc ni, ng ta sn lng lm ngay, v t c cho rng mnh gii hn Trng
Trnh. ng ta bo: Khng cn phi em i u xa c, ch o ln ri xoay li, nhch i mt cht l
c. ng trng tc bn t hp con chu li, a thy a l Tu ra i li ngi m. Lc o n
tm bia , ng ta lm l bo em ra sch xem nhng g trn . Khi tm bia c ra sch, mi
thy my cu th hin ra:
"Ngy nay mch ln xung chn
Nm mi nm trc mch dng ng u
Bit g nhng k sinh sau?
Thnh nhn mt c m u bao gi?"
c ti u v khch Tu m hi ht n , ra Trng Trnh m ng ta nghe n l gii tht.
So vi Trng, c l ng cn thua xa.
Nm 1930 Vit Nam Quc Dn ng lnh t Nguyn Thi Hc (1901-1930) lnh o cuc tng
khi ngha ngy 10-2-1930 nh Php cc tnh : Yn Bi, Hng Ha, Lm Thao, Hi Dng,
Kin An. Nhng ngha qun tht bi thm hi, b Php in cung nm bom tn ph lng Bo An
tr th. Chuyn ny c Trng Trnh tin on :
"Ka ka gi thi l rung cy
Rung Bc rung Nam rung ti Ty
Tan tc kin kiu an t nc
Xc x c th sch am cy
Lm giang ni gi m thao ct

Hng a trn dng ha nc y

Mt nga mt yn ai sng bi
Nhn tin nh Vnh Bo cho hay".
Sm k Trng Trnh c nhiu d bn, di y l mt bn kh ph bin qu Trng Trnh:
Sm k
Nc Nam t h Hng Bng,
Bin du cuc th, giang san i di.
T inh L L Trn thu trc,
bao i ngi nc i thay.
Ni sng Thin nh t by,
th my quyn, xem nay mi rnh.
...
Ka ka gi thi l rung cy,
Rung Bc rung Nam, ng ti Ty.
Tan tc kin kiu an t nc,
Xc x c th sch am my.
Lm giang ni sng m thao ct,
Hng a trn dng ha nc y.
Mt nga mt yn ai sng bi,
Nhn con nh Vnh Bo cho hay.
Tin ma bc qu trao tay,
Mn Ngh Thi dy y can qua.
Gia nm hai by mi ba,
La u m t Tm G trn my.
...
Cu cu Cn Khn d nh,
Thanh minh thi tit hoa tn.
Trc o dng u m v,
H binh bt vn nhp Trng an.
Nc ci nhng k bng quan,
C tan li mun toan ng xe.
...
Long v x u khi chin chinh,
Can qua x x khi ao binh.
M dng cc anh hng tn,
Thn Du nin lai kin thi bnh.
...
Thn Kinh Thi t suy ra,
dnh con chu em ra nghim bn.
Ngy thng xem thy quyn vng,
Ca ring bo ngc tng xem chi.
Bi Thi t thy l i,
y thu Sm Tri v gi thp phn.
Ph qu hng trn mng,
Bn cng bch pht sinh.
Hoa thn a khuyn ph,
Mc gi dc nhn canh.

Bc hu Kim Thnh trng,

Nam hu Ngc Bch Thnh.
Phn phn tng bch khi,
Nhiu nhiu xut ng chinh.
Bo giang Thin T xut,
Bt chin t nhin thnh.
...
C To Ha php mu khn t,
Cuc tn ri mi r thp cao.
Thy Sm t y chp vo,
Mt my t ho chng dm sai ngoa.

Nhn xt v Nguyn Bnh Khim,

nh s hc Phan Huy Ch (7)
vit trong b sch ln Lch triu hin
chng lai ch: "Mt bc k ti,
hin danh mun thu".
La Sn Phu t Nguyn Thip(8) khi v thm n th Nguyn Bnh Khim, c bi th Qu Trnh
tuyn mc t (Qua thm n c Trnh tuyn) xem Trnh tuyn l ngi c ti "Huyn c tham
to ha" (nm c huyn vi xen vo cng vic ca to ha).
Tin s thi nh Hu L V Khm Ln(9) lm bia n Trng Trnh v ni rng danh ting
Trng : Nh ni Thi sn, sao Bcu / Nghn nm sau nh vn mt ngy.

Giai thoi v Trng Trnhkh nhiu, di y l giai thoi v mu thn ca Trng

Trnh.
Tng truyn thu nh Nguyn Bnh Khim c tn l Vn t. M ng l Nh Th vn tinh
thng tng s v c c vng l ly chng lm vua hoc c con lm vua. Do trong qu trnh
dy d, b truyn cho ng m c y ri.
Mt hm khi b i vng, ng nh (cha Nguyn Bnh Kim), nh vi con v tnh c
ht:"Nguyt treo cung, nguyt treo cung". Khng ng Nguyn Bnh Khim nhanh nhu ng i
li ngay: "Vn tay tin, nh nh rung". Khi b v n nh, ng rt tm c k li chuyn y th b
b trch nui con mong lm vua lm cha c sao li mong lm by ti (nguyt ch by ti).
Li mt ln khc b dy Nguyn Bnh Khim cu ht:"Bng bng bang bang, ngy sau con ln
con ta ngai vng". ng nh hong s v nu triu nh hay c s mt u v ti khi qun
nn sa li: "Bng bng bang bang, ngy sau con ln con vn ngai vng".
Nhiu ln nh vy, b rt bt bnh nn b i. Nguyn Bnh Khim ln ln ch c cnh b.
Tng truyn ngay sau b ly mt ngi h Phng v sinh ra Trng Bng Phng Khc
Khoan (10). Sau chnh Khc Khoan tr thnh hc tr ca Nguyn Bnh Khim. B Nh Th vn
khng tha ch v h Phng khng c ch lm vua. Mi sau ny b Nh tnh c gp mt trang nam
nhi lng chi ang ko li m b tic nui v cho rng ngi ny c s lm vua, cn tui mnh

 cao. Ngi chnh l Mcng Dung , v vua khai triu ca nh Mc.

