Pai Obanya, Juma Shabani, Peter Okebukola

HNG DN
DY V HC TRONG GIO DC I HC
(Ti liu tham kho cho ging vin v sinh vin)

H NI 2007

MC LC

MC LC.............................................................................................................................. 2
MODULE 1. HIU V SINH VIN I HC ................................................................... 6
Bi 1: Sinh vin i hc ......................................................................................................... 8
Gio dc i hc cc nc chu Phi ni ting Php ........................................................... 9
Bi 2. H s sinh vin .......................................................................................................... 16
Bi 2. H s sinh vin .......................................................................................................... 21
MODULE 2 H S CNG TC CA GIO VIN I HC....................................... 24
MODULE 3: PHT TRIN CHNG TRNH O TO BC I HC ................... 40
Bi 1. Chng trnh o to v pht trin chng trnh o to.......................................... 44
Thit k CTT ..................................................................................................................... 53
Nhng nguyn tc v th tc c tin hnh to ra mt CTT trc khi p dng....... 53
Nhng hot ng lp k hoch xy dng mt kho o to hoc mt CTT..................... 53
Thc hin CTT .................................................................................................................. 53
K hoch CTT gm nhng kiu khc nhau vi hng dn v ngun, phng tin, t chc
nhm khuyn khch s nng ng v sng to ca sinh vin v gio vin. ......................... 53
nh gi CTT .................................................................................................................... 53
Nhng quyt nh nh gi do gio vin thc hin xc nh tin b ca sinh vin....... 53
Nhng quyt nh c lm bi mt nhm lp k hoch nhm nh gi k hoch CTT.
S liu nh gi l c s cho cc quyt nh k hoch tip theo. ........................................ 53
Bi 2. Thc t ph bin v pht trin CTT i hc ........................................................... 57
Mc ch............................................................................................................................... 59
MODULE 4. CC PHNG PHP DY V HC I HC ................................... 68
Bi 1: Khi nim v dy v hc ........................................................................................... 70
Dy hc................................................................................................................................. 70
Bi 2. Cc phng php dy v hc: ng dng, u im v nhc im ........................... 71
Thc tp................................................................................................................................ 77
Hc tp c tr gip ca my tnh ........................................................................................ 77
Ging dy da theo m t ring ........................................................................................... 77
Bi 3: Mt s chin lc ci thin vic dy v hc......................................................... 85
MODULE 5: DY HC HIU QU TRONG LP HC NG NGI...................... 88
Gii thiu v mc ch chung .............................................................................................. 88
Gii thiu v mc ch chung .............................................................................................. 88
Bi 1: Lp hc ng ngi l g ?........................................................................................ 88
BI 2: Pht trin v b sung chng trnh ging dy cho cc lp hc ng ngi ............ 91
Bi 3: Dy cc lp hc ng ngi..................................................................................... 95
2

MODULE 6. CNG NGH MI TRONG DY V HC I HC ....................... 104

Bi 1: Cng ngh trong gio dc i hc ........................................................................... 106
MODULE 7. PHNG PHP HC T XA TRONG GIO DC I HC .............. 124
Bi 1: Khi qut v gio dc t xa ..................................................................................... 126
Bi 2: H thng gio dc t xa........................................................................................... 131
Bi 3: Thit k v trin khai kha hc ............................................................................... 135
Bi 4: Nhng v d Tanzania v Nam Phi ...................................................................... 137
MODULE 8. VAI TR HNG DN V T VN CA GING VIN I HC.. 152
Gii thiu v mc tiu chung ............................................................................................. 152
Mc tiu chung................................................................................................................... 153
Bi 1: C s nhn thc ....................................................................................................... 153
Th no l hng dn v t vn? ....................................................................................... 154
Cc nh ngha.................................................................................................................... 154
Bi tp................................................................................................................................. 156
Hy k bn hot ng no bn thc hin trong b mn ca bn trong vng mt nm qua
m mang thuc tnh ca: .................................................................................................... 156
Mt s quan im khc ...................................................................................................... 156
Bi tp................................................................................................................................. 157
S cn thit ca hng dn v t vn ................................................................................ 157
Bi 2: Phng php k thut trong t vn v hng dn ................................................. 169
Bi 3: Phng php chung trong hot ng hng dn v t vn..................................... 175
Bi 4: Hng dn v t vn trong ging dy ..................................................................... 177
MODULE 9. TO IU KIN PH N THNH T TRONG GIO DC I
HC.................................................................................................................................... 179
Gii thiu v mc tiu chung ............................................................................................. 179
iu khon 3: Quyn c vo i hc ............................................................................. 179
Bi 1: Vn gii trong gio dc i hc.......................................................................... 181
Bi 2: Nhng phng php dy hc thc y s bnh ng gii....................................... 189
MODULE 10. TNG KH NNG THNH T CHO CC NHM SINH VIN C
BIT TRONG GIO DC I HC .............................................................................. 196
iu khon 3: Quyn c vo i hc ............................................................................. 197
Mc tiu.............................................................................................................................. 197
Bi 1: Nhng nhu cu gio dc c bit i hc............................................................. 197
Gii thiu............................................................................................................................ 197
Mc ch............................................................................................................................. 198
Khi nim v nhu cu gio dc c bit............................................................................. 199

Bi cthm:....................................................................................................................... 200
Cc loi bnh tt thng thy i hc............................................................................. 200
Chng ri lon ngn ng v li ni ................................................................................... 201
S xo trn v tnh cm...................................................................................................... 201
Thiu nng thnh gic ......................................................................................................... 201
Thiu nng nhn.................................................................................................................. 201
Bi 2: Ging dy cho nhng sinh vin c hon cnh c bit ........................................... 203
Bi c thm:...................................................................................................................... 208
Nhu cu gio dc nhng sinh vin tn tt .......................................................................... 208
Nng cao mi trng hc tp cho nhng sinh vin c nhu cu c bit ........................... 210
Mi trng t hn ch nht ................................................................................................. 211
MODULE 11. NH GI HOT NG DY V HC ............................................. 214
TRONG GIO DC I HC ........................................................................................ 214
Gii thiu v mc tiu chung ............................................................................................. 214
Gii thiu v mc tiu ....................................................................................................... 216
Bi 1 ................................................................................................................................... 216
Bi 2: Cng c v k thut nh gi hc tp...................................................................... 219
Nhng yu cu hoc tiu ch ca cc bi trc nghim nh gi......................................... 227
Phn tch v l gii cc kt qu trc nghim ...................................................................... 227
Bi tp................................................................................................................................. 228
C s cho vic nh gi ..................................................................................................... 228
Mc ch ca vic nh gi................................................................................................ 228
Phm vi ca s nh gi..................................................................................................... 229
Nhng phng php v cng c nh gi vic hc ........................................................... 229
Nhng c tnh mong mun ca cc cng c nh gi...................................................... 229
Vic phn tch d liu i vi nh gi tham chiu tiu ch.............................................. 229
S tiu chun ho im s.................................................................................................. 230
Mt s ch tiu nh gi v ging dy................................................................................ 237
Nhng li khuyn............................................................................................................... 240

LI NI U
i mi gio dc i hc Vit Nam c tm quan trng c bit nhm nng cao cht lng
v hiu qu o to nhng ngi lao ng c trnh cao phc v cc mc tiu pht trin kinh t
v x hi chung v p ng nhu cu pht trin cho chnh h thng gio dc..
Vic i mi c t c kt qu nh mong mun hay khng ph thuc rt ln vo nng
lc dy hc ca i ng ging vin trong cc trng i hc. iu ng tic l khng t ngi
trong s cc ging vin dy i hc khng c trang b nhng kin thc v k nng dy hc bc
i hc. iu hn ch cht lng cng nh hiu qu ca vic dy hc. Tnh hnh trn cng
din ra nhiu quc gia pht trin v ang pht trin.
gip cc ging vin t nghin cu nng cao nng lc dy hc bc i hc, nhm cc
tc gi dch thut su tm v bin dch ti liu c nhan Hng dn Dy v Hc trong Gio
dc i hc t nguyn bn ting Anh c tiu Guide to Teaching and Learning in Higher
Education ti Website c a ch http://www.breda-guide.tripod.com do cc tc gi: Pai Obanya,
Juma Shabani, Peter Okebukola vi s gip ca Vn phng UNESCO vng ca Chu Phi.
Ni dung ti liu ny bao trm hu ht cc lnh vc lin quan n hot ng ca ging vin
i hc v nhng kinh nghim ging dy ca cc chuyn gia gio dc i hc ca th gii.
Chu trch nhim dch thut gm cc ging vin i hc c kinh nghim ca trng i
hc Nng nghip I, H Ni.
TS. Hong Ngc Vinh - B GD&T chu trch nhim bin tp v hiu nh chung.
Trong qu trnh dch thut v bin tp, nhm tc gi nhn c s h tr tch cc v gp
ca TS. L Vit Khuyn, V i hc v Sau i hc.
Tuy nhin, do trnh c hn, trong qu trnh dch thut v bin tp chc chn khng th trnh
khi nhng thiu st. Thay mt nhm tc gi, mong nhn c gp t cc ng nghip.
Mi gp xin gi v theo a ch: Hong Ngc Vinh, B GD&T, 49 i C Vit, H Ni
hoc theo e-mail: hnvinh@moet.gov.vn .
TM. Nhm tc gi
Hong Ngc Vinh

MODULE 1. HIU V SINH VIN I HC

Din n ca hip hi sinh vin chu Phi a ra quan im ca sinh vin v vai tr gio dc
i hc trong vic xy dng x hi mi.
Ci thin tnh thch ng ca gio dc
-

Din n yu cu cc quc gia thnh vin thit lp nhng chng trnh gio dc khng
nhng p ng c hiu qu vi thay i khng ngng trong th trng lao ng m cn
c th d bo c nhng thay i hn l phi cam chu nhng thay i .

cp n s bo ho ca cc c hi vic lm trong dch v cng v tnh trng tht

nghip ang gia tng i vi nhng ngi tt nghip, din n ngh thnh lp cc
h thng gio dc i hc thch hp o to nhng ngi tt nghip i hc v
gip h khng ngng cp nht v nng cao trnh cng nh to ra vic lm.

Din n cng ngh cc quc gia thnh vin c nhng gii php cn thit khuyn
khch nhng sinh vin tt nghip to vic lm v m bo ti tr cho cc d n ca
h.

Din n cho rng, trong khi thc hin s mnh cung cp dch v cho cng ng, cc
trng i hc cn th hin r hn na tm quan trng trong vic gio dc cng ng
sao cho nng cao c cc quyn con ngi, lng khoan dung, v mt nn vn ho ho
bnh, dn ch.

Din n ngh thit lp s hp tc gia cc ging vin, nh trng v cc doanh

nghip to kh nng cho trng i hc nm bt c nhu cu ca cc doanh nghip
ng thi to cho sinh vin c nhng c hi nghin cu, v thc tp tay ngh ti cc
doanh nghip.

Din n ngh cc trng i hc t chc nhng cuc iu tra nh k vic lm ca

sinh vin sau tt nghip - iu tra theo du vt (tracer studies) v tin hnh nhng cuc
kho st cc ch doanh nghip m bo cho chng trnh o to lun c cp
nht thch nghi vi vic m mang kin thc v nhu cu bin ng trong th trng vic
lm.

Din n nhn mnh rng trng i hc cn phi h tr ti chnh cho sinh vin
nghin cu cng nh tip cn vi cc cng ngh thng tin v truyn thng mi (ICT).

Din n cho rng cn phi thnh lp nhng c ch thch hp gim st v nh gi

vic thc hin s mnh c t ra cho cc trng i hc.

Nng cao cht lng gio dc

-

Din n ngh mi mt quc gia thnh lp v/hoc tng cng cc th ch gim

st v nh gi cht lng ca cc dch v m cc trng i hc phi cung cp nh l
mt trong cc chc nng ca nh trng.

Din n ngh cc trng i hc thnh lp nhng c ch sinh vin nh gi i

ng ging vin ca trng.

Din n ngh nh nc c nhng bin php cn thit m bo cho ton b cng

ng i hc, k c sinh vin , cm thy hng th hn vi nhng iu kin sng v lm
vic thun li.

iu 10. Cn b, ging vin v sinh vin trng i hc l cc thnh vin chnh.

Nhng ngi lm chnh sch ca trng i hc v ca quc gia nn coi sinh vin v nhu
cu ca h l ct li ca mi vic c lin quan, v nn coi h nh l i tc chnh v l ngi
c ngy trch nhim trong vic i mi gio dc i hc. Cc sinh vin cn c
tham gia trong cc hot ng m nh hng n trnh gio dc tng ng, trong vic
nh gi, i mi chng trnh o to v phng php ging dy, trong khung qui ch hin
hnh, trong vic thnh lp chnh sch v qun l trng i hc. V sinh vin c quyn t
chc v i din cho chnh mnh nn h cn c ting ni trong qu trnh hnh thnh cc quyt
nh.
Li gii thiu
Hiu c cc c tnh v nhu cu ca sinh vin l nhn t c bn m bo s thnh cng
trong gio dc i hc. Tng t nh trong nng nghip, hiu bit v bn cht t trng v iu
kin kh hu ca vng canh tc l mt iu kin quan trng gip ngi nng dn c v ma bi
thu. V sn lng v ma ph thuc vo cc d liu . Tng t nh vy, hiu qu ca vic dy
hc ph thuc rt nhiu vo c im ca ngi hc. Chng ta cn phi phn tch cc nhn t v
s dng chng lp k hoch ging dy. Cc nhn t nh tui, gii tnh, cc c im tm l (v
d ng c thc y v kh nng t nhn thc), c im x hi hc (v d tnh bn v cc mi
quan h x hi), nn tng vn ho, tn gio, cht lng gio dc trng trung hc ph thng,
tnh trng hn nhn v c im gia nh.
y c th l mt yu cu kh cao khi yu cu ging vin nm c cc c tnh ny ca
mi sinh vin trong mt lp hc v l mt nhim v nng n i vi mt lp 200 sinh vin
trong kho hc 12 tun hoc mt hc k 15 tun. Tuy nhin, iu c th thc hin c thm
ch i vi mt lp c s lng sinh vin ng hn v trong mt giai on hc tp ngn hn, nu
ta c gng tm hiu mt cch khi qut v cc c tnh trn. Nh c nhng h s ny v thm

nhng hiu bit v cc trng hp ngoi l, ging vin i hc c th lp k hoch v thc hin
kha dy cho sinh vin tt hn.
Mc tiu chung
Trong module ny, bn s

im li tnh trng chuyn tip ca sinh vin t trng trung hc ph thng ln i hc;

Phn bit c cc c tnh tm l ca sinh vin i hc;

M t c cc nhn t nh hng n s pht trin tm l ca sinh vin i hc;

Pht trin cc phng tin o mt s c tnh ca hc vin; v

Xc lp c h s ca vinh vin.
Bi 1: Sinh vin i hc

1. Gii thiu
Sau khi tt nghip trung hc ph thng v tho mn nhng yu cu thi tuyn u vo v iu kin
ti chnh cn thit, hc sinh tt nghip THPT c th tip tc theo hc ln cc trnh cao hn
trong h thng gio dc i hc. im n c th l trng i hc, trng k thut hoc
polytechnic, trng s phm hoc cc trng khc trong h thng. Vic chuyn t trng THPT
vo i hc bt u bng thi k chuyn tip. Thi k ny c c trng bi nhiu s t do hn
- chng cn mc ng phc, xp hng vo lp lc 8 gi sng, b hc, b cc sinh vin kha trc
nt n v b cm tham gia cc t chc ng phi. Sinh vin i hc tng lai mang theo mnh
nhng kinh nghim v hc tp v x hi khc nhau. Chng ta ch i s can thip ca chng ta s
to iu kin thun li cho nhng thay i tt trong hnh vi v pht huy nhng mt tt ca sinh
vin. S hiu bit v qu kh ca sinh vin ti thi im vo trng s gip chng ta la chn
nhng kinh nghim gio dc ng n cng nh cung cp cc hng dn v t vn thch hp.
Sau khi hc xong bi ny bn c kh nng:

Hiu c hc vn v qu kh x hi ca sinh vin;

Xc nh cc nhn t tc ng n kh nng hc ca sinh vin ; v

nh gi cc th tc tuyn chn/tip nhn vo trng v khoa ca bn.

2. Khi nim v chuyn tip

H thng gio dc chnh thc ca tt c cc nc trn th gii c phn thnh cc cp tiu hc,
trung hc v i hc. Trong mi cp c s chuyn tip t trnh ny sang trnh khc v d t
lp 1 ln lp 2 hoc t lp 8 ln lp 9. l s chuyn tip bn trng ca mi cp hc. ng
thi cng c s chuyn tip gia cc cp, l t tiu hc ln trung hc hoc t trung hc ln i
hc. Khi cc sinh vin chuyn t trnh ny ln trnh khc hoc t cp ny ln cp khc, s c
nhng thay i m ngi gio vin rt cn phi ch .
giai on chuyn tip, c nhng thay i v th cht, tnh cm, tr tu (nhn thc) v kht vng.
Vi cng v l ging vin, chng ta cn phi gip sinh vin vt qua qu trnh thay i ny mt
cch m du, dn dn v khng gy sc v tm l. Chng ta cn lm gim bt s ngn cch gia k

cui trng THPT v k u ca i hc. Khng gy t ngt, khng li nhng bi kch v au

kh. thc hin iu chng ta cn hiu su sc cc c tnh ca sinh vin hai thi cc k
cui THPT v nm u l sinh vin.
Ai l cc sinh vin i hc tng lai? Ch yu l cc nam n thanh nin tui trng thnh
trong khong 16 26 tui qua 12 14 nm gio dc chnh qui. H nhn chng ch tt nghip
ph thng vi s im ti thiu kim c mt ch trong trng i hc. Cng nh hc sinh
tiu hc v trung hc, cuc sng x hi v hc tp ca h s c t chc v i khi a vo qun
l theo ch bi cc hiu trng, cc gio vin v cc lp trng. H phi tun th v iu kin
cc qui ch ban hnh, tha nhn v tn trng th ch ca trng. Nhng ngi tng c c
hi hc trng ph thng ni tr s tri qua mt cch d dng, thm ch l rt tt trong vic qun
l thi gian ca h. Nhng ngi tt nghip t cc trng ph thng (nam thc hoc n thc)
thng ny sinh thm vn ph l phi iu chnh mi quan h vi gii kia.
Mt ngy tiu biu trong trng ph thng ca hc sinh c th c chia ra lm mt s tit hc vi
nhiu mn hc khc nhau c ging dy trong nhng lp hc thiu tin nghi v c th vi nhng
thy gio c k thiu nhit tnh. Tr mt s ngoi l, a s hc sinh c truyn th kin thc theo
phng php dy v hc truyn thng. Nhng iu ny s c cp chi tit trong Module 3.
i vi vic thi kim tra v nh gi, h thng gio dc ca hu ht cc nc ngy nay thin v
nh gi lin tc. Trng hc c cm nhn l ni thc hin cc trc nghim. iu hng
thi i ph ca sinh vin i vi vic dy v hc. Mt phn quan trng trong thi gian hc
ph thng ca hc sinh l cc gio vin bi cng kh thng xuyn do h cm thy phi lm vic
qu ti vi ng lng bo bt. Hc sinh c th b mt mt s gi hc v c hc t hn do
nhng hnh ng biu tnh nh th. Nhng bc cha m c iu kin s t chc nhng bui hc
ring cho con mnh b vo nhng ch thiu ht do cc cuc biu tnh gy ra. Chu nh hng
tn ph nghim trng hn l nhng g xy ra i vi mt s sinh vin vng b chin tranh tn
ph, v d nh Liberia v Sierra Leone cc c hi hc tp mt i trong mt thi gian di.

Phn c thm
Gio dc i hc cc nc chu Phi ni ting Php
Ousseynou DIA
S p li ca gio dc i hc vi mt th gii thay i th gii nn c nh hng bi ba t
thuc v ng h m xc nh v tr, chc nng, s tng thch, cht lng a phng, quc gia
v quc t v quc t ho. Bn tm tt Chnh sch ca UNESCO v s thay i v pht trin
trong gio dc i hc, phn V khng nh rng trong phm vi ca nh hng mi ny, tt c
chnh sch gio dc i hc nn bt nhp vi nhng ng lc x hi vn rt phc tp ca cc t
chc o to v (hoc) nghin cu (cc trng i hc, cc trng S phm, cc vin ) m c
nhng ci chung vi gio dc THPT hoc gio dc trc i hc v vi th gii vic lm cng
nh nhng quan tm pht trin ca quc gia. ng cc thi cc ca h thng gio dc, hai thc
th trn to nn sc p v t ra nhng iu kin khng th b qua. V th m mt chnh sch s
xut pht t s tho hip linh hot gia cc yu cu bn ngoi v cc nhim v m nh nc giao
ph cho trng.

V vn ny, s tng thch ca gio dc i hc cn c nhn thc t vai tr v v tr ca n

trong x hi, cc s mnh ca n v o to v nghin cu cng nh cc dch v. Cng nn nhn
nhn t nhng mi lin h ca gio dc i hc vi th gii vic lm (theo ngha rng), mi quan
h ca n vi nh nc v cc ngun vn cng nh cc tc ng tng h ca n vi cc trnh
v cc loi hnh gio dc khc.
Nhng ngi c bng t ti- Baccalaureat (Advanced Level School Certificate - chng ch trnh
ph thng nng cao; ch trnh nhm vi thut ng ny Baccalaureat trong mt s quc gia
khc ND.) tip tc i g ca cc trng i hc do to nn cc vn v cht lng v s
lng trnh . Ba cu hi tr thnh nhng vn thi s nhiu nc: Tiu chun tht s
ca ngi c bng t ti l g? H s hc tp ny c ph hp vi nhng tiu chun c t ra
cho chng trnh THPT? Hin nay, bng t ti c s dng nh l chng ch tt nghip ph
thng v giy thng hnh vo trng i hc. Liu rng hai chc nng ny nn c tch ri?
S chuyn tip ln i hc c thc hin nh th no? C nhng hnh thc no nhn hc sinh
vo i hc: nhn trc tip, tuyn chn hoc tip nhn c kim tra?
Thi gian tri qua, giai on tt nghip i hc, s ngi tt nghip li i g ca th trng
lao ng tm kim mt vic lm chnh ng lm xut hin thm nhng vn khc lin quan
n cht lng v s lng: Th trng lao ng cn bao nhiu ngi tt nghip? Ni dung o to
ca h nn nh th no v trong nhng lnh vc no? Nhng ngi tt nghip i hc liu c trnh
chuyn mn p ng c yu cu ca vic lm?
ng gia hai cc l qu trnh gio dc i hc c c trng bi cc vn ni ti ca n, trong
mt phn xc nh tnh tng thch, hiu qu v cht lng o to s c cp qua cc mc
tiu chnh sch gio dc ca cc quc gia ginh c c lp t nm 1960 (tc l tr thnh c
quan c tin cy, o to nhng chuyn gia c kh nng cho pht trin, t chc nghin cu
pht trin c nh hng, cung ng cc dch v cng ng v a dng ho cp v chng trnh
o to).
Tuy nhin, di s tc ng ca cc xu hng quan trng t bn ngoi (s ton cu ho v kinh t,
t l tng dn s cao, s i mi v cng ngh v s rng buc nghim ngt v ti chnh), cc
trng i hc ngy nay ang b khng hong trong giai on pht trin mang tnh quyt nh ca
chng. Bn ngoi xu hng tiu cc (s suy gim hiu qu o to bn trong v bn ngoi) vn
c bn l bit c loi trng no m cc quc gia cn. Ni chung, ci cch gio dc i hc vi
mc ch duy tr v tng cng cc tiu chun cht lng l nhu cu cp bch trong hng lot cc
vn cn gii quyt khc. Vic ti cn thit l pht trin nhn thc mi v gio dc v o to
lm thch ng v tng cng tnh tng thch, hiu qu v cht lng ca h thng.
Trch dn t cc ti liu:
Dia, O (1998). Cht lng gio dc i hc cc nc chu Phi ni ting Php. Trong J. Shabani
(Ed.). Gio dc i hc chu Phi: Nhng thnh tu, thch thc v trin vng. Dakar: UNESCO
BREDA.
Tm tt nhng im chnh trong bi pht biu ca Dia. Bnh lun v quan im ca ng l nn c
s phi kt hp gia h s ca sinh vin i hc v th gii vic lm.
c thm: Gio dc i hc sut i cho mi ngi Tiu Sahara Chu Phi
Juma SHABANI

10

Trong hai thp k va qua, xu hng chung ca gio dc i hc l s sinh vin nhp hc tng
ln nhanh chng v cc rng buc ti chnh lm st gim tt bc chi ph ngn sch trn mi sinh
vin. Trong a s cc nc ang pht trin, gio dc i hc l lnh vc gio dc c s pht
trin nhanh chng nht trong giai on hai thp k qua. Trong giai on , lng sinh vin vo
i hc tiu Sahara Chu Phi tng nhanh hn nhiu cc vng khc trn th gii.
Tuy nhin, mc d s lng nhp hc tng cao, mt s ch tiu ch ra rng, trong tt c cc vng
trn th gii, th vng tiu Sahara Chu Phi c h thng gio dc i hc km pht trin nht.
(i)

Cc t l vo i hc: nm 1993, t l nhp hc nhm tui 18 n 23 l 2,4% vng

tiu Sahara Chu Phi trong khi chu M La Tinh l 18%, cc nc Rp l 13,2%,
ng Nam l 8,2% v cc nc pht trin l 51%.

(ii)

S lng sinh vin trn 100.000 dn: nm 1991, s ny vt 5.000 Bc M v

2.500 hu nh tt c cc nc pht trin. Trong vng tiu Sahara Chu Phi, t l ny
l di 100 sinh vin trn 100.000 dn, iu c ngha l vng tiu Sahara Chu Phi
c nhng c hi cho thanh nin theo hc i hc l thp hn 25 ln so vi cc nc
pht trin.

Cc con s ny ch ra rng vng tiu Sahara Chu Phi cn phi tng thm lng sinh vin nhp
hc khi xem xt n, c bit l, nhu cu vo hc i hc khng ngng tng, v mi tng quan
gia s pht trin gio dc i hc v s pht trin kinh t-x hi. Tuy nhin, mt chin lc nh
vy dng nh khng nn c thc hin trong khun kh hin thi ca nn gio dc i hc nu
nh cc nc chu Phi khng mun lm gim i cht lng o to v tnh trng khng c vic
lm ca nhng ngi tt nghip. Hin nay, khi xt n tnh trng bo ho vic lm trong cc dch
v cng, mc pht trin thp ca khu vc kinh t t nhn v s chuyn bin nhanh chng trong th
trng ngh nghip, dng nh trong tng lai gn, nhu cu v gio dc i hc s ch yu tp
trung vo o to qun l, cp nht kin thc v nng cao k nng cho nhng ngi qua o
to. Trong hon cnh , cc trng i hc s c c hi tt nu c t chc nh l cc trung tm
gio dc sut i cho tt c mi ngi vi mc ch cp nht, ci thin kin thc v trnh hc
vn. Ch rng s tng s lng nhp hc khng xy ra cng mt nhp trong cc khu vc
khc nhau ca tiu Sahara Chu Phi. S pht trin nhanh hn c l cc nc ni ting Php. Tht
th, gia nm 1960 v 1983, s lng nhp hc tng gp 40 ln cc nc ni ting Php v ch
tng gp 16 ln trong cc nc ni ting Anh.
S tng ln nhanh chng lng sinh vin nhp hc trong cc nc chu Phi ni ting Php l do
hu qu tng hp ca t nht bn yu t sau:
-

S tng ln nhanh chng s lng hc sinh tt nghip ph thng trung hc;

Thiu s tuyn chn lc sinh vin vo trng i hc;

Hiu qu (efficiency) bn trong thp;

Chnh sch tr gip sinh vin ho phng khuyn khch sinh vin ko di thi
gian li trng i hc v khng chc chn tm c vic lm khi tt nghip.

Tt nhin, mi mt s m rng v qui m nn i i vi s tng tng ng v c s h tng,

phng tin, i ng cn b ging dy, t liu ging dy v nghin cu khoa hc sao cho p ng
c yu cu v cht lng o to v nghin cu. Tht ng tic, iu khng c tho
mn. V d, trong nm hc 1991-1992 trng i hc Yaounde Cameroon, thnh lp vo nm
1960 vi 500 sinh vin , c 45.000 sinh vin vi cc phng tin d nh cho 5000. Trong cc

11

nc chu Phi ni ting Php, thng xuyn thy cc ging ng thit k cho 800 sinh vin
c nhi nht n 3000. ng ch rng nhng ging ng nh th hu nh khng to ra mt
mi trng ging dy nh vn c m ging nh ci ch hoc mt bi th thao hn l ni dnh cho
lp hc. Trong iu kin nh th, s tip thu kin thc ph thuc phn ln vo kh nng ca sinh
vin n sm c 3 hoc 4 gi chim c ch tt nht sao cho nghe cho r.
Do s bt cp ca c s h tng gio dc v s thiu thn v cc ngun lc, m cht lng gio
dc i xung. Thc t, mt s trng i hc buc phi bi b cc vic thc hnh v thc
tp. Mi y, trng i hc Benin Lome, Togo quyt nh bi b yu cu v lun vn cao
hc (masters thesis) khi tt nghip khoa Kinh t v Qun l.
Trch t:
Shabani, J. (1983). Gio dc i hc sut i cho mi ngi vng chu Phi cn Sahara. Trong J.
Shabani (Ed.). Gio dc i hc chu Phi: Thnh tu, thch thc v trin vng. Dakar:
UNESCO BREDA.
Bi tp. Kim tra nhng u im v nhc im ca quan im Shabani trong vic m rng qui
m i hc v so snh vi quan im ca Dia trong bi c 1.1. v vic gn qui m vi th trng
vic lm.
Nhng yu t nh hng n vic hc tp
Trong giai on chuyn tip, sinh vin nm th nht mang theo mt s c tnh v thuc tnh c
th tc ng n vic hc tp. Mt s c tnh v thuc tnh c bn lun trong phn ny.
Nn tng gia nh
Nhiu sinh vin n t vng nng thn. Mt s ln ln trong nhng gia nh a th m c trng
l nhiu con v ngho nn. H ni c mt vi ngoi ng ngoi ting bn x, nh ting Anh,
ting Php hoc ting B o Nha, y l cc phng tin ch yu cho vic dy v hc trong
trng i hc chu Phi. Gio dc bng ting nc ngoi l t sinh vin vo ch bt li. Yu
cu t ra i vi h l phi lm ch c ngn ng trc khi vt ln vi ni dung hc tp. cc
nc chu Phi ni ting Anh, yu km ting Anh gy cn tr cho vic dy v hc.
Mt nhm nh n t tng lp trung lu v c li th khi ln ln khu vc th. Mt s trong
nhm ny tng i nhiu ni nc ngoi v tip cn vi cng ngh thng tin v cc loi
hnh phng tin v cng ngh gio dc khc nhau, trong khi mt s khc c nhng c hi gio
dc trc v thnh tho ting Anh, ting Php hoc ting B o Nha.
Mt s phn trm rt nh sinh vin tri qua thi k lm vic sau trung hc hoc trong khu vc kinh
t nh nc hoc kinh t t nhn. V th, h tip thu c nhng k nng gip cho h hc tp
tt sau ny. Hn na h c kh nng lm ch cuc sng v cc ngun lc hn cc sinh vin bt
u bc vo trng i hc la tui tr hn.
Cu hi tho lun
1. Hy cho bit nhng iu trnh by trn c lm cho bn thay i nhn thc v sinh vin
nm th nht hay khng?
2. Hy trao i suy ngh ca bn vi cc ging vin dy mn hc khc vi mn hc ca bn.
Tc ng ca nhng kinh nghim trc y n vic hc ca hc vin

12

Tri vi quan im chung, cc sinh vin ca chng ta khng phi l nhng t giy trng, trong h
c nhng du n, m cng khng phi l cc bnh rng cn c np y. Khi mi nhp hc, h
thng c kin thc v nhng k nng thu c t vic ho nhp x hi sm nht vi nhn bit
v trc th gii xung quanh v nhng phng php sng to gii quyt vn . Hn na, h
ang trong giai on Piagetian ca cc hot ng chnh thc v pht trin nhn thc v v th h
c th c trng i hot ng mc .
Kinh nghim ch ra rng mt s nhng thiu ht c th hn ch kh nng hoc m c ca sinh
vin i hc thc hin c hiu qu qu trnh dy, hc trng i hc. V d, h cn t qun l
v thi gian cng nh lm cc cng vic mt cch c lp(tin hnh nhng nghin cu trong
ngnh o to ca mnh). Sinh vin cng cn phi c quan im hc tp l tp trung vo vic hnh
thnh kin thc, c sng to v cch gii quyt vn . Nhng kinh nghim hc tp ph thng,
m c trng l s kim sot t bn ngoi, cch thc dy v hc truyn thng (c bit l hc vt)
v s e da mi trng hc tp chc chn khng chun b cho h gnh ly trch nhim i vi
vic hc tp ca mnh.
V tnh sn sng hc tp trng i hc, phi ch n nhng thiu ht do mt thi gian t
nhng cuc bi cng v ln cng. Mt thi gian c ngha l chng trnh hc tp khng c
thc hin y . Thm vo , trnh yu km ca cc gio vin v thiu thn ngun lc chc
chn rng vic hc tp s din ra bn di chun mc yu cu. Hn na, tng thm thu nhp,
mt s gio vin ch dy mt s ch trong nhng lp hc thm v i vi nhng hc sinh khng
tham gia cc lp hc thm s b mt i nhng kin thc c lin quan. Bn cht ca k thi tt
nghip ph thng c xu hng khuyn khch nhc li cc iu c nghe v chp li nhng ghi
nh hn l pht trin kh nng phn tch v tng hp. iu ngn cn kh nng vn dng kin
thc, t duy logic, gii quyt vn mi mt cch sng to v phn hi vic hc ca sinh vin.
Tnh trng ny gy ra nhng nhn thc sai trong sinh vin v to ra nhng tr ngi to ln cho
nhng sinh vin c tip nhn vo trng i hc.
Mt im khng c b qua khi chng ta xem xt v bn cht ca cc sinh vin i hc, c bit
i vi nhng ngi di 20 tui l s thiu kh nng kim sot tnh cm v cc vn khc do
giai on pht trin ca h. Do vy, chng no cn mt s vn cn phi i mt vi th cn t
chc nhng bui hng dn v nhng bui t vn. Tt nhin, ging vin phi c nhng chin lc
hc/dy thch hp to iu kin cho cc sinh vin d dng chuyn tip t THPT ln i hc. a
s cc hnh vi ca sinh vin khi mi vo trng c th c gii thch da vo qu trnh o to
ca h. Liu bn c th tm ra nhng v d m trong c phn nh nhng nhn t khc?
Vy iu g cn thay i v phng php dy ca bn p ng vi nhu cu hc tp ca sinh
vin mi trong b mn ca bn.
Tiu ch tuyn sinh, tip nhn v cc th tc
Tt c cc trng i hc chu Phi c cc th tc tuyn sinh c thit k khng nhng m bo
ch tip nhn nhng th sinh gii nht, m cn phi tnh n cc rng buc t vic gim bt ngun
ti chnh, s xung cp v thiu ht v c s h tng v s thiu cn b cc b mn. Nh mt
quy tc chung, cc sinh vin tng lai phi p ng nhng yu cu ca trng i hc trong cc
k thi quc gia, m c th l tn ch trong nm mn hc trong c mn ting Anh v Ton. Mt
s khoa cng c th yu cu trnh kin thc cao trong mt s mn hc ngoi nhng mn c
sinh vin a thch to iu kin thun li cho vic hc tp chuyn mn sau ny. iu ny c
ngha l tho mn n thun cc yu cu tuyn chn vo i hc khng ng ngha vi vic m
bo cho sinh vin c mt ch trong trng i hc.

13

Mt s trng i hc, nht l cc trng i hc Nigeria, vic t chc k thi tuyn sinh i hc
chung c Ban tuyn sinh hn hp tin hnh. Th sinh vt qua k thi ny c th kim c mt
ch trong trng i hc, nhng khng nht thit vo c trng i hc khc l do s tip nhn
da trn c s mc hon hon ho ca bi lm. Mt s trng khc thi gian gn y gi mt
nhm ngi phng vn n cc trng THPT trong cc thnh ph chnh tuyn chn cc sinh
vin v hng dn h la chn cc ngnh o to. Ti chnh vn tip tc l mt trong nhng rng
buc ln nht bi v khng phi tt c cc bc ph huynh c th chu c cc chi ph cho vic o
to v chnh ph cng khng sn lng chu chi ph mt mnh na. Tuy nhin, mt s nc nh
Nigeria, hc i hc c min ph trong cc trng i hc lin bang.
Mt hin tng mi y l sng kin b sung gio vin n (the Remedial Inititive for Female
Teacher: RIFT) trng i hc Gambia, thuc Gambia, nhm hiu chnh li s cn bng v gii
trong gio dc bng cch gip nhng sinh vin n nhng ngi cha th p ng c cc tiu ch
tuyn chn c th tr n vo cui chng trnh o to. Nhng sinh vin ny c tip nhn trn
c s thc hin mt k thi c bit ca trng. Sau h c hc mt kho hc trong chng
trnh dnh cho hc sinh km nng cao c hi vt qua k thi tt nghip quc gia nhn chng
ch. Mt s trng hp lc tuyn chn vo c trnh km nhng h tin b nhiu sau khi tham
d nhng lp hc dnh cho sinh vin din c bit.
Nhng rng buc ch yu trong cc trng i hc ca cc nc ni ting Php l khng gian v
ti chnh. Mt khi cc sinh vin c bng t ti, th h c cho l tiu chun vo bt c mt
trng i hc no, ngoi tr nhng Grande Ecoles p t thm nhng yu cu ring. Tuy nhin,
cc trng i hc trong cc nc ni ting Anh, chnh ph khng th cung cp hc bng cho tt
c cc sinh vin c tiu chun v v th m phn ln sinh vin khng tranh th c li th
hc bc i hc.
Trng i hc Makerere, Uganda, v trng i hc Dar-Ed-Slaam Tanzania c chnh sch u
tin tuyn chn hc sinh n. Nh Shabani (1997) nu, trng i hc Dar-Ed-Slaam, cc
th sinh n c tip nhn c im s thp hnim s ca th sinh nam n 1,5 im nhng
khng thp hn yu cu u vo ca cc trng i hc. Do , s phn trm sinh vin n c
tip nhp tng t 17% nm 1995/1996 ln 29% vo nm 1996/1997.
Cc th tc tuyn chn cng b nh hng bi tnh cng bng, cc vn v gii tnh, nhng yu
cu x hi v ngun nhn lc, v nhu cu gio dc i tng u tin c bit v d nh nhn vin
qun s v con em ca h. Trong mt s trng c ch tiu tuyn chn dnh cho ngi trng
thnh. tho mn nhng iu ny v cc dng tng t cc trng i hc thng phi thc hin
cc hnh ng kin quyt. V th qu trnh tuyn chn/tip nhn c th c xem nh l qu trnh
mm do linh hot da trn nhng s u tin ca tng thi k.
Bn c ngh rng cc tiu chun v th tc tuyn chn, tip nhn l cng bng vi mt s t i cc
v li thot cho i vi hc sinh tt nghip ph thng?
Bn hy ni nhng suy ngh v vic duy tr hoc sa i tiu ch v cc th tc hin thi. Bn ng
h hoc phn i chng chng mc no?
Bn c ng rng nu chng ta cn phi la chn th tt c cc tiu ch cn phi t kht khe hn,
c bit khi mt s ngi b nh trt hc tt nc ngoi?
Bi c thm: Tm nhn ca sinh vin i hc ti hi ngh UNESCO
Pari, 8 thng 10 nm 1998 {S 98-210}

14

Cc sinh vin t khp ni trn th gii by t s lo ngi, tm trng tht vng v nhng hy vng
trong thi gian bui hi tho trc tip nhan Gio dc i hc cho x hi mi: Mt tm nhn
sinh vin c t chc ti UNESCO trong Hi ngh quc t din ra mt tun v gio dc i hc.
Baroness Tessa Blackstone, B trng b Gio dc v Vic lm (UK), dn chng trnh trong
hai bui tranh lun u tin v cnh bo trc cho nhng ngi tham d rng b c nh hn
ch cuc tho lun vi sinh vin. Cc sinh vin ng lot phn ng li, ng thi ch ra nhng
iu quan tm t quyn t do by t n vic k th tr sinh vin vi l do ngun gc dn tc,
gii, m au hoc khng c kh nng tr hc ph.
Hu ht sinh vin, c nhng ngi trong v ngoi cuc hi tho, ng h s tip cn bnh ng
i vi kinh ph gio dc v ku gi cc chnh ph tip tc ti tr cho cc h thng i hc quc
gia. Mt i biu ngi an Mch Peter Songdergaard i din cho Hi Lin hip Sinh vin cc
nc chu u ni: u t vo gio dc l u t cho tng lai. Cc sinh vin cng nhn mnh
nhiu hn v chnh sch gio dc v qun l cc trng i hc. Nhng t nhng bi bnh lun
ca sinh vin cho thy r rng rng nhng kh khn trong mt s nc l vt xa mc bnh
thng. i din ca Angola v Lnh th T tr Palestine nhc mi ngi rng sinh vin t
nc h vn cn b cht trong chin tranh. Chng ta cng tm cch ph bin vn ho ho bnh
trong s cc sinh vin ca trng i hc, Abdallah Al Najjarr ca Tng hip hi Sinh vin Arp
ni. Cc gio s c tr lng thp v h c nhng vic khc lm va coi thi va bo
bi cho c lp Florence Nsumbu ni. Nhm ca c, Phong tro Quc t ca Sinh vin Thin
cha gio nc Cng ho Dn ch Cng, c gng tm nhiu cch p cc gio s lm ng
vic ca h.
C nam n sinh vin u lo lng rng ph n cc nc ang pht trin khng c tip cn y
vi gio dc, Phong tc truyn thng hn ch cc c gi tip cn vi gio dc, hi tho vin
Agus Salim ca Hip hi Sinh vin Lm nghip Quc t Indonesia ni. Nhng ngi nng
thn cho rng cc c gi ch nui g anh ni thm. i biu Rajia El-Huseini ca Hi
Thanh nin Tin b (Ai cp), ch ra rng ch c 35 phn trm sinh vin i hc trong t nc c
l n, trong khi cc c v cc b chim trn mt na dn s.
Mt cuc hi tho doanh nghip tp trung vo s chuyn tip t trng i hc sang th gii
vic lm. Cc hi tho vin l mt s ngi tt nghip thnh cng gn y, thc gic cc
trng i hc a nhng kinh nghim thc tin vo ni dung o to thng qua cc t thc tp
v thc hnh.
Khong chng 300 sinh vin t cc t chc phi chnh ph cng nh cc Hi Lin hip Sinh vin
Quc gia v cc Phong tro Sinh vin Quc t c cng nhn chnh thc n d i hi. Cc i
din ca sinh vin a ra mt lot cc kin ngh cho u ban d tho ca UNESCO trc mt
tun nhng khng bit l nhng iu gi no ca h s c a vo trong Tuyn b cui cng
c chp nhn vo th Su. Nhiu sinh vin hm h v nhit tnh tham gia vo cc tranh lun,
nhng khng phi tt c u c c hi ni trong mt thi gian qui nh. Nhn chung, hu ht cc
sinh vin cm n UNESCO cho php h c pht biu trong mt hi ngh c rt nhiu cc v
b trng tham gia. Nhng h cng by t hy vng rng cc v b trng s a nhng quan tm
ca h vo xem xt khi tho nhng tuyn b v chng trnh khung cho nhng hot ng u tin.
Tng gim c UNESCO Federico Mayor, khi tr li s quan tm chung l mt nn gio dc c
tr cp c bo m cho tt c mi ngi, ng khuyn khch mi ngi: Hy dm chia s.
ng ni thm rng mc ch chnh ca Hi ngh l m bo cho cc trng i hc tip nhn

15

nhng ngi tng b t chi. ng cm thy b loi tr, ng ni. By gi bn vn c th kp

chuyn tu ti.
Trong pht biu b mc ca mnh, Baroness Blackstone ni rng trong khi khi b l tng ho
tnh cm (ca cc sinh vin) (), khng c nn gio dc min ph. S c ngi no phi tr
tin. B ng vn lm th no t chc mt h thng bnh ng cung cp ti chnh cho gio
dc i hc.
Cc i din sinh vin nhc li nhng mc ch chnh ca h v phn nn trong sut thi gian
cuc hp bo cng ngy. Nn nh rng gio dc l quyn c bn ca con ngi cn phi c
nh nc cung cp. Mt cuc hi tho ca tm i din cc t chc sinh vin trn ton th gii
by t mc ch ca h l ci thin nhng ci gi l thiu thn v tr cp ti chnh, v tip cn t
do vi gio dc v v s tham gia vo qun l trng i hc. Trong bi pht biu ca Kathrine
Vangen ca Hi Sinh vin Quc t ca chu u, cc sinh vin tm lc mi quan tm ca h:
Chng ti mun xc nhn quyn ca cc sinh vin l c tha nhn v t i din. () Chng
ti khng phi l nhng khch hng, nhng ngi mi hc ngh hoc cc i tng th ng ca
gio dc; m hn th, chng ti l nhng i tc tch cc trong vic hc tp ca chng ti v ng
gp vo x hi.
Bi 2. H s sinh vin
Gii thiu
Cc yu t tm l thng tn ti bn trong hc vin. Cc yu t ny bao hm s tr tu,
ng c hc tp, t thc v c im xc cm. Mt khc, cc yu x hi thng tn ti trong mi
trng bn ngoi. Mi trng trong trng hp ny bao hm gia nh, bn hc v cng chng. Cc
yu t bt ngun t x hi bao gm nn tng ngun gc gia nh, nh hng ca nhm bn b,
trng hc v k vng x hi. S tc ng tng h gia hai nhm yu t ny (tm l x hi) l
quan trng trong vic hc tp ca sinh vin.
Khi kt thc bi hc ny bn s:

S dng kin thc v c tnh tm l x hi chn on nhng kh khn ca vic hc;

nh gi hnh vi ca sinh vin trn c s nhng d liu sinh hc v vic hc giai on

trng thnh ca h;

Phn bit nhng c tnh tm l ca sinh vin trng thnh;

Ch ra nhng iu c th tc ng n vic hc v dy nh th no; v

Thc hin nhng bi tp v nhng c tnh ca sinh vin trng thnh m c lin quan n
vn hc/dy trong lnh vc chuyn mn ca bn.

D liu sinh hc ca sinh vin trng thnh

Cc bi trc tp trung vo qu trnh gio dc v nn tng ca sinh vin nh l cch xc nh mc
sn sng ca h cho vic hc i hc. Trong bi ny chng ta s xem xt nhng c tnh ca h
vi s nhn mnh n cc c tnh tm l x hi, hiu:
a. Nhng iu phn nh nn tng ca h ti mc no; v
b. Chng c th nh hng nh th no n vic hc v dy i hc

16

Hy in vo bi phng vn mu di y nhng c tnh ca cc sinh vin trong lp ca bn m

bn cho l quan trng hiu bit tt hn v sinh vin.
Mt s d liu sinh hc ca cc sinh vin c th gi thit nh sau:
Tui 16 26 v ln hn
Gii tnh khong 10% n, 90% nam
Gi s rng nhng sinh vin nhm 16 tui l nhng ngi t cc gia nh kh gi h c c hi n
trng sm v c gio dc tt. Nhng ngi trong nhm 26 tui kim c vic lm sau khi
tt nghip ph thng do mt trong nhng nguyn nhn sau:
- Cha m h khng th tr hc ph khi h khng c nhn hc bng ca nh nc;
- Va hc va lm l yu cu tip nhn vo hc trong Khoa;
- Khi tr hn ng c thc y theo hc i hc km.
Tuy nhin phi ch rng trong trng i hc Swaziland n gii ng hn nam gii. Tng t
mt s bang pha ty ca Nigeria, n gii t ra quan tm v gio dc nhiu hn nam gii.
Sudan, c cc trng i hc mt gii. Chng ta xem xt iu c th gy ra nhng kh khn
mi no trong vic hc v dy v chng c th c khc phc nh th no.
a s cc sinh vin ca chng ta khng t ti giai on hon thin v tt c cc lnh vc m gio
dc i hc yu cu. Thc ra trong nhng thp k trc mt trong s h cn c coi l tr em.
Tuy nhin, chng ta phi bit rng cc sinh vin ca chng ta khng ng nht. Thm ch cc c
tnh trn c th c khi qut ho li, c th c nhng s khc nhau ng k gia cc thnh
vin ca mt nhm bt k cho trc. iu ny c quan h mt thit cho vic hc v dy c trnh
by sau.
Cc c tnh tm l x hi
Trong khi mt s nh nghin cu ngh cp nht nghin cu v tm l hiu tt hn v thanh
nin chu Phi, th mt s ngi khc li kt lun rng c s tng quan rt nh gia cc c tnh
tm l x hi v vic hc tp trnh i hc (UNESCO, Bo co v tnh trng gio dc chu
Phi, 1997). Tuy nhin, iu r rng l, t quan st ngu nhin cho thy nhng c tnh tm l-x
hi cung cp mt s gii thch tng qut v hnh vi ca hc vin. Chng ta cng c th s dng
cc lnh vc khc gii thch, iu c th s c li trong vic lm sng t cc c tnh ca sinh
vin. Khi c phn ny bn c th a ra vi suy ngh v vic .
Danh sch sau y trnh by mt s lnh vc cn c nghin cu lin quan n cc c tnh tm
l x hi ca sinh vin khi mi bc vo trng i hc:
-

S pht trin ca nhn thc

S a thch cc phong cch / kiu mu hc tp

S pht trin x hi

ng lc hc tp

Nhng k vng

Thi

Kiu tnh bn v cc mi quan h

17

T nhn thc/khi nim, qu trng

nh hng chnh tr

nh hng tn gio

Lng tin v quan im v th gii

Gi tr

Tm l bn khon lo ngi ca hc vin

Danh sch trn cha phi l y . Bn c th thm vo nhng yu t khc t kinh nghim lm
vic ca mnh.
Hy vit hiu bit ca bn v cc kinh nghim tri qua ca bn vi c trng ca sinh vin dng
bng, t cho thy nt c trng ca chng trong mi vng. V d, vi phong cch hc tp v
tr th hai trong bn danh sch bn c th c, hc vt cn i vi ng lc hc tp v i vi
pht trin x hi- bt mn x hi. Khi in xong danh sch bn hy cho nhng nhn xt vi
nhng mu.
Cc im xem xt
1. Theo quan im ca bn, nhng iu trn y liu c th c lin quan n vic dy v hc
khng? Nh th no?
2. Theo kin ca bn vic nghin cu v cc c tnh ca sinh vin c nn dnh ring cho
ging vin s phm, x hi hc v tm l hc ni ring khng?
Nhng yu t quyt nh ca cc c tnh tm l x hi
Nhng c tnh ni tri ca cc sinh vin trng thnh trong bt c mt giai on no cng c
cc cn nguyn t mi trng m h sinh sng. Bn cht ca mi trng ny c t xc
nh bi cc nhn t bn trong v cc nhn t bn ngoi. Okebukola (1996) nh r c im cc
sinh vin trc nm 70 l chn chn hn, c thi lm vic tt hn v c ng c hc tp cao,
tri li, cc sinh vin ngy nay c xem l km chn chn hn, c thi lm vic km hn v
ng c hc tp km. S khc nhau ng ch ny c Okebukola (1997) bo co, c th
c gii thch l mi trng ca thi k trc kh n nh v thun li hn.
Bng 1.1. Mi quan h gia c tnh ca sinh vin v mi trng
Mi trng

Cc c tnh trc nhng

nm 1970

n nh v thun
li

Chn chn hn, thi lao

ng tt hn, ng c hc
tp cao

Khng n nh

Cc c tnh sau nhng

nm 1970

Km chn chn, thi lao

ng km, ng c thp

Cc bn cho kin v (a) mi trng sau nm nhng nm 70 v gi ra mt s nhn t c nh

hng n n v (b) lin h cc nhn t ny ti cc c tnh tm l x hi ca hc vin.

18

Mt dng khc ca yu t quyt nh l cc nhn t di truyn/sinh hc m c th cng nh hng

ln n vic dy v hc mc d s nh hng ny c th khng quan trng i vi c nhm cng
nh i vi s nh cc thnh vin trong nhm. Cc yu t di truyn, sinh hc c th hoc lm hng
hoc thc y qu trnh hc tp. Cc nhn t gy nh hng xu bao gm s khim khuyt v sc
kho, phn x chm, bnh tt. Mt khc, ch s thng minh cao v thn th khe mnh c th c
nh hng tt n vic hc tp ca hc vin.
Bn tng s dng nhng phn tch di truyn, sinh hc i vi hnh vi ca sinh vin trong bi
cnh dy v hc cha? Nhng phn tch nh th c th nh hng n cch x s ca bn trong
nhng tnh hung ring nh th no, v d, vic nng cao lng t trng hoc tho mn cc nhu cu
hc tp ca c hai nhm thnh vin c ch s IQ cao v thp?
Di y l danh sch ca mt s nhn t khc c th tc ng n c tnh ca hc vin. Vic
khng c ngha l y v bn c th in thm vo.
Cc nhn t nh hng n c tnh tm l x hi
-

Kinh t - x hi

Kinh t quc gia

Kinh t ton cu

Vn ho - x hi

Nhm bn b

Bi cnh (mi trng) chnh tr

Di c

Cc nhn t lch s, thuc a

Chng ta s kho st t m mt s cc nhn t. (Bn nn bn bc cc nhn t khc vi cc bn

ng nghip trong b mn).
Nhng nhn t kinh t x hi
Mt nhn t quan trng m c nh hng ng k n hnh vi ca sinh vin l hon cnh kinh tx hi ca cha m v thc ra l ca nhng ngi trong cng ng ca h. Chng ta hy ly trng
hp v mt sinh vin xut thn t nhng ngi nng dn m ch. Sinh vin dng nh l sng
trn b vc ca s i ngho ni m cc dch v x hi ca nh nc khng n c. Nn tng
gia nh ca sinh vin khng ch l a th m cn c phn l gia nh c nhiu th h cng sng
chung. Nn tng kinh t x hi c trng ny chc chn c nh hng xu n kinh nghim hc
tp ca sinh vin. S thiu h tr y v ti chnh v cc t liu hc tp cn thit mt mt lm
cho sinh vin d chn nn v mt khc c th dn n ng c hc tp km v tiu tan cc c m.
Nh ch ra trong bi 1, mt s sinh vin n t ni c iu kin kinh t x hi kh gi hn.
Chng ta c th hnh dung r rng nhng cm gic tc gin m i khi c th n ra bo lc, sinh ra
do s khc bit gia ngi c v k khng trong tnh hung hc tp cho.
Kinh t t nc
Kinh t t nc ca a s cc nc chu Phi l khng n nh vi khon n nc ngoi khng l,
t l lm pht cao v tin t va ph thuc va suy thoi (Nwana 1996). Ch ngha thc dn mi
i din l Ngn hng th gii v Qu tin t quc t kim sot hu ht nn kinh t ca cc nc

19

trong khu vc v cc chng trnh iu chnh cu trc t ra bi cc t chc bo hiu mt s

th thch v cng gay go cho nhng quc gia km pht trin nht. Tnh trng kinh t kh khn ca
t nc s nh hng n sinh vin. S iu chnh c cu c ngha l gi ca cc mt hng thit
yu s i ln, ng thi ko theo ngun ti chnh vn lin tc st gim ti gii hn ca n.
Bt c mt ci g khc cng chu tc ng ca nhn t ny, thc t l mt nn kinh t qut quo
khng th tr gip y cho gio dc. Sinh vin tr ln bt bnh bi v c cha m v trng hc
u khng th to ra mt mi trng thun li cho h. iu c th gy ra trong h mt thi
lm vic ti t v s th vi vic hc tp. Hn th na, c th lm o ngc ca gi tr nh
trng hp Sierra Leone s sng cn ca c nhn c t trn li ch cng ng. Mt
trong nhng mi quan tm c bit l s suy gim ton th cc gi tr v c bit l s gim gi tr
nhn c t gio dc. Giai thoi sau y l mt minh chng cho vic : Mt thanh nin ngoi 30
tui, c nhiu ca ci c hi l tng tri qua cm gic thiu thn bao gi cha bi v anh ta
hc xong lp 4. Ngi thanh nin tr li ngay lp tc rng iu ng tic duy nht ca anh ta l
khng chm dt hc ngay lp 2, bi v chng c gio dc no c th mang li s giu c m anh
ang c. Nhiu sinh vin trng thnh do hon cnh phi va hc va i lm trang tri chi ph
hc hnh chu nh hng rt ln n cng vic hc tp. i vi nhng sinh vin ny, cc ging
vin cn phi to ra nhng tnh hung thc y nhng sinh vin nh vy.
Cc nhn t lch s, ch ngha thc dn
Mt nhn t vn lin tc tc ng nh hng xu ca n trong mt thi gian di l kinh nghim
ca ngi dn thuc a. L ngi dn thuc a, chng ta n thm nhau phi c s gim st ca
k thng tr, m mc ch ca chng l xo b vn ho, tp qun, truyn thng, v kh nng sng
to ca chng ta. Trong nhng thp k va qua chng ta c gng gii phng tr tu bng mt s
gii php hu hiu. Cc h thng gio dc ca chng ta c da trn c s ca cc m hnh gio
dc chu u, v th phi chu ng t thc t ny. Chng ta c xu hng chp nht, v vu chng
hn l sa cha ton b chng, v iu ny ch lm cho ph hp nhng thay i c chp thun
a vo s dng, v d nh Anh v Php. Cc phng php ging dy k tha t th h ny
sang th h khc vn hin din mt s nc - in hnh l hc vt v c khuyn khch bi vic
thy c tr ghi. Cc ging vin s c nhim v nng n khi phi chin u vi thi quen ang
kim ch c sng to ca sinh vin.
Nhn t vn ho - x hi
y l mt nhn t mnh c th nh hng ti hnh vi ca hc vin. V d cc ging vin i hc
trong x hi c truyn thng o Hi mnh khng nn ly lm ngc nhin khi sinh vin yu cu
tn trng thi gian dnh cho vic cu kinh Jumat trong bui hc hoc trong thi gian biu kim tra
hoc yu cu cho php gc vic hc tp thc hin chng trnh hnh hng. Cc ging vin i
hc nn c nhn thc v cc hnh vi vn ho-x hi ca sinh vin trong khi giao tip vi h.
Nhm bn b
Nhm bn l mt nhn t nh hng rt mnh n hnh vi ca hc vin. Do nh hng ca bn b
m nhiu sinh vin i hc sa vo ma tu, nghin thuc l v sng bi cc gio phi.v. v. H
cam kt lm tt c vic bi v h mun c cc bn chp nhn, h mun gy n tng cho gii
kia v h mong c nh trng nhn thy. Tnh trng t hi ca mi trng hc tp nhiu
trng i hc chu Phi c sinh vin li dng gy ra nhng t nn ny. Cc ging vin i
hc phi sn sng u tranh kin quyt vi nhng vn ny trong qu trnh ging dy.
Bi cnh chnh tr

20

S bt n v chnh tr c gy ra bi nhng hnh ng qun s lin min v l mt vn ln

nht ca a s cc nc chu Phi. Trong mt thi k c lp ngn ngi ca nhiu nc chu Phi
tri qua mt s ch cng ho. Bu khng kh chnh tr khng n nh y nhiu dn tc
chu Phi lao su vo cuc ni chin, trong c Sierra, Liberia, Congo, Burundi v Angola.
Di hon cnh cc chnh sch gio dc c lp ln bi chnh ph tin nhim thng l khng
c bn giao y cho chnh ph k tip thc hin. iu gii thch ti sao nh Nigeria
vic thc hin cc chnh sch gio dc 6-3-3-4 l ang b cn tr nghim trng do ngun vn thiu
thn. V gio dc ngh nghip th b b mc n khn cng, iu gii thch ti sao sn phm
ca h thng l ra i tm kim vic lm li tm con ng vo i hc. Trong nhng tnh hung
nh vy, ging vin i hc phi c gng p ng vi kh nng v nhit tnh hc tp khc nhau
ca cc sinh vin v h cn tm ra nhng gii php vi nhng thch thc ny.
n y ta i qua 6 nhn t c th nh hng n cc c tnh ca hc vin. Bn c th, (a) suy
ngh su v nhng nhn t ny v t nhng kinh nghim ca bn thn, c gng a ra nhng
xut l chng c th nh hng nh th no n cc c tnh ca sinh vin trong mn hc ca bn
(b) phn loi chng ch ra nhn t no c nh hng nhiu nht v a ra nguyn nhn.
Bi 2. H s sinh vin
Gii thiu
Khi tt nghip i hc, cc sinh vin phi p ng c yu cu o to ca nh trng hoc ca
Hi ng gio dc v chuyn mn v nhn cch (hc tp v tnh cch - learning and character ).
Nhng kin thc, k nng v thi c xc nh trong chng trnh o to i hi sinh vin
phi nm c. H s hc tp khi ra trng ca cc sinh vin i hc m t ng thi c kin thc,
k nng v thi c thu lm t ngoi chng trnh o to.(hidden curriculum)
Sau khi hon thnh bi ny, bn s c kh nng:
- M t h s hc tp u ra d on trc ca sinh vin;
- So snh h s hc tp u vo v h s hc tp u ra tm ra nguyn nhn cho nhng
thay i tt; v
- xut cc cch xc nh thnh tch.
H s hc tp u ra ca hc vin
Nu nh cc tc gi nhn c c yu cu a ra mt l do xut bn cun sch ny chng ti
s ni rng l gip cho cc trng i hc t c hiu qa trong o bng t l ln lp. Mc
thnh cng ph thuc vo vi nhn t nhng nhn t bao trm dng nh l tnh hiu qu ca
chin lc dy v hc dnh cho vic to ra nhng bin i m chng ta mong mun nhn thy qua
hnh vi ca mi thi k. Ch tiu tin cy nh gi thnh tch ca chng ta l bn cht h s hc
tp u ra khi so snh n vi u vo ca hc vin. Trong module ny, chng ta nhn mnh
phn ct yu ca n l s hiu bit v cc c tnh tm l-x hi u vo theo thit k chng
trnh o to, s la chn phng php dy v hc, cc nhim v hc tp, cc ti liu, cc phng
tin tr gip cho vic dy v hc v cc th tc nh gi. Mt kha cnh khng km phn quan
trng l vic o lng nhng bin i c th xy ra trong sut qu trnh hc tp ca h. Cht lng
ca h s hc tp u ra c ci thin khi so snh vi nhng c tnh u vo l ch tiu y
nh gi thnh tch.

21

Chng ta mong mun nhn thy nhng bin i trong hai lnh vc rng: nhn thc v tnh cm.
Nh c ch ra trc y rng gio dc i hc khng n thun l phng tin lm tng thm c
hi ca mt ngi trong th trng vic lm. N phi nhm pht trin ton din ca sinh vin
sao cho h c th l nhng cng dn c trch nhim trong x hi. Do , thi , cc gi tr cng
nh cc k nng x hi cn c ch trng. Hn th na, gip ch cho sinh vin tip cn vi
phng php hc tp tch cc (cng tham gia hc tp), th k nng x hi l c k quan trng. Nu
khng c nhg k nng ny, hiu qu hc tp kh lng t c.
Di y l tp hp cc c tnh u ra m chng ta c th t ho ni rng sinh vin ca chng ta
c gip vn ti thnh cng.
Phn loi chng nh sau:
a) Nhng vn lin quan n vic ci thin k nng v kh nng hiu bit i vi chc nng
nhn thc
b) Nhng vn phn nh nhng thi v cc gi tr mong mun i vi s pht trin nhn
cch.
c) Nhng vn phn nh cc k nng x hi c pht trin:
-

Suy ngh logic

Suy ngh hai chiu

T ho v phm gi ca lao ng

T tin vo bn thn

D thch nghi

Cc k nng gii quyt vn

Thi tch cc lm vic

Lng khoan dung

Quyt on

Sng to

Hp tc, kh nng lm vic theo nhm

Tc phong dn ch

T trng cao

Sc tng tng

Cam kt

ng c thc y

Tt nhin bn c th b sung suy ngh ca bn vo danh sch trn.

Lin h gia h s hc tp u vo v u ra
Trc y trong bi ny chng ta nu ra cch dng h s hc tp u vo xc nh cht
lng ca h s hc tp u ra. Nu bn suy ngm su v h s hc tp u vo cho trong 2 bn
s nhn thy nhng s khc nhau ng k trong vic so snh vi h s hc tp u ra cho y (

22

tt nhin, gi s rng s can thip ca chng ta ch gy ra nhng bin i tch cc). Nhng s bin
i r rng c th do nhiu nguyn nhn cc m hnh c vai tr tch cc, tnh hnh ti chnh lnh
mnh hn, s gip tt t nhm bn b v hi chng pht trin chm nhng chng ta tin rng
nhng chin lc la chn da trn h s ca sinh vin s ng gp mt phn.
Bi tp
1. So snh h s u vo v u ra v xut nhng can thip m c th nh hng n
cc thay i.
2. Bn c ngh rng nhng kt qu tuyt vi liu c xy ra t nhng chin lc dy hc
ca cc bn khng?
3. Bn cho l bn c th to ra nh hng lm thay i trong hnh vi n chng mc
no?
Bn c th bn lun cc cu hi ca bn vi ng nghip
Liu c th bit chc chn nhng thay i din bin nh th no?
Khng nghi ng g, hin ang c nhng phng php khoa hc o s thayi. Tuy nhin,
chng ta gii thiu cch nh gi khng chnh thc khi quan st qu trnh hon thin ca sinh
vin. S nhit tnh m h th hin trong cc kho hc ca bn hoc nim tin ca h v bn i khi
cn tn ti lu di sau khi ra trng. Nhng cu chuyn v cc sinh vin l nhng ngi c th nh
li chnh xc chin lc m chng ta s dng thay i h t ngi ch bit t duy 1 chiu tr
thnh ngi bit t duy 2 chiu; h c kh nng pht huy ht tim nng nh ging vin sn lng
hng dn, t vn v tit ging tuyt vi v bi th ca Wilfred Owen Dulce et decorum est pro
patrie mori nh hng n thi tch cc ca sinh vin i vi chin tranh v cch gii quyt
mu thun nh th no. Hy tho lun vi ng nghip v thm vo bn danh sch cc kinh
nghim. Bn nn tip cn cc nhim v dy v hc bng lng nhit tnh cao nht.
Tm tt
Trong module ny, chng ta
-

im li nhng trng thi ca sinh vin khi chuyn tip t THPT ln i hc v thy
c nhng thay i c th nh hng n thi hc tp ca sinh vin i hc;

Phn bit c cc c tnh tm l x hi ch yu ca sinh vin i hc v tho

lun chng l nhng nhn t to c hi cho sinh vin hc tp nh th no;

m t nhng nhn t nh hng n s pht trin tm l x hi ca sinh vin i

hc bao hm nn tng gia nh, kinh t t nc, v bi cnh chinh tr;

phn bit c h s hc tp u ra ca sinh vin v n b nh hng nh th no

bi cch x l ca ging vin trong qu trnh hc i hc; v

chng t rng vic nghin cu qu trnh v bn thn ca sinh vin l m u cho

vic cung cp cc kinh nghim lm chng trnh m module tip theo s trnh by.

c thm
Nwana, O.C. (1996, thng 11). H s hc tp ca sinh vin i hc. Gii thiu ti hi tho ca
UNESCO v dy v hc i hc, Nairobi, Kenya.

23

Obanya, Pai (1998, thng 9). Gio dc i hc cho mt Nigeria mi hnh thnh. Bi din thuyt k
nim ln th 50, Sai lm trong gio dc, Trng i hc Ibadan, Ibadan, Nigeria.

Okebukola, P.A.O. (1996, thng 11). Nhng nhu cu nh gi trong gio dc i hc. Gii
thiu ti hi tho ca UNESCO v v dy v hc i hc, Nairobi, Kenya.
MODULE 2 H S CNG TC CA GIO VIN I HC
Khi nghin cu module ny bn hy suy ngh nhng iu sau y :
S mnh v chc nng ca gio dc i hc
iu khon 1. S mnh gio dc, hc tp v nghin cu
Chng ta khng nh rng s mnh v nhng gi tr ct li ca gio dc i hc, c bit s mnh
ng gp vo s pht trin bn vng v ci thin x hi mt cch ton din, cn phi c gi gn,
cng c v pht trin hn na, l:
-

gio dc ra nhng ngi tt nghip i hc vi trnh chuyn mn cao v cng dn

trch nhim c kh nng p ng cc nhu cu mi mt ca con ngi, bng cch o to ra
cc trnh thch hp k c vic o to ngh kt hp gia kin thc v cc k nng bc
cao, s dng cc chong trnh o to ci tin khng ngng p ng vi nhu cu hin ti v
tng lai ca x hi;

Cung cp nhng c hi hc nng cao v hc ngoi cuc sng, ng thi cho ngi hc
nhiu la chn v mm do vi nhiu im vo v ra trong h thng, cng nh c hi
pht trin c nhn v x hi nhm gio dc bn phn cng dn v tham gia cc hot ng
trong x hi vi tm nhn ton th gii, xy dng kh nng ni ti, cng c quyn con
ngi, pht trin bn vng, dn ch, ho bnh trong iu kin cng bng bnh ng.

xut, sng to v ph bin kin thc thng qua vic nghin cu v cung cp kin thc
chuyn gia cn thit phc v cng ng v gip x hi pht trin v kinh t - x hi, v vn
ho, ng thi y mnh v pht trin nghin cu khoa hc v cng ngh cng nh cc
nghin cu v khoa hc x hi, nhn vn v ngh thut sng to;

hiu, phn tch, gi gn, nng cao, y mnh v ph bin vn ho lch s v vn ho th

gii, vn ho dn tc v vn ho khu vc, trong bi cnh phong ph v a dng v vn ho.

bo v v nng cao cc gi tr x hi cho thanh nin thng qua o to nhng gi tr nh

m hnh thnh nn cng dn c thc dn ch v bng cch cung cp nhng vin cnh
hin thc v khch quan nhm gip cho la chn chin lc v cng c vin cnh ca loi
ngi; v

gp phn pht trin v ci thin gio dc mi trnh , bao gm c vic o to gio

vin.

Gii thiu
C hai vai chnh trong nh trng l thy gio v sinh vin. Trong module 1, chng ta tp trung
vo i tng sinh vin v th hin vai tr trung tm ca sinh vin trong vic dy hc. Khng c
sinh vin, chng ta s chng c ai m dy v s b tht nghip. Chng ta tm hiu vai din th

24

nht (sinh vin ) trong module 1, by gi chng ta s tm hiu vai th 2 trong module ny. Mc
ch ca chng ti l cung cp cho cc bn bit v sinh vin v ging vin trc khi nghin cu
tip cc module tip theo.
Ti sao chng ta cn hiu bit v ging vin i hc? Julius Nyerere cho rng l hiu thu
c tim nng trong chng ta, t hiu nhng ngi khc tt hn. Khi ta bit c ta l ai,
bit c nhng im mnh v im yu ca mnh, chng ta c iu kin tt hn nh gi sinh
vin v thc hin nhim v dy hc tt hn. Vic lp h s cng tc ca gio vin i hc l mc
tiu trung tm ca module ny.
Khi nghin cu module ny, nhng vn lin quan n vic o to ging vin i hc xut hin.
Lp lun cho rng o to gio vin l chuyn khng quan trng i vi gio vin i hc
khng nhn c s tn ng. ni no khi c mt s ngi nhn nhn vic hc tp c s dng
overhead nh l nh cao pht trin ca ngh nghip, chng chng th chy n s li b tm thng
ho. Ngy nay, nm vng cc k nng k thut ch c vai tr nh i vi s pht trin ca ging
vin. Ging vin phi l ngi c suy ngh c lp, c o c, hc sut i v nh s phm c
nng lc. Kh c th cho cc ging vin nhng gi trong cc chng trnh bi dng nghip
v m nhn mnh nhng gi tr cha ng bn cht ca vic dy hc v o c ca gio vin.
C nhng bi vit cng phu cp n vic hc v dy i hc m nhiu ngi ang hnh ngh
dng nh chng h tm n. iu ny rt c th bi v cc hc gi t thy mnh l cc nh
chuyn nghip trong lnh vc nghin cu ca h, hn l cc nh chuyn nghip trong lnh vc
ging dy i hc. H trnh v c cng nhn bi vic nghin cu trong lnh vc chuyn
mn v t nng cao trnh trong lnh vc nghin cu qua cc tp ch chuyn ngnh hoc tham
gia cc hi tho khoa hc. iu quan trng l cc ging vin t coi mnh c trch nhim ngh
nghip kp: ngh nghin cu v ngh dy i hc. Mt gio vin qua o to c th thc hin
thnh cng bn phn th hai.
Tnh chuyn nghip ca vic dy hc c nhnh hn mt cht so vi th k trc. Trong qu trnh
pht trin, vic dy hc tin trin t ngh gin n, ngh tng i khng c k nng, ti mt
ngh i hi phi c o to v cui cng ti mt ngh i hi o to ton din, c bit v bi
bn. Vic o to ging vin ngy cng c xem l mt qu trnh lin tc pht trin v ko di
sut thi gian phc v ca ging vin. Ti liu hng dn ny gip bn dy hc c hiu qu
hn.
Mc tiu
Hc xong module ny bn c kh nng:
-

M t nhng c tnh chung ca gio vin i hc;

a ra c h s chi tit v trch nhim ging dy ca gio vin;

Khng nh c k vng ca sinh vin v vic qun l kh nng nghin cu ca

gio vin;

Khng nh c k vng t cng ng i vi cc ging vin;

Pht trin v s dng phng tin nh gi h s cng tc ca gio vin i hc

trong lnh vc ging dy, nghin cu v phc v cng ng.

25

2.1 Cc c tnh chung ca gio vin i hc

Hc xong ny, bn c kh nng:
-

Lit k cc c tnh chung ca gio vin i hc; v

M t chi tit cc thnh t khc nhau ca mi c tnh.

c tnh chung ca gio vin i hc

Theo truyn thng, gio vin i hc c xem nh l mt hnh mu trong cc vic:
-

dy hc;

nghin cu; v

phc v cng ng.

Nhng qung co vic lm trong cc trng i hc, vin cng ngh, trng k thut, trng s
phm, hoc cc vin gio dc i hc khc ni chung phn nh truyn thng ny. Khi m
ng nhim v, ngi mi nhn vic thng c k vng xa hn trong vic thc hin ba
chc nng trn tin ln pha trc. V th, ging vin i hc cn phi va l mt ging vin
v va l mt nh nghin cu sng to ng thi phi l mt ngi ng gp sc mnh cho s
pht trin ca nh trng v ca cng ng. Vi mt thnh tch ni tri trong ba lnh vc chc
nng trn, s tin ti v tr gio s ng knh m cc ging vin c phn u c th khng n
ni qu xa vi.
Dy hc, nghin cu v phc v cng ng l ba nhim v truyn thng ca ging vin i hc.
Hy ngh v nhng vic m bn ang lm v nhng vic m sinh vin, ban gim hiu nh
trng v dn chng ang mong i bn. Liu c phi nhng vic bn lm ang bao trm ba
nhim v truyn thng kia khng? Nu bn tr li l khng, hy lit k nhng hot ng ngoi
ba nhim v .
H s cng tc ca mt gio vin
Nhng c tnh dy hc m chng ta mong i ca mt gio vin trong trng i hc l g?
Bn lit k mt s c tnh c cho di y.
1. Hiu sinh vin hc tp nh th no.
2. Quan tm n s pht trin ca sinh vin.
3. Lun nng cao trnh chuyn mn
4. Sn sng cng tc vi ng nghip v hc tp t ng nghip.
5. Lun rt ra kinh nghim thc t chuyn mn.
Cc ging vin cn phi:
1. Thit k chng trnh dy hc hoc k hoch lm vic t cng v chng trnh o
to;
2. S dng hng lot cc phng php dy v hc thch hp hiu qu v c hiu sut cao
vi cc nhm ng cc sinh vin, nhm t ng hn v vi tng ngi;

26

3. Gip sinh vin gii quyt cc vn hc thut vi phng php c nhiu sinh vin
chp nhn;
4. S dng nhiu k thut nh gi thch hp thc y vic hc tp ca sinh vin v
t c thnh tch cao;
5. nh gi vic lm ca ring mnh bng nhiu cch: t nh gi, nh gi thng qua ng
nghip, t sinh vin v dng cc k thut nh gi;
6. Thc hin c hiu qu vic tr gip ging dy v nhim v qun l hc tp;
7. Pht trin chin lc cho bn thn v chuyn mn nghip v thch ng vi cc iu kin
ca nh trng.
Ging dy i hc
Mc tiu (goal) chnh ca ging dy i hc bao gm cc mc ch (objective) nh lm thay i
tri thc v nng lc thc s ca sinh vin, tng cng kh nng nhn thc (v d, k nng
nghin cu, cc k nng suy lun, k nng vit v k nng c), v hiu r gi tr tri thc ca
ni dung mn hc. i vi nhiu ngi, vic truyn t kin thc v cc k nng cho sinh vin
l mc tiu ch yu ca ging dy i hc.
Dy hc l cung cp nhng c hi c bit nhn thc r nhng gi tr quan trng, thc cht
trong cuc sng. iu lm tng kh nng m thc ra l yu cu ging vin khng ngng nng
cao trnh hiu bit. Th gii ca ngi thy gio l th gii hc tp. C hi dnh cho t gio
dc v tho mn s ham hiu bit khng c ngh no c th snh c. Trong khi gio dc
nhng ngi khc, ngi gio vin nhn ra nhng im yu v tim nng ca chnh bn thn
mnh. Vai tr ca ngi thy trong vic gio dc sinh vin ngy cng tr nn quan trng. Chng
ta tng ngh v ngi thy nh l ngi ch bin thng tin. Ngy nay, nhn thc v vai tr
ngi thy khng phi dng li . May mn thay, s bng n kin thc buc chng ta
nhn thc li vai tr ngi thy. Khng th no pha trn, ch bin tt c nhng kin thc m
sinh vin s cn cho cuc i h sau khi ra trng, v th chng ta cn nhn mnh bit hc nh
th no l iu ct yu ca nn gio dc hin i. V vy vai tr mi ca ngi gio vin tr
thnh nhn t kch thch tr t m ca sinh vin, mi sc thm nng lc nghin cu c lp, tng
cng kh nng t chc v s dng kin thc. Ni tm li, gip cho sinh vin c c cc nng
lc t gio dc sut i.
Ging vin i hc thng c coi l tm gng ca mt hc gi mu mc m sinh vin ca
h mun c noi theo v l hin thn thc s v mn hc m h ang m nhn. Vai tr mi
ca ngi gio vin nh l mt hnh mu s c ngha su xa hn nhiu so vi vai tr ch n
thun l ngi pha trn, ch bin thng tin trong vic lm gia tng nh hng ca ging vin ln
cch t duy v phng php nghin cu ca sinh vin trong sut cuc i. Bi th, ngi thy
phi bit chp nhn nhng thch thc thc hin tt vai tr c bit ca mnh. nh hng
c hi pht trin i vi th h sau c th l mt biu hin cao qu nht ca con ngi. l s
bt t khng g c th so snh c, Obafemi Awolowo nhn xt v ngh thy gio nh l
mt s cao qu vnh cu trn vn i vi ai bc vo ngh dy hc. thc s l mt vinh
d v trch nhim. Ngi thy lun c may mn vi nhng c hi hng ngy tr li cho s
cao qu .
Vi cng v mt ngi thy gio bn s dng c hi trn tt nh th no?

27

Bng 2.1 S so snh gia hnh vi c hiu qu v khng c hiu qu ca ging vin v c s
dng bn t nh gi liu mnh p ng yu cu ca mt ging vin hay cha.
Bng 2.1 Cc cch x s c hiu qu v khng c hiu qu ca gio vin
Hnh vi c hiu qu
Hot bt, th hin nhit tnh

Hnh vi khng c hiu qu

Lnh m, u oi; th hin bun chn

Quan tm n sinh vin v cc hot ng Th hin khng quan tm n sinh vin v

ca lp hc
cc hot ng ca lp hc
Vui v v lc quan

Chn nn, bi quan; bun b

T kim sot c mnh, kh bi ri D mt bnh tnh, bi ri

ng
Thch a, hi hc

Qu nghim chnh, hi hc thi qu

Tha nhn thiu st v khuyt im

Khng nhn thc c hoc khng nhn

khuyt im ca mnh

Cng bng, v t, v khch quan trong Khng cng bng hoc khng v t trong
i x vi sinh vin
quan h vi sinh vin
Kin nhn

Khng kin nhn

Cho thy hiu bit v cm thng vi sinh Chp nht vi sinh vin, dng nhng nhn
vin
xt chm chc hoc thiu thin cm vi
sinh vin
Thn thin v nh nhn trong quan h Xa lnh v bit lp trong quan h vi sinh
vi sinh vin
vin
Gip sinh vin gp kh khn v c Dng nh khng n cc kh khn
nhn cng nh v gio dc
v nhu cu c nhn ca sinh vin
Khen ngi nhng c gng v ng vin Khng bao gi khen sinh vin; thng ch
thnh cng
bai, bt b c nhng chuyn nh nht.
Chp nhn nhng c gng ca sinh vin Nghi ng ng c ca sinh vin
mt cch chn thnh
on c phn ng ca ngi khc Khng thy trc phn ng ca ngi
trong nhng tnh hung giao tip
khc trong nhng tnh hung giao tip
Khuyn khch sinh vin pht huy ti Khng tm n vic khuyn khch sinh
a kh nng
vin pht huy kh nng
Cc hot ng trn lp u c lp k Cc hot ng trn lp khng c lp k
hoch v t chc tt
hoch v t chc chu o
Phng php qun l lp hc linh hot Th hin qu cng nhc trong qun l lp
trong khun kh k hoch chung
hc, khng c kh nng thc hin uyn
chuyn k hoch
Bit trc cc nhu cu c nhn

Khng n nhu cu cc nhn v s

28

khc bit ca mi sinh vin

Khi dy trong sinh vin lng ham mun S dng cc ti liu nhm chn c rch v
hc tp qua cc ti liu b ch v l th k thut ging khng li cun
cng nh cc k thut ging dy.
Gii thch v chng minh sinh ng r Gii thch v chng minh khng r rng v
rng
dn dt ngho nn
Dn dt r rng v y

Dn dt khng y v thiu mch lc

Khuyn khch cc sinh vin t gii quyt Khng to cho cc sinh vin nhng c hi
cc vn ca chnh h v nh gi gii quyt cc vn ca bn thn v
nh gi vic lm ca chnh h
thnh tch h t c
K lut khng n o, ngi b k lut Khin trch dai dng, giu ct, c v
cm thy thoi mi v thy c thin khng c tc dng khc phc thiu st.
ch
Sn sng gip

Thiu thin ch hoc gip min cng

D on c cc kh khn tim tng v Khng c kh nng d on v gii quyt

c gng gii quyt chng
cc kh khn tim n
Chng ta kho st mt cht cc cht lng ca gio vin i hc hiu chi tit.
Cht lng ca gio vin i hc
Tt nhin, mt gio vin phi c nhng phm cht tr tu kt hp vi vai tr l tm gng ca
mt hc gi cao qu. Nhng tnh cht bao gm:

Ham hiu bit tri thc mi

Lm ch tri thc v cc phng php kho st

Tn trng s tht

Trung thc v tr tu, v

Hiu c bn v qu trnh hc

Bi tp
1. Vi cng v mt gio vin, hy s dng bng 2.1 v cc tiu ch nu trn t nh gi
c ph phn v bn thn.
2. Tm tt cc qui nh nc bn c lin quan n tuyn dng, tin lng, v ngh hu
ca ging vin.
3. M t ngi gio vin tt nht m bn bit trng i hc, nu ra cc c tnh lm cho
h ni bt.
2.2. Chun b c s khi u tt
Cc mc tiu tng qut
n cui ny, bn c kh nng:

29

Trnh by cc bc m ging vin i hc cn thc hin c c s khi u tit ging

tt; v

a ra cc chi tit m ngi gio vin cn phi tin hnh thc hin c hiu qu mi
bc.

Nhng gi sau y nhm gip bn khi u mt tit hc tt vi vic thc hin ba nhim v quan
trng trong ngy u tin: lm ch cc vn lin quan n iu kin phc v lp hc, to ra mi
trng hc tp ci m v thn thin, v t ra cc yu cu, tiu chun ca kho hc.
Bn hy xem qua lp hc trc tit ging u tin. Xc nh v tr v tm hiu v cch s dng
thit b chiu sng, mnh che v qut. Kim tra tt c cc thit b nghe nhn m bn s s dng
(micro, slide hoc n chiu). Tm hiu ngi ph trch ging ng v thit b l ai trong trng
hp cn c s tr gip. Bn c th ni th trong phng kim tra ging ni ca mnh xem th
no. Cha vit trn bng phi d c i vi sinh vin ngi dy cu lp.
Xy dng bu khng kh thn thin trong lp hc. Ni chung, sinh vin chm ch hc tp nhiu
hn nu ging vin khu gi s t m v li cun h tham gia tch cc vo bi ging. Ngy u
tin, bn hy lp k hoch hot ng to ra nhng c hi cho sinh vin c ni vi nhau hoc
gii quyt cc vn . Sinh vin cng c xu hng lm vic chm ch v hng ng tch cc hn
nu nh h tin l gio vin bit n mnh khng phi l nhng con ngi th ng. T tit hc u
tin v cc tit hc tip theo bn hy c gng tm hiu v sinh vin ca bn v th hin s quan tm
ca bn khi lm vic vi h trong sut hc k.
Cn xem xt cc mi lo u ca sinh vin. Cc sinh vin bc vo lp hc mi vi mt s cu hi:
liu y c phi l kho hc tht s dnh cho mnh khng? Ging vin c gii chuyn mn v
cng bng khng? Yu cu hc hnh nh th no? Th tc thi c ra lm sao? Cn dng ngy u
tin gip sinh vin hiu c chng trnh hc tp s p ng cc nhu cu ca h nh th no,
v lm cho h thy bn sn lng gip h hc tp.
T s thn thin vi sinh vin khi h bc vo lp. Bt u v kt thc tit ging ng gi.
Khuyn khch sinh vin hi v to cho sinh vin nhng c hi ni. Hy li sau tit ging
tr li cc cu hi, hoc cng sinh vin i b vi bn v vn phng.
Quan tm n nhim v qun l lp hc
Nm c s ngi c mt v vng mt. Cn c k hoch d phng nu nh s sinh vin vo lp
bn nhiu hn kh nng bn c th gnh c. Tm hiu xem khoa hoc trng hin c nhng
chnh sch nhp hc u tin no khng. Nu mn hc ca bn l mn t chn, hy lp k hoch
tip nhn thm mt s sinh vin so vi kh nng ca bn; mt s nh sinh vin trong lp hc s
lm lp hc ri vo tnh trng nhm chn.
Kim tra tt c cc iu kin tin quyt i vi mn hc. Cho sinh vin bit nhng k nng v kin
thc no m h s nhn c cng nh k hoch hc tp. Liu c kh nng gip c nhng
ngi cha c tt c nhng k nng yu cu khng? Nu vic lm trn my tnh l mt phn
mn hc th c cn phi bi dng thm cho sinh vin hay khng?
Cho sinh vin bit nhim v ca h cng nh nhng yu cu ca bn. Bn cnh vic np tt c
nhng bi tp ln v lm bi thi kim tra, bn cn mong i iu g na sinh vin trong qu trnh
hc?
Pht cng hoc ni tm tt chng trnh mn hc. Bn c th yu cu cc sinh vin c bn
chng trnh v sau lp thnh cc nhm lm r cc vn v kho hc hoc v ging vin.

30

Khi nghe nhng vn ny trong ngy u tin s gip ging vin nhn bit ngay nhng lo lng
nht trong suy ngh ca sinh vin.
Bn c th nhc li cc ni quy an ton. Nu mn hc ca bn yu cu lm vic trong phng th
nghim hoc lm vic ti hin trng, hy nhc li cc qui nh an ton khi s dng thit b v cc
th tc cp cu. Lm mu cho sinh vin bit cch s dng thit b mt cch an ton v ng n.
Cn cho sinh vin bit nhng th tc gii quyt tnh trng khn cp nh ho hn, chy n. Cho
sinh vin bit nhng iu cn lm trong trng hp ho hon, thiu khng kh, hoc trong cc
trng hp khn cp khc.
Trong bui hc u tin bn hy mang cc bn copy ca ti liu v gio trnh lin quan n mn
hc. Bn c th ch cho sinh vin ca bn bit cch tip cn n nhng ti liu m bn yu cu.
Liu cc bn copy c sn cha? Liu sch gio trnh cn trong th vin khng?
To ra mi trng tch cc trong lp hc
T gii thiu mnh vi lp. Thm vo , hy ni vi sinh vin rng bn mong mun ni i iu
v mnh nh chuyn mn c o to, bn quan tm n mn hc nh th no, n tng quan
trng i vi bn ra sao, v ti sao bn dy mn hc ny. Hy th hin s nhit tnh ca bn i
vi chuyn ngnh v mn hc. i vi nhiu sinh vin, s nhit tnh ca gio vin v ni dung
mn hc l ng c thc y chnh cho vic hc tp.
Yu cu sinh vin in vo th gii thiu lm quen. Yu cu sinh vin ch r tn, a ch, s
in thoi, a ch email, sinh vin nm th my v ngnh hc ca h. Bn c th yu cu h lit
k nhng mn hc c lin quan m h tri qua, nhng yu cu tin quyt m h thc hin,
cc mn hc khc m h ang hc trong hc k hin ti, l do khin h theo mn hc ca bn, h
hy vng hc c ci g trong kho hc, k hoch vic lm tng lai, v nhng mi quan tm
khc, nhng s thch ring, hoc vic lm hin thi ca h.
Bit tn sinh vin to cho bn d gn vi h hn. Nh , bn c th to ra khng kh hc tp tch
cc, mi sinh vin c iu kin tham gia cc hot ng trao i giao tip vi nhau. Bit tn sinh
vin, ngi ta s ngh rng bn ang quan tm n h. Khi bn nhc tn sinh vin bn nh gi
ng tn v pht m chun xc v ngi ta thng rt thch c gi ng tn. Nu lp ca bn c
t sinh vin, hy lm quen tn trong vi bui hc thuc tn ca h. Trong sut hc k, hy gi
tn cc sinh vin khi bn tr bi tp hoc thi vn p, v s dng tn ca h thng xuyn trong
lp.
t cc yu cu v tiu chun ca mn hc
Tho lun cc mc tiu ca mn hc. Bn hy ni cho sinh vin r rng nhng iu m bn mong
c thc hin v gii thch ti sao, ng thi bn cng cn hi nhng iu m h mun hc bn
v loi vn no h mun gii quyt. Bn cn tip thu tt c cc kin ng gp, s ch lng
nghe ca bn v nhng kin ca sinh vin s khuyn khch h tham gia vo qu trnh hc tp mt
cch hiu qu.
Bn c th yu cu sinh vin vit nhng mc tiu m h hy vng t c sau khi kt thc mn
hc. Chia sinh vin thnh cc nhm nh hoc tng cc nhn mt v yu cu cc nhm ny vit t
ba n nm mc tiu khng nh trn cc mt kin thc, k nng v thi . Sinh vin cng c th
xp cc mc tiu theo mc kh d khi thc hin. Sau , bn s dng kt qu lm vic ca
nhm xc nh nhng quan tm trong lp ca bn v phm vi cc kh khn lng trc.
(Ngun: Angelo and Cross, 1993)

31

Ni cho sinh vin ca bn bit v nh thc hin thi gian lp hc nh th no? Kt cu chng
trnh mn hc ra sao? Liu sinh vin c quyn hi bn khi c thc mc hay khng? Thi gian dnh
cho vic tr li nn l bao lu l va ?...
Bn nu ra cho sinh vin bit nhng tng v vic hc v chun b nh th no cho lp hc.
Chin lc (phng php ND.) hc tp c vai tr c bit quan trng trong phn nhp mn. Bn
c th cho sinh vin nhng cu hi m h c th ngh ti hoc phng php tip ngun cc ti liu.
Bn cn bo cho sinh vin bit mn hc ca bn ko di trong bao lu v cho h bit v cc dch
v gip sinh vin hc tp ca trng.
Nu c th bn hy cho sinh vin mt bi trc nghim (test) chn on ngn. Hy gii thch
rng,test ny khng phi ly im m nhm cho bn bit v mc nm vng v nhng
ch hng kin thc ca sinh vin cn n tp li. Bn cng c th gii thiu cc khi nim quan
trng, cc s kin v cc con s, hoc nhng chnh v yu cu sinh vin ch ra mc quen
thuc vi tng ni dung. Trong phn hc vit, bn c th giao cho sinh vin vit mt bi lun ngn
nh bn c th pht hin ra nhng im mnh v yu ca sinh vin.
Mt s gi ci thin h s cng tc ca gio vin
Mt s nhng gi ci thin h s cng tc ca gio vin c ch ra sau y.
Gii thch phi r rng khc trit
-

S dng cc v d c th, thc t trong cuc sng sinh ng. Gii thiu ng dng v
nhng kinh nghim thc t. S dng cc tranh v, th, v ho nhng ni thch
hp. S dng tr gip ca phng tin nghe nhn thch hp (fim, bng, bn , slide v.
v.). S dng cc hnh tng hoc php hon d gii thch nhng khi nim kh. Hy
gi cc phng tin tr gip tr nh lu li cc phc tp. Gii thch bng ngn
ng trong sng d hiu. nh ngha cc thut ng khng quen thuc. Vit nhng thut
ng chnh ln bng hoc s dng overhead. Nhc li nhng vn tru tng qua cc
cch khc nhau. Trnh by chm hn i vi cc vn kh hoc quan trng c bit.
Trc khi ging tip, cn hi xem sinh vin c hiu vn mnh va trnh by khng.

