4

Otpori trenja i otpori oblika

Zadatak 4.1.
Na osnovu pritisaka izmerenih duz konture prikazanog
stuba, izlozenog homogenoj vazdusnoj struji, odre
deni su koeficijenti pritisaka Cp (dati u tabeli). Izracunati pritiske u datim tackama, rezultujucu
silu na stub po metru visine i koeficijent sile CF .
R. br.
1
2
3
4
X (m) 2.0 2.0 1.3 0.7
Y (m) 0.0 1.0 1.7 2.3
Cp () 1.0 0.9 0.1 0.6

5
0.0
3.0

6
1.5
1.5

107

7
8
9
10
11
12
3.0 1.5 0.0 0.7 1.3 2.0
0.0 1.5 3.0 2.3 1.7 1.0
0.8
0.6 0.1 0.9

108

4. Otpori trenja i otpori oblika

Re
senje. Pritisak u nekoj tacki na konturi objekta moze se izraziti kao
proizvod zaustavnog pritiska ( 12 U 2) i koeficijenta pritiska (Cp ):
1
p = Cp U 2
2

(4.1)

gde je gustina fluida i U neporemecena brzina fluidne struje. Koeficijent pritiska Cp predstavlja meru za koliko je stvarni pritisak p veci ili
manji od referentnog pritiska u neporemecenoj struji. Zaustavni pritisak se
izracunava preko neporemecene brzine fluida U . U zadatku su poznati koeficijenti pritisaka Cp za tacke 1 do 12, kao i gustina vazduha i brzina u
neporemecenoj struji U . Pritisak u tackama se racuna preko jednacine (4.1).
U tabeli su dati sracunati pritisci u svim tackama po obimu stuba.
R. br.
Cp ()
p (Pa)

1
1.0
15.0

2
0.9
13.5

3
0.1
1.5

4
0.6
9.0

59
0.8
12.0

10
0.6
9.0

11
0.1
1.5

12
0.9
13.5

Sila na objekat od dejstva fluida je suma proizvoda pritisaka i pripadajucih

elementarnih povrsina:
F~ =

p~n dA

(4.2)

Kada su poznati pritisci u svim tackama konture, proracun sile se svodi

na izracunavanje integrala (4.2), pri cemu se obicno vektor sile F~ razlaze
na komponente u osnovnim koordinatnim pravcima, FX i FY . Na slici
je prikazan dijagram pritisaka na konturu sa ucrtanim smerovima1. Pri
proracunu sile usvojena je linearna promena pritisaka izme
du datih tacaka.
Prvo se racunaju komponente sila F1 , . . . , F5 (po metru visine stuba) upravne na ravne povrsi:
15 + 13.5
1.0 = 28.5 N/m0
2

13.5 + 1.5 1.5 9.0 9.0 12.0
= 0.943
= 6.37 N/m0
+
+
2
2
2
= 12 4.243 = 50.92 N/m0

F1 = 2
F2
F3

F4 = F3 = 50.92 N/m0
F5 = F2 = 6.37 N/m0

Obratiti paznju na konvenciju o znaku i smeru pritiska na strani 52.

109

Znakovi ovako sracunatih sila pokazuju da li je sracunati smer sile isti kao
usvojen (znak +, kao kod F1 i F3 ) ili je suprotan (znak , kao kod F2 i F5).
Ukupna sila na metar visine stuba u pravcima X i Y je:
FX = F1 + 2F2 cos 450 + 2F3 cos 450 = 91.5 N/m0
FY = 0.0 N/m0
Koeficijent sile CF predstavlja odnos stvarne sile (F ) i proizvoda zaustavnog
pritiska ( 12 U 2) i maksimalne povrsine upravne na smer fluidne struje (APP):
CF =

F
1
2
2 U APP

APP = (6 1)m2/m

(4.3)

S obzirom da je ukupna sila u ovom zadatku podeljena na dve komponente,

FX i FY , postoje i dva koeficijenta sile:
CF X =

FX
1
2
2 U APP

= 1.02

CF Y =

FY
1
2
2 U APP

=0

Voditi racuna da se u izrazima za CF X i CF Y koristi ista karakteristicna

povrsina APP , odnosno, povrsina APP ne zavisi od smera za koji se racuna
koeficijent sile, vec samo od smera fluidne struje.

110

4. Otpori trenja i otpori oblika

Zadatak 4.2.

Na slici je prikazan presek kroz garazu. Za jedan metar

duzni, odrediti sile na krov, prednji i zadnji zid za dva slucaja:
a) kada su zatvoreni i vrata i
prozor na garazi
(koeficijent pritiska u garazi je
CpU = 0.0),
b) kada je otvoren
samo prozor.

