Trung Tâm Bồi Dưỡng Kiến Thức Quang Minh

423/27/15 Lạc Long Quân, P.5, Q.11, TP.HCM ĐT: (08) 7305 7668

PHÉP BIẾN ĐỔI ĐỒNG NHẤT.

Trong các kì thi học sinh giỏi cấp 2, các bài toán về biến đổi đồng nhất thường hay
xuất hiện. Việc giải chúng không phải lúc nào cũng đơn giãn. Bài viết này tôi xin
trình bày lời giải một số bài thường gặp.

a b c a2 b2 c2
Bài 1: Chứng minh rằng nếu:    1 thì   0
bc ca ab bc ca a b
Giải:

a b c
Cách 1: Từ    1 , ta có:
bc ca ab
a b c a2 ab ac
+  1   a  1
bc ca ab bc ca a b
b a c b2 ab bc
+  1   b   2
ca bc a b ca bc a b
c a b c2 ac bc
+  1   c   3
ab bc ca a b bc ca
Từ 1 ,  2  ,  3 ta có:
a2 b2 c2 ab ac ab bc ac bc
  a  b  c 
bc ca ab ca a b bc a b bc ca
 ab bc   ac bc   ab ac 
 a  b  c        
 ca c a   a b a b   bc bc 
b  a  c  c  a  b  a b  c 
 abc  
ca ab bc
 a b  c  a b c  0

 a b c 
Cách 2: Ta có:  a  b  c       abc
bc ca ab 
a2 b2 c2
 a b c  abc
bc ca ab
a2 b2 c2
   0
bc ca ab

Bài 2: Cho các số thực a, b, c thỏa điều kiện a  b  c  0 .

Chứng minh: ab  2bc  3ca  0
Giải

ab  2bc  3ca  ab  ca  2bc  2ca  a  b  c   2c  a  b 

Võ Tiến Trình
http://truonghamtan.wordpress.com Page 1
Trung Tâm Bồi Dưỡng Kiến Thức Quang Minh
423/27/15 Lạc Long Quân, P.5, Q.11, TP.HCM ĐT: (08) 7305 7668

Vì a  b  c  0  a  b  c  b  c  a .
Do đó ab  2bc  3ca  a2  2c2  0

1 1 1
Bài 3: Cho a, b  0, c  0. Chứng minh rằng:    0  ab  ac  bc
a b c
Giải

 
2
a  c  b  c  a  b  a  b  2 ab  a b  a b
c0
   
2 2
Ta có: ab  ac  bc  ab ac  bc
 ab  ac2  a  c b  c   b  c
 c   a  c  b  c 
  a  c  b  c  
2
  c    c 2   a  c  b  c 
2

 c2  ab  ac  bc  c 2  ab  ac  bc  0
ab  bc  ca 1 1 1
 0   0
abc a b c

Bài 4:Cho tam thức bậc hai P  x   ax 2  bx  c  a  0  thỏa mãn P  x 2  2   P 2  x   2.

Chứng minh: P  x   P   x  với mọi x .
Giải
Theo giả thiết ta có:
P  1  P2 1  2; P  1  P2  1  2  P2 1  P2  1
P  2  P2  2   2; P  2   P2  2   2  P2  2   P2  2 
Từ P 2 1  P 2  1 ta có:  a  b  c    a  b  c 
2 2

  a  c   2b  a  c   b2   a  c   2b  a  c   b2
2 2

 4b  a  c   0  b  a  c   0
Từ P 2  2   P 2  2  ta có:  4a  2b  c    4a  2b  c 
2 2

  4a  c   4b  4a  c   4b2   4a  c   4b  a  c   4b2
2 2

 8b  4a  c   0  b  4a  c   0
Do đó: b  4a  c   b  a  c   0  3ab  0  b  0 (vì a  0 )
Khí đó: P  x   ax 2  c nên P  x   P   x 

Cách khác: Theo giả thiết ta có:

Võ Tiến Trình
http://truonghamtan.wordpress.com Page 2
Trung Tâm Bồi Dưỡng Kiến Thức Quang Minh
423/27/15 Lạc Long Quân, P.5, Q.11, TP.HCM ĐT: (08) 7305 7668

P  x2  2  P2  x   2
 a  x 2  2   b  x 2  2   c   ax 2  bx  c   2
2 2

 ax4  4ax2  4a  bx2  2b  c  a2 x4  b2 x2  c2  2abx3  2acx2  2bcx  2

 ax4   b  4a  x2  4a  2b  c  a 2 x 4  2abx3   b2  2ac  x2  2bcx  c2  2
a  a 2

2ab  0 a  1
 
 b  4a  b  2ac  b  0
2

2bc  0 
 c  2
4a  2b  c  c 2  2
Vậy P  x   x 2  2 nên P  x   P   x 

1 1 1
Bài 5: Cho a, b là các số dương thỏa   . Tìm giá trị nhỏ nhất của tổng a  b .
a 2 b2 2
Giải

