INTRODUCCION SUMARIO ‘ota pretiminar E'Coamaasinfanis 2. Cantor de labor 3 Enumeratwon 4 Contes APA copia (efiicdny ia} Formacion rtmist e meica Fone by Mute nove me cals By Caracereicas Aecedentes no canto popular ON CEnton atcaon iy muineta vellae mobinera (5) Velosdade leon ndaptadss Uneaten nor teneror «Outros bales { Cantos sen acompanamenta de inecumentoseitmicos by 0 comtunto das cops ED A orde dat cope Fy A esolma de Sopa Parraten (Canon de costumes Romancee 4 Cantos de Nadal’ ¢ Reis ‘Opsereacions sobre a tarsripcion musical ‘Obsereacons sobre a Hinge £ a segunda vez que os autores publican unha antoloxia da musica ¢ literatura orais galegas. Os ctiterios de seleccion dos materiais entre os dous cancionetros foron diversos. Tamén variou a cantidade de materiais disponibles; neste incliense cdntigas de zo- nas ainda sen explorar no ano 1980 e compleméntanse os materiais propios con cantares tomados de outros can- cioneiros xa publicados; con estes cobrense determinadas2 CANTIGAS POPULARES. esferas que xa estan pouco representadas na tradicién ac- tual. A ordenacion dos materiais faise segundo xéneros e tipos. Entendemos por xénero, non tanto a céntiga en si coas suas caracteristicas, senén a cantiga en retacién co ambiente € co sitio onde se canta ou 0 motivo por qué se canta; tamén co ambiente que, pola sta parte, crea a can- tiga 6 ser cantada. Por tipo entendémo-la forma litera- tia. Deste modo, segundo o xénero, distinguimos cantos infantis, de labor, parrafeos e cantos de costumes; segun- do 0 tipo, as coplas, os cantos enumerativos e os narrati- vos. Non lies damos 6s bailes entrada cun apartado especifico. Esto xustificase porque o baile cantado, ¢ po- lo tanto vinculado a unha letra, se superpén a outros ti- pos de cantares, ¢ non representa un tipo musical aut- nomo. Incluso os dous bailes mais comuns, a muifteira e a “‘jota’’ vellas, non tefien melodias propias: un mesmo tipo melédico pédese formar como muifeira, ‘*jota’’ ou alala. Comentamo-los bailes no apartado onde con mais frecuencia aparecen, que ¢ o das coplas. Na practica esta clasificacion presenta o problema de que a musica ¢ a letra, ata certo punto, son intercam- biables ¢ polo tanto o xénero literario eo xénero musical hon coinciden necesariamente. Nestes casos neste can- cioneiro déuselle prcierencia 6 criterio literario. Pola mesma raz6n, un mes.no Lipo pode ter aplicacién nos dis- tintos xéneros. Por Ultimo, as veces o limite entre os xé- neros ¢ oscilante e por eso 0 mesmo canto pode ser clasi- ficado en dous xéneros diferentes. 1, Cantigas infantis O cancioneiro infantil galego é moi escaso. Entre as cAntigas que incluimos aqui e as que se inclien no noso INTRODUCCION a Cancioneiro galego de tradicién oral (CGTO) (1982: 6- 17) suman case todo o que queda do cancioneiro infantil galego. Entre as céntigas propiamente infantis atopamos catro grupos: a) Versos case recitados cunha melodia con poucas notas ¢ formalmente aberta: 4, 10-12. b) Arrolos con melodia descendente: ©) Melodias co metro da muifeir d) CAntigas con letras infantis. Na marxe mesma deste xénero hai algunhas cdntigas que podemos incluir como infantis polo tema das coplas (nenos, animais, etc.); entre estas, as do Cancioneiro ga- lego de tradicién oral (CGTO) (1982: 7,9, 12-15) ¢ deste cancjoneiro, nimero 44, 8. -3, 6,7. , 8, 9, 11-15. 2. Cantos de labor Distinguimos dias clases de cantos de labor. 1, Cantos que acompaiian o ritmo do traballo (16-19). Son cantos silabicos cun pulso basico coinciden- te cos movementos ritmicos do corpo 6 traballar. 