Čvrstoća Konstrukcija

DG 2012/5
VRSTOA KONSTRUKCIJA PODSJETNIK
Danko Gugi
VRSTOA KONSTRUKCIJA
PODSJETNIK
ZAGREB, 2012
CK-POD-02
DG 2012/5
SADRAJ
PREDGOVOR .......................................................................................................................................................................... 4
1.
UVOD ......................................................................................................................................................................... 5
1.1
DEFINICIJE I OSNOVNI POJMOVI ............................................................................................................... 5
1.2
KLASIFIKACIJA OPTEREENJA ................................................................................................................. 7
1.2.1 Optereenje po mjestu djelovanja ................................................................................................................. 7
1.2.2 Vrste optereenja po brzini djelovanja ......................................................................................................... 7
1.3
ELEMENTI KONSTRUKCIJE ........................................................................................................................ 9
1.3.1 Klasifikacija EK po obliku ............................................................................................................................ 9
1.3.2 Klasifikacija EK po optereenju ................................................................................................................. 10
1.4
OSNOVNE HIPOTEZE .................................................................................................................................. 10
1.4.1 Hipoteze o materijalu .................................................................................................................................. 10
1.4.2 Hipoteze o deformaciji ................................................................................................................................ 10
1.5
PROBLEMATIKA I ZADACI........................................................................................................................ 11
2.
NORMALNO NAPREZANJE .................................................................................................................................. 12

2.1
AKSIJALNO OPTEREENI TAPOVI ........................................................................................................ 12
2.1.1 Deformacije tapa ....................................................................................................................................... 12
2.1.2 Normalno naprezanje.................................................................................................................................. 12
2.1.3 Hookeov zakon ............................................................................................................................................ 14
2.1.4 Utjecaj vlastite teine .................................................................................................................................. 15
2.1.5 Statiki neodreeni sluajevi ...................................................................................................................... 16
2.1.6 tapovi od dva razliita materijala ............................................................................................................. 18
2.1.7 Termiko naprezanje................................................................................................................................... 19
2.2
NORMALNA NAPREZANJA U KRUNOM PRSTENU ............................................................................ 20
2.2.1 Kotlovska formula ....................................................................................................................................... 20
2.2.2 Termika deformacija i naprezanje u krunom prstenu .............................................................................. 20
2.2.3 Naprezanje u rotirajuem krunom prstenu ................................................................................................ 21
2.3
ENERGIJA ELASTINE DEFORMACIJE TAPA ...................................................................................... 21
2.4
RJEAVANJE PROBLEMA .......................................................................................................................... 23
3.
SMINO NAPREZANJE ......................................................................................................................................... 25

3.1
3.2
3.3
4.
NAPREZANJE ............................................................................................................................................... 25
DEFORMACIJE ............................................................................................................................................. 26
VIEOSNO NAPREZANJE ..................................................................................................................................... 28
4.1
4.2
4.3
5.
NORMALNO I SMINO NAPREZANJE KOD JEDNOOSNOG OPTEREENJA ..................................... 28

DVOOSNO NORMALNO OPTEREENJE .................................................................................................. 29
OPI SLUAJ DVOOSNOG OPTEREENJA ............................................................................................. 30
VRSTOA GREDE................................................................................................................................................ 31
5.1
UNUTARNJE SILE I MOMENTI SAVIJANJA ............................................................................................ 31
5.1.1 Definicije unutarnjih sila i momenata savijanja ......................................................................................... 31
5.1.2 Kontinuirano optereenje, poprena sila i moment savijanja .................................................................... 32
5.1.3 Konstrukcija N, Q i M dijagrama ............................................................................................................... 32
5.2
NAPREZANJA U POPRENOM PRESJEKU GREDE ................................................................................ 39
5.2.1 isto savijanje grede................................................................................................................................... 39
5.2.2 Teite i aksijalni momenti poprenih presjeka .......................................................................................... 45
5.2.3 Opi sluaj savijanja grede ........................................................................................................................ 47
5.3
PROGIB SAVIJENE GREDE ......................................................................................................................... 50
5.3.1 Diferencijalna jednadbe elastine linije .................................................................................................... 50
5.3.2 Odredivanje elastine linije ........................................................................................................................ 51
5.4
SPECIJALNI SLUAJEVI SAVIJANJA GREDE ......................................................................................... 54
5.4.1 Statiki neodreene grede ........................................................................................................................... 54
5.4.2 Grede neobinog poprenog presjeka ........................................................................................................ 57
5.4.3 Koso savijanje grede ................................................................................................................................... 59
5.5
5.6
PRIMJERI DIMENZIONIRANJA GREDA ................................................................................................... 63
6.
VRSTOA VRATILA ........................................................................................................................................... 69

6.1
6.2
DEFORMACIJE I NAPREZANJA ................................................................................................................. 69

VRATILA S POPRENIM PRESJEKOM U OBLIKU KRUNOG VIJENCA ............................................ 72
CK-POD-02
DG 2012/5
3
6.3
VRATILA PRAVOKUTNOG POPRENOG PRESJEKA ............................................................................ 74
6.4
TORZIJA I SAVIJANJE ................................................................................................................................. 75
6.4
7.
IZVIJANJE TAPA .................................................................................................................................................. 78

7.1
7.2
7.3
8.
IZVIJANJE I SILA IZVIJANJA ..................................................................................................................... 78

NAPREZANJE U PRITISNUTOM TAPU ................................................................................................... 80
DIMENZIONIRANJE TAPOVA ................................................................................................................. 81
OSNOVE ZA DIMENZIONIRANJE KONSTRUKCIJSKIH ELEMENATA ......................................................... 82
8.1
KOEFICIJENTI SIGURNOSTI I DOPUTENO NAPREZANJE.................................................................. 82
8.1.1 Statiko djelovanje optereenja .................................................................................................................. 82
8.1.2 Dinamiko djelovanje optereenja.............................................................................................................. 83
8.1.3 Teorije vrstoe........................................................................................................................................... 85
8.2
KONCENTRACIJE NAPREZANJA .............................................................................................................. 86
8.2.1 Zarezi i rupe ................................................................................................................................................ 86
8.2.2 Povrinski pritisci ....................................................................................................................................... 87
9.
DODACI.................................................................................................................................................................... 88
9.1
ZNAAJKE NEKIH MATERIJALA ............................................................................................................. 88
9.2
AKSIJALNI MOMENTI INERCIJE I MOMENTI OTPORA ........................................................................ 89
9.3
KARAKTERISTIKE NEKIH STANDARDNIH PROFILA .......................................................................... 92
9.3.1 elini istokrani L-profili ......................................................................................................................... 92
9.3.2 elini raznokrani L-profili ...................................................................................................................... 93
9.3.3 elini U-profili .......................................................................................................................................... 94
9.3.4 elini I-profili ........................................................................................................................................... 95
9.4
REAKCIJE, POPRENE SILE , MOMENTI SAVIJANJA I PROGIBI GREDA .......................................... 96
10.
LITERATURA ........................................................................................................................................................ 104
CK-POD-02
DG 2012/5
PREDGOVOR
Studenti OMV i OZ upisuju u drugom semestru kolegij vrstoa konstrukcija. Treba rei da
je naziv ovog kolegija preambiciozan. Naime da bi se razmatrala problematika vrstoe
konstrukcija treba poznavati barem osnove nauke o vrstoi. Zato se u ovom Podsjetniku
iz vrstoe konstrukcija (Podsjetnik) obrauju osnove nauke o vrstoi onoliko koliko je
potebno za neke osnove vrstoe konstrukcija.
Postoji obilje literature iz problematike nauke o vrstoi i vrstoe konstrukcija ije
prouavanje bi studentima oduzelo vie vremena nego li je predvieno nastavnim planom.
Zato je napisan Podsjetnik radi lake pripreme ispita i to boljeg razumijevanja cijele
problematike. U Podsjetniku su dani detaljni izvodi i odgovarajui primjeri koji s
predavanjima i vjebama ine pedagoku cjelinu.
Podsjetnik je organiziran u devet poglavlja. U prvom se obrauje uvodna problematika i
daju definicije osnovnih pojmova. Posebno se obrauju i definiraju elementi konstrukcije i
optereenja kojima su izloeni. Slijedi izlaganje problematike aksijalno optereenih
tapova u kojima se pojavljuje normalno naprezanje. U treem poglavlju obrauje se odrez
a u etvrtom se daju osnove ravninskog vieosnog stanja naprezanja. Savijanje greda
obraeno je u petom poglavlju a vrstoa vratila u estom poglavlju. Osnove izvijanja
odnosno stabilnosti tapova dane su u sedmom poglavlju. U osmom poglavlju daju se
neke smjernice za dimenzioniranje elemenata konstrukcije i jednostavnijih konstrukcija.
Deveto poglavlje sloeno je kao kratki prirunik i sadri znaajke nekih materijala,
aksijalne momente tromosti i momente otpora geometrijskih likova, podatke o standardnim
profilima, reakcije veza, dijagrame poprenih sila, dijagrame momentata savijanja, najvee
vrijednosti poprenih sila i momenata savijanja te progibe najeih tipova greda.
Za uspjeno koritenje Podsjetnika potrebna su predznanja iz statike (uvjeti ravnotee i
odreivanje reakcija veza), i dinamike (za razumijevanje dinamikih optereenja) te iz
matematike.
U izlaganjima se polazi od mehanikih modela, za dijelove inenjerskih konstrukcija, za
koje se definira matematiki model. Ovaj model sadri odgovarajue izraze i formule za
dimenzioniranje elemenata konstrukcije odnosno za izraun deformacija i naprezanja u
poprenim presjecima elemenata konstrukcije.
Knjiga bez korisnika je mrtvo slovo na papiru. Zato se zahvaljujem, unaprijed, svim
korisnicima i njihovim primjedbama, bilo koje vrste, koje e doprinijeti korisnosti ovog
Podsjetnika.
Danko Gugi
Zagreb, 2012.
CK-POD-02
DG 2012/5
1.
UVOD
Konstrukcija je skup meusobno povezanih tijela a zamiljena je, projektirana i izgraena radi
zadovoljenja neke ovjekove potrebe. Konstrukcija ima svoj oblik (formu), ustrojstvo (raspored
sastavnih dijelova) i svoju namjenu. Tijekom ostvarivanja svoje namjene konstrukcija se giba ili
miruje izloena optereenju. Pritom se oblik konstrukcije mijenja jer se mijenja oblik njenih dijelova.
Dijelovi konstrukcije se deformiraju: produljuju ili skrauju, savijaju ili uvijaju. U materijalu dijelova
konstrukcije pojavljuju se naprezanja. Deformacije i naprezanja mogu ugroziti funkcionalnost
dijelova konstrukcije i ostvarivanje namjene konstrukcije. Prema doputenim deformacijama i
doputenim naprezanjima, ije vrijednosti se odreuju obzirom na graevni materijal i optereenje
konstrukcije, u fazi projektiranja odreuju se dimenzije i oblik poprenh presjeka dijelova
konstrukcije. Kae se da se sastavni dijelovi konstrukcije dimenzioniraju.
Doputene vrijednosti naprezanja odreuju se prema naprezanjima pri kojima dolazi do trajnih
deformacija ili do loma graevnog materijala uzimajui u obzir faktor sigurnosti. Veliina faktora
sigurnosti utjee na koliinu upotrebljenog graevnog materijala to je u izravnoj vezi s trokovima
gradnje i eksploatacije konstrukcije. Projektant konstrukcije vodi brigu o ekonominosti i sigurnosti
konstrukcije.
U fazi projektiranja konstrukcije u prvom koraku rijeavaju se problemi statike i dinamike
konstrukcije dakle dijelovi konstrukcije promatraju se kao kruta tijela. Pri dimenzioniranju dijelovi
konstrukcije se ne mogu promatrati kao kruta ve kao deformabilna tijela. Metode za
dimenzioniranje dijelova konstrukcije temelje se na zakonitostima nauke o vrstoi koja spada u
tehniku mehaniku ali u tehniku mehaniku vrstih (deformabilnih) tijela.
U opem sluaju problematika vrstoe konstrukcija je vrlo sloena pak e se u kolegiju vrstoa
konstrukcija razmatrati vrstoa jednostavnijih konstrukcija odnosno vrstoa dijelova konstrukcije.
U tom smislu u ovom poglavlju definirat e se osnovni pojmovi i mehaniki modeli za dijelove
konstrukcije, klasificirat e se optereenje i navesti osnovne hipoteze o materijalu i deformacijama.
Na kraju poglavlja bit e govora o problematici i zadacima nauke o vrstoi.
Temeljem spomenutih osnovnih hipoteza u narednim poglavljima definirat e se veze izmeu
deformacija i naprezanja te odrediti operativne izraze za dimenzioniranje dijelova konstrukcije radi
ispunjenja osnovnih zadataka nauke o vrstoi.
1.1
DEFINICIJE I OSNOVNI POJMOVI
Element konstrukcije
Konstrukcija, koja je proizvod ljudskog rada, sastavljena je od vie tijela i tvori mehaniki sistem.
Kako su dijelovi konstrukcije deformabilni onda je i taj mehaniki sistem deformabilan.
Element konstrukcije (EK) je mehaniki model za realna tijela, dijelove konstrukcije, od kojih je
sastavljena konstrukcija. Kriteriji definiranja EK su njegova geometrija i optereenje te veze s
okolinom odnosno drugim dijelovima konstrukcije. EK su deformabilni i predstavljaju tipske dijelove
mehanikog sistema kojim se idealizira konstrukcija.
Popreni presjek
Moe se rei da je za odravanje funkcionalnosti EK najvaniji popreni presjek EK zato ga se i
posebno definira:
Popreni presjek je geometrijski lik, proizvoljnog oblika, koji
se dobije presjecanjem EK s ravninom koja je u pravilu
okomita na vanjsku plohu EK, slika 1.1-1:
a) EK i ravnina okomita na vanjsku plohu EK,
b) lijevi dio EK presjeenog ravninom .
Slika 1.1-1
Popreni presjek EK
Optereenje
Pod optereenjem se podrazumijeva svako djelovanje okoline na konstrukciju i EK. Posebno u
optereenje EK se ubraja djelovanje okolnih mu EK. U vrstoi konstrukcija su vani intezitet i
brzina djelovanja optereenja te mjesto djelovanja (hvatite sile).
CK-POD-02

6
Deformacija
Deformacija je promjena oblika EK koja nastaje pod djelovanjem optereenja. Geometrijski
gledano razlikuju se etiri vrste deformacija: uzduna, odrezna (smina), savojna i uvojna
deformacija koje su prikazane na slikama 1.1-2 do 1.1-5.
U vrstoi konstrukcija razmatraju se elastine deformacije. Elastina deformacija nestaje, u
potpunosti, s prestankom djelovanja optereenja. Pri elastinoj deformaciji u EK se akumulira
potencijalna energija.
DG 2012/5
Slika 1.1-2
Uzduna deformacija EK
Slika 1.1-3
Odrezna deformacija EK
Slika 1.1-4
Savojna deformacija EK
Slika 1.1-5
Uvojna deformacija EK
Naprezanje
Naprezanje je stanje koje se javlja u poprenom presjeku EK zbog djelovanja optereenja na EK i
dri ravnoteu s dijelom ovog optereanja. Naprezanje se mjeri u N/mm2. Ako naprezanje djeluje
okomito na popreni presjek, y , naziva se normalno naprezanje a ako djeluje u ravnini
poprenog presjeka, x i z , naziva se tangecijalno ili smino naprezanje, slika 1.1-6.
Unutarnje sile i momenti
Pretpostavlja se da u poprenom presjeku, u opem sluaju djeluju tri unutarnje sile N, QX i QZ i tri
unutarnja sprega sila predstavljena s tri momenta MX, MY i MZ, slika 1.1-7. Gledajui s apekta
statike ove sile i momenti dre ravnoteu vanjskom optereenju. Ustvari u poprenom presjeku
postoji naprezanje koje se iz praktinih razloga zamjenjuje ovim silama i momentima koji su
rezultante tog naprezanja.
Slika 1.1-6 Normalno y i smino x i z
Slika 1.1-7 Unutarnje sile i momenti
naprezanje
Moduli elastinosti
Modul elastinosti je mehaniko svojstvo materijala od kojeg je izraen EK i povezuje deformaciju i
naprezanje u EK. Moe se rei da je modul elastinosti mjera opiranja EK deformaciji. Odreuje se
ispitivanjem a mjeri se u N/mm2. Razlikuju se dva modula elaastinosti:
- Youngov modul elastinosti (1807. god.) koji povezuje deformaciju i naprezanje pri normalnom
(vlanom ili tlanom) naprezanju i oznaava se s E,
- Poissonov modul elastinosti (1828. god.) koji povezuje deformaciju i naprezanje pri sminom
naprezanju i oznaava se s G.
Prvi se modul obino naziva modul elastinosti a drugi modul klizanja ili smika.
Dimenzioniranje
Dimenzioniranje je postupak odreivanja dimenzija i oblika poprenog presjeka EK s ciljem
osiguranja funkcionalnosti i sigurnosti EK u eksploataciji konstrukcije. Dimenzije odnosno oblik
poprenog presjeka odreuju se tako da najvee naprezanje u poprenom presjeku EK ne bude
vee od doputenog naprezanja. Ovaj kriterij je nuni kriterij i on uvijek treba biti zadovoljen.
Dovoljni kriterij trai da deformacija EK bude manja od doputene. Ispunjenje ovog kriterija ima za
CK-POD-02

7
cilj odranje geometrije EK u okviru konstrukcije, iji je EK dio, ime se osigurava projektom
predviena funkcionalnost EK u sklopu namjene konstrukcije.
Pri dimenzioniranju treba voditi rauna o trokovima izrade EK i trokovima eksploatacije odnosno
o ekonominosti konstrukcije.
DG 2012/5
1.2
KLASIFIKACIJA OPTEREENJA
Mehaniki modeli optereenja isti su u vrstoi konstrukcija kao i u statici:

- koncentrirana sila,
- kontinuirano optereenje,
- spreg sila.
U statici, koja prouava ravnoteu krutih tijela, nije bilo vano mjesto djelovanja optereenja pak se
je, primjerice, sila tretirala kao klizni vektor. vrstoa konstrukcija se bavi s deformabilnim tijelima
pak je vano mjesto djelovanja optereenja.
Konstrukcije se mogu podijeliti u tri velike grupe:
- nepomine u odnosu na okolinu,
- nepomine u odnosu na okolinu ali sadre dijelove koji se gibaju,
- pomine u odnosu na okolinu.
Kod prve grupe konstrukcija optereenje djeluje statiki dok na konstrukcije iz druge i tree grupe
optereenje djeluje i statiki i dinamiki. Bitna razlika izmeu statikog i dinamikog djelovanja je
brzina djelovanja optereenja.
Optereenje se klasificira po:
- mjestu djelovanja,
- brzini djelovanja.
1.2.1 Optereenje po mjestu djelovanja

Razlikuju se dva sluaja:
- optereenje djeluje na plohu EK i naziva se vanjsko optereenje,
- optereenje djeluje unutar volumena EK, po masi EK, i naziva se unutarnje optereenje.
1.
Vanjsko optereenje
Ovo optereeneje obuhvaa ve spomenute mehanike modele optereenja:
- kontinuirano optereenje, slika 1.2.1-1, koje ukljuuje i povrinski tlak,
- koncentrirane sile, slika 1.1-2,
- spregove sila: savojne i uvojne, slike 1.1-2 i 1.1-3.
Svako od navedenih optereenja moe na EK djelovati statiki i dunamiki.
Slika 1.2.1-1 Kontinuirano optereenje

Treba istaknuti da se poloaj djelovanja bilo koje vrste vanjskog optereenja u vrstoi konstrukcija
ne moe mijenjati.
2.
Unutranje optereenje
Unutranje optereenje djeluje po volumenu
odnosno po masi EK slika 1.2.1-2. To su
gravitacijska sila (vlastita teina EK) i
inercijske sile.
Najea inercijska sila je centrifugalna sila.
Obje sile se nekad zamijenjuju s jednom
silom a nekad se tretiraju kao kontinuirano Slika 1.2.1-2 Djelovanje optereenja po volumenu
optereenje.
1.2.2 Vrste optereenja po brzini djelovanja

1.
Statiko optereenje
Statiko optereenje raste vrlo polagano od nule do punog inteziteta nakon ega je konstantno po
veliini. Ovo je ilustrirano na slici 1.2.2-1:
CK-POD-02

8
a) cilindrina opruga privrena je na jednom kraju cilindrinim zglobom za nepominu podlogu
u polju zemljine privlane sile,
b) na slobodnom kraju opruge ovjesi se uteg mase m, teine mg, kojeg se pridrava silom F, koja
djeluje u suprotnom smjeru od teine utega, ija veliina opada od mg do nule,
c) kada veliina sile F postane jednaka nuli opruga se izdui za statiko produljenje lst .
DG 2012/5
0 F mg
mg = c lst
mg
lst =
c
(a)
Nakon to se je opruga izduila za lst teina

utega i sila u opruzi su u ravnotei opruga je
statiki optereena teinom utega.
Slika 1.2.2-1 Statiko djelovanje optereenja
2.
Dinamiko optereenje
Dinamiko optereenje klasificira se prema brzini djelovanja:
- naglo priloeno,
- udarno,
- cikliko,
- okovi.
Naglo priloeno optereenje je sluaj kada se optereenje prilae bez brzine ali trenutano i u
punom intezitetu primjer djelovanja ovog optereenja dan je na slici 1.2.2-2:
a) cilindrina opruga privrena je na jednom kraju cilindrinim zglobom za nepominu podlogu u
polju zemljine privlane sile,
b) na slobodnom kraju opruge ovjesi se uteg mase m, teine mg, i pusti da djeluje na oprugu - uteg
na nivou 1 ima brzinu jednaku nuli i giba se do nivoa 2, na kojem mu je brzina takoer jednaka
nuli, izduivi oprugu za dinamiko produljenje ld.
Veliina dinamikog produljenja izraunat e se pomou zakona kinetike energije koji promjenu
kinetike energije tereta izjednaava s radom sila prikazanih na slici 1.2.2-2c).
Ek 2 Ek1 = W12
Kako su brzine jednake nuli:
v1 = 0 v2 = 0
kinetike energije jednake nuli:
Ek 1 = 0 Ek 2 = 0
i suma mehanikih radova je jednaka nuli:
ld
W12 = mg ld
c x dx = 0
(b)
Iz izraza (b) se nalazi:

mg
Slika 1.2.2-2 Naglo priloeno optereenje
ld = 2
(c)
c
Usporedbom izraza (a) i(c) dobije se:
ld = 2lst
(d)
Kod naglo priloenog tereta produljenje opruge je dvostruko vee od produljenja opruge kada teret
djeluje statiki.
Udarno optereenje je djelovanje nekog tijela
koje se giba na EK prilikom kojeg to tijelo
svoju kinetiku energiju predaje EK slika
1.2.2-3.
Odlika ciklikog optereenja je promjena
veliine optereenja u vremenu i njegovo Slika 1.2.2-3 Skica za Slika 1.2.2-4 Cikliko
periodiko ponavljanje slika 1.2.2-4. Kod udarno optereenje
optereenje
motora s unutarnjim izgaranjem broj ciklusa je
reda veliine 100 ciklusa u sekundi.
CK-POD-02
DG 2012/5
okovi su optereenje vrlo velikog inteziteta u vrlo kratkom

vremenu slika 1.2.2-5. Brzina djelovanja optereenja ide do
10000 m/s.
Slika 1.2.2-5 ok
1.3
ELEMENTI KONSTRUKCIJE
Inenjerske konstrukcije su mnogobrojne (koliko razliitih potreba toliko razliitih konstrukcija) i

raznolike. Postavlja se problem sistematizacije i standardizacije, radi lakeg prouavanja,
primjenom principa zanemarivanja nebitnih karakteristika i idealizacije. Polazi se od realnog stanja:
konstrukcija je skup tijela koja su povezana u cjelinu na nain da se ostvari eljena namjena
konstrukcije. Ovi dijelovi su deformabilni pak je i konstrukcija deformabilna. Deformabilnost dijelova
konstrukcije ograniena je a da bi se ispunila namjena konstrukcije i ouvala njena sigurnost
tijekom eksploatacije. Dakle inenjerska konstrukcija je mehaniki sistem koji ima odreenu
namjenu a sastavljen je od deformabilnih dijelova. Sistematizacija i idealizacija dijelova
konstrukcije tema je sljedeeg teksta.
Dijelovi konstrukcije razlikuju se po obliku, meusobnim vezama i optereenju a u skladu s
funkcionalnou tog dijela u okviru konstrukcije. Oblici dijelova konstrukcije su raznoliki i uvijek su
3D. Takoer im se razlikuju i popreni presjeci. Veze ovih dijelova konstrukcije zamjenjuju se sa
standardnim vezama definiranim u statici: dodirnim, zglobnim, ukljetenjima i sa savitljivim vezama
(ue, nit i sl.). Uzimajui u obzir ve prije reeno za optereenje definiraju se mehaniki modeli za
realne dijelove konstrukcije elementi konstrukcije.
1.3.1 Klasifikacija EK po obliku

Broj dimenzija EK moe biti:
1D,
2D,
3D.
U okviru kolegija vrstoa konstrukcija razmatraju se deformacije i naprezanja EK koji imaju jednu
dimenziju, duinu, znatno veu od ostale dvije dimenzije poprenog presjeka. U veini sluajeva
model EK je ravna, pravasta, jednodimenziona forma koja se naziva tap slike 1.3.1-1 i 1.3.1-2.
Popreni presjeci tapa mogu biti slika 1.3.1-1:
a) pravilni geometrijski likovi,
b) sloeni (tankostjeni) profili,
c) standardni profili (I nosai, uglovnice i ostali).
Gledajui po duini tapovi su:
- konstantnog poprenog presjeka, slika 1.3.1-1,
- promjenjivog poprenog presjeka, slika 1.3.1-2.
Promjena poprenog presjeka moe biti, slika 1.3.1-2:
a) kontinuirana,
b) nekontinuirana.
Kod tapova promjenjivog poprenog presjeka postoji jedan popreni presjek u kojem je
naprezanje najvee i koji se, zbog toga, zove opasni ili kritini popreni presjek.
Sve navedene inaice tapa imaju teita poprenih presjeka na pravcu koji se naziva os tapa.
Slika 1.3.1-1 tapovi konstanog poprenog

presjeka
CK-POD-02
Slika 1.3.1-2 tapovi promjenjivog poprenog

presjeka
DG 2012/5
U kolegiju K nee se razmatrati EK s 2D i 3D,

slika 1.3.1-3, koji su:
a) prsten, koji se nekad moe promatrati kao
tap krunog oblika,
b) ploe koje imaju dvije dimenzije znaajno
vee od tree dimenzije (debljine) i mogu biti
razliitih oblika,
c) ukrepljene ploe,
d) ljuske i membrane koje su djelovi ploha
cilindra, torusa, kugle i slinih ploha.
Slika 1.3.1-3
10
2D i 3D EK
1.3.2 Klasifikacija EK po optereenju

Ovisno o optereenju govori se o:
1.
Aksijalno optereenom tapu ako je optereenje po osi tapa, slika 1.1-2. U ovom sluaju u
poprenom presjeku se javlja normalno naprezanje.
2.
Smino optereenom tapu ako je tap optereen na odrez, slika 1.1-3. U poprenom
presjeku se pojavljuje smino (odrezno) naprezanje.
3.
tap optereen savojno naziva se greda, slika 1.1-4. Optereenje moe biti:
- od dva sprega istog momenta a suprotnog smjera djelovanja - u ovom sluaju se u poprenom
presjeku pojavljuje normalno naprezanje koje se linearno mijenja po visini poprenog presjeka,
- kontinuiranim optereenjem, silama i spregovima - u ovom sluaju se u poprenom presjeku
pojavljuje normalno i smino naprezanje koje se mijenja po visini poprenog presjeka.
4.
tap ako je optereen spregom koji ga uvija naziva se vratilo, slika 1.1-5. U poprenom se
presjeku pojavljuje smino (uvojno, torziono) naprezanje.
Za aksijalno i smino optereene tapove nije vaan oblik poprenog presjeka ve samo njegova
povrina dok je za savojno i uvojno optereene tapove uz povrinu vaan i oblik poprenog
presjeka. U potonjem sluaju postoje oblici poprenog presjeka koji su uobiajeni: za savijanje
standarni I i U profili ili tankostijeni profili a za uvijanje kruni popreni presjek.
Treba istaknuti da se jednim oblikom tapa mogu predstaviti realni dijelovi konstrukcije optereeni
na sva etiri navedena naina.
1.4
OSNOVNE HIPOTEZE
Radi teoretskih izvoda i pronalaenja veza izmeu optereanja i naprezanja, pri emu se koriste
odgovarajui matematiki postupci, uvode se neke pretpostavke o graevnom materijalu EK i
obliku deformacija.
1.4.1 Hipoteze o materijalu

1.
Neprekidnost materije: materija ispunjava cijeli volumen tijela mogu se primjeniti
metode infinitezimalnog rauna.
2.
Homogenost materijala: materijal ima identina svojstva po cijelom volumenu
deformacije i naprezanja su neprekinute funkcije koordinata tijela.
3.
Izotropnost: materijal ima ista mehanika svojstva u svim smjerovima. Kod anizotropnog
materijala svojstva nisu jednaka u svim smjerovima. Ortotropni materijal je anizotropni materijal koji
ima razliita svojstva u dva ili tri meusobno okomita smjera.
4,
Elastinost: nakon rastereenja nestaju deformacija - tijelu se vraa prvobitni oblik.
1.4.2 Hipoteze o deformaciji

1.
Hipoteza ravnih presjeka: presjeci koji su bili ravni prije djelovanja optereenja ostaju
ravni i kada djeluje optereenja.
2.
Hipoteza malih pomaka: pomaci i/ili deformacije nastale pod djelovanjem optereenja
male su u odnosu na dimenzije tijela.
3.
Saint-Venantov princip ili princip lokalnog djelovanja: lokalna naprezanja vrlo brzo
opadaju s udaljenou od mjesta optereenja. Ovime se razluuju koncentracije naprezanja od
prosjenog naprezanja. Koncentracije naprezanja rjeavaju se temeljem eksperimentalnih
rezultata.
CK-POD-02
DG 2012/5
1.5
PROBLEMATIKA I ZADACI
11
Najkrae reeno nauka o vrstoi se bavi dimenzioniranjem EK. Dimenzioniranjem se odreuju

dimenzije i oblik poprenog presjeka EK kako bi taj EK imao predvienu funkcionalnost u
ustrojstvu konstrukcije a konstrukcija bila sigurna u ispunjavanju svoje namjene.
Dimenzioniranje je proces koji ukljuuje:
a) definiranje problema i zahtjeva: tip, namjena, optereenje i graevni materijal,
b) odabir mehanikog modela za pojedini dio konstrukcije odnosno definiranje EK,
c) iznalaenje matematikog modela odnosno metode proauna za dimenzioniranje EK,
d) odabir kriterija: granine (doputene) vrijednosti za naprezanja i deformacije, nivoi
ekonominosti i sigurnosti,
e) zadovoljavanje, ako postoje, posebnih zahtjeva na oblik poprenog presjeka EK,
f) definiranje metoda prorauna i odreivanje poprenog presjeka, naprezanja i deformacija,
g) analiza rezultata dimenzioniranja u kojoj se ustanovljuje zadovoljavanje zahtjeva i kriterija.
Zahtjevi sigurnosti i ekonominosti konstrukcije su kontradiktorni zahtjevi. Sigurnost konstrukcije je
svojstvo konstrukcije koje jami predvienu/zadanu funkcionalnost i trajnost konstrukcije te
iskljuuje pojavu trajnih i nepredvienih deformacija i lomova EK. Moe se govoriti o nivoima
sigurnosti konstrukcije: minimalnom, zadovoljavajuem i visokom nivou sigurnosti. Ostvarenje
vieg nivoa sigurnosti, u odnosu na nii nivo sigurnosti, trai vei utroak graevnog materijal za
izradu EK. Radi ovog je sigurniji EK i skuplji pri izradi, radi veeg utroka graevnog materijala, a u
nekim sluajevima se poveavaju i trokovi eksploatacije naroito kod pokretnih konstrukcija. U
zahtjevnijim sluajevima, koji nisu tipini odnosno odreeni obiajima i propisima, kontradiktornost
se rjeava racionalnim dimenzioniranjem odnosno optimizacijom. U ovom sluaju se u pravilu
definira donji prag sigurnosti.
U vrstoi konstrukcija se rjeavaju tri tipska zadatka:
1.
Zadan je oblik, optereenje i graevni materijal EK a treba odrediti popreni presjek EK
tako da budu zadovoljeni kriteriji dimenzioniranja. Ovaj se zadatak rjeava pri
projektiranju/konstruiranju neke nove konstrukcije.
2.
Zadano je optereenje i oblik EK a treba odabrati graevni materijal i odrediti dimenzije
poprenog presjeka tako da budu zadovoljeni kriteriji dimenzioniranja. Ovaj zadatak je proirenje 1.
zadatka s izborom graevnog materijala to omoguuje racionalniju izvedbu konstrukcije u smislu
boljeg rjeavanja oprenih zahtjeva sigurnosti i ekonominosti konstrukcije.
3.
Za neku ve izvedenu konstrukciju treba odrediti doputeno optereenje. U ovom sluaju
poznate su dimenzije poprenog presjeka i graevni materijal EK pak se iz zadovoljavanja kriterija
dimenzioniranja odreuje najvee mogue optereenje. Ovaj se tip zadatka rjeava pri prenamjeni
neke konstrukcije ili kada se utvrdi znaajna istroenost nekog EK koja bi mogla naruiti
funkcionalnost konstrukcije.
CK-POD-02
DG 2012/5
2.
12
NORMALNO NAPREZANJE
Razmatraju se tapovi s konstantnim normalnim naprezanjem u poprenom presjeku. U principu

su to dijelovi konstrukcije koji su vezani za ostale dijelove konstrukcije ili nepominu okolinu s
cilindrinim ili sfernim zglobovima. Optereenje se naziva aksijalno jer se pravac njegovog
djelovanja poklapa s pravcem kroz teite poprenih presjeka odnosno s osi tapa.
U ovom poglavlju definiraju se naprezanja i deformacije krunog prstena kod kojeg se u poprenim
presjecima javlja normalno naprezanje. Na kraju poglavlja govori se o enrgiji elastine deformacije
tapa.
2.1
AKSIJALNO OPTEREENI TAPOVI
2.1.1 Deformacije tapa

tap konstantnog presjeka, slika 2.1.1-1, u neoptereenom stanju ima duljinu l i irinu poprenog
presjeka a. Pod djelovanjem sile F tap se produlji za l a popreni presjek se suzi za a .
Produljenje l i suenje a se mjere a relativno produljenje i relativno suenja a se definiraju
izrazima (2.1.1-1) i (2.1.1-2):
l
l
a
a =
a
(2.1.1-1)
(2.1.1-2)
Slika 2.1.1-1 Deformacije aksijalno

optereenog tapa
Omjer relativnog suenja i relativnog produljenja naziva se Poissonov koeficijent (1828.) i
oznaava se s a definira izrazom (2.1.1-3):
(2.1.1-3)
Kako su reletivno suenje i reletivno produljenje uvijek suprotnog predznaka Poissonov koeficijent
je uvijek pozitivan broj. Vrijednost ovog koeficijenta za metale i metalne legure je priblino 0.3.
Relativno produljenje aksijalno optereenog
tapa promjenjivog poprenog presjeka, slika
2.1.1-2, ovisi o poloaju poprenog presjeka:
x =
( x )
dx
(a)
(c)
Produljenje dijela tapa diferencijalne duljine

je:
( dx) = x dx
(b)
a ukupno produljenje tapa je:
Slika 2.1.1-2 Produljenje tapa promjenjivog pp
l
l = ( dx)
0
Uzevi u obzir izraz (b) dobije se:

l
l = x dx
(2.1.1-4)
Za aksijalno tlano optereene tapove vrijede izrazi (2.1.1-1) do (2.1.1-4) ali s deformacijama
suprotnog predznaka.
2.1.2 Normalno naprezanje

tap konstantnog poprenog presjeka aksijalno optereen, slika 2.1.2-1a), sa silama F nalazi se u
stanju ravnotee. Dio tog tapa, slika 2.1.2-1b), bit e u ravnotei ako pretpostavimo da u
poprenom presjeku tapa, povrine A , djeluje sila N , zvana normalna ili uzduna sila, i da
vrijedi:
N=F
(a)
CK-POD-02
DG 2012/5
S gledita statike sila N je rezultanta paralelnog

sistema sila N i , i = 1,2,3,..,n, n je po volji velik prirodan
broj, iji su pravci djelovanja okomiti na popreni
presjek tapa i djeluju na dio povrine Ai , slika 2.1.21c):
13
N = Ni
(b)
i =1
Pretpostavlja se ista veliina sila N i i jednolika

raspodjela ovih sila po poprenom presjeku tapa pak
se moe napisati:
Slika 2.1.2-1 Uzduna sila i normalno
N
naprezanje u poprenom presjeku tapa
Ni =
(c)
n
A
Ai =
n
(d)
S gledita nauke o vrstoi u poprenom presjeku tapa postoji normalno naprezanje koje se
definira izrazom:
Ni
Ai
(2.1.2-1)
Kako su sile N i i dijelovi povrine Ai konstantne veliine to je i naprezanje konstantno po

poprenom presjeku tapa pak se moe napisati:
=
(e)
Uvrstivi izraze (c), (d) i (e) u izraz (2.1.2-1) dobije se:
N
A
(2.1.2-2)
Sila N se moe zamijeniti silom F , koristei (a), u gornjem izrazu pak vrijedi
F
A
(2.1.2-3)
Kod tapa promjenjivog poprenog presjeka, slika 2.1.22, pretpostavljajui jednoliku raspodjelu naprezanja u
poprenom presjeku povrine Ax , iji je poloaj odreen
koordinatom x , naprezanje se definira izrazom:
x =
F
Ax
(2.1.2-4)
Slika 2.1.2-2 Aksijalno optereen tap

promjenjivog pp
Kada na tap djeluje kolinearni sistem sila F j , j =

1,2,3,..,m, a m je po volji velik prirodan broj, praktino je
konstruirati dijagram uzdunih sila, slika 2.1.2-3, pak se
naprezanje u poprenom presjeku tapa odreuje po
izrazu (2.1.2-2) ali je, primjerice, za popreni presjek
odreen koordinatom x uzduna sila jednaka:
m
Nx =
j =3
(2.1.2-4)
Slika 2.1.2-3 Aksijalno optereen tap

s vie sila i dijagram uzdunih sila
O konstrukciji dijagrama uzdunih sila bit e jo govora u

poglavlju 5.
Ako se popreni presjeci mijenjaju po duini tapa uzima se odgovarajua povrina poprenog
presjeka.
Treba istaknuti sljedee:
- pravac djelovanja uzdunih sila, koje generiraju naprezanje u poprenom presjeku tapa, poklapa
se s pravcem djelovanja vanjskih sila koje optereuju tap,
- teita svih poprenih presjeka tapa lee na pravcu koji se poklapa s pravcem djelovanja
uzdunih sila i vanjskih sila koje optereuju tap,
CK-POD-02

