OSNOVNA SREDSTVA I NJIHOVO TROENJE

(AMORTIZACIJA)

SEMINARSKI RAD

http://www.maturski.org
0

SADRAJ

1. UVOD-----------------------------------------------------------------------------------------1
2. OSNOVNA SREDSTVA------------------------------------------------------------------2
2.1. Osnovna sredstva prema stanju (funkciji)---------------------------------------3
2.2. Osnovna sredstva prema pojavnim oblicima ----------------------------------4
2.3. Nematerijalna ulaganja (prava) --------------------------------------------------4
2.4. Materijalni oblik osnovnih sredstava--------------------------------------------5
2.5. Dugoroni finansijski plasmani---------------------------------------------------6
3.IZVORI SREDSTAVA---------------------------------------------------------------------7
4. KAPACITET OSNOVNIH SREDSTAVA--------------------------------------------8
5.VRIJEDNOST OSNOVNIH SREDSTAVA------------------------------------------11
6. PODJELA I CILJ AMORTIZACIJE------------------------------------------------12
6.1. Podjela amortizacije na fiksne i varijabilne trokove------------------------15
6.2. Dugotrajna imovina koja se ne amortizira------------------------------------ 17
6.3. Amortizacija kao porezno priznat i nepriznat rashod -----------------------18
6.4.Primjer obrauna i knjienja godinjeg iznosa amortizacije-----------------18
10.ZAKLJUAK---------------------------------------------------------------------------19
11.LITERATURA---------------------------------------------------------------------------20

1. UVOD
Stalna imovina se klasifikuje (ili grupu za otudjenje) kao imovinu koja se dri za
prodaju ako se njena knjigovodstvena vrijednost moe povratiti prevashodno
prodajnom transakcijom, a ne daljim korienjem. Da bi se ovo desilo, imovina (ili
grupa za otudjenje) moraju da budu dostupni za momentalnu prodaju u svom
trenutnom stanju iskljuivo pod uslovima koji su uobiajeni za prodaje takve
imovine (ili grupa za otuenje) i njena prodaja mora biti vrlo verovatna. Imovina
priznata kao stalna u skladu sa MRS 1 Prezentacija finansijskih izvetaja
(revidiranim 2003. godine) se ne klasifikuje ponovo kao obrtna imovina dok ne
zadovolje kriterijume da se klasifikuju kao imovina koja se dri za prodaju u skladu
sa ovim MSFI. Imovina grupe koju bi entitet uobiajeno smatrao stalnom koja se
stiu iskljuivo zbog ponovne prodaje se ne klasifikuje kao tekua osim ako ne
zadovoljava kriterijume za priznavanje kao imovina koja se dri za prodaju u skladu
sa ovim MSFI.
2. OSNOVNA SREDSTVA (TRAJNA)
Osnovna ili stalna sredstva su trajni, materijalni oblik sredstava preduzea. Osnovna
sredstva su dio ukupnih sredstava preduzea, koja se postepeno troe u procesu
poslovanja i to u duem vremenskom periodu i kroz vie radnih ciklusa. Upotrebom i
korienjem u procesu rada osnovna sredstva ne mijenjaju svoj materijalni oblik.
Najvei dio osnovnih sredstava preduzea ini oprema odnosno sredstva za rad.
Medjutim, nisu sva sredstva za rad osnovna sredstva. Sredstva za rad male
vrijednosti i kraeg roka upotrebe (manje od godinu dana), ne ubrajaju se u
kategoriju osnovnih sredstava.
Osnovna sredstva su ira kategorija od sredstava za rad.Prema nomenklaturi,ona
sredstva za rad iji je vijek upotrebe krai od jedne godine ne spadaju u osnovna
sredstva .To su npr.sitan inventar ,dio ambalae,odreene vrste alata i sl.Njihov vijek
trajanja je krai od godinu.
Osnovna sredstva sainjavaju i gradjevinski objekti, ume, zemljite i druga prirodna
bogatstva.

U osnovna sredstva spadaju i odredjena prava dugoronog karaktera (koncesije,

patenti, licence), dugorona finansijska ulaganja, kao i nematerijalna ulaganja.
Troenje osnovnih sredstava (izraeno u novanom obliku) naziva se amortizacija.
Novana sredstva od amortizacije slue za nabavku novih, odnosno reprodukovanje
osnovnih sredstava preduzea.
2.1. Osnovna sredstva prema stanju (funkciji)
Prema stanju osnovnih sredstava u odnosu na proces poslovanja preduzea, ona
se javljaju u slijedeim oblicima:
a) osnovna sredstva u pripremi,
b) osnovna sredstva u upotrebi,
c) osnovna sredstva izvan upotrebe.
Osnovna sredstva u pripremi
Ovu kategoriju osnovnih sredstava ine uglavnom investicije u toku, namenjene za
pripremu delatnosti preduzea. To su: zapoeti radovi na izgradnji pojedinih vrsta
osnovnih sredstava kao to su: gradjevinski objekti i oprema, priprema zemljita
dugogodinjim zasadima (vonjaci, plantae), kao i zalihe gradjevinskih materijala.
Ova sredstva se posle odredjenog vremenskog perioda ukljuuju u proces rada i
poslovanja preduzea kao osnovna sredstva u upotrebi.
Osnovna sredstva u upotrebi
U osnovna sredstva u upotrebi u materijalnom obliku ubraja se: zemljite koje slui
za privredne potrebe, gradjevinski objekti privrednog karaktera i sredstva za rad.
U zemljite (koje slui za privredne potrebe) ubrajaju se obradive poljoprivredne
povrine, zemljita od kojih se proizvode odredjeni proizvodi (cigla, pijesak i dr.) i
zemljite na ijem prostoru preduzea obavljaju svoju djeelatnost.
U gradjevinske objekte privrednog karaktera spadaju industrijske, poljoprivredne i
druge zgrade namijenjene za obavljanje privredne djelatnosti, kao i saobraajni i
3