Ging bi r rng (presentation)

-

Ni mt cch r rng, nhp thch hp, v din cm. S dng cc phng tin tr
gip ging dy thch hp v c hiu qu (v d bng en, n chiu, ti liu pht ri handout,...).

Ni hiu qu: Tc ni va phi khng qu nhanh hoc qu chm sinh vin kp

hiu v lc ghi. Ni ln mi sinh vin c th nghe c. Pht m r rng. Ln
ging, xung ging hp l; ni truyn cm khng n iu kiu ru ng. Ni tri chy,
khng ngt qung hoc dng li qu lu hoc m m . Ni t nhin ng qu l
thuc vo bi ging son sn (c th da vo cng bi ging).

S dng hiu qu ngn ng phi li ni (body language)

-

Ngn ng phi li ni bao gm v mt (v d, mm ci, ti tnh), nhng ng tc,

iu b ca thn th. Trnh nhng ng tc lm sao nhng (v d, tung tung vin phn,
nhy theo iu nhc rc). Kim sot c lp hc. Di chuyn khp trong lp, ng c

32

nh bn hoc trn bc ging. Biu l tc phong thoi mi, hi hc. Dng bng, cc
phng tin nghe nhn v nhiu phng php khc. Hy nhit tnh v nng ng.
Khuyn khch s ch ca sinh vin
-

K nhng kinh nghim c nhn c lin quan. Ni cc quan im ca bn v mt s vn

. Th hin nim say m trong ni dung mn hc v trong qu trnh dy. Gii thiu
cc suy ngh cn trn tr v cc vn phi i mt. Kho st cc vn cn tranh ci.
Gii thiu cc ch trong tiu thuyt v nhng iu l th (v d, b n hoc nghch
l), ch ra ng dng thc t v cc v d minh ho th v. Lin h ni dung mn hc vi
cc s kin hin ti v nhng quan tm ca sinh vin hoc cc hot ng. ng vin
nhng tng mi t sinh vin. S dng nhiu dng hot ng, nhiu loi phng tin,
v nhiu dng thc (v d, mi ging, bn lun theo kiu hi tho).

Ci m vi cc ngh
-

Ci m vi cc kin v cc quan im khc nhau. sinh vin cm thy t do hi

bn, suy ngh c lp, v by t quan im khc thng. Trnh by v tm hiu cc
quan im khc vi quan im ca bn. Hy linh hot trong suy ngh ca bn. Hy i
chiu lm r hc thuyt khc nhau. To iu kin cho sinh vin sng to (v d, yu
cu sinh vin gii thch). Lm r v khuyn khch nhng suy ngh c lp v c o.

Ci thin mi quan h
-

Sn sng vi vic t vn. Ni chuyn vi sinh vin trc, sau, v bn ngoi lp hc.
Bit tn sinh vin (v d, s dng cc th lp hc). Cho sinh vin thy s quan tm ca
bn i vi vic h ang lm v nhng suy ngh ca h. Nhy cm vi s tin b v
ng c hc tp ca sinh vin (v d, bit khi no sinh vin gp kh khn hoc c ni
bun). Cho sinh vin bit mi quan tm ca bn m h hiu v hc nhng ni dung
mn hc. Hnh ng khi sinh vin l l, khng ch hoc c nhng kh khn qu mc
(v d, s dng nhiu v d hn, th hin yu cu bng cch khc?). Lm cho sinh vin
cm thy s nng hu ni bn (v d, sn sng gip , hay d gp). Khi sinh vin tm
kim s gip , hy hiu, kin nhn, gip , v ng ch trch gay gt. Hy rng
lng vi cc quan im khc. To ra nhng c hi sinh vin t cu hi trong lp.
Gi nguyn tc hi ho gia cho v nhn. Th hin ng thun vi nhng suy ngh tt
ca sinh vin (v d, nhng bnh lun thin ch, khen ngi, mm ci, gt u). Tn
trng cc suy ngh, cc kin, quyn ca sinh vin v cc vn khc.

Giao tip hiu qu

-

Chun b mc ch r rng ca mn hc. Hy thng bo cc mc tiu, cc yu cu ca

mn hc, v cch thc cho im thi kim tra. Gim bt cc ro chn ph cho vic hc
ca sinh vin (v d, gii thch ti ngha ngoi mong mun). Hy cung cp nhng
thng tin cn thit cho sinh vin chun b cho vic nh gi. Cung cp nhng hng
dn chi tit v nhng cu hi mu nh gi nhng ni cn thit v thch hp. C
th nhc li cho h nh v ngy thi kim tra v xc nh nhng ni dung quan trng
nh gi. S dng cc phng php nh gi ph hp v d hiu. (v d, nhng trc
nghim ni dung ca mn hc). Cho im bi tp ln cng bng v nht qun vi tt c
cc sinh vin. Ch v s lng sinh vin trong lp hc, chm im kp thi v cho
nhng kin nhn xt b ch. Cu tr li xem nh nhng kin nhn xt i vi nhng

33

bi tp ln. S dng cc phiu nh gi thch hp v o lng cht lng hc tp

ca sinh vin.
Bi tp
Xem xt nhng ni dung di y vi mt s ng nghip ca bn v sinh vin. S dng n
bn t nh gi, v nh gi cc gio vin khc trong b mn ca bn.
Ni dung cn kim tra nh gi h s cng tc ca gio vin trong gio dc i hc
Nhy cm, quan tm vi, trnh lp hc v s tin b:
-

Ging vin thng tin mt cch c hiu qu trnh thch hp vi tm hiu bit ca
sinh vin

Sch gio trnh l kh kh khn i vi sinh vin

Ging vin dng nh c quan tm n vic sinh vin bit cc ti liu

Ging vin xc nh xem vn ca sinh vin ny c ging vi vn m cc sinh

vin khc gp phi khng

Ging vin nhn bit c khi no sinh vin lo u hoc khng hiu

Chun b; t chcmn hc:

-

Ging vin c o to tt cho lp hc

Ging vin t chc lp hc theo trnh t lgic

Vic t chc mn hc gip sinh vin pht trin cc khi nim c bn

Thng tin mi c gii thiu lgic, v c lin quan vi cc thng tin va trnh by
xong

Sinh vin nhn thc ging vin l ngi t chc tt

D nhn ra nhng ni dung chnh trong cc bi ging

Kin thc ca mn hc
-

Ging vin cho thy kin thc rng chc chn trong mn hc ca h

Ging vin bit nhng nghin cu v cc cng trnh hin thi trong lnh vc ca h

Ging vin nm chc lnh vc chuyn mn ca h

Nhit tnh (i vi mn hc hoc i vi bi ging):

-

Ging vin th hin hng th i vi vic dy hc;

Kh nng ca ging vin chuyn ti s quan tm v lng nhit tnh i vi ni dung

mn hc;

Ging vin nng ng v y ngh lc.

S r rng:
-

Ging vin gii thch r rng v c gng tr li tt cc cc cu hi;

34

Sinh vin c kh nng bm st v hiu c cc bi ging lp;

Cc khi nim c trnh by v lin h mt cch h thng gip cho d hiu hn;

Ging vin s dng cc v d c cht lc lm r cc im;

Ging vin tm tt cc im chnh;

Ging vin gii thch cc v cc l thuyt tru tng mt cch r rng.

Sn sng gip
-

Ging vin khuyn khch sinh vin n hi kin khi gp kh khn;

Ging vin sn sng t vn cho sinh vin ngoi lp hc;

Ging vin c quan h tt vi sinh vin ;

Nhng bui hc ph o nhm c bit cho nhng sinh vin no cn n;

Ging vin ch trng gi hn vi sinh vin;

Ging vin sn lng gip c nhn.

S nh gi cng bng v sinh vin; cht lng thi kim tra:

-

Nhng khi nim c nhn mnh trong lp l nhng khi nim s c ch trng
trong bi thi v kim tra;

Bi thi bao trm cc ni dung khng nh sinh vin;

Bi thi yu cu sinh vin ng no nhiu hn v khng ch l nh li thng tin thc t;

Bi thi cho php sinh vin chng minh y nhng iu hc c trong mn hc;

Bi thi i hi phi tng hp cc phn khc nhau trong mn hc;

Ging vin ni cho sinh vin bit h s c nh gi nh th no trong kha hc;

Chm im da trn s i chiu hp l gia yu cu v ni dung ca kho hc

Sinh vin an tm vi cch m h c nh gi

Sinh vin c th c kim tra ming thng xuyn

Ging vin thng bo trc cc bui thi trc nghim hoc thi vn p

Ging vin s dng vi phng php nh gi

Nhng gi trn bn cn lu tm n khi thi kim tra gia hc k v na hc k sau bn vn cn

thi gian iu chnh khi cn thit. Thu thp cc kin gp khi kt thc mn hc gip bn
trong vic nh gi, th nhng vic nh gi gia hc k rt c li ci tin cng vic ging dy.
2.3. Nghin cu v dch v cng ng
H s nghin cu v phc v cng ng ca gio vin i hc
Chng ta dnh ht cui cng kim tra xem chng ta thc hin nhim v ngi gio vin nh
th no. Nh bn bit, phn ln ca module ny ( vic lp h s cng tc ca gio vin i hc)
cp nhiu n cc chc nng dy hc. Ch rng y l ti liu hng dn vic dy v hc nn
th gian u t cho vn ny s dng nh l hp l. Th nhng, nghin cu v phc v cng
ng cng khng km phn quan trng. Thc ra, nghin cu c nhn mnh cng vic v bt

35

cn b ging dy trong trng i hc, trong nhiu trng hp cn c nhn mnh hn nhiu so
vi vic dy hc v dch v cng ng. i hi cng b cng trnh hay mai mt kin thc
hoc cng b cng trnh hay b ch trch c t ra trc i ng cn b hc thut ca
trng i hc nh l mt nguyn tc quan trng trong hot ng nghin cu. Cu ni dn hng
ph gp nhng gio s trng i hc (Town meets Gown) th hin r ngha phc v cng
ng. Chng ta hng s ch trong ny vo cc thuc tnh ca ging vin i hc trong lnh vc
nghin cu v phc v cng ng.
Nhng mc tiu c trng
n cui ny bn c kh nng:
-

Trnh by c tm quan trng ca vic nghin cu ci thin h s cng tc ca gio

vin i hc;

M t c cc thuc tnh ca nghin cu vin gii;

Trnh by c tm quan trng ca dch v cng ng ci thin h s cng tc ca

gio vin i hc; v

Phc tho c cc bin php nh gio vin i hc c th ng gp cho cng ng

vi cht lng tt.

H s nghin cu ca gio vin i hc

Gii thiu
Trong cc mc tiu ct li ca trng i hc l m rng gii hn tri thc thng qua nghin cu.
i ng cn b ging dy ca trng trong hu ht cc trng hp u phi theo ui mc tiu
ny. V vy, ngoi vic dy hc, trng i hc cn yu cu i ng cn b hc thut ca mnh
ch ng tham gia nghin cu to ra cc bc t ph. Chng ta dng t research y m ch
mt qu trnh tm ti kho st dn ti vic gii quyt mt vn no . Vn c th l trong
khoa hc, k thut, mi trng, y hc, khoa hc x hi, gio dc hoc cc lnh vc khc.
Tm quan trng ca nghin cu i vi ging vin i hc
Nghin cu c tm quan trng i vi ging vin i hc trn ba bnh din. Th nht, l nng cao
cht lng ging dy. Mt ging vin tin hnh t hoc khng nghin cu s b tt hu vi cng
vi cc bi ging c c h dng t nm ny sang nm khc. Kt qu ca nghin cu l a ra
nhng ci mi. Cc kt qu nghin cu ca gio vin hoc nhng ngi khc trong cng lnh vc
to ra nhng c s cp nht ni dung ca bi ging v thc hnh.
Th hai, vic tham gia nghin cu m bo rng gio vin c kh nng hng dn vic nghin cu
ca sinh vin c hiu qu hn. Hng nm chng ta c mi tham gia hng dn cc sinh vin i
hc hoc sau i hc hon thnh mt phn trnh hoc nhn bng tt nghip. Nhng thay
i trong phng php nghin cu, i tng, ni dung, cc th tc phn tch v ti liu tham kho
hin hnh ch c th c bit bi nhng ging vin no c kh nng cp nht hng ngy nh
nghin cu. V th, cng vic ca chng ta v ca sinh vin m ta ang hng dn s rt thun li
nu nh chng ta tham gia tch cc vo nghin cu.

36

im th ba nhn mnh vo tm quan trng ca nghin cu i vi ging vin i hc l vic cn

phi lm vi mc ch thng tin. Nh ni trn, chng ta c mong i i vi cng b
cng trnh hay mai mt kin thc. Vic bt ln mt v tr cao hn trong nh trng i hc
da vo s ng gp kin thc thng qua nghin cu v cc cng trnh cng b. Chng c bi
bo th cng chng c thng tin; khng nghin cu th cng khng c bi bo. bc i cao
hn v xa hn, chng ta phi dn bc vo nghin cu. Kt qu nghin cu ca chng ta phi
c s dng v ph bin qua cc bi bo, trong cc tp ch, v cc ti liu hc thut khc.
Bi tp
1. Hy suy ngh v cuc i bn, mt ging vin ca trng i hc. Nghin cu ng vai
tr nh th no trong (a) vic dy hc; v (b) thng tin ca bn?
2. Hy m t nhng cch m nh vic dy hc v vic thng tin ca bn c ci thin
nu nh bn c c hi ln tin hnh nghin cu.
3. Hy ni nhng cch m nh cc hot ng nghin cu nh hng n cng vic
ging dy ca bn.
Cc c trng ca mt nghin cu vin gii
Sau y l mt s c trng ca mt nghin cu vin gii:
Kh nng xc nh cc vn .
Nghin cu l lin quan n vic gii quyt vn . V th, kh nng xc nh, khng nh v nh
ra nhng ranh gii cho cc vn l mt phm cht quan trng ca nghin cu vin. Cc vn
lin quan n mi trng trc tip ca nghin cu vin c tm quan trng c bit. V d, mt nh
nghin cu gio dc s c khen ngi khi tm ra cc gii php x l cc vn gio dc trong
cng ng a phng hoc trong c nc. Tng t, cc nh khoa hc nng nghip nhm vo cc
vn m ngi nng dn ang phi i mt trong mt vng hoc trong c nc.
Kh nng thit k phng php gii quyt vn mt cch khoa hc
Nhn dng vn l mt mt, phng php lun gii quyt vn li l mt khc. Ngi
nghin cu cn c kh nng trin khai mt thit k c hiu qu v khoa hc gii quyt vn .
Ti tho vt trong vic thc hin k hoch nghin cu
Khng c mt thit k hoc mt k hoch nghin cu no m li d dng thc hin. Trong qu
trnh thc hin, mt s nhng s kin khng nhn thy trc c th xy ra v i hi c nhng thay
i hoc sa i c k hoch ban u. Ngi nghin cu gii cn tho vt trong vic tin hnh cc
sa i v thay i. Thit b cn c ci tin hoc c iu chnh. Ngi nghin cu gii l
ngi c kh nng p ng nhanh chng nhng thay i .
Tnh khch quan
Nghin cu l theo ui mt s tht c pht hin do kt qu ca mt vic iu tra khch quan.
Trong cc th tc, thu thp v phn tch cc d liu ca mnh, ngi nghin cu phi thc hin
mt cch khch quan, khng theo mun ch quan, thin lch trong sut qu trnh thc hin k
hoch nghin cu.
Tnh trung thc

37

Tnh trung thc phi th hin vic bo co nhng quan st ca mnh ng s thc ti a. Cc
iu chnh s liu v gia cng ch bin s liu nhm lm ph hp vi nhng quan im l thuyt
bit trc l c trng ca nh nghin cu rm (crooked).
Tnh kin tr
Nghin cu vin cn phi khng ngng nghin cu cho d c b chm tr v c th tht bi. Khi c
kh khn xut hin, ng bao gi t b nhim v cho n khi c cc bng chng gip cho vic
ra quyt nh.
Sn sng hp tc vi ngi khc
N lc c nhn trong thc hin nghin cu l tt. S c gng lin kt v hp tc li cng tt hn,
xt cho cng, hai ci u tt hn mt ci u. Thuc tnh tt dnh cho nghin cu vin no c
kh nng lm vic nh l mt thnh vin trong nhm. H cn c kh nng chia s kin thc, kinh
nghim v s thnh tho v chuyn mn gnh vc mt phn ca d n nghin cu v b
sung kin thc v k nng cho cc thnh vin khc trong nhm. Mt iu hin nhin l nhng d
n ca nhm hp tc nghin cu c nh gi tt hn cc d n tin hnh c nhn.
Kh nng hng dn ngi khc
Mt nghin cu vin cn c kh nng hng dn c hiu qu cng vic nghin cu ca sinh vin
v cc ng nghip tr.
K nng vit cc xut xin tr cp c sc thuyt phc
a s cc d n nghin cu cht lng cao c nh trng hoc cc c quan bn ngoi trng ti
tr. Cc c quan ti tr nhn c mt s ngh cn h tr vn m trong ch c s t ngh
c chp thun. S cnh tranh sinh ra i hi nghin cu vin c kh nng vit cc ngh c
tnh kh thi cao nhn c cc tr cp.
Cc k nng cng b kt qu
Kt thc qu trnh nghin cu l bo co cng b cc kt qu. i vi chng ta bo co thng l
c gi di dng mt bi bo cho nh xut bn nh cc tp ch tham kho. K nng vit cc bi
bo trn tp ch c cht lng tt c duyt bi cho in l mt phm cht quan trng ca nghin
cu vin.
S dng bn k t bo co sau y nh gi kh nng ca bn trn cng v mt nghin cu
vin
RT = rt tt; T = tt
K = km; RK = rt km
S/No.

Cc c tnh

Kh nng xc nh vn

Kh nng thit k k hoch nghin

cu c hiu qu

Tnh tho vt

Tnh khch quan

Tnh trung thc

RT

RK

38

Lng kin tr

Sn sng hp tc vi ngi khc

K nng vit d n xin ti tr c

tnh thuyt phc

Kh nng hng dn nghin cu

10

K nng vit bo co nghin cu

khoa hc

Ch cc lnh vc cn ci thin. Hy c gng b p nhng lnh vc cn thiu ht trong khun

kh thi gian thch hp.
Phc v cng ng
Ging vin trong trng i hc khng ch quan tm n vic dy hc v nghin cu m cn phi
c nhim v phc v cng ng. Thut ng cng ng y bao gm nhng ngi trong v ngoi
trng i hc.
Phc v trong cng ng nh trng
N bao hm cc cn b cng nhn vin trong cc phng ban nh trng, cc khoa v cc t chc
gio vin v sinh vin.
Phc v ngoi trng
Nhng v d v dch v m trng i hc c th cung cp cho cng ng bn ngoi trng:
-

Tham gia vo hot ng cng ch ca ring tng a phng v ca nh nc

Tham gia dy hc trong cng ng

Cung cp nhng dch v chuyn mn nh, chm sc sc kho cng ng

Tham gia trong cc t chc x hi khc.

Bi tp
1. Trnh by cc c im cn thit c th phc v cng ng c.
2. Vit cc tiu ch nh gi tng t nh lm i vi cng vic nghin cu.
3. S dng tiu ch ny t nh gi mnh v nh gi ng nghip.
4. Bn c th ci thin nh th no trong hot ng ca mnh v nhng c tnh ny?
Tm tt
Trong module ny, ta nhc li nhng c trng chnh ca ging vin i hc trong lnh vc
ging dy, nghin cu v phc v cng ng. Chng ta phn bit c cc thuc tnh s m
bo thnh cng cho ba lnh vc trn.
V ging dy, chng ta xc nh c:

39

Hiu sinh vin hc nh th no;

Quan tm s pht trin ca sinh vin;

Lun nng cao trnh ;

Gn b vi ng nghip v hc t h;

Lin tc suy ngm v thc t ngh nghip.

V nghin cu ta ch nhng thuc tnh sau:

-

Kh nng xc nh cc vn

Kh nng thit k k hoch nghin cu hiu qu

Ti tho vt

Tnh khch quan

Tnh trung thc

Lng kin tr

Sn sng hp tc vi ngi khc

K nng vit cc d n xin ti tr

Kh nng hng dn nghin cu

K nng vit bo co nghin cu khoa hc

V dch v cng ng, chng ta ch rng ton th cn b cng nhn vin, hi on sinh vin v
cn b ging dy l nhng i tng c th cung cp dch v trong trng. V d v dch v m
cc gio vin i hc cung cp cho cng ng ngoi trng l:
-

Tham gia vo cc hot ng cng ch ti tng a phng ring bit v trong ton quc

Dy hc cho cng ng

Cung cp nhng dch v mang tnh chuyn mn

Tham gia cc t chc x hi.

MODULE 3: PHT TRIN CHNG TRNH O TO BC I HC

c phn sau y v cho bit kin ca bn

25. Cc Hi ngh Dakar, Tokyo v Beirut nh ngha iu g l thch hp (relevant), mt nh
ngha m ph hp vi nh ngha ca cng b chnh sch UNESCO v Thay i v Pht trin gio
dc i hc: s thch hp (relevant) c quan tm c bit trn bnh din vai tr ca gio dc
i hc nh l mt h thng v mi t chc ca n u ng gp ti x hi. Chnh v th, n cn
bao hm nhng ni dung nh dn ch ho tip cn gio dc i hc, c hi rng m c hc
i hc trong cc giai on khc nhau ca cuc sng, ni kt vi th gii vic lm v trch nhim
ca gio dc i hc (GDDH) l ng gp vi ton b h thng gio dc. Mt iu khng km
phn quan trng l s tham gia ca cng ng GDDH trong vic tm kim nhng gii php gii

40

quyt nhng vn ca loi ngi nh vn dn s, mi trng, ho bnh, hiu bit ln nhau,

dn ch v cc quyn con ngi.
30. kin cho rng GDDH cn tham gia trong vic ci thin ton b h thng gio dc xut hin
trong cc nh ngha v s thch hp ti cc Tuyn b Tokyo v Dakar, v c cp trong
Tuyn b ca Cc Nh nc Arp. Trong cc Tuyn b ti chu M Latinh v Caribe, cc ng
gp c th hin mt cch trc tip. Tuyn b khng nh rng:Nhng ng gp c th nht c
th bao gm mt hin thc theo kiu o to gio vin, bin i sinh vin tr thnh ngi hc tch
cc; xc tin cc nghin cu gio dc-x hi trong nhng vn nh b hc qu sm ca thiu
nin v tnh trng lu ban;v m bo nhng ng gp ca nghin cu i vi vic thit k chnh
sch Nh nc trong lnh vc gio dc Tuyn b Beirut b sung thm Cc nh nc Arp cn
dnh nhng n lc nht nh ci thin gio dc ph thng cng nh m bo rng nhng
ngi tt nghip ph thng lm ch c nhng nng lc thit yu cn thit cho cuc sng, k c
nhng nng lc cn thit c th theo hc bc i hc. Cc trng i hc cn n lc tham gia
mt cch tch cc ci thin cht lung gio dc tin i hc.
31. Vn bn c thng qua ti Palermo tp trung vo vic phn tch s thch hp v phng din
gn vi th gii vic lm v c bit gn vi cc ngnh kinh t. Nguyn tc c thit lp nh sau:
Trong mt th trng lao ng nng ng v khng ng nht, cc c s GDDH khng nn da
vo nhng nh hng lu di v th trng lao ng hoc k hoch ngun nhn lc m cn da
vo nhu cu x hi. iu ny i hi sinh vin phi c c nhng k nng mi (nh hc kinh
doanh chng hn). V im ny, tuyn b Havana khng nh rng gio dc i hc cn thc hin
phng php gio dc da trn tri thc, o to ra nhng ngi bit cch hc v c trch nhim
vi vic hc tp nh th no; bng cch sinh vin s c chun b tt hn to ra vic lm
cho chnh bn thn h. Cc quc gia nc Arp khuyn co S phi hp hi ho ln nhau vi
th gii vic lm v khng nh rng gio dc i hc cn nhn ly vai tr dn u trong s pht
trin th gii vic lm tho mn tt hn nhng yu cu v pht trin bn vng.
36. Cc tuyn b Dakar, Tokyo v Beirut th hin inh ngha v cht lng cho thy s ph hp
vi cc khi nim ca UNESCO v Chnh sch v s thay i v pht trin i vi gio dc i
hc. Khi nim ny cho rng cht lng lun i i vi s thch hp ( ni cch khc, cht lng s
chng c ngha g nu khng gn vi thc t nh c khng nh trong Tuyn b ca cc quc
gia Arp cho rng cht lng l mt khi nim a th nguyn ph thuc rt ln vo mi trng
ca mt h thng cho, s mnh t chc, iu kin v tiu chun trong cc ngnh o to.)
71. Vn bn Palermo a ra ngh rng cc gi tr vn ho, trong bi cnh ca c Chu u v
ton cu, cn c a vo ni dung dy hc trong chng trnh o to i hc, c bit nhng
ni dung o c cn c th hin trong cc mn hc mt cch khng hn ch. Nhng mn hc
v ngn ng, a ngnh, hc tp c lp v nghim chnh gn vi lm vic theo nhm cn c ch
trng. Nh cc c s gio dc i hc, qu trnh ny nn bt u t gio dc tiu hc v gio dc
trung hc. V mt cc gi tr, hi ngh Havana yu cu nhng ni dung nh : t do, cc quyn con
ngi, trch nhim x hi, o c v tnh on kt l nhng vn cn c phi hp ng b.
71. Hi ngh Chu Phi khuyn co rng Cc quc gia thnh vin xy dng chng trnh o to
c th i ph c nhng thch thc ca nhng thay i x hi rng khp v nhng thch thc c
bn m Chu Phi chc chn phi i mt trong tng lai trc mt. Hi ngh cng ng thi
khuyn co rng cc quc gia thnh vin cn tin tng vo vic u t cho gio dc l cn thit
vi iu kin cc c s gio dc i hc c nh hng nhm tho mn cc nhu cu ca x hi.
Hi ngh Tokyo khuyn co rng cc c s gio dc i hc:

41

a. cho mi sinh vin nhng kin thc nn tng v trit hc, lch s, tm l hc v cc mn
hc nhn vn khc lin quan n loi ngi, mi trng v cc x hi khc nhau.
b. h tr nghin cu v cc n chng trnh o to th im nhm cung cp nhng kin
thc chuyn gia to iu kin tip cn n cng ngh tin tin v nhng pht hin khoa
hc, ng thi nhm a n s hiu bit, nhn r chn gi tr, quc t ho v ph bin
cc gi tr thuc v x hi v thuc v con ngi vi s ch trng ti nhng mc tiu ho
bnh, dn ch v bo v mi trng.
Hi ngh Dakar cng a ra mt lot ngh hng cc c s gio dc i hc nhng hnh ng
c th vo nhng ni dung sau:
-

Cn thit cc chng trnh tch hp tm kim nhng chin lc to ra vn ho

ca ho bnh v e gii quyt vn lin quan n pht trin bn vng (nh gim
ngho i v bo v mi trng);

Nghin cu cn phi lin gn vi cc nhu cu ca x hi chu Phi;

C s o to cn khng nh s mnh ca mnh nhng nh hng ton b bao

qut gn vi cc chng trnh gio dc quc gia v da trn nhng phn tch cc
nhu cu;

Chng trnh gio dc cn ch r kt qu u ra mong mun v khng n gin ch

l nhng ni dung c truyn ti v ti ta li hoc ch n thun l tn gi cc
mn hc;

Chung trnh o to i hc cn c t chc vi s tham gia y ca cc

ging vin, nh khoa hc c trnh v lm vic vi nhau trong mi trng thun
li m bo ni dung thch hp vi s pht trin ca chu Phi.

84. Hi ngh Tokyo cho rng cc chnh ph cn phi m rng v a dng ho cc c hi hc

tp cho ngi dn c c kin thc, k nng v thng tin p ng c nhu cu ca th
gii vic lm .
85. Cc c s gio dc i hc cn y mnh vic hnh thnh cc mi lin h thng xuyn v
tc ng ln nhau vi lnh vc sn xut thng qua vic tip cn thc t v phn hi. Cc c s
ny cn iu chnh CTT tho mn i hi ti ni lm vic v khng nh rng nhng
ngnh v chuyn ngnh o to c phi hp trong ni dung ca CTT. ng thi, c s
gio dc i hc cn to iu kin nh hnh th trng lao ng, mt mt xc nh nhng mi
quan tm ca cc doanh nghip, nhu cu i phng v ca vng, v mt khc tit k cc c
ch i vi vic o to li v chuyn i ngh nghip. CTT cn phi c xy dng sao cho
c th khuyn khch nhng k nng kinh doanh qun l (entrepreneurial skills) ca sinh vin.
iu ny yu cu cch tip cn mm do, i mi v mang tnh lin ngnh. Hi ngh Tokyo
ngh nhng chng trnh s phm cn c xy dng pht huy tnh sng to v lp thn
lp nghip ca sinh vin nhiu hn.
94. Hi ngh Dakar, tng t nh cc Hi ngh Tokyo v Biut, khuyn co rng cc quc gia
thnh vin cn gim st nhng thay i trong th trng lao ng nhm gim bt nhng kh
khn trong vic hoch nh k hoch gio dc quc gia v ci thin kh nng cu cc c s
gio dc i hc, gn chnh sch pht trin i hc vi cc u tin quc gia. Hi ngh Beirut
khuyn co rng cn gim st xu hng pht trin ngn hn v di hn ca th gii vic lm

42

v s hi ho cn thit gia cc xu hng ny vi chnh sch v chng trnh gio dc i

hc.
97. Hi ngh Dakar ngh cc c s gio dc i hc cn ra sc pht trin cc chng trnh
khoa hc v cng ngh nhm tho mn nhng i hi ca s pht trin mnh m ca cng
ngh thng tin v truyn thng ng thi ch rng iu ny c th to ra nhng i hc o
vi hnh thc gio dc t xa (virtual university).
113. Ti liu Hi ngh Palermo quan tm n s thay i t dy sang hc i hi vic xy
dng CTT mang tnh lin ngnh, mm do nhng trong mt h thng cht ch theo kiu
module, tn ch v lin thng, cng nhn kinh nghim lm vic v t chc o to nm hc
theo cc hc k trong phm vi quc gia v th gii. ng thi, s thay i ny ch ra vic hc
tp t qun l, vai tr hun luyn i vi ging vin, dch v h tr chuyn mn, u t trong
vic lin kt o to v c ch m bo cht lng, c bit i vi nhng hot ng bn ngoi
trng dn ti mt inh ngha mi v hc vn m cn i vi s pht hin v truyn ti cng
nh tch hp v p dng tri thc.
iu khon 11. nh gi nh tnh
a. Cht lng gio dc i hc l mt khi nim a th nguyn bao gm tt c cc chc nng
v cc hot ng gio dc: dy hc v CTT, nghin cu v hc thut, bin ch cn b ging
dy, sinh vin, nh ca, phng tin, trang thit b, dch v cng ng v mi trng sinh hot
hc thut. T nh gi bn trong v thm nh bn ngoi c tin hnh mt cch cng khai
bi cc chuyn gia c lp, nu c th bi cc chuyn gia quc t l ti cn thit nng cao
cht lng. Cc c quan c lp ca quc gia cn c thit lp v cc tiu chun cht lng
c th gii cng nhn cn c hnh thnh. Phi ch trng cc iu kin ca c s gio dc,
quc gia v ca khu vc quan tm ti s a dng v trnh i s thng nht n iu. Cc
bn lin quan cn phi l mt phn tch hp ca qu trnh nh gi t chc.
b. Cht lng gio dc cng yu cu gio dc i hc cn mang c trng ca cc chun mc
quc t: trao i tri thc, h thng quan h qua li, huy ng ging vin v sinh vin, d n
nghin cu quc t trong khi vn phi ch trng cc gi tr vn ho v mi trng.
c. t c v gi vng cht lng quc gia, vng v quc t nhng thnh t no cn
c ch trng c bit, s chn la ging vin v s pht trin ging vin lin tc, trng hp
ring thng qua cc chng trnh thch hp pht trin i ng cn b ging dy bao gm
phng php dy v hc v hp tc gia cc nc, gia cc c s gio dc i hc , v gia
cc c s gio dc i hc vi th gii vic lm cng nh s di chuyn sinh vin trong mt
nc hoc gia cc quc gia. Cng ngh thng tin mi l cng c quan trng trong qu trnh
ny do nh hng ca n n vic nm bt c tri thc v k nng.
Gii thiu v mc tiu chung
Gii thiu
Vi s bng n ca tri thc v s pht trin cng ngh, chng trnh o to i hc
(CTGDH) cn lin tc xem xt v pht trin ph hp vi nhu cu ca x hi v ca ngi
hc. Module ny cung cp hng dn i vi vic pht trin CTT bc gio dc i hc.
Module gm 4 nhm lm r nhng khi nim v CTT v pht trin chng trnh o to
(PTCTT) v trnh by kinh nghim ph bin v PTCTT i hc. ng thi, tc gi trnh
by nhng yu t quyt nh v trin vng PTCTT v kt thc vi cc ni dung minh ho
cc vn lin quan n vic PTCTT trong thc t.

43

Module ny yu cu ngi hc tham gia mt s hot ng v lm cc bi tp lin quan n

nhng thnh t khc nhau ca qu trnh PTCTT. Sau khi hc xong module ny ngi hc c
th:
-

Hiu bit hn v cc khi nim ca CTT v PTCTT;

Xc nh nhng yu t quyt nh ca PTCTT i hc;

Nm c mt cch tng qut nhng phng php PTCTT i hc;

Lm c cc bi tp pht trin v kim tra li CTT trong phm vi mn hc ca mnh.

Bi 1. Chng trnh o to v pht trin chng trnh o to

Hc xong bi ny, ngi hc c th:

-

Hiu minh bch nhng khi nim v CTT v PTCTT

Trnh by c nhu cu PTCTT i hc

M t mt vi kiu PTCTT i hc

Xc nh cc giai on trong qu trnh PTCTT;

Phn bit cc loi CTT khc nhau;

Pht trin chng trnh o to trong lnh vc chuyn mn ca bn

Nhng khi nim v chng trnh o to v pht trin chng trnh o to

Chng trnh o to l g? l cu hi m nh nhiu nh gio dc hc trn th gii. Obanya
(1996) cho rng thut ng curriculum (CTT) l ti ngha v thiu chnh xc. Olaitan v Ali
(1997) nhn thy rng: CTT khng c ngha r rng va nh l ngnh hc va nh l mt lnh
vc thc t, curriculum thiu mt ranh gii phn nh r rng...Thc cht, CTT (curriculum)
dung nh tng t vi cu truyn thy bi xem voi mi ngi quan nim cc b phn ca voi
theo cch hiu ca mnh. ( con voi ca nhng ngi m the blind mens elephant).
Bn cht thiu nht qun ca thut ng curriculum to ra rt nhiu cch hiu. Tu thuc vo
cch l gii khc nhau ngi ta c cc cch hiu khc nhau nh:
-

CTT l nhng iu c dy trong nh trng.

CTT l mt tp hp ca cc mn hc.

CTT l ni dung

CTT l mt chng trnh hc tp v nghin cu.

CTT l mt tp hp ca cc ti liu hc tp.

CTT l mt trnh t ca cc mn hc

CTT l tp hp ca cc mc tiu cn c thc hin

CTT l mt kho hc

CTT l ci g din ra trong nh trng k c nhng hot ng ngoi kho,

hng dn v nhng mi quan h gia ngi vi ngi.

CTT l ci c dy bn trong v ngoi trng hc nhng c nh hung bi

nh trng.

44

CTT l bt c ci g c to ra bi thy c trong trng.

CTT l hng lot cc tri thc, k nng, hiu bit kinh nghim m ngi hc tri
qua trong nh trng.

CTT l ci m mt ngi hc tri qua nh l mt kt qu gio dc v o to.

Chng ta c th quan nim CTT l g t mt s cc nh ngha trn?. C l, chng ta c th nhn

thy CTT c hiu theo ngha hp (nhng mn hc c dy) hoc rng hn theo ngha tt c
nhng iu ngi hc tri qua (kinh nghim, tri thc k nng...) c trong v ngoi nh trng
nhng c nh hng bi nh trng. Khi nim rt khc nhau v CTT dn ti nh hng
khc nhau trong vic xc nh nhim v ca nh trng. Nhng trng coi CTT nh l mt tp
hp ca cc mn hc phi dy s gnh vc nhng nhim v n gin hn nhng trng nhn trch
nhim v nhng iu tri qua ca ngi hc c trong v ngoi nh trng.
Chng ta s bt u nh th no? nh mc ch ca ti liu hng dn ny, ta hy quan nim
CTT l mt tp hp ca cc hot ng gn kt vi nhau nhm t n mc tiu gio dc ca nh
trng. Tt c yu t u vo dng h tr vic thc hin CTT v nhng kt qu u ra ca
qu trnh thc hin bao gm ti nng c pht trin, kin thc v k nng t c v nng lc
t duy c ci thin.
CTT ca nh trng nhm thc hin tt c cc hot ng c lp k hoch do nh trng
thc hin. u bt k nhng kha cnh ny b thiu ht CTT tr nn khng thch hp v
chnh v vy cn phi i mi. Nhng tin b v tri thc v cng ngh cng l nhng yu t lm
cho vic i mi CTT tr nn cn thit nhm theo kp vi nhu cu pht trin ca x hi. Trong
mt s trng hp, c th a mn hc mi vo chng trnh hin c v mn hc mi ny cn
c pht trin trn c s nhng iu kin hin c cc chng trnh tng t.
Bng 3.1. Nhng khi nim chng trnh o to v pht trin chng trnh o to.
Khi nim

Ngha xp x

Ni dung

Tri thc c trong mt CTT

cng

Lit k cc ch sp xp theo mt trnh t

Phm vi

Mc m ch c dy

Trnh t

S sp xp ch theo mt trnh t

Mc tiu di hn

Khng nh tng qut iu d nh cn t c.

Mc tiu

iu tin tng s t c

Chng trnh ct li

Nhng mn hc tuyt i cn thit trong mt chng

45

trnh hc tp
Chng trnh tch hp

Mt tp hp ca cc mn hc hp nht vi nhau lm
cho s phn cch truyn thng b xo nho.

Ngun lc dy hc

C s vt cht v cc hot ng do gio vin s dng

trong lp hc

Mn hc tu chon

Mn hc do sinh vin t chn

Bi tp:
Kim tra nhng nh ngha sau y ca CTT
a. Nhng k hoch dy v hc mt mn hc trong nh trng.
b. Nhng qui nh chnh thc v nhng ci cn dy, gio trnh cn s dng v nhng cng vic cn
thc hin trong mt thi k nh.
c. Mt s phi hp cc hot ng m nh trng t chc cho sinh vin tham gia.
d. Nhng ni dung chi tit m gio vin yu cu sinh vin phi hc.
e. Ton b nhng cng bi ging cho sinh vin trong nh trng.
f. Hnh ng iu chnh thng xuyn nhng hot ng i vi nhng mc ch thay i theo thi
gian.
Hy xp theo trnh t gim t 1 n 6 mc m t chnh xc nht thut ng CTT (Curriculum).
Khoanh trn s th t theo su phng n sau:
a....................... 1 2 3 4 5 6
b....................... 1 2 3 4 5 6
c....................... 1 2 3 4 5 6
d....................... 1 2 3 4 5 6
e....................... 1 2 3 4 5 6
f........................ 1 2 3 4 5 6
Ti sao phi xy dng CTT?
Hy trnh by cch xy dng CTT m chng ta lm trc y? u nhc im?
Liu pht trin chng trnh o to l cn thit trong gio dc i hc?
Hu ht cc trng H Chu Phi c thnh lp t thi k thuc a u c cc CTT theo m
hnh ca nc ngoi. Tnh trng ny c gi nguyn tn n khi cc quc gia Chu Phi ginh
c c lp. Nhn chung CTT c thit k phc v nhu cu ca h thng ang vn hnh
trong thi gian . Sau khi ginh c c lp v th ch hnh chnh mi c thit lp, CTT
trong cc H tr nn khng cn thch hp na i hi phi c pht trin hoc sa i nhm ci

46

thin h thng gio dc. iu ny l nguyn nhn chnh khin nhiu nc Chu Phi phi sa i,
ci thin v pht trin CTT trong cc H.
Nhng l do chnh cn PTCTT i hc:
1. ci thin ni dung gio dc i hc thng qua vic sa i v b sung nhng ni dung
mi ph hp hn.
2. Lm cho gio dc i hc ph hp hn vi hon cnh v nhu cu ca t nc v m bo
xu th hi nhp vng v th gii.
3. Lp i nhng khim khuyt ang tn ti trong chng trnh gio dc i hc.
4. p ng nhu cu ca x hi.
5. p ng vi nhng bng chng nghin cu t vic nh gi hiu qu trong v hiu qu
ngoi ca gio dc H.
Nhng thay i trong x hi c xu hng i hi phi c nhng thay i tng ng ngay trong
chng trnh o to (CTT) i hc bi v l s kt thc ca gio dc chnh qui v c hi cui
cng tham gia vo th gii vic lm. Bn cnh , gio dc i hc c kh nng t kho st
thng xuyn iu chnh v ci thin hiu sut gio dc. Thm vo , nhng pht trin mi
trong cc lnh vc khc nhau, nhng suy ngh v tm nhn mi i hi cn phi thay i CTT. V
d, Tuyn b ca Hi ngh Quc t Jomtien v gio dc a ra mt s nhng thay i CTDT
trong lnh vc gio dc k c GDH. Trc ht, Tuyn b nhn mnh tm quan trng dc bit ca
vic o to gio vin dy nhng ngi tng tt. iu ny c ngha l CTT i vi gio vin
cn c thay i. ng thi, nhng trng H trong mt s quc gia c giao nhim v o
to gio vin trong cc lnh vc nh gio dc k thut, gio dc ngh nghip v ngn ng. Tng
t, nhng tin b quan trng trong lnh vc sinh hc, khoao hc vt l, t i hi phi c s sa
i CTT. C th vn cn mt s nguyn nhn khc na i hi phi pht trin CTT bc H.
Khng nh 5 nguyn nhn nu v m t liu chng c nh hng n vic pht trin CTT
hay khng?
Pht trin chng trnh o to v min nhn thc
M hnh c s dng ph bin PTCTT l da vo phn loi mc ch gio dc ca
Benjamin Bloom v mt s tc gi khc thuc i hc Chicago. Phn loi Bloom th hin mt h
thng cc mc tiu gio dc v chia lm ba loi chnh c gi l cc min (nhn thc, tnh cm
v vn ng-k nng). Nhng min ny li chia ra thnh nhng nhm khc khc nhau. Min nhn
thc lin quan vi ng x m c quan h n t duy hoc iu khin, trong khi min tnh cm
lin quan vi thi v gi tr cn min k nng vn ng lin quan n phn ng ca c bp.
Phm vi nhn thc c pht trin nht v chia ra lm 6 mc:
1. Bit
1.1.

Bit v ci c th

1.2.

Bit v thut ng

1.3.

Bit v s tht c th

47

2. Bit v phng thc v phng tin gii quyt vi ci c th

2.1.

Bit v nhng qui tc

2.2.

Bit v khuynh hng v trnh t

2.3.

Bit v phn loi v cc phm tr

2.4.

Bit v cc tiu ch

2.5.

Bit v phng php lun

3. Bit v nhng iu ph bin v tru tng

3.1.

Bit v nhng nguyn tc v khi qut ho

3.2.

Bit v l thuyt v cu trc

II. Hiu
1. Truyn t li
1. Dch ngha v gii thch
2. Ngoi suy
III.

p dng

IV. Phn tch

3. Phn tch cc thnh t
4. Phn tch cc mi quan h
3. Phn tch nhng nguyn tc t chc
V. Tng hp
1. To ra mt s truyn t thng nht
2. To ra mt k hoch cc hot ng
3. Tm ra ngun gc ca mt tp hp cc quan h tru tng.
VI. nh gi
1. Kt lun v nhng bng chng bn trong
2. Kt lun v nhng tiu ch bn ngoi.
Hu ht vic PTCTT lun gn vi tri thc cn chuyn ti v phng thc truyn ti. Vic
phn loi mc ch gio dc nh trn kh d hiu v cung cp cho chng ta mt khung
khng nh cc mc tiu. Min tnh cm v k nng vn ng khng c nh ngha r rng
nhng u c nhng ngi pht trin CTT quan tm nh phm vi nhn thc.
Phn loi phm vi tnh cm ca mc ch gio dc
1. Ch (nhn)
-

Nhn thc thy

Sn sng n nhn

48

S ch c chn lc hoc c kim sot

2. S p li
-

ng p li

Sn sng p li

Tho mn p li

3. nh gi
-

Chp nhn v gi tr

u tin hn i vi mt gi tr

Cam kt v ng lng

4. T chc
-

Khi nim v gi tr

T chc mt h thng gi tr

5. c trng bi s phc tp ca gi tr
-

Mt tp hp khi qut ho

c trng ho

Nhng m hnh pht trin CTT

Hin c mt s m hnh v pht trin CTT. Tuy nhin, nu ta c gng trnh by cc kiu pht
trin CTT khc nhau c th dn ti s ln ln. trnh i nhng iu gy kh hiu chng ti s
trnh by 3 m hnh ni ting nht. Ba m hnh ny l:
-

M hnh mc tiu (thc ra phi dch l m hnh mc ch mi ng. ND)

M hnh qu trnh

M hnh phn tch tnh hung

M hnh mc tiu:
M hnh ny chu nh hng ca tm l hc hnh vi v th hin cc mc tiu bi cc thut ng
thuc phm tr hnh vi. Theo m hnh ny, c 5 giai on chnh trong pht trin CTT.
1. Khng nh cc mc tiu chung (aim), mc tiu c th (goal) v mc ch (objective) (
ngh bn c nn phn bit khi nim mc tiu v mc ch mc tiu l iu ta hng ti v
nhm ti mang tnh nh hng hn l kt qu c th cn mc ch l iu ta mun ginh c v
t c c th hn. ND). Giai on u tin trong m hnh ny thng bt ngun t trit l quc
gia v gio dc. Mc tiu chung (aim) c hnh thnh gn vi bi cnh x hi rng ln hn
vic hc tp din ra, chnh v l mc tiu chung phi b chi phi bi nhu cu v cc gi tr m x
hi chp nhn. Mc tiu chung ca cc trng H c phn nh trong s mnh ca nh trng
c ph chun bi quc hi (i vi Vit nam Chnh ph) khi trng c thnh lp. Mc tiu
c th v cc mc ch cng ng thi c hnh thnh gn vi khung chnh sch chung.
2. La chn ni dung: Sau khi khng nh mc tiu v mc ch ca gio dc, cn chn la ni
dung gio dc. Ni dung gio dc c dy trong cc H thng c quyt nh bi c quan

49

quyn lc c trch nhim thit lp chng trnh. Khi mun ci tin hoc sa i CTT trc ht
cn xem xt li CTT hin hnh liu c cn thit phi thm nhng ni dung khc khng.
3. Chn kinh nghim hc tp:Nhng kin thc v k nng nhm cung cp cho ngi hc t
c ni dung chng trnh c xc nh. Nhng ni dung ny bao gm t nhng bi ging
ti nhng bi thc tp v thc hnh v cn thit i vi mi phm vi ni dung.
4. T chc v lm ni dung hc tp ph hp vi bi cnh: Mi phn kin thc v k nng cn
ph hp vi mi phm vi ni dung. Nhng kin thc v k nng s c t chc theo mt trnh t
sao cho bao hm ht ni dung chng trnh.
5. nh gi: Giai on ny gip cho ngi thc hin chng trnh xc nh hiu qu ca CTT
v c th c nhng sa i cn thit. Giai on ny chnh v vy c th l c s bt u nhng
hot ng pht trin CTT tip theo. Giai on ny kim tra xem mc cc mc tiu ca
chng trnh tr thnh hin thc n u.

Khng nh mc tiu

nh gi

Chn ni dung

T chc v lm ph hp
kinh nghim hc tp vi
bi cnh

Xc nh kinh nghim hc
tp ngi hc c hoc
tri qua

Cc giai on trong m hnh qu trnh PTCTT

50

M hnh qu trnh
M hnh ny c c im l ni dung, nguyn tc v cc th tc c nh r hn l nhng kt qu
d nh c cp trong mc tiu. Theo m hnh ny, ni dung la chn i din s hnh thnh
tri thc khc bit. Ni dung cho thy nhng th tc quan trng, khi nim then cht v tiu ch
thuc v mt lnh vc tri thc no .
Pht trin CTT s dng m hnh qu trnh lin quan n vic hnh thnh phng php dy v ti
liu nht qun vi nguyn tc, khi nim v tiu ch nm trong cc hot ng . Trong thit k
ny, qu trnh c xc lp ( ni dung hc tp, phng php dy, v tiu ch hnh thnh trong hot
ng). Sn phm cui cng khng c xc nh trc theo mc tiu ng x nhng c th nh
gi da vo nhng tiu ch nm trong lnh vc tri thc. Nu, v d, bn xc nh ni dung ca mn
trit hc v nhng th tc dy hc no c chp nhn v nhng tiu chun hc chuyn tip da
vo thnh tch ca mt sinh vin c cng nhn, bn s lp k hoch hp l m khng s dng
cc mc tiu. l c im ca m hnh qu trnh.Cc mc tiu hnh vi bin mt, v ging vin
khng khuyn khich bt k quan im p li ca cc sinh vin. Thay v cc mc tiu, nhn mnh
nhm vo nhng nguyn tc chp nhn ca cc th tc i vi nhng vn . Cc giai on
trong m hnh ny khng din ra k tip nhau nh trong m hnh mc tiu.
Cc giai on trong m hnh qu trnh pht trin CTT
1. Chn ni dung
2. Chn nhng nguyn tc v th tc
3. Xc nh phng php dy v c s vt cht
4. nh gi theo nhng tiu ch nm trong lnh vc tri thc
M hnh ny thiu vng vic t chc v lm ph hp ni dung vi kinh nghim hc tp cn tt c
cc giai on khc tng ng vi nhng giai on trong m hnh mc tiu.
M hnh phn tch tnh hung
M hnh ny t PTCTT gn kt cht ch vi cu trc hon cnh. Phng php ny xem
PTCTT nh l phng tin m ngi gio vin iu chnh v thay i kinh nghim ca ngi
hc qua vic cung cp kin thc mi tnh hung ring. M hnh ny nhn mnh tm quan trng
ca qu trnh PTCTT v nhng c trng chnh tr khng trnh khi do cc nhm c quyn lc
v c nh hng khc nhau v nhng quan tm v l tng c gng tm kim tc ng vo qu
trnh gio dc. Trong m hnh ny nhng khuyn co v CTT thng c th hin tu thuc
vo th ch c coi l thng nht. CTT chun b cho nhng bi cnh k hoch ho khc khc
nhau bao gm c s nh gi v hin trng th ch c xem l mt trong cc c trng ni tri
nht. M hnh s da vo gi thit rng vic PTCTT nn tp trung vo bi cnh ca t nc, x
hi v th ch. ng thi nh trng v cc ging vin cng c quan tm khi PTCTT.
PTCTT ly nh trng lm c s l mt trong nhng cch hiu qu tc ng ti nhng thay i
thc cht trong nh trng. l ni m cc chuyn gia CTT n v lm vic vi gio vin
PTCTT hoc ci thin vic dy hc b mn. Nhng giai on trong m hnh ny l:
Phn tch tnh hung lin quan n vic xem xt v phn tch nhng thnh t tng tc ln nhau.
Nhng nhn t bn ngoi cn quan tm l nhng thay i v phng din x hi bao gm nhng
vn v l tng, trng i ca cng ng v ca ph huynh sinh vin, bn cht thay i ca
mn hc, s ng gp tim nng ca h thng h tr gio vin nh cc ng nghip giu kinh

51

nghim nhng c quan chuyn mn. Nhng nhn t bn trong gm ngi hc, c im, gio vin
v trnh ca gio vin, nim tin, ngun v nhng vn nhn bit c.
Hnh thnh mc tiu: Mc tiu c xc nh trn c s phn tch tnh hung.
Xy dng chng trnh: Bao gm s la chn v ni dung mn hc, trnh t ca kch bn dy v
hc, bi dng gio vin v chn phng tin ph hp.
Gii thch v thc hin: Khi xut hin nhng kh khn v nhng vn cn gii quyt trong qu
trnh gii thiu mt CTT c iu chnh.
Gim st, nh gi kin phn hi v cu trc li : iu ny lin quan n mt khi nim
nh gi rng hn l vic xc nh ti mc no mt CTT t c nhng mc ch ca n.
Nhim v y gm vic nh gi lin tc mt phm vi rng cc kt qu (ngi hc, thi v
tc ng n t chc.) v lu tr cc kin phn hi.
Chn mt phn trong phm vi chuyn mn ca bn, xy dng thnh nhng b CTT nh nh s
dng 3 m hnh trn. So snh 3 CTT nh v chn ly mt thch hp vi bn s dng trong
ging dy.
Cc giai on pht trin CTT mt m hnh hn hp (Hybrid model)
Okebukola (1997) cho rng, m hnh hn hp mang c im ca c ba m hnh trn v bao gm
cc bc sau y:
Chn on nhu cu Nhm PTCTT bt u bng vic xc nh nhu cu x hi, nh trng,
sinh vin v ni dung mn hc m CTT d kin s p ng c.
Hnh thnh mc ch sau khi nhu cu c chn on v c xc nh nhm PTCTT s
xc nh nhng mc tiu nhm t c.
Chn ni dung Nhm chuyn gia v ngi s dng chng trnh chn ni dung CTT nht
qun vi nhng mc tiu xc nh.
T chc ni dung Nhm xc nh trong mc no v trong trnh t b tr cc mn hc. c im
ca ngi hc (la tui, thi vi hc tp) v trnh ca sinh vin l nhng nhn t cn c
quan tm khi sp xp ni dung. Phng php v chin lc dy v hc cn c xc nh bi
ngi lp k hoch CTT.
T chc cc hot ng hc tp - Nhm CTT quyt nh kt hp nhng hot ng hc tp , s
phi hp v trnh t thc hin.
Xc nh tiu ch nh gi, phng thc v phng tin nh gi- Nhm CTT s xc nh mt
s cc k thut, phng tin thch hp nh gi thnh tch ca sinh vin v xc nh liu nhng
mc tiu ca CTT t c hay khng.
Th im - Th im c tin hnh theo cc nhm i tng khc nhau.
Hiu chnh v thng nht: Nhng c iu chnh trn c s ca s liu th im nhm xc nh
s bin ng v nhu cu v kh nng, ngun lc v thc t s phm sao cho CTT c th thch
ng vi ti a vi cc lp hc.
Thng qua CTT c thc hin bi gio vin, hi ng khoa hc da trn c s nh gi mc
thch hp ca CTT gn vi cc hng dn c th p dng c trong cc H.
S dng CTT c thng qua

52

Thm nh thng k CTT phi c xem xt v nh gi thm nh thng k.

Bi tp:
Hai nhm gm cc nh s phm A v B. So snh cc hot ngca nhm A vi cc hot ng ca
nhm B nh c m t di y;
Nhm A:
Sinh vin hc khng tt nhng mn hc khoa hc. Do vy, nhng mn hc ny khng c dy
theo qui nh ca lut nhng s c dy lp cao hn.
Nhm B:
Sinh vin, gio vin, ph huynh c hi kin v cc chng trnh cc mn khoa hc (lin h
ca chng vi cuc sng ngoi trng hc v vi nhng mn hc khc). Nng lc, thi v
phng php dy c xem xt. C s vt cht c kho st. Bn ghi kt qu kim tra c
nghin cu k tm hiu xem nguyn nhn gy ra rc ri i vi gio vin v sinh vin. Mt
nhm cc chuyn gia (k c gio vin v ph huynh...) xem xt bo co. Nhng mc tiu mi sau
c iu chnh i vi gio dc cc mn khoa hc v cc quyt nh khc c thc thi theo
mc tiu mi.
-

Nhm no trong hai nhm trn thc hin i mi ni dung CTT d chp nhn hn? Ti
sao?

Nu u im v nhc im ca nhng phng php m mi nhm p dng?

Bn c cho rng phng php no l hon ton v ch?

Thit k CTT

Thc hin CTT

Nhng nguyn tc v th
tc c tin hnh
to ra mt CTT trc
khi p dng.

K hoch CTT gm
nhng kiu khc nhau
vi hng dn v ngun,
phng tin, t

Nhng hot ng lp k
hoch xy dng mt
kho o to hoc mt
CTT.

c Mozilla Firefox.lnk hc
nhm khuyn khch s
nng ng v sng to
ca sinh vin v gio
vin.

nh gi CTT
Nhng quyt nh nh gi do
gio vin thc hin xc nh
tin b ca sinh vin.
Nhng quyt nh c lm bi
mt nhm lp k hoch nhm
nh gi k hoch CTT. S liu
nh gi l c s cho cc quyt
nh k hoch tip theo.

Qu trnh pht trin chng trnh o to

Nghin cu 7 pha PTCTT mt cch h thng. So snh 5 giai on c trnh by.

53

P = K hoch ho (Planning). Trong giai on ny nhng tng mi c a ra tho lun, bn

bc v vch ra gii php thc hin.
C = Khi nim (Concept). T duy v tng.
T = Th im (Try-out) trong giai on ny CTT mi c nghin cu tm hiu xem liu n
c ph hp vi thc t khng.
D = Pht trin (Development), chn la phng php v phi hp ngun lm ph hp ni
dung v mc tiu.
R = Hiu chnh(Revision), kinh nghim thc t c s dng lm cho CTT tt hn.
M = Gim st(Monitoring), l s xem xt lin tc trong qu trnh thc hin.
Ds = Ph bin (Dissemination), CTT sau khi hiu chnh xong c ph bin trong nhiu
trng.
(a) hy sp xp 7 pha trn theo trnh t logic.
1...................
2...................
3...................
4...................
5...................
6...................
7...................
(b) Pha no trong s cc pha trn th hin s thc hin mt CTT mi?
Trin khai CTT l mt bi tp tng hp c s mm do, linh ng, c ch quan v s tham gia
bn ngoi. iu phn nh trong l thuyt S-I-P.
(c). Bn chp nhn n mc no l thuyt S-I-P c th ci thin c qu trnh trin khai CTT
i hc t nc bn.
Phn c thm
Khi nim v nh gi nhu cu chng trnh o to:
Nhu cu ngi hc
Peter Okebukola
Mt trong nhng bc u tin trong qu trnh PTCTT l nh gi nhu cu ca nhm i tng
nhng ngi s dng CTT. Nhu cu c nhiu cch gii thch khc nhau. mt thi cc ny
nhng thut ng nhu cu cm nhn hoc nhu cu biu l ch ra nhng nhu cu m ngi hc
bit c hoc ch ra nhng yu cu cn gip gii quyt vn hoc tho mn tnh hung.
Trong mt thi cc khc mt s ngi li mun nhn mnh n nhu cu x hi tc l nhng kha
cnh nh: thi , kin thc v k nng m x hi i hi i vi cng dn sng trong x hi
m khng cn bit n liu ngi hc c nhn thc c nhng i hi ny hay khng. S chng

54

c mt nh ngha no t n gip cho vic hiu y v khi nim nhu cu nhm trong mc
ch PTCTT.
Nhng ngi lm chng trnh, tuy nhin cn nhn thc c 3 loi nhu cu trn. u tin, ngi
hc cn thc c nhng mc tiu m ngi chp nhn theo i. iu ny tng t nh
khi nim nhu cu cm thy, nhng kh tng qut. Ngi hc c th c gip xc nh
v chp nhn nhng mc tiu m tm quan trng ca nhng mc tiu ny khng phi lc no cng
nhn thc c. iu th hai, ngi hc c nhu cu v nhng nhim v pht trin c to ra
trong cc giai on pht trin bn thn gn vi x hi m ngi sng . iu th ba, nhng
nhu cu c gi l nhu cu c bn hoc nhu cu tm l x hi tn ti trong mi c nhn to cho
anh ta ra sc tm kim t c nhng mc ch lin quan n bn cht sinh hc ca mnh.
Vy khi nim tng qut nht ca nhu cu ngi hc c ngha g i vi nhng ngi lm
chng trnh o to. R rng rng nhng biu hin s rng hn nhiu so vi khi nim nhu cu
cm thy hoc nhu cu biu l. Trong khi ngi ta thng ni rng ngi hc l nng ng v ch
ng c gng t c nhng mc tiu v p li bng nhng kinh nghim, th khng c bt c
ci g ch ra rng nh trng nn t chi gip cho n khi c nhn ngi hc thc c
hoc biu l nhu cu ca mnh. Ngc li, ngi gio vin l ngi c trch nhim nghin cu
ngi hc v gip ngi tho mn nhng nhu cu m bn thn ngi cha (hoc khng)
nhn thc c, v gip h hiu bit su sc hn v mc tiu hc tp.
Nh vy mc tiu ca nh gi nhu cu l mc tiu kp: (1) xc nh nhu cu ca ngi hc
trong bi cnh nhu cu ca mt x hi rng ln m CTT hin ti khng p ng c. (2) to
ra c s cho vic i mi CTT khc phc ti a nhng ni dung cha p ng nhu cu. Vic
tin hnh nh gi nhu cu khng phi l mt hot ng n l v nht thi m l hot ng
thng xuyn v thng k.
Sinh vin i hc v mi trng i hc ngy nay c nhiu c im khc so vi nhng nm 60 v
70 ca th k trc. Chnh v vy, nhu cu ca sinh vin cng khc vi nhu cu ca sinh vin trong
qu kh. Nhu cu x hi cng thay i hng ngy hng gi nn lm ph hp gia mi trng
v con ngi tt hn na cn dnh gi nhu cu hin ti ca sinh vin v xem nh l bc khi
u ca vic xy dng CTT. Nu cng vic ny khng c thc hin chng ta c th s gp li
cu chuyn s dng nhng cng c khng thch hp ca ngy hm qua gii quyt nhng vn
ca ngy hm nay (s dng ru m ln. ND).
Okebukola, P.A.O. (1997). Needs and Assessment and Curriculum Development in Higher
Education. Presented at the UNESCO Workshop on Teaching and Learning in Higher Education,
Nairobi, Kenya.
Thc t chung trong pht trin CTT
Trong nhiu trng i hc, s pht trin mt chuyn ngnh o to mi hoc mt chng trnh
o to mi thng c khi u bi b mn. Ti , cc ging vin sp xp cc ni dung vi
nhau bi h bit rng nhng ni dung ny ang c dy ni no . Sau , b mn np
chng trnh ny cho khoa hoc cho Hi ng khoa hc v gio dc trong nh trng thng qua
sau trnh ln c quan qun l cp trn ph chun (trong trng hp ca Vit nam B
GD&T. ND). Nhng hot ng ny l mt phn trong qu trnh pht trin CTT i hc.
C ba loi CTT c s dng chung trong cc trng i hc. Loi u tin l tt c cc mn
hc c x l nh nhau. Loi th hai l CTT tch hp mt s mn hc no ho quyn
vo nhau v thuc tnh ring khng cn na. S tch hp cc mn hc nhm lm cho vic dy v

55

hc tr nn thit thc v hiu qu hn trong mt th gii thc. Nhng nhm mn hc no c

nhiu quan h vi nhau v c xem xt cn thn bi cc chuyn gia nhm lm cho chng trnh
tch hp c hiu qu hn. i vi cc mn khoa hc t nhin (Vt l, Ho hc v Sinh vt hc)
thng c xem nh c s cch bit m chng ta to ra gia chng, nhng trong th gii thc ta
khng s dng chng mt cch tch bit. Nu nhng mn khoa hc ny ho quyn vo nhau tr
thnh khoa hc tch hp c th s tt hn. Mt v d khc v mt nhm cc mn hc thng tch
hp vi nhau trng ph thng l nhm khoa hc x hi (a l, lch s, gio dc cng dn v.v.).
Tuy nhin trong chng mc no , nhm cc mn hc ny c thit k tch hp gio dc i
hc cn kh hn ch. Loi th ba l chng trnh o to ct li bao gm mt kho o to hoc
mt lot cc kho o to m dng nh l nhng thnh phn chnh ca mt chng trnh. Nhng
mn hc ny nhm hnh thnh nn chng trnh o to trong iu kin thng thng. Chng
c thit k cung cp nhng k nng thit yu, thi v kin thc do chng trnh o to
yu cu. Khi c chng trnh o to ct li th lun i km vi n l cc mn hc tu chn v
hnh thnh nn mt chng trnh hon chnh.
CTT ct li

CTT tch hp

Ton hc

Khoa hc i cng

K nng ngn ng v giao tip

Phng php nghin cu trit hc
Thut ng v khi nim CTT v pht trin CTT
CTT: Tp hp ca ton b cc hot ng c lp k hoch khng nh thnh tch ca cc
mc tiu v mong mun ca mt h thng gio dc trong mt quc gia hoc trong mt c s gio
dc.
Pht trin CTT: l xc nh v t chc ton b cc hot ng c lit k khng nh s t
c mc tiu v mong mun ca h thng gio dc da trn mt thit k hoc mt m hnh hin
hnh.
Chng trnh ct li: Tp hp ca cc mn hc hoc cc kho o to tuyt i cn thit trong
mt chng trnh hc tp. Cc mn hc ct li thng l nhng mn mi ngi u phi hc do
yu cu bi tt c cc lnh vc chuyn mn.
Mn hc t chn: Nhng mn hc hoc m ngi hc c hc thm ngoi nhng mn ct li.
Ngi hc c s la chn.
Chng trnh o to tch hp: Mt tp hp ca cc mn hc ho quyn vi nhau khng cn ranh
gii truyn thng gia chng.
Ngun dy hc: Ti liu, phng tin c s vt cht m ging vin s dng trong lp hc.
Mc tiu: Nhng li khng nh bao qut v nhng ch nh v mong mun.
Mc tiu chung(aims):Nhng li khng nh rng khi qut v iu d nh t c.
Mc ch (objectives): Nhng hnh vi (ng x) c th nh c to ra
Trnh t: B tr ni dung theo mt th t
Phm vi: Mc bao trm ca mt ch s c dy
cng bi ging: Lit k cc ch c xo xp theo mt trnh t

56

Ni dung: Nhng phn kin thc trong mt kho hc.

Taxonomy: Phn loi cc mc tiu dy hc thnh nhng nhm ln v nhng nhm nh.
Min nhn thc: Mt nhm cc mc ch gio dc c quan h vi cc hnh vi t duy hoc iu
khin cc biu trng tru tng.
Min tnh cm: Mt nhm cc mc ch gio dc c quan h vi cc thi v cc gi tr.
Min k nng vn ng: Mt nhm cc mc ch gio dc c quan h vi s phn ng ca cc c.
nh gi: Tp hp v phn tch ca cc d liu c o c mt cch khch quan v s dng
chng t c mt kt lun v thc t gio dc hoc kinh nghim.
Bi 2. Thc t ph bin v pht trin CTT i hc
Mc ch: kt thc ny bn c kh nng:
-

M t c cc thc t ph bin v vic pht trin CTT v sa i CTT bc H v

Xc nh nhng im mnh v im yu ca cc thc t .

Thc t ph bin v pht trin CTT i hc

Mt thc t chung v PTCT trong cc trng i hc l xy dng hoc bin son nhng mn
hc mi hoc sa i ni dung nhng mn hc hin ti. Nhiu mn hc trong cc i hc Chu
Phi c nhp khu t Ty u hoc t USA, nn hnh thc duy nht ca pht trin CTT l chnh
sa cho ph hp vi bi cnh Chu Phi. Hnh thc khc ca CTT l s pht trin mi trong
ngnh hc do kt qu ca cc nghin cu v cc tuyn b cng khai v cc chng trnh hin hnh.
Vic nhn mnh n s pht tin v s dng ngn ng Chu Phi trong cc tuyn b nh K hoch
hnh ng Lagos thc dy mt trng H Chu Phi bt u cc d n nghin cu v Ngn ng
Chu Phi v pht trin cc ngn ng ny qua nghin cu v thc nghim. Vic s dng ting
Yoruba l ngn ng dy hc trong cc trng tiu hc c pht trin v c thc nghim bi
khoa gio dc, i hc Obafemi Awolowo, Ile-Ife, Nigeria. Tuyn b cng m rng nhng mn
hc trong GDH do s nhn mnh vo vic s dng cc ngn ng Chu Phi dn n nhng
nghin cu v nhng nhm ngn ng ln no Chu Phi s c s dng trong dy hc. Ngy
nay, nhiu trng i hc ca Chu Phi dy ting m v s dng ngn ng ny lm cc
nghin cu cho cc trnh H v sau H. Vo nm 1996, Tuyn b Accra, Ghana khuyn khch
s dng ngn ng Chu PHi trong gio dc. Trong mt s trng hp, cc chnh quyn trung ng
c yu cu c th i vi cc trng H xy dng nhng chng trnh hc.
Mt s m hnh thnh cng trong vic pht trin CTT i hc c tha nhn khi s pht
trin bt u t ngay bn trong nh trng. ng thi, cc ti liu v chnh sch gio dc do B
Gio dc cng b cho thy hiu qu trong vic khuyn khch ci tin v pht trin CTT i hc.
S pht trin cc kho o to trong nhiu v d lin quan vic lit k cc ch c dy
trong mt s nm. Cc th tuc pht trin CTT cht ch gp phi kh khn trong thc t pht trin
nhng kho o to mi. Chnh v th, thc t ph bin v pht trin CTT trong cc trng H
b hn ch ln v ch tp trung vo vic xy dng cng v chnh sa. Cc giai on ph bin
c th tm loc qua cc giai on sau:

57

1. Khi tho cho vic sa i CTT hoc pht trin bt ngun t khoa chuyn mn.
2. Bn tho CTT c gi n cc ging vin v hi ng khoa hc tho lun v thng qua.
3. Bin bn ngh ca Ban ch nhim khoa c gi ti Gim hiu.
4. Lnh o nh trng gi ti liu km chng minh kh nng ti chnh ln B Gio dc trnh
Vn phng ni cc ph chun.
5. Ti liu ph chun t Vn phng ni cc c tr v cho B Gio dc bo cho nh trng
bit.
ni no mt kho o to hin hnh c sa i, thm quyn sa i do Ban ch nhim khoa
s khng i qua cc giai on nh i vi mt kho o to hoc mt chng trnh hc tp mi.
Ch trong mt t trng hp s dng cch tip cn h thng pht trin CTT.
c thm
PHT TRIN CHNG TRNH O TO I HC
Uduogie M.O. Ivowi
Thc t hin hnh
Ni dung CTT bc H ch yu c th hin qua bn cng chi tit vi s chn la ni dung
da theo tng ch mt. Thng th cc ging vin quen vi mc tiu, ni dung v c im ca
CTT. Mc tiu tng th, trang b s dng v cc iu kin khc to iu kin cho ngi s dng
CTT.
Phm vi ca cng ph thuc vo ngi thit k ra n hoc ph thuc vo ging vin. S chp
nhn nhng chi tit v ni dung ph thuc vo n tng, s hiu bit cng nh s quan tm ca
tng ging vin. Mt mn hc c dy bi hai ging vin khc nhau trong cng mt trng c
th c nhng ch v ni dung khc nhau v hai trng khc nhau th s khc bit s cn ln
hn na. Trong khi nhng khi nim cn bn no c th ging nhau nhng s p dng v tng
tc c th bin ng tu theo s nhn mnh ca ging vin. Mt iu hin nhin l mt ging vin
dy mt mn hc cn bit v ni dung ca cc ch , th nhng thc t ging dy li ph thuc
vo ging vin. V vy, s m t ni dung ca CTT tr nn rt cn thit.
Cu trc ni dung CTT Hnh thc cu trc ni dung ca CTT cn cha ng nhiu ni dung
chi tit, mc tiu v vic s dng c s l lun chc chn chn la v t chc ni dung. Thay
v nhng thnh t ca ch , v ni dung hin ti, chng ta nn a ra nhng c s l lun ngn
gn, mc tiu, ch , ni dung v nhng hng dn t chc thc hin v thi kim tra nh gi. C
s l thuyt cho la chn ni dung da trn 4 cch tip cn sau y: ( Ivowi- 1995).
1. Cch tip cn ch - dn n nhiu ch da trn kin thc v kinh nghim. Hu nh
khng c mi quan h gia cc thnh t ca ni dung.
2. Cch tip cn khi nim- dn ti ni dung t hn hp li bao quanh nhng khi nim chnh,
khi nim ph v s tng tc gia chng. Mi lin h gia cc thnh t ni dung c
nhn mnh.
3. Cch tip cn ch phi hp l mt s phi hp cc khi nim (tp hp ca cc khi
nim c nhiu u im v phng din cu trc khi nim cng vi s mm do, sng to
v khng b qu ti.)

58

4. Cch tip cn module- dn ti nhng hon chnh cung cp cc k nng vic lm. y l
cch tip cn chung trong cc chng trnh gio dc k thut v ngh nghip.
Cch tip cn ch phi hp l cch m chng ta thng gp trong cc hi ngh, seminar, hi
tho khi cp n ch chnh v ph. To ra cc ch chnh v ch ph ph hp trong cc
mn hc hon ton khng kh. Trn bnh din ca t chc ni dung, cch tip cn theo kiu ng
xon c thng c s dng trong nhng chng trnh H cho nhng mn hc m vic chm
im theo mc kh hoc phc tp (v d. Vt l trng thi rn I v II). Qui cch hnh thc th
hin c th gm cc thnh phn sau: mn hc, ( nu mn hc ch c mt ), ch , mc tiu mn
hc, mc tiu hc tp, ni dung v nh gi. Mc tiu hc tp hoc kt qu k vng ca kho o
to (learning objectives) l cc k quan trng v s gip cho gio vin nh hung chin lc
ging bi, nhng ni dung cn truyn t theo nhng tiu ch ra, sinh vin s ch ng bit
c hng i r rng, c th phn u ng thi cn c vo mc tiu hc tp chng ta c th
c th nh gi chnh xc hn kt qu hc tp ca sinh vin.
Trch t: IVOWI, U.M.O. (1998, September). Curriculum development in higher educatio.
Presented at the UNESCO Workshop on Teaching and Learning in Higher Education, University
of Ibadan, Nigeria.
Bi tp: Bnh lun v cng bi ging di y v i chiu vi bi c thm trn.

Bi c thm v cu trc hnh thc ca mt mn hc

B mn Nghin cu chng trnh o to
EDC: Trc nghim gio dc v nh gi
Ging vin: Gio s XXXY.
Gii thiu
K thut xc nh iu m ngi hc bit v cha bit l mt k nng quan trng ca ngi thy
gio. K nng pht trin v p dng nhng cng c khc nhau nh gi tin b ca ngi hc
tr nn rt quan trng. Mc tiu hng u ca mn hc ny l cung cp nhng kin thc, k
nng v kinh nghim trong vic chun b v qun l cc bi trc nghim, phiu thm d, hng
dn phng vn, nhng cng c quan st, phng php phn tch, gii thch, trnh by s liu thu
thp c thng qua nhng cng c trn.
Mc ch
Hon tt kho hc ny (course) sinh vin cn t c nhng nng lc sau:
-

Nhn thc r v tm quan trng ca nh gi v trc nghim trong gio dc

59

Phn bit c cc khi nim: trc nghim (test), nh gi (assesment- mang ngha ch
quan ca ngi nh gi hn gn gi tr), o lng v nh gi (evaluation - nh gi
da vo nhng bng chng, v nhng tiu ch).

Lp c k hoch thi trc nghim ti lp

Xc nh c im mnh im yu ca cc phng php thi kim tra nh gi v khi no

c s dng mt cch thch hp cc hnh thc nh: bi lun, a phng n la chn, v
trc nghim theo kt qu hon thin

Xy dng c cc phng n khc nhau v trc nghim v thi vit.

Xy dng c cc phiu thm d, hng dn phng vn v quy trnh theo di.

Xc nh c tin cy v hiu lc ca cng c thi kim tra nh gi.

Bit cch dch ngha im thi trc nghim.

cng
Ni dung
Nhng vn v trc nghim v o lng gio dc
Ti sao chng ta o lng gio dc? phn bit s khc nhau gia cc thut ng: o lng, nh
gi, trc nghim v nh gi. Li ch ca trc nghim. Cc loi trc nghim.
Lp k hoch thi trc nghim trong lp hc
Cc giai on lp k hoch trc nghim, pht trin k hoch trc nghim da theo nguyn tc phn
loi ca Bloom.
Nhng im mnh v im yu ca trc nghim
Nhng u nhc im ca trc nghim t lun. Khi no ta s dng trc nghim t lun. u nhc
im ca cc loi trc nghim: in khuyt (completion), ng /sai, i chiu tng ng (matching
test) v a phng n la chn v khi no c s dng. Trc nghim theo kt qu hon thin
(performance test) l g? u nhc im?
Cu trc bi trc nghim t lun, trc nghim khch quan v trc nghim theo kt qu hon
thin.
Hng dn vit t lun, trc nghim khch quan v trc nghim theo kt qu hon thin. Thc
hnh xy dng bi thi trc nghim t vic ln k hoch n cu trc bi thi c th.
Xy dng cc cu hi iu tra, hng dn phng vn v th tc theo di
K thut xy dng cc phiu iu tra thm d (Likert, Osgood Semantic), hng dn phng vn
v cc th tc quan st. Qun l kt qu thm d v cho im.
Phn tch cc thnh t, xc nh hiu lc v tin cy
Tnh ton v gii thch mc kh ca cc thnh t (item) v s sai khc ch s. Th tc lm hiu
lc ho thi trc nghim da theo ni dung, cu trc, d bo v ng thi. Th tc xc nh tin
cy ca cng c trc nghim, trc nghim li, chia i, Anpha Cronbach v Kuder-Richardson.
Chm im v c ch nh gi

60

Chun b biu im v hng dn. K thut chm im v p n.

nh gi: Tham d lp y .............5%
n....................................25%
Thi........................................75%
Mt s gi thc t Pht trin chng trnh o to v thc hin
Cung cp thng tin c bn. Nhng thng tin sau y cn c cung cp: tn v m s mn hc;
s lng cc , thi gian v a im; tn gio vin; a ch phng lm vic (nu c bn cn ch
ra), in thoi vn phng, a ch e-mail, fax v gi lm vic. Qui nh gi tip sinh vin. Nu c
in thoi nh ring cn nhc nh sinh vin trnh gi in vo nhng thi gian m bn khng
mun( v d:Khng gi in sau 10 gi m v.v.)
M t iu kin tin quyt i vi mn hc. Nhm gip sinh vin nh gi xem h c iu
kin tham d lp hc c khng bng cch lit k ra nhng kin thc, k nng v kinh nghim
m bn i hi sinh vin ca bn c c v nhng yu cu khc. a ra nhng khuyn co xem
liu sinh vin c th b sung thm nhng k nng nu h cm thy khng chc chn lm v s
chun b ca mnh.
Gii thiu mt cch tng quan v mn hc. Gii thiu ni dung mn hc v v tr ca mn hc
trong CTT ca nh trng. M t s lc mn hc v tm quan trng ca mn hc.
Khng nh mc tiu hc tp. Ch ra 3 hoc 5 mc tiu m bn mong i tt c cc sinh vin ca
bn t c: iu g sinh vin s bit hoc c kh nng lm c tt hn sau khi hon tt mn
hc? K nng no hoc nng lc no bn mun sinh vin ca bn c c?
Gii thch cu trc khi nim c s dng. Sinh vin cn phi hiu ti sao bn b tr cc ch
trong mt trt t cho v logic ca cc ni dung bn chn gii thiu.
M t cc hot ng. Cho sinh vin bit sinh vin s tham gia nhng hot ng hc tp no nh
thm quan, n nghin cu, bi ging, tho lun vi s tham gia ch ng v.v. Nhng yu cu v
khuyn co.
Xc nh ti liu hc tp, tham kho. Gii thiu l do chn nhng ti liu tham kho v hc tp,
quan h gia ti liu c thm v mc tiu mn hc. sinh vin bit liu h c phi c ti liu
trc mi bui hc hay khng? Nu ti liu tham kho bn gii thiu c trong th vin bn c th
cho sinh vin ca bn c m vch sch na. iu ny gip sinh vin ca bn tit kim thi gian tm
kim v cho h thm kinh nghim s dng cc th vin in t. Bn cng c th gii thiu trang
Web no cho sinh vin.
Xc nh nhng dng v thit b hc tp ca sinh vin nh my tnh tay, computer, giy v
v.v.
Lit k nhng bi tp ln, s bi kim tra mt tit v cui kha. i vi bi tp ln cn qui
nh v hnh thc, kt cu, ni dung, khi lng (s trang, bng biu, s t...) v thi hn np bi
tp cng nh nhng qui nh x l nu np bi tp mun hoc khng hon thnh. Ch ra ngy
kim tra v m t ngn gn hnh thc thi kim tra dnh gi. Gii thch ngha ca bi tp ln trong
quan h vi mc tiu hc tp th no? Khi thit k cng mn hc cn m bo nguyn tc va
sc v gin ti u cho sinh vin.

61

Khng nh chnh sch nh gi v cho im. M t th tc cho im, trng s c gn ti mi

hoc hc trnh hoc phn cng vic c giao nh (bi tp v nh, bi tp ln, cc bi kim tra v
bi thi v.v.). Sinh vin thng rt mun bit trng s im ch ng v k hoch hc tp.
Khng nh v vic nh gi v th tc chm im. Khng nh r rng nhng qui nh nh:
vng mt (c l do, khng c l do), np bi mun, khng lm bi tp, thi kim tra, gian ln...Gio
vin cn m t trch nhim hc tp ca sinh vin v nhng qui nh lin quan n ng x trong lp
hc.
Tho lun nhng quy nh i vi mn hc. Khng nh r rng nhng quy nh ca bn v
vic tham gia cc bui ln lp, np bi mun, thi kim tra; thi li; tn ch bn ngoi (extra
credit); ngh hc do m; gian ln v quay cp. Bn cn ch ra trch nhim ca sinh vin trong hc
tp. Bn c th lit k nhng hnh vi chp nhn v khng chp nhn trong lp hc. (V d, khng
c n ung trong gi hc v iu nh hng n ti v nhng sinh vin khc).
Cho php sinh vin c nhu cu c bit cn c gip trong gi lm vic. Cho nhng sinh
vin bit liu hc c cn gip no khc do gp phi nhng khuyt tt. Nu c bn cn xp lch
gp sinh vin gii quyt yu cu ca h.
Cho sinh vin bit k hoch hc tp v thi kho biu. Thi kho biu phi th hin trnh t ca
cc ni dung, ti liu tham kho c thm, bi tp ln, thi hn np. i vi phn ti liu yu cu
sinh vin c cn cho s trang trong chng mc tng ng. Ngy kim tra cn c xc nh
chc chn. Nu c s sa i v thi kho biu cn c s hiu chnh ngay.
B tr thi gian cho sinh vin gp . Bn cn ngh sinh vin vo thi gian khong gian sau
1 hoc 2 thng hc tp cho bn nhng gp phn hi (feedback) v nhng phn ng t pha sinh
vin kp thi iu chnh.
Lit k nhng ngy ngh quan trng. V d ngy l hoc bui hc cui cng.
c lng ti trng ca sinh vin. Cho sinh vin bit s b v thi gian cn thit h thc hin
cc cng vic c giao.
Nhng im mnh v im yu v thc t pht trin CTT i hc Chu Phi
Gio dc H trong nhiu quc gia chu Phi nh l s khi u nhm a cc quc gia trn lc a
en ny tr thnh nhng quc gia pht trin. Mc du vy, GDDH ti y vn cha p ng c
nhu cu quan trng ca hu ht cc nc k t khi mi thnh lp v ngay t khng theo kp
vi nhu cu ca ngi hc v ca x hi. Trong lnh vc nng nghip chng hn, cy trng v vt
nui c nghin cu hu ht l t nc ngoi. Trong lnh vc y t, thc hnh v y hc truyn
thng b xem thng. ng thi, s pht trin ca Ty u v ca M lan sang x hi chu Phi
trc khi cc trng H ra i. Siu xa l thng tin (email, Internet,v.v.) tn ti trong thng mi
v trong cc giao dch kinh t t nhn trong khi cc H ca chu Phi vn s dng cc cng ngh
lc hu.
L mt ging vin ca mt H liu c khi no bn t hi ti sao bn mun gn CTT H vi nhu
cu ca ngi hc v ca x hi? v lm iu ny nh th no? Phi chng nhng l gii nh
nhng iu trnh by di y:
L do

Phng php

1. Chu Phi cn phi vn ln khng 1. Pht trin CTT H gn vi nhng tin b trong

62

b tt hu qu xa vi cc nc khc.

nhng lnh vc trng yu.

2. Gio dc cn gip cho chu Phi 2. Mi kha cnh ca vn ho v tryn thng b

khng nh nhng gi tr truyn thng.
b qua trong qu trnh gio dc cn c a vo
trong CTT H.
3. Gi gn bn sc chu Phi nhng vn
phi theo kp vi s pht trin hin nay.
3. Phng php hai ng thi : pht trin CTT v
iu chnh gio dc H.
Thc cht cn mt s tn ti trong thc t PTCTT DH. Trc ht CTT vn tp trung ch yu
vo chng trnh truyn thng ly gio vin lm trung tm (teacher- centred). Ging vin c
coi nh l mt ci kho cha kin thc trong khi sinh vin l mt nh kho cha ch ca gio vin
v tr li thy vo lc no . Chnh v vy, CTT cn ly ngi hc lm trung tm tri thc
c pht trin v s dng trong cuc sng. Ngi hc cn t tin th hin nhng iu c
hc trong thc t cuc sng.
Thc t xy dng cng mn hc m khng nm vng s pht trin CTT mt cch h thng
s l ro cn i vi vic ci cch CTT i hc. Nhng k hoch ci cch CTT lun lin quan
n s i mi v th tc v nhng sn phm, v mt khi gio dc H tip tc khng c chuyn
bin v CTT th s khng c k hoch ci cch no thnh cng c. Phng php pht trin CTT
i hc nhn chung khng theo mt th thc thng nht, cc c nhn v cc nhm li chu nh
hng bi cht lng o to ca chnh h. Hu nh trong sut qu trnh, nhng thay i thng
c din ra nh nhng sinh vin tt nghip t Ty u hoc t M v v c tuyn dng vo
trong cc i hc ca chu Phi. Nhng kinh nghim ca h c p dng vo h thng v ngay c
khi nhng H ny gng sc thay i nhng h khng th lm c do nhng tr lc bn ngoi
tip tc thay th nhng nh hng chnh sch. Thm vo , nhng nh hng chnh sch gio
dc H trn bnh din CTT li hu nh khng c.
Kt cc l nhng mn hc truyn thng vn cn y dy v nhiu vn vn cn ng. Nhng
mn hc c trong nh trng nh ting Anh, Php, c, a l, Lch s, Ho hc, Vt l, Sinh hc
v.v. vn cn ph bin. Nhng mn hc mi hn nh cm bin t xa, k thut hng khng, qun l
ngun mi trng vn cn nm ngoi tm vi ca mt s H chu Phi. Nu c chng nhng
mn hc mi ny trong mt s H, th s chuyn ng theo hng vn cn chm chp. CTT
vn b hp li v qu trnh m rng din ra rt t t.

S PH HP CA CHNH SCH GIO DC I HC V THC T

Florida A. KARANI
S gn kt vi m hnh thuc a c c trng bi bit lp v c im tinh hoa nh thy
trn ang cn tr kh nng p ng nhng nhu cu ca x hi Chu Phi ca cc trng i
hc.Tm kim nhm lm ph hp c nh hng bi cc chnh ph Chu Phi v ca chnh
cc trng H, ng thi i hi s hnh thnh nhng mc tiu chnh sch di hn v khng nh
s mnh c tin hnh trong cc Hi ngh Vng ca Chu Phi.