14
- oblik poprenog presjeka, bilo da je konstantan ili se mijenja du tapa, nije spomenut u gornjim
razmatranjima pak ne utjee na veliinu naprezanja,
- normalno naprezanje u poprenim presjecima tapa ima pozitivan predznak ako uzduna sila
razvlai tap i naziva se vlano naprezanje,
- normalno naprezanje u poprenim presjecima tapa ima negativan predznak ako uzduna sila
skrauje tap i naziva se tlano naprezanje,
Kada raspodjela naprezanja po poprenim presjecima nije jednolika naprezanje se odreuje
donjim izrazom:
DG 2012/5
= lim i
A 0 Ai
(2.1.2-5)
2.1.3 Hookeov zakon

Deformaciju tapa, produljenje ili skraenje, i naprezanje u poprenim presjecima tapa povezuje
zakon koji je 1678. postavio Hook:
Deformacije su proporcionalne optereenju.
Jednostavnim misaonim pokusom razvlaenja tapa silom F , primjerice kao na slici 2.1.1-1,
usporeujui njegovu deformaciju l s veliinom sile F , duljinom l , povrinom poprenog
presjeka A i modulom elastinosti E , materijala od kojeg je graen tap, zakljuuje se:
a) deformacija je to vea to je vea duljina tapa i to je vea sila (optereenje),
b) deformacija je to manja to je vea povrina poprenog presjeka i to je vei modul
elastinosti.
Drugim rijeima reeno: produljenje aksijalno optereenog tapa proporcionalno je sili i duljini
tapa a obrnuto proporcionalno povrini poprenog presjeka tapa i modulu elastinosti materijala
od kojeg je tap graen.
Temeljem ovih zakljuaka moe se napisati:
l =
Fl
AE
(2.1.3-1)
Gornji izraz vrijedi ako su unutranje sile N iste veliine u svim poprenim presjecima.
Preureenjem gornjeg izraza u oblik:
F l
=
E
A
l
(a)
i uzevi u obzir izraze (2.1.2-3) i (2.1.1-1) izraz (a) prelazi u oblik:

= E
(2.1.3-2)
koji predstavlja Hookeov zakon za aksijalno optereen tap i definira vezu izmeu normalnog
naprezanja, deformacije i modula elastiosti.
Ispitivanjima razvlaenjem tapa dobiju se dijagrami
ovisnosti naprezanja i relativnog produljenja prikazani na
slici 2.1.3-1. Hookeov zakon vrijedi u podruju
proporcionalnosti u kojem je naprezanje proporcionalno
relativnom
produljenju.
Deformacija
u
podruju
proporcionalnosti se naziva elastina deformacija i ona
postoji dok je tap optereen prestankom djelovanja sile
tap se vraa u stanje prije optereivanja.
Granica proporcionalnosti je naprezanje RP 0.2 i ona
odreuje najveu vrijednost doputenog naprezanja i
doputene deformacije tapa.
Modul elastinosti materijala tapa, sukladno izrazu Slika 2.1.3-1 Dijagram naprezanje(2.1.3-2), moe se definirati izrazom:
relativno izduenje
E = tg
(2.1.3-3)
Za veinu metala i njihovih legura dijagram prikazan na slici 2.1.3-1 vrijedi i za pokuse tlaenja
tapa.
Vano je istaknuti da se sva razmatranja u ovom Podsjetniku izvode pod pretpostavkom da
veliine naprezanja i deformacija lee u podruju proporcionalnosti.
U tablici 2.3.1-1 dane su veliine naprezanja i produljenja elinih, aluminijskih i bakrenih tapova
za razliite veliine sile F , povrine poprenog presjeka i duljine tapova radi ilustracije odnosa
veliina u izrazu (2.1.3-1).
Raunato je s modulima elastinosti, E , i naprezanjem na granici proporcionalnosti RP 0.2 za:
CK-POD-02
DG 2012/5
15
E = 206000 N/mm2, RP 0.2 = 240 N/mm2,

E = 72000 N/mm2, RP 0.2 = 100 N/mm2,
E = 115000 N/mm2, RP 0.2 = 120 N/mm2.
- elik .0361
- aluminij
- bakar
Tablica 2.3.1-1 Naprezanja i produljenja elinih, aluminijskih i bakrenih tapova

Materijal
Sila
N
(2)
(1)
30000
elik
.0361
60000
Aluminij
Bakar
30000
30000
Duljina Povrina popr.

Naprezanje Produljenje tapa
tapa
presjeka
N/mm2
mm
tapa, mm2
mm
%
(3)
(4)
(5)
(6)
(7)
200
150
2.18
0.073
3000
500
60
0.87
0.029
200
150
4.37
0.073
6000
500
60
1.75
0.029
200
150
4.37
0.146
3000
500
60
1.75
0.058
200
150
8.74
0.146
6000
500
60
3.50
0.058
3000
500
60
2.50
0.083
3000
500
60
1.57
0.052
Produljenje tapa
pri RP0.2
mm
%
(8)
(9)
3.50
0.116
6.99
0.233
3.50
0.116
6.99
4.17
3.13
0.233
0.139
0.104
Izraz (2.1.3-1) izveden je za sluaj da na tap djeluje jedna sila. U sluaju djelovanja vie sila
produljenja tapa se zbrajaju.
2.1.4 Utjecaj vlastite teine

Kod tapova znaajne duljine koji su zavjeeni na jednom kraju, slika 2.1.4-1, tako da im se os
poklapa s pravcem vertikale pri odreivanju naprezanja treba uzeti u obzir teinu tapa G . Oito je
najvee naprezanje u poprenom presjeku u A i iznosi:
A =
F +G
A
(2.1.4-1)
Ovo naprezanje mora biti manje ili jednako doputenom naprezanju

d :
(a)
Teina tapa rauna se kao umnoak njegove mase i ubrzanja
zemljine sile tee g ; masa se rauna kao umnoak volumena tapa
i njegove gustoe a volumen kao umnoak povrine A
poprenog presjeka i duljine tapa:
G = Alg
(b)
Uvrtenjem (a) i (b) u (2.1.4-1) nakon sreenja se dobije:
A d
F
d lg
Slika 2.1.4-1 tap pod

djelovanjem vlastite teine
(2.1.4-2)
Interesantan je sluaj kada je sila F jednaka nuli a naprezanje jednako prekidnom naprezanju
Rm . Tada se iz izraza (2.1.4-2) moe odrediti duljina samonosivosti tapa - pri veoj duljini dolazi
do prekida tapa uslijed djelovanja vlastite teine:
Rm
g
(2.1.4-3)
Primjerice duljina samonosivosti za tap od elika gustoe 7800 kg/m3 i prekidne vrstoe od 2100
N/mm2 je 27400 m a za tap od aluminija gustoe 2790 kg/m3 i prekidne vrstoe od 350 N/mm2 je
13200 m.
Izraz (2.1.4-2) vrijedi za tapove konstantnog poprenog presjeka. Najvee naprezanje, jednako ili
manje od doputenog naprezanja, javlja se u poprenom presjeku u A . Naprezanja u ostalim
presjecima su manja pak se postavlja problem ekonominosti: naime tap bi mogao imati
poprene presjeke ija bi se povrina smanjivala idui od A prema B i da u svim presjecima bude
naprezanje jednako ili manje od doputenog naprezanja. Za ovakove tapove se kau da su to
tapovi jednake vrstoe a povrina poprenih presjeka im se mijenja po eksponencijalnom
zakonu.
CK-POD-02
DG 2012/5
2.1.5 Statiki neodreeni sluajevi
16
Statika neodreenost aksijalno optereenog tapa ogleda se u nemogunosti odreivanja reakcija

veza tog tapa s nepominom okolinom ili s drugim elementima konstrukcije, koji su u vezi s njim,
iz uvjeta ravnotee. Statiki neodreen tap moe se dimenzionirati tek kada se odredi optereenje
koje na njega djeluje odnosno uzduna sila u njegovom poprenom presjeku a na iju veliinu
utjeu i reakcije veza. Razmotrit e se dva sluaja statike neodreenosti:
- statiki neodreen tap,
- tap je dio statiki neodreene konstrukcije.
Statiki neodreen tap
Po definiciji aksijalno optereenje tapa je kolinearni sistem sila koji moe imati jedan stupanj
slobode gibanja - jednu elementarnu translaciju. Kako je tap u ravnotei moe se postaviti jedan
uvjet ravnotee pak e postojati statika neodreenost ako su u spomenutom kolinearnom sistemu
sila dvije i vie nepoznatih sila. Primjerice tap AB, slika 2.1.5-1a), vezan je za okolinu s dva
cilindrina zgloba koja na njega djeluju s dvije reakcije veza, sile RA i RB , na slici 2.1.5-1b), koje su
nepoznate veliine, optereen je silom F poznate veliine. Mehaniki model, karakteristian za
statiko razmatranje problema prikazan je na slici 2.1.5-1b). Uvjet ravnotee govori da suma svih
sila koje djeluju po osi x mora biti jednaka nuli:
RA + F RB = 0
(a)
Iz gornje jednadbe ne mogu se jednoznano
odrediti veliine reakcija veza nedostaje jedna
jednadba. Kae se da je razmatrani tap
jedanput statiki neodreen. Problem se rjeava
na dva naina:
- iz jednakosti deformacija dijelova tapa duljine a
i b slijedi dodatni uvjet,
- primjenom metode superpozicije.
Prema prikazu na slici 2.1.5-1b) na dio tapa AC
djeluje sila RA , i produlji ga za la , a na dio tapa
Slika 2.1.5-1 Statiki neodreen tap
CB djeluje sila RB i skrati ga za lb .Kako se
duljina tapa ne mijenja slijedi:
la = lb
(b)
Deformacije tapa, prema (2.1.3-1) iznose:
RA a
AE
RB b
lb =
AE
la =
(c)
(d)
Iz izraza (b), (c) i (d) dobije se:
RA =
b
RB
a
(e)
Gornji izraz je traeni dodatni uvjet pak se rjeenjem jednadbi (a) i (e) dobiju izrazi koji odreuju
veliinu reakcija:
RA =
b
F
l
RB =
a
F
l
(f)
Za odreivanje reakcija veza metodom superpozicije uklanja se veza u B i promatraju se

deformacije tapova prikazanih na slici 2.1.5-2:
a) na tap djeluju sile RA1 i F i pritom se tap produlji za:
l1 =
Fa
AE
(g)
RB l
AE
(h)
a reakcija u A jednaka je sili F ,

b) tap je optereen sa silama RA 2 i RB i pritom se skrati za:
l2 =
a reakcija u A jednaka je sili RB .

CK-POD-02
DG 2012/5
Da bi reakcje veza i deformacije tapova optereenih

kao na slikama 2.1.5-2 a) i b) odgovarale reakcijama
veza i deformaciji tapa prikazanog na slici 2.1.5-1a)
treba izjednaiti deformacije li i l2 te zbrojiti
17
reakcije veza RA1 i RA 2 da bi dobili reakciju RA :
Fa RB l
a
=
RB = F
AE AE
l
a
b
RA = RA1 + RA 2 = F + F = F
l
l
l1 = l2
Slika 2.1.5-2 Odreivanje reakcija veza

metodom superpozicije
Rezultati su jednaki onima u izrazima (f).
Statiki neodreene tapne konstrukcije

Jednostavne tapne konstrukcije prikazane na slikama 2.1.5-3 i 2.1.5-4 su jedamput statiki
neodreene. Promatrajui ravnoteu toke D za tapnu konstrukciju u ravnini mogu se postaviti
dva uvjeta ravnotee a nepoznate su sile u tri tapa. Za tapnu konstrukciju u prostoru odnosno za
toku E mogu se postaviti tri uvjeta ravnotee a nepoznate su etiri sile u tapovima. U oba sluaja
jedan tap je nepotreban. Dodatni uvjet dobija se analizom deformacija.
Slika 2.1.5-3 Statiki neodreena tapna konstrukcija u ravnini

Za tapnu konstrukciju u ravnini na slici 2.1.5-3b)
prikazane su deformacije meu kojima postoji veza
definirana donjim izrazom:
l3 = l2 sin
(i)
Deformacije tapova, prema (2.1.3-1), iznose:
l2 =
Fl
F2l2
, l3 = 3 3
A2 E
A3 E
(j)
Pomou izraza (i) i (j) dobije se dodatni, trei, uvjet za

odreivanje sila u tapovima.
Na isti nain, analizom deformacija, moe se dobiti Slika 2.1.5-4 Statiki neodreena tapna
dodatni, etvrti, uvjet za odreivanje sila u tapovima
konstrukcija u prostoru
prostorne tapne konstrukcije prikazane na slici 2.1.5-4.
Kod tapnih konstrukcija mogu se pojaviti naprezanja u tapovima bez da je ta konstrukcija
optereena. Za primjer ako tapovi za konstrukciju prikazanu na slici 2.1.5-3a) nisu izraeni s
odgovarajuim duljinama, kao na slici 2.1.5-5a) tap 3 je krai za lg , a konstrukcija se sloi tako
da se toke D0 i E poklope u tapovima se pojavljuje naprezanje. Ova se naprezanja zovu poetna
naprezanja ili naprezanja uslijed montae. Konstrukcija je statiki neodreena pak se sile u
tapovima odreuju pomou dodatnog uvjeta koji se dobije analizom deformacija koje su prikazane
na slici 2.1.5-5b):
l g = l2 +
l3
sin
(k)
Greka lg je obino poznata pak se pomou izraza (j) i (k) dobije dodatni uvjet. Nakon to se
odrede sile u tapovima moe se odrediti i naprezanje u tapovima.
CK-POD-02
DG 2012/5
18
Slika 2.1.5-5 tapna konstrukcija sa tapom 2 ija duljina ne odgovara projektnoj duljini
Nakon to se odrede sile u tapovima mogu se koristiti izrazi (2.1.2-3), (2.1.3-1) i (2.1.3-2) za
dimenzioniranje tapova ili za raunanje naprezanja i deformacija tapova.
2.1.6 tapovi od dva razliita materijala

Kod aksijalno optereenog tapa, slika 2.1.6-1, koji je sastavljen od dva dijela, 1 i 2, iji su popreni
presjeci pvrine A1 i A2 a moduli elastinosti E1 i E2 (ovi su dijelovi od razliitih materijala)
interesantno je odrediti naprezanja, 1 i 2 , sile u svakom dijelu tapa, F1 i F2 , te ekvivalentni
modul elastinosti E .
Pod djelovanjem sila F1 i F2 dijelovi se tapa produlje za l1 i l2 a pod djelovanjem sile F tap
se produlji za l .
Oito vrijedi:
l1 = l2 = l
(a)
F1 + F2 = F
(b)
Za povrinu tapa A vrijedi:
A = A1 + A2
(c)
Produljenja dijelova tapa, prema (2.1.3-1) i Slika 2.1.6-1 Rastezanje tapa izraenog od
uzevi u obzir (c), definiraju se donjim izrazima:
dva razliita materijala
l1 =
F1l
A1 E1
l2 =
F2l
A2 E2
l =
Fl
AE
(d)
Sile F1 i F2 mogu se nai iz prva dva od izraza (d) i uzevi u obzir (a) dobije se:
F1 =
A1 E1
l
l
F2 =
A2 E2
l
l
(e)
Uvrstivi izraze (e) u (b) dobije se izraz koji odreuje produljenje tapa:
l =
Fl
A1 E1 + A2 E2
(2.1.6-1)
Izjednaenjem gornjeg izraza s treim od izraza (d) dobije se izraz koji definira ekvivalentni modul
elastinosti E :
E=
A1 E1 + A2 E2
A1 + A2
(2.1.6-2)
Srednje naprezanje u tapu i naprezanja u dijelovima tapa su po definiciji:
F
A
1 =
F1
A1
2 =
F2
A2
(f)
Uvrstivi izraze (e) u zadnja dva od izraza (f) dobiju se izrazi koji odreuju naprezanja u dijelovima
tapa:
(2.1.6-3)
CK-POD-02
DG 2012/5
2.1.7 Termiko naprezanje
19
Pri promjeni temperature materijala tapa mijenjaju se dimenzije tapa. Razmatrat e se promjena
duljine lT koju karakterizira koeficijent toplinskog rastezanja . tap, slika 2.1.7-1, ima duljinu
l1 pri temperaturi T1 a duljinu l2 pri temperaturi T2 .

Promjena temperature materijala tapa je:
T = T2 T1
(a)
a promjena duljine tapa je odreena donjim izrazom:
lT = l T
(2.1.7-1)
Dakle produljenje tapa proporcionalno je umnoku
duljine tapa i promjene temperature materijala tapa a Slika 2.1.7-1 Deformacija tapa pri
faktor proprcionalnosti je koeficijent temperaturnog promjeni temperature materijala tapa
rastezanja materijala tapa. Dimenzija ovog
koeficijenta je K-1.
Termika deformacija je produljenje ako je T pozitivno a skraenje ako je T negativno.
Ukoliko je sprijeena promjena duljine tapa, slika 2.1.7-2, u poprenim presjecima tapa javlja se
naprezanje. Veliinu ovog naprezanja odreuje se pomou relativnog produljenja tapa T koje se
odreuje iz (2.1.7-1):
T = T
(2.1.7-2)
Po Hookeovom zakonu, izraz (2.1.3-2), termiko
naprezanje T se odreuje donjim izrazom:
T = T E
(2.1.7-3)
Termiko naprezanje je vlano ili tlano u skladu s
termikom deformacijom.
Termika deformacija i termiko naprezanje pribrajaju Slika 2.1.7-2 tap kojemu je sprijeena
deformacija uslijed promjene temperature
se deformacijama i naprezanju od optereenja.
Primjer 2.1.7-1
Tramvajske ine spojene su zavarivanjem, u zimskim uvjetima, pri temperaturi 50 C. Temperatura
ina naraste na 500 C, u ljetnim mjesecima. Za pravocrtni dio tramvajske pruge duljine 1000 m
odrediti:
a) naprezanje i uzdunu silu u poprenom presjeku ina ako su krajevi ina vrsto vezani za
nepominu okolinu,
b) produljenje ina kad ne bi bile vezane za nepominu okolinu,
c) prirast temperature pri kojem naprezanje u inama postane jednako granici teenja od 240
N/mm2 (krajevi ina vrsto su vezani za nepominu okolinu).
Koeficijent termikog irenja elika je 12x10-6 a povrina poprenog presjeka ine je A = 6297
mm2. Raunati s modulom elastinosti E = 206000 N/mm2.
Rjeavanje:
a) Naprezanje se odreuje uzrazom (2.1.7-3):
T = T E = 12 106 ( 50 5) 206000 = 111.24 N/mm2

Uzduna sila se odreuje kao umnoak prije izraunatog naprezanja i povrine poprenog
presjeka ine:
N = A T = 6297 111.24 = 700478.28 N
b) Produljenje se rauna po izrazu (2.1.7-1):
lT = l T = 12 106 1000 1000 ( 50 5 ) = 540 mm
c) Prirast temperature pri kojem e termiko naprezanje postati jednako granici teenja nae se iz
izraza (2.1.7-3):
T =
CK-POD-02
T
240
=
= 97.090C
6
E 12 10 206000
DG 2012/5
2.2
NORMALNA NAPREZANJA U KRUNOM PRSTENU
20
2.2.1 Kotlovska formula

Kruni prsten konstantnog pravokutnog poprenog presjeka, irine b i debljine d, ija teita lee
na krunici, dio je plohe cilindrinih kotlova, vrstog trupa podmornice, cilindrinog dijela trupa
aviona, hidraulinih cilindara, cijevi i slinih formi. Optereenje krunog prstena, slika 2.2.1-1a), je
pritisak p bilo vanjski ili unutarnji.
Za mehaniki model krunog prstena, slika 2.2.11b) postavlja se uvjet ravnotee:
Ry = 0
2 N + dF sin = 0
(a)
Sila diferencijalne veliine dF koja djeluje na

direrencijalnu povrinu krunog prstena odreuje
Slika 2.2.1-1 Optereenje i unutarnje sile kod
se kao umnoak pritiska i te povrine:
krunog prstena
dF = r d b p
(b)
Uzevi u obzir djelovanje sila dF na promatranu polovinu krunog prstena, integracijom od = 0
do = , unutarnja sila N se odreuje izrazom:
1
N = r b p sin d
2
0
(c)
Nakon integracije dobije se:
N =r bp
(2.2.1-1)
Naprezanje u poprenom presjeku krunog prstena dobije se dijeljenjem sile N s povrinom d b
poprenog presjeka:
N
db
(d)
Uvrtenjem (2.2.1-1) u (d) dobije se kotlovska formula:
pr
d
(2.2.1-2)
Ova jednostavna a vrlo djelotvorna formula ima mnogostruku primjenu i zasluna je za razvoj
transporta ljudi i tereta eljeznicom te fluida u sustavima vodovoda i hidraulike.
Deformacija krunog prstena izraena promjenom duljine radijusa odreuje se polazei od
relativnog produljenja i Hookeovog zakona:
r
=
=
(e)
r
E
Iz izraza (e) nakon uvrtenja izraza (2.2.1-2) dobije:
r
r =
(2.2.1-3)
E
2.2.2 Termika deformacija i naprezanje u krunom prstenu

Radijus krunog prstena, prije promjene njegove temperature, definiran je na slici 2.2.2-1. Polazi
se od izraza (2.1.7-1) u koji se uvrtava opseg krunog
prstena 2r :
lT = 2r T
(a)
Opseg krunog prstena nakon promjene njegove
temperature odreuje se donjim izrazom:
2r + 2r T = 2 ( r + r )
(b)
iz kojeg se moe odrediti promjena duljine radijusa
krunog prstena:
Slika 2.2.2-1 Kruni prsten s poetnom
r = T r
(2.2.2-1)
temperaturom
Relativno produljenje radijusa je, po definiciji, jednako:
T =
CK-POD-02
r
r
(c)

21
Uvrstivi izraz (2.2.2-1) u (c) dobije se isti izraz kao (2.1.7-2):
T = T
(d)
Ako je deformacija krunog prstena sprijeena u njegovim poprenim presjecima pojavljuje se
termiko naprezanje koje je, prema Hookeovom zakonu, odreeno izrazom (2.1.7-3):
T = T E
(2.2.2-2)
DG 2012/5
2.2.3 Naprezanje u rotirajuem krunom prstenu

Kruni prsten, koji rotira s konstantnom kutnom brzinom oko osi kroz toku O, prikazan je na
slici 2.2.3-1a). Optereenje krunog prstena je od centrifugalne sile rasporeene po dijeliima
mase krunog prstena i moe se tretirati kao pritisak p u 2.2.1. Radi odreivanja ovog pritiska
definira se centrifugalna sila, slika 2.2.3-1b), koja djeluje na diferencijalni dio mase krunog
prstena:
dLN = dm aN
(a)
Normalno ubrzanje je:
aN = r 2
(b)
Diferencijal mase, izraen umnokom
gustoe i diferencijala volumena,
definira se izrazom (c):
dm = r d d b
(c)
Slika 2.2.3-1 Optereenje krunog prstena pri rotaciji
s kutnom brzinom
U izrazu (c) d je debljina a b je irina krunog prstena. Predpostavlja se da sila dLN djeluje na
diferencijalnu povrinu:
dA = r d b
(d)
pak se pritisak p definira:
r d d b r 2
p=
r d b
(e)
Nakon sreenja izraza (e) dobuje se:
p = r 2 d
(2.2.3-1)
Uvrtenjem izaraza (2.2.3-1) u kotlovsku formulu, (2.2.1-2) dobije se izraz koji odreuje naprezanje
u poprenim presjecima krunog prstena, izraenog od materijala gustoe , koji rotira kutnom
brzinom :
= r 2 2
(2.2.3-2)
2.3
ENERGIJA ELASTINE DEFORMACIJE TAPA
Energija elastine deformacije aksijalno optereenog tapa je potencijalna enegija EP akumulirana

u tapu i jednaka je mehanikom radu W12 kojeg izvri sila elstine deformacije pri produljenju
tapa za l . Po definiciji uzduna sila u tapu je:
N x = c x
(a)
Kako je prije reeno vrijedi:
EP = W12
(b)
Mehaniki rad uzdune sile je:
l
W12 = N x dx = c x dx
(c)
Izjednaenjem (b) i (c) dobije se:
1
2
EP = c ( l )
2
(d)
Slika 2.3-1 Skica za odreivanje

energije elastine deformacije tapa
Konstanta elastinosti tapa c dobije se pomou izraza (2.1.3-1). Prvo se sila

N i izrazi sila N :
N=
CK-POD-02
AE
l
l
(e)
F zamjeni silom
DG 2012/5
22
Sila N se moe izraziti i po definiciji elastine sile:
N = c l
(f)
Usporedbom izraza (e) i (f) konstanta elastinosti tapa odreuje se izrazom:
c=
AE
l
(2.3-1)
Uvrstivi (2.3-1) u (d) dobije se:
EP =
1 AE
( l ) 2
2 l
(2.3-2)
1 N2 l
2 AE
(2.3-3)
12
Al
2 E
(2.3-4)
Izrazi li se produljenje iz izraza (e) i zamjeni u gornjem izrazu dobije se jo jedan izraz koji definira
energiju elastine deformacije tapa:
EP =
Energija elastine deformacije tapa moe se izraziti pomou naprezanja:
EP =
uz napomenu da mora biti zadovoljeno:
RP 0.2
(g)
jer se radi o energiji elastine deformacije.

Interesantno je odrediti energiju elastine deformacije po volumenu tapa, EP /V , koja se mjeri u
Nm/m3. U tu svrhu izraz (2.3-4) treba podijeliti s volumenom koji je jednak A l pak se dobije:
EP /V =
12
2 E
(2.3-5)
Energija elastine deformacije po masi tapa, EP / m , koja se mjeri u Nm/kg dobije se dijeljenjem
izraza (2.3-4) s masom tapa ( je gustoa materijala tapa):
m= Al
(h)
EP / m =
1 2
2 E
(2.3-6)
U tablici 2.3-1 dane dane su energije elastine deformacije po volumenu i masi za neke tehnike
materijale.
Tablica 2.3-2 Specifine energije elastine deformacije tapa
Materijal
Aluminijska slitina AlMg3
Bakar
elik .0361
elik .0561
elik .2133
Guma
Hrastovina
Gustoa Modul E
kg/m3
N/mm2
2700
8930
7850
7850
7850
930
850
72000
115000
206000
206000
206000
14
13000
= RP 0.2
2
EP /V
EP / m
N/mm
Nm/m
Nm/kg
80
44444.4
16.5
30
3913.0
0.44
240
139805.8
17.8
360
314563.1
40.1
1130 3099271.9 394.8
2.1
157500.0 169.4
30
34615.4
40.7
Prema podacima u gornjoj tablici najvie se energije po jedinici volumena moe akumulirati u tapu
od elika .2133 koji je elik za opruge. Energija akumulirana po jedinici mase takoer je najvea
za taj elik ali je vrlo velika i za tap od gume.
Produljenje tapa i naprezanje u poprenim presjecima tapa u ovisnosti o energiji elastine
deformacije odreuje se pomou izraza (2.3-7) i (2.3-8):
2l EP
AE
2E E P
=
Al
l =
(2.3-7)
(2.3-8)
koji su dobiveni iz izraza (2.3-2) i (2.3-4). Iz istih se izraza moe odrediti povrina poprenog
presjeka za doputeno produljenje ld i graninu vrijednost naprezanja RP 0.2 :
CK-POD-02
DG 2012/5
A
A
2.4
2l EP
E ( ld )
2 E EP
RP2 0.2 l
23
(2.3-9)
(2.3-10)
RJEAVANJE PROBLEMA
Osnovni posao je dimenzioniranje odnosno odreivanje povrine poprenog presjeka tapa i

debljine krunog prstena uz zadovoljenje dvaju uvjeta:
- normalno naprezanje u poprenom presjeku mora biti manje ili jednako doputenom
naprezanju d ,
- produljenje l za tap i r za kruni prsten moraju biti manji ili jednaki doputenom
produljenju ld za tap i rd za kruni prsten.
Dodatni posao je za tap poznate povrine poprenog presjeka odnosno za kruni prsten poznate
debljine odreivanje veliine normalnog naprezanja i produljenja l odnosno r .
Navedeni poslovi obavljaju se kroz etiri zadatka koristei prije izvedene izraze za rjeavanje 1. i 2.
zadatka koji se odgovarajue modificiraju za rjeavanje 3. i 4. zadatka.
raunanje normalnih naprezanja
1. zadatak
- tap
F
A
= E
(2.1.2-3)
(2.1.3-2)
- tap s utjecajem vlastite teine
A =
F +G
A
(2.1.4-1)
- tapovi od dva razliita materijala
- termiko naprezanje u neslobodnom tapu
(2.1.6-3)
T = T E
(2.1.7-3)
- kruni prsten
pr
d
(2.2.1-2)
T = T E
(2.2.2-2)
- termiko naprezanje u krunom prstenu

- naprezanje u rotirajuem prstenu
= r 2 2
(2.2.3-2)
- tap koji je akumulirao energiju elastine deformacije EP
=
2. zadatak
- tap
l =
2E E P
Al
(2.3-8)
raunanje produljenja
Fl
AE
(2.1.3-1)
Fl
A1 E1 + A2 E2
(2.1.6-1)
l =
- termiko produljenje slobodnog tapa
lT = l T
- kruni prsten produljenje radijusa
CK-POD-02
(2.1.7-1)
DG 2012/5
r
r =
E
- termiko produljenje radijusa krunog prstena
r = T r
(2.2.1-3)
(2.2.2-1)
l =
2l EP
AE
dimenzioniranje po doputenom naprezanju
3. zadatak
- tap
F
F
d A
A
d
- tap s utjecajem vlastite teine
(2.3-7)
F
d lg
(2.1.2-3a)
(2.1.4-2)
- termiko naprezanje u neslobodnom tapu
T = T E d
(2.1.6-3a)
(2.1.7-3a)
- kruni prsten
pr
pr
d d
d
d
(2.2.1-2a)
- termiko naprezanje u krunom prstenu
T = T E d
(2.2.2-2)
- naprezanje u rotirajuem prstenu
= r 2 2 d
(2.2.3-2a)

2E E
(2.3-10)
A 2 P
RP 0.2 l
4. zadatak
- tap
dimenzioniranje po doputenom produljenju
Fl
Fl
l d A
AE
ld E
l =
l =
Fl
ld
A1 E1 + A2 E2
(2.1.3-1a)
(2.1.6-1)
- termiko produljenje slobodnog tapa
lT = l T ld
- kruni prsten produljenje radijusa
r
r =
rd
E
- termiko produljenje radijusa krunog prstena
r = T r rd
(2.1.7-1a)
(2.2.1-3a)
(2.2.2-1a)

2l EP
A
(2.3-9)
2
E ( ld )
CK-POD-02
24
DG 2012/5
3.
25
SMINO NAPREZANJE
O sminom naprezanju u tapovima govorit e se sada i kada se bude razmatralo uvijanje tapa.
Sada e se razmatrati odrezno optereenje tapa, slika 3-1a), i optereenje koje izaziva smicanje
ili klizanje u materijalu tapa ili u spoju dvaju tapova, slika 3-1b).
Slika 3-1 Modeli za smik: a) odrez i b) smicanje ili klizanje; tapovi su irine b
Naprezanje u sluaju prikazanom na slici 3-1a sadri, osim sminog naprezanja, gnjeenje
materijala koje se ukljuuje u smino naprezanje.
Sminom naprezanju esto se pridruuje atribut tangencijalno za razliku od normalnog jer se
smino naprezanje javlja u ravnini poprenog presjeka koja se moe smatrati tangencijalnom
ravninom poprenog presjeka. Pravci normalnog naprezanja i sminog naprezanja meusobno su
okomiti.
3.1
NAPREZANJE
tapovi konstantnog poprenog presjeka spojeni, slika 3-1b), na povrini A , spojem duljine a i
irine b , aksijalno su optereeni sa silama F i nalaze se u stanju ravnotee. Lijevi tap, slika 3.11a), bit e u ravnotei ako pretpostavimo da u spojnoj povrini A djeluje sila Q i da vrijedi:
Q=F
(a)
S gledita statike sila Q je rezultanta paralelnog
sistema sila Qi , i = 1,2,3,..,n, a n je po volji velik
prirodan broj, iji su pravci djelovanja paralelni s osi
tapa i lee u spojnoj povrini, djeluju na dio spojne
povrine Ai , slika 3.1-1b):
n
Q = Qi
(b)
i =1
Pretpostavlja se ista veliina sila Qi i jednolika

raspodjela ovih sila po spojnoj povrini pak se moe
napisati:
Q
n
A
Ai =
n
Qi =
(c)
Slika 3.1-1
Sila smicanja i srednje
smino naprezanje
(d)
S gledita nauke o vrstoi u spojnoj povrini tapova postoji smino naprezanje koje se definira
izrazom:
Qi
Ai
(3.1-1)
Kako su sile Qi i dijelovi spojne povrine tapova Ai konstantni to je i smino naprezanje

konstantno pak se moe napisati:
=
(e)
Uvrstivi izraze (c), (d) i (e) u izraz (3.1-1) dobije se:
Q
A
(3.1-2)
Sila Q se moe zamijeniti silom F , koristei (a), u gornjem izrazu pak vrijedi
CK-POD-02
DG 2012/5
F
=
A
26
(3.1-3)
Povrina A se zove smina povrina a sila Q smina sila.