2. Cantos que se usan durante unha faena sen que 0 pulso da melodia tefta relacién cos movementos ritmicos do traballo (20-23). En xeral a musica ea letra coinciden en defini-lo xé- nero. Con todo, nas seituras de algunhas comarcas, fundamentalmente a misica a que define o xénero dado que se cantan nelas coplas alleas 6 tema da seitura: ro- mances ou desafios; tamén para arrigar se podian utilizar coplas de fias. 3. Enumerativos Estes cantos forman un conxunto definible pola sia construccién literaria: a estrofa modélase paralelamente aun proceso enumerativo. Dentro deste tipo de cantares hai algins en que a letra14 CANTIGAS POPULARES non leva asociada unha musica fixa (poden ser melodias de coplas 30, 37, ou narrativas 32); pero noutros casos a letra esixe unha melodia propia ou adaptada. Entre os cantos con melodia propia atopamos, sinaladamente, os recitativos, que tefien en comin o dmbito estreito ¢ 0 tempo veloz (n° 24 e 27), € os que teflen melodia nova (n° 25 e 29). O canto nimero 26, que tén melodia adaptada dun canto de cego. 4. Coplas A. Igual que nos cantos enumerativos xustificase 0 apartado da copla pola forma literaria. A copla é un poe- ma corto, de tres ou catro versos de distintos modelos métricos, sen melodia fixa. Esta forma sinxela propiciou que se convertese no xénero mais abundante no canto po- pular galego. Nela atopamo-la expresién mais esponta- nea ¢ mais inmediata do pobo. Cantase nas xuntanzas das aldeas (nos fiadeiros ou fuliadas) ou nas romerias ou na vida cotidiana acompafiando o traballo, B. As letras das coplas adaptanse a varios xéneros musicais. Algunhas estan vinculadas a un tema determi- nado ¢ presentamolas no apartado correspondente (can- tos de labor 18-23, e cantos de costumes 70, 71, 73-75, 77-80). Baixo 0 epigrafe especifico de “‘coplas”” xunta- ‘mos todas aquelas que non tefien’funcién determinada; levan melodias de bailes ou sons sen acompafiamento. C. a. As melodias mais frecuentes para coplas son muifieiras e “‘jotas'’. Nas provincias da Corufia e Ponte- vedra e nas zonas limitrofes de Lugo e Ourense, son os cantos favoritos nas xuntanzas aldeanas. Non tefien melodias propias; un mesmo modelo melddico pédese formar como muiiieira ou ‘‘jota’’ indistintamente. (0A melodia que Figuea como muieiza neste cancioneiro&9 mesma que figura como“ ro mimero 2 do COTO: da mestna informant INTRODUCCION 15 A diferencia entre as ditas pezas esta no maneo —é dicir, no ritmo ostinato que se lle da no instrumento ritmico (pandeireta)— e pola acentuacién diferente: na muifieira acentdanse cada dias silabas, na ‘‘jota’” cada tres: Muiteiras TO 14 “Jota”: mrmiiid Asi resulta que, ainda que a velocidade de cada silaba ¢ a mesma, a muifieira mais r4pida, monétona e rispeta ea “sjota”’ mais pousada, mais doce, mais melédica e, ade- mais, mais variada porque tén punto e volta. Tanto na muifteira como na ‘‘jota”? o acento do maneo ‘mantense regular mentras que o canto discorre indepen- dente sen ter necesariamente que axustarse 6 acento da pandeireta. E sobre todo no punto das ‘‘jotas’” onde se dan estas acentuaci6ns discrepantes (cada segunda silaba no canto ¢ cada terceira na pandeireta): mini 4 TRAM ORM CAN STF 39, 44,49. Na muifeira resultan dtias velocidades independentes no canto ¢ na pandeireta: a dias silabas no canto corres- ponden tres golpes da pandeireta: mm CLs crt pero na practica, adptanse un 6 outro: ow ben o canto se adapta 6 maneo da pandeireta: , eo dot tts Ctr ou o revés, 6 maneo se adapta 6 canto con varios ritmos que fan coincidi-la sflaba 4tona do canto coa primeira ou segunda nota dtona da pandeireta; por exemplo:CANTIGAS POPULARES ou nN thy 74 ctr EF] £4 ___ Por raz6ns obvias estas discrepancias non se dan na jota. As posibilidades de formacién ritmica son moi Jimita- das na muifteira; basicamente hai tres. Posibilidades: (Mann 33) »ymnNNM)) (34, 36, 37) 9/INNS (CGTO n°. 