63

Ngay t u nm 1966, Julius Nyerere, Ch tch th nht ca Cng ho Tanzania, nhn thy
rng:Trng H trong x hi ang pht trin cn phi nhn mnh cng vic ca n v CTT
ngay tc th i vi t nc v n cn phi c s ng tnh ca nhn dn v mc tiu nhn
vn. Cng vi vn trn, Aklilu Habte Ph Hiu trng ca H Addis Ababa khng nh
rng: Trng H Chu Phi tht s cn phi l mt H m c sc quyn r t mi trng hot
ng, khng phi l mt thn cy trit ghp, m l mt cy ln ln t ht ging c gieo cy v
chm bn trn mnh t Chu Phi.
l r rng rng gio dc H Chu Phi cn lm nhiu hn ch truyn b tri thc v li ch
ca chnh n, n cn phi l cng c cho s pht trin thay i cc iu kin ca c nam v n.
Cc trng H c th ng vai tr pht trin nh mt nh u t, nhng chuyn gia, ngi khi
xng v nh truyn b khoa hc v cng ngh to ra cc cng ng khoa hc.
Ci cch CTT xy ra trong cc trng H khc nhau l theo ui mc ch ny. Nhng
chng trnh mi c pht trin thay th nhng chng trnh khng cn thch hp v li
thi, v vic s dng ngy cng tng nhng cun sch do tc gi ti a phng vit. Tuy nhin,
cn ch rng khng phi mi kha cnh ca CTT c th c Chu Phi ho s mang bn cht
ph cp ca nhng chn l no trong nhiu ngnh o to khc nhau. iu i hi l mt nh
ngha thc t mi chuyn tri thc vao bn trong s pht trin. Nhng rng buc i lin vi s bt
cp ca c s vt cht, trang b, thiu thn ca ti liu ging dy cng nh s lng sinh vin gia
tng s nh hng n cht lng, nhu cu cn c p ng.
Trch t: Karani, F.,A. (1998). Relevance of Higher Education: Policies and Practices. In J.
Shabani (Ed.) Higher Education in Africa Achievements, Challenges and Prospects. Dakar:
UNESCO, BREDA.
Gio dc i hc cho mt Nigeria mi
Pai Obanya
Ci cch chng trnh o to trit
Ti thng phn bit gia CTT nh l mt qu trnh v CTT nh l mt gi (trn vn ND).
y, ti s bm vo khi nim gi (package) v iu s c hiu rng hu ht nhng vn
c cp hin nay v dng v mi ca gio c di hc Nigeria mi ch va bt u.
Ci cch trit CTT s t ra cu hi nhng tng ca chng ta v chuyn ngnh v nhng
ngnh chuyn mn c chp nhn trong cc trng H v s i hi s tng thch ni dung
ging dy vi i hi ca x hi, c bit ca cc ngnh sn xut ca t nc Nigeria mi.
Mt Nigeria mi s i hi mt lc lng lao ng c gio dc tt (tc l mt lc lng lao
ng a dng). Lc lng lao ng i hi (a) hiu bit rng v y , v(b) K nng hc
bit hc Learning to learn (hoc kh nng thch nghi) c cp n. Gio dc i cng
hon chnh s i hi rng nhng nm u ca GDH chng ta cn tp trung nhiu hn vo gio
dc i cng, dy cho sinh vin tt c nhng lnh vc kin thc nh trong truyn thng khoa hc
nhn vn. N ng thi yu cu chng ta khng nhn sinh vin vo thng nhng chng trnh o
to chuyn ngnh m chng ta cho h thi gian t pht hin ra s thch ca chnh mnh v
t n s chn mui v nhn thc ngh nghip.
Mt biu hin ca cch tip cn gio dc i cng l trong h thng n v hc trnh hin thi
s cho gii php pht trin cc mn hc kt cu trn vn kiu module, mi module c mt s phn

64

bit v yu cu s tham gia ca mt s ging vin. Nhm ging vin sau s tr thnh tiu
chun. Mt nhm ca cc ging vin s lm vic vi nhau pht trin cc chng trnh, dy v
nh gi chng.
Cch tip cn gio dc i cng c th p dng c ngay c vi cc chng trnh gio dc
chuyn nghip. Bo co ca UNESCO vo nm 1978 khuyn co rng cc chng trnh chuyn
nghip da trn nn tng cu trc 2 bc: a) gio dc i cng y , b) c s ca gio dc k
thut trc khi o to ngh chuyn mn. iu ny bi v th trng lao ng ngy cng tr nn
kh d bo, do nhng ngh mi lun lun tin ho tho mn s pht trin mi v nhng k
nng ngh nghip cn phi d thch nghi vi nhng thay i.
Nu vn tip tc vi cch tip cn chuyn mn hp nh hm nay iu c ngha rng chng ta
s dn dn lm cho sinh vin gp phi nguy c b y ra ngoi th gii vic lm. Th gii ngy mai
s nhn s pht trin mi trong nhiu mt ca cuc sng v iu s to ra nhng c hi vic lm
mi v t to ra vic lm. o to k nng thc hnh vn c mt vai tr, nhng iu ny s nh v
cng so vi loi CTT m ang tm kim pht trin cc nng lc ca c nhn.
Cu hi s l... mt ngi s lm g trong mt tnh hung m cc sinh vin c o to chuyn
mn hp ngay t trng ph thng? Cu hi l mt thch thc ln i vi GDH. iu c
ngha rng, trong nhng nm u ca GDH, ging vin cn phi km cp c bit trong cc mn
hc thit yu nh ngn ng, ton hc, my tnh i cng. iu cng c ngha l cc trng
H s phi lm vic vt v hn i vi nhng mn hc ct li va m rng v khc su kin
thc, k nng nn tng m sinh vin c khi tt nghip ph thng.
Trch t:
Obanya, Pai (1998, September). Higher Education for an Emergent Nigeria. 50th Annivesary
Lecture, Faculty of Education, University of Ibadan, Ibadan, Nigeria.
c thm:
Pht trin chng trnh gio dc i hc
Trch t ti liu Hi tho UNESCO vng v dy v hc trong GDH,
13-18 September,1999
Irene Broekmann, Vn phng pht trirn gio dc, Khoa gio dc, i hc Witwatersrand, trnh
by nhng quan im phc tp v sng kin pht trin CTT. B nhn mnh nhu cu nh gi
li thng xuyn CTT trn c s nhng vn a phng v vn vng. Nhng c trng ca
mt trng H Chu Phi v gii php m CTT cn p ng c nhng nhu cu pht trin l
trung tm ca mi sng kin ci cch CTT. Cu hi v ai l nhng ngi lm nn s thay i
CTT v v nhng mc ch g l vn cn t ra s thay ic ngha.
Trch dn cu truyn v h rng kim c s dng gii thiu cho cc thnh vin tham d
thy s i mi CTT v s phc tp ca thay i CTT. Mt phn cu truyn itnh by
di y:
Truyn k v chng trnh o to h rng kim (Harold Benjamin 1939)
y l cu truyn chm bim ni v gio dc mang tnh h thng tho mn nhu cu trong mt
b lc thi tin s thuc thi k Sel. Mt ngi n ng tn l Ngi lm ba mi bit cch
lm ra vt m b tc anh ta cn v anh ta c sc kho v lun i u lm ra nhng
vt . Do nhng c tnh nh vy, anh ta l mt ngi n ng c gio dc. Anh ta cng ng

65

thi l mt nh t tng. V sau, con ngi khng th thot khi lao ng v nhng dn vt trong
t tng...anh ta nhn thy cc k khng tho mn vi cch quen thuc ca b lc mnh. Anh ta
bt u suy ngh v cch lm hy vng cuc sng bn thn, ca gia nh v ca nhm s c th tt
p hn. Do , anh ta tr thnh mt con ngi nguy him....
Cu truyn tip din xung quanh vic ngi n ng ngh nh th no v cch anh ta c th
khai thc tr chi ca tr con lm tt hn cuc sng cng ng. Anh ta quan tm n iu m
ngi ln lm v s sng cn v gii thiu nhng hot ng ti l tr mt cch bi bn. Nhng
hot ng ny bao gm tay khng bt c, dng di cui bt nga con, sn ui h rng kim
bng la. Nhng ci v sau tr thnh CTT v cng ng bt u cuc sng khm kh hn
vi thc phm d tha, da th trang im v trnh cc mi e do. Tt c iu s din ra
m p vi h thng gio dc tt nu cuc sng trong cng ng mi mi khng thay i. Nhng
iu kin thay i.
Nhng dng sng bng bt u tan chy v ngy thng tri i nhng ngi trong b lc vn cha
nhn thy c bt bng hai bn tay, m ch c nhng con c tinh ranh nhanh nhn cn li nhng
li trn trnh ngi rt ti. Nhng ch nga non nhiu tham vng quyt nh ri khi vng.
Nhng con h b vim phi v hu ht cht v bnh tt. Mt s khng ng k cng ri b i
ni khc. Nhng con gu hung d n v khng h s la. B tc ri vo tnh cnh kh khn.
Thc phm cn kit, nguyn liu may v ht dn v con ngi b e do bi hng n gu i li
nghnh ngang trong lng.
Vo mt ngy, trong s tuyt vng, mt ngi no ch ra mt ci li bng s g v ngh ra
cch bt c mi v thc phm li di do nh trc. B tc cng lm ra mt h thng by t
trn ng by n gu thng qua li. Nhng c gng thay i h thng gio dc k c
nhng k thut mi tuy nhin b chng i lnh lng.
l nhng hot ng chng ta cn bit. Ti sao nh trng li khng dy h? Th nhng a s
b lc v c bit nhng ngi gi lng khn ngoan kim sot trng hc mm ci lng i
vi nhng khuyn co . khng phi l gio dc h ni mt cch nh nhng ... ch n
thun l o to. Chng ta khng dy cch m c bt c; chng ta dy pht trin s nhanh
nhn chung l ci m khng b lp li n thun nh o to v c th.
Nu bn c cht gio dc no , h ni mt cch gay gt bn s bit rng iu ct yu ca
nn gio dc ch thc l tnh khng thi hn. l ci g trng tn qua nhng iu kin thay
i tng t nh vch ng ngay thng chc chn trc thc nc hung d. Bn cn phi bit
rng c nhng chn l trng tn mi mi, v CTT h rng kim l mt trong nhng ci .
Trong phn trch trn, CTT c hiu nh l s k tha ca tri thc c t chc, nhng CTT
cng c th l nhng phng thc hoc kinh nghim. Vy CTT l g? iu ny thng to ra s
ri rm. Thut ng c hiu rt khc nhau nh v nh hnh amorphous hoc tru tng
elusive v iu c ni n l ni dung mn hc ca CTT bin i t cun sch ny ti cun
sch khc. Nhng nh nghin cu v ra mt bc tranh m m v l thuyt xy dng trong CTT
v hu nh khng c s khi qut ho no. Tuy nhin, c nhng khi nim v CTT c chp
nhn rng ri nh khi nim rng v hp ca cc CTT. Khi nim rng bao gm tt c
nhng iu tri nghim ca ngi hc trong khi khi nim hp m ch nhiu hn n nhng
mn hc v ni dung tng minh. C nhng khi nim nh CTT k hoch hoc CTT thc
hin, v CTT n, hin, l nhng khi nim ho qu rng.

66

Bn tho hng dn UNESCO nh ngha CTT l tp hp ca cc hot ng gn vi vic t

c cc mc tiu gio dc ca nh trng. Trong bc tranh y, dng nh l c 4 mc pht trin
CTT: x hi, nh trng, ging dy v thc nghim. Mc u tin l rng nht, mc th hai l i
lin mt cch rng ri vi nh trng, mc th ba lin quan n iu g xy ra trong lp hc hoc
trong ging ng, v mc th 4 lin quan n kinh nghim ca ngi hc.
Broekmann lp lun rng chng ta cn i mt vi c trng c nh, t nhin v c sn ca c
cu, cc mn hc v s quan trng ca chng. Qua nhng thay i cho chng ta c hi tuyt vi
lm iu ny. Nghe ngng v trao i vi nhau c th gip cho ngi ta hiu iu tr thnh
thc t c th ho. C l, chng ta khng th thch thc tt c cc gi nh ca chng ta, nhng
mi khi chng ta ni rng iu g phi l, ta cng c gng ni ti sao. V d, di ca
cc chng trnh hc tp c c vn bng. Ti sao mt bng gio dc i cng li phi ko
di 3 hoc 4 nm?
Thay i CTT c th l s chuyn i (transmissional) hoc s bin i (transformationist). S
chuyn i lin quan n vic truyn b tri thc mi c bit khi cc ngnh hc pht trin hoc
thay i, trong khi mt CTT bin i nhm thay i nhn thc ca ngi hc ( Walking, 1994).
Thay i no s din ra trn bnh din v m (vn ho, th trng, v x hi) v thay i khc
din ra trn bnh din vi m (VD., ngn ng, cc mn hc). Trong pht trin CTT, iu rt quan
trng l thit lp ni dung no cn b sung, ni dung no cn gi li v ni dung no cn ci thin.
Nhng nguyn tc hng dn s la chn l g? Vn ai quyt nh nhng ni dung CTT n
nhp hi ho vn ho- x hi l iu quan trng. iu cn thit l xem xt thc t CTT vi
quan im ca CTT h rng kim. iu ny s i hi thch thc nhng ci m chng ta
tha nhn hoc iu m chng ta hiu nh l l thng tnh t nhin.
C nhng nhn thc khc nhau v cc H Chu Phi. V d, Tng thng Nam Phi Thabo Mbekis
ni, Ti l mt ngi Phi cho thy du hiu ng ta nhn bn sc Chu Phi nh th no. Appiah
trong cun sch ca mnh Trong ngi nh ca cha ti, ni v bn cht khng ng nht v k v
ngi cha ca tc gi thch thc nhng tp tc ph bin nh th no khi khng khng i t
chc mt m tang theo mun.
Broekmann ngh mt cuc tp dt cho nhng ngi tham gia to ra s thng nht gia cc
nhm v nhng ni dung cu thnh mt i hc Chu Phi. Cuc tp dt th hai c tip theo
sau nhng iu d nh cho mt s biu hin v mt CTT s c quan nim ra sao t khung
khi nim c rng ln hp. Nhng cu hi gm: Ngi hc cn tri qua nhng g trong mt
trng H Chu Phi v ni dung no s c dy, v vi phng php no? Kin thc v cc hot
ng cn c la chn v c t chc nh th no?
Bn tho hng dn a ra nhng yu cu i vi gio dc nh sau:
-

Cc nc Chu Ph cn khng b tt hu qu xa trong bt k kha cnh no ca s pht

trin.

V tr ca gio dc c cung cp trong bi cnh Chu Phi bao gm s tha nhn cc qu

trnh v cc sn phm Chu Phi nguyn gc.

Gio dc Chu Phi tr v vi ci ngun nhng phibt kp vi s pht trin hin nay. Th nhng
chng ta lm iu ny nh th no? qu trnh gio dc quan trng hn sn phm khng? y
chng ta c nn quan tm vi nhng kt qu u ra ca gio dc v nhng vn c quan tm
trong mt s quc gia hoc liu chng ta cn quan tm n CTT linh hot nhng ng
chm v gio dc c th xy ra v kt qu u ra ca gio dc cha xc nh trc c? Bng

67

cch no chng ta khng nh phng php ca chng ta l thch hp. Nu mc ch trung tm ca

gio dc l s pht trin nn dn ch th cc bc tin hnh phi l m hnh ca cc in hnh ny.
Nh vy s cn phi c nhng kho st v nhng vn gy tranh ci i vi CTT km theo
nhng li bin gii v.v...
Bng cch no chng ta x l vn thch ng (relevance)? CTT phi thch ng vi ai? S thch
ng bao hm s quan tm v cc nhu cu v s thch ca ngi hc cng nh trnh gio dc v
kh nng ca h. CTT nh thch ng vi x hi liu n cn phi p ng ch yu cc nhu cu
x hi cp bch khng? iu g l k vng ca ngi hc, ca cc thnh vin trong x hi nh
ging vin, cha m sinh vin, chi doanh nghip v cng ng? Liu c nhng cng thng trong
mi quan h gia h?
UNESCO khng nh rng S thch ng c quan tm c bit v phng din vai tr ca gio
dc i hc...N chnh v vy cn cha ng nhng ni dung nh dn ch ho s tip cn n gio
dc v m rng hn cc c hi c hng th gio dc i hc trong cc giai on khc nhau ca
cuc i, lin h vi th gii vic lm v trch nhim ca gio dc i hc hng ti h thng gio
dc nh l mt thc th thng nht. Quan trng hn, gio dc i hc cn tm kim nhng gii
php i vi nhng vn ca loi ngi nh gia tng dn s, mi trng, ho bnh v hiu bit
ln nhau trn th gii, dn ch v cc quyn con ngi...
Mt s lnh vc nghin cu c coi l trng tm gii quyt vn Chu Phi th hin trong
mt s cng trnh: Qun l doanh nghip (entrepreneurship) v t to vic lm, cng ngh thc
phm,nng nghip, sc kho, ho bnh, ngn ng, o to, hc tp sut i, mi trng v pht
trin bn vng, cg ngh, lm vic theo nhm, quc t ho, khoa hc, cng ngh thng tin v
truyn thng, sinh vin yu km, HIV/AIDS, gii tnh, t hc, s ph thuc ln nhau v lng ton
cu, ngho i, bo lc v.v...
Bit v cc phng php tm ti kho st c th gip ngi ta tip tc hc tp v thc hin cc
iu tra ca chnh h.Mt vi ngi ngh rng gio dc i cng vi s nhn mnh n hc
bit cc nhu cu cn c quan tm, trong khi mt s ngi khc nh Paulo Freire nhn nhn
cch tip cn gii quyt vn l cch tt nht i vi cc nc pht trin.
Theo Covey (1992) By thi quen ca nhng ngi hiu qu cao, chng ta c th c nhiu mi
quan tm nhng iu g chng ta c th gy ra nh hng thc? iu g chng ta c th lm ti
chnh ngay trng chng ta? T nhng thay i c to ra bi ging vin v cc tr ging hoc
bi nhng khnhng chnh sch t bn trn xung, chng ta c th thc hin trc ht vic xc
nh cc nhu cu, xc nh cc vai tr ca chnh chng ta trong nh trng v xc nh ai s tham
gia trong qu trnh ci cch CTT. Qu trnh lun c m phn thng lng, nhng chng ta
cn nh rng nhng tc ng t bn ngoi c th lm gia tng hoc cn tr qu trnh. Cui cng,
chng ta cn quan tm vai tr nh gi trong chu k thay i CTT. nh gi thc nghim gip
ta c th a ra nhng kt lun liu mc t c mc tiu hay khng. Nhng nh gi cng
cn phi l phi thc nghim chng ta nh gi nhng mc tiu t thn ca chng.
MODULE 4. CC PHNG PHP DY V HC I HC
Gii thiu v mc tiu chung
Bi 1. Khi nim v dy v hc
Bi 2. Cc phng php dy v hc: S dng, u im v nhc im

68

Bi 3. Mt s chin lc y mnh vic dy v hc

Hy ngm ngh nhng iu sau y khi bn nghin cu module ny
iu 9. Nhng cch tip cn i mi ging dc: t duy logic v sng to
b. Trng i hc cn phi o to sinh vin tr thnh nhng cng dn c tri thc cao v c ng
c hc tp mnh m vi t duy logic, phn tch cc vn x hi, tm kim cc gii php cho cc
vn , p dng chng v chp nhn trch nhim x hi.
c. Thchin nhng mc ch ny, c th cn thit phi sa i CTT, s dng nhng phng php
mi v thch hp c th vt ra ngoi mn hc. Nhng phng php dy hc (didactic
phng php dy hc mang bn cht ca qu trnh dy v hc ND.) v s phm mi cn phi c
kh nng tip cn v c khuyn khch to thun li cho vic nm cc k nng, nng lc v
kh nng giao tip, phn tch logic v sng to, c lp suy ngh v lm vic tp th trong bi cnh
a vn ho, ni m tnh sng to lin quan n vic kt hp tri thc truyn thng hoc tri thc a
phng vi khoa hc v cng ngh tin tin. Vic sa i CTT phi cn nhc n nhng kha
cnh v gii tnh v bi cnh vn ho, lch s, v x hi c th ca tng quc gia. Vic ging dy
cc chun mc quyn con ngi v ging dy v nhu cu ca cng ng trn th gii cn phi
c phn nh trong CTT ca tt c cc ngnh hc, c bit l cc chng trnh o to ngi
ch v ngi qun l doanh nghip. i ng ging vin v cc nh nghin cu c vai tr quan
trng trong vic xc nh chng trnh o to.
d. Phng php ging dy mi cng ch ra nhng hnh thc mi ca phng tin dy - hc. Nhng
phng tin ny phi gn vi cc phng php kim tra mi m s ci thin khng ch kh nng
nh m c kh nng hiu, cc k nng thc hnh v sng to.
Gii thiu v cc mc ch tng qut
Sinh vin i hc thng ni:
Ti i nghe ging
Ti i thc tp
Ti i thc t
Ti i ph o
R rng, iu phn nh phng php ging dy m h nhn c. Cc bi ging, thc hnh,
thc t hin trng v ph o l phng php ph bin v ging dy i hc. Nhng im
mnh v im yu ca cc phng php ny l g? Liu c mt s cch m gip cho ging vin i
hc truyn th d dng hn kin thc, k nng v thi cho sinh vin hn khng? Liu c nhng
phng php v k nng hc tp tt hn m sinh vin i hc c th p dng hc tp c hiu
qu hn khng? l nhng vn chnh cp trong module ny.
Mc tiu chung
Trong module ny, chng ta s:
M t cc phng php dy/hc truyn thng v hin i c s dng trong cc trng i hc;
bit c khi no th s dng v cc u nhc im ca tng phng php.

69

Bi 1: Khi nim v dy v hc
Mc ch c th
Hc xong ny, bn c kh nng phn bit cc khi nim sau y:
Dy v hc;
Mi trng dy hc;
Dy hc ly ging vin l trung tm; v
Dy hc ly ngi hc l trung tm.
Trong mt ging ng A c mt ngn hai trm hc vin. C mt dy gh; c qu nhiu ting n
n ni ngui ta khng th nghe c nhau ni. Mt ngi ln tui bc vov i thng ln bng.
Chng ta cha r ngi l ai. Tt c mi ngi im lng. Tri nng v cn phng ti m do cc
ca s lt t nh sng mt tri chiu ri. Bi cchnh t bt u, ngi ta c l ngh rng
l mt trng trung hc; t hn na, l mt trng tiu hc. y chc hn phi l thy ging. ng
ta bn lin tc khng ngt. Cc sinh vin ngi cui lp khng th nghe r. Mt trong s h ph
ln ci. Chui ci ly nhau lan truyn khp mi ni, t pha sau ln pha trc ging ng.
Thy gio yu cu gi trt t. Bi c li tip tc. Chui ci li xut hin t gc khc. B dn
vo bi ri, thy gio c lp li trt t bng cc cch ca mnh. ng ta qut tho do nt; sau
ng ri lp ng theo cch m ng n.
Bn c th on c phn cn li ca nm hc s din ra nh th no nu nh n c khi u
nh trng hp trn y?
Ging ng B nh hn thong ging hn ging ng A. C hai nhm tm trm sinh vin mi
u phng hc. Khng kh rt si ni v rt d chu. V mt dng nh nghim ngh nhng rt
khoan khoi. C mt qu ng trung tui. C l l thy gio. ng ni t, quan st v thnh thong
t cu hi.
Nh vy, c mt vi kch bn ang c din trong cc trng i hc. Chng ta cn ghi nh
nhng cnh tng khi chng ta bt u nh ngha mt s kha nim c bn trong module ny.
Dy v hc
Bt c mt h thng ging dc/dy hc no cng lin kt ba cc: kin thc, sinh vinv mi
trng hc tp hc.
Dy hc
Dy hc c th c nh ngha nh l tp hp cc qu trnh v cc th tc c ging vin s
dng to ra vic hc tp. Obanya (1998) xem n nh l mt qu trnh em li nhng thay i
tch cc trong hc vin.
Mi trng hc tp
Tnh hung hc tp hoc mi trng hc tp l tp hp cc ngun c th thc hin qu trnh
dy/hc. Nhng iu bao gm ngun con ngi (ging vin, hc vin, qun tr vin v nhn
vin phc v); ngun vt l (v d, ging ng, th vin, phng th nghim, v xng); ngun t
liu (ti liu ging dy, vt liu nghe nhn, v cc ci khc); ti chnh (cc tr cp hot ng, hc

70

bng, tr cp hun luyn v cc ci khc); v khung cnh chnh tr v x hi (nn cng ho i

ngc vi ch c ti, ho bnh i ngc vi chin tranh).
Hc tp
Vic hc c th c nh ngha nh l mt qu trnh ni ti xy ra bn trong hc vin. N thng
xuyn bin i trong hnh vi ca con ngui (hc vin). Nghin cu ca cc nh tm l nhn thc
(v d, Brainard, 1997) ch ra rng vic hc xy ra trong ba giai on: giai on ng c hc tp
(motivation), giai don tip nhn v giai on thc hin.
Pha ng c hc tp
Sinh vin tip nhn cc tc nhn kch thch hc tp. iu ny cung cp nh hng (khi ng)
cho qu trnh hc. H la chn cc thng tin t mi trng, cc thng tin ny c c l nh cc
c quan cm gic.
Pha tip nhn
Cc thng tin tip nhn c x l theo cch thc sau:
Chng i vo b nh tm, t chng c th c gi ra v c s dng trong mt thi gian rt
ngn. Nhng nng lc ca b nh tm rt hn ch. Thng tin tip nhn, c nhc li tip theo,
s lu tr trong b nh lu di.
Cc vai tr ca ging vin v sinh vin
Vic hc ph thuc vo mi quan h ging vin hc vin. Vai tr ca ging vin v sinh vin
bin ng qua mi quan h ny. Mt mt, ging vin c th n thun l ngi truyn t kin
thc; sinh vin hon ton ph thuc vo iu m ngi ging bi ni hoc lm. H l ngi tip
nhn hn l ngi hc. Mt khc, ging vin c th ng vai tr hng dn, hoc ngi to
iu kin thun li. Sinh vin c gip ch ng lp k hach hc tp ca mnh.
Phng php dy hc
Prgent (1990) nh ngha phng php dy hc nh l mt cch t chc ring cc hot ng s
phm c thc hin ph hp vi mt s quy tc no a sinh vin t ti mc tiu c th.
Bi 2. Cc phng php dy v hc: ng dng, u im v nhc im
Mc ch c th
Hc xong bi ny bn s c kh nng:

Phn bit trong mt lot cc phng php dy v hc nhng phng php thun li cho
vic hc; v

Khng nh vic s dng, u im v cc nhc im ca tng phng php dy v hc

Ci thin vic dy v hc i hc trong cc mn khoa hc t nhin
Sam Tunde Bajah

Bn ngoi l ca s can thip vo gio dc H, c mt chng trnh trung hn v bi dng ging

vin cc trng i hc min Ty v min Nam chu Phi m ti may mn c tham gia, mt
cun s tay dnh cho cc ging vin i hc vi nhan T dy bn tt nht ra i. Khi vit li
ni u cho cun sch, gio s Gichanga, ph hiu trng danh d, Trng i hc Nairobi

71

nhn mnh s cn thit phi xem xt li cc trng i hc v kha cnh pht trin nhn s v kha
cnh dy v hc. ng hng ch vo nhng vn sau:
Xuyn sut chu Phi, cc trng i hc ang trong tnh trng khng hong. Cc trng i hc
ang qu ti do s lng sinh vin gia tng. Hin nay, ch c mt nhm ging vin c o to
chuyn mn s phm. Trn ton th gii, ngy nay nhn thy r rng mt ngi mun thnh
cng trong dy hc th phi c gio dc. ng trc vn nghim trng nh vy, ngy cng
nhn thy hin nhin rng cht lng cn b l yu t ct yu trong vic m bo cho cc trng
i hc gi c nhim v truyn thng ca mnh l pht hin, truyn t v bo tn tri thc
(Gichaga, 1993).
Trong khi u tranh vi cc vn dy v hc i hc, chng ta khng c qun rng trong cc
mn khoa hc t nhin, cc khm ph t ti mt t l cha tng thy. Th k th 21 s chng
kin th gii khoa hc t nhin c bc nhy vt l vic dy v vic hc trong mt k nguyn
ca cng ngh thng tin, nhn thc cn phi c thay i.
Cc bin u vo/cht lng ca vic dy hc
Vic dy hc thng c m t nh l mt ngh chuyn nghip mc d mt s ngi, vi nhng
l do xc ng coi n nh l mt ngh. tt c mi trnh di bc i hc, cc ging vin
khng ch c c o to (chun b) m cn c cp chng ch dy hc. Mt trnh dy hc
chuyn nghip l giy thng hnh c th thng tin trong s nghip. N l iu kin ti thiu nu
bn mun tr thnh hiu trng trng tiu hc hoc hiu trng trng ph thng trung hc. Tuy
nhin, trng i hc iu ny s thay i. Mt iu c tha nhn nh mt nguyn tc trong
cc mn khoa hc t nhin l t c trnh tin s trong lnh vc chuyn mn l tt c
nhng ci m mt ging vin ang khao kht cn c kim c mt v tr ging dy trong bt
c b mn no trong lnh v khoa hc t nhin ca trng i hc. Khi dy hc (ni mt cch
trung thc, a la Obanya), cc ging vin lm g? dy hay ging (thuyt trnh- lecture)? l vn
th nht chng ta tho lun.
Cu hi 1
Ging vin trng i hc liu c yu cu phi c trnh dy hc sau khi c bng tin s
khng? Nu c, th loi o to sau tin s no s c a ra?
dy hc c hiu qu, khng nhng ging vin phi c chun b y ; cng cn cung cp
cho ging vin nhng phng tin thch hp. Mt iu hin nhin xy ra hu ht cc trng i
hc chu Phi l cc phng tin dy hc cn rt thiu thn c hai kha cnh s lng v tnh a
dng. Trong ngnh khoa hc t nhin, phm vi hot ng cho vic dy hc l phng th nghim.
Thc t ch ra rng s lng sinh vin ang tng ln, trong khi c s lng v cht lng ca cc
phng hc thc nghim li khng i. iu ny sinh ra vn th hai l tnh trng ca cc
phng th nghim.
Cu hi 2
S lng v cht lng ti u ca cc phng hc thc nghim cn cho ging dy cc mn khoa
hc t nhin l g?Liu rng cng mt thng s c c s dng cho cc ngnh vt l/ho
hc/sinh hc c khng?
xc nh cht lng dy hc trong trng i hc, yu cu khng ch l hiu r (nh gi) iu
g ang xy ra hin nay m cn khuyn co vic ci thin cht lng. D cc ging vin i hc c
thch n hay khng, nhng lc h ng trc lp, h u b sinh vin nh gi.

72

Cu hi 3
Chng ta cung cp cho ging vin i hc nhng ch dn no thc hin vic dy hc c hiu
qu? Cc yu t cn c cn nhc dy tt l g?
Yu t u vo/ cht lng hc
L mt thnh t quan trng ca vic dy hc m dn n vic hc tp c hiu qu. Nh quan st
nhiu trng i hc, cc ging vin cung cp tri thc cho sinh vin thng qua bi ging, k
hoch hng dn. Ging vin i hc cung cp mt iu kin khung cho hc tp. Thc ra, iu
gii thch ti sao nhiu ging vin i hc vn ku ln rng h c yu cu c ging ch khng
phi dy. Trch nhim hc tp ph mc cho sinh vin. i vi hc sinh trng ph thng trung
hc tng c hc cc bui hc c thy dy, khi bc vo trng i hc li gp khung cnh
hon ton khc. Mt s sinh vin cha sn sng n nhn thay i t ngt [dy d -------c
ging]. Thng k trong hu ht cc trng i hc ch ra rng h s tui ca sinh vin ang b tt
xung. a s thy cc k kh khn t qun l vic hc tp. Vn ny c lin quan n tui
tc?
Trong mi trng trung hc ph thng, quy m lp l kh nh so vi trng i hc. Hn th
na, trong trng i hc, sinh vin l ngi qun l thi gian khng ging nh hi cn trong
trng ph thng, thi gian hc tp c lp k hoch do mt ngi no ch khng phi
hc sinh. trng i hc, c s thay i hn nhiu v loi ngi m h c tip xc. Thc ra,
nh mi trng tm l x hi trong phng th nghim khoa hc t nhin hoc trng i hc c
th gy kh chu cho sinh vin. Kt qu ca tt c nhng iu trn l: cc sinh vin tr tui b sc
trong mi trng i hc phi i mt vi vic thc hin ni dung hc tp trnh cao mt
cch km ci. Cc thng k trong trng i hc Nigeria cho thy c mt t l trt kh cao
cui nm th nht trong cc mn khoa hc t nhin.
Nhng gi / ngh
Vic tho lun tip theo lm ny sinh nhiu cu hi hn l em li cu tr li. iu nhm
khuyn khch tranh lun sao cho n cui cng, chng ta s tip cn n nhng gi / ngh thc
t. Di y l 5 gi gip chng ta bn lun.
Xy dng lng tin vo ging vin i hc
Ngi ging vin c tin cy l ngi ging vin c chun b tt cho vic lm v lc no cng
vy cc ging vin c tin cy l nhng ging vin gii. H thng gio dc cn to ra nhng c
hi cc ging vin nng cao nng lc ngh nghip ca mnh. Trong ngnh khoa hc t nhin,
mt ging vin gii cn phi hc thm nhiu k thut khc nhau.
Thi gian ch i i vi sinh vin
Hin nay trong cc trng i hc, thi gian hc ang b ct xn; sinh vin ang chu thc p v
ln ln. Nhiu sinh vin khng th t tin ni cho bn bit hc k ti s thc s bt u khi no.
Sinh vin cn c thi gian lp k hoch hc tp cho mnh.
Cung cp cc ngun ci thin vic dy/hc
Trong khoa hc t nhin cc phng tin cn phi cc c nhn s dng. Bn cht ca cc
mn hc lp thnh ngnh khoa hc t nhin i hi mt chin lc c s tc ng tng h sinh
vin t liu. Cc phng th nghim cn phi c trang b tt nu chng ta mun nng cao vic
dy v hc cc mn khoa hc t nhin.

73

Cn cho sinh vin nh gi ging vin

H thng i hc ang c s dng ging vin nh gi sinh vin thng qua cc bi test. C
rt t nhng trng hp m sinh vin c cung cp c hi nh gi nhng bui hc ca
ging vin. Nhng thng tin nhn c t sinh vin c tc dng ci thin vic dy v hc, v iu
s c tc dng nhiu hn th i vi cc mn hc khoa hc t nhin.
Dy sinh vin bit cch hc
Nu ch c gio trnh v nhng ghi chp t bi ging s l khng v ngun thng tin trong mt
lnh vc rng ln ca cc mn khoa hc t nhin. V chng ta ang o to cc sinh vincho th
k 21, chng ta cng phi dy h cch truy cp thng tin m phn ln ang c sn trn cc siu xa
l thng tin.
Kt lun
Tm tt vic bn lun v nng cao vic dy v hc cc mn khoa hc t nhin i hc, chng ta
kt lun nhng iu sau y:

Vi ging vin --- T dy bn tt nht

Vi sinh vin --- trong khoa hc t nhin, bn lm khoa hc

n y cho php ti chia s nhng ng gp ca mnh trong cun sch T dy bn tt nht.

Nhng thm tht m ti dm mo mui nhn s c lin quan n tho lun ca chng ta v ci
thin vic dy v hc trong cc mn khoa hc t nhin.
Ging vin xem nh l mt ngi c thm quyn
C nhiu lnh vc m bn phi xem xt khi chun b bi ging ca mnh.
Lnh vc xem xt, bn t hi mnh
1. Phn bit ch /cc mc tiu. Bn mun dy ci g?
2. C to (ngi nghe). Bi ging dnh cho nhm sinh vin no?
3. a im v thi hn. Bui ging s c tin hnh u v ko di bao lu?
4. Ni dung mn hc. Phm vi ca bi ging l g? n chng mc no, v chiu su v chiu
rng, bn c cho rng bn c th i ht ni dung mn hc trong thi gian quy nh khng?
5. Ti liu tham kho. Liu c vn g khin bn phi tra cu trong sch, tp ch hoc trong
s tay ca bn? Bn c tin vo nhng s tht m bn mun sa li khng?
6. Gii quyt nhng vng mc, rc ri. C lnh vc no trong ch mn hc m bn d
on l sinh vin s c th kh nm vng ? Nu c, bn cn chun b cc cu hi tng
cng kim tra gp i v lnh vc .
7. Phng tin ging dy, Bn c mun s dng nhng tr gip no trong khi tin hnh
bi ging khng? bn kim tra xem chng sn sng v trong tnh trng lm vic tt
khng?
Cc lnh vc cn xem xt khi bn chun b bi ging
Nu bn xem xt cn thn 7 lnh vc sau, bn s c th thoi mi trnh by bi ging v cc sinh
vin cng thoi mi nh vy khi nghe bn.

74

Chun b y

C ging ni r rng sinh ng.

Tc ni hp l.

Ni c sc mnh truyn cm.

C s trm bng ca ging ni.

Dng cch ni hi thoi.

Dng ngn ng v thut ng d hiu.

Th hin trn nt mt v cc c ch (ngn ng phi li ni).

ng ngi mm ci.

Bao qut n cc c nhn v ton lp.

n mc t chnh v gn gng.

Nng ng v nhit tnh.

K thut ging c th mang li s khc nhau gia bi ging tt v bi ging ti. Mt lp hc vi

bt c c no, ging ni ca bn cng phi c nghe r rng. Bn l ngi bit r phi iu chnh
ging ni ca bn ra sao. Nu nh phng hc qu rng, th bn phi s dng micro. Bn nn s
dng cch ni theo vn phong hi thoi v ng dn mt vo bi ging. Hy mt n tng sinh
vin, v bao qut ton b lp. Trong tnh hung sinh vin c t ti liu h phi chp nhiu hn. V
th, khi bn phi vit trn bng, bn phi chc chn rng ch vit ca bn d c. Thnh thong
bn c th dng n chiu, trong trng hp ny, bn nn chc chn rng cc ch trn n chiu
c iu chnh r nt. Dnh thi gian sinh vin ghi nhng iu ch trc khi chuyn
slide. Vi cng v l mt ging vin, bn phi phn u a sinh vin tin v pha trc bng
vic nng cao thm kin thc ca h t mt bng kin thc ban u. Do vy, trc khi bt u
ging bi, bn nn xc nh trnh ban u ca sinh vin.
Trch t:
Bajah, S.T. (1998, thng 9). Ci thin vic dy v hc i hc trong ngnh khoa hc t nhin.
c gii thiu ti hi tho UNESCO v dy v hc i hc. Trng i hc tng hp Ibadan,
Nigeria.
Bi tp
Chun b bn lit k danh mc kim tra khi s dng cc gi trong bi c 4.1 v ging vin nh
l mt chuyn gia. S dng bn k ny nh gi bi ging gn nht ca bn.
Tiu chun la chn cc phng php dy v hc
Phng php dy v hc c th c phn loi theo c kh nng hoc khng c kh nng khuyn
khch ch ng hc:

Cc phng php dy/hc m khng khuyn khch t hc

y l cc phng php lp hc ln. V d, din ging v chuyn .

Phng php dy v hc thin v t hc

75

y l cc phng php c p dng trong cc nhm nh hay cn gi l cc sinh vin lm vic

c nhn.
Chng ta tin hnh din t mt s trong nhng phng php ny.
Phng php thuyt trnh (c ging- lecture)
Trong phng php din thuyt, ging vin lin tc truyn thng tin n sinh vin. Phng php
ny c s dng cho lp hc ng ngi. N cho php ging vin s dng ton b thi gian
ging. Phng php ny c nhng hn ch bi v n khng khuyn khch vic hc. Mt thc t
hin nhin l, sinh vin c nhim v chnh l chm ch nghe. H l cc thnh gi, t ch ng; t
nghin ngm, do b ph thuc vo nhng iu ging vin ni v ging vin lm. Cc kin ca
sinh vin c coi l rt nh. (Thc ra quan im trn c mt s khng tht ng. ND)
Cc phng php nhm nh
Cc phng php nhm nh bao gm:

Sermina

Tho lun nhm

Bi tp tnh hung (case study)

M phng

Hi tho

Phng php gii quyt vn (PSM)

Sermina
Mc ch ca phng php sermina l khm ph su thm ch chuyn mn. N bao gm nhng
bui hp mt nh k (thng l hng tun) ca cc nhm nh sinh vin(trong khong 10 15
ngi) v ging vin ng vai nh l mt chuyn gia hoc ngi iu phi. Sinh vin phi c mt
bi c (hoc nhiu bi) v ch chuyn mn. H vit ni dung ca chuyn hi tho (di
dng mt bo co), gi n trc cho cc cc thnh vin trong nhm (trc mt tun chng hn).
S bn lun s tp trung vo cc l l v cc kt lun ca ngi tham gia. i khi nhng bui hp
mt ny cho php nhn nhn su hn vo mt ch . Chng pht trin trong sinh vin kh nng
tng hp, phn tch c ph phn v cc k nng truyn t.
Tho lun nhm
Tho lun nhm l mt phng php cho php sinh vin ni v cc kinh nghim ca mnh, v
chia s cc tng vi nhau. N pht trin trong sinh vin kh nng nghe, hiu, tng hp v phn
tch c ph phn. Trong khi tho lun nhm, sinh vin ni nng hot bt c th chi phi bui tho
lun. Ging vin cn c bit iu phi lm cho ai cng c trao i v c li thng qua tho
lun nhm.
Bi tp tnh hung
Bi tp tnh hung l bi vit v mt vn gi thuyt hoc mt vn trong thc t. Bi tp tnh
hung phi 1) gii thiu cho sinh vin cc tnh hung lin quan gn gi n nhng ci m sinh
vin bit hoc s bit v 2) dn dt gii quyt vn nh c lm trong thc t. Hc theo tnh
hung c th cho php sinh vin tm kim thng tin cn thit nghin cu tnh hung.

76

Cc phng php t hc
Thc tp
Thc tp l to ra mt lin hp c th c gia l thuyt v thc t. Thc tp mang li cho sinh
vin c hi hiu thu cc t c ngha tng trng tru tng. Thc tp to cho sinh vin c
hi quan st, m t, gii thch, gii quyt vn , thao tc, i chiu v bo co thng tin.
Hc tp c tr gip ca my tnh
Khi s dng phng php ny, my tnh gii thiu t liu hc tp theo cch thc tng h ln
nhau. N l h thng cho php phn hi ngay lp tc, v thit lp bc lm vic c th.
Ging dy da theo m t ring
Ngun gc ca vic ging dy theo m t ring th hin trong cc c trng chnh sau y:

Ging vin vit v xp hng cc mc tiu hc tp ring ca mi mn hc

Ging vin thit k nhng bui kim tra nhm o mc t c ca cc mc tiu ring
trong mi n v hc trnh.

Tt c cc ging vin thng tin u n cho mi sinh vin v s tin b v gi cc cch

(iu c m t) t ti cc mc tiu thc t, hoc theo ui.

V th, mi sinh vin bit r mnh thng qua s phn tch su sc v h s hc tp ca mnh
t u kho hc; phng php v cc hot ng c nhn c t ra (quy nh) cho cc
sinh vin sao cho tt c cc mc tiu ca kho hc c p ng.

Ging dy t xa
Ging dy t xa hoc ging dy trn ti vi l mt dng tin tin ca ci gi l kho hc tng tc.
Trong kho hc da trn phng php ging dy nh vy, sinh vin lm vic mt mnh, ngoi
trng i hc, a s thi gian l nh. Khi ng k vo kho hc m h la chn, sinh vin
nhn c cc ti liu ca kho hc theo ng bu in. Trong a s cc trng hp c km theo
mt bn hng dn ch ra nhng vic phi lm vi cc ti liu ny. Cc chi tit s c trnh by
trong mun 7.
Mt s phng php dy cc khi nim khoa hc mi trng
Peter Okebukola and Michael Ahove
Thuyt ging/ Tho lun
Phng php ny gi thit rng kin thc ca ging vin v ch mn hc cao hn kin thc ca
hc vin. Trong cch thc ging bi thun tu, ging vin truyn ti thng tin cho sinh vin ngi
c nh trc phi ch ng ghi chp nhng ch v thm nhp vo ni dung coi l phong
ph t pha ging vin. Him c c hi dnh cho sinh vin hi v bn lun.
Tuy nhin trong cch thc ging/tho lun, s truyn t hai chiu gia ging vin v sinh vin c
ni tri hn. Vi mc gia tng kin thc c tha nhn l chm hn khi cc sinh vin c
khuyn khch tham gia vo xy dng thng tin trong bui hc. V d, trong bi hc v duy tr
ngun nc, nhiu sinh vin c th nhn thc ngang bng vi ging vin v cc k thut duy tr
nc trong cng nghip v trong gia nh. Kin thc nh vy c th thu c thng qua cc
phng tin, c bit l trn ti vi v ra i v cng l t thc t nh. Do vy, ging/bn lun v

77

mi mt ch c lin quan n c hai pha: pht biu ca thy v nhiu pht biu ca tr. S c
s chia s, su tp cc tng, v kt cu li v dn xp cc ngha theo hng xy dng.
u im

Tit kim c thi gian; chng trnh kho hc c tin hnh trong thi gian kh ngn.

Sinh vin c th tn dng c c hi hiu chnh thng tin t ging vin.

Nhc im

N thun li cho cc sinh vin c nng khiu.

C th b c quyn bi ging vin

Qu tru tng v tp trung vo ging vin

Khuyn khch hc vt
Phng php d n

Phng php d n c lin quan mt cch kinh in n vic chia nh ch , v d s

nhim, thnh cc thnh phn nh hoc cc ch con nh nhim khng kh, nhim
nc, nhim t v nhim ting ng. Sau cc nhm sinh vin c giao cho cc
ch con thc hin iu tra v xy dng cc bo co, v d nh v nguyn nhn, hu
qu, v bin php ngn nga i vi loi nhim c giao trnh by v bn lun trong
ton lp. Vai tr ca ngi thy l cung cp nhng hng dn khi c yu cu v gim
st qu trnh lm vic ca mi nhm. Mi nhm sinh vin c t do la chn mt phng
php lun bt k c cho l ph hp gii quyt nhim v.

u im

Khuyn khch c lp nghin cu v mang li nhng khm ph mi

Sinh vin thu c cc k nng v iu tra nghin cu

Lm cho sinh vin bn rn vi hc tp

Ging vin c nhiu thi gian hn cho cc cng vic thng ngy ca lp hc

Lm cho vic hc c ngha v gip nhanh hiu bit hn

Nhc im

C th s kh khn khi thiu cc t liu nghin cu nh sch v cc ngun khc.

Tiu tn thi gian

Sinh vin c th chp bi ca ngi khc hoc thu ngi khc lm bi h.

Khng quan tm n s khc nhau v c nhn sinh vin.

Sinh vin c th hng trch ch .

Sinh vin c th khng c kh nng thu thp thng tin nu nh khng c hng dn.
Lp bn khi nim

78

Lp bn khi nim l mt m hnh chin lc ging dy do Novak v cng s ca ng khi

xng nm 1972. N l mt k thut siu hc gip sinh vin t chc thng tin v cc khi nim
khoa hc theo ngha to thun li cho vic hc. N da trn tin l cc khi nim khng tn
ti ring bit m c lin quan ln nhau vi nhng khi nim khc to ln ngha. Vic sp xp
cc khi nim/thng tin mi vo mt dng m th hin c cc mi quan h ny gip cho sinh
vin c c s ni ghp mt cch tr tu.
Phng php c pht trin t thuyt ng ho ca Ausubel (1968) v vic hc c nhn thc da
trn tng m vic lp bn khi nim mi c thu nhn thng qua s ng ho trong cc
khung khi nim hin hnh bit. Ausubel v cc cng s c nhim v lm th no gii thiu
cc khung ny. T to ra cc tng ph thm t thuyt ca Ausubel l kt cu nhn thc
c t chc c th bc, v vic hc mi nht ny xy ra thng qua t dn sut hoc mt b t
ging nhau ca cc ngha khi nim mi di tng khi nim hin hnh (Novak, 1977). H
pht trin tng ti hin khung th bc ca khi nim m sau ny c m t nh l bn
nhn thc hoc bn khi nim (Novak, 1979).
Cc bn khi nim l cc ha biu th cc mi tng quan trong s cc khi nim nh i
din cho cc ngha hoc cc c cu to thnh quan nim dnh ring cho lnh vc kin thc (Novak,
1990b). Cc bn c th c p dng cho bt c ch no v bt c trnh no trong mn
hc. Cc bn c sinh ra t vic cc sinh vin bo co vic t chc cc khi nim trong ch
ca h. H c nh gii thiu cc mi tng quan v ngha gia cc khi nim dng cc nh
. Cc nh l hai hoc nhiu hn cc nhn hiu khi nim c lin kt bng cc t thnh mt
n v ng ngha. Bn khi nim dng n gin nht c l ch l hai khi nim c ni bng
t ni v to ra mt nh . V d cc l ang xanh s i din cho mt bn khi nim n
gin to thnh nh ng gia cc khi nim cc l v xanh. Mt phn trong s nh cc
khi nim m tr em hc thng qua qu trnh tm ti hc tp, a s cc ngha c hc thng qua
t hp cc nh c bit v trong khi nim c khc su trong tr nh. Mc d cc
nh theo li kinh nghim c th c th lm thun li cho vic hc khi nim, tnh hp thc do
gn nhn khi nim to ra s b sung ngha ph thng qua li ni c tnh cht xut v bao trm
khi nim. Theo cch , c chua l tri cy mu , c chua l mt tri cy, c chua l loi
qu mng, c chua l qu n c v c tip tc nh vy dn n st dn ngha v lm chnh
xc ngha cho khi nim c chua.
V vy, cc bn khi nim l cc phng tin dng s gii thiu ngha khi nim c
nm trong mt khung cc nh . Chng lm sng t cho c thy v tr mt s lng nh nhng
tng then cht m h phi tp trung vo i vi bt c mt nhim v hc tp c th no. Chng
cng c th l loi bn tm ng i cho hnh trnh m chng ta phi bt u v mt s
ng dn m chng ta c th s dng ni cc ngha ca cc khi nim trong nh . Sau khi
hon thnh nhim v hc tp, cc bn khi nim cung cp mt dng s tm tt nhng ci
hc. Cng nn nh rng bn khi nim nn sp t theo th t bi v vic hc ngha tin trin
d dng nht khi m cc khi nim mi hoc cc ngha khi nim c gp vo di cc khi
nim bao trm hn, tc l, cc khi nim tng qut hn, bao trm hn nn t trn nh ca bn
, vi cc khi nim t bao trm hn, c tnh c th tng dn c xp dn xung di.
Bn khi nim c th c sinh vin xy dng t cc bi kho hoc sau bui bn lun/ging
lp. N bao gm vic lit k cc khi nim/ tng chnh v cc t v sp xp chng theo th t.
Nhng khi nim tng qut, tru tng v bao hm nht (khng bnh thng) c t thp hn
theo th t. Mng khi nim ny c ni bng cc ng hoc cc mi tn mang nhn hiu
dng nh hoc dng gii t. Ti u mt ca mi nhnh c th c cc v d v khi nim cui

79

cng. Bn khi nim hon tt cng ging nh bn ng i vi tt c cc khi nim ph

thuc vi nhau v ngha.
Theo cch , trong bi tp lp bn khi nim (Okebukola, 1990), sinh vin cn:
1. Ghi nh cc t kho/cc khi nim, cc mnh hoc nhng tng m c s dng
trong bi hc hoc c c trong bi kho;
2. Sp xp cc khi nim v cc tng chnh theo th t t tng qut nht, bao hm nht v
tru tng (cp cao) n ring bit nht v c th nht (cp di);
3. Khoanh cc vng trn hoc cc elp xung quanh cc khi nim;
4. Ni cc khi nim (trong cc vng trn) bng cc ng hoc cc mi tn km theo cc t
ni sao cho mi mt nhnh ca bn c th c c t trn xung;
5. Cho cc v d, nu c th, ti u mt ca mi nhnh; v
6. Gch ni cc h thng th bc hoc cc nhnh ca bn nhng ni ph hp.
Cc khi nim c tch bit bng cc vng trn v c ni vi nhau v c gn nhn km theo
cc t ni m t mi lin quan ca cc khi nim c ni vi nhau. Hai khi nim lin
thng to thnh mi lin kt gii t hoc li ni v mt s phn ca nhng cch nhn hoc nhng
vic lm trn th gii. Cc gch ni l nhng mi lin kt gii t dng ni cc mng khc nhau
ca h thng khi nim. Cc gch ni l s ni c bit c hiu lc, chng to ln mt chui phc
tp cc khi nim c lin quan vi nhau, c l lm tng thm ch da v n nh trong kt cu
nhn thc.
Ngoi vic ni cc khi nim tng qut vi cc khi nim ring, cc gch ni c khuynh hng ni
cc lnh vc nh khc nhau trong cu trc khi nim. Cc mi lin h ch theo chiu dc c kh
nng t c dng hn l cc mi lin h theo c chiu dc v ngang. Ni theo chiu dc l mt
s rt t trng hp c bit ca khi nim, trong khi ni theo chiu ngang l lin kt cc khi nim
vi nhau trong cc lnh vc khc nhau ca h thng. Khng ging nh hc vt m trong hng
lot cc nh c ghi nh v khng lin kt vi nhau, vi vic lp bn khi nim cc khi
nim v cc nh mi c lin kt li trong mt c cu c lin quan vi nhau tn ti trong mt
th thng nht.
u im

N lm n gin ho ch v lm d hiu.

N thc y sinh vinhc tp.

Ly sinh vin l trung tm.

Sinh vin c kh nng sp t kin thc ca mnh mt cch c ngha.

Lm thun li cho vic ni kt cc ch .

N ni kin thc trc y ca sinh vin vi kin thc mi.

D thy nhng nhn thc sai khi nim ca sinh vin

Nhc im

C th gy lng ph thi gian nhng ni sinh vin cn gii thch r rng v chi tit.

80

Khng hn nh cch gii thiu bn .

Tn thi gian.

Sinh vin c th lng tng nu nh bn phc tp.

Ti liu tham kho

Ausubel, D.p. (1963): Tm l hc ca vic hc ngha bng ming New York, Grune & Stratton.
Novak J.D. (1990): Bn khi nim v ha tam gic: Hai phng tin nhn thc to thun
li cho vic hc ngha, Khoa hc dy hc, 19, trang 29 52.
Novak J.D. & Gowin D. B. (1984): Hc hc nh th no, New York, Trng i hc tng hp
Cambridge.
Okebukola, P.A.O. (1990). t ti vic hc ngha cc khi nim trong di truyn v sinh thi hc:
Kim tra hiu qu ca vic t tm ti lp bn khi nim. Tp ch nghin cu trong vic dy hc
c khoa hc, 27(5), 493 504.
Okebukola, P.A. & Jegede, O.J. (1989): Lo ngi ca sinh vin v pha trc v nhn thc v kh
khn trong vic la chn ch trong sinh vt hc theo cch t tm ti lp bn khi nim,
nghin cu ging dc cng ngh v khoa hc, 7, trang 84 -92.
Schmid, R.F. & Telero G. (1990). Lp bn khi nim nh l mt chin lc dy hc cho trng
trung hc sinh vt hc, Tp ch nghin cu ging dc, 84, trang 78 85.
Wandersee, J.H. (1990). Lp bn khi nim v nghin cu bn nhn thc. Tp ch nghin
cu dy hc c khoa hc, 27(10), 923 936.
Trch t:
Okebukola, P.A.O. & Ahove, M.A.N. (1997). Chin lc ging dc theo mi trng. Ibadan:
STAN
Hy xem xt li mt cch c ph phn cc phng php c m t trong bi c 3.2. C nhng
phng php no khc m bn cho l s dng tt trong lp hc ca bn?
Bi c thm
Nng cao vic dy v hc mn ton hc i hc
C.B. Oguntonade
By gi chng ta cng xem xt nhim v ca mt ging vin ton hc (ging vin?) ngi i mt
vi cc sinh vin nm th nht mi t ph thng trung hc ln. Khi lm vic ny, chng ti da
trn bi gii thiu v nhu cu y mnh hnh vi u vo ca sinh vin m da vo xy dng
vic dy v hc trong nh trng. Chng ti p dng cc chin lc cho ging vin mt s im
gi dy mn ton c hiu qu i vi sinh vin mi hc hoc i vi sinh vin nm th nht.
i.

Xua tan chuyn hoang tng: Cc sinh vin nm th nht thng bc vo trng
mang theo chuyn hoang tng rng mn ton hc l mt mn v ngha, l s tp hp
tru tng cc con s, cc k hiu v cc ch nhm mc ch thao tc bng tay c tnh
c bp c c mt s cu tr li ng nh trc. Chuyn hoang tng ny cn
phi c xua tan ngay lp tc. Mt cch c hiu qu lm vic l trnh by ti a
cc k hiu v cc biu thc ton hc di dng li ni v lin h chng vi thc t. V

81

d, tht ngc nhin rng nhiu sinh vin mi vit d dng biu thc cho nh l Pi ta
go, nhng khi yu cu biu din n di dng li ni v lin h n vi thc t, th h li
khng t yu cu. iu tng t cng c vn dng cho ba phng trnh ng hc
c bn:
ii.

V = U + at;
S = ut + (1/2)at2;
v2 = u2 + 2as.
C mt s lng rt it cc sinh vin c th din t ba phng trnh ny bng li v
lin h chng vi nhng tnh hung thc t mc d h c th thuc lng chng khi s
dng theo kinh nghim thuc vt ph thng trung hc. Do vy, ging vin i hc
phi dy cho h cch pht biu cc biu thc ton hc bng li v ch cho h thy mi
lin h ca chng vi cuc sng.

iii.

Gii thch cc ch v cc k hiu: Ly cc trng hp cc ch v cc k hiu trong i

s, lng gic v ton cao cp. Sinh vin s dng cc ch ci ting Anh a, b, c,
x, y, z trong i s, nhng liu h c bit rng cc ch ny thay cho cc lng cha
bit m c th c tm thy thng qua cc thut ton l gic? H cng bit mt vi ch
l khc nh l , , , t mn lng gic c s c hc ph thng trung hc.
Nhng hu nh h khng bit ngun gc hoc tn ca cc ch ny, v chnh ngay thy
ging ca h trnh thp hn cng khng bit (tht l mt vng lun qun!). Ging
vin cn cho cc sinh vin bit rng l cc ch ci Hy Lp m chng ta s dng khi
c s ln ln trong vic s dng lp li cc ch ci ting Anh. Ch ci Hy Lp u tin
l (alpha) v ch ci cui cng l (omega). (Nh rng v l Alpha v Omega,
ch bt u v kt thc ). Mt s cc ch khc l (beta), (gamma), (delta),
(theta), (phi)

iv.

Cc php tnh tch phn trong ton hc cao cp l mt tnh hung khc m dng nh
thng m h i vi sinh vin khi da trn mt kin thc nn tng tru tng. Ta ly
v d, sinh vin c kin thc v php tnh vi phn s cp m h c hc cc
i lng m c th c nghin cu chi tit bng cch chia nh chng thnh cc phn
t nh k hiu l dx. Trong qu trnh tch phn chng ta mun tp hp tt c nhng
phn t nh tr li hp thnh mt chnh th (gii ngha t tch phn). Do ta ni
tng ca cc vi phn dx, tc l, tng ca tt c dx.
V ton hc s dng cc k hiu din t thnh cc cu v mnh , chng ta c th
dng S i din cho tng tt c v v th vit Sdx. Nhng iu s gp rc ri
vi k hiu S khc sau ny trong cng vic ca chng ta, v th chng ta s bin i
ch S bng cch ko di n c k hiu c bit trng nh: I. Ch ny c gi l
k hiu ca tch phn, v th ta vit Idx. Nhng do dx rt nh, ta thng vit k hiu dx
biu din cc biu thc quen thuc Idx, Ixdx, Ix2dx, trong nhng trng hp c
th.
Mc ch ca chng ta y l nhn mnh rng c mt c s vng chc, iu lun
lun cn thit i vi ging vin bit gii thiu cc ch mi theo cch n gin v
quen thuc bng vic gii thch kin nhn cc k hiu c hnh thc l v nhn ng s
v a h quy chiu ca sinh vin trang b ngn ng mi cho ch mi. Nn nh
rng s b sung trang b thm tng t vic t chc li bn nhn thc, l mt qu

82

trnh hc tp phc tp hn s ng ho m nh u vo mi tm c ch neo

u sn sng.
v.

Lin h n cng ngh: Bn cnh , cn thit phi ch ra, bt c ch no c th

c, s p dng ca ton hc vo cc tnh hung thc t, c bit l trong s pht trin
ca cng ngh. Vic nghin cu sng in t hin ang l mt phn ca ton hc cao
cp. iu lin quan nh th no n vic truyn bc x trong pht thanh v vic
truyn tin trong du hnh v tr? Thuyt lng t v phng trnh Schroedinger hin
ang l mt phn ca ton hc cao cp. Chng c lin quan nh th no trong vic
truyn ti nng lng in trong nhng b vi x l dng trong cu trc ca cc my
tnh hin i? Bng cch thng minh hn, c th minh ho thm rng phng trnh
in t trng ca Maxwell l iu m Cha tng vit trong li khng nh
l nh sng.

vi.

Nhn mnh cc qu trnh v nhn mnh hn vo cc cu tr li: a s sinh vin ton

cho rng mc ch ca vic hc ton l t ti nhng cu tr li ng cho cc bi
ton. Cu tr li thc cht l quan trng, nhng chc chn khng phi l im trng yu
trong vic hc ton. Thc ra, mt s vn trong ton hc cao cp c th khng yu
cu mt cu tr li l xc nh mt con s r rng. Cc trng hp nh l chng t
rng, ch ra rng khng yu cu nhng cu tr li bng con s. iu quan
trng hn l dy qu trnh thao tc ton hc nh l mt lot cc php tnh l gic. V th,
phng php ging dy c phn ln chp nhn l ci m Nagel (1966) gi l kiu
ging gii logic din dch (deductive-nomological). Nh Oguntonade (1971) ch ra,
trong vic ging gii theo kiu ny, hin tng cn c gii thch, (c gi l hin
tng cn ging gii) th hin l hu qu cn thit hoc tt yu ca b gi thuyt (cc
lun gii) trong c t nht mt quy lut ph bin (L) v vi trng hp c bit ca
cc quy lut ph bin c rt ra t hin tng cn ging gii. Dng n gin nht l
mu gii thch kiu nu c x, th c y, vi iu kin z.

vii.

Ly v d phong ph: V ton hc khng phi l mn hc c mt cch nhn nh, m l

mn hc phi c thc hnh, ging vin phi i u bng vic a ra mt h thng
cc v d phong ph v a dng cho sinh vin.

viii.

a sinh vin vo thc hnh: Ging vin cng nn chp nhn phng php dy hc
thc hnh v luyn tp bng cch cho sinh vin lm nhiu v d lp cng nh giao bi
tp v nh. Khc mc ca sinh vin c ny sinh t . Tuy nhin, trong thc t
bc o to i hc, ang c cc tr ging gip cho ging vin trong vic gim st v
chm im bi lm ca sinh vin.

ix.

Nm c u im ca cng ngh hin i: Ging vin cn phi cp nht v s dng

nhng hiu bit ca mnh v cng ngh hin i trong vic ging dy nhng lp ton t
ngi v ng ngi. Chng trnh ti vi theo chu trnh khp kn (CCTV), k thut
ging dy theo chng trnh v vic s dng my tnh, c bit l a compac (CD) l
nhng trng hp cn xem xt.

Vn ny sinh l: Cc phng php ny v nhng ci tng t c m bo cho sinh vin hc

tp? Tuy khng cn thit, nhng chng l nhng iu kin tin quyt c bn lm thun li cho
vic hc tp.
Hc mn ton

83

Tt c ging vin c trnh chuyn nghip u bit rng qu trnh dy hc khc vi qu trnh
hc. Tuy nhin, ngoi vic dy nhng ni dung ton hc hin ti, mt vic ang tr thnh bc
thit i vi ging vin l dy cho sinh vin cch hc nh th no. Chng cn cch no khc
cui cng sinh vin phi li dng c s n lc ca ging vin v hc bng chnh bn thn
mnh. Vi mc ch , chng ti cung cp nhng gi sau y mc du c th cha y .
i.

Hy lm quen vi phm vi cng vic: Phm vi cng vic yu cu lm trong c hc

k phi c gii thiu cho sinh vin bit h lp k hoch hc tp v b tr vic
lm trong sut hc k.

ii.

Ni ton hc: Sinh vin cn c gng din t tt c cc biu thc ton hc bng li
nhiu c th c. Thm vo , sinh vin cn thc hnh m t cc s kin, cc i
tng v cc vn xy ra hng ngy bng ngn ng ton hc. Theo cch , ton
hc s tr thnh mt phn cuc sng hng ngy ca sinh vin.

iii.

Thc hnh ton hc: Sinh vin phi hiu c rng ton hc khng phi l mn tp
c. N phi c thc hnh. V th, sinh vin phi thc hnh nhiu bi tp hng
ngy nh l mt ngha v. Chng no cc cu tr li cn l quan trng; chng vn
cha l mc ch chnh ca vic thc hnh. Qu trnh tin hnh quan trng hn
nhiu nhng cu tr li. Thm vo , vic thc hnh theo nhm sinh vin l rt c
li cho vic pht trin nng lc thc hnh c lp sau ny. Hn th na, sinh vin
nn kin tr khi gp bi ton n l tiu tn nhiu thi gian. Ci hay ca vic vt
qua mt bi ton nan gii l ch nhiu bi nh vy sau ny c th c gii quyt
nhanh chng bi v mo gii c khm ph.

iv.

Tm s gip ca ging vin: Bt c lc no sinh vin cng cn tm s quan tm

c nhn ca ging vin gip gii nhng bi ton. Nhng iu khng nn ly l
bin php chnh cho vic hc ca bn thn mnh. Sinh vin khng nn ni vi ging
vin l ti khng hiu bi ton, lm n hy gii n gip ti. Tt hn l anh ta nn
ni, Ti c gng rt nhiu gii bi ton ny v ti khng bit nn tip tc
nh th no t y d th nhiu ln. Lm n ch cho cch tho g im nt.

v.

S dng cc sch gio trnh khc nhau: a dng trong vic thc hnh cc bi
tp, sinh vin nn c cc cch gii ca nhiu tc gi khc nhau v gii cc bi tp
trong sch gio trnh ca mnh. iu em li cho sinh vin lng tin rng anh ta l
mt nh ton hc ni no xt theo cc tiu chun c sn, ch khng phi l
nh ton hc nh vic ct dn cc t tng ca cc tc gi no .

vi.

Luy tp v thc hnh li: Sau mt vi tun, sinh vin nn xem li cc mc v cc

bi tp lm v lm li. l cch rt c li trong vic t kim tra xem c m
bo rng ton hc khng phi l mt dng ri rc tng phn hoc khng tun theo
mt th thc no.

nh gi trong ton hc
Mt cch duy nht m ging vin c th lm r xem sinh vin hin hc nhng ni dung yu
cu phi hc hay cha? l a ra nhng bi kim tra cho sinh vin. Nhng bi kim tra ca
ging vin trong mn ton thng chu vi phm cc chun mc bit v phng php kim
tra c hiu qu v ging vin bc i hc c khuynh hng chp nhng mc trong gio trnh
v b tr bi kim tra vi vng. Ta khng nn lm nh vy. Ton hc ni ring l yu cu s

84

cng bng tuyt i cho sinh vin trong vic kim tra nhng ci c dy. Ging vin cn
phi lm:
i.

Lp k hoch nhng ni dung s kim tra;

ii.

Xc nh mc ch kim tra;

iii.

Chun b ln k hoch hp l cho kim tra;

iv.

T lm bi kim tra trc khi cho sinh vin lm;

v.

To thi quen ra bi kim tra t nht mt tun mt ln v sa i n da theo chin

lc hiu chnh trong vic lp k hoch v gn trng s cho cc cu hi (item);

vi.

Chun b h thng thang im y th hin c nhng qu trnh k vng v cc

im s gn lin mt cch thn trng vi mi bc trong qu trnh;

vii.

Son v phn pht cc bi kim tra cho sinh vin tun th theo cc yu cu ca quy
ch;

viii.

Cho im cc bi lm mt cch nghim tc v ph hp vi h thng thang im;

ix.

Ghi v gi im ring ca bi lm trong mi loi kim tra;

x.

Nhn xt sinh vin, bn thn mnh, nh trng v cho nhng ngi pht trin
chng trnh o to nhm nhng ch ch khc nhau m y cha bn lun n.

Trch t:
Oguntonade, C.O. (1998, Setemper). Ci tin vic dy v hc mn ton hc i hc. Trnh
by ti hi tho UNESCO v vic dy v hc i hc, Trng i hc tng hp Ibadan,
Nigeria.
Bi tp
Nhng bi hc no hc bi c 3.3 m bn c th p dng cho lnh vc chuyn mn/mn
hc ca bn?
1.

Ngi ging vin c cn phi hiu bn cht v cu trc c php ca mn ton hc

c kh nng dy n c hiu qu khng?

2.

Nhng chin lc thc t no m ging vin ton hc i hc p dng, c bit

trong iu kin kin thc c bn thiu ht hoc sinh vin mi vo trng v khi
nim ca h v ton hc cn m h?
Bi 3: Mt s chin lc ci thin vic dy v hc

Mc ch
Hc xong bi ny bn c kh nng:

M t cc chin lc thc y hc tp;

xut cc tiu chun v cc ch tiu cn thit nh gi cht lng ca cc phng

php dy/hc;

85

S dng bui hi tho nh l mt khun mu dy hc mt nhm nh.

Cc chin lc xc tin vic dy v hc

y mnh vic hc, ging vin s cn tun theo cc iu kin tin quyt sau y:

nh r ci g ang c mong i sinh vin bng cch cung cp cho h cc mc ch

ca vic ging dy

Lm r rng vi sinh vin nhng yu cu ring ca h iu chnh li ni dung ging

dy.

Chim c s cng tc ca sinh vin trong sut qu trnh dy/hc.

Khi u t thc trng ca sinh vin, iu c ngha l, da vo nhng ci m sinh

vin bit v s dng cc cch trnh by m h quen thuc.

t sinh vin vo trong tnh hung m h c th t thc hin c ci g , lm nghin

cu, v sng to.

Cung cp cho sinh vin cch tip cn trc tip n kin thc bng cch m bo cho h
nm vng nhng cng c s phm cn thit.

Lng nghe sinh vin sa i cch hc v hnh vi ca h.

Mt trong nhng cch tt nht ci thin cch din t ca mt ngi thng l s

dng s hoc biu thc hin. Trong trng hp ca chng ta, biu ny s l cc
phng php s phm c s dng. N ging nh bng ng h trn t, n cung cp
nhng thng tin ti hn v iu kin lm vic ca xe, m trong trng hp ca chng ta
l cc tnh trng ca phng php ging dy c s dng.

kim tra cht lng ca cc phng php c s dng, ging vin s phi phn
bit:
o Cc tiu ch s c xem xt.
o Cc ch s (hoc cc biu hin) ca cc tiu ch chn.
o Cc thang o.

Cui cng, khng c mt phng php no c hiu qu tuyt i. Hiu qu ca cc

phng php ph thuc vo bn cht ca sinh vin, s lng sinh vin, mn hc ang
dy, nhn cch ca ging vin, t liu v cc iu kin vt l v.v.

Hi tho l mt kiu phng php ging dy nhm nh

Lp k hoch hi tho

Hi tho yu cu lp k hoch v t chc trc. Chng ta hy xem xt mt s vn v

t chc v lp k hoch:
o Bt u t vi thng trc
o Vit lch trnh lm vic
o Phn tch nhu cu cc nhm i tng khc nhau
o Thit lp mc tiu v mc ch

86

o Tip xc vi ngun nhn s

o Tip xc vi nhng ngi ti tr tim nng
o ng k cc phng thch hp, thm trc khi chn, t trc cc mn n.
o Trnh by r cc mc tiu v mc ch trong bui hp vi nhng ngi trong
ban t chc hi tho v v i din ca cc nhm thnh vin tham gia.
o Lp k hoch v lch trnh (n tng pht) lm r vai tr ca mi ngi. Tp hp
thnh vin ban t chc hi tho bn lun.
o Vit bn chng trnh lm vic ca hi tho.
o Thit lp d ton kinh ph, xc nh ph ng k, tip xc li vi cc nh ti tr
c tim nng
o Thng bo thi hn ng k ca bui hi tho trn nhng t thng tin (t nht
trc 1 thng)
o Cc t liu cn thit v chun b sn (bt ch, giy, bt pht, giy kh rng, bng
lt, cp ti liu v th ghi tn cho mi thnh vin tham gia)
o Khng nh li vic t trc phng v cc ba n
o Nhc li nhng nhng nt chung i vi ngi c phn cng.
Ngy hm trc ca bui hi tho

Lit k cc danh mc cn kim tra, kim tra tt c cc hot ng lp k hoch xem

c thi hnh c hiu qu cha.

Ngy hi tho

n sm t nht mt gi trc khi bui hi tho bt u

Kim tra cc phng, sp xp bn gh

Dng nhng p phch ch r ni nhng vic c th s tin hnh

Bt u ng gi

Gii thiu i biu, ban t chc v.v,...

Gii thch r vai tr ca mi ngi

Tin hnh theo ng lch trnh c th c

Sau bui hi tho

Vit th cm n nhng ngi trnh by ti hi tho v nh ti tr

Bin son nh gi: gi n cc thnh vin tham gia v ngun nhn s (v cc nh ti

tr, nu thy cn thit)

Tm tt
Trong module ny, chng ta kho st mt s phng php dy v hc i hc. Chng ta
xt n phng php truyn thng l ging, v cng xem xt n phng php nhm nh. u
im v nhc im ca cc phng php c bn lun. Mt v d v vic s dng bui

87

hi tho c a ra nh l cch trnh by vic lp k hoch v s dng cc phng php cho

ging dy. c nhn mnh rng khng c phng php tt nht cho tt c cc tnh hung.
Ging vin i hc phi c nhim v nhn bit c phng php thun li nht cho vic hc
i vi nhm sinh vin ring ca h.

MODULE 5: DY HC HIU QU TRONG LP HC NG NGI

Gii thiu v mc ch chung
Bi 1: Lp hc ng ngi l g?
Bi 2: Pht trin v b sung chng trnh ging dy cho lp hc ng ngi
Bi 3: Dy hc trong cc lp hc ng ngi
Gii thiu v mc ch chung
S tng ln nhanh chng s ngi trng tuyn vo cc c s o to i hc chu Phi trong iu
kin cc ngun lc b hn ch trong nhng nm 1980 n 1990 dn n s ngi trong cc lp
hc tng ln. Hin tng lp hc ng ngi nhanh chng tr thnh vn cn tranh ci ca hu
ht cc c s o to trong khu vc. Vin cnh cho tng lai l g? C rt nhiu cc lp hc ng
ngi. Tt nhin l lp hc ng ngi c th tm thy nhiu c s o to trn th gii. V
khng th xo b c cc lp hc ng ngi, nn chng ta phi tm ra cc k thut cung cp
mt nn gio dc c cht lng tt cho cc c s o to ni trn. Module ny nhm gip cho cc
ging vin , nhng ngi ang ging dy cho cc lp hc ng ngi gim bt nhng kh khn
m h ang gp phi.
Chng ta thng cho rng vic hc tp ca sinh vin t l nghch vi s ngi hc: lp hc cng t
ngi sinh vin hc c cng nhiu. Tuy nhin, trong khi nghin cu cho thy rng cc lp hc t
ngi mang n nhng c hi phn hi v tho lun nhiu hn v ngi hc c tho mn nhiu
hn so vi cc lp hc ng ngi, nhng n khng khng nh s lng ngi trong lp hc l
mi tng quan tt yu cho vic hc tp ca sinh vin. iu g khng phi l s ngi trong lp
hc, nhng li l cht lng ca vic ging dy. Nghin cu ch ra rng vn ct li dn n vic
dy v hc c hiu qu, bt k s ngi ca lp hc, l vic thu ht sinh vin vo vic hc tp tch
cc.
Mc ch chung
Cui Module ny, bn c th:

trnh by c nh ngha ca lp hc ng ngi; v

tip thu c nhng k thut ca vic dy cho lp hc ng ngi cho vic hc tp ti u.

Bi 1: Lp hc ng ngi l g ?

88

Vn u tin c nu ra ngay t u ca module ny l lp hc ng ngi l g?. Cu hi

ny cng c nu ra cho cc nh nghin cu cp cao khi tham gia vo hi ngh khu vc ca
UNESCO v Vic Dy v Hc trong Gio dc i hc, i hc Moi, Eldoret, Kenya.
Di y l mt s trch dn cc quan im c nu ra.
Chng c g ging vi mt lp hc ng ngi. N ch c trong t duy ca nh gio
c mi ngi chp nhn
Lp hc ng ngi l mt lp hc c s sinh vin nhiu hn c s vt cht sn c
m n c th cung cp

Cc lp hc ng ngi c hn 100 sinh vin vo hc

Khng c mt con s c nh. Lp hc ng ngi ph thuc vo mn hc- cc mn

hc v cng ngh, khoa hc v y hc c s ngi hc t hn cc mn hc v ngh thut,
nhn vn, v khoa hc x hi
Cc quan im khc v lp hc ng ngi l g? Khng c nh ngha thng nht v lp hc ng
ngi trong cc ti liu chnh thc, v cng khng cn thit phi c nh ngha v lp hc ng
ngi. Lp hc ng ngi ca mt ngi ny li l lp hc chnh qui, nh, hoc bnh
thng ca mt s ngi khc. Mt s ging vin nh ngha mt cch gin n ng ngi l
qu nhiu sinh vin theo hc ghi tn cui hc k hay mt kha hc. C chng mt vi im
no ng cho mt lp hc ng ngi l vn ngun lc dng cho vic dy hc v nhng
k nng c ging vin s dng. V d mt ging vin khoa hc x hi ging dy mt lp hc
40-50 sinh vin v chm im tiu lun mn hc v chm bi thi di dng tiu lun trng hp
ny cho ta thy y l mt lp hc ng ngi. Tuy nhin, mt ging vin ngn ng hc li khng
coi mt lp hc 50 sinh vin li l mt lp hc ng ngi. V vy, ta c th ni rng lp hc ng
ngi l mt lp hc ta cm thy ng, l du hiu thng xuyn v s lng ngi ca lp hc
ny khng cho php bn lm vic theo cch mnh a thch. Module ny lm cho ta cm thy s
ngi hc t hn; lm gim bt i cm gic v s lng sinh vin ang lm mt quyn lc ca gio
s; gip cho sinh vin cm thy tt hn v lp hc ng ngi nh cho n h trong nm u
tin ca cc c s o to i hc.
Vi mc ch , chng ta cho rng lp hc ng ngi l mt lp hc m ta cm thy ng.
Nhng du hiu ca lp hc ng ngi c th l:

Lp hc ng ngi hn mt cch ng k so vi cc lp hc bnh thng

Nhng ngun lc khng cn thch ng c vi s lng sinh vin nu ta mun quan

tm ring r cho tng sinh vin.

Mt iu chc chn d cho chng ta c nh ngha hay khng th hin tng lp hc ng ngi
vn ang tn ti. V chng ta nhn ra mt s c im ca lp hc ng ngi, v gi y
chng ta phi lm th no thch ng vi n.
Bi tp
Nu khi nim v lp hc ng ngi. T chc mt cuc tho lun trong khoa ca bn v ngha
ca lp hc ng ngi. S ging nhau v khc nhau c bn ca cc nh ngha c a ra trong
qu trnh tho lun l g?
S ngi ca lp hc gy ra s khc nhau nh th no?

89

Nhng nghin cu v nh hng ca s ngi trong lp hc c tin hnh t nhng nm

1920. Cc kt qu nghin cu thng l b pha trn, mt s phng php ging dy thch hp cho
cc lp hc t ngi v mt s phng php khc li c hiu qu hn trong cc lp hc ng
ngi. Lp hc ng ngi c hiu qu nh lp hc t ngi khi nhng mc ch i hi vic
nhn bit thng tin thc s v hiu c cc thng tin . Khi s dng cc trc nghim truyn
thng o lng nh gi kin thc hc cho thy cc lp hc ng ngi c th so snh c
vi cc lp hc t ngi.
Cc lp hc t ngi cho thy c hiu qu hn khi mc ch ging dy i hi mc cao hn v
cc k nng nhn thc bao gm cc k nng ng dng, phn tch v tng hp. Cc lp hc t ngi
c s tip xc nhiu hn gia sinh vin v ging vin , n c v nh l cn thit nht cho nhng
sinh vin t nng ng, nhng sinh vin c t kin thc v cc mn hc c bn, hoc nhng sinh
vin c kh khn trong vic nm bt vn . Ni tm li, s ngi hc ti u ca mt lp hc tu
thuc vo mc ch ging dy ang c theo ui. u im chnh ca cc lp hc t ngi so vi
cc lp hc ng ngi l chng mang n cho sinh vin c hi ln hn trong vic trao i cc
vn c bn, c hi trao i vi gio s v trao i gia cc sinh vin vi nhau.
By gi chng ta ni n cc lp hc ng ngi. Dy hc cc lp hc ng ngi cho thy c tc
ng bt li v tinh thn, s nng ng v t tin ca ging vin. Mc d rt nhiu ging vin c
th qun l mt cch thnh cng lp hc vi s ngi bt k, nhng iu ny thng tiu ph
nhiu sc lc ca ging vin v hn ch s tip nhn kin thc ca sinh vin. Nhiu ging vin
ca cc lp hc ng ngi cm thy h tiu ph nhiu thi gian vo vic t chc v qun l cc
hot ng ca lp hc v h khng c thi gian p ng cc nhu cu ca mi mt em ring
bit. Cc lp hc ng ngi v cc phng hc cht chi c nh hng bt li n hnh vi v vic
hc tp ca sinh vin.
Mt vi vn khc ca lp hc ng ngi l:

Kh gn gi c sinh vin hiu bit h

Kh a ra li khuyn hay hng dn ring cho sinh vin

Vn t chc tr nn phc tp, gy kh khn trong vic lp k hoch ging dy, th

nghim v thc hnh.

C th c cc vn k thut trong khi lm vic vi lp hc ng ngi nh nhng kh

khn trong vic chiu hnh tt c sinh vin nhn thy mt cch r rng.

Vic theo di sinh vin vng mt c kh khn, nh vy to c hi cho sinh vin d b gi

Vic copy mt s lng ln bi tp v t giy thi cng l mt nguyn nhn ca s kh

khn.

Cht lng nhn xt sinh vin c th b gim nhiu trong cc lp hc ng ngi.

Nhng tr ngi ca lp hc ng ngi l rt ln. Chng ta cng khng th mong ch xo b ht

c cc lp hc ng ngi, do chng ta phi tm ra nhng k thut thch ng v khng nh
rng sinh vin ca chng ta thu c nhng li ch khi tham gia vo lp hc ng ngi. Chng ta
cng xem xt gii quyt vn ny nh th no.

90

Bng di y cho mt vi so snh gia lp hc t ngi v ng ngi

So snh cc lp hc ng ngi v t ngi
Quan im ca ging vin v vic dy lp hc ng ngi v t ngi
Lp hc ng ngi

Lp hc t ngi

Sinh vin t nhn c s quan tm c nhn

Sinh vin nhn c nhiu s quan tm c nhn

Phm vi cc hot ng dy v hc hn ch hn

Linh hot thay i cc hot ng dy v hc

Vic dy cho c lp i khi c s dng cho Vic dy c lp c s dng cho hot ng

vic kim sot v gi cho sinh vin tp trung thch hp
vo nhim v
Hot ng nhm rt kh qun l v c qu Hot ng nhm c th c s dng mt cch
nhiu nhm hoc nhm qu ng
c hiu qu v linh hot
Hn ch cc c hi cho vic kim tra nh gi Kim tra nh gi cht lng v phn hi ti
sinh vin v phn hi ring r
sinh vin tt hn
Nhiu hn ch trong cc hot ng thc t

Nhiu c hi cho vic hc tp tch cc

Ging vin lm vic qu vt v b p vo Cng vic hp l hn to iu kin cho ging

nhng nh hng ca lp hc ng ngi
vin tp trung sc lc ca h vo vic tho mn
cc nhu cu ca sinh vin
Nh vy, nhng kh khn i vi lp hc ng ngi rt ln, chng ta khng th chi b nhng
lp c m phi dng cc k thut khc nhau v m bo rng sinh vin ca chng ta vn c
th hc tp tt trong mt lp ln. Chng ta x l vn ny th no.
BI 2: Pht trin v b sung chng trnh ging dy cho cc lp hc ng ngi
Gii thiu chung
Chng ta c th t chc vic hc tp cho cc lp hc t ngi v lp hc ng ngi theo cng
mt cch hay khng? R rng l khng. V nhng nhu cu ca cc lp hc ng ngi khc vi
nhng nhu cu ca cc lp hc t ngi, chng ta cn phi chun b chng trnh bin s khc
nhau v nhu cu tr thnh cch gii quyt. Nhng nhu cu m chng ta ang ni y l g?
Chng ta ang ni n nhng nhu cu v khng gian, thit b v nhng nhu cu v nh gi.
Chng ta tin hnh vi gi thit l mc tiu cho kha hc hoc chng trnh l ging nhau bt k
lp hc ng ngi hay lp hc t ngi.
Mc ch
Hc xong bi ny bn c th:

lp chng trnh kha hc cho cc hot ng ca sinh vin trong lp hc ng ngi c

xem xt ti nhu cu v khng gian, thit b v nh gi;

t chc hot ng thc t cho sinh vn trong cc lp hc ng ngi; v

nhn ra s cn thit i vi tnh hp l trong vic b sung mt chng trnh cho lp hc

ng ngi.

91

Quan tm n nhu cu khng gian

Kin thc hc tp m chng ta lp chng trnh cho sinh vin trong mt kha hc, v d kha
hc v khoa hc hay ngn ng, nht thit khng c gim bt khi lng trnh by bi ging cho
lp hc ng ngi so vi lp hc t ngi khi khng gian b gii hn. Khng gian y c ngha
l phng hc, phng th nghim hoc khng gian nh xng thc tp. Cc c s o to ca chng
ta hu ht c phng hc cha 50 sinh vin cho mt kha hc. Trong mt vi nm ti, chng ta
buc phi nhn 300 sinh vin cho cng mt kha hc, iu i hi chng ta phi chun b mt
chng trnh mi cho kha hc c s sinh vin vo hc rt cao, trong khi khng gian trong c s
o to ca chng ta li ang b hn ch. Ly mt v d khc ph bin hn, chng ta t chc nh
th no cho nhng kha hc gii thiu chng trnh c s lng ln ngi tham gia nhng
khng gian cho bi ging v thc hnh rt cht hp v ngt ngt? Trong tt c cc v d trn chng
ta khng th tin hnh c bt k mt hot ng no theo mt chng trnh hot ng bnh
thng. Ci m chng ta cn sa i li l lm th no tn dng ht li th ca khng gian. Nhng
chng ta tn dng nh th no?
Bi tp
Chng ta phi lp chng trnh nh th no cho cc mn hc i cng c s lng ln ngi
tham gia nhng khng gian cho bi ging v thc hnh l cht hp v ngt ngt? Lm th no
tn dng ht li th ca khng gian gii hn trong c s o to ca bn ni v nhng nhu cu
v khng gian ca cc lp hc cc mn hc i cng c nhiu ngi tham gia?
Quan tm n nhu cu thit b
Gi s chng ta c khng gian rng ri nhng thit b thiu khng m bo trang b cho mt s
lng ln sinh vin. V d, chng ta c 120 sinh vin hc v ngn ng nhng thit b trong phng
hc ting ch cho 35 sinh vin. Hay mt v d khc, phng xng thc tp k thut 30 ch
nhng chng ta c 75 sinh vin. Khi chng ta chp nhn, ni dung ca kha hc khng thay
i.
Bi tp
Bn t chc v thc hin ging dy th no cho lp hc ng ngi khi trang thit b thiu thn?
Quan tm n cch nh gi
Chng ta mong mun s tin b ca sinh vin trong lp hc ng ngi cn phi c theo di v
bo co nghim ngt nh trong cc lp hc t ngi. Chng ta mong mun mi sinh vin trong lp
hc ng ngi phi c nhng c hi lm cc bi tp ln, cc bi kim tra, c hi cc cu hi
trong lp, v c kin nhn xt gp v kt qu hc tp.
Bi tp
Chng ta lp k hoch nh th no c th nh gi mt s lng ln sinh vin?.
T chc thc hnh cho lp hc ng ngi
Nu c iu g lm cho cc ging vin i hc phi lo lng khi lm vic vi lp hc ng
ngi th chnh l lm th no tin hnh mt t thc tp cho lp hc ng ngi vi s
nhit tnh nh i vi cc lp hc t ngi. Tht ng bun khi rt nhiu ging vin nh mt
nhit huyt ca mnh v ch lm mt trong hai vic. Mt l, b ton b t thc tp. Hai l tin
hnh ci m ngi ta gi chung l l thuyt ca cc thc hnh. Trong cc t thc tp ny sinh
vin c lt qua phng th nghim kh v ch hc mt s im c bn mt cch l thuyt cc

92

cng vic thc hnh c ln chng trnh. Hai cch thc ny git cht tinh thn tm ti
khoa hc v lm mt i c hi m bo cho s pht trin ca ma cht lng cao ca chu Phi,
tinh thn ca cc nh khoa hc ot gii Nobel. Mt mt, chng ta mun thc y mt cch nhanh
chng khoa hc v k thut, mt khc chng ta yu cu ging vin ca cc c s o to i hc
ging dy khoa hc cho mt s ln sinh vin trong cc phng th nghim khng th cha ni s
sinh vin ny. Lm th no chng ta c th gi c cn bng trong bi cnh nh vy? Cc
chuyn gia hi ngh khu vc v gio dc i hc i hc tng hp Moi, Kenya v hi tho
tng t i hc Bang Lagos, Nigeria t ti mt tho thun vi cc chin lc sau:
Hot ng nhm
Trong lp hc ng ngi, cho ti liu hng dn thc hnh ti tng sinh vin l rt kh thc
hin. Vic lp nhm sinh vin trong phng th nghim hoc hi tho tr thnh mt la chn hp
dn. Vic lp ra cc nhm khng d dng nh mt s ngi suy ngh. Khng th c iu kin
lp ra cc nhm sinh vin thc tp mt cch ngu nhin m khng tun theo mt v tiu ch
nh trc. Nhng nghin cu nh Okebukola (1992); Johnson v Johnson (1996) ch ra rng
nhm hc tp h tr hnh thnh cc k nng thc tp khoa hc tt hn cc nhm ring l v cnh
tranh. Trong vic thit lp nhm hot ng h tr, cc nh nghin cu xut vic pha trn cc
mc nng lc c bn, gii tnh v cc bin phn bit. Lm th no chng ta c th t c iu
. Cc bc sau y c th s dng nh mt hng dn:

T danh sch ca lp hc, lp ra cc nhm sinh vin thnh cc nhm theo mc nng lc
cao, trung bnh, v thp i vi mn hc ca bn ph trch. Cc mc nng lc c th xc
nh theo im kim tra trc bng cch ly mt phn ba s sinh vin c im ly t
trn xung coi l nhm c nng lc cao, mt phn ba s sinh vin ly t di ln v coi
l nhm c nng lc thp, v phn ba s sinh vin cn li l nhm c nng lc trung
bnh. Gn cc ch C, TB, v T tng ng vi cao, trung bnh v thp vo trc tn ca sinh
vin c trong danh sch.

Gn cc ch M (male) vo trc tn cc sinh vin nam v F (female) vo trc tn cc

sinh vin n.

Ghp nhm bao gm (cng nhiu cng tt) t nht c mt nng lc cao, hai trung bnh v
mt sinh vin c nng lc thp, v c t nht mt sinh vin n.