Kako je ve napomenuto u modelu definiranom slikom 3-1a) osim sminog naprezanja pojavljuje
se, u manjoj ili veoj mjeri gnjeenje materijala tapa. No i u ovakovim sluajevima koristi se izraz
(3.1-3) a za naprezanje se kae da je srednje smino naprezanje. Smina povrina je povrina
poprenog presjeka tapa.
Kada raspodjela sminog naprezanja po spojnoj odnosno sminoj povrini nije jednolika smino
naprezanje se odreuje donjim izrazom:
= lim i
A 0 Ai
(2.1.2-5)
3.2
DEFORMACIJE
Spoj tapova na koje djeluju sile F , slika 3-1b), znaajno uvean i s debljinom c prikazan je na
slici 3.2-1. Prije djelovanja sila F na tapove razmatrani spoj imao je formu kvadra koji se je
deformirao u paralelopiped (na slici je dan pogled na spoj pak se vidi deformacija pravokutnika u
paralelogram): gornji tap je otklizao u desno u odnosu na donji tap za c. Treba imati na umu da
su i debljina spoja c i posmik c vrlo male veliine.
Jednostavnim misaonim pokusom, slino kao kod
razvlaenja tapa, usporeujui deformaciju, posmik
c , s optereenjem, sile F, debljinom spoja,
povrinom spoja A i modulom smika G materijala
tapova i spoja, zakljuuje se:
c) deformacija je to vea to su vei
optereenje i debljina spoja,
d) deformacija je to manja to su vei povrina
spoja i modul smika.
Drugim rijeima reeno: posmik spoja tapa Slika 3.2-1 Smina deformacija spoja
proporcionalan je optereenju i debljini spoja a tapova
obrnuto proporcionalan povrini spoja i modulu
smika.
Temeljem ovih zakljuaka moe se napisati:
c =
Fc
AG
(3.2-1)
Uobiajeno je promatrati sminu deformaciju

kvadratnog elementa spoja stranice c , slika 3.22, koji se radi sminih naprezanja deformira u
romb. Smina naprezanja djeluju u parovima,
prema dva nasuprotna vrha romba, i iste su
veliine to slijedi iz ravnotee elementa.
Razlikuju se dvije vrste deformacije:
Slika 3.2-2 Smina deformacija elementa spoja
- posmik c koji se naziva apsolutni smik,
tapova
- kut smika ili relativni smik.
Veza izmeu apsolutnog i relativnog smika vidi se na slici 3.2-2:
tg =
c
c
(a)
Kako je ve reeno relativni i apsolutni smik su male veliine pak je onda i kut smika mali kut te se
koristi priblienje da je tangens malog kuta jednak samom kutu:
c
c
(3.2-2)
Preureenjem izraza (3.2-1) i uzevi u obzir gornji i izraz (3.1-3) dobije se:
= G
(3.2-3)
CK-POD-02

27
Gornji izraz se zove Hookeov zakon za smik i povezuje smino
naprezanje s relativnim smikom i modulom smika kao to je
Hookeov zakon za normalno naprezanje povezivao relativno
produljenje i modul elastinosti. Valjanost Hookeovog zakona za
smik potvuje se pokusima kojima se dobija zavisnost izmeu
sminog naprezanja i relativnog smika prikazana na slici 3.2-3.
Na ovoj slici uoava se podruje proporcionalnosti i granice
proporcionalnosti. Granica proporcionalnosti po naprezanju je
P a po relativnom smiku kut smika P ija je veliina oko
Slika 3.2-3 Dijagram smino
1/1000 radijana.
naprezanje - relativni smik
Smino naprezanje m je prekidno naprezanje smika.
Modul smika moe se izraziti kao tangens kuta kojeg pravac proporcionalnosti zatvara s apscisom.
DG 2012/5
3.3
RJEAVANJE PROBLEMA
Osnovni posao je dimenzioniranje: odreivanje smine povrine odnosno odgovarajue povrine

poprenog presjeka tapa ili povrine spoja tapova uz zadovoljenje dvaju uvjeta:
- smino naprezanje u poprenom presjeku mora biti manje ili jednako doputenom
naprezanju d ,
- relativni smik mora biti manji ili jednak doputenom relativnom smiku d .
Dodatni posao je za poznatu sminu povrinu odrediti veliine sminog naprezanja i relativnog
smika .
raunanje sminih naprezanja
1. zadatak
F
A
(3.1-3)
raunanje sminih deformacija
2. zadatak
Fc
AG
c
=
c
c =
F
F
d A
A
d
4. zadatak
(3.1-3a)
dimenzioniranje po doputenim sminim deformacijama
Fc
Fc
cd A
AG
G cd
c
F
F
=
=
d A
c
AG
G d
c =
CK-POD-02
(3.2-2)
3. zadatak
(3.2-1)
(3.2-1a)
(3.2-2a)
DG 2012/5
4.
28
VIEOSNO NAPREZANJE
Kod aksijalnog optereenja tapa uobiajeno je govoriti o normalnom naprezanju u poprenom

presjeku okomitom na os tapa odnosno okomitom na pravac djelovanja optereenja. U pokusima
razvlaenja tapa od mekog elika dominatne i presudne deformacije deavaju su u poprenom
presjeku koji zatvara kut od 450 s pravcem razvlaenja. Ove deformacije, Ldersove linije, vidljive
su golim okom i nastaju radi sminih naprezanja. Moe se rei da postoji neka veza izmeu
normalnog i sminog naprezanja u sluaju kada optereenje djeluje po jednom pravcu. EK esto
su optereeni po vie pravaca zato se analizira veza izmeu deformacija i normalnih i sminih
naprezanja u poprenim presjecima koji zatvaraju razliite kutove s pravcima optereenja. Jedan
od razloga je potreba odreivanja najveih naprezanja a radi injenice da su neki materijali razliito
otporni na normalna i smina naprezanja. U opem sluaju analizira se jedno, dvo i troosno
optereenje. Ovdje e se razmatrati jedno i dvoosno optereenje i odgovarajua naprezanja.
4.1
NORMALNO I SMINO NAPREZANJE KOD JEDNOOSNOG OPTEREENJA
Na slici 4.1-1 popreni presjek koji sadri pravac pr okomit je na os tapa i pravac optereenja i
ima povrinu A . Popreni presjek koji sadri pravac ps zatvara kut s poprenim presjekom A
i ima povrinu A' . Izmeu povrina ovih dvaju presjeka
postoji jednostavan odnos:
A = A' cos
(a)
Presjee li se razmatrani tap, slika 4.1-2, po pravcu ps
lijevi dio tapa bit e u ravnotei ako u poprenom presjeku
djeluje sila N i ako je ispunjen uvjet ravnotee:
N=F
(b)
Sila N se moe rastaviti na dvije komponente:
- N n koja djeluje po pravcu normale na popreni presjek,
pravac n,
- N t koja djeluje po pravcu tangente na popreni presjek,
pravac t.
Veliine ovih sila, uzevi u obzir (b), su:
N n = F cos
(c)
Slika 4.1-1
presjeci
Razliiti
popreni
Slika 4.1-2 Sile u poprenom

presjeku koji sadri pravac ps
N t = F sin
(d)
Normalno naprezanje u poprenom presjeku okomitom na
os x definirano je izrazom:
x =
F
A
(e)
n =
Nn
A'
(f)
Slika
4.1-3
Naprezanja
u
a normalno naprezanje u poprenom presjeku koji sadri poprenom presjeku koji sadri
pravac ps
pravac ps izrazom:
Izraz (f) se transformira pomou izraza (a), (c) i (e):
F
cos 2
A
n = x cos 2
n =
(g)
(4.1-1)
Smino naprezanje u poprenom presjeku koji sadri pravac ps definira se izrazom:
Nt
A'
(h)
Izraz (h) se transformira pomou izraza (a), (d) i (e):
F
sin cos
A
1
= x sin 2
2
CK-POD-02
(i)
(4.1-2)

29
Izrazi (4.1-1) i (4.1-2) definiraju normalno i smino naprezanje u bilo kojem poprenom presjeku,
odreenom kutom , u ovisnosti o normalnom naprezanju x u poprenom presjeku okomitom na
os tapa i pravac djelovanja optereenja.
Najvee vrijednosti normalno i smino naprezanje imaju u poprenim presjecima za koje je :
- = 0 za normalno naprezanje:
DG 2012/5
( n )max = x
-=
max
(4.1-3)
za smino naprezanje:
4
1
= x
2
(4.1-4)
Zavisnosti razmatranih naprezanja o kutu ilustriraju se pomou

Mohrove krunice prikazane na slici 4.1-4.
4.2
Slika 4.1-4 Mohrova krunica za

jednoosno optereenje
DVOOSNO NORMALNO OPTEREENJE
Razmatra se kvadrat, slika 4.2-1, optereen po osima x i y pak se na njegovim stranicama

pojavljuju normalna naprezanja x i y . Kvadrat je u ravnotenom stanju.
U poprenom presjeku ija normala zatvara kut s osi x ,
slika 4.2-1, djeluje normalno i smino naprezanje:
n = x cos 2 + y sin 2
(4.2-1)
1
( x y ) sin 2
2
(4.2-2)
1
( y x ) sin 2
2
(4.2-2)
Ova naprezanja se dobiju pomou izraza 4.1-1 i 4.1-2

zbrajajui djelovanje optereenja po osima x i y .
Naprezanja n i su prikazana na Mohrovoj krunici, slika Slika 4.2-1 Dvoosno normalno
4.2-2, za razmatrani popreni presjek odreen kutom . U optereenje
poprenom presjeku koji je okomit na prethodni, odreen
kutom + 900 djeluju naprezanja n1 i - koja su takoer
prikazana na slici 4.2-2 a odreena su izrazima:
n1 = x sin 2 + y cos 2
(4.2-1)

Radi nalaenja veze izmeu modula elastinosti E i modula
dvoosno normalno optereenje
smika G razmatraju se naprezanja i deformacije kvadrata,
prikazanih na slici 4.2-3.
Na kvadrat stranica a djeluju normalna naprezanja x ,
vlano, i y , tlano, iste veliine. U stranicama kvadrata
stranica b djeluje smino naprezanje koje je iste veliine
kao i normalna naprezanja to proizlazi iz Mohrove krunice
prikazane na slici 4.2-4.
Na slici 4.2-3 se vidi:
- trokut ABO deformirao se u trokut A1B1O,
- kut OAB se smanjio i sada kut O A1B1 iznosi 450 - / 2,
Slika 4.2-3 Normalno i smino
optereeni elementi i njihove
- stranica a se je produljila i skratila za a .
deformacije
Temeljem reenog moe se napisati:
a + a
2 = cos
4 2
b
(a)
Razvojem cosinusa i preureenjem lijeve strane izraza (a) dobije se:
CK-POD-02
DG 2012/5
a
a 1 +
= cos cos + sin sin

2b
4
2
4
2
30
(b)
Gornji izraz se trensformira razvojem cosinusa na lijevoj

strani i uzevi u obzir da je sinus malog kuta jednak kutu:
cos

1 +
= cos + (sin )
4
a
4
4 2
(c)
Nakon skraenja se dobije:
1+
= 1+
a
2

elemente prikazane slikom 4.2-3
(d)
Relativno produljenje stranice a sastoji od produljenja uslijed djelovanja naprezanja x i y :
a
= = x +
a
E
E
(e)
U pisanju gornjeg izraza koriten je izraz (2.1.1-3) s promijenjenim predznakom jer naprezanje y
doprinosi produljenju stranice a . Simboli x i y zamijenjeni su s jer su ta naprezanja iste
veliine pak se konano dobije:
a
= (1 + )
(f)
a
E
Kako je = i = / G iz izraza (f) se dobije izraz koji definira vezu izmeu modula elastinosti
E i modula smika G :
G=
4.3
E
2 (1 + )
(4.2-4)
OPI SLUAJ DVOOSNOG OPTEREENJA
U opem sluaju dvoosnog optereenja, prikazanog na slici 4.3-1, trae se najvee vrijednosti
normalnog, 1 i 2 , te sminog naprezanja max . Problem se rjeava pomou Mohrove krunice
konstruirane na slici 4.3-2 odakle se nalazi:
1 =
2 =
x + y
2
x + y
2
tg 2 =
max =
y
2
+ x
+
2
2
y
2
x
+
2
2
x y
1 2
2
(4.3-2)
(4.3-3)
y
2
= x
+
2
Slika 4.3-1 Opi sluaj dvoosnog optereenja
CK-POD-02
(4.3-1)
(4.3-4)
Slika 4.3-2 Mohrova krunica za opi sluaj

dvoosnog optereenja
DG 2012/5
5.
31
VRSTOA GREDE
Greda je tap optereen savojno a optereenje moe biti:

- od dva sprega istog momenta a suprotnog smjera djelovanja - u ovom sluaju se u poprenom
presjeku pojavljuje normalno naprezanje koje se linearno mijenja po visini poprenog presjeka,
- kontinuiranim optereenjem, silama i spregovima - u ovom sluaju se u poprenom presjeku
pojavljuje normalno i smino naprezanje koje se mijenja po visini poprenog presjeka.
Dimenzioniranjem grede treba postii da veliine obje vrste naprezanja budu manje od doputenih
vrijednosti. Pritom je vaan oblik poprenog presjeka ak vaniji od njegove povrine. Takoer se
razmatra i promjena oblika grede koja od pravaste forme prelazi savijanjem, pod djelovanjem
optereenja, u zakrivljenu formu.
5.1
UNUTARNJE SILE I MOMENTI SAVIJANJA
U prvoj fazi razvijanja teorije savijanja grede definira se stanje u poprenom presjeku grede.
Uobiajeno je presjei gredu na dva dijela i pretpostaviti da u nastalim poprenim presjecima
djeluju unutarnje sile i unutarnji momenti koji dre ravnoteu vanjskom optereenju koje djeluje na
pojedini dio grede. U opem sluaju govori se o tri unutarnje sile N , Qx i Qz i tri unutarnja sprega
sila predstavljena s tri momenta M x , M y i M z , slika 1.1-7. Ovdje e se razmatrati samo tri od
navedenih veliina: uzduna sila N , poprena sila Q i moment savijanja M .
Unutarnje sile i momenti su zapravo rezultante naprezanja koje djeluje u poprenom presjeku
grede to se definira u drugoj fazi razvijanja teorije savijanja grede.
Zamjena naprezanja s njegovim rezultantama ima i praktine razloge: veliina unutarnjih sila i
momenata odreuje se metodama statike koristei uvjete ravnotee. esto se unutarnje sile i
momenti prouavaju u statici.
5.1.1 Definicije unutarnjih sila i momenata savijanja

Greda prikazana na slici 5.1.1-1 je u stanju ravnotee a optereena je s dva sistema vanjskih sila:
Fi , i = 1, 2,3,..., n; F j
j = 1,2,3,..., m
(a)
koji sadre i reakcije veza. Sistem sila Fi djeluje na lijevi dio grede, od A do P, a sistem sila F j na
desni dio grede od P do B. Ravnotea grede definirana je s donjim uvjetima ravnotee:
n
i =1
j =1
Rx = Fi cos i + Fj cos j = 0
n
i =1
j =1
Ry = Fi sin i + Fj sin j = 0
n
M T = M TFi + M T j = 0
F
(b)
(c)
(d)
Slika 5.1.1-1 Greda u ravnotei

Unutarnje sile i momenti definiraju se temeljem prikaza na slikama 5.1.1-2 i 5.1.1-3.
i =1
j =1
Rx = 0
N D + Fi cos i = 0
(5.1.1-1)
i =1
n
Ry = 0
Q D + Fi sin i = 0
(5.1.1-2)
i =1
n
MP = 0
M D + M PFi = 0
(5.1.1-3)
i =1
Slika 5.1.1-2 Lijevi dio grede u

ravnotei
Rx = 0
N L + Fj cos j = 0
(5.1.1-4)
j =1
m
Ry = 0
Q L + Fj sin j = 0
(5.1.1-5)
j =1
m
MP = 0
ML + M
Fj
P
=0
(5.1.1-6)
Slika 5.1.1-3 Desni dio grede u

ravnotei
j =1
U izrazima (5.1.1-1) do (5.1.1-6) koritena je konvencija o predznacima dana na slici 5.1.1-4.

CK-POD-02
DG 2012/5
Po zakonu jednakosti akcije i reakcije vrijedi:
32
ND = NL
QD = QL
(5.1.1-7)
MD = ML
Slika 5.1.1-4 Konvencija o predznacima
5.1.2 Kontinuirano optereenje, poprena sila i moment savijanja

Izmeu kontinuiranog optereenja q , poprene sile Q i momenta savijanja M postoji veza koja
se nalazi promatrajui ravnoteu diferencijalnog dijela grede, duljine dx , optereenog prema slici
5.1.2-1.
Iz uvjeta ravnotee Ry = 0 dobije se:
Q + q dx + ( Q + dQ ) = 0
(a)
odakle slijedi:
q=
dQ
dx
(5.1.2-1)
Suma momenata za toku O, M O = 0 , daje:
Slika 5.1.2-1 Skica za odreivanje

veze q , Q i M
1
M + ( M + dM ) Q dx + dx q dx = 0
2
1
2
dM Q dx + q ( dx ) = 0
2
2
Zanemarivi ( dx ) kao malu veliinu drugog reda iz (c) se dobije:
dM Q dx = 0
dM
Q =
dx
(b)
(c)
(d)
(5.1.2-2)
Izraz (5.1.2-1) povezuje kontinuirano optereenje i poprenu silu a izraz (5.1.2-2) povezuje
poprenu silu i moment savijanja. Takoer vrijedi:
q =
dQ d 2 M
=
dx
dx 2
(5.1.2-3)
5.1.3 Konstrukcija N, Q i M dijagrama

Veliine unutarnjih sila i momenta savijanja obino se mijenjaju od jednog do drugog poprenog
presjeka. Uobiajeno je, zbog praktinosti, nanositi njihove veliine iznad raspona grede, odnosno
osi x , na mjestu poprenih presjeka za koje su te veliine odreene. Potrebno je odrediti najveu
vrijednost unutarnjih sila i momenta savijanja jer te vrijednosti sudjeluju u dimenzioniranju grede.
Zato se e se definirati konstrukcija dijagrama unutarnjih sila i momenta savijanja.
Konstrukcija dijagrama unutarnjih sila i momenta savijanja izvodi se kroz sljedee korake:
1. Za zadanu gredu odreuju se reakcije veza.
2. Odabere se poloaj za prvo presjecanje grede i u nastalom poprenom presjeku se,
shodno konvenciji o predznacima, ucrtaju (pretpostavi da djeluju) uzduna i poprena sila
te moment savijanja.
3. Postavljaju se uvjeti ravnotee bilo za lijevi bilo za desni dio grede i iz kojih se odreuju
veliine uzdune i poprene sile te momenta savijanja koriste se odgovarajui od izraza
(5.1.1-1) do (5.1.1-6).
4. Koraci 2. i 3. ponavljaju se dovoljan broj puta za reprezentativne poprene presjeke grede.
5. Nanoenjem izraunatih vrijednosti iznad osi x uz ispitivanje toka dijagrama pomou izraza
(5.1.2-1) i (5.1.2-2) konstruiraju se dijagrami iz kojih se mogu oitati najvee vrijednosti
uzdune i poprene sile te momenta savijanja.
U primjerima 5.1.3-1 do 5.1.3-6 pokazana je konstrukcija dijagrama unutarnjih sila i momenta
savijanja. Uobiajeno je dijagrame rafirati crtama okomitim na os x i oznaiti tako dobivenu
povrinu s plus ili minus za pozitivne odnosno negativne vrijednosti unutarnjih sila i momenata
savijanja.
CK-POD-02

33
Primjer 5.1.3-1 Jednostavna greda optereena jednolikim kontinuiranim optereenjem
DG 2012/5
Odreivanje reakcija veza:
Rx = 0
Ry = 0
MA = 0
RA RB + ql = 0
(a)
1
l RB l ql = 0
2
(b)
Iz izraza (a) i (b) nalazi se:
RB =
1
ql ,
2
RA =
1
ql
2
(5.1.3-1)
Potrebno je odrediti N , Q i M za samo jedan

popreni presjek:
Rx = 0 N = 0
(c)
Ry = 0
MP = 0
RA + qx + Q = 0
M x RA +
Iz izraza (c) se dobije:
(d)
1
x qx = 0
2
(e)
N =0
Poprene sile odreuju se iz izraza (d):
Dio grede u ravnotei zbog djelovanja N, Q i M
Q = RA qx
(f)
Uvrtenjem RA u (f) dobije se:
1
Q = q( l x)
2
Najvea vrijednost
dijagramu je:
Dijagram uzdunih sila
Qmax =
poprene
sile
1
ql
2
prema
(5.1.3-2)
Podaci za dijagram momenta savijanja dobiju

se iz izraza (e):
1
M = xRA qx 2
(g)
2
Uvrtenjem RA u gornji izraz dobije se ovisnost
momenta o x-u:
M=
Dijagram poprenih sila
1
q ( xl x 2 )
2
(h)
Poloaj poprenog presjeka u kojem djeluje

najvei moment savijanja odreuje se pomou
izraza (5.1.2-2):
dM
=Q=0
dx
M = M max
u x-u u kojem funkcija ima prvu derivaciju

jednaku nuli funkcija ima ekstrem:
1
q( l x) = 0 x =
2
1
Uvrtenjem x = l u (h) dobije se:
2
1
M max = ql 2
8
Q=0
Dijagram momenata savijanja
1
l
2
(5.1.3-3)
Slika 5.1.3-1 Konstrukcija dijagrama unutarnjih sila i momenata savijanja za jednostavnu gredu
optereenu jednolikim kontinuiranim optereenjem
CK-POD-02
DG 2012/5
34
Primjer 5.1.3-2 Jednostavna greda optereena koncentriranom silom

Odreivanje reakcija veza:
Rx = 0
Ry = 0
MA = 0
RA + F RB = 0
(a)
aF + l RB = 0
(b)
Iz izraza (a) i (b) nalazi se:
RB =
aF
,
l
RA =
bF
l
(5.1.3-4)
Potrebno je odrediti Q i M za dva poprena

presjeka. Kako vanjsko optereenje ne djeluje po
osi x nee se razmatrati uzdune sile.
Uvjeti ravnotee za lijevi dio grede:
R y = 0 RA + Q = 0
(c)
MP = 0
M x1 RA = 0
(d)
Uvjeti ravnotee za desni dio grede:
Ry = 0
Q RB = 0
MP = 0
(e)
M + (l x2 ) RB = 0
(f)
Poprene sile za lijevi dio grede iz (c):
Q = RA =
bF
l
(5.1.3-5)
Dijelovi grede u ravnotei zbog djelovanja Q i Poprene sile za desni dio grede iz (e):
M
Q = RB =
aF
l
(5.1.3-6)
Najvea vrijednost poprene sile jednaka je veoj

od reakcija veza. U presjeku C poprena sila
jednaka je nuli.
Moment savijanja za lijevi dio grede iz (d):
M = x1 RA = x1
bF
l
(g)
Moment savijanja za desni dio grede iz (f)
M = (l x2 ) RB = (l x2 )
aF
l
(h)
Za x1 = x2 = a iz (g) i (h) dobije se ista veliina

momenta savijanja:
M max =
ab
F
l
(5.1.3-7)
koja je i najvea veliina momenta savijanja.

Za poseban sluaj a = b vrijedi:
1
F
2
Fl
=
4
Qmax =
(5.1.3-8)
M max
(5.1.3-9)
Slika 5.1.3-2 Konstrukcija dijagrama poprenih sila i momenata savijanja za jednostavnu gredu
optereenu koncentriranom silom
CK-POD-02
DG 2012/5
35
Primjer 5.1.3-3 Jednostavna greda optereena spregom sila

Odreivanje reakcija veza
Rx = 0
Ry = 0
RA + RB = 0
M A = 0 M V l RB = 0
M
RB = V = RA
l
(a)
(b)
(5.1.3-10)
Potrebno je odrediti Q i M za dva poprena presjeka.

Kako vanjsko optereenje ne djeluje po osi x nee se
razmatrati uzdune sile.
Uvjeti ravnotee za lijevi dio grede:
Ry = 0
MP = 0
RA + Q = 0
(c)
x1 RA + M = 0
(d)
Uvjeti ravnotee za desni dio grede:

Dijelovi grede u ravnotei zbog
djelovanja Q i M
Ry = 0
MP = 0
Q + RB = 0
(e)
(l x2 ) RB M = 0
(f)
Poprene sile za lijevi dio grede iz (c)
Q = RA =
MV
l
Poprene sile za desni dio grede iz (e)
Q = RB =
MV
l
Poprena sila konstantna je du grede pak je:
Qmax =
MV
l
(5.1.3-11)
Moment savijanja za lijevi dio grede iz (d)
M = x1 RA = x1
MV
l
Moment savijanja za desni dio grede iz (f)
M = (l x2 ) RB = (l x2 )
Za a>b:
M max = a
MV
l
MV
l
(5.1.3-12)
Moment savijanja u poprenom presjeku C jednak je

nuli.
Slika 5.1.3-3 Konstrukcija dijagrama poprenih sila i momenata savijanja za jednostavnu gredu
optereenu spregom sila
CK-POD-02
DG 2012/5
36
Primjer 5.1.3-4 Konzola optereena koncentriranom silom

Rx = 0
Ry = 0
RA + F = 0
MB = 0
(a)
M A l RA = 0
(b)
RA = F
(5.1.3-13)
M A = RAl = Fl
(5.1.3-14)
Potrebno je odrediti Q i M za samo jedan

popreni presjek:
R y = 0 RA + Q = 0
(c)
MP = 0
Dio grede u ravnotei zbog djelovanja Q i M
M A x RA + M = 0
(d)
Poprena sila odreuje se iz izraza (c):

Q = RA = F
(5.1.3-15)
Vrijednost poprene sile je konstantna du
raspona konzole pak vrijedi:
Qmax = F
(5.1.3-16)
Moment savijanja odreuje se iz izraza (d):
M = xRA M A = xF Fl
M = F (l x)
(5.1.3-17)
Najveu veliinu moment savijanja ima za x=0:

M max = Fl
(5.1.3-18)
Slika 5.1.3-4 Konstrukcija dijagrama poprenih sila i momenata savijanja za konzolu optereenu
koncentriranom silom
Primjer 5.1.3-5 Konzola optereena jednolikim kontinuiranim optereenjem
Rx = 0
Ry = 0
MB = 0
RA + ql = 0
M A RAl + ql
(a)
l
=0
2
RA = ql
(5.1.3-19)
1
1
M A = RAl ql 2 = ql 2 ql 2
2
2
1 2
M A = ql
2
(5.1.3-20)
Potrebno je odrediti Q i M
popreni presjek:
Ry = 0
MP = 0
CK-POD-02
(b)
za samo jedan
RA + qx + Q = 0
M A RA x + qx
x
+M =0
2
(c)
(d)
DG 2012/5
37
Poprena sila se odreuje iz izraza (c):
Q = RA qx = ql qx
Q = q (l x)
(5.1.3-21)
Najveu veliinu poprena sila ima za x=0:
Qmax = ql
(5.1.3-22)
Moment savijanja odreuje se iz izraza (d)
1
M = RA x M A qx 2
2
1
M = q (l x)2
2
(5.1.3-23)
Najveu veliinu moment savijanja ima za x=0:
1
M max = ql 2
2
(5.1.3-24)
jednolikim kontinuiranim optereenjem
Primjer 5.1.3-6 Konzola optereena jednolikim kontinuiranim optereenjem i
Na ovom primjeru pokazat e se primjena metode superpozicije u konstruiranju dijagrama
poprenih sila i momenata savijanja.
Ry = 0 RA + ql F = 0
(a)
MB = 0
M A RAl + ql
l
=0
2
RA = F + ql
(b)
(5.1.3-25)
1
1
M A = RAl ql 2 = ( F + ql )l ql 2
2
2
1 2
M A = Fl + ql
2
(5.1.3-26)
Potrebno je odrediti Q i M za samo jedan popreni

presjek
Ry = 0 RA + qx + Q = 0
(c)
MP = 0
RA x + M A + qx
Iz izraza (c) i (d) dobije se:
Q = F + ql qx = F + q (l x)
1
M = RA x M A qx 2
2
1
M = F (l x) q (l x) 2
2
x
+M =0
2
(d)
(5.1.3-27)
(5.1.3-28)
Slika 5.1.3-6 Ravnotea konzole i dijela konzole

Usporedbom rezultata poluenih za konzolu optereenu s koncentriranom silom i jednolikim
kontinuiranim optereenjem, primjer 5.1.3-6, s rezultatima za konzolu optereenu s koncentriranom
silom, primjer 5.1.3-4, i konzolu optereenu jednolikim kontinuiranim optereenjem, primjer 5.1.3-5,
nalazi se:
- reakcija veze RA u primjeru 5.1.3-6, izraz (5.1.3-25), jednaka je zbroju reakcija u primjerima
5.1.3-4 i 5.1.3-5, izrazi (5.1.3-13) i (5.1.3-19),
- moment upetosti M A u primjeru 5.1.3-6, izraz (5.1.3-26), jednaka je zbroju momenata upetosti u
primjerima 5.1.3-4 i 5.1.3-5, izrazi (5.1.3-14) i (5.1.3-20),
CK-POD-02

38
- poprena sila Q u primjeru 5.1.3-6, izraz (5.1.3-27), jednaka je zbroju poprenih sila u
primjerima 5.1.3-4 i 5.1.3-5, izrazi (5.1.3-15) i (5.1.3-21),
- moment savijanja M u primjeru 5.1.3-6, izraz (5.1.3-28), jednak je zbroju momenata savijanja u
primjerima 5.1.3-4 i 5.1.3-5, izrazi (5.1.3-17) i (5.1.3-23).
Isto vrijedi i za optereenja u razmatranim sluajevima to je simboliki prikazano na slici 5.1.3-7:
DG 2012/5
Slika 5.1.3-7 Superpozicija optereenja

optereenje konzole u primjeru 5.1.3-6 jednako je zbroju optereenja konzola u primjerima 5.1.3-4 i
5.1.3-5.
Temeljem ove analize definira se metoda superpozicije:
Jednostavna optereenja greda mogu se superponirati da bi se dobilo sloeno optereenje grede i
isto tako se mogu superponirati (zbrojiti) efekti jednostavnih optereenja da bi se odredili efekti
sloenog optereenja.
Sloeno optereenje moe biti sastavljeno od dva i vie jednostavnih optereenja.
Primjena metode superpozicije u konstruiranju dijagrama poprenih sila i momenata savijanja
pokazana je na slici 5.1.3-8.