3. Lu danh mun thu

Cui cng ri ci cy i th tng
ta rp bng trn c mt thi y cng
phi ng xung. Nhng n ng
xung khng cht nng n, n o m
rt nh nhng, thanh thotnh Tin ng ci hc bay v Tri.
l vo ngy 28 thng 11 nm inh Du, nin hiu Din Thnh th 8 nh Mc (1585). Nguyn
Bnh Khim va trn 95 tui th.Tang l ng c tin hnh rt trng th, qu trng th so vi
c mun cui cng ca ng. Nh vua c mt on khm sai kh ng o vi nhiu v quan
u triu v ving. Cng c tit, nghi trng v c o sc phong na. Cng loa dn ng,
trng hiu lnh, lnh th v dn trc, theo sau
Khi ting c bi Vn t ca ngi hc tr inh Th Trung vang ln nghn ngo, thn thc th
trn thinh khng vang ln ting chim Hc ca cc v i Tin
Knh nh tin sinh:
B ng Hi chung anh.
Ni Nam Sn dc t.
Mt tai sng sut,
Tri xanh ph d vn khng ngho.
Bung d m mang.
o ln un tng nguyn sn c

o thng Thnh nhn t tin sinh m truyn ra.

B ci Thnh nhn duy tin sinh l thu o.
Nhng tng o ngy cng sng,
Ca thng Chu L cung tng.
Hay u sinh ra chng gp thi,
i no phi ng Ngu v tr

Cm tin sinh, ni sng u bin sc

Nc triu man mc i phen,
Nh tin sinh, su kin cng au lng
T nhn vn vng khn g.
n trn non lnh lo khi my
Nh u xm hoa c
Ch n k phin vn hp,
Khch bun huyn no, m tin sinh m hng vng khng.
Cha kia c ch vn cn
TTa pht trang nghim, tng tin sinh dung nghi cn .
Bia ca tin sinh dng,
Nh tin sinh mun tm du c, th nt ch mt m,

ru chen mt , thnh ra mt chic tn bia.

Cy a ca tin sinh ging,
Nh tin sinh mun ngm cnh xa, th cnh l l th,
tuyt r u cy, ha hn mt chm c th
Hn Giang l ch tin sinh ,
Trng tin sinh trn sng y, ch thy khi nc xung, khi nc ln.
Bch Vn l tn tin sinh t,
Trng tin sinh trn my kia, ch thy m my tan, m my t(11)

___________________________________________
Ch Thch:
(1) Chin tranh L-Mc (1533-1677) l cuc ni chin gia nh Mc v nh Hu L trong lch
s Vit Nam. Chin tranh chia lm hai thi k ln: 1/Thi k 1533-1592: tng ng vi thi
Nam-Bc triu khi nh Mc lm ch vng Bc B Vit Nam, nh L lm ch khu vc t Thanh
Ha tr vo; 2/Thi k 1593 - 1677: khi tn d h Mc rt chy ln Cao Bng ct c. Mc Thi
Tng (? - 1540) l v vua th hai ca nh Mc, ngi t nm 1530 n 1540. ng tn l
Mcng Doanh, l ngi x Cao i, huyn Bnh H (nay l thn Long ng, x Nam Tn,
huyn Nam Sch), tnh Hi Dng.
(2) Sm Trng Trnh: Sm Trng Trnh c ngi i xem nh l mt li tin tri ca Trng
Trnh Nguyn Bnh Khim v tng lai. Sm Trng Trnh c nhiu bn, bn trch dn di y
rt t Sm Trng Trnh ca Wikipedia, Bch khoa Ton th M:
Vn lnh mng gp tit lnh
Thy trong quc ng lp thnh nn cu
Mt cu l mt nhim mu
Anh hng gm c mi hu gi cao
Tri v sao my che Thi t
Thu cung tay xe nht ph ln
Vit Nam khi t xy nn
Lc Long ra tr ng quyn mt phng
Thnh suy b thi l thng
Mt thi li mt nhiu nhng nn l
n inh Hong ni ngi cu ng
M bn r o chp tay
Ng ao pht chc i thay

Thp bt t ry quyn ni ln
ng a m v nhi thuyn
Nam phng k mc bng lin li sinh
Chn cung hin nht quang minh
Sng lay khn chng trng thnh bn cho
oi cung v rng trng thu
Ra tay m ly vn ton
Sang cu thin m vng hng nht
Di ln trn nng vn ung quen
Sa sang mun vic cm quyn
Ngi khng ai d khng nhn gip cho
Ka lit vng kh h ng
Mc cng hu ong ng tranh khn
Tri sinh ra nhng k gian
Mt khn i php, mc ngoan tham ti
o vng m p hay
Khi sui p ni khi say xy thnh
Ly t in lm cng thin h
c my nm t l ging mn
Con yt ch ch tranh khn
V gi m hi mng tn lm cha
C tri xem m
li mun m cho ngi
y lng tri xui lng bt nhn
Sut vn dn cu gin on than
Di trn dc ch lo toan
Nhng ua bn nc bn quan lm giu
Thng r nhau lm mi ph qu
My trung thn c ch an dn
ua nhau lm s bt nhn
tun bn b li tun u non
D chia x cn khn
Mi ging man mc khip mn lng nhau
Vi sang giu git ngi ly ca
S c chng mc n ai i
Vic lm tht chnh ti bi
Minh ra bng li tht thi by gi
Xem tng tri gi ra trc
Cn hung hng bc ngc qu xa
Cun phong c sm lin tra
n cu khc cn th thi
y Tn Vng ngu m chng bit
vn dn d li git d
Lun nm cht vt i v
m binh gia no h bit u
Thy ni thnh ting ku ong ng
Cng mt lng tri chng khc no
Xem ngi dng vng chim bao
No u cn mun c ao thi bnh
Mt gc thnh lm tm chng qu
ua mt lng ch k hi nhn