Cung cp cho sinh vin hng dn hot ng nhm. Hng dn cn phi bao gm c vic
hi tng thnh vin trong nhm ng gp tng ca h vo cng vic th nghim v
vic quyt nh trong nhm. Thng bo cho h bit rng y l tnh hung cht chm hoc
cng bi vi nhau v cho h bit cng lao l ca c nhm ch khng phi ca ring mt
thnh vin no trong nhm. im 5 cho nhm cng s l im 5 cho mi mt thnh vin.

Chia nhm thc tp thnh cc im thc tp

K thut ny gi thit vt liu v thit b ch cho mt phn nh sinh vin v ton b cc bi th
nghim cn phi c tin hnh cho tt c sinh vin. Sau khi kim tra tnh trng lm vic ca thit
b cho mi mt th nghim, ging vin tin hnh sp xp chng nh cc im lm vic. Nh
vy, mi mt im lm vic ch dng cho mt th nghim c th. V d, nu c by th nghim
trong mt hc k cho mn hc vt l, s phi c by im lm vic c ghi tn mt cch r rng
trong phng th nghim vt l. Cng vic tip theo l g? tip theo l vic chun b thi gian biu
cho vic s dng phng th nghim. Nu mi mt im lm vic ch b tr c ba sinh vin thc
tp, th ch c 21 sinh vin c ln lch thc tp ng thi, mt ngy c th tin hnh c hai

93

bui, nh th ch c 42 sinh vin c thc tp trong mt ngy. Nhng chng ta c 75 sinh vin,
iu c ngha chng ta phi tin hnh thc tp trong hai ngy. Vic th ba cn phi lm l
phn cng sinh vin cho cc im v cho cc bui thc tp v dn ln bng phn cng thc tp.
Cc bui thc tp s t ng thc hin? hon ton khng. Ging vin v cc k thut vin cn phi
b tr cc trm lm vic trc khi cc bui thc tp bt u. H cng cn phi theo di tin ca
sinh vin trong sut cc bui thc tp. V tt nhin h phi cho im bo co thc tp sau mi
mt bui thc tp.
Phng php xoay vng
Phng php ny ging nh phng php cc im lm vic ch khc l cng mt tp hp cc th
nghim c tin hnh trong mi mt bui th nghim. Ngha xoay vng y ch cho cc nhm
sinh vin. V d, xng thc tp vi thit b cho 10 nhm sinh vin, nhng chng ta c ti 30
nhm tham gia, sinh vin s lm cng mt th nghim trong ba nhm. Thi gian biu s phi c
lp ra ch r sinh vin c phn cng vo cc nhm v khi no cc nhm s lm thc hnh trong
xng. Vic d tr mt b thit b phng trc trc hay h hng l rt cn thit. S sinh vin
trong mi mt nhm nn b tr t ngi (t 2 n 4) tng cng vic tip xc ca sinh vin vi
vt liu th nghim. u im ca phng php xoay vng so vi phng php trm lm vic l rt
d dng b tr v theo di. Vi phng php xoay vng, ging vin v cc tr l k thut phn
pht cc nhm thit b ng b mt cng mt lc v c kh nng theo di tin trnh ca sinh vin
trong cc nhm s dng cng mt nhm ch tiu. Lm vic c lp c khuyn khch trong
phng php im lm vic. l th mnh ca phng php trm lm vic so vi phng php
xoay vng.
S dng cc ti
Cng vic thc hnh l cch rt tt gip cho sinh vin tm ti v pht trin cc k nng nghin cu
khoa hc. Chng ta c th a ra mt s th nghim lm cc ti nghin cu iu tt hn vic
thc hin ton b cc th nghim. Trong trng hp ny, sinh vin phi tin hnh khng hn ch
cc phng php gii quyt vn . H thit k v b sung k hoch ca chnh h cho vic nh
hng cc vn nghin cu v clm ch cc qu trnh v kt qu ca h. Sinh vin phi tm
nguyn vt liu v pht trin cc k nng thc hin ngay trong qu trnh. Nh vy, trong khi mt
s cc th nghim mn hc c ging vin thit k v thc hin bng vic hc nhm, phng
php im lm vic v phng php xoay vng, th mt s th nghim khc c th di dng
ti nghin cu giao cho sinh vin.
Chia s ngun lc vi cc c s o to khc
Nu nh c mt c s o to ln cn c c s vt cht c th dng cho cc t thc tp ca bn,
th s cng tc s l cu tr li cho vn thc tp ca cc lp hc ng ngi. S hp tc i hi
mt s tho thun v thi gian biu, v thi hn s dng khng gian v thit b. Nu c s o to
ln cn cng ang phi i u vi vn lp hc ng ngi th vic chia s ngun lc em li
nhng kt qu c li chung cho c hai bn. Nhng vic s cn phi lm r bao gm khi no s
dng, s dng ci g, s dng nh th no, di chuyn sinh vin v chun b vt t nh th no ti
phng th nghim hay xng thc hnh ca c s o to ln cn. Nu c i hi v chi ph

94

(thng c) cho vic s dng c s vt cht, nhng nhu cu ny cn phi c lm r trong qu

trnh lp k hoch.
Thao din lm mu
Vi s thiu thn nghim trng v thit b v vt t trong vic thc tp cho cc lp hc ng
ngi, thao din l mt la chn cho cng tc thc tp, tuy nhin y c th khng phi l gii
php tt nht. Thao din gm bn loi: thao din ca ging vin , thao din ca sinh vin, thao din
ca ging vin -sinh vin , thao din ca sinh vin -sinh vin v thao din ca khch tham d.
Trong thao din ca ging vin , ging vin lm thao tc mu th nghim cho lp hc. Sinh vin l
nhng ngi tin hnh th nghim c th trnh din thao tc mu. Bn c th yu cu mt ph
n hoc mt sinh vin bt k trong lp hng dn thao din. Trong m hnh ging vin -sinh vin,
c hai ngi trong qu trnh thao din mt ging vin -mt sinh vin; trong khi m hnh sinh
vin-sinh vin gm c hai sinh vin (mt nam v mt n thch hp hn). Mt v khch l ging
vin cng c th c yu cu trnh by thao din th nghim cho lp hc.
Bi tp
Tin hnh th cc phng php cho cng tc thc tp c gi trn. T s liu ghi chp ca
bn v hiu qu ca tng phng php, hy xp hng cc phng php theo th t ca s ph
hp cho cc chu cu ca bn, theo cc mc ch ca kha hc, v theo s thch ca sinh vin.
Khuyn khch s cng bng trong cc lp hc ng ngi
Khi qun l cc lp hc ng ngi, chng ta cn phi a ra cch gii quyt khuyn khch s
cng bng theo gii tnh v theo kh nng v th cht v kin thc. Thng thng, s mt cng
bng ni ln r rt trong cc lp hc ng ngi v cc nhm b thua thit thng phi chu s
thiu quan tm trong cc vn hc tp. Trong cc lp hc ng ngi c t ph n, con s tuyt
i ca nam gii c xu th lm gim n ti thiu kh nng tham gia ca ph n vo lp hc nu
khng c s quan tm ch ca ging vin. Nhng sinh vin khng c kh nng thng b loi ra
ngoi v him khi c ch trong lp hc ng ngi ca nhng sinh vin bnh thng. Nhng
sinh vin c kh nng yu cng c th b nhn chm trong s ng. Li khuyn y l ging vin
cn phi nhn thy rng lp hc ca h gm nhng sinh vin c tnh cch khc nhau v ngi
ging vin cn phi c gng li cun s tham gia ca tt c sinh vin. iu c ngha l phi
nhn din cc nhm sinh vin v li cun h vo hot ng ca lp-trong vic hi v tr li cc
cu hi, trong hot ng nhm v dn dt cc cuc tho lun. ( ngh tham kho Module 9 v 10
cho cc k thut cho vic tng cng kh nng ca ph n v nhng sinh vin c nhu cu hc tp
c bit).
Bi 3: Dy cc lp hc ng ngi
Gii thiu
Cc lp hc ng ngi cha hn km hiu qu so vi cc lp hc t ngi, nhng chng i hi
nhng n lc v k hoch ha mt cch r rng. Ging nh cc loi lp hc khc, lp hc ng
ngi s hot ng tt nht khi sinh vin ch ng tip thu mn hc, v khi ging vin nhn ra
c nt ring bit ca h. Tuy nhin, trong lc cc nguyn tc c bn ca vic dy tt ang p
dng cho cc lp hc ng ngi cng nh cc lp hc v t ngi, s sinh vin trong lp hc
ng ngi c th lm ni cm ln cc vn m l ra c th qun l c tt hn nhiu trong cc
lp hc t ngi. V d, mt hoc hai sinh vin i ln i hc mun trong mt lp hc 40 ngi

95

khng phi l mt vn nghim trng-v nu mt sinh vin i hc mun lp li nhiu ln, iu

d dng cho ging vin gp vi sinh vin tm nguyn nhn. Tuy nhin, trong lp hc
400 ngi s ngi i hc mun nhiu hn rt nhiu v lp hc b gin on. H cng c th lng
trnh nhiu hn sau bui hc.
Mc ch
Hc xong bi ny bn c kh nng:

cung cp nhng kin thc cho sinh vin trong mi trng ca lp hc ng ngi;

t c nhng k nng lm cho lp hc ng ngi tng tc tt hn;

trnh by mt bi ging theo phng php sng to cho lp hc ng ngi; v

nh gi lp hc ng ngi vi s gim bt cng thng.

Vic ging dy lp hc ng ngi

Mt ging vin vi trch nhim ging dy trong lp hc ng ngi s nhn thy nhng gi sau
y l hu ch.
C t chc
Lp hc ng ngi i hi s chun b v t chc chu o hn so vi lp hc t ngi. Nhng sai
st trong lc thu thp nhng tng hoc sp xp ti liu ging dy c th dn n s mt ch
ca sinh vin. Trc khi kha hc bt u, chun b hoc xc nh cc phng tin tr gip ging
dy, nhng thao tc, v cc hot ng tr gip mi khi ln lp. Chun b cng bi ging bao
gm cc ni dung chnh cho mi ln ln lp, cc bi tp v m t ni dung ca cc hot ng v ti
liu pht tay cho ton b kha hc. Chun b kt cu cho ni dung v s dng kt cu ny t
chc cho mi bi hc. Thng bo cho sinh vin bit kt cu . Vic ly ti liu ln lt theo
danh sch hoc phn pht ti liu trong thi gian hc l khng ph hp vi hon cnh ca lp hc
ng ngi. Ti liu ca sinh vin hoc ti liu ging dy cn thit cho mt lp hc c th cn phi
c trc gi hc hoc c b tr sao cho sinh vin c th d dng ly c ti liu.
Lin h vi sinh vin ca bn
iu ny rt quan trng cho vic th hin kh nng tip cn trong cc lp hc ng ngi. Xy
dng mi quan h vi nhng sinh vin ca bn, v nhn ra c tnh ca tng sinh vin. Hy ho
ng vi h trong khi ni chuyn. Tng s tip cn ca sinh vin vi bn bng cch n lp sm
hn nghe nhng cu hi, bnh lun v c nhng than phin ca h. Hy bt u bng vic
ngh sinh vin a ra iu g m h bit hoc gi nh v mt ch no . Hy th hin cc
cu tr li nh mt s gii thiu cho cc hot ng trong ngy. Hy ni v cm gic ca cc sinh
vin n mnh trong lp hc ng ngi. Hy c gng bit mt s tn sinh vin v gi cc sinh vin
bng tn. Tm hiu sinh vin, bit v h cng nhiu cng tt. Mi ngy yu cu mt s ngi
tnh nguyn gip trong cc trnh din v nhng hot ng khc, v thng qua qu trnh ny
bit thm tn ca sinh vin.

96

Cung cp nhng kinh nghim khc nhau

iu ny rt thch hp thay i phng php ging dy trong lp hc ng ngi nhm khuyn
khch s bn lun, trao i, v tham gia. Khng nn c gng ging bi trong ton b khong thi
gian. Hy thu ht mt cch tch cc sinh vin trong mt khong thi gian ca mi tit ging. Lp
ra cc nhm ba hoc bn sinh vin tho lun mt vn hay lm bi tp trong t pht. Nn c
khong thi gian t cu hi v tr li u hoc cui mi bui hc.
ng vin tham gia
Phi nhn thy rng sinh vin thng min cng hi hoc tr li trong cc lp hc ng ngi,
v rt kh c th nghe c nhng bnh lun ca h trong phng hc rng ln. Hy c gng chp
nhn nhng cu hi v s tr li ca sinh vin, tm tt hoc nhc li mi mt cu hi hay cu tr
li. Bn cn mt micro cm tay nu m thanh yu. ngh sinh vin vit cu hi hoc bnh lun
vo phiu v a li cho bn vo cui bui hc. Phi mt khong thi gian ch i sau khi bn
ra mt cu hi. Khuyn khch sinh vin ni ra khi no bi hc i qu nhanh hoc qu chm.
Thu nhn v s dng kin phn hi
Sinh vin trong cc lp hc ng ngi thng min cng trao i nhng kh khn h ang gp
phi trong kha hc hoc k hoch ging bi. S dng cc k thut nh gi khng chnh thc mt
cch thng xuyn nm c nhn thc v cc xut ca sinh vin. S dng cc thng tin ny
lm c s cho vic thay i phng php ging dy ca bn trc khi kha hc kt thc. Thng
bo cho sinh vin ca bn nu bn thay i theo ngh ca h. T chc gp g hng tun vi cc
tr ging, hoc vi mt s nhm sinh vin, tho lun v nhng phn ng ca sinh vin n vic
ging dy v mn hc ca bn. Hi tng sinh vin sau mi ln hp lp xecmon hc din ra nh
th no. To ra mt hm th gp , hoc mt b th dn ln ca vn phng ca bn ni sinh vin
c th b th gp , bnh lun v bn hoc v mn hc ca bn.
To ra mt bu khng kh ca lp hc t ngi trong mi trng ca lp hc ng ngi
Mt trong nhng thch thc ca cc lp hc ng ngi l vic vt qua c tnh trng xa l v
khong cch c th tn ti gia ging vin v sinh vin. Nu sinh vin c vn ng mt cch
tch cc v h nhn thy trch nhim c nhn trong qu trnh hc tp, nhng ngi ny nht nh
phi nhiu hn nhng ngi du tn v nhng ngi thu nhn thng tin mt cch th ng. to
iu kin thun li cho vic tho lun, phn hi, v hc tp tch cc nhng ngi thy ca cc lp
hc ng ngi c th to ra cc nhm cng c tnh v quan h ca c nhn c th thu nh hn
lp hc cho hiu qu v th v. Nhng k thut sau y c th ci thin mi trng hc tp thoi
mi, c nng sut i vi lp hc ng ngi.

Bit tn ca sinh vin. Bn c th khng c kh nng bit ht tn ca tt c sinh vin,

nhng thm ch bit tn mt vi ngi s gip c bn.

S dng micro. Khng c kh nng nghe mt cch r rng s t nhin loi sinh vin ra
khi bi ging.

Di chuyn xung quanh lp hc hoc ging ng. ng sau bc ging cng th hin
khong cch gia bn v lp hc. Ngc li, di chuyn gia cc dy gh hoc vng quanh

97

lp hc s lm cho lp hc dng nh nh bt li v khuyn khch sinh vin tham gia vo

bi ging.

Cng khai gp ca sinh vin v mn hc. Gp sinh vin theo nhm a phn hi v
mn hc. Nhng la chn khc bao gm vic s dng kin gp ca sinh vin gia k
hoc cc bui tho lun khng chnh thc vi sinh vin bit c phn ng v nhng
ngh ca h v lp hc.

C nhn ha: Hy nhn bit v s dng tn sinh vin ca bn, thm ch trong lp hc ng
ngi. iu ny l rt kh khn, n s i cng vi qu trnh c nhn ha lp hc.
Kt hp cc chin lc hc tp tch cc: iu ny c th lm c bng cch s dng vic tho
lun hai nhm mt trong 2 pht, yu cu sinh vin chia s kinh nghim hc tp lin quan n ni
dung ca mn hc, lp nhm hc tp chnh thc, ra bi tp ln cho nhm, s dng phiu phn hi
theo nhm, v yu cu sinh vin vit phn tr li ca cho cc cu hi tho lun trc khi bi hc
bt u.
Cho nhn xt sm v thng xuyn: Sinh vin cn thit phi bit h ang hc nh th no, c
bit l trong cc lp hc ng ngi. C sau mi 15 pht ging bi yu cu sinh vin tho lun
mt cu hi cn suy ngh vi ngi ngi bn cnh h v yu cu hai hoc ba sinh vin trnh by
cu tr li trc c lp. Sau mt na bui hc, yu cu sinh vin vit ch quan trng nht m
bn va ging; vit cu tr li ca bn ln bng v cho sinh vin so snh ni dung ca h vi
ni dung ca bn.
Trong lp hc ng ngi, ngi ging vin phi thay i phng php ging dy cho ph hp
vi lp hc ng ngi. Sau y l mt vi gi lm cho lp hc ng ngi si ni hn:

Trnh by ni dung theo cch m n ko di su quan tm ca sinh vin. S dng

cc v d sinh vin s hiu nh l cc v d lin quan n vn hoc tnh hung
hin ti m h c th lin tng n..

Yu cu sinh vin trnh by theo nhm mt ch bao trm ln bi hc hoc mi

quan tm c th ca h, theo sau l cc cu hi v tho lun. Khuyn khch s sng
to v tnh c o.

Vic ging bi cho lp hc ng ngi.

Nhiu ging vin nh sn phng php ging bi khi h ging bi cho lp hc ng ngi. Vi
h, l phng thc n gin nht! Trong lc mt s ging vin trnh by bi ging c phn
bun t, mt s ging vin lm cho bi ging ca h hng th. Sau y l mt vi iu m cc
ging vin dy cc lp hc ng ngi mt cch thnh cng thng lm.

Ln k hoch bi ging sao cho bn khng c ni trong ton b thi gian: ni 20 pht l
. Phn b phn trnh by ca bn vi cc k thut hc tch cc; t cu hi cho sinh
vin trao i vi nhng ngi bn cnh; khong thi gian hai pht cho ng trnh by,
din gii, th l; thi gian cho sinh vin xem li v ghi ca h (hoc c l xem li ghi chp
ca ngi khc); s dng cc phng tin ging dy khc nhau nh: n chiu overhead,
ti liu pht, v cc on bng video. Tt c cc iu ny ph i s n iu m thm ch
n xy ra vi c nhng ngi trnh by tt nht nhng ni qu di.

Sinh vin thch cc ging vin nhng ngi gii thch s vic mt cch r rng. Nn:

98

o ng vi v.
o Lp li , thay i t mt cch a thch.
o Nu c th s dng cc v d, cch v von, v li ni n d.
o Lin h vi cuc sng thc, nu c th.

S hm hnh c nh gi cao, y l vic rt kh lm, nhng n khng phi l s bt

buc. Mt s ngi bt u bi ging vi mt vi cu chuyn hoc vi cu chuyn hi
hc.

Khng nn c tt c cc cu ch c trong slide nu sinh vin c c, tr khi hnh ca

n chiu qu ti. Nn dng slide nh tt hn slide ln, v c gng hn ch s im trnh
by trong mi mt slide ti a 6 im.

C th hi v ngh t cu hi, thm ch vi lp hc 800 ngi. Mt s ging vin t

cc cu hi cho ngi nghe bi ging tr nn sinh ng.
Khi hi, hy thi gian suy ngh cho cc cu tr li, nhn quanh ngi nghe, nhc li cu
hi, hi tn ca ngi t cu hi v cm n h. Khi nhn cu hi, hy nhc li cc cu hi
tt c cng nghe.

Quan tm n cu hi v t cu hi c ngha l thng tin c th c truyn t t i

nhng vic hiu v thng tin tt hn. Phi nhy cm v nhng g m bn c th lm khi
t cu hi th ko bn xa ri bi ging mt cch nghim trng.

Ti liu hng dn v ti liu tr gip c th lit k theo cc im v cc mi lin quan

chnh yu; cha ng cng bi ging; a ra ch cho cc thut ng cn phi hc v
cc ti liu c gii thiu c.

Thc hin ging dy lp hc ng ngi

T chc bi ging ca bn mt cch cn thn, nhng trnh by khng cn ch qu chi

tit bn c th quan st v nhn ra du hiu hiu bi ca sinh vin.

Giao bi tp v kim tra ming sinh vin mt cch thng xuyn sao cho bn v sinh vin
bit c h c hiu bi hay khng.

Trnh mc nhn. Hy vit v nh ngha khng ch cc thut ng k thut m c nhng t

hoc biu thc khc m sinh vin c th cha quen bit.

C gng kim ch cc cu bnh lun ging nh Ti bit tt c cc anh ch u bit (nhiu

ngi trong s h khng bit) hoc Anh ch khng bit iu ny sao? (lm cho sinh vin
cm thy h nh l k ngu ngc).

t xen k trong bi ging ca bn nhng cu hi cho sinh vin, iu ny lm cho h tham

gia tch cc vo vic hc tp.

B ra 5 pht cui cng cho sinh vin nu ra cc cu hi; c gng tr li ngay mt s cu

hi v vic tr li cho sinh vin khng nn lm quy qu m cn ging nh mt bi ging
nh.

Tr bi thi chm v cha li bi vo bui hc tip theo.

99

Lu gi li cc t tp ch hoc nhng ghi ch v nhng vn m s gii thch, cc k

thut, hoc cc bi tp c gii chun xc v chia s chng vi cc ng nghip cng dy
mt mn hc hoc cc mn hc tng t.

Thu thp phn hi ca sinh vin mt hoc hai ln trong mt hc k bng cch yu cu h
vit v hai trong ba cu hi nh iu gi tr nht m anh (ch) mi hc c trong kha
hc ny l g? v iu g, nu c, vn cn cha c r? hoc Nhng xut m anh
(ch) c cho vic ci thin chng trnh kha hc?

Cm n phn hi ca sinh vin vo bui hc tip theo v ch ra nhng g bn c th thay

i v nhng g khng th v gii thch v sao.

Tham gia nghe cc bi ging ca ng nghip m bn bit l nhng ging vin dy c

hiu qu thy c cc tng v k thut khc bn c th p dng.

Lm bi tp trn lp trong cc lp hc ng ngi

Mt k thut bn phi tnh n khi ging dy cho lp hc ng ngi l lm bi tp trn lp.
Khi bn ging bi hoc gii mt bi tp, thay v vic ch a ra cc cu hi cho lp hc v sau
l s im lng git thi gian, thnh thong bn phi ra cc nhim v v giao cho sinh vin trong
thi gian t 30 giy n 5 pht c cu tr li. Nhng iu c th cung cp nh c s cho cc bi
tp, bao gm cc cu hi ging nh bn hi mt cch bnh thng trong khi ging bi v c l c
mt s cc cu hi khc c th khng thuc ni dung hin ti ca bn.
Trong cc bi tp i khi bn c th yu cu sinh vin vit cc cu tr li mt cch ring r, i khi
theo tng i mt hoc nhm ba ngi, hoc sinh vin lm bi tp mt mnh sau ghp i so
snh v b sung cc cu tr li ca h. (suy ngh-ghp i-chia s). Bn cng thay i phng
php ca bn, lp hc cng tp trung ch . Bt k mt phng php no bn s dng cho vic
lm bi tp trn lp (ring r, tng i, cc nhm, hoc suy ngh-ghp i-chia s), t nht bn
phi c vi ln gi cc nhm hay c nhn trnh by iu m h ang lm, i khi cn phi ch nh
cc sinh vin cui lp nhiu hn v th h bit h khng th chn bn c. Nu bn khng
bao gi lm iu , s khng khuyn khch c sinh vin lm bi tp khi bn giao bi tp cho h
v c th nhiu ngi khng lm bi, nhng nu h ngh h c th phi gi ln cha bi, h khng
mun b lng tng v nh vy bn c ti 90% sinh vin c li ko mt cch tch cc vo nhng
iu m bn ang ging.
Li ch chnh ca cc bi tp ny l chng lm cho sinh vin phi hnh ng v suy ngh, hai cch
thc quan trng m v n chng ta hc. Nhng sinh vin hon thnh tt cc bi tp h s nm c
kin thc theo cch m h khng bao gi c c nu bn ch n thun a n cho h, nhng
sinh vin khng hon thnh bi tp d tip thu ci m h cha bit. Bi tp nhm c thm li ch
na l n to c hi sinh vin gp g v lm vic vi ngi khc, bc u tin cho vic xy
dng tinh thn cng ng. (Bn c th lm tng thm li ch ny bng vic yu cu sinh vin ngi
cc v tr khc nhau lm bi vi cc sinh vin trc h cha tng ngi cng nhau).
Bn cng c th s dng bi tp trn lp tng kt bi ging. Hy yu cu sinh vin hy vit tm
tt chnh ca bi ging, hoc vi vi cu hi hoc trc nghim cc vn lin quan n iu m
bn va trnh by, hoc yu cu sinh vin ni vi bn h ngh c th ci thin bi hc nh th no.
Hy xem lt qua cc cu tr li ca h v nhn ra tht nhanh xem h c c tng chnh m
bn va c gng trnh by, pht hin nhng im c bn m h nhm ln, hoc pht hin ra nhng
iu m bn c th lm lm cho bi ging tt hn i vi h, nh l cho thm nhiu v d, hoc
ti liu lu hn trn bng, hoc ni chm hn.

100

Cc k thut khc

Chun b ti liu hng dn sm chc chn rng chng s c trong gi hc m chng

c s dng.

Sau khi bn dy mt kha hc thi gian yn tm vi nhng ch gii bi ging ca

mnh, cn phi xem xt vic sao chp nhng ch gii phn pht cho sinh vin. Bn
cn phi cp nht theo chu k cho nhng ch gii ca mnh. Hy nhng khong trng
trong nhng bn ch gii in vo trong gi hc hoc c sinh vin in vo trong
hoc ngoi gi hc, phn pht nhng ch gii vi nhng cu hi v ni dung, thng bo
vi sinh vin rng cc khong trng v cc cu hi trong bn ch gii s c trong cc bi
kim tra v bn phi lm ng vi thng bo . Sinh vin s c mt cch thc s nhng
ch gii ca bn.

Nu bn phn pht ti liu hng dn hoc cung cp ti liu trn b cho sinh vin, th
khng nn s dng gi ging mt cch n gin bng cch i ht ton b ngun gc xut
x, gii thch, v.v..., sinh vin di theo. Lm nh vy chnh bn lm choa bi ging
bun t v sinh vin bun ng thm. Thay vo , bn hy s dng thi gian cp n
cc vn kh v l thuyt, cung cp thm cc v d, in thm cc ch trng v tr li
cc cu hi trong bn ch gii, v lm mt s bi tp hc tp tch cc.

gim bt s ln m bn tr li cho cc cu hi ging nhau, khuyn khch sinh vin n

tng nhm trong gi lm vic. Nu bn t thy vic tr li cho cc cu hi mt cch lp
li, hy to ra mt file FAQ (frequent questions and anwsers -nhng cu hi hay lp li)
vi cc cu tr li ca bn v chn n vo mc cc cu tr li lp li.

Bn phi m bo rng mi mt phn ca bi tp ln hoc bi kim tra c chm im

ch theo mt thang im khng gp phi tnh trng hai sinh vin c im khc nhau
cho mt cu tr li ging nhau.

Bi tp nhm ngoi gi hc
Khi bn ging dy cho mt lp hc 160 sinh vin v bn cho bi tp v nh hng tun, iu c
ngha l mi tun bn phi chm 160 bi. Nu sinh vin lm bi tp theo nhm bn ngi v mi
nhm ch np mt bi, vy l bn ch chm 40 bi mi tun. S khc nhau c nh hng n tnh
kh thi ca vic thu ton b bi tp. Tr khi bn c mt i ng tr ging, nu khng bn chng c
cch no gii quyt vi 160 bi trong mt tun, v a s ging vin trong tnh hung ny hoc
l b khng thu bi tp ln (l mt iu t hi trong s phm) hoc t hn ch chng thnh cc bi
tp a-la chn m chng i hi hoc l s ghi nh hoc l s hc go, hoc l chm im qua
qut cho cc bi tp v nh s lm mt gi tr gio dc ca n. Thm ch ngay c khi bn c mt
i ng tr ging lm vic ny, vic duy tr kim tra cht lng cho vic chm im ca hng
trm bi tp ny n hng trm bi tp tip theo cng l iu khng th thc hin c.
Vic cho sinh vin lm bi tp theo nhm c nh s gii quyt c vn chm im nhng n
pht sinh thm mt s vn khc, a s cc nhm sinh vin c mc khc nhau kh ln v
nng lc, o c lm vic, v trch nhim c nhn. Nu mt ging vin ch ni vi sinh vin mt
cch n gin l tp hp thnh cc nhm v lm bi tp, iu lm cho li bt cp hi. Trong
mt s nhm, mt hoc hai sinh vin s lm bi thc s, cn nhng ngi khc ch n theo theo
mt cch n gin, trong khi nhng nhm sinh vin khc s khon vic cho tng thnh vin
nhm ri ct dn cc kt qu ca tng ngi li vi nhau, v nh vy mi sinh vin ch hiu
c mt phn bi tp m thi.

101

 gim thiu cc tnh hung tng t nh trn, ngi ging vin cn phi thit k bi tp sao cho
m bo nhng iu kin xc nh ca vic hc tp hp tc phi tho mn: (1) ph thuc ln
nhau tch cc (nu mt ngi trong nhm khng hon thnh trch nhim ca mnh, th c nhm
cng phi chu trch nhim); (2) t chu trch nhim ca c nhn (mi sinh vin chu trch nhim
cho phn vic ca mnh v trch nhim cho c cc phn vic ca nhng ngi khc); (3) tng tc
trc tip; (4) pht trin v s dng ng cc k nng hot ng nhm (lnh o, qun l thi gian,
giao tip tch cc, gii quyt mu thun), v (5) t nh gi thng xuyn hot ng nhm (chng
ta ang lm tt iu g nh mt nhm hc tp? iu g cn c sa i?)
Trch nhim c nhn c thc y bng cch kim tra cc c nhn v tt c cc mt trong vic
lm bi tp nhm v phn tch nhng s nh gi ca c gng c nhn trong im s chung ca
ton nhm. S ph thuc ln nhau tch cc c khuyn khch bng vic giao nhim v xoay vng
cho cc thnh vin trong nhm (iu phi vin, ghi chp, v kim tra vin), v c phn thng nh
cho nhng thnh vin nhm vi im kim tra trung bnh (v d) trn 80.
Thi, kim tra a la chn trong cc lp hc ng ngi
Do cc cu hi la chn c kh nng chm bi v cho im rt nhanh, do n rt ph hp cho
lp hc ng ngi. Tuy nhin phi c gng loi b c vic gian ln trong thi c. Sau khi thi
xong, sinh vin c th trao i cu tr li ca h mt cch ngu nhin v chm im. Cn phi
phn hi sm cho sinh vin bit h lm bi tt hay d nh th no. i vi ging vin , bi kim
tra cho thy mc sinh vin lm c bi hoc khng lm c bi ca lp hc, v nhng ni
dung c trong bi kim tra.
Cc k thut nh gi khc
Nhng xut v k thut nh gi bao gm:

S dng K thut nh gi Lp hc em n cho c sinh vin v bn thy c thnh tch

ca h.

T-nh gi, l cch tt nht khi tham chiu n cc tiu ch bit v gip sinh vin xc
nh lnh vc cn ch .

ng nh gi (sinh vin t nh gi vi nhau peer- assessment ND). Ging nh t

nh gi. y c th l cch rt tt trong vic chuyn phn hi cho sinh vin v bn nhp
ca tiu lun, bo co, ti nghin cu, phn tch cc tnh hung lut php.

Ba k thut nu trn c kh nng phn hi nhanh hn (v c th l tt hn). Cc cch cho

phn hi nhanh khc bao gm:

Phiu t nh gi ca sinh vin. Cc bn t nh gi c tr li vi cc cu nhn xt c

ghi ln . N c th ch l mt cu ngn gn Ti ng .

nh gi tr li km theo phiu nh gi tiu chun. Nhng nhn xt nn ngn gn.

nh gi trong nhng bi trnh by ca sinh vin vi nhng nhn xt ca cc sinh vin

khc, tt nht l s dng mt nhm cc tiu ch, nhng nhn xt c tr ngay v tr trc
tip cho sinh vin thc hin phn trnh by.

nh gi tp trung vo phn hi v nhng im ci thin nhng ni dung c th c p

dng cho cc phn tip theo ca cng vic, tr trng hp phi sa cha nhng sai st
khng th b qua. Vic ghi nhn xt cho tt cc cc phn ni dung ging vin rt nn lm

102

song dng nh sinh vin ch mun c hai iu, mt l nhng li khuyn c th nhn
c im cao hn vo ln sau v hai l khng c qu nhiu nhn xt chi tit.
Tm tt v kt lun
Chng ta bt u nghin cu module ny bng vic nh ngha lp hc ng ngi. p ng
mc ch hc tp ca module ny, chng ta cho rng lp hc ng ngi l mt lp hc m chng
ta cm thy ng ngi. Cc du hiu ca lp hc ng ngi c th l:

Lp hc ng hn cc lp hc m bn thng gp

Cc ngun lc khng cn thch ng c vi s sinh vin nu bn mun ch ti tng

sinh vin ring r.

Chng ta cng xc nh mt s vn ca lp hc ng ngi nh:

Nhn thy mt ca sinh vin hn l bit r h

Kh a ra li khuyn hay hng dn ring cho tng sinh vin

Cc vn t chc phc tp, kh khn trong vic lp k hoch ging dy, th nghim v
thc hnh

C th c vn k thut trong khi lm vic vi lp hc ng ngi nh l nhng kh

khn trong vic chiu hnh tt c sinh vin nhn thy mt cch r rng.

Vic theo di sinh vin tham d c th kh khn, nh vy to c hi cho sinh vin b lp.

Vic copy mt s lng ln bi tp v t giy thi l ngun gc ca kh khn.

Cht lng phn hi cho sinh vin c th b gim nhiu trong cc lp hc ng ngi.

Bt chp cc kh khn, chng ta nhn ra nhng thc t m n ang lm cho vic hc tp mt

cch c ngha trong lp hc ng ngi, nhng thc t ny bao gm:

Phng php nhm hp tc

S dng phng php cc trm lm vic

Phng php xoay vng

S dng ti nghin cu

Chia s cc ngun lc vi cc c s ln cn

Trnh din

Chng ta cng m t lp hc ng ngi c t chc nh th no cho mi tng tc sinh

vin-ti liu-ging vin nhiu hn v a ra cc phng php nh gi lp hc ng ngi.
Vic ging dy trong cc lp hc ng ngi l mt cng vic kh khn, nhng iu c th lm
c ngay c khi bn khng phi l ngi c kh nng xut sc nu nh bn thc hin cng tc
chun b mt cch logic, mang n nhng kinh nghim hc tp tch cc thay cho vic ch da vo
bi ging, pht huy sc mnh ca nhm trong hot ng trong v ngoi lp hc, lp hc ng
ngi c th tin gn ti nhng gi tr gio dc nh cc lp hc t ngi.

103

MODULE 6. CNG NGH MI TRONG DY V HC I HC

Kt cu chung
Gii thiu v Mc tiu chung
Bi 1: Cng ngh trong Gio dc i hc
Bi 2: S dng nhng Cng ngh mi trong Gio dc i hc
Hy phn nh cc vn sau y khi bn nghin cu xong module ny
113. Cc hi ngh Tokyo v Dakar tr li cu hi v vic s dng nhng cng ngh mi v
ngh rng cc c s o to i hc phi chp nhn nhng phng php mi i vi ng gi
thng tin, i vi vic cung cp cc kha hc, v i vi vic xem xt li cc phng php truyn
thng trong vic dy v hc. a phng tin truyn thng, CD-ROM, mng thng tin v bng
video tng tc tt c u phi c s dng xc tin cc mi quan h qua li gia sinh vin v
ging vin. Hi ngh cng tuyn b rng nhng ging vin, gio s, cn b nhn vin phi c
o to nng cao nng lc trong vic tch hp cc cng ngh thng tin v truyn thng mi
(NITCs) trong cc chng trnh ca h v kim tra kt qu c nhn ln do s dng NICT.
iu 12. Tim nng v thch thc ca cng ngh
S tin b nhanh chng ca thng tin v truyn thng (ICT) lm thay i su sc cch thc pht
trin, thu thp, v ph bin kin thc. iu quan trng cn lu y l cc cng ngh mi to ra
nhng c hi cho vic i mi ni dung v phng php ging dy cho mt mn hc v m rng
c hi gio dc i hc. Tuy nhin, cn phi xc nh rng ICT khng lm gim yu cu i vi
ging vin m n ch thay i vai tr ca h trong qu trnh hc tp, v s trao i lin tc
chuyn i cc thng tin thnh tri thc v s hiu bit tr thnh nn tng. Cc c s o to i
hc cn phi hng dn vic s dng nhng li th v tim nng ca ICT, m bo cht lng v
duy tr tiu chun cao i vi nhng hot ng v kt qu gio dc trn tinh thn ci m, cng
bng v hp tc quc t theo cc cch sau y:
a. Tin hnh ni mng thng tin, chuyn giao cng ngh, pht trin nng lc, pht trin ti
liu ging dy v chia s kinh nghim trong vic ng dng cho cng tc ging dy, o to
v nghin cu, lm cho kin thc c th n c vi tt c mi ngi;
b. To ra nhng mi trng hc tp mi, vi phm vi t cc c s o to t xa n cc c s
v h thng o to i hc o, to ra kh nng vt qua nhng khong cch v pht trin
nhng h thng gio dc cht lng cao, v th phc v cho s tin b v dn ch ha cng
nh nhng s u tin tho ng khc ca x hi, trong khi phi m bo rng cc c s o
to o ny c da trn mng my tnh vng hoc ton cu, hot ng theo phng thc
tn trng cc bn sc vn ha v x hi;
c. Ch rng, s dng y ICT cho cc mc ch gio dc, phi c bit ch n vic
loi tr s mt bnh ng nghim trng ang tn ti gia cc nc v trong mi mt nc
trn ton th gii trong vic tip cn vi ICT v trong vic to ra cc ngun tng ng;
d. Lm cho ICT ph hp vi cc nhu cu ca quc gia, vng v a phng v m bo an
ton cho cc h thng k thut, gio dc, qun l v chnh tr duy tr chng trong thi
gian lu di;

104

e. To iu kin thun li cho s nhn bit cc mc ch v cc mi quan tm ca tt c cc

nc c bit l cc nc ang pht trin, thng qua hp tc quc t, tip cn bnh ng v
tng cng c s h tng trong lnh vc ny, ph bin cng ngh cho ton x hi;
f. Theo st s tin trin ca x hi tri thc bo m cht lng cao v nhng quy nh
hp l cho s tip cn ph bin;
g. Quan tm n nhng kh nng mi c to ra bng vic s dng ICTs, ng thi qun
trit nguyn tc trn ht l cc c s o to i hc ang s dng ICTs hin i ha
cng tc ca h song khng c bin cc t chc o to i hc thc thnh cc t chc
o.
Gii thiu v Mc ch
S dng cng ngh trong gio dc bt u t thi xa xa trong lch s. T dng th s trong nhng
ngy u ca nn vn minh nhn loi n hng lot cc cng ngh my tnh iu khin cc loi
thit b trong nhng nm 1990, cng ngh v ang tc ng mt cch ng k n l thuyt v
thc tin gio dc (Okebukola, 1998). Trong cun sch Con ng Pha trc, Bill Gates ca
Tp on Microsoft hnh dung ra mt s bin i tng i nhanh qu trnh gio dc v nh gi
hc tp bng vic pht trin nhanh chng siu xa l thng tin. ng lc thay i v s pht trin
khng ngng ca cng ngh my tnh lm cho Gates (1995) a ra kt lun rng siu xa l
thng tin s bin i nn gio dc trong phn t u tin ca th k 21 vt xa nhng c m to
ln nht ca chng ta.
Cng ngh ging dy kt hp cht ch cng c v ti liu trnh by, h tr, v tng cng vic
dy hc. Cc cng c c s dng bao gm t quyn v v chic bt ch n my tnh in t.
Vic s dng cng ngh trong gio dc bt u t khi chic bng en c gii thiu nh mt
cng c b sung cho vic vit ch. Tm bng en ca sinh vin m ng cho chic bng en v
bng vit phn ca lp hc. T s khi u nh vy hng ngn cng c v thit b c a
vo gip cho ging vin trong vic dy hc.
Cch mng truyn thng v ang c mi lin h rt mt thit vi gio dc. l v gio dc i
hi phng tin truyn t ca qu trnh giao tip. Phng tin truyn t thng tin nh hng n
s phn b kin thc theo thi gian v theo khng gian. Cng ngh lin quan ti truyn thng gn
vi vic hc tp qua lch s pht trin. T nhng vin t st n giy v bt ch, t bng en n
sch, tranh nh, t my thu thanh, bng cassette n v tuyn truyn hnh v phim, nhng cng
ngh gio dc mi s dng cc thit b vi in t v phng tin truyn thng tinh vi nht. Phm
vi ca cng ngh thng tin mi bao gm c cc loi chip in t, my vi tnh, v tinh v k thut
vin thm (s kt hp ca my tnh v vin thng).
Mc ch
Sau khi hc xong module ny bn c th:

Phn bit gia cc phng php v sn phm ca cc cng ngh mi;

Xc nh c vai tr ca cc cng ngh mi trong vic nng cao vic dy v hc;

Nhn bit c cc cng ngh mi v vic s dng ca chng trong vic dy v hc vi s

lin h n bi cnh chu Phi;

Lm quen vi tim nng cng nh nhng hn ch ca cng ngh mi trong bi cnh ca

chu Phi.

105

Bi 1: Cng ngh trong gio dc i hc

Hc xong bi ny bi ny bn c th:

M t c cng ngh gio dc va l mt qu trnh, va l mt sn phm; v

Phn bit c s khc nhau ca cng ngh truyn thng v hin i.

NHNG CNG NGH MI TRONG GIO DC I HC
A.M. Simiyu

Thut ng cng ngh (technology) c Simiyu gii thch (1999) c ngun gc Latin ca n.
N bao gm hai khi nim, l k thut c ngha l cng c v vt liu, v logic c ngha l cc
cch tip cn khc nhau gii quyt mt vn . Thut ng cng ngh c p dng vo qu
trnh gio dc bao gm nhng cch thc ca vic t chc cc s kin v hot ng nhm t
c nhng mc ch gio dc cng nh nhng ti liu v thit b c lin quan trong qu
trnh ny.
Lch s ca cng ngh gio dc bt u t cui th k th 18 v u th k th 19 t khi cc sn
phm cng nghip khc nhau nh my nh v sau ny l phim hnh nh ng c pht minh. S
pht minh ny c th khng c g lin quan n qu trnh gio dc, nhng nhng li ch ca chng
c cc nh gio dc nhanh chng p dng v chng thng xuyn c a vo s dng.
My nh c kh nng ti to nhng iu tri qua ca cuc i v gi n n bt k ni no. S
ng gp ca hnh nh ng c nhiu n tng hn v nhng tnh tit c ghi v ti to li vi
nhng chuyn ng thc s. Vic to ra cc hnh nh ng b sung thm vo cht lng bi ging
v d nh m hnh v s tun hon ca mu trong c th con ngi.
Tc ng ln nht ti gio dc trong lch s cng ngh ging dy n t Chin tranh Th gii
ln th hai vi nhng n lc dy cc k nng khc nhau cho qun i. Nhng ngi lnh c
tuyn m v hun luyn sn sng chin u trong khong thi gian ngn nht. Trong vic tm kim
hiu qu trong qu trnh hun luyn, kha cnh logic ca cng ngh pht huy vai tr ca n. Cn
thit phi xc nh mc ch c th, v t chc cc k nng pht trin qu trnh theo trnh t logic
ca cc bc. Qu trnh ny c sng lc dn n cch tip cn h thng vi vic ging dy.
S pht minh ra my tnh in t v ging dy c lp trnh c p dng trong gio dc vi
nhng kt qu khch l. Gio dc qua trao i th t v sau ny c pht trin thnh gio dc t
xa m chng ta ang c nh ngy nay. Trong kh gio dc qua th t s dng cc ti liu in v
vic ging dy c lp trnh th dy hc t xa li kt hp cht ch vi cc loi phng tin
truyn thng khc nhau t c kt qu gio dc.
Khi nim cng ngh mi tha nhn l cng ngh lun c hon thin theo thi gian. Nhng
tng mi lun c gii thiu bi gii cng nghip v chng cn c p dng vo qu trnh
gio dc gip gii quyt cc vn m cc nh gio dc ang i mt. Cng ngh mi c p
dng vo gio dc i hc cn c cn nhc trong bi cnh kinh t x hi ca tng nc.
chu Phi, gio dc i hc gp nhiu vn . Chng ta phi i mt vi cc vn kh nng tip
nhn nhng hc sinh tt nghip trung hc ph thng c nng lc theo ui con ng hc hnh
trong mt s t c s o to sau gio dc bc ba k c cc trng i hc. Bng chng ca thc t
ny l mt s sinh vin chu Phi nhng ngi ang tch lu mt khon tin ln hc tp ti chu
u, M hoc bt k mt ni no c th hc c. Kenya hn 150.000 sinh vin trung hc i
din cho KCSE. C hn 40.000 sinh vin t mc yu cu ti thiu vo cc trng i hc,
nhng ch c 9.000 ch hc trong cc trng i hc cng lp.

106

Gio dc i hc cng gp kh khn vi vic thiu sch v v thit b hc tp cho nhiu mn hc

khc nhau. Nhn s cng c o to mt cch khng tng thch. Nhng ni gio dc i hc
pht trin nhanh, ging vin gp phi vn trong vic qun l cc lp hc ng ngi. Thm ch
c ni s sinh vin thp, nhng cht lng ging dy khng p ng c nhng tiu chun mong
i do ging vin thiu c o to v s phm. y l bi cnh thc y chng ta xem xt cc
cng ngh mi trong gio dc i hc cho cc mc tiu ca cc c s o to i hc c th t
c vi s tho mn chung ca ging vin v sinh vin, v cui cng l x hi c th c
hng li bi vai tr ca nhng ngi tt nghip i hc.
Cng ngh mi c th mang li nhng li ch sau y cho gio dc i hc:

Tng thm s tip cn vi cc ngun t liu ging dy thng qua Internet,

Chia s kinh nghim thng qua cc cng ngh nh trng i hc o,

Tng thm s tip cn vi o to i hc thng qua vic dy v hc t xa,

Tng thm tnh linh hot trong vic hc ci g, hc nh th no, khi no hc, v

Thc y ngi hc tim nng tham gia vo gio dc i hc.

c kh nng hin thc ho cc li ch trn y, chng ta cn tin hnh cc hot ng khc nh

sau:

o to ging vin ci thin nng lc ca h trong vic s dng cc cng ngh mi

trong cc hot ng ging dy,

o to v gip ging vin trong vic sn xut cc ngun t liu ging dy v hc tp,

o to ging vin v sinh vin trong vic s dng my tnh c bn,

Yu cu c s vt cht y sao cho cc cng ngh mi c cng nhn c th c

s dng nh mt phn ca cc ngun t liu ging dy trong cc c s o to.

M cc cuc hi tho gii thiu cc cng ngh mi trong gio dc i hc.

Trch dn t Simiyu, A.M. (1999). Cc cng ngh Mi trong Dy v Hc i hc. Bi trnh by

ti Hi ngh Khu vc v Dy v Hc i hc, i hc Moi, Eldoret, Kenya, 18-22 thng 5 nm
1999.
Cc cng ngh mi va l qu trnh, va l sn phm
Thut ng cng ngh c Simiyu gii thch (1999) c ngun gc Latin ca n. N bao gm
hai khi nim, l k thut c ngha l cng c v vt liu, v logic c ngha l cc phng php
khc nhau gii quyt mt vn . Thut ng cng ngh c p dng vo qu trnh gio dc
bao gm nhng cch thc ca vic t chc cc s kin v hot ng nhm t c nhng
mc tiu gio dc cng nh nhng ti liu v thit b c lin quan trong qu trnh ny.
Yapi (1997) a ra mt ci nhn su sc hn v ngha ca khi nim cng ngh. Theo quan
im ca ng, s thay i trong vic s dng thut ng cng ngh a ra mt vi cch gii thch
khc nhau, mi mt cch c chnh xc tng i. Mt trong nhng cch gii thch c v hp l
l: cng ngh l nhng g m mt ngi s dng khi nim ny trong vic nh ngha cng
ngh theo ng ngha ca mt sn phm chc chn lm nh vy v mt s lng ln cc hot ng
thng mi din ra trn th gii u l gii thiu nhng sn phm vt cht ca cng ngh cao.
iu cng l do ng o cng chng coi cng ngh nh l mt sn phm (c bit l cc nc

107

ang pht trin), v hng lot cc chin dch qung co to ra tc ng . Mt cch gii thch
khc coi cng ngh nh mt qu trnh nhn mnh vo mt ci g cn rt kh phn bit hoc ch
t l do chnh bn thn cng ngh th hin i vi cng chng, n vn cn l lnh vc hn ch
ginh cho cc nh chuyn mn. V vy, khi mt ngi khng c chuyn mn khi c yu cu gii
thch khi nim cng ngh, ngi s cho nh l mt s nghin cu v thit b (my mc,
vt liu, cu kin in t, c in t, vv,). Theo Thomas Kabayashi (1987), a s mi ngi
nh ngha cng ngh nh mt thit b in t (my chiu phim, my quay bng, thit b nghe nhn,
my vi tnh, vv,).
Ngc li vi quan im ny, cng ngh khng ch n thun l mt ti sn hu hnh nh bt k
mt b phn no ca thit b. N khng ch bao gm sn phm m cn bao gm c qu trnh
(ton b lnh vc c bao hm). Tuy nhin, cc tc gi c ci nhn tng th hn v c chuyn
mn hn v vn ny.
Mt s tc gi coi cng ngh nh mt s pht trin ca tr tu v thc tin v tt c cc mt nh
cc h thng c thit k v iu khin to ra kt qu c th sao chp c.
Ni mt cch khc, y l cch xc nh v gii quyt mt vn bng vic nh gi cc mt l
thuyt v thc tin cng nh cc mi quan h gia hai mt (Lapointe, 1991; Rheaume, 1993).
Nhng ngi khc ni cng ngh l mt lnh vc ca tri thc v nhng hot ng m n c th
thit k v sn xut ra cc vt th v nhng h thng. y cng l mt qu trnh tun theo nguyn
tc t ng ca mt h thng hoc mt qu trnh hot ng, nh tc ng phn hi lin tc gip
cho vic hiu chnh cc h thng ph hoc cc hot ng ph, nu cn, t c mt nhm mc
tiu. Ni mt cch khc, cng ngh l mt ngh thut ca vic m bo vic vn hnh hoc qun
l hiu qu ca mi mt h thng phc tp (Gagne, 1987; Legendre, 1993).
Mt s nh ngha cho rng cng ngh l cc i tng k thut c to ra nh tri thc v kinh
nghim sn xut nh cc thit b c th nhn thy c (my mc, thit b). Nhng nh ngha khc
vt xa hn cho rng cng ngh lin quan n sn phm vt cht bao gm cc phng php, mt
tp hp tng v kin thc cho cc mc ch thc t, theo cch nhn t gc s dng ca h.
Vi nhng nh ngha ny, chng ta c th phn bit mt cch l thuyt cng ngh nh l mt sn
phm theo Lapointe (1993), s phn bit ny c th khng ch xem xt cng ngh nh mt sn
phm vt cht n thun. lm sng t nhng gii thch khc nhau, chng ta c gng trnh by
v gii thch cng ngh gio dc t quan im chung trc khi a ra khi nim tng qut c
th phn bit gia vic coi cng ngh nh mt sn phm v cng ngh nh mt qu trnh phc v
gio dc.
S phn tch gia cng ngh ly thy gio lm trung tm (truyn thng, khng li, khng nng
ng) hoc ly ngi hc lm trung tm (mi, bng li, nng ng) c Edgar Dale gii thiu.
Dale minh ha biu tng nhn v li ni i din cho tnh lin tc ca kinh nghim tng dn ln
t mt y c th bao gm nhng kinh nghim c th truyn t mt cch trc tip theo sau nhng
i tng c th thnh tru tng c i din bi biu tng li ni trn nh ca hnh nn.
S phn chia gia cc kinh nghim khc nhau khng cht ch v cng nhc. Hnh nn gip cho
vic cm nhn v nhng kinh nghim giao tip tng i c th hoc tru tng.
Trong minh ho ny, thut ng c s dng cho cc khi nim trn c bao hm trong tp hp
t ngun v cng ngh hc tp

108

Hnh nn kinh nghim ca Edgar Dale

Li
ni
Biu tng
Nhn
Truyn thanh, ghi
m, nh tnh

Truyn hnh

Trin lm

Thm quan

Trnh din

Kinh nghim son thnh kch bn

Kinh nghim c sp xp b tr

Kinh nghim trc tip, c mc ch

Nh vy, mt ln na chng ta thy rng cc cng ngh mi ( y ca hnh nn) s dng cc

phng php v cc cng c khuyn khch s tng tc nhiu hn cc cng ngh truyn thng
(nh nn) m chng s dng cc cng c v phng php ly thy gio lm trung tm nhiu hn.
ngha ca cng ngh gio dc i vi cc nc ang pht trin
Achi Yapi
Ging nh nhng i mi ca cng ngh m chng ang ci thin ng k mi lnh vc trong cc
hot ng kinh t v x hi, cng ngh gio dc pht trin trong sut 30 nm qua v cui cng
ci thin cht lng v hiu qu ca vic hc tp, qun l v nghin cu gio dc. Tuy nhin,
cng ngh ny c nhn thc theo nhiu cch khc nhau ph thuc vo cc tc gi v ngi s
dng. Theo Thomas v Kabayashi (1987), cng ngh gio dc c hiu khng y vi nhng
ngi khc nhau. V th, ngi ta thng nhm ln vi cc sn phm cng ngh cao v s lin
quan ca chng n lnh vc gio dc. Vi nhng ngi thiu thng tin, cng ngh gio dc l
vic s dng cc thit b nghe nhn v/hoc my vi tnh cho cc mc ch ging dy. Gagne v

109

Reiser (1987) tha nhn rng mi ngi thng hiu cng ngh gio dc nh l vic s dng cc
phng tin truyn thng cho cc mc ch gio dc.
Trong khi mt s chuyn gia c s hiu bit rt su sc khi nim ca cng ngh gio dc, th
nhiu ngi khc thiu thng tin v khi nim ny, c bit l cc nc ang pht trin nhng
ni cng ngh gio dc c h xung ch cn l mt khi nim ca cc sn phm vt cht. Vi
nhng s nhm ln ny sinh t cch trnh by, chng ti t hi cng ngh gio dc c th c
gii thch mt cch c bn nh th no c th gii quyt c tnh trng ni trn v gii thch
tm quan trng ca cng ngh gio dc i vi cc nc ang pht trin.
Bi vit ny c nh lm r s thiu hiu bit vn c v cng ngh gio dc. V vn ny,
chng ti a ra nhng quan im c nhiu tc gi trnh by i vi cc khi nim ca
cng ngh v cng ngh gio dc. Chng ti cng c gng xem xt nhng du hiu c bit c th
nhn ra gia cng ngh nh mt sn phm v cng ngh nh mt qu trnh. S khi qut v cng
ngh cho php chng ti gii thch cng ngh gio dc c th gip nh th no trong vic thc
y nn gio dc trong cc nc ang pht trin. Cui cng, chng ti gii thch trong mt mc
m cng ngh gio dc c th gip ging vin lp k hoch nghin cu ci thin qu trnh hc
tp. Tuy nhin, trc khi trnh by khi nim ca cng ngh gio dc, chng ti mun cp n
bn thn ca cng ngh: chng ti lm nh vy l v, mt mt, s phn tch tt c cc kha cnh
ca cng ngh dn n trng tm vn ngay lp tc; mt khc, n to nn ngun gc ban u ca
cng ngh gio dc, nh c Gagne (1987) v Lapointe (1993) thit lp. V vy, vic khi
nim ha c tnh thuyt phc ca cng ngh gio dc cn bt u t bn thn cng ngh.
Ni mt cch khc, bi vit ny trc tin c gng gii thch cng ngh gio dc bng cch xc
nh nhng khi nim ca n v phn tch cc kha cnh ca cng ngh m ngi ta cho rng cng
ngh thc y nn gio dc trong cc nc thuc th gii th ba. Vi nhng gii thch ny, trc
tin chng ti mong mun gii quyt s thiu hiu bit v khi nim cng ngh gio dc trong cc
nc ang pht trin v sau trnh by s v mt l thuyt v v phng php lun m cng
ngh ny ng gp i vi vic chun b thit k chng trnh ging dy nhm ci thin vic hc
tp v thc y s truyn ti ca chng.
Khi nim ca cng ngh gio dc
Cng nh bn thn cng ngh, khng c mt nh ngha chung cho cng ngh gio dc v khi
nim ny c nh ngha nhiu ln v thay i theo nhiu cch khc nhau trong cc ti liu
hin hnh. Khng mt chuyn gia, mt nh gio dc no xem xt cng ngh gio dc nh vic s
dng my vi tnh, cc thit b nghe nhn c th. Rheaume (1993) nhn xt rng, vi mt s ging
vin no , thut ng cng ngh gio dc lin quan n ti liu hay thit b. Vi ngi trong s
h nh ngha lnh vc ny theo ngha ca cc sn phm nghe nhn v phng tin truyn thng.
Nhng ngi khc nhn mnh vo vic hc tp theo chng trnh v cc hnh vi c th quan st
c (Stolovitch v La Rocque, 1988). i vi nhng nhn vin khng lm cng tc ging dy v
khng c chuyn mn th cng d nhm ln. iu ny l bi v khi bn hi bit cng ngh gio
dc l g th hin ra sao th bn c th b mt thi gian v mt bi ging m ng ra c th rt ngn
thng qua cng ngh. Stolovitch v La Rocque nhn xt rng nhng ngi khng phi chuyn
gia gio dc cho thy hon ton chng hiu bit g v cc vn ca cng ngh.
V phn h, cc chuyn gia cho rng cng ngh gio dc nh l mt qu trnh v thc hnh tr tu
hng vo cc nhu cu ca ngi hc v ca ging vin cho h xc nh mt cch chnh xc
cc mc ch hc tp v cc phng tin t c cc mc ch (Stolovitch v La Rocque,
1988; Lapointe, 1993). Cui cng, Thomas v Kabayashi (1987) cho rng cng ngh gio dc l

110

mt qu trnh tch hp phc tp nh cc vn c lin kt vi nhau v tt c cc mt ca

vic hc tp c khi nim ha, phn tch, thit lp, v gii quyt thng qua s tng tc gia con
ngi, k thut, tng v cc ngun t liu trong phm vi ca mt t chc.
Vi nhng nh ngha ny, ngi ta nhn thy rng, khc xa vi vic xem cng ngh gio dc ch
nh l vic s dng cc phng tin truyn thng v cc cng c khc cho cc mc ch ging
dy, nh mt s ngi no thng ngh, cng ngh gio dc hn th l qu trnh khoa hc nh
ngun lc vt cht v ngun lc con ngi c s dng nng cao hiu qu trong vic ging
dy, o to v hc tp. By gi chng ta cng xem xt cng ngh nh mt sn phm v nh mt
qu trnh c ngha g.
Cng ngh nh l mt sn phm
Cng ngh nh mt sn phm l kt qu cui cng ca vic p dng c h thng tri thc khoa hc
trong vic tm ra li gii cho mt vn c th. Nh mt sn phm, cng ngh gio dc c th bao
gm cc quy trnh, thc t v t liu ging dy. V vy, u vo ca s pht trin cng ngh mt
mt bao gm cc sn phm phi vt cht (hc tp theo chng trnh, vic hc tp c c nhn ha,
cc k nng ging dy, s dng my tnh trong hc tp, gio dc c tr gip bng my tnh,
cng bi ging hoc chng trnh ging dy, cc phng tin truyn thng, vv,) mt khc
chng bao gm cc sn phm vt cht nh my vi tnh, h thng my vi tnh, my ghi hnh, my
thu thanh v my thu hnh, u video, my ghi m, my chiu overhead, my chp phim nh,
v.v)
Mt s tc gi a thm vo danh sch ca cc sn phm nh ngn ng, ti ng vit, bt ch,
giy, bo ch v phim nh. Cui cng, nhng cng c ny to iu kin thun li cho nn gio dc
v vic hc tp cng nh lm tng thm s thc hin t chi ph ca gio dc.
Cng ngh nh l mt qu trnh
Nhn t gc nng ng ca qu trnh, cng ngh gio dc l mt cch tip cn cho vic tm
kim v ci thin cc gii php v th n khng th lin quan vi cc sn phm ca cng ngh ni
trn. Do vy n bao gm cc chc nng lin quan n vic qun l ca cc t chc gio dc v cc
ngun nhn lc, vic nghin cu (thit lp cc l thuyt, cc phng php l thuyt v thc hnh
lin quan n cc k thut ca gio dc v vic hc tp), hot ng hnh chnh k hoch, v vic
s dng cc h thng c thit lp (Gagne, 1987; Winn, 1991; Lapointe, 1993).
Hn na, l nhng chc nng khc nhau, cng vi s phn tch v thit k c h thng n phn
bit cng ngh gio dc vi cc cch tip cn truyn thng. Ni mt cch khc, cng ngh gio
dc l:

C tnh h thng, vi ngha l n c s dng k thut c hp l ha v c kt

cu hu nh ngc li vi cc hot ng c t chc mt cch trc gic, tnh c hoc
khng c s qun l thch hp. (Stolovitch v La Rocque, 1998)

D truyn t, v bt k mt phng tin truyn thng no c s dng u c nh

hng theo cc mc tiu ca k hoch gio dc m bo tnh hiu qu, tnh kinh t, v tng
cng hiu sut ca m hnh c la chn;

C tnh khoa hc, n mt chng mc m tt c cc quyt nh v vic thit k v la chn

ca cc phng tin truyn thng cng mang ngha ca cc mc tiu v k hoch ging
dy v ph hp vi hu ht cc kt qu c chng minh ca qu trnh hc tp;

111

Tnh tng th, v n cho php phn tch thng xuyn cc vn ca vic hc tp trong
tng th ca n. Nh vy, trong mt qu trnh tng th mi mt li gii cho mt vn bao
gm cc phn lin quan vi nhau v c in t mt cch ring bit nh mt phn ca
vn c t ra.

Cch tip cn tng th l mt bin php ca vic xem xt ton b khng tch bit, mt tp hp cc
phn t tc ng vi nhau trong mt mi trng cho khuyn khch vic hc tp (Stolovitch
v Keeps, 1993; Galavaglia, 1993). V mt phng php lun, Stvitch v La Rocque (1998) cho
rng tip cn tng qut xem nh mt qu trnh lin kt vi vic lp k hoch v hot ng ca mt
h thng c nhn dng v phn tch. Nhng khi nim c bn ca cch tip cn ny l:

Hin tng t iu chnh hoc phn hi;

B phn iu khin tip nhn thng tin; v

Nng lng i hi cho s hot ng ca h thng v tng cng kh nng thch ng ca

n i vi mi trng xung quanh.

Do vy, bt k mt tng tc no khng thch hp gia b phn iu khin v c cu phn hi

hoc bt k mt s iu chnh khng thch hp s lm mt hiu lc v tan r h thng. Hn na,
cng ngh gio dc i hi ba pha hot ng thit lp nn mt h thng l cc pha: phn
tch, thit k v nh gi (Gagne, 1987; Gagne v Glaser, 1988; Stolovitch v Keeps, 1993).

Pha phn tch tin hnh trc giai on thit k m hnh v bao gm by giai on trong
c nm giai on bao trm ln bn thn pha phn tch (phn tch s b, phn tch khch
hng u tin, phn tch tnh hung),hai giai on cn li bao trm ln cc hot ng tm
tt:
a. Phn tch s b bao trm ln giai on m cc nh cng ngh xc nh s khc nhau
gia nhu cu thc ca khch hng u tin vi cc kin thc thu c v cc kin
thc cn phi thu c;
b. Trong vic nghin cu ngi nghe u tin, cc nh cng ngh t mnh lm quen vi
ngi hc thng qua thi v c trng ca h m rt c th tc ng qua li vi cc
phn t khc ca m hnh;
c. Trong giai on phn tch tnh hung, cc nh cng ngh khng ch xc nhnhng iu
kin hon cnh v mi trng gn vi tnh hung gio dc m h cn trnh by mt
cch r rng hn nh cc s liu thu thp c nh gi mt s mt m da vo
m hnh s c thit k hi ho v t nhin;
d.

Phn tch vic cho php cc nh cng ngh nghin cu su hn nhng thng tin ging
dy s c truyn t ti ngi hc;

e. Phn tch khi nim gm c vic kim tra ni dung xc nh c nhng khi nim
c bn;
f. Stolovitch v Keeps (1993) ngh chun b mt chng trnh tm tt, lp k hoch
hot ng v kt qu ca nhng phn tch tin hnh trc y;
g. D cho vic phn tch c d tnh cho mt kho hc hay mt tit ging, trc khi
chun b bo co nh gi, nh cng ngh cn phi chun b mt cch c h thng di

112

dng biu , bng k tt c cc hot ng chnh yu cn phi hon thnh, cng vi

thi gian, a im v cc cc t chc lin quan.

Trong sut pha thit k, nh cng ngh ch r mc ch ca vic hc tp, chun b cc tiu
ch nh gi (test), xc nh phng php ging dy, chin lc v khung; Nh cng ngh
cng la chn cc phng tin truyn thng v h thng trnh by, chun b bn tho thit
k, thc hin cng vic chun b v lp k hoch to ra sn phm mu. Nh cng ngh v
th xem xt pha ny nh mt c hi a ra m hnh hot ng m thng thng bao
gm cc gii php cho cc vn c xem xt.

Pha thit k tin hnh trc giai on nh gi thit k, vic b tr v gim st trong giai
on ny c th pht hin c nhng bt thng v phi iu chnh trc khi a h
thng vo vn hnh. phng nhng nguy c h hng tim n, nh cng ngh cn phi
kim tra mu vi s tr gip ca cc chuyn gia hoc ng nghip v iu chnh trc khi
sn phm cui cng c thng qua, phn phi v lp t-nh c Stolovitch v La
Rocque (1998) v Stolovitch v Keeps (1993) a ra. m bo tin hnh tri chy
giai on ny, phi thc hin y tt c cc giai on trc n.

Tm li, nhng nh ngha nu ra trong bi vit khng lm khi nim cng ngh gio dc c
hiu d dng hn. Trong khi mt s tc gi a ra nhng nh ngha ca h da trn ng dng cc
thnh tu khoa hc v qu trnh thc nghim nh kin thc t c, th mt s khc a ra cc
nh ngha ca h da trn cc k nng cn c trong vic sng to, thit k, s dng v ci thin
phng php ging dy. Tuy nhin, da trn s phn tch, cc bi vit cho thy rng cng ngh
gio dc khng ch l mt i tng vt cht. N c th l mt sn phm (vt cht hoc phi vt
cht) cng nh c th l mt qu trnh. N cng cho php ng dng c h thng cc hot ng l
thuyt v thc tin c th p dng v thit k cc phng php ging dy c hiu qu nht da
trn mt tp hp cc mc ch v chng trnh ging dy da vo cng vic ging dy c
tin hnh. Cng ngh gio dc cng i hi vic s dng tt c cc ngun lc sn c (nhn lc, vt
lc v cc phng tin truyn thng) t c cc mc ch. Cui cng, trong mc cho
php, cng ngh gio dc i hi cc quyt nh gio dc phi c da trn cc kt qu nghin
cu v trc tin phi tp trung vo vic ci thin v to iu kin cho vic hc tp.
Bi trnh by vn tt ny v nhng khi nim lin quan n cng ngh gio dc m chng ti va
a ra c nh gii thch cng ngh ny l g (nh nu phn trn). s l iu b ch
quan tm cng ngh gio dc c th em n nhng g cho cc ang pht trin. Tuy nhin, nghin
cu v s thch hp ca cng ngh gio dc i vi cc nc ang pht trin chc hn t ra vn
v s truyn ti ca n.
c trch dn t:
Yapi, A. (1997). S lin quan ca cng ngh gio dc trong cc nc ang pht trin. UNESCOAFRICA, 14/14, 43-53.
Bi tp
Cng ngh gio dc nh mt sn phm v nh mt qu trnh tc ng n vic ging dy ca
bn nh th no?
K ra ba cch m bn s dng trong cng ngh gio dc (a) nh mt qu trnh; v (b) nh mt
sn phm, trong vic ging dy ca bn.

113

Nhng cng ngh thng tin mi trong gio dc v vai tr mi i vi ging vin
N. C. NWABOKU
Mc ch y ca mt h thng gio dc l truyn thng hiu qu thng qua cc h thng con
ca cng tc ging dy nh l truyn ti thng tin, kin thc, k nng, nhng gi tr v thi t
mt ngun n ngi nhn thng tin; xo b khong cch gia cc th h ca ngi hc. Mc ch
chnh ca truyn thng l tc ng vo ngi nhn thng tin. Tc ng n ngi hc, v do vy
tc ng n x hi, tng lai ca x hi s lun c quan tm n.
Cng ngh l mt nhn t lm thay i khng ngng tng lai ca x hi theo cc khuynh hng
thng khng th on trc. y l mt thnh t m s tin b ca n lm nn nhng s khc
bit trong s pht trin cho tt c cc dn tc trn ton th gii. Cng ngh cng to ra s khc bit
gia cc lnh vc khc nhau ca x hi trong gio dc l lnh vc sau cng. Ngi ta c th ni
rng chu Phi, nh hin nay c bit, cng ngh thc s vng mt trong lnh vc gio dc.
Nhng s pht trin gn y trong cng ngh, c bit l cng ngh my tnh to c s cho s
pht trin nhy vt trong mi lnh vc. V th gio dc ang ng trc nguy c mt tip xc vi
th gii thc ti trong tng lai khng xa. Tc tin b ca cng ngh my tnh v nhng s thay
i thc tnh truyn thng v hot ng ca n khng th b pht l trong lnh vc gio dc
v hai l do: gio dc lin quan v ph thuc vo cc h thng truyn thng, v th hai l gio dc
chun b cho x hi tng lai mt th gii vic lm. Bi vit ny bn v biu hin ca cng ngh
trong lp hc, v vai tr ca ging vin trong vic chun b cho ngi hc n vi th gii cng
ngh.
Ti sao s dng cng ngh trong ging dy?
Vic gii thiu v s dng cc cng ngh thng tin trong ging dy cc trng hc c th phc
v cho mc ch kp; cho vic tip nhn v bin i vn ha v th hai l cho vic ging dy c
hiu qu hn. i vi mc ch tip nhn v bin i vn ha, ngi hc ang c chun b th
gii nh hng cng ngh cn thit phi sm say m vi n. Cng ngh l mt th gii vn ha
mi, v ging nh cc vn ha khc tt nht l c tip thu t ngay t ban u. iu ny c th
m bo rng cc trng hc khng sn sinh ra nhng ngi mt kh nng iu chnh (v mt
cng ngh). Bng vic s dng cc cng ngh thng tin (mi hoc c) cc trng hc c th i
mt c vi thc t l ngi hc c th hot ng trong x hi ph thuc vo cng ngh. Cn
thit phi nh hng cho nhng suy ngh v thi ca ngi hc thng qua cng ngh. i vi
ngi hc bt k trnh no tm kim thng tin thng qua cng ngh phi c s nhn thc
v xc nh c nhu cu. Ch khi no mi cc nhn c th u t vo cng ngh v s dng
chng th vic s dng cc cng ngh thng tin mi chc chn m bo s sng cn. Trong khi
nhng ngi ln tui phi chp nhn nhng kh khn trong vic s dng nhng cng ngh mi,
nhng ngi tr tui c th hc, v cn phi c to iu kin hc tp d dng v t nhin
bng vic tip cn sm vi cc cng ngh ny.
Cng ngh l v my mc. My mc lm cho cng vic tr nn d dng hn, c th hon thnh
nhiu cng vic trong thi gian ngn hn. Do vy, c th cho rng vic s dng cng ngh trong
ging dy c th mang li hiu qu tt hn cho h thng ging dy. iu c th t c theo
nhng cch sau:

M rng cc phng thc hc tp (qu d tha ngun)

B xung thm cc gii php hin thc i vi vic hc tp (tnh c th)

114

Tng thm phm vi nhn thc ca ngi hc (tnh trc tip)

Khuyn khch ngi hc bng cch lm cho vic hc tp d dng hn, hp dn hn, v
nhiu thch thc hn.

Cho ging vin nhiu c hi v thi gian tip thu v ci thin ging dy ca mnh.

Lm cho vic lu tr kt qu hc tp v nh gi d dng hn.

Ni chung vic gii thiu cc cng ngh mi trong gio dc c th cung cp cho gio dc nhiu h
thng hc tp hu hiu hn. Bn thn cng ngh to nn nhng thng tin mi theo tc hm s
m v ch c thng qua cng ngh mi c c mt lng ln thng tin c sn c th khai thc
v tip cn trong vic hc tp.
Nhng g c trong cc cng ngh mi?
Tt c nhng s pht trin mi y trong cng ngh ang cch mng ha x hi. My in cho ra i
cun sch u tin vo nm 1456 v n ph v th c quyn v tri thc v thng tin. Vic
dn n vic thnh lp cc th vin, v cc h thng lu tr v truy xut thng tin c hiu qu hn.
Nhip nh cng to ra mt cuc cch mng trong cc h thng thng tin, n cung cp phng tin
nm bt c cc thng tin nhn thy c trn giy v a ti nhng s pht trin nh phim
ng, phim tnh, photocopy,v.v Nhip nh dn n nhng pht trin xa hn a vo gio dc
thng qua cc phng tin truyn thng i chng nh v tuyn truyn hnh.
S pht trin trong truyn thng i chng m ch yu l truyn thanh v truyn hnh, c tc ng
nhiu n gio dc, to ra kh nng hc t xa, vin thng cng to ra cc h thng in thoi v
cc h thng v tinh lm cho th gii thnh mt lp hc m. S kt hp ca tt c cc cng ngh
ny to ra nhng c hi v tn cho h thng gio dc.
S pht trin ca my tnh in t t cc h thng s trc y (nh my tnh bm tay) nh
du mt bc ngot trong cuc cch mng cng ngh. l v my tnh in t c kh nng x l
thng tin t tt c cc h thng mt khi thng tin c s ha. My tnh in t kt hp tt c
cc u th ca cc cng ngh thng tin khc, x l thng tin tc cao, to ra cc thng tin mi
v bin i thng tin t h thng m ha ny sang h thng m ha khc c s dng trong vic
kt ni vi bt k mt cng ngh khc. my tnh in t cng cung cp nhng kh nng khng hn
ch trong vic x l thng tin v to thng tin. My tnh in t cng c th c s dng pht
trin mnh hn cc h thng thng tin khc.
Mi quan h c bn ca my tnh in t cho ging dy khng ch l vic x l d liu m kh
nng ca n cn thc y s pht trin mnh m hn cho tt c cc h thng thng tin khc. V d,
nhip nh c th c ci thin bng vic s dng cc my chp nh k thut s m n c th t
ng iu chnh sng v khong cch n i tng. T gc ny cng ngh thng tin mi
trong gio dc bao gm:
Qu trnh truyn thng ca cu truyn hnh kiu hi ngh t xa (teleconference), dy hc qua in
thoi, vit t xa.
Nhng s pht trin vt bc trong vic sn xut hnh nh ng trong cc bng v a hnh kt hp
vi my tnh in t to ra cc h thng hnh nh tng tc.
Cc h thng m thanh tng tc.
Cc h thng pht tin gm c v tinh, thng qua cc chng trnh ging dy v thng tin c th
n c t khong cch xa bng sng radio v cc cc h thng vi ba v.v...

115

Bng trng (bng in t) v,

Cui cng l my tnh v phn mm my tnh.
Khi cc cng ngh thng tin mi c tho lun tt nhin nhiu s ch tp trung vo my tnh do
tnh cht a nng ca n. Nhng u im ca n trong vic kt hp vi cc cng ngh khc bao
gm:
Cho tc cao trong vic x l thng tin.
Kh nng thch ng vi nhiu kiu nh dng v cc h thng m ha.
Tim nng ln trong vic x l v lu tr thng tin.
Thun li trong vic nh dng cc gi thng tin (a compact)
Cc k thut thao tc kh d dng.
Chi ph ca cng ngh kh thp.
Thch hp vi cc iu kin v cch thc ca ngi s dng.
My tnh in t thu ht c s ch bi v n c nh gi nh l tc nhn thay i chnh cho
tng lai. Ngi ta d tnh rng trong tng lai gn a s cc cng vic s c lm thng qua
my tnh v th my tnh nh mt cng ngh tr thnh mt i tng quan trng i vi h thng
gio dc.
Gii thiu cc k thut thng tin mi cho h thng trng hc chu Phi
Trong h thng trng hc, my tnh c th s dng nh mt mn hc, nh mt phng tin
truyn thng, v nh mt cng c cho hot ng sng to. Hc sinh ph thng hc v my tnh
nh mt mn hc. y l tri thc v k nng s dng my tnh. Trong tng lai ngi no khng
c kh nng s dng my tnh c th s b hn ch nh vic khng c kh nng c v vit. iu
tr nn quan trng l trong la tui ny hc cch s dng c bn ca my tnh, hc cch vn
hnh, hc cch s dng cc phn mm my tnh, v hc cch pht trin phn mm cho cc mc
ch khc nhau.
Nh mt phng tin truyn thng, my tnh c s dng cho vic ging dy v hc tp. l
ging dy c tr gip bng my tnh (CAI). Nhng kin thc ca my tnh v ni dung ging dy
c ln chng trnh v c s dng to ra cc chng trnh my tnh cho vic dy hc.
N c kh nng lp nn cc chng trnh cho cc nhu cu ca tng c nhn. Ngi hc c th a
ra yu cu ca chnh bn thn h, hoc s dng cc chng trnh trng hc hoc nh ca h.
Ging vin c th s dng cc bi ging theo chng trnh chun hoc to ra ti liu dy hc ca
mnh. CAI b sung thm rt nhiu vo tnh linh hot ca cc h thng hc tp.
Nh mt cng c cho hot ng sng to, ngi hc s dng my tnh a ra tng ca h
kim tra th cc phng php hoc ti mi, th nghim vi chng, v sng to ra cc khi nim
mi. Trong hnh thc ny my tnh cng c s dng nh mt cng c gii cc bi ton, tnh
ton, x l v phn tch s liu.
Trong h thng trng hc chnh thc ca chu Phi vng cn sa mc Shahara, ba ng dng trn
ca my tnh cho n nay thu c mt s kt qu. Tuy nhin, bn ngoi h thng trng hc
chnh thc, a s cc nc nhn thc c tm quan trng ca my tnh in t trong s pht trin
ca cc trng hc my tnh. Trong cc nc nh Nigeria v Senegal cc trng hc loi ny l
kh ph bin v ang mang li cho ngi hc ngoi nh trng l nhng ngi mun c c hi

116

bo m cho mt vic lm tt hn. Trong cc lnh vc o to th k, nng lc s dng my tnh

thng tr thnh mt s i hi. Trong lnh vc t nhn ngi ta thy rng my tnh to ra
nhng gii php v hu ht cc cng ty, c bit l cc cng ty ti chnh ph thuc mt cch nng
n vo my tnh v cc h thng my tnh. iu cho thy s cn thit ca cc cng ngh thng
tin mc d tnh trng ngho nn v kinh t ca chng ta. iu cha c r rng l nguyn nhn
no ang cn tr vic ph bin cng ngh vo cc h thng trng hc.
Rng buc chnh trong vic a cc chng trnh my tnh vo cc h thng trng hc trong cc
nc ang pht trin l s hn ch v ti chnh. Ngn sch ginh cho gio dc thng b ku ca
l qu cao. Cc cng ngh hc tp c hn c cp phn trc trong bi vit ny cha c
khai thc nhiu trong cc h thng cc trng cng lp. Do dng nh k vng rng my
tnh s c th c cung cp cho trng hc. C th khp li nhng tranh lun v vn ny, th
nhng ging nh tt c cc vn khc m hin nay h thng gio dc ca chng ta ang phi i
mt l khng cn nhiu c hi cho vic la chn. Nu cc h thng gio dc khng y mnh tc
pht trin tng xng vi s pht trin ca cc lnh vc kinh t-x hi khc, nn gio dc trong
khu vc s tr nn khng thch hp cho cc nhu cu ca x hi. c im ca my tnh in t
nh mt cng c cho mi mc ch cng c th bo hiu thm ho cho bt k mt dn tc no
khng nm bt nhng li ch ca chng.
Kt lun y l xem cc iu kin rng buc v ti chnh nh mt l do bo cha cho vic khng
ci thin cc h thng trng hc ca chng ta ti hi kt. y l lc a cng ngh vo cc h
thng trng hc ca chu Phi. Trong phm vi quy nh ca tin hc v cc cng ngh khc
trong vic ging dy, cc cu hi c nu ra y l bt u u? bt u nh th no?, v bt
u vi ai?. Bi vit ny xut hnh ng phi bt u ngay by gi l tng cng cc chng
trnh xo m tin hc cho gio vin. C rt nhiu cch trong tnh cp thit ca i hi mi ny
i vi gio vin c th gy n tng cho tt c nhng ai quan tm.
Cc chng trnh ngn hn v xo m my tnh cn phi c t chc cho gio vin bng vic hc
ti cc trng dy my tnh ca t nhn c thnh lp. Chi ph chi tr cho kha hc cn c
thng lng v chia s gia nhng gio vin v ngi qun l h.
Chng trnh xo m my tnh c th to iu kin cho s thng tin, cho vic tng tin th lao.
Vi cch ny gio vin s buc phi tn dng nhng c hi cc trng hc my tnh t nhn
ging nh bt k mt trng cng lp no.
Vic o to ti chc la chn c th c t chc cho gio vin trong vic s dng my tnh.
Nhng vic lm trn c th to ra cc chuyn gia my tnh trong h thng cc trng hc nhng
ng c th dy li cho cc gio vin khc vic s dng my tnh trong cng vic khi c iu
kin.
Vic o to gio vin bng bt k mt phng thc no l bc khi u trong vic a my
tnh vo cc trng hc. Nhng gio vin ny c th tham gia vo vic quyt nh thit b v phn
mm no cn phi trang b trong cc trng hc, v chng trnh hc tp mi no cn phi gii
thiu cho vic s dng my tnh. Vic o to s dng my tnh cho tt c sinh vin cn phi c
khuyn khch cho c bc o to i hc. Nhng kha hc v khoa hc my tnh cn phi bao gm
cc kha hc v s dng my tnh, v cc kha hc v ging dy c tr gip bng my tnh cho
cc sinh vin s phm bng tt nghip th nht v c bng cp cao hn.
C th t chc cc chng trnh ph cp my tnh cho gio vin v hc sinh ca cc trng trung
hc bng vic s dng cc tri thanh nin v cc c s gii tr ca thanh nin. iu quan trng l

117

phi s dng tt c cc phng tin sn c xo m tin hc cho mi ngi trong mt thi gian
ngn. Vic s dng truyn hnh cng cng cng coi nh mt gii php. c c my tnh, phn
cng v phn mm cho cc trng hc cn c nhng cam kt nhiu hn v mt ti chnh ca chnh
ph. Cc hng ti tr, cc t chc phi chnh ph, cha m sinh vin v c cng ng cn c thu
ht vo vn ny.
trnh lng ph cc ngun lc v s c gng trong vic a chng trnh ph cp my tnh vo
cc trng hc cn phi phn bit cc chng trnh o to chuyn nghip, o to ngh v gio
dc ph thng. Chng trnh cn phi c tng cng cho cc trng hc l chng trnh my
tnh c bn. D nh ny cn phi to ra ngay trong nhn thc, v tc ng vo thi ca gio
vin v ngi hc s dng my tnh. Cc chng trnh gio dc my tnh chuyn nghip v ngh
cn phi dnh cho cc trng o to ngh v dnh cho cc kha hc v khoa hc v cng ngh
my tnh vi trnh thch hp.
Vic nhn mnh vo mc cao hn ca vic s dng my tnh trong cc trng hc nh CAI v
vic s dng my tnh trong cc hot ng sng to, v nghin cu c th l nguyn vng chnh
ng song khng nn a ra giai on m trnh my tnh c bn cn rt thp v cc chuyn
gia trong cc lnh vc cng ngh gio dc thc s cn ang thiu. Bc u tin trong nh hng
phi l vic o to nhn lc trnh cao trong vic chuyn mn ha v nng lc ng dng
my tnh trong cc trng hc.
Vic s dng my tnh cho vic qun l, nh gi, v lu tr h s cn c quan tm nh tt c
cc phng tin gio dc khc v cc mt lin quan n vic s dng chng trong ging dy
(CAI).Thc t l khng c mt kt qu nghin cu no cho thy my tnh nh l mt phng tin
ging dy tri hn hn cc phng tin gio dc khc.
H thng trng hc ca chng ta cn phi tm kim ngoi my tnh trong vic s dng cng ngh
ging dy. Mt cng ngh rt quan trng v hiu qu m h thng cc trng hc chu Phi
khng tn dng li th ca n l nhip nh v cc sn phm ca n. Hnh nh ng c to
ra trong rt nhiu nm qua v c nhiu tc dng trong cc sn phm mi nht ca n. Bng v a
hnh rt ph hp cho cc loi hnh hc tp khc nhau. Vic ghi li v ly ra cc thng tin khng i
hi nhiu trong vic hun luyn s dng. Cc a hnh l cc a compact i hi rt t khng gian
cha thng tin. Bi vit ny mun gii thiu vic b tr su tp bng v a hnh cho cc th vin
ca nh trng mi cp m t liu hnh phi l phn rt quan trng ca n. T liu hnh cng
l phn mm quan trng cho gio dc t xa.
Cc nc khu vc chu Phi cn phi cng c vng chc cc cng ngh c a vo cc h
thng gio dc ca h. Nhng nghin cu ch ra rng cc chng trnh truyn thanh v truyn hnh
gio dc c s dng hu ht cc nc ang pht trin v nh l nhng phng tin tip cn
vi ngi hc cc vng su vng xa v vic ct gim chi ph cho gio dc. Bt k mt bin php
no dng ct gim chi ph gio dc cn phi c tr gip v khai thc mt cch trit . ng
tic l a s nhng i mi cng ngh ny khng c duy tr. Nhng nguyn nhn tht bi ca
cc h thng c lin quan nhiu n kinh nghim k thut v s dng v bo dng. i a s cc
cng ngh ny c a vo nh cc vin tr bn ngoi vi tr gip k thut ban u. Cn thit
phi tin hnh lp t cng ngh thng qua cc chuyn gia a phng. Ni mt cch khc ci m
lc a chu Phi cn nh l iu kin tin quyt cng ngh ct cnh trong lnh vc o to cng
nh cc lnh vc khc o to cc chuyn gia cho mnh. Tht ng tic trong lc cc lnh vc khc
ca nn kinh t ang c gng cung cp cho gio dc nhng th m h cn li ang phi u tranh

118

vi nhng chng trnh o to c bit vi cc chuyn gia thiu kinh nghim hoc chng c mt
chuyn gia no c.
c trch dn t:
Nwaboku, N.C. (1997). Cc cng ngh thng tin mi trong gio dc v vai tr mi i vi nng
lc ca ging vin. UNESCO-AFRICA 15/15, 30-37.
Nhng cng ngh c v mi
Trong hai mi nm va qua, v ang c s pht trin vt bc trong vic to ra mt lot
nhng cng ngh vi kh nng ci thin cht lng dy v hc (Taylor, 1995). Ngoi cc cng
ngh truyn thng nh cng ngh in, pht thanh v truyn hnh, cc cng ngh mi sau y mang
n nhng c hi nng cao cht lng ging dy: bng ting, bng hnh, cc chng trnh hc da
vo my tnh, hnh nh tng tc (a v bng), CDTV, hi ngh qua vic truyn ting t xa
(Audio- teleconferencing), cc h thng truyn thng hnh ting (nh Smart 2000), cu truyn
hnh. Trong thi gian gn y, cc cng ngh c b sung bng nhng c hi ca s tng
tc v tip cn cc ngun thng tin thng qua h thng mng truyn thng my tnh quen thuc l
Internet.
Cng ngh truyn thng tin mt cch n gin di dng cc gi thng tin v hng dn sinh
vin tip cn vi nhng tri thc gio dc. Vn y l cht lng ca ni dung ging dy hn
l nhng c im vn c ca phng tin ging dy c s dng. Clark (1993) nhn mnh rng
nhng cng ngh gio dc ch l nhng chic xe chuyn nhng bi hc nhng khng tc ng
n thnh tch ca sinh vin nhiu hn chic xe thng ch thc phm to ra s thay i v dinh
dng ca chng ta (trang 445). Taylor (1995) m rng cch nhn ny bng cch a ra lun
im l ngi ging vin c th c quanh mnh mt i ng k thut vin, cc ngh s ho, cc
chuyn gia tnh ton lm thay i cch thc chuyn ch ni dung gio dc m khng to ra mt
s gia tng ng k no trong tnh hiu qu s phm. Qu trnh then cht ci thin cht lng
ca vic dy v hc trong cch nhn ca Taylor (1995) l thit k chng trnh ging dy l lnh
vc v ang nhn c s tng cng ng k nhng li th mi y ca khoa hc ging dy,
khoa hc nhn thc, v tr tu nhn to, v cc h thng chuyn gia c bit. Qu trnh thit k
chng trnh ging dy i hi s phn tch k lng h thng kin thc v k nng nhn thc c
lin quan m chng cung cp c s nh gi chuyn gia cho mt chng trnh mn hc c th.
Cch tip cn ny i hi vic p dng cc k thut nh phn tch chc nng nhn thc, pht trin
cc khi nim, v sn xut tri thc (knowledge engineering).
Bng 6.1 Cc th h ca cng ngh gio dc
Cng ngh

Nhng c im
Tnh linh hot
Thi gian

a im

Tin

Tng tc

Th h th nht-M hnh trc khi c my

tnh

In

Khng

Bng vit

Khng

119

Th h th hai-M hnh a phng tin

truyn thng

In

Khng

Bng vit

Khng

Bng ting

Khng

Bng hnh

Khng

Hc tp da vo my tnh (nh C
CML/CAL)

Hnh nh tng tc

Th h th ba-M hnh hc t xa

Audioteleconferencing

Videoconference

Khng

Khng

Khng

Truyn thng hnh ting t xa (nh Khng

Smart 2000)
Khng
Pht
thanh/truyn
hnh
v
Audioteleconferencing
Khng

Khng

Khng

Khng

Khng

Khng

Khng

Th h th t-M hnh hc tp linh hot

a phng tin truyn thng tng tc C

(IMM, CD-ROM)

Truyn thng My tnh-Phng tin C

(CMC, Email, Cosy)

Ngun: Okebukola (1997)

Nh Okebukola (1997) lu , nhng cng ngh tip cn linh hot cho php sinh vin tip cn
n ging vin mt cch tu , khi li sng v thi gian cho php. Cng nh vy, s truy nhp vo
mng Internet to iu kin thun li cho cc hot ng tng tc m khng mt i li ch ca
cch tip cn linh hot, bi v n c th c s dng h tr cho truyn thng khng ng b.
Tnh linh hot nh th, v phng din s phm s gip sinh vin hc tp tu theo tin b bn
thn. Trong lc xu th pht trin hc tp linh hot kiu cng ngh gin tip khng c kh nng
thay i trong nhiu bi cnh ca gio dc v o to, iu cn nhn mnh l vic s dng nhiu
phng tin ging dy khng t ng nng cao c cht lng ca vic ging dy v hc tp.
Nhng cng ngh truyn thng thng l im xut pht ca cc cng ngh mi. Chng bao gm
bng vit phn, bng t, n chiu overhead v my chiu phim slide.
Mt s gi i vi vic s dng my chiu overhead (OHP)

120

t my chiu v tr tt nht cho hnh nh c r rng nht, khng qu gn hnh nh

qu nh i vi cc v tr cui lp hc nhng cng khng qu xa lm hnh nh ca phim
b mo.