jednolikim kontinuiranim optereenjem i koncentriranom silom metodom superpozicije
U poglavlju 9, odjeljak 9.4, dane su reakcije veza, dijagrami poprenih sila i momenata savijanja te
najvee vrijednosti poprene sile i momenta savijanja, kao i popreni presjeci u kojima djeluju, za
jednostavna optereenja greda. U boljim tehnikim prirunicima takoer se daju navedene
znaajke greda. Pomou metode superpozicije mogue je pomou tih podataka odrediti sve
navedene veliine za gredu sa sloenim optereenjem.
CK-POD-02
DG 2012/5
5.2
39
NAPREZANJA U POPRENOM PRESJEKU GREDE
5.2.1 isto savijanje grede

Naprezanja u poprenom presjeku odredit e se za homogenu gredu, slika 5.2.1-1, optereenu s
dva sprega sila jednakih momenata M V . Za ovu se gredu
kae da je izloena istom savijanju jer su momenti savijanja
u svim popreim presjecima iste veliine slika 5.2.1-2.
Na slici 5.2.1.-1 prikazana je kruta greda, kao u statici, a
momenti savijanja su odreeni kao dogovorna rezultantna
veliina koja djeluje u poprenom presjeku grede.
U nauci o vrstoi greda se razmatra kao vrsta, to znai Slika 5.2.1-1 isto savijanje grede
deformabilna, kako je prikazana na slici 5.2.1-3. Popreni
presjek grede se takoer deformira kako je kvalitativno
prikazano na slici 5.1.2.-4. Ovakav pristup omoguava
nalaenje veze izmeu optereenja i deformacija grede pak
e se moi definirati i veza izmeu optereenja i naprezanja
u poprenom presjeku grede. Deformacija poprenog Slika 5.2.1-2 Dijagram momenata
presjeka se zanemaruje po hipotezi ravnih presjeka.
savijanja za isto savijanje grede
Slika 5.2.1-4 Deformacija poprenog

presjeka grede
Diferencijalni dio grede isjeen je iz grede, slika 5.2.1-3, i prikazan je na slici 5.2.1-5. Njegova je
duljina ds , os mu je zakrivljena a sredite zakrivljenosti je u toki S. Dio ovog dijelia od osi prema
sreditu zakrivljenosti se je skratio a dio preko osi se produljio.
Slika 5.2.1-3 isto savijanje vrste grede
Na slici 5.2.1-5 vidi se da je trokut ST1T2 slian

trokutu T2T3T4 pak vrijedi:
( ds )
ds
r
(a)
Iz izraza (a) se dobije:
( ds )
ds
(b)
Po definiciji relativnog produljenja moe se napisati:
=
Slika 5.2.1-5 Geometrija deformiranog
dijelia grede
( ds )
ds
(c)
Izjednaenjem izraza (b) i (c) za relativno produljenje

na udaljenosti od osi poprenog presjeka dobije
se:
(d)
Raspored relativnih produljenja po visini poprenog

presjeka je proporcionalan udaljenosti od osi, dakle
je linearan, kako je prikazano na slici 5.2.1-6.
Pomou Hookeovog zakona definira se normalno
naprezanje na udaljenosti od osi poprenog
Slika 5.2.1-6 Raspored relativnih
produljenja po visini poprenog presjeka
CK-POD-02
presjeka:
= E
(e)

40
Razmatra se ravnotea dijela grede od oslonca A do poprenog presjeka na udaljenosti x od A,
slika 5.2.1-3, koji je optereen s vanjskim spregom sila momenta M V i kojemu se suprostavljaju
momenti sila dN prema prikazu na slici 5.2.1-7. Popreni presjek prikazan na ovoj slici ima
proizvoljan oblik ali simetrian u odnosu na os . Zamilja se da je greda sastavljena od slojeva
debljine d a slojevi od vlakana povrine dA . Umnoak ove
povrine i normalnog naprezanja daje silu dN :
dN = dA
(f)
DG 2012/5
Koristei izraze (d) i (e) normalno naprezanje je:
(g)
a normalna uzduna sila:
dN = E dA
(h)
Slika 5.2.1-7 Popreni presjek
r
grede
Promatrani dio grede je u ravnotei pak e se postaviti uvjeti ravnotee. Iz uvjeta ravnotee po osi
dobije se:
R = 0
dN =
( A)
( A)
E dA = 0
(i)
Kako su E i r konstantne veliine moe ih se izvui ispred integrala:
E
dA = 0
r ( A)
(j)
E i r su razliiti od nule pak je integral u izrazu (j) jednak nuli
dA = 0
(k)
( A)
Ovaj integral je statiki moment povrine poprenog presjeka za os kroz teite poprenog
presjeka drugaije reeno na osi lei teite poprenog presjeka.
Sljedei se koristi uvjet ravnotee M = 0 : suma momenta za os je jednaka nuli:
dN = 0
MV
(l)
( A)
Uvrtenjem (h) u (l) dobije se:
MV =
r E dA
(m)
( A)
i nakon sreenja:
MV =
E
2 dA
r ( A)
(n)
Integral u izrazu (n) je znaajan za savijanje grede i posebno ga se definira:
I =
dA
(5.2.1-1)
( A)
i ima svoje ime: aksijalni moment tromosti povrine poprenog presjeka za os koja prolazi
teitem poprenog presjeka. Uobiajeno je ovu znaajku poprenog presjeka zvati moment
tromosti imajui na umu da se on rauna za tono odreenu os pri savijanju grede i oznaava ga
se samo s I - dakle vrijedi:
I = I
(o)
Vanjskom spregu sila momenta M V dri ravnoteu moment savijanja M u poprenom presjeku
kojeg generira normalno naprezanje pak vrijedi:
MV = M
(p)
Uzevi u obzir izraze (5.2.1-1), (o) i (p) izraz (m) dobija oblik:
M=
CK-POD-02
E
I
r
(q)
DG 2012/5
41
Iz izraza (g) dobije se:

E
=
r
pak se izraz (q) transformira u:
M=
(r)
(5.2.1-2)
U toki 5.1.1, izrazi (5.1.1-3) i (5.1.1-6), moment savijanja M definiran je kao spreg koji dri
ravnoteu vanjskom optereenju. Izraz (5.2.1-2) definira moment savijanja kao rezultantni spreg
kojeg generira normalno naprezanje u poprenom presjeku.
Izrazi li se normalno naprezanje iz izraza (5.2.1-2) moe se
definirati raspored normalnog naprezanja po visini poprenog
presjeka:
M
I
(5.2.1-3)
to je prikazano na slici 5.2.1-8:

- u sloju koji sadri os i, kako je prije pokazano teite
poprenog presjeka, normalno je naprezanje jednako nuli,
Slika 5.2.1-8 Raspored normalnih
- raspored normalnih naprezanja po visini poprenog
naprezanja po visini poprenog
presjeka je linearan i vrijednosti se mijenjaju od 2 do + 1 .
presjeka
Sloj grede u kojem su normalna naprezanja jednaka nuli, a koji sadri teite poprenog presjeka,
naziva se neutralni sloj, esto i neutralna linija mislei na vlakno koje sadri teite, i on se nije
deformirao/produljio prilikom savijanja grede. Slojevi u podruju s negativnim vrijednostima
normalnog naprezanja su se skratili a slojevi u podruju s pozitivnim vrijednostima normalnog
naprezanja su se produljili to je ve pokazano na slici 5.2.1-5. Moe se rei da kod istog
savijanja grede u poprenom presjeku djeluju na jednu stranu od neutralnog sloja tlana normalna
naprezanja a na drugu stranu od neutralnog sloja vlana normalna naprezanja.
Za dimenzioniranje su interesantne najvee vrijednosti naprezanja pak se iz izraza (5.2.1-3)
odreuju granine vrijednosti normalnih naprezanja:
- za = h1 dobije se:
1 =
M h1
I
(5.2.1-4)
- za = h2 dobije se:
2 =
M h2
I
(5.2.1-5)
Praktino je i uobiajeno uvesti dvije nove znaajke poprenog presjeka:
W1 =
I
,
h1
W2 =
I
h2
(5.2.1-6)
koje se zovu aksijalni momenti otpora poprenog presjeka ili skraeno momenti otpora imajui na
umu znaenje izraza (5.2.1-6) i (5.2.1-1): vrijednosti momenata otpora odreuju se prema
vrijednosti momenta tromosti za os kroz teite poprenog presjeka. S momentima otpora
naprezanja se odreuju izrazima:
1 =
M
,
W1
2 =
M
W2
Najvee normalno naprezanje je:

max = max { 1 , 2 }
(5.2.1-7)
(5.2.1-8)
U izrazima za naprezanja treba uzeti u obzir predznak momenta savijanja naroito ako je greda od
materijala ija vlana i tlana svojstva nisu jednaka. Razlike u normalnim naprezanjima krajnjih
slojeva javljaju se kod poprenih presjeka koji nisu simetrini u odnosu na os ili ako os ne
prolazi sredinom visine poprenog presjeka pak je h1 h2 .
Za grede od homogenog materijala, koji ima ista vlana i tlana svojstva, a popreni im je presjek
simetrian u odnosu na os ili je h1 = h2 = h to daje W1 = W2 = W izrazi (5.2.1-7) i (5.2.1-8) se
pojednostavnjuju:
CK-POD-02
DG 2012/5
42
= 1 = 2 =
M
W
(5.2.1-7)
M
(5.2.1-8)
W
U izrazu (5.2.1-8) zanemaren je predznak momenta savijanja.
Za razliku od aksijalno i odrezno optereenog tapa kod grede se u izrazima za naprezanje ne
pojavljuje povrina poprenog presjeka ve moment otpora poprenog presjeka. Veliina momenta
otpora ovisi o obliku poprenog presjeka i rasporedu povrine po visini poprenog presjeka. Iz
injenice da se u krajnjim slojevima javlja vee normalno naprezanje nego li u sredinjim slojevima
nasluuje se mogunost oblikovanja poprenog presjeka tako da se sa to manjom povrinom
dobije to vei moment otpora. U tu svrhu treba to vie povrine poprenog presjeka biti na to
veoj udaljenosti od neutralnog sloja. Ovu opu
uputu objanjava se i ilustrira u sljedeem
tekstu.
Razmatra se obina i jednostavna greda, kao
ona prikazana naslici 5.2.1-1, u ijim poprenim
presjecima djeluje moment savijanja M i
normalno naprezanje krajnjih slojeva je KS .
Moment savijanja odredit e se kao rezultanta ili
zbroj momenata normalnih sila, diferencijalne
veliine, za pravokutni popreni presjek, slika
5.2.1-9a), i za sloeni popreni presjek prikazan
na slici 5.2.1-10a).
Slika 5.2.1-9 Pravokutni popreni presjek
max =
Pravokutni popreni presjek

Diferencijal momenta savijanja dM jednak je momentu diferencijalne normalne sile dN , slika
5.2.1-9b), za os :
dM = 2 dN
(a1)
Moment savijanja dobije se integracijom:
M = dN
(a2)
( A)
Diferencijalna normalna sila jednaka je umnoku diferecijalne povrine dA i normalnog naprezanja

koje djeluje u sloju udaljenom za od osi :
(a3)
dN = dA
Diferencijal povrine se deifinira prema slici 5.2.1-9a):

dA = b d
a naprezanje prema slici 5.2.1-9c):
2
KS
h
Pomou izraza (a3) do (a5) transformira se integral u izrazu (a2):
h
2
M = 2 b d
0
(a5)
h
2
2
4b
KS = KS 2 d
h
h
0
Integracija se provodi nad pola povrine poprenog presjeka, granice

rezultat e se pomnoiti s 2. Tako se dobije za moment savijanja:
b h2
M=
KS
6
Povrina razmatranog pravokutnog presjeka:
A=b h
uvoenjem omjera sranica:
h
k = h=k b
b
definira se izrazom:
A = k b2
CK-POD-02
(a4)
(a6)
integracije od 0 do h/2, a
(a7)
(a8)
(a9)
(a10)
43
Tablica 5.2.1-1 Dimenzije i povrine
pravokutnih poprenih presjeka
1
b
h
Povrina
6M 3
k
mm
mm2
b = 2
(a11)
(1)
(2)
(3)
(4)
k KS
6
.5
62.1
31.1
1931.0
Za vrijednosti momenta savijanja M = 10 Nmm i
1.0
39.1
39.1
1532.6
normalnog naprezanja u krajnjim slojevima
2
1.5
29.9
44.8
1338.9
KS = 100 N/mm te za 0.5 k 4.0 izraunate
2.0
24.7
49.3
1216.4
su i dane u tablici 5.2.1-1 dimenzije stranica i
2.5
21.3
53.1
1129.2
povrine poprenog presjeka. Usporeujui
3.0
18.8
56.5
1062.7
vrijednosti u stupcima (1) i (2) ove tablice nalazi
3.5
17.0
59.4
1009.4
se da su za vee vrijednosti k vrijednosti povri4.0
15.5
62.1
965.5
na manje: to je vea visina poprenog presjeka
to je manja povrina. Ovo potvruje prije izreenu opu uputu da treba to vie povrine
poprenog presjeka biti na to veoj udaljenosti od neutralnog sloja.
DG 2012/5
Koristei omjer stranica k iz izraza (a7) moe

se definirati stranica b :
Sloeni popreni presjek

Diferencijal momenta savijanja dM , moment diferencijalne normalne sile dN za os , moment
savijanja i diferencijalna normalna sila definiraju
se istim izrazima, (a1) do (a3), kao za pravokutni
popreni presjek. Kako se diferencijalne povrine
razlikuju za struk i pojase, slika 5.2.1-10a):
dA1 = b d
(a12)
dA2 = b1 d
(a13)
promijenit e se granice integriranja: za struk od 0
do h1/2 a za pojas od h1/2 do h/2.
Za normalno naprezanje vrijedi izraz (a5).
Temeljem reenog za moment savijanja moe se
Slika 5.2.1-10 Sloeni popreni presjek
napisati:
h1
2
h
2
M = 2 b1 d
0
h1
2
h
2
4b
2
2
4b
KS + 2 b d
KS = 1 KS 2 d + KS 2 d
h
h
h
h
h
h
0
(a14)
Uvrtenjem granica integracije i sreenjem dobije se izraz koji odreuje moment savijanja:
b h3
bh3
M = KS 1 1 + KS bh 2 1
(a15)
6 h
6
h
Uvode se udjeli struka i pojasa u momentu savijanja: M S je dio momenta savijanja koji generira
normalno naprezanje u struku a M P je dio momenta savijanja koji generira normalno naprezanje u
pojasima:
b h3

bh3
M S = KS 1 1 , M P = KS bh 2 1
(a16)
6 h
6
h
Gornji udjeli definiraju se kao postotni udjeli od ukupnog momenta savijanja:
M
M
PPM = 100 P , PSM = 100 S
(a17)
M
M
Uz prije definirani omjer visine h i irine b , izraz (a9), uvode se sljedei omjeri:
h
k2 = 1 h1 = k2 h
(a18)
h
b
k3 = 1 b1 = k3b
(a19)
b
Pomou izraza (a9), (a18) i (a19) iz izraza (a16) dobije se:
1
3
6M
b= 2
k k3 k23 + 1 k23 KS
Povrina sloenog presjeka, slika 5.2.1-10a), odreuje se izrazom:
CK-POD-02
(a20)

44
A = b ( h h1 ) + b1h1
(a21)
Za predstojeu analizu definiraju se postotni udjeli povrina struka, PPA2, i pojasa, PPA1, u
ukupnoj povrini sloenog poprenog presjeka:
b ( h h1 )
bh
(a22)
PPA1 = 100 1 1 , PPA2 = 100
A
A
Koristei izraze (a9) i (a18) do (a21) mogue je odrediti dimenzije struka, pojasa i veliinu povrine
sloenog poprenog presjeka. Za iste vrijednosti momenta savijanja M = 106 Nmm i normalnog
naprezanja u krajnjim slojevima KS = 100 N/mm2, kao za pravokutni popreni presjek, izraunate
su za k = 4.0 dimenzije struka i pojasa te povrine poprenog presjeka. Rezultati prorauna dani
su u tablicama 5.2.1-2 i 5.2.1-3. Takoer su dani i postotni udjeli momenata savijanja i povrina
pojasa i struka u ukupnim vrijednostima momenta savijanja i povrine razmatranog poprenog
presjeka.
Sloeni popreni presjek, ije su znaajke dane u tablici 5.2.1-2, ima k2 = 0.7 to znai da je
debljina pojasa 0.15 h a visina struka od 0.7 h. . Kako je 0.1 k3 1.0 debljina struka se mijenja od
0.1 b do b.
Tablica 5.2.1-2 Dimenzije i povrine sloenih poprenih presjeka za k = 4.0 i k2 = 0.7
DG 2012/5
a1
b1
(1)
.1
.2
.3
.4
.5
.6
.7
.8
.9
1.0
a2
b2
mm
k3
(2)
17.6
17.3
17.0
16.8
16.5
16.3
16.1
15.9
15.7
15.5
(3)
70.3
69.2
68.1
67.1
66.2
65.3
64.4
63.6
62.9
62.1
(4)
1.8
3.5
5.1
6.7
8.3
9.8
11.3
12.7
14.1
15.5
(5)
49.2
48.4
47.7
47.0
46.3
45.7
45.1
44.5
44.0
43.5
Povrina
mm2
PPM
(6)
456.9
526.1
591.3
653.0
711.4
767.0
820.0
870.6
919.0
965.5
(7)
95.0
90.5
86.5
82.7
79.3
76.1
73.2
70.5
68.0
65.7
PSM
PPA1
PPA2
(9)
81.1
68.2
58.8
51.7
46.2
41.7
38.0
34.9
32.3
30.0
(10)
18.9
31.8
41.2
48.3
53.8
58.3
62.0
65.1
67.7
70.0
%
(8)
5.0
9.5
13.5
17.3
20.7
23.9
26.8
29.5
32.0
34.3
U tablici 5.2.1-3 dane su znaajke za sloeni popreni presjek ija je debljina struka konstantna,
k3 = 0.1 , i iznosi 0.1 b a mijenja se visina struka, a s time i debljina pojasa, od 0.5 h do 0.9 h.
Tablica 5.2.1-3 Dimenzije i povrine sloenih poprenih presjeka za k = 4.0 i k3 = 0.1
a1
b1
(1)
.5
.6
.7
.8
.9
a2
b2
mm
k2
(2)
16.2
16.7
17.6
19.1
22.2
(3)
64.7
66.8
70.3
76.4
88.7
(4)
1.6
1.7
1.8
1.9
2.2
(5)
32.3
40.1
49.2
61.1
79.8
Povrina
mm2
PPM
(6)
575.0
513.0
456.9
408.1
373.7
(7)
98.6
97.3
95.0
90.5
78.8
PSM
PPA1
PPA2
(9)
90.9
87.0
81.1
71.4
52.6
(10)
9.1
13.0
18.9
28.3
47.4
%
(8)
1.4
2.7
5.0
9.5
21.2
Na slici 5.2.1-11 prikazane su povrine pravokutnog poprenog presjeka, k podruje apscisne osi,
i povrine sloenog poprenog presjeka podaci iz tablice 5.2.1-2, k3 podruje apscisne osi, i
podaci iz tablice 5.2.1-3, k2 podruje apscisne osi. Smanjenje potrebne povrine poprenog
presjeka u kojem se generira isti moment savijanja, M = 106 Nmm, oigledno je uslovjeno
udaljavanjem povrine od neutralnog sloja. Treba upozoriti na omjer najvee i najmanje povrine
vrijednosti 5.17 koji govori o moguoj optimizaciji oblika poprenog presjeka u smislu generiranja
istog momenta savijanja sa to manjom povrinom poprenog presjeka. Rezultat ove optimizacije
je manji utroak materijala za izradu grede.
Definitivno sloeni popreni presjek je bolji za savijanje od pravokutnog poprenog presjeka. Zato
se za izradu greda ve dugi niz godina proizvode takozvani standardni I i U profili. Za neke
konstrukcije, mostovi, mostne dizalice i sline, radi utede graevnog materijala konstruiraju se
sloeni oblici poprenog presjeka, slini standardnim I profilima, sastavljeni od traka. Ova praksa
naroito je uzela maha nakon ovladavanja tehnologijom zavarivanja.
CK-POD-02
DG 2012/5
45
Slika 5.2.1-11 Povrine poprenih presjeka

za razliite vrijednosti omjera k , k2 i k3
Slika 5.2.1-12 Postotni udjeli momenata

savijanja i povrina pojasa i struka za razliite
vrijednosti omjera k3 za sloeni popreni
presjek
Na slici 5.2.1-12 nacrtani su krivulje za postotne udjele momenata savijanja i povrina pojasa i
struka u ukupnim vrijednostima momenta savijanja i povrine razmatranih poprenih presjeka
prema podacima iz stupaca (7) do (10) tablica 5.2.1-2 i 5.2.1-3. Oito pojasi doprinose vie nego
struk u generiranju momenta savijanja a s manjom povrinom od struka.
5.2.2 Teite i aksijalni momenti poprenih presjeka

Znaaj aksijalnih momenata za savijanje grede pokazan je u prethodnom poglavju. Zato se
posebno obrauje odreivanje aksijalnih momenata za homogene geometrijske likove mislei na
poprene presjeke greda. Promatra se ravni i homogeni geometrijski lik (lik) proizvoljnog oblika
prikazan na slici 5.2.2-1. Prema izloenom u statici statiki momenti povrine lika definiraju se:
S =
dA ,
S =
( A)
dA
(5.2.2-1)
( A)
Koordinate teita lika su:
dA
T =
( A)
, T =
dA
( A)
(5.2.2-2)
Slika 5.2.2-1 Homogeni geometrijski lik

Aksijalni momenti tromosti povrine poprenog presjeka ili momenti tromosti za osi i
definiraju se izrazima:
I =
dA
(5.2.2-3)
dA
(5.2.2-4)
( A)
I =
( A)
Centrifugalni moment tromosti za osi i definira se izrazom:
I =
dA
(5.2.2-5)
( A)
Slino kao u kinetici izvode se Steinerova pravila za homogene geometrijske likove temeljem
prikaza na slici 5.2.2-2.
Osi koordinatnih sistema O i 1O1 su paralelne i vrijedi:
= T + 1 , = T + 1
(a)
Aksijalni moment tromosti za os definira se pomou izraza (5.2.2-3) i prvog od izraza (a):
I =
( A)
CK-POD-02
+1 ) 2 dA
(b)
DG 2012/5
2
T
I =
46
+ 2T 1 + 12 ) dA
(c)
( A)
Protezanjem integrala na lanove trinoma u zagradi dobije se:
I =
dA + 2 dA + dA
2
T
( A)
2
1
( A)
(d)
( A)
Neka je u toki T teite lika pak vrijedi:
dA = dA =
2
T
2
T
( A)
2
T
(e)
( A)
2 dA = 2 dA = 0
1
( A)
(f)
Slika 5.2.2-2 Skica za izvod

Steinerovih pravila
( A)
dA = I
2
1
(g)
( A)
I = I 1 + T2 A
(5.2.2-6)
Izraz (f) je jednak nuli jer je:
dA = 0
(h)
( A)
statiki moment povrine lika za os kroz teita jednak nuli.

Na slian nain izvode se izrazi za aksijalni moment tromosti za os i centrifugalni moment
tromosti:
I = I 1 + T2 A
(5.2.2-7)
I = I 11 + T T A
(5.2.2-8)
Za svaki lik mogu se nai osi za koje je centrifugalni moment inercije jednak nuli a od aksijalnih
momenata jedan ima najveu a drugi najmanju veliinu. Promatra se lik definiran na slici 5.2.2-3.
Polazi se od definicije koordinata diferencijala povrine u
zarotiranom koordinatnom sistemu 1O1 :
1 = cos + sin
1 = cos sin
(i)
(j)
Aksijalni momenti inercije i centrifugalni moment inercije u
1O1 definiraju se izrazima:
I 1 =
2
1
dA =
( A)

glavnih osi tromosti
I 1 =
( A)
I 11 =
1 1
dA =
( A)
( cos sin )
dA
(k)
( cos + sin ) dA
(l)
( A)
2
1
dA =
( A)
( cos + sin )( cos sin )dA
(m)
( A)
Razvijanjem integrala u izrazima (k), (l) i (m) uz primjenu izraza (5.2.2-3) do (5.2.2-5) dobije se:
I 1 = I cos 2 + I sin 2 I sin 2
(5.2.2-9)
I 1 = I sin 2 + I cos 2 + I sin 2

1
( I I ) sin 2 + I cos 2
2
Iz gornjeg izraza za I 11 = 0 nalazi se:
I 11 =
tg 2 =
2 I
I I
CK-POD-02
(5.2.2-10)
(5.2.2-11)
(5.2.2-12)

47
Uvrtenje (5.2.2-12) u (5.2.2-9) i (5.2.2-10) dobiju se izrazi za odreivanje najveeg i najmanjeg
aksijalnog momenta tromosti:
DG 2012/5
I max =
I min =
I + I
I I
2
+
+ I
2
(5.2.2-13)
I + I
I I
2

+ I
2
(5.2.2-14)
Glavne osi tromosti odreuju se pomou izraza (5.2.2-12).

Kada je popreni presjek sastavljen od vie likova koristi se izraz (5.2.2-15) koji se temelji na
Steinerovim pravilima:
n
i =1
i =1
I = I i ,T + di2,T Ai
(5.2.2-15)
5.2.3 Opi sluaj savijanja grede

U opem sluaju savijanja grede, kada je greda optereena silama i kontinuiranim optereenjem, u
poprenom se presjeku pojavljuje normalno i smino naprezanje. Za normalno naprezanje vrijede
prije odreeni izrazi za isto savijanje grede. U poprenim presjecima u kojima djeluje
koncentrirana sila raspored naprezanja je sloeniji nego li je bio sluaj kod istog savijanja. U
pravilu se ipak koriste izrazi odreeni za isto savijanje grede uz zadovoljavajuu tonost
provjerenu ispitivanjima.
Normalno naprezanje se razlikuje u poprenim presjecima kako se mijenjaju i momenti savijanja.
Zato treba odrediti popreni presjek u kojem djeluje najvei moment savijanja i s tim, najveim,
momentom savijanja, M max , raunati normalna naprezanja. Izrazi (5.2.1-7) i (5.2.1-8) se mijenjaju:
1, M
max
M max
W1
2, M
max = max 1, M max , 2, M max
max
M max
W2
(5.2.3-1)
(5.2.3-2)
Za grede od homogenog materijala, koji ima ista vlana i tlana svojstva, a popreni im je presjek
simetrian u odnosu na os ili je h1 = h2 = h to daje W1 = W2 = W izrazi (5.2.3-1) i (5.2.3-2) se
pojednostavnjuju:
= 1 = 2 =
M max
(5.2.3-3)
M max
(5.2.3-4)
W
Radi odreivanja sminih naprezanja promatra se dio grede duljine dx optereen prema prikazu
na slici 5.2.3-1a) i dio ovog dijela greda optereen prema prikazu na slici 5.2.3-1b).
max =
Slika 5.2.3-1 Skica za odreivanje sminih naprezanja u poprenom presjeku

Dio dijela grede je u ravnotei i vrijedi:
Rx = 0
dN
( A' )
dN
b dx = 0
(a)
( A' )
Diferencijalne normalne sile i normalna naprezanja definiraju se izrazima (b) i (c):

CK-POD-02
DG 2012/5
dN1 = dA' ( ' )1
dN 2 = dA' ( ' )2
( ' )1 =
M '
I
( ' ) 2 =
48
(b)
( M + dM ) '
I
(c)
Uvrtenjem izraza (b) i (c) u (a) dobije se:

h1
M + dM ' ' 1 M ' '

I dA I dA b dx = 0
h
(d)
M + dM 1 ' ' M 1 ' '

dA I dA b dx = 0
I
(e)
Donji izraz je statiki moment dijela povrine poprenog presjeka od do h1 a za os :

h1
S , = ' dA'
(f)
te se supstitucijom iz izraza (e) dobije:
M
dM
M
S , +
S , S , b dx = 0
I
I
I
(g)
Nakon sreenja izraza (g) dobije se:
dM S ,
(h)
dx b I
uzevi u obzir da je prema izrazu (5.1.2-2):
dM
dx
Q =
(i)
konano se dobije:
Q S ,
(5.2.3-5)
bI
Raspodjela sminih naprezanja po visini poprenog presjeka pokazat e se za pravokutni popreni

presjek.
Povrina, statiki moment i aksijalni moment tromosti se
definiraju izrazima:
1
h A=2h1b
2
h
S = ( + 1
)(h1 )b
2
1
S = (h12 2 )b
2
b(2h1 )3 2 3
I=
= bh1
12
3
h1 = h2 =
(j)
(k)
(l)
(m)
Slika 5.2.3-2 Raspodjela sminih

naprezanja po visini pravokutnog
poprenog presjeka
Raspodjela sminih naprezanja po visini poprenog presjeka prikazana je na slici 5.2.3-2 a
definirana je donjim izrazom:
3
2
= Q
h12 2
2b h13
(5.2.3-6)
Najvea i najmanja veliina odreuje se izrazima:
=0
= h1
3Q
= max
2A
= 0 = min
(5.2.3-7)
(5.2.3-8)
Iz izraza (5.2.3-5) se vidi da je najvee smino naprezanje max vee od srednjeg sminog
naprezanja:
sred =
CK-POD-02
Q
max = 1.5 sred
A

49
Zanimljivo je integrirati diferencijalne smine sile dF po poprenom presjeku pravokutnika
prikazanog na slici 5.2.3-3 radi odreivanja njihove rezultante:
dF = dA
(n)
DG 2012/5
dA = b d
(o)
h1
dF = 2
( A)
h1
2
1
3 h
dA = 2 Q
b d
2 2b h13
0
(p)
h1
3Q 1 2
3Q 2
3
3Q 2h13
2
(
h
)
d
=
(
h
)
=
= Q (q)
1
1
2h13 0
2h13
3 0 2h13 3
Smino naprezanje generira sminu silu koja je po veliini
jednaka poprenoj sili za koju se pretpostavlja da djeluje
u poprenom presjeku
Na osnovu gornjih razmatranja definira se najvee smino
naprezanje koje djeluje u neutralnom sloju, = 0 ,
sljedeim izrazom:
max = =0 =
Q S ,0
(5.2.3-9)
bI

rezultante sminih sila
Ako se eli odrediti max za cijelu gredu u izraz (5.2.3-9) uvrtava se za poprenu silu njena
najvea vrijednost iz dijagrama poprenih sila Qmax .
Normalna naprezanja najvea su u krajnjim slojevima grede a u neutralnom sloju jednaka su nuli.
Smina naprezanja najvea su u neutralnom sloju a u krajnjim slojevima su jednaka nuli. Ovo je
prikazano na slici 5.2.3-4. na kojoj je prikazan i diferencijalni dio grede, kvadratnog oblika, na
udaljenosti od osi x odnosno neutralnog sloja. Ovaj diferencijalni dio prikazan je uvean na slici
5.2.3-5 s naprezanjima koja djeluju na njegovim stranicama x , odreuje se izrazom (5.2.1-3), i ,
odreuje se izrazom (5.2.3-3). Slian sluaj razmatran je u 4.3, slika 4.3-1, s naprezanjem y ali
koje u sluaju grede ne postoji. Interesantno je nai glavna naprezanja jer ona mogu biti vea od
normalnih ili sminih naprezanja.
Slika 5.2.3-6 Mohrova kruSlika 5.2.3-5 Naprezanja na

nica za naprezanja na difediferencijalnom elementu
rencijalnom elementu
Iz izraza (4.3-1) do (4.3-4), koji su izvedeni u 4.3, sa y = 0 dobije se:
Slika 5.2.3-4 Raspored normalnih i
sminih naprezanja

1 =
+ x + 2
2
2
(5.2.3-10)

2 =
x + 2
2
2
2
tg 2 =
(5.2.3-11)
(5.2.3-12)
max =
1 2
2

= x + 2
2
(5.2.3-13)
Na slici 5.2.3-6 konstruirana je Mohrova krunica pomou koje se mogu verificirati izrazi (5.2.3-10)
do (5.2.3-11).
CK-POD-02
DG 2012/5
5.3
PROGIB SAVIJENE GREDE
50
5.3.1 Diferencijalna jednadbe elastine linije

Pri odreivanju naprezanja u poprenom presjeku savijene grede naen je jedan sloj koji se ne
deformira niti u njemu postoje normalna naprezanja koji se zove neutralni sloj. Posebno je
istaknuto jedno vlakno ovog sloja koje prolazi kroz teite poprenog presjeka. U razmatranju
savijanja grede odnosno odreivanju oblika savijene grede ovo se vlakno naziva elastina linija.
Moe se rei da je elastina linija savijene grede linija (krivulja) na kojoj lee teita svih poprenih
presjeka grede. U tekstu koji slijedi izlae se nain odreivanja elastine linije savijene grede.
Skica za odreivanje elastine linije dana je na slici 5.3.1-1:
- ishodite koordinatnog sistema postavljeno je u oslonac A,
- povuena je tangenta na elastinu liniju u toki T1 koja je udaljena za x od ishodita,
- na tangentu je ucrtana normala,
- definiran je dijeli elastine linije duljine ds , od T1 do T2, i u toki T2 konstruirana je normala,
- ove dvije normale sijeku se u toki S koja je sredite zakrivljenosti elastine linije za dio ds
elastine linije; r je radijus zakrivljenosti,
- ucrtan je kut kojeg tangenta zatvara s osi x i kut d koji odreuje dijeli ds elastine linje.
Pretpostavja se da su progibi mali u odnosu na raspon (duljinu) grede pak vrijedi:
(a)
ds = r d
Izraz (a) se pie u obliku:
1
d
=
r
ds
(b)
dy
dx
(c)
Minus u gornjem izrazu je radi smanjivanja kuta s

porastom x-a. Tangens kuta je po definiciji:
tg =
Kako je ovaj kut mali, a i progibi su mali, vrijedi:
tg
dy
dx
ds dx
(d)
Uzevi u obzir (c) i (d) iz (b) se dobije:

elastine linije
1
d
d dy
d2y
=
= = 2
r
dx
dx dx
dx
1
d2y
= 2
r
dx
(e)
M x
=
I
(g)
U 5.2.1 izvedeni su izrazi (g) i (5.2.1-2) iz koji se mogu preurediti u oblik:

1
=
(f)
r E
U izrazu (g) momentu savijanja pridruen je indeks x da se naglasi da je to moment savijanja u

poprenom presjeku na udaljenosti x od oslonca A. Uvrtenjem (g) u (f) se dobije:
1 Mx
=
r IE
(5.3.1-1)
Izjednaenjem izraza (e) i (5.3.1-1) dobije se diferencijalna jednadba elastine linije drugog reda:
M
d2y
= x
2
dx
IE
(5.3.1-2)
U nauci o vrstoi esto se koriste oznake za derivacije s crticama primjerice za drugu derivaciju
y po x-u:
y" =
d2y
dx 2
(h)
pak se izaraz (5.3.1-2) moe napisati u obliku:
y" =
CK-POD-02
Mx
IE
(5.3.1-3)

51
Diferencijalna jednadba elastine linije rjeava se integriranjem po x-u. Pritom treba paziti dali
moment tromosti poprenog presjeka i modul elastinosti materijala grede imaju konstantnu
vrijednost po cijeloj duini grede ako imaju (homogena greda konstantnog poprenog presjeka)
oni ne ulaze u podintegralnu funkciju. Ako izraz (5.3.1-3) napiemo u obliku:
IEy" = M x
(5.3.1-4)
integrira se samo desna strana izraza (5.3.1-4). U protivnom sluaju integrira se desna strana
izraza (5.3.1-3). U oba sluaja dvostrukim integriranjem dobije se:
y = y ( x)
jednadba elastine linije savijene grede. S jednim integriranjem po x-u dobije se:
DG 2012/5
y' =
dy
=
dx
(5.3.1-5)
izraz koji odreuje kutove nagiba tangente du grede.