Bn phng ri r hng trn

Lng khua m c lng phn im tun
Tic l nhng xut dn lm bo
Khua dc loi th co tranh nhau
Nhn danh trn ht u u
By gi thin h u su cng gh
Hm gi lc du khn v
Mo non chi ch tm v c hng
Chn d mng khi tiu tng
Nghi nhau ai d sa sang mt mnh
Ni thnh ong ng h kinh
u kh tin s cho thnh li sang
B m hi Bc giang ti m
Gia hai xun bng ph t long
Quc trung kinh dng co khng
Gia nm gi lai kim hung ma mng
G u sm gy bn tng
Chng yu th cng bt tng chng khng
Thy binh c pht vng hng
B binh tp np nh ong ko hng
ng hin ngang ai bit trc
y Bc binh sang vic g chng ?
Ai cn khoe tr khoe nng
Cm kia bt n tng bng i ni
Cha tng thy i ny s l
Bng khin ngi gi ha cho dn
Mun bnh sao chng ly nhn
Mun yn sao chng dc dn rung cy
nn si Hon Linh i Hn
c tin ra bn tc cho dn
Xun xoe nhng rp cy qun
Chng ng thin o xy dn cng
My ha cng nm tay d ng
Lng bo th ai d ngui
Thung thng tng thy o tri
Ph L dit Mc ngh di qun ra
Ct lm bn b can qua
Nguyn th chng c s ra li v
Qun hng binh nhu y khe
K xng cu nc k khoe tr i
By gi cng khn than i
Qu ma trt vt bit tri l u ?
Thng nhng k n rau n gii
Gp nc bung con ci n u
Bo th y chng sai u
Tm non c ry chng sau mi ton
Xin nhng k hai lng s cha
Thy u hn th ph tha n
Cho nn phi bo trm lun
Ai khn mi c bo thn i ny
Ni cho hay khm cung rng dy

Ch anh hng xem ly mi ngoan

Ch Rng lc tht nguyt gian
Ai m ngh c mi gan anh ti
H nhn kin di t c
Th ph nguyn mi ch binh ra
Bn phng chng ng can qua
Qun hng cc x iu ha lm ti
By gi m rng qui khi
Thn chu thu c mi ni vn ton
Li ni s Hong Giang sinh thnh
Hong phc xa nh ty phong
Lu lu th gii sng trong
L l mt rng u c ch vng
R sinh ti l khc thng
Thun Nghiu l ch Cao Quang l ti
Xem tri c lng i thnh
Dc sinh hin iu nh ni mai
Chn u thai nhng v sao c
Dng tay ph t vng gia
Bc phng chnh kh sinh ra
C ng Bch s iu ha hm mai
Song thin nht rng sng soi
Thnh nhn chng bit th coi cho tng
i ny thnh k v vng
no o c vn chng trong mnh
Uy nghi trng mo khc hnh
Thc c mt gc kim tinh phng oi
Cng nhau khuya sm dng nui
Ch c s mi ra ti cu dn
Binh th my quyn kinh lun
Thin vn a l nhn lun cng mu
u anh hng hn bit
Xem sc my bit thnh long
Thnh nhn c c thy cung
Qun thn nh gn lng ch tham
Li dn ng t nam ch c
Ch vi vng tt t chy rong
Hc cho bit l kit hung
Bit phng hng bi ch dng lm chi
H tri sinh xung phi th
Bt k chi ng mng g tng trng
Ka nhng k vi lng ph qu
Xem trong mnh mt th u khng
V d c gp ng ng
Li chi u sn nn cng m hng
Xin khuyn ng thi trung qun t
Lng trung nghi ai nh cho tinh
m dng c ngu ng sinh
Thi nhm thi t trong mnh cho hay
Vn th luyn nguyn bi quyt thng
Khen T Phng cng ng Khng Minh

V thng yn thy thn kinh

c vo trn chin mi cng bin c
Ch vt v quen loi ong kin
Bit ray tay ming bing ni khng
Ng hay gp hi my rng
Cng danh sng chi chp trong vn i
By gi ph sc ch trai
L l cho phi ngc xui nhc mnh
Nng lng tht c v kinh
Cao tay mi gm bit tnh nm nao
Trn tri c my v sao
nho bin tng anh ho i ni
Nc Nam thng c thnh ti
Ai khn xem ly hm mai mi tng
So my li tng kim qu
Ch hu mai c ch s cho
Trc l bit no tn ph
Sau l cao ch bit lo mc lng
Xem oi cung n thi bt to
Thy v tinh liu ro cho mau
Ngui lng tham tc tham giu
Tm ni tam him mi hu bo thn
Tr con mang mnh tng qun
Ng oai dy ng nhn nhng
Ai ly gng vua U thu trc
Lon ru v tham ngc bt nhn
oi phng ong khi ln ln
Mun sinh ba cc cm binh dy lon
Man mc mt nh Honh Sn
Tha c lin mi ni cn phc th
y l nhng binh th Thi Thi
Lng tri xui ai ny bit ru ?
Ph in du kh cui thu
Ti binh mi ng thp th lin sang
L chng thng trong nm khn xit
V li thm hung kit mt ma
Lu tinh hin trc i thu
By gi thin h my m nm
Xem thy nhng sng sm tuyt lnh
Loi bt bnh tranh mnh hung hng
Thnh cu c, la tng bng
K ngn ng Hi ngi rng Bc Lm
Chin trng chn chn ct lm
K nm y t k trm y sng
Sang thu chn huyt hng t gi
Noi ng d tranh ph i ni ua nhau thn qun l
By gi thin h khng b ta nng
K th phi tha hung hoang
K th binh ha chin trng cht oan
K th mc tha hung tn
K th bn ca bng toan khn mnh