Kim tra chc chn rng my chiu khng che mt sinh vin nhn ln mn nh-yu cu
sinh vin di chuyn nu c vt che khut pha trc.

Khng nhi nht qu nhiu ch trong mt slide. Rt kh c nu ch qu nh v cc dng

khng c khong cch ln. S dng phng ch ln vi nhiu khng gian trng gia cc
phn gip cho sinh vin c v theo kp thng tin.

Khng nn chuyn slide qu nhanh. Gim tc chuyn slide bng cch dng li t
cc cu hi cho sinh vin.

Ch s dng mc xanh hoc en khi vit ln trn phim trong, vit mc mu v xanh l
cy c th rt kh c i vi ngi ngi cui phng hc.

Nu c th, khng nn tt ton b n trong phng khi s dng my chiu overhead.

li mt s n trong vic gip cho sinh vin tnh to, cng nh gip hc c th nhn khi ghi
chp.

Mt s u im v nhc im ca cc cng ngh mi trong gio dc c tm tt trong bng

6.2
Bng 6.2 Nhng u im v nhc im ca cng ngh mi trong gio dc
u im

S dng kh d dng nh mt t liu

ging dy

Khim khuyt

Chi ph cao

kh khn i vi ngi s dng v

duy tr vic o to nhn vin

Kh khn trong vic cung cp in

nng

Cc ngun lc khng ng u n
vi phn cng (my) v phn mm cn
thit cho vic pht trin cng ngh mi

Ngay c ni thit b c sn, thng

xuyn c s thiu ht cc dch v thch
hp (bo tr, s cha v nng cp)

D dng trong vic chy th v m

phng

D dng lu tr v x l s liu

D tip cn ti liu

Truy cp thng tin nhanh

D dng truy cp vi cc chng trnh

bn ngoi

Thun li trong gio dc t xa

c s dng v pht trin c hiu

qu, cc cng ngh mi chng t l
cng c mnh v hiu qu trong vic
dy v hc.

Ging vin khng c o to thch

hp hiu khi nim v s phm,
vic hc cc cng ngh mi v vic s
dng chng.

Gip cho ging vin dy c nhiu

hn v tt hn, v tch hp c vic
hc tp ca h.

Khng sn c cc ngun t liu cho

vic hc tp v ging dy h tr
ging vin.

Nhm hp mt s lng ln cc
chuyn gia nhng ngi xa nhau v

Thiu cc k nng v s sng to

pht trin s tr gip cho cc cng

121

khng gian v thi gian

ngh mi (phn mm)

Bi tp

Hin trng vic s dng cc cng ngh mi trong c s o to ca bn l g ?

Cn phi lm g ci thin tnh trng ?

Nhng rng buc v c hi ?

Mt s ng dng ca cc cng ngh mi

Ging dy/Hc tp c tr gip bng my tnh: y l vic s dng my tnh tr gip qu
trnh ging dy/hc tp. Mi mt ngi hc tu theo tin ca chnh h v trn c s ca mi c
nhn ring bit.
Dy hc bng m phng: y l vic s dng my tnh trnh by hot ng ca mt h thng
trng thi hot ng. Cc chng trnh m phng bng my tnh u tin c pht trin cho vic
o to phi cng. Chng trnh by mt cch chnh xc cc hot ng c tin hnh bi phi cng
trong trng thi bay thc s (nh ct cnh, h cnh trong cc iu kin thi tit khc nhau). K
thut ny c p dng trit trong vic ging dy khoa hc v cng ngh, trong k ngh, a
l, sinh hc, ha hc, v y hc gip cho ging vin c th gii thch cc khi nim v gip cho
sinh vin hc tp tt hn.
Internet: Nh mng li vin thng k thut s, Internet khai thc siu xa l thng tin m hu nh
cung cp tc thi khng hn ch thng tin trong cc lnh vc chuyn mn khc nhau. Nh c kh
nng tip cn n kho d liu khng l, mng Iternet tr thnh cng c nghin cu, dy v hc
thc s.
Truyn hnh mch kn:h thng tr gip ging dy truyn hnh mch kn gii hn vic ging dy
v thng tin ch dnh cho nhng ngi hc c nhn din nh ni mch qua cp thng tin. H
thng ging dy ny cho php trnh by ng thi mt vn cho mt s lng ln ngi nghe.
K thut ny c th mang li hiu qu cao khi kt hp vi nhng s h tr c li v khng li v
nu n c khng gian cho ngi hc.
Ging dy vi tr gip v tinh: S dng v tinh truyn thng cho php ngi hc xa-di chuyn
thng xuyn v trong mt khu vc rng ln c th c hng nhng li ch ca vic ging
dy theo yu cu t xa. Ging dy t xa tr thnh phng tin rt hiu qu ca vic ging dy cho
nhng khch hng xa-di chuyn thng xuyn theo cc nhu cu c th ca h v khng gian v
thi gian
Hy nhn dng trong bng so snh cc cng ngh v sn phm c s dng trong cc trng hp
sau y:
Cc cng ngh ly ging vin lm trung tm Cc cng ngh ly ngi hc lm trung tm
(vai tr bng li ni)
(vai tr khng li ni)

Phn

My thu hnh

122

Bng en

My tnh in t

Cc cng ngh mi khc c s dng trong gio dc i hc l g ?

Truyn hnh
Internet (WWW)
Phim email
Video
Fax
My ghi bng
V tinh
Copy c s d liu/CD ROM
My chiu mn hnh tinh th lng LCD
Hi ngh t xa/hi ngh hnh
My chiu overhead
Mc sn sng s dng cc cng ngh ny ?
Sn sng mc ca:
-

Kh nng cung cp - Cc k nng

Thi - Qun l

Chng ta sn sng nh th no ?
-

Vic hun luyn ngi s dng c yu cu

Cc chin lc bo tr

C s vt cht thch hp (khng gian, an ton, in, h tr,)

S cn thit lm cho cng ng lm tng mc chp nhn, bao gm ban gim hiu ca
cc trng i hc.

Chng ta tin hnh nh th no ?

Nhng nhu cu:
-

o to nhn vin s dng cng ngh.

Tip nhn cng ngh.

Thay i thi .

C vn ho duy tu bo dng.

Lm thch ng cc cng ngh vi nhu cu ging dy ca chng ta.

123

Lp nhng chng trnh v phn mm ca chnh chng ta.

Ging vin c gip c c my tnh

Cn phi c c s h tng chung cho cng ngh mi ti mi c s gio dc.

Mt s ngh
1. o to cho tng lai nhng ngi s dng cc cng ngh mi v ni bt.
2. Cung cp c s vt cht, m bo an ton v bo tr cc cng ngh mi.
3. Cung cp nhng hng i vi vic s dng v p dng.
4. Cho php cc trng i hc, vin nghin cu mua phn cng v phn mm my tnh
ca chnh h.
MODULE 7. PHNG PHP HC T XA TRONG GIO DC I HC
Gii thiu v Mc ch chung
Bi 1: Khi qut v gio dc t xa
Bi 2: Cc h thng gio dc t xa
Bi 3: Thit k v pht trin kha hc
Bi 4: Nhng nghin cu t Tanzania v Nam Phi
Hy nhn xt nhng tuyn b sau y khi bn nghin cu xong module ny
30. Tm quan trng ca khi nim hc tp sut i c nhn mnh trong hi ngh ti
Tokyo nh mt phng tin tip cn ngy cng tng i vi cc nhm chu thit thi. Gio
dc t xa v hc tp m c th gp phn t ti nhng mc ch ny. Mt s tranh lun
tng t cng c a ra trong hi ngh ti khu vc M-Latinh v Caribe: bn thn tri
thc hin i-ang trong mt qu trnh khng ngng i mi v s pht trin bt ng v
ngon mc nht-hon ton ph hp vi quan im hin ti ca gio dc thng xuyn.
Trong tuyn b ny, trong phn lin quan n cht lng, chng ta cng c th hiu rng
cc c s o to i hc s phi nm bt ngay khng chm tr m hnh gio dc thng
xuyn m chng s phi tr thnh cc trung tm thch hp cho vic gip cho nhng nh
chuyn mn cp nht kin thc, o to li mt cch thch ng v sn sng cho vic
chuyn i ngh nghip.
31. Ti hi ngh ca cc nc Arp tuyn b rng khi nim hc tp sut i l cc k
quan trng rng nhng n lc nht nh rt cn thit tng thm hn na quyn c
vo hc bc gio dc i hc cho mi tng lp x hi v tuyn b thm rng vi s
pht trin nhanh chng ca nn kinh t, th trng lao ng s thng xuyn i hi cc k
nng mi vi cc dng khc nhau. Do vy, nht nh phi xy dng nhng c ch cho cc
bc gio dc i hc cho php lc lng lao ng trong tt c cc lnh vc c nng cp
cc k nng ca h v pht trin nhng kh nng mi trong nhng khong thi gian nht
nh trong sut c cuc i ca h. T tng hc tp sut i cng xut hin trong cc
ti liu ca hi ngh Palermo.
Gii thiu v Mc ch chung

124

S pht trin phi thng ca gio dc m v gio dc t xa v ang tip tc pht trin khp
mi ni trn th gii cho ta thy tm quan trng ca n trong s pht trin ca gio dc hin i.
Hin nay a s cc nc ang pht trin s dng n nh mt cng c mnh m trong vic pht
trin ngun nhn lc. Dn s th gii ang tng ln vi tc nhanh chng v nhu cu gio dc
hu nh cn thit cho tt c mi ngi, mt vi vn bc xc dn n s cn thit cho vic tp
trung vo gio dc m v gio dc t xa. Chng bao gm cc vn sau y:

nhu cu gio dc ca trn 70% dn s th gii l nhng ngi sng cc vng nng thn
v vng su vng xa,

s i hi cp bch nhng khng c tho mn i vi tt c cc bc gio dc c bit l

gio dc i hc,

s bt lc ca cc h thng gio dc truyn thng cung cp gio dc cho mi ngi v

cung cp gio dc cht lng cho h.

i din cho s bt hp l v khng bnh ng ca nhng ngi ngho hn v nhng nhm

ngi b tch ra khi tro lu ca gio dc.

V c bn, c ba loi trng i hc trn th gii. Th nht l cc trng i hc truyn thng o

to h chnh qui (full time). Hn ba phn t s cc trng i hc trn th gii thuc loi ny. Sinh
vin ca h c tui trung bnh t 16 n 24 v a s h tt nghip ph thng trung hc l nhng
ngi cha c vic lm. i hc tng hp Ibadan, Nigeria v i hc tng hc Ghana, Legon, l
nhng v d ca cc c s o to ny.
Loi th hai l cc trng i hc t xa v i hc m cung cp gio dc i hc theo phng thc
ging dy t xa. Sinh vin ca h thng l ngi ln c tui trung bnh khong 35, nhng ngi
ang c vic lm v nhng ngi khng c kh nng theo hc c ngy vi nhng l do khc nhau.
Gio dc ca h khng nht thit phi l c ngy m tng bui hoc cho php theo hc kha hc
n tn lc tt nghip. Nhng sinh vin ny cch bit vi c s o to v ging vin nhng ngi
cung cp kha hc v bi ging t xa. Sinh vin hc tp theo tc ca chnh h v vo thi gian
ca chnh h nh, ni lm vic, hoc ti trung tm c ng k. Nhng v d cho loi trng
i hc ny l i hc m Vng quc Anh, i hc M Hng Kng, i hc M Nam Phi, i
hc Simon Fraser, Canada, v i hc Payame Noor, Iran. Ban u cc trng i hc ny c
bit n nh cc trng dy qua th bi v ch c phng tin nhn ti liu hc tp cho sinh
vin l bng bu in.
Ngy nay, cng ngh ang ng vai tr to ln trong vic cung cp ging dy v thut ng gio dc
qua th c i thnh gio dc t xa. Thc ra cn c mt s cch gi khc, c bit l Bc
M s dng m hnh gio dc phn phi da trn ngha ban u ca vic s dng cng ngh
(hi ngh qua hnh nh) cung cp vic ging dy cho sinh vin cc a im khc nhau. Loi
trng i hc th ba l loi trng kt hp c gio dc t xa v gio dc trc tip ti trng di
cng mt s qun l. Nhng trng i hc nh th c gi l cc trng i hc c phng thc
o to kp. H a ra c hai phng thc cung cp bi ging t xa v o to trc tip ti trng.
C mt s thay i cht t ca phng thc o to kp ca cc c s o to nhiu nc trn
th gii, c bit l chu Phi ni cc ngun lc b hn ch v khng th qun l c vic gio
dc hon ton ti trng v hon ton t xa. V th phng thc hin hnh l cc c s o to
hot ng theo cc chng trnh o to cp bng bn phn (khng chinhs qui)(part-time degree
programes) v cc chng trnh cp bng cao ng (sub-degree programes) bn cnh cc kha hc
trc tip c ngy ti trng. Ni mt cch nghim tc, nhng phng thc trn khng phi l cc

125

kha hc o to t xa nhng hin ti c chp nhn nh mt dng khc ca gio dc t xa.

Chng xut hin kt hp gio dc ti trng v gio dc t xa trong mt kho hc. N to cho
ging vin nhng ngi ch c nhng ngy ngh nghin cu, tham gia vo vic ging dy cc
kha ngn hn ti trng trong lc h khng ging dy. Cc trng i hc nh i hc tng hp
Lagos, i hc tng hp Ahmadu Bello, Zaria, Nigeria; i hc tng hp Cape Coast, Ghana; i
hc tng hp Wittswaterstrand, Nam Phi thuc cc loi trng ny. Cc trng khc bao gm i
hc tng hp Nairobi, i hc tng hp Makerere, i hc tng hp Zambia, i hc tng hp
Namibia, i hoc tng hp Quc gia Lesotho, i hc tng hp Abuja, Nigeria v i hc tng
hp Nigeria, Nsukka.
i vi nhiu nc c nhu cu cao v gio dc i hc, gio dc m v gio dc t xa l con
ng thun li vo hc khi cng ngy cng c nhiu ngi trng tuyn. Do cc c s o to
ny khng i hi nhiu khng gian lp hc nh gio dc trc tip ti trng, khng gian khng
cn l mt vn . Thm vo , nhng trng i hc nh vy l m theo ngha ca cht lng
u vo. Thc t l, khng cn thit phi t ra cht lng c vo hc. Mt sinh vin tng
lai ch cn qua mt k thi st hch chng t rng h c th theo cc kha hc c bn c
vo hc. V th, cc trng i hc ny c gi l i hc m. V d cc trng i hc nh vy
chu Phi gm c i hc M Zimbabwe, i hc M Tanzania, v i hc M Sudan.
Ngi John Daniel, Hiu ph Danh d ca i hc M Vng quc Anh a ra thut ng Siui hc tng hp dnh cho cc trng i hc c s ngi vo hc ln ti 100.000 sinh vin tr
ln. Hin nay c ti 10 trng i hc nh vy trn ton th gii. Ch c mt trng nh th
chu Phi l i hc tng hp Nam Phi (UNISA). Do tm quan trng ngy cng tng ca gio
dc m v gio dc t xa, n tr nn cp bch cho tt c mi ngi bao gm c ging vin , cc
nh qun l, cc nh hoch nh chnh sch, hiu phng thc gio dc ny c ngha v i
hi g. Module ny c vit p ng y mc ch ny.
Trng tm ca Module ny l cung cp mt khi qut ngn gn v gio dc m v gio dc t xa
s dng nh mt hng dn c bn, c bit i vi nhng ngi cha quen vi phng thc
gio dc ny l mt phng thc hp thi trn ton th gii. Module ny khng c nh i su
y tt c cc kha cnh hoc nhng vn ca vic hc tp t xa v m. Bi vit ny ch dng
nh mt con mt m rng hn v hy vng n s thc y bn v cc bn c khc tm kim
thm thng tin nhng ni khc. Mt vi kin c a vo ni dung ca Module bn c th
tham kho.
Hon thnh Module ny bn c th:

nh ngha c cc tnh cht c bn ca gio dc t xa;

nh gi nhng s pht trin gn y ca gio dc t xa; v

lp k hoch cho vic trin khai kha hc gio dc t xa.

Bi 1: Khi qut v gio dc t xa

Mc ch
Sau khi hc xong bi ny bn c th:

nh ngha c gio dc t xa;

126

nhn bit c cc c im c bn ca gio dc t xa; v

m t c cc dch v h tr cn thit i vi gio dc t xa.

Gio dc t xa l g ?
Din t mt cch n gin, gio dc t xa l mt loi hnh hc tp m sinh vin khng trc din
vi ging vin ca h. Trong lch s pht trin ca n, gio dc t xa din ra trong vi giai
on, bt u l vic trao i bng th tay(nh th ca nh truyn gio St. Paul cho cc Thnh),
trao i bng th bo (nh nhng th m Pitman tin hnh trong tc k), ging dy cho cc k thi
bn ngoi (nh bng bn ngoi m i hc tng hp London ngh), hc tp ngoi trng v
hc bn phn thi gian i vi cc trng i hc ang tn ti (nh tin hnh trng i hc
tng hp Nairobi v Ahmadu Bello) n cc trng i hc m 100% sinh vin hc t xa. Rt
nhiu sinh vin trong s h ang cch vn phng nh trng hng trm nu khng mun ni l
hng nghn cy s, nh cc trng hp ca i hc M Vng quc Anh, i hc tng hp Nam
Phi, i hc M Quc gia Indira Gandhi v rt nhiu trng i hc tng t khc.
Ngi ta bit mt cch khc bit vi tng trng hp nh hc bng th, hc ti nh, hc
ngoi trng, hc c lp, hc t xa, ging dy t xa, h thng bn ngoi, ci m chng ta
gi l hc t xa v m c ngha l chng ging nhau cho tt c mi ngi trn ton th gii. y l
s cung cp gio dc bng phng thc khc vi phng php trc tip thng thng nhng mc
ch ca chng l ging nhau, v ngha v thc t cng ging nh cc trng i hc trc tip
di hn ti trng.
Lch s v s pht trin ca gio dc t xa c nh du bi ba vn c bn (Gough, 1980).
Trc tin l quyn c vo hc: cho php sinh vin nhng ngi c th b t chi cc c hi
gio dc khc c nhn vo hc. Th hai l s tng ng v tin cy: sinh vin c dy t xa
c th nhn c gio dc v trnh tng ng vi cng mt cht lng nh phng thc
thng thng. Th ba l s vt tri: tm kim s vt tri trong cht lng ca ti liu hc tp,
vic dy hc, cc dch v tr gip, cc h thng chuyn mn hc thut v hnh chnh hoc s bi
dng i ng ging vin. Khi gii php ca cc vn ni trn tip tc chim u th v l thuyt
v thc t ca hc t xa v m, nhiu nc trn th gii, c bit l cc nc ang pht trin, loi
hnh gio dc ny cng tr nn hp dn h. Gio dc t xa da vo ti liu, radio, my thu hnh,
my ghi bng, cc bi hc, in thoi, my tnh, v v tinh truyn thng. Mt s c s o to
qun l cc chng trnh ca h thng qua gio dc t xa t chc thc hnh trc tip v cc
chuyn i thc t.
Ti sao mi ngi s dng loi hnh hc tp ny? Khng c cu tr li n gin v c rt nhiu
nguyn nhn. Trc tin l thi chnh tr ca mt dn tc hoc ng phi chnh tr cm quyn
n c tc ng rt mnh m. Th hai l tnh sn sng ca cc phng php truyn thng mi gii
quyt vn dn s tha nh Australia, cc quc gia nhiu o, hoc cc nc khng c h thng
gio dc i hc. Phn trc trnh by chi tit vic s dng cng ngh mi trong gio dc i
hc. Loi cng ngh c s dng ph thuc vo kh nng chi tr cho n cng nh c s h tng
h tr. Nhng nghin cu ch ra rng thm ch trong cc nc pht trin, sinh vin cn ph
thuc rt nng n vo ti liu in v nhng l do chng ta khng cn thit phi cp y.
iu ny lm gim bt i ni quan ngi ca nhng ngi e rng vic th nghim gio dc t xa do
phi chi nhng khon tin ln lin quan n cc cng ngh mi.
Nguyn nhn th ba i vi vic s dng gio dc t xa l tnh linh hot ca n v v tr, tc ,
tui tc v thi gian. Sinh vin khng phi i din trc tip vi ging vin ca h. H vn tip

127

tc sinh hot bnh thng trong cuc sng trong khi theo ui vic hc tp ca h tc l h lm
vic trong lc hc v h hc trong lc lm vic. H c th nhn mt khi lng nh trong mt
khong thi gian di hoc mt khi lng ln trong khong thi gian ngn hn do hon cnh v
iu kin, khc vi cc trng i hc hin hnh i hi sinh vin thc hin vi mt tin thng
nht.
nhiu nc, c bit nhng ni Nh nc phi chu gnh nng ti chnh ca hc bng sinh vin,
tui tc l mt nhn t quan trng. Nhng sinh vin ln tui t c hi hc tp bi l ngi ta cho
rng khong thi gian lm vic ca h trc khi v hu qu ngn. Gio dc t xa khng t ra gii
hn trn ca tui. K lc v tui cho sinh vin gi nht i vi c nhn gio dc ti i hc tng
hp Lesotho l mt qu b v hu 63 tui. i hc M Hong gia Anh c nhng sinh vin tui
80 ng k cho kha hc ca h. V hnh nh cui cng l mt em b ngi New Zealand vi
tui khng c php nhp hc Trng i hc tng hp mc d em t nhng ch tiu cho
vic nhp hc. Em vo hc cc chng trnh i hc bng gio dc t xa thay v phi ch cho
tui vo cc trng i hc truyn thng.
S linh hot ny ca gio dc t xa mang li cho rt nhiu ngi c hi th hai c c
gio dc i hc bi v h khng c kh nng cho vic hc sm hn trong cuc i ca h.
Bi c:
Hc t xa trong gio dc i hc
Neil Butcher
Nhng p lc khuyn khch gio dc t xa trong ging dy i hc
Nhng nhn t to nn p lc cho s thay i

Sc p t ngi s dng lao ng i hi ngi lao ng lnh ngh.

S cnh tranh ca gio dc t , cc trng cao ng v cc trng k thut.

S m nht bin gii quc gia dn n cnh tranh quc t tng cng

S chuyn t vic sn xut tri thc trong gio dc i hc ti nhiu a im khc nhau

Nhng c cu t chc thiu hiu qu v h thng cp bc trong cc c s gio dc i hc

Nhng c hi c to ra bi s pht trin ca cng ngh v s pht trin ca chng trnh

o to i ph vi cc tin b cng ngh

Nhu cu hc i hc ngy cng tng.

Vic ct gim ngn sch cho gio dc i hc i vi khu vc nh nc

Cc m hnh i hc ca cc c s phng Ty c th khng thch hp i vi bi cnh

ca chu Phi

Nhng nhn thc v tiu chun cht lng ang i xung ca gio dc i hc

H thng gio dc ca cc trng trung hc c hiu qu hn

S gia tng dn s

Cc mi quan tm ng ch ngy cng tng ln i vi gio dc t xa trong vic mang n

nhng c hi cho nhng sinh vin m trc y h b t chi do nhng l do c nhn hoc x hi.

128

Tuy nhin, nhng chi ph cn phi d tnh k lng nu ai nh tr dn tt c cc chi ph

c xc nh theo thi gian cho tt c sinh vin. Chi ph ban u c th l ti thiu nu so snh
vi s bn vng ca d n.
Gio dc t xa v vic hc tp da trn cc ngun t liu ang ph v nhng quan nim truyn
thng vic ging vin b th (talk down) tri thc cho ngi hc. Chnh v th, gio dc t xa
ang ku gi vic b sung cc chin lc gio dc lm thay i vai tr ca cc nh gio dc. Ni
tm li, gio dc t xa i hi nhng ph tn nht nh phi c u t vo vic thit k v pht
trin cc ngun lc cht lng cao.
Mt s vn v nhng kh nng
Nhng vn chung c xc nh trong gio dc t xa bao gm nhu cu cho h tr ph o
trc tip (chng thng chi ph), pht trin ni dung mn hc (thng l khng tin cy v thiu
bn vng). Bi dng chuyn mn nghip v cho cc ging vin thng b hn ch v khng lin
tc. Cc h thng hnh chnh km pht trin. Chi ph cho mt kha hc thng vt qu kh nng
ca ngi hc. C s h tng phi hin thc lm cho h thng giao thng ng x, dch v bu
chnh, trang thit b v cc dch v vin thng rt kh khn. Ngoi ra cn nhiu rng buc n v
nhng vng mc khc m cha c li gii cho mi mt nc.
Mc d c s pht trin nhanh chng v hi cc chc nng ca cc cng ngh, vn cn bi hc
v tht bi trong vic c gng ci thin cng ngh gio dc. Bn nguyn nhn chung nht cho s
tht bi l: 1) nhng s la chn cng ngh khng linh hot tc ng mnh n h thng; 2)
thiu u t vo vic thit k chng trnh ging dy v mn hc; 3) chi ph vn hnh qu cao; 4)
nh gi thp cc h thng c trin khai i vi vic h tr sinh vin.
T nhng tht bi ni trn, nhng phng php mi cho vic lp k hoch c p dng, chng
bao gm:

Cc phng php ging dy ca gio dc t xa phi c pht trin cng khc bit vi gio
dc trc tip cng tt.

Vic lp k hoch thng xuyn xem xt bt c mt s khc bit no gia gio dc t xa

v cng ngh gio dc d cho s v ngha ngy cng tng ln.

Vic lp k hoch chin lc ca cht lng nht nh phi tnh n vic s dng thut ng
gio dc t xa v cng ngh gio dc trnh ti u ha thm qu trnh lp k hoch.

S la chn nht nh phi c tin hnh trong phm vi cc phng php kh thi.

y l lc trnh tranh lun v u im v gi tr ca gio dc t xa v thay vo cn nhc

c im ca vic hc tp v gi tr gio dc ca cu trc v ni dung ca kha hc.

Mi mt s can thip gio dc bt buc phi lp k hoch, b sung, v xem xt li v chnh

gi tr ca n.

c trch dn t: Butcher, N. (1999). Hc t xa trong gio dc i hc. Bi trnh by ti hi

tho khu vc v Dy v hc trong gio dc i hc, i hc tng hp Witwatersrand,
Johannesburg, Nam Phi, thng Mi mt.
Bi tp
1. Lit k cc c s o to nc bn ngh cc kha hc vi bt k dng no ca gio
dc t xa.

129

2. i vi mi mt c s o to, nhng vn c th xy ra i vi vic cung cp gio dc

t xa l g ?
3. S dng danh sch ca Butcher (1999) trn xut gii php cho cc vn ny.
advantage
Nhng tc ng v mt l thuyt c chp nhn trong gio dc t xa.
Nh trnh by trc y, gio dc t xa tn ti cng vi chng ta trong vi th k di
nhng hnh thc khc nhau. Vi s c gng ca c nhn loi, nhng nhng li ch trong vic
nghin cu c tc ng n gio dc t xa. Chng ta ch cp ti mt s t nhng tc ng m
bn c th theo di trong iu kin hin ti. V gio dc t xa cung cp loi hnh v cht lng
gio dc ging nh gio dc di hn ti trng cung cp, nn khung l thuyt ca chng l
khng khc nhau. S tn nhim ph thuc vo nhng l thuyt ging dy, l thuyt v cc khoa
hc v cng ngh ging dy, v nhng l thuyt ca khoa hc nhn thc ng dng. Mt s l
thuyt bn c th lm quen cng c cp y.
L thuyt kch thch-p ng ca Skinner cho rng chng ta phn ng li nhng kch thch no
tu thuc vo s thch hp v cng ca chng. Gio dc t xa s dng l thuyt ny trong
vic thit k ti liu hc tp cho nhng ngi hc t xa sao cho h c kch thch ng vin tip
tc hc tp. L thuyt cc cu hi nm trong bi vit ca Rothkof ch ra rng s thch thc thng
xuyn v lin tc i vi ngi hc lin quan n iu m h c, n s hiu bit ca h i vi
ni dung trong mt bi cnh. Nhng ngi vit ti liu hc tp cn nm c iu ny khi h vit
bi ging, cc phn ca bi ging cng nh cc ti liu hng dn khc.
ng gp ca Ausubel l m hnh ca mt ngi t chc tin b m n nhn mnh vo s cn
thit to ra nhng ti liu lp i ci h ngn cch gia nhng iu bit v khng bit. Sinh
vin gio dc t xa c nhiu kinh nghim h khng ging nh nhng chng trai tr n t cc
trng trung hc. Ngi vit ti liu hc tp cng nh cc sch hng dn l nhng ngi gp
sinh vin trong cc bui hc trc tip cn phi thc hin m hnh ca Ausubel mt cch nghim
tc.
Chng ta khng th tm lc li s ng gp ca mi mt l thuyt nhng chng ta c th xem xt
m hnh ca Carl Rogers m n nhn mnh n s cn thit to ra mt mi trng thun li v
thn thin cho vic hc tp. C nhu cu gn kt ngi hc trong vic i thoi vi ging vin
trong cc bi ging trc tip v trong c cc ti liu hc tp di dng vit. M hnh ging dy i
cng ca Gagne ch ra rng cn c trnh t logic trong vic trnh by cc ti liu hc tp. iu
ny c bit quan trng i vi ngi hc trong gio dc t xa, nhng ngi khng trao i ngay
lp tc vi ging vin ca h v mt vt l.
Module 3 trnh by qu trnh dy-hc mt cch bao qut v su sc hn do vy chng ta s kt
thc bng l thuyt ca Holmberg v phng php s phm m n nhn mnh vai tr quan trng
ca s tng tc gia cc hot ng. Ngay c vic chm bi tp, ti liu hng dn cn to ra cc
nhu cu tng tc i vi sinh vin sao cho n khng ch l nhng cu hi cho im vi cc
vic h lm m n cn dy ngi hc thng qua nhng cu tr li cho. Tuy nhin, i vi
gio dc t xa v m mt s c s trit hc v tm l hc cn phi c xem xt thm do s a
dng ca ngi hc thng qua gio dc t xa. Nhng nguyn tc gio dc ngi ln bao gm hc
tp sut i, hc tp hp tc, cc mt vn ha x hi ca vic hc tp m n bao gm xu hng
kin to phi c kt hp cht ch trong cc nguyn tc ch o ca vic thit k v pht trin
chng trnh ging dy.

130

Cc dch v h tr
Cc nguyn tc ca dch v h tr sinh vin da vo nim tin rng i vi sinh vin nhng ngi
tch bit vi c s gio dc, cch bit i vi ging vin v bn hc, cn thit phi c mt h
thng tr li cho cc nhu cu c th c ca h. Nhng nhu cu t vn v cc c s o to, ging
vin v sinh vin khc, la chn kha hc v mn hc, hng dn ging dy, cng tc i vi cc
sinh vin khc v nhm tng t khc hoc vic hng dn thng qua cc cng ngh nh ph o
t xa (s dng h thng in thoi) hoc hi ngh qua my tnh, hoc hi ngh hnh nh. Rt nhiu
c s gio dc t xa c trung tm hay vn phng tuy nh nhng c t chc rt tt p ng
nhng nhu cu ni trn ca sinh vin. H hot ng bng cch mang nhng dch v n gn hn
cho sinh vin to iu kin thun li cho vic hc tp. Phn cp qun l th nht l Trung tm
Vng v cp th hai l Trung tm Hc tp m n gn nht i vi sinh vin. Ly v d, i hc
M Vng quc Anh c 13 Trung tm Vng v hng trm Trung tm Hc tp. i hc M
Tanzania c 21 Trung tm Vng v 49 Trung tm Hc tp trn ton b lng th Tanzania v
Zanzibar. Hc vin S phm Quc gia, Kaduna, Nigeria, c l l h thng gio dc t xa ln nht
cho vic o to gio vin cho cc trng tiu hc v trung hc ph thng chu Phi c mng
li cc trung tm vng ca 30 bang ca Lin bang. Xin lu l khng phi tt c cc t chc v
c s gio dc t xa u c mng li dch v h tr sinh vin m rng nh vy.
Vn phng trung tm/Tr s c b phn hnh chnh tng hp qun l h s sinh vin mt
cch chi tit nh bng im ca h, ti khon bao gm c hc ph tr, cc khon n cha tr, x
l im, ct gi ti liu hc tp, cc bi hc, bng hnh v bng ting.
Mt dch v khc cho sinh vin l ph o t xa. Vic ph o ny c lin quan vi vic chm
im, vi cc bi hc trc tip i vi sinh vin, vi nhng nhn vin tr ging ny lm vic bn
thi gian trong vic hng dn thc hnh cc phng th nghim thu cc c s ging dy v
nghin cu khc. a s cc tr ging v nhng nhn vin lm vic kiu part-time l nhng nhn
vin chnh thc ca cc c s gio dc khc c tr lng dch v cho cc c s gio dc t
xa.
Dch v th ba cho sinh vin l dch v t vn n c c Vn phng trung tm/Tr s cng nh
cc Trung tm vng. Vi cch ny, sinh vin khng phi i li vi khong cch xa v cng khng
phi chi ph qu nhiu cho tin tu xe v ch tr trong vic nh hng, nhng bi hc trc tip,
cc bi kim tra v bi thi. Nh trng c quyn s dng khng gian ca cc trng trung hc, nh
t, nh hnh chnh a phng, cc c s o to i hc khc cho cc tr gio v cho sinh vin.
Mt nc ang pht trin nh Tanzania ch ra rng khng th trng cy vo mt khon tin ln
u t vo nhng d n mi nh i hc m. Thay vo , ngi ta vay mn t nhng c s
khc tng cng cc dch vic cung cp dch v cho sinh vin. iu bao gm c mng li
th vin c c quan dch v th vin Tanzania qun l. i hc M tm sch v v tp ch t
nhng t chc quc t sau gi chng vo mng li th vin. khi khng c h thng th vin
cng cng cn phi thu xp vi cc th vin t nhn.
Bi 2: H thng gio dc t xa
Mc ch
Sau khi hc xong bi ny bn c th:

k ra c nhng g to thnh mt h thng chnh v h thng ph gio dc t xa.

131

gii thch c mt h thng gio dc t xa hot ng nh th no; v

xc nh c cc nhu cu c bit ca cc h thng gio dc t xa trong Th gii Th ba.

Nhng c im ca cc h thng gio dc t xa

Khng th c mt danh sch hon ton thch hp v y nhng c im ca mt h thng gio
dc t xa. Holmberg nu ra cc c im sau y:
1. S pht trin hp l ca gio dc t xa
2. Thit lp cc mc ch v mc tiu hc tp
3. S la chn cc nhm u tin
4. S la chn ca ni dung v cu trc
5. Pht trin cc c ch cho vic t chc v qun l
6. S la chn cc phng php v cc phng tin c s dng trong vic trnh by ni
dung hc tp
7. La chn cc phng php v phng tin cho vic truyn thng hai chiu trong gio dc
t xa
8. Pht trin kha hc
9. nh gi
10. Hiu chnh
C th thy rng danh sch ca Holmberg c th l y cho cc nc pht trin, cc nc
Th gii Th ba cn phi b sung thm hai c im na. Chng l:
11. Gi tr ca cc tn ch v bng cp
12. Thnh lp mng li c s o to c c s h tr t c s o to bn ngoi
V vy, vic m bo cht lng cn phi c duy tr nghim ngt. Trong bi cnh ca gio dc
t xa, cn phi s dng trit tt c cc c s vt cht ca gio dc v truyn thng c t
trc.
Xem li danh sch mi im ca Holmberg. Bn c cho danh sch ny l y ? Nu c, im
no c p dng mt cch nghim tc trong c s o to ca bn? Nu khng, im no cn
c a thm vo danh sch?
Nhng c quan bn ngoi trong vic h tr cc h thng gio dc t xa
Kinh nghim trn ton th gii ch ra rng cc h thng gio dc thc s ph thuc nng n vo
cc c quan bn ngoi nh di y.
Cc nh xut bn
Mt nh xut bn c th hoc khng thc hin mt h thng c ln k hoch mt cch k
lng nu nh h khng m bo c cc b sch c sn. Cc kha hc no yu cu sinh vin
c cc ti liu do cc c s o to vit ra. Nu cc sch ny n mun, v d n sau cc k thi,
sinh vin s thch c chng na trong khi s hiu bit ca h v mn hc s b hn ch i vi
cc phn m rng m chng b sung thm kin thc ang cn thiu.

132

Cc trng i hc khng c nh xut bn ring ca chnh h ph thuc vo cc nh xut bn

thng mi xut bn cc ti liu ca h sau khi cc qu trnh chun b xong. Nu cc nh
xut bn khng c tr tin hoc do mt s trc trc no chng s gy nn mt s hn lon lm
chm tr cc hot ng ca sinh vin. Cht lng ca ti liu c xut bn l iu v cng
quan trng i vi gio dc t xa v cc bi vit kh c hoc mt ni dung ca gio trnh s dn
n tm trng tht vng.
Nhng hiu sch
Mt trng i hc m thng c trang b km trong vic bn sch cho sinh vin ca h v cho
ng o cng chng. Vic ct gi tt c cc ti liu hc tp c xut bn vo h thng kho
ca chnh h i hi mt s u t rt ln vo h thng kho t liu. V mt ny nhng hiu sch
v nhng ngi c lin quan vi h c th qun l mt khi lng ti liu rt ln. cc trng i
hc c chnh sch gp c tin ti liu hc tp trong hc ph ca sinh vin, cch gii quyt l chuyn
quyn ct gi ti liu v cc Trung tm Vng. Trong trng hp ca Tanzania vic gi ti liu hc
tp c phn pht cho 21 Trung tm Vng, vi s lng t l vi s sinh vin ng k trong
vng.
Cc trng i hc
i vi cc trng i hc hot ng di phng thc n, phng thc chi ph hiu qu nht
ang tin hnh cho cc thc hnh khoa hc, tip cn vi cc tp ch hc tp, cc bui hc trc tip
l vic s dng tt nhng c s vt cht c sn ca cc trng i hc truyn thng. Nhng
phng thc ny cng c th p dng cho cc trng hot ng theo phng thc kp cho cc sinh
vin cc vng su vng xa hoc thng xuyn di chuyn cc vng bn ngoi t nc h.
Nu h tin hnh cc kha hc t xa h khng th mang tt c mi th n c s chnh ca trng.
Cng c th chi ph hiu qu i vi h h s dng c s vt cht cc trng i hc khc.
V d nh i hc M Tanzania c cc sinh vin c nhn khoa hc (BSc) tin hnh cc th nghim
khoa hc ti cc Trng i hc tng hp Dar es-Dalaam v i hc Nng nghip Sokone. Mt v
d khc c th nu ra y l i hc Tng hp M Hong gia Anh s dng i hc M
Tanzania cho nhng sinh vin ca h Tanzania trong sut thi gian thi. chnh nc Anh n
cng s dng c s ca nhiu trng i hc khc.
Nhng c quan qun l gio dc a phng
Nhng c quan qun l gio dc a phng c th cho php sinh vin gio dc t xa vo cc c
s trng hc v s dng chng nh cc trung tm hc tp. Malaysia, chnh sch ca chnh ph
l tt c cc trng hc c sn cc phng hc cho sinh vin gio dc t xa. Cc quan chc gio dc
a phng cng c th cung cp ti chnh cho sinh vin c bit cho nhng ngi c phng tin
hn ch. Mtwara, Lindi, Zanzibar l nhng v d v chnh quyn a phng c tho thun v vic
tr nhng chi ph hoc cc khon cho vay i vi mt s sinh vin.
Th vin cng cng
Nhng th vin cng cng, c bit l cc th vin c kho sch v t liu ln, l s gip ln lao
cho sinh vin. Vi nhng cng ngh mi, ngi ta c th tra cu trong nhng th vin ln, mt k
thut c th c nu ra y l cc th vin k thut s. Ngay c cc nc ngho ang pht
trin, hin ang ngng ca th vin k thut s thng qua cc d n nh i hc Tng hp o
Chu Phi.

133

Mi lin h ca i hc M Tanzania v mt truy cp h thng mng th vin cng cng c

trnh by phn khc trong Module. Mt t nc ngho ang pht trin, khng c kh nng
b mc trng cho h thng th vin cng cng trong vic cung cp sch v tp ch.
Cc trng i hc phi gip vic khai thc cc cng c c gi tr trong cc chng trnh
hc tp cho sinh vin ca h.
Bu in
Rt nhiu phng php hin i v tinh vi trong vic phn pht th t ti liu nhng bu in kiu
c vn l ngi cung cp ph thuc cc dch v t sinh vin v n vi sinh vin. Nhng mi quan
h lm vic c th c tho thun gia cc trng i hc v bu in m n s m bo h
thng phn phi an ton, nhanh v kh nng. V pha sinh vin h phi thng bo a ch chnh
xc bi v c rt nhiu th b lc do s dng cc a ch khng ng.
i pht thanh
i hc tng hp M Hong gia Anh tm c ngi bn ng minh ng tin cy l i pht
thanh BBC trong vic sn xut v pht cc chng trnh hc tp cho sinh vin. Do tnh hnh thay
i v cc hot ng b ct gim, i hc M Tanzania khng kh nng s dng i pht
thanh quc gia v s thnh lp ca n tho thun vi chnh sch t do ha i hi i pht
thanh Quc gia hot ng theo phng thc thng mi v khng c s tr cp ca chnh ph.
S pht trin ny to ra mt s mo him t gi cho s c gng ca Trng. u t vo d n
i pht thanh ca Trng c th t chi s lng m nh trng c th xut bn l 30 u sch
mi nm. Trng la chn cho cc kha hc sau ny.
Cc xng in thng mi
y l vn ct yu trong vic in cc bi hc v ti liu hng dn. Vi s lng hn ch, k
thut ch bn in t c th ph hp, nhng vi mt s lng ln, cc xng in thng mi tr
nn ht sc cn thit.
i ng ging vin bin ch trong cc c s o to khc
Nh trnh by trn i hc M phng theo thc n khng kh nng thu tt c ging
vin theo yu cu. T l sinh vin v ging vin i vi cc c s gio dc t xa l 1:30. i hc
M Tanzania c t l l 1:106 v t l ny l 1:37 khi tnh n cc ging vin hp ng part-time
n t cc c s o to khc.
Lin kt quc t
i hc M Tanzania c kh nng t c thnh tu to ln nh vy l nh s gip v sch
t M v Anh, cc c s vt cht cho vic ch bn in t t UNESCO, hc bng v hc bng
nghin cu pht trin i n ging vin t Lin on cc Trng i hc thuc khi Lin hip
Anh, h tr ti chnh cho vic o to nhn vin v vic vit ti liu hc tp nh th no t
Australia, s h tr ti chnh t Khi Lin hip Anh cho cc hi tho cho ngi vit v xut bn
mt s u sch phc v hc tp, mt t chc t nhn Anh h tr d n sn xut bng ting cho
sinh vin gio dc t xa nhng ngi khim th v tn tt, Ngn hng Th gii to iu kin
thun li cho php trng tham gia vo d n Trng i hc Tm nhn Chu Phi.
Lin kt quc t vi cc trng i hc
Trng i hc tng hp Nairobi/i hc M Tanzania l mt v d tt cho cc mi lin kt ny
c th tn ti nh th no. i hc tng hp Nairobi thnh lp chng trnh c nhn gio dc

134

(BEd) nm 1985 v xut bn ti liu hc tp cho 10 mn hc c tn Nghin cu v kinh doanh,

Kinh t hc, Gio dc hc, Ngoi ng, a l, Lch s, Ngn ng hc Kiswahili, Ton hc, Trit
hc v Nhng nghin cu v Tn gio. i hc M mua ti liu v s dng chng. Cc v d
khc c th c nu ra y nh UNED Ty Ban Nha, IGNOU n , i hc M Hng
Kng, i hc tng hp Makerere.
Bi 3: Thit k v trin khai kha hc
Mc ch
Sau khi kt thc Bi ny, bn c th:

lp k hoch cho mt kha hc gio dc t xa;

nu ra c cc phn chnh ca mt bi hc;

ni r c tm quan trng ca vic trc nghim trc;

nhn bit c lm th no cung cp nhng h tr ging dy;

ni r c khi no in v phn pht cc bi hc.

Lp k hoch cho chng trnh

Bn yu t cn thit phi nhn mnh i vi gio dc t xa. Yu t th nht trong vic lp k
hoch l s cn thit xc nh cc mc tiu gio dc ca chng trnh. Yu t ny s to nn
cng bi ging. Yu t tip theo l s cn thit tin hnh phn tch ni dung mn hc ch ti s
thch hp v xc ng. Yu t th ba l s cn thit xem xt nhng nhu cu v c im ca
ngi hc. Mt s h l vin chc ca cc c quan nhp c, hi quan hay to n, cnh st hay nhn
vin ca nh t hoc cai ngc. Trong vic lp k hoch kha hc cn ch bm vo iu kin v
hon cnh ca ngi hc mc tiu v ni dung kho hc c thit k c tnh thc tin cao. V
yu t cui cng, l s cn thit xem xt khung th ch ci s xc nh loi hnh cung cp, cc
dch v h tr, loi cng ngh truyn thng v mt s vn lin quan khc.
Quy trnh ny c th tm li nh sau:
Phn tch cc mc tiu gio dc ca mn hc
( cng bi ging) ni dung
Ln k hoch cho chng trnh
Cc nhu cu ca ngi hc v nhng c im
Khung th ch
Lp k hoch ca mn hc
Khi bn lp k hoch k hoch ca mn hc, nhng chi tit c th sau y cn phi c quyt
nh nh sau:

tn ca mn hc

nhm u tin

mc tiu v mc ch ca mn hc

135

ni dung ca mn hc

nhng chin lc ging dy

cc phng php kim tra nh gi

thi gian hc cn thit

ngun ti liu

Danh sch ny cha phi l y . Tham kho thm Module v Pht trin chng trnh ging dy
hiu cc thut ng v qu trnh. So snh danh sch ny vi nhng thng tin v lp k hoch
Module 3.
Lp chng trnh bi hc
Mi mt mn hc c mt s bi. Mi mt bi cn c:

tn bi hc

bng ni dung

lit k mc ch

nhng trng tm v ni dung

nhng hot ng

nhng bi tp

biu tng v nhng minh ho

Khi mt bi hc mi c hon thnh v trc khi s dng cn phi kim tra trc.
Kim tra trc bi hc
i vi mi mt bi hc, bn cn tham kho kin mt s chuyn gia v ni dung cng nh l
gio dc t xa, cc bn ng nghip v ngi hc. Cc phng php m bn c th p dng cho
bi kim tra trc bao gm phng vn, phiu iu tra, cc trc nghim v tho lun nhm.
H tr ging dy
S cn thit ca tr gio trong cc dch v tr gip sinh vin c trnh by trong Module ny.
y chng ti khi qut ha theo biu cc chc nng ca mt tr ging.
Tr ging
Chm im, hng dn sinh vin v nh gi bi tp. Dy trc tip sinh vin

bng ti liu th t

bng in thoi

bng cc cng ngh truyn thng khc

Hiu nh bn copy, in v gi ti liu

Bt k mt cng ngh no c s dng, cn phi m bo chc chn rng bn sao hoc bn vit
tay khng c li thc s, khng c nhng sai st v ng php, khng c ch trng v tnh trong
ni dung. Khng c g kh chu bng vic cc hc vin gio dc t xa khi c ti liu hc tp y

136

cc li. iu cn t hi hn khi cc trng hp ny xy ra i vi cc bi tp v cc bi kim

tra hoc thi nh k. iu nhc nh ny l khng tha vi nhiu c s gio dc t xa. Mi sai st
c th lm gim uy tn ca c s.
iu quan trng giai on ny l tho thun v hnh thc trnh by bi hc cng nh cch b tr
ca n. Mt vi c s o to mi trin khai quy cch theo kiu dng nh lm cho ti liu hc
tp ca h d dng c nhn ra ngay t ci nhn u tin. Sinh vin cng nhn bit c ti liu
hc tp theo mu m h quen.
Nhng minh ho trong cc ti liu hc tp ca gio dc t xa c ngha quan trng. Sau nhiu
nm nhng ngi lm vic trong gio dc t xa pht trin nhng biu tng m n thu ht s
ch ca ngi c vo nhng im c bit nh cc mc tiu, t kim tra, c thm, nhng iu
cn nh, v.v Cng c nhiu khi nim v cc qu trnh s tr nn r rng hn khi cc s ,
th, hnh v, hnh nh, c s dng. Khi hiu nh xong, cc cng vic tip theo l in, ng ba
v gi ti liu.
Bi 4: Nhng v d Tanzania v Nam Phi
Mc ch
Hc xong bi ny, bn c th:

tin hnh mt nghin cu su sc mt c s gio dc t xa mt nc ang pht trinTanzania;

m t c nhng v d ca h thng cung cp gio dc t xa Nam Phi; v

p dng nhng kinh nghim hc t nghin cu ny vo c s o to ca bn.

Tanzania - Quyt nh la chn m hnh n gin

Quyt nh quan trng u tin i vi Tanzania l lm sao chi ph c hiu qu nht trong lc t
l sinh vin c trnh gio dc trung hc chuyn tip vo gio dc i hc rt thp. Tanzania l
mt trong cc nc c t l chuyn tip thp nht chu Phi, mt thc t m nhng nh xy dng
chnh sch, nh chnh tr, cha m sinh vin v sinh vin u phi lo ngi.
Hai la chn c xem xt a) tng thm s lng sinh vin vo hc cc trng i hc hin
c bng cch xy dng thm k tc x sinh vin, ging ng, phng th nghim, nh cho nhn
vin; b) chp nhn chin lc gio dc t xa. La chn th nht cho thy khng th chp nhn
c do chi ph i hi qu cao. La chn th hai c kho st k lng quyt nh
phng thc mt chiu (n) hay hai chiu. Mt u ban c thnh lp cn nhc cc kin
thm d i vi hai phng thc trn. Vic thm d c tin hnh mt cch rng ri v bo
co li vo nm 1990 vi a s ng phng thc n. U ban cho rng phng thc n
(single mode) cho c s o to quyn t ch ln hn trong vic lp k hoch v thi hnh cc
k hoch . Ngi ta cng tranh lun rng trong lc nn kinh t ang gp phi kh khn, gio
dc t xa theo phng thc hai chiu c th b bp nght ngc li vi s bin i ca phng
thc n, n c th tip tc tn ti v pht trin.
Quyt nh quan trng th hai sau s ph duyt ca chnh ph v vic phng thc n l vic
bin cc ngh trn giy thnh cc gi thc thi. qun l iu hnh giai on ny, mt u ban
c bit c thnh lp gii quyt cc vic sau y:

137

ra mt qui nh qun l mt c s o to gio dc t xa

xut ni tm ti liu hc tp ban u c s chp nhn hoc s chp nhn theo ngh
ca U ban 1990 nhn mnh n s cn thit bt u vi c s vt cht hin c tt
hn l vic ch i trong 3-4 nm cho vic vit ti liu hc tp t hai bn tay trng.

ng thi trin khai cc ti liu mi nm ngoi nhng ti liu c chp thun v b

sung nhng phn khng ph hp vi Tanzania

thit lp cc tiu chun nhp hc, cc trung tm vng t c th phc v sinh vin,
xut mt s quy nh khc v hc ph, bi tp, v kim tra nh gi.

thnh lp i ng cn b ging dy, nhn vin qun l lm vic di hn v tng phn (part
time).

xut v tip xc vi cc dch v h tr bn ngoi nh th vin, bu in, in thoi.

U ban tm thi lm vic trong hai nm v tip sau lm mt s vic. Trc tin, mt o
lut ca quc hi v vic thnh lp trng i hc phng thc n c thng qua. Cc nhn
vt ch cht c ch nh bao gm Hiu trng, Hiu ph, Ch tch hi ng v cc thnh
vin ca Hi ng. y l mt bc i quan trng v khng c h, s khng c mt hi ng hp
php thng qua cc chng trnh, cho php nhp hc, v cc quy ch cho vic thi c, ngn sch,
hp ng v cc tho thun vi nh sut bn, nh in, v tt c nhng vn quan trng khc
trng c th hot ng.
Tip theo l vic thu thp ti liu hc tp. Nh nu ra Module ny, Trng i hc Tng hp
Nairobi thc hin chng trnh o c nhn gio dc theo phng thc gio dc t xa c
by nm. N l trng i hc m cc c s o to mi trng cy vo :
a) cung cp nhng ti liu hc tp ban u v bng cassette
b) cc cng bi ging cho chng trnh c nhn gio dc t nm u tin n nm cui cng
c) cc chuyn gia tin hnh cc hi tho v o to.
Nhng hi tho ni trn gii thiu cho nhng ngi tham gia cc khi nim v thc tin ca gio
dc t xa, gii thiu h thng gio dc t xa hot ng nh th no; lp k hoch cc chng trnh
gio dc t xa; vit ti liu hc tp tng bc mt cho n khi hon thnh v gi ti liu. Cc sch
hng dn cng c xut bn cho nhng ngi vit sau ny, cho cc tr ging nhng ngi c
th lm vic cng vi sinh vin v gii thch cho sinh vin ngha ca gio dc t xa v lm th
no lm vic mt cch c hiu qu theo cch ca h thng qua h thng.
d) Cung cp tp hp cc cng c kim tra nh gi c tin hnh trong sut by nm qua i
cng vi cc ti liu hc tp ca h. Nhng cng c ny bao gm cc bi tp thng thng cho bi
hc, kim tra nh k cui mi bi v thi ht mn vo thi im cui ca mi kha hc.
Cc k thut v nhng k nng i hi cc hi tho l rt b ch trong vic trin khai cc ti liu
hc tp mi trong cc lnh vc m Nairobi cha tng vit. Chng cng rt b ch trong vic vit
cc ch b sung lp y nhng ch thiu, thay i cc chng v mc trong cc ti liu hc
tp ca Nairobi.
Cc dch v h tr sinh vin
Mt quc gia s quyt nh thnh lp cc trung tm vng nh th no?. Trng hp ca Hc vin
S phm Quc gia (NTI) Nigeria, cc t chc chnh tr ca t nc v ca cc bang c s

138

dng thnh lp cc trung tm vng. Cc c s o to khc s dng cc tiu ch m h thy ph

hp vi mc ch ca h v ph hp vi mc ch ca sinh vin. V d nh Tanzania, mt t
nc rng ln ni khng th thnh lp cc trung tm vng phc v cho sinh vin ca h cng
mt lc, mt kinh nghim n gin c chp nhn l mi mt vng c t 40 sinh vin ng
k tr ln th c th thnh lp trung tm. Mi nm mt ln, cc trung tm vng c s dng trong
ba tun cho cc k thi hng nm, cc k thi b sung v thi li cho nhng ngi cha thi hoc trt
cc ln thi trc.
V nhng l do v ti chnh, ch mi mt trung tm c v tr Gim c trung tm vng lm vic
lu di ca trong c nc. S trung tm cn li ch lm vic khi no c cc hot ng c tin
hnh. Vi cc trung tm c Gim c, c mt th vin nh, mt my vi tnh, mt phng c, cc
bn copy ca cc ti liu hc tp cho k hc, thng bo, sch hng dn, v hng dn tham gia.
Gim c trung tm tip xc vi Vn phng chnh bng in thoi, th thng thng v mt s ti
liu qua fax. Tng t vy, i vi sinh vin, mt s giao tip bng E-mail. Mt s trung tm hin
gi c gi bng cassette. Vi d n i hc Tm nhn Chu Phi, ngi ta hy vng c th tip xc
vi tt c cc trung tm vng, thng qua mng Internet v v tinh. T chc Khng gian Ton cu
ang xc tin mt cch tch cc cng ngh radio k thut s m n s ci thin nhiu hn na
truyn thng gia Trng chnh v cc Trung tm vng v sinh vin.
Ngi ta cng ch ra rng Trng i hc ny s dng ton b mng li th vin cng
cng. C ti 17 th vin nh vy v cc ch thiu c b sung bng cc th vin ca cc c s
o to khc ang s hu hoc iu hnh. Nh phn phi chnh cc loi sch l Vin tr Sch
Quc t ca Anh v Ngn hng sch ca M. Cc n phm vi tr gi 80.000USD c nhn v
phn pht cho hai vng lc a ca Tanzania v Zanzibar. c hiu qu, cc Gim c trung tm
vng hp ti Dares-Salaam ba thng mt ln trao i kinh nghim hot ng v xut nhng
s pht trin mi. C mt Ch nhim khoa Trng chnh ngi t vn cc dch v cho cc gim
c Trung tm vng. Ch nhim khoa cng phi hp tr gip cho sinh vin tn tt, c bit l
nhng sinh vin b m. Mt khon tr cp 36.000 bng Anh s cho php sinh vin m ng k vo
hc thng Ging nm 1990 s dng bng casette ting c sn xut ti Trng chnh.
iu ng ni y l vic ngi t u tin lm n xin hc. Trng tm kim s cho php
ca B Ni v ng k hc cho anh ta. i hc M Hong gia Anh chia s vi chng ti
nhng quy nh ca h v vic lm th no cung cp cc dch v hc tp cho nhng sinh vin
ny. Cc dch v h tr sinh vin nc ngoi c kh khn hn nhng Trng c sinh vin sng
ti Kenya, Lesotho v cc nc lng ging khc. Cc trung tm vng va mi c giao trch
nhim v s sinh vin cc nc ni trn. V d sinh vin Kenya thng n thnh ph Arusha hoc
Moshi pha bc Tanzania nhng i khi h n Dar-es-Salaam. Vi cc sinh vin sng
Lesotho, trng s dng cc c quan qun l gio dc cc nc , thng qua nhng tho thun
chung.
m bo cht lng
i hc M Tanzania thu cc c nhn c kinh nghim bin son ti liu hc tp, a s h l
ging vin i hc. Bn tho u tin c gi cho phn bin ngi c y nng lc chuyn
mn nhn xt. Nhng nhn xt ca phn bin c s dng ngi vit sa li trc khi n c
phn bin ln th hai khng nh rng nhng nhn xt c b sung. Tt c cc giai on
u lin quan n cc chuyn gia mn hc v ch nhim khoa.
Bn tho cui cng c np cho nh bin tp nh gii thiu trong bi trc. Nh trng tr
khon th lao 700USD cho mt Bi tng ng vi 35 gi ng lp ti cc trng i hc thng

139

thng. Ngi phn bin c tr 10% ca khon tin th lao ny, bin tp c tr 20%. Nu bi
vit c dch sang mt th ting khc, ngi dch c tr 50% tin th lao. Nu ti liu ch c
khong vi trm bn th tt c cc bc t bn tho cui cng n khi pht hnh c lm ti
trng, nu s bn in l vi nghn th cng vic chuyn sang cc nh in thng mi. Cho n nay,
trng sut bn hn 60 u sch trong khi s dng hn 100 u sch c mua hng nm t
i hc tng hp Nairobi. Cht lng ca cc chng trnh cng c kim sot cht ch t bn
ngoi. Nhng ngi kim tra t bn ngoi c ch nh t i hc tng hp Malawi, i hc tng
hp Nairobi v To dn s Ti cao Tanzania v cc nh khoa hc ang lm vic cho cc khu vc
nh nc v t nhn.
Cht lng ca cc chng trnh ging dy, cc kha hc v ti liu hc tp c m bo thng
qua s lin quan ca cc chuyn gia t cc trng i hc truyn thng cng nh cc chuyn gia
trong gio dc t xa. Nhng ti liu tt nhng trong tay nhng ngi km nng lc cng c th
dn ti s tht bi. Vic b nhim cn b ging da vo nng lc v ch c nhng ngi c nng
lc mi c ch nh. Nu h cha c bng Ph.D, h c o to trong cc chng trnh pht
trin i ng cn b. Hng nm cso s nh gi thnh tch ca cn b, ging vin trao thng
cho nhng ngi c hon thnh tt nhim v v gp cho nhng ngi lm cha tht tt.
V gio dc t xa da trn cc h phng php c bit nn tt c micn b ging vin u phi
c hun luyn qua cc lp do nhng ngi c kh nng tt v l lun v thc tin ca gio dc
t xa thc hin. Vic ny ko theo s gn b vi IGNOU, UNISA, i hc tng hp Nairobi v
i hc M Hong gia Anh. Tri thc tin b vi tc rt nhanh v c nhiu cch thc c i
hi tip cn n. D n i hc o Chu Phi cung cp mt c hi nhn vin khoa hc cp
nht kin thc v k nng ca h.
Nhng chng trnh khng cp bng
Rt nhiu trng i hc chu Phi ang thit lp cc chng trnh gio dc khng cp bng
trong gio dc t xa hoc gio dc phi chnh qui (part time). Nhng trng i hc Inbadan,
Zaria, Lagos, Accra, Khartoum, Harare, Nairobi c cp n nhng ch c mt s t trng thuc
loi ny. V d, i hc M Tanzania mi m Vin Gio dc Thng xuyn gii quyt nhng
kha hc theo yu cu ca ngi hc ch tn ti trong vi tun n mt nm. Hin ti c Kha hc
C bn (foundation course) l mt kha hc bc cu dnh cho nhng ngi khng p ng c
cc tiu ch ti thiu vo hc nm th nht ca chng trnh hc ly bng. Sau mt nm, nhng
ngi qua c k thi do trng t chc s c nhn vo hc. n nay, c hai nhm va mi qua
k st hch cho vic vo hc di hnh thc ny.
Mt kha hc diploma ca Chng trnh Thanh nin Thnh vng chung gm 13 Module (CYP)
cng gn c hon tt. Vn phng Lin hip Anh Lun n yu cu Trng i hc qun l
c s ca n Lusaka v chng trnh ti ch khng p ng cho nhiu thanh nin. N s c
khai trng vo thng Ging nm 1999. Mt kha hc cp chng ch v o to gio vin (TOT)
gio dc t xa cng c thnh lp kt hp vi T chc Khuyn hc Nam Phi (SAEU) cho nhng
ngi t nn Nam Phi bng phng php gio dc t xa. Vi s i thay v chnh tr Nam Phi
SAEU ang hng s ch ca n ti nhng ni khc na.
Sau i hc
Nhng cng chc, tr ging, ngi lm cng trong cc khu vc nh nc v t nhn, tt nghip
i hc M Tanzania c yu cu hc sau i hc bng gio dc t xa. Sau ny vo nm 1999 hoc
u nm 2000 Trng s m kha u tin o to sau i hc bng gio dc t xa. Nh trng

140

c mt s kinh nghim t khi tham gia vo chng trnh hc bng Rajiv Ghandi cho chng trnh
Master gio dc t xa khai ging vo nm hc 1994-1995. Trng IGNOU cung cp kha hc,
COL lm trch nhim cung cp ti chnh v i hc M Tanzania tr ging cho cc sinh vin
Tanzania.

Mt s v d v cc h thng cung cp gio dc t xa ca Nam Phi

Technikon Nam Phi (SA)
Technikon SA l hc vin ln nht i vi gio dc i hc (tertiary education) c lin quan n
ngh nghip Nam Phi v n to ra c hi tho mn nhng yu cu c mt ngh chn bt
k sinh vin u v lm g. Nm 1998, hn 75.000 ng k Technikon SA cho nhng kha
hc h tr cho s pht trin ngh nghip ca h. Technikon SA khuyn khch vic hc sut i
cho php ngi hc cng c v ci thin trnh ca h bt k mt giai on no trong s
nghip ca h. Nhng kha hc Technikon SA c chun b cho mt ngh c th v gn vi th
trng lao ng. Gio dc ca Technikon SA gn lin vi kinh nghim lm vic, nn khi c nhu
cu, sinh vin sn sng p ng cho cng vic. Technikon SA s dng cng ngh ngy cng tng
ln gip cng tc h tr sinh vin v ti y s bao gm c vic cung cp t liu hc tp trc
tuyn.
Vn phng chnh ca trng c t ti cc c s chnh Florida, Gauteng. Ging vin , nhng
c s vt cht cho cng tc nghin cu v vn phng c b tr ti y v Trung tm thng tin
cho php sinh vin truy cp hng ngn ti liu tham kho. Sinh vin tri rng trn ton lnh th
Nam Phi. nhng dch v qun l hnh chnh v khoa hc n gn hn vi sinh vin, cc trung
tm thng tin c trong cc trung tm chnh khp Nam Phi. Khng ging mt trng i hc,
Technikon SA c cc b mn chuyn mn thay cho cc khoa. Mi b mn bao gm mt s cc
nhm chng trnh. Cc nhm chng trnh tp trung vo nhng ngh nghip c th vi cc mc
trnh t Chng ch Technikon v Diploma Quc gia n Bng tt nghip i hc. Tm li,
Technikon SA c mt s c im c bn sau y:

C s gio dc t xa hon ton.

C rt nhiu ti liu trn web site ca Technikon SA.

Cc sch ca Technikon SA u trn mng.

Ti liu gio dc t xa ca Technikon SA c 90% l ti liu in v 10 % ti liu in t (ti

liu tng xng vi mc pht trin)

Trong D n i hc o Chu Phi, c nhu cu trao i ni b cc nh hc gi Chu Phi

xut bn v phn pht ti liu lin quan n cc vn ca Chu Phi. Phn cng ca AVU
c s dng trong hu ht 28 nc hin ang c cung cp.

a ra hin trng ca s pht trin Nam Phi (thc ra l Chu Phi), phng tin in l
mt cch thc c th tn ti tt nht cho cc gi ti liu pht trin gio dc (DE).

141

S pht trin ca ti liu in t cn phi tin b hn v c nhiu sinh vin c tip cn

vi vic s dng my tnh.

IICBA c th dn u vic xut v thc hin k hoch ca AVU bng vic cc hc gi

Chu Phi xut bn v phn phi ti liu m hin nay ang c trong cc trng i hc ca
M, nh vy m bo c s ph hp vi hon cnh ca chu Phi.

IICBA c th trao i sch v ngun tp ch da trn trang web c xc nhn bi

Technikon SA.

i hc Nam phi (UNISA)

i hc Nam Phi, cng c bit vi tn Unisa, l mt trong 11 siu i hc t xa trn th gii. N
c thnh lp nm 1873 vi tn l i hc Cape of Good Hope. m bo uy tn ca trng, v
s cng nhn cc loi bng do nh trng pht ra, b phn hnh chnh ca trng nhanh chng
n xin c quyn ca hong gia. U vin hi ng qun tr, Ngi Henry Barkly, trnh by
vi N Hong v c quyn c cp vo nm 1877. Vo nm 1916 tn ca trng c i
thnh i hc Nam Phi. Di s che ch ca n mt s vin tr thnh cc trng i hc c
lp. Hn 50 nm v trc, vo nm 1946, Unisa l ngi tin phong khai ph gio dc t xa
bc i hc trong th gii phng ty, mt bc chuyn bin bo hiu s khi u ca Unisa nh
chng ta bit nh ngy nay. Gio dc t xa cung cp mt c hi duy nht cho tt c mi ngi
mong mun c hc cao hn v nhng ngi khng th tham d ti nhng c s o to v
nhng l do c nhn hoc b rng buc v ngh nghip.
Trng c t Pretoria, v khu trng rt n tng ca n Muckleneuk Ridge l a im
ni ting ca th . Trng c cc trung tm tnh Cape Town, Durban v Pietersburg,
Nelspruit v Umtata. Trng c 5 trung tm hc tp Pretoria (Thutong), Johanesburg, Durban
(Mansifunde), Pietersburg, Cape Town v mt trung tm v tinh Umtata. tng cng cc dch
v ca trng cho gn 120.000 sinh vin ng k trn ton th gii, th vin ca Unisa ct gi
trn 1,6 triu bn sch v tp ch khu vc trng chnh, cc trung tm tnh v cc trung tm hc
tp hu ht cc trung tm chnh ca Nam Phi.
Di y l mt s cc c im chnh ca Unisa

Cc chng trnh mi gm c (a) 4-nm c nhn gio dc tiu hc - mt loi bng c

tch hp cho vic o to gio vin tiu hc; (b) C nhn gio dc trung hc (B. SecEd);
v (c) Diploma Nng cao trong gio dc vi cc chuyn ngnh Gio dc K thut, Gio
dc Khoa hc, Gio dc a vn ha, v Gio dc cho nhng Nhu cu c bit; (d) C
nhn gio dc (B.Ed) vi cc chuyn ngnh Hng dn v T vn gio dc, Qun l Gio
dc; (e) Master v Gio dc Mi trng v Gio dc Khoa hc hai dng nghin cu v
theo kha hc; (f) Tin s Gio dc.

y l iu c th thc hin c i vi gio dc t xa c qui m ln v hiu qu.

Mt b my hnh chnh vng chc v hot ng tt yu t rt quan trng cho vic thc
hin gio dc t xa c hiu qu.

UNISA kim tra k lng vic gio dc ging vin v qun l gio dc. Ti liu ca gio
dc t xa cc trnh gio dc thng xuyn v cc trnh sau i hc m IICBA,
AAU, EMA v TTCs Ethiopia v cc nc chu Phi khc c th sa li/chp nhn.

142

Thc tp phng th nghim, thc hnh v hot ng ngoi hin trng cho o to gio
vin khoa hc v gio vin cng ngh vi phng thc t xa i hi nhiu suy ngh v
chun b k cng

Diploma nng cao v s phm K thut v s phm Khoa hc c th thc hin mt cch
thnh cng vi cc trang b khoa hc.

Lin minh cc vin hc tp m Nam phi (colisa)

Colisa l lin minh ca ba c s gio dc i hc, Unisa, i hc tng hp Vista, v Technikon
Nam Phi m chng vn cn l cc thnh vin c lp ca mt t chc vi mc ch cng tc cht
ch bng s on kt nht tr. N l ngun lc quc gia v chun mc cho vic cung cp gio dc
i hc cht lng Nam Phi.
Colisa h tr mt h thng hc tp linh hot tch hp vi nhng im nt ca vng trong phm vi
gio dc t xa c th cung cp. N c tim nng cung cp nhng c hi hc tp cho cho mt s
lng rt ln ngi hc tp mt cch hiu qu, c bit l nhng ngi chu thit thi.
Ti sao Colisa c thnh lp ?
Gio dc t xa (bao gm nhng kh nng ca cng ngh tin tin) l mt cng c mnh m trong
vic i mt vi nhng thch thc v i chng ha gio dc i hc min Nam chu Phi. S
tng ln nhanh chng s lng sinh vin; nhng i hi cc dch v b sung nh h tr sinh vin;
vic s dng cc cng ngh mi; cc phng php mi trong vic thit k v trin khai cc phn
ca kha hc. Min Nam chu Phi ang phi i mt vi thch thc ca vic chuyn i h thng
gio dc v c xp ngang hng vi nhng i hi thay i x hi mt cch nhanh chng. Nng
lc ca cc trng i hc v k thut p ng c nhng i hi ny c mt s rng buc do
ngun lc b hn ch, tnh linh hot b ph thuc v chi ph cao trong vic thc hnh ca cc
trng i hc truyn thng. Colisa, nh mt t chc gio dc t xa ca quc gia, ang thnh lp
mt mng li trung tm hc tp trong vic cng tc vi cc c s o to khc ni nhng ti liu
hc tp cht lng s c cung cp bi cc tr ging trc tip v tng tc vi cng ngh cao
hn.
Nhng chc nng ca Colisa
Colisa c gng hon thnh s mnh ca n bng cc vic:

to iu kin thun li cho s hp tc v giao tip gia cc trng v c cp khoa hc

v qun l;

t chc cc hi tho, tho lun v hi ngh v to ra mt din n cho nhng tranh lun v
trao i chuyn gia gia cc c s o to;

ph bin thng tin;

thnh lp mt Qu pht trin cho vic xc tin cc hot ng chung ca cc trng;

a ra nhng gii php chung cho gio dc i hc t xa v hc tp m;

khuyn khch v phi hp nhng d n nghin cu chung gia cc trng;

hp tc vi c quan chnh ph v cc t chc khc lin quan n gio dc t xa v hc tp

m;

143

khuyn khch hp l ha v thng nht, nhng ni c th, cc hot ng gio dc, khoa
hc v hnh chnh ca cc trng;

nhng ni c th, lm nhim v nh mt i din ca cc bn trong cc lin hip vng v

quc t.

Nhng hot ng ca Colisa

Nhng hot ng ca Colisa c iu khin bi mt U ban bao gm cc i din ca cc i tc
thnh vin.
Colisa nhn mnh tm quan trng ca cc d n tng tc. Nhng i cng tc chung ang nghin
cu cng tc trong cc vic sau:

Qun l v hnh chnh

Thit k v pht trin ni dung kha hc

xut chung, hp l ha, lin thng, cc trnh trung gian

H tr ngi hc v cc trng cng ng

Qun tr sinh vin

Pht trin ngun nhn lc

Cng ngh

m bo cht lng

Truyn thng, th trng v tng ngun vn

Nhng i cng tc trin khai nhim v ca chnh h v tham kho vi U ban lin lc vi cc b
phn lin quan c th xut, tip cn, b sung, v phi hp cc d n gia ba c s o to.
Thc hin tit kim v ci thin cc dch v i vi sinh vin.

COLISA l mt t chc to iu kin thun li gip cc c s gio dc t xa Nam

Phi cng hp tc, cng tc v gim bt chi ph. N cng to iu kin thun li cho pht
trin quan h quc t i vi cc c s gio dc t xa.

Vic cng tc vi cc trng i hc tng hp Zambia v i hc tng hp Nambia ang

c thc hin.

i hc tng hp ca Th k 21 cn phi phn u c cc chng trnh gio dc t xa.

im tp hp cho cc c s gio dc t xa trong mt nc hoc mt vng l con ng

hin thc cho vic chia s cc ngun lc v vic b sung ton b chng trnh hnh ng
ca gio dc t xa ca cc c s o to bao gm vic duy tr cc tiu chun.

Nhng k thi chung l c th thc hin bng vic cng tc cc c s gio dc t xa.

i hc tng hp Vista
Vista l mt trng i hc tng hp vi nhiu phn hiu, hot ng theo phng thc hn hp
cung cp gio dc i hc tm phn hiu (campus) ng ti cc khu vc th ca ngi da en
v hc tp qua th c s gio dc t xa Pretoria. Vi s lng sinh vin vo hc l 32.182 sinh

144

vin, Vista l trng i hc ln th hai Nam Phi, v n c thnh lp vo nm 1982, v cng

l trng i hc tr nht Nam Phi.
Ngoi nhim v khoa hc Vista cn ng vai tr quan trng trong vic pht trin cng ng. Trung
tm Pht trin Nhn thc ca trng c kinh nghim cung cp cc kho o to v gio dc nhn
thc cho sinh vin v ging vin t trnh tiu hc n i hc. Mt s d n cng ng c
mt s khu trng v nh trng qun l v trng c hai b phn nghin cu; B phn Nghin
cu Vic lm tp trung vo vic to vic lm ; B phn nghin cu Ngn ng Bn x tp trung vo
s pht trin nhng ngn ng bn x ca Nam Phi.
Trong nm 1978 Chnh ph ca ng Quc gia ch nh mt u ban iu tra nhu cu hc i
hc cc th ngi da en Cng ho Nam Phi. U ban trnh bo co cho chnh ph trong
nm 1980, kt qu l vic quyt nh thnh lp i hc tng hp Vista.
i hc tng hp Vista c thnh lp theo o lut 106 nm 1981 v c hiu lc vo ngy 1
thng 1 nm 1982 vi vn phng hnh chnh trung tm Pretoria, cc khu trng cc khu vc
th ca ngi da en. Thm vo , khu trng Gio dc t xa Pretoria c tip qun t s
Gio dc v o to vo 1 thng 4 nm 1982. Mc ch ban u ca n l ci thin trnh ca
ging vin bng cc phng tin dy t xa. Nm hc u tin ca i hc tng hp Vista bt u
vo 1 thng 1 nm 1983.
Vista c mt s c im c bn sau:

Vista l mt trng i hc tr nht Nam Phi vi s mng chm lo s nghip ca ngi

da en.

Vista c nhng phn hiu trong vng th c ca ngi da en

Nng cp trnh ging vin bng gio dc t xa c thc hin mt cch thnh cng
(nm 1982, 300 sinh vin c bng Diploma c o to thng qua gio dc t xa)

Vo nm 1996, 37.000 ging vin c bi dng nng cp.

Gia nhng nm 1996 v1998, vic ct gim ng k qui m nhp hc cc trnh o

to ra Vista khng cn lin quan n vic c tng lng.

Nm 1998 s ngi vo hc gim xung 10.000.

Nhng thch thc i vi gio dc t xa gm vic suy gim s ngi vo hc do chi ph.
Cng do vic nhiu i th cnh tranh mi tham gia vo th trng o to lm cho th
phn gim xung. Gii php cho vn ny l m rng th trng.

Vic nng cp trnh ca gio vin thng qua gio dc t xa l mt gii php kh thi
c th tip cn vi nhng ging vin vng xa.

Qui m nhp hc trong cc chng trnh gio dc t xa i vi gio vin ang gim xung
(do vic cnh tranh gia cc c s o to gy ra). V vy, s cn thit cho vic cng tc
cng phi c nhn mnh.

Trng S phm Nam phi (SACTE)

Trng s phm Nam phi (SACTE) c thnh lp ngy 1 thng 3 nm 1996. y l mt kt qu
ca s lin kt gia hai trng o to t xa (CESA v CCE) m chng u lin quan n vic
gio dc b tc cho nhng nh gio dc thc hnh.

145

y l mt trng cung cp gio dc t xa cp bng quc gia, v bng Diploma do trng cp u

c tt c cc s gio dc cc tnh cng nhn. Trng c thnh lp phc v cho ging vin
v cho tt c cc s gio dc trong ton quc.
C s chnh ca trng ti Groenkloop, Pretoria. Nh trng cng c cc trung tm hc tp vng
(RLCs) nhng vng khc nhau trn khp t nc, v nu nh nhu cu tng ln ln, cc trung
tm s c thnh lp nhiu hn.
Hin ti, Trng c hn 14.000 sinh vin ang hc bao gm c nhng ngi ang ci thin cht
lng ging dy t m+0 n m+3 hoc nng cp trnh t m+4 hoc m+5.
L mt c s gio dc quc gia, SACTE t mnh cam kt thng qua gio dc t xa v o to ti
chc :

ci thin thc hnh trn lp

khuyn khch vn ha dy v hc bng cch thc y nhng kin thc, nhng gi tr v k

nng thch hp.

to iu kin cho nhng c hi vic hc tp sut i cho cc nh gio dc

tng thm kh nng chuyn mn ca cc nh gio dc, bng cch cung cp nhng kha hc
ph hp, m bo cht lng, c mc ch.

cung cp nhng c hi hc tp cng ng

Nh trng cng cam kt gi mc hc ph cng thp cng tt.

Nh trng cung cp c hi cho tt c nhng nh gio dc v gio vin thc hnh cha c trnh
hoc cha trnh c c trnh ging dy hoc nng cp trnh ca h thng qua gio
dc t xa. Nhng yu cu u vo ca chng trnh Diploma v gio dc l vic c ch nh
mt gio vin c ba nm kinh nghim. i vi bng cao ng s phm v Diploma s phm nng
cao i hi nhng ngi c trnh chuyn mn m+3. Nhng th sinh d thi chng trnh c nhn
s phm nht nh phi c trnh chuyn mn m+4.
Mc ch ca trng l mang n c hi hc tp cho nhng ngi mi bc vo ngh gio dc v
thit lp mt np vn ha hc tp sut i.
Nh trng t ho c nhng quan h mt thit vi tt c cc s gio dc v cc c s o to cp
ba khc nh cc trng i hc, cc trng k thut v cc trng cao ng khc.
Nh trng duy tr c mi quan h gn gi vi cc c s o to tng t nc ngoi c
th theo kp xu th v s pht trin mi.
Nh trng v i ng nhn vin lin quan trc tip n vic h tr, trin khai, v xc tin nhng
cng vic kh khn nh Chng trnh ging dy 2005 v Gio dc da trn kt qu hc tp.
Mc d vic o to thng qua gio dc t xa nhng sinh vin c h tr lin tc bi ging vin,
cc dch v tr ging thng xuyn, t liu tr gip m thanh v hnh nh, v cc dch v in
thoi.
Nh trng cng c tham d vo cc d n cng ng nh gio dc mi trng.
Ni dung hc tp bao gm gi cc module hc tp tng tc thng xuyn c cp nht v trnh
by theo phng php da vo kt qu hc tp.

146

Sn xut cc loi phng tin

Nh trng c sn xut cc loi phng tin sau y trong vic h tr t liu hc tp:

Mt trng quay vi cc thit b theo tiu chun pht hnh Betacam, cc bng hnh ging
dy chuyn nghip c sn xut ti y.

Mt phng thu m vi thit b ghi m cao cp dng cho vic ghi cc bng cassette lm
phong ph thm t liu hc tp.

Mt xng ho ni sn xut cc t liu hnh dng lm t liu hc tp.

Mt b phn in ni in tt c cc loi t liu hc tp v cc ti liu h tr khc.

Cc kha hc
SACTE c cc chng trnh Diploma nh sau:
Diploma Gio dc (m+3)
Trc tiu hc * mu gio* Tiu hc
Diploma gio dc trung hc (m+3), Ph thng, Kinh t gia nh, K thut
Diploma Nng cao v Gio dc (m+4)- Mm non+Tiu hc+Trung hc c s+Trung hc ph
thng;
Diploma Nng cao v Gio dc (sau i hc)- Tiu hc+Trung hc c s+Trung hc ph thng;
Diploma nng cao v gio dc (m+5) vi cc chuyn ngnh:
Ni tr
Qun l gio dc
Khoa hc Kinh t
Dy hc ngoi ng
Khoa hc my tnh
Ton v khoa hc t nhin cho giai on trung hc c s
S phm b mn trng ph thng
K thut
Nhng nhu cu gio dc c bit
Bng c nhn gio dc (B Ed)
Trnh ny c o to c s lin kt vi i hc tng hp Natal c thit k cung cp
nhng c hi cho cc nh gio dc v gio vin thc hnh trong vic pht trin s nghip ca h.
Trnh ny cho php cc nh gio dc pht trin thm nng lc, trang b cho h mt s hiu bit
v thc tin v cho php h ra cc quyt nh tt hn.
Tt c cc mn hc c thit k di dng module.
Nhng c im c bn ca trng c th tm tt nh sau:

147

Gio dc tr em l mt trong cc th mnh ca Trng; v chng trnh C nhn gio dc

cng l mt th mnh c tnh thc tin cao.

C ch h tr sinh vin: sinh vin c khuyn khch lp ra cc nhm hc tp, khuyn

khch vic s dng in thoi lin h; cc tr ging c ch nh (mt tr ging cho 20
sinh vin)

i vi cc chng trnh gio dc khoa hc v k thut, c ba t thc tp bt buc mi

nm ti SACTE trong thi gian ngh h; h thng c vn vi cc cng ty S&T; cc trng
cao ng k thut cc tnh c s dng cho cng tc thc tp (v thc hnh ca sinh
vin c Hiu trng trng k thut v Trng khoa k)

Su trng i tc c trin khai. K hoch ny cho php SACTE pht hin ra iu g

ang din ra khu vc nng thn. Thng tin t nhng hot ng nh vy c s dng
thay i chng trnh v tho mn c cc nhu cu ca gio vin.

Nhng phng tin tuyt vi cho vic ghi bng hnh v bng ting ca t liu gio dc t
xa.

H tr sinh vin cn phi cho thy mt kh nng nhn ln hn trong h thng gio dc t
xa.

Gio dc khoa hc v cng ngh c th c cung cp mt cch thnh cng theo phng
thc gio dc t xa.

Cc trng i tc gip tng cng v duy tr vic o to gio vin.

Hc vin gio dc t xa Nam Phi (SAIDE)

SAIDE c thnh lp nh mt u thc gio dc vo thng 6 nm 1992 cho nhng mc ch
sau:

Xc tin v thit lp mt s cam kt i vi hc tp m v cht lng gio dc t xa trong

cc lnh vc chnh sch trng yu v trong cc bc o to khc nhau.

Tr gip s pht trin v/hoc s chuyn i ca cc c s o to v chng trnh

c xc nhn ang s dng cc phng php gio dc t xa.

Pht trin nhm cc loi dch v v ngun lc h tr tnh cht m v cht lng ngy
cng tng trong gio dc t xa. Trong vic thc hin nhng nhim v ca n, SAIDE c
bit nhn mnh vo:

Vic sn xut, phn phi v truyn thng nhng thng tin xung quanh vic hc v gio dc
t xa cn thit i vi SAIDE v khch hng ca n.

o to cc nh gio dc, nh qun l v nhn vin h tr trong cc c s v chng trnh

c xc nhn trin khai, t chc v b sung cc chng trnh da trn nhng
nguyn tc hc tp m.

Tm li SAIDE c mt s c im c bn nh sau:

SAIDE khng c sinh vin nhng n gip xc tin v thc hin cc chnh sch gio dc t
xa.

148

Lin kt vi i hc tng hp Wits trong chng trnh o to gio vin thng xuyn.

Tham gia mt cch tch cc vo D n Mng li Gio dc T xa Ton cu ca Ngn hng

Th gii.

Chng trnh gio dc c bn v o to cho ngi ln l mt trong cc d n ln ca

SAIDE

Trn 40% sinh vin da en ang theo hc i hc thng qua gio dc t xa

Nm 1995 khong mt phn ba ging vin Nam Phi tham gia cc kha hc gio dc t
xa.

Vic trnh by v b sung chnh sch v gio dc t xa c th c SAIDE to iu kin

thun li.

SAIDE c th cng tc vi IICBA trong vic b sung mng li ca IICBA bng kinh
nghim ca n (ca SAIDE) vi mng li gio dc t xa ton cu.

i hc Rand Afrikaans (RAU)

Trng c t ti Johanesburg, mt im trung tm ca cc ngnh khai khong, ti chnh, v
cng nghip ch to, c thnh lp nm 1967 nh mt vin o to cho nhng sinh vin ni ting
H lan Witwatersrand. y l mt nguyn vng ca cng ng nhng ngi ni ting H lan
Witwatersrand m mt trng i hc ca chnh h c th p ng c nhu cu gio dc ca
nhng ngi ni ting H lan ngy cng tng Witwatersrand. RAU c nh thng qua tinh thn
v nhng nt c sc ca ngi Nam Phi gc u b sung v lm phong ph thm nn vn ha, li
sng v s thch ca h. L giai on u tin ca trng i hc ni ting H lan Nam phi,
Goudstadse Onderwyskollege (Trng Cao ng Gio dc Goudstadse) c thnh lp vo
nm 1961. Nhng m phn c tin hnh vi i hc tng hp Nam Phi (UNISA) chuyn
vn phng chnh ca n t Pretoria n Johannesburg, nhng c gng b tht bi. Vo ngy 4
thng 8 nm 1965, b trng Jan de Klerk thng bo rng UNISA vn li Pretoria, nhng ng
cng thng bo l mt trng i hc c lp ni ting H lan Nam Phi c thnh lp cho vng
Witwatersrand, vi vn phng chnh ca trng c t Johannesburg.
Trng Hc t xa ca i hc RAU cam kt to ra c hi cho tt c ging vin Nam Phi c
c trnh chuyn mn, kin thc v k nng t c nh cao ngh nghip ca h v c
hng vic tng cng kh nng ca c nhn v m bo mt tng lai tt p hn.
Hng lot cc cuc tip xc vi ging vin c t chc hng nm RAU v nhng trung tm
khc trn ton quc ni ni dung kha hc v nhng vn lin quan c a ra tho lun. Tuy
nhin, mt con s ti thiu l 20 sinh vin phi ng k trong mt vng cho mt kha hc c th
trc khi trung tm c th c m.

Tham gia tch cc vo vic nng cp trnh ging vin.

Tho thun o to Ging vin cng c thit lp i vi Rwanda v Tanzania v hng

hi tham gia vi cc i tc nc ngoi trn c s bnh ng.

Tin hnh cc chng trnh cho cc khu trng tm thi.

C cc chng trnh gio dc t xa vi 14.000 sinh vin

Xy dng nh mi vi trang thit b tt hn

149

Mt s vn xut hin nh cung cp h tr sinh vin v h thng bu in km pht

trin;

Vic tin hnh phng thc o ang tr nn quan trng v nhng hy vng ca PRAUD
tn dng nhng u im ca phng thc ny cho nhng k hoch tng lai.

Truyn hnh tng tc, mc d t tin nhng mi c chp nhn nh mt dng h tr

sinh vin.

Xem xt vic m cc Vn phng vng.

Nhng trung tm ca cng ng phc v cho gio vin a phng ( c cc qun

Internet Cafe).

Cc b dng c khoa hc mi c trin khai cho nhng sinh vin khoa hc.

Cc bui tip xc vi sinh vin c t chc mi nm 4 ln.

in thoi cho ging vin.

Cc nhm hc tp ca sinh vin c thnh lp nh mt dng h tr sinh vin.

Mt gi gio dc t xa in hnh gm c sch gio khoa, hng dn hc tp, phn c

(trch dn ca cc bi bo) s tay thng tin.

C 80 trung tm thi.

Hai bn tin chnh thc c xut bn mt ln trong nm gm nhng mu tin ngn, cc bi

bo gip cho vic chng li s c n, cng thng v phin mun ca sinh vin.

Mi ging vin ginh mt tun lm vic 10 ting mt ngy trc mi mt k thi.

Truyn hnh tng tc l mt s b sung c th cho nhng hnh thc ca h thng cung cp
gio dc t xa.

Phng thc o l con ng chnh i vi gio dc t xa trong tng lai gn.

Hin ti, mi ch c khong 6% gio vin Nam Phi tip cn vi my tnh. iu ny c

th nh hng vic sn xut ti liu in t cho gio dc t xa.

C th tr hc ph thp khi chi ph vn c hiu qu.