3) Desta maneira a largura de cada verso é libre; e: neira a | y esta lie bertade acentiase ainda pola duracién indeterminada da nota anterior as cesuras principais (40, 43). y. “Jota” a estructura ritmica é mais variada (cf. 39, 44, B. A forma da copla ¢ moi aberta. Mais frec . . uente co simple decurso da letra en cuartetos ou triadas (cf. por exemplo 43, 2 ¢ 3 é a ampliacién da estrofa Por repeti- cidn de versos (cf. 35, 3, 49, 51, 53) ou0 engadido de ver- sos con silabas baleiras con mel it is 59, 96, 43 tan melodias improvisadas (34, b. Tamén, como misica de copla, se usa a muineira ova, que &, no sentido mais estricto, o baile tipico de Galicia, que non falta en ningunha festa folklorica. #. Cremos que a muifeira, tal como a cofecemos hoxe, é un baile mais ben de orixe culta —probablemente deriva dunha danza barroca— que se mezclau cun xéne- to da masica popular galega. INTRODUCCION ” B. Comparéndoa con outros cantos populares chama atencién a seguinte caracteristica: € 0 nico tipo onde non domina nin a métrica nin a cantidade de silabas se- non 0 acento. En tédolos outros casos domina a cantida- de de silabas, ¢ 0 acento da melodia non coincide neces riamente co pulso basico, Na muifieira nova hai coin dencia de acento e pulso e carece de importancia a cant dade de silabas. O pulso basico, dividido en tres partes, pOdese partir ritmicamente en JT] ouen Jf. Desta maneira resultan versos de oito a doce silabas. A cantidade de silabas non influe no desenroto musical (cf. por exemplo o n° 59 onde cada unha das tres estrofas le- va unha métrica distinta: a primeira é octosildbica, a se- gunda tén un numero libre de silabas, a terceira tén a métrica tipica da muifieira (endecasilaba). . Recofiecemos dous antecentes da muifieira nova no canto popular galego: 1, Cantos arcaicos, case todos recollidos no Leste de Lu- go. 2. A muifeira vella e a molineira. i. Un antecedente da muiiieira nova podemos apre- cialo no canto n® /5. Nel ainda non aparece ininterrom- pidamente 0 pulso ternario, caracteristico da muifieira nova, pero & 0 principal. Os cantos n° 5, 13 ¢ 14 xa tefien ritmo e metro completamente de muifieira nova, pero as melodias son, coma a do /5, arcaicas. Os cantos n° 8 ¢ 9 tefien a mesma métrica cé muifieira nova e a melodia ta- men se acerca estilisticamente a ela. ii. Outra pista parte da molineira de Ancares ¢ Courel. Estas pezas orientais non se distinguen basica- mente da muifteira vella da costa (cf. n° 55), pero apare- cen con frecuencia mezcladas coa muifieira nova: cf. on° 60, onde 4 estrofa, que é unha muifieira vella, lle segue un /a fa fa de cardcter instrumental, que é unha muifieira18 CANTIGAS POPULARES. ova. A cantante confirmounos qu tifa sentido ¢apren- dido a melodia das bandas 4. Mais ou menos comin é a velocidade das dias muifieiras: muifieira vella: J = 108-144, muifieira nova: J. = 100-126 (menos os cantos arcaicos). A velocidade da muificira nova xa non corresponde 4 velocidade natu- ral do falar senén que resulta case un tercio mais rapida; desta maneira adquire un caracter instrumental. Non de- be de ser unha casualidade que as letras da muifieira nova son, sen excepcion, en galego: o galego tén mais vocais 6 castelan e ¢ mais cémodo pré cantar nesta velocidade. €. A muifteira nova entra en varios xéneros litera- ios, Como copla esté moitas veces relacionada co tema do muifio; tamén a atopamos como arrolo (5) e canto de pastor (13-15), Como canto de labor aparece en “Est’é 0 tempo de troupele, troupele...””