Mung vng dng cn tranh

iu th lm chc xut binh th thnh
Bi bi ua mnh tranh ginh
Ra u nh y dem binh sm ngy
B thanh c phi n cy
t bng ni sm ct bay mt m
No ai d nhn U
Thy chin b chin mc d i cn
Cy bay l la i ngn
Mt lng cn my chim n bay ra
Bn phng cng c can qua
Lm sao cho bit ni ho bo thn
oi phng thc c chn nhn
Qun tin khi ngha chng phn hi ngi
Tm cho c chn c ni
Thi nguyn mt gii ln chi tr nh
Bn b ni riu quanh
Mt ng tiu mch nng mnh dy an
H ng Nam nhiu phen tn tc
Trnh cho xa ko mc ao binh
Bc kinh mi tht kinh
Du thn cha d du danh c no
Chim hng v cnh bay cao
Tm cho c chn mi vo thn kinh
Ai d cu con th sa ging a mt l lng tranh ting dc nhau
Vn dn chu tha u su
K d i ng mi hu khoan cho
Cy cy thu i thi ma
By gi ph rung l ch mn ai
Nhn ra cn duyt vin lai
Chng phin binh nhc chng ni lng thm
Xem tng tri bit ng i tr
Gm v sau h L xa nn
Ging nh ly du truyn
Gm xem bn bu cn in i i
Thn qui c n tri
lm thn kh tha ni tr trng
Li ni s Hong Giang sinh thnh
Sng Bo Giang thin nh ai hay
Lc tht cho bit ngy di
Ph nguyn y thc y to kh
C thy nhn thp i v
T ph hu tr cy c lm binh
Gic ht sc sa sang vng nghip
Gip vn dn cho p lng tri
Ra tay iu chnh h may
By gi mi bit rng ti yn dn
L l phi nhc ko qun
Thy nhn ai chng mn nhn tm v
Nm gip t v khu rng
L Ng tinh trinh tng thi hanh

n trn v kh vn hnh
K th k ty k canh xun i
Bn chng st cho ai
Nghn nm li ly hi ni vn ton
Vng nn vng cha truyn con ni
Di mun i mt mi xa th
B knh tm lng bng t
Trng thanh ai chng n nh gi xun
u vng khe t vng chn
Cng bn th nc vn xun lu di
Va nm nhm t xun u
Thanh nhn ngi ta hng cu ngh i
Quyn vng m thy sm tri
T inh i i ch lc tht gian
Mt thi c mt ti ngoan
Gip trong vic nc gp an thi bnh
Lun chung mt tp kim thi
Tng quyn t s nam nhi hc i
Trng phu c ch thi coi
Nhng cu nhim nht ng i nhnh vng
Ti ny nn ng v vang
Bit chng i tr bit ng i suy
K t nhn on m i
S cha gp th bit ha chp ra
Tic thay hin s bao gi
c bng Bnh T t l Thi Cng
Th cho tay gip ra dng
Ti ny so cng ti trc xem sao
Trn tri k chn tng cao
Tay nghe bng mt ti ho bit hay
Him v sinh phi thi ny
Rp th m nc tic thay chng i
Hp thay thnh nghn ti
Ging sinh ri kip qu ma nh tri
Ni ra th lu s i
Tri tai phi ly ti trai khn lun
Ni ra am cha bi qun
ng thi i tr xoay vn c u
Ch cho nhn on ht sau
n chng i y thy u nhiu nn
Tri xui nhng k t gian
Kip c o thit lm lon c hay
Vua no ti y by
Trn u bt chnh di nay dy lon
ua nhau bi bn nghch vi
ch gia phi k dn th khn thay
Tic ti gm c thi hay
sao nh vy ra tay s dng
Ti trai c ch anh hng
Mun lm tng sy lp cng xng i
Kh xem nhim nht ti tri

C mu nhim nht my trai anh hng

i tm cho n cung
Rp ph xut lc cung c ton
Bo nhau cng k cho tng
Bn phng cng c cho yn trong ngoi
Ch cho ng t chuyn tri
By gi thnh s nn tay anh hng
Cn bn th nu cha xong
Nhn lc cp ly thin cng nhng l
i y nhng qu cng ma
Chng cn tht ngi ta u l
Tri cao t rng bao xa
Lm sao cho bit ca nh vng
D trai ai cha bit tng
Nht th thi s Khm Phng thu ny
ra lc tht gian nay
Thi vn nh thi ny hng vng
Tr xem nhim nht cho tng
Bo Giang thnh xut trung ng thu ny
Vua ng thch bn xa thay
i ngn vng v nhng cy cng rng
G ku vn ht vang lng
ng i th th dm chn khn d
Nhn dn vng mt bng t
Sn lm vo nh khn thay
Vua cn cuc nguyt cy my
Phong iu v thun th ry an dn
Phong ng ha cc cha chang
Vua trn ngn c ng sc my
Chnh cung phng khm vn my
Thc thay thin t l nay tr i
Anh hng tr lng thi coi
Cng danh chng ngi tm i ra i
Tm ln n thch bn kh
C t sinh thnh bn kia cui lng
Nhn i nhn li cho tng
Dng nh cha c sinh vng u l
Chng tm th n bnh gia
Thnh cha sinh thnh bo ca a bnh
Nhn xem phong cnh cng xinh
T long triu li c thnh t vy
Hu h un khc giang ny
Minh ng tht diu trc by mt tai
xa thy mt con voi
Ci u quen bi trng vi h su
y im thin t v chu
Tng trng thnh t lu tr i
Song thin nht nguyt sng soi
Sinh ng cha y l ngi chng cu
n i thnh vng cn lu
nh n tam hp chia nhau s lm

Khuyn cho ng Bc Ty Nam

Mun lm tng sy th xem trng ny
Thin sinh thin t ha thn
Mt nh h Nguyn phc sinh tn
Tin sinh cha m cch tr
Hu sinh thin t Bo Giang mn
Ka cn gi thi l rung cy
Rung Bc sang Nam ng ti Ty
Tan tc kin kiu an t nc
Xc x c th sch am my
Sn lm ni sng m thao ct
Hng a trng giang ha nc y
Mt gi mt yn ai sng bi
Cha con ngi Vnh Bo cho hay
Con mng bng tt con quay
V v chong chng gi bay trn i
Nh cha ca ng then ci
m m sm ng hi ngi ng ln
Tic tm lng thng na cn
Bit rng ai c du phn nh ai
Bt tay nm ngh dng di
Thng ngi c mt lo hai phn mnh
Canh nin tn ph
Tut hi phc sinh
Nh Ng d bnh
Long h x u khi chin tranh
Can qua t x lon ao binh
M dng cc anh hng tn
Thn du nin lai kin thi bnh
Non oi vng v by nhiu lu
C mt n x nh ln nhau
Vn n leo cnh cho s bng
Ln kia lm qui phi sai u
Chut n lm le mong cn t
Nga kia ng nh bc v tu
Hm trn rng gm mi dy
Tm v qu c bt nga tu
Cu cu kin khn d nh
Thanh minh thi tit hoa tn
Trc o dng u m v
H binh bt vn nhp trng an
Bo Giang thin t xut
Bt chin t nhin thnh
L dn bo bo non
T hi lc u ca
Dc c thnh nhn hng
Qua kiu c Bc phng
Danh vi Nguyn gia t
Kim tch sinh ngu lang
Thng i nhn bt nhn