Hy a ra mt s so snh cc h thng gio dc t xa Tanzania v Nam Phi. Nhng bi hc c

th rt ra cho vic ci thin gio dc t xa c s o to hoc nc bn l g?
Mng li gio dc t xa ton cu ca Ngn hng Th gii
H thng pht trin ngun nhn lc ca Ngn hng Th gii-Nhm Gio dc v Cng ngh va
mi trin khai Mng li gio dc t xa ton cu (Global DistEdNet). Giai on 1 bao gm vic
thit k kt cu ca trang web, la chn ni dung, cu trc, v vic cung cp ngun t liu t trang
web ca Ngn hng th gii. Giai on 2 bao gm vic pht trin thm mng li o to t xa
ton cu thng qua s cng tc ca mt s c s o to trn th gii. Mt s t chc o to s
c mi tham gia nh cc i tc cho mng li o to t xa ton cu. Hc vin gio dc t xa
Nam Phi c c s Johannesburg l i tc u tin khu vc Nam Phi. Cc i tc ca cc khu
vc khc cng ang c xc nh. Ni tm li Mng li gio dc t xa ca Ngn hng th gii
s bao gm site c bn ca Mng li Gio dc t xa ca Ngn hng th gii v ca mt s c s

150

o to i din cho nhng khu vc khc nhau trn th gii. Ngi ta d nh vo nm 1999 s
pht trin thm cc h thng ca h cho vic thu thp v phn pht thng tin v gio dc t xa cho
nhng t chc o to ca h mi ni trn ton th gii, khi cc t chc i tc c cng nhn
c kh nng cho vic qun l tri thc gio dc t xa. a ch ca DistEdNet l
http://www.globaldistancelearning.com.
Mt hi ngh t vn c t chc ti Tr s ca Ngn hng th gii Washington DC thng 6
nm 1998 tp trung vo cc vic sau:

tp trung tr tu vo vic ci thin giai on 2 pht trin DistEdNet thc s tr thnh

mng li tri thc v hng dn ton cu-hp tc vi vic hc tp t xa.

v pha nhng ngi tham d, hot ng nh nhng nhm trng tm cung cp nhng
xut vic trin khai DistEdNet nh mt ngun t liu ton cu nh th no, bao gm c
nhng tng v ni dung, phng thc hot ng, khung thi gian cho vic trin khai, v
nhng tng c th v vic cc t chc gio dc mun c ng gp vo n lc ny.

theo sau hi ngh, bo co cho cc t chc gio dc v cc cuc tho lun ny v trnh
nhng gii php v vic t chc o to ca h c th ng gp mt cch c th vo s
pht trin ca DistEdNet ton cu nh th no.

Hi ngh ba ngy nh gi cc mt sau: tng qut v DistEdNet ton cu, s cng tc v qun
l, cc ni dung hot ng (ni dung chnh, gii thiu v la chn ni dung, bn quyn, x l ni
dung, cp nht ni dung, gim st v nh gi), cc ni dung ca cng ngh, ngun lc, v cc
bc i tng lai.
Hi ngh nht tr cc im sau: (i) Mng DistEdNet ton cu s khuyn khch vic ng gp
chung cho ngun tri thc bi cc t chc o to khp ni trn th gii dn ti vic phn cp trch
nhim trong vic trin khai, tp hp v duy tr cc web site giu ni dung s c kt ni vi
nhng site ca cc s s o to khc, (ii) i hi mt s qun l c h thng phn phi mt
lng thng tin gio dc t xa vi tin cy v cht lng cao. Nh vy gi tr c b sung thm
bng mng DistEdNet ton cu l ngun thng tin va mi c kim tra, la chn, v phn loi,
v (iii) s pht trin ca mng li ny c th l mt ngun t liu cho vic hc tp cho nhng nhu
cu c th, vi kh nng v cc ngun lc trong cc nc ang pht trin cho vic hc tp t xa v
s trao i kinh nghim gia cc nc vi nhau.
Trang web nguyn mu c t chc vi bn khung lnh vc v Dy v hc, Cng ngh, Qun l,
Chnh sch v cc chng trnh. Mi mt t chc i tc s ng gp mt phn web site ca h
vo DistEdNet ton cu. Thng qua mt cu trc ca lin kt nng c trin khai tt, nhng ng
gp khc nhau t nhng t chc i tc s to thnh s thu thp ngun tri thc cho mng
DistEdNet ton cu. Cc t chc i tc lm chc nng nh nhng i din vn ha v a l trong
s pht trin ca mng DistEdNet ton cu.
Trng ban cng ngh gio dc
Nhm Ngn hng th gii
Rm J 308, 1818 H St NW
Washington, DC 20433
USA
Tel: 202 473 1985

151

Fax 202 522 3233

Hc vin Gio dc t xa Nam Phi
Trung tm ngun t liu
Braamfontein, Johannesburg
Cng ho Nam Phi
Tm tt v kt lun
Chng ti trnh by module ny lm quen vi h thng cung cp gio dc t xa trong gio dc
i hc v nghin cu mt s v d v nhng thc tin thnh cng nh nhng bi hc c th p
dng cho cc mi trng khc nhau ca chng ta.
Trong module ny chng ta c bit:

Nhng kha hc v chng trnh c trnh by bng vic s dng phng php gio dc
t xa c trin khai mt cch khc bit vi cc kha hc s dng phng php trc tip.

Tnh lin tc ca vic lp k hoch mi xem xt bt k mt s khc bit no gia gio dc

t xa v cng ngh gio dc cng k lng hn.

y l lc trnh tranh lun v u im v gi tr ca gio dc t xa v thay vo cn nhc

c im ca vic hc tp v gi tr gio dc ca cu trc v ni dung ca kha hc.

Chng ta cng nhn thy bn yu t cn thit phi nhn mnh trong gio dc t xa. Nhng yu t
ny l (1) s cn thit phi xc nh cc mc tiu gio dc ca chng trnh. Yu t ny to nn
cng kha hc. (2) Tip theo l s cn thit tin hnh phn tch ni dung mn hc c ch n
s thch hp v s lin quan. (3) s cn thit xem xt nhng nhu cu v c im ca ngi hc.
(4) Yu t cui cng l s cn thit xem xt khung chng trnh ging dy m n s xc nh cch
thc cung cp, cc dch v h tr, loi cng ngh trong truyn thng v mt s cc vn khc.
a ra mt h thng c th cho cc vn trn, i hc M Tanzania v su t chc cung cp
gio dc t xa Nam Phi c nghin cu. Hy vng rng sau khi nghin cu xong module ny,
bn c th thu nhn c mt s bi hc c th ln k hoch trin khai ci thin gio dc t xa
trong t chc gio dc hoc trong nc bn.
MODULE 8. VAI TR HNG DN V T VN CA GING VIN I HC
Gii thiu v mc ch chung
Bi 1: C s nhn thc
Bi 2: Phng php hng dn v t vn
Bi 3: Phng php chung trong hng dn v t vn
Bi 4: Hng dn v t vn trong ging dy
Gii thiu v mc tiu chung
Nh ni Module 1, ngi hc trong h thng gio dc i hc c im xut pht rt
khc nhau v kin thc. Trnh hc vn v kin thc kinh t x hi ca h rt a dng. S a
dng to ra s bt cp v cch thc ng x ca h. Tuy nhin mong mun ca chng ta l m

152

bo cho tt c mi ngi u tm thy gi tr ca vic hc tp v chng t c kh nng sau khi

nhn c tm bng tt nghip cui kho hc.
Seckle (1999) nhn mnh s cn thit i vi s h tr chuyn mn ho trong hng
dn v t vn hc tp bc gio dc i hc, trong lu rng mi ging vin cn phi lm
quen vi nhng nguyn tc c bn nhn bit cc vn t ra v c cch gi ph hp cho hc
vin. Nhu cu tr gip ca ging vin i hc ngy cng tr nn quan trng. Nh chng ti
cp trong Module 1, cc hc vin trong h thng gio dc i hc xut pht t s a dng v qu
trnh o to. iu c ngha l c s a dng v trnh hc vn v kin thc kinh t x hi ca
h, t to ra s khc bit trong cch thc ng x ca h. Chnh v vy, cn ch tp trung vo
vn hng dn v t vn theo quan im tnh a dng v cht lng gio dc i hc. Cn thit
tm ra nhng chuyn gia c o to sn sng thc hin cc dch v hng dn v t vn.
Ging vin i hc nu khng c tp hun s khng hy vng p ng cc dch v mang tnh
chuyn mn ho nh vy.
Tnh cht mun mu v mt s thch, mi quan tm v kh nng nhn thc trong h thng
trng hc ny sinh nhu cu gip hc vin h tp trung v ton tm ton vo nhng mi
quan tm ring ca h trong iu kin h c hng mt nn gio dc i hc c cht lng.
iu ny c thc hin thng qua s hng dn v t vn. Mc ch ca vic hng dn v t
vn l to ra kh nng cho mi c nhn c th nhn ra v khm ph cc la chn vn c v hn ca
ngi (Odeck, 1999). V mt gio dc, s hng dn cn bao hm nhng kinh nghim c th
gip mi hc vin hiu r v chp nhn bn thn sng c ch trong x hi.
Tri qua nhiu giai on, ngi ta tm ra c mt k hoch thc hin hng dn v t
vn cho mi i tng hc vin. bc gio dc i hc, nhu cu ny tr nn ni bt do chng ta
c s pha trn nhiu nht v cc mi quan tm, s thch v kh nng nhn thc ca cc hc vin
trong h thng trng hc. Trong module ny, s ch c xoay quanh ch hng dn v t
vn, xem nh mt phng php ci thin cht lng gio dc i hc.
Mc tiu chung
Kt thc module ny, cc bn c kh nng sau:
Nhn bit mt s chc nng hng dn v t vn i hc.
M mang c s nhn thc v hng dn v t vn i hc.
Thc hin cc bi thc hnh hng dn v t vn cho tng c nhn hoc nhm hc vin
i hc.
Ch : Cn lu rng c nhiu c nhn c o to chuyn mn ho sn sng thc
hin cc dch v hng dn v t vn. Cc ging vin i hc khng c o to s khng th
p ng cc hot ng chuyn mn nh th. Mc ch ca module ny l a ra li gi chung
(mt cch d hiu nht) v cc vn m cc chuyn gia s thc hin. Quan trng hn, module
ny nhn mnh vo vic cung cp cho cc ging vin i hc thng tin v cc hot ng hng
dn v t vn khng chuyn, nhng dch v c th gip nhng sinh vin ca h y mnh vic
hc tp c hiu qu.
Bi 1: C s nhn thc
Mc ch

153

Kt thc bi ny cc bn c kh nng:
Gii thch c cc khi nim v hng dn v t vn;
Nhn r s cn thit ca vic hng dn v t vn trong gio dc i hc;
Phn bit gia hng dn hc thut, x hi, nhn cch v ngh nghip;
nh gi s hng dn v t vn trong phm vi gio dc i hc;
Trnh by nhng nhn thc v nguyn tc x th ca vic hng dn v t vn; v
Ni r nhng gii hn ca ging vin i hc trong khi thc hin cng tc hng dn v
t vn.
Th no l hng dn v t vn?
Hng dn v t vn l hai mt ca cng mt ng xu. Mc ch ca c hai trng hp l to ra
mt c hi cho mt ngi no thy c nhiu la chn c th v sau gip ngi c
c s la chn sng sut. Hng dn l qu trnh t trong v tr thi im m c mt s chn
la. Mt khc, t vn s:
i) Gip vi s quan tm n mi mt ca mt la chn tim tng, ngay c trc khi la
chn c a ra.
ii) Xy ra khi mt la chn cn phi sa i, cng c hoc t b.
Hy xem mt sinh vin mi ca mt trng i hc ng k cc mn hc trong chng trnh o
to. Danh sch cc mn hc c hai loi- cc mn hc bt buc v cc mn hc t chn. Cc mn
hc bt buc mang tnh bt buc. Cc mn hc t chn m ra mt vi la chn. S c gng ca
bn nhm gip sinh vin chn la nhng mn hc t chn ph hp l mt th d v hot ng
hng dn. Gi s sau khi ng k v v mt l do no , sinh vin n gp kh khn mt vi
mn hc. C th sinh vin khng kh nng ng u vi kh khn ca mn hc hoc c
mt vi vn vi ging vin mn hc. Vic a ra li khuyn hiu bit v cch thc ng u
vi nhng vn ny sinh c gi l s t vn. (Mc d s t vn thng xa hn li khuyn bi
v n cn nhiu vn khc na, n i hi thng tin vo t pha ngi c c vn).
Cc nh ngha
S hng dn (guidance) l mt thut ng khi qut c p dng cho cc chng trnh hot
ng v cc dch v ca nh trng nhm gip sinh vin lp ra v thc hin nhng k hoch
thch hp v gip h c c s iu chnh hp l trong cuc sng. S hng dn c th c
nh ngha nh mt qu trnh pht trin t nhin, thng qua mt c nhn c gip hiu,
chp nhn v s dng c nhng nng lc, kh nng v nhng mi quan tm ca mnh c lin
quan n nhng kht vng ca ngi . S hng dn, vi t cch l mt kin to gio dc, i
hi nhng ngi c nhiu kinh nghim gip cho mi hc vin t hiu c mnh, bit chp
nhn mnh v bit sng mt cch c ch trong x hi ca anh ta. iu cng gip cho sinh vin
c c nhng kinh nghim hc tp v th gii vic lm v nhng con ngi trong .
Hng dn c th c xem nh mt chng trnh trong s nhng dch v tr gip con ngi da
trn nhu cu ca mi c nhn. N gip cho ngi ta hiu v mi trng xung quanh h, v nh
hng ca nhng yu t mi trng n mi c nhn v v nhng c im ring ca mi trng.
Hot ng hng dn c thit lp gip mi ngi iu chnh theo mi trng ca c nhn,
pht trin kh nng t ra nhng mc tiu thit thc cho bn thn h, v hon thin chng

154

trnh hc tp tng th ca ngi . Vi t cch l mt qu trnh, hot ng hng dn khng phi

l mt vic lm n gin m bao gm hng lot cc hnh ng v cc bc tin hnh tng dn
hng theo mt mc ch. Vi t cch l mt dch v, chng ta c th tch ra ba hot ng chnh,
l s hng dn v hc tp, v ngh nghip v v ng x gia cc nhn v x hi.
1. Hng dn v gio dc
Khc vi mi dng t vn khc, hng dn v gio dc lin quan n vic cung cp s gip
cho cc sinh vin trong nhng la chn ca h v iu chnh theo chng trnh ging dy ca nh
trng v cuc sng trng hc ni chung. Bi vy, hng dn hc tp l ch yu nht trong hot
ng t vn. Hng dn cc bn tr i theo kiu mu hc tp ng, trong s cn bng ng
c tho mn nhm p ng nhng nhu cu ngun nhn lc ca t nc.
2. Hng nghip
Hng nghip l qu trnh gip cc c nhn la chn c hi, chun b v bc vo ngh cng
nh tin b trong ngh nghip. Hnh phc ngh nghip i hi mi ngi phi c nhng quan tm,
nng lc v nhn cch ph hp vi cng vic ca h. T vn hng nghip gp phn cung cp cho
cc c nhn s hiu bit v lnh vc ngh nghip v nhng nhu cu cn thit ca con ngi, gip
cho mi ngi lm quen vi cc thut ng nh chn gi tr ca lao ng v gi tr ca cng
vic.
3. Hng dn ng x c nhn v cng ng
Hng dn ng x c nhn v cng ng l qu trnh gip mt c nhn v cch c x c quan
tm n ngi khc. Trc ht, hng dn ng x c nhn v cng ng gip cho mi ngi hiu
c bn thn mnh, cch sng cng vi mi ngi, cch x s v php x giao, cc hot ng lc
rnh ri, cc k nng x hi, gia nh v cc mi quan h gia nh v hiu bit v vai tr ca nam
gii v ca n gii.
Hot ng t vn thng c xem l mt phn ca cc dch v hng dn; n c gp li vi
nhau thng qua mt thut ng chung l s hng dn, trong t vn l mt dch v nm trong
hot ng hng dn ng hn l mt t ng ngha. Rt kh a ra mt nh ngha v t vn.
iu ny bi v cc nh ngha v t vn ph thuc vo s nh hng mang tnh l thuyt ca
ngi nh ngha n. By gi chng ta hy xem xt mt s nh ngha ny.
Hot ng t vn l mt qu trnh c nh hng thng xy ra trong mi quan h tng
tc vi mc ch gip mt ngi hiu bit hn:

v bn thn,
v nhng ngi khc,
v nhng tnh hung v nhng s kin lin quan n vn v tnh trng nu,
v cng bit vn dng nhng hiu bit tr thnh mt thnh vin hu ch ca x hi.
T vn l mt qu trnh trong ngi gip th hin s quan tm lo lng i vi ngi c vn
, nhm to thun li nhn cch ca ngi pht trin v thay i tch cc thng qua t
hiu mnh. Hot ng t vn biu th mi quan h gia ngi quan tm v ngi c nhu cu. Mi
quan h ny thng l quan h gia ngi vi ngi, mc d i khi n bao gm nhiu hn hai
ngi. N c to ra gip mi ngi hiu v lm r quan im ca h v mi trng sng ca
h, v bit vn ti nhng mc ch t ra thng qua nhng la chn am hiu, c ngha, v

155

thng qua vic gii quyt cc vn mang tnh cht d xc cm v gia con ngi vi nhau. Qua
nh ngha ny cng c th thy rng, t vn c th c nhiu ngha khc nhau.
Bi tp
Hy k bn hot ng no bn thc hin trong b mn ca bn trong vng mt nm qua m
mang thuc tnh ca:
a) hot ng hng dn
b) hot ng t vn
T bng lit k , hy ch r nhng im no phn bit mi hnh ng vi t cch hng dn
hoc vi t cch t vn.
Dich v t vn c cung cp di nhiu hnh thc khc nhau. V d, c nhng trng hp s t
vn c thc hin trong phm vi ca mi quan h m lc u n c tp trung vo nhng vic
khng mang tnh t vn. Chng hn, mt sinh vin c th coi thy gio ca mnh nh mt ngi
hon ton tin cy chia s nhng ni lo lng v bn khon. Trong trng hp , cch tt nht l
ging vin xem chuyn g ang xy ra v s dng nhng k nng t vn ca mnh mt cch t
nhin cn hn l c gng xy dng mi quan h t vn hn hoi. Khi ngi ging vin ang thc
hin t vn nhng li khng phi l mt nh t vn.
Cc chng trnh hng dn v dch v t vn ca n thng c quan h vi hon cnh v iu
kin mi trng. Hot ng t vn thng c thy di dng gip cc c nhn nhm t
c s thc r rng v nhn cch. Hot ng t vn, cng nh ton b chng trnh hng dn,
nhn mnh vo vic lp k hoch hp l, cch gii quyt vn , v gip ng u vi nhng p
lc ca hon cnh. Mi quan h t vn thng c c trng bi s din t t nhiu mang tnh
xc cm hn so vi mi quan h cha bnh. Cc dch v t vn thng thy cc trng ph
thng, cc trng i hc, cc c s dch v cng ng v cc t chc mc s, trong khi cc dch
v cha bnh bng liu php tm l thng thy cc phng khm, cc bnh vin v nhng c s
t nhn. Nhng ngi nhn s t vn gip l nhng ngi bnh thng ch khng phi l
nhng ngi c biu hin khng bnh thng hoc c bit v cch thc iu chnh. Vic cha
bnh bng liu php tm l p dng cho nhng ngi mc chng ri lon v tm l. S t vn gip
cho ngi c bn l bnh thng c th loi b tm trng tht vng v nhng tr ngi cn tr s
pht trin, trong khi liu php tm l c gng gii quyt bnh tt hoc tho g cc mu thun.
Hot ng t vn tp trung vo gip c nhn ng u vi nhng nhim v pht trin nh s
t quyt, tnh c lp, v.v. Nhng lu c a ra nhm lm r nhng vn qu, nhng k nng,
nhng im mnh v nhng tim nng c nhn ca mt ngi lin quan n s pht trin vai tr
c nhn. Phng thc t vn c da nhiu vo vic nhn mnh nhng t liu r rng hin c (t
liu sn c trong nhn thc ca c nhn) trong khi liu php cha bnh bng tm l c xu hng
nhn mnh cc t liu mang tnh lch s v tng trng, khi tin tng mnh vo s ti kch hot v
quan tm n cc qu trnh tim thc.
Mt s quan im khc
1. Dch v nh gi c thit lp thu thp, phn tch v s dng cc d liu ch quan v khch
quan v tnh cch, tm l v quan h x hi ca mi sinh vin hiu r hn v h ng thi
gip h hiu r hn v bn thn h.

156

2. Dch v thng tin c thit lp nhm cung cp cho sinh vin lng kin thc ln v hc tp,
ngh nghip, v nhng c hi quan h c nhn v x hi h c th la chn thng tin v a ra
quyt nh tt hn trong bi cnh x hi ngy cng tr nn phc tp.
3. Dch v t vn c thit lp nhm to thun li cho sinh vin t hiu mnh v t pht trin
thng qua nhng mi quan h hai ngi hoc nhm nh. Tiu im ch yu ca mi quan h
hng theo s pht trin nhn cch v s ra quyt nh trn c s t hiu mnh v cc hiu bit v
mi trng.
4. Dch v lp k hoch, sp xp cng vic v cc vic tip theo c thit lp nhm thc y s
pht trin ca sinh vin bng cch gip h la chn v tn dng cc c hi khi cn ngi trn
gh nh trng cng nh ngoi th trng lao ng.
Nhng mc tiu ca hot ng t vn l r rng. Trong trng hp nht nh, cc mc tiu c
th tu thuc vo hon cnh v mi trng, cng nh qu trnh o to. Mc ch c bn ca hot
ng t vn bao gm nhng im sau:
-

Nhm gip sinh vin t hiu v nng lc c nhn, nhng mi quan tm, ng lc
thc y v nhng tim nng ca h.

Nhm gip sinh vin c c s hiu bit su sc cn nguyn v s pht trin ca

nhng kh khn v xc cm, t lm tng kh nng kim sot hp l nhng tnh
cm v cc hnh ng ca ring h.

Nhm thay i nhng cch ng x thch nghi khng tt.

Nhm gip sinh vin vn ng theo hng pht huy ht tim nng ca h hoc gip
h trong vic t c s thng nht cc mu thun trc ca chnh h.

Nhm cung cp cho sinh vin nhng k nng, nhn thc v hiu bit gip h c th
ng u vi nhng thch thc ca x hi.

Nhm gip sinh vin c c mt s hiu bit su sc v lnh vc cng vic, nhng
thc ti trong v nhng mi lin h vi hc tp v chuyn mn ca h.

Nhm gip sinh vin pht trin k nng ra quyt nh.

Bi tp
Hy xem li tht k phn trnh by quan im v ngha ca hot ng hng dn v t vn. Hy
trao i vi ng nghip cng khoa nhng quan im . Bn th a ra mt nh ngha cho mi
thut ng (hng dn; t vn). Sau tm xem nhng im tng ng gia cc nh ngha ca
bn v cc nh ngha nu trn.
S cn thit ca hng dn v t vn
Trong Module 1, chng ta thy rng cc sinh vin vo i hc vi loi c tnh. module ,
chng ta cng nhn nh cht lng u ra ca h s nh th no. Gia u vo v u ra,
chng ta c s can thip bao gm chng trnh o to, cc hot ng chnh kho v ngoi kho.
Hng dn v t vn tham gia vo qu trnh can thip ny nhm t mc tiu ca chng ta l o
to ra nhng c nhn c cht lng tt.
Bng di y nu tm tt mt s l do ch yu gii thch ti sao chng ta phi thc hin hng
dn v t vn trong trng i hc.

157

Bng 8.1. S cn thit v trng tm ca cng tc hng dn v t vn trong gio dc i

hc
S cn thit

Trng tm ca vic hng dn v t vn

Nhm nng cao hiu qu

trong ca h thng

Hng dn hc tp cho:
- cc sinh vin km t gim s lu ban, b hc
v hao ht s lng
- cc sinh vin trung bnh duy tr s n nh v
tin ti ci thin
- cc sinh vin kh nng cao s tin b t mc
ny sang mc khc.

Nhm gim bt hoc loi

b cc hot ng tch ri
nh trng vi x hi

- Khuyn bo ti cc cu lc b sinh vin v cu lc

b x hi gn kt mi ngi li vi nhau
- T vn v i thoi v cc vn c th ny sinh
s xch mch v bt n ca sinh vin
- T vn v nhng vn nhy cm

Nhm nng cao trin vng

ngh nghip ca sinh vin

- C vn vic lm v ngh nghip

- Mi lin h gia cc mn hc v lnh vc cng tc

Hng dn v t vn trong gio dc i hc

Aloyce Odeck
Nhng lnh vc hot ng chnh ca hng dn v t vn l:
Hng dn v t vn v mt gio dc nhm gip sinh vin trong vic la chn
chng trnh v cuc sng trng hc ca h.
Hng dn ngh nghip nhm gip tng c nhn la chn v chun b cho mt ngh
ph hp vi s thch v kh nng ca ngi .
Hng dn ng x x hi nhm gip cho tng c nhn bit cch ng x ng trong
quan h vi cc thnh vin khc trong x hi.
Hot ng t vn c th c hiu nh mt mi quan h tng tc gia hai hay nhiu ngi di
nhiu hnh thc. N c th ch ra nhng vn khng mang tnh gio dc hoc thm ch l nhng
vic khng phi l t vn. T vn phi c xem nh mt dch v cung cp cho nhng ngi bnh
thng nhm gip h loi b hoc i ph vi tm trng tht vng v lo lng- nhng yu t cn tr
s pht trin ca h.
Hng dn v t vn trong qu trnh dy hc
Trong cc trng i hc, hot ng hng dn v t vn cn tm ra c nhng kh khn ca
sinh vin. Nhng kh khn bao hm ton cnh bc tranh v cuc sng sinh vin trong trng
i hc. Mt s kh khn c th c tc ng tiu cc n qu trnh dy v hc. Hot ng t vn

158

cn thm d xem u l nhng kh khn ca sinh vin ri sau tip cn n mt cch h thng. V
d khi chn on nhng kh khn v mt hc tp, ging vin phi tp trung vo cc kha cnh sau:
Nhng kh khn ny sinh trong qu trnh truyn th kin thc: nhng kh khn ny c
th lin quan n ni dung, n ging vin hoc phng php ging bi.
Nhng kh khn sau bi ging: nhng kh khn ny c th lin quan n cc hot ng
x hi ca sinh vin hoc n chnh cc phng tin hc tp.
Trong nhng trng hp cn ly thng tin t u? Ngun thng tin xc ng v sinh vin c th
tm thy hoc thu lm thng qua cc con ng sau:
Quan st c nhn:
Vic ny i hi tng ging vin phi sc so nhn thy bt c biu hin thay i bt thng
i vi sinh vin. Vic quan st s ny ra mong mun gip thc s v dn ht tm tr vi sinh
vin.
Nhng nguyn vong ca sinh vin:
Sinh vin bao gi cng ni ra v bn lun nhng vic biu l cc vn m h phi i mt.
Ging vin cn phi sn sng lu n nhng li bn lun ca sinh vin v nhng vic xy ra
hoc nhng du hiu ca nhng vic c th s xy ra sau ny.
H s sinh vin v cc ti liu cp nht:
Vic ny thng mang li nhng thng tin to iu kin thun li cho ging vin gip mt sinh
vin b qua hoc loi b vn ca anh ta trong mt thi gian di.
Cc lnh vc dch v chnh
Cc lnh vc phc v chnh ca hot ng hng dn v t vn bao gm:
Hng dn v t vn v mt gio dc
Kha cnh ny ca hot ng t vn t n c lin quan n vic gip sinh vin trong la chn
chng trnh v sinh hot trng hc ca h. Cc sinh vin cn c gip khi la chn mn
hc v lp k hoch hc tp cc mn hc i hc. Tt ca cc ging vin u c th c huy
ng vo vic ny bt k h c c o to chuyn v cng tc t vn hay khng.
Hng dn v t vn v ngh nghip
Kha cnh ny ca hot ng t vn s nhm vo cc vn ca sinh vin khi xem xt la chn
ngh nghip. Mt ln na cc thy gio li ng vai tr tt nht a ra li khuyn xc ng cho
sinh vin bi l cc thy gio bit r nhng im mnh v nhng im yu v mt hc lc ca sinh
vin trong cc lnh vc c th lin quan ti nhng ngh nghip hoc vic lm c th. Vic cc
ging vin bit c nhng s thch v nng lc ca hu ht sinh vin s lm cho h tr thnh
nhng ngi tt nht gip sinh vin ca mnh trong cc lnh vc lin quan n ngh nghip ca
h.
Hng dn v t vn v mt ng x x hi
Kha cnh ny ca hot ng t vn lin quan n nhng vn rt ring t ca sinh vin. Nhng
vn bao gm t nhng nhu cu v ti chnh n nhng mi quan h gia ngi vi ngi.
Mc du cc ging vin c th gip nhm gim bt nhng p lc ny, vn cn c s gip
mang tnh chuyn gia hn t pha nhng ngi c o to chuyn mn ho. Vic cc ging vin

159

c v th cao hn trong quan h tng tc vi sinh vin dn n cho thy h c tc dng li ko

quyt nh th no trong ng x x hi. Vi vai tr l nhng hnh mu i vi a s sinh vin, iu
quan trng l cc thy gio phi nhn thc c vai tr quyt nh ca h trong hot ng hng
dn ng x x hi.
Bi tp
1. Hy bnh lun quan im ca Odeck: Mt ln na ging vin li c xem l ngi tt nht c
th cho sinh vin nhng li khuyn xc ng bi v h bit r nhng im mnh v nhng im
yu v mt hc lc ca sinh vin trong cc lnh vc c th lin quan n nhng ngh nghip, vic
lm c th. Vic cc ging vin hiu c s thch v nng lc ca hu ht cc sinh vin ca h
khin h tr thnh ngi gip tt nht cho cc sinh vin trong cc lnh vc lin quan n ngh
nghip ca h.
2. Vi t cch l mt ging vin i hc bn tho mn n mc no vai tr ni trn.
Cc mt hot ng t vn
1. T vn v hc tp
Khi nim ny c Truman Kelley a ra ln u tin vo nm 1914 (Makinde,1988), t vn hc
tp l mt qu trnh thc hin s gip i vi sinh vin c nhu cu khi phi quyt nh v vn
quan trng trong hc tp nh vic la chn cc mn hc v cch hc, quyt nh v s thch v
kh nng, la chn trng i hc v trng trung hc. Hot ng t vn hc tp s nng cao hiu
bit ca sinh vin v cc c hi hc tp.
2. T vn v cc vn c nhn v x hi
T vn ring t gii quyt ni lo lng d xc ng v nhng vn kh x ny sinh khi mt c
nhn phi u tranh ng u vi cc giai on pht trin v cc nhim v. Bt k kha cnh
no ca s pht trin cng c th bin thnh mt vn iu chnh c nhn, v n mt lc no
chc chn ai cng s phi chm trn vi nhng kh khn c bit cng s thch thc thng thng
ca cuc sng. V d:
-

Mi bn khon trc mt quyt nh ngh nghip

S tc gin ko di do mt mu thun vi ngi khc

Cm thy mt an ton do tr nn gi i

Cm gic chn chng vi cng vic

Mc cm qu mc khi mc li nng

Thiu quyt on v t tin

au kh v mt ngi tnh

Tht vng v c n sau khi b m ly d nhau

Thi trt

Khng c kh nng kt bn

Va chm vi ging vin

3. T vn ngh nghip

160

Hot ng t vn ngh nghip c xem l nhng cuc tip xc ring vi nhng ngi c t
vn, trong mc ch chnh ca ngi c vn l to iu kin thun li cho qu trnh pht trin
ngh nghip ca ngi c t vn. nh ngha v cch phn loi ny bao hm cc tnh hung t
vn nh:
-

Gip sinh vin c c nhn thc v nhiu ngh nghip c kh nng tm hiu k hn.

Gii thch s thch ngh nghip cho sinh vin

Gip thanh thiu nin trong vic quyt nh s lm g sau khi ra trng.

Gip sinh vin ng k vo hc mt trng i hc hoc trng k thut.

Th phng vn tuyn dng i vi ngi cn t vn nhm chun b cho cuc phng vn

tht.

c im ca nhng ngi t vn
Mt ging vin i hc vi t cch l mt ngi t vn cn c nhng c im sau y:
-

Tn trng s thch v tin tng vo kh nng ca sinh vin

Hiu c nguyn vng ca sinh vin

C thi thng cm

Thn thin

C khiu hi hc

Kin tr

Khch quan

Chn tht

T nh

Cng bng

Khoan dung

Bi tp
Bn hy chun b mt phiu kim tra c lit k cc c im nu trn (hoc c th ngh thm
nhng c im khc na) nh gi tiu chun ca mt ging vin i hc lm cng tc hng
dn v t vn. Cn c theo phiu kim tra bn hy th t nh gi mnh. Bn hy phn pht
phiu kim tra cho cc ging vin khc ca trng bn. Bn s xp loi bn v nhng ngi
tham gia nh th no? Bng cch no bn c th ci thin c v tr xp hng ca bn?
Mt s li khuyn dnh cho ging vin i hc khi lm cng tc t vn sinh vin
-

Gip sinh vin cc trng i hc, cao ng v dy ngh bit cch iu chnh cuc
sng.

ng vin sinh vin tham gia vo cc hot ng trong nh trng nhm pht huy hiu
lc ca h trong cc hot ng c nhn v cng ng.

Th hin s quan tm v gip sinh vin trong vic lp k hoch hc tp, ngh
nghip, pht trin mi quan h gia c nhn v x hi.

161

Gip sinh vin trong vic t nh gi, t hiu bit v t nh hng, to cho h kh
nng a ra cc quyt nh ph hp vi nhng mc tiu trc mt cng nh lu di
nh i hc.

Gip sinh vin pht trin sc kho cng nh thi v cc gi tr tch cc.

Gip sinh vin thu c s hiu bit tt hn v lnh vc cng tc thng qua vic thu
lm k nng v thi lm vic hoc tham gia vo cc chng trnh lin quan n
ngh nghip.

Khuyn khch sinh vin lp k hoch v s dng tt cc hot ng gii tr.

Gip sinh vin hiu c nhng im mnh, im yu, s thch, cc gi tr, tim nng
v nhng hn ch ca bn thn.

Bi tp
1. Hy nu hai im khc nhau gia hot ng hng dn v hot ng t vn m bn tin
hnh vi t cch l ging vin i hc.
2. Hy lit k bn vic no y m sinh vin ngh bn gip v bn vic m h
ngh bn t vn.
3. Bn cho bit ti sao cc sinh vin khng mun n ch thy gio ca h c t vn?
4. Bn phi lm th no cc sinh vin ca bn tin tng hon ton vo bn, gii by tm
s cng bn v n ch bn xin c t vn?
Hot ng hng dn v t vn ti ba thi im trong gio dc i hc
Bng 8.2 ch ra cc hot ng hng dn v t vn thng c tin hnh ti thi
im vo, trong qu trnh o to i hc v thi im ra.
Bng 8.2 Cc hot ng hng dn v c vn ti ba thi im bc gio dc i hc
Cc chc nng/Cc hot
ng hng dn
Hng dn & c
vn ti thi im
vo i hc

nh hng

Hiu bn thn

ng k

C vn ring

Chn la cc mn hc c
tu chn

Hiu bit nhng ngi khc

bao gm cc ging vin v
quan chc khc trong trng

Lm quen vi nhng a
im v b phn quan trng
trong khu vc trng (th
vin, nh n, trung tm y t,
hi sinh vin, v.v).

Hng dn v t
vn trong thi
gian o to

Cc chc nng/Cc hot ng

t vn

To thi quen hc tp c
hiu qu cao

T vn theo nhm v ba
lnh vc: hc tp, ng x v
ngh nghip.

Mi lin h gia la chn

chng trnh/mn hc v cc
k hoch tng lai

162

 Tng cng tra cu v s

dng th vin

C vn hc tp cc dng
khc nhau

Thay i mn hc

n nh cc mi quan h
gia ngi v ngi

Vch k hoch duy tr s

chc chn v hc tp, v x
hi, v.v

Tun th ni quy thi c.

Kim tra t cch o c

v thi ng x.
Hng dn v t
vn u ra

Tm kim mt vic lm
Vit n v thu thp thng
tin v nhng v tr cha c
ngi lm

Cuc sng ca ngi mi ra

trng
Nhng vn thc tin ca
lnh vc cng tc

Nhng k nng tham d

phng vn

Nhng tht bi trong tm

kim vic lm

nh hng u ra

ng u vi th trng
lao ng

Cc bc v cc giai on
chuyn i.

Nhng thay i v lng.

Hiu qu bn trong ca trng i hc l mc thnh cng trong vic s dng cc ngun nhn
lc v vt lc sn c nhm theo ui cc mc tiu ca nh trng. Mt s ch tiu ni bt v hiu
qu bn trong l t l nhng sinh vin c chuyn tip t cp ny ln cp khc, t l lu
ban, t l b hc gia chng v t l tt nghip. V d, mt trng i hc c 90% s sinh vin
nm th nht tiu chun chuyn ln nm th hai s c xem l c hiu qu bn trong cao hn
mt trng khc c t l trn l 85%.
C mt s yu t nh hng tch cc n hiu qu bn trong. Mt trong s l hot ng hng
dn v t vn. Nu nh hin tng lu ban v b hc l nhng ch tiu nh gi th hot ng
hng dn v t vn c vai tr ci thin tnh trng trn. Thng qua hng dn v t vn ng, cc
sinh vin b hc c th c tip nhn tr li v h s c nhng thnh tch bo co.
Hot ng hng dn v t vn l cn thit nhm gim bt v hn ch n mc c th cc hot
ng phn x hi trong nh trng ca chng ta. Hin ang c xu hng gia tng cc hnh ng
no lon, bo lc v bi kho trong nh trng. Nu nhp ca cc hot ng i thoi v t vn
tng ln th chc chn cc khng hong trong trng hc s gim xung.
Hot ng hng dn v t vn cn thit v c ch khng ch i vi sinh vin mi vo m c vi
nhng sinh vin sp tt nghip bi l h cn s hng dn v vic lm v ngh nghip. Lm th
no ti bit c u ang khuyt mt ch lm? Lm th no ti xin c vic lm? Ti
phi kim c ci g v tr cng tc ca mnh? l mt vi cu hi trong hng lot cu hi m
sinh vin t ra. Cc vn s c gii p y nht thng qua mt chng trnh hng dn
v t vn c lp k hoch cn thn.
C nhng hon cnh chung ng thi cng c nhng hon cnh c th ring ca trng bn.
iu yu cu p dng cc dch v hng dn v t vn khc nhau. Hy lp mt bng nh bng
8.1 mang c im ring ca trng bn. Trong bng , hy lit k nhng nhu cu ca trng

163

mnh v ch ra trng tm ca dch v hng dn v t vn. Bn hy nghin cu bng 8.2 v vch

ra cc vic cn thc hin trong mi giai on hc tp ca sinh vin.
Hot ng hng dn v t vn v hc tp, v x hi v v ngh nghip
C nhiu loi dch v hng dn v t vn khc nhau c trin khai i vi sinh vin i hc.
Trng tm ch ca chng ta cn xc nh xem nhng loi hnh dch v hng dn v t vn
khng mang tnh chuyn mn ho no m ging vin i hc c th thc hin khuyn khch
vic hc tp c ngha. Mt s chng trnh c th c tin hnh bao gm h thng ging vin
c vn giu kinh nghim, h thng tr gio, cc chng trnh h tr ging dy tin i hc v
chuyn mn ho. Cc nhu cu trn c th c tho mn bi cc trung tm pht trin hc thut.
Cc xut khc bao gm vic thnh lp cc Ban t vn i ph vi cc vn nh ma tu
hoc say ru qu mc lin quan n nhng k b ri lon v lm dng tnh dc. Cng cn thm
d kh nng cung cp ch lm v cc dch v t vn hng nghip. Vic xy dng cc phng
khm trong nh trng tho mn nhu cu gip v x hi, y t v php lut c xem nh
nhng hot ng gip sinh vin rt cn thit. Lu rng s nhn thc s c nng cao qua
vic t chc k nim nhng ngy dnh cho cc s kin c bit v d nh nhng ngy tm hiu v
HIV/AIDS. Cc trung tm h tr ti chnh cng gp phn phc v sinh vin, gip h vt qua kh
khn do ch ph cho ring h ngy cng tng. By gi chng ta cng chuyn s ch sang vn
hng dn v t vn v hc tp, v x hi v mt ngh nghip.
Hng dn v t vn v mt hc tp ch yu xoay quanh cc nhu cu ca sinh vin c lin quan
n chng trnh o to. C th k ra mt vi nhu cu loi ny nh: ng k ngnh hc, cch thc
hin cc nhim v v cc n c giao, phng php chun b cho k thi, phng php hc tp
c hiu qu, v bin php khc phc nhng yu km trong mt s mn hc. Nhng iu to nn
ct li cc cng vic m sinh vin thng phi thc hin trong hc ng. Chnh v vy m
module ny tp trung nhiu hn vo phn loi hot ng hng dn v t vn.
V sinh vin thng xuyn c quan h tng tc vi cc bn cng hc v nhng ngi c trch
nhim khc trong trng nn mt s hnh thc hng dn v t vn cn to cho sinh vin kh nng
quan h x hi tt nht. S hng dn ti cc cu lc b x hi xch li gn nhau, gp vic s
dng thi gian rnh ri, t vn vic s dng cht kch thch nh ru bia thuc l v hng dn
t b nhng ti liu c th gy ra khng hong trong trng hc, v.v, l mt vi hnh thc hot
ng hng dn v t vn v mt x hi. Trong phm vi xc nh r th ch bn trong v bn
ngoi, c th ni rng hot ng hng dn v t vn v mt x hi l quan trng trong gio dc
i hc. Mt trng i hc hoc cao ng khng c h s y v tnh hnh mt trt t v lm
dng ma tu ca sinh vin th trng hn l mt trng c k hoch rt km trong hot ng
hng dn v t vn v mt x hi.
Loi hnh th ba l t vn hng nghip. S hng nghip khng ch cn thit cho sinh vin sp
vo i hc. c tnh c khong trn 10% s sinh vin i hc hoc cao ng mun theo hc
ngnh hc khc so vi ngnh h ghi tn ng k. Sinh vin Vt l thch chuyn sang C kh.
Sinh vin Ho sinh mun chuyn sang trng Y. Sinh vin nm cui khoa S li cm thy thch
khoa Lut hn. Trong l tt nghip, nhiu ngi trong s cm thy tht vng v h cht nhn ra
rng s chn la ngh nghip chng khc g gia cc ngnh Vt l, Ho sinh v Lch s. Mc ch
ca hot ng hng dn v c vn v ngh nghip bc i hc l p ng nhng nhu cu thc
s ca sinh vin.
Bi tp

164

Trng hp 1:
Tunde va ghi tn theo hc mt trng i hc. My ngy u tin anh ta cm thy rt vui. Anh
ta cng nhn thy cuc sng i hc hon ton khc vi cuc sng trng ph thng. Anh ta
quyt nh ng k ngnh hc ca mnh v tham gia tch cc vo hot ng nh hng cho sinh
vin mi. Tht chng may Tunde vn cha tm c ch trong k tc x. ng thi s tin t i
m anh ta xin c t b m ngho phi chi tiu vo nhng khon tn km khng ng. Ba ngy
sau anh ta b hai sinh vin p buc tham gia vo mt cu lc b b Ban Gim hiu cm nhng
vn hot ng ngm. Ch hai tun Tunde rt bi ri v b ri vo trng thi rt kh x.
Gi s Tunde l mt sinh vin ca khoa bn. Sau gi ging u tin ca bn, anh ta i n ch bn
v xin bn mt cuc hn ti vn phng hi ng, anh ta k li th thch ca mnh.
1. Sau khi nghe cu chuyn ca Tunde, bn s lm vic g trong s nhng vic di y v
l do v sao?
a) Chuyn anh ta ln Trng b mn/Trng khoa.
b) Bo anh ta n gp ngi t vn hng dn ca Trng.
c) Gii thiu anh ta n cc b phn chc nng ca Trng l ni c th gii quyt
c vn .
d) Cho anh ta li khuyn v tt c nhng vn .
e) Ni vi anh ta rng bn khng phi l mt c vn c o to v anh ta nn tm
kim s gip ni khc.
2. Nhng kha cnh no trong vn ca Tunde phi c gii quyt qua:
a) hot ng t vn hc tp?
b) hot ng t vn x hi?
Trng hp 2:
Ngozi l mt n sinh vin nm cui. C l mt sinh vin gii nht lp. Trong hai hc k cui cng,
do ngi bn trai ca mnh m c quan tm n cc hot ng x hi nhiu hn cc hot ng
hc tp. C ta bin h cho s thay i ny bng cch xc nhn rng c s phi kt hn vi ngi
yu ca mnh ngay sau khi tt nghip nhm trnh cho anh ta b cc c gi khc nng mt. Do
rng buc vi cc hot ng x hi, c b gi hc v trn trnh lm cc bi tp. im trung bnh
ca c ta tt xung r rt. S sa st v im trung bnh c thng bo ti cuc hp ca Ban Gim
hiu. Vi t cch l Trng b mn bn c phn cng iu tra v t vn cho Ngozi v chuyn
. Hy m t chi tit k hoch ca bn gii quyt nhim v m Ban Gim hiu giao cho.
Nguyn tc x th ca hot ng hng dn v t vn
Mt s quy tc ng x mang tnh nguyn tc s ch o phng php hot ng hng dn v t
vn ca chng ta. Nhng qui tc p dng cho c ngi t vn (ngi cung cp dch v t vn)
v ngi c t vn. S tn trng trit nhng nguyn tc x th l yu t m bo thnh
cng ca hot ng ny.
S tin cn l mt trong nhng thi ng x mang tnh nguyn tc nh th. C tnh ca ngi
c t vn, nhng vn trao i v nhng li khuyn a ra phi trong khun kh tuyt i b
mt. S l khng ng ch nu em vn m sinh vin A ni cho bn cng nhng iu m bn
khuyn anh ta/c ta ra k li trong gi ging hoc ch ng ngi. Trong trng hp nh vy,

165

ngoi chuyn lm cho sinh vin kia ngng ngng trc mi ngi, hn th na sinh vin v
nhiu sinh vin khc s do d n gp bn ln sau xin hng dn v t vn.
S kin nhn l mt cch c x cn c nhng ngi lm cng tc hng dn v t vn. Bn
phi kin nhn nghe ngi cn t vn trnh by. Bn cng kin nhn th cng thu lm c
nhiu thng tin. Bng s kin tr bn s c y thng tin v t rt thun li a ra li
khuyn v s t vn tt.
Yu cu t ra vi hot ng hng dn v t vn l tnh t nguyn. Tht sai lm nu ngi c
vn p t s gip ln ngi cn t vn. V pha ngi t vn, l c quyn la chn p
dng dch v. iu c v ging vi cch bn bo him. Bn khng b p buc mua bo him.
Tuy nhin nu bn c c s tin tng th sau bn s mua bo him.
Tnh khch quan cng l mt vn ng x na. Chng ta phi hon ton khch quan khi a ra
li khuyn. Ngi cn t vn phi c li v ci nhn khch quan i vi vn sp ti. a ra
quyt nh cui cng l vic ca ngi c t vn. Ngi t vn gi cc la chn c th, ch r
nhng u im v nhng nhc im ca cc la chn . Da vo nhng s kin ang din ra,
ngi cn t vn c gip thm ra mt quyt nh. Khng c p t quan im ca
ngi t vn cho ngi c t vn.
Phng php t vn c tnh cht ring t
Hot ng t vn bao gm hai ngi c lin h tng tc vi nhau. Mi lin h l rt b mt v v
nhng ngi cn t vn thng t bch di hnh thc kn o, n kh ring t v nhng ngi
khc khng nhn thy. Dng ca mi lin h ny thng gii hn trong lnh vc li ni, ngi t
vn ni vi ngi cn t vn v ngc li. Nhng ngi cn t vn ni v bn thn h, v nhng
suy ngh, nhng tnh cm v hnh ng ca h. H miu t nhng s vic trong cuc sng ca h
v cch h gii quyt cc vn . Ngi t vn lng nghe v tr li nhng vn m ngi cn
t vn nu ra. Hai ngi ny suy ngh, ni chuyn v chia s nhng kin v tnh cm ca h.
Mi quan h tng tc ko di tng i lu v vic thay i cch ng x i hi phi c thi gian.
Trong mt cuc ni chuyn ngn vi bn b, nhng suy ngh lch lc v m c ho huyn thng
c bo lu v ch thay i nht thi. Tri li, ng nh mc ch ca n, hot ng t vn c s
thay i v cung cch ng x. Ngi ta cho rng, thng qua quan h t vn ngi c t vn s
ko di thi gian xem xt li s lch lc ca mnh v thay i cch ng x.
Ba giai on ca mt m hnh gip
1. Thc trng hin ti
i). Gip khch hng k nhng cu chuyn ca h. Trong lc k chuyn, khch hng bc l
v ni v hon cnh trc trc ca h v nhng c hi b b l. Mt s khch hng ni ra
c trong khi s khc li hu nh im lng. Mt s ngi rt min cng ni ra nhng
iu gy phin mun cho h, trong khi s khc li lm vic kh d dng. Cu chuyn
cn c k li ton b hoc tng mu tng mu ngn ngay khi bt u qu trnh gip .
Mun cho vic c sun s nhng ngi t vn cn thit lp mi quan h c hiu qu,
vi t cch l nhng ngi gip , vi cc khch hng. H cn nh gi ch khng phi
phn xt khch hng ca h. H phi bit nh gi nhng ci i loi nh bn cht v tnh
gay cn ca vn , nhng gii hn ca cc vn khc cha c cp n, nh hng
ca mi trng sng ca khch hng n cc vn ca h, ti xoay x m khch hng c
c.

166

ii). Gip khch hng chuyn bin nhn thc v vt qua nhng im m, tin n xy
dng vin cnh mi v bn thn v hon cnh c vn ca h. Nhiu ngi khng thnh
cng trong vic ng u vi nhng vn trong cuc sng hoc tht bi trong vic tn
dng cc c hi bi l h khng nhn thy h trong vin cnh mi. H t tri buc mnh
theo kiu t u hng v suy ngh v x th. Vn dng kh nng sng to v huy ng tr
tu tp th trong hot ng kim sot vn v pht trin c hi l mt trong nhng
phng php m ngi t vn c th tip sc cho khch hng. Cn khng tha nhn nhng
im m khc bng cch ni vi h rng ci m h ang lm l sai. l cch gip h
nhn thy c bn thn h, thy c nhng ngi khc v th gii xung quanh h theo
mt cch nhn sng to hn.
iii). Gip khch hng tm c lc n by. Cn phi gip khch hng h xc nh
v x l cc vn , nhng quan ngi hoc nhng c hi s to ra s thay i. Tc dng n
by bao gm ba hot ng lin quan. Th nht, ci gi phi tr ca vn phi c hiu
di dng s n lc v thi gian chi ph cho n. Th hai, nu nh trong khi k chuyn,
cng mt lc khch hng ni ra nhiu vn hoc gi vn qu phc tp th cn phi xc
nh xem vn no cn u tin gii quyt trc. Cui cng, cc vn cn c lm r
trong phm vi ca kinh nghim, cch ng x v nh hng ring (tnh cm, s xc cm).
2. Vin cnh ra
i) Gip khch hng pht trin cc kh nng cn thit cho tng lai: Nu tnh trng
vic lm ca khch hng kh khn v khng th chp nhn th khi anh ta/ch ta cn c
gip h hnh dung, nhn thc hoc m t c tnh trng vic lm mi. iu ny
thay i nhng kh nng d chp nhn hn. Hy t ra nhng cu hi mang tnh nh
hng tng lai nh:
Vn ny s nh th no nu ti kim sot n tt hn?
Nhng thay i no trong phong cch sng ca ti hin nay s c ngha?
iu ny s nh th no nu n c quan tm hn?
Khch hng cn c gip tm c nhng m hnh thc t v ng n. Cc
phng php khc c th ang c xem xt hoc c th t c bng nhng kinh
nghim mi. Tip cn v s dng kh nng tng tng cng chng t s c ch i vi a
s khch hng.
ii) Gip khch hng bin kh nng vin cnh thnh k hoch kh thi. Nhiu kh
nng vin cnh nu c pht trin s to thnh nhng mc tiu kh d hoc nhng kt qu
mong mun ca qu trnh gip . Khch hng c gip la chn nhng kh nng
c ngha nht v bin chng thnh k hoch kh thi, tc l thnh nhng mc tiu cn t
c.
iii) Gip cc khch hng nhn bit cc loi ng lc gip gn kt bn thn h vi
nhng k hoch m h vch ra: mt cch l tng l cc k hoch khch hng chn c
sc li cun h ngay t v b ngoi ca n. Nu khng, cn phi tm cho ra cc ng c
rng buc. Cc mc tiu t ra phi c khch hng tha nhn v li cun h. S tt hn
nu cc mc tiu c chn trong s cc la chn. Cn tp trung vo nhng iu c tc
dng gim khng hong v au kh cho khch hng. Cn trnh nhng mc tiu khng
c tha nhn. Ngi t vn c th gip khch hng bit c cc phng php khng
ch s nn lng xut hin trn con ng i ti mc ch. Cc cuc tip xc cng gip

167

khch hng rng buc bn thn h vi nhng la chn v h cn c gip tm ra

chin lc hnh ng nhm t c mc ch ca mnh.
3. Chin lc thc hin
i). Gip khch hng vch ra chin lc thc hin k hoch ca h. Khch hng
c gip t hi chnh mnh cc cu hi nh Lm th no ti c th n c ni
mnh mun n?. Nhng chin lc c chn trong s nhng kh nng thng c xu
hng t c hiu qu hn. Chin lc l tp hp cc hot ng c thit k nhm t
c mc ch. Nu vin cnh t ra qu phc tp th lc cn chia n thnh nhiu kt
qu hoc mc tiu c quan h vi nhau. Lc mi mc tiu ph ny li c nhng chin
lc ring ca n. Qu trnh chia nh v ch ng c th dn ti vic thc hin c
nhng vic tng nh khng th. Mt l do khin ngi ta khng t c mc ch l h
khng kho st t m nhng phng php khc nhau nhm t c mc ch. S ng no
ng vai tr to ln bng cch rt li mt quyt nh, a ra cng nhiu kin cng tt, s
dng mt kin trong khi loi b cc kin khc hoc bng cch gt b nhng km hm
trong suy ngh v a ra nhiu kin hn nh lm r cc vn trong bng lit k.
ii). Gip khch hng la chn nhng chin lc ph hp nht vi mi trng v
tim nng ca h. Ch nht y c ngha tng chin lc hay t hp nhng chin lc
l ph hp nht vi nhng nhu cu, s thch v tim nng ca khch hng v hu nh t b
cn tr bi nhng yu t mi trng. Cc chin lc phi r rng, c th, c lin quan
n mc tiu mong mun, c tnh hin thc, hiu qu, ca ring khch hng v c m
bo bng nhng gi tr ca ngi .
iii). Gip khch hng trnh by c h thng mt k hoch bao gm tng bc thc
hin tng mc tiu ca vin cnh ra. Bn k hoch ny bao gm nhng chin lc nhm
t c cc mc tiu, chia chng thnh nhng phn nh, sp xp cc on nh theo th t
v n nh thi gian biu thc hin mi phn nh. Vic trnh by r rng cc k hoch s
gip cho khch hng tm c nhiu phng php c ch hn t c mc ch. Cc k
hoch lp ra s to c hi nh gi tnh hin thc v tnh ph hp ca cc mc tiu ra.
Ngi t vn ni cho khch hng mt s iu v chin lc ca h. Khch hng cng c
gip pht hin ra nhng kh khn hoc tr ngi t xut trong qu trnh thc hin cc
mc tiu.
Bi tp
1. Hy lit k bn cch ng x ng nguyn tc ca ngi t vn.
2. Hy m t bn cch c x khng ng nguyn tc ca ngi t vn, cho v d trong mi
trng hp.
3. Khng phi tt c cc ging vin trong cc trng i hc, cao ng hoc k thut u
c th thc hin hot ng hng dn v t vn c hiu qu. Hy bn lun quan im
trn.
4. Ti sao mt s ging vin li em nhng cuc ni chuyn ring trc y gia h v
mt s sinh vin ra lm v d trc lp hc? Bn nh gi th no v cch c x nh
th?
Nhng gii hn ca ging vin trong hot ng hng dn v c vn

168

Hu ht cc ging vin i hc l nhng nh t vn hng dn khng c o to. S

thiu vng cc trng o to chnh thc hn ch phm vi hot ng ca nhng ngi
lm cng tc hng dn v t vn. C ngi cn ni thng ra rng ch nhng ngi t vn
hng dn c o to v c cht lng mi c th tham gia vo cc dch v hng dn
v t vn sinh vin. C mt s hot ng m ngi khng qua o to c th thc hin do
kinh nghim c nhn. Trong mi hon cnh, iu quan trng cn lu l chng ta khng
phi l Nh thng thi. Chng ta ch c th thc hin trong gii hn hiu bit v kinh
nghim ca chng ta. Sau chng ta phi tm kim thm ngun nhn lc khc bn trong
hay ngoi khu vc trng hc c th b p nhng khim khuyt.
Ngi ging vin i hc ni chung c kh nng thc hin cc hot ng t vn hc tp
tiu biu. Hu ht h c kh nng hng dn v t vn sinh vin trong lnh vc chuyn
mn v s t vn mi khi sinh vin c kh khn v mt hc tp trong nhng lnh vc ny.
Nu y l gii hn ca bn th hy dng li phm vi , ng lan man sang lnh vc
hng dn x hi m bn khng quen. C th vn phng t vn trng hc s kho lp ch
trng .
Bi 2: Phng php k thut trong t vn v hng dn
Mc ch
Sau khi hon thnh bi ny, cc bn c kh nng:
To ra hoc lm thch ng cc phng tin thu thp d liu cho hot ng hng
dn v c vn.
S dng cc phng tin ni trn thu thp s liu.
X l cc s liu thu thp c.
Hng dn phng vn v quan st theo nhm v c nhn.
Duy tr cc ghi chp lt vt v sinh vin.
S dng cng c trong hot ng hng dn v t vn
Chng ta cn c cng nhiu cng tt nhng thng tin t sinh vin t c kt qu trong
hot ng hng dn v t vn. Cn c vo phn ln hoc ton b thng tin m chng
ta c c ci nhn ton din v vn quan tm v t a ra nhng hng dn c
ngha. Cng c thu thp thng tin c xem l phng tin. Nhng cng c nh th bao
gm cc phiu trc nghim, phiu iu tra, kim k, hng dn phng vn v s quan
st. Cng ging nh ci nhit k cm tay ca cc nh khoa hc, y t phiu iu tra
cng c coi l dng c cm tay ca ngi t vn hng dn. cc s liu thu thp
c c ch th dng c phi hp l v tin cy. Trong chng ny, cc bn s hc cch
to ra cc dng c thu thp s liu v ci tin cc dng c hin c dng cho trng
hp ca bn. Trc ht chng ta hy xem mt s loi dng c khc nhau.
Cc loi dng c
Hin c mt vi h thng phn loi dng c. V d, cc dng c c th c chia nhm da
theo:

169

a) o ci g, th d v nhn thc (trc nghim thnh tch); thi (thng k v iu

tra v thi ); k nng vn ng (trc nghim k nng thc hnh).
b) o nh th no, th d trc nghim cng sut v tc .
t c mc ch ca Module ny chng ta s lm theo s gii thiu bng
8.3
Bng 8.3 Nhng cng c dng cho ngi t vn hng dn
Mc ch
o nhn thc

Loi v cch dng

- Trc nghim tm l: th d o Ch s Thng minh
(IQ), kiu nhn thc/s thch; t khi nim, kh nng
lp lun v gii quyt vn ;
- Trc nghim thnh tch: dng o kt qu t c
trong lnh vc nhn thc.

o thi

Phiu cu hi;
Bn thng k;
Phiu ly kin;
Dng o thi , nhn thc v cch c x d xc
ng.

o k nng
vn ng

Cc s quan st
Thng k k nng thc hnh
o cc kha cnh khc nhau ca nng lc thc hnh

Pht trin v kim tra hiu lc cng c

Hnh 8.2 ch ra cc giai on ca vic pht trin mt cng c bt k.
Thng s min
Chun b ti liu thit k
Vit cc cu trc nghim
Kim tra hiu lc v duyt li mc u tin
Th nghim
Kt thc
Thng s min: y l ch xc nh v ch r c v thut ng chung v ring ca
quan im, thi hay k nng cn o.
Chun b cng c trc nghim: y l giai on quan trng ca vic chun b lp
k hoch hoc thit k cc khon mc cho cng c. Bn k hoch bao gm cc thng tin v
cng c th hin mc tiu v ni dung lnh vc c cho di dng li. iu m bo
rng lnh vc c bao trm v rng v su.

170

Vit cu trc nghim: y l qu trnh to ra phc tho u tin v cng c thng

qua vic vit ra cc cu thnh phn ca n. Cu trc ca cng c c bt u hnh thnh
t giai on ny. y c l l bc i hi tr tu nhiu nht trong qu trnh pht trin cng
c. Qu trnh kt thc khi hon thnh vic sp xp cc cu trc nghim trong bi trc
nghim.
Kim tra hiu lc v duyt li : Sau khi to ra bn tho u tin v cng c th
vn tip theo l kim tra hiu lc i vi gi tr b ngoi cng nh ni dung. Nhng
nhn xt rt ra t khu ny s c dng sa li cu trc v cc cu trc nghim.
Th nghim: Bn tho sa s c kim tra th im trn tp hp mu theo
nhng ch tiu m cng c d nh o. S ci tin tip theo i vi cng c c tin hnh
da trn c s cc d liu kim tra th.
Kt thc: Cc d liu t bc kim tra th im c s dng ci tin tip cng
c. n lc ny, cc tiu chun tin cy c xc nh.
Lm thch ng cng c:
i khi, s c gng pht trin v lm cho c hiu lc mt cng c mi l vic lm
v ngha nu nh c sn cc trc nghim chun. iu ny c v ging nh vic pht
minh li ci c. Tuy nhin, cng c th cc cng c tiu chun khng th s dng c
dng nguyn bn nu khng lm cho n thch ng vi hon cnh ca chng ta.
S thch ng c th t c vi ci thin trong chng mc no . Hng ci tin
thng nhm vo:
-

Mc ph hp vi thit k th

Khuynh hng vn ho

di.

Sau khi ci tin, cng c cn phi c kim tra hiu lc v kim tra tin cy
ging nh i vi cng c mi.
Hy pht trin v lm cho c hiu lc cc cng c sau y nhng cng c
to thun li cho bn trong vic cung cp dch v hng dn v t vn cho sinh
vin (xem Module 5 c tr gip thm):
1. Mt bn cu hi thu thp d liu c s lin quan n nhu cu t vn
v hc tp, v ng x x hi v v ngh nghip ca cc sinh vin.
2. Mt phiu iu tra nh gi thi ca h v mn hc bn dy.
3. Mt bi kim tra gm 50 mc trong mn hc nhm pht hin nhng kh
khn trong hc tp ca sinh vin.
4. Lm thch ng mt bn thng k trc nghim tm l tiu chun ho, th d
nh gi chnh nhng khi nim c s dng lp.
5. To c hi cho cc sinh vin ni v bn thn h: hin ti v tng lai
ca h. Hy lu n nhng g h trnh ni n, nhng g m h nhn mnh v
hy lin h vi nhng iu hiu bit trc y ca bn v mi sinh vin. Bn c thu

171

c s hiu bit tt hn khng? Bn c cn m h na khng?

Thu thp v x l d liu
Cng c c th c p dng cho tng c nhn hay mt nhm sinh vin. Sau khi p dng, cc cu
tr li cn cho im v ghi li dng thun li cho vic x l. Vic x l d liu c th thc hin
n gin bng tnh ton th cng (s dng my tnh cm tay) t l phn trm v s trung bnh v v
th th hin s phn b im. Vic cng c th thc hin trn my vi tnh i vi nhng
phn tch phc tp hn.
Nhng s liu x l phi c lu li di dng no d phc hi khi cn i vi hot ng
hng dn v t vn cho c nhn hoc nhm sinh vin.
1. Hy s dng cc phiu cu hi bn lp trong 6.4 nh gi thi
ca sinh vin i vi mn hc ca bn. Hy cho im vo cc mc trong phiu cu
hi. Nh cho im m i vi nhng iu ph nh. Cng im tng phn ca
phiu cu hi v cng im ca c cng c. Tnh im trung bnh cho nhm. Hy
ghi li im ca mi sinh vin trong tng phn khc nhau cng nh im tng
cng. Nhng quyt nh t vn no cn c la chn da vo th?
2. Hy gi cho tng sinh vin v tm hiu thm v h da trn mc 5 ca
bi tp 6.3. Chng hn nh: lp em ni rng em l xyz, nhng nhng iu ti
bit v em li l efg. Em c th gii thch th no? Hoc em c th gip ti ng
nht hai quan im v em c khng?
Phng vn nhm v phng vn tng c nhn
Phng vn l cch tt nht c c nhng thng tin su sc m hu ht cc cng c khc khng
t c. Trong mt bu khng kh thoi mi, i tng phng vn (ngi b phng vn) c th s
cung cp cho ngi phng vn khi lng thng tin ln. khng b chm ngp trong dng thc
thng tin, chng ta cn lp k hoch mt cch h thng cho cc cuc phng vn tip theo m
chng ta s thc hin trong qu trnh hng dn v t vn.
Lp k hoch: Trong qu trnh lp k hoch v phng vn cn tun theo cc bc sau:
Bc 1
Bc 2

Vch ra cc giai on
Xc nh cc c tnh ca ngi c phng
vn;
B tr ch ngi, ghi hnh ghi ting;
To lp mt bn hng dn phng vn.

Bc 3

Kim tra th im cng c

Bc 4

Hon chnh bn hng dn phng vn

Thc hin: Trong khi thc hin k hoch, ngi phng vn cn phi:
-

Gii thiu cc cu hi mt cch r rng v m bo chc chn ngi c phng

vn hiu y cc yu cu ca cu hi.

Trnh g b cch tr li.

Hon thnh cu hi v cc phn tr li trc khi chuyn sang phn tip theo.

172

Ch khi cc cu tr li c a ra.

Cng vic tip theo:

vn.

Lp bn sao cuc phng vn.

Lp cc cu hi tip theo nu nh cn vn cn lm r thm t ngi c phng

i vi cc cuc phng vn theo nhm, cn phi xc nh c nhng cu tr li trng ch. Cn

t c s thng nht trong nhm trc khi ngi phng vn ghi li.
Quan st theo nhm v quan st c nhn
Quan st nhm to ra kh nng thu c nhng d liu m phng php kim tra v phng vn
khng mang li kt qu. Nhng kh nng bao gm nhng c ch v cc kiu giao tip khng
thnh li. Mt nh mt bun, mt nh mt vui, mt dng i, t v rt r trong lp, hay t v xng
xo l mt vi c tnh ca sinh vin c nhu cu c t vn - iu m mt phiu cu hi khng
th pht hin y c. Bng cch quan st sinh vin, chng ta cng c th ghi li di dng
trc tip hoc th nhng thi c x c th thy c v mt hnh th nh vy.
Vic to ra mt cng c quan st l bc u tin cn thc hin. Chng ta phi theo trnh t c
nu trong cc bc t 1 n 4 trang trc. Sau khi thit lp c cng c, chng ta c th s
dng n thu thp d liu bng cch quan st nhm nh mt khi thng nht hoc quan st
tng sinh vin ring bit theo nhng vn ring.
C hai kiu quan st chnh. Ngi quan st, trong trng hp ny l ging vin, tham gia vo cc
hot ng dnh cho sinh vin. iu ny cho php ging vin t t mnh vo v tr ca sinh vin
( c s thu hiu). Trong trng hp quan st gin tip, ngi quan st nhn t xa v ghi li mt
cch kn o. y l cch quan st ph bin hn trong hot ng hng dn v t vn.
Ghi chp
l vic ghi li nhanh nhng s kin ng ch trong cuc sng ca sinh vin. Nhng s kin
c th c ghi li bi ging vin hoc bi sinh vin. D bng cch no i na, ging vin cn duy
tr s ghi chp c c ci nhn thu o v cc cch c x ca sinh vin. Vic ghi chp ny l
quan trng khi ging vin chun b phc v cc nhu cu t vn ca sinh vin.
C vn cho sinh vin
y l mt k hoch c t chc thc hin t vn cho sinh vin. Thng thng tp trung vo
t vn hc tp ri qua c th tin n bao gm t vn x hi nu cc hot ng x hi trong
cuc sng sinh vin c nh hng tiu cc n s hc tp.
nhiu trng i hc, k hoch ny c t chc theo cp khoa. Mi ging vin trong khoa
c phn cng ph trch mt lp sinh vin. Cc sinh vin nh k c gp g C vn, theo
nhm hoc gp ring. nhng ni c t chc nh vy, h lun bit cch t c hiu qu trong
vic gip sinh vin vt qua nhng kh khn trong hc tp.
Vic ghi chp c duy tr bi Ging vin/Ngi t vn
Ghi chp v thnh tch ca sinh vin
Mt bn ghi chp y kt qu kim tra ca sinh vin c th c xem l mt cng c c hiu
qu v qua chng ta c th nh gi c thnh tch ca mt c nhn so vi:

173

a) Kt qu ca nhng ngi khc trong lp ca anh ta;

b) Kt qu m anh ta t c trong qu kh.
Nh iu ny chng ta c th chn on c im yu v im mnh ca anh ta. Cng c th
nh gi s tin b ca mi sinh vin, xc nh c nhu cu bi dng sinh vin km v qua
ci thin c s tin b chung ca ton th sinh vin. V d, nu mt bi kim tra Ton c thit
k tt s cho nhng thng tin nh u l im yu ca sinh vin trong nhng php tnh ton c
bn.
Ghi chp nhng thng tin v tnh cch
Nng lc v nhng mi quan tm ca mi ngi l cc yu t quan trng ngang nhau trong s
nhng yu t nh hng n s thnh t ca ngi trong ngh nghip, trong cuc sng, trong
i sng x hi v trong trng hc. Cch duy nht nh gi tnh cch ca mt ngi l quan
st xem ngi c x nh th no trong cc hon cnh khc nhau. Nhng quan st nh vy c
th tin hnh trong lp hc, ngoi sn chi, trong hi hp x hi, v.v. Khi mi c nhn bc l
ng bn thn mnh.
Vic ghi li tnh cch phi bao gm cc nhn xt sau y v cc sinh vin:
a) Quan tm n ngi khc, kh gn, lnh m, ng tin cy, t khi quan tm x hi hoc
quan tm su sc.
b) C trch nhim, khng ng tin cy, c th tin cy vi im, thng xuyn ng tin cy,
chu o, t ra rt c trch nhim.
c) Kin nh, qu xc cm, d b kch ng, thng xuyn gi cn bng tt, v cng bnh
tnh.
H s sc kho
D ging vin i hc khng th c c h s ny nhng nht thit ngi t vn trong
trng hc phi c mt bn ghi chp v sc kho ca sinh vin. Vic ny phi c cp
nht, ng thi ch r loi bnh tt m sinh vin mc phi, thi gian m v khi no trong
nm. Ngoi ra cn bao gm cc kt lun y hc v tai, mt, rng, cc triu chng thn kinh
hoc cc tt ni. Mt bn ghi chp cp nht tch lu v sc kho s gip ngi t vn hc
ng gii thiu tng sinh vin n cc chuyn gia y t iu tr vo nhng thi im
khc nhau. iu cng gip quyt nh loi cng vic m sinh vin c th c phn
cng. Mt nh nghin cu v vn k lut trong nh trng cho rng s vi phm ni
quy khng quyt nh hnh thc k lut m thay vo , s trng pht cn tu thuc vo
sc kho ca c nhn ngi vi phm. T rt ra rng, vic ghi chp cp nht v chi tit
v tnh hnh sc kho s gip nhc nh ngi t vn v lnh o nh trng v s cn thit
c cch x l ph hp trong i x vi cc em.
H s gia nh
Gia nh l mt trong nhng nhn t chnh c nh hng n vic gio dc sinh vin. Mt
gia nh khng n nh s gy ra s mt cn bng v tnh cm ca sinh vin. H s gia nh
bao gm tn v a ch ca cha m, quc tch v ngh nghip ca h v tnh trng kinh t
x hi.
Nu h s gia nh c ngi c vn lu gi v bo qun cp nht th c th tm ra u
mi ca nhng kh khn ca sinh vin nhm mc ch gip h gim bt s au kh ca

174

mnh. Hiu r v h s gia nh ca sinh vin s to thun li cho mi lin h tam gic gia
ging vin, ph huynh v sinh vin.
H s ly tch
Ngi c vn cn xem xt h s lu tch ca mi sinh vin :
a) Gip ngi c vn lm quen vi sinh vin mi nhanh hn hc k u ca nm
hc.
b) Gip nhng sinh vin khng t yu cu ca lp hc c th ng u vi nhng
vn ca h. Nhng sinh vin khng t yu cu v nhng sinh vin cn hc li u l
nhng i tng cn c gip .
c) Pht hin ra nhng sinh vin c nng khiu v nhng sinh vin c kh nng c
bit v gip h bng cch tm cho h nhng cng vic mang tnh th thch v thch hp.
d) Tm ra nhng sinh vin i hc khng u v ng vin h i hc u.
e) Nghin cu c im tnh cch ca nhng sinh vin c cch c x khng ng
n v gi cho h hc cch c x thch hp.
f) Gip ngi c vn tm hiu nhng sinh vin cn c s tr gip c bit, chng
hn cn c cp hc bng.
g) C c hiu bit c bn v nhng sinh vin trc khi gip h la chn ngnh
hc.
h) Nm c mt s thng tin v sinh vin trc khi trao i vi cha m ca sinh
vin.
i) Pht hin nhng sinh vin c ti nng trong cc lnh vc c bit nh ngh thut,
m nhc, in kinh hoc vit vn.
-

Bn c nhng h s no ca cc sinh vin trong lp bn?

Bng cch no m bn c nhng h s ?

Nhng h s c ch th no i vi bn?

Nhng h s no bn mun c nhng bn vn cha c?

Ti sao bn mun c nhng h s ?

Hy nh li thi sinh vin ca bn. C thy gio no ca bn tng cho bn mt li khuyn, mt

gp hay ch dn no khng? Nu c th l v vn g? Ti sao ng ta phi lm nh vy?
Phn ng ca bn khi nh th no?
-

Th tm xem c sinh vin no mun trao i vi bn v cuc sng, hc hnh, ngh

nghip hoc k hoch tng lai ca h nhng li e ngi hoc min cng khng?
C bao nhiu sinh vin? Ti sao h li e ngi hoc min cng? Bn d nh lm g
sau vic ?

Sau bi kim tra lp, bn c trao i vi sinh vin v bi lm ca h khng?

Bi 3: Phng php chung trong hot ng hng dn v t vn

Mc ch

175

Trong bi ny cc bn s:
1. Xem xt nhng phng php chung trong hot ng hng dn v t vn v hc
tp, hng nghip v ng x x hi;
2. Thc hin cc bi tp nhm hon thin cc phng php trn.
Phng php chung trong hot ng hng dn v t vn v hc tp, ng x x hi v ngh
nghip
Trong cc trng i hc, c nhiu m hnh khc nhau v cc hot ng hng dn v t vn cho
sinh vin trn cc mt hc tp, x hi v ngh nghip ca h. Phng php c bin tu t trng
ny sang trng khc. Cho n nay nhiu trng i hc c nhng Trung tm hng dn v t
vn pht trin tt. ng thi cc cp Khoa /B mn cng thc hin cc dch v nh th. Trong
nhng trng , c nhiu c vn c o to cng vi nhiu ngi lm cng tc qun l d liu
v tng sinh vin. Nhng mt khc cn nhiu trng vn khng c nhng b phn thc hin chc
nng nh vy. Nhiu trng i hc chu Phi thuc khong gia hai cc ni trn. mt s
trng, vn phng trung tm khng c chi nhnh cp Khoa/B mn. mt s trng khc, thm
ch khng c vn phng trung tm. Khoa/B mn t chc cc hot ng hng dn cho sinh vin.
Hnh thc ph bin nht l c mt Phng hng dn v t vn ca Trng (i hc, cao ng,
chuyn nghip). B phn chu trch nhim v cc vn t vn hc tp, x hi v hng
nghip cho sinh vin. Trong thi gian tuyn sinh, b phn ny s phn pht cc t qung co v
thng bo nhm cung cp cho ngi hc nhng thng tin c bn v cc hot ng ca trng.
Cng vic hy vng nh phn pht t bn ng ph i vi cc hot ng ca sinh vin.
Vn phng c t nht mt ngi t vn qua o to. Sinh vin c th trao i nhng vn ca
mnh vi ngi t vn trong nhiu gi.
Cng c nhng U ban nh hng. Trong tt c cc trng i hc, mi s sp xp c tin
hnh vi nhng sinh vin mi vo, thng l t trng trung hc chuyn ln mt loi hnh gio
dc cao hn. Mt trong nhng hot ng thng thy l t chc Tun l nh hng Sinh vin
Mi. Chng trnh tiu biu ca Tun l ny bao gm cc bi ging, hi ngh chuyn , tham
quan v cc hot ng x hi khc. Sinh vin s hiu bit v cuc sng trong trng hc, v nhng
ni qui ca trng, cc quyn li ca sinh vin, cc phng php v th tc dy v hc cng nh
cc h thng nh gi v phn loi.
Mt hnh thc na l t vn khng chnh thc ca cc sinh vin lp trn i vi sinh vin mi.
Hot ng ny rt quan trng trong qu trnh nhp hc. C mt s yu t trong chng trnh n
ca trng m nhng sinh vin mi cn phi bit. Nhng sinh vin cc lp trc c vai tr tt nht
trong vic truyn b nhng ni dung ca chng trnh ging dy . Vic c tin hnh thng
qua cc cuc trao i thng tin, cc cuc tr chuyn v hng dn ti hi trng k tc x hoc ti
ging ng. Mt vi v d v cc thng tin m sinh vin lp trc truyn cho sinh vin mi nh:
Phng php bn c th thnh cng trong lnh vc X; Hiu c cch i x ca thy gio Y;
v quan im ca Ban Gim hiu nh trng i vi nhng cch c x no ca sinh vin.
Bi tp
Hy nu u nhc im ca phng php hng dn v t vn hin c trong trng bn.
Nu bn c hi kin v cc lnh vc hot ng th bn s lit k nhng lnh vc no v bn
s xut nhng ci tin g?

176

Hy pht biu kin v m hnh Chng trnh nh hng trng ca bn. Bn mun thy
nhng thay i no mang li hiu qu?
Theo quan im ca ring bn, cc chng trnh nh hng cho sinh vin mi hng nm
trng bn c hiu qu nh th no? Theo bn th cc nh t chc gp nhng vn v nhng
kh khn g? Lm th no vt qua nhng kh khn ?
Bao nhiu phn trm sinh vin mi tham d Chng trnh nh hng?
Bn s t chc chng trnh nh hng th no cho nhng sinh vin mi vo trng bn?
Bi 4: Hng dn v t vn trong ging dy
Mc tiu c th
Hc xong bi hc ny, cc bn c kh nng:
1. Chn on c nhng kh khn trong hc tp ca sinh vin;
2. Tin hnh hng dn sinh vin tho g nhng kh khn ca h.
Chn on nhng kh khn v mt hc tp
Nhiu sinh vin bao gm c nhng ngi c cho l gii, thng gp kh khn trong vic hiu
mt s khi nim. i vi sinh vin A, sinh vt hc t bo c th l d nhng sinh l hc li l
kh. i vi sinh vin B th ngc li trng hp trn, trong khi sinh vin C c th thy c hai lnh
vc ca sinh hc u kh. Kh khn hc tp c th hin s trnh by s si cc khi nim
v bc l quan nim sai i vi vn hoc mt ch ring bit trong mn hc.
Khi sinh vin gp kh khn trong vic hc mt s khi nim, dn n kt qu tht vng. Qu trnh
hc tip theo cng c th b tr ngi. Bi vy cn pht hin nhng kh khn hc tp ca sinh vin
v thng qua mt ch hng dn mang tnh h thng, hy gip sinh vin vt qua ro cn do
nhng khi nim kh t ra. Vi t cch mt ging vin, bn lm th no bit mt sinh vin
gp kh khn trong hc tp? Bn p dng bin php no pht hin ra nhng kh khn trong hc
tp ca sinh vin? Nhng cu hi ny s c gii p phn tip theo.
Chn on trong khi ging bi
S dng cc cu hi. Trong gi hc, tnh c ging vin t ra nhng cu hi c la chn v c kt
cu tt s pht hin c nhng kh khn ca sinh vin trong vic hiu bi. Ngay c khi sinh vin
khng biu hin nh tr li cu hi th ging vin vn phi a ra cu hi i vi sinh vin.
Nhng cu tr li lng l th hin s km ci ca h trong vic tip thu khi nim do ging
vin nu ra.
Ngoi cc cu hi vn p, ging vin cng cn cho cc bi kim tra vit. Cc cu hi c son
sao cho s bc l nhng kh khn hc tp ca sinh vin. Cc phiu thm d cng c phn pht
hiu r v quan im ca sinh vin i vi khi nim.
S dng cc bn khi nim. Hy yu cu sinh vin chun b cc bn khi nim trn c s bi
ging bn va hon thnh. Bn s cho thy mt u mi chi tit v s nhn thc sai v cc
kha cnh ca nhn thc m sinh vin gp kh khn.
Quan st phn ng ca lp hc. Mt nt cau my trn nhng khun mt trong gi hc c th cho
thy rng c mt vi vn trong vic tip thu chnh ca bi ging. Qua cch tr li v biu hin

177

lo u ca sinh vin cng bit c rng sinh vin thy bi hc ny l d hay kh. Vic s dng cc
phng tin ging dy sn c, cc thit b nghe nhn l phng php hu hiu thu ht khng kh
lp hc v pht hin ra nhng kh khn hc tp.
S chn on sau bi ging
Phn tch bi lm theo mc: Trong khi chm bi kim tra ca sinh vin, hy cho im v ghi li
theo tng mc. Bn hy phn tch bi lm theo tng mc. Hy tm tt nhng pht hin ca bn.
Bn tm tt s cho php nh gi ng v s hiu bit ca sinh vin i vi khi nim m mi
mc hng vo n. Nu phn pht phiu cu hi, chng ta c th bit c quan im ca sinh
vin trc khi nim. Thng tin ny rt quan trng bi v nhng thi tiu cc s cn tr vic
hc tp.
Phng vn theo nhm hoc tng sinh vin: Hy tin hnh phng vn sinh vin theo nhm ri sau
chn mu phng vn ring mt s sinh vin. p dng th tc nu mc 6.2.4 tin hnh
phng vn. Mi t ph ca cuc phng vn l tm ra nhng ch no sinh vin thy kh khn v
hiu khi nim. Cc sinh vin cng cn nhn c li khuyn nh lm th no tho g nhng
kh khn.
Phn tch cc bng ghi hnh/ting
Hy phn tch cc bng ghi hnh v ghi ting bi ging ca bn. T bn ghi , hy lu n cc
hot ng (v khng hot ng) c lin quan n kh khn ca sinh vin trong vic hiu khi nim
nu trong bi ging.
Bi tp
1. Hy trnh by ba phng php gip bn pht hin nhng kh khn ca sinh vin trong:
a) Mn hc do bn dy.
b) Mn hc do mt ging vin khc dy.
2. Sau khi chm bi kim tra bn giao cho sinh vin, bn pht hin ra rng khng c sinh
vin no t im yu cu.
Phn ng tc thi ca bn thng l th no?
Bn s lm g tm ra u l nguyn nhn ca nhng bi lm yu km ?
Tm tt v kt lun
Trong module ny, chng ta cp v thc hin cc bi tp nhm nng cao k nng ca ging
vin i hc trong hot ng hng dn v t vn. Cc hot ng ny nhm:
- Gip sinh vin iu chnh cuc sng trong trng i hc, cao ng, k thut hoc
chuyn nghip.
- Khuyn khch sinh vin tham gia vo cc hot ng hc ng thch hp, trn quan
im nng cao tnh hiu lc ca h trong cc hot ng c nhn v x hi.
- Th hin s quan tm v gip trong vic lp k hoch pht trin v cc mt hc tp,
ngh nghip, c nhn v ng x x hi ca sinh vin.
- Gip sinh vin trong vic t nh gi, t hiu bit v t nh hng; to cho h kh
nng a ra cc quyt nh ph hp vi cc mc tiu trc mt cng nh lu di.

178

Gip sinh vin pht trin th lc v nhng quan im cng nh nhng gi tr tch cc.

- Gip sinh vin c c hiu bit tt hn v lnh vc ngh nghip thng qua vic thu
lm nhng k nng v quan im t vic tham gia cc hot ng lin quan n ngh
nghip.
- Khuyn khch sinh vin lp k hoch v s dng thi gian nhn ri vo cc hot ng
hu ch.
- Gip sinh vin hiu r nhng im mnh, im yu, mi quan tm, gi tr, tim nng
v gii hn ca mnh.
Nh chng ta cp, chng ta cn phi lu n gii hn ca ging vin.
Nhng trng hp c bit cn nh n cc chuyn gia nhng nh t vn hng dn
c o to chuyn mn ha.
MODULE 9. TO IU KIN PH N THNH T TRONG GIO DC I HC
Gii thiu v mc tiu chung
Bi 1: Vn gii trong gio dc i hc
Bi 2: Chin lc dy v hc nhm xc tin s bnh ng gii
Hy suy ngh nhng vn sau y khi hc qua module ny:
84. Hi ngh Tokyo cng ngh tng cng s tham gia ca ph n svo gio dc i hc v yu
cu thng qua chin lc ph hp thc y s tham gia ca nhm ngi bt li, trong c ph
n - nhng ngi cn c khuyn khch ly bng cp cao hn v tham gia vo cc cng vic
mang tnh cht hc thut v i hi trnh cao. Nhng n lc tng t l cn thit nhm khuyn
khch s tham gia ca nhng ngi thuc dn tc thiu s.
85. Hi ngh Daka b sung mt ngh mnh m v vic tham gia ca ph n trong mi lnh vc
c th. Hi ngh cng xut phng php nhm tng gp i s ph n (sinh vin, ging vin,
cc nh lnh o) i hc trong vng 10 nm ti. Cn c bit ch vic nh hng cho ph n
theo hng rn luyn v khoa hc v cng ngh.
86. Hi ngh Beirut ngh Chnh ph cc nc rp cn pht trin v a dng ho cc c hi
cho mi cng dn nng cao trnh chuyn mn ca h. Mun vy, cc chin lc thch hp
phi c son tho tht k lng, nht l i vi nhng ngi c vic lm hoc cho nhng
ngi b hc gia chng, thng qua nhng chng trnh v thi gian biu linh hot, cho php hc
bn thi gian v a dng ho cc chng trnh b tc ngn hn hoc chng trnh cp bng.
iu khon 3: Quyn c vo i hc
a. Theo khon mc 26.1 ca Bn tuyn ngn nhn quyn quc t, tuyn sinh vo i hc cn
cn c theo phm cht, nng lc, s c gng, tnh kin tr, v tn tu ca nhng ngi c
nguyn vng vo i hc, v c th thc hin vo bt c la tui no km theo quyn c
tha nhn nhng k nng c trc y. Do vy trong vic thu nhn vo i hc khng chp
nhn s phn bit i x v chng tc, gii tnh, ngn ng, tn gio, s khc nhau v kinh t,
vn ho hay x hi, hoc s m au bnh tt.
b. Quyn bnh ng c vo hc i hc phi bt u bng vic tng cng v nu cn phi
sp xp li cc mi lin kt ca n vi cc bc hc khc, nht l vi gio dc trung hc. Cc

179

trng i hc cn c xem l mt mt xch trong h thng gio dc lin tc bt u ngay t

mu gio v gio dc tiu hc v ko di sut c cuc i. Cc trng i hc phi hot ng
trong s phi hp gia cha m, nh trng, sinh vin, cc nhm kinh t x hi v cng ng.
Gio dc trung hc khng nhng phi chun b cc ng vin tiu chun c th vo i
hc bng cch pht trin nng lc hc tp trn nn tng rng m cn m ra con ng dn n
thc tin cuc sng thng qua vic chun b o to cho nhiu vic lm. D th no i na, con
ng vo i hc vn m rng cho nhng ngi hon thnh tt chng trnh trung hc
hoc tng ng bt k tui no v khng h c s i x phn bit no.
c. Nh vy, s i hi hiu bit rng v nhanh bc gio dc i hc t ra nhng yu cu m
theo , mi chnh sch lin quan n vic vo i hc, nhm c c u th trong tng lai,
u da trn phm cht ca mi c nhn, nh nu trong iu 3(a) trn.
d. Vic vo hc i hc ca nhng thnh vin thuc cc nhm ngi u tin c bit, chng
hn nh nhng ngi dn bn x, nhng ngi thiu s v vn ho v ngn ng, nhng nhm
ngi bt li, nhng ngi sng khng ngh nghip v nhng ngi chu m au bnh tt,
phi c thun li d dng hn bi v nhng nhm ngi ny d tp th hay c nhn, c th
h c c kinh nghim, ti nng v ng gp to ln cho s pht trin ca x hi v ca quc gia.
S gip c bit v vt cht v cc gii php gio dc c th gip nhm ngi ny vt qua
nhng tr ngi m h phi i u, c trong vic thi vo v vic hc i hc.
iu khon 4: Tng cng s tham gia v y mnh vai tr ca ph n.
a. Mc d c nhng du hiu tin b trong vic to iu kin cho ph n vo hc i hc,
nhiu ni trn th gii vn cn nhiu tr ngi v chnh tr, kinh t x hi v v vn ho ngn
cn h tham gia y v ho nhp mt cch c hiu qu. Trong qu trnh i mi vt
qua nhng cn tr cn thit phi c nhng u tin cp bch nhm m bo mt h thng
gio dc i hc cng bng v khng phn bit i x, da trn nguyn tc ca nhng gi tr
phm cht.
b. Cn phi n lc nhiu hn na loi b tt c nhng hn ch v gii trong gio dc i
hc, cn quan tm cc kha cnh ca gii trong cc ngnh hc khc nhau v cn tng cng s
tham gia ca ph n tt c cc cp hc v trong mi ngnh hc m trong h khng c
nh gi ng mc, c bit cn tng vai tr tch cc ca h trong vic ra quyt nh.
c. Nhng nghin cu v gii (hay nhng nghin cu v ph n) cn c khuyn khch nh
mt lnh vc hiu bit, mt chin lc chuyn bin gio dc i hc v x hi.
d. Cn phn u loi b nhng ro chn v chnh tr v x hi, trong ph n b coi
thng, c bit cn nng cao vai tr tch cc ca h trong cc cp ra ch trng chnh sch
cho nh trng v x hi.
Gii thiu v mc tiu chung
Bo m quyn li v gii trong gio dc (cng nh trong nhng n lc khc) l kim ch nam cho
mi hot ng ca cc nh hot ng x hi bnh vc quyn li ca ph n. Mi lm nm gn
y cho thy mt nhp gia tng trong li ni v hnh ng ca cc nh hot ng x hi v
s tha nhn mt cch rng ri hn thng ip: Trn hu ht lnh th chu Phi, vic sinh con trai
thng mang li n ci ti hn trn khun mt cha m v ngi thn so vi sinh con gi. Thc
vy, vic nui mt a con gi c v ging nh ti nc cho cy ca hng xm. l nhn
xt ca Djenaba Doumbia Trng i hc Cocody khi gii thch v s bt bnh ng gii trong
gio dc chu Phi.