hidrogradjevinski objekti, objekti za prenos energije, rudarska okna, dubinske

buotine i dr.
Sredstva za rad su orudja kojima se djeluje na predmete rada, radi obavljanja
privredne djelatnosti i dobijanja odredjenih proizvoda. Mogue ih je dijeliti na
direktna sredstva za rad kojima se neposredno obradjuju predmeti rada i indirektna,
koja ne uestvuju neposredno u obradi predmeta rada, ali omoguavaju odvijanje
procesa proizvodnje (inventar, uredjaji i sl.).
Osnovna sredstva izvan upotrebe
Ova sredstva nisu u funkciji poslovanja preduzea i slue kao rezerva u obavljanju
djelatnosti. Tu spadaju i neupotrebljiva sredstva, kao i ona koja su namenjena za
rashodovanje.
Ova sredstva se mogu iznajmiti drugim preduzeima, prodavati ili ustupati. Dio
osnovnih sredstava izvan upotrebe se klasifikuje kao neupotrebljiva osnovna
sredstva.
2.2. Osnovna sredstva prema pojavnim oblicima
Ova podjela izraava i zvaninu zakonsku nomenklaturu podjele imovine, odnosno
sredstava preduzea. Ona se iskazuju kao stalna sredstva ili imovina preduzea koju
sainjavaju:

nematerijalna ulaganja (prava);

materijalna sredstva;

novana sredstva u obliku dugoronih finansijskih plasmana.

2.3. Nematerijalna ulaganja (prava)

Ovu kategoriju sainjavaju raznovrsna dugorona ulaganja i plasmani sredstava
preduzea za razliite namene: osnivaka ulaganja u raznovrsne oblike preduzea,
ulaganja u razvojna istraivanja, kao i ulaganja u probnu proizvodnju.
Drugu grupu nematerijalnih ulaganja ine koncesije, patenti i licence.

Koncesije su dugorona ulaganja ili ustupanja imovine i prirodnih bogatstava

(putevi, rudnici, eleznice, zemljite) radi upotrebe i korienja. Prava od koncesije
imaju karakter imovine preduzea, kao nematerijalnih ulaganja.
Patenti i licence predstavljaju odredjene isprave kojima se titi neki pronalazak ili
otkrie. One su iskljuivo pravo pronalazaa. Pronalaskom se smatra i svako novo
rijeenje odredjenog tehnikog problema koje se moe primjeniti u privredi. U naoj
privredi patentno pravo traje najvie 15 godina.
Patent je prenosivo pravo u cjelini ili djelimino. Patent kao osnovno sredstvo
predstavlja otkupljeno pravo korienja odredjenog pronalaska.
Licenca predstavlja pravo korienja tudjeg patenta. Po Zakonu o patentima i
tehnikim unapredjenjima, nosilac patenta moe ugovorom, u cjelini ili djelimino,
ustupiti pravo iskoriavanja pronalaska drugom licu.
Patentima i licencama smatraju se osnovna sredstva ukoliko je njihovo plaanje
(naknada za njihovo korienje) izvreno odjednom u punom iznosu. Ako se
ugovorom predvidi da se naknada za korienje plaa godinje onda se radi o
tekuim trokovima poslovanja preduzea koja ne ulazi u osnovna sredstva.
2.4. Materijalni oblik osnovnih sredstava
U ovu grupu spadaju raznovrsna osnovna sredstva koja slue za potrebe obavljanja
djelatnosti preduzea
Jedna grupa ovih sredstava vezana je za prirodne faktore i prirodno bogatstvo:
zemljite, ume, viegodinji zasadi, osnovno stado. Ova osnovna sredstva imaju
najznaajniju ulogu u preduzeima iz oblasti poljoprivrede.
Drugu grupu ine sredstva za rad u obliku: gradjevinskih objekata, opreme i
sredstava u pripremi.
U sredstva za rad spadaju: uredjaji, postrojenja, transportna sredstva, alati i inventar.

Uredjaji su sredstva koja u osnovi slue da obezbijede uslove za rad. Oni mogu biti:
energetski uredjaji, a slue za snabdijevanje preduzea energijom (elektrina mrea,
plinovodi, naftovodi, cevovodi za paru i sl.). Proizvodni uredjaji koriste se
neposredno u procesu proizvodnje (pei, kotlovi, cisterne, burad, dimnjaci i dr.).
Transportni uredjaji se koriste u unutranjem i spoljanjem transportu preduzea.
Postrojenja su pogonske i radne maine, koje omoguavaju odvijanje proizvodnje.
Pogonska postrojenja mogu biti primarna, pokretaka (parne maine, turbine,
lokomotive, dizel-motori), i sekundarna, tj. pokretai koji pretvaraju neku ve
proizvedenu vrstu energije u drugu (elektrogeneratori, elektromotori i dr.) i radne
maine pomou kojih radnici djeluju na predmete rada, izazivajui pri tom na njima
odredjene promjene.
Transportna sredstva se javljaju u funkciji unutranjeg i spoljanjeg transporta.
Transportna sredstva slue za dopremu predmeta rada i opreme u skladita i pogone,
kao i za otpremu gotovih proizvoda u skladita preduzea i dalje na trite.
Alati su sredstva kojima se neposredno djeluje na predmete rada. Alati mogu biti
mainski (svrdla, noevi za metale, glodala, nareznice i sl.) i runi (ekii, kleta,
kljuevi, turpije, igle i dr.). U alate ubrajamo i modele za oblikovanje predmeta rada
(uzorci, kalupi, abloni) i naprave (instrumenti za merenje svojstva).
Inventar su sredstva bez kojih nije mogue obavljati proces rada. Inventar se
pojavljuje kao pogonski i poslovni. Pogonski inventar upotrebljava se u pogonu a
poslovni inventar u neproizvodnim djelatnostima preduzea.
2.5. Dugoroni finansijski plasmani
Ova kategorija predstavlja osnovna sredstva preduzea u novanom obliku.
Ovdje spadaju:

ulaganja kapitala preduzea u tzv. vezana preduzea, sa kojima se ostvaruju

odredjene poslovne funkcije;

uee u kapitalu drugih pravnih lica, to je sluaj kada preduzee otkupljuje

akcije ili druge hartije od vrijednosti drugih pravnih lica, radi suvlasnitva,
odnosno ostvarivanja dividendi;

dugoroni krediti, koje je preduzee plasiralo odredjenim preduzeima, npr.

radi obezbjedjivanja sirovina ili razvijanja dugoronih kooperantskih odnosa i
sl;

dugorone hartije od vrijednosti, predstavljaju dugorona ulaganja preduzea

u vidu kupovine dravnih obveznica, akcija raznih preduzea, kao i drugih
hartija od vrijednosti na tritu kapitala.

3.IZVORI SREDSTAVA
Preduzee vri zamjenu dotrajalih ili zastarjelih osnovnih sredstava, da bi moglo
obnavljati svoju reprodukciju, da zadri i jaa poziciju na tritu. Za nabavku novih
osnovnih sredstava, potrebno je obezbjediti finansijska sredstva. Osnovni izvor
finansiranja osnovnih sredstava je dobit preduzea.
Osnovna sredstva u funkciji, kao i osnovna sredstva u izgradnji, uglavnom se
finansiraju iz poslovnog fonda i finansijskih kredita.

Izvori finansiranja osnovnih sredstava dijele se na:

sopstvene;

udruene;

kreditne;

izvore solidarnosti.

Sopstvena sredstva investitor obezbjedjuje raspodjelom ostvarene dobiti i iz fonda

amortizacije. U sopstvene izvore sredstava ubrajaju se i sredstva koja investitor
prima od drugih lica bez obaveze vraanja.

Pozajmljena sredstva mogu se obezbediti kod domaih i kod stranih lica. Osnovni,
preteni nain pozajmljivanja sredstava su krediti. Pored kredita, sredstva se mogu
pozajmiti i udruivanjem i ulaganjem sredstava drugih lica, izdvajanjem obveznica i
dr.
Ulaganje u osnovna sredstva je uslov za uspjean razvoj preduzea i zato se politici
ulaganja mora posvetiti posebna panja. U tom cilju, potrebno je izvriti posebne
analize ekonomske opravdanosti ulaganja. Elaborat o ekonomskoj opravdanosti
sadri tehniko-tehnoloki i ekonomski dio. U tehniko-tehnolokom dijelu potrebno
je obrazloiti tehniko-tehnoloka svojstva i karakteristike opreme i gradjevinskih
objekata. Ekonomski dio treba da sadri analize mikrolokacije, tj. lokaciju budueg
objekta u odnosu na trite, sirovine, transport, radnu snagu, energetske izvore,
plasman proizvoda, izbor tehnolokog procesa, analizu kadrovske osnove i potrebnih
finansijskih sredstava, pregled akumulativnosti preduzea i dr.
4. KAPACITET OSNOVNIH SREDSTAVA
Kapacitet podrazumijeva proizvodnu mo sredstava za rad u izvravanju odredjenog
rada u datom vremenu. Da bi se utvrdio kapacitet sredstava za rad potrebno je
odrediti uslove pod kojima e se ostvarivati korienje kapaciteta. Ti uslovi su
najee: koliina uinka i njihov kvalitet, predmeti rada i njihove karakteristike,
radna snaga i njena struna osposobljenost, nivo organizacije, tehnoloki postupci i
dr.
Kapacitet je kompleksna kategorija. On je rezultat sinhronizovanog dejstva veeg
broja razliitih funkcija i faktora.
Kapacitet kao pojam je tehnika i ekonomska kategorija. Na njegovo formiranje i
posebno

iskoriavanje

djeluju,

pored

tehnikih,

drutveni,

ekonomski

organizacioni faktori.
U praksi preduzea u zavisnosti od korienja, kapacitet se pojavljuje kao:
Ugradjeni, instalirani kapacitet, utvrdjuje se na osnovu tehnikih svojstava i
mogunosti sredstava za rad. U praksi se maksimalno korienje kapaciteta vrlo
rijetko ostvaruje. Ovako korienje kapaciteta je mogue ostvariti naprezanjem