Thnh t d vong n
Bch h kim ai n
Tht thp c lai xun
Bc hu kim thnh trng
Nam tc ngc bch thnh
Ha thn a khuyn ph
Mc gi dc nhn canh
Ph qu hng trn mng
Bn cng bch pht sinh
Anh hng vng kim kch
Manh c thi bnh
Nam Vit hu Ngu tinh
Qu tht thn thy sinh
a gii s v bch
Thy trm nhi bc kinh
K m xu dng tu
Ph k thng i minh
Tr th giai phong khi
Thn mo xut thi bnh
Phn phn tng Bc khi
Nhiu nhiu xut ng chinh
Bo sn thin t xut
Bt chin t nhin thnh
Thy trung tng bo ci
Ha cp thnh nhn hng
Mc h chm chm khu
Danh th xut nan lng
Danh vi Nguyn gia t
Tinh bn ti ngu lang
Mi d l vin dng
Khi nguyt b i giang
Hoc kiu tam lng ngn
Hoc ng kim lng cng
Thin d thn thc thy
Thy trnh ng sc quang
Kim k khai lu ip
Hong ci xut qu phng
Nhn ngha thy vi ch
o c thc d ng
T truyn nh thp ng
Vn khi ng vin trng
Vn o dng hu ch
Chn oi cng bt trng
Qun gian o danh t
Bch tnh kh tai ng
Can qua tranh u khi
Phm ch tnh hung hoang
Ma vng st i qu
Hong thin tru ma vng
Kin khn ph tai v lng
o vin nh pht qun dng tranh hng

C nh ng th hng v quyt
o Hon Sn tam lit ng phn
Ta h v ph v qun
o vin tn lc ng dn th thnh
oi phng phc a ging linh
Cu trng thy ng long thnh ng vn
Ph in thin t ging trn
Dng s nhc hai mu thn nh lm
Trn cng nai th phc tm
Giang h t s o tim xut du
Tng thn h xut y chu
Th k phc kin ng ngu thi hnh
Hiu xng thin h thi bnh
ng Ty v s Nam thnh quc gia

(3) Lngc Bng (1472 - 1522 ), ngi lng Hi Tro (Hi Triu), huyn Hong
Ha, ph H Trung, trn Thanh Ha (nay l x Hong Phong, huyn Hong Ha, tnh
Thanh Ha).T nh ni ting l ngi hay ch, Bng nhn nm K Mi 1499. Ra lm
quan, c th ng n chc T Th Lang b L sau li thng ln Li b Thng th, kim
ng Cc i hc s, tc n Trung b. Cng thn thi L Hin Tng (1497-1504) n
L Tng Dc (1510-1516). Khng nhng l mt v tc nho, ng cn l mt i thn rt
cng trc, khng a b phi, nn c triu nh v nhn dn trng vng. ng thng
c vua c i s Trung Hoa v lm trn s mnh ngoi giao. Tuy nhin, triu nh L
n lc suy vong, ng nhn thy d em ht tm sc ra gip nc cng khng th vn
hi c tnh th. Tr bnh thp t sch c vua khen ngi nhng khng thi hnh.
Lng c Bng co quan v nh, m trng dy hc ti Lch Triu v nghin cu l
s. Nguyn thi i s Trung hoa, ng c mang v b Thi t thn kinh tham kho.
ng rt thanh lim v trng o c, d lm quan ln m gia cnh rt ngho, con phi i
gt thu sng. Hc tr ng ni ting c Nguyn Bnh Khim sinh nm Tn Hi
(1491), ngi tnh Hi Dng. Nhn thy Nguyn Bnh Khim tnh tnh khong t v
thch l s, nn ng truyn dy v trao cho ton b Thi t thn kinh
(4). Hai anh em h Trnh: Trnh Ho (1032-1085) v Trnh Di (1033-1107) hiu l Y
Xuyn, l ngi nghin cu, son tp v ch gii T Th v Ng Kinh.
B sch T Th ca Nho gio ra i cch nay khong hn 2.000 nm, tri qua bao
sng gi theo nhng giai o n thng tr m ca lch s Trung Hoa. Ln th b Tn Thy
Hong t, ln th b tiu tan trong cc cuc ni chin trin min ca Trung Hoa. Do vy
kh trnh c nn "tam sao tht bn". n i nh Tng, b sch ny mi c cc
danh Nho tu chnh. u tin l hai anh em h Trnh: Trnh Ho (1032-1085) v Trnh Di
(1033-1107) hiu l Y Xuyn. Sau Chu Hy (1130-1200) hiu l Hi Am, b cu v sp
t thnh chng c cho c th t phn minh. Ngy nay, c nhng bn sch T Th v
Ng Kinh l do cng lao ca hai anh em Trnh Ho, Trnh Di v ca Chu Hy thi nh
Tng.
(5) o Tim, ngi i Tn, Trung Quc, tc gi o hoa nguyn k hay o nguyn k, l
mt trong nhng tc phm ni ting ca dng th "thot tc ln Tin". Bi o nguyn k ny
vn l bi ta ca thi phm o hoa nguyn thi:

Vo khong triu Thi Nguyni Tn, c mt ngi V Lng lm nghnh c, m t hm bi

thuyn thy mta hoa o tri t khe ni. Ngi ng ph cho thuyn dc theo khe ni,i mi
ri n mt thn xm dn c ng c, ngi dn i sng an nhn, thanh bnh. Nginh
c hi chuyn mi bit t tin ca h vn ngi nc Tn, nhng do khng chuc ch h
khc ca Tn Thy Hong nn b ln sng , cch bit hn vi th gii bn ngoi. li my
ngy, ri ngi ng ph tm bit ra v. Sau mt thi gian, mun quay li tm chno nguyn m
khng thy.
Bi k ny cng vi nhiu bi th khc nh Quy vinin c, m tu... tc gi ca tng cnh
sng n c trong lao ng, nhn h v cch bit vi i. iu ny c ngha t nhiu, chng u
nh hng t tng ca Lo Trang.
o hoa nguyn k, gi tt l o Nguyn cn l mt i n tch vn hc ch ni tin cnh.
V o hoa nguyn c th hiu l sui hoa o, hay ng o, ng bch, ng nguyn bch...
in c o Nguyn c nhc n trong nhiu sng tc ca cc nh th Vit Nam, chng hn
nh trong Truyn Kiu ca Nguyn Du: Rc mng,n hi, d la / o Nguyn lc liu m
ny? Hoc: Xn tay m khang o / R my trng t li vo thin thai.
(5) o Tim (365 - 427), hiu Uyn Minh t Nguyn Lng bit hiu l Ng liu tin sinh,
ngi t Tm Dng, nay thuc huyn Cu Giang, tnh Giang Ty. Khong 40 tui, v nh
ngho m cn phi nui m gi, v con (ng c c thy nm ngi con trai), nn ng ra lm
huyn lnh Bnh Trch (v th ng cn c gi l o Bnh Trch). c hn 80 ngy, nhn
cui nm qun phi vin c bu n huyn, nha li khuyn o Tim chnh n y phc ra n.
ng than rng: "Ng khi nng v ng u m chit yu quyn quyn s hng l tiu nhn a"
(Ta sao li c th v nm u go m phi chu cng lng, vng tay th bn tiu nhn ni thn
xm y ru!). Ngay hm y ng vit bi Quy kh lai t (Li by t vic tr v), ri tr n b quan
m v Nm ng 62 tui, gp lc i km, nh th lm cnh khn cng n mc phi i xin n.
Tiu Thng i Lng vit Truyno Uyn Minh k li rng: "Khi Th s Giang Chu l n
o T n thm th thy nh th nm co ro, nhn i my ngy. o T cho a ru tht ti,
ng vy tay bo a ra. Khng bao lu th mt", th 63 tui. o Tim li mt s th vn,
ngi i su tp li thnh o Uyn Minh thi vn tp, 10 quyn, trong c trn 120 bi th.
(6) c th i su vo th gii o nguyn ca Nguyn Bnh Khim, hy c thm chm th
Ng hng kh c sc ny :
Ng hng 1
Mt bn l ch, mt bn lng.
Ao vn c , cng khang trang.
Am qun th nhn, xun mi tr.
Cnh p nh tranh, n ng ngng.
Sui chy, ting n nghe thm vng.
Cy che, cnh p gic m mng.
Mng thy o Nho cha ho li,
M vn ang phi gia nng vng.
Ng hng 2
Ung ru ngm sng bui x t.
Dn chi u , ht xa xa.
Tri tnh, du dng cn gi thi.
Bn sng cy mc tt, xm xa.

Nh qu lc tnh, thng hoa cc.

Khi say d t mt ngi gi.
Bao gi tr li thi Nghiu Thun, thy cn khn li thi ha.
Ng hng 3 eo ui cng danh ch ph i.
Quay li rung ng sng thnh thi.
Git o, ngoi khe lun sn nc.
Ngm hoa, khng s "khch" qua chi.
o m nh nho lm thn kh.
Tn ty vic cng chng my ngi.
Lo trc nhng vui sau thin h
Ta nguyn trong lng chng pht ngi.
Ng hng 4
Chn t dng nh cnh sui trong.
An nhn vui th vi non sng.
Sng do vn rau, sng dnh dp. m chi xm li nh trng lng.
Lui, tin, chi c lun tnh trc.
Bung, git, i cu cng bn lng.
Lu son xin khch n khe kh,
Ko nh lm ta tnh gic nng.
Ng hng 5
Chn i trc, lnh ph hoa,
V qun Trung Tn ta vi ta.
Hu tnh sn thy, ngi nhn tr.
Sch nhiu hiu ht gn xa.
Trng thanh gi mt, vui ngm vnh.
Khp lt quen thn, tr n gi.
Bn sng nghe so dn chi thi,
Trong u vang iu "Lc Mai Hoa".(6*)
Ng hng 6
Khng hm giu sang chuc n i.
n v gi sng thnh thi.
Lm th c sn hoa, cy c.
Bn song chim n ln y tri.
Th sinh m dm bn "tam lc",
"T tri" th hi c bao ngi? i ny thc s tm chn l Sng Hnhy ngm nh trng bi.
Ng hng 8 Bt ti, khng gip c ngi ngay.
Vn xa trt hn, li v y.
Ni mnh trong sch, e hi qu.
Mun trn ci gi nn ung say.
Ni nhum sc thu, xanh li nht.
Sng lng bng nguyt, nc lung lay.
Chng vng c mu, lng nh nhm.
Cng tre Tn Qun m m ngy.