. Muifieiras son tamén os vilancicos, ainda que moito mais pousados (cf. 112). ¢, Frente as “‘jotas’ e muifieiras son de pouca im- portancia outras clases de bailes como o pasadobre (cf. 94) € 0 valse etc., que parecen de introduccién e estilo mais recentes. d. Queda por comentar un grupo heteroxéneo de coplas sen acompafiamento de instrumentos ritmicos. Podemos distinguir, por un lado, cAntigas con ritmo e metro fixo ¢ con tempo giusto (56, 61) ¢ os cantos da arri- ga (18, 19), e, por outro, as cantigas de ritmo libre e metro flexible (57, 58, 62, 65), os cantos de arrieiro e seitura (20, 23) ¢ cantos de costume (70, 71). D. Ainda que a copla ¢ un poema pequeno e auténo- mo os cantantes adoitan interpretar varias coplas se- guidas dandolles un fio tematico ou formal. Asi resultan series da mesma temAtica (33, 39, 46, 50, 51, 55) ou series de desafio (41, 43, 44, 47, 48). INTRODUCCION 19 E, As melodias das coplas estan ordenadas segundo un criterio xeografico. Xuntémos a unha melodia unha serie ou escolma de coplas das que nos cantou 0 infor- mante. Desta maneira presentémo-las letras das coplas coa melodia que Iles deu o informante naquel momento. F. As coplas que presentamos aqui foron seleciona- das, segundo o seguinte sistema: a) Escolma de coplas cantadas por un informante unico (33-38, 40, 45, 51, 53, 54, 56). b) Serie de coplas que foron cantadas seguidas polo mesmo informante tal como as presentamos: (39, 41-44, 47, 48, 50, 55, 59). Ainda que estas series non’ seguen sempre a mesma orde, 0 cantante acérdase delas en con- xunto porque hai un fio tematico ou formal que as aso- cia. (Desta maneira pode o lector facerse unha idea do que é o repertorio dun informante). ©) Coplas soltas extraidas do repertorio dun infor- mante que cantou varias (46, 49, 61-63) ou de informantes que cantaron 6 precisamente a copla que se da aqui /52, 57, 58, 60, 64, 65). 5. Parrafeo. O parrafeo é un xénero literario entre o desafio ¢ poema narrativo. Mentres no desafio a serie de coplas é libre ¢ a contestacién é esponténea e, mesmo ds veces, improvisada, no parrafeo as letras das estrofas son deter- minadas ainda que a orde delas poida variar ou que poida haber unha continuacién distinta partindo do mes- mo principio (comparar 67 ae b). Do romance dialogado (por exemplo, 98, A Rufina) distinguese por non de- senrolar unha historia. Non hai un xénero musical de parrafeo. Os informan- tes dos nimeros 66 ¢ 67 cantan coa mesma melodia ta- mén coplas. A cantante do 68 usa para as coplas outras20 CANTIGAS POPULARES INTRODUCCION 21 melodias, pero canta con esta melodia varios parrafeos. A melodia do 69 esta difundida por toda Galicia e adap- tase tanto a coplas como a cantos narrativos. 6. Cantos de costumes Agrupamos baixo este apartado os cantos con letra que estan vinculados a unha celebracién do ciclo anual (24 de San Xoan, Antroido, entrada de Maio, Ascension, etc.) ou celebraciéns non vinculadas 6 curso ciclico do tempo (bodas, banquetes). Excluimo-los cantos de Nadal ¢ Reis, que tefien una entidade propia con rasgos moi especificos, A forma literaria de case todos estes cantos ¢ a copla. S6 os cantos n° 72 € 76 son cantos estréficos. O “retrato da dama”’ non ten melodia fixa e, ainda que a melodia que trascribimos aqui non a sentimos en ningunha outra Ocasion consideramos que non debe de ser unha melodia propia. A letra e a melodia do 76 é grabacion iinica. No canto de carnaval (70) e no canto do folién (71) ¢ princi- palmente a melodia a que é propia e que se canta con Tetras varias vinculadas 6 costume. A melodia do 73 & probablemente un canto eclesidstico. As melodias dos numeros 74 e 75 son melodias de coplas (compara-lo 74 co 65). Coas melodias das regueifas non sentimos nunca outras letras senén de regueifas. 