 2   a 2b2  2  a 2  b2   4ab  ab  ab  4   0  ab  4
1 1 1
Với a, b  0 : 2
a b 2
Ta có:  a  b   4ab  16  a  b  4 dấu "  " xảy ra  a  b  2
2

Vậy giá trị nhỏ nhất của a  b là 4  a  b  2

Cách khác: Áp dụng bất đẳng thức Cauchy cho hai số dương a, b ta có:
1 1 1 1 1 1 1 1
  2  2.  ab  4 Dấu "  " xảy ra  2  2  a  b
2 a 2 b2 2
a b 2
ab a b
Do đó a  b  2 ab  2 4  4 . Dấu "  " xảy ra  a  b  2
Vậy giá trị nhỏ nhất của a  b là 4  a  b  2

Bài 6: Cho đa thức P  x   x5  ax 4  bx3  cx 2  dx  1181875

Biết P 1  2; P  2   4; P  3  6; P  4   8 . Tính P  5
Giải

Xét đa thức Q  x   P  x   2 x  x5  ax 4  bx3  cx 2   d  2 x  1181875

Ta có:

Võ Tiến Trình
http://truonghamtan.wordpress.com Page 3
Trung Tâm Bồi Dưỡng Kiến Thức Quang Minh
423/27/15 Lạc Long Quân, P.5, Q.11, TP.HCM ĐT: (08) 7305 7668

Q 1  P 1  2.1  2  2  0

Q  2   P  2   2.2  4  4  0
Q  3  P  3  2.3  6  6  0
Q  4   P  4   2.4  8  8  0
Vậy Q  x  có các nghiệm là 1, 2, 3, 4. Do Q  x  là đa thức bậc năm có hệ số cao nhất là
1 nên ta có thể phân tích Q  x  thành dạng:
Q  x    x  1 x  2  x  3 x  4 x  m 
Ta lãi có: Q  0   1181875 mà Q  0   0  1 0  2  0  3 0  4  0  m 
1181875
 24m  1181875  m 
24
Ta có:
  1181875   1181995
Q  5  P  5  2.5   5  1 5  2  5  3 5  4   5      4.3.2.1  1181995
  24  24
 P  5  1181995  10  1182005

Bài 7: Cho a, b, c là ba số thực thỏa mãn a  b  c  0 và abc  0

a) Chứng minh a2  b2  c2  2ab
b) Tính giá trị biểu thức:
1 1 1
P 2  2 2  2
a  b  c b  c  a c  a 2  b2
2 2 2

Giải

a) Vì a  b  c  0  a  b  c   a  b   c 2
2

 a2  b2  2ab  c2  a2  b2  c2  2ab
b) Tương tự câu a) ta có: a2  b2  c2  2ab
b2  c2  a2  2bc
c2  a2  b2  2ca
1 1 1 1 1 1 abc
Do đó: P  2  2 2  2     0
a b c b c a c  a b
2 2 2 2 2
2ab 2bc 2ca 2abc

Bài 8: Cho a, b, c là ba số thực thỏa điều kiện:

4a2  2b2  2c2  4ab  4ac  2bc  6b 10c  34  0
Hãy tính: S   a  4   b  4   c  4
2009 2009 2009

Giải

Võ Tiến Trình
http://truonghamtan.wordpress.com Page 4
Trung Tâm Bồi Dưỡng Kiến Thức Quang Minh
423/27/15 Lạc Long Quân, P.5, Q.11, TP.HCM ĐT: (08) 7305 7668

4a 2  2b 2  2c 2  4ab  4ac  2bc  6b  10c  34  0

 4a 2  4a  b  c    b  c   b 2  6b  9  c 2  10c  25  0
2

  2a   b  c     b  3   c  5   0
2 2 2

 2a  b  c a  4
 
 b  3  b  3
c  5 c  5
 
Vậy S  0

x4 y 4 1
Bài 9: Cho a, b, x, y là các số thực thỏa mãn: x 2  y 2  1 và  
a b ab
x 2010 y 2010 2
Chứng minh:  1005 
 a  b
1005 1005
a b

Giải
4 4
x y 1
x 2  y 2  1 và  
a b ab
x4 y 4  x  y 
2 2 2

  bx 4  ay 4   a  b   ab  x 2  y 2 
2
 
a b ab
Do đó:  abx  b x  a y  aby  abx  2abx y  aby
4 2 4 2 4 4 4 2 2 4

 a 2 y 4  2ay 2bx 2  b 2 x 4  0
x2 y 2 x2  y 2
  ay 2  bx 2   0  ay 2  bx 2 
2 1
  
a b ab ab
1005 1005
 x2   y2 
1005
 1  x 2010 y 2010 2
Ta có:         1005 
 ab   a  b
1005 1005
 a   b  a b