Ng hng 10
Bch Vn am nh, mch khe nng, c hng m khng mt mt ng.
Thanh khit trn i ai k s,
Ring ta nh chn tin bng.
Cc thm ba lung nh Bnh Trch,
Nh tranh i chi ging L ng.
Cng ring mt ci, ta l ch,
Ung ru ngm trng v ht ngng.
T thut
Bao ngi trng kit th xa nay,
Cng nh tm nu lc khng may.
Ta xa l khch ni lu ta,
Gi bn non sng chn ny.
C ma xun, hoa vi l,
C n, c ru, ung k say.
Mt mnh ng ngm hong hn tt.
Mc gi u trn thi tc bay.
Ngu hng
Thm thot gi, hn su mi.
T thy mnh ngng, nhng ngm ci.
Ham mun lm quan gi chng c.
Qun nh, ht ng li ngi chi.
Thanh thn ngm hoa, nghe chim ht.
Ung ru ngm th, hng th i.
Ka so nh ai ngoi xm vng.
Chiu x, ng ng, gi l li...
Cm hng
Ai ngi c th cu mun dn
B gic xm lng, i cht dn?
Hi c con tru v ngn ni,
Ba bi bt giam, lut bt cn.
Mn mi dn mong ngi dp lon,
M i chng c tng cm qun.
Li ng vo khi ang nn i,
Bit tm u ni chn nng thn?
(6*) "Lc mai hoa": mt bn nhc so ni ting i ng . L Bch c cu th : "Hong Hc
lu trung xuy ngcch , Giang Thnh ng nguyt lc mai hoa" ( tc l : Trn lu Hong Hc thi
so ngc , Giang Thnh thng nm mai hoa rng").
(7) Phan Huy Ch ( 1782 - 1840) : Phan Huy Ch sinh ra Thng Long v ln ln tng Thy
Kh, huyn Yn Sn, tnh Sn Ty(nay l thn Thu Khu, huyn Quc Oai, tnh H Ty) tn
ch l Lm Khanh, hiu Mai Phong, thu nh c tn l Ho sau i tn l Ch, l mt danh s
triu nh Nguyn. ng 2 ln t ti, ngi ng thi gi ng l "kp Thy", lm quan di

triu vua Minh Mng.

ng l tc gi b bch khoa Lch triu hin chng loi ch v nhiu tc phm khc. ng c
ngi i suy tn l nh bc hc trn nhiu lnh vc ca Vit Nam.
(8) Nguyn Thip (1723-1804), tn hiu ph bin l La Sn phu t, hy l Minh, t l Quang
Thip, qu lng Mt Thn, x Nguyt c hay Nguyt o (tc gi l Nguyt Ao), tng Lai Thch,
huyn La Sn. Tng La Thch sau ny li thuc v huyn Can Lc, tnh H Tnh. Nguyn Thip
sinh ra trong mt gia nh thuc dng di vng tc, l con chu Lu Qun cng, Cao t ca Phu
t l Nguyn Bt Lng u Bng nhn (di Trng Nguyn, trn Thm Hoa) trong mt Ch khoa
di triu L Thn Tng nin hiu Thnh c nguyn nin (nm 1633). Nm 20 tui (1743) ng
gii Hng, n nm 26 tui, ng i thi Hi mt khoa vo tam trng. T y, ng th khng
i thi na, v quyt tm dt b con ng s hon, ch v ng thy r li hc t chng, khoa c
chng nhng v ch cho bn thn v quc gia, m cn di hi cho tin T quc v hu th
khng t.
Nm 1756, ng lm Hun o ri nm 1762 thng Tri ph. Nm 1768 t quan v n trn ni
Thin Nhn, H Tnh. c bit l ng c i thm m Phm Vin (Tin ng c o) v thm
Bch Vn Am ca Nguyn Bnh Khim vo lc 55 tui v 58 tui (1777-1780).
(9) V Khm Ln (1702 hoc 1703 - ?), trc c tn Khm Thn, sau i li thnh Khm
Ln, l danh s v l i thn nh Hu L, nc i Vit (nay l Vit Nam).V Khm Ln,
ngi lng Ngc Lc, huyn T K, tnh Hi Dng. Vn l con nh ngho, nn ng phi sm
lm lng mu sinh, v c cng hc tp mau chng thnh t. Nm inh Mi (1727), triu L
D Tng, ng thi ng tin s xut thn lc 25 tui.
K t , V Khm Ln bc vo chn quan trng, tng c c i s Trung Quc, tri n cc
chc, nh: ng s, Thng th, Tham tng, tc nnh hu ri n Qun cng. ng thi,
ng c ting l ngi ho hip, khng khi, gp vic dm ni, dm lm. Bn cnh , ng cn c
ting v ti vn chng. Theo ti liu, th ng l ngi gp thm nhiu truyn mi vo quyn
Lnh Nam chch qui, son v cho khc bia bi Bch Vn am c s Nguyn Cng Vn t ph k
ni v cuc i Nguyn Bnh Khim ( dng n th v danh s ny), vit bi khen Truyn k
mn lc ca Nguyn D l mt "thin c k bt"
(10) Phng Khc Khoan (1528-1613): nh gip tin s, tc l Hong gip vo nm Quang
Hng th 3 (1580). Qu lng Bng, x Phng X, huyn Thch Tht, H Ni. ng c hc vn
uyn thm, khi i s Trung Quc, ng i xut sc, nn c vua nh Minh c cch phong
Trng nguyn .Mc d ng ch Hong gip nhng ngi i quen gi ng l Trng Bng.
(11) Theo sch Tuyt Giang phu t ca Chu Thin (11*).
(11*) Chu Thin (1913 - 1992) l nh vn, nh ph bnh, nghin cu vn hc. ng tn tht
Hong Minh Gim, cn c bt danh khc l Dng Hong, sinh nm 1913 ti Yn Thanh,
Yn, Nam nh. Trc Cch mng thng 8, ng dy hc t v v vit vn, tiu thuyt H Ni.
Nhng tc phm ca ng tp trung v tiu thuyt lch s, d s v nghin cu lch s, c bit l
tp Bt nghin (1942). Tc phm thnh cng nht l Bng nc H Gm (gm 2 tp, 1970),
phn nh tinh thn yu nc ca ngi H Ni trong nhng nm u thc dn Php chim ng
th . Tuyt Giang phu t (1943) vit v Nguyn Bnh Khim.

BCH VN THI TP CA NGUYN BNH KHIM.