tehniko-tehnolokih procesa (visoke pei, hidroelektrane, hemijsko-tehnoloki

procesi i dr.), to uslovljava bre raubovanje sredstava.
Radni (mogui) kapacitet predstavlja u stvarnosti preduzea mogue korienje
ugradjenog kapaciteta. Ovde se od ugradjenog teoretskog korienja kapaciteta
odbijaju nuni prekidi u radu, tj. prekidi zbog smenskog rada, godinjih i nedeljnih
odmora, dravnih praznika, odravanja sredstava za rad i dr.
Optimalni kapacitet predstavlja najpovoljniji stepen kapaciteta sa stanovita trokova
i rezultata koji se ostvaruju njegovim korienjem.
Minimalni kapacitet predstavlja donju granicu korienja sredstava. Na ovom nivou
korienja kapaciteta, preduzea posluju na nivou donje take rentabiliteta. Ukoliko
dalje po ovim kriterijumima nastavi poslovanje, preduzee posluje sa gubicima.
Ostvareni kapacitet pokazuje stvarno postignuto iskorienje kapaciteta. Na
ostvarenje kapaciteta utiu brojni faktori subjektivne i objektivne prirode.
Poznavanje tih faktora predstavlja osnov aktivnosti na otklanjanju uzroka koji su
prouzrokovali dato korienje kapaciteta.
Preduzee u svome poslovanju mora planirati kapacitet svojih sredstava.
Planirani kapacitet i njegovo iskorienje znai preduzimati akcije za konkretizaciju
poslovne politike i poslovanja preduzea.
Planiranje kapaciteta i njegove iskorienosti mora uvaavati osnovni ekonomski
princip poslovanja koji se ogleda u postizanju maksimalnih rezultata uz minimalno
ulaganje (troenje) sredstava.
Kapacitet preduzea predstavlja zbir i funkciju svih komponenata rada (maine,
uredjaji, prostor). Ugradjeni kapacitet preduzea jednak je zbiru pojedinanih
kapaciteta.
Stepen korienja kapaciteta limitiran je postojanjem uskih grla u proizvodnji.
Ako npr. odredjeno radno mjesto ili pogon svojom propusnom moi uslovljava nie
korienje kapaciteta drugih radnih mjesta i pogona preduzea pojavljuje se usko
grlo u proizvodnji; i suprotno ako radno mjesto ima veu propusnu mo mjerenu
9

koliinom

proizvoda,

imamo

pojavu

neiskorienih,

odnosno

slobodnih

kapaciteta.
Postojanje uskog grla proizvodnje kao i slobodnih kapaciteta sa stanovita ekonomije
privredjivanja preduzea je tetno i neracionalno.
Otklanjanje pojava uskog grla u praksi najee se reava: uvodjenjem u proces
spoljnih kooperanata, investiranjem u nova sredstva, uvodjenjem novih smjena,
savremenijom organizacijom i dr.
Mjere za otklanjanje neiskorienih kapaciteta su u otklanjanju uskih grla
proizvodnje kao i u proirenju asortimana proizvodnje. Rjeenja se mogu traiti u
kooperaciji sa drugim srodnim preduzeima i u ustupanju ili prodaji slobodnih
neiskorienih sredstava.
Faktori koji uslovljavaju iskoriavanje kapaciteta u osnovi su: subjektivni tj. faktori
koji deluju unutar preduzea (mogunosti obezbedjenja predmetima rada, kadrovima,
sredstvima i dr.) i objektivni, npr. mjere kreditno-monetarne politike i dr.
Stepen iskorienosti kapaciteta izraunava se stavljanjem u odnos ostvarene
koliine proizvodnje, odnosno uinka, sa planiranom proizvodnjom. Ako je u pitanju
raznovrsna proizvodnja, mjeru korienja kapaciteta izraunavamo uslovnim
ekvivalentnim jedinicama mjere.
Kapacitet se moe mjeriti i vrijednosnim jedinicama, prema asovima rada i sl.
5.VRIJEDNOST OSNOVNIH SREDSTAVA
Osnovna sredstva u preduzeu se iskazuju preko naturalnih pokazatelja ili
vrijednosno. Vrijednosni pokazatelji mogu se iskazivati na bazi tekuih ili stalnih
cijena.
Vrijednost osnovnih sredstava je vrijednost osnovne imovine preduzea. Ona je
znaajna

ekonomska

kategorija

preduzea,

predstavlja,

kako

finansijsko-

raunovodstveni izraz sredstava, tako i izraz kvaliteta ekonomije poslovanja

preduzea.