Re
senje. a) U slucaju kada su zatvoreni
i vrata i prozor, u
unutrasnjosti garaze
je koeficijent pritiska
CpU = 0.0, pa su opterecenja na zidove i krov kao prema slici (pritisci se
racunaju prema jednacini pi = Cpi 12 U 2 za svaki zid):

b) Kada je otvoren prozor, pritisak se sa spoljne strane prenosi i na unutrasnjost prostorije (koeficijent pritiska CpU = 0.7). Dijagram opterecenja je
sada nesto izmenjen:

111

Ukupna sila na pojedine delove garaze na metar duzni se dobija integrisanjem proizvoda elementarnih povrsina i pritisaka na zidove i krov garaze,
usvajajuci linernu interpolaciju izme
du tacaka. Rezultati proracuna su dati
u tabeli.
Slucaj
a)
b)

Zadatak 4.3.

FPZ (N/m0)
432
768

FKR (N/m0)
935
235

FZZ (N/m0)
252
0

Na slici je prikazana krovna konstrukcija perona (npr.

na zeleznickoj stanici). Odrediti presecne sile u preseku AA jednog stuba
nosaca, za brzinu vetra U = 40 m/s kada je voz u stanici. Srednja vrednost

112

4. Otpori trenja i otpori oblika

koeficijenta pritiska, kao i dimenzije, date su na slici. Debljinu krovne konstrukcije, kao i sile na stubove, zanemariti.
Re
senje. Za date vrednosti koeficijenata pritiska moze se nacrtati dijagram opterecenja od vetra:

Sile FL i FD su:
FL = (768 + 672) 4.08 15 = 88.13 kN
FD = 2 576 4.08 15 = 70.50 kN
Staticki uticaji u preseku AA su:
MAA = 2.0 (FL FD ) cos + 5.4 (FL FD ) sin = 53.2 kNm
TAA = (FL FD ) sin = 3.5 kN
NAA = (FL + FD ) cos = 155.5 kN

( = 11.30)

Zadatak 4.4. Sracunati staticke uticaje od opterecenja vetrom, u preseku AA fabrickog dimnjaka u obliku zarubljene kupe. Raspored brzina
vetra je dat izrazom:
U (y) = U0

y
H

1/6

113
gde je U0 = 20 m/s brzina vetra na visini y = H = 80 m.
Pretpostavlja se da deo dimnjaka elementarne visine (dy) prima silu kao da ravnomerna struja
brzine U (y) opstrujava oko cilindra precnika d(y) datog jednacinom:
y
d(y) = D0 (D0 D)
H
gde je D0 = 20 m, D = 6 m i
H = 80 m. Koeficijent sile otpora se moze smatrati konstantnim (CF = 0.35) ako je na bar
90 % visine dimnjaka zadovoljen
uslov da je Reynolds-ov broj:
Re =

U (y) d(y)
> 106

Gustina vazduha iznosi = 1.2 kg m3 , a dinamicki koeficijent viskoznosti

vazduha = 1.8 105 kg m1 s1 .
Re
senje. Potrebno je sracunati vrednosti Reynolds-ovog broja za y =
0.1H i na vrhu dimnjaka kako bi se proverila pretpostavka da je strujanje
oko dimnjaka u turbulentnom rezimu:
y = 0.1H
y=H

U = 13.6 m/s
U = 20 m/s

d = 18.6 m
d = 6m

Re = 17 106 > 106

Re = 8 106 > 106

Postavljeni uslov da je Reynolds-ov broj veci od 106 zadovoljen je na vise

od 90 % visine dimnjaka pa se moze smatrati da je koeficijent
sile konstanR
tan i da je horizontalna sila na dimnjak data integralom 0H dF . Sila na
elementarnu povrsinu dF definisana je sa:


1
1
y
dF = CF U 2(y) d(y) dy = CF U02
2
2
H

2/6 

D0 (D0 D)

y
dy
H

pa je ukupna sila na dimnjak (odnosno transverzalna sila u preseku AA):

114

4. Otpori trenja i otpori oblika

"Z

H
H
1
y 1/3
y
F = CF U02
D0
dy
(D0 D)
2
H
H
0
0


1
1
1
TAA = CF U02 3H
D0 (D0 D) = 60.5 kNm
2
4
7

4/3

dy

Moment sile u preseku AA se dobija iz sume elementarnih momenata dM :

MAA =

dM =
0

y dF =
0

1
1
1
= CF U02 3H 2 D0 (D0 D)
= 2.35 MNm
2
7
10

Zadatak 4.5. U cev precnika D = 250 mm postavljen je leptirasti zatvarac Z. Pri proticaju Q = 100 l/s i otvorenom zatvaracu, nivoi u pijezometarskim cevima u presecima 1, 2 i 3 su 1 = 10.2 m, 2 = 10.0 m
i 3 = 9.5 m. Odrediti silu kojom fluid gustine = 1 kg dm3 deluje na
zatvarac Z u njegovom otvorenom polozaju. Koliki je koeficijenat gubitka
energije na zatvaracu Z?