C Nguyn Bnh Khim ,trc c phong l i Hc S ,Sau c phong tc l : Trnh Tuyn
Hu ,ri dn dn thng ln Li B Thng Th Thi Ph Trnh Quc Cng .C mt ngy
28/11/nm t Du (1585) ,th 95 tui .
C Trnhg Trnh Nguyn Bnh Khim ,ngoi vic dng thi ca ngm vnh lm th tiu khin .C
cn mun dng vn chng gio ha ngi i ,truyn b nhng t tng o c ,gic ng
dn chng ,v trc mt hon cnh t nc tht iu tn .Chin tranh ni da xo tht chm git
nhau v quyn li ring t,khng cn bit o c nhn ngha .C thc hnh ch trng ,
Vn d ti oca Thnh Hin.C c vit mt tp th ch Hn gi l Bch Vn Am Thi Tp
Tp th ny gm hng ngn bi th vnh cnh ,t tnh ,hin b tht lc gn ht.
V Th nm ,C c vit tp Bch Vn Quc Ng Thi Tp Gm nhiu bi th ng lut C
Phong vi nhng Ch nh sau:
- Th n c ,an nhn t ti .
- Than trch i ,nhn tnh th thi .
- Khuyn rn ngi i .
Ngoi ra ,C Trng Trnh cn lu truyn li cho con chu mt quyn Sm K trng thin ,m
con chu c sau ny chp vo Cun Bch Vn Gia Ph B Truyn Tp gi l SM TRNG
TRNH .Sau y xin chp li vi bi thi tiu biu trong cun Bch Vn Quc Ng Thi Tp :
TH THN C
Mt mai ,mt cuc ,mt cn cu
Th thn mc ai vui th no ,
Ta di ta tm ni vng v,
Ngi khn ,ngi n chn lao xao .
Thu n mng trc , ng n gi ,
Xun tm h sen ,H tm ao.
Ru n gc cy ta s nhp ,
Nhn xem ph qu ta chim bao .
TH GIAN BIN I
Th gian bin i Vng nn i ,
Mn lt chua cay ln ngt bi ,
Cn bc cn tin cn t.
Ht cm ht go ht ng Ti .
Xa nay vn trng ngi chn thc ,
Ai ny no a k i bi ,
Th mi hay ngi th bc ,
Giu th tm n ,kh tm lui.
CA NNG HN NGI
i ny nhn ngha t vng mi ,
C ca th hn ht mi li .
Trc n tay khng no thit hi ,

Sau vo gnh nng li vui ci .

Anh anh ,ch ch mng h hi
Ru ru ,ch ch tht t ti .
Ngi ca ly cn ta s nhc ,
Mi hay rng ca nng hn ngi .
Sau y xin trch vi on trong Sm Trng Trnh :
CM
Thanh nhn v s l Tin,
Nm h phong nguyt ni Thuyn bung chi .
C To ha php i di ,
u non my khi ta .
Mt nc cnh bum tri .
Huu Tn mc k ai xua ui ,
Lu Hn Trng ln ngm mnh Tri.
Tui gi thua km bn ,
Vn chng gi li i .
D hay nn t lng ngi c .
Nghin bt soi hoa chp my li .
B truyn cho con chu .
Dnh Hu th xem chi
SM K
Nc Nam t h Hng Bng ,
Bin du cuc th gian san i di .
T inh L L Trn thu trc .
bao i ngi nc i thay .
Ni sng Thin nh an by ,
th my quyn xem nay mi rnh .

Ka ka gi thi l rung cy ,
Rung Bc ,rung Nam , ng ti Ty .
Tan tc kin kiu an t nc ,
Xc x c th sch am my .
Lm giang ni sng m thao ct .
Hng a trn dng ha nc y .
Mt nga mt yn ai sng bi ,
Nhn con nh Vnh Bo cho hay .
Tin ma bc qu trao tay .
mn Ngh Thi dy y can qua ,
Gia nm hai by mi ba .
La u m t tm g trn my .
.
Cu cu Cn Khn d nh .
Thanh Minh thi tit cha tn ,
Trc o dng u m v.
H binh bt vn nhp Trng An .
Nc ci nhng k bng quan ,

C tan li mun toan ng xe.

..
Long v x u khi chin chinh ,
Can qua x x khi au binh .
M dng cc anh hng tn.
Thn du nin lai kin Thi bnh .
..
Thn kinh Thi t suy ra ,
dnh con chu em ra nghim bn .
Ngy thng xem thy quyn vng .
Ca ring bo Ngc tng xem chi .
Bi Thi t thy l i ,
y Thu Sm Tri v gi thp phn .
Ph qu hng trn mng ,
Bn cng Bch pht sinh .
Hoa Thn a khuyn ph.
Mc gi dc nhn canh.
Bc hu Ngc Bch Thnh .
Phn phn tng bch khi.
Nhiu nhiu xut ong chinh .
Bo giang Thin T xut ,
Bt chin t nhin thnh .
.
C To Ha php mu khn t.
Cuc tn ri mi r thp cao .
Thy Sm t y chp vo ,
Mt my t ho chng dm sai ngoa .
Trong thi TKP C Nguyn Bnh Khim Thnh danh l Thanh Sn o S ,thng ging c
dy o ni Hi Thnh Ngoi Go ti Kim Bin (Nam Vang). Sau y,xin chp ra 2 bi Thnh
Gio quan trng :
Ph loan :Gim o Li ,Hu Phan Qun ,Bi i Thoi.
Bo n ng (Nam Vang) m 13/8/Bnh Thn (DL 17/9/1956)
THANH SN O S
Bn o xin cho H Php ,Bo o ,v Ch Hin Nam N .
Thm thot nn i o khai ni Tn Quc 30 nm ,Ngy y chnh Ch Tn sai H Php gieo ht
Thnh cc .T y nhng nay th cc tay chp Chnh o Quyn ni ny khng t bi thm,tri
li lm cho phn chia tm l .C y v ch ham quyn trng v .Cc Chc Sc Thin Phong lnh
Thin mng ni mnh khng lm phn s ,ngi th ham .quyn th mun ,m hnh ng cho xng
li khng .Th hi h vng Thin mng n lm g kia ch?
H phi cho xng phn l anh ,Thy, gn gi nhn sanh ,chia vic au ,an i iu kh
. Hm nay H Php n th c Chc Sc Thin phong phi rng thit thi quyn ca mnh ,h
th b ,nn th ,ra ri thnh Th c Ch Tn cho nn hnh .Vy kh liu ly.C Quyn Gio
Tng n .Thng .