Treba istaknuti da oblik elastine linije ovisi o optereenju, momentu savijanja M x , graevnom
materijalu grede, modul elastinosti E , i obliku poprenog presjeka, moment tromosti poprenog
presjeka I .
Derivacijom po x-u izraza (5.3.1-4) a uzevi u obzir izraze (5.1.2-3), izvedene u 5.1.2, dobiju se:
IE y ''' = Qx
(5.3.1-6)
IE y '''' = qx
(5.3.1-7)
diferencijalne jednadbe elastine linije treeg i etrvtog reda.

Ako su progibi veliki diferencijalna jednadba elastine linije je sloenija od izvedenih oblika jer se
polazi od donjeg izraza:
Mx
=
IE
y ''
1 + y '
( )
3
2
(5.3.1-4)
5.3.2 Odredivanje elastine linije

Kako je ve reeno elastina linija se odreuje integriranjem diferencijalne jednadbe elastine
linije. Osim oblika elastine linije, y = y ( x ) , odreuju se kutovi nagiba nad osloncima te veliina i
poloaj najveeg progiba. Odreivanje elastine linije pokazat e se na dva primjera.
Primjer 5.3.2-1
Odrediti elastinu liniju jednostavne grede optereene jednolikim kontinuiranim optereenjem
prema prikazu na slici 5.3.2-1. Graevni materijal grede je homogen i popreni presjeci su isti du
grede.
U 5.1.3-1 izveden je izraz (h) za moment
savijanja u poprenom presjeku udaljenom za x
od oslonca A:
Mx =
1
q ( xl x 2 )
2
(a)
Uvrtenjem (a) u (5.3.1-4) dobije se:
IE y '' = q x 2 x l
(b)
Slika 5.3.2-1 Jednostavna greda optereena
2
kontinuiranim optereenjem
Kako je greda od homogenog materijala i I je konstantno du raspona diferencijalna jednadba,
izraz (b), moe se integrirati:
x
IE y ' =
q
x 2 l x dx + c1
2 0
(c)
Nakon rjeenja integrala dobije se:
IE y ' =
q x3 x2
l + c1
2 3 2
Slijedi jo jedna integracija:
CK-POD-02
(d)
DG 2012/5
q x
x
IE y = l + c1 dx + c2
2 3 2
0
52
(e)
Nakon rjeenja integrala dobije se ope rjeenje diferencijalne jednadbe elastine linije za
razmatranu gredu:
IE y =
1
q x 4 2l x3 + c1 x + c2
24
(5.3.2-1)
Konstante integracije c1 i c2 odreuju se:

- uvrtenjem x = 0 i y = 0 , to vrijedi za elastinu liniju u osloncu A, u izraz (d) dobije se:
c2 = 0
(f)
- na sredini raspona kut nagiba tangente je jednak nuli to se definira na sljedei nain:
1
x= l
2
y' = = 0
(g)
Uvrstivi u (g) u (d) dobije se:
c1 =
1
q l3
24
(h)
Nakon uvrtenja konstanti integracije c1 i c2 u izraze (d) i (5.3.2-1) dobije se:
IE y ' = IE =
IE y =
q 3
l 6 l x 2 + 4 x3
24
q 3
l x 2 l x3 + x 4
24
(5.3.2-2)
(5.3.2-3)
Karakteristine veliine, najvei progib i kutovi nagiba tangente nad osloncima, definiraju se donjim
izrazima:
5 q l4
y = ymax =
384 IE
1 q l3
x = 0 = A =
24 IE
1 q l3
x = l = B =
24 IE
l
x=
2
(5.3.2-4)
(5.3.2-5)
(5.3.2-6)
Primjer 5.3.2-2
Odrediti elastinu liniju jednostavne grede optereene koncentriranom silom prema prikazu na slici
5.3.2-2. Graevni materijal grede je homogen i popreni presjeci su isti du grede.
U 5.1.3-2 izvedeni su izrazi (g) i (h) za momente
savijanja u poprenim presjecima udaljenim za x1
i x2 od oslonca A:
M x1 = x1
bF
l
M x2 = (l x2 )
(a)
aF
l
(b)
Slika 5.3.2-2 Jednostavna greda optereena

Kako dijagram momenata savijanja, slika 5.1.3-2,
ima lom za x=a integracija diferencijalne jednadbe elastine linije integrirat e se posebno za lijevi
i desni dio grede.
Za dio grede 0 x1 < a uvrtenjem (a) u (5.3.1-4) dobije se:
IE y '' =
Fb
x1
l
(c)
i nakon integracije:
F b x12
+ c1
l 2
Za dio grede a < x2 l uvrtenjem (b) u (5.3.1-4) dobije se:
IE y ' =
CK-POD-02
(d)
DG 2012/5
Fb
IE y '' = F ( x2 a )
x2
l
53
(e)
i nakon integracije:
IE y ' = F
( x2 a ) 2 F b x22
+ c2
2
l 2
(f)
Konstante integracije c1 i c2 se odreuje na osnovu jednakosti kuta nagiba, lijevo i desno, u

poprenom presjeku na x1=x2=a:
Fb 2
(a a) 2 F b 2
a + c1 = F
a + c2
2l
2
2l
(g)
Iz gornje jednadbe se dobije c1=c2 pak e se umjesto njih dalje pisati c.

Integracijom izraza (d), za 0 x1 < a , dobije se:
F b x13
IE y =
+ cx1 + c3
(h)
l 6
Uvrtenjem x1 = 0 i y =0 , to vrijedi za elastinu liniju u osloncu A, u izraz (h) dobije se:
c3 = 0
(i)
Integracijom izraza (f), za a < x2 l , dobije se:
IE y = F
( x2 a )3 F b x23
+ cx2 + c4
6
l 6
(j)
Kako su za x1 = x2 = a progibi u izrazima (h) i (j) jednaki slijedi:
F b a3
( a a )3 F b a 3
+c a = F
+ c a + c4
6l
6
6l
Iz izraza (k) nalazi se:

c4 = 0
(k)
(l)
Preostala konstanta integracije c odreuje se uvrtenjem c4 = 0 , x2 = l i y = 0 u izraz (j):
c=
Fb 2 2
(l b )
6l
(m)
pak se mogu izrazi (d), (f), (h) i (j) napisati u sreenom obliku.
Za 0 x1 < a
Fb 2 2
(l b 3 x12 )
l
F b x1 2 2
IE y =
(l b x12 )
l
Za a < x2 l
IE =
Fb 2 2
F ( x2 a )2
(l b 3 x22 ) +
6l
2
F b x2 2 2
F ( x2 a )3
IE y =
(l b x22 ) +
6l
6
IE =
(5.3.2-7)
(5.3.2-8)
(5.3.2-9)
(5.3.2-10)
Kutovi tangente na elastinu liniju nad osloncima definiraju se sljedeim izrazima:
F b (l 2 b 2 )
A =
6l IE
F b a (l + a )
B =
6l IE
(5.3.2-11)
(5.3.2-12)
Poloaj najveeg progiba nalazi se za a > b uvrtenjem =0 u (5.3.2-7):

l 2 b 2 3 x12 = 0
(n)
Iz izraza (n) se nalazi:
l 2 b2
x1 =
3
i uvrtenjem (5.3.2-13) u (5.3.2-8) dobije se:
CK-POD-02
(5.3.2-13)
DG 2012/5
ymax =

3
2 2
F b (l 2 b )
9 3 l IE
Ako koncentrirana sila djeluje na polovici raspona, a = b =
54
(5.3.2-14)
1
l , dobije se:
2
F l3
48 IE
F l2
A = B =
16 IE
ymax =
(5.3.2-15)
(5.3.2-16)
U poglavlju 9, odjeljak 9.4, kao i u boljim tehnikim prirunicima daju se za tipine grede
optereene s tipinim optereenjima izrazi koji odreuju elastinu liniju, kutove nagiba tangente te
poloaj i veliinu najveeg progiba. Svi ti izrazi sadre neku funkciju od vanjskog optereenja (VO)
i apscise poloaja poprenog presjeka podijeljenu sa savojnom krutou IE :
f (VO, x )
( x) =
(5.3.2-17)
IE
f
(VO )
max = ,max
(5.3.2-18)
IE
f y (VO, x )
y ( x) =
(5.3.2-19)
IE
f y ,max (VO )
ymax =
(5.3.2-20)
IE
5.4
SPECIJALNI SLUAJEVI SAVIJANJA GREDE
5.4.1 Statiki neodreene grede

Statiki je greda neodreena ako ima reakcija veza vie od uvjeta koji se mogu postaviti za njenu
ravnoteu. Za primjer e se razmotriti odreivanje ravnotee grede upete na jednom kraju i
oslonjene na dugom kraju slika 5.4.1-1.
Slika 5.4.1-1 Statiki neodreena greda
Slika 5.4.1-2 Greda sa slike 5.4.1-1 osloboena

veza
Razmatrana greda osloboena je veza i s ucrtanim reakcijama veza prikazana je na slici 5.4.1-2.
Nepoznate reakcije veza su sile RA i RB te moment upetosti M U . Za ovu se gredu mogu postaviti
dva uvjeta ravnotee: Ry = 0 i M A = 0 . Kako je broj nepoznanica vei od broja uvjeta ravnotee za
jedan kae se da je razmatrana greda jedanput statiki neodreena. Gledajui s aspekta ravnotee
nepotrebna, pa i prekobrojna, je veza u B ali postoje realne konstrukcije s elementima oslonjenim
kao razmatrana greda pak se za vezu u B ne moe rei da je nepotrebna ve prekobrojna.
Za odreivanje prekobrojnih reakcija veza uvode se dodatni uvjeti: za ukljetenje je to nulti kut
nagiba tangente na elastinu liniju, za prekobrojni oslonac jednakost kutova nagiba tangente na
elastinu liniju lijevo i desno od oslonca ili nulti progib u tom osloncu. Po odreenju reakcija veza
odreuju se dijagrami poprenih sila i momenata savijanja, raunaju se naprezanja u poprenim
presjecima i odreuje elastina linija.
Na primjeru statiki neodreene grede, prikazane na slici 5.4.1-1, pokazat e se rjeavanje
problema metodom superpozicije i metodom diferencijalne jednadbe.
Metoda superpozicije
Postavljaju se prije navedeni uvjeti ravnotee za mehaniki model razmatrane grede prikazan na
slici 5.4.1-2:
Ry = 0 RA + ql RB = 0
(a)
CK-POD-02
DG 2012/5
MA = 0
55
1
M U l ql + l RB = 0
2
(b)
Neka prekobrojna nepoznanica bude moment upetosti M U . Iz izraza (a) i(b) se definiraju reakcije
u A i B:
M
1
RA = ql + U
(c)
2
l
M
1
RB = ql U
(d)
2
l
Dodatni uvjet postavlja se na osnovu slike 5.4.1-1: kut kojeg zatvara tangenta na elastinu liniju s
osi x nad leajem A jednak je nuli ova tvrdnja se moe smatrati kao dio definicije ukljetenja.
Ukljetenje je takova veza koja ne dozvoljava rotaciju to u potpunosti vrijedi za popreni presjek u
A a ostali popreni presjeci se zaokreu kako se greda deformira.
Gredu ekvivalentnu razmatranoj gredi dobije se
superpozicijom dviju greda prikazanih na slici 5.4.1-3.
Dodatni uvjet glasi:
A, q A, M = 0
(e)
Izrazi koji definiraju kutove nagiba tangente prema
osi x za ove dvije grede su:
A, q =
M l
q l3
, A, M = U
24 IE
3IE
Slika 5.4.1-3 Grede koje se superponiraju

Uvrtenjem izraza (f) u izraz (e) odreuje se moment upetosti:
1
MU = q l 2
8
(f)
(5.4.1-1)
Sada se mogu definirati sile koje djeluju u leajima A i B uvrtenjem (5.4.1-1) u (c) i (d):
5
RA = ql
8
3
RB = ql
8
(5.4.1-2)
(5.4.1-3)
Problem se moe rijeiti na jo jedan nain. Za prekobrojnu nepoznanicu odabere se reakcija u B.

Iz izraza (a) i (b) definiraju se reakcija RA i moment upetosti M U :
RA = RB ql
1
M U = q l 2 l RB
2
(g)
(h)
U ovom sluaju superponiraju se dvije grede, slika
5.4.1-4, a dodatni uvjet glasi:
yB ,q yB , R = 0
(i)
Izrazi koji definiraju progibe u B za ove dvije grede
su:
yB , q =
q l4
,
8 IE
yB , R =
RB l 3
3 IE
(j)
Uvrtenjem izraza (j) u izraz (i) dobije se:
3
RB = ql
8
(k)
Slika 5.4.1-4 Grede koje se superponiraju
Izrazi (5.4.1-3) i (k) su isti a lako se dokazuje da e se uvrtavanjem izraza (k) u izraze (g) i (h) za
reakciju RA i moment upetosti M U dobiti izrazi isti izrazima (5.4.1-1) i (5.4.1-2).
Dijagrami poprenih sila i momenata savijanja mogu se odrediti na nain izloen u 5.1. Dakle
promatra se ravnotea dijela grede, slika 5.4.1-5, i postavljaju uvjeti ravnotee:
Ry = 0 RA + qx + Q = 0
(l)
1
M P = 0 xRA + M U + qx 2 + M = 0
2
Iz ovih uvjeta odreuje se:

CK-POD-02
(m)
DG 2012/5
56
Q = RA qx
(n)
1
M = M U + x RA q x 2
2
(o)
Uvrtenjem izraza (5.4.1-1) do (5.4.1-3), za M U , RA i RB , u (n) i (o)

dobiju se izrazi koji odreuju poprene sile i momente savijanja:
5
Q = ql qx
8
1
5
1
M = q l 2 + x q l q x2
8
8
2
(5.4.1-4)
(5.4.1-5)
Slika 5.4.1-5
pomou kojih su nacrtani dijagrami prikazani na slici 5.4.1-6.
Slika 5.4.1-6 Dijagrami poprenih sila i momenata savijanaj

Dijagrami poprenih sila i momenata savijanja mogu se dobiti superpozicijom dijagrama poprenih
sila i momentata savijanja greda prikazanih na slici 5.4.1-3.
Metoda diferencijalne jednadbe
Polazi se od mehanikog modela i rubnih uvjeta kojima se definiraju progibi i kutevi nagiba tangente na krajevima grede:
x = 0 A = 0, y A = 0
(p)
x = l B 0, yB = 0
(q)
te veza izmeu poprenih sila i momenata
savijanja s vanjskim silama i momentima koji
djeluju na krajevima grede:
x = 0 QA = R A , M A = M U
(r)
Slika 5.4.1-7 Mehaniki model za

x = l QB = RB , M B = 0
(s)
primjenu metode diferencijalne jednadbe
Diferencijalna jednadba elastine linije etvrtog reda, izraz (5.3.1-7), uzastopno se integrira pak
se dobiju sljedei izrazi:
IE y ''' = Qx = q x + c1
(a1)
1
q x 2 + c1 x + c2
2
1
1
IE y ' = IE x = q x3 + c1 x 2 + c2 x + c3
6
2
1
1
1
IE y =
q x 4 + c1 x 3 + c2 x 2 + c3 x + c4
24
6
2
(c1)
c3 = 0 ,
(e1)
IE y '' = M x =
(b1)
(d1)
Konstante integracije odreuju se pomou rubnih uvjeta definiranih izrazima (p) do (s).
Ako se uvrsti x = 0 A = 0, y A = 0 u (c1) i (d1) dobije se:
Ako se uvrsti x = l
c4 = 0
M B = 0,
yB = 0 u (b1) i (d1) dobiju se dvije jednadbe s nepoznatim
konstantama integracije c1 i c2 :
1 2
q l + c1l + c2
2
1
1
1
0=
q l 4 + c1l 3 + c2l 2
24
6
2
0=
Rjeenjem ovih jednadbi dobije se:

CK-POD-02
(e)
(f)
DG 2012/5
5
c1 = ql
8
57
1
c2 = ql 2
8
Uvrtenjem konstanti integracije u izraze (a1) do (d1) nakon sreenja se dobije:
x 5
Q = ql ( )
l 8
2
1 2 x
x
M = q l 4 5 + 1
8
l
l
(5.4.1-6)
(5.4.1-7)
2
x 3
1
x
x
q l 3 8 15 + 6
48 IE
l
l
l
3
2
x 4
1
x
x
4
y=
q l 2 5 + 3
48 IE
l
l
l
(5.4.1-8)
(5.4.1-9)
Metodom diferencijalne jednadbe za razmatranu gredu odreene su reakcije veza, poprene sile i
momenti savijanja te jednadbe koje definiraju elastinu liniju i kutove nagiba tangente prena osi x.
Treba upozoriti da se radi integriranja ova metoda moe primjeniti ako je optereenje glatka
funkcija. U protivnom treba raditi po segmentima ime metoda gubi prednost pred metodom
superpozicije.
5.4.2 Grede neobinog poprenog presjeka

Pri odreivanju naprezanja u poprenom presjeku grede, u 5.2, pretpostavljen je homogeni
graevni materijal grede a pri odreivanju elastine linije, u 5.3, jo i konstantni popreni presjek
du grede. U ovom odjelku razmotrit e se odreivanje naprezanja u poprenom presjeku grede od
nehomogenog materijala i odreivanje progiba grede nejednolikog poprenog presjeka.
Primjer 5.4.2-1 Greda izgraena od dva materijala
Jednostavna greda prikazana na slici 5.4.2-1a) sastavljena je od materijala M1 i M2. Da bi se mogli
koristiti izrazi izvedeni za homogene grede postojei popreni presjek, slika 5.4.2-1b), zamijenit e
se s odgovarajuim homogenim poprenim presjekom, slika 5.4.2-1c). Pritom treba sauvati
savojnu krutost koja se definira kao umnoak momenta tromosti i modula elastinosti. U ovom
sluaju zamijenit e se pravokutni dio poprenog presjeka a2 b2 , iji je moment tromosti I2, od
materijala M2 s pravokutnikom a2' b2 , iji je moment tromosti I1, od materijaka M1. Dakle mora biti
ispunjeno:
I1 E1 = I 2 E2
(a)
Momenti tromosti za razmatrane pravokutnike su:
a2' b23
I1 =
,
12
a2b23
I2 =
12
(b)
Uvrtenjem (b) u (a), nakon sreenja, dobije se izraz za odreivanje irine zamjenskog
pravokutnika:
a2' =
E2
a2
E1
(c)
Za primjer e se za gredu, slika 5.4.2-1a), odrediti najvee i najmanje savojno naprezanje u

poprenom presjeku ako je M1 elik a M2 drvo.
Podaci potrebni za izraune su:
- moduli elastinosti:
- elika E1 = 206000 N/mm2,
- drva E2 = 12000 N/mm2,
- F = 4500 N,
- l = 3.0 m,
- a1 = a2 = 100 mm,
- b1 = 5 mm,
- b2 = 150 mm.
Proraun se provodi u est koraka:
CK-POD-02
Slika 5.4.2-1 Savijanje grede izraene od dva materijala
DG 2012/5
58
1. korak
irina zamjenskog pravokutnika rauna se po izrazu (c):
a2' =
12000 100
= 5.83 mm
206000
2. korak
Tablinim proraunom odreuju se kordinate teita poprenog presjeka prikazanog slikom 5.4.21c):
h1 = 51.8 mm
h2 = 103.2 mm
3. korak
Tablinim proraunom odreuje se moment tromosti za popreni presjek prikazan slikom 5.4.2-1c):
I = 3.553 106 mm4

4. korak
Najvei moment savijanja je:
M max =
F l 4500 3000
=
= 3.375 106 Nmm
4
4
5. korak
Najvea savojna naprezanja raunaju se po izrazima:
M max h1 3.375 106 51.8

=
= 49.20 N / mm 2
6
I
3.553 10
M h 3.375 106 103.2
( max ) 2 = max 2 =
= 98.02 N / mm 2
6
I
3.553 10
( max )1 =
6. korak
Najvee savojno naprezanje ( max ) 2 = 98.02 N / mm 2 vrijedi za elik a za drvo ga treba, prema
Hookeovom zakonu, korigirati s omjerom modula elastinosti:
( max ) 2 drvo =
E2
12000
( max ) 2 =
98.02 = 5.71N / mm2
E1
206000
Dakle najvea savojna naprezanja su u vanjskom sloje eline trake 49.20 N/mm2 i u vanjskom
sloju drvenog dijela grede 5.71 N/mm2.
Opisani postupak temelji se na pretpostavci (a) koja daje pribline ali uptrebljive rezultate. Naime
izrazom (a) se uva savojna krutost drvenog dijela poprenog presjeka a trebalo bi sauvati
savojnu krutost cijelog poprenog presjeka.
Primjer 5.4.2-2 Greda s nejednolikim poprenim presjecima
Konzola prikazana na slici 5.4.2-2 ima popreni presjek konstantne irine c i promjenjive visine od
h1 do h2. Odredit e se progib na slobodnom kraju konzole.
Kako se popreni presjek konzole mijenja du konzole, pak se mijenja i moment tromosti
poprenog presjeka, integriranje diferencijalne jednadbe ukljuuje i moment tromosti poprenog
presjeka u podintegralnoj funkciji.
Slika 5.4.2-2 Konzola nejednolikog poprenog Slika 5.4.2-3. Pojednostavnjeni oblik konzole
presjeka
Moment savijanja u poprenom presjeku odreenom s x je:
M x = x F
(a)
Moment tromosti tog poprenog presjeka je:
c hx3
Ix =
12
CK-POD-02
(b)

59
Na slici 5.4.2-3 prikazan je pojednostavnjeni oblik konzole i za visinu poprenog presjeka,
odreenog s x , nalazi se:
DG 2012/5
hx =
h2 h1
x + h1
l
(c)
Uz supstitucije:
b=
h2 h1
i a = h1
l
(d)
izraz (c) se moe napisati u obliku:
hx = bx + a
(e)
Sada se moment tromosti, izraz (b), izraava s izrazom:
Ix =
c
(a + bx)3
12
(f)
Konano se moe napisati diferencijalna jednadba elastine linije:
M
d2y
12 F
x
= x =
2
dx
IxE
cE (a + b x)3
(g)
iz koje se integriranjem dobije:
1
a
+
+
c
1
2
b a + b x 2 ( a + b x )
12 F 1 1
a
x
y=
arctg
+ c1 x + c2
2 ln(a + b x) +
c E b b
2 a
a
dy 12 F
=
dx c E
(h)
(i)
Konstante integracije odreuju se pomou rubnih uvjeta.

Uvrtenjem:
dy
=0
dx
x=l i
(j)
u izraz (h) dobije se:
c1 =
1
b2
a
a + b l 2(a + b l )2
(5.4.2-1)
Konstanta integracije c2 odreuje se iz izraza (i) nakon to se u njega uvrste konstanta integracije
c1 , izraz (5.4.2-1), i rubni uvjeti:
x=l i y =0
(k)
c2 = c1l +
1
b2
1
2
l
arctg
ln(a + b l )
2
a
b
(5.4.2-2)
Izraz za progib na slobodnom kraju konzole odreuje se iz izraza (i) nakon to se u njega uvrste
izrazi (5.4.2-1) i (5.4.2-2) te:
x = 0 y = ymax
(l)
ymax =
12 F
cE
ln a
1
a
ln(a + b l )
a
l
+ 2
+
2 arctg
3 2
2
3
b (a + b l ) 2b (a + b l )
b
2b
a
b
(5.4.2-3)
Za zadane vrijednosti:
h1 = 10 mm,
h2 = 50 mm,
c = 100 mm,
l = 500 mm,
F = 50 kN,
progib na slobodnom kraju konzole je:
ymax = 80 mm
5.4.3 Koso savijanje grede

Grede se u konstrukcijama obino postavljaju tako da savojno optereenje djeluje u ravnini koja
sadri glavnu os tromosti za koju moment tromosti poprenog presjeka grede ima najmanju
CK-POD-02

60
vrijednost. Greda se savija oko osi okomite na ravninu u kojoj djeluje savojno optereenje a za tu
os moment tromosti poprenog presjeka ima najveu vrijednost. Za opisano stanje optereenja
grede izvedeni su izrazi s kojima se odreuju naprezanja u poprenom presjeku i elastina linija
grede. Ako savojno optereenje ne djeluje u ravnini koja sadri glavnu os tromosti poprenog
presjeka govori se o kosom savijanju grede. Razmatranje e se radi jednostavnosti provesti za
gredu pravokutnog poprenog presjeka. Na slici 5.4.3-1 osi y i z su glavne osi tromosti i ravnina u
kojoj djeluje vanjsko savojno optereenje zatvara s osi z kut . Rezultantni moment savijanja M ,
kojeg treba generirati normalno naprezanje u poprenom presjeku, rastavlja se na komponente
M y i M z od kojih prva savija gredu oko osi y a druga oko osi z .
DG 2012/5
Normalna naprezanja x , M y od M y i x , M z od M z se superponiraju (zbrajaju) u rezultantno naprezanje:
x = x ,M x, M
y
(a)
Pojedina normalna naprezanja se definiraju prema izrazu

(5.2.1-3):
x,M =
y
x,M =
z
Slika 5.4.3-1 Koso savijanje grede
My
(b)
Mz
y
Iz
(c)
Iy
Komponentni momenti savijanja mogu se izraziti pomou

rezultantnog momenta savijanja M :
M y = M cos
(d)
M z = M sin
(e)
Uvrtavanjem (d) i (e) u (b) i (c) i (b) i (c) u (a) dobije se:
z cos y sin
Iy
I z
x = M
(f)
Izraz (f) omoguava traenje poloaja neutralnog sloja. U

neutralnom sloju normalno naprezanje jednako je nuli:
Slika 5.4.3-2 Poloaj neutralnog sloja
pri kosom savijanju grede
x = 0
z cos y sin
=0
Iy
Iz
(g)
pak je pravac koji odreuje neutralni sloj dan izrazom:
z=y
Iy
Iz
tg
(h)
Kako je vidljivo na slici 5.4.3-2 pravac neutralnog sloja ne poklapa se s pravcem djelovanja
rezultantnog momenta savijanja ovi bi se pravci poklopili kad bi popreni presjek bio kvadrat.
Radi odreivanja poloaja neutralnog sloja uvodi se kut i prema slici 5.4.3-2 definira se:
z = tg y
(i)
Uvrtenjem (i) u (h) dobije se:
tg =
Iy
Iz
tg
(j)
Rezultantni progib koso savijene grede, slika 5.4.3-2, i sastoji se od progiba w i v :
= v 2 + w2
(k)
Progibi w i v proporcionalni su momentima savijanja a obrnuto proporcionalni momentima tromosti
to se pomou izraza (d) i (e) izraava:
w=k
v=k
My
Iy
=k
M cos
Iy
Mz
M sin
=k
Iz
Iz
Temeljem slike 5.4.3-2 vrijedi

CK-POD-02
(l)
(m)
DG 2012/5
61
v
ctg =
w
(n)
Uvrtenjem (l) i (m) u (n) dobije se:
Iy
ctg =
Iz
tg
(o)
Usporedbom izraza (j) i (o) nalazi se:
ctg = tg
(p)
Prema izrazu (p) kutovi i su komplementarni kutovi pak
rezultantni progib lei u ravnini okomitoj na ravninu
neutralog sloja.
Slika 5.4.3-3 Raspored normalnih

naprezanja kod kosog savijanja
Zakljuno najvea normalna naprezanja definiraju se pomou izraza (b) i (c) uvoenjem momenata
otpora poprenog presjeka:
( )
x,M y
( )
x,M z
max
max
=
=
My
(5.4.3-1)
Wy
Mz
Wz
(5.4.3-2)
Najvee i najmanje rezultantno normalno naprezanje odreuje se, prema izrazu (a), donjim
izrazima :
{ (
= min { (
( x )max = max
( x )min
x,M z
x,M z
( )
) ( )
)
max
x,M y
x,M y
max
}
}
(5.4.3-3)
max
max
(5.4.3-4)
Ilustracija rasporeda normalnog naprezanja po poprenom presjeku dana je na slici 5.4.3-3.
5.5
RJEAVANJE PROBLEMA
Osnovni posao je dimenzioniranje: izbor oblika poprenog presjeka, ako e se greda izvesti od
standardnih profila, ili konstruiranje sloenog poprenog presjeka uz zadovoljenje sljedeih uvjeta:
- najvee normalno naprezanje u poprenom presjeku mora biti manje ili jednako
doputenom normalnom naprezanju d ,
- najvee smino naprezanje u poprenom presjeku mora biti manje ili jednako doputenom
sminom naprezanju d ,
- najvei progib elastine linije grede mora biti manji ili jednak doputenom progibu yd i
najvei nagib tangente mora biti manji ili jednak doputenom nagibu d .
Dodatni posao je za poznati oblik poprenog presjeka grede odrediti veliine normalnog i sminog
naprezanja u poprenom presjeku te progibe i nagibe tangente na elastinu liniju grede.
1. zadatak
raunanje normalnih i sminih naprezanja
Opi sluaj savijanja grede (ukljuuje i isto savijanje uz M max = M )
normalno naprezanje u sloju udaljenom za od neutralnog sloja
M max
I
(5.2.1-3a)
najvea normalna naprezanja u krajnjim slojevima
1, M
max
M max
,
W1
2, M
max = max 1, M max , 2, M max
max
za simetrine poprene presjeke

M
max = max
W
CK-POD-02
M max
W2
(5.2.3-1)
(5.2.3-2)
(5.2.3-4)
DG 2012/5
smino naprezanje u sloju udaljenom za od neutralnog sloja
Q S ,
(5.2.3-5)
bI
najvee smino naprezanja u neutralnom sloju
max = =0 =
Q S ,0
(5.2.3-9)
bI
Koso savijanje
najvea normalna naprezanja za komponente optereenja
( )
x,M y
( )
x,M z
max
max
=
=
My
(5.4.3-1)
Wy
Mz
Wz
(5.4.3-2)
najvee i najmanje rezultantno normalno naprezanje:
{ (
= min { (
( x )max = max
( x )min
x,M z
x,M z
( )
) ( )
)
max
x,M y
x,M y
max
}
}
max
max
(5.4.3-3)
(5.4.3-4)
Glavna naprezanja
2

1 =
+ x + 2
2
2
(5.2.3-10)

2 =
x + 2
2
2
2
tg 2 =
(5.2.3-11)
(5.2.3-12)
max =
1 2
2

= x + 2
2
(5.2.3-13)
raunanje progiba i nagiba tangente na elastinu liniju grede
2. zadatak
( x) =
max =
y ( x) =
ymax =
f (VO, x )
(5.3.2-17)
IE
f ,max (VO )
(5.3.2-18)
IE
f y (VO, x )
(5.3.2-19)
IE
f y ,max (VO )
(5.3.2-20)
IE
3. zadatak
Opi sluaj savijanja grede (ukljuuje i isto savijanje uz M max = M )
max = max 1, M max , 2, M max d
1, M
max
2, M
max
M max
M
d W1 max
W1
d
M max
M
d W2 max
W2
d
za simetrine poprene presjeke

M
M
max = max d W max
W
d
CK-POD-02
(5.2.3-2a)
(5.2.3-1a)
(5.2.3-1a)
(5.2.3-4a)
62
DG 2012/5
63
max =
Q S ,0
bI
Q
bI
S ,0
d
(5.2.3-9a)
Koso savijanje
( x )max = max
( )
x,M y
( )
x,M z
max
max
{ (
My
Wy
x,M z
max
x,M y
d Wy
max
My
Mz
M
d Wz z
Wz
d
(5.4.3-3a)
(5.4.3-1a)
(5.4.3-2a)
Glavna naprezanja
2

1 =
+ x + 2 d
2
2
(5.2.3-10a)

2 =
x + 2 d
2
2
(5.2.3-11a)
max

= x + 2 d
2
dimenzioniranje po doputenom progibu i doputenom nagibu
4. zadatak
f ,max (VO )
max =
IE
ymax =
5.6
(5.2.3-13a)
f y ,max (VO )
IE
d I
yd I
f ,max (VO )
E d
f y ,max (VO )
E yd
(5.3.2-18a)
(5.3.2-20a)
PRIMJERI DIMENZIONIRANJA GREDA
U nastavku teksta daje se nekoliko primjera dimenzioniranja grede.

