PRUJGOVOR

Ova ziJir/.:a radena je dos/aurIo premo Il(I$tcWIlOIII plOlili i progra/nu Moul!llllike I flO
prroj godin; Gradevinskog jakufte/a 11 Moslarll. Taj progra/l! se sa mOlljim izmjenamo
ili doplllloma izucava IlQ standardllOIll kurSI1 Matemari/':'a I no gotovo svim tehnickim
/dkuitetima u zcmlji.

Glove 1,2,3,4,5,6,12 i 13 je napisao B. Mesihoril\

iI

glove 7, 8,9, 10 i I!

Ars/alloqic.

Zbirka sadrZi nekoliko hilj(lda ::adataka koj! .'Ill ueCil10m dUli sa iscrplJim rjdcIUil/!{l, a
za Olle zadatke koji niSIi rijdeni dato je UPlI[SI1:0 za rjeil:'nje i rezulrar ifi .lama rend/at.
tVa pocecfw svakog poglavlja data 5(1 rcor(iska objaslljl!!lja, rj. SVe vaine deiillicije i
tcoreme (bez dokaza) veZQnc sa s(ldriajem log [lou/art}'/. tVa krajll je dat veliki hra)
ispitnih zadataka sa gotovo sufI! tcllnicki!! fakultera 1/ SRBiH, kao i Ekollomskog
lokulte/a II A1oslaru.
Prl'ellSrVl!nl ell) koji je pos{av/jell kod pripreme Ol-e Zhir"-e bio je da pOlllogne
stlldelltima tehnickihjakul1eta da s(w/adaju program i ria se spreme za po/agallje ispilO
iz 1'vi(J(ellJalike /. Medutim, Iljome mogu do Sf! pas/lI:e i .IIJldel1li drugih jalwltet(l j
l'i.ih .fko/a, ZOtilll nastal'nici i !lrenici ::avr,5l1ih ro:reda murf'maricko-jizicka-roclIlloj".
ske strukc tI sredlljem usmjercnom obrazol1anjll kao dodarl1om literarllrom.
Kvalirelll ove Zbirke matno 511 do"ril1ljeli lIiZO/ll korisnih slIgesllja recel1zellti projesor
dr A1irjallQ Maieliica i projesor dr Milenko Pikllla, no celiw smo im veoma zahvailli.
Na krajrl, molimo sue matematicare i aktiVlle ti(aoC(', sllidellfc i rIC:enike da nam lIkazu
11(1 moguce grek.e i Iledostalke Zhirke law i IW St'l' Oll() 510 hi I/Iog{o poboljati drugo
izdanje, ako do Iljega dode.
Moslar, mart 1987.
AUlorj

SADRZAJ

1.1.

1.2.

1.3.

PREDGOVOR.
OSNOVI MATEMATIKE.
OSllovni pojmoYi rnalemalickc logike
Zadaci
Rjdcnja
Skup, relacija, funkcija, operacija
Zadaci
Rjdcnja _
Osnovne osobine skupa rcalnih brojeva

10

II
12

njegovih podskupovu

ZadaCI

Rjdeilja
KOMPLEKSNI EROJEYI
Zadaci
RjcSeoja

11
20
22
25
29
JS
39

DETERMINANTE I SiSTEMI LINEARNIJ-l JEDNACINA

'"50

Zadaci
Rjdcilja ,

52
11

VEKTORSKA ALGEBRA
Zadaci
Rjdcnja .

65
68
75

5.

REALNA FUNKCIJA REALNE PROMJENLJIVE

Zadaci
Rjeknja

86
88

6.
6.1

6.2,

GRANICNI PROCESI .
Nizovi i granicni procesi
Zadaci
Rjdcnja ..
Granii':na vrijcdno51 funkcije.

6.3.

Rjdcnja .
Neprekidnosl funkcije

Zadaci

Zadaci

Rjdcilja .
7.

71

7.2

7.3.

DIFERENClJALNI RACUN
Definicija izvoda I njcgavQ gcomclrijsko znaeenje LijeYI j dcsnI izvod funkcije
Zadaci
RjeScnja .
Osnoyne leoreme 0 izvodima.lzvodi osnovnih ciemenlarnih funkclja.
Zadaci
Rjdellja .
Izvod j difercncijal
Zadaci
Rjdcnja

"

10i
\09
106
109
118
120
128
13J
135
141
148
148
148
149
150
15 !
154
156
\57
160

7.4

7,,)

7,6

7 -;

7,l).

Osnovnc teOTemt Ulferc[]ujall\c)g r,ICUf1<l I 11)ll1o:-a prilllJ~na

162

Zadaci

163

Rje"Swja

167

TCJlorov pdl1wlll I TCJloTova forllTula

Zadaci
Rjdenja
MOnlOlono~1 I cks:relllnt' vfljeJno<,[1 funkClJ~
ZadllCl
Rjdenja
KOT\vd;sl1()SI, kon~a';n()'it I pr<.:l0JIl(: (,Ide .'\'1ll1pIOIt: grafika funkclJc
Zadaci
Rjeknja
Opsta shema ispitlvanja funkclJ!l I crlanjt grallbl funkcija
Zadaci
Rjckuja

169

9_2

9.3

9,)

10
10_1.

10.2.

10.).

10,(,

ZaJ;\C1
Rjdenja
)0 8 ~ Oul.ina luka krive

294

ZadaCi

RJcsenja
)(l8.4 Kornp)anaclja obrtnlh povrsi
Zadaci

Rjdenja .
II
II

KR/VINA KRIVJ!-I U RAVN!

Krivlll<l i poluprecllIk hivirw. EV\lluta I e\.'c,hent,1

Arliitektonski rakullcl II SfHajcvu

214
2) 7
120

l\Iaslllski fakullet u Moslarll

Masmski fakui(et u sarajevu
Elektrolchnickl rakull(~l II Saraje~1I
Graclevinski rnkulici u Sarajn-LI
Gl'1ldevlTlski fakultel IJ l\Ioslarli

INTEGRALNI RACUN
Neodredeni integra) 1 njego\'e

227

295

296
297
~n

299

299
.100

J()J

13

ZADACI SA PiSr-..'IENIH ISP!TA

Ekononlski fakulte( u MostaTu

.150
:>50
358
:>f,()
-'72

-'81
390
393

LlTERATlJRA

no

(1S0bI[1~

1J4
2:>4

Zadaci

1:15

Rjdenja
Inlegracija rnclOdoll] zamjene ParclJa)na InlcgraClj:l

2-'6
236

Zadaci

2J6

Inlt~gracija

29 J

305

1) J

27.3
225

292

RJcsenja

Zadaci

207

~21

289
190

Zadaci

Jednacma prave Rastoialljc taCk" 00 pr3vc, il.kclusobnl po)ozaj dviJe pftll'C.

Rllvan I prava
Z:ldaci
Rjdcnja
1'ovrsl (poHsme) drllgog reda
Zadaci
Rjcknja

285
289

i'.-1ATRICE I UNEr\RNE FORMF

Zad;Jcl
Rjcsenja

206
208
211

283

30:1
_,04

204
204
204

raciorlaJnih rl1nkcija

ladaci
10.4.

I HI
181
183
184
185
186

200

Rjdenja
103.

179

2l)2

ANALlTICKA GEOMETRJ1A U PROSTORU

VektOf polozaja RastojanJc dV]Je lai:~t' I'odlclu duzi u dalOj razmjeri.
Zadact
RJeScnja
JednaCin;! ravni Rastojalljc t,lckc oct ravni. j'vledllsobni polo?aj dvijc ravni
Zadaci
Rjeknja

Rjeknja
9.4

172
175
) 75

194
196

pOLINOMI
Zadaci
Rjdenja

91

170

N~s\"oj)t\'cnl IIllcgr,ll
Zad,KI
RJeScnja
)(J_S
Pflllljcne odreclenog Illiegiab
108 I POl'fslna lll.\'llog hka
Zadaci
Rjdenja
10 g 2 Zaprell1lrla rOlilClOnog Iljela

]0 7

RJeScnja
Inttgra<:ij:.J nacionalrllil runkel)a I dlkrcnelJalnog hmoma Ojlcrove smjcne
ladaei
RjeSenja
fmegracija trigonometrijsbh I druglh Iranscdentnih runkcija
Zadaci
Rjeknja
Odn:cleni integral NjulnL<1,1bnlcova i'ol'lllula. Mewd DlITlJcne protlljenlji\'c i parcijalna
illtegraciJa
ladaei

240
24(,
217

247
:49
150
251
255

256
2."9

Rjeknja.

1. OSNOVI MATEMATIKE

-----

11 OSNOVNI POJMOVI MATEMATICKE LOGIKE

1. Pod sudom (iii iskazom) podrazumijevamo suvislu deklarativnu izjavu, koja se
u pogJedu istinitosti podvrgava principu iskljucenja treceg i kontradikcije, tj.
koja (izjava) ima jednu i sarno jedoll vrijednost istinitosti; sud .ie, dakle, iii

istinit iii neistinit.

2. Operacija sa sudovima:
2.1. Konjunkcija. Aka su p i q sudovi, tada Je p I\q oznaka za sud "p i q".

2.2. Di,sjlmkcija. Aka su p i q sudoyi, tada je p V q oznaka za sud "p ili q".
2.3.lmplikacija. Aka su p i q sudovi, tada je p~q oznaka za sud "Aka.ie p,
aoda je q", tj. "p jc dovoljan (US:D":) za q" iii, pak, "q je potreban (uslov)
za p". Znak ;;;> Citat cerna "implicira" iii "povlaci",

2.4. Ekvivafencija. Aka su p i q sudoyi, lada jc p<o>q oznaka za sud "p je onda i
sarno ouda ako je q", tj. "p je polreban i dovoljan (usJov) za q" ili "p je
ekvivalentno sa q".
Tablica istinitosti gornjih operacija sa sudo\'ima:
p

P 1\ q

pVq

p=q

o
o

gdje p= 1, tj. q=O znaci da je p istinit, \j. q neistinit sud.

2.5. Negacija. Ako je p sud, ouda -Ip oznacava sud "nije p" iii "ne p". Znak "I
Citat cerna kao "non" (latinski uon=ne). U literalUri cerno za negaciju

suda p susresti jos oznake: non p,

p,

p'.

Sud non p bite isiinit (neistinit) onda i sarno ooda aka je p neistinit
(istinit).

3. Neka je p neka fonnula algebre sud ova koja zavisi od parametra (varijabJe) x,
tada ("Ix) p znaCi "za svaki x je p". Simbol V se zove univerzalni kvantifikator i
podsjeca na prvo slovo "A" od njemackog aIle = svi iIi engleskog all = svi.
Sheno (3x) p oznacava "postoji x taka da je p", a 3 predslavlja egzisrencij'llni
kvantifikator (pOlice ad njemackog "es gibt"="ima" iii engleskog
"exists" = "posloji").

9. Ispitaj 16k lslinitosli fonnule:

tako (3!x) p oznacava "postoji samo jedno x takvo da je p". lj
sa kvantifikatorom 3.
ISIO

je vezano

4 0=

(p=q),~(((p=q)=')'~(p='))

10. Ispil(J11 da Ii SlI formulc A I B ISlovrijedne, lj. d<llljc A=B u slucaju kadje'
a~ A=p=:;;>(q=:;;>r), B=t/=:>(p;;o.r):

ZADACI

II. Ookazali da je i1l1plikacija Iranzilivna. Ij da je slljedeca formula laulologija'

=(11'='1) A (q='))=(p~~,)

1. Ookazali da su tacne fOf!llUie'

a) (p=i1)=(i/=P');

h) Ii.l' Ail)=il)=(q'''p):

c) (p=(q,c',))=(q=(p=,)),
RJESENJA

2. Ispllaj 10k ISllIlilosti formula

a) (pVq)A(,Vp);

b) (1'='1)='1:

c)

(p<=>q)v(r'~s).

1. Dokaz cerno proveSIl nu osnOvu lublice iSlinllosli za dalu formultt

3. Dokazi ave jednakosl j:

a) p

a) P ;\ {f=q t\ p, P V q = q v p, -I'=q = I/<=>p (komutativnost konjunkcije,

cije i ekvivalencije);
tiVIlost konjunkcije, di5junkcije i ekvivalencijej;
c) pllp=p, pVp=p (konjunkcija i disjUIlkcij,-j su idernpotentne):

bl

d) pt\{qVrl=(pt\q)V(pt\rl, rV(ql\r)=(pVq)lI(pVr) (dislrihulivnos1

If

p'

1 0

ko

o
o

e) 'lip=p (involutivIlost ncgacije);

if

a)

nOIl(\fx)P(x)~(3x)llonP(x):

b) nOIl(3x)P(x)~(\fx)noIlPlx):

()

()

()

5. Neka N oznacava skup prirodndl brojeva. Koja je od navedenih lvrdtlji

a koja nije:
a) (VxEN)(3YEN)x<y;

c)

b)

0
0
0

1511011<1,

((p I~i/)=-il)={if={ll

q=p

-~-,-----,---'~

,
,

if",r

p="

(p=..~(q~.r))

(4::(p=rl)

iI

iI

()

2. Formule a) i c) nisu ni Identicki istinile ni neislinile;

(3YEN)(VXEN)x<y;

(VxEN)(V)'EN)("ZEN)x+)'~"

if

0
0

(p IIq)=1{

P IIq
I

d) lloll((3x)llonP(xJ)~(Vx)P(x)

(P=1)=-(q' =p')

0
1

-'-'-1-",) ,
,
,0
0 ,

4. Provjeri ave jednakos{'I:

1_=p'

o
c I I'

V I = I, fJ AO=O {J je nulli elcll1cnat za disjunkciju, a 0 za konjunkciju).

c) non ((tiX) non P(x))=(:3x~P(\);

p=q ..

-T-I--

njunkcijc prcma disjunkciji i obrnuto);

f) pili =p, p<=>I [l, pVO=p (1 je neutralni elerncnaf za konjunkciju i ebwaienciju, a 0 disjunkciju);

II"

-'-I-0---0--'-

disjunk~

b) (pt\q)t\r=pA(qt\r), (p'v'q)Vr=pV(qVr), (p<=>q)<=>r=p<=>(q<=>r) (asoclja-

g) p

b) A=pA(p=ql. D.e=.q.

d) (\fxEN)(\fZEN)(3YEN)x+"~z'

4. a)

b) Formula (p=q)=q je lalUo!oglja

Ako za svako x ne vrijedi P (x), onda poslOji har jedan ,x za kOjl nlJe P (xl i obra1!lo (ako pOslOjl

x za koji nije PIx), onda nc vrijedi da za svako x vrijcdi PUll.

6. Ispilaj istinitost tvrdnji iz prelhadnog zadatka ako lamo umjes{o N s!avimo

skup Z cijcJih brojeva.
7. Dokazali De Morganovc' formulc:
a) (I' Aql' ~Il V q';

6. a), c) i d) is!inile. b) ncislinita.

b) (I' V 'II' ~ 1" Act'

7. Dokaz De Morganovih forllluia mozemo "procilulj" IZ (ablice ISllllilOSIi

8. PomoclJ tablice istini!osti pokaZ"~\i da su slijcdeCi sudovi iden!!ckl istiniti

(taulo]ogije):
8,1, (p=q)=(p'Vq);

bl, c) i d) provjeravaju se anaioguo

5. a) i c) Sll istinite, dok su b) i d) neistinite.

8.2. (I'Vq)=(p' /)'1'):

8,), p=(q=(pA'I));

8A. (p=q)=[(I'='1)/)(q=p)]:

8.5. (I'=q)=(p=p);

8.6, (p=q)=((q=r)=(p=r)):

8.7 (I', ;'1',) /),., /) (1'"_, =1'") A (1'"=1',)=

=-(PI II . . t\PN)

v.(p;

P 'I I'

'1-

0
0

",

P Aq
0

0
0

(p IIq)'
0

p'Vq'
0

(p Vq)'

/I'lIq'

"

0
0

pVq

Formula a) shjcdi izjednakosll 6. i 7 kolone, a forllluia h) iZJ~Jnakosli 9 I JO. ko1one.

II ... !\p~)

)I

10

3. Ako svaki elemenat skupa A pripada i skupu B, tada se kaie da je A podskup

od B (iii da je B nadskup od A), sto se zapisuje kao A eB (ili B=.>A), lj. prema
simbolima maternaticke logike

9. T6k iSlinilOS[i forrnule A proiziazi 12 labele:

p~q

0 0
0
0
0

(p=q)=r

p~'

I
0

I
0

((p=q)=r)=(p=r)
I

A c B:;;'Clix) (x E- A ~x E B).

4. lednakosl skupova deftnise se na sljeueCi naein:

0
0
I
0
I
0

0
0

0 0 0

0
I

A =B~CI]>,:)(x

Ova definicija je u skladu sa S = : xix

'J A je tautologija
10. a) Implikacija p=(q=r) je netal':oa ako i sarno aka je p= 1 i (q=r)""O, tj. rormula A =p=(q=r) JC
netal':oa ako j sarno akoje p""q"" Il\r=O. Na is!1 oaclO (pros(om zamjenom slova p i q) doblJe se
daje B=q={p=r)nctal':no ako i samoakoje q=p=!l\r=O. Daklc, A=Bje tacna 211 sve
vrijednosli iSlinilOSti sudova p, q, r
b) Za
p=q=l:A=!I\(!=l)=!l\l=l,
B=q=l,
IJ
A=B
Za
p=O,
q=1
A =0 1\ (0=[ )=0 1\ I =0, B=q= J. tj A =1= B. Prema lome, A i B nisu iSlovrijedne formule

p~q

I
I

o
o

0
I
I
0
0

q='
0

6. Neka
p=r

0
I
0

(p=q) II (q=r)

0
0

S:.

5. ~ JC oznaka za prazan skup, tJ skup kOJ! nema OlJcdnog elementa Na primjer,

9 Je skup realnlh broJcva ko)! su rJcseoJa Jednacmc x2 + 1 =0 OSlln loga, Zil
svaki skup A je y\cA.
VodeCi racuna 0 definiciji inkluzije i operacija ckvlvalencije i implikacije, lako
je dokazat i:

JC

JI. Dokaz proizlazi iz tablicc ISlinitosti:

P q
I I

A~XEB).

Sll

= B~A

c: B 1\ B c A.

A i B skupovi; tada definiserno operacije nad skupovima:

6.1. Unija skupova A i B:

AUBg;{xlxEAVXEB).
6.2. Presjek skupova A i B:

I)

DC
I
AnB={xxEA/\xEBl

6.3. Razlika (dijerencija) skufJova A i Ii:

1.2. SKUP, RELACIJA, FUNKCIJA, OPERAClJA

6.4. Aka je A cJ, skup

I. Kantor*, osnivac tcorije skupova, pojam skupa objasnjava na sljedeCi nabn:

"Izvjesni, jasno odvojeoi i iodividualizirani objekti oase intuicije ujedinjeni u
jednu cjelinu cine skup".
Skup prihvalamo kao osnovni pojam.**
2. Aka je x e!emenal skupa S, onda ecma ptsa!i XES; U suprOlnam, X/: S iii
x non E S. U lorn smislu S = .:xlx E S ~, S\O cilamo kao "S je skup elemenala x
koji imaju osobinu da x pripada skupLl S". Uopslavajuei takav prislup,
kazemo da skup S sadrzi one elemenle x koji imaju svojstvo P(X)(<::>XES), lj.
{xlp (x)), S[O [reba da znacl "S je skup svih elemenala x koji imaju svojslvo
p (x)".

s=

Georg Cantor (1845 - 1918), njemacki matemallcar, OS!llvac moderne teorije skupova.
Teorija skupova neee ovdje bili tretirana kao rormahzirana deduktivna teorija, vee samo neformalno
kao lakO"lvana "klasicna" IIi "naivna {COrlja skupova. Vidjeli 0 lome: Duro Kurepa. Tcoflja
skupova, Skolska knjiga, Zagreb, 19S1

A';;; Ixlx~A AXEl:

nazivamo komplemenfom skura A u odnosu oa skup 1.
7. Parritivni skup P(A) skupa A je SkllP svih podskupova od A, Ij.

P(A)~{BIIJCA}
Primjer: Neka je A= {I, 2, 3), tada je:

P(A)~{9,

P}, {2}, {3}, {l, 2}, 12, 3}, {l,

J:, A:

8. Ureden par elemena(a a i b je

(a, b)~ {{a), (a, b)),

1J

12

gdje se a nazi va prva koordinara (komponcnta iii projekcija) i b druga koordmafa uredenog para (a, b).
Na osno\"u ave definicije dokazuje se da je

14. Neb su Xi Y dva neprazna skupa. Preslikavnje iltjunkcijaj skupa Xu skup }'
jt' pravdo prema kame se svakoll1 XEX pridruzuje jed!lo j samo jedno yE r. Ttl
clnjenicll zapisujclllo na jedan od slljedecdl !laCina:

joX_I';} (X, yi, XEX, yE Y; X-'. Y; xH}lx), xEX,}lx)~YE},

Analogno se definise urel1ena IHorka

(a 1 , .
9. Neka

,
Sll

aJ koja se oznacava, takoc1e, sa (a l ,

... ,

gdje se x naZi va origin(1/ (nezavisl1o promjenljiua),

an).

."'=1 (x)

A I B skupovi, lada je Dekartol' (Kartezijel')* proizvod lih skupova

stika (zaf'isno promjell/jiva). a

X se nazi va dejinicioni skup (dl domen) prcslikavanja.

DC I ((1, b
i b EBj,IJ.'
AxB=
)aEAA

Gornja definicija funkcije moze se krace zapisati:

IVaEA)IVbEB)(a, b)EA xB,

Analogno, za kakav god konacan braj (ne nuzno razlicitih skupova)

AI' Al ,

ivlogu(~a

An je AI X Al X ... X An~ {(aj, (I2,

je s!ijedeca veza izrncdu fllnkcijc i relaclje:

RclacijajcX

... AanEAn}.

Y jc rllnkcijaj :X . --+ Y ako' sarno ako su Ispunjeni us!avi:

II) lx, y)c/A(x,

Akojc A)=A 2 = . . =An=A, umjesto AxAx

x A pisemo An

10. Neka jc QcA x H, tada je Q (binama) reiacija [/ skupu A X B, Ako je A

onda sc kaze da jc Q relacija u skupu A.
Umjcslo (x, Y)EQ uobicajenaje pisati xQ),. Slicno (x, Y)~Q=-xnonQ),.

(2) U 1xllx, y)Ej: ~X

}3,

(a)=j (b)~a=b, ollda se j naziva llzajallll!o jedno:tUJCIJO (I'res/ikauanje) iii

illjekcija, iii! - 1 prcslikavanje (sa X u Y).

11.2. simetricllost: (Va, bE S) aQb o:?bQa;

11.3. alltisime[rii'tlos(: ('IIa, bE S) aQb AbQQo:?Q = b;

18. Presiikavanje j koje jc 1_ I i JlQ zove se bijekcija. Ako su X i Y konacni, onlla

se za bijekcijuI:X ----+ Y ka7 da je pe.rnwlacija

S) (1gb A bQc~aQc.

12. Binarna relacija Q U S je relacij(l ekviva(encije aka je re.f!eksiv/lQ, simerriclla

tral1zitivlla. Takva relacija se Cesta oznacava sa '~.

IIl1

17. Ako vazi implikacija

11.1. rejltksivllOSl: ('IIaES)aga;

C t;;

15, NekaJejX-),AAcX,ladaJejIA)~ljWXEA)y~jlxJ:.
16. Neka jel :X ----+ Y. Ako je j"(X)= y, tuda kalcillo da jelf'l'('slikol'{ll1je skI/flO X
skup }' iii da je j .<;[,rjekcija (ill preslikau(ll1je no).

11. Nekaje QCSxS, tada su moguca svojs!va rclacije Q, l1a primjer'

11.4. lrallzitivflost: ('11(1, b,

')Ej=y~,;

13. Binarna relacija koja je rel1eksivna, anlisirnctr'lcna i lranzitivna zove se relacija

(djelimic/Jog, parcijalnog) ureaenja. Relacija uredenja najcesce se azn3cava sa ;?
ili sa ~. Za skup S u kome je delinisana reiacija ~ (parcijalnog) uredenja kaze
se da je (parcij(1/llo) ureden tom rclacijolll.
Ako je skup S ureden relacijom ; koja ima osobinu

(\la, be S)(a,,;;b) V (b,,;;a),

19. r Aka je j: A ----+ 13 i 9 : B-+ C, ollda je sloielJO preslikavaf!je

ja preslikavanjafi g) definisana sa
(\IXE A) (gf) (x)=g

a/ : A ---t C

(iii kompozici-

V Ix)),

20. Preslikav3ujef:X-,-->X definisano saftx)=x za svako

preslikavanjem skupa X.

XEX

naziva se idelltitkim

21. Aka je I:X -~X i aka postoji preslikavanje f- I : } (X)-----> X (aho da

preslikavanja ff- Ii/-If identieka preslikavanja, tj. taha da je

SLl

slozena

ka7. se da je Slam reiacijotn tota/no (potpuno) ureden.

[ada preslika vanje f"
Renatus Carlesius jc \all1lsko ilile i prczilllc francllskog Illatcmalitara i filozofa Dekarla (Rene

Descartes, 1596-.1(50).

14

nazivamo iuvermim preslikavanjel1l preslikavanja f

12. Ako je j:X--. Y obostrano jednaznacno pres!ikavanje, tada posioji inverzno

pres!ikavanjef-l :j"(X)-+X i ano je jedinsiveno.
Ij

23. Neka je S +~. Tada preslikavanje j: S x S--+ S nazivamo binarnom operacijom j

uS. Prema definiciji preslikavanja (vidi 14) izlazi:
(\la, bESI(3IcES)J(a, bl~c,

sto zapisujemo U obliku afb = c, gdje je a lijevi operand, b desni operand, c

rezultac operael)e sa operatorom f. Skup S sa operacijom f nazivamo grupoidom
i oznacavamo sa (S,/).

27. KOlnutathmo lijelo je polje.

Uobicajene Sll oznake (G,' ) za grupu, (R, +, .) za prsten, (4J, +, .) za tije/o,
,,0" je neutralni eiemenat za adiciju +, ,,1" je neutralni elemenat za multiplikaciju.
28. Vektorskim prostol'om iIi lil1earnim prostorom nad tijelom (p, +., .) nazivamo
Abe/ovu grupu X = {x, y, .. j, u kojoj je deflflisano mnozenje s elementima
iz 1>, tj.
(VXEX)(\laE CP)axEX

24. Grupoid (S, 0) nazi va se grupa aka vrijede osobine:

Pri tome vrijedi:

I" in{ernosl:
2 asocijarivrlOst: (\10, b,

CE

S) (aob )oc = ao(boc);

I'

a(x+y)~ax+ay;

3 egzistencija neutralnog iii jedinicnog elementa:

(3eE S) (\fa E S)coQ = a = aoe

(e se nazi va nelltralnim ilijedinitnim elementom);

(\fa E S) (3a E S) aoa = e = aoa,

5 komutativnost: (Va, bE S) aob

= boa,

a) naziva

0,

*) gdje su

i * dvije biname interne operacije u S naziva se

lx~x

kaze se da su grupoidi (A, 0) i (B, *) izoI1lOl:(ni, a za preslikavanje fkazc se da je

izomarjizam ad A na B.
Ako je A = B, f sc lOve Qutomorjizam.