1 1 1
Nếu ax3  by3  cz 3 và    1 thì: 3
ax2  by 2  cz 2  3 a  3 b  3 c
x y z
ax3 by 3 cz 3 3 3 1 1 1
Giải: Ta có: A  3 ax 2  by 2  cz 2  3    ax 3    x 3 a
x y z x y z
A 3
  a
x
A 3 A
 b,  3 c
Tương tự ta có:
y z
A A A 1 1 1
Do đó:    A      A  3 a  3 b  3 c
x y z x y z
Võ Tiến Trình
http://truonghamtan.wordpress.com Page 5
Trung Tâm Bồi Dưỡng Kiến Thức Quang Minh
423/27/15 Lạc Long Quân, P.5, Q.11, TP.HCM ĐT: (08) 7305 7668

Bài 10: Cho 3

a  3 b  3 c  3 a  b  c thì với mọi số nguyên dương lẻ n ta đều có:
n
a  n b  n c  n abc
Giải

Hằng đẳng thức:  x  y  x   x3  y 3  x3  3  x  y  y  z  z  x 

3

Do đó ta có: 3
a  3 b  3 c  3 abc
 abc  abc3  3
a3b  3
b3c  3
c3a 
  3
a3b  3
b3c  3
c3 a 0 
Tích của vế trái của đẳng thức trên phải có ít nhất một nhân tử bằng 0.
Giả sử 3 a  3 b  0  3 a   3 b  3 b  a  b
Do đó với mọi số nguyên dương n lẻ ta có: n a  n b
Khi đó ta có: n a  b  c  n c  n a  n a  n c  n a  n b  n c

Bài 11: Chứng minh rằng nếu các số a, b, c thỏa mãn:

a 4  b4   a  b   c 4  d 4   c  d 
4 4

thì

a 2  b2   a  b   c 2  d 2   c  d 
2 2

Giải: Khai triển  a  b   a 4  4a3b  6a 2b2  4ab3  b4  a 4  b4  6a 2b2  4a3b  4ab3

4

2
Ta có:  a 2  b2   a  b    a 4  b 4   a  b   2 a 2b 2  a 2  a  b   b 2  a  b  
2 4 2 2
   
 a 4  b4   a  b   2 a 4  b4  3a 2b2  2a3b  2ab3 
4

 a 4  b4   a  b   a 4  b4   a 4  b4  6a 2b2  4a3b  4ab4 

4

 a 4  b4   a  b   a 4  b4   a  b 
4 4

 2  a 4  b4   a  b  
4
 
2
Tương tự ta có: c 2  d 2   c  d    2 c 4  d 4   c  d  
2 4
   
2 2
Do đó ta có:  a 2  b 2   a  b  2   c 2  d 2   c  d 2 
   

Võ Tiến Trình
http://truonghamtan.wordpress.com Page 6
Trung Tâm Bồi Dưỡng Kiến Thức Quang Minh
423/27/15 Lạc Long Quân, P.5, Q.11, TP.HCM ĐT: (08) 7305 7668

 a 2  b2   a  b   c 2  d 2   c  d  (vì a 2  b2   a  b   0 c2  d 2   c  d   0 )
2 2 2 2

Bài 12. Cho ba số a, b, c thỏa mãn a  b  c  0; a, b, c  0 và

1 1 1 1
  
a b c abc
1 1 1 1
Chứng minh : 1999  1999  1999  1999 1999 1999
a b c a b c
Giải

1 1 1 1 1 1 1 1 ab   a  b
Ta có:         
a b c abc a b a bc c ab c a  b  c 
  a  b  c  a  b  c   ab   0   a  b  c  a  c   b  a  c   0
  a  b  a  c  b  c   0
Áp dụng kết quả trên cho 3 số: a1999 , b1999 , c1999 ta có:

  a1999  b1999  b1999  c1999  c1999  a1999   0

1 1 1 1
  
a 1999
b 1999
c a b c
1999 1999 1999 1999

Mà ta có: x k  y k  x  y ( k lẻ) nên

a1999
 b1999  b1999  c1999  c1999  a1999    a  b  b  c  c  a  Q
Do đó:  a1999  b1999  b1999  c1999  c1999  a1999   0 . Vậy ta có điều phải chứng minh.

Bài 13. (Bài toán tổng quát)

Cho a, b, c là ba số khác 0 thỏa mãn a  b  c  0 và
1 1 1 1
  
a b c abc
1 1 1 1
Chứng minh: n  n  n  n với n lẻ.
a b c a  bn  c n

Võ Tiến Trình
http://truonghamtan.wordpress.com Page 7