Primjer 5.6-1
Jednostavnu gredu, prikazanu na slici 5.6-1.1, izvesti od
elinog standardnog I ili U profila. Kriterij izbora je manja
koliina graevnog materijala.
Zadano:
F = 25.0 kN,
l = 8.0 m,
d = 75.0 N/mm2
d = 40.0 N/mm2.
Slika 5.6-1.1
Rjeavanje:
Najvei moment savijanja djeluje u poprenom presjeku na sredini raspona grede i odreuje se
pomou izraza (5.1.3-9) izvedenog u 5.1.3:
Fl
4
25.0 103 8.0 103
=
= 5.0 107 Nmm
4
M max =
M max
(a)
Potrebni moment otpora poprenog presjeka odreuje se po izrazu (5.2.3-4a) koji vrijedi za
simetrine poprene presjeke:
M
W max
CK-POD-02

64
5.0 107
W
=
= 6.667 105 mm3 = 666.7cm3
d
75.0
Iz tablica za standardne profile, po principu prvi vei, odgovaraju profili I 32 i U 32 ije su
znaajke dane u tablici 5.6-1.
DG 2012/5
M max
Tablica 5.6-1 Znaajke odabranih profila

Profil I 32
320
W = 782.0
I = 12510.0
Profil U 32
320
W = 679.0
I = 10870.0
Profil U 35
350
W = 734.0
I = 12840.0
S ,0 = 457.0
S ,0 = 413.0
S ,0 = 459.0
Masa jednog metra profila, kg/m

m1 = 61.1
m1 = 59.5
Debljina struka b , mm
11.5
14.0
Najvea smina naprezanja provjeravaju se pomou izraza (5.2.3-9a):
m1 = 60.6
14.0
Svojstvo profila
Visina profila, mm
Moment otpora poprenog presjeka, cm3
Momemt tromosti poprenog presjeka, cm4
Statiki moment polovine povrine
poprenog presjeka profila, cm3
Q max S ,0
max =
bI
u kojeg treba uvrstiti poprenu silu Qmax . Za razmatranu gredu ova se sila odreuje pomou izraza
(5.1.3-8) izvedenog u 5.1.3:
1
F
2
= 0.5 25000.0 = 12500.0 N
Qmax =
Qmax
(b)
Za profil I 32 se dobije:
max =
12500.0 457.0 103

= 3.97 N / mm2 40.0 N / mm 2
4
11.5 12510.0 10
Za profil U 32 se dobije:
max =
12500.0 413.0 103

= 3.39 N / mm 2 40.0 N / mm 2
4
14.0 10870.0 10
Dakle za oba razmatrana profila najvee vrijednosti sminog naprezanja manje su od doputene
vrijednosti sminog naprezanja.
U daljnjem postupku uzima se u obzir vlastita teina grede kao kontinuirano jednoliko optereenje
q , u N/mm, koje se dobije mnoei masu jednog metra profila, veliina m1 u tablici 5.6-1, s
ubrzanjem sile tee:
- za gredu od profila I 32
q = m1 g / 1000. = 61.1 9.81 / 1000. = 0.599 N / mm
- za gredu od profila U 32
q = m1 g / 1000. = 59.5 9.81 / 1000. = 0.584 N / mm
Novo optereenje grede definirano je na slici 5.6-1.2.
Ponovno se raunaju najvei moment savijanja i najvea poprena
sila. Vrijednostima odreenim pomou izraza (a) i (b), koji vrijede
za gredu prikazanu na slici 5.6-1.1, treba dodati odgovarajue
vrijednosti koje su odreene izrazima (5.1.3-2) i (5.1.3-3):
1
ql
2
1
= ql 2
8
Qmax =
(c)
M max
(d)
Slika 5.6-1.2
koji izrazi su izvedeni u 5.1.3 za gredu optereenu jednolikim kontinuiranim optereenjem.

Novi su izrazi za odreivanje najveeg momenta savijanja i najvee poprene sile:
Fl 1 2
+ ql
4 8
1
1
= F + ql
2
2
M max =
(e)
Qmax
(f)
Pregledom slika 5.1.3-1 i 5.1.3-2 nalaze se mjesta djelovanja:

CK-POD-02

65
- najvei moment savijanja, odreen izrazom (e), djeluje u poprenom presjeku na sredini
raspona grede,
- najvea poprena sila, odreena izrazom (f), djeluje u poprenim presjecima nad osloncima.
Nove vrijednosti su:
- za gredu od profila I 32 :
DG 2012/5
0.599 8000.0 2
= 5.479 107 Nmm
8
0.599 8000.0
= 12500.0 +
= 14896.0 N
2
M max = 5.0 107 +

Qmax
- za gredu od profila U 32 :
0.584 8000.0 2
M max = 5.0 10 +
= 5.467 107 Nmm
8
0.584 8000.0
Qmax = 12500.0 +
= 14836.0 N
2
7
Slijedi proraun najveih normalnih naprezanja po izrazu (5.2.3-4) s novim vrijednostim najveeg
momenta savijanja i vrijednostima momenta otpora iz tablice 5.6-1:
M
5.479 107
max = max =
= 70.06 N / mm 2
W
782.0 103
M
5.467 107
max = max =
= 80.52 N / mm 2
3
W
679.0 10
Najvea smina naprezanja raunaju se po izrazu (5.2.3-9) s novim vrijednostim najvee poprene
sile i vrijednostima momenta tromosti, statikog momenta polovine povrine poprenog presjeka i
debljine struka iz tablice 5.6-1:
max =
Q max S ,0
bI
14896.0 457.0 103

= 4.73 N / mm2
4
11.5 12510.0 10
max =
Q max S ,0
bI
14836.0 413.0 103

= 4.03 N / mm2
14.0 10870.0 104
Rezultati govore da standardni profil I 32 zadovoljava jer su najvea i normalna i smina

naprezanja manja od doputenih dok je kod standardnog profila U 32 najvee normalno
naprezanje vee od doputenog. Zato treba uzeti prvi vei profil a to je U 35 . Ponavljaju se
prorauni za ovaj profil:
q = m1 g / 1000. = 60.6 9.81 / 1000. = 0.594 N / mm
- za gredu od profila U 32
0.594 8000.0 2
= 5.475 107 Nmm
8
0.594 8000.0
= 12500.0 +
= 14876.0 N
2
M max = 5.0 107 +

Qmax
max =
max =
M max 5.475 107

=
= 74.59 N / mm 2
W
734.0 103
Q max S ,0
bI
14876.0 459.0 103

= 3.80 N / mm2
4
14.0 12840.0 10
Kako su najvea normalna i smina naprezanja manja od doputenih standardni profil U 35

zadovoljava.
Za izvedbu razmatrane grede odabire se standardni profil U 35 jer ima manju masu po metru
duljine, m1 = 60.6 kg/m, od standardnog profila I 32 , m1 = 61.1 kg/m.
CK-POD-02
DG 2012/5
66
Primjer 5.6-2
Dimenzionirati gredu prikazanu na slici 5.6-2.1. Utvrditi dali
odgovara standardni I profil. Zanemariti masu grede.
Zadano:
F = 100 kN, a = 0.15 m,
b = 3.0 m,
d = 80.0 N/mm2, d = 40.0 N/mm2.
Slika 5.6-2.1
Rjeavanje:
Reakcije se odreuju iz uvjeta ravnotee:
Ry = 0
MA = 0
RA + F + F RB = 0
aF (a + b) F + (a + b + a ) RB = 0
RB = F
RA = RB = F
Dijagrami poprenih sila i momenata savijanja prikazani su
na slici 5.6-2.2
Qmax = F Qmax = 105 N

M max = a F M max = 150*105 = 1.5*107 Nmm
Slika 5.6-2.2
M
W max
1.5 107
= 187500 mm3 = 187.5 cm3
d
80
Iz tablica za standardne profile, po principu prvi vei, odabran je profil I 20 ije su znaajke dane
u tablici 5.6-2.
W
M max

Svojstvo profila
Visina profila, mm
Profil I 20
200
W = 214.0
I = 2140.0
Profil I 30
300
W = 653.0
I = 9800.0
S ,0 = 125.0
S ,0 = 381.0
m1 = 26.3
7.5
m1 = 54.2
10.8

max =
max =
Q max S ,0
bI
Q max S ,0
bI
d
=
105 1.25 105

= 77.88 N / mm2
7
2.14 10 7.5
Najvee smino naprezanje u neutralnom sloju:
max = 77.88 N / mm 2 40.0 N / mm 2

je vee od doputenog pak profil I 20 u principu ne zadovoljava. Zadovoljio bi profil I 30 , ije su
karakteristike dane u tablici 5.6-2, jer je njegovo najvee smino naprezanje:
max =
Q max S ,0
bI
105 3.81 105

= 36.0 N / mm 2
9.8 107 10.8
manje od doputenog d = 40.0 N/mm2.

CK-POD-02

67
Greda izraena od profila I 30 bila bi za cca 106% tea od grede izraene od profila I 20 . Uzevi
u obzir da profil I 20 zadovoljava zahtjeve za normalna naprezanja a poprena sila, slika 5.5-2.2,
ima veliinu Qmax = 105 N samo u podruju 150 mm uz oslonce, a na ostalom dijelu raspona je
jednaka nuli, rjeenje je u poveanju debljine struka na cca 15 mm u duljini cca 200 mm od
oslonaca.
DG 2012/5
Primjer 5.6-3
Jednostavnu gredu, prikazanu na slici 5.6-3, izvesti od elinog
I profila. Uzeti u obzir teinu grede.
Zadano:
F = 25.0 kN, l = 16.0 m,
d = 80.0 N/mm2,
l
d = 40.0 N/mm2, yd
.
800
Slika 5.6-3
Rjeavanje:
Pri dimenzioniranju grede odnosno izboru I profila treba osim zahtjeva za naprezanje zadovoljiti i
zahtjev za najvei progib. Teina grede uzet e se u obzir nakon to se u prvom koraku odabere I
profil prema naprezanjima koja izaziva sila F .
Prvi korak
Najvei moment savijanja djeluje u poprenom presjeku na sredini raspona grede i odreuje se
pomou izraza (5.1.3-9) izvedenog u 5.1.3:
Fl
4
25.0 103 16.0 103
=
= 1.0 108 Nmm
4
M max =
M max
(a)
M
W max
1.0 108
= 1.25 106 mm3 = 1250.0cm3
d
80.0
Iz tablica za standardne profile, po principu prvi vei, odgovara profil I 38 ije su znaajke dane u
donjoj tablici.
W
M max

Svojstvo profila
Visina profila, mm
Profil I 38
380
W = 1260.0
I = 24010.0
Profil I 55
550
W = 3610.0
I = 99180.0
S ,0 = 741.0
S ,0 = 2120.0

m1 = 84.0
m1 = 167.2
13.7
19.0
max =
Q max S ,0
bI
u kojeg treba uvrstiti poprenu silu Qmax . Za razmatranu gredu ova se sila odreuje pomou izraza
(5.1.3-8) izvedenog u 5.1.3:
1
F
2
= 0.5 25000.0 = 12500.0 N
Qmax =
Qmax
Za profil I 38 se dobije:
CK-POD-02
(b)
DG 2012/5
68
max =
12500.0 741.0 10
= 2.82 N / mm2 40.0 N / mm 2
4
13.7 24010.0 10
Najvei progib e se raunati uzevi u obzir teinu grede dakle za gredu prikazanu na slici 5.6-2.1
u primjeru 5.6-1. Optereenje od teine grede je:
q = m1 g / 1000. = 84.0 9.81 / 1000. = 0.824 N / mm
Izraz za progib, u sredini raspona grede, dobije se zbrojivi progibe od sile i kontinuiranog
optereenja. Koristei izraze za progibe dane u poglavlju 9, odjeljak 9.4, moe se napisati:
Fl 3
5ql 4
ymax =
+
(c)
48IE 384 IE
Uvrtenjem zadanih vrijednosti, s E = 206000 N / mm 2 , dobije se:
25.0 103 5 0.824 16000.0
l 3 F 5ql
160003
ymax =
+
=
+
= 57.3 mm
IE 48 384 24010.0 104 206000

48
384
Kako je:
l
16000.0
yd
=
= 20 mm
800
800
profil I 38 ne zadovoljava jer je:
ymax yd
Drugi korak
Ispitat e se odgovara li profil I 55 ije se karakteristike navedene u tablici 5.6-3.
Optereenje od teine grede je:
q = m1 g / 1000. = 167.2 9.81 / 1000. = 1.64 N / mm
Najvei progib je:
25.0 103 5 1.64 16000.0
l 3 F 5ql
160003
ymax =
+
=
+
= 17.29 mm
IE 48 384 99180.0 104 206000

48
384
Kako je:
ymax = 17.29 mm yd = 20.0 mm
profil I 55 zadovoljava zahtjev doputenog progiba a zadovoljava i zahtjeve za naprezanja jer ih je
zadovoljavao i profil I 38 .
Radi kompletnosti izraunat e se najvea normalna i smina naprezanja. Veliine najveeg
momenta savijanja i najvee poprene sile odreuju se izrazima (e) i (f) navedenim u primjeru 5.61.
Fl 1 2 25.0 103 16.0 103 1.64 16000.02

+ ql =
+
= 1.52 108 Nmm
4 8
4
8
1
1
= F + ql = 0.5 25000.0 + 0.5 1.64 16000.0 = 25620.0 N
2
2
M max =
Qmax
Najvee normalno naprezanje rauna se po izrazu (5.2.3-4) s novim vrijednostim najveeg

momenta savijanja i vrijednostima momenta otpora danim u tablici 5.6-3 za profil I 55 :
M
1.52 108
max = max =
= 42.11 N / mm 2
3
W
3610.0 10
Najvea smina naprezanja raunaju se po izrazu (5.2.3-9) s novim vrijednostim najvee poprene
sile i vrijednostima momenta tromosti, statikog momenta polovine povrine poprenog presjeka i
debljine struka danim u tablici 5.5-3 za profil I 55 :
max =
CK-POD-02
Q max S ,0
bI
25620.0 2120.0 103

= 2.88 N / mm 2
4
19.0 99180.0 10
DG 2012/5
6.
69
VRSTOA VRATILA
Vei dio kinetike energije, kojom se osigurava ivot i razvoj ljudskog drutva, stvara se i troi u
konstrukcijama (strojevi i ureaji) iji bitni element je vratilo koje rotira s kutnom brzinom .
Poznato je, iz kinetike, da se troenjem kinetike energije dobija mehaniki rad W koji je odreen
izrazom:
2
W=
M d
(a)
Granice integrala u izrazu (a) su kutovi rotacije vratila. Nadalje snaga P koja se prenosi vratilom,
bilo pri stvaranju ili troenju energije, definira se izrazom:
P = M
(b)
U izrazima (a) i (b) M je, s aspekta kinetike, moment sprega koji vri rad odnosno odreuje, skupa
s kutnom brzinom, snagu koja se prenosi vratilom. S aspekta nauke o vrstoi M je moment koji
uvija vratilo odnosno uzrokuje deformaciju vratila. Ovaj moment esto se zove moment torzije.
U nekim konstrukcijama, koje ne uestvuju u stvaranju i transferu energije, postoje elementi koji
miruju a optereeni su uvojno.
U ovom poglavlju definirat e se veza izmeu uvojnog (torzionog) optereenja, deformacije i
naprezanja i dati osnove za dimenzioniranje vratila. Popreni presjeci vratila najee su krunog
oblika pak e se najprije izloiti teorija uvijanja takvih vratila.
6.1
DEFORMACIJE I NAPREZANJA
Na slici 6.1-1a) definirana je geometrija vratila: valjak promjera d i duljine l s ucrtanim

izvodnicama i1 i i 2 te odreskom valjka, na udaljenosti x od nepomine baze vratila, duljine dx .
Izvodnice i1 i i 2 s krunicama odreska valjka formiraju pravokutni etverokut T1T2T3T4 na platu
valjka. Na dijelu b) slike 6.1-1 dan je dijagram momenata torzije M U , koji djeluju u poprenim
presjecima vratila, i dre ravnoteu vanjskom momentu torzije M t .
Slika 6.1-2 Deformacije vratila

Slika 6.1-1 Geometrija i optereenje vratila
Deformacija vratila, prikazana na slici 6.1-2, ispoljava se u rotaciji poprenih presjeka za kut x koji
se mjeri od poloaja radijusa krunog presjeka u neoptereenom stanju do poloaja tog radijusa u
optereenom stanju kada je dolo do deformacije. Ova deformacija oituje se i uvijanjem izvodnica
i1 i i 2 . Pri opisanoj deformaciji popreni presjeci ostaju ravni. Dio valjka duljine dx s naznaenim
deformacijama prikazan je na slici 6.1-3 a na slikama 6.1-4 i 6.1-5 definirane su deformacije
etverokuta T1T2T3T4 i T1'T2'T3'T4' .
Slika 6.1-3 Deformacije dijela vratila

CK-POD-02
Slika 6.1-4 Deformacija

etverokuta T1T2T3T4
Slika 6.1-5 Deformacija

etverokuta T1'T2'T3'T4'

70
Usporeujui etverokut T1T2T3T4 na slici 6.1-1a) s onim na slici 6.1-4 vidi se da je stranica T3T4
proklizala u odnosu na stranicu T1T2 . Ova pojava se moe vidjeti golim okom. Slino se deformirao
DG 2012/5
etverokut T1'T2'T3'T4' , slika 6.1-5, pod djelovanjem sminog naprezanja r . Pri razmatranju smino
optereenog tapa u 3. poglavlju, slika 3.2-2, uspostavljena je veza izmeu kuta smika i sminog
naprezanja, Hookeovim zakonom za smik, izrazom (3.2-3):
= G
(a)
Uz napomenu da su slike 3.2-2 i 6.1-5, izuzimajui oznake iste, izraz (a) se prilagoava oznakama
na slici 6.1-5:
r = r G
(b)
Apsolutni smik r dx sa slike 6.1-5 dovodi se u vezu s rotacijom poprenog presjeka, slika 6.1-3,
za kut d :
r dx = r d
(c)
Iz izraza (c) se definira smik:
r = r
d
dx
(d)
Uvrtenjem (d) u (b) dobije se:
r = r
d
G
dx
(e)
Kako je promjena kuta d konstantna du vratila uvodi se konstanta:
k=
d
G
dx
(f)
pak se smino naprezanje na radijusu r odreuje donjim izrazom:

r = k r
(g)
Koristei izraz (g) definira se raspored sminih naprezanja na slici 6.1-6.
Slika 6.1-6 Raspored sminih naprezanja
Slika 6.1-7 Skica za moment torzije
Na poetku je reeno da vrijedi:
M t = MU
(h)
Moment torzije M U , koji djeluju u poprenom presjeku vratila, i kojeg generiraju smina
naprezanja odredit e se temeljem prikaza na slici 6.1-7.
Diferencijalna smina sila na radijusu r definira se izrazom:
dQ = r dA
(i)
i njen moment za toku O odnosno diferencijalni moment torzije:
dM U = r dQ
(j)
Ukupni moment torzije dobije se sumiranjem svih diferencijalnih momenata torzije koji djeluju na
cijeloj povrini poprenog presjeka:
MU =
r dQ
(k)
( A)
Uvrtenjem (g) i (i) u (k) dobije se:
MU = k
r dA
2
(l)
( A)
Pri sreivanju gornjeg izraza uzeto je u obzir da je k konstanta pak se dobije integral:
CK-POD-02
DG 2012/5
71
r dA
2
IP =
(6.1-1)
( A)
koji ima posebno znaenja za torziju vratila. Veliina definirana izrazom (6.1-1) zove se polarni
moment tromosti poprenog presjeka. Sada se izraz (l) moe napisati u obliku:
Mt = k IP
(m)
Uvrstivi izraz (g) u (m) dobije se:
r =
Mt r
IP
(6.1-2)
Izraz (6.1-2) utvruje linearnu ovisnost sminog naprezanja o radijusu r , kao i izraz (g), ali daje
mogunost izrauna vrijednosti sminog naprezanja. Za dimenzioniranje vratila treba odrediti
najveu vrijednost sminog naprezanja. Najvee smino naprezanje djeluje na stranicama
etverokuta na oploju vratila jer je za taj etverokut, slike 6.1-3 i 6.1-4, najvei kut smika za
najvei radijus, slika 6.1-6, pak se uvrtenjem:
r=
d
2
(n)
= max
u izraz (6.1-2) dobije:
max =
Mt d
2I P
(o)
Slino kao kod savijanja grede uvodi se jo jedna znaajka poprenog presjeka:
WP =
2I P
d
(6.1-3)
koja se naziva polarni moment otpora poprenog presjeka. Sada se najvee smino naprezanje
definira izrazom:
max =
Mt
WP
(6.1-4)
Polarni moment tromosti krunog poprenog presjeka za os kroz toku O odreeuje se prema slici
6.1-8.
Diferencijalna povrina je:
dA = r d dr
(p)
Uvrtenjem izraza (p) u izraz (6.1-1) dobije se:
IP =
d /2
r 2 dA =
( A)
r 3 dr d
(q)
Nakon integriranja:
r4
IP =
4
d /2
2
0
(r)
Slika 6.1-8 Skica za odreivanje
0
polarnog momenta tromosti
i uvrtavanja granica integracije dobije se izraz kojim se odreuje polarni moment tromosti za
kruni popreni presjek:
IP =
d 4
32
(6.1-5)
d 3
16
(6.1-6)
Koristei definiciju polarnog momenta otpora, izraz (6.1-3), dobije se konani izraz kojim se
odreuje polarni moment otpora za kruni popreni presjek:
WP =
Uvrtenjem izraza (6.1-5) u izraz (6.1-2) i izraza (6.1-6) u izraz (6.1-4) smina naprezanja definiraju
se pomou promjera poprenog presjeka:
r =
max
32 M t r
d 4
16 M
= 3 t
d
(6.1-2a)
(6.1-4a)
Kut uvijanja vratila odreuje se polazei od preureenog izraza (e):

CK-POD-02
DG 2012/5
d =
r
rG
dx
72
(s)
u koji se uvrtava izraz (6.1-2):
d =
M t r dx
IP r G
(t)
Kraenjem r -a dobije se izraz koji treba integrirati:
d =
Mt
dx
I PG
(u)
U opem sluaju rezultat integracije je:

l
=
0
Mt
dx + c
I PG
(6.1-7)
Ako je:
I P = konst i M t = konst
dobije se rjeenje:
Mt l
+c
I PG
(w)
Konstanta integracije odreuje se za poetne uvjete:

x = 0, = 0 c = 0
pak je konani izraz za odreivanje kuta uvijanja:
(v)
Mt l
I PG
(z)
(6.1-8)
Dakle kut uvijanja vratila proporcionalan je momentu torzije i duljini vratila a obrnuto proporcionalan
polarnom momentu tromosti i modulu smika graevnog materijala vratila.
Izraz (6.1-8) matematiki je jednak izrazu (2.1.3-1), izvedenom u 2.1.3, koji odreuje produljenje
aksijalno optereenog tapa. Slinost postoji i u uzrono-posljedinom smislu.
Uvrtenjem izraza (6.1-5) u izraz (6.1-8) kut uvijanja vratila definira se pomou promjera
poprenog presjeka:
=
6.2
32 M t l
d 4 G
(6.1-8a)
VRATILA S POPRENIM PRESJEKOM U OBLIKU KRUNOG VIJENCA
Raspored sminih naprezanja po poprenom presjeku, slika 6.1-6, nagovijeta mogunost

optimiziranja poprenog presjeka u smislu da se sa to manjom koliinom materijala odnosno sa
to manjom povrinom poprenog presjeka generira dovoljno velik moment torzije koji e drati
ravnoteu vanjskom momentu uvijanja. Naime sredinji dio poprenog presjeka zbog manjih
sminih naprezanja daje manji doprinos generiranju momenta torzije. Zato se neka vratila izvode s
poprenim presjekom u obliku krunog vijenca, slika 6.2-1, pak se takva vratila esto nazivaju
uplja vratila.
Za uplja vratila vrijede, osim izraza (6.1-5) i (6.16), uglavnom svi izrazi izvedeni u 6.1 (izrazi (6.12a), (6.1-4a) i (6.1-8a) e se promijeniti).
Vrijede ak i izrazi (6.1-1) i (6.1-3) kojima se
definiraju polarni moment tromosti i polarni moment
otpora. No pri odreivanju polarnog momenta
tromosti mijenjaju se granice integracija pak se
izraz (q) pie u obliku:
Slika 6.2-1 Popreni presjek upljeg vratila
IP =
d 2 /2
r 2 dA =
( A)
d1 /2
r 3 dr d
(a)
Rezultat integriranja je:
r4
IP =
4
CK-POD-02
d 2 /2
2
0
d1 /2
(b)

73
Nakon uvrtavanja granica integracije dobije se izraz koji odreuje polarni moment tromosti
krunog vijenca odnosno poprenog presjeka upljeg vratila:
DG 2012/5
(d 24 d14 )
32
IP =
(6.2-1)
Prema izrazu (6.1-6) definira se polarni moment otpora krunog vijenca odnosno poprenog
presjeka upljeg vratila:
WP =
2 I P (d 24 d14 )
=
d2
16d 2
(6.2-2)
Izrazi (6.1-2), (6.1-4) i (6.1-8) izvedeni za puna vratila vrijede i za uplja vratila. Ali ako je potrebno
smina naprezanja i kut uvijanja izraziti kao funkcije promjera treba u navedene izraze uvrstiti
izraze (6.2-1) i (6.2-2).
Uvrtenjem izraza (6.2-1) u izraz (6.1-2) i izraza (6.2-2) u izraz (6.1-4) smina naprezanja definiraju
se pomou promjera poprenog presjeka:
32M t r
r =
(d
max =
4
2
(6.1-2b)
d14
16d 2 M t
(d
4
2
d14
(6.1-4b)
Uvrtenjem izraza (6.2-1) u izraz (6.1-8) kut uvijanja vratila definira se pomou promjera
poprenog presjeka:
32M t l
(d
4
2
d14 G
(6.1-8b)
Efekti optimizacije poprenog presjeka odredit e se u tekstu koji slijedi.

U izrazu (6.1-4) najvee smino naprezanje izjednaava se s doputenim sminim naprezanjem
d :
Mt
=d
WP
d
Uz supstituciju = 1 iz izraza (6.2-2) i (c) se dobije:
d2
max =
d2 =
16M t
d (1 4 )
(c)
(d)
Izraz (d) se preureuje uvoenjem supstitucije:
d 2, =0 =
16M t
= 100
(e)
u oblik:
d2 =
100
3
(f)
(1 4 )
Uvedena supstitucija, izraz (e), znai da za neki moment torzije i neko doputeno smino
naprezanje vratilo punog poprenog presjeka ima promjer 100 mm.
Povrina poprenog presjeka oblika krunog vijenca je:
d 2
A = 2 1 2
(g)
4
a povrina punog poprenog presjeka, = 0 , je:
1002
A =0 =
(h)
4
Varirajui vrijednosti od 1.0 do 0.999 izraunate su vrijednosti d1 , d 2 , A te omjera A s A = 0 i
dane su u tablici 6.2-1. Gledajui vrijednosti u petom stupcu ove tablice vidi se da se povrina
poprenog presjeka smanjuje s porastom vrijednosti . Takoer se smanjuje i omjer povrina dan
u estom stupcu iste tablice. Geometrijski se ove konstatacije objanjavaju da porastom vrijednosti
CK-POD-02
DG 2012/5
74
Tablica 6.2-1 Znaajke vratila za razliite vrijednosti

i
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
d1
d2
.000
.250
.500
.700
.900
.920
.940
.960
.980
.990
.993
.996
.999
d2
d1
A
mm2
Ai
A =0
.0
25.0
51.1
76.7
128.5
140.0
155.9
180.4
229.7
290.9
328.2
396.1
629.6
7850.0
7378.6
6146.3
4807.7
3038.6
2793.3
2513.0
2173.7
1708.2
1349.1
1196.0
991.0
623.4
1.000
.940
.783
.612
.387
.356
.320
.277
.218
.172
.152
.126
.079
mm
100.0
100.1
102.2
109.6
142.7
152.2
165.8
187.9
234.4
293.9
330.5
397.6
630.3
promjer upljine raste bre nego vanjski promjer

vratila pak se povrina poprenog presjeka
smanjuje. Takoer se moe rei da se porastom
promjera upljine, i porastom vrijednosti , povrina
udaljava od toke O. S aspekta uravnoteavanja
momenta uvijanja s momentom torzije ovo
udaljavanje povrine od toke O doprinosi
generiranju momenta torzije jer rastu krakovi
diferencijalnih sila smika, slika 6.1-7, pak je
potrebno manje povrine za isti moment torzije.
Pomou podataka iz tablice 6.2-1 prikazane su
promjene promjera i omjera povrina na slici 6.2-2.
Efekt optimizacije poprenog presjeka prelaskom s
punog (krunog) poprenog presjeka na popreni Slika 6.2-2 Promjene promjera i omjera
presjek u obliku krunog vijenca ogleda se u povrina u ovisnosti vrijednosti
mogunosti utede u graevnom materijalu.
6.3
VRATILA PRAVOKUTNOG POPRENOG PRESJEKA
U sluaju uvijanja tapa pravokutnog poprenog presjeka popreni presjeci ne ostaju ravni, slika
6.3-1, pak je odreivanje sminih naprezanja vrlo sloeno. Zato se ovdje daju neke preporuke za
priblino odreivanje sminih naprezanja.
Teoretskim analizama i pokusima utvreno je da se najvee
smino naprezanje javlja na sredini due stranice pravokutnog
poprenog presjeka a njegova veliina odreuje se izrazom:
max =
Mt
b c2
(6.3-1)
u kojem je b dua a c kraa stranica poprenog presjeka.

Kut uvijanja odreuje se izrazom:
M tl
(6.3-2)
b c 2G
Veliine i , koje se nalaze u izrazima (6.3-1) i (6.3-2)
Slika 6.3-1 Deformacija tapa

pravokutnog poprenog presjeka
odreene su pokusima. Na temelju rezultata pokusa daju se regresijski izrazi za odreivanje
njihove vrijednosti u zavisnosti o omjeru duljina stranica poprenog presjeka:
= 0.1675 + 0.050 0.00634 + 0.00028

c
c
c
2
b
b
b
= 0.0581 + 0.112 0.0166 + 0.00805
c
c
c
CK-POD-02
(6.3-3)
(6.3-4)
DG 2012/5
Najvea smina naprezanja mogu se dovoljno tono odrediti i po donjem izrazu:
max =
6.4
Mt
c
3 + 1.8
2
bc
b
75
(6.3-5)
TORZIJA I SAVIJANJE
U sluaju kada je vratilo istovremeno optereeno savojno i uvojno, slika 6.4-1, u poprenim
presjecima se javlja normalno i smino naprezanje kako je prikazano na slici 6.4-1. Radi
dimenzioniranja treba odrediti najvee naprezanje.
Slika 6.4-1 Vratilo optereeno

savojno i uvojno
Polazi se od izraza izvedenih u 4.3
1 =
2 =
x + y
2
x + y
2
max =
Slika 6.4-2 Naprezanja na stranicama dijelia vratila

optereenog savojno i uvojno
y
2
+ x
+
2
(4.3-1)
y
2
x
+
2
1 2
(4.3-2)
(4.3-4)
Kako je u razmatranom sluaju je y = 0 iz izraza (4.3-1) i (4.3-2) se dobije:
1
x 2 + 4 2
2 2
x 1
2 =
x 2 + 4 2
2 2
1 =
(a)
(b)
Uvrtenjem (a) i (b) u (4.3-4) odreuje se najvee smino naprezanje:
max =
1
x 2 + 4 2
2
(6.4-1)
Normalna i smina naprezanja definirana su prije izvedenim izrazima:
x =
MS
,
W
Mt
WP
(c)
Momenti otpora, aksijalni i polarni, za kruni popreni presjek promjera d definirani su izrazima:
W=
d3
32
i WP =
d3
16
(d)
Uvrtenjem izraza (c) i (d) u izraz (6.4-1) dobije se
max =
6.4
16
M S2 + Mt2
d3
(6.4-2)
RJEAVANJE PROBLEMA
Osnovni posao je dimenzioniranje: odreivanje promjera poprenog presjeka vratila, ako je

popreni presjek krug ili kruni vijenac, te odreivanje stranica poprenog presjeka uvojno
optereenih tapova, ako je popreni presjek pravokutnik, uz zadovoljenje sljedeih uvjeta:
- najvee smino naprezanje u poprenom presjeku mora biti manje ili jednako doputenom
sminom naprezanju d ,
- najvei kut uvijanja mora biti manji ili jednak doputenom kutu uvijanja d .
CK-POD-02

76
Dodatni posao je za poznate dimenzije poprenog presjeka vratila ili uvojno optereenog tapa
odrediti veliinu sminog naprezanja u poprenom presjeku i kut uvijanja.
DG 2012/5
1. zadatak
raunanje sminih naprezanja
Vratila punog poprenog presjeka i vratila poprenog presjeka oblika krunog vijenca; poznati
I P i WP
smino naprezanje na udaljenosti r od osi vratila
Mt r
IP
r =
(6.1-2)
najvee smino naprezanje
max =
Mt
WP
(6.1-4)
Vratilo punog poprenog presjeka; poznat promjer
r =
max
32 M t r
d 4
16 M
= 3 t
d
(6.1-2a)
(6.1-4a)
Vratilo poprenog presjeka oblika krunog vijenca; poznati promjeri
32M t r
r =
(d
max =
4
2
d14
16d 2 M t
(d
4
2
d14
(6.1-2b)
(6.1-4b)
Vratilo optereeno istovremeno savojno i uvojno, puni popreni presjek
max =
16
M S2 + Mt2
3
d
(6.4-2)
Mt
b c2
(6.3-1)
tap pravokutnog poprenog presjeka
max =
2. zadatak
raunanje kuta uvijanja
Vratila punog poprenog presjeka i vratila poprenog presjeka oblika krunog vijenca; poznat I P
opi sluaj
l
=
0
Mt
dx + c
I PG
(6.1-7)
ako je: I P = konst i M t = konst
Mt l
I PG
(6.1-8)
Vratilo punog poprenog presjeka; poznat promjer
32 M t l
d 4 G
(6.1-8a)
Vratilo poprenog presjeka oblika krunog vijenca; poznati promjeri
32M t l
(d
4
2
d14 G
(6.1-8b)
CK-POD-02
M tl
b c 2G
(6.3-2)

77
3. zadatak
Vratila punog poprenog presjeka i vratila poprenog presjeka oblika krunog vijenca; trai se WP
DG 2012/5
max =
Mt
M
d WP t
WP
d
(6.1-4-a)
Vratilo punog poprenog presjeka; trai se promjer
max =
16M t
16M t
d d 3
3
d
d
(6.1-4a-a)
Vratilo poprenog presjeka oblika krunog vijenca; trae se promjeri
max =
16d 2 M t
(d
4
2
4
1
d d 24 d14
16d 2 M t
(6.1-4b-a)
Vratilo optereeno istovremeno savojno i uvojno, puni popreni presjek; trai se promjer
max =
16
16
M S2 + Mt2 d d 3
3
d
d
M S2 + Mt2
(6.4-2a)
max =
Mt
Mt
d b c2
2
bc
d
(6.3-1a)
4. zadatak
dimenzioniranje po doputenom kutu uvijanja
Vratila punog poprenog presjeka i vratila poprenog presjeka oblika krunog vijenca; trai se I P
Mt l
M l
d I P t
I PG
d G
(6.1-8a)
Vratilo punog poprenog presjeka; trai se promjer
32M t l
32M t l
d d 4
4
d G
d G
(6.1-8a-a)
Vratilo poprenog presjeka oblika krunog vijenca; trae se promjeri
32M t l
(d
4
2
4
1
d G
d d 24 d14
32M t l
d G
(6.1-8b-a)
CK-POD-02
M tl
M tl
d b c2
2
bcG
d G
(6.3-2a)
DG 2012/5
7.
78
IZVIJANJE TAPA
tap, prikazan na slici 7-1a), pritisnut je silama F iji se pravci djelovanja poklapaju s osi tapa. U
poglavlju 2 za aksijalno optereen tap definirano je normalno naprezanje u poprenom presjeku
tapa povrine A izrazom (2.1.2-3):
F
A
(a)
i deformacija (skraenje) tapa izrazom (2.1.3-1):
l =
Fl
AE
(b)
Ako je normalno naprezanje manje od doputenog normalnog