+:

3 za svc a, b,

a) AUA=A, AnA=A (idempolenlnoSl U i n);

b) AUB~BUA, A(,B~lJnA (kornu'"'"nosl);
d) AU(AnlJ)~A, An(AUlJ)=A (apsorplivnostJ:

je asocijativna;
CE

1. Dokazali da za operacijc U, n nad skupovima vnjtdi:

c) (AUlJ)Ue~AU(BUe), (AnB)ne~An(BnCI (asocijalivnosl);

I" (S, 0) Abelova grupa;

e) AU(BnC)~(AUB)n(AUe), An(BUC)~(AnB)U(AnC) (dISlriblll,y,

Ij. obralllo, n prema U);

n prema n, Ij. U prema U i dokazali da odgovarajuce formule vrijede.
nosl U prema

S vrijedi

a*(boc) = (a*b )O(fHC);

(boc)w:;:;: (b*a )o(c*a),

tj. lijeva i desna distributivnost operacije

* prema operaciji o.

26. Prsten (S, 0, *) je tijela ako je (S\ {O}, *) grupa, gdje je 0 neutralni element za
operaciju o.

16

4'

ZADACI

25. Struktura (S,

prsten ako je:

(l802~

a(px)~(ap)x;

tad a se kaze da je grupa kanllltatiP!la iIi

Neka je (T, 0) grupa i Tc 5, lada grupll (T, 0) nazivamo podgrupom grupe

IS, 0).

Nils Abel

3'

(Vx, YEA)/(xoy)~/(x)'fl)'),
~

Abe/arm.*

2 operacija

(a+p)x~=+Px;

29. Neka su (A, 0) i (B, *) grupoidi. Aka postoji bijekcija (preslikavanje 1-- J ina)
f: A -4 B taka da vrijedi

4 egzistencija inverznog (simetrickog) elementa:

gdje je e jedinieni element u S. Elemenat a (oznacava se sa a -I iii

se inverznim iii simetricnim elementam elementa Q.
Aka pored osobina 1_4 u grupi (S, 0) vrijedi:

2'

za sve clemente ct, PEW, X, YEX. Sa I je oznacen neutralni element multiplikacije u poiju 4>. Elemente iz X zovCmo vektorima, eiemente iz I/J ska/arimo,
operaciju + skupa X vektorsko sabiranje, operacija {ct, X)-+ClX mnozenja
vektora x EX skala rom a. E P.

1829), norvdki matemalicar

n,

f) zapisali distributivnosl

2. Dokazali De Morganove* formule:

(AUB)'~A'nB', (AnB)'~A'UB'.

3, Aka Sll A, Be S i A' ~ e,A, B' ~ e,A, dokazali:

bl

(A')'~A:

"' Augustus de Morgan (1806-1871), engleski malemalltar i logicar

17

2x~a--b

e)

f)

AnB=9~AcB'~BcA':

AUfJ=S~:!>A'cBo!>B'cA.

(A U B)n (Buc)n (CUA)~ (A n B)U (Bn CIU (eriAl.

skupov,-~ A.6.B~(A"'B)U(B"'A).

bl

ArI(B6CI~(ArlB)6(Ar)CI;

cl (A6BI6C~A6(B6el;

d) A6Q~A, A6A~\1;

e) A6B~(AUB)'\,(ArlBI;
g) Ako je A, B, Cc: S, vrijedi

II A6B~[A'\,(ArlBI]U[B'\,(ArlB}];

(A6 M C)' ~ [(A U BlrI (BU C)n (CU A)] '.(A riB n e),
~

[(A rI B)lI (Bri elU (erlA)] '\,(A rlBn e),

(vidi prethodni zadatak).

6. Ako stl A, B, C, [) skupovl, dokazati oa jc:

j IA

UB)~j(A)Uf

12. Ispilali da Ii

(13),

/(A rlB)e] (A)rI/(/3)

su slijedece sfruklure grupe:

a) S=,(I, ~I, i, -i) U odnosu na obicno sabiranje:

= -1);

b) iSli skup U odnOSlI na mnozcnje brojeva (i2

cJ S~(f,(x)li~I,2,3,4:'gJJcjc
)

}1

(x)

= x, /1 (x)=~, J..dx) = -,

X, /4

(x)

= - -- liZ

operaciju./; o/j =};(Ij (x)), i,

f)

s"~~'~~~~~III!'
IlEZ} u odnosli na obicno mnozenjc'
t! +2/1
'
,

g)

s={,/:.Xf_....;(/X~~~la,
b,
cx+d

c)
d)

e)
f)

j = !. 4 (!j. i, j '" { 1, 2, 3, 4: ).

I (xl'g (x) d

C,

II

alb~(3kEN)b~ka(a, beN).

(N, +), (Z, + I, (Q, +). (R,

d, xER, ad-bc=

+ I;

I};

(g (x));

hi (R", *), a*b~a';

i) (R+, 0), aOb~a'b'.

13. s~ (JX ~XI/je bijekcija) i

(vf, gc S)/(-\)og (x)~ fig (xli. Dokazati da je (S, 0) grupa

14. a) Neka je nZ = {II' ilz E Z ) '(11 EN). Ispitati da Ii je struktura (liZ,

b) (Q, +,), (R, +,), (C, +,);

h) relacije kongrucotnosti, koja se definise na sljcdeCi oaein:

d) (S,

a=b(mod m)~(3kEZ)(j

h=km, (a, b, mEZ, m;fO),

b nisu kongrucntni (mod m), to sc zapisuje kao a b (mod m)).

Richard Dedebnd (183l ~ 1916), njemacki ma!emalicar.

Euklid (aka J30~oko 275), slarogrcki malemalicar

+, .)

prslen,

lijdo iii polje.

ISla pitanje vazi j za struklure:

g) "a je relativno pros[o prema b", Ij. krace (a, b)= I, gdje su a, bEN;

Q,

e)

na skupu realoih brojeva;

inkluzijc c na P (S), Ij. na partitivnom skupu skupa S;
= u skupu brojeya AcR;
paralelnost
u skupu pravih u Euklidovoj** [avni Rl;
okamitos! ..1 u skupu pravih u R1;
(N, I), gdje je N skup prirodnih brojeva I

(Aka

B=j{/,h,c};

II. Ako su A, Be X, gdje jc X dOHlen funkcije}, dokazall da je:

d I (A x 13)'\,( C x D) ~ ((A'\, C) x B) II (A x (B '\,D)J;

el (AxBIU(CxDlc(AlIClx(BUD).

b)

bijekcija sa

Uoci preslikavanja koja su sirjekcija, injekcija iii hijekcijal

diIN .. J. IZ. ), (Q, .), (Ii .. );

8. Ispitati osobine binarnih relacija:

18

b)A=.;!,2,J;.

bl (A nB) x (erl DI~ (A x e)rI(B x DI;

cl (A,B)xe~(Axel'\,(BxC);

7. Iz A6X =A=X =p. Dokazali

B=la,bj:
B={d,b,c\

a)A=il,2,3j,

a) (AUB)x e~ (A x eIU(B x C);

a) =, <, >, 2,

10. Odn;ditl svc rUtlkClje} .A-+B ako jc:

c)A={1,2l,

Dokazati da vrije(j'I'

al A6B=B6A;

bER). Dokazati da je

0,

[a, b.lna [-I, Ij

4. Dokaz3ti (Dedekind)*:

5. Nekaje simelricna razlib

9. Neka je f:x;---+-'''b~'-' (xE[a, b],

+, .),

cl

((a+b./2Ia, bEZ),

+, .);

gdjc je S skup polinoma sa cijelim (realnim) kocficijentima.

15. Nekaje (G, .) grupa. Dokazati daje:

a) (ab)-I=b- 1ud) ax=!;x=::>a=b;
gdje su

11,

b) (a"rI=(a-

I )", 0"'7"'=7"+'";

e) (/x = b:::::!>x=a-1b;

c) xa=xb=a=b;

n xl1=b=::>x=ba-

l,

b, xEG; m, f1EZ.
19

16. Dokazali da brojevi oblika a + b (/2 + c (/"4. gdje a, b, CEQ, obrazuju polje
odnosu na operacije -I- I
Nab inverzni e!emenal elemenla x = I - ?"/2 -I- 1
17. U prsteiw (2,

II

V4.

+, ) definisane su operacije:

aEBb; ~a+b+ I;

1. Niz ekvivalenclja

XE(AUB)'=xAUB=(XEAVXEBj'=(XA AxB)=.X'A' AXES'=XEA'flS' proizlazi no slUt;'

deti nacin: prve dvije na 05novu dermicije komp1emenla I U11I]e, Ireea na OS110VU De Morganove
fonnule za sudove, cetvna, opel, prcma defini('iji kompiemenla i posljectnja prelllH dcfiniciji prcsjeka
Sad je, na osnoyu lranzilivnoSli tbiva!encije: x E (AUB)' =x E A'n8', slO prema defmiciji jtdnakosli
maci daje (AUB)'=A'nB'.
Druga De Morganova formula dokaZlljc se analogno

J. al xE)3'=XES (Ax91, XES'=Xq S=XE~:

b) XE (A')'=(XEA')'=((xtA)')'=XEA:

(lOb: ~ab+a+b.

c) x(-AUA'=XEAVxA=XE .'I (A. A'c5),

Pokazati da su (2, +,.) i (Z, EEl, 0) izomorfni prsteni.

xEAnA'=xEA I\xA=XE)3;
d) A CB=(XEA=XE B)-=(x~B=xi A)-=(XE B'=x E X)=B' cA':

18. Pokazati da je X vektorski prostor lad poljcm P ako je:

e) AnB=~=(XEA=xB)-=Ac II' =BcA"=A c: B':

a) X=R, P=R iii X=Rn, r:P=R (liEN) i vrijedi

('I1x,YERM)x+Y=(Xl+Yl,Xl+Yl"",Xn+y")I\A.X=(AXI,AX1,
AER, X=(X t Xl .. ,X,,)EW.
b) <P~C,X~C,
c) X ~C, <P~R,
d) X je skup svih polinoma stepena ;11, cP:::::: R.

.,A.X n )'

19. Skup G cine funkcije

/, (x)~x,

f) AUB=S=A'nB'=\l.;l.A'c:B-=-B'cA
JC
a=xEA,
b=XES,
C=XEC
I
formule
:t=(aVb)A(bVc)A(cVal.
p=(aAb)V(bllc)V(cAa). Tada je Dedekindova formula. pr~l11a dcfl11iciji jc(lnakosit skupova.
ekvlvaientna sa formulom Ci=fi u algebri sudova

4, Neka

5. a) PrOll.lazi iz definicije simetricne razlikc na osnovu kOmtJlall\noSll lIn:j~

b)

j; (x)~ I/x,

Dokahmo prvo An(B"\.C)=(AnB)'\.(AnC)

Poslupak nastavili kilo u prelhodnol11 zadalku

6. a) (x, Y)E(AUB)xC=XEAUBJ\YEC=

j6(x)~x/(x-I),

~'(XE

20. Nekaje P{S) partilivni skup skupa S i /:;, Sll1lClflCna razlika skupov:.t_ Ookala!i
da je (P (S), 6) grupa.

7. Prelposlavlmo da je Xf9, lj. neka postojl

XEX AxA=xEAM,

II II skupu pravih iz R~ je relacija ckvivalencijc;

n reiacija porelka; g) (a, b)= I =(b, a)"" I;

d)

(Va, bEG)(VnEZ)(ab)"~a"b".

1
9.rLY ..... ~[(b-a)Y+a+b](yE[
-I, I] "--+

RJESENJA

II

algebri sudova.

X1=-O

01 pada. Dakle,

n.

U svodc oa dokazlvilnJc

c) 1 je simelriclla:
hl relacija ehivakncije;

[a, b]).

10. a) Skup svih presllkayanja {f:Ar~B) = {(a, d, a), {a, a, bl, (a, b, a), (a, b, b), {b, a, al, (b, a, b),
(b, b, a), (b, b, b)}, gdje je svaka uredena trojka, u styari, if(!). /(2).1(3)). Sva preslikavanja,
oslm (a, a, ol i (b, b, b), jesu surjekcije, nema injckcija ni bijekcija;

Npr.:

b) u ovom slucaju ima 3]=27 presiikaYanja. Preslikayanja (f{l), /(2).J{3))E {(a, b. f), (Il, c, b),
(b, a, c), (b, e, a), (e, (I, b), (e, b, a)] su surjektivna i injcktivna, tj_ bljektlyna;

d) x E AU(AnB)=x E A V (xc A 1\ x E B)=-x E A;

c) ima ]"=9 preslikavanja. Nema surjekcija, injekcije su (f(I).J(2E{(a, b), (a, c), (b, al, (b, cl,

e) xEAU(BnC)=XEA V(XE B I\XEC)-=

=(XEA V XEB) A\XEA V XEC)=XE (AUB)n(AUC)

Primjedba: Uporcdile ovaj zada!ak sa z.adalkom I.I.]!

Ie, ai, Ie, bl).

11. YE/(AUB)~(3xE AUn) y=/{x)={3x E A) V (3XE- Bl
Y~flxl=113xE

Aly-flx)) V((3x EBI y~ flx\)=(yEfIA)) VIYE/IBI)=YE/IAIU/IB):

YE/{AnB)o(3xE AnB)y=f(x)=({3x E A) /\ (3x E: B)) )'= f(x)?o({3x

Arthur Cayley (1821 - 1895), cngbki malcma{iear

)0

X=0.

8. a) = je relacijaekviya1encije na skupu relanlh t;fOJeva. <, >,;. ~ su relacije porelka;

b) c je relacija porelka na PIS);
c) = je relaclja ebivalenclje u skupu brojeva Ac:R;

22. Dokazati da u kOlTIulalivnoj grupi G vrijedi:

anaJognih formula

Tada postoJc dllJt ulOgucnosil'

$10 je kOl1lradiktorno sa AM = A, Ie pretposlavka

(primjedba:f:R~R" de~nisall saj(x)~2'.)

t. Sve formule se na osnovu definicija jednakosli skllpoya I opcracija

XEX

I" -XEX AXEA=xAM,

21. Pokazati da su (R, +), (R -0-, .) grupe koje su lzomorfne.

A V XE B) AyE C={XE A I\YE C) V (XE 13 lyE C)

=(x, Y)E A x C V (x, Y)E B x C-={x, Y)E (A x C)U{B x C). gdJe niz eb I,aieuciju slijedi na 05ncl'. \I
dermiClje Dckanovog proizvoda, defilliclje unljt, dlSlrlbuCljc i\ prema V, dermiclje Dekanovog
prolZvoda i definiclje ullIje, respeklivno
Slicno se dokazuju i oslale formu\e

a operacija 0 dcfinisana je kao tJ zadalku 12. c)

Napisite Kelijevu* tabhcu kompozicije za grupoid (G, Q) i dokazite dn jc to
grupa!

A)y=/(x)) II

A 3x E B)y=f(x))o(yEf(A)) A (YE/(B)) -YE/(A}(V(B)

21

Obrnuta inkluzlja nc vrijedi U OPSIC!Ti ~llIcaJu, maze npr hili,4, BfO.j(A)=/(Bl.

4nB =9, pa je f(AilB) ~o ~l ff(,4)ilj (8) = j(A)
12.

a)

Ne; b)

da~cJ d~;

d) (N,

j, (2 ..

J IlIW,

(Q,

(H.

511

grupe', e) (N, +) nije grupa: f) <Ia: g)

d~:

h) /Ie; i) fie

14, a), c) i d) prstcn: bl polje

15. a) Kako JC
1(1 l)"'II(b'h"ja- 1

(a-h),(b

laSOCIJatll'11(51)

(bb '", f)

Ii

"" (I

bl dokaz Illdukcljom.
c) xa""-xb=x"

(X(/)=X

(Xb),">iI=h,

posta jc X~l t =e za svako XE G:

10Je (<1/)j-I="

I
16. x'

1 ""_

4)

I,

'(.j

ej (lx=/)=a- 1

(tlx)=a-1h=x,",,(:

(5 +9V2~ ~'4j

+, ) I (2,

<$. 0) prsteni Ako je j:XI--tX ~ !. (x E 2), [ada nije te!lko

provjeriti da je
(Vx, yEO Z) fix

+ Y) = f(x)EB/(y)'/(x'

19. Kelijeva tublica operacijc

I,

I,

/3

<l

j,

y)=f(x)Of(y) (i da jc f bijekcija), Ij. dati prsteni su izomorrni

jc:
j,

3. Neka je R ~ A p. Kaze se cia je A ogra/Jjeen odozgo (odozdo) ako poslOji MER

(Ij. mcR}!akavdajex.:M (m.:x)zasvakoxEA. Pri [omeseM (Ij. m)nazlva
major(lllta, (milJof{llltuj skupa A. Skup je ogral1icf!1J ako je ogranicen i odozgo I
odzdo.

I/)

..

17. Lako se provjeravu da su (2,

2. U skupu R definisana je binarna re!acija

~(cR2)t Z<l koju vrijedi:
2.1. ~ je relacija lo/alnog porelka;
2.2 x~yo;.~x+z~y+z za svako zER;
2.3. O~x, O.:y~O.:xy.

I,

4. Ako II skllpu svih majoranti (minoranti) skupa A posloji najrnanji (najveCi)

elemenat, on se naziva supremum (infimum) skupa A i oznacava supA (inr A).
Ako je jos supA=aEA (infA=bEA), onda.ie a maksirnull1 (b minimum)
~kupa A i piserno a=maxA (b=minAl.
5. Svaki neprazan odozgo ogranicen podskup skupa realnih brojeva ima
mum LI R (aksiorn supremuma)

/1

/,

j,

j,

{,

;;

{,

(). Skup realnih brojeva R pOlplinO je okaraklerisan sa l, 2. I 5. lj. skllp realnih

brojeva je IOlaJno uredeno polje na kome vrijedi aksiom supremllma_ Oslala
svojSlva realnih brojeva mogu se izvesli iz ovih svojslava.

/1

j,

j,

,;

I,

j,

r,

7. U SkUPll racionalnlh brojeva

j~

j;

j,

I,

;;

/,

j,

I,

/,

/1

.fi,

/,

r.

{,

/,

j,

j~

};

/,

j~

/1

"-----~~.~~-"---~-

/;

I,

j,

j;

r.

j,

/6

Q=
8.

Koristeci tu tablicu, lako se provjcrava;

{~I PE Z, q E,II,I} vrijedc sve osobine

A[lSO/IIIII(J

(Vj, j= 1, 6) j(0Jj=;; 1.0 (Xl)E

wljt!dllos{ I'l:'afllOQ hrqja je [lfCS/i/.:.(/villlje

Ixl~{

/hlk = ~6):

j; je neUlralni elemenat operacije 0;

fil =/s i J;l

=/1>

Ij. Jr~ 1=1. za i= 1, 2, 3, 6 dok je

=j~;

(iv) lako se provjerava aSOCi]alivnost, tako npr, (j~Oh)0/6=!.of6=J;. fl0(j;J0fo)=fl0.i4=/3itd.

Da Ii je ovo Abe!ova grupa?

L3. OSNOVNE OSOBINE SKUPA REALNIH BROJEVA

I NJEGOVIH PODSKUPOVA
Slruklura (R, +, . )je polje, Ij:
1.1. (R, +) je Abelova glupa;
1.2. (R"\.{Oj, .) je Abelova grupa gdje je 0 neutralni elemenal
operaciju sabiranja;
1.3. vrijcdi dislributivnos! (\1x, y, zER)x(y+z)=xy+xz.

22

!! :R--tR{~

koje je definisano

x, x~O
-x,x<O.

(ij)/;fl =iJoj(=/; za svako j= G, Ij

(iii)/;oJr= fl' za j = I, 2, 3, 6, dok je f.ofs '" f50h

I. I 2, ali ne vrijecli princip suprem uma.

fonnulom:

(i) operacija je inlema, Ij

1,

supre~

Vaze slijedece relacijc:

(i)

(iv)

IIxHrll;;;lx-yl;

(ii)

(v)

(Va>O)!xj;2;a<=:>-a2x;2;a;

1 xHxl;
IxYHxIIYI;
(iii) Ix+yl;;;lxl+lyl;

(vi) ('1a>O)lxl>a=x>aVx<-a.

9. Neki jcdnostavni podskupovi u R.

Neka je a, bE R, a < b, tada uvodimo slijcdece oznake:
(a, bJ= {xla<x<b: =1;
[a, b]= {xla;;;x;;;b: =7;

(a, b]~[a, b]\,{a: =(a, bJU{b:;

[a, b)=[a, b]\,{b:=(a, b)U{a:.
U

odnosu na

Skllp I se nazi va zatvorel1i interval iii segment, a J se nazi va o(voreni interval iii
samo interval.
23

Pored toga, koriste se

[a, co)=\x!x~a], (n,

(0)=

slijedeci neogral1iceni inreruoli:

(- OJ, b1~ {xix ;;;h}, ((-OJ,

10.

X"

17. Vrijedc slijedece osobine binomnih koeficijenata:

[xlx>o:,
hl~

Ixlx <h:,

+ro)~R.

oka!ioa broja aER je interval ((I

, (1+),

(fl

C)

(ii)

C)=C~k}

gdje je >0.

n!
k!(n- /.:'I!

("+1)

11. Neka je A c: R i neka je M = sup A, tada

II 1.) ~ k+ 1 '
(iii) ( II)
k +( k +

(\1 > 0)(3a E A)a > M - E.

(Slijedi neposredno iz aksioma supremuma.)

sve (n, k)EN~.

Z<."l

Posljednja formula zove se zakon Pascalovog* lrougla i daje mogucnost brzog

izracunavanja binomnih koeficijenata, sID je za 11~4 prikazano u tabeli:

12. Nekl vazniji podskupovi skupa R:

12.1. Skup prirodnih brojeva:

N ={l,2, ... ,IJ,n+1, ... j,

No~NU{O}.

"

12.2. Skup cijelih brojeva:

..

---

Z~N-UNo,

=1

I)

=a+b

f)

=112+2ab+b 2

= (/4 + 4a3b + 0(12b1 +4(1b" + 64

gdjeje N-~{xl(3I1EN)x+II~O=x= -II).

12.3. Skup racionalnih brojeva Q.
12.4. Skup pozitivnih realnih brojeva R+ = {xERlx>O},
skup nenegativnih realnih brojeva Rd = RI- U {O).

12.5. Skup iracionalnih brojeva

J ~R '-.,Q~ IXE RI(\lpE ZI (Vq

la+bl"~

a3 + 3(11b + 3(1h 2+1':'

EN)xf~)
q

ZADACI

13. Vrijedi niz inkluzija:

NcNocZcQcR~JUQ.

14. Princip matematicke indukcije formulisemo na slijedeCi naCin:

((\III E N) P (II))=(P (J) A (VII EN) P (11)=1' (II + 1I),

tj. iskaz P(n) tacan je za sve prirodne brojeve 11 ako jc tacno PO) i ako za
svakoD /J ~ I vrijedi implikacija P (n)~P (/1 + I).

1. Nekaje

A=[~' J2)nQ. Odrediti skup svih majoranli

Askupa A; inrA, supA, maxA, min A u skupu Q. OSlO pitanje u skupu R.)
2. Ookazati implikaciju:

(\Ix, Y E R)x' + y'

15. Bernulijeva nejednakost:

(\lh> -I, hfO) (\III EN \, {i :)(1 +/I)"> 1 +"ir,
za 11=0 ili za 11=1 vrijedi znak=.

I"
k=O

(")

= O=x + Y~ O.

3. Dokazati da je:
a)

j2

iracionalan broj; b)

,/2-1---,/3

iracionalan broj; c) 3)2 iii 2+,,;2

iracionalan broj.
Da Ii su brojevi iz a), b) iii c) algebarski?

16. Binomna formula:

(a+b)"~

Ai skup svih minoranti

a"-'b',

gdje je n E No i binoll1l1i koeficijenr "n nad k" je

4. Dokazati da je svaki beskonacan periodican decimalni broj racionalan broj.

Slijedece decimalne brojeve napisati

obliku

E:
If

a) 4,31, b) 23,32, c) 1,9814 .

Blaise Pascal (1623-1662), rrancuski matemalitar. fizitar i filozor

)\

s.

RijcSlti JednaCinu

6. H_ljdjli nejednaCinu:
al jin21--lj;C;l,

hi

7. a) Pokazati da je c

.~

lx'

cl lx' xl-ixl<1

2x-lj;C;2;

I
11. Nckaje a+~cijeli broj. Dokaza!i da Je broJ a
a
.

Ur. (a)= \XIIX- 01 < i = {Xlil~- <x<a +c]

za svako >0

b) Napisati slijcdece dvojne nejednakosti II obliku jedne nejednakosti s apsolutnom vrijednoscu:

IOa<x<b:
2'x1(a,bl;
JO
l,;;x';;O.

Ix -- al < 1':)

1.\

2n = ,/3n + I

+I

- -- .-_.- --'.
3 l1(n+ I)

+- ."--~ ~ ,/ II;

a)

'vi n

(l11(l--j-u 2 ) (1+(In)0::;:1+o 1 +u 1 +
+0" aka Sll Qi;?:OVa;E[-l, (f]
za i = t, fl (Specijalno, za U I =
= (111 = X > ""! dobijcmo nernulijcvu*
ncjednakost:

cl (1

Y. l'viatemallckom indukcijom dokazati jednakoSI (obrazac za zblr II clanova

geomelrijske progresijc),
n
1 _ q"
,511""'"
aq,-I =o--~ (qi 1, /lEN).

(1 +x)");1 +n.-..:.

e) /1!

10. Dabzall Identl(ele'

al

k=~Ii(n+l);

k=l

(IlE'N).

14. Dokazat'l nejcdnakosli:

min(o, /))= -(o+b-,Ib-all;

1 _..

"
I
bl ;;: "'~-nln+I)(2n+ll;
k '" I

za prolzvoijno /lEN lakoJc

13. Ookazati identilet

n ,.3 _ 1
2 /1 2 + Il + I

II

I
a) rnax(a.b)=2:(a+b+lb,.,'al);

21'1 -- 1

--<--~-

2 4'"

r=J

+_
lin

12. Dokazati ncjcdnakost

8. Ookazati jednakostl:

k '" J

l1

cljell hra].

okolina tacke (/

c) Pokazati da je U .. (a) '- {a) = {xiO <

smx

mill

al ix+1I-12x-JI~2.
hllX+21-i2x-1I~2;
ci lx' 4x+JI" - 21 ~.\

2(~~'~~)';

f)

!sinllx!211Isinxl;

g) (Vx,YER+)(VIlEN, n;?-2)v'x"+'v:yn~\.i(x+rr

15. Dokazali djcljivoSli:

dl ;;: (2"-II~r";

o! 3

A"" !

el

g)

"

I
;;: (2k-II'~~n(4n'-II:
k == 1

.J

'~

t "-~~_

'=13k

2n+1
4'3 n '

(VaE R) (VIlENul

jI

"

kto (a: k)=(a +:: + 1).