180

Cuc tranh lun si ni xoay quanh vn thu hp khong cch v gii trong gio dc bng n,
mt cuc tranh lun m n nay tm ra cch i ring i vi tiu vng i hc. Gp phn vo
cuc tranh lun , ti cc cuc Hi tho UNESCO-BREDA v Dy v Hc i hc, Fay Chung
v Sylvie Kodjo trong Hi tho Abidjan, Carlos Machili trong Hi tho Maputo v Agnes Njabili
Johannesburg ngh tp trung phn tch nhiu hn na v ch hiu ng khi nim v
gii, hiu bit nhng du hiu ngn cm hoc y mnh s tham gia v thnh t ca cc em gi
v ca ph n trong gio dc i hc v c bit cc chin lc ngn hn v di hn c th c
thc hin bi cc ging vin i hc chu Phi nhm un nn s bt bnh ng. Trong module
ny chng ta s tr li vn ny v cc vn khc na.
Sau khi hon thnh Module ny, cc bn c kh nng:
- Hiu r khi nim v gii;
- Nhn bit c cc hnh thc khc nhau ca s bt bnh ng v gii trong gio dc i hc;
- Ni ln mt s nhn t gp phn hn ch s tham gia v thnh t ca ph n trong gio dc
i hc;
- M t nhng chin lc dy v hc nhm tng cng s bnh ng v gii i hc;
- Phn tch cc thi dy hc t bc tranh v gii;
- Pht trin cc k nng v quan im ging dy bao gm c vn gii; v
- xut cc phng php y mnh s tham gia v thnh cng ca ph n trong gio dc i
hc.
Bi 1: Vn gii trong gio dc i hc
Mc ch
-

Hc xong bi hc ny, bn s c kh nng:

Phn bit c s khc nhau gia gii v gii tnh;

Lit k c cc biu hin ca s khng cng bng v gii trong gio dc i hc;
miu t c cc yu t dn n s bt bnh ng gii trong gio dc i hc; v

Ni ln nhng thc t tiu cc ca nhng sinh vin n trong cc trng i hc iu

cn tr s tham gia ca h

Khi nim v gii

Gii tr thnh mt t rt quan trng trong cc cuc tho lun v s pht trin. Khi gio dc l
mt phn chnh ca vn pht trin, iu quan trng l lm sao tt c nhng ngi lm cng
tc gio dc u quen vi ngha ca t gii. C l chng ta s bt u bng nhng ngha khng
ng ca t gii. Gii khng ng ngha vi ph n. Gii khng ng ngha vi gii tnh, thm
ch khi t n tri ngc vi gii tnh th s hiu ng hn ngha ca n. Gii tnh l ni n cc
thuc tnh hoc cc chc nng sinh vt hc ca con c v con ci. i vi ph n, c trng sinh
hc l bung trng, c v pht trin y , c thai v sinh con, nui con bng v, v.v.
Gii tnh l mt hin tng sinh vt hc m mt c th c ngay sau khi th tinh
(do cc nhim sc th X v Y kt hp), tc l trc khi sinh ra. Kt qu l cc c
tnh c/ci c th quan st c v n khng h thay i. Gii l hin tng cu

181

trc x hi xy ra do x hi gn cho hai gii tnh cc vai tr v nhim v, cch c

x v phong cch khc nhau. Khng ging nh gii tnh, gii l mt c trng
mang tnh tri gic, bi th d thay i khi n nh hng n cch thc m mi
ngi hnh ng v c x vi nhau.
c im sinh vt hc ca mi gii tnh xc nh cc c trng gii tnh v cc chc nng ca cc
thuc tnh ny. Trong khi , gii ni n nhng ngi m c im v chc nng ca h l do x
hi gn buc hoc phn cng cho n ng hay n b. V d, x hi mong mun n ng xc vc,
c lp, c l tr, quyt on ch khng mong mun n b nh vy. Thay vo , n b c
mong mun du dng, d phc tng, ph thuc, b ng, d xc cm, v.v. Khi mt a tr ln ln,
n phi ho nhp p ng nhng mong ch nh th ca x hi. iu ni ln rng, cc cch
i x ni trn c hc v tip thu trong khi c cm tng sai lm rng chng c n nh theo
quy lut sinh vt hc. Davies (1999) pht biu nh sau:
Gii l mt cu trc x hi c xc nh mang tnh vn ho. N da trn c s
tn ngng v truyn thng ca mt x hi nht nh v lin quan n vai tr,
cch ng x v nhng c tnh m x hi gn buc cho mi gii tnh. l cch
chng ta xc nh n ng hay n b. Tuy nhin, nhng iu ngi ta phn
bit nhm xc nh a v ca gii tnh: n ng th cao cp cn n b th thp
km.
Gii c bit nhm pht huy s n lc ca mi ngi dn n vic phn loi v vai tr, cc hot
ng, trch nhim, ngh nghip no l ph hp cho n v cho nam. Tht vy, iu ny dn n ci
gi l c trng v gii. c trng v gii c nh ngha l s gp nht mt cch tm thng
cc nim tin hay cc quan im v i x v cc hot ng c x hi cho l ph hp vi n
ng hoc vi n b. Njabili (1999) cho rng c bn nguyn nhn v c trng gii l: vn ho-x
hi; kinh t; gio dc v o to; v mi trng. Nguyn nhn vn ho-x hi bt ngun t nim
tin cm gic cho rng ch ca mt c gi l trong bp (cng vi m ca em), trong khi cu con
trai phi lm vic ngoi ng (cng vi ngi cha). Nguyn nhn kinh t th cho rng n ng l
nhng ngi tr ct kinh t trong gia nh. V th, trong h thng lao ng di tr mt s nc, v
d nh Lesotho, Botswana, Namibia, c nhiu ph n li trong nc hn bi l n ng i
lm vic ti cc hm m Nam Phi. Xu th ny nh hng tiu cc n x hi.
Mt s ngh nht nh, chng hn ngh c kh, c xem l khng ph hp vi ph n trong khi
cc ngh cung ng thc phm hay th k li c coi l khng ph hp vi nam gii. Trong thc
t, gii l yu t quyt nh i vi s tham gia vo h thng gio dc chnh thng nh mt c n
ca nam gii. Khong cch trong vic tham gia v thnh t tt c cc bc hc l kh ln do
nhng trng mong vo vai tr ca gii v do s rp khun v gii. Bi vy bt k n lc no nhm
y mnh s tham gia ca ph n vo gio dc u phi nhn thc r nh hng ca gii n hot
ng ging dy v hc tp cng nh n cc chnh sch.
Bi tp
Hy chun b mt bng lit k nhng c im v tnh cht c th c lit vo loi gii tnh v
mt bng khc cho khi nim gii. Hy tho lun bng ny vi ng nghip ca bn v cho bit
cc bn ng vi nhng thuc tnh no trong s .
S bt bnh ng v gii trong gio dc i hc
C nhiu biu hin khc nhau v s bt bnh ng v gii trong gio dc i hc - vn c coi
nh mt c n ca nam gii.

182

1. Khong cch v gii trong tuyn chn: Cc thng k v tuyn sinh hu ht cc trng i
hc chu Phi cho thy nam gii ng hn hn n gii, ph n chim trung bnh 38% tng s
chiu sinh (Makhubu, 1997).
V d trong cc nm 1980, 1988, 1992 tng s sinh vin c tuyn Sub-Saharan tng ng
(tnh theo nghn ngi) l 528, 718 v 1510. T l n l 22%, 25% v 32%. Cng thi gian giai
on chu M cc con s tng ng l 15957, 21723 v 24633 v 49%, 51% v 52%. Tuy
nhin c nhiu ni sinh vin n khng b qu bt li. Ti Namibia chng hn, c rt ng n sinh
c nhn vo tt c cc bc hc.
2. Khong cch v gii cc v tr khoa hc v qun l: Cc thng k cng b v s cn b
trong cc trng i hc chu Phi do Mbanefo (1996) thc hin cho thy tnh trng ph n
khng c nh gi ng mc. Trong s cn b n, ch c mt t l nh l gio s. S Hiu
trng, Hiu ph, Trng khoa hoc cc v tr qun l thuc v n thng rt him trong cc
trng i hc, thm ch ngay cc trng c ng sinh vin n. Trng khoa, Trng cc b
mn chuyn mn v ngay c cc phng ban phn ln l nam gii.
3. Gn nh khng c mt ph n trong mt s ngnh: c kh, nng nghip, vt l, gio dc th
cht, kin trc, trc a, qun l nh t v nhng ngnh ngh khc mang nhn mc hoc hnh
tng ca n ng, c rt t hoc khng c s hin din ca cc ging vin v sinh vin n.
4. Khong cch v gii trong s thnh t: Trong nhiu ngh nghip nht l cc ngnh khoa hc
v cng ngh, nam gii thc hin tt hn n gii. S sinh vin nam t c bng loi u cao hn
s sinh vin n (xem Mlama, 1997).
Cc nhn t c lin quan n s bt bnh ng v gii
Nhiu nghin cu c thc hin nhiu nc trn th gii v vn c hi bnh ng cho ph
n v nam gii, c bit l trong gio dc. Nhiu ti liu vit v cc nhn t c lin quan n s
bt bnh ng v gii. iu quan trng l chng ta phi lm quen vi cc yu t v hiu cch
thc tc ng ca chng dn n tng s bt bnh ng nu. Cc nhn t bao gm:
Qu trnh x hi ho u tin ca n gii v nam gii c xu hng to ra nhng sinh vin c
nhng kinh nghim hc tp v tnh cch rt khc nhau cng vi ng phn bit v gii. C mt
thc t l nam gii c x hi ho tr nn xc vc, c l tr, quyt on v c khuyn khch
mo him, gn lin vi cc hnh ng th thch thn kinh trong khi ph n c x hi ho tr
nn d phc tng, ph thuc, b ng v ch yu tham gia cc hot ng i thng. Chnh iu
t nam gii vo u th v gio dc hn ph n.
Mi trng hc tp nh trng c v u i cho nam gii hn l n gii. Mt mi trng hc tp
lm nn lng cc sinh vin n, bi v cc n sinh phi cnh tranh c th c c ti liu
khan him, phi sng trong s lo u do b quy ri tnh dc, gia mt s t sinh vin nam thiu vn
ho.
Cc mi quan h lp hc c khuynh hng ght b n gii. Thc t cc ging vin v sinh vin
mang n lp nhng gi tr x hi v nam gii v n gii. Bi vy h xc lp cc mc k vng
khc nhau v trnh hc vn i vi nam sinh v n sinh, chnh iu ny t n thc hin li
d bo trc. Ngay c nhng thng tin bng li hay khng thnh li m ging vin ging cho sinh
vin cng hm cha thng ip cp v nhng c hi ca ngi hc.
Ni dung chng trnh trong cc ngnh hc khc nhau cha ng khuynh hng gii, to ra n
tng rng gio dc l ch dnh ring cho nam gii, cn n gii ch l nhng v khch khng

183

mi m n. Chng hn chng trnh mn khoa hc v mn ton tt c cc cp hc u gii

thiu hnh nh ca n ng vi nhng ni dung rt ra t nhng kinh nghim sng v nhng mi
quan tm ca nam gii. Cc t liu ca chng trnh ging dy, cc bi kho, cc hnh minh ho
v thm ch c ngn t u phng pht truyn ti nhng thng ip mang tnh phn bit gii tnh.
Thc vy, c trng gii trong cc ngnh ngh, nn ngh th k thng c xp vo loi ngh
ph n trong khi cc ngnh khoa hc, ton hc v c kh c xp l ngh ca nam gii. Thc t
hn ch s tham gia v cc c hi gio dc ca ph n.
Trong qu trnh ging dy, cc phng php m ging vin p dng c th gy ra nhng hiu qu
khc nhau i vi sinh vin nam hoc sinh vin n. V d, nghin cu cho thy vic p dng hnh
thc hc nhm s tng thnh tch hc tp v s thch ca sinh vin n hn so vi vic p dng hnh
thc hc tp mang tnh cnh tranh. Tuy nhin iu khng p dng c vi nam sinh.
Mt khc cn t vn trong phm vi x hi hoc nhn mnh mi lin h ca n nhm y mnh
kt qu hc tp v s quan tm ca ph n trong khi nam gii c xu hng thun li v mt quan
im ri. Ngoi ra, trong lp s sinh vin nam xung phong tr li cu hi nhiu hn sinh vin n l mt biu hin ca c im tm l x hi ca mi gii tnh.
Ch c t nhn t c nh hng n cht lng u vo, n thnh tch hc tp v cht lng u ra
cng nh s tham gia ni chung ca ph n vo gio dc tt c cc cp hc.
iu quan trng l phi tm ra c phn ln cc nhn t bt ngun t cch hiu v gii theo quan
im vn ho-x hi. Qu trnh gio dc l hot ng ging dy v hc tp mt cch c hiu qu
nhm y mnh s tham gia v thc hin ca ph n trong tt c cc bc hc. Nhiu phng php
c nh gi l mang li hiu qu trong vic tng cng s tham gia ca ph n vo s nghip
gio dc ni chung v gio dc i hc ni ring.
Gc r su xa ca vn gii trong gio dc l g?
Tt c cc trng i hc dnh cho ph n c lm gim nh vn khng?
Hnh ng cng quyt v mt yu cu u vo c ph hp khng?
Bi tp
Hy phn tch xa b phn bit gii trong trng hc i vi:
-

Vic tuyn sinh vin;

Cn b nhng chc v qun lcp cao;

Ging vin cc ngnh khc nhau trong trng ca bn.

Bn c cho rng c s phn bit i x chng li ph n trong vn tip nhn v b nhim

khng?
Bi c
Quyn vo hc i hc v c hi bnh ng cho ph n ni ring:
S thch thc to ln ca thi i chng ta
Lydia P. MAKHUBU
Mt s quan st c tin hnh t cc bi gii thiu trc y. Nhng xut nhm y mnh
s tham gia ca ph n vo gio dc i hc cng c a ra vi nim tin rng s tham gia
ngy cng tng ca ph n vo gio dc i hc l mt b phn sng cn trong vic tng cng s

184

ng gp ca cc trng i hc vo s pht trin ca chu Phi, c bit l trong giai on i hi

nn tng tri thc cao. Di y l mt s quan st:
-

S tham gia t i ca ph n trong gio dc i hc, c vi t cch sinh vin v ging

vin, c th c lin h vi nhng quan nim x hi truyn thng trong nhn nhn vai
tr ca ph n. Trong khi cc trng i hc c th m rng ca cho ph n, th nhng
mu thun hin nhin gia cc mt ca nn vn ho chu Phi vn cn tr ph n tham
gia vo nn gio dc i hc v ng vai tr c ngha trong s pht trin ca cc
trng i hc. Bi v trong nn vn ho y, ph n ch c coi l cng c ni tr, cn
mc ch ca cc trng i hc hin i l phn u ph n c ch ng ngang
bng vi nam gii. Chng hn vic chuyn t trung hc ph thng ln i hc l giai
on kh khn nht ca n sinh; hn na t l b hc cao c to ra bi nhiu yu t;
cc c gi thng phi chu nhng p lc x hi to ln lao vo nhng ngh khng
i hi phi hc nhiu nm, v th h tha nhn vai tr truyn thng ca h trong thi
k c th chp nhn v mt x hi. Quan im ny dng nh thng tr v ph bin
rng ri nhiu nc chng ta.

nhiu nc nh Botswana, Lesotho v Swaziland s ph n c tuyn vo i hc

l tng i cao so vi cc trng i hc chu Phi khc do nhng l do kinh t-x hi
c trng cho cc nc ny. Cc nc ny c c im l con s tuyn n sinh cao
bc tiu hc v bc trung hc, do vy c ngun di do cho tuyn sinh i hc. iu
ny ch ra tm quan trng ca gio dc ph thng i vi n sinh nh l iu kin tin
quyt chuyn ln cc trng i hc, v vic khng ngng n lc y mnh s tham
gia ca cc em gi vo cc bc hc di l vic lm cn thit i vi cc nc. Tuy
nhin iu ng lu l, mc d hon cnh ba nc trn tng i c li cho s tin
b ca ph n cc bc hc thp nhng cc ging vin n cha c gng phn u ln
nhng v tr lnh o hc thut cao mt cch nhanh nh nam gii. iu c v ko
theo nhng yu t khc cn tr s tin b ca ph n trong cc trng i hc.

Ngay sau khi nhn tm bng u tin, nhiu c gi kt hn v nhanh chng xy dng
gia nh, vic hn ch cc c hi ca h c o to ln cao na. Tnh hnh ny
cng trm trng thm bi thc t vic o to sau i hc hu nh din ra cc trng
i hc ngoi nc, iu l cc k kh khn i vi nhiu ph n tr c chng
bi l h khng th ri xa gia nh ti bn nm m khng gy ra nhng trc trc gia
nh. S pht trin cc kho o to sau i hc cc trng i hc a phng nhm
m rng cc c hi cho ph n hc tp ti nh l iu ht sc quan trng trong vic
m bo s tham gia ca ph n vo gio dc i hc. iu quan trng khng km l
phi tm cch ph n c th quay tr li hc sau i hc sau khi h xy dng gia
nh. Cc chng trnh o to sau i hc t xa cng nh cc xut hc bng c bit
dnh cho ph n trng thnh cng c ca ngi l nhng gii php khuyn khch ph
n tham gia vo qu trnh o to sau i hc.

S c mt nhiu ging vin v gio s n c th lm c s cho nhng hnh mu i vi

sinh vin n v gim thiu thi mit th i vi ph n trong trng i hc.
Trong tt c cc cuc bn lun v ch lm sao to c mi trng i hc t thin
cm vi ph n, cn c nhng hin tng khc ni ln nh nhng vn quan trng, v
d nh s quy ri tnh dc, thiu s gii by tm s trong ni b ph n. Ring v vn
quy ri i hi s nghin cu cn thn v khp li cn thn nu nh vn tn ti
nhng hin tng c coi l thnh lu ca s thng tr ca nam gii.

185

Vic thnh lp cc b mn nghin cu ph n cng c xut nh mt gii php c

th nhm a vn gii ra mt din n rng m. Tuy nhin cng cn phi thy rng
iu ny ng trc nguy c b dn n mt gc nh kiu khu vc ph n trong khi
cc trng i hc cho rng h tm c gii php gii quyt vn ! l
trng hp cc trng i hc chu M, gii thiu cc chng trnh khuyn khch
s tham gia ca ph n vo cc trng i hc v s tham gia ngy cng nhiu ca h
vo cc t chc. Hip hi Cc trng i hc Chu M phi gi vai tr ch o trong
cuc ng u vi thch thc .

i vi nhng ph n c tuyn lm ging vin ca trng i hc, vn cn nhiu

ro cn tm thi phi vt qua nng cao trnh hc thut v cc chc v hnh
chnh. Mt s ro cn sinh ra do nhng yu cu thi gian ca h v mt vn ho x hi,
iu gy kh khn ln cho h trong vic dnh thi gian cn thit thnh t trong
nghin cu v hc thut. i vi nhiu ngi, tr thnh mt s la chn gia gia
nh v ngh nghip. Chnh iu ny gii thch cho s bt lc ca ph n trc vic
tho mn cc tiu chun bt ca nh trng, trong nhiu tiu chun u da trn
cc kt qu nghin cu v cc cng trnh cng b.

C nhng lnh vc hc thut ch o trong ph n ni tri hn. Trong s l cc

ngnh khoa hc nhn vn, khoa hc x hi, v khoa hc nhn sinh. Cc lnh vc ny l
cc k quan trng i vi chu Phi v ph n cn u t vo nhng mt mnh ca h
v t h phi to cho mnh mt v tr thch hp thng qua nhng vic c th lm c
nhm t c v tr lnh o v hc thut v qun l v trnh to ra khu vc ph n
ni trn. Cc t chc nh Din n N chuyn gia gio dc chu Phi (FAWE)
nhn c s ng h mnh m v c s h tng bn ngoi hnh lang din n,
xut cc bin php thc y s tham gia ca ph n vo gio dc i hc. Vai tr chnh
ca FAWE l lm tng kh nng ca ph n v gip h c ting ni mnh m tranh
u v v tr ca ngi ph n trong gio dc i hc v v s tha nhn kh nng ng
gp cho t nc.

Tnh trng khng nh gi ng ph n trong khoa hc v cng ngh l cn tr nghim

trng trong nhng c gng pht huy nng lc khoa hc chu Phi. Cc t chc nh T
chc V ph n trong khoa hc ca Th gii th Ba v cc t chc quc gia khc
lm vic lin tc v mang tnh cht hp tc nhm khuyn khch cc em gi hc cc
ngnh khoa hc v h tr cc nh khoa hc n tin b trong ngh nghip ca h.
Nhng khon tr cp khuyn khch cc hot ng nghin cu khoa hc ca sinh vin
i hc cn c u tin to nn s nhn thc mang tnh x hi rng ri v tm quan
trng ca khoa hc v cng ngh chu Phi.

Ngun trch dn:

Makhubu. L.P.(1988). Quyn tham gia gio dc i hc v c hi bnh ng cho ph n: S thch
thc ca thi i chng ta. Trch trong J.Shabani (Ed.). Gio dc i hc chu Phi: Thnh tu,
Thch thc v Trin vng. Daka: UNESCO-BREDA.
Bi c: y mnh s tham gia v quyn bnh ng trong gio dc i hc: Nhng vn
v gii
Penima M. MLAMA

186

C th nu ra y mt v d, cc trng i hc Makerere Uganda v Dar-es-Salaam Tanzania

p dng nhng hot ng cng quyt tng cng s tham gia vo gio dc i hc. i
hc Dar-es-Salaam, cc th sinh n c tuyn vo vi mc im thp hn cc th sinh nam 1,5
im nhng khng thp hn mc im vo i hc tng hp. Kt qu l t l tuyn sinh tng t
17% trong nm 1995/96 ln 29% trong nm 1996/97. Sau mt s nm p dng ch tuyn sinh
nh vy, n nay t l tuyn sinh n Makerere t khong 30%.
Cc nghin cu v gii cng c tin hnh di cc hnh thc nh Trung tm nghin cu ph n
i hc Makerere hoc Vin nghin cu Gii i hc Cape Town ca Nam Phi. Mt khc, cc
mn hc c th v gii cng c ging dy hoc kha cnh gii c a vo chng trnh
chnh kho. i hc Dar-es-Salaam chng hn, cc mn hc nghin cu v gii c ging dy
ti Vin nghin cu pht trin v x hi hc trong khi kha cnh gii c a vo ni dung mt
s mn hc cc Khoa Ngh thut v Khoa hc x hi, Lut v Gio dc v Trng Cao ng
Kin trc v t ai. Hc vin Qun l ti chnh v trng i hc Nng nghip Sokoine cng c
mt s mn hc v gii (UDSM: 1996). Nhng mn hc nh th gip lm r vn gii v
nng cao nhn thc v gii cho c ging vin v sinh vin.
thc y s tham gia v khuyn khch sinh vin gii, nhiu sut hc bng v nhiu gii thng
c trao thng qua cc hnh thc khc nhau. Trng Khoa Sau i hc ca i hc Dar-esSalaam sn sng trao cc hc bng sau i hc cho cc nghin cu sinh n, iu ny gip ch
cho hn 50 ph n trong vng 4 nm qua. Tng t nh vy, U ban Qun l Gii ca Trng i
hc u cho cc ging vin n trong o to tin s (Ph.D).
Cc nhm hnh ng v gio dc i hc trong cc trng ng vai tr tch cc bo v gii
trong cc chng trnh x hi v hc thut. H t chc cc bui seminar, cc bui hi tho, cc
nhm gip chia s cng nhau v thng u tranh vi nhng vn lin quan n gii nh
s quy ri tnh dc. i hc Dar-es-Salaam c kh nhiu nhng nhm nh th, trong c th k
nh Vin nghin cu pht trin cc nhm nghin cu v ph n (IDSWSG), D n Cung cp t
liu v nghin cu ph n (WRDP), Ph n trong nn gio dc (WED), Ph n Tanzania trong
khoa hc v cng ngh (TAWOSTE) v U ban qun l gii (GMC). Nm 1994, i hc Dar-esSalaam chnh thc thnh lp Lc lng c nhm v bo v gii (GDTF) nhm hiu lc ho s
bnh ng gii c nu r trong Chng trnh chin lc hp tc (1994).
Hip hi cc trng i hc chu Phi (AAU) v Din n cc nh gio dc n chu Phi (FAWE),
trong u c s tham gia ca cc Ph hiu trng cc trng i hc, thng qua nhng chin
lc v nhng xut nhm a vn gii vo ging dy ti cc trng i hc chu Phi.
Thm ch AAU cn thng qua h thng cc chc v nghin cu v gii.
y khng a ra bn lit k cc hot ng cn bng gii. iu ng lu l hin nay ngi ta
ch trng hn nhiu so vi 20 nm trc y trong vic ging dy cc vn v gii trong gio
dc i hc. Danh ting ca cc nh hot ng quc t, vng v khu vc cng nh s tch cc ca
cc t chc dn n nhn thc rng, gio dc i hc khng th b qua c hi bnh ng v gii
nu nh mun thc hin c hiu qu nhim v ca n. Tuy nhin chng ta nhn thy rng tc ng
tch cc lun n t pha cc nh ti tr cho gio dc i hc, nhng ngi t vn gii nh l
mt iu kin rng buc ca s ti tr. iu cng khng c g l b mt rng rt nhiu nghin
cu v gii c tin hnh l nh s gip ca cc nh ti tr.
Ngun trch dn:

187

Mlama, P.M. (1998). Tng cng s tham gia v quyn bnh ng trong gio dc i hc: Vn
gii. Trch trong J. Shabani (Ed.). Gio dc i hc chu Phi: Thnh tu, thch thc v trin
vng. Daka: UNESCO BRENDA.
Nhng tri nghim mang tnh tiu cc ca ph n trong gio dc i hc
Hy tin hnh nhng cuc tho lun khng chnh thc vi ba sinh vin n (mt trong s n t
cc ngnh khoa hc) v nhng iu h tri qua trong nm th nht i hc. Bn hy ngh
h nu ra nhng kinh nghim ca cc sinh vin n khc. Hy lin h nhng li bn ca h vi
nhng iu tri nghim ca nhng sinh vin nam trong cng thi k . Bn hy ghi chp v
xut mt vi gii php c th ci thin tnh trng c v t c mu hnh mi v ph n. Trong
chng tip theo bn s thy ch li khi chng ta bn v nhng nhu cu ca sinh vin. Bi hc ny
cng gip cho bn nhn thc c phn ng gp ca mnh vo qu trnh tng kh nng ca ph
n trong gio dc i hc. Bn c th so snh iu khm ph ca bn vi nhng iu nu di y
hoc bn c th s dng chng nh nhng nguyn tc ch o cho cc cuc tho lun ca mnh vi
sinh vin.
Sau y l mt vi tri nghim mang tnh tiu cc ca ph n i hc.
1. S quy ri tnh dc Hin tng ny l kh ph bin trong cc nh trng trn th gii, trong
chu Phi khng phi l ngoi l. Cc sinh vin nam thng quy ri ph n, nhng ngi t
chi nhng quan h tnh dc, bng cch a ra nhng bc tranh v chuyn khng lnh mnh .
H cng c khuynh hng coi thng nhng thnh tch ca sinh vin n bng cch gn nhng
thnh tch vi s tr cng cho cc thy gio bng quan h tnh dc. Tuy nhin hnh thc thng
gp nht l khi cc ging vin li dng cho im tt v mc ch tnh dc. Trong hon cnh
dy/hc, nhng sinh vin t chi s b trng pht. i khi nhng ph n ny s hi n mc h
phi chuyn sang ngnh hc khc. Nhng ngi cung cp tin cho bn c th ni rng cc sinh vin
n cng pham ti quy ri tnh dc, khi h nh i tnh dc ly im. D nhin ch c nhng
n sinh nhu nhc v tuyt vng mi hnh ng nh th. Rt tic l chuyn ng tm vn c
th xy ra v iu cho thy cc n sinh loi khng nh thm cho cch nhn ca x hi
xem ph n nh l i tng tnh dc.
2. n tng gii - l vic xc nh cc mn hc trong trng, tip tc eo ui h nhng ln
ny di dng sp xp sinh vin theo gii. H thy bn thn h nm trong s nhng ph n c
gi l s la chn mm.
3. Nhng vn lp hc - lm suy yu thm s t trng v lm xi mn s t tin v tnh
cht n ng tuyt i ca mi trng: thi b trn ca ging vin, (trong c mt s
ngi ly lm thch th vi vic lm cho vn tr nn phc tp hn thc t vn c ca n),
v nhng s km ci ca chnh sinh vin n do vic chun b s si i vi hc i hc. H b
hc v s bc l s ngu dt ca h. Khi h c mt th t h lm cho mnh mt i bng cch t
chi khng tham gia v khng np bi tp v nh.
4. S c lp v tranh u c tha nhn trong nhng lnh vc nam gii thng tr, sinh
vin n i khi b c c trong mi trng hc tp do b c lp vi cc sinh vin n khc,
nhng ngi ng l h c th trao i kin hoc bn lun vi nhau v nhng kh khn m
khng cm thy s st.

188

Bi 2: Nhng phng php dy hc thc y s bnh ng gii

Mc ch
Hc xong bi hc ny, cc bn c kh nng:
-

Nhn bit c cc phng php thc y s bnh ng v gii;

M t c khi no v bng cch no p dng cc phng php ; v

Chng minh vic s dng cc phng php lp hc ca bn.

Gii thiu chung

Cc phng php dy v hc c th thc y s tham gia ca ph n trong gio dc i hc trc
ht da trn nhng nhn t c xem l nguyn nhn to s khc nhau v gii trong gio dc.
Nhng phng php c th c nhm li thnh cc nhm lin quan n chng trnh ging
dy; qu trnh ging dy; s qun l.
Nhm cc phng php lin quan n chng trnh ging dy: Chng trnh ging dy cc
trng i hc cn phi c xem xt vi quan im loi b mi hnh thc cha ng s thnh
kin v gii. Hy la chn nhng ni dung v kinh nghim hc tp miu t nhng ng gp ca
ph n trong nhng n lc con ngi. V d, chng trnh trong mn Lch s v Khoa hc chnh
tr cn bao gm v nu bt nhng ng gp ca ph n trong xy dng t nc v kin to ho
bnh gia cc quc gia, nhng vic tng c xem nh l ca n ng. Bng chng l ph n
gip n nh s cai qun t nc Liberia sau nhiu nm xung t ni chin. Tng t nh vy l
trng hp nhng ph n Nam Phi hy sinh trong cuc u tranh bi tr t phn bit chng tc.
Nhng chuyn k v ph n trong cc ti liu lch s s mang li nhng gi tr v s tha nhn vai
tr ca ph n, iu gip ci thin hnh tng chung ca ph n.
Trong vic la chn nhng v d c th minh ho cho ni dung, cn phi rt ra t nhng iu
tri nghim ca c nam gii cng nh n gii. V d, s ma st c th c minh ho bng hai hn
mi hoc bng s chuyn ng ca lp xe p trn mt ng. xy dng chng trnh ging
dy thn thin vi ph n, cc ni dung a ra phi c lin h vi cuc sng. Chng hn, khi
mun nu bt s lin quan v p dng cc hm s lng gic nh tang, sin, cosin trong kin trc
v xy dng, ta c th kho lo mt cht li cun ph n vo ch ton hc.
Cn xem xt tt c cc nguyn liu xy dng chng trnh trong gio dc i hc nh gio trnh,
thit b tr gip nghe nhn, nhm loi b mi khong cch v gii. V d, nhng hnh nh v cc
minh ho trong gio trnh phi m t c hnh tng ph n v nam gii vi t cch l nhng
ngi tham gia tch cc vo ton b qu trnh gio dc. Ph n cn c t r l nhng sinh vin
khoa hc tch cc ch khng h b ng khi xem nam gii l nhng ngi thc hin cc th
nghim v ch tr cc cuc tho lun.
Cc mn hc v cc ngnh hc cn trnh gy n tng v gii. Cc ch phi c miu t sinh
ng bt k l nam hay n. V d cc vn hnh thnh khoa hc v cng ngh thc s cn c
xc nh li bao hm mi hot ng ca ph n, nhng ngi cng p dng cc phng php
khoa hc gii quyt vn . Mt thc t l, Khoa hc ni tr b xem nh khng phi v n d
hn cc mn khoa hc khc m n gin v lu nay n b lit vo lnh vc ca ph n.
Cc phng php lin quan n ging dy: C mt thc t l, trong s nhng ph n vo c
i hc th mt t l ln c xut pht im khc nhau v mc thiu kinh nghim (v nhn thc

189

v d xc ng) v mc t tin. t c hiu qu, ngi ging vin phi thng qua trc
nghim chn on xc nh thi ca sinh vin u vo vi lu c bit n nhng sinh
vin n. Nhng thng tin thu c s to nn c s cho vic t chc nhng kinh nghim hc
tp mi di dng cc bi ging v cc bi thc hnh. Mt cch thng xuyn, ging vin s b
p thm cc hot ng hc tp c bit, nht l cc mn da trn c s khoa hc v ton hc.
iu cng c th c tin hnh di dng dy thm (cho sinh vin chm hiu), hoc giao cc
ti v cc bi tp c bit. Khi cc n sinh t c hiu bit v k nng thc hnh cn thit
trong mn hc th s t nhn thc v s t tin ca h s c ci thin mt cch ng k.
Tng c nhn ging vin phi kim tra thi lp hc ca mnh vi quan im loi b mi hnh
thc bn lun bng li hay khng bng li, tn dng, ph bnh, khen thng, mc quan h,
ngn ng v thng tin mang tnh u i nam gii. B quyt l ch lun lun nhn thc rng, mc
d n gii v nam gii c th hc trong cng mt ging ng hay mt phng th nghim nhng
nhng p lc x hi v mt chng trnh ging dy n cha s phn bit v gii c th s to ra
mt mi trng hc tp khc nhau i vi cc sinh vin nam v cc sinh vin n. c bit, cc
ging vin cn trnh to ra mt mi trng hc tp mang tnh tm l x hi v iu e do cc
n sinh, v d nh trng hp chia nhm theo gii tnh. Thay vo cn c gng to ra mt mi
trng hc tp si ni v hp dn tt c mi sinh vin k c sinh vin n thng qua vic to ra cc
kh nng bnh ng cho cc n sinh v cc nam sinh trong lp. Ging vin cn m bo cung cp
thng tin phn hi tin cy, thng tin c truyn t cng khai v khng cng khai ti sinh vin n
ch cho h thy rng h d tha kh nng. Trong cc phng th nghim v trong cc cuc hi tho,
ging vin phi quan h tng tc vi sinh vin nam v sinh vin n trong khi dnh s ch n
sinh vin n nhiu nh i vi sinh vin nam, bt lun xu hng nam gii c cao v i
c ch .
Nhng kinh nghim hc tp cn c t chc bng cch s dng nhiu phng php ging dy v
ph n c th hc thng qua phng php ging dy no hp dn h. V d, ging vin cn gim
bt p dng phng php ging dy khuyn khch cnh tranh v s dng phng php hc tp th
l phng php kh ph hp vi c tnh ca ph n. i hc Harvard, B phn Hng dn
ging dy nghin cu sinh p dng nhng m hnh rt hp l, nhng m hnh ny khuyn khch
s tham gia ca ph n khi s dng phng php ging dy tho lun. Phng php ny nh sau:
gi tn s sinh vin nam bng s sinh vin n mc d sinh vin nam c th mun gi c quyn
tho lun; trc tip gi tn nhng n sinh ch khng i h tnh nguyn tham gia, trnh chia lp
hc khng c n hoc gi n l th yu; ni trc tip vi nam v n bng vic gi tn tng ngi;
trnh ngt li ph n; trnh thi b trn ban n vi n sinh theo kiu a ra nhng li khuyn
gip ch i khi hm s km ci ca ph n; trnh s dng cc v d hoc cc chuyn phim
c tnh cht gy mc cm tiu cc i vi cc n sinh vin.
Ch ca cc bui seminar, cc chuyn i thc t v cc th nghim c nh hng lin quan n
ph n c th c tin hnh m khng c s cn tr. Nhng biu hin thnh kin v n tng xu
i vi n gii trong ni dung chng trnh c th gy ra s thch thc v ngi hc nhn ra s
nguy hi ca chng trnh. Bng cch ny, sinh vin -nhng ngi quan ngi bi ni dung chng
trnh c th c kch thch lm tt hn. Di y l mt vi th d v nhng vn c th xy
ra. Cc bn cng c th b sung vo bng lit k ny.
Mn kinh t: Liu c th dy nhng nguyn l v nhng khi nim, chng hn nh kinh t v m
v kinh t vi m, nhng iu kin ca Qu tin t th gii IMF, iu chnh cu trc v s gim bt
n bng vic gn mi lin h ca chng vi cuc sng ca ph n?

190

Mn khoa hc lch s/chnh tr: Hy ly mt bi v Nhng cuc u tranh ginh c lp chu

Phi 1950-1965. Chng ta c th m bo chc chn rng n ng s c cao mt cch ni bt
trong cc bi ging cn nhng ng gp ca ph n hu nh khng thy. C ng khng khi ni
rng, ch c n ng mi a ra nhng quyt nh v tin hnh cc hot ng lm thay i cuc
sng ca chng ta theo cch ny hay cch khc? Chng ta c th sa cha quan im sai lm ny
bng cch a vo cc bui seminar v cc cng trnh nghin cu ch v nhng ng gp ca
ph n, ng thi khch l sinh vin nhn thc rng nhng ti liu lch s loi tr ph n l xuyn
tc v cha y .
Mn ngn ng hc: R rng, hon ton c th minh ho cc cu trc ng php bng vic s dng
cc cu khng miu t ph n thng qua s c mt ca h hoc nh nhng vt n ng nhn
ngm hay bng nhng cu khng khu gi tnh dc, v d, Mary nm trn John trong chic qun
b. Mt s nghin cu mi y cho thy nhng cu nh th c s dng trong cc gio trnh
ngn ng. Bn c th s dng nhng cu trong bi ging ca bn nhng ng thi d lin tng
sinh vin vi nhng n tng gii khng tt, nn tt hn ht l bn nn thay th nhng cu .
Cc mn khoa hc: Khoa hc i vo tt c cc lnh vc ca cuc sng trn hnh tinh ny, ng
quan tm hn na l n ng thng c chim nhng lnh vc m ph n t mo him i vo.
Chng ta cn nghim tc trong vic o to ph n cc ngnh khoa hc bi l nhng kin thc
ny l ph hp vi vic gii quyt mt s vn cp bch ca chng ta. X hi khng khuyn
khch ph n ham tm hiu v khm ph v th h bt li khi hc cc mn khoa hc cng vi nam
gii. Cc ging vin khoa hc phi mang chng trnh ging dy vo cuc sng, v th ph n s
nhn thc s lin quan ca n v c tip thm ng lc nhn thc ch khng phi bit gin
tip qua ngi khc v vai tr ca khoa hc trong cuc sng ca h. H phi bit vn dng khoa
hc. Nhng nguyn tc v nhng iu lut c v tru tng s tr nn d hiu nu nh chng c
lin quan n nhng kinh nghim ca ph n. V d, cc th nghim v vt l, ha hc, sinh vt
bin c th c thit k mang li nhng mi quan tm ca ph n trnh s thnh kin v
gii v nhng nh hng tiu cc n vic hc tp ca ph n. y l mt lnh vc m s kho
lo ca ging vin l cn thit. Ging vin cng c th ch ra nhng lin h gia cc khoa hc v
cc mn hc khc trong chng trnh ging dy. Cu chuyn di y gii thiu v mi lin h
ny:
Mt sinh vin n c tuyn vo hc chng trnh Kinh t gia nh (Home
Econooics) mt trng cao ng. C ta tin nht nh s thnh cng. Cui cng,
khng phi mi vn n cng ch l chuyn bp nc, khu v - lnh vc s
trng ca c ta. iu c ta khng bit l cc mn vt l, ho hc, sinh vt v
ton l nhng mn hc tin quyt ca chng trnh. C sinh vin ca chng ta
phi b hc trc khi c c hi c thc hin mt cng vic nu n hay may v.
trng khng ai ni vi c rng Kinh t gia inh da trn c s khoa hc. iu
t hi nht, cc ging vin ca trng b l c hi lin h cc mn hc vi s
thch ca ngi hc. t nm sau, c ta nhn c bng Thc s khoa hc M v
hin nay ang ging dy Kinh t gia nh ti mt trng i hc.
Cc ging vin i hc phi bit nh gi tnh nhy cm v gii ca h trong gio dc hc thng
qua nhn xt v nhng li khuyn ca cc bn ng nghip hoc thng qua t nh gi bng ghi
hnh cc hot ng giao tip ca ging vin trn lp. nh gi s c tc dng nh mt thng tin
phn hi c ch trong s n lc ca ging vin nhm khuyn khch s tham gia nhiu hn ca ph
n trong gio dc i hc.

191

Bi c:Phm vi x hi ca hot ng dy v hc v vic tng cng s tham gia ca ph

n
Amy Davies
Nhng cch c x ca ging vin lm xi mn tnh t trng ca sinh vin n bao gm: cng khai
thin v vi sinh vin nam bng cch tn dng nhng c gng ca h; khng nh bng li hay
khng bng li kh nng to ln ca sinh vin nam; gip h trnh by r rng chnh xc; cho php
h c nhiu thi gian suy ngh khi tr li cu hi; to cho bn n tng rng h c th tr li ngay
hu ht cc cu hi ca bn v nhng ging vin ch lng nghe nhng quan im ca nam sinh;
a mt trao i vi h; ch yu ly v d minh ho t nhng kinh nghim ca h; th hin s
quan tm mi khi h c kh khn trong hc tp.
Cch c x ni trn s loi b ph n khi hot ng dy/hc v do tc b ng c thc y
h, ng thi h thp tnh t trng ca h. Ngoi ra cn c nhng hnh ng chng li ph n na
nh h thp tnh t trng ca h bng cch gim gi tr ca ph n v bng vic nhc li nhng n
tng khun mu m cha ng trong h. iu bao gm s ph bnh khng mang tnh xy
dng; khin trch cng khai; bc l s thiu kin nhn khi yu cu gii thch; cc cu hi t ra
mt cch bt ng; xem nh hoc coi thng h- iu c th c truyn t qua li ni mang
tnh cht chm chc nh: Ti tin chc Musu mun phn i li bnh lun , trong khi ging
vin bit r rng Musu khng h ngh n iu ; bin h thnh tr ci mi ngi ch giu
nhm xc phm v gy bi ri cho h. C mt cu trong bi ng vn r rng l c dng gy
ci: ng s vo sng lc ca ti! Vi cch hiu theo hm tnh dc, mt cu nh th s gy
ci cho cc sinh vin nam, nhng r rng li lm bi ri nhng sinh vin n; nhng cu ni a
khim nh m t ph n mt cch t nh nh l i tng tnh dc v thng by t mt cch mp
m; iu c th gy cho cc sinh vin nam iu ci mn nguyn hoc khc khch theo kiu b
n v c th s lm si ni mt lp hc ang bun. Nhng i vi ph n, s l mt mn n ti
t, nht l khi ch c vi ph n trong lp.
Nhng v d khc v cch c x nh th:
Bng cch s dng ngn ng c th truyn ti nhng thng ip tiu cc, chng hn nh ngc
mt ln tri, nhn nh b mt, nhn vai, gi hai cnh tay ln, ht vo mt hi th, bu mi v ci
ch giu tt c mang dng din t nhng cm gic khch bc v nh gi thp nng lc ca
ph n; biu l mt thi b trn v s dng nhng ngn ng khoa trng (iu ny thm ch
xy ra c vi nhng sinh vin nam hc km) nhm gy n tng; v lin quan cht ch n vic
ny l bi tp v sc mnh bng vic nhn mnh rng mn hc l kh v bng vic a ra
nhng du hiu r rng rng c ta/ anh ta c sc mnh to ra hoc ph v chng. iu cui
cng ny khng gii hn n s nh hng qua li vi ph n nhng ph n thng l nhng
ngi d b tn thng hn v hay thu mnh li hn.
Nhng i x mang tnh tiu cc bn ngoi lp hc thng thng
S ng chm thn th khng phi l ph bin nhng n c th xy ra trong nhng chuyn i thc
t v trong nhng trng hp ch c mt thy mt tr. Mt sinh vin n di s gip ring ca
mt ging vin nam c th chu s quy ri, chnh iu ny bin mi quan h thy/tr thnh mi
quan h nam/n v dn n lm gim phm gi ca ph n.
Cc cuc hi tho, seminar, phng th nghim v cc chuyn i thc t
C nhiu hon cnh l tng y mnh vic hc tp nhng nu khng s dng ng th nhng
hon cnh c th l ng s i vi sinh vin n. Cc ging vin khng nhng phi trnh thnh

192

kin v gii, trnh bit i sinh vin nam m h cng cn tch cc gip cc sinh vin n, iu
gip ch cho chnh h v bi ging ca h. H c th t c iu ny khng phi bng cch
trao cho ph n nhng vai tr ph n truyn thng ging nh chic my ghi m, v d: bng cch
t chc cc nhm nng lc hn hp gm c nam v n, nhng sinh vin n yu hn c th hc
t nhng sinh vin gii hn; bng cch tng bc trao cho h trch nhim ln hn cho h c
kh nng ca mt ngi ch to, ngi cht vn, ngi gii thiu, ngi ph bnh hay ngi thit
k th nghim h nhanh chng tr thnh nhn vt trung tm ca m ng.
C th bn cho rng nhng s i x tiu cc nu trn khng xy ra trng bn nhng iu
c th v s xy ra vo mt thi im no . Thng thng s nhy cm v gii c th nhn thy
bng tai bng mt. i khi nhng hot ng i x nh vy l khng c , tuy nhin v s nguy
him tim tng ca n nh hng n qu trnh hc tp, nn chng ta phi ht sc thn trng v
bng mi gi phi trnh iu .
Ngun trch dn:
Davies A. (1999). Tng kh nng thnh t ca ph n trong gio dc i hc. ng gp vo D
tho ca UNESCO v Hng dn Dy v Hc i hc, BREDA, Dakar.
Cc bin php qun l: y tp trung vo cc chnh sch qun l c th thc y s bnh ng
gii trong s vo hc v tham gia trong gio dc i hc. Trc ht cn ra c ch c th r rng
trong chnh sch tuyn sinh nhm tng t l n trong gio dc i hc. Ch tiu 30% c th c
t sang mt bn to nhiu c hi hn cho ph n vo c i hc. L l ny c da trn
thc t l cc yu t x hi c tc ng tiu cc n bi lm ca h trong cc k thi tuyn chn,
dn n im thi ca h thp hn so vi sinh vin nam. im thi thp hn cha hn l nh
gi khch quan v kh nng hiu bit ca h.
Tng t nh vy, cn c s n lc c bit tng s ph n nm gi nhng v tr cao trong b
my qun l i hc. V d, bng vic b nhim c cn nhc mt ph n vo chc Ch tch Hi
ng Qun tr cc trng i hc, hoc Hiu trng hay Ph Hiu trng, hoc Trng phng o
to hay Trng phng Ti v, cho thy ph n hon ton khng thua km nam gii trong cc
vn gio dc. Cn c nhng hnh ng cng quyt nng cao tm nhn v ph n trong cng
tc qun l gio dc i hc.
Mi trng i hc cn c mt b phn T vn Hng dn v Hng nghip mnh (y l b
phn nhy cm v gii) quan tm n cc vn ca nhng sinh vin n - nhng ngi thng
thy mi trng i hc khc nghit v thm ch ng s, nht l trong cuc u tranh v nhng
ngun ti nguyn him nh nc, v trong qun l s quy ri tnh dc. Cc trng phi thit lp
mt chnh sch r rng v vn quy ri tnh dc, xem nh mt bin php ly li nim tin ca
ph n v cha m h vo cng tc qun l gio dc i hc v mt bo v v che ch cho ph n
v cc em gi.
Cc trng i hc v Cao ng cn t chc tp hun v hi ngh chuyn (seminar) v xy
dng nim tin cho ph n h c th khng nh v bo v nhng quyn con ngi ca mnh.
C th t chc mt chng trnh giao lu gia cc nh t vn c kinh nghim qua nhng
ph n c kinh nghim v chuyn nghip v thm ch c nam gii, c th gp g vi nhng ph n
tr i hc nhm mc ch t vn cho nhng sinh vin ny v gip h vt qua mi tr ngi
thc hin c nhng c m hc thut ca h.
Thng xuyn ch o vic phn tch v mt gii i vi cc hot ng qun l v hc thut
trong cc trng i hc, xem nh mt c s cho vic khi xng nhng thay i trong qu

193

trnh dy v hc cng nh thay i cc chnh sch qun l theo hng nng cao a v ca ph
n trong gio dc i hc.
Nghin cu ph n phi tr thnh mt nt c trng trong cc t chc gio dc i hc nhm
to nn mt din n a ngnh hc thut cho cc hot ng nghin cu, ging dy v trao i
cc vn v gii. Chng hn mt chng trnh hng dn cc hot ng nghin cu v ph
n i hc Nigeria hin ang c trin khai bi H thng cc nghin cu v gii v v ph
n Nigeria. Vic t chc cc hot ng nghin cu v gii/v ph n hin nhin s nng cao
nhn thc v gii trong gio dc i hc.
Cn t chc cc hi ngh chuyn lin quan n gii dnh cho tt c cn b ging dy v cn
b qun l i hc gip h nhn thc c nh hng ca gii n s bnh ng trong
vic vo v hc i hc v to ra s thay i quan im gip ph n tham gia y vo
gio dc i hc.
Mt s bin php khc
-

Ni dung mn hc trong mi ch cn c s xem xt cn thn bao hm cc v d

v bi thc hnh nh hng v ph n, v nhn ra nhng mi quan tm ca ph n.
iu yu cu mc m bo rng cc tc gi n xut hin trong chng trnh
vn hc, nhn vt n trong lch s chng trnh mn lch s, cc n ho s v tc
phm ca ph n trong mn ngh thut.

Vi nhng ch mang tnh truyn thng hn c nam gii nghin cu, nhng
v d t phm vi gia nh hoc nhng th d t do v gii c th c la chn minh
ho cho nhng quy tc v nhng quan im. y l kinh nghim tham gia gio dc rt
b ch ca lp ngi trng thnh: vic nh gi v tha nhn s tin b ca lp
sinh vin n trc y trong lnh vc khoa hc cho thy nhiu ph n tng nh
hng khng theo cc ngnh khoa hc nhng n nay ang m nhim v thnh cng
trong cc lnh vc nh Vt l v Ho hc.

Chng ta cn quan tm lm th no xy dng ni dung mn hc phn nh c cuc

sng ca ph n. Chng ta phi m bo tt c cc mn hc u th v vi ph n v
mt ni dung, cc v d, cu trc v hnh thc trnh by.

Ngoi ra, ring i vi ph n trng thnh:

-

Cc iu kin v nh tr v mu gio cn c cung cp thun li, vi thi gian hot

ng ko di theo thi gian hc tp trng (cc nh tr ng ca sm hn gi hc s
gy rt nhiu vn ).

Cc th tc phng vn v nhn vo hc phi mm do sao cho thi gian ph hp vi

nhng ph n c con nh. Trong khi phng vn, nhng ph n bn bu vic gia nh
cn c bit v nhng phng php c th p dng h c th kt hp trch nhim
gia nh vi vic hc tp: Cn gii thch k s linh hot v phng thc hc, kh nng
min gim hc ph (cho php h tham d cc mn hc m h phi np l ph song
khng cm thy nh hng n ngn qu chi tiu ca gia nh).

i vi nhng ph n ang lm vic hng lng hoc khng c hng lng, lm

vic trong nh hay ngoi tri, cn c nhng lp hc gn d i li t nh hoc t
ch lm vic n lp hc. Cn i vi nhng ngi coi nh trng c v nh l mi e
do th lp hc khng dnh cho h v s t nhn thc km.

194

Cn c sn nhng lp hc bn thi gian ph n c th tham gia bn cnh vic nui

dy con ci v lm vic bn thi gian, v c th chuyn lp hc nu nhng ng nghip
ca h chuyn cng tc.

Xt cp hc bng cho nhng ph n xut thn t nhng gia nh c hon cnh kh

khn.

S dng c hiu qu cc b phn dch v t vn v hng dn trong cc trng.

Lp nhm thc hnh trong ph n c lm ngi lnh o.

Ci thin quan im ca ging vin v cc k nng ging dy

Mi quan h gia ging vin v sinh vin trong hon cnh hc tp c nh hng mnh m n bn
cht ca vic hc tp, iu ny xy ra trong bt k qu trnh hc tp c ngha no. Cc hot ng
di y nhm lm cho bn xem xt liu cc phng php ging dy ca bn v nhng mi quan
h trong lp hc ca bn ni chung ph hp hay cha vi qui m no i vi vic dy hc cho cc
sinh vin n ca chng ta trong lp hc c s sinh vin nam chim u th. Trc khi bn bt u,
hy c phn tm tt di y v mt s quan im nu trn. N s c ch nh mt bn danh
mc kim tra khi bn phn tch cc mi quan h qua li trong lp ca bn i vi s thnh kin v
gii cng nh i vi cc phng php dy v hc tt:
Mi ging vin cn xem xt cch c x ca mnh trong lp vi quan im loi tr mi hnh thc
bn lun bng li v khng bng li, tn dng, ph bnh, khen thng, mc quan h, ngn ng
v thng tin mang tnh cht bit i sinh vin nam. B quyt l ch phi lun lun nhn thc rng
mc d cc sinh vin nam v cc sinh vin n hc cng nhau trong mt ging ng hay phng th
nghim, nhng nhng p lc x hi v chng trnh o to khng cng khai c th to ra mi
trng hc tp khc nhau i vi sinh vin nam v sinh vin n.
c bit, cc ging vin phi trnh to ra mt mi trng hc tp mang tnh tm l x hi c tnh
cht phn bit ph n, v d nh chia nhm theo gii tnh. Thay cho iu , cn c gng lm cho
mi trng tr nn thn thin v hp dn vi mi ngi bng cch to nhng kh nng nh nhau
cho c hai gii tnh. Ging vin cn m bo rng h cung cp thng tin phn hi tch cc, truyn
ti nhng thng ip bng li hoc khng bng li vi ph n rng h hon ton c kh nng.
Trong phng th nghim v trong xng thc tp, cc ging vin cn i x bnh ng vi sinh
vin nam v sinh vin n bng cch ch nhiu nh nhau n sinh vin nam v sinh vin n, bt
lun khuynh hng sinh vin nam thng t cao v i c ch .
Hy yu cu s gip t cc khoa chuyn mn hoc tng ng hoc t Trung tm T vn S
phm nhm khc phc nhng thiu st trong phng php ging dy ca bn; v th tm ra nhng
phng php mi hon thin bi ging ca bn. Bn c th bt u bng cch cho im v nhn
xt i vi cng vic nu ra. Bn c th hi nhng ngi khc cng tham gia vi bn bn c
th chia s nhng khm ph ca bn. Vic ny c th b h thp mnh nhng l kinh nghim cc
k b ch!
Kt lun, khi cc ging vin tr nn nhy cm vi vn gii v sn sng p dng mt s bin
php miu t trn th nhng c hi nng cao t l ph n tham gia vo gio dc i hc nht
nh s tng ln.
Tm tt
Trong module ny, chng ta :

195

Hnh thnh c s nhn thc v s cn thit tng kh nng thnh t ca ph n trong

gio dc i hc;

Xem xt cc yu t cn tr s tham gia ca ph n vo gio dc i hc; phn tch

nhng nhu cu ca h;

Nhn bit cc cch i x mang thnh kin v gii tnh - iu tc b ng c phn

u ca ph n;

Nhn bit mt s can thip lin quan n gii nhm ci thin mc thnh t ca ph
n trong gio dc i hc;

nh gi cch c x trong dy hc theo tinh thn mc tiu ca chng ta; v

t c nhng k nng v thi ging dy thun li cho ph n.

Ti liu tham kho

J. Shabani. Gio dc i hc chu Phi: Thnh tu, Thch thc v Trin vng. Dakar:
UNESCO BRENDA
Mlama, P.M. (1998). Vn gii trong gio dc i hc: Thch thc ca thi i chng ta,
trang 473-474.
Makhubu, L.P. (1998). Quyn vo i hc v C hi c bit cho ph n, trang 497-501.
Subbarao, K. et al. Ph n trong gio dc i hc: S tin b, Nhng km hm v S khi u
y ha hn. Ti liu Hi tho Ngn hng th gii, trang 244, 1994.
UNESCO (1995). Gio dc ph n v cc em gi: Hng ti vic thng nht hot ng ton
cu, UNESCO, Paris.
LHQ (1995). Din n Bc kinh v hot ng ca i hi Ph n LHQ ln th 4, Beijing, New
York.
Masanja, V. v Katunzi, N. (1990). Chin lc thu ht nhiu sinh vin n hn vo cc ngnh
khoa hc. Bin bn ca Hi tho Ph n Tanzania trong khoa hc v cng ngh, Da-resShalaam.
M.Kearney v A.H. Ronnung (eds). Ph n v chng trnh o to i hc: Hng ti Bnh
ng, Dn ch v Ho bnh. Nh xut bn Jessica Kingsley, 1996.
UNESCO, (1995). Gio dc ph n v cc em gi. Bo co quc gia v gio dc chu Phi:
Chin lc gio dc cho nhng nm 1990: Nhng nh hng v nhng thnh tu, trang 7384, UNESCO BRENDA. Dakar.
MODULE 10. TNG KH NNG THNH T CHO CC NHM SINH VIN C
BIT TRONG GIO DC I HC
Gii thiu v mc tiu chung
Bi 1. Nhng nhu cu gio dc c bit i hc
Bi 2. Ging dy cho nhng sinh vin c hon cnh c bit

196

Hy suy ngh v nhng iu di y khi cc bn hc qua Module ny

84. Hi ngh Tokyo cng ngh tng cng s tham gia vo gio dc i hc v yu cu
thng qua chin lc ph hp thc y s tham gia ca nhm ngi bt li - nhng ngi
cn c khuyn khch ly bng cp cao hn v tham gia vo cc cng vic mang tnh cht hc
thut v i hi trnh cao. Nhng n lc tng t l cn thit nhm khuyn khch s tham
gia ca nhng ngi thuc dn tc thiu s.
iu khon 3: Quyn c vo i hc
d. Vic vo hc i hc ca nhng thnh vin thuc cc nhm ngi c mc ch c bit,
chng hn nh nhng ngi dn bn x, nhng ngi thiu s v vn ho v ngn ng, nhng
nhm ngi bt li, nhng ngi sng khng ngh nghip v nhng ngi chu m au bnh
tt, phi c thun li d dng hn bi v nhng nhm ngi ny d tp th hay c nhn c
th, h c c kinh nghim v ti nng v ng gp to ln cho s pht trin ca x hi v ca
quc gia. S gip c bit v vt cht v cc gii php gio dc c th gip nhm ngi ny
vt qua nhng tr ngi m h phi i u, c trong vic thi vo v vic hc i hc.
Gii thiu v mc tiu chung
Module ny tp trung vo nhng sinh vin c nhu cu hc tp c bit chng hn nh nhng
sinh vin c nng khiu, nhng sinh vin b m au/tn tt. Module nhn mnh vo nhng
chin lc m ging vin i hc c th p dng trong vic thc y s vo hc, tham gia v
thnh tch hc tp ca nhng sinh vin c hon cnh hc tp c bit.
Mc tiu
Sau khi hon thnh module ny, cc bn s c kh nng:
-

Miu t c phng php dy v hc i hc nhm to thun li cho nhng sinh

vin c hon cnh hc tp c bit;

m bo s tham gia y ca nhm sinh vin ny vo cng vic lp hc, cng

vic phng th nghim v hot ng thc t; v

Pht biu kin v s quan tm cng bng, iu cn phi nhn mnh trong khi
ging dy cho nhm sinh vin i hc .
Bi 1: Nhng nhu cu gio dc c bit i hc

Gii thiu
Ngi ta thng hi Khi ni v nhng nhu cu gio dc c bit th th no l c bit?
hoc iu g to nn s c bit ca nhu cu gio dc c bit?. Nhu cu gio dc c bit c
tnh cht c bit bi l s quan tm dnh cho mt s sinh vin s to ra nhng yu t thun li
hn, d dng hn cho h so vi nhng ngi khc v ti u i vi bt k ai c nhu cu, hon
cnh hc tp khng bnh thng. S quan tm bao gm:
-

Cc phng php ging dy c bit;

Cc phng tin ging dy c bit;

Nhng thay i v chng trnh o to.

197

Trong bi hc ny s tp trung s ch vo 3 ni dung trn

Mc ch
Hc xong bi hc ny, cc bn c th:
-

Gii thch c khi nim nhu cu gio dc c bit l g; v

Xc nh c im c bit trong vic xy dng chng trnh o to cho sinh

vin c bit.

Vn nhu cu gio dc c bit tr thnh vn ln trong cc trng i hc nhng n nay

vn b b qua. Rt thng tnh, ngi ta hay cho rng nhu cu gio dc c bit bt u v kt thc
bc tiu hc. Tuy nhin n tn ti c trong cc trng i hc v xut hin nhng thch thc
to ln. By gi chng ta hy suy ngh v nhng vn bt gp trong cc trng i hc v Cao
ng.
-

Naidu l mt sinh vin 25 tui theo hc ngnhs phm ti i hc Tng hp. Naidu
khng ch gn b mt cch tnh cm vi cha ca mnh m h cn l i bn thn
thit. Cha ca anh ta l tr ct kinh t gia nh. Hai nm trc, ng b cht trong
mt tai nn xe my. iu lm suy sp anh ta v anh khng th ng u
c vi ni au mt mt . Anh ta tr nn su no v lnh m. Anh ta tr nn
nng tnh v x s th bo ngay c i vi nhng li tru chc n gin nht. Anh
ta b hc lun v n cui hc k b thi trt v b buc phi thi hc.

Mogobe l mt sinh vin b mc bnh hen. C lun lun b d ng bi bi phn v

bi lp hc trong gi hc. Hu nh c ta nh khng n lp. iu nh hng
n kt qu hc tp ca c ta.

Micheal b bnh ng kinh. Anh ta lun thu mnh li. Anh ta s phi ngi hc trn
gc. Anh lun lun s b ln cn. V d anh ta khng bit chc chn khi no s ln
cn tip theo, iu nh hng n vic hc tp ca anh ta, n thnh tch hc tp
v cuc sng x hi.

Paul l mt sinh vin hc ngnh Kinh t gia nh. Anh ta lun nm trong nhm 5
ngi ng u lp. Thnh tch ca Paul gim chn ti ch v dn dn tt xung.
Mi sau mi bit rng c bn gi ca Paul b anh ta i vi mt chng trai
khc. Paul khng th chp nhn c iu . Anh ta tr nn phin mun v lnh
m vi mi ngi. iu nh hng n thnh tch hc tp ca anh ta. Anh ta
nhn c s t vn nghim tc. iu ny gip anh ta gii to ni tht vng ca
mnh. Sau anh ta tin b hn trong vic hc hnh.

Jane l mt ngi b chng bch tng. C ta c nhn vo i hc hc c nhn

ho hc. Mc d c cha tr n xong cc mn thi ly chng ch ca trng
Cambridge, c khng hc tt mn Vt l v kin thc ca c trong mn Ho
hc l rt km. C cng tr nn tht vng hn. C khng c php s dng nhng
ti liu quay cp trong lp v tr gian ln b pht hin bi ging vin v cc sinh
vin khc. Ngi ta khuyn c thi hc hoc chuyn sang cc ngnh khc.

Mt cuc iu tra mt trng i hc c gn 9000 sinh vin cho thy c hn 53 sinh vin b cc
bnh khc nhau cn c gip c bit. Cc bnh ny bao gm cc bnh v th gic, thnh gic,
tng huyt p, hen suyn, st ma h, xc cm, d ng vi thc n, ct sng, l lot, th lc, bnh
v h hp, HIV/AIDS v cc bnh gy ra do iu kin sng ngho kh.

198

Nhng trng hp c miu t y l kh ph bin hu ht cc trng i hc. Nhng

sinh vin ny cm thy lo lng v iu kin ca h v h s phi i ph ra sao vi cng vic hc
hnh ca mnh, nht l khi khng c sn cc dch v tr gip.
S m t ny l cn thit nhm gip cc ging vin hiu c nhng hon cnh thng gp trong
lp ca h, nhng hon cnh c nh hng n vic ging dy v hc tp. Kh ph bin c quan
nim khng ng v trng hp no gi l hon cnh hc tp c bit v nhng ai c nhn s
gip . Nhu cu gio dc c bit c p ng cho nhng sinh vin c kh khn v hc tp do
cc yu t nhn bit c v cc yu t khng nhn bit c. By gi chng ta hy xem xt vn
mt cch chi tit hn.
Khi nim v nhu cu gio dc c bit
Nhu cu gio dc c bit l gio dc nhng c nhn c kh khn hc tp bi nhng tr ngi gy
ra do th gic, thnh gic, tnh d xc ng hoc cc bnh l khc do hon cnh sinh, tr tu v sc
kho ca b m hoc do tai nn trong cuc sng. Nhu cu gio dc c bit cng phc v cho
nng khiu v ti nng. Nhu cu gio dc c bit c th c xem nh mt cch thc i x ca
mi ngi vi tng c nhn. Nng khiu v ti nng c pht trin nh cc chng trnh khuyn
khch h i theo cch ring ca h. Trong khi , nhng ngi c vn th lc nh hng n
hc tp s c cung cp cc chng trnh chm sc nhng nhu cu hc tp ca ring c nhn h,
vi mc ch lm cho h thch th v hng li t s gio dc sn c. Ni cch khc, nhu cu
ging dy c bit tp trung vo nhng c nhn tri qua nhng kh khn trong hc tp v ng x
thch nghi cng nh nhng vn v hc tp ni chung.
Nhng khim khuyt ng x ca nhng ngi thuc nhm l:
thnh gic km
c vn v th gic
ri lon ngn ng v xc cm
l ng
xa lnh x hi
hay vng mt
hiu ng thi qu (trong trng hp c nng khiu).
Nhng sinh vin bc l nhng vn ny c th thy tt c cc trng i hc.
Theo Abosi (1999), c th nh ngha nhm sinh vin c bit l nhng sinh vin tri qua kh
khn trong hc tp do c th, tm l, sc kho, cc yu t nh trng v/hoc x hi. Nhm ny
bao gm c nhng sinh vin c nng khiu v nhng sinh vin khng c nng khiu. V d, mt
sinh vin c nng khiu/hoc c ti nng c th gp nhng kh khn hc tp nu nh khng c
chm sc. iu c th xy ra trong s pht trin v hnh vi ng x.
Nhu cu gio dc c bit l mt phn ca gio dc ni chung. l cch i x vi nhng ngi
mang tnh cht c bit, lm thch nghi nhng trang thit b lin quan, chng trnh ging dy ring
v nhng phng php vt qua c nhng vn c th nhn bit v c nhng vn khng
th nhn bit-nhng vn gy cn tr vic hc tp. Ging vin cn phi nhy cm hn vi mt s
lng ln sinh vin khng ng nht. Ngy nay c rt nhiu nhu cu c bit trong cng mt lp
hc. Mt s vic m nhu cu gio dc c bit i hc cn quan tm, trong c mt thc t l

199

mt s sinh vin tri qua nhng kh khn trong hc tp v dn ti thnh tch hc tp km. iu
quan trng l phi thit lp cc dch v tr gip ca nh trng nhm gii quyt cc vn .
Mi c nhn c cch hc ring ca anh ta hoc c ta v cung cch hc tp ca sinh vin b tn tt
hoc sinh vin c nng khiu c th lin quan hoc c th khng lin quan n iu kin m au
bnh tt m bnh vin xc nh. Trong hon cnh dy v hc, iu cn nhn mnh l khng c
phng php no l tt nht ngoi phng php c tc dng thay i tch cc trong mi c nhn.
hiu ng cc thut ng khc c lin quan trc tip ti vn nhng ngi c nhu cu c bit,
cn phi phn bit r hn gia bnh tt, tn tt v yu sc kho.
Bnh tt
iu ny bao hm s suy gim sc kho hoc s h hng khng th hi phc c cc c quan
chc nng ca c th. Chng thng c nguyn nhn do m au, di truyn, tai nn v tn thng
sau nhng hu qu ca s thiu nng. C th l:
-

mt mt cnh tay hoc c hai cnh tay.

khuyt tt chn.

ct sng.

mt hoc tai.

cc b phn chc nng khc ca c th.

Khi nn nhn ca mt v tai nn b gy chn v khng th i li c, nhng nu mt ngi nh

th vn c kh nng i li loanh quanh lm nhng vic h mun th ngi y khng phi l
ngi b tn tt hon ton.
Thiu nng
l tnh trng thiu nng v mt thn kinh, v th lc v v gic quan. Nhng thiu nng
c phn loi t nh n nng. l s sai lch khng bnh thng, b khuyt tt, b hng hoc
b d tt trong cc cu trc gy nh hng n cc c quan chc nng ca c th. Bnh tt v thiu
nng nu khng c s can thip kp thi v ph hp c th s gy nn tn tt vnh vin.
Tn tt
iu ny lin quan n nhng tr ngi, nhng kh khn m mt ngi gp phi v b mc mt cn
bnh c bit c th thy c hoc khng thy c. Nu mt ngi khng th tip tc thc hin
c nhng cng vic bnh thng hoc lm c nhng rt kh khn do b bnh tt, th ngi
l ngi tn tt. Ngi tn tt lun gp nhng tr ngi, nhng kh khn hoc nhng vn
nhng ci to ra gii hn theo cch ring ca mi ngi thc hin nhng hot ng bnh
thng. S m au v th xc c th gy nn nhng vn v nhn thc, cng nh tnh kh tht
thng, iu c th hn ch s tham gia vo hot ng dy v hc thun li nht nh mt
lp hc ca nhng ngi khng b tn tt.
Bi cthm:
Cc loi bnh tt thng thy i hc
C.O. Abosi

200

Bi vit ny nu ra mt s trng hp bnh tt thng gp i hc.

Chng ri lon ngn ng v li ni
Mt s sinh vin c kh khn khi giao tip vi ging vin v bn b ca h. H thy rt kh khn
khi tham gia cc hot ng bng li ni. Friend v Bursuck (1996) xc nhn rng khi mt sinh
vin gp kh khn c bit trong giao tip vi nhng ngi khc thng mc phi tnh trng thiu
nng v ngn ng v li ni, v nhng nguyn nhn khc hn so vi nhng ngi ln tui. Chng
thiu nng v ngn t v li ni thng lin quan n vn pht m r rng. Nhng sinh vin c
tt pht m thng p ng khi ni, b st t, ni khng tri chy v trong mt s trng hp cn
ni lp hoc ni nhu. Trong nhng trng hp c bit, nhiu sinh vin b tt ri lon ngn ng v
li ni thng rt kh khn trong vic din t.
S xo trn v tnh cm
Nhng sinh vin b xo trn v tnh cm thng tr nn lnh m. Cch c x nh hng nhiu
n hc tp ca h. Nhng sinh vin c s xo trn tnh cm thng gp kh khn khi quan h vi
mi ngi h cm thy kh khn khi kt bn bi v h lun thu mnh li hoc d pht cu khi
bn b tru chc. S mt i nhng ngi thn nht c th s gy ra tnh trng ny, nht l khi gia
nh c ngi cht hoc b tan v.
Thiu nng thnh gic
Nhng sinh vin b thiu nng thnh gic l nhng sinh vin gp kh khn trong vic nghe ca h.
Vn ny c th mc nh v d nh nhng sinh vin nng tai. Nhng sinh vin thuc loi
ny c vn khi nghe hoc nghe ging vin ging nu h ngi cui lp. Cc sinh vin nng tai c
th c tr gip bng vic cung cp cho h mt thit b tr thnh. Trng hp c bit khc l
nhng ngi b ic. Nhng sinh vin b ic s rt kh khn hiu c nhng li ni lp,
ngay c khi h c cung cp thit b tr thnh. Trong lp hc, nhng sinh vin ic c to
iu kin bng cch c php s dng tt c cc hnh thc giao tip. Tt c cc hnh thc giao
tip bao gm ngn ng ra hiu, nh vn bng cc ngn tay, din t bng iu b, hiu theo cch
mp my mi, luyn nghe, s dng cc tranh v v hnh in.
Thiu nng nhn
Ngoi vic li cun s ch v s thch, nhng phng tin c s cung cp cho vic dy v hc
cn gim ti thiu kh khn cho nhng sinh vin thiu nng nhn. Nhng phng tin bao gm
h thng ch ni, my ghi m, my cassette, my ch, luyn tp di chuyn v kh nng nh
hng, cc dng di ng, my phng i nh, v.v. Nhng sinh vin b thiu nng th gic l
nhng sinh vin c kh khn v kh nng nhn ca h. Cc vn v th gic c th c chia
thnh hai nhm ch yu. C nhng sinh vin c tt v th gic, chng hn b m, th lc thp v th
lc khng hon ton. Nhng sinh vin b m hoc th lc thp cn c dy c v vit ch ni.
H cng cn c my ghi m lp ghi li li ging ca ging vin ri sau h li chuyn
sang chni. Nhng sinh vin c kh nng nhn khng hon ton tt c th hc cng trong lp hc
bnh thng bng cch dng knh lp v ging vin vit bng ch in m nt. Nhm sinh vin
thiu nng th gic th hai l nhng sinh vin chu thit thi t nhng khuyt tt v khc x. H c
th phi nhn gn (chng cn th), phi nhn xa (chng vin th), hoc nhn mp m (chng lon
th). Nhng sinh vin thuc loi ny c cung cp dng c tr gip nh thu knh lm hay thu
knh li tu theo trng hp h b cn th hay vin th.
Thiu nng sc kho v th lc

201

y l nhng vn hay gp nht cc trng i hc v cao ng. Nhng sinh vin b thiu
nng v sc kho v th lc l nhng sinh vin tn tt hoc khng c kh nng i li. Nhng hon
cnh khc bao gm cc sinh vin b ri lon h thn kinh chng hn nh chng ng kinh, rn
hoc gai ct sng, chng lit no, thiu hng cu (bnh thiu mu nng do di truyn), ri lon h
hp (lao phi), bnh hen suyn. Nhng sinh vin c vn v chnh hnh cn c cc xe y. Cc
to nh cng cn c nhng ci tin thay i, v d cn c nhng ng dc thoai thoi ln lu.
Nhiu sinh vin cn c dng c tr gip v c bp khi h vit. Mt s iu kin y t v sc kho
cn cho vic gio dc v gip a s sinh vin thay i thi hoc hng theo nhng quan im
tch cc trong vic gip nhng sinh vin c nhng hon cnh nh b ng kinh, lao phi, chng
lit no, bnh hen suyn, v.v. Kinh nghim cho thy rng, ni chung cc sinh vin thng ngi v
lng trnh cc bnh .
Nhng sinh vin khc yu cu gip hon cnh c bit
Khi nim v nhng hon cnh hc tp c bit gn y c m rng. Trong mt Hi tho do
UNESCO t chc Dakar (1999), nhm chuyn gia chu Phi m rng khi nim v cc hon
cnh hc tp c bit bao gm nhm ngi b t bn l ca x hi. Nhm ngi ny gm nhng
sinh vin b nhim HIV/AIDS, nhng sinh vin b ngc i, nhng sinh vin ngho, nhng sinh
vin c nng khiu, tr em b b ri v tr em ng ph. Vn HIV/AIDS tr thnh mt
trong nhng cuc tranh lun nhy cm nht trong cc trng i hc bi l s lan trn tnh trng
ny tr thnh ni lo lng khng ch i vi sinh vin m cn i vi c nhng ngi qun l.
HIV/AIDS hin ra di nhiu dng khc nhau. Mt n sinh vin nm th t t nhin b m hai
mt. Nh trng rt lo lng v a c ta i bnh vin. Sau hng lot xt nghim ngi ta pht
hin ra c ta b mc bnh AIDS. Nhng sinh vin b AIDS, hoc nhng ngi xut thn t gia nh
qu bn cng, hoc nhng ngi b cha m k ngc i u thy rt kh tp trung vo vic hc
tp ca h. Nhng sinh vin ri vo loi ny thng trng cy vo hot ng t vn khi s dng
nhiu cch gii quyt ph hp.
Cn phi thnh lp mt b phn gii quyt cc nhu cu hc tp ca nhng sinh vin c hon cnh
c bit. V d, cc ging vin phi quan tm n cc hot ng lp hc v phng th nghim
dnh cho nhng sinh vin c hon cnh c bit. Khi cn thit c th phi ci tin c ni dung v
hnh thc thi kim tra. ng thi, c th phi cho nhng sinh vin nhiu thi gian hn khi thi
v kim tra vit. Cc trng i hc cn xem xt li qui m c s h tng ca h dnh cho sinh
vin c bit thun li gip cc sinh vin c hon cnh c bit hay cha. Mt trung
tm c th cung cp cc thit b ph hp, v d cc my ch ni, my tr thnh, gy chng, my
ghi m, bng trng, xe ln, nng, v.v. Trung tm ny c th phc v vi t cch l cu ni gia
nhng sinh vin c hon cnh c bit v cc mt hot ng dy v hc khc ca nh trng.
Cho n nay vn tn ngng v tp qun ca ngi chu Phi cng ang c tho lun do n c
nh hng n nhng vn nhn thc x hi. Ngi ta tin mt cch m qung rng bnh tt l
mt tai ho hay mt s trng pht, hoc nhng ngi bch tng l nhng ma qu. Do vy nhng
sinh vin c hon cnh c bit phi chu s ht hi v/hoc xa lnh ca b phn sinh vin cn li.
iu khng ch nh hng n bn thn nhng sinh vin m cn nh hng n cch thc
quan h ca cc ging vin i vi h. V vy cn phi thay i nhn thc ca ging vin v sinh
vin i vi nhng sinh vin c bit ny bt lun qui m lp hc ln hay nh. iu s dn n
kh nng quan st nhng c trng ca cc loi bnh tt, cn chuyn n nhng khu vc x hi
thch hp u.
Ngun trch dn:

202

Abosi, C.O. (1999). Nhu cu gio dc c bit trong cc trng i hc chu Phi. Ti liu gii
thiu ti Hi tho Khu vc v Hot ng dy v hc i hc, i hc Witwatersrand,
Johannesburg, Nam Phi, 13-16 thng Chn.
Bi 2: Ging dy cho nhng sinh vin c hon cnh c bit
Mc ch
Hc xong bi hc ny, cc bn c kh nng:
-

Xem xt mt cch nghim tc qu trnh la chn v thc hin cc hot ng hc tp

dnh cho sinh vin c hon cnh c bit trong cc trng i hc; v

Miu t c mi trng ging dy thch hp c th p dng c hiu qu trong ging

dy cho nhng sinh vin c hon cnh c bit.

Bi tp
Hy s dng nhng cng c quan st di y nh gi nhng hon cnh c bit ca sinh vin
trong lp ca bn. Hy gi li nhng thng tin thu thp c chun b cho cc bin php sa
cha ca bn.
Nhng iu cn quan st trong lp hc
Sinh vin sch v qu gn hay qu xa mt?
Sinh vin c cau my hay nhoi ngi v pha trc nghe hay khng?
Sinh vin c th v lnh m khng?
Sinh vin c hiu ng hay khng?
Sinh vin c lm bi km mt s hoc tt c cc mn hc hay khng?
Trng xem sinh vin c v chn chng khng?
Sinh vin c l ng thiu tp trung hay khng?
Sinh vin c vng mt lp hay khng?
Nhng kh nng cn c ca ging vin lm cng tc ging dy cho nhng sinh vin c hon
cnh c bit
Ging vin ca nhng sinh vin c hon cnh hc tp c bit cn phi c nhng kh nng sau:
-

s dng v hiu r nhiu phng php nh gi con ngi.

tin hnh quan st v ghi li cch ng x ca sinh vin trong nhiu tnh hung c kch bn
trc v khng c trc.

thit k, thc hin v nh gi cc chng trnh k hoch c nhn da trn c s nh gi

v quan st.

thnh tho v tinh thng trong vic nh r nhng mc ch ng x, ra mc tiu, phn

tch nhim v, vit chng trnh, v.v.

203

s dng nhng k nng ging dy bng cch tng bc hng sinh vin vo cuc sng
cng ng.

tng mc yu cu trong nhng tnh hung thc t nhiu hn so vi nhng yu cu trong

tnh hung lp hc.

c k nng lm vic vi cha m ca sinh vin khi i hi k nng t vn ti nh.

c kh nng lm vic vi cc chuyn gia khc bit v thu thp nhng thng tin c ch
i vi cc sinh vin.

hiu r chng trnh o to chung v c kh nng lm vic to ra s thch nghi c bit

cn thit cho vic thit lp v thc hin cc chng trnh dnh cho cc sinh vin b tn tt.

Con s nhng sinh vin b mt vi loi bnh tt hoc cc trng hp c bit khc ang tng ln
nhanh chng trong cc k tc x ca cc trng i hc. Tht kh c c con s chnh xc trong
khong t 2 n 6% sinh vin i hc c nhng bt li v sc khe hoc hc tp cn c quan
tm ging dy thm trong lp hc.
Hy hi sinh vin ca bn tm ra mi hon cnh c bit. Vo u mi hc k, bn c th
lm mt thng bo chung: Sinh vin no cm thy cn c s gip lin quan n bt c s bt
li no v mt hc tp v v sc kho, xin mi hy xut vi ti sau gi hc, xin hy hn gp
ring vi ti, hoc gp ti trong gi lm vic. Khi bn gp mt sinh vin, hy gii thch nhng
yu cu ca mn hc v hi xem nhng can thip no c th gip c cho sinh vin. Cc sinh
vin thng l nhng ngi bin h tt nht ca ring h, v sinh vin bit nhng k thut v bin
php lm thch ng no l ph hp nht i vi hon cnh ca h.
Bn hy nh rng nhng sinh vin b m au tn tt trc ht l nhng con ngi m au
tn tt. Vic nhng ngi kho mnh bnh thng cm thy lng l hoc kh khn khi ln u
tin gp nhng ngi tn tt l l t nhin. Tuy nhin nhng ngi b tn tt, d mc nhiu
hay t, thng d b xc ng hn nhng ngi c sc kho bnh thng. Bi vy, bn khng cn
phi lo lng v s lm tn thng n tnh cm ca mt sinh vin m do nhng ng tc ra hiu.
Nhng nhng sinh vin b m c th nhn thy cc tng v cc khi nim, cng nh nhng
sinh vin ic c th nghe thy nhng iu m ngi khc mun ni v nhng sinh vin s dng
xe ln i n lp. Bn hy t sn sng gip khi sinh vin yu cu hoc khi bn nhn thy
s cn thit phi gip h.
Bn cn linh hot v cch chm sc v v s sn sng gip . Nhng sinh vin phi dng xe ln
c th gp phi ro cn v sc kho trong vic n lp hc ng gi. Nhng sinh vin khc i khi
c th cm thy mt mi hoc c kh khn trong vic tp trung hc tp do nguyn nhn bnh tt
hoc thuc men ca h. Bn hy c gng phn bit nhng vn thuc v sc kho ca sinh vin
khc vi cch i x th do thc.
Bn cn nhy cm vi nhng s bt li khng nhn thy hoc nhng s bt li n. C 3 loi
bt li chnh c th chng ta khng nhn thy ngay c l:
-

Nhng bt li hc tp cn tr sinh vin c tr thng minh trung bnh hoc trn trung bnh
trong vic x l mt cch d dng v ng tin cy cc loi thng tin khc nhau. V d,
nhng sinh vin mc chng kh c c s hn ch v gic quan, chnh iu ny ngn
cn h trong vic phin dch mt cch chnh xc nhng dy ch ci hoc nhng dy s.
iu quan trng cn nhn ra l, nhng bt li trong hc tp khng phi l s phn chiu v
kh nng nhn thc, sc kho th xc hoc tinh thn, hoc nn tng vn ha hoc kinh t x

204

hi ca sinh vin. Ni chung, vic p dng nhiu phng thc ging dy khc nhau s thc
y vic hc tp ca nhng sinh vin nh th, bng cch cho php h lm ch c nhng
ti liu m c th h rt kh hiu nu p dng mt phng thc c bit.
-

Nhng thiu ht mc nh n trung bnh v gic quan (nhn km, tai hi nghnh
ngng) c th c iu tit thng qua vic sp xp ch ngi thch hp v b tr nh sng
trong phng hp l.

Nhng bnh nng (i ng, ri lon ngp mu, cc bnh v tim hoc h hp, bnh lupus,
bnh ung th, AIDS) c th cn tr kh nng chu ng, khong thi gian tham gia v tnh
hot bt. S tham gia v hot ng ca cc sinh vin b mc bnh c th l tht thng, v
h cn n mt s mm do trong vic lp chng trnh cc cng vic c giao.

Quan st nhu cu ch ngi. Nhng sinh vin phi s dng gy chng, dng nng hoc khung tp
i hiu r gi tr ca vic c mt ch ngi gn ca. Li i n ch ngi cn phi bng phng:
khng c bc thang, khng c b mt gp ghnh. Nhng ngi s dng xe ln cn mt li i bng
phng hoc dc thoai thoi, v cc bn hc cn phi c khong trng cho h chn bn
di. Bn phng th nghim v ngn ko bn phm my tnh cn b tr sao cho nhng ngi s
dng xe ln c th d dng s dng c cc thit b.
Hy tun theo nhng th php ging dy tt. Nhiu phng php k thut nhm gip nhng
sinh vin c bt li v gic quan hoc hc tp cng gip ch cho tt c cc sinh vin trong lp. V
d nh:
-

M u mi bui hc bng vic nhc li tm tt nhng kin thc ca bi hc trc v phc

ra nhng nt chnh ca ch ngy hm . Kt lun mi bi hc bng vic a ra mt
bn tm tt nhng im then cht.

Nhn mnh nhng t mi hoc nhng thut ng k thut bng vic gii thiu n mt cch
trc quan (trn bng phn, my n chiu hoc ti liu phn pht) cng nh bng li.

Hy din t tt c nhng v d c lin quan n th gic (v trn bng, biu din minh ho,
o c sn khu). Khi bn m t trn bng, thay v cu ni: Vic cng nhng ci ny ri
chia cho nhng ci kia s cho chng ta nhng ci ny, bn hy thut li nhng iu bn
ang lm: Vic cng tt c cc im s ri em chia cho s im s s cho ta im trung
bnh.

Hy to cho sinh vin nhng c hi t cu hi, lm r thm v tng kt li bi.

(Ngun: Mc Guire and ODonnel, 1989; Smith, n.d.; Wren and Senegal, 1985).
Hy quay mt v pha lp hc khi ging bi. Nhng sinh vin b ic hoc b nng tai thng
hiu qua s mp my mi, v th h khng th theo c bi ging hoc hi thoi nu ging vin
quay lng v pha lp. Nu bn ang vit trn bng hoc ang thuyt minh mt hnh minh ho, hy
c gng hn ch ni trong lc ang quay mt ln bng hoc ln mn hnh. Bn hy nh rng nhng
ngi b ic ch c th nghe c 30 n 40% ting Anh bng cch nhn mi ca ngi ni. Hy
lm cho h hiu bi hn bng cch s dng din t bng b mt, bng iu b v bng c ch.
Sp xp s tham gia cng lp hc hoc hot ng an xen nhau. Nhng sinh vin khng th
gi tay xin tr li hoc nu cu hi c th cm thy b c lp hoc b l i trong lp. Trong ln gp
ring u tin gia bn v mt sinh vin nh th, hy hi xem nhng du hiu no sinh vin
c nhn bit trong lp hc. Mt s sinh vin mun c gi tn; s khc li mun thnh thong
gp ging vin trc hoc sau bui hc hi cc cu hi v ni dung bi hc.

205

Hy chm ch lng nghe khi mt sinh vin c tt v ni ang ni. Bn ng nn ngt li sinh
vin. ng bao gi lm ra v hiu trong khi bn ang thc s cha hiu ca h. Thay vo ,
bn hy nhc li iu bn hiu v cho php sinh vin phn ng li xem iu bn hiu c ng
h khng.
Hy a ra nhng la chn cho s trnh by bng li nu cn thit. Vic trnh by bng li c
th t ra nhng kh khn i vi nhng sinh vin c tt v ni. Cn khuyn khch nhng sinh
vin mun t trnh by khng c s gip . Tuy nhin mt vi sinh vin li mun trnh by vi s
gip ca ngi phin dch, v mt s khc c th li mun vit bi trnh by ca h ra v nh
ngi phin dch hoc mt sinh vin khc c h bi trnh by trc lp.
S quan tm v chng trnh o to i vi nhng sinh vin c bit
Nhng quan tm v chng trnh i vi nhng sinh vin c hon cnh c bit c thit k
nhm tho mn nhng nhu cu ca nhng ngi b tn tt hoc c nng khiu.
Nhng lnh vc sau y c nhn mnh:
-

Cc k nng t gip .

Nhng iu chnh v mt x hi trong gia nh v vi nhng ngi xung quanh.

Li ch mt kinh t.

Cc k nng hc thut.

Bi vy, cn xy dng mt chng trnh hu ch da trn kt qu ca s phn tch ton

din v nhng sinh vin c bit cn o to. Vic phn tch chng trnh cng cn
quan tm n cc mt sau y:

D bo trc kin thc, k nng v thi s t c sau khi kt thc kho hc chnh
thc.

Cn chn on chnh xc trnh hiu bit v nng lc hin thi ca mi sinh vin.

Vic ging dy cn bt u t nhng ch m sinh vin c th thu c li nhiu nht.

m bo khung cnh ging dy tt cng vi s ph hp ca n vi mi trng sc

kho v tinh thn.

Bt chp vic ging dy c c tin hnh theo chng trnh tt hay khng, chc chn c s lin
quan vi hiu qu ca n v mt sinh vin c bit thu c ra sao nhng k nng cn thit. Mt
s yu t cn thit trong vic ging dy ph hp i vi sinh vin c bit bao gm:
-

Chng trnh cn nh ra ranh gii cc mc tiu v mc ch c th cho php t c

s tin b lin tc v sun s v k nng.

Chng trnh phi c hiu thu o bi ging vin v kh thi bt c lc no.

Cch thc gii thiu vi sinh vin cc thnh phn ca chng trnh cn c gim st
cht ch nhm xc nh xem nhng thay i no trong qu trnh trnh by bi ging c
th to thun li cho thnh tch ca sinh vin t kt qu tt.

Bu khng kh trong qu trnh ging dy cn t ra tin cy, m p v mang tnh ng

vin khch l.