1. Romances. A maioria dos romances non tén un son propio. Da- selles un son cofiecido na rexién onde se canta; con todo son poucas as melodias de coplas usadas tamén para ro- mances (103, 105, 106). Varios sons son arcaicos, sobre todo os de dous ver- sos con 4mbito estreito (83, 84, 89, 101). Tamén son vellas as melodias con versos de seis sila- bas ecoritmo J) J] J J 92,.98, 100); taméné vello © canto n° 99, que tén unha melodia descendente. Entre as melodias de catro versos, son vellas as dos n°, 82, 85, 102-104. Tefien aspecto de seren melodias recentes, quizais di- fundidas polos cegos, as dos n° 86, 88, 90, 91, 93, 94, 96, 105. Poucos romances soen ter unha melodia fixa: ‘A. cristiana cautiva’’ (96), moi coftecida no leste de Galicia, sentimo-la case sempre con este son. “‘O conde preso” sentimo-lo con este son ou co do n° 83 (do mesmo infor- mante); ‘‘O arrieiro e os ladréns”’ sentimolo dias veces con este son (outro en Cerdedelo, LAza), pero tamén con outros sons; con este mesmo son sentimos tamén cantar coplas. Varias melodias tefien cardcter bailable: 84, 86, 89, 91 bis, 92, 94, 102, 104, A interpretacién dun romance largo cun son vello pa- récenos hoxe en dia mondtono porque faltan o ambiente a tranquilidade de antes. No seu desenrolo o principal ¢ a historia; a melodia é unha axuda secundaria sobre todo nos sons de dous versos. O cantante executa a historia sen presa, repetindo versos (87, 94 ¢ 97) ow intercatando silabas baleiras (89, 99, 100). A monotonia rémpese po- las variantes melddicas (83, 84, 87) ¢ —o que ainda ¢ mais notable— pola formacién irregular das estrofas (3/- 84, 87, 88, 90, 91, 97, 102). Esta marxe de interpretaci6n facultativa depende moito do intérprete e da vivencia que tén da historia que esta cantando: Jaime (97) ¢ Guillermi- na (91) advertironnos da importancia do final e apuraron moito cantando para precipitalo; Serafina (81) goza cantando ¢ repite moitos versos; Ramona (87), Pilar (89), Modesta (90), Felisa e Concha //01) quérennos itustra-la historia paso por paso. Florencio (/00 e 103) acentta moitos detalles cun ritardando, un cambio de entonacién ou cun adorno alargado no violin. 8. Cantos de Nadal e Reis. Nestes cantos a tradicién oral conservouse con mais tenacidade. Dispofiemos dunha grande cantidade de reis,2 CANTIGAS POPULARES. con fermosas melodias vellas, recollidas, a maioria, no centro ¢ Leste de Galicia. Cantabanse os reis andando de casa en casa. Primeiro pediase licencia ou atencién (/08, 1/4), a continuacién viflan os reis propiamente ditos, ¢ 6 final o rematase co aguinaldo. A licencia e © aguinaldo seguen a mesma melodia da historia (109, 114) ou poden seguir noutro son ou mesmo con outra métrica (118-120). Os reis cantabanse en dous grupos. Cada grupo can- taba un pé (ou sexa dous versos). A transcripcién musical. A moitos lectores resultaraniles familiares algunhas das melodias que aqui se transcribe. Se nota pequenas discrepancias entre a melodia que o lector xa sabe ea des- te cancioneiro compre advertirlle que esta é a transcrip- cién fiel dun canto proporcionado por un informante de- terminado nun momento determinado e que a melodia do canto de tradicién oral existe unicamente na version que 0 cantante Ile d4 no momento de cantar; incluso un mesmo informante, en momentos diferentes, pode intro- ducir variantes distintas na mesma melodia. En xeral es- tas variantes omitense se son de escasa entidade; cando as variantes son notables ou simplemente como mostra de cémo se actualiza unha idea melédica transcribimos varias estrofas. O prototipo ou a imaxe ideal que 0 can- tante tén dunha cancién maniféstase Gnicamente a través da formacién que d4 a unha melodia no momento de cantala. As nosas transcripciéns escapan en certos puntos das convenciéns tradicionais de escribir musica clasica. a) Tonalidade: A tonalidade das melodias vellas e de Ambito estreito non se poden comprender como partes de tonalidades cofiecidas (maior, menor, etc.); por outra Ls INTRODUCCION 2B arte, se tratamos de identifica-la escala a través dunha melodia dada resultan moitas veces escalas de 86 2,3 ou 4,5 notas (sobre todo nas céntigas infantis ¢ narrativas). Por eso puxemos s6 0s signos de alteracién que realmen- te aparecen na meiodia b) Ritmo e compas: Danse irregularidades ritmicas (91) e compases asimétricos 5/8 (87), 8/8 (113) € 11/8 (214) ou ritmos libres sen compas (21-23). As