18. Dokazali formulc:

( -I)
k ,

!l

;;:-~-~ ~ --;
,~, Ik+11 11+1

~(~

II';

(-k)
II

~(.~

I)" (nl.k-I) :
/1

* Jakob Bcrnoulll (J654~ 1705), hajcarski malcrnaliC<lr holandskog portjekla

H Pierre de Fermat (1601 ~ 1665), rrancllski 1l1<llemali(::ar, ro zallllllanjll prilvnik, kOli sc malernatikom
bavio

26

(mod pl,

17. Dokazali

",
I
hi ;;: k(k+l)(k+21~-n(n+ll(n+21(n+31;
/;=-1
4

kl

d) 54 1(2 2n "I-9n 1 +3n--2), /lENa

II P -/l=:;O

"
I
11
II ) -------~ _ _ .
,:-, (2k-II(2k+11 2n+I'

hi 64 113'""+40n-271 nEN,,:

16. Aka je p prost broj i HEN, dokazati slijedecu kongruenciju (Ferrnat H

;;: "(k+ll~in(nl-l)(n+21:
k '" J

1(5"+2"~'), nEN,,;

c) 1331(l111+1+12 2n +1 ), !lENa;

IZ

hobija

27

1/2)
(2k-I)II
, (2k)1
( k ~(- J)'-(2k)II~( - J) 2"(k!)"
135 . (2k--

246

Tada je
(*) H";G,,;:?A,,,
pn cemu.ie (Un-=' Gn= A,,)-=(x 1 =-'\2 = . . = x"l
C) Ncka je X>O I rE Q, r> I, lada je
(J+xY>I+rx
OVU nejednakoSI 1akoae naZiV31ll0 BCfnUlljc\'a nejednakosl (vidi [COrernu

gdJe Je

J)~(2k_I)II,

'(2k)~(2k)1I

(kEN)

19. Izracunal j sume:

i: ,(n),

h)

e)

Ii.

k =0

k '" 1

L" (- I)' (H)

. ;

d)

(n)+(H)+
Jl
2

b)

RJESENJA
I. U skupu

20. Dokazati idenlilele:

a)

15).

l-~+i- -~=2Cl~2+~~~4+'
1-1+l- +~;:"~ 2 (11 -~1+ 11~3+'" +~J, 11 =2k - 1,

Q:A={xlx~"Q;\x>\/2:,
1

+--~)_
2n' 1l=7/.:
-,

1
2

A~ ,'x!xEQAx5,-;, mfA=-=minA, surA I max

~2

",.

1xlx ~)2:, ~ =

U skuru R:A =

:xlx~2:' mr A = mm _I

-+ 1 djeljiv brojern II.

21. Dokazati da je braj 2

22. Dokazal i:

b)

r\)=(x 3 +y'#-Ol, :!_

(I) i={l')-=(p=q).

Formula (I) dokazana je u 1.1, zadalak La 1

ill

r~ k

c) L

3, a) Prctposlavimo suprolno, Ij. da jt

k "'0

II

/1-

1/1):

=1'"

j2=~

raclOnalan bro) I da 511 p, q reiallVllo pros!i cijell hroje\1

Tada jt 2 = pl/q2, lj. p2 = 2q2. Odallc se Villi da jt p djeljiv brojem 2, Ij. Jl = 2k, kE N. Na osno\'u
togaje q2 =2k2, pa se zakljucuje da je i q djeljlvo b!'OJcm 2, SIO je prO!lvllO prelposlavcl cia su p I q

(")

JIl'

J2rfQ.
,,/2 + -.,,/3:= r Q_ Tada je (,,/3)1 = (r-" 2? ill 3 = r 2,,, '2 + 2, odnosno
,,-- I
,I;, ~-2-'- Q, slo jt ncmogu,,'e jer prtma a) J2 ~ Q.
l
c) Prelposlavka da je 3y 2= ') iii 2 + -.,/2 =r), gdje su 'I' '2 E Q povlaCi da je
relalivno prosli brojevi. Dakle,

23. Dokazati nejednakosl

J
I

24. a) Neka je xk>O za k= 1,11* i

n Xk= I, tada je

L Xk~ll; (2: xk=/!-:>XJ=x1==xn=I).

SlO je nemoguce, jer su r l i3 iii 'I - 2 racionalnl brojcYI Prema lome, preipoSl3vka da SlI 3",'2 iii

2+-../1

k", J

b) Nekaje Xk>O, k=I,11 i

fI

4.

-+
x)

(ha rmonijska sredina),

+ ... +--

!l1C!l'"

a.b;b;:~."; beskonacan periodican decimalni hroj. gdjc

preds\avljaju cifre u decimainol11 zapisu broja:c Sad je

lOI;px=cOala~,

10'

X"

Xl

racionalni brojevi otpada, POSIO nasje dove Ia do protivrjecnosti (" 1EQ1.

Neb je x =Co,

ojU=!,pl

~---.---

"

.alojb2_.bp,oj ... hp

X=COala 1 , .a.,ol ... br ,

lj.

X 1 +X2 ++.'("

An=-------

(arilmClicka sredina),

IO'(lor ..-I)x=cOal_Cl.b1b.

CO(lI

a,

iIi

g,,=~/~.~;:

(geometrijska sredina).

x~-----

I Ol (101' _. I)

znak k = I,n znaL:i iSla sto i k= 1,2,

._

r J iliJ2=rl -2,

k '" I

k'" I

b) Prelposlavirno da je

('1"EN)--+--+ .. +--> I.
n+111+2
311+1

* Nadalje

pOS!OJe.

SID je i (rcbalo dokazall.

t (")( .)~(n+ 111):

I ("'):(2"): ;c ("-')(")

k "0

or

Prema lome,

q',,"x+yjO=(xj_y)=(x1j

max t1

Tadaje p';;:;;x'+ljO, q'~x+yjO.

55

k=O

=2" surA =,2.

2. Neka jc p=oX J +)"l ",-0, q=ox+ y=O (x, yER)

gdje je kEN.

a)

A nc POSlO)t

,n

a1427/99,

b) 2309/99,

(1EZ).

c) 19616/9900

11;

{i =

'Cf I

5. a) Karak!erlSllcne 1l'l:ednoSII SU
J

>

>

'"

<

>

<

~'OO>ix

I,

-.;+I=O~~s=

2;.:- J =O=x

b) I" {l"--~x<b""...:-A-E<.x<A-I-cI\A +c=b AA-=ll

1J _I. 21-'l

<;

Prema lome Je

'~~~'-I{=~JtJl G
x+ 1

2x

slutaj

2" x1{a, b)",*xE.l:

-(x+lj+(2x-3)=2=x=6r!:(-

L aq-I =(1=rl~q' !j

a=a, f()rlllUia jt Inena

:Oil

!!

= I.

,r.1

:;.

bj Prelposlavimo tla je rorrnula l:.lcna za ncki plirodan bl-oj II Tatla je

X+I-(2X-3 1=2<,.--:>t= 2E

S.tl=S.+aq"
I-q"
=a----!-aq" (na osnovu indllklil'ne prClpOSI<l\kc)
1 ~q
q"+q"-q",j

',,1,),

""a-~-

1,- q

!_

U, ,:(,)

=a---l=-q'

Ii, 2)
0:.

:xlx

I2x- !i=2, XE R: =

'" 12-,.,/2, 2.

Dakk. po principli mdukcije, rorilluia za S" latl1a

formula je tacna za

fI ""

1.

2 Pretpostavililo Ii da je formula tacna za neb prirodan broj Il. !ada je za n+ I

3t-,/3:

'i;' k~( i:

1';1

.~

+,,+

1
=2'I1(I1-!-I)+I1+1 (na

=0;,0;1:.;+21;32
=-2;,o;x+2;,o;2

OSIlOVU

induktlvnc pretpostavke)

=-4;,o;x;o.;O

=2'(n+ 1)(n+2),

Dakle, (,l;E,Rlllx+21-ljSI )=[-4. 0]

b) {XERI IX2_2x-lj;S2:=[-"1.

II

10. Pri dokazivanju se mozemo koris!IIi matcma!ickom indukcljom

a) Kako je
,
1
I" ') k=!=-I(J+l),tj.l=l,
,';1
2

(1(3. 1;

c) (xERllxl_4x+31_lx~21=x_l:

6,'llk+21~11~1=~I~lx+ll

q"~ 1

Ij formula je tacna za n + I ako jc lacna za

je n 5VC prirodne brojeve,

b) KaraktCrI5licne lacke su {- 2, 1/2; =

+ 2 ",,0 V Lx -- I = Tim lackama se skup R '" (- Xl,
--2)Ul ~2, 1.'2)U[ln.:;c) dljeli na Iri dlsjllnklna inlerval<l, II kojima IZfazi pod znakom modula
mijenjaju znakove. Polrazicemo rjeknje dale jednaclne u svakom od tib inlervala, Dobijc se

{x!lx-!-21~

tI);

1 q

qt5eIlJt Jcdnacll1t

~ 12x~ 31 ~2:,

9. Kako je:

3-zaXE[~':C
)Jed!lJ.cinaJ~<-""
,2
,

Ixlln II

Dakle,

=Ix+-I::;;1 ~2

1),leotpada

7::,

~+I+(2x-J)=2=3x='i=x=JE
' [ .-1"

=:3

(~(a+b))

1
1
3" -ISxs.:,O=lx--(-I-!-O)I;3~(n-f-l)
- -2
2

al SI =

jednacin:.l je

=IX - - {n -I- 6)1;;: - (/1 -

+ ,)

jOZaxE(-::C, -11Jednaclnaglasi

Ie je x

lib -"I

",--,-,-~--;~+~~

2Za XE[ - I,

AA = - (CJ- b) Ae =- (b-ll)

1
1
=Ix ~- - (a + 6)1 <,- (b - oj;
'2
2

'>

- AI<c

I]. formula je tacna i za It --I- I ako je tacna 7.a II.

Na osnovu 1 i 2 formula a) je tatna po principu indukcije za sve Il EN.
0

JJ;

c) {XERllx1 -xl-lxl<I:=(_.I, !+, 2)

I)

10 Za

= I formula je idclllilet:
al-b l =(a-6)(1'.
11

2" a",j-b"+I=a"+I_-cJ"b+(1"b--b"'1

,:''''"a,-x<a+[
-=XEU,(tI):

111

=an(a~b)+b{an_bnl.

an _ /y" = (a _ b) (a' - I +a"- 2 +,

odak!!: na

OStlOVlI indllktivn~

prelposlavke

+ab" -1 +b"-!).

31

slijedl
a"!-b"'={a _b)[a n +b{a"-I+ I1 "-2b+

=(a-b)(a"+a"-'b+

lada iz ( .. ) i (n) slijedi da je

+cl/)"-l+h"-Il]

A(n+I);':iB(n+l),
Ij. nejednakosl koju dokazujemo vrijedi i za
Nejednakosl (oO') je ekvivalenlna sa

+II/>" J+b"),

Ij rormula mjedi I za n+ 1
Dakle, po pnnclpu malemallcke IOt!UkCljC data formlllaJc tacna za SVC liEN
I

Ill) 1Q

Za n =

:k~11 cos

21 =

Sin X

.-.~.- ..

2 sm-

SIO Jt' ekvlva!enlno sa

Ij . ..",0<11.

Time je nejednakosl A (n}~B (n) dokazana

2 Prelposlavlmo da je formula laena za neb pmodall broj n Tada je

~rl
cos~=(n
cos-;)'cos~
l~1
2
t~!
2
2

14. a) KakojezasvakoO<k.;n

Jk ~vn~~~ (,,=" za k=n),

SInX

.~--,

+ I.

3n+ I (2n+2f -)11+4

12n3 +28111 + 19n+ 4 iii 12/11+ 2811 2 + 2011 + 4

cos' = ~-::;-' 510 jt' tacno, jn je Sin x = 2 Sin "2eos 2"

(2n+lf

'-.--

/1

JkJn

=---'-;'cOS~(na 05novu mdllklivn~ prclposlavke)

2"sin~

tj.
smx

LJk~n.~~=Jn,

,.,

~to je i trebalo dokazati.

b) Dokaz izvcsti indukcijom.

t}. rormuJa je

{aena i za 11+ I Dakle, tacna je za sve nEN

d) Direktua posJjedica Bernulijeve nejednakosti

La

x=~

I L ZaplSimo Iskaz u slljedecoj rorm,'

e)

N (n)=a"+ IjanE Z ako je N (I)E Z.

odakle slijedl da jt N (n + !)
Sada je

N(2);;.a l

CIO

broj aka su N (n - I)

(II) Cljell

broJc\ I

Mnozenjem tih nejednakostj za k = 1, n dohije se

1 ( 1)' -2E2

+_=

/I"

a+~

"

Prema tome:

"

'(n-I)2.

'l'n~(~:

ly",

Ij.

{rl!t ;(n: ly",

sio je i nebalo dokazali.

Primjedba: $ve nejedllakosli dokazali i indukcijom

!' N (\) i N (2) su cijeli brojevi

2 lz (*) s!ijedi da je N (I! + I ) cljeli broj ako Stl N (n - I). N (n) cijeli brojevi.

Na osnovu 1 i 2 slijedi da je N(n)EZ za svako nEN po principu ma!ematitke indukcije

12. Dokaz indukeijom:

nejednakosl je lacna.
2" Indllktivna prelposlavka
I 3 2n-!
1

2n+ I
poslije mnoZenja sa - - prelaz! II
2n+2
1 J
211-1211+[
211

10 Zan=l:lsinlxl~qsinx!jelacno;

Poslo je
sin (11+ 1)x=sin nxcosx+cosnx sin x,

gdje se posljednja nejednakost dobije na osnovu induklivne prelposlavke da je dala nejedna

kost lacna za neko nEN.

A (n)=---,. _~~.;;:;--------==- = B (nl, n ~ 1

24
2n
,/311+1

(*) A(n+l)"")'4' . - - .

shjedi
Isin (11 + I )xl;;i Isinnxllcosxl + leos nxllsin xl
;;i ISinnxl + Isin xl( =Isin Ctl ;;i I, leas al;? I)
;:::;(11+ l)jsinx!,

1 1
1 l..an=l:-s--:::-,tj

r J4

Kako je

(~Y-(n+l
2 ,

Laka se pravjerava Ideniliel

(*) N (n+ I )o=.N (I)N (/1)- N (n- 1),11> I,

g) Primijenimo indukciju.

1 Za 71=2 Ilejednakost sc svodi na identitet.

2" Sada je
1

2n+1

--S---'~-~.

211+2-,

3t;+.\

211+2

Ako je

I
2n+ 1
I
(u) ------=---:;~_====B(I1+ J),
)311+1 211+2 ,'3(n+I)+[

.Jx'" +.J? ~.J-;;.J-; d0 J;

<J-;; Jx+y+Jt Jx+ y
~(.J:;; +.JY').Jx+ y

(=x, y>O)

~J(x+YrJx+y (induktivna pretposlavka)

~~+Yf".

Jednakosl Vrljcul aka i sarno aka Je Il = 2

Primjedba: za

/1

IS. a) Treba dokazali 3V(n)=5"+2"TI,

Kako je
/(n + 1) 20'S"""!

J) 11. (! +x)"=

= I :.J--; + ,/~,> ,,/x + y (x, y> 0).

e) Iz a) i d) slijedi

IC)+ II- 'Jt)~2".

+ 2"H +5"+ 2'+ 1 _ f{lI)

je 31/(11+ I) ako je 31/(n)_ Kako jef(OJ=3, loje 311(n) po principu malematicke indukcije

dJ Akoje/(n)=21~' 1 ~9111 +3/1~2, lada je I(n+ !}-f(n)=6(22"~3n- I).

Aka je h (n)=21' - I, mda je h (11

+ Ij-.. h(n)=3 2".

Iii (1)=3 i 3111 (11+ \) aka je JI" (n),

~o

SliC!lO"

Kako je 91g (I)( =0) I 91g (n+ I) ako je 91g (/1),10 je 91g (n)

1..1.

nEN.

20. Stavimo Ii n:=2k- I, posmatrani identitet se svodl na

!
1
I
I
jll""'k+k+j+ -,' +2k'~r'" 1-'2+ ..

Osim toga, 54If(0)=0.

Dokaz. je Illoguce izvesti i na drugi naCin, npr primjenom binomne formule:
a) 5"={2'3,",-I)"=3q+(-I)", (qENiJ)

Odavde je

2"-1 J = (3~ It+! = 35+ (- I r+!, (sN)""->5" +2"+1 "" 3 (q+s), sto je i trebalo dokazali

16. Za N =! kongruencija je tacna, Prelposl8vimo da je formula taClla za neko

I!

E N. Podemo Ii sad od

(~)

Ul+l -

jednakosti

+(

G)

P )11+1

, , ,
-k"=
, ,

!l1.=2~t 2k+!

+ik-- I ""Vk'

2k + I ~2k'

(**) v'+I-L\=ik~+1-2'k'

p-"" I

za 11 nepamo.
Shena provcsti dokaz

zllvr~en

(k. c I, p - I) dje1jivj su sa p (ako je p prOSI braj), pa dobijemo kongruenciju

(iz (~))

hill

parno, Ij, n=2k.

21.Iz 25 =32=3.\\-1 slijedi

255=(25)11={3 11_1)1I=33N-I,lj. 255+1=33N.

{n+ IjP=/li'+ I (mod p)

55

Odavue slijedi:
{n + I JP

_. (11

+ 1j""n P _.

II

(mod

pi,

!j. kongruencija Hijedi i za n+ I ako vrijedi za neko n

Prema tome, kongrucncija je dokazana metodom matemalitkc indukcije.
17. PoCi od Paska!oYe formule

11+1.

Dakle, dokat.ali sma da je 331(2 -+- I).

. .
Maze Ii se ovaj dokaz 'lskoristiti da se dokaze dJe1JivoSI 121i{255
binonmi koeficijenti

(")
k

+ I).

(Kor'!stiti Cinjenic u da su

djeljivj brojem II za k= -\, 10).

22. a) Iz idcntiteta (a+bth",,(a+b)"(a+bj"', Ij.

(0+,+') +('+'+') (0+,+2)

11

to je 31h (II) za nEN.

3" BuduCi da je 541/(1) = 0 i 541f(n -+- I), ako je 541/(n), slijed! 54 V(n) loa nEN,

Binomni koeficijenli

<J

I~O

2(G)+(~)+}2"i'; (:H;)+

Akoje g(Il)=i"-31l-1, [adajc g(n+I)-g(n)=3(21n_I).

1 Kako je 3

za x= -! shjed!

liEN!).

",,6, 5" + 3_y'l ~ I{n),

10

IG)Xl

n+1

f(":m}'b.'"~~ Ie;}'b" ,~t)';b.i

i primijeniti prineip indukcije.

1=0

(,) (,-- ')

b) Kakojek k ""11 k~1 ,shjedi:

"

oj

"

Llk+'J(;)~ LkG)+ L(;)~"2"-'+N"-'I'+lJ

il!

b) Ako u a) stavimo m=n=r, dobijamo

,.
34

ICJ ""e~)
35

c) Siavimo

/1!

r=~-(II>m;

II, mEN) i neb je

m!(n-m)!

X,<=

I +rx,

j=

I, m;

Xj=

I,j=m+ I, n

Primjcnom desnc od ncjednakosli (.. ) dobijarno

___ "_~~_." m + rmx + n - m
\I(l +rx)"'I~-"'<
~=! +x, a odavde

"
23. Z3. n;:o I ncjedoakosl
\3
._+-+-=-> I,
2 3 4 12
I

~lo

Sf

svodi oa

je la1::no,

Prelposlavimo Ii da je nejednakosl lacna

----+ '". +
n+2

3(n+l)+1

2"..1

neko n E N, tada je za II + 1

3n+2

3n+3

3n+4

n+1

> I +~~+---+-~---~=1

._.> I,

(3n +2) (3n + 3) (3n+ 4)

Ij. nejednakosl je lacna i za

/I

+ 1 ako

je tacna za neko

/I

EN. Dokaz indukcijom je zavrsen

Xl = 1 i nejednakoSI Xl ~ J je ispunjena kao jednakost.

Prclposlavimo (indubivna pretpostavka) da je !vrdnja taena za neko n. Neka su XI, Xl' ... X"
x+! proizvoJjni pozitivni brojevi i x J x 2 . . x...x~+,""'l. Tada su moguta dva slueaja: ili su svi
brojevi jednaki 1, tada im je sum a jednaka 11+ I i nejednakost je dokazana, iii nisu svi x~ovi
jednaki jedinici. U posljednjem slueaju ima brojeva koji su veti i brojeva koji su manji od
jedinice.
Ne umanjujuci Op~lOst, prelposlavimo da je x.> I, a x.+! <I. Posmalrajmo sad II brojeva

24. a) Za n = 1 je

xI>

Xl .. _, X_I, (X.X.+ 1 ).

Proizvod lito n brojeva jednak je jedinici, le.ie prema induktivnoj pretposlavci

Xl

+X2 + ".

+11"~ I

+XnX., I ~11.

Dodamo Ii loj nejednakosli (oeiglednu) jednakosl

x. +X., I -x"x.q = I +(x.- 1)(1 - x.+Jl,

dobijemo
XI +x1 + ... + X.Xo+ 1 >II+! + (x.-I) (I-X.+ln+ I.
Prema tome, iz ta(';nosti date Ivrdnje za neko n slijedi da je dala Ivrdnja tacna i :r,a
data tvrdnja dokazana.

11

+ 1. Time je

b) Proizvod n pozitivnih brojeva je

(G)"

x
,~=
~
G. G.

G.

(I +xr'"'=(J +x)'> 1 +rx.

Primjedba: Bernurljeva nejednakosl vrijedi uz neSlo s\ablje prelposlavke. Vidjeti

Linearna algebra, polinomi, analiticka geomclnja, str. 221, D. S. Milnnovlc i.

=1, tcje saglasno sa a) njihova suma:

G.

Odatle A.~G . pri lOme, "Znak jednakosti vnjedi ako i samo ako je
akojex,= ... =x.
Na osnovu dokazane nejednakosti

(G.~

A.) je

x..
c::= ... =c:'
ako
Xl

Ij.

i samo

(Ome, npr

2.

KOMPLEKSNIBRO~J_E_V_I

koji predstavlja udaljenost tacke M (x, y) (slike kompleksnog broja) ad koordi.

natnog pocetka 0 (0,0) (nacrtati sliku)

_______

8. Neka je z =x+ iy(

gdje se broj 0 oaziva argumell/olJl kompleks/lOg broja z

Prcrna lome,
x
y
~ Arg 2=COS 0 = i~T'
00

1. Skup komp[eksnih brojeva C={x+iylx, YER, i="\!-lJ*. Oblik z=x+iy

nazivamo algebarski oblik kompleksllog broja z. Broj i =

narnom jedinicom.

"\,t=i nazivama

Ako je Re z =. 0, ooda se kaze da je

Clsto imaginaran, a aka je 1m z

::'.0

0, onda je

ZER.

Argz=argz+2kn (k=O, I, 2, .. J.
9. Neka SL! kOl1lpleksni brojevi zapisani u trigonornelrijskom obliku Zk=fkE(Ok),
gdjeje
a E(8k)=cisOk=CoSOk+isinOl kompleksnajedinica (u pravcL!
0 .. ). Tada vaie fonnule:

rk=lzkl,

ZI' 2 = f 1f 2eis (8 1 +0 2 );

4. U skupu C de/Joise se jednakost i operacije -+- i

Sll ZI =X 1

(I) z,

Zl~X!

D'

+ ih,

=x 2 ,

22 +iY2

::"=(rcisOr=r n cis8 n (n=O, I, ... )

Posljednja formula naziva sc Moavrova* formula.

proizvoljni kompleksni brojevi. Tada je:

)'1 = Y2:

oznacava sa Argz

Ako je 0 E ( - n, n], tada se pise 0 = arg z i naziva se osnovna (glavlIa) vrijednos[

argumenta kompleksnog broja. 06to je

3. KOfljugovano kompleksili braj 7. iii braj kanjugovan kompleksnorn broju

I
_
1_
2 = X + il' J'e Z = x - iy. VriJ'edc formu!e Re z = .. (z -I,. z), 1m z =-- (z -- z).
2
2i
Neka

sin r;r

imagi-

2. Nekaje z=x+iy. Realni broj x nazivamo rcalnl dio, a rcalni broj y nazlvamo
imaginarni dio kompleksnog broja z i oznacavamo
x=Rez, y=Imz.

+0). Tada je trigonometrijski oblik kompleksnog broja

z~ Izl (l~+ i I~)~ Izl (cos 0 +i sin 9),

II), Vrijedi (za dato aEC)

jzizn=a, zECj={zlz=VaECj=
DC

n ' r . - . arga+2kn
~ { zk=,'ialCIS--n--lk~O, I, .

(3) z! Z2;>(Xlx2~ytJ'"2)+i(X1J'2+X2Yl).

5. Sll"uklura (C, +, )je polje, I],

(i)

(c, +)je Abelova grupa (O=O+Oije neutralni elemenat za sabiranje);

(if) (C",", {O J,

.) je Abelova grupa

(iii) mnozenje je distributivno

11

(1 = I

+ fO je jedinica i

II. Eulerove** fonnule:

e''l' = cos <p + f sin q);

u C za mnozenje);

ei"'+e-i'i'

odnosu na sabiranje.
cos {jl =

6. Operacija konjugovanja ima slijedece osobine:

ZI

+Z2

=ZI

., II-I}

; Sill (P =

ei'l'_e-''l'

--2i-.

+Z2;
ZADACI

z = z.

1. Odrediti Rez, Imz,

7. Geometrijski se kOlllpleksan broj z moze predstaviti kao tacka M sa koordinalama (x, y). Pod ftJodulorn (apsolutnom vrijednoscu) kompleksnog broja podrazumijevamo oenegativan broj

a)

Izl~R+Y',
Neccmo se baviti dcfinicijom komplcksnih brojcva kao skupom svih urcdenih parova realnih brojeva.
Vidjeli 0 (Orne, npr. D. s. Milrinovic i ... , Lincarna algcbra, polinomi, analilicka gcolTlclrija,
Gradevinska knjiga, Beograd, !9~O (OSIDO izdanje)

38

Izl, argz, Argz,;1 grallcki interprelirali Ie rezultate akoje

z:

5;;

b)

e) (i+I):(i-I);

<4

-+-2 2'

cJ

I +"'E;

I
d)--;

l+i)3

\/3
fJ-i--I;

g)l;

Abraham de Moiv[e (l667~ 1754), rrancuski maternalitar

Leonhard Euler (1707- (783).