Slika 7-1 Pritisnuti tap
naprezanja i ako je deformacija tapa manja od doputene deformacije tapa to znai da je povrina poprenog presjeka dovoljno velika i da e tap zadovoljiti
namjenu koja mu je dodijeljena u konstrukciji iji je dio. Izreena tvrdnja ne vrijedi za tapove vee
duljine a za njenu tonost vaan je i oblik poprenog presjeka. Kod takvih tapova, slika 7-1b),
dolazi do izboja tapa y koji rezultira u pojavi zvanoj izvijanje tapa. Umnoak izboja y i sile F je
moment savijanja koji poveava izboj. Radi toga je izvijanje progresivan proces jer kad jednom
zapone ne moe se zaustaviti a rezultat je trajna deformacija ili lom tapa.
Stanje tapa definirano slikom 7-1a) naziva se stabilno stanje a stanje tapa definirano slikom 71b) naziva se nestabilno stanje tapa. Zato se kae da e se tap izviti kad izgubi stabilnost. Treba
istaknuti da gubitak stabilnosti nastaje kod pritisnutih tapova u ijim poprenim presjecima djeluje
normalno tlano naprezanje koje moe biti znaajno manje od granice proporcionalnosti.
Definiranje veze izmeu duljine tapa, karakteristika poprenog presjeka i optereenja tapa pri
izvijanju tapa tema je narednih izlaganja.
Realni uzroci za poetak izvijanja su:
- ekscentrinost optereenja pravac djelovanja sile F ne poklapa se s osi tapa,
- poetna poprena deformacija tapa os tapa nije pravac bilo radi netone izrade ili
nepredviene poprene deformacije nastale u eksploataciji,
- nehomogenost u graevnom materijalu tapa.
No i ako su svi navedeni uzroci eliminirani ipak moe doi do izvijanja tapa.
7.1
IZVIJANJE I SILA IZVIJANJA
Razmatra se osnovni oblik izvijanja tapa prikazan na slici 7.1-1a). tap je uleiten u sfernim
zglobovima od kojih je onaj u A nepomian a onaj u B se moe gibati po osi x . Za mehaniki model tapa, slika 7.1-1b), postavlja se
uvjet ravnotee:
Rx = 0
(a)
iz kojeg se odreuje reakcija u leaju A:
RA = F
(b)
Za dio tapa, slika 7.1-1c), postavlja se
uvjet ravnotee:
MP = 0
(c)
ijom realizacijom se dobije:
M x y RA = 0
(d)
Slika 7.1-1 Osnovni oblik izvijanja tapa
Iz izraza (d) odreuje se moment savijanja:
Mx = y F
(e)
Smatrajui poetak izvijanja tapa kao savijanje koristit e se diferencijalna jednadba elastine
linije, izraz (5.3.1-4), izveden u 5.3:
IEy" = M x
(f)
Izraz (f) nakon to se u njega uvrsti izraz (e) moe se napisati u obliku:
y '' +
F
y=0
IE
Uvodi se supstitucija za konstantni faktor uz y :

CK-POD-02
(g)
DG 2012/5
F
k2 =
IE
79
(7.1-1)
pak se izraz (g) pie u obliku:
y '' + k 2 y = 0
(7.1-2)
Izraz (7.1-2) je diferencijalna jednadba izvijanja tapa. Ope rjeenje ove diferencijalne jednadbe
je:
y = A sin kx + B cos kx
(7.1-3)
Konstante integracije A i B odreuju se iz rubnih uvjeta:
a) Za leaj A vrijedi:
x=0 i y=0
(h)
Uvrtenjem (h) u (7.1-3) dobije se:
0 = A sin 0 + B cos 0
(i)
Iz (i) slijedi B = 0 pak izraz (7.1-3) prelazi u oblik:
y = A sin kx
(j)
b) Za leaj B vrijedi:
x=l i y =0
(k)
pak izraz (j) prelazi u oblik:
0 = A sin kl
(l)
Matematiki reeno A = 0 je trivijalno rjeenje koje, kad bi se prihvatilo, govori da nema
deformacije osi tapa a to odgovara stabilnom stanju tapa. Ovdje se trai rjeenje za nestabilno
stanje tapa pak drugi faktor u izrazu (l) mora biti jednak nuli:
sin kl = 0
(m)
Gornji izraz bit e zadovoljen ako je:
kl =
(7.1-4)
Iz izraza (7.1-1) i (7.1-4) dobije se:
Fkr =
IE 2
l2
(7.1-5)
Izrazom (7.1-5) odreena je minimalna veliina sile kod koje e, i ako ne postoje prije navedeni
realni uzroci izvijanja, tap izgubiti svoju stabilnost odnosno doi e do izvijanja tapa. Zato se ova
sila zove kritina sila i Eulerova sila u ast njezina pronalazaa.
Kritina sila proporcionalna je aksijalnom momentu tromosti poprenog presjeka tapa a kako je
tap uleiten u sfernim zglobovima tap e se izviti u ravnini na koju je okomita os za koju
aksijalni moment tromosti ima najmanju vrijednost.
Sila izvijanja odreena izrazom (7.1-5) je minimalna i zbog toga jer uzrokuje deformaciju osi tapa
u jednu polovinu sinusoide. Naime izraz (m) zadovoljava svaki prirodan broj u donjem izrazu:
kl = n
(o)
Dakle za n = 2,3,.... os tapa se izvija u n polovina sinusoide a Fkr odreenu izrazom (7.1-5) treba
mnoiti s n 2 .
Za tapove uleitene drugaije od tapa prikazanog slikom 7.1-1 kritina sila se odreuje izrazom
(7.1-5) ali se mjesto duljine tapa uvrtava duljina izvijanja tapa li :
Slika 7.1-2 Ostali oblici izvijanja tapa
Fkr =
IE
li2
(7.1-6)
tap, slika 7.1-2a), ima slobodan kraj B a ukljeten je u A, te mu je duljina izvijanja li = 2l pak je
kritina sila za njega definirana donjim izrazom:
CK-POD-02
DG 2012/5
Fkr =
IE
4l 2
80
(7.1-7)
Duljina izvijanja tapa prikazanog slikom 7.1-2b), ukljetenje u A i zglobna veza u B, je li 0.7l
pak je kritina sila za njega definirana izrazom (7.1-8):
Fkr
IE 2 2 IE 2
0.49l 2
l2
(7.1-8)
Ako je tap ukljeten na oba kraja, slika 7.1-2c), duljina izvijanja mu je li = 0.5 l pak je njegova
kritina sila definirana izrazom:
Fkr =
4 IE 2
l2
(7.1-9)
U svim navedenim sluajevima tap se izvija u ravnini na koju je okomita os za koju aksijalni
moment tromosti ima najmanju vrijednost.
7.2
NAPREZANJE U PRITISNUTOM TAPU
Podijeli li se kritina sila s povrinom poprenog presjeka tapa dobije se kritino naprezanje:
kr =
Fkr
A
(a)
Kritino naprezanje je tlano normalno naprezanje koje djeluje u poprenom presjeku tapa
neposredno prije nastanka izvijanja tapa. Uvrtenjem izraza (7.1-6) u (a) dobije se:
kr =
IE 2
A li2
(b)
Najmanji aksijalni moment tromosti povrine poprenog presjeka tapa moe se izraziti kao
umnoak kvadrata radijusa tromosti i i povrine poprenog presjeka A :
I = i2 A
(c)
Uvrstivi (c) u (b) kritino naprezanje je:
kr =
i2 A E 2
E 2
=
A li2
(li / i ) 2
Slika 7.2-1 Eulerova hiperbola

Uvodi se znaajka tapa vana za izvijanje:
l
i
(d)
Slika 7.3-1 Naprezanja, faktori sigurnosti i

(7.2-1)
koja se naziva vitkost tapa. Sada se kritino naprezanje moe definirati izrazom:
kr =
E 2
(7.2-2)
Izrazom (7.2-2) definirana je ovisnost kritinog naprezanja o vitkosti tapa i koja je prikazana na
slici 7.2-1 hiperbolom koja se naziva Eulerova hiperbola. Prema prikazu na slici 7.3-1 Eulerova
hiperbola ima teoretski znaaj za podruje 0 60 u kojem vrijednosti kritinog naprezanja
premauju granicu teenja za elik .0361. U drugim podrujima vrijednosti vitkosti kritino
naprezanje utjee na dimenzioniranje pritisnutog tapa.
CK-POD-02
DG 2012/5
7.3
DIMENZIONIRANJE TAPOVA
81
Na slici 7.3-1 dani su podaci prema kojima se definira nain dimenzioniranja pritisnutih tapova a
da ne bi dolo do njegovog izvijanja.
Linija koja spaja toke A, B, C i D definira vrijednosti naprezanja prema kojima se referira
naprezanje u pritisnutom tapu. Crtkana krivulja, d , oznaa vrijednosti doputenog naprezanja
koje se dobiju dijelei vrijednosti naprezanja, koje definira linija kroz toke A, B, C i D, s
vrijednostima faktora sigurnosti danim linijom oznaenom s FS. Krivulja oznaena s definira
faktor kojim se, radi dodatne sigurnosti, mnoi veliina pritisne sile. Ovaj faktor u sebi djelomino
ukljuuje i faktor sigurnsti FS.
Temeljem reenog definira se -metoda dimenzioniranja.
Osnov -metode je donji izraz:
Apr =
u kojem je:
Apr
A
F
A
d
(7.3-1)
proraunska (potrebna) povrina poprenog presjeka tapa,

povrina poprenog presjeka tapa,
R
d = P 0.2
1.71
faktor uveanja pritisne sile ovisan o .
(7.3-2)
Postupak je iterativan i odvija se u sljedeim koracima:

- odabere se popreni presjek tapa po obliku i dimenzijama,
- raunaju se povrina A i najmanji aksijalni moment tromosti I odabranog poprenog presjeka,
- odreuje se radijus tromosti po izrazu:
I
i=
(7.3-3)
A
- rauna se vitkost tapa po izrazu (7.2-1),
- rauna se ili se oitava iz tablica vrijednost faktora ,
- rauna se Apr po izrazu (7.3-1),
- usporeuje se izraunata potrebna povrina poprenog presjeka, Apr , s povrinom A odabranog
poprenog presjeka tapa.
Ako je izraunata potrebna povrina poprenog presjeka vea od povrine odabranog poprenog
presjeka postupak se ponavlja poveavaju se dimenzije poprenog presjeka dok izraunata
potrebna povrina poprenog presjeka ne bude jednaka ili manja od povrine odabranog
poprenog presjeka.
tapovi s 0 60 nazivaju se kratki tapovi i oni su uvijek u stabilnom stanju a tapovi s
100 150 su vitki tapovi i kod njih je mogu gubitak stabilnosti. Ako je > 150 tapovi se ne
razmatraju.
Treba istaknuti da su na slici 7.3-1 dani podaci za elik .0361 a za druge graevne materijale
konstruiraju se dijagrami s odgovarajuim podacima za te graevne materijale.
Vrijednosti mogu se izraunati za elike .0361 i .0561 po donjim izrazima:
.0361 = 1.0084 + 4.590x10-4 + 3.4122x10-5 2 + 1.0815x10-6 3
.0561 = 0.986 + 1.0976x10-2 5.6773x10-4 2 + 1.0536x10-5 3 3.4209x10-8 4
CK-POD-02
(7.3-3)
(7.3-4)
DG 2012/5
8.
82
OSNOVE ZA DIMENZIONIRANJE KONSTRUKCIJSKIH ELEMENATA
O dimenzioniranju aksijalno i smino optereenih tapova te greda i vratila bilo je ve govora u 2.4,
3.3, 5.5, 5.6 i 6.4 gdje su navedeni kriteriji koje pri dimenzioniranju treba zadovoljiti:
- najvee naprezanje u poprenom presjeku moe biti jednako ili manje od doputenog naprezanja
za graevni materijal promatranog EK,
- najvea deformacija EK moe biti jednaka ili manja od doputene deformacije EK.
Dimenzioniranje je vrlo zahtjevan postupak esto podloan tehnikim propisima i standardima. U
tekstu koji slijedi daju se osnovne informacije o dimenzioniranju a posebno e se razmotriti
odreivanje doputenog naprezanja.
8.1
KOEFICIJENTI SIGURNOSTI I DOPUTENO NAPREZANJE
8.1.1 Statiko djelovanje optereenja

U optereenom EK pojavljuje se naprezanje ija je veliina funkcija optereenja i poprenog
presjeka EK. Primjerice kod aksijalno optereenog tapa normalno naprezanje je jednako omjeru
sile i povrine poprenog presjeka. Radi sigurnosti i odravanja funkcionalnosti EK veliina ovog
naprezanja ni u kojem sluaju nesmije biti jednaka vrstoi materijala RM , jer bi dolo do loma
EK, a takoer mora biti manja od RP 0.2 da bi se izbjegle trajne deformacije EK. Zato se definira
jedna vrijednost naprezanja koja se zove doputeno naprezanje d prema kojoj se dimenzionira
EK.
Vrijednost d treba biti dovoljno manja od RP 0.2 ,
slika 8.1.1-1, kako u eksploataciji naprezanje u
EK nebi naraslo do veliine RP 0.2 a to bi se
moglo dogoditi, uglavnom, zbog sljedeih
razloga:
- nepouzdano odreivanje optereenja EK,
- greke u graevnom materijalu EK,
- greke u izradi EK,
- troenje EK tijekom eksploatacije,
- nepredvidivo poveanje optereenja EK u
eksploataciji,
- greke u metodi dimenzioniranja.
Prema reenom podruje na osi dijagrama
, dobijenog statikim ispitivanjem epruveta,
od d do RP 0.2 je podruje sigurnosti. Veliinu
ove sigurnosti karakterizira faktor sigurnosti FS
Slika 8.1.1-1 Dijagram ; odreivanje d
koji se definira sljedeim izrazom:
FS =
ref
d
(8.1.1-1)
u kojem je ref referentno naprezanje graevnog materijala. Ovo se naprezanje odreuje prema
Slika 8.1.1-2 Dijagram ; plastini materijali
CK-POD-02
Slika 8.1.1-3 Dijagram ; krti materijali

83
slikama 8.1.1-2 i 8.1.1-3 na kojima je s PDN oznaeno podruje doputenih naprezanja a s PP
podruje elastinih deformacija odnosno podruje proporcionalnosti.
Za materijale koji imaju plastine deformacije prije loma, slika 8.1.1-2, referentno naprezanje je:
ref = RP 0.2
(a)
DG 2012/5
pak se faktor sigurnosti definira donjim izrazom:
FS =
RP 0.2
(8.1.1-2)
Vrijednost faktora sigurnosti za plastine materijale obino je izmeu 1.5 i 2.0.

Za krte materijale, materijali koji nemaju plastine deformacije prije loma, slika 8.1.1-3, referentno
naprezanje je:
ref = RM
(b)
pak se faktor sigurnosti definira donjim izrazom:
FS =
RM
(8.1.1-3)
Vrijednost faktora sigurnosti za krte materijale obino je izmeu 1.8 i 3.0.

Znaenje faktora sigurnosti kao mjere sigurnosti EK moe se vidjeti ako se izraz (8.1.1-1) preuredi
u oblik:
ref
d =
FS
(8.1.1-4)
iz kojega se vidi koliko je doputeno naprezanje manje od referentnog naprezanja i koji daje nain
izraunavanja vrijednosti doputenog naprezanja.
U sluaju sminog naprezanja faktor sigurnosti se definira, po metodologiji izloenoj za normalno
naprezanje, kao omjer graninog sminog naprezanja P i doputenog sminog naprezanja d :
FS =
P
d
(8.1.1-5)
Doputeno smino naprezanje se rauna po izrazu:
d =
(8.1.1-6)
FS
Za odreivanje doputenog sminog naprezanja esto se koristi izraz:
d =
(8.1.1-7)
Treba razlikovati projektni i postignuti faktor sigurnosti. Projektni faktori sigurnosti su definirani
izrazima (8.1.1-2), (8.1.1-3) i (8.1.1-5). Nakon dimenzioniranja i izrade EK moe se izraunati
najvee naprezanje u poprenom presjeku EK. Omjer referentnog naprezanja i najveeg
naprezanja je postignuti raunski faktor sigurnosti FS PR :
FS PR =
FS PR =
FS PR
RP 0.2
max
RM
max
= P
max
(8.1.1-8)
(8.1.1-9)
(8.1.1-10)
8.1.2 Dinamiko djelovanje optereenja

U sluaju dinamikog djelovanja optereenja doputeno
naprezanje odreuje se po izrazu (8.1.1-4) a problem je kako
odrediti referentno naprezanje. Ispitivanja materijala ciklinim
optereenjem pokazuju da se vrstoa materijala smanjuje s
brojem ciklusa optereenja. Tako se za metale, posebno za
svaku vrstu metala, mogu odrediti Whlerovi dijagrami, slika
8.1.2-1, koji definiraju naprezanja, pri kojima dolazi do loma
epruvete,u zavisnosti o broju ciklusa optereenja koje u
epruveti izazivaju ta naprezanja. Na slici 8.1.2-1 se vidi da pri
Slika 8.1.2-1 Whlerov dijagram
nula ciklusa optereenja do loma epruvete dolazi pri naprezaCK-POD-02

84
nju u epruveti = RM . Porastom broja ciklusa optereenja lomovi epruveta nastaju pri manjim
vrijednostima naprezanja: pri N1 ciklusa lom epruvete nastupa pri naprezanju N1 . Moe se rei
DG 2012/5
da Whlerov dijagram, osim toke = RM , predstavlja dinamiku vrstou materijala din .

Interesantan je dio dijagrama za N > N tr jer je za njega dinamika vrstoa konstantna, din = tr , i
zove se trajnja vrstoa. Dakle broj ciklusa optereenja N > N tr ne utjee na vrstou epruvete.
Zato se trajna vrstoa uzima kao referentno naprezanje pri dinamikom djelovanju optereenja.
Smanjivanje vrstoe materijala od njegove statike vrstoe RM na dinamiku vrstou din ,
ovisnu o broju ciklusa optereenja, nastaje uslijed zamora materijala.
Trajna vrstoa tr ima vrijednosti u granicama:
0.40 RM tr 0.55 RM
a odgovarajui broj ciklusa optereenja je:
N tr 107
za elik,
N tr 108
za lake metale.
Daljnji korak u odreivanju doputenog naprezanja pri dinamikom djelovanju optereenja je konstrukcija Smithovih dijagrama, slika 8.1.2-2a), koji
se dobiju odreivanjem dinamike vrstoe za
cikliko optereenje prikazano na slici 8.1.22b). Ovi se dijagrami, po potrebi, konstruiraju
za svaki materijal i posebno za aksijalno,
savojno i torziono naprezanje.
Prema prijedlogu Bacha doputeno se
naprezanje odreuje pomou Smithovog
dijagram, slika 8.1.2-3, za tri sluaja
optereivanja definirana na slici 8.1.2-4:
- sluaj BI je zapravo statiko optereenje
kojemu odgovara doputeno naprezanje d' Slika 8.1.2-2 a)Smithov dijagram, b)naprezanje
toka D na slici 8.1.2-3,
uslijed ciklikog optereenja
- sluaj BII je cikliko optereenje pri kojem naprezanje ne mijenja predznak a doputeno
naprezanje lei u podruju d'' izmeu toaka B i C na slici 8.1.2-3,
- sluaj BIII je cikliko optereenje pri kojem naprezanje mijenja predznak i ima istu amplitudu u
pozitivnom i negativnom podruju a doputeno naprezanje d''' je toka A na slici 8.1.2-3.
Slika 8.1.2-4 Tri sluaja optereenja po Bachu

Slika 8.1.2-3 Doputena naprezanja po Bachu
Doputena naprezanja d'' i d''' jako zavise o kvaliteti povrine EK, eventualnim zarezima i utorima
te o veliini poprenog presjeka. Neki od navedenih faktora kao i vrijednosti definiraju se
odgovarajuim tehnikim standardima. Za primjer se u tablici 8.1.2-1 daju vrijednosti doputenih
naprezanja po njemakim standardima preuzete iz [5].
Tablica 8.1.2-1 Doputena naprezanja za Bachova stanja optereenja
Doputena naprezanja, N/mm2
elik
Vlano naprezanje
Savojno naprezanje
Torziono naprezanje
BI
BII
BIII
BI
BII
BIII
BI
BII
BIII
.0361 100 - 150 65 - 95 45 - 70 110 - 165 70 - 105 50 - 75 65 - 95 40 - 60 30 - 45
.0545 140 - 210 90 - 135 65 - 95 150 - 220 100 -150 70-105 85-125 55-85
40-60
CK-POD-02
DG 2012/5
8.1.3 Teorije vrstoe
85
Kada u poprenom presjeku EK djeluje vie naprezanja treba odrediti naprezanje max koje e se
usporediti s doputenim naprezanjem jer openito vrijedi:
max d
(8.1.3-1)
Odreivanjem max bave se teorije vrstoe.
Teorija vrstoe primjenjiva prvenstveno na krte materijale je teorija maksimalnih normalnih
naprezanja. Prema izrazima (4.3-1) i (4.3-2) za dvoosno stanje naprezanja, izvedenim u 4.3,
odrede se glavna naprezanja 1 i 2 . Prema ovoj teoriji vrstoe vrijedi:
max = max { 1 , 2 }
(8.1.3-2)
d max { 1 , 2 }
(8.1.3-3)
Teorija maksimalnih relativnih deformacija je druga teorija vrstoe u kojoj se pretpostavlja da su

za dimenzioniranje mjerodavna relativna produljenja pak se postavlja sljedei uvjet:
max d
(8.1.3-4)
Najvee relativno produljenje odreuje se izrazom:
max = max 1 , 2
(8.1.3-5)
u kojem su 1 i 2 relativna produljenja koja uzrokuju glavna naprezanja 1 i 2 :
1 =
1
( 1 2 )
E
2 =
Po Hookeovu je:
max =
1
( 2 1 )
E
max
(8.1.3-6)
(8.1.3-7)
Iz izraza (8.1.3-5)do (8.1.3-7) dobije se:
max = max { 1 2 , 2 1 }
(8.1.3-8)
d max { 1 2 , 2 1 }
(8.1.3-9)
Rezultati ispitivanja pokazuju da je i ova teorija vrstoe primjerenija za krte nego li za plastine
materijale.
Trea teorija vrstoe, primjenjiva za plastine materijale, je teorija maksimalnih sminih
naprezanja pak se postavlja sljedei uvjet:
max d
(8.1.3-10)
Najvee smino naprezanje kod dvoosnog stanja naprezanja odreeno je izrazom (4.3-4)
izvedenim u 4.3:
max =
1 2
(8.1.3-11)
koji se primjenjuje ako su glavna naprezanja suprotnih predznaka. Ukoliko su glavna naprezanja
istih predznaka koristi se izraz (4.1-4), izveden u 4.1, po kojem je najvee smino naprezanje:
max =
ili
max =
2
2
(8.1.3-12)
Dakle najvee smino naprezanje je:
1 2 1 2
,
,
2 2
2
max = max
(8.1.3-13)
1
d iz izraza (8.1.3-13) se dobije:
2
d max { 1 2 , 1 , 2 }
(8.1.3-14)
Kako je d =
HMH teorija vrstoe takoer se dobro slae s rezultatima pokusa za plastine materijale. Ime je
dobila po autorima: Huber, Mises i Hencky, a polazi od energije promjene oblika. Po ovoj teoriji
vrstoe treba biti ispunjeno:
d 12 + 22 1 2
CK-POD-02
(8.1.3-15)
DG 2012/5
8.2
KONCENTRACIJE NAPREZANJA
86
8.2.1 Zarezi i rupe

Ako se popreni presjek EK naglo mijenja ili u poprenom presjeku postoje zarezi, slika 8.2.1-1, ili
rupe, slika 8.2.1-4, raspored i veliina naprezanja u poprenom presjeku drugaiji su nego li za EK
s konstantnim poprenim presjekom.
Na slici 8.2.1-1a), za tap aksijalno optereen silom F , u
oslabljenom poprenom presjeku naprezanja u slojevima
uz zareze znatno su vea od naprezanja u sredinjim
slojevima. U oslabljenom poprenom presjeku tapa,
slika 8.2.1-1b), u kojem djeluje moment savijanja M ,
raspored naprezanja nije linearan. Naprezanje naglo
raste u slojevima uz zareze.
Naprezanja n i max , slika 8.2.1-1 a) i b, predstavljaju
raspored naprezanja bez utjecaja nagle promjene
Slika 8.2.1-1
poprenog presjeka, n , a naprezanja max su najvea
naprezanja koja se pojavljuju u poprenom presjeku. Njihov omjer naziva se koeficijent oblika:
(8.2.1-1)
k = max
n
i definira poveanje naprezanja u poprenom presjeku. Veliina koeficijenta oblika obino ide od
1.1 do 3.0 a u nekim sluajevima i do 10. Na njegovu veliinu utjee nain optereenja, dubina
zareza i naroito radijus tjemena zareza. Odreuje se uglavnom pokusima.
U tablicama 8.2.1-1, 8.2.1-2 i 8.2.1-3 dane su vrijednosti koeficijenta oblika pruzete iz [7].
Nominalna naprezanja za tap krunog poprenog presjeka, slika 8.1.2-2, raunaju se po izrazima:
- za vlano naprezanje:
4F
n =
(8.2.1-2)
2
( D 2h )
- za savojno naprezanje:
32 M
n =
(8.2.1-3)
3
( D 2h )
Tablica 8.2.1-1 Vrijednosti koeficijenta oblika za tap krunog poprenog
presjeka s utorom dubine h i radijusom r
Vrsta
naprezanja
vlano
savijanje
Slika 8.2.1-2
Koeficijent oblika za h/D

r/D 0.025 0.050 0.100 0.200
0.01 2.10
2.40
2.60
2.64
0.05 1.55
1.85
1.95
1.90
0.10 1.38
1.55
1.70
1.58
0.20 1.26
1.35
1.45
1.40
0.01 2.00
2.22
2.30
2.20
0.05 1.50
1.70
1.78
1.65
0.10 1.32
1.43
1.48
1.42
0.20 1.23
1.25
1.30
1.30
Tablica 8.2.1-2 Vrijednosti koeficijenta oblika za traku pravokutnog

poprenog presjeka sa zarezima dubine h i radijusom r
Vrsta
naprezanja
vlano
Slika 8.2.1-3
CK-POD-02
savijanje
Koeficijent oblika za h/a

r/a 0.025 0.050 0.100 0.200
0.01 2.20
2.50
2.80
2.90
0.05 1.65
1.95
2.10
2.15
0.10 1.45
1.60
1.80
1.70
0.20 1.35
1.45
1.55
1.50
0.01 2.05
2.30
2.50
2.30
0.05 1.55
1.80
1.85
1.80
0.10 1.40
1.50
1.50
1.45
0.20 1.25
1.30
1.30
1.28

87
Nominalna naprezanja za traku pravokutnog poprenog presjeka, slika 8.1.2-3, irine a i debljine
b raunaju se po izrazima:
F
n =
(8.2.1-4)
b ( a 2h )
6M
n =
(8.2.1-5)
2
b ( a 2h )
DG 2012/5
Nominalna naprezanja za traku pravokutnog poprenog presjeka, slika 8.1.2-4, irine a i debljine b
s rupom radijusa r raunaju se po izrazima:
F
n =
(8.2.1-6)
b ( a 2r )
3Mr
n =
3
a
2b r 3
2
Slika 8.2.1-4
(8.2.1-7)
Tablica 8.2.1-3 Vrijednosti koeficijenta oblika za traku pravokutnog

poprenog presjeka s rupom radijusa r
Vrsta
Koeficijent oblika za r/a
naprezanja 0.050 0.100 0.200
vlano
2.15
2.10
2.03
savijanje
1.58
1.62
1.64
8.2.2 Povrinski pritisci

Povrinski pritisci izmeu dva tijela mogu dovesti do trajnih deformacija na dodirnim povrinama.
Prema rjeenju Hertza daju se izrazi za odreivanje najveih vrijednosti pritisaka u dodiru kugle i
valjka s ravnom povrinom. Raspored pritisaka u ravnini okomitoj na ravnu povrinu prikazan je na
slici 8.2.2-1. U sluaju djelovanja kugle na ravnu povrinu pritisak djeluje na krugu radijusa a :
a3 =
3F r
(1 2 )
2E
(8.2.2-1)
Najvei pritisak izmeu kugle i ravne povrine je:
pmax =
1.5F
a 2
(8.2.2-2)
Sredite kugle pribliilo se ravnoj podlozi za koji se moe odrediti

iz donjeg izraza:
Slika 8.2.2-1
2.25 F 2
=
(1 2 )2
2
rE
3
(8.2.2-3)
U sluaju djelovanja valjka na ravnu povrinu pritisak djeluje po pravokutniku prikazanom na slici
8.2.2-2. Najvei pritisak izmeu valjka i ravne povrine odreen je izrazom:
pmax =
2F
bl
(8.3.2-4)
u kojem se irina traga b odreuje:

b2 =
8 Fr 1 2
(8.3.2-5)
El
Ako se materijali kugle, valjka i podloge razlikuju modul E se rauna
pomou izraza:
Slika 8.2.2-2
CK-POD-02
1 1 1
1
= +
E 2 E1 E2
(8.3.2-6)
DG 2012/5
88
9.
DODACI
9.1
ZNAAJKE NEKIH MATERIJALA
U tablici 9.1-1 dane su vrijednosti gustoe, modula elastinosti, modula klizanja i koeficijenta
toplinskog irenja za neke materijale. Podaci su preuzeti iz literature navedene pod [5], [6] i [7].
Vrijednosti koeficijena linearnog toplinskog irenja alfa vrijede za podruje od 00 do 1000 Celsiusa.
Tablica 9.1-1 Vrijednosti nekih znaajki tehnikih materijala
Materijal
Aluminij
Aluminijske slitine
Duraluminij
Silumin
Bakar
Bronca kositrena
Bronca aluminijska
Mesing
eljezo
elik, ugljini
elik, legirani
elik, nehrajui
Sivi ljev
Borovina
Bukovina
Hrastovina
Smrekovina
Kamen, vapnenac
Granit
Beton od ljunka
CK-POD-02
Gustoa
kg/m3
2700
2600-2900
2800
2500-2650
8930
8730-8800
7400-8200
8400-8800
7876
7850
7250
600-700
700-800
800-900
550-600
2200-2600
2600
2200
E, modul
elastinosti
N/mm2
72000
65000 - 75000
69000
76000
115000
120000
120000
90000 - 130000
210700
200000 - 215000
210000 - 20000
210000 - 220000
75000 - 100000
12000
13000
13000
11000
1000 - 5000
4000 - 6000
20000 - 24000
G, modul
klizanja
N/mm2
26000 - 27000
26000 - 27000
27000
30000
40000 - 49000
40000 - 42000
40000 - 42000
35000 - 37000
80000 - 81000
80000 - 81000
45000
Koeficijent
linearnog
toplinskog
irenja,
0.0000238
0.00002 - 0.000027
0.0000235
0.0000220
0.0000181
0.0000180
0.000016 - 0.000020
0.0000184
0.0000123
0.0000120
0.000013
0.000017
0.0000104
0.0000037
0.0000035
0.0000049
0.0000054
0.000006
0.000012
DG 2012/5
9.2
89
AKSIJALNI MOMENTI INERCIJE I MOMENTI OTPORA
Izrazi za raunanje aksijalnih momenata inercije i momenata otpora geometrijskih likova, koji se
sreu kao popreni presjeci nosaa optereenih na savijane, dani su u tablici 9.2-1. Ovi su izrazi,
uz manje preinake, uzeti iz [5]. Os x prolazi kroz teite povrine lika. Momenti otpora W1 i W2
izvode se iz aksijalnih momenata inercije po donjim izrazima:
I
W1 = x
h1
I
W2 = x
h2
Tablica 9.2-1 Aksijalni momenti inercije i momenti otpora
Geometrijski
lik
1.
1. Pravokutnik
Aksijalni moment
inercije IX
2.
IX =
bh 3
12
h1 i h2: udaljenosti
krajnjih toaka lika
od osi kroz teite
3.
h1 = h / 2
h2 = h1
Momenti otpora
W1 i W 2
4.
bh 2
W1 =
6
W2 = W 1
2. Kvadrat
4
IX =
a
12
h1 = a / 2
h2 = h1
W1 =
a3
6
W2 = W 1
3. Kvadrat
IX =
a4
12
h1 =
a 2
2
h2 = h1
W1 =
a3 2
12
W2 = W 1
4. Istokrani trokut
bh 3
IX =
36
CK-POD-02
h1 = h / 3
W1 = b h2 / 12
h2 = 2 h / 3
W2 = b h2 / 24
DG 2012/5
90
Nastavak tablice 9.2-1

Geometrijski
lik
5. Pravokutni vijenac
krajnjih toaka lika
od osi kroz teite
Aksijalni moment
inercije IX
IX =
BH bh
12
h1 = H / 2
Momenti otpora
W1 i W 2
W1 =
BH 3 bh 3
6H
h2 = h1
W2 = W 1
6. Dvopojasni profil
IX =
b H 3 h3
12
h1 = H / 2
h2 = h1
W1 =
b H 3 h3
6H
W2 = W 1
7. Trapez
h1 = h h2
IX =
6b 2 + 6bb1 + b12 h 3
2b + b1
36
h2 =
3b + 2b1 h
2b + b1 3
h1 =
aH 2 + bd 2
2(aH + bd )
IX
h1
I
W2 = X
h2
W1 =
8. T profil
IX
3
1
3
2
Bh bh + ah
=
3
h2 =H h1
IX
h1
I
W2 = X
h2
W1 =
9. I profil
IX =
BH bh
12
h1 = H / 2
W1 =
BH 3 bh 3
6H
h2 = h1
W2 = W 1
CK-POD-02
DG 2012/5
91