10

Osnovna sredstva imaju razliite vrijednosti. Ekonomski gledano, razlikuju se

slijedee vrijednosti osnovnih sredstava:
1. Nabavna vrijednost;
2. Amortizovana vrijednost;
3. Sadanja vrijednost;
4. Revalorizovana vrijednost.
Nabavnu vrijednost osnovnih sredstava, sainjava fakturna cijena, uveana za
trokove transporta, trokove montae i ugradnje, carine, poreze, obuavanje kadrova
za rad na odredjenom sredstvu i dr. Nabavna vrijednost se mijenja dok osnovno
sredstvo traje, izuzev u prilikama povremenih revalorizacija. Pravilno i egzaktno
utvrdjivanje nabavne vrijednosti osnovnih sredstava je veoma znaajno, kako sa
stanovita knjigovodstvene evidencije, tako i sa stanovita obrauna trokova.
Nabavna vrijednost slui za obraun amortizacije osnovnih sredstava u preduzeu.
Amortizovana vrijednost osnovnih sredstava je knjigovodstveno-tehnika kategorija.
Za iznos te otpisane ili amortizovane vrijednosti je umanjena nabavna vrijednost
osnovnog sredstva, a pomou nje se knjigovodstveno stanje prilagodjava stvarnom
stanju. Amortizovana vrijednost pokazuje koliko je osnovno sredstvo umanjilo svoju
vrijednost u dotadanjem vijeku upotrebe i koliko je od te vijrednosti prenijeto u
amortizacioni fond preduzea.
Sadanja vrijednost osnovnih sredstava dobija se po odbitku amortizovane
vrijednosti od njihove nabavne ili revalorizacione vrijednosti. Osnovna sredstva
uestvuju u procesu proizvodnje ukupnom svojom vrijednou, a na nove proizvode
prenose deo svoje vrijednosti, koji odgovara njihovom fizikom i ekonomskom
troenju. Sadanja (knjigovodstvena) vrijednost osnovnih sredstava se razlikuje od
vrijednosti osnovnih sredstava po kojoj se ona mogu nabaviti. Sadanja vrijednost
osnovnih sredstava predstavlja neotpisani dio vrijednosti osnovnog sredstva koja se
dobija kada se od nabavne cijene odbije amortizovani deo osnovnog sredstva.
Revalorizacija osnovnih sredstava predstavlja ponovno utvrdjivanje vrijednosti
osnovnih sredstava. Revalorizacijom osnovnih sredstava uskladjuju se njihove
knjigovodstvene

vrednosti

sa

njihovom

stvarnom

vrijednou.

Postupak
11

revalorizacije vri se radi obraunavanja realne amortizacije i radi utvrdjivanja

dobiti. Revalorizacija je potrebna radi iskazivanja efekata ekonomije poslovanja.
6. PODJELA I CILJ AMORTIZACIJE
Amortizacija (engl. amortization, depreciation, redemption) je vieznaajan pojam.
U financijama se koristi u znaenju otplate dugova (amortizacija duga); u mjeninom
pravu oznaava postupak ponitenja mjenice na zahtjev vlasnika (ako je izgubljena);
amortizacijom se naziva otplata gaenja vrijednosti nekih vrijednosnih papira
(otplaivanje).Kad je rije o osnovnom sredstvu (dugotrajnoj imovini) za koje se
smatra da je fiziki ili ekonomski potroeno. Osnovna joj je namjena da osigura
financijska sredstva bar u iznosu da omogui zamjenu postojeih osnovnih sredstava.
Uobiajeno je razlikovati funkcionalnu (fiziku) i ekonomsku amortizaciju.
Poduzee u procesu poslovanja troi kratkotrajnu (obrtnu) i dugotrajnu (osnovnu)
imovinu. Kratkotrajna imovina se utroi uglavnom u jednom proizvodnom ciklusu i
ona svom svojom supstancom ulazi u sustav novog proizvoda te tom prilikom
prenosi i svoju ukupnu vrijednost u novi proizvod. Troenje dugotrajne imovine u
proizvodnom ciklusu troi se na drugi nain. U proizvodnom procesu dugotrajna
imovina ne mijenja svoj mehaniki (fiziki) oblik, kemijski sastav, niti prenosi svoju
ukupnu vrijednost u jednom proizvodnom ciklusu na novoproizvedene proizvode.
Dugotrajna imovina u proizvodnom ciklusu se postupno troi. To troenje s
vremenom smanjuje njenu proizvodnu i uporabnu vrijednost. Dugotrajna imovina
postupno gubi od svoje prvobitne, odnosno nabavne vrijednosti, a dijelovi te
vrijednosti utroene u proizvodnji prenose se na novoproizvedene proizvode. To
postupno smanjenje vrijednosti dugotrajne imovine deprecira njenu vrijednost.
Smanjenje realne vrijednosti dugotrajne imovine bilo fizikim troenjem ili
ekonomskim zastarijevanjem naziva se amortizacija. Svaki novoproizvedeni
proizvod, svaka jedinica proizvoda i usluga te vozarina snosi odgovarajui dio
troenja zgrada, brodova, strojeva, i opreme, jer kao to vrijednost utroenog
materijala i rada ulazi u novoproizvedeni proizvod i postupno smanjenje
vrijednosti dugotrajne imovine, tako i to ulazi u vrijednost novoproizvedenih
proizvoda i
obavljenih usluga. Prodajna cijena svakog proizvoda i obavljene usluge sadrava sve
trokove njegove proizvodnje i izvrene usluge pa i amortizacije. Amortizacija
ukalkulirana u prodajnu cijenu proizvoda slui za prostu reprodukciju dugotrajne

12

imovine. Od realizacije prodaje proizvoda i obavljene usluge pokrivaju se nastali