39

2. Odrediti skup taeaka S={zlz=x+iy; x, YERJ u kompleksnoj ravni, koje

ispunjavaju usloy:
a) Rez=Irnz;
b) Rez<l;

e) Izl;;;2;

f) 1 <lzl;;;3;

;) -n<argz;;;n;

c) -! ~Rez~2;
g) Iz-il;;;l;

-- 2

d) Jrnz~O;

h) Izl>1 "lz-il;;;l;

a) 0-2i;
d)

Ji;

b) x'-I=O;

A = {z Ilz+ij;;;J:' B= {zllzl > I), C= {zIRez+lm z;o; I:.

U kompleksnoj ravn; predoc;ti A(1B(1C, AUB, BUC, Ar1(BUC), (AUB),

a) IZ-21+1z+21;;;6;

b) Izl;o;Rez+l;

c) Izl;o;lmz+l;

J) IZ- il-lz+il;o;8.

,/3), z, (- 2,

14. Dokazati cia Sll rjeScnja jcdnacine zn 1=0, Zk=C k, k=O, n-l, :=cls(211/I1);
n EN. Dati geometrijsko znacenje tog rezultata.

D.

c) x2"+I=

".I(
II

d)
kompleksnoj ravoi:

X2 ".1 _

ZI=I, zz=l-i, z3='2-3,5i, Z4=

-8i.

1= (x - I)

(Vn E N) (\;fa E R) (1

1- i;

3 -1- iv/i Napisati ih u trigonometrijskOln obliku.

b) Kompieksoe brojeve 1" 1 2 pomnoiili neposredno 1 poslije preiaska u

trigonometrijski oblik.

DalisubrojeYiz,=1+iJ3,zz=1+~.
~.

z,

z"-",0

/1a

+ cos a + i sin a)" = 2" cos"'2cis-:2.

Da Ii isti identitet vrijedi za

11 E

Z?

18. PoJazeci od Eulerovih formula

2 cos <X = ei<:o + e -

ja,

2i sin Ci = eirr. - e -

ja,

SiOl.n X,

COS ZM x; sin 2n +! x,

COS

n+ 1 x.

19. Provjeriti da struktura (C,{O), 0) gdje je operacija 0

a-b
(\la, bEC)aob=-T'

tako daje:
b) Izl=lz+q, z/;=i;

predslav\ja Abe10vu grupu,

i nacrtali svc njegove vrijednosti u ravni kompleksnih

11. Odrediti sve vrijednosti yCI i ilraziti ih pomoc:u vrijednosti

prcdstaviti rjeSenje zadatka za 11 = 2, 3, 4, 5, 6.

20. Akoje la

VI.

Graficki

12. I~racllnali cos 2x, sin-2x, cos 3x, ... , cos nx, sin nx (n E N) u zavisnosti od cos x i
SlflX.

2/1

sin 3 x, cos J x; sin4 x, cos4 x; sins x, co 55 x;

a) z+lzl=l+i;

10. Izra6unati
brojeva,

fI (X2 - 2x cos 2kn_

+ I).
+

~""1

izraziti kao linearne kombinaclje slnusa i koslnusa visestrukih ulova:

)J

ZEe,

2k+
l);
n+1
2n

x2-2xcos~-

17. Provjeri identitet:

7. a) Dati su kompleksni brojevi:

9. Odrediti

16. Odredili Rez, Imz, lzl,Argz, akoje z=(l+j)n, /TEN.

Izracunali

k~l

J:=oO

6. Naei taCke koje odgovaraju komp!eksnim brojevima i odrediti njihov po!ozaj u

8.

f) z'3+4i=0;

e) Ci-i)'=Ii;

b) x 2 "_1 =(x'l)"n (x2 -2XCOS kIT + I);

5. Odrediti komplekslle brojeve koji odgovaraju tackama: ZI (1, 0), Zz (0, I),

c) x4+1=0;

15. Dokazali identitete:

a) x' -I = (x-I )(x2 _ 2xcos 72'+ I)(x' - 2xcos 144' + I);

4. Objaslliti gcornetrijsko znaCellje re\acija:

I" I +i;

odgovarajll~

j) -<argz::;;-.

3. Neka su dati skupovi

z, (I, I), Z4 (I,

13. Izracunati sve yrijednosti korijena iz kompleksnog broja iii rijesili

ell binomnu jednaCinu:

. . a+b
.
I=\b I=l;abj-l, dokazatl daJez=T+ab rea!an broJ.

21. Odrediti eetvrto tjeme paraleiograma aka su

ljemena.

z,.

Z2,

zJ Iri njegova uzastopna

22. Ako SU ZI, ZJ dva nasprarnna vrha kvadrata u kompleksnoj ravoi, odredili
osta}e vrhove.

41

i,,j3

23. lzracunali sutTle:

32. Ncka je x= -~--+-.-. lzracunati:

A=I+Gl)COSO+(;)COS2B+ _.. +C:)COSIlS;

B~(';)Sino+G)SiIl20+

. +(;}nno

2
2
a) (a+bx+cx')(a+bx'+cx); b) (a+b)(a+bx)(I1+bx');
1
c) (a+bx+cx 2 )3+(a+bx2 +cx)3; d) (ax 2 +bx)(bx +ax).

33. Rijesili jednaCine:

a) Izl-z=I+2i;

24. Ako je !lEN, izracunati:

34. Rijdil i sistern jednacina:

a) (J-i)x+(4+2i)y~2+6i,

(4 + 2i) x- (2, Ji) Y= 5 +41;

b) (2+i)x+(2-i)y=6, (J+2i)x+(J-2i)y=8;

c) x+yi-2z=10,x-y-l-2iz=20,

25. IzracL1l1ati zbir:

sin x

sin 2x

SIflI1X

SIO x

5m x

sinN x

ix+Jiy-(I+i)z=30;

I +-,--+_.-.-+
... +_.__
2

S"~

26. Pokazati da se korijeni jednaCinc

.

IT

z,=IHlg(4k+I)-6'

k=O

el) (I +i)x+(1 +21)y+(I +3;)z+(1 +41)1= I +51.

(J - i) x + (4 -~ 2i) Y ~I~ (I
Z4

= i (z -

20 mogu izraziti II obliku

4

I 23

e rije.si!ijednacinu

n" (cosk8+isink8)=1
k"l

b)

(-I

2i 1= 1
Iz-=,s,:t:
2z-1

{ZEC/Z'= ~2(1 +i)}=H(

I,

b) {ZEC/z'=i: ={

+ ij':il"

a) S"'"~

"

n+l
2

k"'l

T=

I]

-;l2'~:2lr

~(/i+J2+iJ2-=-j2).

b)

I"
k"'O

cos

n+ I

,fI

kx=cos~-xslIl-x/sin-;

(") cos (I

IH~2 X;
-+ k) x = 2" C05<--x cos --,2

-L

i: (")Sifl(! +k)x=2ncosM~sin'~~x;
2
2

k"'O

c)

f(

I~
k =D

. nX
nn-(n+2)x.
(-I) ' ( " ) c05(I+k)x=2 n 5111
.. C05-----,

L. (-1)k(") . (I +k)x=2 Sin

~,

30. Neka je 21=X+61, 22=x+(5x/6-1)i, gde jc XER. Izracunati x ako je

Re(zl zl)=O.
31 p
'..
(l + i)"
.
rOYJen11 rezultat -----=2i"-1 (nEZ).
(l +i)"-'

IJ

sinkx=sin--xsin~x/sill-;

k=J

K-/2~ h+i/2+.,j2)}

42

(-I i.,J3)"
-64.
(Hi)'"

36. Provjeriti sumacione rOl"mule:

A+ A)+KA-A},

-~(J~~)-~('
~ {I).
2
2 >1'2
2 {i+ {i

iJ.l)20 ~2' (l-i,!3);

r~

I+
b) ( .'-~~-.'
I-I

d)-(T=:ijlO--+-

29. Dokaza!i:
a)

t)ER4.

,
r-- _ 7IT + 12d
a) (l +1)(1 + i\/3)(coso+isltlu)"-,,,2\/2cIS--<
12

28. Dall geomelnjski lumaCellje jednacine

a) Ilz=-~II'=
2:
z-+I

Z,

I,

35. Provjcrili rczultate:

"-'.

Rijesiti jednaCinu z4=i (z+2t.

27, Po

(x,}"

+ I) z +4il ~ 2 -

k"'O

Sill

2
N

2
.

(n+2)x-mt

-'Slll'---'-:

4J

37. Dokazati formule:

,,- 1
kn

a)

f1 sin-~j;;/rL

k "'-I

b)

211

f1

1---:::

kn
sin---~J2n+ 1/2";_

i v komp!eksni brojevi, laky! da

J]~

,,_1+iJJ_

Sli U

2+~

JJ~3(1+-'-)

8. Direktno: - - - Zl
i
j
1 2
"./3
1+- 1--- 1+-

2n + J

k"'l

JJ

38. a) Odrediti
i rjdenje zapisati u algebarskom obliku. (UputslVo: rijeSili
jednacinu x 5 - I = 0 algebarski).
b) Izracunali cos 18, sin 18.
39. Neka
u+v

2i

"

JJ

Poslije preJaska na trigonometrijski obJik:

, I' 1

2
(rr rr) - rr
ar g z2)=T cis ]"-6 = ,,/3ciS '

~=~JciS(argzl

je IIlI = Ivl = 1. Dokazati da je

JJ
9. a) Datajednacina smjenom z=x+iy postaje

- - (uv+ 1) CiSlO imaginaran.

i-llV

x+ iy+.../x!+l= I +i_(.../x!+; +x= Il\y= I)

-=-(x, y)=(O, l}-zoo:j;

b) z=-(l+i)!2;

RJESENJA

rr rr

J.a) 0, 5, 5, i'i+2krr(kE::Z), -Si;

fi

I I
11 11"
1 i
b) -, -, - , -, -+2k1l(kEZ), ___ ;

22244

r::.

f) -I, -i,\/2,

3rt

k-rr
.
.
w.=cis-, k=O, 1,2,3, tJ. Wo= 1, w! =1, (01= - 1, (1)3=-/
2
Sve retiri vrijednosti su vrhovi pravilnog cetverougla (kvadrata) sa vrllOvima:

22

3rt
--4-+2k1t(kEZ),i-t.

-4'

All, 01, B(O, II, C(-I, 01, D(O,

2. a) S={(x, ylly=x}, Ij. simetraia prvog i treceg kvadranla;

11. Kako je r=
.~

b) S= !x, yllx<i, YER), Ij. poluravan lijcvo od prave x= I,

d) S={(x, Y)IY~O, xER}.tj. poluravan imad x~ose i x.osa;
e) S = {x, y)lx

+ Y;54)

z/~

{(x, y)lIxl ~21\ IYI ~ J 4- x~ :.

S = \(x, y)11 <Xl +},l ~9), Ij. diD ravni izme<1u koncentri~nih kruznica poluprecnika I
centrom u koordinatnom pote/ku i /acke na kruznici potupreenika 3;

g) S= {(x, y)xl+(y_
(0, I);

f ~ J),

i)

sve lackc kompleksne ravoi;

dio ravoi

4. a)

rt+2krt
~~date sa (01:=ds~~-, k=O, n- J.

2,"

3 sa

rr

tj tacke unular i na kruznici polupreenika I sa centrom u tacki

It

rjclenja za ej-=1 (oacrtati odgovarajuce mnogougJove)

pfvom hadrantu izme<1u poluprave y=xJ3 (x~O) i y -: ose.

]2. Prema MoavfOVOj fonnuli je:

cos nx+ i sin nx = (cosx+ isin x)~
=

+/r~t~1 (-IY(
.~O

I!

brojeva, tako da je A (x, y) ~ z=x+iy. Prema lOme, odgovarajub kompleksni brojevj su:
Z4""

i
I +1..,/3, l~ =2+~.
2

I! '""

I,

i (n)cos
.. -tx
k

(it sin"x=

<"'0

5. U op~tem slucaju postoji 1- I preslikavanje skura taeaka Gausove'" ravni u skup kornpleksnih

+ i,

I~-

Da Ii jednakost (.) znaci da rotacija oko 0 to, 0) za ligna - prevooi sva rjeknja \i I u odgovarajuca

b) tacka parabole 1=2.>:+ 1 i onaj dio ravni odrel1en [am para bolam, koji ne sadrii koordinatni
poCelak.

~~_

Prema tome, (.) tilt ""cis-til~ (k = 0, n - 1)_

u nutra ~.
Xl
1 i;
fijOst .! ta ck e na eI"IPS! 9+5=

Z2=i, lJ=

~~11- I

if! su: ())k=cis~,

k=O,
n

j)

II_

1- 11 = t. <p =arg (~ 1)= It, to su sve vrijednosti

Sve vrijednosti

Ij. unulra~njos( krufuice i krufuica poluprecnika.2 sa ccnlrom u koordinatnom poCetleu;

f)

c) {zlz2-4iz-7-4i=O)={2+3i, -2+i).

VI ima eetiri vrijednosli:

10. U skupu C,

2r~n (- I Y(;,)cos--1,x sinl'x +

,"0

)cos~-h-!xSin2r+! x,

2r+ I

gdje se druga i treea nejednakost dobijaju primjenom binomne forml~le .t.e ~azdl-'ajanjcm realnlh
imaginarnih clanova. Odatle, na osnovu definictje jednakosti u skupu ( sI1Jed!:
cos nx "'"

2:~on (~ 1Y (~)COSK-2'xSin2'x=cos~X"- (;)cos.-ZX sin1x + ... + p.

6. Trarene tacke su respektjvno:

21 (0, 1),22 (I, -i), Z~ (0, 5; - 3,5), Z4 (0, _ 8).
7. a)

J2ciS~, ficiS( -~). 2 CiS( -~}

b) (1 +i)(1-i)=2; t,;'2fcisO=2.

gdje je
p"" (._ l)n/2 sin"x, n= 2k = (- J){n~ 1)(2 ncosx sin" -! x, n "" 2k - I, (kEN);
sinnx=

2rY:-1
{--Oer: t)COS"-2'-1 x sinl'+!:::; G)COS"-l x sin x- (;)C05'
,_0

gdje je
~ Carl Friedrich Gaus (1777-1855), njemacki matemalicar

.-2

Q=

(-l)~ ncos

0-2

x sinK - 1 x, n "" 2k "" (.- I)----r- sin"x, n = 2k - I, (k EN) ..

"3 X

sin]x + ... + Q,

I
cos 5 >; = - (lOcos x
16

Na osnovu Izvt'Je[llh fOnnllia dobiJe se.

1 Za n=2
cos2x= (05 2x ~ sm'x, sin 2>; = 2. sm x cos x:
0

(~)cos X SIIl!X =cos'x -

cOS]x _=cosJx

sin Jx =

(~)cosJx; sin x -

sm1x.

21"srn 2 "+lx=o
l3. a)

{x.IX~=I)={(1+i,.h)/2, (1-iJ3), I);

W"=/2tJS-~= ,/2 (JU-:~>3+iJ2~.J3),

c) {zlz=v=--iJ=i(l-l-i)/Ji (1-i)IJ2j;

rOS(OjeSin~=j(;

coszy;-

d)

,-

~j5 cis [(2krc- arc sin ~}5

1,

h)

I=CI$

k=

{(l

-I-iVJ2);

1~8k

0:4:

20. [nai':in

aa=)aI 1 =1 i bb=!b!' = I, 10 je
a-l-b I-I-ab ()+b+ii(bb)-I-il(O(jj 2Re(a+b)

POStO je

POSIO je
f1

Vz=O (za 11=2, 3,

--~~~~--~~--=--"--ER,

"=I+"~I)

P+oW

Il+abl 1

I+ab

SIO je i lrebalo dokazali.

II !latin

2krr

~-l' bodl,

(_I)",,('J.rI-l-I)SIIl(211_2k-l- l)x
k

19. OperaClja " je inleroa na C, asocijalivna je, neulralni rie1l1enal je 2E C; IIlverZIl1 deHlt'nal za a jc 4/a
(a 7'0 0), vrijedi kOlnUlalivnOSI, Ie je odgovor pOlvrdan

e) zi='ZI2 cis -12-_rr-i, k=O, 2;

lzracuna\i I oSiaic vrijednosli "1/2-~-2i.

f)

(llz6=Ji) =

i~

.~o

b) x.=dskrt/J, (k=O, 3), tj

12

5cos Jx -I-COS 5x):

3 ens);' SIIl 2x,

3 cos".\: SIll X

sin}x =

-I-

iaI = Ibl = I. (0 je a=cisa, b=cls n. Zaln jt

n"" I

j, za

a-Il
cos-~

rjden]c je bilo koji z E R:

~~O~~ ~

'I

Z=

2kn
gtljeje oJJk=cis - ' , k=O, II-!

:=_~_sa-l-cos ~:i(silla+$!_~JJ =~-~-0 R.

I +cos(a-l-PH,isin(a+p)
a-l-p

(ab# - 1=a

+ p=arg (a-b)-i=ll).

cos .. _2

"

III natin

1 r
_ 2krr;
-_._15. b) Kako jt' \/'! =tJS
k= 1,211, dobije se

2;:;-'

Zbog loga je

No, kako je -~h-' =x11 biee x 2'_ I = (x 2 - I)

"~

(.(2_

I)

(x 2 _.

2kcos-+ I)

_.

11

"
16, Kako je 1+ i=-../2 cis -,

(0

Rc

Z=

V 2" cos

',.3

Sin X=

jc z=(!
-

+ j)" = ,,/2"

1m

1-<1

(C _e-"')3

--~"-

2J

eJ%i_Jehie-"j-l-3.;"e-2~'_e-h; 2isinJx-6isinx I
=-~'.------~~--"---'=~~_~~~"_""_ (J sinx-.sinJx)
-81
-8i
4

1
sin 4x=_ (J-4cos2x+cos4x);
,
cos

46

X'' ' ' 4'

22. 2 (21

+:3)

i 2. (Zl

- 22 ),

D. Forrnirali: A+Bi""'-

SI'''';no se dobijc:
8

eelVrlo tjerne, [ada jc

cis _, Ij.

,_

I!EL

24

nil

-4-' 1m z = ..../2" sin 4" III = ,,/2",

17, ldenlilel vrijedi

lS.lzlaZi.

21. Neka je
-

nn:

!~.

z=z=-zER.

krr

"'1
=0

n (x- XI)(X-X.)=

I
sin 5 x =]6 (10 Sin X - 5 sin 3x -I-sin 5x), Ij.

1
(JcosX-I-cos3x); coS 4 x=g(3+4coS2x-l-COS4x);

I (")e

jlD

l~O k

""(l-1-(,iD)"=

"0
Ong
8110
=e'rn2"cos"" tj. A=2"cos"-Ree"i"=2"cos"-cos2
2
2
2
Or"o
One

B=2"cos"-lmel'=2"cos-sill~.

24. a) SI

=2,-1, nE l6k+ lIU{6k-l-2\,

2"-J,I1E{6k-I)U{6k-2).

b) Sl=(-2),,-I,fl{JkI:,
=(-2r, liE {Jk:,

47

38. a) xl:="cis(2kn/5), b"O, 1,2.3,4;

25. Fonnirati sum u

Xo= I, Xl <=X4=(JS - 1 +1

xl=x~=(-"J5-1 'l-i~2J5~

sm"'lx

b) sin 18"",,(/5-1)/4,

,"

smx

cos kx

i ~O

S!ll X

X4 +Xl +X2 +X+

L ---:-,-.

gdje je R" =

sin x

18=JiO+2...;'5j4

1=~ [(x +~ )+(x+;)+ I]

2

=x2 [2eos 21 + 2eos 1+ I]),

gdjeje izvrsena zamjena x=cisl. Prema tome,

Sad a je
1

el

llix_sin"+lx

S.-:;.l+sin"xlm~~=

X4

2sinHlx- 2 SiO;-1 xcos x+siox- sin (n + I)x sin x +sin nx

+x) + x2 +x + I = 0=2 cos 2t + 2 cos t + 1 =

gdje treba uttti

sin"x (sinlx - lsin xcos x + 1)

27.

CO~

(Uputstvo: Korislili identitet

~.-~I

sin~x

J~~2J5}/4,

obzir sve alternacije znako~'a

v+u

_ (lU_= _=

u+v ilii
Z=---"'~'=~-- = - t,
\-11[1 Iii}
uv-I

n(n+ 1)

r=~3 sa centrom

S (-

-}973

b) hug polupretnika r=-~ sa centrom S

-~4-~ j. ':'':':'=4''''''::',

~3' 0)..

V[1

I), tj_

+ Z=

2 Re t = 0

III :

je

[:eSIO

imag,naran

Pr'lmjedba: Vidi zadatak 20

(2)
'3

(zp
32. a) ~+bl+2-(ab+bc+ac);

-1,./5

=CI$ f =:

39. Izlazi

4k,
e""----, kENo

28. a) Krug poluprecnika

=-x

- 1 - .

ZJE

/(2+6i, 2+ i), (3+6i, 3+ i);,

b) a)+b);

c) 2 (a J + b) + c l )_ 3 (rib +a2c+ lila +b1e + 2a + c1b) + !2abe; 4" a~ - ab +b1 ,

33. a) x=3/2-2j;
34. a)

b)x=3/4+i.

(x,y)=(I+i,i);

b) (x,),)=(2+1,2-1);
d) (x, y, z, 1)=(-2,3/2,2, ,1/2),

c) (x,y,z)=(J-lli, -3-9i, 1-7i);

x

36. a) Slavimo cis-=a; tada je S+iT= LOll, Ij

2

."'1

n+1
nx, x
S+ iT= 0 2 ~_~=ol ---'-:--=CIS "~-" X' 51[] -/slncr-I
a(a-a' l )
2
2
2'
a2~_1

a(a~-a-").

odak!e sc dobiju dale formule sa S, T;

b)

i (n)

l~ok

cos (1

+ k)x+ i

(")

I.~ok

sin (1

I (')(CiSX)\

+ k)x=mx

l~ok

itd.;
I

c) i d) sc dobiju slitnim postupkom_ U d) treba kOrls!iti to da je cos 2 a=(I-cos2a).

37. a) Podemo Ii od l.adatka 15_b), imamo

x"~

Skralimo razlomak oa lijevoj slrani, pa slavimo

=n = 2"-1

X=

~fi (I -cos ~)-=n = 221~-l)"il sin l ~~,

k~1

11

1~1

b) Oobija se analogno polazeCi od :tad. IS.d).

211

1
,j~

tj, _._=
n

~-I

kn
n
sin- ild.
1~1
211

49

3. DETERMINANTE I SISTEMI LINEARNIH JEDNACINA

2. Za dctcrrninantu II-tog red a vrijede s!ijedece formule:

(3 )
(4)

gdje Je

1. Neb su a ij (i, j= 1, n) dati brojevL Delermimllltom l1-tog reda nazivamo braj

koji se prcdstavlja sljedecom shemofTl:

Kronekerov* sim bol.

Formula (3) za k= i nazi va se ruZl,'Oj determillQllle D po k-toj vrsli; spccijalno za
k=i 1, (3) se svodi na (2). Formula (4) za h=j predslavlja razvoj determinanIe [) po k~toj koloni.
3. Neke osobine dctcrminante:
(iJ Vrijednost determinanle se oc 11lijenja pri njenoj Lranspoziciji, Ij. aka vrste
razmijene mjesui sa odgovarajuCim kolonama i obrnulO.

II)

(if) Aka dvije vrs[e (koJone) razmijene palazaj, determinanta Illijcnja znak.
(iii) Aka su dvije vrslc (kolonc) determinanle jednake, ooda je D=O.

a za (iju Sll deflniciju pOlrebna dodalna abjasnjenja.

Brojevi ajj nazivaju se element i delenn inante, gdje je i (= Tn) redni broj vrste,
j(=T:"~) redni bro) kolone u kojoj:"it' !aj elemena! nalazi. Deterrninanla /1-log
reda (za svako 11 E' N) ima /1 vrsla i 11 kolona.
1.1. Minor iii stlbdetermirwlJ/u ciemenla ((ij detenninanLe (I) je dcterminanla
(/1 ~ J )-vog reela koja se IZ dClerminanle (I) dobije precrtavanjem i~te vrste i
Fte kolone i oznacava $C sa Dij. Broj Aij= (~ I (~J Dij ~ oznaeava
kojaktor (algeba/'ski kOllJplement) e!ementa aii"

1.2. De!erlllinanla prvag reda (11= I) koju obrazuje broj all je urravo taj braj
{II I Determinanlom n-Log reda (n 3 2) nazivamo braj:
D=a ll A 11 +a12A12+ ... a1nA ln ,
gdje smo sa D oznaeili deterrninantu (1).
Primjedba:
a) Primjenom ave dellnicije dobije se
(2)

za

(iv) Dcterminanta se mnoii brojern aka se jedoa i samo jedna vfsta (kalona)
pornnoii tim brojern. (Kolona, Ij. vrsla se mnoii hrojem taka da joj se svi
elementi pomnoie tim brojem.)
(v) Ako SlI elementi jedne vrste (kalone) proporcianalni c!emenlima neke
drllge vrs{e (kolone), {ada jc D=O.
(vi) Determinanta ne mijenja vrijednosl aka se jednoj vrsli (koloni) doda druga
vrsta (kalona) prethodno pomnoien3 nekill1 hrojem. (Vrsti dadajema vrslu
taka da oa njene clemente dadamo odgovarajuce clemente druge vrste.)
(vii) Osobine supcrpozicije: zbir dvije determinanle reda n koje imaju (/1 I)
jednakih vrsta (kolana) i (mazda) razlicitu i-Ill vrslu (kolonuJ jednak JC
determinanti bja je i-!a vrSla jednaka zbiru i-till vrsLa determinanti sabiraka, a
preostale \'fste ostaju ncprornijenjenc (kao kod sabiraka).
4. Sistelll od 11 Iil1earnih illgelJarskih jednacimi sa 11 nepoznalih (Xl' x 2 ,
gdje Sll au (i, j= G) i b; (i= G) dali brojevl, zaplsujemo II oblikll
0IlX I

n=2,

allx\

::~; :~:

(/}I

(I}l

ani
a"

za 11=3 itd.
b) Maze se dakazati da je definicija detenninante l1tog refa ekvivalentna sa
D= /:a1h a1h ... a")n'
gdje se sumiranjc vrsi po svim permutacijama jl> jl"'" jn skura indeksa

1, ~' .... , II. Za definiciju determinante najvece zasluge pripadaju Laplasu''',

ko]! JC oko 1772. formulisao slijedecu tcoremu:

Pierre Simon Laplace (1749-1827), rlancuskl malemi\IICar, frzicar I aSlrOnOtn.

50

. ,

.'n),

+aJ1x 2 +

... +alnxM=b l
+ {/n X 2 + ... +a 2n x,,=b 2

(5)

a"lx! +0,,2X2 + .. +aM"x,,=b

Rjdelljel1l sistema (5) nazivamo bilo koju uredenu n-torku brojeva

(I~" ~2"'" ~"), tako da je
ailS, +a;Z~2 +

...

+ain~n=bi' za i= 1,11.

Sistem (5)je saglasan (kompatibilan) ako postoji bar jedno rjeScnje tog sistema;
u suprotnom se kaie da je sistem nf'sag/as(1IJ (protivrjecan) .
Leopold Kronecker (1823 ." J 89t). njemacki matematicar.