barras divi- sorias non serven tanto para indica-la acentuaci6n como para orientar acerca da estructura ritmica; por eso usa- mos con frecuencia barras verticais punteadas. Os grupos de silabas que forman un conxunto métri- co transcribimolos por corcheas unidas por un trazo. Po- den cambiar na mesma cAntiga metros de 2 ou 3 silabas (116, 119), Nas cAntigas con ritmos asimétricos indicamos 6 principio se cambia o pulso basico e queda constante el valor de corcheas (= }) ou se queda constante o pulso cambia o valor de corcheas (77) = 7). Simbolos na transcripcién da misica: ab Vale pra nota seguinte ou notas se- guintes se son idénticas. (nM) Notas entre parénteses: poden fal- tar en algunha estrofa. Saltase cando falta un verso. C1 <> Parte reconstruida.24 e { {nas letras} CANTIGAS POPULARES Dias notas que se poden ligar se hai s6 unha silaba. Enionacién oscilante. A nota indi- cada € algo mais baixa ou alta. Nota algo mais larga cé_ valor ritmico indicado. Nota algo mais breve co valor titmico indicado. Glissando seguido entre as dias no- tas. Anticipacién sin valor ritmico, Melisma alargando a nota anterior, sen valor ritmico fixo ¢ de pouca in- tensidade, Nota que indica un tono case fala- do. (Ultima nota entre parénteses) indi- a 0 tono real da ultima nota da cancion, sen distinguir voz de home ou de muller. Repeticion da mesma misica con letra distinta, INTRODUCCION 25 Observaciéns sobre a lingua. Con criterio idéntico 6 utilizado nas transcripciéns musicais, tamén se tratou de que a lingua usada polo in- formante fose reflexada de modo mais fiel posible, dentro do que permite unha ortografia convencional, pa- ra non especialistas. 1. Para aproximar mais 0 texto 4 realizacién fonética dos informantes fixéronse as seguintes modificaciéns or- tograficas: a) Os encontros vocalicos que se resolven con elision marcanse mediante apéstrofos: qu‘o feu pai vai en Leon 3b; ven sonin ven i adorméntam’o neno 5 1b; iallf viene nuestr’ama 22 | b; 0 primeir'amor que tefla 202 a; asta qu’ a ‘nvorca 4 i; qu’ yo che pagaré la lancha 41 7c. b) As veces a elision dunha vocal produce unha abertura compensatoria da vocal seguinte; esta modificacién mar- case cun til grave sobre a vocal modificada: [e+e >a] par @ muller 9 g; aquel monte 10 ¢; [a+0>2] San Antonio ghard’ 6 ghando 36 1 a; malo se’ 0 can 26 9 a; [a+u>s| tia’ dnha cabra marela 15 a. ©) As palatalizacions de /a/ en /€ / (ou timbres proxi mos), frecuentes no ancarés ¢ nas falas do NO de Gal mércanse con d : crabd 9 k; zapatifios 38 1 b; nabifa 39 le. 4) /g/ pode realizarse como aspirada ou como oclusiva xorda; no primeiro caso transcribimola por gh ¢ no se- gundo por c ou qu : troquei un can por un ghalgho / 0 sancre todo é vermello / quen ten difeiro é fidalgho 42 2. As veces danse fenémenos de ultracorreccion: 0 sdbado é un gardinhe 317 a; vintasingu’ escaleiras 41 4 ¢; una ra- 26n te diguiera 87 13 b.26 CANTIGAS POPULARES. €) A pronunciacién seseante de c ¢ z represéntase por s: eu ten’un cansifo 26 1 a; moso do calsén alleo 43 6 a f) A pronunciacién rotizante de s represéntase por r: son horar de merendifta 23 8 a; que sigan ar bodas 29 2c. 2) A pronunciacién aspirada do s implosivo represent- mola por A: Andrés non séah bribon 68 8 a; mdis estima. dah pra minhe 689 a. h) E moi frecuente a aparicién dun i prostético que repre- sentamos con tipografia diferente para que se vexa exen- taa palabra 4 que se adhire: este éch’ 0 son da sega 21 1 a; faltano-la carne / iénde la hallaremos 29 § cd; é ihorta de seor cura 34 5 c; ten” unha iherba na ihorta 36 3 a; eu 4a io dei a fiar 19 2b; a cabo leira ia cabo 213 a: i) De modo similar, e con igual propésito, representamo- lo e paragoxico por -(hJe: inda non veu o xantare (23 8 d: meu soghro non pelexése 35 5b; pobre si honrada nonhe 37 1.4: aphora que foie foie #4 22; esta noit” hei dir alde a i) A contraccién de non + vocal representamolo por n- Ou no-: n-a busqueis na romeria 35 8 b; so teu carifio n-é certo / tamén o meu n-€ seguro 4110 cd; de dia no-hai quen te queira 47 § d. (Preferimos esta solucién e non a do apéstrofo para distinguir non de en). 