trokovi, a dio koji po svojoj visini odgovara troku amortizacije ostaje na iro
raunu za buduu nabavu koja e zamijeniti dotrajalu ili zastarjelu dugotrajnu
imovinu.Osnovna sredstva se neprekidno troe u procesu rada i poslovanja
preduzea. troenjem se smanjuje njihov vijek upotrebe i njihova vrijednost.
Smanjena vrijednost osnovnih sredstava prenosi se na proizvod (uinak) preduzea
kao prenijeta vrednost. Ta vrijednost se otpisuje od vrijednosti osnovnog sredstva i
uraunava u cijenu kotanja novih proizvoda ili usluga.
Amortizacija je novano izraeno troenje osnovnih sredstava u procesu rada i
poslovanja preduzea. Postepeno troenje osnovnih sredstava znai i postepeno
prenoenje vrijednosti na novi proizvod u vidu odredjenog iznosa amortizacije.
Amortizacija je ekonomska kategorija koja kroz smanjenje vrijednosti osnovnog
sredstva, prenosi dio te smanjene ili otpisane vrijednosti na novi proizvod.
Treba razlikovati pojam amortizacije kao ekonomske kategorije i pojam otpis koji
je knjigovodstveno-tehniki izraz i ne odnosi se samo na sredstva za rad.
U preduzeu se formira amortizacioni fond u koji se sva novana sredstva namjenski
usmjeravaju: na nabavku novih ili zamjenu osnovnih sredstava, investicione
popravke i remontovanje maina i opreme i sl.
Sredstva amortizacije se mogu koristiti za prostu ili proirenu reprodukciju osnovnih
sredstava. Kada preduzee obnavlja osnovna sredstva, obino se kupuju novija i
savremenija, sa veim proizvodnim mogunostima. Na taj nain se jaa
konkurentska pozicija preduzea na tritu.
Fiziko troenje i dotrajalost osnovnih sredstava naziva se fizika amortizacija. Na
fiziko troenje osnovnih sredstava utiu razliiti faktori: radni uslovi, intenzitet
korienja, prirodni i klimatski faktori i dr.
Tehniki progres dovodi do korienja u proizvodnji novijih i savremenijih sredstava,
vee funkcionalnosti i efikasnosti. On dovodi do bre ekonomske ili moralne
amortizacije osnovnih sredstava.

13

U uslovima brzog tehnikog progresa racionalno korienje postojeih osnovnih

sredstava postaje znaajan faktor efikasnosti poslovanja preduzea.
Stepen iskorienosti osnovnog sredstva moe se iskazati odnosom njegove
amortizovane i nabavne vrijednosti.
I = (Vam/Vnb) . 100
gde je Ios = iskorienost osnovnog sredstva
Vam = amortizovan vrijednost
Vnb = nabavna vrijednost

a) Vremenska i funkcionalna amortizacija

U zavisnosti od vrste osnovnog sredstva i djelatnosti preduzea, u iskazivanju
finansijskih rezultata i trokova primjenjuju se razliite metode obrauna
amortizacije.
Osnovica za obraun amortizacije jeste nabavna vrijednost osnovnih sredstava.
Novani iznos koji se dobije kao troak odredjenog osnovnog sredstva, odnosno kao
rezultat amortizacije naziva se amortizaciona kvota.
Amortizaciona kvota predstavlja iznos amortizacije koji je u odredjenom
vremenskom periodu (godina, mesec) prenijet na nove proizvode i obraunat u
amortizacioni fond preduzea. Za toliki iznos je umanjena vrijednost osnovnog
sredstva u istom vremenskom periodu.
Vremenska amortizacija obraunava troenje osnovnog sredstva prema vremenskom
periodu njegovog troenja i na osnovu odredjenog i procijenjenog vijeka njegovog
trajanja.
Ako se amortizacija izraunava u ravnomjernim godinjim iznosima, to je
proporcionalna vremenska amortizacija.

14

Kod proporcionalne amortizacije, njen godinji iznos (Ag) se dobija kada se nabavna
vrijednost osnovnog sredstva (Vn) podijeli planiranim vijekom njegove upotrebe (h)
Ag = Vn / h
Po ovom metodu se vremenski ravnomerno optereuju trokovi proizvodnje i cijena
kotanja proizvoda. Njena osnovna prednost je u jednostavnoj tehnici obrauna.
Pored proporcionalnog koriste se i
1. vremenski-degresivan i
2. vremenski-progresivan metod obrauna amortizacije
Vremenski degresivan postupak obrauna polazi od pretpostavke da se osnovno
sredstvo u poetku korienja vie troi i da je efekat tog korienja vei. Po ovom
metodu, amortizacija se u poetnom periodu korienja osnovnog sredstva
obraunava po vioj stopi, i u veim iznosima, a kasnije se te stope i iznosi smanjuju.
Progresivni postupak amortizacije predstavlja takav metod obrauna, pri kome se
svake godine u odredjenom iznosu poveava amortizaciona stopa ili amortizaciona
kvota. Ovaj metod polazi od pretpostavke da fiziko i ekonomsko troenje osnovnog
sredstva vremenski progresivno rastu, pa se stoga mora bre smanjivati i vrijednost
toga osnovnog sredstva, a poveavati njegova amortizovana vrijednost.
Funkcionalna amortizacija, predstavlja takav postupak obrauna troenja osnovnih
sredstava, koji polazi od njegove upotrebe, a ne vremenskog trajanja. funkcionalnost
se vezuje za upotrebu i korienje osnovnog sredstva, odnosno njegov uinak.
Ukoliko se osnovno sredstvo vie koristi, obraunava se i vei iznos njegove
amortizacije. Vee troenje podrazumeva i vei uinak osnovnog sredstava.
Obraun amortizacije po funkcionalnoj metodi vri se po jedinici proizvoda ili
amortizacionoj kvoti. Amortizaciona kvota se odredjuje kao odnos nabavne
vrijednosti osnovnog sredstva i fizikog obima proizvodnje.
A = Vn/
Vn - nabavna vrijednost
15