51

Determinanrom sistema (5) nazivamo detemlinantu D koja za i-tll vrstll Imu

koeficijente i-te jednacine sistema (5), a za J-tu kolonu koeficijente llZ J-tu
nepoznalu xj"
Determinantom nepoznate Xj nazivamo delerminanlu DjU= G), koja se dobije
iz delerminanle D sistema (5) kada se njena J-ta kalona (tj. kalona uz
nepoznatu x) zamijeni kolonom oa desnoj s(rani sistema jednaCina, Ij. kolonom rormiranom od slobodnih clanova b], b2 , , . , b sistema (5).
n

5. Kramerovo* pravilo: Ako za detennioantu D sistema (5) vrijedi D10, tad a je

D

__

xj=Jf

U= 1,11)

3. Rijdi[i nejednacinu:
x
2

x
0
3 >

4. Dokazat! da jc a+b+c+x+ y+z faktor detcrminanlc

a+x b+y c+z
b+x c+y Q+Z
c+x a+y b+z
te izracunati determillantu.

jedinslveno rjeSenje sistema (5).

Akoje D=O i D)10za

barjednoJ(=T~), tadajesistem (5)nesaglasan.

U slucaju D=O i D)",,,,O za svako j= J,n moguce je da sistem (5) ima iii
beskonacno mnogo rjesenja iii da oema rjesenja. Za precizniji odgovor potreb
no je dodatno istraiivanje.
6. Sistem iinearnih jednaCina (5) nazi va se homogenim ako su svi sJobodni clanovi
jednaki nuli. Ako je determinanta sistema
0, lada iz (Kramerova pravila) 5,
slijedi da je trivijalno rjeSenje (Xl, "., xn)=(O, .. " 0) jedinstveno rjeScnje

5. Ne razvijajuCi determinantu, dokazali:

a) a 1 b l a,x+b1y+c t
a 1 ill C,
Q2
b2 a 2 x+b 2Y+C 2
Q2
b2 ('2
Q}
b} a}x+b 3Y+C 3
a} b} c)
b)

D+

sistema (-:o(Vj= G); Dj=O). Da bi homogcni sistem jednacina imao nelrivijalna rjeScnja, potrebno je i dovoljno da je D=O,

6. Izracunat i:
a) 13647 13657
28433
28433

28423
28423

ZADACI

1. Izracunati dcterminantc:

b)

ISinx-cos x l
cos x sin x '

2 II
13 4;

x) X2+X+
x-I
I

II;

mil

3
3 6

0
0

a be
b ca
c ab

C3

a
a
*
I?

b
-b
b
b

-c
-c
c

d
--d

-d = - 8abed;
-d

a
a
a
a

a a'
b b1
c c'

a a (J
b b b
b c c

-I

a2
b sin ct

bsinct

csina

COSet

Gabriel Cramer (l704~ 1752), ~yajcarsb ma]ematicar.

a) (c- b) (d- c)

i'

z, gdje je

Z2

Z=

e)
Z2 ,

z2

J3

-2:+12;

Z2

Z5

csina
cos ct

ako su a b, c duzine strane trougla i

d)

=a (b -

c)

-2

c,

e,

17844
-19371
-19372

2. Dokazati;
(J

a, b,
a, b,
a3 b,

ako komplcksni braj z zadovoijav)\ lIslov

112

c)

c,

c, =(1-x')

z z+1

/m 2 mll/;

b) t receg reda

I
2

z
z

a) drugog red a

ajx+b 1
a 2 x + b2
a)x + b)

a 1 +b1x
a2 +b2 x
(1) + b)x

gdje je z=cis

4n

(t

ugao nasuprot stranice a;

13. Dalaje tridijagonalna deterll1inanla D,,=la,jl~ko daje:

7. Izracunali Vandernlondovu* delerrninanlu:
x,"x~

-',

=cos 0, a'i= 2eas 8; ai-I, i = a" j __ I = 1 (i = 2, n).

Tudaje Dn=cosnO (nEN)_ Dokaza{l!

x,

,
X,

x,,,--I

x"

x"

X,,-1

all

14. Nckajc (/;;=0 (i = 2,--;;-), a osta!i clementi dcterl1linante Iltog redajednaki su L

-"

Ookazat!

8- Korisleci definiciju determinallle, izracuna! i:

a) !rougaonu determinantll

0
0

a"

0
an

aJl

an

aJ;

a",

a"l

a",

Q""

all

15. RijeSiti sistcm jednacina:

a) 2Xl'"~X2-X3=4

3xl+4x2-2x3=11
3x 1-2X2 +4X3= II;
c) x+2y-z=2

b) dijagonalnu determinantll

(111

(/n

b)

x+2y~z~1

2x-y-z=O
--x+2y=l;
d) x+y+z+{~1J

2x-y-z=0

3x~5y+z

~x+2)'~O;

x+6y+3z~7{~2

3{~1

2x- y-4z+St=6.
16. Odrcditi aER za koje je sistern linearnih jednacina saglasan i rijesi!i ga:
a) (a-!lx+z=O

a""
9. Ookaza!i da jc DE R, gelje je
i
D~,

a a
b b

~i;

(a+llx-ay.--z=-l
y+az=l;

icc

d) (1x+y+z+I~=l
(x) i dvijc

tach A {a, j

(a)),

B (b, feb)) njcnog

grafika. Pokazati da jc

x y
a f(a) =0, jednaCina [clive kroz lacke A i B.
b 1(1))

11. Iuacunali dcterminantu

a)

5
5

5
5

nb

e) x+y+z=6

ax+4y+z=5
6x+(a+2)y+2z= 13.

+ y+z+au=a3 ;

17. Odrcditi a, bER za koje je dati sislem jednacina saglasan i rijeSili ga:
a) ax+2z=2

a) 2X+Ay~3z=O

12. Dokazati da je dc!errninanta (n -+ I )-vog reda

=

x+(I+a)y+z=2a
x+y+(1+a)z=O;

x+t~",a

b) aX-f-by+z= I
x+aby+z=b
x+by+az= I;

c) ax+ y+zo:-.o:4

x+by+z",-',J
x+2by+z~4_

18. Rijesiti sislem hOillogenih jednacina (AER):

b) Uopstiti rezultal fla delcnninantu reda n ciji su elementi au=x, illj=a (i::j=j).

DM+1

x+ay+z+u=a
x+y+az+u=(r

5x+2y= I
x-- 2y+bz=3;
I

c) x+y+z=a

(lx+z=l;

(a, b, eEC)_

to. Neka su dati runkcija XH./

b) x+y+az+l=l
x+2y+l=O

aka je ail = 1, i= 1,n:+I;

l =1

b) 2x+)'--4z=0

c)

x+2y~O

3x~ y+5z~O

3_,+5y~ 7z~0

(A+3)y+z~O

X~2Y+(A+7)z~O;

4x--5y--6z=O;

X+AZ~O;

el) 3x- y+z=O

AX- y+2z=O
X+AY+(A+ l)z~O;

(. S) 2x+3y~z-l=O
x--y~2z~4{=O

3,,:+y+3z-2t=O
6x+Jy~ 7{~O_

Vandermondc A. 1.

(!736~

1796), francuski malcmalicar.

55
54

19. Provjeri{j da si5tem

2x: -

3X2

3x, -

X2

RJESENJA

+4X3 - 3x4 =0

+ l1x] -

1. a) 5; 1; I; O.

13x4 = 0
2X4 = 0

2. Aka L vrstu oduzmemo od 2, 3

4x, + 5x1 - 7xJ ..13x,- 25x2 +x3 + l1x4 =O

ima rje.scnje Xl =X2 =X3 = X4 = 1. Da Ii se bez racunanja moze tvrditi da Ii je
determinanta sistema jednaka nuli (iii je razliCita od nllle)?

ax+by+cz+dt=O
bx-ay+dz-ct=O
cx-dy-az+bc=O
dx+cy .... bz-at=O

2b
0
0

o
o

b) ~x+ y+z+

t=a,
x- y+z+r=b,

x+ky+k2Z~b,

X+k2y+kz=c, (k+ I, k3~ I);

22. Odrediti polin om P :R-R najnizeg stepena koji ispunjava slijedece usloyc:
a) P(1)~-I, P(-I)=9, P(2)=-3;
b) P(-I)~O, P(I)~4, P(2)=3, P(3)=6;
c) grar,k funkcije y=P(x) prolazi kroz lacke (0, I), (I, -I), (2, 5), (3, 37);
d) grar,k funkcije x ~ P(y) prolazi kroz lacke (5, 0), (- 13, 2), (- 10, 3), ( __ 2,
I), (14, -I).

23. Rijesit i jednacine:

a) x -- 3 x+2 x-I
x+2 x-4 x
x-I x+4 x-5

b)
~O;

Sin(x+~) sinx cosx

Sin(x'~)

c)

d)

2-x

=0;

n-x

b--Q
c-b

_.Q

a3
a3

a"+1

a2+a3~x

Qn+l

I:

--2d
-2d
-2d

""G' ( -

2b) (-2c)(-" 2d)= -8ahcd

! od druge vrsle. Dobljemo

,
b-a

=a{b-a)(c-b)(d-c).

c-b
d-c

~H: ~H: ~H~ ;1~X(I-3X)-2(3-x')+9X~3X'

.Ji-2

lreba daje: _x 2 +3>2x=x1 +2x_3<O=xE(_3, 1)

4. Ako na prvu kolonu delerminanle dodamo oSla!e ko!one, delerminanta ne nllj("nja vnjednos(, prl.'"ma
leoremi 3 (vi). Stoga je:

I-a
2

a3

~ (,+b+c+x+ y+,) I:
~("+b+c+x+y+')

Ii

""(a+b+c+x+y+z)'!

b+y
c+y
,+y
b+y C+z
e-b a - c
,-b b-c

(oduzmirno I. vrs!u
od 2. i 3. vrs!e)

(razvijanje determinanla
po elementima l.
tolone)

1'a-b
-- b ~= ~I = (a+b+e +x+ y +z) [ - (c- b)) - (e - a)(b - a))

"" (a +b +e+x + y+ z)(ab + be +ca - a

bl

c.l.).

at

a't

a,

5. I u a) i u b) primijeniti pravilo 3 (vii).

a,

aj

a; =0;

6. a) 147760;
b) dodati prvu kolonu na drugu i razviti delerminantu po prvoj vrsl!. Izlazi redom:

a,

a2,

a",

x'

. . .... . ,

Q"+ I

a,,+an+1-x

b+y
c+y
a+y

IHb+c+X+Y+,
D"" a+b+c+x+y+z
a+b+e+x+y+z

D~I~ ~ ~II~'I"z+ 1 z+l

-11~dHI)I"1 -11~dZ+I)Iz'+I)~l+"+"+z.
1
I z+ 1 z+ I

0, (OJ

+(lr~j +j).

Sada je prema fonnuli za zbir geometrijske progresije (vidi zadatak !.3_9.)

r-,

D=--,

,-I

G'

-2,
-2,
0

cosx sinx =_._-

a,

4. vrste, dobije se:

I: ~ ~I~-I: ~H~ :1~2X

x+y~z+t=c,

x+y+z~l=d.

at

(b-a){c-a)(c-b)

3. Kako je

a) x+ y+z=a,

a,
a1+a2 -x
a2

0
0
0

D= 0

imajedinstveno rjesenje ako su a, h, c, dER j (a, b, c, d)+(O, 0, 0, 0),

at
at
at

21. Rijesit i sistem jecinaCina:

e)

D"",

Oduzeccmo 3. vrslu od 4. vfste, 2. od 3.

20. Dokazati da sistem

I-x
I

(b~a)(c-a)(c-b);

b) 0; I;

za z1-I.

"",4, za z=l.

Zapisati gomju trougaonu determinuntu kod koje su svi clementi ispod gJuvue dijagonalejednaki
nuli 1 provjerili da 7.a IIja vrijedi iSli rezul1at
b) Dljagollaina delerminanlU je islovremeno i (donja
rezuHal

gomja) !rougaona, Ie zn nja vrijedi

lS11

9. Konjugovana vrijednosl detefminanle je

- ,

b b

D= -i.

=( _

7. Ova je Vandemwndeoya de((~!mlt)anl'l n log d k

kolonu delermmante V
re a, oJl! cerno oznacili sa V"" PO!l1noiirno k-Iu
laj naCin se dobije:
"sa - x, 1 dodu)mo Je (k.J I) vaj koloni redom za k""'fI- I, n -2, .. , J. Na

Xl (X 1 -X n )

X"_I(X,

X ... ]-X,

Xi l (x] -xnJ

x.l

xi

I-X,,)

x:=f(X.

,, ,

' ',[1''))-1:

a fla)

b fib) 1
a j(a) =0,
b fib)

a I(a) =0;
b fib)

jer u delerminantama D(a,/(a)) i D(b,/(b)J postoje dvijc jcdnake vrste, Prema tome, prava
D (x,y)=O prolazi kroz tatke A (a,/(a)), B{b,f(b)), sto je i trebala dokazati.

x")

1 (X 2 _

1),1: : :1 tj. D=D=DE!{

10. Ako ovu detenninantu oznacimo sa D (x, y), tada se data jednacina hate zapisuje u obJiku
D (x, y)=O.
Ta jednaCina je linearna po x i y, te predstuvlja jednacinu pravca. Kako je, o5im toga,

D
Xl (Xl -

-,

I-X.)

ll. a) Saberimo redom sve kolone od druge do pete i dodajmo prvoj, a potom oduzmimo prvu vrslu
redom od svake vrsle pocev~i od druge do pete (zadnje) vrSle Dobije se (dijagonalna detenninanta)
9
9
D= 9
9
9

x,

x,

I
5

9
0
0
0
0

4
0
0
0

0
4
0
0

0
0
0
0

0
0
0
4
0

=9'4'44'4=9 44{vidi :r,adalak 8).

x. -

b) Islim transforTTlacijama (koje oe mijenjaju vrijednosl delerminallle) kaa i u slueaju a) dobije se

dijagonalna determinanta, tako da je

X;:::i

D=[x+(n-l)a]{x-"il)"~[

Vandermondeova determinalllil (n - I )-vog reda.

v1=1:

:j=X)'-Xl>

12. Oduzeti prvu vrslu redom od svake vrSle potevsi od drllgc do posJjednje (n+ I J-ve vrstc. Dobije Sf
dijagonalna delerminanta, odakle se, pak, dobije trazeni rezuhal

dobija s-e

13. Ako delerminantll D.,

odakle se dobije

"" (x~- xd (x. - x~).". (x. -- x._ 1 ) V._ b

V._ l = (X~_I - Xl) (x._ 1 - X.) . . (X'_ l __ x.) V . ~.

V.

V.= (x.-Xj) (x.-x~) . .. (x.- x._ 2) (x.--x ... 1) (

) (x._! - Xl) (X._l -

Xl)'"

(X._l -X._. 1) (

razvljemo po elernentirna posljednje

Prelposlavimo sada da

V['SIC.

dohljemo

D.+[ =2cosOD.- D._].

(I)
SIl

lacne formule

(2) D"_] =oos (n- I )0, D. = cos nO (illduklivna prclposlavka)

Tada je, prerna (1) i {2l,

)(x3 -xd(X3 -X1 )

)(x1-xtl

Ovaj rezultat s-e moZe zapisali u obliku

V~"",
8. a)

f1

(x~-Xj).

1;:;:/<.".

Trougaona delerminanta jcdnaka je proizvodu dijagonalnih elemcnala, Ij

QIIQn an"'

58

D.+ I = 2 cos 8eos nO- cos (118- 0) "" cos Oeos nO- sill 0 sin nO =CO$ {II + 1)0
Na osnovu ddinicije delerminante lJ" imamo
I I""COS20,
2cosU

Ij. rormula D.=cos nO jc tacna za n = I

Time je induktivni dokaz 7..avrsell.

Il

= 2.

14. Uporedili sa zadalkom 11.b)

59

-II

-I

15. a)

c) Sadaje D=a l , D,=a 3 , D1=a", DJ=-a".

Za a1-

-~ =60+0,

te jc prcma Kramerovom pravilu (vidi teorcmu 5)

I

(XI' x 2 ,

xJ1 = 'j) (Dp

~13,

D.+I -I -II

jer je

12

-"~ ""180,D1 ",, ~

-2

b) (x,y,z)={-I,O, -2);

I, I),

-~ =60.

D,~ I:

-I I: I~60
-2 I
4

r)=(~,~,~, !2) =C~~,~, ~~~~, ~7~4)

(ii)

I )(1-a)+ 1 {n+ I )=a (3

fI,

I);

Z)=(--=.~, _1_, 6);

Za a= +4je D=Oi\D I = -7=FO, lcje sistem nesaglasun.

! = _ (a_I)l

,-I

J-,

(l+~)'{2+a)'

17. a) Kako je D=2 (ab- 12), DI =4 (b- 4), Dz"""b-12- 10 (lJ- 4) 0 3 =8 (a- 3), to
ima jedinslvcno rjdenje

(x, y, z)== (~~_-4),

ab12

(j) Df-0={a1-0/l.a4= -I /l.a1-2).

Tada sislem ima jedinslveno rjdenje

(x, y, z)= ( ~"(1 +a)(2-a)'

19-]Z 23~4z )
-,-".

(VzER){x, y, z)= ( -,-"~",

MoguCi su slucajcYI

1'-1)')
;;(l+;;)(a-2) ;

~ii) a =. O~(D=O /I. DA = - I 1-0)= sislem jc nesaglasan (u (om slueaju prva jednaCina _ X +z =0
je prollvfJecna drugoj jcdnacini x-- Z= _ I);
- 1=(D=O, D. = - 2 1- 0)= sislem je ncsaglasan, (ti ovom sll/cajll su prolivrjecne druga

y-z= -I i treca y-z= I jednatinal

(iv) a=2=(D=0, DA "", 1 4=0)= sislcm je nesaglasan.
b) Delerminanle sistema i nepoznalih SU'

Dx=3a-2, D1 =-a J, D:=211-a), D,=2a 3 -3a+2.

Za aiD (-=Df-O) sistem ima jedinslvcno rjesenje

Z,

y,

0),

Oz= a;l

y,

P-Y, a,

0-4 0-4

Ix,

Cl-

za a = - 3 je D = DI = O2 = D J = 0, Ie su pOlrebna dodalna ispllivallJa Primijell1l da se salliran.jem

2_ i 3. jcdnaCine dobije 3x + 3y+ 3z = 18, slo je ekvivalenlno , prvom jec!nacinoI1l Dakle, U oYOm
slucaju ima beskonacno mnogo rjdenja. Tako iz I i 3 jednacme Izlazi:

I,-I -I -JI"
1'-1 -, -}I"-III-; -II

y, z, )=(1-'

e) Kako je D"",(a+3)(0-4), D, =a- 3, D z =a+ 3, D J =6 (a+ 3)(,,-4), to.le za at {- 3,4:

(x,

D y = a~,!

p, YER)(x,

3=sislem je prolivrjeean;

(jl+2a+3

D=2a

(j= -

(iii) a {l, - 3)=(x, y, z, f.I)= ( - - - - - -.."

a+3

a dClerminanlc nepoznalih

a=

d) Za ovaj siSlem je

(i) a= 1 :o;;.(Va,

D~I::; -~ ~:1=0(I+a)(2-1l)'

(iii)

~ I

Prema lome, razlikujemo Iri slueaja:

16. a) Delerminanla sislema je

x+y+z""O
jednu jednacinu. U ovom slucaju dvije ncpom;lle mozemo blrall prolzvoljno, npr x = cr, y =
Z = - 0: .... p, Ij. sislcm je saglasan i Ima beskonacno mnogo rjd-cnja iii (Vet, PER)

0=(a+3)(a-l):l, D)(= - (a l +2a+ 3)(a- 1)',

Dp= - (a 2 +a-l)(a- I)l, 0.=(2a+ I )(n-!)\ 0,={<13+3(jl +2a+ 1 )(a- 1):J

D x =]'191, Dy=6-5-7, D,=-]'21], D,=-6 24,

tako da je

x+y+z=o}
x+y+z=o =x+y+z=o

(x, y, z)=(o:,~, -cr-P).

c) (x, y, 1)=(4, 2, 6);

d) Delenninanla sistema D=6711 4=0, nClerminanle ncpoznalih

(x, y, z,

(=-V1-0) je jedinstveno rjdcnje sistema

Za a =0 je V"" [J, = Dl = V3 = 0, te je potrebno dodatno razmalranje U lOrn slutaju SiSlem se

svodi na

0), D3 )

II -II

(X,y,Z)~(~)" ;,~-)",,(a, 1, -1),

-2

3a-2 - ( j 2-a 2a 3 -]a+2)

t)"" - - . , _ _ _ _ _ _ .
( 2c? 2 ' l a '
'
2al

dok za a=O=(D= 0, D. = - 2 f-O), te je sislem ncsaglasan.