Phng php gio dc hon cnh c bit

206

Nhng phng php chung di y c trng cho gio dc cc hon cnh c bit:
-

lp k hoch cng vic mi sinh vin c thng bng cc hot ng theo s thch
c nhn sau khi hon thnh cng vic c giao.

nhn mnh tnh cht c tnh ho trong ging dy.

cng vic c c trng bi t cu trc v nhiu t la chn trong b phn sinh vin.

sinh vin c thc y bi thnh tch, v vy, s lm vic c hng ti s thnh t

v hn ch ti thiu nhng c hi phm sai lm.

s ng vin v gip ca ging vin l khng th thiu c nhm to ng c thc

y sinh vin v i khi lm tng kh nng ca h.

nhng ti liu kch ng c th gy ra s lo lng trong sinh vin cn c v hiu ho

hoc loi b.

cc bin php gic quan c s dng v cc phng php sa cha c nhn mnh.

c t s cng thng hc tp, v vic nh gi c thc hin trong mt bu khng kh

thoi mi.

vn dng kho lo cc ti liu v cc tr chi cho cc hot ng lp hc c c kt

qu cao.

cc n phn nhm c mt v tr quan trng v cc sinh vin c php t chn cc

nhm v hc tp, nghin cu hoc vui chi.

cc phng tin nghe nhn b tr nh phim nh, my ghi m v cc thit b khc c

s dng mt cch tu nghi.

s cnh tranh c gim ti mc ti thiu v mi sinh vin c php a ra s phn

xt v cng vic ca ring mnh.

mi trng hc tp phi c li v ph hp vi nhng hon cnh c bit ca nhng

ngi tn tt.

loi b nhng ro cn v mt kin trc c th gy cn tr cho vic i li ca nhng sinh

vin s dng xe ln v cc thit b tr gip ngi bt li khc.

to ra nhng li vo tt c cc to nh c ng dc thoai thoi mi ngi c th

vo c.

m bo cho cc sinh vin c hun luyn s dng tt c cc thit b v cc my mc

k thut gip ch cho qu trnh hc tp.

ging vin cn phi hiu c nhng hon cnh ring ca tng c nhn c hon cnh
c bit.

ging vin cn hnh ng vi t cch l cht xc tc trong vic tng cng hiu bit
sinh vin b tn tt.

cn c nhng iu chnh hp l trong phn cng cng vic hoc cc tiu chun trong
nhng lp hc bnh thng.

m bo rng cc sinh vin c tt c nhng phng tin hc tp trong nhng hon cnh
thch hp.

207

gii thiu cho sinh vin nhng mn hc v nhng hot ng hc thut i hi s thch
nghi v tng cng nh l kt qu trc tip ca iu kin tn tt.

Chng trnh gio dc c bit ho (I.E.P)

Mc ch ban u ca Gio dc cc hon cnh c bit i hi cc ging vin phi tp trung vo
nhng nhu cu ca tng c nhn c hon cnh c bit. Chng trnh gio dc c bit (IEP) l mt
kha cnh quan trng nht ca s tp trung gii thch xem ging vin lp k hoch lm nhng g
p ng c nhu cu ca sinh vin c bit. Trong khi k hoch phi c cha m hoc ngi
bo h ca sinh vin tn thnh. Qu trnh bao gm su giai on l:
1. T vn: Ging vin hoc ph huynh chuyn sinh vin c hon cnh c bit n cc
nh chuyn mn c nhng iu chnh cn thit.
2. nh gi: Vic ny nhm xc nh trnh kin thc hin thi ca sinh vin thng qua
cng c nh gi chnh thc (cc trc nghim tiu chun) v cc th tc khng chnh
thc (quan st, bn lit k cc mc cn kim tra,v.v).
3. Lp k hoch ging dy: Vch ra mt chng trnh ph hp cho sinh vin. Vic lp k
hoch i hi nh r mc ch v mc tiu ca chng trnh trong nhng giai on nht
nh (mc tiu ngn hn v di hn). Trong bao gm c nhng phng php v
phng tin ging dy c th. Phng php c th bao gm ging dy theo nhm, lp
m hnh, giao c thc hin, dch v t vn, v.v.
4. S sp xp: Cha m v nhng ngi u c th ngh mt s sp xp cho con ci
h theo mun ca h. Trong bt k trng hp no, h c quyn phn i s sp xp
m ging vin a ra.
5. Ging dy: Vic ging dy bao gm thc hin y chng trnh gio dc v thng
i hi nhng phng php k thut ging dy c ghi r s gi cn thit m ging vin
phi dnh cho sinh vin.
6. Th tc nh gi: iu ny i hi s nh gi thng xuyn v sinh vin xc nh
chng mc tin b v nhn bit c nhng nhu cu ging dy mi hoc b sung.
Qu trnh ny c th c thc hin trong khong thi gian nh k 4 hoc 5 thng. Thng qua
chng trnh gio dc ny, cc mc tiu ca k hoch v phng php ging dy u c kim
tra li.
Bi c thm:
Nhu cu gio dc nhng sinh vin tn tt
Sabou SARR
T in Larousse v tm l hc nh ngha t nhu cu l trng thi ca mt c nhn lin quan
n ci cn thit cho anh ta/c ta. Tuy nhin, nh ngha ph bin nht trong vn hc m t khi
nim nhu cu l s khc nhau gia tnh trng hin thi, c xem l khng tho mn hoc cha
c hon thin, v tnh trng mong mun c cho l l tng, tho mn hoc hon ho.
V d: nhu cu n, ung, tiu khin, v.v.
Nhng ngha khc ca thut ng: C cc loi nhu cu khc nhau l:
-

Nhng nhu cu thuc sinh l hc c xc nh bi iu kin sng.

208

Nhng nhu cu v gio dc.

Nhng nhu cu v tm l.

Nhng nhu cu v mt x hi.

Nhng nhu cu chng ta va nu l cn thit v quan trng sng cn. Nhng nhu cu khc lin
quan n s suy thoi chng hn nh s ngu dt, s ngho i, v.v c xp vo loi nhng nhu
cu th yu.
Trong lnh vc gio dc, cc thut ng nhng nhu cu cm thy v nhng nhu cu c biu
l c dng miu t nhng nhu cu ca ngi hc. Bi vy, vic nh gi cc nhu cu l giai
on u tin trong qu trnh ging vin chun b v lp k hoch cho mt chng trnh o to
nhm t nhm mc tiu ra.
Nhu cu ca sinh vin cn tu thuc vo khng gian, thi gian v mi trng ca h. Chnh v l
do m vic nh gi nhng nhu cu c xem l mt hot ng thng xuyn v lin tc v
hon ton khng phi l mt hot ng n l ch c thc hin mt ln.
Phn loi cc nhu cu
Sinh vin i hc v mi trng i hc ngy nay mang nhng c tnh khc hn so vi nhng
nm 1960 v nhng nm 1970. Bi vy, nhng nhu cu ca sinh vin trong cc trng i hc
chu Phi ng i khc vi nhng nhu cu trong k nguyn thuc a.
Nhng nhu cu ny c phn loi theo nhng thng s sau y:
-

Bn sc vn ho v mi trng.

Loi chng trnh ging dy.

Xc nh cc mc tiu-ni dung vn ho-cc phng php.

Cch tip cn ca ngi tham gia (Trng i hc/sinh vin).

S xc nh cc mc tiu gio dc ca cc c quan phi hp v nhng nhu cu x

hi.

Nhu cu gio dc c bit lin quan n loi gio dc dnh cho nhng ngi c mt vi bt li hc
tp thuc v mt, tai, gic quan hoc cc trc trc khc gy ra do iu kin sinh , do cc dng
sc kho th xc v thn kinh khc nhau hoc do tai nn. Nhu cu ny cng bao gm nhng ngi
c nng khiu v ti nng c bit.
Cc loi khuyt tt l:
-

Cc vn v nghe.

Cc trc trc v nhn.

Cc tt v ni v trc trc v gic quan.

S thiu ch .

S tch bit x hi.

S hay vng mt khng r l do.

Tnh hiu ng thi qu (trng hp ca nhng ngi c nng khiu).

209

Cc ging vin c phn cng ging dy nhng sinh vin c nhu cu c bit cn phi:
-

kim ch mt h thng gio dc hn ch ang ngy cng gia tng, mt h thng cho
php v khuyn khch s cnh tranh.

lu tm n s tng ln nhanh chng v hiu bit v i mi k thut trong mt

khung cnh m nng lc ca ging vin l yu t then cht cho thnh cng ca gio
dc i hc.

chun b tt hn p ng nhng thch thc ca ngy hm nay.

khng ngng n luyn li cc mn hc bi l hiu qu ng ngha vi kh nng.

p dng v hiu r loi cng c t nh gi.

thc hin v ghi li cc quan st c mc ch v nhng biu hin ca sinh vin

trong nhng tnh hung c t chc v trong nhng tnh hung ngu nhin.

thit k, thc hin v nh gi cc n theo tng chng trnh ring r da trn s

quan st v nh gi.

th hin kh nng, s tinh thng trong vic xc nh cc mc tiu, c tnh, nh

ngha c cc mc tiu, phn tch cng vic v nh dng chng trnh.

s dng cc k nng gio dc cng ng t sinh vin vo cc mc trnh khi

nu ra mt i hi lun tng ln i vi tnh hung thc t ch khng phi ch trong
lp hc.

c kh nng lm vic vi ph huynh sinh vin, chng hn trong vic s dng nhiu
k nng thc hin cc dch v hng dn v t vn cho cc nhm.

pht trin cc k nng trong vic can thip ca cc chuyn gia cng nh trong vic
hiu bit v thu thp nhng thng tin c ch cho sinh vin.

ni chung, hiu c chng trnh ging dy v c nng lc lm vic s cho php

thch nghi cn thit i vi vic xy dng v thc hin chng trnh ging dy cho
nhng sinh vin tn tt.

Nng cao mi trng hc tp cho nhng sinh vin c nhu cu c bit

Nhng gi sau y i vi ging vin i hc s gip ch cho vic to iu kin thun li cho
hc tp ca nhng sinh vin c nhu cu c bit:
-

Mi trng gio dc phi c li, ph hp vi nhng nhu cu c bit ca sinh vin

tn tt v vi qu trnh ho nhp ca h.

Cn thit phi loi b cc ro cn v mt kin trc c th hn ch s i li ca

nhng sinh vin s dng xe ln.

Cc mt phng nghing: to ra nhng ng dc thoai thoi trn li vo cc to nh

h i vo d dng (m rng cu trc).

Hun luyn cho cc sinh vin s dng tt c cc thit b v phng tin k thut
tin ch.

C th s dng khng hn ch cc thit b tr gip nghe nhn nh phim nh, my

quay bng, v.v.

210

m bo rng cc sinh vin c tha nhn cc quyn nh nhau trong lut thi c
thng thng: Phn 1 (DUEL), Bng i hc, Bng Thc s v Bng Tin s.

Nh trng cn t chc cc k thi vi nhng iu kin c bit dnh cho nhng

sinh vin tn tt.

Ko di thm thi gian thi: khong 1/3 thi gian quy nh.

Cc phng tin k thut: my phin m sang ch ni Bray.

Nhng ni dung vn ho tng t nhng ni dung dnh cho sinh vin kho mnh.

Ngun trch dn:

Sarr, S. (1999). Gio dc i hc chu Phi v nhng sinh vin c hon cnh hc tp c bit.
Bi gii thiu ti Hi tho khu vc v Hot ng dy v hc i hc, Trng i hc Cocody,
10-14 thng Nm.
Mi trng t hn ch nht
Gio dc sinh vin tn tt trong mt mi trng t hn ch nht s to ra nhng hon cnh gio dc
v hn, nhng hon cnh khng h gii hn s tham gia v ho nhp ca h vi nhng sinh vin
khng b tn tt trong x hi. Gio dc sinh vin b tn tt, bao gm cc h thng c th ch
ho v mang tnh ho nhp, cn cung cp cho mi sinh vin mt mi trng t hn ch nht da
trn bn cht ca nhu cu ca h.
Cc trng ni tr: H thng ny cung cp cc iu kin n thun li dnh cho nhng sinh vin
tn tt. i khi, cc trng ni tr tr thnh ni vt rc thi v do vy, c xu hng lm gim tnh
th ch ca h thng.
S hi nhp: iu ny lin quan n thc t bng cch nhng ngi b tn tt c hc cng vi
nhng ngi bn kho mnh ca h trong cc trng hc bnh thng. Tn khc dnh cho s hi
nhp l s ho nhp l (mainstreaming). Cn phi nhn thc rng, tt c nhng ngi tn tt khng
th ho nhp mt cch c hiu qu.
S bnh thng ho: Cc h thng tha nhn nhng quyn v cc c hi ging nhau nh tng
c sn i vi nhng ngi kho mnh.
Cc hot ng tr gip: lp chng trnh c hiu qu trong mi trng t hn ch nht, mi s
gip v tr gip cn thit phi c tin hnh trnh nhng hn ch tip theo. nhng ni c
cc thit b cn thit, chng phi lun sn sng gip h thng.
S phc hi: y l cch a mt ngi tr li iu kin bnh thng v vn c ca anh ta/c ta
c li cho bn thn v x hi bng cc liu php tm l, y hc, hng nghip v tp luyn cha
bnh. Bi l bnh tt c th lm cho mi c nhn mt kh nng thc hin ngh nghip ca h, s
hi phc c kt qu c th lm thay i hon cnh.
Cc hot ng tr gip
Kt qu cao nht, thnh qu n lc, tnh hiu lc v tnh hiu qu c th t c thng qua s
phi hp hnh ng ca cc nh s phm chuyn nghip v khng chuyn nghip. S gip ca
cc nh s phm khng chuyn ny l cn thit trong gio dc nhng ngi c nhu cu c bit
bi tnh cht lin ngnh ca n. Nhng nhn vin gip l nhng nh chuyn mn trong lnh vc
ring ca h nhng h s cung cp s gip cn thit nhm t c kt qu tt nht trc

211

nhng mc tiu ra trong gio dc nhng ngi c nhu cu c bit. Khng phi ring cc
nh chuyn nghip hoc khng chuyn nghip c quyn nghin cu v cc kha cnh sc kho,
th lc, nhn thc, tnh cm, x hi v tm l trong vn gio dc nhng ngi c nhu cu c
bit. Trong gio dc nhng ngi c nhu cu c bit, i hi cc hot ng h tr nh:
Nhng ngi lm cng tc x hi.
Cc bc s.
Cc bc cha m.
Cc nh tm l hc.
Cc bc s cha bnh ngh nghip.
Cc bc s chuyn khoa cha tr nhng tt v ni v ngn ng.
Cc nh vt l tr liu.
Cc thy thuc chuyn khoa thn kinh.
Cc bc s chuyn khoa mt.
Cc nh t vn hng dn.
Cc chuyn gia v ch ni Bray.
Nhng ngi phin dch ngn ng k hiu bng c ch.
Nhng ngi c gip ngi m.
Tp hun v tn dng cc c hi kim vic lm
Chng trnh o to i hc dnh cho nhng ngi c nng khiu, nhng ngi tn tt v c
nhng ngi dy h cn bin i theo hng t lm ch cng nh lm vic trong mng li t
nhn v cng cng. C nh vy th s u t ln mi khng b ung ph. Tm li, cn thit phi:
-

Thnh lp mt trung tm sp xp vic lm kho st vic lm cho nhng ngi tn tt

tt nghip v c nhng ngi cha tt nghip.

Tr cp cc khon vay li xut thp cho nhng ngi tn tt c o to v c

ngh h t lm ch.

Cng ngh trong gio dc nhng ngi c nhu cu c bit

C th ni khng qu rng, vn nhn thc v vai tr ca cng ngh v thng tin trong gio dc
nhng ngi tn tt ang ngy cng c nng cao. Vi s bng n v tri thc v tin b nhanh
chng ca cng ngh trong s pht trin t nc, nhng ngi tn tt khng cm thy c nh
hng nhiu. Ni cch khc, nhng ngi tn tt khng c c nhng li ch y ca s t
ph v thng tin v cng ngh. Cng ngh gio dc trong gio dc nhng ngi c nhu cu c
bit c phn loi theo s lin quan n tng i tng tn tt nh sau:
a) cc phng tin nhn
b) cc cng ngh nghe
c) thit b nghe - nhn
d) thit b tr gip di chuyn

212

e) sch, bo, tp ch v cc n phm hoc ti liu in t khc l cn thit i vi sinh

vin cp nht kin thc ca h.
Dnh cho nhng ngi c tt v th gic/hoc ngi m
-

My ch Bray, my sao chp v my nh ch ni l mt vi thit b ct yu nht dng

trong gio dc nhng ngi khim th. Cc thit b thun tin cho vic sn xut
nhng cun sch ch Bry, Ton hc Bry, m tc k bng ch Bry, cng thc v
phng trnh ho hc, m ch ni ca ting Nigeria, m my tnh Bry, m m nhc
Bry v cc cun sch bit ni.

Bn dng khu gic: N c thit k chiu ln mn nh cho nhng ngi khim

th.

Optacon: y l mt thit b in t c th bin i cc n phm thnh nhng hnh nh

c th s thy c.

My tnh in t: Cc thit b c th tr gip trong cc tnh ton ton hc v c lm

thch ng to ra ting ni hoc ni.

Bn tnh v cc c cu chuyn i: Chng c s dng dy ton cho nhng ngi

khim th.

Nhng con ch dn ng: Chng c hun luyn dn ng cho ngi m.

My tnh bit ni: My tnh to ra mt mn hin th bng m thanh.

Gy: Nhng chic gy gp li c v gy in t rt c ch cho vic i li.

My tnh bit c: L chic my tnh c thit k bin i bn in ra thnh li ni

khi ta t t giy ln my scanner.

My nh dng bng nhit: N c s dng chp nhng bn ch Bry.

Bng ghi ting: N c s dng c chnh t hoc ghi li bi ging.

Dnh cho nhng ngi b tt v nghe

-

Thit b o sc nghe (Thnh lc k): y l mt thit b dng o mc nghe ca

mt ngi. N c chia theo tn s v cao . C cc loi nh My chn on,
My o thnh lc, My o thnh lc xch tay, My o mng nh.

Thit b tr thnh: Chng l nhng thit b c thit k tr gip vic nghe ca mt

ngi c tt v nghe.

Thit b tr thnh cho nhm ngi: Chng c thit k cho nhiu ngi. N dng
dy nghe v ni.

Thit b dy ni: Chng l nhng thit b m thanh c dng dy tr em ni.

Nhng cun sch ngn ng k hiu rt quan trng trong ging dy cho nhng ngi
khim thnh hoc b ic.

My tnh: My tnh c kh nng to ln gip cho ging vin trong vic phn pht cc
chng trnh ging dy cho sinh vin c nhu cu gio dc c bit.

Cc chng trnh c tr gip my tnh c th gip sinh vin c nhu cu c bit v gim bt kh
khn cho ging vin trong truyn t kin thc.

213

Tr gip k thut cho nhng ngi b tn tt v thn th

-

Xe ln y tay v xe ln chy in: Chng c dng cho nhng sinh vin c sc kho
hn ch v mt i li.

Nhng chic gy g hoc gy nhn to: Nhng ngi gi tng dng n chng c
th khi v gi.

Ci nng: N c lm bng g v kim loi h tr cho vic i li.

My ch in: Chng gip cho nhng sinh vin c kh khn khi vit bng tay.

Nhng bt li trong hc tp v nhng ngi c kh khn ln v hc tp

-

Cc thit b nghe-nhn nh radio, ti-vi, my n chiu, my chiu nh.

My khuch i.

My tnh

Cc phng nh c gh.

Nhng sinh vin c nng khiu v c ti

-

Cc tr chi th kin thc.

M phng my tnh.

Internet.
MODULE 11. NH GI HOT NG DY V HC
TRONG GIO DC I HC

Gii thiu v mc tiu chung

Bi 1: Lm r nhng khi nim then cht
Bi 2: Nhng cng c v phng php nh gi s hc
Bi 3: nh gi ging dy
36. Tuyn b Tokyo cp, khng th t n mt b tiu chun cht lng p dng chung cho
tt c cc nc, v i lp vi nhng tiu chun m cc th ch c th c nh gi. Ch t lng
bao gm tt c nhng chc nng v cc hot ng chnh ca gio dc i hc: ging dy v cc
chng trnh hc thut, nghin cu v hc bng, ging vin, sinh vin, c s vt cht, cc dch v
cng cng v mi trng hc tp. Cc bn tuyn b ca cc nc rp cho rng tt c cc h
thng v cc t chc gio dc i hc cn u tin hng u m bo cht lng ca cc chng
trnh, ging dy v kt qu u ra. Cu trc, th tc v cc tiu chun bo m cht lng phi
c pht trin trnh quc gia v khu vc tng xng vi cc ng li ch o ca quc t
trong khi m bo tnh a dng theo nhng c th ca mi nc, mi trng hoc mi chng
trnh.

214

37. Tuyn b Dakar trong c kin rng cht lng i hi s c th ho v cc kt qu d

nh (s xc nh r nhng mc ch v mc tiu), v cht lng u vo ca cc trng (theo
l tiu chun tuyn chn) v cc qu trnh cng th tc x l u vo (cch h thng qun l sp
xp cu trc, ngun lc v s gio dc nh trng t c nhng sn phm theo yu cu).
Hi ngh cc nc rp cho rng c ch cht lng c thc hin thng qua s nh gi v so
snh lin tc gia cc qu trnh quan st v d nh, v thng xuyn tm ra nhng cn nguyn ca
nhng din bin bt thng sa cha chng.
65. Nhng ngh gi cho mi t chc i hc c thng qua bi Hi ngh Tokyo dng nh
cng tim n trong cc Hi ngh Havana v Hi ngh Dakar. Tuyn b Tokyo vit:
Mi trng i hc phi xc nh nhim v ca mnh trong s hi ho vi nhng mc tiu
chung ca gio dc i hc, chuyn nhim v thnh nhng ch tiu c th quan st c v
phn b ngun lc cn thit.
Cng tinh thn y, Hi ngh Byrut cho rng cc s mnh cn c chuyn i thnh cc
mc ch r rng, vi vic phn b ngun lc cn thit, v vic thit lp c ch c th thch hp
m bo s gim st v nh gi y qu trnh o to v cc thnh tu t c, da trn cc
du hiu ch tiu c th quan st c.
109. Hi ngh Dakar ku gi mi trng hy to ra nhng cu trc thch hp cho vic nh gi v
kim sot cht lng ca chng trnh ca mnh (trong c thnh tch ca sinh vin) trong khi
bm st nhng ng li ch o thng nht. Hi ngh ny cng ngh rng mi nc thnh
vin hy thit lp mt c ch nh gi cht lng ca cc trng i hc, trn c s thc tin hin
ti trong khu vc. Mt c ch nh vy s c trch nhim nh gi cc hot ng o to, nghin
cu v t vn di nh sng ca cc nhim v ca nh trng, cc chng trnh gio dc quc gia
v nhu cu ca thi cuc thay i. phi l mt c ch kim sot ch khng phi l c ch trng
pht, v cn s dng phi hp cc phng php nh gi bn ngoi v bn trong.
110. Nhng xut ca Hi ngh Tokyo c tm tt qua s khng nh rng mi nc trong
khu vc cn thit lp mt c ch nh gi cht lng ca cc t chc i hc ca nc mnh. Cc
nc cn a ra nhng phng php bo m cht lng c cp trng v h thng. Nhng
phng php ny c th bao gm vic kim nh chng trnh, nh gi c s o to, cung cp ti
chnh theo mc hon thin cng vic, xem xt li cc ngnh hc v cc lnh vc chuyn mn,
khung trnh v cc phng php tip cn o to nng lc trong gio dc v dy ngh.
113. Hi ngh Dakar ngh cc t chc gio dc i hc cn phi thit lp nhng nguyn tc ch
o ti thiu cho hot ng dy v hc i vi mi m hnh o to. Trong cn phi th hin r
rng s thay i hnh vi gia u vo v u ra v cc mt k nng, gi tr v thi , cc phng
php dy hc v nh gi trong mt khung thi gian c th.
iu khon 11: nh gi nh tnh
a) Cht lng gio dc i hc l mt khi nim a chiu, bao gm tt c cc chc nng ca
n, v cc hot ng nh: cc chng trnh ging dy v hc tp, nghin cu v sinh hot hc
thut, bin ch, sinh vin, nh ca, phng tin, thit b, cc dch v cng ng v mi trng
hc tp. S t nh gi trong v nhng nh gi ngoi do cc chuyn gia c lp thc hin
mt cch cng khai. Trong trng hp c th, cn mi cc chuyn gia quc t nh gi. iu
c ngha sng cn i vi vic nng cao cht lng. Cn thnh lp cc hi ng quc gia
c lp v phi xc nh r cc tiu chun so snh v cht lng cp quc t. Mt khc cn
phi ch n khung cnh ring ca tng trng, tng quc gia v ca khu vc nhm lu tm

215

ti tnh a dng v ht sc trnh s rp khun ging nhau. Cc bn lin quan cn tham gia qu
trnh nh gi c s o to.
b) Yu t cht lng cng i hi mt iu l, gio dc i hc phi c c trng bi
nhng kha cnh tnh quc t ca n: trao i kin thc, thit lp mng li quan h, trao i
ging vin v sinh vin, v trin khai cc d n nghin cu quc t, trong khi vn phi lu
n cc gi tr vn ho v cc hon cnh ca t nc.
Gii thiu v mc tiu
Hi ngh Dakar ngh cc t chc gio dc i hc cn phi thit lp nhng nguyn tc ch o
ti thiu cho hot ng dy v hc i vi mi m hnh o to. Trong cn phi th hin r
rng cc mi quan h gia u vo v u ra v cc mt k nng, nng lc v thi , cc phng
php nh gi vic dy v hc, tt c trong mt c cu thi gian c th.
Vic nh gi cht lng l phn ct li ca qu trnh ph cp gio dc. Theo tuyn b trch dn
trn, chng ta c th thy rng Hi ngh Dakar tn thnh quan im ny. Nhiu ngi ang
cng tc trong h thng gio dc i hc c kinh nghim tt v nh gi hot ng dy v hc
trong lnh vc ngh thut v khoa hc. Tuy vy, vn cn thiu nhiu k nng cn thit trong vic
nh gi. Module ny nhm cung cp nhng kinh nghim hiu bit cho c nhng ngi cha c
kinh nghim v cho c nhng chuyn gia. Dison v De Groot (1999) nhn mnh s cn thit
c s tng thch gia ni dung, phng php ging dy v cc th tc nh gi. Ch khi nhng
ci c t ng th t th mi c th nh gi ng c vic hc tp. Hin nay, m hnh
nh gi sinh vin i hc da trn kt qu (OBE) ang c tha nhn rng ri.
Sau khi hon thnh module ny, cc bn c kh nng:
-

gii thch c cc khi nim s dng trong vic nh gi;

pht trin c cc phng php k thut nh gi cht lng sinh vin ca bn;

phn tch v a ra li gii thch cho cc kt qu nh gi sinh vin; v

t mnh tin hnh nh gi vic dy ca bn.

Bi 1: Hiu nhng nhng khi nim c bn

Hc xong bi hc ny, cc bn c th:

-

nh ngha r cc khi nim sau: o lng, nh gi v s nh gi (evaluation);

phn bit c s khc nhau gia cc loi nh gi.

o lng, trc nghim, nh gi

Vi quan im gio dc, chng ta c th phn bit gia o lng (Measurement), trc nghim
(Test), nh gi (Assessment) v nh gi (Evaluation) nh sau:
o lng (Measurement) l mt th tc gn nhng con s hay nhng im c trng hoc c
tnh ring, bng cch chuyn i bn cht ca s vt thc thnh nhng ci c th o c.

216

Mt khc, trc nghim (Test), l nhng th tc c tnh h thng quan st nhng con ngi v
miu t h hoc bng mt h thng thang chia bng s hoc mt h thng phn loi. V th, s st
hch c th cho nhng thng tin hoc v mt nh lng hoc v mt nh tnh.
tin ti mt s nh gi, cc bn s dng nhiu phng php nh gi (Assessment) nh
quan st, phng vn v t chc thi trc nghim. Nh vy, vic nh gi l mt qu trnh phn quyt
v gi tr ca mt ngi, mt chng trnh hay mt s vic bng cch s dng cc bi trc nghim
nh nhng cng c thc hin.
S nh gi (Evaluation) i xa hn php o, kim tra hay nh gi. N thc hin vic phn quyt
v gi tr ca mt sinh vin, ca mt phng php ging dy, hoc ca mt chng trnh o to
v a ra cc quyt nh. Nhng phn quyt v nhng quyt nh c a ra c th hoc khng
th da vo nhng thng tin c c t trc nghim.
Cc trc nghim c s dng thng lin quan n nhng loi quyt nh:
- Cc quyt nh la chn c a ra khi cn nhn vo mt s ngi ny v loi ra mt
s ngi khc.
- Cc quyt nh v tr hc tp lin quan n vic sp xp hc sinh, sinh vin vo cc lp
hc khc nhau.
- Cc quyt nh phn loi dn n vic phn loi ngi ta vo mt hay mt vi hng
loi, cng vic hoc chng trnh m nhng chng trnh khng cn quan tm n mc
cng vic.
- Cc quyt nh t vn v hng nghip c cc c nhn a ra khi h kho st t m
nhiu ngh v th gii vic lm. y l nhng quyt nh mang tnh c nhn bi v chng
tng phn vi nhng quyt nh ca nh trng.
- Cc quyt nh chn on v sa cha mang tnh gio dc lin quan n cu hi,
nhng hot ng hc tp no s thch hp nht vi nhng i hi c nhn ca sinh vin v
t to ra nhiu c hi nht cho sinh vin t c mc tiu chn? S chn on c
ng l c ni dung v bn cht ca bi ging m sinh vin nhn c u c bit trc.
- Cc quyt nh hon thin v nh gi chng trnh thng c hon thin bng
cch s dng nhng thng tin kim tra. N lun gip ch cho vic nh gi qu trnh ging
dy cng nh cht lng sn phm ca hot ng ging dy.
Cc bi trc nghim dng cho cc mc ch khc nhau, chng hn nh:
-

cung cp nhng thng tin cho im sinh vin,

cho sinh vin kin nhn xt to thun li cho hc tp,

cung cp thng tin phn hi v tnh hiu qu ca vic hc tp,

to ng lc thc y sinh vin hc tp, v

s dng nh mt cng c khoa hc trong cng tc nghin cu gio dc v cc mn

khoa hc x hi.

Bi tp
Mt ging vin cha cc bi kim tra ca sinh vin. ng ta cho im vo mi bi kim tra m
khng ghi thm mt li nhn xt no v bi lm ca sinh vin.

217

a) V ging vin kia nh gi bi lm ca mi sinh vin? hay:

b) V ging vin kia o mc hon thnh ca mi sinh vin?
Theo quan im ca Yoloye (1998), hiu v qu trnh a ra quyt nh nh gi l rt cn thit
i vi gio dc i hc. Bt lun mt ngi s dng nh ngha v nh gi nh th no, song
chc chn qu trnh nh gi phi c 3 yu t cu thnh sau y:
-

Mt thc th c nh gi c th l mt sn phm, mt qu trnh hoc mt s hon

thin.

Php o v mt thc th hng ti mt kt qu bng im s, bng cp hay cc th

hin v mt lng khc.

nh gi nh lng bng cch gn vo mt gi tr. Gi tr c th cho cc dng

khc nhau nh t/trt hoc loi 1/loi 2/loi 3 t/trt.

Bn cht ca nh gi
S nh gi khc nhau v bn cht ca n, tu theo n nh gi v mt s lng hay cht lng.
Trong lnh vc gio dc, s nh gi thng mang bn cht nh lng. Vic cho im (bng con
s) v xp loi theo th t (A,B,C,D) c dng o kt qu bng im s ca sinh vin.
Phng php ny c xp vo loi nh gi nh lng. V d, nh gi hiu qu bn trong v
mt nh lng ca mt nm hc c th da trn:
-

t l gia s ngi ly c bng tt nghip v s ngi hc ng k.

t l gia s sinh vin b lu ban v tng s vo trng.

S nh gi cng c th l v mt cht lng. Chng hn, hiu qu bn trong ca mt nm hc c

th c nh gi mt cch nh tnh thng qua:
-

so snh k nng ca sinh vin t c cui nm hc vi k nng ca sinh vin u

nm hc.

so snh nhng k nng t c vi nhng k nng ra trong mc tiu.

Phng php nh gi
Tu thuc vo mc tiu nhm ti, nh gi c th c tin hnh da trn cc phng php khc
nhau. Phng php nh gi c th mang tnh cht:
-

chn on

chun ho

da theo tiu ch

nh gi mang tnh chn on khi n nhm vo vic nh gi nhng c im ring ca ngi hc

trong mi lin quan n nhng yu cu ca cc mn hc hoc ca chng trnh. Bi vy, mc ch
ca nh gi chn on l xc nh nhng tnh cht khc nhau ca vn t ra v thng qua
nh gi nhng tnh cht c th xc nh c nhng kt qu k vng.
nh gi chn on c th c tin hnh u mt kho hc mi hoc mt chng trnh mi.
Trong trng hp , mc ch ca n l xc nh xem ngi hc c c nhng k nng yu cu
ca u vo kho hc hay khng. nh gi chn on cng c th thc hin gia hoc cui mt
kho hc ring bit.

218

nh gi c gi l chun ho khi n so snh thnh tch hc tp ca mt sinh vin vi thnh tch

ca nhng sinh vin khc cng cp hoc cng lp dng lm nhm tham chiu. Vic lp danh sch
sinh vin da trn thnh tch lin quan n s nh gi chun ho nh vy.
nh gi cn c theo tiu ch khi vic ny nhm nh gi trnh hc tp ca mt sinh vin da
theo nhng tiu ch kt qu c nh ngha mt cch tng minh hoc khng tng minh
(implicitly) theo cc mc ch. N khng bao hm vic so snh mc hon thnh(hon ho) ca
mt sinh vin ny vi mc hon thnh ca nhng sinh vin khc. N nhm xc nh mc t
c mc tiu v mc ch ca mn hc.
Cc hnh thc nh gi
Mc tiu ch yu ca vic nh gi, trong phm vi gio dc, l chun b c s cho vic a ra
nhng quyt nh v cc hot ng gio dc. Cc hot ng c nh gi c th lin quan n:
-

Nhng thnh tch ca sinh vin

Cc mn hc

Cc ging vin

Cc t chc gio dc

Bi tp:
Nhng ngi mun vo hc nm th nht ca cc trng i hc phi tri qua mt k thi tuyn
sinh. Cc mn thi tuyn sinh c thit k da trn c s ni dung cc vn cn thit c th
hc tt cc mn hc trong nm th nht. Sau k thi, nhng ngi ghi tn d tuyn vo nm th
nht s c lp danh sch xp th t da theo im thi. Ch c 20 th sinh u tin l c quyn
vo hc.
Cc trng i hc p dng nhng phng php nh gi no la chn nhng ngi d tuyn
vo hc nm th nht?
Mt ging vin sp xp ni dung cc mn hc hng nm ca ng thnh cc module. ng ta giao
bi kim tra cui mi module. Trong u v ging vin c mc tiu kp:
1/ so snh mc lm bi ca tt c cc sinh vin v phn loi h theo kt qu mi bi
kim tra ca h;
2/ cung cp cho mi sinh vin thng tin y nhm gip h ci thin thnh tch ca
mnh.
Cc bi kim tra m v ging vin trn p dng vo cui mi module thuc loi hnh nh gi
no?
Bi 2: Cng c v k thut nh gi hc tp
Hc xong bi ny, bn c th:
-

nhn bit cc cng c nh gi khc nhau;

phn tch cc d liu thu thp c nh gi; v

gii thch r kt qu nh gi.

219

Nhng cng c nh gi trong gio dc i hc

Nhng cng c chnh c s dng nh gi s hc tp l:
a.

Cc bi kim tra

b.

Cc phiu hi

c.

S tay quan st theo di

d.

Sch hng dn phng vn

Cc bi trc nghim vi chc nng l cng c nh gi

Cng c chnh ca vic nh gi trong cc trng i hc l cc bi trc nghim. Bi trc nghim
c th c nhiu loi khc nhau. Chng c th c phn loi da trn cc tiu thc sau y:
Theo loi cu trc nghim (item):
-

Chn cu (ng-sai, a la chn, i chiu)

Hon chnh cu

Tr li ngn

T lun.

Theo cch quan st no cho im:

-

Trc nghim khch quan

Trc nghim ch quan

Theo mc chun ho:

-

Cc bi trc nghim chun

Cc bi trc nghim khng theo tiu chun

Theo iu kin t chc:

-

Cc bi trc nghim c nhn

Cc bi trc nghim theo nhm

Theo s nhn mnh tr li bng ngn ng ni:

-

Cc bi kim tra ming

Cc bi trc nghim mc hon thin

Theo s nhn mnh v thi gian:

-

Cc bi trc nghim th lc

Cc bi trc nghim tc

Theo kiu tham chiu im:

-

Trc nghim tham chiu chun

Trc nghim tham chiu tiu ch

Theo thuc tnh no cn o:

220

Cc bi trc nghim thnh tch

-

B dng c kho st

Cc bi trc nghim mn hc c th

Cc bi trc nghim nng khiu

-

Cc bi trc nghim nng khiu tng hp

Cc bi kim tra s sn sng

Cc bi trc nghim cc nng khiu c bit

Cc php o nhn cch v iu chnh

-

Cc bi trc nghim kt cu

Cc phiu cu hi t thut

Cc s thch
-

Cc mi quan tm v ngh nghip

Cc bn ghi tm tt nhng mi quan tm khc

Cc phiu iu tra thi v cc gi tr thc

M t cc bi trc nghim
Cc bi trc nghim c th c m t theo nhiu cch sau:
-

Cc bi trc nghim c nhn v theo nhm c s khc nhau v s ngi c kim tra
ng thi, cng nh cch qun l cc bi trc nghim . Cc bi trc nghim nhm
lm hn ch tng tc ln nht gia ngi thi v ngi chm thi, cc iu kin trc
nghim c nhn v cc quan st thc t do chi ph v hiu qu..

Cc bi kim tra khc nhau v tnh khch quan ca chng trong , mi mt ngi
chm trong k thi s a ra kt lun ging nhau hon ton v nhng g quan st
c. Vic cho im bi thi s mang tnh ch quan nu nh im nh gi gia nhng
ging vin rt khc nhau i vi cng mt nhm i tng.

Tiu chun ho l phm vi m theo , cc th tc gim st mt bi thi, cc thit b v

ti liu, v nguyn tc cho im c quy nh trc. Do vy, th tc thi hon ton
ging nhau s c p dng mi thi gian v a im khc nhau. Quan im v tnh
tiu chun ha khng cn g bn, bt lun cc d liu tham chiu n chun c c
cung cp hay khng. l cch nng cao tnh khch quan ca trc nghim v hiu
r bi lm ca th sinh.

Cc bi trc nghim vn p tp trung vo nhng cu tr li ming ca th sinh, trong

khi cc bi trc nghim mc hon thin ch trng n cc k nng thc hnh. Kh
nng ni c th l cn thit hiu nhng nh hng v trc nghim mc hon
thin.

Nu mt bi trc nghim c thit k o tc tr li th thng thng cc cu

khng kh trong iu kin bnh thng. Nhiu bi trc nghim lin quan n vic nh
gi lng kin thc v s hiu bit ca mt c nhn, khng ph thuc vo tc , v
iu kin kim tra khng cn thit n nh thi gian. Nhng bi trc nghim nh th

221

c gi l bi trc nghim th lc. Nhiu bi trc nghim trong gio dc lin quan
cht t n tc : thng th bi thi ny c ngi thi v ngi chm thi u cha bit.
-

Cc bi trc nghim tham chiu chun m t th sinh thng qua vic xc nh r v tr

ca th sinh trong mt nhm ngi nht nh. Cc bi trc nghim tham chiu tiu ch
o vn kin thc ca mi th sinh c lp vi thnh vin trong nhm.

Cc cu hi trong mt bi trc nghim c gi l cc item, v mt bi trc nghim c

th c th hin di dng bao gm nhiu cu (item) khc nhau. C s la chn cc
cu: ng-sai, la chn cu tr li ng trong s cc cu tr li cho v cc bi tp
ghp cp ph hp. Cng c c nhng bi nh: hon chnh cu, tr li ngn, v t lun.
Khng c loi tit mc no lun lun c u im r rt trong mi hon cnh.

Cc bi kim tra cng c th c th hin di dng nhng thuc tnh c thit k

nhm mc ch quan st. Nhng thuc tnh l nhng thnh tch t c v mt hc
thut; nng lc hc tp; c im c nhn; s thch, mi quan tm; cc quan im v
cc gi tr o c.

Nhng nguyn tc chung v cu trc bi kim tra

Lp k hoch kim tra
lp k hoch cho mt bi kim tra, bn cn chun b mt bng k hoch kim tra. Trong
hng u cc ct ca bng l tn phn loi theo nguyn tc Bloom, cn cc hng ca bng th hin
cc ch chnh ca ni dung mn hc cn kim tra. Ni dung trong cc c to thnh bi s
phi hp theo tng ni dung ring ca mn hc v phn loi mc tiu ging dy (xem phn loi
Bloom. ND). Cc th hin nhng mc tiu ging dy c th. Sau , cc mc tiu c phn
loi, nhng cu trc nghim s c dng kim tra tng mc tiu u c ghi vo trong bng.
Nh vy, bng k hoch kim tra dng nh mt bn k hoch trong bo m c bao hm tt c
nhng mc tiu quan trng v nhng mc tiu c nhn mnh mt cch ng mc trong bi
kim tra.
Nhng gi cho vic ra thi vit (t lun)
-

Trc khi vit cu hi thi, cn xc nh r kin thc v k nng (behaviour) no m ca

th sinh cn phi th hin.

Hy t ra nhng cu hi i hi th sinh phi th hin nng lc s dng s hiu bit

cn thit ca mnh gii quyt nhng tnh hung mi v l i vi th sinh, ch khng
phi ch n gin l nhc li nhng thng tin c trong sch v v t lp hc.

Hy nu ra nhng cu hi tng i c th v tp trung, yu cu cc cu tr li ht sc

ngn gn.

Nu mt bi trc nghim vit, cn m bo cc cu hi phi bao trm cc ch tng

ng v hnh vi phc tp c nu trong bng k hoch kim tra. Tuy nhin cng cn
ch rng, mc phc tp ca cc cu hi phi gii hn mc ph hp vi kh
nng ca sinh vin.

Yu cu tt c cc th sinh tr li nhng cu hi ging nhau; khng ra nhng cu hi

tu chn.

Hy din t cc cu hi sao cho mi th sinh u hiu c nhim v ng nh cch

m ging vin d nh.

222

Hy din t cc cu hi sao cho mi th sinh u bt c gii hn ca nhim v, mc

ch ca n v c th tr li cc cu hi trong thi gian n nh.

Hy din t cc cu hi sao cho cc ging vin c th ng v tnh ng n ca cu

tr li ca th sinh.

Hy din t cc cu hi nhm tm bit kin ca th sinh v cc vn mang tnh

tranh lun, sao cho cc cu hi buc th sinh a ra nhng bng chng chng
minh cho kin ca mnh. ng thi nh gi cc cu tr li ca th sinh da trn
nhng bng chng a ra ch khng phi ch l kin v quan im.

Hy din t cc cu hi sao cho th sinh c th lng nh c di cn thit ca

cu tr li mong mun v bit c trng s im ca mi cu hi cho.

Cch din t cc cu hi dng vit tiu lun

Di y l mt vi gi trong vic din t cc cu hi dng yu cu vit tiu lun.
1. So snh:
-

Hy trnh by nhng s ging nhau v khc nhau gia

Hy so snh hai phng php di y v mt

2. Lin h nguyn nhn v kt qu:

-

u l nguyn nhn chnh ca ?

Nhng hu qu no c th xy ra nht ca ?

3. Chng minh:
-

Anh (ch) thch ci no trong s cc la chn di y v ti sao?

Hy gii thch ti sao anh (ch) ng hoc khng ng vi li pht

y:

biu di

4. Tm tt:
-

Hy nu nhng im chnh c bao hm trong

Hy tm tt mt cch ngn gn ni dung ca

5. Khi qut ha:

-

Hy pht biu mt cch c h thng mt vi im khi qut c gi tr trn c s cc d

liu di y.

Hy nu ln cc nguyn tc gip cho vic gii thch cc hin tng sau.

6. Phng on:
-

Qua nhng s vic nu, iu g d c kh nng xy ra nht, khi no ?

Anh (ch) c th suy lun th no t kin pht biu v ?

7. Phn loi:
-

Hy chia nhm cc ni dung sau y theo

Cc cu di y c nhng im g chung?

223

8. Sng to:
-

Hy lit k cc cch suy ngh ca anh (ch) i vi

Hy vit ra mt danh sch nhng cu hi theo cu tr li cho trn.

9. p dng:
-

Bng vic p dng nguyn tc v , hy trnh by cch thc anh (ch) s gii quyt
tnh hung vn di y.

Hy m t mt hon cnh minh ho cho nguyn tc v

10. Phn tch:

-

Anh (ch) hy m t nhng sai st v lp lun trong on vn di y.

Hy lit k v miu t nhng c trng ch yu ca

Hy m t mi lin h gia cc phn ca di y.

11. Tng hp:

-

Hy m t mt k hoch chng minh rng

Hy vit mt bn bo co c kt cu cht ch trnh by r

Hy vit r nhng chi tit k thut i vi vic xy dng mt

12. nh gi:
-

Hy ph bnh hoc bin h cho mi kin di y.

Hy miu t nhng im mnh v nhng im yu ca di y.

Bng vic s dng nhng chun mc thit lp lp, hy vit mt bi nh gi ph

bnh v

Nhng gi i vi vic cho im cc cu tr li trong thi vit

1. Hy son ra mt s iu hng dn vic cho im (v d nh mt bn p n, mt bi
tr li l tng, hay nhng cu tr li mu).
2. Hy chm im tt c cc cu tr li v mt cu hi trc khi chuyn sang chm cu
tip theo.
3. nh k chm li cc bi cho im trc ri.
4. Chm im bi thi khng quan tm n du hiu nhn dng ca th sinh (v d nh s
bo danh hoc tn).
5. Vit nhn xt v nhng im mnh v nhng im yu ca cc cu tr li.
6. Trng hp vic cho im c tnh quyt nh, cn c hai hoc ba ngi c v chm
im cc bi thi mt cch c lp.
Nhng gi i vi vic son cc cu ca bi tr li ngn (loi bi in ch trng/hon thnh)
1. S dng cng nhiu cu hi cng tt.
2. Din t mi cu bng t ng th hin cc ngha r rng sao cho cu tr li d nh ch
c mt, v sao cho cu tr li l mt t n, mt cm t ngn hoc mt con s.

224

3. Din t mi cu sao cho khong trng hoc ch dnh cho cu tr li nm pha cui
ca cu.
4. Cn trnh sao chp li tng cu tng ch nhng cu trnh by trong sch hoc trong cc
ti liu lp.
5. Hy b i nhng t quan trng ch khng phi l nhng t t quan trng.
6. Cn trnh nhng cu a ngha; ch nn s dng mt hoc hai ch trng cn in cho mi
cu.
7. Nn cc khong trng c di nh nhau v sp xp cc cu sao cho c th vit cc
cu tr li vo mt ct pha phi hoc tri ca cc cu cho.
8. Cn nu r chnh xc, cc n v bng s, hoc ca cc i lng mong mun
trong cu tr li.
9. Cn din t cc cu trnh l nhng u mi hoc nhng t xc nh c th.
Nhng gi i vi vic son cc cu thuc loi bi ng-Sai
1.

Cn m bo chc chn rng cu hi ch c mt phng n tr li hoc ng hoc sai.

2.

Cn trnh l u mi th sinh m ra cu tr li.

3. Hy kim tra nhng quan trng, kin thc v hiu bit (ch khng phi nhng kin
thc vt vnh hoc chung chung)
4.

Cn di ca t trong cu ng tng ng bng di ca t trong cu sai.

5.

Nn trnh sao chp trc tip cc cu t trong gio trnh v cc ti liu vn bn khc.

6.

Nn trnh a ra cu theo kiu lp i lp li hoc c bit qu d.

Nhng gi i vi vic cu trc loi bi thi ghp cp tng ng

1. Trong mt bi ghp cp cn to ra s thng nht gia tin (hoc cu hi) v s p
li (hoc cu tr li).
2. Hy vit nhng hng dn c th gii thch y phng n ghp cp ng.
3. Cn kim tra li xem tt c cc cu tr li sao cho c nh l nhng la chn c th i
vi mi tin hay khng.
4. Trong cng mt bi thi, c gng cc tnh hung tin v cc tnh hung p li
tng i gn nhau.
5. Nn trnh to ra s ph hp hon ho, trong mi cu tr li ch hp vi mt tin
.
6. Hy t cc cm t (hoc cc cu) di hn vo danh sch cc tin cn cc cm t,
cc t hoc cc k hiu ngn hn vo danh sch cc cu tr li.
7. Nu c th c, hy sp xp cc cu tr li theo mt th t logic v c ngha.
8. Nn dng cc con s xc nh cc tin cn cc ch ci xc nh cc cu tr
li.
9. Nn trnh s dng cc cu khng hon chnh lm cc tin .

225

10. C gng cc tin v cc cu tr li thuc mt bi trong cng mt trang giy.

Nhng gi i vi vic cu trc cc cu thuc loi bi la chn cu tr li ng trong s

nhng cu tr li cho (vi s nhn mnh vo cch thc vit cc cu trc nghim)
Nn lm

Nn trnh

Nu c th, bn hy bin son mt cu

hi hng dn.

Nn trnh dng nhng t xa l, khng

cn thit, ti ngha v cc cu hoa m.

Nu s dng mt cu cha hon chnh

th nht thit n phi bao hm mt cu hi
trc tip.

Nn trnh (hoc s dng hn ch) cc

cu ph nh.

Nhng s la chn nn cui cu

(khng nn gia cu).
Kim tra cch din t sao cho cu trc
t v cu mc tng i thp v
khng dng nhng t chuyn mn su.

Trnh li din t cu cho kin c

nhn ca th sinh l mt s la chn.

Trong cc cu trc nghim cc nh

ngha hy t trong cu v dng cc
nh ngha hoc m t l nhng la chn.

Trnh li din t sch v v li ni

tm chng trch c hoc rp khun.
Trnh l u mi v s lin h (v
d,c cu tr li ng tr thnh u mi
hoc lin quan n mt cu tr li ng
cu trc.

Nhng gi gip nng cao cht lng ca cc cu a la chn

Nn lm, nn trnh
1. Ni chung nn c gng to ra 3 n 5 la chn. Nn trnh nhng la chn chng cho.
2. Tt c nhng la chn phi ng nht v gn ging nhau i vi tp hp ca cc cu ngsai.
3. Nn cc t v cc cm t c lp i lp li trong cu hi. Trnh s dng cc la chn
khng cho trc, hoc khng la chn no trong s cc la chn trn trong loi bi
la chn cu tr li ng nht (ch p dng vi loi chn cu tr li ng).
4. Nn s dng du chm cu thch hp v chnh xc trong quan h vi cu. Trnh s dng
cm t tt c nhng cu trn.
5. Nn sp xp cc la chn theo kiu lit k, trnh b tr song song. Trnh l u mi.

226

6. B tr cc cu la chn phi theo logic, trnh s dng cc thut ng k thut, cc t hoc

cc tn cha bit v cc thut ng hoc cc tn v vn.
7. Cc cu gy nhiu (nh lc hng) phi vit ng ng php, trnh lm kh vic khoanh
vng i vi cu trc nghim
Nhng yu cu hoc tiu ch ca cc bi trc nghim nh gi
Mc ch cui cng ca bt c s nh gi no cng u l thu thp nhng thng tin c gi tr
nht nh, c tin cy v tit kim a ra nhng quyt nh ph hp. S xc ng, tnh
hiu lc, tin cy v kha cnh kinh t l nhng yu cu hoc nhng tiu chun mong i nht
hin nay i vi bt k s kim tra nh gi no.
Tnh xc ng ca nhng s liu thu thp c bao hm rng thng qua vic nh gi, vn
c nh gi l hon ton ph hp vi nhng mc tiu t ra. V d, tnh xc ng ca cc bi
thi kt thc mt chng trnh no rt cn thit nhn ra s khc nhau gia cc bi thi nhm
nh gi trnh sinh vin cho ln lp cao hn hoc a h vo th trng vic lm v vo
cuc sng.
Tnh hiu lc ca s liu thu thp c hm rng trn thc t, s nh gi c tp trung vo
ch c nhm ti ban u. Chng hn, khng th nh gi k nng vit v ni ca sinh vin
bi cng mt bi trc nghim (hay ni cch khc hiu lc hoc c li ca thi trc nghim
phn nh ng ci cn nh gi. ND)
tin cy ca cc s liu thu thp c ch ra rng, cc s liu c xc nh khng phi bng
cch tu tin hay mun ch quan ca ngi ra . V d, vic chm hai vng (phi cho kt qu
khng khc nhau khng nhiu i vi mt tp hp ngu nhin ca cc bi thi. ND) cc bi thi c
tc dng cng c v lm chc chn thm cho tin cy.
Phn tch v l gii cc kt qu trc nghim
Vic phn tch d liu l bc tip theo ca trc nghim. Cc d liu thu thp c sau khi kt
thc s nh gi v mt nh lng hoc nh gi v mt nh tnh lun phi qua x l thng k.
S phn b v im s: im s ca cc nhm c th thy r thng qua vic lp thnh bng phn
loi theo tn xut v/hoc thng qua v biu hnh a gic. Cc s hng c bit m t cc dng
phn b bao gm tnh i xng, th thc, chp nhn v nghing lch ca chng. Cc th
ny cng c th c dng so snh hai hay nhiu s phn b v im s.
o xu hng trung tm: Trong bn tm tt, cc con s hoc s thng k, trn c s im thi,
phn nh im trung bnh hoc im s c trng ca nhm. Ch s ny c th c dng miu
t chung hoc n l c trng phn b v im s.
S bin thin v im s: Vic m t thng k s bin thin hoc khong phn b im s gip
hiu r s phn b im ca nhm. V phng din ny, lch chun hay c s dng nht
trong cc bi trc nghim gio dc v trc nghim tm l. Ch s ny l gi tr trung bnh ca cc
lch so vi k vng, nh gi phm vi khc nhau v im s gia nhng ngi ny so vi nhau.
Vi tr tng i trong s phn b v im s: im s ca mt c nhn c th c din gii
trn bnh din v tr tng i ca n trong s phn b chung v im. Nhng im s trc tip th
hin v tr tng i ny c gi l im tham chiu chun (lin quan n chun). Trong

227

chng c m t xp hng c lp trong nhm, xp hng phn trm, hoc phn trm ca nhm
m im ca ngi vt qua; v im tiu chun tuyn tnh c gi l im Z.
H s tng quan: Mc tng quan gia hai tphp im chm c m t mt cch nh
lng bi h s tng quan. H s tng quan xc nh v lng mi lin h gia im Z ca hai
bi trc nghim. Mi tng quan ny cng c th c trnh by dng th phn b.
Bi tp
Mt nhm gm 19 sinh vin c chm im nh sau;
15;13;7; 8; 9;12;11;10; 8;17;18;19;10;12;13;16; 5;12;13.
1. Hy lp bng tn xut cho 19 im trn
2. Mode ca 19 im l bao nhiu?
3. Median nm u?
4. im s trung bnh ca 19 im trn l bao nhiu
5. Hy tnh mc chnh lch tiu biu trong 19 im trn
6. Hy tnh im chun ca mi im trong s 19 im trn.
nh gi vic dy v hc i hc
E. A. Yoloye
Vic a ra nh ngha v s nh gi l rt cn thit i vi gio dc i hc. Bt lun s dng
nh ngha no th qu trnh nh gi cng phi bao gm 3 thnh phn sau y:
-

Thc th c nh gi c th l mt sn phm, mt qu trnh hoc mt s thc hin.

Php o ca mt i tng gn im s, mt thang bc hoc s m t mang tnh

nh lng khc.

nh gi s o v mt nh lng bng cch gn cho n mt gi tr. Gi tr c th th

hin di cc dng khc nhau nh /trt, loi 1/loi 2/loi 3//trt.

C s cho vic nh gi
Vic gn mt gi tr cho php o c th c cn c vo nhng im s. im s c th l:
-

im tham chiu chun, tc l so vi nhm tham kho nht nh, v d thng qua vic
s dng xp hng trong mi khong 1/4 ca phn b im.

im tham chiu tiu ch l so vi cc mc thnh tch tuyt i nh, v d biu th

mc nm vng da trn im phn trm.

Mc ch ca vic nh gi
Ni chung, vic nh gi bao hm hai mc ch:
nh gi nhm mc ch gii trnh thng thng tin hnh cui mt giai on c th nhm
mc ch thng qua s xt on v qui m ca nhng ci t c so vi nhng ci mong i.
Vic ny i khi dn n ging nh nh gi ht mn. Tip theo l s cng nhn thnh tch, v d

228

nh cho ln lp hoc cho li lp, cp cho mt chng ch hoc khng cp chng ch, hoc cho
thi hc.
nh gi nhm hon thin dy v hc thng thng tin hnh nhiu giai on khc nhau
trong qu trnh dy v hc nhm xc nh nhng im yu v nhng im mnh c th nh hng
n thnh cng hay tht bi cui kho hc. i khi vic ny cn c gi l nh gi thng
xuyn (hnh thnh) v tip theo thng l kin nhn xt ca ging vin i vi tng sinh vin
c th gip h khc phc thiu st trong cc hc, thi v gia tng c hi thnh cng khi kt thc
kho hc. V mt ny, s nh gi thng xuyn c th coi l nh gi chn on.
Phm vi ca s nh gi
Ni chung, c hai mc nh sau:
Mc vi m - nh gi cc phn t ring bit trong mt h thng, v d:
-

Thnh tch ca sinh vin

S ging dy ca ging vin

Ni dung ging dy trong mt trng c th.

Mc v m - nh gi ton b h thng nh gi s hot ng ca n, v d:

Hiu qu bn trong ca h thng bng cch dng cc ch tiu nh t l ln lp, t l lu ban, t l
tt nghip.
Hiu qu bn ngoi bng cch dng cc ch tiu nh phn trm s sinh vin tt nghip c vic lm,
kh nng lm vic ca nhng sinh vin tt nghip, mi lin h v kin thc v k nng cn thit
ca nhng sinh vin tt nghip vi nhng vic c sn.
Nhng phng php v cng c nh gi vic hc
-

Cc bi kim tra vit

Cc bi kim tra ni

Cc bi thc hnh trong phng th nghim

Cc ti nghin cu

Cc bi thi hc k

Lun vn

Nhng c tnh mong mun ca cc cng c nh gi

-

C tin cy, c bit l tin cy ca ngi cho im

C hiu lc ( gi tr)

C kh nng thc hin trong phm vi thi gian, nhn lc v ti chnh c sn.(kh
thi)

Vic phn tch d liu i vi nh gi tham chiu tiu ch

Cc c trng thng k chnh bao gm:
-

Cc i lng phn nh khuynh hng trung tm : Mode, Median, Mean.

229

Cc i lng phn nh phn tn: (khong phn b, khong gia cc gii hn

1/4 ), phng sai, sai lch bnh phng trung bnh ( lch chun).

S tiu chun ho im s
c th so snh cc im ly t cc bi kim tra khc nhau v cc cng c nh gi khc, cn
chuyn i cc im s th thnh im chun bng vic s dng gi tr trung bnh v lch
chun, chng hn nh, t-scores, z-scores.
nh gi v ging dy
C th nh gi vic dy ca tng ging vin da theo:
-

Mc t c nhng ng x chun mc ca ging vin

Mc thnh tch m sinh vin t c so vi mc mong mun

S ng x trng i ging vin bao gm nhng vic nh: n lp ng gi,

khng b gi, chun b y cc bi ging n nh, ng mc trong quan h
vi cc sinh vin trong lp hc, th hin hiu qu, khn trng v ng tin cy
trong vic cho im cc bi kim tra v thi ca sinh vin.

Thnh tch hc tp ca sinh vin c th c o bng nhiu loi cng c c

lit k trong phn 5.0.

Nu chng ta xem cc im th nh l im tham chiu tiu ch v v cc ng

cong tn s cho tng mn hc th c th c c 3 dng ng cong c bn: i)
ng cong lch phi; ii) ng cong chun; iii) ng cong lch tri.

ng cong thng gp nht vi hot ng dy hc truyn thng, nht l vi cc

lp ng sinh vin, l ng cong chun (Gauxo).

Trong bi trnh by v Tnh t ch trong hc tp, Bloom (1971) vit:

Khng c g ng ch v ng cong chun. N l s phn b thch hp nht i
vi hot ng ngu nhin v khng theo nguyn tc. Gio dc l mt hot ng c
mc ch, v chng ta mong mun sinh vin hc c nhng ci chng ta dy. Nu
chng ta ging dy c hiu qu, s phn b v thnh tch hc tp s rt khc so vi
ng cong chun tc. Thc ra, chng ta thm ch c th bit nhng n lc gio dc
ca chng ta cha thnh cng khi s phn b kt qu t c xp x vi phn b
chun.
Nu chng ta chp nhn iu khng nh ny, chng ta c th coi ba dng ng cong theo mt
trt t c th bc khi xc nh tnh hiu qu ca cng tc ging dy. Theo , ng cong lch tri
ch mc thp nht, ng cong chun ch mc trung bnh, cn ng cong lch phi ch mc
cao nht. (Tuy nhin iu ny c th ng vi cc bi trc nghim tiu chun. ND).
Ngun trch dn:
Yoloye, E.A. (9/1998). Vic nh gi i hc. Bi tham lun ti Hi tho UNESCO v
Dy v Hc i hc. i hc Ibadan, Nigeria.

nh gi vic dy v hc i hc

230

Ezra Maritim
Gii thiu
Mc ch ca bi ny l nhm gii thiu nhng nh hng c bn v i thng vo cc vn v
hot ng nh gi trong gio dc i hc, c s lin h c bit ti nc Kenya. Trong lnh vc
dy v hc, Hi tho khu vc do UNESCO t chc ti Dakar, Senegal vo thng Ba nm 1999,
a ra nhng c s hu ch v cc khi nim nh gi, cc dng nh gi khc nhau v cc c
trng ca nhng cng c nh gi tt. Cc hnh thc nh gi c Hi tho Dakar xc nh gm:
bi tp mn hc, cc bi thi vit (bi lun, la chn cu tr li ng, v.v), cc bi thi nghe v ni,
cc bi chuyn , cc bo co th nghim, cc bi kim tra lp, cc theo di trc tip (hc
bnh vin, thc tp dy hc, thc hnh k nng ngh nghip), cc bi thi hc k v lun vn tt
nghip. Nhng c im v tnh cht ca mt cng c nh gi tt l: hiu lc, tin cy, tnh
cng bng, tnh thc tin, s xc ng v tnh kinh t.
Nhng im ng ch ca bi tham lun
Bi vit ny tip cn s nh gi theo bn cch.
Th nht, nh gi l g? Mc d trong cc trng i hc, vic nh gi l mt cng vic ni tr
nhng chc chn s c ch nu nh by gi ta xem xt li vic l nh th no. Ti cho rng
nh gi l mt php o nhm bit c cht lng ca vic dy v hc i hc.
Th hai, s mnh t chc v trit l ca vic nh gi l g? S nh gi thuc phm tr trit hc
no? Nhim v ca nh trng trong vic nh hng cho qu trnh nh gi. V mt no ,
nhng cng lnh nhim v s quy nh nhng thuc tnh cht lng v c th o c m sinh
vin phi t c trong kho hc ca h. Chnh iu ny to nn nt c th ca nh trng.
Nhng thuc tnh c phn nh mc quan trng ca ch mn hc c dy, di
dng cc mc tiu ch yu v th yu ca mn hc. Trong phm vi ny, tt c mi ging vin ca
nh trng cn bit s mnh ca nh trng v bin thnh hnh ng.
Th ba, ci g thuc ni b dng nh gi? Hoc l, ci g dng nh gi nh trng v sinh
vin? Cu tr li hp l i vi s nh gi l qun l ni b vic dy v hc trong nh trng.
Trong bi cnh dy v hc, vic nh gi mang li li ch cho c ging vin v sinh vin bi v n
cho php:
-

ging vin xc nh c nhng g sinh vin nm c hoc nhng g sinh vin

khng nm c to iu kin ging vin dy c hiu qu hn, v

sinh vin hc tp c hiu qu hn.

Ngoi nhng li ch k trn, vic nh gi cng cho php cc trng thc hin xt on tng hp
v s hon thnh nhim v hc tp ca sinh vin di dng:
-

cho im

xp loi

cp chng ch

Th t, nhng g l ro cn trong vic nh gi cc trng i hc? Mt vn ln l khong

95% s trng i hc v cao ng Kenia, cc ging vin v nhng ngi khc trong cc khoa
chuyn mn u khng c o to nghip v s phm v do h b thiu ht nhng k nng
v mt nh gi. S thiu ht ny dn n cc hu qu tiu cc sau y:

231

Ging vin nhn thc sai c v mc ch v cc hnh thc nh gi;

Xc nh nhim v di tm nhn thc s hn ch kh nng sinh vin pht trin ni

dung mn hc.

Ging vin s dng sai cc bi thi lm tng ni lo lng cho sinh vin.

Ngoi ra, khi ging dy cho nhng lp c s sinh vin ng nh hin nay, cc ging vin khng
t c hiu qu trong vic:
-

Cung cp cho sinh vin thng tin phn hi v s hc tp ca h;

Ch ra cho sinh vin bit nhng g h c th lm ci thin kt qu hc tp ca h;

To ra mi quan h tng tc trc tip y ;

C th tm thy mt vi gii php kh thi nhm khc phc s thiu ht , v d nh:

-

Tin hnh o to ti chc v l thuyt v thc hnh trong gio dc;

M o to ti chc v k nng son tho, iu tit v h thng cho im cc tit

mc nhm gn cht lng vo vic nh gi;

p dng vic nh gi theo nhm thun tin cho vic t c cc k nng hp

tc v quan h vi cc thnh vin trong nhm;

p dng phi hp cc nhim v khc nhau s to cho sinh vin c hi tt nht

h bc l nng lc hc tp ca h, v

Lm cho sinh vin hiu c nhng g ang mong i h.

Ngun trch dn:

Maritim, E. (9/1999). S nh gi trong gio dc i hc. Bi tham lun ti Hi tho khu vc v
Dy v Hc i hc, Trng i hc Witwatersrand, Johannesburg, Nam Phi.
Bi 3: nh gi vic ging dy
Sau khi hon thnh bi hc ny, cc bn c kh nng:
-

s dng cc biu hin n gin nh gi vic ging dy; v

chun b c cc cng c nh gi ging vin.

Vic nh gi trong gio dc i hc cc nc chu Phi ni ting Php

Ousseynou DIA
nh gi vic ging dy
Vic nh gi hot ng ging dy phi c thc hin t nht hai mc: l v mt ni dung
(pht trin v nh gi v chng trnh ging dy v cng mn hc), v cc phng php
ging dy. Vi cc mc tiu c th m cc trng i hc ang theo ui, chng ta phi t t ra
cho mnh nhng cu hi trc khi chun b xy dng chng trnh ging dy. Cc trng i hc
s c nhng mi lin kt no vi cc trng i hc cc nc pht trin? Ni cch khc, cng

232

vic pht trin chng trnh o to ca chng ta s c thc hin ra sao nu ni dung chng
trnh ging vi chng trnh ca cc nc pht trin? Cu hi t ra cho chng ta v cc tiu
chun dng nh tr nn xc ng hn khi tnh cht trung lp v tnh ph bin ca nhng kin
thc khoa hc v k thut xut hin ngy cng nhiu hn v ngy cng thiu tnh xc thc
(pseudo-evident). Thc t l, nhng kin thc khoa hc v k thut c tc ng vn ho n gic
quan, ci lm cho ngi ta tip thu trong chng mc no mt ci nhn mang tnh ton din, mt
phng php phn tch v nhn thc thc t. Bi vy, cu hi ny phn nh ci ring v ci chung
cng nh cc mi quan h phc tp ca chng. D cho vic hc c th c xem l ph bin trong
chng mc no th cc mi lin h ca n c tng cng bng vn ho.
Cn thit phi kim tra nhng kin thc khoa hc c bn ca sinh vin v cn xem xt ni dung
mn hc thch hp m h cn b sung cho s thiu ht. Nu khng tin hnh vic kho st ban u
, s gio dc m chng ta ang thc hin c th s kt thc ging nh mt s sao chp li nhng
kin thc m sinh vin c (nhng kin thc c, nhng kin thc kinh nghim ca bn thn v
x hi); ngoi ra, cn t hi mt iu l liu nhng kin thc khoa hc v k thut m chng ta
truyn t cho h c cp ti nhng vn thng ny sinh t mi quan h ca h vi mi
trng.
nh gi cc ging vin
Vn xung quanh vic nh gi phng php ging dy thng t c l gii do s thiu ht v
k nng s phm cn thit hn l so vi thi tiu cc ca mt s ging vin nht nh v
phng din ny. S nh gi nh th chc chn c thc hin bng cch theo di cng tc ging
dy ca ging vin v rng mt s nh gi khch quan ch c th c thc hin da trn c s
quan st. Vi vic quan tm n mc ch o to, cht lng v nhn xt cc bi ging dy v
thng tin phn hi ca cc bi ging , vic nh gi c th gip ging vin hon thin c bi
ging ca h v do vy s nng cao cht lng ging dy; n cng gip tm hiu chc chn xem
nhng mc ch ca mn hc hay mt chng trnh hc tp t c hay cha, hoc gip khm
ph ra nhng s bt cp gia mong mun ca sinh vin, d nh ca ngi thy v nhng yu cu
ca mn hc.
Nh vy, da vo nhng cng c no mt ngi c th nh gi khch quan hot ng dy hc
ca mt ging vin? K thut quay video c u th nht v n khng ch cho php quan st bi
ging ca ging vin bi ngi th ba, m cn gip ging vin t quan st. nh gi cng c th
thng qua thanh tra mn hc do cc gio s hoc cc chuyn gia kinh nghim; phn tch cng
bi ging bi cc t chuyn mn v thc hin nh gi mn hc bi sinh vin.
nh gi vic ging bi ca ging vin thng b cn tr bi mt s ging vin v iu cn phi
lu tm. S t chi ny thc cht to ra sc cn i vi i mi phng php ging dy. cng
l cch m ging vin khng mun mo him lm o ln hnh nh ng thy m ging vin
vn thch th v thit lp mang tnh c quyn chi phi vic hc tp, ci m ng thy t v
vo mnh trong lp hc. Tuy nhin, vic khng tun theo nhng th tc s phm v nh gi
dng nh c lin quan n bi cnh vn ho, h thng gio dc, l li trong cc trng m
cc ging vin quan tm n hc tp ca sinh vin, tri thc v hot ng ging dy. N cng lin
quan ti mc tham gia ca sinh vin vo cng tc qun l hc tp ca h v vo cc hot ng
chung ca nh trng, lin quan n cht lng thng tin ging dy cho ging vin l nhng ci
nhn mnh tm quan trng ca vic nh gi hot ng v k nng ca ging vin.
H thng gio dc hin nay thng nh gi ging vin trong cc trng i hc v cao ng ch
da vo cc cng tc nghin cu ca h ( chng ta phn ln da vo s gi dy trong nm hc

233

nh gi ging vin. ND). S nh gi nh th c gi tr ch c gng nh ra nhng tiu ch

khch quan nht nh cho vic nh gi, chng hn nh cc cng trnh cng b, cc lun n, v
hng dn tp s cc tr ging h c th dy mt mn hc trc khi nhn lnh trch nhim.
Mt khc, iu ging vin s c khuynh hng sa vo cng vic nghin cu ( ly thnh
tch. ND) v l l trch nhim dy hc. a s cc ging vin tng tham gia tranh lun v vn
nghin cu khoa hc u i n nht tr v s cn thit ging dy phi i i vi nghin cu, cho
d mt s ngi bn khon v vai tr ca nghin cu gio dc trong cc trng i hc.
iu ny gii thch cho mt thc t l, trong cc nc m vic ging dy ca ging vin c
nh gi thng l do mong mun ci thin hiu qu trong ca c s o to khi t nc b khng
hong kinh t v/hoc kh tuyn sinh vin. Vic ly li nim tin ca hot ng gio dc cng nh
vic nh gi ging vin v cng tc ging dy xut pht t tnh hnh . iu gii thch ti sao
ngy nay sinh vin thch nh gi gn nh c h thng i vi cc ging vin. D cho c c
nhiu hay t thng tin v tnh cht ca cc mi quan h mang tnh s phm (cc tiu ch i vi
ging dy v nghin cu; nhng c trng ca mt mn hc), hu nh khng gip g cho vic
nh gi nhng ni dung v mc thu nhn v chuyn ho n i vi dy hc hiu qu ch t l
v nhng s nh gi thng da trn cc mi quan h con ngi, trong con mt ca ngui hc.
Kinh nghim cho thy rng nhng nh gi ca sinh vin c th o c mc hi lng v
nhit tnh ca con ngi!
D sao, s nh gi ca sinh vin v hot ng ging dy l ngun thng tin cn thit i vi
nhng ging vin thc s quan tm hon thin mn hc ca mnh. Vn ny l rt c li bi v
him c trng hp m ging vin khng iu chnh trc nhng nhn xt hoc trc s phn tch
nhng li bnh lun nhm mc ch hon thin. Mt chnh sch v loi nh gi ny c th ch
c kt hp trong mt n lc ton din bi mt trng c cng nhn l gio dc c cht
lng. Kinh nghim ny thc ra vt ra ngoi nhng phiu thm d ca sinh vin v ch n c
cc thng s s phm khc. Vi tt c nhng thn trng cn thit (chp nhn v gi tr ca cc
phiu iu tra, tnh khch quan trong cc d liu thu c), c th yu cu cc ging vin xng
ng c khen thng phi np bn bo co nh gi v hot ng ging dy ca h nhm cng
c thm nh gi s phm hoc quan im ca cc ng nghip nhng nhn xt khng th b
qua.
Ngun trch dn:
Dia, O. (1998). Cht lng gio dc i hc cc nc chu Phi ni ting Php.
J. Shabani (Ed.). Gio dc i hc chu Phi: Nhng thnh tu, Thch thc v Trin vng. Dakar:
UNESCO BRENDA.
Cht lng gio dc i hc Nam Phi: Nhng quan nim, nhng iu ang tranh lun v
nhng bnh lun
Nicko Cloete
Nam Phi, c ch m bo cht lng khc nhau ba khu vc gio dc i hc:
Trong khi cc trng cao ng, hnh thc ph bin nht l t chc cc k thi cp s (cp tnh) v
cp quc gia i vi nhng chng trnh o to cp chng ch hoc cp bng.
Trong khi k thut chuyn nghip, Hi ng cp giy chng nhn v gio dc k thut (SERTEC)
thc hin chc nng kim nh chng trnh o to. Hi ng ny kt hp cht ch nhiu c

234

im ph bin mang tnh quc t. (Mt yu t bi cnh quan trng l tt c cc chng trnh gio
dc k thut c a ra dng hng dn chng trnh da trn s tho thun mang tnh quc
gia do khi trng k thut phi hp vi nhm ngnh cng nghip/chuyn ngnh c lin quan).
Trong khu vc cc trng i hc, cht lng c m bo qua s kim nh chuyn nghip (
nhng ni c th p dng) (do cc t chc ngh nghip thc hin) v thng qua mt h thng ng
nghip nh gi ngoi, mc d trng hp sau khng hon ton thng nht nh vy. Mi y U
ban Hiu trng cc trng i hc (CUP) thnh lp mt B phn Khuyn khich Cht lng.
Nhn chung, h thng trc y, vic m bo cht lng l c chng hay ch, s dng nhng
ngi nh gi ngoi t c tin tng v cht lng hu nh c xc nh bi danh ting.
Rt ra t kinh nghim quc t, Hi ng v gio dc i hc (bo co ca NCHE,1996) kt
lun rng chc chn c nhng s tng ng trong s nhng h thng thit lp. Th nht, hu
ht cc h thng u bao gm qu trnh t nh gi ban u, sau nh mt ng nghip tiu biu
bn ngoi nh gi li kt qu ca qu trnh t nh gi. Th hai, thng qua t nh gi v vai tr
ca cc ng nghip trong khu nh gi bn ngoi, trng i hc nghim nhin l ch ca h
thng cht lng. Th ba, mt hi ng c lp thng phi hp vi s nh gi bn ngoi (s
nh gi c tin hnh di dng tiu chun ho nhiu hay t t nhng quy nh chi tit n
nhng bng k kim tra mang tnh mm do hn. Th t, trong hu ht cc trng hp, cc kt
qu nh gi u c cng b. Cui cng, hu ht cc nc, cc hnh thc trng pht tiu cc
c th l bc sau cng ca th tc nh gi.
Hi ng ni trn ngh rng, mt h thng m bo cht lng trn c s pht trin cn bao
hm ba chc nng: kim nh c s o to, kim nh chng trnh, v y mnh cht lng.
Trc tin, cn thnh lp mt U ban cht lng gio dc i hc, vi t cch l mt u ban thuc
Hi ng gio dc i hc. Hi ng gio dc i hc phi c cng nhn bi T chc cc
chuyn gia cht lng Nam Phi (SAQA) vi t cch ng bo tr cho cc chng trnh m bo
cht lng trong gio dc i hc. Hi ng gio dc i hc s thc hin quyn ny thng qua U
ban cht lng. U ban cht lng gio dc i hc c trch nhim kim nh c s o to, kim
nh chng trnh v chu s qun bi mt ban gm nhng ngi c rt ra t trong hay ngoi h
thng gio dc i hc. U ban cht lng gio dc i hc cn khuyn khch v gim st cc hot
ng y mnh cht lng cc trng i hc, ch khng t mnh thc hin cc hot ng .
Hi ng ngh B phn xc tin cht lng ca U ban Hiu trng cc trng i hc, vi s
u nhim rng ri, c coi nh mt b phn c th thc hin chc nng ny.
Cn quan tm c bit n h thng qun l cht lng ny, h thng m trong mt khung cc
trnh cn c pht trin cho tt c cc trnh gio dc i hc, vi t cch l mt phn ca
Khung trnh quc gia. Khung trnh cn bao gm trnh u ra trung cp v phi bao hm
mt tp hp cc trnh t chng ch, diploma v bng i hc v sau i hc. Tt c cc chng
trnh gio dc i hc cn c ng k trong khung trnh quc gia (NQF), mc ti thiu ca
u ra ca ton b cc trnh , vi vic Ban bin son tiu chun quc gia xc nh cc form ng
k thch hp di dng p dng cc tiu chun thng nht trong khung trnh . Ban bin son tiu
chun quc gia cng c giao trch nhim m bo tnh lin thng gia cc trnh trong tng
lnh vc dng k ng thi phi pht trin cc c ch m bo lin thng hiu qu gia cc
trnh . iu quan trng l lin thng gia cc trnh cn c thc hin trong tt c cc lnh
vc chuyn mn nhng ni lin thng thng l vn nng nht. Hi ng gio dc i hc
cn m bo rng, nhng quyt nh ca SAQA v Ban bin son tiu chun quc gia v cch thc
ng k cc vn bng th no to ra mt c s c hiu qu trong vic sp nhp cc chng trnh
gio dc i hc vo Khung trnh quc gia. Cc lnh vc v cp trnh phi tng thch vi

235

cc loi v trnh c p dng trong h thng k hoch v h thng thng tin i hc. Cc
chng trnh gio dc i hc phi c ng k vi t cch hoc l cc chng trnh cp quc
gia c a ra bi nhiu trng, hoc l cc chng trnh cp trng tng i thng nht vi
mt s trng i tc khc. (Bo co ca NCHE,1996)
Vic cng nhn chng trnh s c tip tc thng qua s kt hp nh gi v nh gi c lp.
Mc ch ca vic nh gi l tha nhn hoc duy tr s kim nhn i vi cc chng trnh
tho mn nhng tiu chun ti thiu c th chp nhn c Ban bin son tiu chun quc gia
v m bo nng cao cht lng ca cc chng trnh.
Cc th tc nh gi cc trng v cc chng trnh gm c: qu trnh t nh gi c s o to
hoc nh gi chng trnh, s nh gi ca cc nh nh gi c lp bao gm c cc t chc
chuyn nghip v cc chuyn gia. Ngoi ra, Hi ng cng ngh cn xy dng mt h thng
thng tin quc gia mi bao gm b cc ch tiu v hot ng (performance), cht lng v vi s
pht trin.
Mt lot ngh do chnh ph a ra vo thng 12 nm 1996 ly kin v gio dc i hc xc
nhn rng ri v tr ca Hi ng qua vic pht biu B ng rng vic m bo cht lng ca
cc chng trnh l s u tin hng u trong nn gio dc i hc mang tnh quc t nhng nm
gn y, vi t cch l mt bin php m bo vic gii trnh v tng xng vi ng tin b ra (tr
32). B cng ng rng trch nhim ban u i vi vic m bo cht lng l tu thuc cc
trng i hc v ngh thnh lp mt U ban cht lng gio dc i hc vi t cch l mt u
ban bo tr c lp.
Ngun trch dn:
Nicko Cloete (1998). Cht lng gio dc i hc Nam Phi: Nhng quan nim, Nhng iu
ang tranh lun v nhng bnh lun.
J. Shabani (Ed.). Gio dc i hc chu Phi: Nhng thnh tu, Thch thc v Trin vng. Dakar:
UNESCO BRENDA.
Nh vy, vic nh gi ging dy, qua cc bi c thm trn, c th c thc hin mc ni
b hoc mc bn ngoi trng.
Cc nh gi trong (ni b) v bn ngoi v hc tp c th c thc hin bi:
-

mi ging vin quan tm n vic cung cp thng tin v kt qu cng tc ca ring

mnh.

mi trng mong mun kim sot tt hn cht lng o to ca mnh

cc nh chc trch quc gia v a phng t chc v ti tr cho h thng gio dc

cc t chc quc t, nht l i vi vic so snh hot ng ca h thng gio dc

cc nc khc nhau

cc nh nghin cu v cc hc gi c lp.

Vic nh gi trong khng nhm mc ch ging nh nh gi bn ngoi. Thng thng, vic

nh gi trong nhm vo vic o v nh gi cht lng s phm v nhng chi ph cho o to.
Tri li, nh gi bn ngoi tp trung vo tc ng nh hng ca cc h thng gio dc bn ngoi

236

trng lin quan n cc yu t kinh t, vn ho, x hi, tn gio, v.v. Ni chung, vic nh gi
ni b nhm o v nh gi:
-

s sinh vin c ln lp

s sinh vin phi lu ban

s sinh vin b hc

s sinh vin hon thnh c kt qu nhim v hc tp.

Vic nh gi bn ngoi v hc tp nhm gii quyt cc vn lin quan n:

-

s ngi nhn bng tm c vic lm hoc to ra c vic lm

s ph hp ca cc mn hc vi cc v tr vic lm

mi gn kt chng trnh i hc vi cc nhu cu ca cng ng

nh hng tc ng ca vic hc tp n trnh v cht lng sn xut kinh t.

Mt s ch tiu nh gi v ging dy
Vic hc tp c th c nh gi da vo hiu qu bn trong hoc hiu qu bn ngoi ca n.
Di y l mt vi ch tiu tng i n gin dng nh gi hiu qu bn trong:
-

t l phn trm s sinh vin c ln lp cui nm hc

t l phn trm s sinh vin phi lu ban

t l phn trm s sinh vin b hc trong mn hc hoc cui nm hc

t l phn trm s sinh vin tt nghip v ra trng.

Cc t l ny c tnh ton bng cch ly s sinh vin bt u vo cc lp hc trong cng nm

. Trong trng hp ny, l tng t l hiu qu bn trong. T l phn trm c th c ly
bng cch tnh ton b s sinh vin tham d cng lp, ch khng phi nhng ngi bt u hc
cng thi im. Trong trng hp , chng ta c t l thc v hiu qu bn trong.
V d:
Trong nm hc 1998-99, c 205 sinh vin nm th nht ca trng Y. Trong s ny c 152 sinh
vin mi c tuyn vo t 1 ca nm th nht. n cui nm hc ny, 167 sinh vin vt
qua k thi, trong c 134 em thuc s 152 sinh vin mi v 33 em thuc s 53 sinh vin lu ban.
Trong trng hp ny, t l tng cng hiu qu bn trong v s sinh vin c chuyn ln hc
nm th hai trong nm hc1999-2000 l:
(134/152)*100 = 88,15 %
T l thc hiu qu bn trong v s sinh vin c chuyn ln hc nm th hai trong nm hc
1999-2000 l:
(167/205)*100 = 81,46 %
Mt s ch tiu tng i n gin v hiu qu bn ngoi:
-

t l phn trm s ngi nhn bng (hoc s sinh vin hon thnh nhim v
hc tp) tm c vic lm

237

t l phn trm s ngi nhn bng (hoc s sinh vin hon thnh nhim v
hc tp) tm c vic lm ng vi nng lc chuyn mn ca h.

V d:
Kt thc nm hc 1996-97, 37 sinh vin hon thnh lun vn Tin s y khoa. Trong s ny, 29
ngi tm c vic lm nhng ch 15 ngi lm vic ng trong ngnh y vo nm 1997-98.
T l ton b v s ngi nhn bng y khoa tm c vic lm trong nm 1997-98 l:
(29/37)*100 = 78,37 %
T l ton b v s ngi nhn bng y khoa tm c vic lm trong lnh vc y t trong nm
1997-98 l:
(15/37)*100 = 40,05 %
Bi tp:
Trong nm 1991-1992, c 585 sinh vin hc nm th hai ngnh kinh t. Trong s ny, 399 em
c tuyn t nm th nht ln t u ca nm 1991-92. n cui nm, 377 sinh vin trong s
585 iu kin ln hc nm th ba ca nm hc 1992-93. Trong c 77 em trong s 339
sinh vin tuyn t u ca nm 1991-92.
1. Hy tnh t l tng cng v hiu qu bn trong cho nm hc th hai trong ngnh kinh t
2. Hy tnh t l thc v hiu qu bn trong cho nm hc th hai trong ngnh kinh t.
nh gi ging vin
Vic nh gi ging vin ang ngy cng tr nn ph bin trong thc t. N c thc hin trong
nhiu trng i hc ni ting Anh. cc nc s dng ting Php, vic nh gi ging vin
thng qua nhng ng nghip ca h hoc thng qua sinh vin khng phi l chuyn ph bin.
Tuy nhin, mt s trng i hc thuc khi Php ng l thnh vin ca cc t chc hp tc quc
t nh CAMES (Hi ng Madagascar v chu Phi v gio dc i hc) m hot ng ca n l
mt yu t quyt nh trong vic khuyn khch v mt chuyn mn cho cc hot ng ging dy v
nghin cu cc trng i hc thnh vin.
C mt s cng c nh gi ging vin thng qua sinh vin. Cc cng c bao gm mt vi
kha cnh nh:
-

Trnh c o to theo ngnh ca ging vin

Cc k nng chuyn nghip ca h

Nhiu cng trnh nghin cu tp trung vo vic nh gi ging vin thng qua cc sinh vin. C
nhiu ngi lun lun khng tha nhn tnh hiu lc v tin cy ca vic nh gi ging vin
thng qua nhng sinh vin ca chnh h. Ngi ta cho rng cc sinh vin khng kh nng
a ra nhng nhn xt c gi tr v xc ng v ni dung ca mn hc. ng thi, nhng nhn xt
thay i tu thuc vo tui ca sinh vin hoc ph thuc vo s tip xc v nhng mi quan h
vi ngi ging vin c nh gi.

238

Nhng kt qu nghin cu kh quan nht v gio dc hu nh chc chn c c t nhng nhn

xt khc nhau trong vic nh gi ging vin thng qua cc sinh vin ca h, da trn mc ch c
bn ca s nh gi . Mt s nh gi c tin hnh nhm mc ch qun l s c ni dung
khng ging vi nh gi v mt s phm. C iu phi tha nhn rng, nhng kin ca sinh
vin l rt c ch ging vin bit c nhng im mnh v nhng im yu trong ging dy
ca h cng nh v cc phng php v bin php thc hin m ging vin p dng.
Bi gii thiu di y l bn tm tt cc cuc tho lun nhm ti Hi tho khu vc v Dy v
Hc i hc c t chc ti Eldoret, Kenya. Hy xem xt vi t duy ph phn cc kt lun ca
nhm v ni ln quan im ca bn vi ng nghip cng b mn.
Khi ni v v tr v vai tr ca vic nh gi hot ng dy v hc i hc, cc nhm tho lun
xc nh mt s vn v nhng iu quan st c. C th tm tt nhng iu nh sau:
-

D cho c s lin quan mt thit n chi ph, vn phi duy tr h thng nh gi

ngoi trng v cn m rng vai tr ca h trong vic nh gi cch chm im,
cc loi cu hi ca b thi, chng trnh v cc phng tin ging dy bao gm
phng th nghim v gio trnh.

Vic iu hnh nh gi cn c tng cng thng qua vic thit lp mt h thng

iu hnh bn ngoi trng v u ban iu hnh cp khoa.

Hi ng gio dc i hc (CHE) cn tng cng kim sot cht lng v bo m

cht lng ca cc khoa chuyn mn thng qua kim tra thng xuyn.

Cn yu cu sinh vin thc hin cc ti nghin cu, xem nh mt phn ca n

hoc bi tp ln

Mi hc k phi tin hnh t nht 2 bi trc nghim thng xuyn (CAT) trong mi
hc k.

Phi m bo thi ht mn.

Ging vin l nhng ngi nh gi trong phi c hun luyn v cch vit cc
cu trc nghim v cc khoa phi thnh lp cc ngn hng thi.

H thng cho im nh trc (thang im) khng thch hp vi nh gi da

theo mc thc hin hon ho. iu ny s lin quan n mc kh ca k thi.

Cn r sot nh k chng trnh o to.

Cc sinh vin v nhng ging vin trong khoa cn tham gia nh gi vic ging
dy.

Vic nh gi ging dy phi c tin hnh mt cch d dng, khoa hc, lin tc
v khng nht thit phi ghi tn ngi nh gi.

Cc lp ng sinh vin s dn n khi lng ging dy nng n v vic cho im

kh chnh xc v thiu nht qun.

S gian ln trong thi kim tra ca cc sinh vin s lm gim tin cy v hnh
ng ny phi b trng pht tht nng

Cn p dng h thng thi kim tra ci thin vic hc tp bng cch ch r im

mnh v im yu ca sinh vin.

239

Gi b mt kt qu ca k thi cn c xem xt li, ng thi chnh sch t chi

khng cho sinh vin bit im thi ca mnh cng phi c kim tra.

Nhng li khuyn
1. Hy m rng vai tr ca nhng ngi nh gi ngoi trong vic nh gi cc phng
tin dy v hc, gio trnh cc mn hc, cng bi ging cc mn hc.
2. Hi ng gio dc i hc thc hin xung thm v kim tra, phn tch v nh gi thc
hin cng vic ging dy ca cc khoa nhm m bo cht lng.
3. Cc khoa ngh nhng ngi nh gi ngoi.
4. S dng nhiu cng c nh gi khc nhau nh gi sinh vin.
5. Tp hun cho ging vin nhng k nng nh gi.
6. B tc cho cc ging vin v l lun v thc tin dy hc.
7. Hn ch s gian ln trong hc hnh (thi kim tra, lm n, vit tiu lun)
Tm tt v kt lun
Vic nh gi trong trng i hc l mt trong cc c s ca vic a ra nhng quyt nh. nh
gi sinh vin gip o c mc hiu v nm vng cc mn hc ging dy. S nh gi sinh
vin cng ng vai tr quan trng trong vic ra nhng quyt nh v mt qun l nh xt ln lp,
cp bng hay khng cp bng. S nh gi ging vin bao hm kha cnh qun l khi s nh gi
c dng b nhim hoc bt. Vic nh gi ging vin thng qua cc sinh vin ca
chnh h c th xem nh mt du hiu cnh bo v mt tn hiu v cht lng s phm ca nhng
phng php ging dy ca ging vin v mi quan h tng tc gia ging vin vi sinh vin.

240