Q - koliina proizvoda
Aq - amortizacija kvota

Godinji iznos amortizacije dobija se kada se amortizaciona kvota pomnoi

ostvarenom koliinom proizvoda:
Ag = Aq x Q
gde je Ag - godinja amortizacija
Obraun amortizacije po ovom metodu je realniji, jer se pribliava stvarnom
korienju sredstava za rad. Ovaj sistem obrauna se zasniva na pretpostavljenom
vijeku trajanja i u svom obraunu ne sadri kriterije ekonomskog zastarijevanja
sredstava za rad. U praksi, najee nalazi primjenu u autosaobraaju, rudnicima,
industriji i svuda gdje je mogue mjeriti uinak preduzea.
6.1. Podjela amortizacije na fiksne i varijabilne trokove
Amortizacija gledana kroz prizmu trokova poslovanja spada pretenim dijelomu
fiksne trokove. To je naroito sluaj kod one dugotrajne imovine kod koje se
prilikom
utvrivanja amortizacijskih stopa, ne uzima u obzir intezitet kojim e se ta imovina
koristiti,tj. kod takve imovine kod koje izmeu stupnja njihovog koritenja i vijeka
trajanja nepostoje skoro nikakvi ili samo zanemarivi uzajamni odnosi. U takvu se
imovinu ubrajajutvornike zgrade i drugi graevinski objekti, za koje je gotovo
jednako da li e raditi s jaimili slabijim koeficijentom iskoritavanja. trokove.
Troenje ovih sredstava je ravnomjerno, te njihova amortizacija ovisi o
procijenjenom vijeku trajanja, nabavnoj vrijednosti i predvienoj vrijednosti
dotrajalog sredstva. Vrijednost sredstva treba biti amortizirana kroz mogui vijek
trajanja (broj godina). Godinja stopa amortizacijekako je navedeno izraunava se
dijeljenjem broja sto s moguim vijekom trajanja. Ovakva amortizacija naziva se
vremenskom i u praksi se najee upotrebljava. Pored vremenske amortizacije koja
ini fiksne trokove, postoji i jedna vrsta amortizacijekoja ulazi u kategoriju
varijabilnih trokova. To je amortizacija one dugotrajne imovine ijetroenje u

16

velikoj mjeri zavisi od inteziteta njihova koritenja. Kod imovine kod koje postoje
razmjerni uzajamni odnosi izmeu inteziteta kojim se ona koristi i vijeka njihova
trajanja, tj. gdje vijek trajanja neposredno zavisi od inteziteta koritenja, stopa
amortizacije odrediti e se prema tome koliko je ta imovina bila koritena. Takva
amortizacija nema karakter fiksnog nego varijabilnog troka. Ona se primjenjuje
najee kod utvrivanja stope amortizacije automobila, kamiona i drugih vozila te
za pojedine strojeve koji rade u vie smjena i slino.Ova amortizacija naziva se
funkcionalna amortizacija. Ona ima nedostatak to kod njene primjene intezitet
koritenja sredstava moe se tono utvrditi tek na kraju obraunskog razdoblja
(godine). Isto tako esto dolazi do razliitog inteziteta koritenja, pa moe doi i do
znatnijeg odstupanja od stvarnog troenja tih sredstava. S obzirom na nain
evidentiranja ostvarenih uinaka, funkcionalna amortizacija moe biti obraunana po
jednoj od ovih dviju metoda:
metodom funkcionalne amortizacije obraunane prema koliini ostvarenih uinaka
ili
metodom funkcionalne amortizacije obraunane prema satima rada sredstva, tj.
prema satima njegova efektivnog koritenja.
6.2. Dugotrajna imovina koja se ne amortizira
Zbog neogranienog vijeka uporabe i zbog toga to se ne troe u tijeku uporabe ne
podlijeu obraunu amortizacije:
zemljita (graevinska, poljoprivredna);
ume i slini obnovljivi prirodni resursi i
knjige u knjinicama koje imaju trajnu vrijednost, spomenici kulture, slike i druga
umjetnika djela trajne vrijednosti.
Raunovodstvenipropisi navedena ogranienja proiruju jo na:
izdatke za istraivanje
Prema kriterijima MRS-a 38. take 42., trokove istraivanja priznaje se kao rashod u
razdoblju u kojem su nastali i ne moe se priznati kao sredstvo i amortizirati.
izdatke za razvoj
Prema odredbama MRS-a 38. u taki 45. navedeni su kriteriji koji trokove razvoja
trebaju ispunjavati da bi ih se priznalo kao sredstvo i amortiziralo. Kad ti kriteriji
nisu

17

ispunjeni , trokovi razvoja ine trokove razdoblja u kojem su nastali i ne amortizira

ih se.Amortizacija sredstava u pripremi ne obraunava se sve dok se sredstvo ne stavi
u upotrebu.