7l\

ob1- 12 sistem

~~~ lOb + 2~, ~ (a-- 3)

2(ab-12)

ob-12

Za a=3 i\b=4( i\ab= 12) sislem Jlna beskonacno mnogo rjdenja; iz prvc dvijc jednabne iziazi
2--2t IOt-,7 )
(VzER)(x, y, z)= ( - ) '
t .

-6-'

Za ab""'12i\bi4(i\a4=3)je

D=O i\ 0 1 1-0, Ie je sislem pro/ivrjecan.

b) Sadaje D"",b(a+2)(a-I)Z, Dl=b{a-b)(a-ll

Dl""(a-I){ba+b-2), D3=b (a-I)(a-b).

(i) Prema lome, za D=b (a+ 2)(a- 1)2 1-o=b fO J\a 1- - 2 J\ a *- I sistern ima jedinslveno rjdcnje

lx, y,

')~(; ,~c, ; )

(ii) Za b=O je D = 0 1 "" OJ =0 /I. D2 = - 2 (a - 1) tako da jc DdO za a 1- 1 (i &=0), Ie jc za

&= 0 i\(j;/:-1 sistem protivrjeean; za a = 1, &=0 sistcm se svodi na x + l = I, ;r: + z =0, x + z"" I, Sto
je prolivrjecno. Dakle, za b=O sis/em je prolivrjecan.

(Iii) Z<I a= I je D'=' D] = D, = D J ",,0, Ie su pOlrebna dodallla iSlrai:ivallja. Tada se sislem svodi na

18. a) Detcnninanla sistema je

_'I

x+by+z=1

5 =O.+7)(A-I),
-2 )..+7

x+6y+z=b
x+by+z=l,
t~ se vidj da je iIi sistem protjvfjecan z.a a = I lib f. I, a da za a= I II b "" lima beskonacno
IJeSenJa.

n1110g0

(iv) Za a=-2 ra7.lrkujemo bt- - 2 vl!= - 2

*-

U prvom slucaju Q = - 2 f\b -2=0 =0 II Dz = 3 (6 + 2):/00, Ie je siSiem prolivrjecan U siucaju

kadJe Q= -2, l!= -2 (~-"O=DI =D 1 =0)=Olsislem se wodi ria

I}

2.\-2)'+ z""
x+4y+ z=~2

{-2X-1Y+Z=_

x+4y+z=.-2

!>

x-ly-2z""

Provjerili zadnju ekvlvalenciju i pokazali da Je OpSIC rjescnje sistema

(VYER)(x,y,z)=(-2y-l,y, -2y-l)
Prema lome, sislern je saglasan'
-

*-

za at-I II a t- - 2 1\ h 0 bd ima jcdirls\ veno rjcSenje prema Kramerovu pra vilu;

Z8 (a, b)E {(l, I), (- 2, - 2): sislern ima beskonaCllo mnaga rjdenja

Sada je

D~I:
D,

~I;

'11"-

10
210

10

2&

}I-l

10

b
2.b

0I

26

r 'II"

Oz= :

D'~I:

3
4

b
210

JI:

1b

:1~-IHb

}12b
}-14-1

of O=~,

b(a~ I)

(ii) Za a = I 1\ b '# 2. je D =0 II OJ

c) Za AE ( - 2, - J) sislem ima ne!rivijalna rje:<ieuja:

(/..=

~2){V2)(X,

y, 2)=(22, -z, 2)

().= -1)(VzJ(x, y, z)=(z, z/2, z)

: 1= 2 (/..2_4;\._ 2)=0-=i.E (2 J6:

e) LJ ovorn slueaju je

sistem. rrema Kramcru, ima jcdins!veno rjdcnJe

0, Ie jF. SISlem prolivrjeean.

(VZE R){x, y, z)= (2 --.:, 2, z)

(iv) Za b=O je 0",,0, Dl = I ",0, siSlem je prolivrjecan.

62

b) D<:temlillanla sis lema je D=I), Ie sislem ima nClrivrjalna rjescnja (x, y, z)=(132/7, 2z/7, z) za
svako zER.

A I+A
Sarno za ove vrijednosli f. sistem ima nernvijalna rjdenja. Odreditl ih.

1
(iii) Za a=llIb=- je D = Dl = Dl = OJ = 0, Pokazuje se da Sislem ima beskonal:no rTlnogo
2
rjeknja

$arrus, p, F, (1789-1861).

~~).

(VYER)(x, y, Z)=(-=--2!, y,
19
19

3
-I

-I

-I

~2

-4

_ 2 = - 6 0 41

+ 3Du _. 004 .) + (-7)D..... = -6'55 +),33- 7 (- 33),

-7

Ij D=O.

! 1\ II ef.
2ub-4b+l)

(VYE-R)(x, y, z)",,{2y, y. - y)

-I

44b+3+8b-4b-04b-4

(x,y,z)= ( ~--,b,--~_
b(a-I)

=0

5 (2x- 7y- 3z)+5 (3x- y+Sz)=O-:o19 (x~ 2y)=O).

Daklc, za A= -7 sislem 1ma beskollaCllO mnogo rjeScnja

D=3

(a'" 1 )b r Oe><1 =t

2b--1

x~2J-

- I

=4b-lab-l. (Prema Sarusovu* pral'illl)

(i) Za 0

Y -3Z-""O

(gdje je posljednja jcdnacina posljcdica prvc dvijc:

I~

{lX-7

2X-7 y -3z=01
3x- Y+Sz""OS=
>;;-2y
=0

Za ),= 1 slicno se dobijc

LJ svim drugitn slueajevima sistcm je protivljcCan

c)

pa zbog toga (vidi defilliciju i tcoremu 6) homogeni sislem ima sarno trivijalno rjdenje za
tada je (x, y, z)=(O, 0, 0) Jedrnslveno rjdcnje sIstema.
Za A= -7 sislem se svodi na

/..1- {- 7,1), Ij

To znaci da dati hornogcni sislcm ima llclrivijalna rjcknja. Kako je 0 44 = --33*0, 10 S~

nctrivijaina rjdenja dobiju iz sis lema
2x--J-3y- z= t
(*) x- }'-2z=4t

3x+ y+3z=2t
sa Iri nepoznate x, y, z za proizvo!jnu vrijednost t Determinanta log sistema je

6 = 0 44 =

33,

a delerminanlc ncpowu(ih

6'~_'D"~-55}
6)-..".tD 41 =33t

=(X,}',Z.I)=G[,

-I, -~I, I}

(za svako tER)

6.=221

19, Posta sislem ima nc!rivijalnih rjdenja, to je D=O_ Ukoliko bi bilo suprolno, D-"IoO, onda bi prem:l
Kramerovu pravilu sistcm imao jedinstveno, Irivijalno rjdcnje (xl' X~, Xl, x 4 )=(0, 0, 0, 0).

Po~to je det~~i?anta fo.n~ata 3. x 3 sastavljena od kocficijenata iz prve tri jednacine u prve tfi
nepo~~~e, nJdltl pry:. In Je~nac~ne po x], Xl' XJ , uzimajuti X 4 kao proizvoljnu vrijednast. Zatim

4. VEKTORSKA ALGEBRA

--~~~------------------

provJer1t1 da tako doblJeno fJeknJe zadovoljava prcoslalu, eetvrtu jednacinu.

20. Detenninanta sistema je D = - (a 2 + b1 + 2 +if)f 0
I
21, a) (x,)" z)="3(a+b+c, a+bP+ck, a+hk+ce).
~jden!e s~ moie dobiti K:amerovim metodom. Na drugi natin se dahije aka sabcrcma sve
Jednacmc, ~h sa~rcma svc Jcdnacmc posta smo drugu pomnoiili sa e, a trcell sa k iii, na)zad.
sa?e~em.o )ednacmc po~to sma drugu jednatinu pomnozili sa k, a [reeu sa kl Pri Ion;;;: sc
pnmJcl1Juje uslav I + k -I- kJ = 0
I
h) (x,)" z, 1)=4 (s- 2a, s- 2b, s- 2c, 5- 2d),

gdjc je s=a-l-b+c+d. Primijenili Kramerov metod iii sabrati sve jednacine

2(x+ y+z+t)=s.

Iz datih uslova dobije sc S!slem j~.dnaC!na

a+

h+C=_I}

a- b+c=

23. a)

----;.

-t

-t----;'

ka B (odreden je s!relicom kod B) nazlvamo smJerom vektora a.

-t

-t

-4

-t

2. Dva vektora a j b su jednaka, tj. a =b ako i sarno aka imaju jednake inlenzltelc,
para!elne prayee j isti smjer.
3. Vektor kod koga se krajnja i pocetna tacka poklapaju jc
----;.

=-(a,["c)=(l, -5,3),

....,.

4.

-+ .....

x=:3; b) x= "6+2k1t, kEN; c) ako sc prva vrs!a oduzme od svih oSlalih, dollije se dijagonaln3
delermmama, tako da se jednacma svodi na
fl-

1 j.

Primjedba: 1ednacina c) .s~ moze. rijdui, a da se ne izracuna determinanta. Dovoljno je zakljucill

da se radio algebarskoJ Jcdnabl11 II-tog stepena, koja onda ima tacna 11 korijena. Tako JC za
x. = k E {O, I.' . .'. :.II} data delcnni~la~ta jcdnaka nuli, jcr su joj jednake prva i (k + 2)-va kolona.
1a5no,. ~(knvaJ\lcl sve nule, moguce Je zapisali faklorizaciju poiinoma, Ij. sracunat i delenn ina nlll
Konstl!! 10 u d) i c) Ie dokazalr:
,x"=a"_

0dOl =0)

-4-

-4

krajnjoj tacki vektora

lrougla za sabiranje):

c)y=3x 3 -5x Z+I;

d) korijenisuxl=(ll,x~=al'

vektor

-~-~

= - Q nazivamo suprotllim vektoram vektara a = AB.

Neka su a = AB i b =~ BC dati vcklori, ti. b je poslavljen taka da ima pocclak
-4
-t-,....,.~

- x (I ~ x)(2~x) . .(II-! - x)~,O=XE {a, 1,2, '.',

rill/a
-t

Veklor BA

'J
y=P(x)""xl-5x+3;

Rastojanje tacaka A j B, tj. mjerni broj duzi AB

Q.

naziYamo modulom iii intenzitetom vektora AB = a U oznaci loJ ~.JABI, Pravac

na kome se nalaze lacke A j B nazi va se pravac iii nosac vektora a. Smjer od A

4a+2b+c= -3

b) y=2X3~5xl+7;

-,

pOCelak j kraj vektora

dobill jednaclOli

22. a) Iz tri data uslov~.: [(1)= I: f( -1)~9, f(2)= - 3, moguCe je dobiti tfi jednaCinc Ie odrediti Iri
nepoznata koeliclJenta, pa Je tra1em polinom dnrgog stepena
Y"" P1 (x)=ax 1 + bx+ c.

----;.

l. Vektorom AB =a smatracemo orijentisanu duz AB, gdje su A i B respeklivno

Q.

----;.

-t

~.

Tada je AC =c zbir vektora a j b. Na taj naein (pravdo

-4-+-.-4

I.) Il1a, b)(3c)c~a+b_

Lako se dokazuju slijedec':e osobine sabiranja vek(ora:
-4

'"7

'"7

-t

Ii)

a+b~b+a,

(ii)

la+b)+c~a+lb+c),

....,.....,.-+~,.-t.-,.

444

(iii) n+O=a,

(iv)

;+(-;)=0,
44

gdje su a, b i c hila kakvi vektori (tj. skup V svih vektora je Abelava grllpa
odnosu na operaciju sabiranja vektora).

1I

5, Oduzimanje vektora se definise jednakoscu

-4-4

_~~-t-------f

Aka se vektori a i b dovedu na zajednicki poeetak tako claje CI=AB i b=AD,

-+

'"7

----;.

-+

-4

---.....

onda je a+b=AC i a-b=DB, gdje je Celvorougaa ABeD paralelagram

4

konslruisan nad vektorima

a i b (pravilo paralelograma).
4

6. Proizvod broja k(ER) i vektora a,

(i)

intenzitet

Ik ;1 ~ Ikll;l,

(ii) pravac je pravac vektora ;,

4
U

oznaci ka, jeste veklor z.a koji je:

(iii) srnjer.ie ist!

ravni (prostoru) naziva se dimenzijolll tog (vekLorskog) proslora, tJ- ravall je

vcktorski pros[or dimcllzijc 2, a 3 je dimenzija prost ora (RJ).

iii suprolan srnjeru veklora a vee prema (orne da Ii je k>O

I: <0.

Za svako ;,

bE V i svako k, fER vrijedi:

(i)

k(;;+b)~k;+kb

(ii)

(k+')a~ka+'a

-J.

-,

_-j.

poklopio sa pravcem i :::mjero!ll vektora

kretanja kazaUke na salo.

skalara* R (vidi definiciju 1.2.28).

.Ie

-~

(!learni vektorski proslor Bad poijem

1...".

ao=~a nazivamo on iii jediniClli vektor vektora ;

-J.

(;,

--+

-J.

14. Skcdarni proizvod vektora a i b je skalar

.~.j>

--J.

~ektor~ ~1'

nlst!

SVI

-+

-t

(!n

su lineamo z{lvisni ako postoje skalari k" k 2 ,

Jcdnakl null, lakvi da je
.

---t

.,.,

k" koji

klQ 1 + k 2 a 2 + ... + k"a" = 0;

Sl1

k)/'

11. Yuzne posljedice prcthodne lvrdnjc

(ER')

kojom su paralctni.

----> .. ."

Z)b=k(~'b),

(k

(,/.>(b+c)=a-b+u c

(vi)

-+

--+-l-

-)-->

_~

--+

-.

~;g=ol\l~;IiI;lfO<=>~;J.b.
_.

")--4

(vii) labl;:;lal,lbl

SlI:

r:::7:;

vektora a

Ci

(tv) (/u=a2=laI2,
(v) Zb= 1~;lpr;l; = Ibl prli~;. **

(iJi imaju zajednicki

su ~ i ,; dva nekolinearna veklOra (u ravoi R2), tada se svaki vekt

-d
or
na Je an I salllO jed an naCin razloziti po komponefllama u pravcu

-t

-j>

b) =

(if)

(viii) Ncka

~) Neka

. j>

'"~

(Ui)

_?--}

veklora su kolinearna (kornplanarna) ako i sarno ako su linearno

zavlsnJ.

(/"

--J.

Dv~ (~ri)

-,

a/)=ba,

-1-

k'

( Inean/a a 0 su lrtl pravci paralelni

(ii) tri vekwra su komplal1nrna ako postoji ravan

)0,

-< (a.

---->~,.

(i)

ako iz te jednakosti slijedi k r =k 2 = .. k,,=O, lada su vektori -.~ ~

lincarno nezavisni.
at> (12,

9. (i) Dva vektora

pravac);

--J.

ugao koji zaklapaju vektori a i b.'"

Za skalarni proizvoel vektora vrijede svojS[ va:

gdje.ie

_,.--+

---t

~,.

,,-b~lilllbl cos-r(a, b),

_.

(/2,: .. ,

kao kretanje obrnuto u smisiu

b, Z)=(f, j, 'k),
-,

0;1 /0).

h, vidi

jedillicni orlogol!(]il1i (rijedar razlaganje

-->
d= ki +1) +mk zvacclllo koordilUll11011! reprezentac!io!1l vektora d i radl jedno.
4
stavnosti pisacemo d=(k, f, 111)

13. Kada je

Prema tome, skup V syih 'iCklora - ,-

8.

na onu stranu ravni vektora a i b odakle sc najkraea rotacija vektora a, da bi se

(Iv) l~;=;.

-~

nekomplanarndl vektora (dovedcilfl! na zajednicki

poeetak) nazi va se lrijedrom desne (lijeve) orijentacije aka je vektar C llsmjercn

(iii) k(l;)~(k/);

7. Vektor

b, Z)

12. Uredcna lrojka (;,

Sli

_,

a=(oj, a2 , (1J), b=(b 1 , 62 , bJ ) dati preko koordinata.

Tada je ;. b=a1b l +a 2 b1 +a3b3'

~l-

".

..)

--+

IS. Vekwrski proizvod vekrora a i b je veklor c =a x b, takav da je:

(/) IZH;i Ibl sinq', (<p~ -r(;, b)E[O, nJ);

b:

-4

--J.

(if) pravac vcktora c normalan je na ravan koju odreduju vektori a i b;

--+ -.

--->

(if) Neka Sll a, b i C lri nekomplanarna vektora (u R J ), tada za svaki vektor

prostoru R 3 )

(iii) smjcr vektora

definiclju 12).

d (u

--J.
--J.
--J.
-4
(3 1. (k " , fII)ER J )d=ka+lb+mc.
Prema tome:

66

takav da je trijedar (;,

,S, ~:)

desne orijenlacije (vieli

16. Svojstva vcktorskog proizvoda:

(i)
intenzitet veklorskog proizvoda dva vektora jednak je povrsini parale!ogram a konstruisanog nad tim vektorima;

Svaka Iri (Cetifi! v~ktora u ravni (prostoru) su linearno zavisoa,

Skup od dva (In) ~me~rno ne~visna vektora u ravoi R2 (prostoru RJ) nazi va se
bazom prostora R (R ). r-.-1aksllnalan broj 2 (3) linearno nezavisnih vektora u
Polje realnih brojeva ZOverno poljem skalara, a pojedine realne brojcvc skalarima.

Z je

-4

(ii)

--I-

---t--l-

a x b ~ - (b x a);

VeliCina rotacijc mjcri se ug!om izmcdu vcktora a i b, u oZllaci -t(a, b). koji se smatra pozitivnirn
(ncgativnim) ako je tn rotacija obrnuta (u smislu) kretanja kazaljke na satu.

**

Pfi,'; ""

'0

I;! cos -t:{;, b) je projekcija vektora ;

na vcktor

b.
67

........--.-t

k (a x b)~ (ka) x b~; x (kb);

(iii)

-,

(a + b) x c =

(iv)

X C

+ b xc,

-+-..;

....

-..;

axb~O=(a~kbVb~ka, kER)

(v)

(vi)

i j

axb=

-..-..,.

------)

4. Neka je AIA2A3A4ASA6 pravilan sestougao ciji su vrhovi oznaeeni u smislu

njegov centar. Koji su od vektora
obilaska njegove konture i neka je

~.--+

a,

a,

a,

b,

b,

b,

-+

-;.+

b)2

;~ i A.A'h,i,

-+

A7~A.l

7= i01,

(A7=A.l .

k "'1

k'" 1

.~

17. Mjefoviti proizvod (ri vektora ;,

--t

1, 6,

5. Neka je ABeDA! C 1 D\ paralelepiped konstruisan nad vektorirna

4-;

bl' ~ iaI' Ibl' - (0

(k~

medusobno jednaki (a koji suprotni)? Odrediti vektorske snme

b
--I-

~"-I-

A,Ak+" OAk

..dje su druga i Ireea vrsta delerrninante koordinatne reprezcnlacije vcktora ; i

(vii) 10 x

~--t

3. Aka je AB = DC, pokazati da je tada j AD = Be (tj. aka je jedan par straoa

cetvorougla jednak j paralelan, tad a je cetverougao paraJelogram).

..,.

b,

(a x b)'c, tj.

~, oznacava se [-+a, ..b,~ -tel, jcste skalar

-t

-t.....

a=AB, b=AD,

--,t

e~AA,.

Izraziti vektore
-,.

--j.

...............

---t

~-+

-.~~

---.,.

-t -t -t

AC, AB I , AC l AD j , BD, BC I , BDl. CD I , CB I pomocu vektora a, b, c.

Vrijede svojstva:

(,.)

[~??]

~~~

-t

--t -t --t

--t --t

--t

--t -t

-t

-t

b ;;]
"' , ,

a,b,e =[b,c,al~[c,a,b]=-[b,a,c]=-[a,c,bJ~_[~

(iii)

[Zt +;2. b, ~] = [;1'

k[;, b, ~]~[k;, b,

(iv)

ako je trijedar (;,

(ii)

b, ;] + [~;2> h, ;],

b, ~) desne (Iijeve) orijenlacije, lada je

-t

-t -t

[a,b,c]=V,
gdje je V zapremiua paraldepipeda konstruisanog Bad vektorima;
.-t-t-t

(v)

-t-t-t

'

I; i 7
"

[a, b, c]=O=(a, b, c) su kampianarn;,

a J a2 a 3

(vi)

bl
ci

bI
c2

b3
c3

6. Nad stranama trDugla ABC konstruisani su proizvo!jni paraJe\ogrami ABM L,

BCPN, CARQ. Pokazat; da vektor; RL, MN, PQ obrazuju !rougao (tj. da je

=[;,

b, ~],

gdjeje ;=(al' a2, a3)' b=(bl> b2, b)), ~=(cl' c2, e3).
18, Za dvostruki vektorski proizvad vrijedi slijedeca jednakost:
--t

-t

-t

-t-t-t

---t

7. Dokazati rnetodama vektorske algebre slijedeca geometrijska svojstva:

a) eetverougao je paralelograrn ako i sarno ako mu se dijagonaJe polove;
b) srednja linija trapeza (duz koja spaja sredine krakova trapeza) paraJelna je
osnovama trapeza i njena duzina jednaka je poluzbiru osnovica;
c) prava koja prolazi kroz sredine dljagona!a Hapcn paraielna je sa osnovicom trapcza, a duz cije su krajnje tacke sredine dijagonaia trapeza jednaka
je polovini razlike osnovica trapeza.
8. Dokazati da sc tezisnice trougla sijeku u jednoj lacki (Ieiiste Irougla) i da
tei:iste dijeii svaku tdisnicu u omjeru 2: 1 racunajuci od vrha trougla. Da Ii
leZisnice trougla obrazuju trougao?
~-t------t-t

9. Neka su CB=a i CA=b vektori strana L.ABC.

4
4
Izraziti pomocu vektora a i b vektore paralelne simetrali ugJa
y~

-t -t

-t

-t

';:(a, b); n-y=';: (a, -b).

~

10. Neka su a, b, c nekomplanarni vektori. Dokazati da

ZADACI

paralelo~ram Ciji su vrhovi oznaeeni u smislu obilaska konture

---t -t
---t
para e ograma I neka je a = A~, b-t= AD. Izraziti vektore strana i dijagonaIa tog

1. Neka je ABC D

paralelograma prcko vektora a i b.

2. IsH zahtjcv k~u greth~dn.?m zadatku, ali
paralelograma A C = e i DB =j.

Sll

i vekwri

.m=--a-c,
. . . ,. J2 -~ n=J2a+2b, p=b+c linearno zavisni.
--+

II

-t

RL+MN+PQ~O).

-}-}-t

a x (b x c)= (a 'c)b-- (a' b)c.

-------).

- -t

-t

-t

-t

-t

-t

--t -t -t

11. Vektori m,

11,

-t -t

-i-

pix zadani su

--t--t-t-t-t-t-t

."l-

odnosu na hazu (a, b, c):

-t-t--+

-t

-t4

-t

...

-t

m =a+b+c, n~a+b+2c, p~a+2b+3c, x=6a+9b+ 14c.

Sll

zadani vcktori dijagonala

--t -t -t

Pakazati da vektori In, rI, P takode obrazuju bazu. Nab koordinate vektora
--t -t -t
odnosu oa bazu (m, n, p).

-.

LI

ri9

.~

12. a) IsIO kao u prethodnom zadatku, ako je

-+

4>

In

-t

-t

40

-t

-.,.

26. lzracunati oX (;, ~)=O, gdjc je

-t

=a+ 2b - C, 11 =a- b,

-~-~4>"-}-j.

~=

p=2b+3c, x=a+b+c

b) Razloziti vektore baze (;,

40404>

a+b, b+c, c+a.

j vcktori

.,.-.---t~>---"40

-~

(1,

b, c nekomplanarni vcktori

(I)

4>

15. Ako su A j , HI, C! redorn sredine straml BC, CA, AH trokuta ABC, dokazati:
~--.

------?

-,

_.--+

---)

a) 2AB+3BC+CA=2C,C,
16. Izracunati vrijcdnost skalara ('f.
----t

--)0

-_

_"--)0

-,~

29. Dijagonale parale!ograma su orLogonalne ako i sarno aka je paralelagram

romb.

..

20. Odrediti silu

----jo

32. Ookazali adicioni !eorem sa sinus i kosmus korisleci proizvode vcktora.

;=(1,1, m), b={I, I, m + 1), ~ = (I,

vrijednost broja m.

I, /II) nisli komplanarni n'l za koju realn\!

35. Odrediti zapreminu tctracdra ABCD i visinu koja odgovara sLrani ABC ako je
A (I, -1,0), B(2, 0, -I), C(-I, -2, I), D(2, 0, 0)

Fako je
-7

--)0

36. Aka su zadane lri taCke A(;j); B(;l)' C(;3)' dokazati daje povrslna 6.ABC
~

2rr

--7

2It

--)0

~~

J-t-~40-~-j.---,>

1t

P="2irj x r 2 +r 2 x r] +r] x r l j.

a=.;: (i, F)==3=' p=.;:u, n=3-' ';:(k, F)=4'

23. OdrediLi parametrc u i

kolinearni.
-7

IJ,
--l-

37. a) Odrediti komponentu veklora --; normalnu na vektor ;..

~.~,

b) Za DABC se zna IABI~2,

Z= 27 + 3J _67t

tako da su vektori ;=(tl

"

-2)

b (

,= -

I 3

,v

~eklora 8i +9) - 12k od taeke M (2, -1,7) nanesena je duz

IMNI =34. Ooredi!i koordinate laeke N.

Odrediti parametar k, tako da veklori ;;=(-1, 3, 2), 6=(2, k,

MN,

~=(k, 12
pravcima vekLor~
-4),

---lo

ICAI=3, a~';: (AB,

1t

~-.-----jo

AC)=-.
3

Odrediti ugao izmcou visine i tezisne linije povlleenih

_.,.

1). ~udu komplanarni. Za veee naoeno k vektor; razloZiti po

70

b=-i+j-7k.

34. Pokazati da vektori

22. Odrediti jediniene vektore kolinearne vektoru

I C.

---'>

DB, b GE,

21. Odrediti jedinieni vcktor koji obrazuje jednake uglove s koordinatnim

osama
Ox j 0)" a sa Osom Oz obrazuje dva puta veei ugao,

----jo

33. D<lli su vektori polozaja ~ =

=
~: = oc~ laeaka A (1, I, -- 2), B (2, - !,
I), C (I, 3, -2). Odrediti art norlllale na ravn! odrcdcnoj ovillllrima lackama
Odrediti raslojanjc ravni od koordinatllog pocetka

vektora 0=(2,3, -2), b=(I, -1,3), c=(3, 2, I).

25.

----t

Na prav~u
tako da Je

-t

a~2i+j-k,

Rooa+b+c

24.

-.

19. Odrediti veliCinu i pravuc rezultante

-'1
1F =6,

(~,,d;).l(2;-b)

ako je islovrcmcna

31. Izracunati pavrsinu paralelograma konslruisanog nad vektorima

18. Odrediti koordinate {dis/a lrougla ABC (u prosloru).

-j.

-,t

Poscbno odrcdi srednju tacku S duz.i Al j Ml

.'~

(~- 2b).L(2~+h

-:==:::;-=A, gdJc JC A dati pozltlvan braJ.

------Jo

30. Koji lIgaa zalvaraju vektori

17. Neka su date taeke Ail i All' Na duZi M1Ml adrediti lacku M, lakvu da
vrijcdi:

,.

- 5,6, odrediti ugao

a;+Pb+-;~=O, a+ll+y=O, (a, p, y)f(O, 0, 0)

gdjc. su A, B, C, lJ latke u prosloru.

'.

a~=

----t

,";

b) AA,+BB,+CC,=O.

a=AB 'CD+AC DB+ADBC,

l,v;M1
IMM,I

-.,.

OS!

28. Neka su dati veklori a, b, c. Ako su vektori dovedeni na zajednieki poeetak,

dokazati da im krajevi Ide na jednoj pravoj aka i sarno aka je

b) 3a-b-c, a+b-c,

-.

27. Ako je
= 10 i projekcija tog vektora na
tj)= 1:' (u, a) izmedu 109 vekLora i ose.
-;

d=; - 26 + ~ lincarna kombinacija vektora:

.. ~~.

a) a+b, 3a+c;

gdje su

-~40~4040'~

14. Ispitati da Ii jc vektor

->-~

JZJ

b, ;) po bazi (;;, ~, ;),

13. Ako su a, b, c kornplanarOJ, tada su kornplanarni

57 - 12J, b= - 47 + 3] + 2k ,,/6.

ABC.
-.--)

38,

~-~

U 6ABC daloje IABI=2, IACf=5,

IZ

vrha A trougla

-t
n:
';:(AB, AC)=-.
-~

Izracunati ugao innedu ieiisnica povucenih iz vrhova A j B.

39. Izracunati zapreminu paralelepipeda konstruisanog nad vektorima

~4~----t~----t44--t~-)40

p=a+b+c,q=a+b-c,r=a-b+c.
-t ---'> '-7

----t

---'>

-;

Odrediti orijentaciju trijedra (p, q, r) ako je trijcdar (a, b, c) desne orijentacije.

71

_~-+~_;t

40. Nckajc

~~(I,

a) Izracunati

I, I).

b~(I,

7~(1,

2, 0),

I,

;'(2b+;); COS 1:: (; I;, ;+h);

52. Koje uslove (reba da ispunjavajll vektori a i b(a, bfO) cia bi vaii.!,: jednakos!I:

I)

(i;--2h),

pr;; b

b) Nab komponentu vektora a normalnu na b-c.

--t

--+

--+

-;

-7

--+

--1'

-->

_.;

c) Pokazati da su vektori (2a-b+c, 2a-5b+6c, Ila--13b+4c) ortogonalni

i da cine bazu,
--;.

-.

d) Naci koordinate svakog ad vcktora a, h,

--+

-t

C U

odnoslJ na bazu zadanu

Ll

c)

53.

a) 1;;+bl=l;I+lbl; b) 1;+bl=l;l-Ibl, c) 1;~bl=l;I+lbl;

d) 1;-bl=l;l-Ibl ;
c) I; +hl=l; hi
Aka su ;, b, ~ proizvoJjni vektar!, da Ii Sll vektori
-+

-+.....

-t

-t

qa- pb, rb-qc, pc

54. Nad vektorima

-t

eel

41. Neka su AA" BB"

d~AB

--------+

-----+ . - . .

ce, +BCAA, + CA BB,.

~-t

-t

Ipl=2J2, Iql~3,

lelisne linije trougla ABC. Izracunati vrijednost izraza

--+ --+

rE

R')
.

;= 5;+ 2~;, b= ;-_. 3'~; konslfuisan JC paralelog ram. Aka jc

"--4

ra kompianarn! za sve p, q,

-+-4
n
1: (p, q)=:j'

izracunati dufinu dijagonala paralelograma i ugao izmedu lih JijagonaJa.

42. Provjeriti identitet

55. Odrediti unutrasnje uglove trougla Ciji

I~ + bl' + I; - hi' ~ 2 <1;1' +Ibl')

Sll

vrhovi A (5, 2, - 4), B (9, - 8,

3 ).

C(16, ~6,-11).

i geometrijski ga obrazloziti.
56. Neka su ~, ~, -; jedinicn', vektor'l, takvi da .i e

43. Dokazati da je perifcrijski llgao nad preen'lkom polukrllznice pravi ugao.

-J.
n
--t .-...
1t
.~~ -,
21t
1: (v, v)~-, 1: (v, w)~~, 1: [lV, v)~ 1 .
..j>

44. Zadani

Sll

vektori
-~

....

-J.

....

-~

'1'

a=II+2v, b=5u-4v,
.. ~

gdje su

IJ

--t

....

....

.)

Ako je; =

-J.

46. Ookazati

SiOllSOU

-.

-,~

------+

---t

MA'MC~MB'MD, MA'+MC'~MB'+MD',

-~....

vektor
II

-"-J.-t

-lo

-J.

-4

~)=~.

Izracunali

I), 7b= ( 2 , ~ 1, 2). "c~(I, ~I, 2). Razlozll'

no nravcima vektora
Izracunatl ugao SID ga veklor ;

I'

l'

b nekolinearni.

c, (Ial !bllcl-i=O).

--)-,,--t

....

-J.
(J

~
77

....

49. Koji uslov moraju ispunjavati vektort a, b, c da bi It xc, c x a,

linearno nezavisni?

D~
....

x b bil'l

-t-t-)

~,

t, ; xb.
--t

-~

Dokazati

aa

ba

D,

gl,

~ I~~ ~il, ~ ~~
D,

--t....
-'.
-J.
-.-t 2
Os;m toga, D~(axb)'=lal'lbl'~(ab).

59. Pokazat; da taeke A (3, ~ 4, 1), B (2, ~ 3,7), C (I,

50. Dokazati da su vektor'1 a x b, a x c, a x d komplanarni.

4, J); D(4, -- 3,5) Ide u

jednoj ravni.

51. Provjerili raeunski i gra ricki:

--t
1 -4 --t 1 ..~ '1'
a) a+;.:(b'-a)=2(a+b);

i: (;,

gdje je
....

polreban i dovoljan uslav kompJanarnosti vektora a, b,

........