2. Os textos contefien outra cantidade considerable de fe- némenos fonéticos dialectais ou, simplemente, non re- xistrados polas ortografias 6 uso. Por non teren repercu- sions graficas abstémonos de mencionalos. Referirémo- nos a eles en notas a pé de paxina cando consideremos que poden supor algunha dificultade de interpretacién. Nunha ocasién damolas claves de lectura 6 principio do texto (91 bis). Tampouco consideramos pertinente referirnos aqui 6s fenémenos dialectais de cardcter morfoléxico, sintac- sat, I: | INTRODUCCION 2 tico ou Iéxico, Anotarémolos a pé de paxina se 0 conside- ramos pertinente. 3. Ocriterio de seleccién de textos non foi lingiistico. Es- to sup6n que 6 lado dunha maioria de textos en galego aparezan tamén algins en casteldn; excluilos suporia deixar fora case tédalas melodias que acompafian 6s ro- mances é 6s cantos de Nadal, Por outra parte, o respeto polo texto obriganos a transcribir todo tal como o sentimos, sen alterar nada, mesmo cando seria doado restaura-la palabra galega ou mesmo cando 0 texto necesita unha interpretaci6n debi- do ds frases agramaticais que contén (//4). Este respeto levounos ainda a prescindir dos signos de puntuacién da- do que, non infrecuentemente, optar por unha puntua- cion suporia dar unha interpretacion persoal (cf. //2n 2, por ex.). Unicamente figuran puntuados e con grafia normalizada os textos tomados doutros cancioneiros (6, 8, 18, 28, 30, 32b, 62, 86a, 866, 92, 93, 95a, 107, 108). 4. A brevidade deste prologo non nos permite extender- os en consideraciéns pormenorizadas sobre aspectos dlalectoloxicos, sociolinguisticos ¢ literarios. Compre de todos modos notar que, como textos orais, cada un ten as peculiaridades da fala do informante (para o cal remi- timos 6s trabailos de xeografia lingilistica galega dispo- nibles). De todos modos, os textos sometidos a ritmo e ri- ma poden circular dun lado para outro bastante inalte- rables, coas caracteristicas do galego en que foron com- postos orixinariamente. Esto mesmo é 0 que provoca que circulen pola nosa terra coa letra (case) orixinaria, en castelén, os romances e cantos de Reis difundidos desde Castela. Hai, de todos modos, un fenémeno que nos sorprende: os romances de orixe casteld transcritos por outros colectores preceden- tes estan nun galego bastante aceptable; ver por exemplo 0s transcritos por Sampedro ou Carré e xa antes por28 CANTIGAS POPULARES Murguia, Pérez Ballesteros ¢ outros. Polo contrario, os que nés recollemos non teften de galego senén os gale- guismos que provoca a interferencia lingiistica por igno- rancia do castelan. Sobre esto caben dias interpreta- cidns: a) que o galego estaba acabando de dixerir aqueles textos castelans cando os recolleron Sampedro e Carré (como os dixerira o portugués e en menor medida o cata- Jn) e na actualidade os recastelanizou pola maior pre- sién da lingua oficial; b) ou que os colectores ou editores 0s manipularon traducindoos 6 galego. Nés somos desta segunda opinion. Con esto queremos sulifar que hai na nosa terra xa desde hai moito certa tradicién oral en castelan, vincula- da a determinado tipo de composiciéns. Esta especializa- cién de linguas (entre outras cousas) € 0 que provaca que, cando na propia Galicia se compén un romance sobre un tema non satirico ou humoristico, se utilice 0 castelan. 5. Sobre aspectos literarios, especialmente de correspon- dencias ¢ fontes, elaboramos uns comentarios indivi- duais para cada cantiga, que figuran na parte final do libro. INTRODUCCION Soledad (41).