Geometrijski
lik
10. Nesimetrini I profil
Aksijalni moment
inercije IX
IX =
krajnjih toaka lika
od osi kroz teite
Bh13 B1 H 13 + bh23 B2 H 23
3
aH 2 + B1 d 2 + B2 d 1 (2 H d 1 )
h1 =
2(aH + B1 d + B2 d1 )
Momenti otpora
W1 i W 2
IX
h1
I
W2 = X
h2
W1 =
h2 = H h1
11. Krug
I X = d4 / 64
h1 = d / 2
W1 = d3 / 32
h2 = h1
W2 = W 1
12. Kruni vijenac

h1 =
h2 = h1
IX =
CK-POD-02
4
1
d d
64
4
2
W1 =
d 14 d 24
32d 1
W2 = W 1
DG 2012/5
9.3
92
KARAKTERISTIKE NEKIH STANDARDNIH PROFILA
9.3.1 elini istokrani L-profili
Podaci u tablici 9.3-1 su dio podataka o istokranim L

profilima definiranim standardom DIN 1028. Simboli u
zaglavju tablice 9.3-1, koji nisu definirani slikom 9.3-1
znae:
A povrina poprenog presjeka profila,
m1 masa jednog metra profila,
IX moment inercije za os x,
W X minimalni moment otpora za os x,
I moment inercije za os ,
I moment inercije za os .
Masa profila raunata je s gustoom 7850 kg/m3.
Momenti inercije I i I su glavni momenti inercije.
Slika 9.3-1 Istokrani L-profil
Tablica 9.3-1 Karakteristike istokranih L-profila

axbxd
mm
20x20x3
20x20x4
25x25x3
25x25x4
30x30x3
30x30x4
35x35x4
35x35x6
40x40x4
40x40x5
45x45x5
45x45x7
50x50x5
50x50x6
55x55x6
55x55x8
60x60x6
60x60x8
65x65x7
65x65x9
70x70x7
70x70x9
75x75x8
75x75x10
80x80x8
80x80x10
90x90x9
90x90x11
100x100x10
100x100x12
110x110x10
CK-POD-02
A
cm2
1,12
1,45
1,42
1,85
1,74
2,27
2,67
3,87
3,08
3,79
4,30
5,86
4,80
5,69
6,31
8,23
6,91
9,03
8,70
11,0
9,40
11,9
11,5
14,1
12,3
15,1
15,5
18,7
19,2
22,7
21,2
m1
kg/m
0,88
1,14
1,12
1,45
1,36
1,78
2,10
3,04
2,42
2,97
3,38
4,60
3,77
4,47
4,95
6,46
5,42
7,09
6,83
8,62
7,38
9,34
9,03
11,1
9,66
11,9
12,2
14,7
15,1
17,8
16,6
e
cm
0,60
0,64
0,73
0,76
0,84
0,89
1,00
1,08
1,12
1,16
1,28
1,36
1,40
1,45
1,56
1,64
1,69
1,77
1,85
1,93
1,97
2,05
2,13
2,21
2,26
2,34
2,54
2,62
2,82
2,90
3,07
IX
cm4
0,39
0,48
0,79
1,01
1,41
1,81
2,96
4,14
4,48
5,43
7,83
10,4
11,0
12,8
17,3
22,1
22,8
29,1
33,4
41,3
42,4
52,6
58,9
71,4
72,3
87,5
116
138
177
207
239
WX
cm3
0,28
0,35
0,45
0,58
0,65
0,86
1,18
1,71
1,56
1,91
2,43
3,31
3,05
3,61
4,40
5,72
5,29
6,88
7,18
9,04
8,43
10,6
11,0
13,5
12,6
15,5
18,0
21,6
24,7
29,2
30,1
I
cm4
0,62
0,77
1,27
1,61
2,24
2,85
4,68
6,50
7,09
8,64
12,4
16,4
17,4
20,4
27,4
34,8
36,1
46,1
53,0
65,4
67,1
83,1
93,3
113
115
139
184
218
280
328
379
I
cm4
0,15
0,19
0,31
0,40
0,57
0,76
1,24
1,77
1,86
2,22
3,25
4,39
4,59
5,24
7,24
9,35
9,43
12,1
13,8
17,2
17,6
22,0
24,4
29,8
29,6
35,9
47,8
57,1
73,3
86,2
98,6
DG 2012/5
110x110x12
120x120x11
120x120x13
130x130x12
130x130x14
140x140x13
140x140x15
150x150x14
150x150x16
160x160x15
160x160x17
180x180x16
180x180x18
200x200x16
200x200x18
93
25,1
25,4
29,7
30,0
34,7
35,0
40,0
40,3
45,7
46,1
51,8
55,4
61,9
61,8
69,1
19,7
19,9
23,3
23,6
27,2
27,5
31,4
31,6
35,9
36,2
40,7
43,5
48,6
48,5
54,3
3,15
3,36
3,44
3,64
3,72
3,92
4,00
4,21
4,29
4,49
4,57
5,02
5,10
5,52
5,60
280
341
394
472
540
638
723
845
949
1100
1230
1680
1870
2340
2600
35,7
39,5
46,0
50,4
58,2
63,3
72,3
78,2
88,7
95,6
108
130
145
162
181
444
116
541
140
625
162
750
194
857
223
1010
262
1150
298
1340
347
1510
391
1750
453
1950
506
2690
679
2970
757
3740
943
4150 1050
9.3.2 elini raznokrani L-profili

Podaci u tablici 9.3-2 su dio podataka o
raznokranim L-profilima definiranim standardom
DIN 1029. Simboli u zaglavju tablice 9.3-2, koji nisu
definirani Slikom 9.3-2 znae:
IX ,IY momenti inercije za os x odnosno os y,
W X ,W Y momenti otpora za os x odnosno o y,
I moment inercije za os ,
I moment inercije za os .
Momenti inercije I i I su glavni momenti inercije.
Slika 9.3-2 Raznokrani L-profil
Tablica 9.3-2 Karakteristike raznokranih L-profila

axbxd
mm
20x30x3
20x30x4
20x40x3
20x40x4
30x45x3
30x45x4
30x60x5
30x60x7
40x50x4
40x50x5
40x60x5
40x80x6
40x80x4
40x80x6
50x65x5
50x65x7
50x100x6
50x100x8
55x75x5
55x75x7
60x90x6
CK-POD-02
A
cm2
1,42
1,85
1,72
2,25
2,19
2,87
4,29
5,85
3,46
4,27
4,79
5,68
4,69
6,89
5,54
7,60
8,73
11,5
6,30
8,66
8,69
m1
kg/m
1,11
1,45
1,35
1,77
1,72
2,25
3,37
4,59
2,71
3,35
3,76
4,46
3,68
5,41
4,35
5,97
6,85
8,99
4,95
6,80
6,82
ex
cm
0,99
1,03
1,43
1,47
1,43
1,48
2,15
2,24
1,52
1,56
1,96
2,00
2,76
2,85
1,99
2,07
3,49
3,59
2,31
2,40
2,89
ey
cm
0,50
0,54
0,44
0,48
0,70
0,74
0,68
0,76
1,03
1,07
0,97
1,01
0,80
0,88
1,25
1,33
1,04
1,13
1,33
1,41
1,41
tg
0,431
0,423
0,259
0,252
0,441
0,436
0,256
0,248
0,629
0,625
0,437
0,433
0,265
0,259
0,583
0,574
0,263
0,258
0,530
0,525
0,442
IX
cm4
1,25
1,59
2,79
3,59
4,48
5,78
15,6
20,7
8,54
10,4
17,2
20,1
31,1
44,9
23,1
31,0
89,7
116
35,5
47,9
71,7
WX
cm3
0,62
0,81
1,08
1,42
1,46
1,91
4,04
5,50
2,47
3,02
4,25
5,03
5,93
8,73
5,11
6,99
13,8
18,0
6,84
9,39
11,7
IY
cm4
0,44
0,55
0,47
0,60
1,60
2,05
2,60
3,41
4,86
5,89
6,11
7,12
5,32
7,59
11,9
15,8
15,3
19,5
16,2
21,8
25,8
WY
cm3
0,29
0,38
0,30
0,39
0,70
0,91
1,12
1,52
1,64
2,01
2,02
2,38
1,66
2,44
3,18
4,31
3,86
5,04
3,89
5,32
5,61
I
cm4
1,43
1,81
2,96
3,79
5,17
6,65
16,5
21,8
10,9
13,3
19,8
23,1
33,0
47,6
28,8
38,4
95,2
123
43,1
57,9
82,8
I
cm4
0,25
0,33
0,30
0,39
0,91
1,18
1,69
2,28
2,46
3,02
3,50
4,12
3,38
4,90
6,21
8,37
9,78
12,6
8,68
11,8
14,6
DG 2012/5
60x90x8
65x75x6
65x75x8
65x80x6
65x80x8
65x100x7
65x100x9
65x115x6
65x115x8
65x130x8
65x130x10
75x90x7
75x90x9
75x100x7
75x100x9
75x130x8
75x130x10
75x150x9
75x150x11
75x170x10
75x170x12
80x120x8
80x120x10
90x110x9
90x110x11
90x130x10
90x130x12
90x150x10
90x150x12
90x250x10
90x250x12
100x150x10
100x150x12
100x200x10
100x200x12
11,4
8,11
10,6
8,41
11,0
11,2
14,2
10,5
13,8
15,1
18,6
11,1
14,1
11,9
15,1
15,9
19,6
19,5
23,6
23,7
28,1
15,5
19,1
17,3
20,9
21,2
25,1
23,2
27,5
33,2
39,5
24,2
28,7
29,2
34,8
8,96
6,37
8,34
6,60
8,66
8,77
11,1
8,25
10,9
11,9
14,6
8,74
11,1
9,32
11,8
12,5
15,4
15,3
18,6
18,6
22,1
12,2
15,0
13,6
16,4
16,6
19,7
18,2
21,6
26,0
31,0
19,0
22,6
23,0
27,3
2,97
2,19
2,28
2,39
2,47
3,23
3,32
3,85
3,94
4,56
4,65
2,67
2,76
3,06
3,15
4,36
4,45
5,28
5,37
6,21
6,30
3,83
3,92
3,30
3,38
4,15
4,24
4,99
5,08
9,49
9,59
4,80
4,89
6,93
7,03
1,49
1,70
1,78
1,65
1,73
1,51
1,59
1,38
1,46
1,37
1,45
1,93
2,01
1,88
1,91
1,65
1,73
1,57
1,65
1,52
1,60
1,87
1,95
2,32
2,40
2,18
2,26
2,03
2,11
1,57
1,65
2,34
2,42
2,01
2,10
0,437
0,740
0,736
0,649
0,645
0,419
0,415
0,327
0,324
0,263
0,259
0,683
0,679
0,553
0,549
0,339
0,336
0,265
0,261
0,214
0,210
0,441
0,438
0,652
0,650
0,472
0,468
0,363
0,360
0,156
0,154
0,442
0,439
0,266
0,264
92,5
44,0
56,7
52,8
68,1
113
141
145
188
263
321
88,1
110
118
148
276
337
455
545
709
834
226
276
204
243
358
420
532
626
2170
2570
552
650
1220
1440
15,4
8,30
10,9
9,41
12,3
16,6
21,0
18,9
24,8
31,1
38,4
13,9
17,6
17,0
21,5
31,9
39,4
46,8
56,6
65,7
78,0
27,6
34,1
26,5
31,9
40,5
48,0
53,1
63,1
140
167
54,1
64,2
93,2
111
33,0
30,7
39,4
31,2
40,1
37,6
46,7
34,4
44,2
44,8
54,2
55,5
69,1
56,9
71,0
68,3
82,9
78,3
93,0
88,2
103
80,8
98,1
122
146
141
165
146
170
163
191
198
232
210
247
7,31
6,39
8,34
6,44
8,41
7,54
9,52
6,71
8,78
8,72
10,7
9,98
12,6
10,0
12,7
11,7
14,4
13,2
15,9
14,8
17,4
13,2
16,2
18,3
22,1
20,6
24,4
21,0
24,7
22,0
26,0
25,8
30,6
26,3
31,3
94
107
60,2
77,3
68,5
88,0
128
160
158
205
230
340
117
145
145
181
303
369
484
578
739
868
261
318
264
315
420
492
591
694
2220
2630
637
749
1300
1530
19,0
14,4
18,8
15,6
20,3
21,6
27,2
21,1
27,4
28,6
35,0
27,1
34,1
30,1
37,8
41,3
50,6
50,0
59,8
58,5
68,9
45,8
56,1
62,2
74,3
78,5
92,6
87,3
102
113
133
112
132
133
158
9.3.3 elini U-profili

Podaci u tablici 9.3-3 su dio podataka o standardnim U
profilima definiranim standardom DIN 1026. Simboli u zaglavju
tablice 9.3-3, koji nisu definirani slikom 9.3-3 znae:
SX statiki moment polovine povrine A za os x.
Debljina t se mjeri na b/2.
Slika 9.3-3 Standardni Uprofil
CK-POD-02
DG 2012/5
95
Tablica 9.3-3 Karakteristike standardnih U-profila

Oznaka
U
3
4
5
8
10
12
14
16
18
20
22
24
26
28
30
32
35
38
40
h
mm
30
40
50
80
100
120
140
160
180
200
220
240
260
280
300
320
350
381
400
b
mm
33
35
38
45
50
55
60
65
70
75
80
85
90
95
100
100
100
102
110
d
t
mm mm
5
7
5
7
5
7
6
8
6 8,5
7
9
7
10
7,5 10,5
8
11
11,5
8,5
9 12,5
9,5
13
10
14
10
15
10
16
14 17,5
14
16
13,34
16
14
18
A
cm2
5,44
6,21
7,12
11,0
13,5
17,0
20,4
24,0
28,0
32,2
37,4
42,3
48,3
53,3
58,8
75,8
77,3
79,7
91,5
m1
kg / m
4,27
4,87
5,59
8,64
10,6
13,4
16,0
18,8
22,0
25,3
29,4
33,2
37,9
41,8
46,2
59,5
60,6
62,6
71,8
IX
cm4
6,39
14,1
26,4
106
206
364
605
925
1350
1910
2690
3600
4820
6280
8030
10870
12840
15730
20350
WX
cm3
4,26
7,05
10,6
26,5
41,2
60,7
86,4
116
150
191
245
300
371
448
535
679
734
826
1020
IY
cm4
5,33
6,68
9,12
19,4
29,3
43,2
62,7
85,3
114
148
197
248
317
399
495
597
570
613
846
WY
cm3
2,68
3,08
3,75
6,36
8,49
11,1
14,8
18,3
22,4
27,0
33,6
39,6
47,7
57,2
67,8
80,6
75,0
78,4
102
SX
cm3
15,9
24,5
36,3
51,4
68,8
89,6
114
146
179
221
266
316
413
459
505
618
e
cm
1,31
1,33
1,37
1,45
1,55
1,60
1,75
1,84
1,92
2,01
2,14
2,23
2,36
2,53
2,70
2,60
2,40
2,35
2.65
9.3.4 elini I-profili

Podaci u tablici 9.3-4 su dio podataka o standardnim I-profilima
definiranim standardom DIN 1025. Simboli u zaglavju tablice
9.3-4, koji nisu definirani Slikom 9.3-4 znae:
m1 masa jednog metra profila
SX statiki moment polovine povrine A za os x.
Debljina t se mjeri na b/4.
Slika 9.3-4 Standardni I-profil
Tablica 9.3-4 Karakteristike standardnih I-profila
Oznaka
I
8
10
12
14
16
18
20
22
24
26
28
30
h
mm
80
100
120
140
160
180
200
220
240
260
280
300
CK-POD-02
b
d
t
mm mm mm
42
3,9
5,9
50
4,5
6,8
58
5,1
7,7
66
5,7
8,6
74
6,3
9,5
82
6,9 10,4
90
7,5 11,3
98
8,1 12,2
106
8,7 13,1
113
9,4 14,1
119 10,1 15,2
125 10,8 16,2
A
m1
cm2 kg / m
7,58
5,95
10,6
8,32
14,2
11,2
18,3
14,4
22,8
17,9
27,9
21,9
33,5
26,3
39,6
31,1
46,1
36,2
53,4
41,9
61,1
48,0
69,1
54,2
IX
cm4
77,8
171
328
573
935
1450
2140
3060
4250
5740
7590
9800
WX
cm3
19,5
34,2
54,7
81,9
117
161
214
278
354
442
542
653
IY
cm4
6,29
12,2
21,5
35,2
54,7
81,3
117
162
221
288
364
451
WY
cm3
3,00
4,88
7,41
10,7
14,8
19,8
26,0
33,1
41,7
51,0
61,2
72,2
SX
cm3
11,4
19,9
31,8
47,7
68,0
93,4
125
162
206
257
316
381
DG 2012/5
Oznaka
I
32
34
36
38
40
45
50
55
60
9.4
h
mm
320
340
360
380
400
450
500
550
600
b
mm
131
137
143
149
155
170
185
200
215
d
mm
11,5
12,2
13,0
13,7
14,4
16,2
18,0
19,0
21,6
t
A
IX
m1
mm cm2 kg / m
cm4
17,3 77,8
61,1
12510
18,3 86,8
68,1
15700
19,5 97,1
76,2
19610
20,5 107
84,0
24010
21,6 118
92,6
29210
24,3 147
115
45850
27,0 180
141
68740
30,0 213
167
99180
32,4 254
199 139000
WX
cm3
782
923
1090
1260
1460
2040
2750
3610
4630
96
IY
WY
SX
cm4 cm3 cm3
555 84,7
457
674 98,4
540
818 114
638
975 131
741
1160 149
857
1730 203 1200
2480 268 1620
3490 349 2120
4670 434 2730
REAKCIJE, POPRENE SILE , MOMENTI SAVIJANJA I PROGIBI GREDA
U tablici 9.4-1 za petnaest sluajeva optereenja grede i konzole dano je sljedee:

a) U stupcu 1. prikazane su grede odnosno konzole s optereenjem i osloncima. Prvih devet
sluajeva je statiki odreeno dok su ostali statiki neodreeni sluajevi. Dijagrami poprenih sila i
momenata savijanja prikazani su kvalitativno.
b) Reakcije oslonaca, najvee vrijednosti poprenih sila Qmax i momenata savijanja Mmax te
popreni presjeci u kojima djeluju Qmax i Mmax dani su u stupcu 2.
c) Najvei progib ymax i kutovi tangente na elastinu liniju A i B u leajima A i B dani su u stupcu 3.
Znaenje ovih veliina pokazano je na slici 9.4-1.
Formule u tablici 9.4-1 preuzete su, uz manje izmjene, iz literature navedene pod [8].
Slika 9.4-1
CK-POD-02
Najvei progib i kutovi tangente na elastinu liniju u leajima A i B
DG 2012/5
Tablica 9.4-1 Reakcije, poprene sile, momenti savijanja, progibi i kutovi A i B u A i B

Reakcije oslonaca RA i RB,
najvea poprena sila Qmax
i najvei moment savijanja
Mmax
2.
Nosa, optereenje, dijagram

poprenih sila Q i momenata
savijanja M
1.
1. Greda, zglobno oslonjena u A i
F
B, optereena silom F u sredini
RA =
raspona
2
RB =
F
2
Najvei progib ymax i

kutovi tangente na elastinu
liniju A i B u A i B
3.
Fl 3
uC
48EI
Fl 2
A =
za x = 0
16 EI
Fl 2
B = za x = l
16 EI
ymax =
Qmax = RA za x od A do C
Qmax = - RB za x od C do B
Mmax =
Fl
4
uC

Fb
RA =
B, optereena silom F u rasponu
l
Za a>b
ymax =
Fa
l
Fb
Qmax =
za x od A do C
l
Fa
za x od C do B
Qmax = l
Fab
Mmax =
uC
l
RB =
Greda, zglobno oslonjena u A i F = ql

B,
optereena
kontinuiranim
F
RA =
konstantnim optereenjem q
za x =
A =
Fl 2 2b b 3 3b 2
+ 3 2
6 EI l
l
l
za x = l
A =
5ql 4
384 EI
ql 3
24 EI
za
x=
za x = 0
Qmax = RA za x = 0
Qmax = - RB za x =
Mmax =
CK-POD-02
ql 2
8
za x = =
B = -
l
2
za x = 0
B = -
ymax =
2
F
2
Fab(a + 2b )
3a (a + 2b )
27 EIl
a(a + 2b )
3
Fl 2 b b 3

6 EI l l 3
3.
RB =
97
ql 3
24 EI
za x =
l
2
DG 2012/5
98

savijanja M
1.

Mmax
2.

B, optereena kontinuiranim
optereenjem linearno rastuim od 0 u F = ql
A do q u B

kutovi tangente na elastinu liniju
A i B u A i B
3.
ymax =
2
F
RA =
3
F
RB = 2
3
A =
0,01304
7 Fl 2
180 EI
Fl 3
EI
za x =
0,519l
za x = 0
Qmax = RA za x = 0
Qmax = - RB za x =
Mmax =
za x =
8Fl 2
180EI
B = -
0,128 Fl
0,577l
Greda, zglobno oslonjena u A i

MV
B,
optereena
spregom
RA = momenta MV nad leajem A
l
5.
RB =
y=
MV
l
Qmax = -
Mmax =
ymax =
MV
l
MV

MV
B,
optereena
spregom
RA = momenta MV u rasponu
l
B =
CK-POD-02
MVl2
EI
za x =
0,422l
za x = 0
MV l
6 EI
za x =
Za x od A do C
y =
MV
l
MV
Qmax = l
Mmax = RB b
0,0642
MV l
3EI
RB =
Mmax = - RA a
MV 2 x3
3x 2lx
6 EI
l
A =
za x = 0
za x =
A =
lijevo od C
desno od C
x 3 6a 3a 2
x
3 2 2
l
l
l l
MV l
6a 3a 2
2
+ 2 za x = 0
6 EI
l
l
MV l 2
6 EI
M V l 3a 2
1 2
B =
6 EI
l
za x =
DG 2012/5
99

savijanja M
1.
7. Konzola

Mmax
2.

3.
optereena silom F
RB = F
ymax =
Fl 3
3EI
za x = 0
A = -
Fl 2
2 EI
za x = 0
Qmax = F
Mmax =
Fl
za x =
B = 0 za x =
Konzola
optereena
kontinuiranim
8.
F=
ql
ymax =
Fl 3
8 EI
za x = 0
A = -
Fl 2
6 EI
za x = 0
RB = F
Qmax = - RB za x =
Mmax = -
9.
Konzola
kontinuiranim
Fl
2
za x =
B = 0 za x =
optereena
optereenjem linearno rastuim od 0 u A

do q u B
F=
ql
2
ymax =
Fl 3
15 EI
za x = 0
A = -
Fl 2
12 EI
za x = 0
RB = F
Qmax = - RB za x =
Mmax = -
CK-POD-02
Fl
3
za x =
B = 0 za x =
DG 2012/5
100

savijanja M
1.

Mmax
2.
F
Greda, zglobno oslonjena u A i RA =
16
upeta u B, optereena silom F na
11
sredini raspona
RB =
F
10.

3.
16
5
Qmax =
F od A do C
16
11
Qmax = F od C do B
16
5
Mmax =
Fl u C
32
3
Mmax = Fl u B
16
Greda, zglobno oslonjena u A i F = ql

upeta
u
B,
optereena
3
5
kontinuiranim
konstantnim RA = F , RB = F
8
8
optereenjem q
ymax =
A =
0,0093
Fl 2
32 EI
Fl 3
EI
za x =
0,447 l
za x =
0,421l
za x = 0
B = 0 za x =
11.
3
F uA
8
5
Qmax = F uB
8
9
Mmax =
Fl u rasponu
128
1
Mmax = - Fl u B
8
ymax =
Fl 3
0,0054
EI
Qmax =
A =
Fl 2
48EI
B = 0 za x =

3M V
RA = upeta u B, optereena spreg
2l
3M V
RB =
2l
3M V
Qmax = 2l
Mmax = M V u A
1
Mmax = MV u B
2
CK-POD-02
za x = 0
ymax =
A =
MV l2
27 EI
MV l
4 EI
za x =
za x = 0
B = 0 za x =
1
l
3
DG 2012/5
101

savijanja M
1.

Mmax
2.

3.
13. Greda, upeta na krajevima,

1
optereena silom F na sredini RA = F = RB
2
raspona
1
F od A do C
2
1
Qmax = F od C do B
2
1
Mmax = Fl u rasponu
8
1
Mmax = - Fl u A i B
8
Qmax =
Fb 2
Greda, upeta na krajevima, RA =

l3
optereena silom F u rasponu
14.
RB =
Fa
l3
ymax =
Fl 3
192 EI
A = 0 za x = 0
B = 0 za x =
(3a + b )
ymax =
2 Fa 3b 2
2
3EI (3a + b )
2al
3a + b
Qmax = RA od A do C
za x =
Qmax = RA F od C do B
Ako je a<b
15. Greda, upeta na krajevima, F = ql

optereena
kontinuiranim
1
RA = RB =
F
ymax =
za x =
uC
2 Fa 2 b 3
3EI (3a + b )
2bl
l
3b + a
Fl 3
384 EI
Qmax = RA u A
A = 0 za x = 0
Qmax = - RB u B
MA = MB = Mmax =
CK-POD-02
B = 0 za x =
Fl
12
1
Fl
24
u rasponu
A = 0 za x = 0
B = 0 za x = l
ymax =
Ako je a>b
(3b + a )
Fab 2
MA =
l2
Fa 2 b
MB =
l2
Fab 2
Mmax =
+ RAa
l2
uC
za x =
1
l
2
DG 2012/5
9.5
102
VRIJEDNOSTI ZA ELIKE .0361 I .0545
U tablici 9.5-1 dane su vrijednosti za razliite vrijednosti vitkosti tapa izraunate po

formulama:
.0361 = 1.0084 + 4.590x10-4 + 3.4122x10-5 2 + 1.0815x10-6 3
.0561 = 0.986 + 1.0976x10-2 5.6773x10-4 2 + 1.0536x10-5 3 3.4209x10-8 4
Gornje formule dobijene su na osnovu podataka iz [5]. Vrijednosti izraunate po prvoj formuli
vrijede za elik .0361 a one izraunate po drugoj formuli vrijede za elik .0561.
Tablica 9.5-1 Vrijednosti za razliite vrijednosti vitkosti tapa
Vitkost
5.
10.
15.
20.
25.
30.
35.
40.
45.
50.
55.
60.
61.
62.
63.
64.
65.
66.
67.
68.
69.
70.
71.
72.
73.
74.
75.
76.
77.
78.
79.
80.
81.
82.
83.
84.
85.
86.
CK-POD-02
za .0361
1.012
1.017
1.027
1.040
1.058
1.082
1.113
1.151
1.197
1.252
1.317
1.392
1.409
1.426
1.443
1.461
1.479
1.498
1.518
1.537
1.558
1.579
1.600
1.622
1.644
1.667
1.691
1.715
1.740
1.765
1.791
1.817
1.844
1.872
1.900
1.929
1.958
1.988
za .0561
1.028
1.049
1.057
1.057
1.057
1.061
1.075
1.103
1.150
1.219
1.312
1.433
1.461
1.490
1.520
1.551
1.584
1.617
1.652
1.689
1.726
1.765
1.805
1.846
1.889
1.933
1.978
2.025
2.073
2.122
2.172
2.224
2.277
2.331
2.387
2.444
2.502
2.561
Vitkost
105.
106.
107.
108.
109.
110.
111.
112.
113.
114.
115.
116.
117.
118.
119.
120.
121.
122.
123.
124.
125.
126.
127.
128.
129.
130.
131.
132.
133.
134.
135.
136.
137.
138.
139.
140.
141.
142.
za .0361
2.685
2.729
2.773
2.818
2.864
2.911
2.959
3.007
3.056
3.106
3.157
3.209
3.261
3.315
3.369
3.424
3.479
3.536
3.594
3.652
3.711
3.771
3.832
3.894
3.957
4.021
4.085
4.151
4.217
4.285
4.353
4.422
4.493
4.564
4.636
4.709
4.783
4.858
za .0561
3.918
4.000
4.083
4.168
4.253
4.339
4.426
4.513
4.602
4.691
4.781
4.871
4.963
5.055
5.147
5.240
5.334
5.428
5.523
5.618
5.714
5.809
5.906
6.002
6.099
6.195
6.292
6.389
6.487
6.584
6.681
6.778
6.875
6.971
7.068
7.164
7.260
7.356
DG 2012/5

Vitkost
87.
88.
89.
90.
91.
92.
93.
94.
95.
96.
97.
98.
99.
100.
101.
102.
103.
104.
CK-POD-02
za .0361
2.019
2.050
2.082
2.115
2.148
2.182
2.216
2.251
2.287
2.324
2.361
2.399
2.438
2.477
2.517
2.558
2.599
2.642
za .0561
2.622
2.684
2.747
2.812
2.877
2.944
3.012
3.081
3.152
3.224
3.296
3.370
3.445
3.521
3.599
3.677
3.756
3.837
Vitkost
143.
144.
145.
146.
147.
148.
149.
150.
155.
160.
165.
170.
175.
180.
185.
190.
195.
200.
za .0361
4.934
5.011
5.089
5.169
5.249
5.330
5.412
5.495
5.927
6.385
6.871
7.386
7.930
8.504
9.109
9.745
10.415
11.117
za .0561
7.451
7.545
7.639
7.733
7.825
7.917
8.009
8.099
8.537
8.945
9.314
9.636
9.902
10.102
10.225
10.261
10.199
10.026
103
DG 2012/5
10.
LITERATURA
[1]
Alfirevi, I.:
[2]
tulhofer, D.: vrstoa konstrukcija, Zagreb, 1988.
[3]
omoi, .:
[4]
Timoenko, S.: Otpornost materijala, I deo, Graevinska knjiga, Beograd, 1956.
[5]
* * * HTTE - Inenjerski prirunik I, 2 deo, Graevinska knjiga, Beograd, 1956.
[6]
Alfirevi, I.
i suradnici: Inenjerski prirunik, Temelji inenjerskih znanja, kolska knjiga,
Zagreb, 1996.
[7]
Kraut, B.:
CK-POD-02
Nauka o vrstoi I,
Tehnika knjiga, Zagreb, 1989.
Zbirka zadataka iz nauke o vrstoi, Zagreb, 1981.
Strojarski prirunik, Tehnika knjiga, Zagreb, 1988.
104

Čvrstoća Konstrukcija

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Čvrstoća Konstrukcija

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

DG 2012/5

VRSTOA KONSTRUKCIJA PODSJETNIK

VRSTOA KONSTRUKCIJA PODSJETNIK

NORMALNO NAPREZANJE .................................................................................................................................. 12

SMINO NAPREZANJE ......................................................................................................................................... 25

NORMALNO I SMINO NAPREZANJE KOD JEDNOOSNOG OPTEREENJA ..................................... 28

VRSTOA VRATILA ........................................................................................................................................... 69

DEFORMACIJE I NAPREZANJA ................................................................................................................. 69

IZVIJANJE TAPA .................................................................................................................................................. 78

IZVIJANJE I SILA IZVIJANJA ..................................................................................................................... 78

LITERATURA ........................................................................................................................................................ 104

VRSTOA KONSTRUKCIJA PODSJETNIK

VRSTOA KONSTRUKCIJA PODSJETNIK

DEFINICIJE I OSNOVNI POJMOVI

VRSTOA KONSTRUKCIJA PODSJETNIK

Slika 1.1-6 Normalno y i smino x i z

Slika 1.1-7 Unutarnje sile i momenti

VRSTOA KONSTRUKCIJA PODSJETNIK

Mehaniki modeli optereenja isti su u vrstoi konstrukcija kao i u statici:

1.2.1 Optereenje po mjestu djelovanja

Slika 1.2.1-1 Kontinuirano optereenje

1.2.2 Vrste optereenja po brzini djelovanja

VRSTOA KONSTRUKCIJA PODSJETNIK

Nakon to se je opruga izduila za lst teina

Iz izraza (b) se nalazi:

VRSTOA KONSTRUKCIJA PODSJETNIK

okovi su optereenje vrlo velikog inteziteta u vrlo kratkom

Inenjerske konstrukcije su mnogobrojne (koliko razliitih potreba toliko razliitih konstrukcija) i

1.3.1 Klasifikacija EK po obliku

Slika 1.3.1-1 tapovi konstanog poprenog

Slika 1.3.1-2 tapovi promjenjivog poprenog

VRSTOA KONSTRUKCIJA PODSJETNIK

U kolegiju K nee se razmatrati EK s 2D i 3D,

1.3.2 Klasifikacija EK po optereenju

1.4.1 Hipoteze o materijalu

1.4.2 Hipoteze o deformaciji

VRSTOA KONSTRUKCIJA PODSJETNIK

Najkrae reeno nauka o vrstoi se bavi dimenzioniranjem EK. Dimenzioniranjem se odreuju

VRSTOA KONSTRUKCIJA PODSJETNIK

Razmatraju se tapovi s konstantnim normalnim naprezanjem u poprenom presjeku. U principu

AKSIJALNO OPTEREENI TAPOVI

2.1.1 Deformacije tapa

Slika 2.1.1-1 Deformacije aksijalno

Produljenje dijela tapa diferencijalne duljine

Uzevi u obzir izraz (b) dobije se:

2.1.2 Normalno naprezanje

VRSTOA KONSTRUKCIJA PODSJETNIK

S gledita statike sila N je rezultanta paralelnog

Pretpostavlja se ista veliina sila N i i jednolika

Kako su sile N i i dijelovi povrine Ai konstantne veliine to je i naprezanje konstantno po

Slika 2.1.2-2 Aksijalno optereen tap

Kada na tap djeluje kolinearni sistem sila F j , j =

Slika 2.1.2-3 Aksijalno optereen tap

O konstrukciji dijagrama uzdunih sila bit e jo govora u

VRSTOA KONSTRUKCIJA PODSJETNIK

2.1.3 Hookeov zakon

i uzevi u obzir izraze (2.1.2-3) i (2.1.1-1) izraz (a) prelazi u oblik:

VRSTOA KONSTRUKCIJA PODSJETNIK

E = 206000 N/mm2, RP 0.2 = 240 N/mm2,

Tablica 2.3.1-1 Naprezanja i produljenja elinih, aluminijskih i bakrenih tapova

Duljina Povrina popr.

2.1.4 Utjecaj vlastite teine

Ovo naprezanje mora biti manje ili jednako doputenom naprezanju

Slika 2.1.4-1 tap pod