1;I=l~l=l,

=0

I
--t

-t

gdjcjc

cosy
cos~

cos~

AB=3;-4~, BC=;+S~,

2 Neka su ~ i

-J.-~

coso:

-lo

zatvara sa ravn! adredenom vektorima a i b.

prosLoru.

48. Ncka je a.~ 1: (a, b), B~ 1: (b, c), r~ 1: (c, a). Dokazat; da je jednakoS!
cosC(
cosy

vektar vlsine na a

.; ( I
58. I" Oati su veklori a= 1, ,

---t

ako je eetvorougao ABeD pravaugaonik i M proizvoljna lacka

--t-lo

57. Nekaje

duzil1l1 vis'me trollgla ABC povuceuu iz vrha C.

i kasinusnu [careOll! (za trollgao)

47. Ookazati da su tacne jednakosti

~

_~,

nad vektorima a i b

45. Ako je simetrala ugla trougla normalna na suprolnu straml, trougao je

jednakokraki. Ookazati.

Z' +;, 'j; = ~-; +;, izraClinati povrsinu paralelograma kanstruisanog

--t

i v jedi nieni vektori. Izraeunati -1= (11, v) ako je a .1 b.

-t

-J.

c)

-)

-~

a+b

a-b

-t

---~--~b.

----iI
60. Ookazati da je l~=IAAd2=2(b2+,:2)

"-4(['

gdjc je AAj veklOr leiiSlllce

73

72

troug!a ABC, lIok su

rezultat

b, c JUline strana troug!a ABC. Zatim provjerili

0,

RJESENJA
L Posta je ABCD par<lldogram, 10 Je

BC =~U;=b, CD = - All =
--;.

61. Nekaw

-t

a~(k,

~~

b~(I,

I, 4),

-2, 0),

c~(3,

-3, 4k),

Izracunati zaprcrninu V(k) para!e!epipeda konstruisanog nad vektorima;,

~

-~

-t

;=AIJ =AC + C-O+ DB (AC =~,

b, t

b.

-+--)0

-+--)0

-t-+

-+-+

-+

-+

-}

--;. --;. "'} -+

."}"'}

c) ax(bx(cxd))~[a, c, dlb-(ab)(cxd);
-}

-+

-}

-+.}

--;.

--}

-~

--}

-t
I". ..
odakle se doblje a="2(e+f).

_~

..

AD+AC,lj

._.,

----->

.....

I ......

2BC=AC-DB,b=:i(e'-f)

-t

(CD= -

v(h =BC +~~~.

IJ.

-+

-+

--+

DB =fJ.

DB

:;iD =AB +lict +CD =;+112 -~

..}

b) (a x b)' (c x d)+(b x c), (a x d)+ (e x a)' (b x d)~O;

-t

....

CD= .- G,

J. Neb je AB = DC =a; onda je prema deltniClji zhira veklora

1;1' + Ihl' + IZI' + I;; + b+ :1' ~ I; +hl' +I'; +ZI' +I: +;1';
-~-+

b=Bc""n-D+DA+AC=-----t

62. Dokazati jednakoslL

-+-t

=; +b,

Sheno jc

Za koju vrijednost skalara k Sll kornp!anarni vektori a, b, c? Za dobiveno k

raz!oz,iti vektor ~: na komponcnle po pravcima vcklora ; i

a)

-~, ~1C = A"Ii + B~C:

2. Izlazl

AD=BC,

--Jo

~to

je i treba!o dokazati"

d) d((axb)x(axc))~(a'd)[a, b, e];
""}"+

e)

-+--"l"

lac adl
(axb)(cXd)~bZ ;;;r
-+

--;.

'+

ab

1 --}

--t

-+"}

f) a~lbl,b+lbl,bx(aXb)
"7

63. S(a sc mOle reci

--;.""}

- \-

--;.

--}--;.

(&fO),

--+ --}

veklorima a, b, c ako je zadovoljen uslov

-jo

--+

-t

(c x b) x

(1=

--}

5.

--+

--}

(c x a) x b?

64. Neka je ABC D pravi!ni (clraedar. Izracuna(j:

65. Dokazati da se visine trougla sijeku u jednoj tacki.

6. Prema definiciji oduzimauja vektora je (nacrtaj stiku)

"+-~-~------+--}-~

66, Neka su h,,=AAJ, hb=BBl' hc=CC vektori visina i a=BC b=CA c=AB
l
dui.ine strana trougJa ABC. Dokazati da vrijedi jednakost
j

2--+

..1--+

RL=AL -AR, MN =BN-BM, PQ=CQ-CP"

,

Sabiranjem tih jednakosti, lIa osnovu komutalivnosli i asocijalivilosli sabiranja veklora, dobijemo

RL +Aiil -I-PQ = DtL-liii)+{BN - cP)+ (cQ-AR),

--\-

a hu+b hb+c 11,=0.

67. Aka su ; i bdva data uzajarnno norma!na vcktora i k skalar, odrediti vcktor ;
"t

-+ --+ --}

axr=b, a

--\-

....

r=klaI

-4, 3),

h~(3,

-I, 5),

Z~(I,

-2,4) i (a,

p, y)~(I, 2,

{l}

3).

I -.

----->

.,

1.,

....

-----t-----t

_.--;.

-I, 3),
~

Z~(I,
~

AB=AS+SB=).AC+~IDB,

;=A(;-I-b)+~(;-b)

lj.

Iii

~P._+~-I)+b().-~I)=O,

odakle, posto

~ i bnisll

kolinearni, slijedl

I, -I)

A+~-I=OAA-~=O_A=~=-.
~

Kakav jc odnos vcktora a"b, c ako zaclalak ima netrivija!no rjdcnje r

74

----->

-;

b) NaCi vektor r koji je normalan na vcktore

b~(2,

Sticllo sc dokazuje da je AD = BC (iIi se korisli rewlla1 iz zadalka 3), tj, usloy je dovotjan.
Neka je 6elverougao paralelogram. Sad a je

gdje je

;=(3,2, -I),

---.

DC=DS+SC=-(DB+AC)=-(f+e), lj, DC=AB.

2
2

ra=a, rb=p, rc=y,

;~(2.

-----t ------..

__ ._~,,--->I_--->-----t

68. a) Nab vcktor ; iz usJova

-+--+

RL'-I-Mil +PQ=O

a=AB =AS + SB ="2(AC+ DB)='i(e +j),

--}

-+----+

tj.

7. a) Neka se dijagonaJe l:clverougla ABCD sijeku u lacki S lako da se polove, Tada je

koji zaclovoljava jednakos!

-~"+

a) ugao izmedu nasprarnnib ivica;

b) ugao izmedu dvije slmne tctraec!ra,

2 --}

AC=AB -t-llC=AB'-t-AD=;+b;
Ati! = Xi/ +BBJ =AB+-AA'j =(1-!-c;
AC =AC+CC! =;-!-b-l-~; AD! =AD-I-D"D ","6+;;
lTD =b-~; ED) = BD -I- 1m] =b-; +:~.

+0'1

lz (1) sad proizilazi da se dijagonale polove, tj. usloy je i polreban.

7S

b) Neka su SiT respeklivfiO sredine krakova Be i AC Irape7..a ABeD. Tada je vektor srednje hnije

.... -. -+

a odavde zbog linearne nezavisnosti vektora a, b, c slijedi

sT=SA-++AB +BT iii ST=SD+OC+CT.

x,/2,

(I) ~-2+ yJ2=0, 2y-z-=0, -'x- y=O

Sabiranjem (e dvije nejednakosti i grupisanjem sabiraka dobijemo

2ST=
Ij.
-----+

Ali + DC + (SA +SD)+(iiT +c'i\

1.------.-t

ST=- (AB

8. Neka

SlJ

--+

----+

-----+

....

-----+

Kako je de(enninanla tog homogenog sistema jednatina jedoaka nuli, sistem ima netrivijalna
+ ,
rjeScnja, Ij. vektori ; , n, p su lincamo zaviSUl. Pri tom npr, jz prve clvije jednaCine sistema (1)
proizlazi

. _" .....

+ DC)(=SA +SD=O=BT +CT)

Z= 2y,

x=

2y(yjO, yE R), taka da je

~ 2)'; -+ y~ -I- 2y; =0.= -

vektori slrana trought

;= Be, b=CA, ~ = Ai (=; +b+: =BB=O).

M I, Bill i CCI te!i~niee (naenaj sliku). Izrazimo vektore Ie:!i~niea preko vektora ;;!rana:
AAI =AB+1BC=;+1;

2;;; -I- 2p =0

Komplanarnosl, \j. linearna zavisnosl vektora m, n, p proizlazi i iz [;, ~, ;]=0 (S\O se lako
provjerava).

Neka su

------+

1---.

....

1 ........

I ....

J ....

-+

1----+ I....
CCj=CA l-'2 AB =bI C=

-->

------->

1~

-+

(a"/C)12

...
a-

C "'-

-----+-

teZi~llica

.------.-t-....

.------.-t-+_

(~~D;+( k +~-!)~ =0.

zaVIS1l1, Ie 12

---+-

12. a) Izlazi x

k+~-I=O

'2

ct +

p+y =

6, ct -I- j3 + 2y =9, ct+ 20 -I- 3y = 14,

~

nisu kolinearni (prcdstavljaju vcktorc strana lrougla), nisu liucarno

postjednje jednakosti slijedi
2

-;=a;+j3~+y;,
slieno kao u prethodnom postupku, dobijemo siSlem

koji lma jedinslv~lO... r~senje (ex, 13,1)=(1,2,3), Ij. postojl (jcdinstveno) razlaganje vektora x po
veklorima baze (m, n, p).

+
Po~!O a I c

b +(0:+2/3+ 3y)~ =0 A (;, -g, ~) je ba7.3 -Xi-!- Jl+ y =0,

p, -()=O

kolineami, a ista tako i

--.

vektoo BT i BB\. Zata je AT=kAA\ I BT=IBB\. OSlin toga je AT=AB +BT, Ij kAA\ =c +IBBI>
odak!e, uVrltavanjem vrijednosti (I) za cktore teMnica, slijedi nakon sfedivanja:

k I
---=0

ner.avisni Analogno, kao u prelhodnom zadatku

(posto je detcmlinanla f 0), Ij. veklori (;, ~, ;) tine bazu PO10 su lineamo nezavisni .
Prema tome, svaki vektor se maZe rastaviti na komponente po vcklorima Ie baze. Iz l1Sl0Vil

I ....

AAI i BBl' Tada su vektori AT i AA"'

------+--+----+_

Neka je T presje<':na tatka

0'.; + ~~+)';=O-=(a+ P'i')'); +(1+ Jl +2y)

0'.+Jl+2y=0, a+2Jl+3y=O=(a,

.------.-t

veklori;;,~,; linearno

-->

BB I =BC+ CA=a, 5.b=a-'2(atc)='2(a-c)

(I)

11. Treba dokazati da su

'

4.......

7....

5 ...

""II m +il n +11 p.

13. Provjeriti da je moguCe odredili Ilctrivijalilu lillearnu kombinaciJu

x (;+b)+ y(b+~)+z (;+;)=0.

odakle se dobije k= 1 ="). Sada je

ISli zakljutak se moze izveSli iz

[~+b, b+;, ;-1-;]=[ -;, -;,

Ij. Iclisniee

AAI i DB, sijeku se u omjeru 2: 1. Analogno se dokazuje da se u istom omjeru sijeku i

teZi~nicc AAI

eel'

i
~to znati da se svc to sijeku u jed~ tatki.
Premajednakostima (\) neposredno slijedi da je
+ BBI +
trougJa) tako~e obrazuju lrougao.

CCI =0, Io znaCi da tefi~nice(bilo k6g

AAI

9. Vektor sime/ralc ugla y kolincaran je sa zbirom orlova vektora ; "" CB i h=

...

-+

...

b)

16. Radi kratkoCe 7.apisivanja, neka jc

----+

lie

Ai!
= h, AC =~, AD = d. Tada je
...
-+.------.-t

CD=d~c,

CA, tj

-b]= _. [~, b, ;]=0.

....

'.--.-.....

.......

DB=b-d, BC=c-b.

1z1azi

s 1=aO + bo =-=t -I--=t.

1"1 1&1

Na isti naCin je simetrala spoljasnjeg ugla rr-"{Irougia ABC, koji obra:wju vcktori;

...
..........
a b
s '-1=1lo - bo =--::0 "- -=to

1"1 Ihl

! -

b:

...,

---------t

...

17. Ako je 'l=OM l vektor po!ozaja tacke M.(k=l, 2)

-".... -~
.....
-->
kolincarni i vrijedi MIM=).MM
r.=).h-r),
1 , Ij.,
odakle slijedi (rjdavanjem po r)

~,

'.-I-Ar z

,~---'

IH

...

Za

t..= 1 dobije se poloviste dufl M 1M2:

I ....

-+

="2 (r, +r2)'

--"'.

r""OM, tada su vektori M(M

MMl

--+

...

-+

;'b -56 g
.~=--~=-loillil 1]-7 13

27. cos!p =

----=-=-- /\ qH, (0,

-.

rD=i(r,+r,l

Vektor p!ozaja

26. coso=

-->

"

18. Neka su rl' r" r~ respektivno vekton polozaja vrhova lrougla ABC i nekaje AD te1:isnica iz vrha A.
PrC!TI3. predlOdnoITl 7.-adalku (D jc s(cdnja tatka stranl' Be trougla) vcktor polotaja tacke D je

leil.~(a

(vidl zada(ak 8):

a~

- 5,6

1,1

JO

180] =qJ = 124 0 3,4'

28. DokaZIITlO daje uslov (I) dovoljan. Ncka je Ilpr ytO. Tada rjdavanjCfJl jednakosll po c, uz smjenu
'(= - (0:+1'3), dobija1l10:

-, a;+pb

odakle SllJed,

-.~

P .. -,

-->

c =-----=a+---(h-o),

.., 1- --> --+

r'=3',r 1 +r 1 +r})

a+p

a:+f3

lJ. kraj veklOra ~ letl nu pravoj povuecnoj hOl kraj veklora; I (iii JC ;=~=;;)
Provjenmo da je uslo'>' (I) potreban. Neb kraj vektora ; leil fla pravoj koja pro)azi krOl krajeve

)14

Ro=(cosO':, cosp, c03/)=-14(3,2, I), gdje su (CI, (3, r) uglovi sto ga

, ,

yekta!" R zaklapa s koordinatnim osama, tj, sajedinicnim ortogonalnim trijedrom (i,j, k) ortova osa
Dekartovog (desllog) koordinamog sistema

I;, Tada postoji skalar lEI<, lako da je

~~ = ~ +t (b - ;)=-0- t); + It: - ! - ~ = 0, Ij. uslov (I) je po/reban
vektora ; i

29. Za paraieiogram ABCD oznaCimo vektore strana AB' "":

~1C=:-+h.
11. Trazeni yektor je ;0 = (cosq:>, cos qJ, cos 2rp), tako da je cos 2 [(+cos l l3-+cos 1 'fEE 2 cos 2 tp + cos 1 2rp "" I.
IJ. cos2rp+cos12Ql=O?>-cos2qJdO, -I:, iii (2!pE[O, IT])
(cos 2!p"" O=rp =

i)

V (cos 2!p = - I

='i)=~)

Dakle, (raleni ort je

!5B"",;-b (vidi zad.

M)=b

Tuda su dijagonale paraleiograma

I), teje

;it DB ~(;+h}(;-b)~ I~I' Ibl' ~O =I~I-Ibl ~o=I;1 ~Ibl,

sto znaCi da romb i samo romb (ad paralelograma) una okomite dijagollak
30, Uslovi ortugollalnosti implicrraju

(Z -+ b)(2~; - b)= 0i\ (~- 2&)(2; "t-b) =0 ~~21;ll_, Ibl +;-;; 0i\ 1 1;1 21&1 3;- b= [)
1

ElilillHacijom ;,

~ 61~;ll -+ 31 1;1 1 =

eo

i; IZ z.1.dnjlh jednaCina dobiJamo

21;1 1_21;;12~81;11 = Sibil=-

,,~
--+
U
I
21. Ort vektora u je ~= T=------:;;C= (2, 3, - 6), Ie su trazeni ortovi kolineami sa II;

1111

/2 -+Y+6'
1

., (236)
7' 7' -;:; .

I'<J=

31. KakoJeaxb=

-I
23. Vekwl'l ; i

bsu kolinearnl aka su

im koonJinatc proporciona!ne, tj. aka je

~i'=~"" -~=(II= -~/\v= ","6).

;/i=;M+;VN =;.IIIMNlort
MN =;,II!MNlort(S7 +9j -12k)
, ,
~

..

+ 7k 34

Si+9j-12k

.,. .. _
-.
_
_---=-=
=21 - j + 7k 34(Si +9j _" 12k)/17,
.)Sl+9 -+ 121
~

tj. imamo dva rjeknja 7-3. tacku N:

Nd18,17,
25, [;,

b, ~J=

17),N1 {-14, -19,31).

-I
2
k

J
k
12

"o I

~(6+2k)(--6-k)~

6+2k

-7

=-8!+!3j+3k,

10 JC

P=

I; x bi =

,/~8f+J3l+]i =
~,

.)242 = II

,,/2.

bo u ravni Dxy tab,j da zakilipaju sa osom OX uglove IX i ~ respckrivllo.

b)=13-[( i vrijedi
~'bo=I'cos --):::(~, b)=C050l-0')

Tadaje 0):::(;,
(I)

OSlin (oga je

.JJ=

~. bo = (COSet; +sin et .j){cos j3' +sm p

cosacos j3-+sin 0': sin (3.
Uporedujuci (I) i (2) dobije se adicioni (eorem za kosinus:

(2)

(odakle supstitucijom

0:

sa

-0':

dobijcmo adiciolli teo rem za zbir CI+P).

Vektorskim !llnofenjem vektora IltJ ! b o dobije sc:

(!')

-6}.
-3:=-3je

;=xb+ y~=( -1,3, 2)=(2x-3y,

78

cos (13-- a)=cosetcOS ~+sin IX sin p,

=O=kf~l-],
Zak=max{~6,

32. Neb su jedinicni vektori

24. Sad je (vidi zada(ak 22)

=21- j

;;oxb(J=on(~xbo)l;oxbol=ksin(j3-!X)

(P-CIE[O, rr:]),

IJ

~ 3x+ 12y,

(2')

;0 x bo = (cos cr' i +sincth x (cos p. i -+ sin p,j) = (sin !3cOSct- cos Psin 0:) k.

lz (I') i (2') s!ijedi adicioni teoreltl za sinus.

79

Formula (3) moze sc smjenom

33. Veklori

AS =b -; = (1,

- 2, 3),

A7 = ~ - ; = (0, 2, 0) lei.c loj ravni, pa je orl norma Ie na lu [avan

(h-;)x(;-;;) -3i+k
U

110

~::;:'-~'4--,--->-'

~,

(n+r) zlIpis<ltl

sirncincnorn obhkll:

"h =,,;.x"I:;I;_x,~:,:1

141

-~"'-=-'.

)(b-a)x(c-.::d!
Projekclja vektora

~=.

,/10

(b iii;) na ~) je

\./10

+-+ -t-> ..,...

- 5
,
5
aflo=bl1{)=C/Io=-~::::, Ie JI: d=-==--- rastojanje ravni od koordinalnog poeetka

,,/10

34.

po~[o

JIO

Ie Je
t. t~

'.