6.3. Amortizacija kao porezno priznat i nepriznat rashod

U poreznim propisima o amortizaciji zakonodavac zbog odreenih razloga i ciljeva
odstupa od ekonomskih naela o amortizaciji kao poslovnom rashodu. Odstupanjima
odekonomskih naela o amortizaciji zakonodavac omoguuje obveznicima poreza na
dobitodreene financijske olakice. esto su po poreznim propisima o amortizaciji
najvie porezno dopustive godinje stope znaajno vee od amortizacijskih stopa
utvrenih na temelju objektivno procijenjenog vijeka upotrebe odreenih sredstava.
Razlog tome izmeu ostalih je i to to je dugotrajna imovina, posebno opreme, kod
veine preduzea u BiH ve u znaajnoj mjeri ekonomski istroena i tehnoloki
zastarjela, te primjenom veih stopa amortizacije od onih koje proizlaze iz realnog
vijeka upotrebe omoguava preduzeima da se ta sredstva bre zamjene.
6.4.Primjer obrauna i knjienja godinjeg iznosa amortizacije
Pretpostavimo da je 01. 01. 2001. godine Kompanija X za 1,000.000 kupila zgradu
koji je procijenjeni vijek upotrebe 40 godina, a ostatak vrijednosti nula. Kompanija
X je odluila linearno amortizirati tu zgradu, po 25.000 godinje. Troak
amortizacije se moe knjiiti u raunovodstvenoj evidenciji na nain da se smanji
vrijednost sredstava za 25.000 godinje i u bilansi iskazati samo preostalu sumu koja
bi na kraju 2001. godine bila 975.000. Meutim, to se obino ne radi. Umjesto toga,
vodi se poseban proturaun sredstava za kumulativnu sumu amortizacije. Taj se
raun uobiajeno naziva akumulirana amortizacija ili moe imati naziv ispravka
vrijednosti (materijalnih ili nematerijalnih sredstava).
Amerika opte prihvaena raunovodstvena naela (US GAAP) zahtijevaju
objavljivanje sume akumulirane amortizacije, ili u bilansi ili uz biljeke uz bilansu. U
samoj bilansi obino se pojavljuje i suma nabavnog troka i suma akumulirane
amortizacije.
Za Kompaniju X podaci na dan 31. 12. 2001. izgledali bi ovako:
Graevine po troku
Minus Ispravka vrijednosti
nekretnina, postrojenja i opreme
(akumulirana amortizacija)

1,000.000
(25.000)

18

Graevine, knjigovodstvena vrijednost

975.000

Na dan 31. 12. 2002. god. dodala bi se amortizacija za jo jednu godinu, a bilansa bi
tada pokazala slijedee:
Graevine po troku
Minus Ispravka vrijednosti
Nekretnina, postrojenja i opreme
(akumulirana amortizacija)

1,000.000
(50.000)

Graevine, knjigovodstvena vrijednost

950.000

Gornje sume mogu se tumaiti na slijedei nain:

Inicijalni nabavni troak
Graevine (zgrade)
Dio inicijalnog troka koji se je prikazao kao troak,
odnosno rashod za sva razdoblja do sada

1,000.000
(50.000)

Dio inicijalnog troka koji e se priznati kao troak,

odnosno rashod u buduim razdobljima

950.000

Suma od 950.000 je knjigovodstvena vrijednost (troak sredstva minus ispravka

vrijednosti).
Cilj je pojma knjigovodstvena vrijednost naglasiti injenicu da ta suma nije procjena
ili trina vrijednost.
U bilansi uspjeha 31. 12. 2001. god. Kompanije X stavka troka amortizacije
zgrade u sumi 25.000 e putem trokova prodatih proizvoda postati rashod i tako i
slijedee godine sve dok se zgrada potpuno ne amortizuje ili ne otui.
Knjienje troka amortizacije na raunima glavne knjige:
D
Graevine
So 1,000.000

D Trokovi amortizacije
(1) 25.000

Ispravka vrijednosti
graevinskih objekata
25.000 (1)

19

7. ZAKLJUAK
U skladu sa naprijed navedenim stavovima Medjunarodnih raunovodstvenih
standarda izvrili smo dopune u programskom paketu Osnovna sredstva, gde
prilikom otvaranja amortizacione grupe (moete kao grupe nastaviti sa korienjem
dosadanjim amortizacionih grupa) unosimo poreski priznatu amortizacionu stopu i
nain obrauna amortizacije, a za svako konkretno sredstvo unosimo njegovu stopu
amortizacije i nain obrauna amortizacije. Prilikom obrauna amortizacije koristimo
stopu iz osnovnihsredstva, a kao poetnu stopu prihvatamo trenutnu stopu
amortizacije iz postojeih amortizacionih grupa.
Poto se u poreskom zakonu kao poreski troak priznaju samo 5 grupe amortizacije,
a MRS nam ne dozvoljavaju da sva sredstva otpisujemo istom stopom javlja se
potreba za uporedni obraun amortizacije po propisanoj poreskoj stopi i stvarnim
stopama radi iskazivanja podatka u poreskom bilansu i isti e do kraja godine biti
uradjen tj po izlasku Zakona o prezu na dobit preduzea i preciziranju naina
obrauna amortizacije za grupe sredstava, kao i samo preciziranje koja sredstva u
koju grupu spadaju.
Ako novosteena imovina zadovoljava kriterijume za klasifikovanje kao imovina
koja se dri za prodaju (videti paragraf 11), primjena paragrafa 15 e imati za
posljedicu da se imovina (ili grupa za otudjenje) odmjerava pri poetnom
priznavanju po niem od slijedea dva iznosa: po knjigovodstvenoj vrijednosti da
nije bila tako klasifikovana (na primjer, nabavna vrijednost) i fer vrijednosti
umanjenoj za trokove prodaje. Stoga, ako je imovina (ili grupa za otudjenje) steena
kao dio poslovne kombinacije, ona se odmjerava po fer vrijednosti umanjenoj za
trokove prodaje.

20

8.LITERATURA
1. RAUNOVODSTVO TROKOVA, Slobodan Malini, Beograd, 2003.
2. KOMERCIJALNO POZNAVANJE ROBE, Mila K. Jancetovi, Beograd,
2003.
3. POSLOVNA EKONOMIJA ZA II GODINU
4. FINANSIJSKO RAUNOVODSTVO Dr Radia Radovanovi, Dr Kata
kari Jovanovi
5. RAUNOVODSTVO Dr.Jadranka Kapi
5.MEUNARODNI RAUNOVODSTVENI STANDARDI

21