Re
senje. Na skici je izdvojen deo cevi izme
du preseka 2 i 3 sa ucrtanim
silama koje deluju na masu fluida izme
du ta dva preseka. Postavljanjem
dinamicke jednacine za konacnu zapreminu izme
du tih preseka moze se sracunati sila F , sila kojom fluid deluje na zatvarac:
X

P~ +

~ = ~0
I~ + T~ + K

~ =
F~ = K

P~ +

I~ + T~

115
S obzirom da je cev konstantnog
preseka i bez usputne promene proticaja, inercijalne sile I2 i I3 su istog intenziteta i pravca, a suprotnog
smera pa se me
dusobno potiru. Na
osnovu podataka o pritiscima u tezistima preseka 2 i 3 moguce je sracunati (Z2T = Z3T = 5.0 m):
T
P2 = p T
2 A = g(2 Z2 )A = 2.408 kN
T
P3 = pT
3 A = g(3 Z3 )A = 2.167 kN

Pretpostavlja se da se sila trenja (po metru duznom) dobija iz podataka za

preseke 1 i 2 (postavljanjem dinamicke jednacine za ova dva preseka):
T12 = T23 = (P1 P2 ) = g(1 2)A = 96.31 N
Ukupna sila na zatvarac je:
F = P2 P3 T23 = 0.144 kN
Do istog rezultata moze se doci ako se uoci da su za razliku pijezometarskih
kota od 2 do 3 odgovorni trenje i gubitak energije na zatvaracu. Ako se zna da
je na duzini od 10 m razlika pijezometarskih kota zbog trenja T = 0.2 m
(iz preseka 1 i 2), dobija se da je Z = 0.5 0.2 = 0.3 m pa je sila na
zatvaracu F = gZA = 0.144 kN. Koeficijenat sile je:
CF =

F
1
2
2 v A

gZA
Z
= 2g 2 = 1.42
1
2
v
2 v A

gde je karakteristicna povrsina A povrsina poprecnog preseka cevi. Ako

se pad energije na zatvaracu napise u obliku proizvoda brzinske visine i
koeficijenta lokalnog gubitka energije, dobija se:
EZ = Z = Z

v2
2g

Z = 2g

Z
= CF = 1.42
v2

odnosno, dolazi se do toga da je koeficijenat lokalnog gubitka energije na

zatvaracu u stvari koeficijenat sile koju zatvarac prima od fluida.

Zadatak 4.6.
Konstrukcija prikazana na slici izlozena je vetru brzine
U0 = 7 m/s. Sracunati dodatne momente savijanja i torzije u ukljestenju
AA usled opterecenja vetrom. Zanemariti debljinu konstrukcije i uticaj

116

4. Otpori trenja i otpori oblika

vetra na stub. Koeficijent pritiska sa prednje strane konstrukcije je konstantan i iznosi Cp = 0.95 a sa zadnje strane Cp = 1.5. Apsolutna
hrapavost ploce je k = 8 mm, dinamicki koeficijent viskoznosti vazduha
= 1.8 104 gr cm1 s1 a gustina vazduha = 1.2 kg m3 .

Re
senje. Na levoj ploci je dominantna sila otpora oblika (FL ), a na desnoj
je dominantna sila otpora trenja (FD ). Sila na levu plocu je:
1
FL = [Cp1 + (Cp2 )] U02A = 216 N
2
Za proracun sile trenja na desnu plocu potrebno je proveriti da li je granicni
sloj u laminarnom ili u turbulentnom rezimu. Ukoliko je Reynolds-ov broj
ReX = U0 X/ (izrazen preko rastojanja od pocetka ploce kao karakteristicne duzine) na kraju ploce manji od kriticnog (ReK = 106), tada je ceo
granicni sloj u laminarnom rezimu. Ako je Reynolds-ov broj vec na prvih
10 % duzine veci od kriticnog, moze se usvojiti da je granicni sloj duz cele
ploce turbulentan.
U0 0.1L
Provera za X = 0.1L
ReX =
= 93 103 < 106

U0 L
Na kraju ploce
ReL =
= 933 103 < 106

Zakljucuje se da je granicni sloj duz cele ploce laminaran, pa je sila FD :

1
1.4 1 2
FD = 2 CF U02A = 2
U A = 0.512 N
2
ReL 2 0
Trazeni momenti su:
MTOR = 538.72 Nm

MSAV = 758 Nm