je

II

~~~

cos -j::: (I., lo)=-~--:r=------:=--='=-=-- ::::;0,42, Ie je -j::: (I", i b l:::::65" 13'.

1'.11'.1 {]<)J21

mill

I m+l = 0
o ~ =2 to,
-I m
0 -2
-. ->-t
10 veklori a, b, c niSI! komplanarni ni z.a kakvo In

[a,b,c]= :

"'I

39. Kako jc

[;, ~, ;]=[;,;- 2;, ;;-2/;] = 4 [~, ;. i;]= -4 r;;, IS, ;;'.1.

35. Zapremina lelraedra je

V-~I[AB,AC,ADll_I
6
6

(p,~,;)

to je Ilijedar

-: I

/-:1

-~,,~

....

-j:::(a~-b,

cos

--,

b, ~l desni tfljedal

-\./7

a+h)=--.

"

povrSina slrane nasuprot vlha C je

(~,

lijeve orijentacijc (pOSIO je

Ii

J91

komponenta vektora x koja je norma Ina na veklor \ JC

b)

~~

36. Prema definiclji vektorskog prolzvoda je

2P=

~.

X'Y""

--t

X",=x~-~::;.-y

ICA x cn', ' ' it;, - ;3) x (;) -;'111 = 1;1 x :1--;1 x ~'l 'I x'll,

..

(Vldl zadatak 37)

iJ'I'
U ovom slucaju je

'1

1-,

P="2i"

....

-,

_. . .

x '1-+'1 X'l +rJ x

_.

--->

-'"

tj. x.~ JC kompo_~enla veklOra x ~orn!.ajna na J'

"+

-.

....

..

-,

".

-+

....

znaci

q, ~)

.,

dl lz a=Ct I P+f),q+I'I' mno,zenjern skalarno sa p irnamo

;;=cx !;1

;';=kl;ll, tcje

00><1 1

=;';/1;1

Slicno se zak!jucuje:

Xy-t
(2) x",=x-~y
--+

...

2,.

3 -.

l---t

a=3'p-i9 1J +87 r

IYI'
bl

"

vektore;.::2;"-h+~, ~=2~-5h+6(.~,; =11~;-13b+4~: vrijedi ;';;=;';=;';=0, S(O

'.

Mnozee! (I) sa y skalarno, zbog x"y' J' =0, dobljemo

.....

".

IJ' (b~c)

da je skup p, q, r vektora ortogonalan i nijedan od vektora nije nlJla vektor. Slijedi da je ([;,
ban u prostoru.

(I) x=x.,+ky, x.fl.)"

-

....

Ib-'I'
c) Za

37. a) Treba napraviti razlaganJe vektora ;, tako da JC

-'.....
---t -+
..

-.

..

a. =ll ~ -":i' .....:::;.'- (b - c)= i komponenta vektora a normalna na vektor h - t,

',I.

~to~ Vi~i~h~"" ~AI

povucene IZ vrha ~oll~la ABC je (nacrtaj sliku) komponenla veklora

AB =c (iii AC = _. /I) normalna nil. vektor BC =a_ Zato je, prema (2).

';,~;-~f~( ~ "b+~~). od,kle" n'ko" ",d'''''i" dobii,

Gornjl rezul!a! moze se dobni i poslllpkorn kao II zadalku II, Analogno se dobije

.... 2 ..

10,

....

1~

5-t

8 ....

c=3'P+29 Q +-8-:/

41. $vi "ektori u izrazu za d mogu se iuaziti kao linea rna kombinacija bilo koja dva linearno nezavisna
= b proizvoljni vcktori_ Tada je
vek{om II ravni D.ABC. Neka su npr. All ""~ i

A'e

13) h'_~XI~'X;)( ~;X~,Xbl}

---t

__ ....

~.

....

....

BC=AC~AB=b-c,

Za dale vrijednosli dobije se

--j::

.... '.

44

---t

--~.

------+

I ,,'

CCj=ACI-AC=:/--h.

------+
1-,-+ 1 ........
AA 1 =AB+2"BC=2"(b+c),

_.,

cos

I ....

b",,']p-2:9 1J +gY;

------+

---t---t

BB1=A'BI-AB~

i) --c .

(ho, I~)=--,=.
49 '.1589

81

Dakle, prva jcdnakosl je laena. Sada je

(2)

~f~4~ + MC 1 _

(MB1+MD1)=

42. Idc[llilet se neposredno provjerava iz

=(BA -'CD) (hIA +Mc+JJii +MD)

I; bI 2 =(;b)1=j;l l +lbI1 2;-b.

"" 0

Geometrijsko znaeenje: zbir kvadrata nad dijagonalama

dV05!rukom zbiru kvadrata Dad stranama (;;,

(;+6,

;~b)

paralelograma jednak je

b) para]e]ograma

(=BA' = Zih

48. Vrip!di nil ekvivalencija

lj. j druga jednakosl je laCna.

d;IIi;II~ljO):

..........

-->

Vektori a, b, c su komplanarni

~{:J (x, y,

43. Neka je AB preenik kruga sa centrom u 0 i neka je C proizvoljna tacka na krufuici, Trebn dOkaz,.(i

(AlA +AlCf - (ME + A:W)l(=(IH

[(MA.-MB)-(;:n) - Mel](MA +MC+hni +MD)

:>

-.

-.

vektori (ln, bo, Co Sll iincarno zavisIlI

L (x, y, z)=x~ + ybo 1- z~o =0

z)f(O, 0, O))~-L=O, bO'L=O,:o L =0

z) of (0, 0, 0,))

AC .iEe

=(3(x, y,

iziazi (nacrluj sliku);

Posljednji uslav svodi se na sistem jednacina

x + yeDs a+ 2 cos 1=0,
x cos Ci. + y + zeDS 13= 0,

AC="OC- GA, Be ~OC- OB=OC +OA (=OA~ -(13),

Ie je

AC'iiC =(OC - (iAt)(OC + OA') = IOCI1-IOA'jl =r - r =0,

kOJI [mil nerr'lvljaina Ijeiknja ako

tj.

COS

+ yeas 13 + z = 0,

1;::~O"'k~~: :I":::'{I'~: ,I,,,,,,,

AC .iBe
-,

44. Iz

-->

-->

-->-->

-_

-->-->

;~b=~ b""O=5I!1r~81l112+6!1l1=uv =cos =O=IIl'=COS

cosy

--> ....
I
->".
n
1:"(u, v}=2:=1:"{lI, v)=3

->
+ah-->-----.-.~+

5,=-::;--+-,+, (a=CB, b=CA);

H 1'1
COS1=.(;,

BA "'" CA - c'n = &-;.

b)+ 1)=0, tj, 1;1 ::=-1&1

Iz ortogonalnosti

AB 1.;c

iz]azi

--+.,

AD' ;<= (1&/-1;11

Dakle, (rougao je jednakokraki

Ie izlazi da su dad veklori finearno nezav;sni ako i same ako su I'ck!Ofl

-.

odakle slijcdi:

IBCI~", ICAI~b, IABI ~"

t(1, Aih",,/{~rJ., 1: (AB, BC)""'-rc-/1,

1:
unutranji uglovi {(ougla ABC), slijedi iz (2L

->

; (za svaki vektor

52. a)

~=tb (t~O);

~)_
b) ;=b(1;;;.-I); c)

sinp

(nc, 'CA)~~R-r (gdje su a, b, c stranice i er., t), r

--+

Zato

->

-t

(t~O);

sU dati vektori kOlllpianami,

-+

....

".

_.

S4.I'H"+bl~ 15; 1t1~1"-bl~,)593;

siny

tj. ~,,-=-'b"""~- (sinusna !corema)

Zapiimo sad (1) II obliku

AS ~- (Be +d)~ AB'~(BC +CA')'=IABI' ~ IRel' +ICAI'+2BCCA

=;::2=a 2 +b l +2ah cos (R __ y)=c 2 =a1 +b1 _20b cosy (kos'lilusna (eorerna).

55. {a, p,

5b.

~ !eli

d) ;=rb

II ravni koja je nOfmalna na vcklOr

(!~l):

e)

;1.b.

;V;'AfC -MB'MD =MA(iiD +DC)-('WA +AlhMD, (AB=DC)

tj. lillcamo zavisni

101

co, F~~
5/593

r)=(~, i'~}

P~I~xbl~,)7!2; ;;~b-(;b);!I;I'

57. 1;;1 ~ I9/Jlo-=-,4,)i

.~

47. fzlazi
(I)

;=tb

vek{or ; x

[q~-pb, rb-q~, p~-r;]=O

za sve p, q, r,

be sin tJ.=ca sin ~=ab sin y,

siner.

~lo

53. Mjdovi!! proizvod da!ih vektora

c1 x AB = AiL BC=BC x cA',

J(,ko j,

-->.~

--> ".

Linearfla zavisnost izlazi neposrcclno iz loga

saAR, a zdcsna sa Be, dobijcll1O:

Ail x Be +An x CA =0, Ali x 8C + CA' x BE =0

(2)

....

b, c llilearno nezavisni.

[0 x b, a x c, a x d]=O, Ij_ tia su dall vektori Irncarno za\'lsni

:4B-> +BC +C; =0,

redom vekrofski slijeva

(I.

50. Slicno kao u prethodnorn zadatku pokazujc sc cia je

46. Pornnozlrl)o Ii oci(u Jednakosl

(I)

(bx~)xd=;

(b ::i)--b(;d), izlazi
(b x~) x (; x ;1=; [b, ~', (;] -b [~,;, ~J=~ [~,;,;J
Sad a je mjeSovili pmizvod vektora bx~,; x;,;; x b
[bx;.;x~. ;x/;J=[;, b, ~)l,

49. Kakoje

45, Prema zadatku 9 vekwr simetra!e kod vrha C troug!a ABC je

vektor supn>tne stra[1C

cosf)

3 --+

1 -.

3 ..,...

It

58 c=--a--b+-axb;<:r=-.

=AB'(MA - MOl = AB- DA ",,0 (=ABJ.fuh

82

83

60. It formuie (I) u zadalku 8 slljedl

65. Neb su AA, i BB j visine lrougla ABC povllcene iz vrhova A I B (nacrtaj sliku). Neka se Ie dvije

I..., --.

-----t

-.

c,

1~""IAAd"=cz+-al+a
4

_.

(101=0,

lcl=cl

visine sijeku u tacki O. Pokazaeemo da je

presjek prvc dvije.

Iz kosinusnc leoreme (zadalak 46) Izlal!:

Iz uslova OrlogonalnoSli

...... I
ac=-(b 1 .. al-ell, ~IO zllmjenom

OA .lDC.: A DB.lL::--;; slijedi respcklivno

QA'(80 + (2)=0 AOB'(CO+ OAl=O

gornjujednakosl dajc

1!=~W+cl)_~al
SIJC:no (il) prOSlo cikllckom permUlacljom slova

(l,

lIi nakon sabiranja lih jednakoSli

D, c) je

I
I
I
I
li=-_(cl+a1 ) __ b1 (1=._(a 1 +b 1 ) __ e 1
2
4 ' , 2
4 .

; x

t!+ [i + t~ = ... (a' + &1 + ell.

h, ;JI~412k' + k 31 ~O=kc {.~.

;j;ll __ ;'(;';)=bx; (;';""kl;ll),

-.

(I)

-+

.:.

.~

k11;ll + k1;' b+ k3;'~ =0:

kl;'b+k1jbI1+kJ:=fl
---> --+

....

~.

--->

k,a'c + k 2 bc + k3 1e l1 ""'Y
;

LJ slucaju kad su vektori a, b, c dali preko koordlnala, dati lIslovi se s\'odc na SISlem jcdnaclna

-+

1 a i b kolinearni, 2 e normal no na ravan vektOla a I b

('3

1"1'

sislem jcdnaeina po nepoznatim kl' k1' k).

a taj uslov jc ispunjcn ako je ispunjen jedan od civa llslova:

-. ".

;~k;+~bx;

....
-,
68. a) Rjdeuje se moie pOlraiiti u ob!iku r=k)a+k 2b+k)c, gdjc su kl' k<.' k3 nepoznalc konSlante
koje treba odredilj. Sad a se sistem jednacina svoch na

(;x;;)x~=O,

64. a) Neka su e l e2.

tj.

0= O.

osobini altcrnacije vektorskog mnoicuja)

I)

63. Dali IIslov je ckvivaknlan sa

vektorom ; i razvijmo dvostruki vektorski proizvod. Dobijerno

;=;+26

---t

zadatku 37. b) data jednakosl svodi sc na

3, -,
J -. 3--.
zak=-"2Jec=-2a+:ilJ;

...

II

(b x ;)+b x (; x ;)+; x (; xb)=O.

67, Pomnoiimo prvu od jednakosti vektorski (vodcc! racuna

za k= I jc

66. Na osuovu reiacijc (4)

sto se nakon razvoja sva tri dvostruka vektorska proizvoda svodi na

Sabiranjem kvadrala Iciisnica dobije se

61. V(kHr;,

O21.:4B, lj. da I lreea visina (po\'ucena iz C) prolazi hOl

a1 x+a 2y +a3z=a

jedinic[JI vebon ivica tc!raedra kOje polaze IZ vrha A (nacrtaj sliku):

{2)

blX+b2J'+b3Z=~

{ c x+e y+c z=y,

l
1
3

iB ""a:!> AC =a;l, AD=a;l q;d =oj;2j ""1;11 = 1)

Odredirno vekwr CD (ivice koja leti nasuprot IYlei iii)
co= C;; +AD= -1:1.;1 +0.;3=0.(:3-:1)'

gdje je ; = (x, y, z).

Rjeavanjem sistema (2) (iii (I)) dobijamo; =(-!, 0, I).
Primjedba. Bilo bi inlcrcsautno dokazati da su sisteml (I) i (2) ckvivaknlni.

Sada je

-4 ....

--+ --+

--+ -,

b) Uslov! a'r=O, &-r""O, c-r=O

-,

svodc se nn sistcm homogenih jcdnacma koji ima samO trivija!no rjdenje r =(x,)', 2)=0, posto je
delerminanta sistema [;,

Ie su vek\ori naspramnih ivica orlogonalni

b) Kako j~ ve~\or normale stranice ABD tetraedra vcktor

vektor e l x e3 (prcrna definiciji veklorskog proizvoda),

--->

--->

CI

10
-+

xe., a vcktor normale stranicc ABD

je
-+

(e]xE 1 )'(C 1 XE 3)

cos 1: (ABC, ABD)=-;--=t"--:;--;-.

lel xEllie) XC31

lzlazi:
(:] x ;1)'
-+

-.

(:] X;J)=;1 [:2 x (:1 x ;3)] =;1 [;1 . (e l '1;'))-+

.~

-+

-.".

--->...

I 1 1

2 2

- e3 ' ("1' cd] =cl'e3 - tel -C3)("1 . e2)=---'-=-,

4

!e je cos 1: (ABC, ABD)=)".

b, ;]*0.

__._-----

5. REALNA FUNKCIJA
REALNE PROMJENLJIVE
._-_._--_ .. _--------_.

Lako se provjerava da je grafik parne funkcijeJsimetriC311

a grafik neparne U odnosu na koordinatni pocetak .

odnosu na y~osu.

7. Nekajef:R--+R i nekaje
(3p>O) (\Ix

R)f(x + p)~f(x).

Tada kazemo da je! periodicnajimkcija i da je pozitiv3n broj p period IUllkcije

f
/:X --t Y, gdje

1. U glavi 1 smo definisali funkciju iIi preslikavanje

Sll

X, Y bilo

kakvi skupovi. U ovom dijelu pozabavicemo se pojrnom realnefunkcije rea/ne

promjellljive, tj. slucajem kad SLJ X, Y c lZ, Aka ne kaiemo drukcije, anda pod
pojmom funkcije f podraw!llijevarno nadalje realnll funkciju rcalne
prornjenljivc.

Aka poslOji najrnanji (pozitivan) broj T, kojl je period Cunkcije j; [ada se T

naz!va oSll()vni period funkcije f

Ako jelperiodicna 5 osnovnim periodom T, ciovoljno je poznavati njcn graflk

u nekom intervalu sirine T, npr. [0, T) (iii uopste II [0:, (1+ n) Pot pUll grarik
sc dobije sukcesivnim pomjeranjern na we intervale oblika

[nT, (,,+I)T), gdjeJe "eZ, ("1'0).

2. Umjesto iskaza
(VxeXcR) (,lYE YcR)

Y~f(x),

za funkciju IX --t Y reci cerna sarno da je funkcija

zadana forllluJom y = j(x)

eksplicitlJo.
Pod odredenim uslovil1l3 za jednakost oblika

F(x,

YI~O

8. Funkcija sa zakonom korespondencije y= f(<t) (x)), Cijll oblast definisanosli bill

skup E ouih vrijednosti argurnenta x za koje II =q) (x) pripada oblasti deflnisanostl runkcije y=/(u), naziva se slozenafimkcija od x preko meduargumenta II.
jef:X~~ Y sa zakonorn korespondencije koji je zadan formulolll y=/(x)
(VXf:;:X) (31 .VE V). Tada runkcijuF I : Y--+X sa zakonom korespondencije

9, Neb

(HXcR, YE YcR)

kaiemo da definise funkciju r=/(x) implicitllo.

(l1xE Y) (3!YEX)Y~rl (x)

3. Skup "tacaka" G= {(x, y}!xEXeR !\y=f(X)E YeR) nazivamo grajJkolll

/imkcije IX -,~ Y. Ovdje "tacka" oznacava tacku u Dekartovoj rami cije su
koorclinatc parovi (x, y).
4. Ncka je f: X --+ R Funkcija.l je ograllict'lJii odo:go n(] E (eX) ako
(3M E RJ IVX ,"E) fix) < 1,1,

nazI V(llHO

iflverz/Jom jflflkcijom runkcijc f.

Ako je (a, b) facka grafika fllnkcije j; onda je (b. a) [atka graflka inverzne
funkcije [-I. Lako se provjcrava da su [acke (a, b) i (h, aj simetricne prCI113
pravoj )'~x, pa su grafici uzajarnno l!lverznih funkcija simelricno pos!avijel1l II
odnosu na ovu pravu.
Vrijedi:

a ogranii:ena je odozdo l1a E (eX) aka

(3mE R)(Vx E E)m <f(x).

Funkcija je ogranicentl ako je ogranicena odozgo i odozdo (s gornje i s donje
strane).
Lako se pokazuje da je funkcija /ogranicena na E ako

(3P>O) ('!xeE)

10. Ako.ie funkcija y=j(x) data sisternom funkcija

x~~(r), y~ljJ(r),

kaze se

aa je

[i(x)I<P.

x<y=f(x)<f(y) rastllea)
x <y=f(x);'f(y) (ncopadajllca)

(iii) x<y=f(xf(y) (opadajlle,,)

(iv) x <y=f(x);o;/(y) (oerastuea),

gdjc implikacije (i) - (Iv) vrijedc za svako x, Y E E; tada kazemo da je funkcijaf

monotona na E. U tom sll1caju (i) i (iii) kazcmo da je funkcija strogo (striktno)
monotona na E.

6. Nekajef;X--+R, gdje skupX ima osobinu

XEX=>-XEX,

tada razlikujerno:

(\Ix EX)f( -x)~f(x),fje parna;

(VXEX)/( - x) ~ - f(x),fje neparna/ullkeya.

86

zadana u paramelarskoll! obliku. Argument

lOve se

paraf/!etar.
POSl upak za prelazak od paramelarskog na oblik

y~ljJ('P-' (x))~j(x)

5. Ncka je IX -~~R. Razlikujemo slijcdcce klase mOllotonih runkcUa (x, yE E):

(i)
(ii)

runkcija

(rEEcR),

naziw se eJiminacija pararnetra t.

11. Neka je f: [a, b] ~ [A, B] strogo 1110notona i SlfJekciJti. Tada postoji IIlverzno
preslikavanje j-J:[A, 8J-+[0, b] koje je sirjektivno i strogo monotono na

[A,

ilJ

(u istom smislu kao i j).

12. Neka je IX -+ Y; tada skup X nazivamo domen junkcije j i oznacavacemo ga sa

D (j)
ili
f."".t =X (c R).
Podskup
skupa
}"
oznacavat
cern 0
sa
Ey = R (J)= {/(X)IXE Ex} =/(E.~) i zvacemo ga skllp f'rijednosti, kodomen iIi rang

fimkcije f.
87

7. Ako je funkcija x-+f(x) definlsana na [0, 1], odredili oblas\ defll1lSanostl

13. Za dvije runkcijefi 9 kazemo:

sujedllake, sto oznacavamo saf=g, akoje

o (f)~ 0 (g) IJ(x)~g (x) za sse xc 0 If):
(ii) da jc f suienje (reslrikcija) funkcije 9 (!j. (J je
D(j)cDIg) 'flx)~rJ(x)za sse xED!f).

funkcija:

(i) da

c) XH.!(II+X):

pro.firenje

od j) ako JC

n x>-,f([x]):

g)"~f(ln

XH.j:~.=~
1:
I\X+ I /

d)

II +\11:

h) v./(f(s))

8. Za funkciju (0, I)ExHY miredl skup vrijednosll .{(TO, I)) ako .ie

ZADACI
1. Neka je funkcija
definisanosti E".
x

+I

b) y~j:i;2-~--;-=l;

e) y~log"lx'-4)(a>0):

e) y=Jcosx

j) y=0;tg~;";

lO. Ispitati da Ii

h) y=lnlnx;

i) y=lnlnlnx;

k) Y= \,/~;12::'; +Vsin 3x;

I) y=J;~-~7;.

2. Odrediti oblast definisanosti Ex i skup vrijednosti funkcije E)":

a)

Y~v'2+x-x';

b)

y~ln (1-2eosx):

e)

y~areeos.3-':..-:2
1 +x

2x-1

I-x

fix

ny=,j~~/sinn:x;

g) y=arccos(2sinx);

clj(x)~--~;

f) fix) ~ x + [2x

9. Ako jef(x)~(a'+a-')/2 (0)0), dokazali da JC

y~log"(x+2)+log"(x-2):
2

b)f(x)~~-;

a) f(x)~a+(b-a)x;

e).!(x)=ctgnx;

a) y~-~;
x-t-I
d)

zadana zakonom korcspondencije y=/(x). Odrcditi obla5t

Sll

+ Y) +{(x- y)"O 2{(x)IIy)

slijedece funkcije ogranicene (u datlm oblaslima):

;2-8

2x+l

a) f(x)~-+2x-l, x>O; b)f(x),"-o--, xcR; e)/(x)~,---:-, xcR;

x
x+4
),+2
_____
I
d) /(x)~Vx'-3x+2, x< - I; e)f(x)~aretgOnx+x3_-+2), xcR'
x

11. Odredilif(x) ako je:

a) f(x+I)=x'-)x+2:

10

d) y=(-IY; e)y=arcsinlog~.

x
3. Funkcija y=sgnx definisana je na slijcdeCi naCiw
--I, x<o;

sgnx=

Ie

Nacrtati grafik

12. Dokazati da su slijedece funkcije monotone na dalom razmaku:

0, x=O;

1, >.:>0.
funkcije i dokazali da vrijedi Ixl=xsgnx.

4. funkcija y=[x] (cijc!i dio ad x) dcfinisana.ie kao

[xJ=n
Nacrtaj grafik

Ie

~a fI~x<fJ+l (flEZ).

fUl1kcije.

e) f(x)~lnx'

h(x)=2Inx.

e) f(x)~J;i

h(x)~lxl')

hi

c)

f(x)~tgx, XE( -~,~}

d)I(x)=2x+sinx, xER;

XE[O,

e) f(X)~X', x;;;o;
r)f(x)~eosx,
rr]:
g) f(x)~clgx, XE(O, rr);
il)f(x)=e .', xER.

q) (x);;;j(x);;;1ji (X) '* 'I' (q) (x)) ;;;f(f(x));;; Iji (Iji (xl).

6. Da Ii su jednake funkcije:

h(x)~x;

b)/Ix)~sinx, XE[ --~,iJ

implikacija

fix + 3)- 3J(x + 2)+ 3f(x + 1)- {(x)"O

J(X)~X', x~O:

13. Neka su cp (x), t)! (x) i f(x) monotono rastuce funkcije. Dokazat! da vrijedi

5. Akojej(x)=ax2+bx+c, dokaZ31] dajc

a) f(x)~P

a)

j(x)~-

i h (x)~ I;

14. Odrediti intervale monotonosli slijedeCih funkcija:

a) f(x)~ax+b;
e) f(X)~X3;

b)f(x)~(1x'+bx+c;

ax+b
cx+d

d)f(x)~---;

e)f(x)~a" (a>O).

15. Odredill 'P (4' (xiI.

l' (II' (xl).

(1' (x))

<jl

22. Neka

i IjJ (q, (x)) aka je:

O,x.;o
---'. ~llxl=
x, x>O.'

{IJ ,x=<I) '_

_Xl,

[ ~- 2. 0]3XH!; (x) oc ,/4

Pokazati cia svaka od fl1nkcijafl,f2 inla inverzllu funkciju i odredi(i ill.

_ {-x. xc[

j(x)=

puta

Odrcd" if" (x I ako je J Ix)

~':"'-i'

al /(x)=x 3 , xcI{;

" 1 +x-

al fix I~X5 + 2x' -

c) f(x)=\,/!+-::;~+;.2 __ \,,"T=-;'+~~i;

el/(xI=lxl;

fIJ-(x)

hi j(x)~q, (xl+ 'I' (- xl;

odn05110

Co

d)l(x)=lnL-=::~;

II

d) f(x)=-, xcp -I; c)/(x)=--(e"-e-'I, xcR;

I+x
2
e-'.- e- x
1
f) ((x)=- (e"+e~-'). xEli;, (iIi xcli;;); gII(xl=-~:-, xER:
2
r+e .x

neparna:

I--x

X,

g IJ' (x)=lnx;

I:

hl/(x)=x', xcI{; c)/(xl=x', XER;;

i-)(

bl f(xl = (a' +a-")/2;

7\;

1,0),

x--2, xc[O,Ij.

24. lspitati monotollost runkcija I1a odgovarajucim intervalirna i odrediti odgovar(ljl":u invcrznu funkciju y=I- J (x) (aka postaji) i njcnu oblast definisanosti-

17. Ispitali koja jc ad dalih funkclja pama,

x'; [0. 2J 3 H-'!, (x 1= ,''I - x'

23. Odrediti inverznu funkciju funkcije

x>O

16. Nekaje/.(x)=,[(f( _. x))),

/1

date funkcije:

b) ,p(X)~SgIlX.IjJ(x)=_;

c) ,p(x)= {

SlJ

hi /(x)=

,I /(xl~ 'I' (xl- 'I' (- xl;

j) l(xl=(os(2x+rrl:

i)

II /(xl=Vi:;:-~i

x',
2-",

-w<x<l,
I ;';x;';4,
4<x<-:::0;

f(x)=Z/;--~,,/i-~.,J+\/~~~-~/i~~0,

JI /(x)=2x+l, xiCR;

xfoR;

kl (lxl=log3x, xER';

18. Ispilati periodicnost i odredili osnovni period funkcija (aka posloji):

II J(X)={X; x;';O, n'I/lxl= log" (x +/;i-=-i\
X, x>O;

a) f(x)= A cos f_X + B sin), x; b) f(x) '''' sin x +~sin 2x +~sin 3;:'
2

3' ,

11) f(x) =\/x-- \7i~+~-, x E R;

c) /(_')~2tg2-.Jtg3'; d)flx)=sin'x; e).f(x) '" sin x';

f)

I(xl~/tgx; gl/(xl~tgv:;;

sinx+2
IT
pi /(xl"'-,~-~, Ixl ;,;-;
slIlx+l
2

hl/(x)=sinx+sin(xIi);

.
0, xER'\Q,

19

P k
0

sinx+2cosx

11

2smx-3eosx

q)/(xl=--~:--~--, Ixl;,;-

x=3sint, y=1-cos2t, lER.

kl ((xl=x-[xJ;

a) Izraziti y kao funkciju od x;

y=.)l{x) i skup vrijednosti y;

' d ' f2x - J

azat! aJc. :XI---+-,----,- injek[ivna u svom dome
Od d' f 1
x-.l
flU.
re IIi - ,te

c) is1'ilali parnosl fUl1kcije Y = Y (x);

f~U-!)

iE,(f~l),

b) oclrediti oblast clefinisanosti funkcije

d) odredit j y = J' (x = - 3);

e) ouredi inverznu funkciju funkcije y= y (x),

26. U slijedcCirn zaJacima eliminisati parametar

20. Ne crtajuCi gra fik, pokazati da je funkcija y =f(x) =;; ~: simetricna

X!
U

i naci direk(nu zavisnosl izmedu

y:

odnosu

na pravu y=x_

21. Funkcija/()

f{x)= arc tg 3x, x E R',

25. Zadala je funkeija u parametarskorn obliku:

i) Dirihleove funkcije 'X"(X)={l, XEQ

jl .f(x)=tgax ((1>01;

0)

x~ I;

a) x=t 1

2[+1,

y=(1_

t _2;

x =X + ,xER nema inverznu fllnkcijll. (Zasto?) Odredi!i (rnaksinldlne) podskupO\c realne ose na kojlrna funkcija/ima inverznu.
,

90

91

33. Odrcditi osnovni period funkcijc:

I
a) y~sin4x; b) y~-cos(3nx/4); c) J'~tgI3x+n);

27. Dokazati slijedece ideotitcle:

a) aresinx+areeos -x=~"
2'
c)

arctgx~",arcsin~~;
,,/I+x1

b)

aretgx+arcctgx=~;

d)

arcsinx=arctf!'~-x- (x-j +1)'

D~"

f) y=sinx+cos2x;

g) y=cos2xsin6x.

34. Pokazati da su slijedece funkcije neperiodicnc:

1" y=sinx 1 ;

2" y=lg---;

3" y=sinxcos

28. 1 Nacrtaj grafike osnovnih elerncntarnill funkeija:

1. 1. x (r E R) (stepen<l funkcija);
1.2. aX (a > 0) (eksponcncijaloa funkcija);
logax(a>O) (logaritarnska funkcija);

35. Odrediti oblast definisanosti funkcije:

1
a) y=ctg 2x/sin (x/3); b)y= Jcos .~'; c) y = (sil1 X- 2 sin x)

arsh x, arch x, anh x, arclh x (area -

2 Primj~?jujucj
funkclja:

grafike

elementarne

f) y=lncosx;

J'~ 1--2Icosxl;

a)

funkcije
y=/(x)
.
' naerlati

g)Y=vl~-;inx.

36. Odrediti skup vrijednosti funkcije:

funkcije).
grafike

I
2.1 y~--
Ilx) ,

2.4,

<\/4

d) y~arccos(3-x); c)J'~arcsinlx/2-1)+arccos(l-x/2);

1.3. sin x: cos x, tg x, ctgx (sec x, cosec xl (trigonometrijske funkcije):

arc Sin x, arccos x, arc tg x, arc elg x, (cikiomelrijske funkcije);
J A. sll x, eh x, th x, clb x (hiperboine funkcije);

b)

y~sinx+sin (x+~} c) y~5in4 X+C05

x;

d) y~(1+5inx)/sinx; e))'~arccoslxl; !)y~n-Iarctgxl;

1

g) y=cosarcsinx; h)y=arctg(2x/(x +1)

37. Koja od funkcija je pama, odnosno neparna iii ni pama n1 neparna:

y~lnI(x);

a) y=x+sinx; b) y=x1_COSX; c) y=sinxtgx;

29. Neka su y=/(x) i y=O(x) elemenlarne funkcije. Nacrtati grafike funkcija:

l'~f(x)glxi:

b)

Y~Ilx)g(x):

c)

)'~f(x),
g(x) ,

d)

Y~f(g(x)).

30. Nacrta!i grafik funkcije y=/(x) zadane parametarski:

a) x=acost, y=asint, tE[O, 2IT]
b) x~acost, y~bsint, tdO, 2IT]

c)

e) J'~ Itgx+ctg 2x l,

e) ch(xy)=chxehyshxshy; sh(xy)=shxchychxsh v;
(chx:tshxt=chllxshnx, (/lEN).
-

a)

d) Fsin' (x--" 1/2);

x~a(t-sint), J'~a(l-eost)

d) x=acos3 t, y=asin 3
e) x~acht, y~bsht

(kruznica);

a)

31. Nacrtaj grafike slijededh funkcija:

y~~:;;+27x-J1i"X-2Jx;

c)

y~lx-31-lxl;

r1)

y~4sin' x-12sinx+5;

b)

y~-!1/2- si~~;

cosx
c) y=~--; d) )'~tg' x+ctg' x;
I +cosx
c) y~cosxtgx; I) y~arctg(l/x); g) y~arctglxl_

(hiperbola)_

a)

m) y=arccos(cosx); n) y=cos(arccosx); 0) y=arcsinx+arccosx.

38, Odrediti skup/, in!f, maxf, min/lako postoje):

(clipsa);
(cikloida);
(astroida);

d) y=(I-x')cosx; e)y~(I+cosx)ctgx; l)y~(I+sinx)j5inx;

1
g) y=cos(x+l); h)y=sin5x-+cos3x; i)y=arcsinx ;
j) y=2arccos(-x); k)y~arccoslxl; 1))'~larctgxl;

39. lspitati monotonost funkcija:

b) y=6cosx+8sinx;

y~arcsin"--I-,
x J'

I) x~lt+II-2, y~t'-3_

e) y=arcsinsinx;

IT
a) y~l/cosx, xE[-IT, IT], Ixl*2; b) y=sin(l/x), x?o2/3n;
c)

y~arctg(l/X); d)y~arccoslxl; e)y~sin(x/ji:t"x');

I) y~cos(x'/(I+x')); g) y~arctgx-x_

32. Nacrta!i grafik funkcije zadanc formulom

I
y=arctg 2
x

40. Nacrtati grafik funkcije:

a) y~sinx+J3cosx;

b) )'~2sin(3x+n);
01

y=,./i="-;;-OSl;; f) y=cos(sinx);
h) y=1og5 sinx; i) y=arccoscosx;

d) y=tgxctgx; e) y=sinx i

g) y"",2"''';

j) y~arctglx-1/; k) y~J;Tn--;:
41. Ako slijedece definicije funkcija vrijede za x>O, produziti definiciju, taka da za
x ~ 0 funkcija bude:
a) parna;
b) nepama; nacrtati grafik takve funkcije:
1 y= 1 +sinx:
Y y,:::"ctgx;
3 Y= 1;"l1+tg1 x;

4 y=arccos2x;

y=arctg{x~

1).

d)

E~={xlx=~'PEZ,qE2N+I}'E~={I'

e)

E~={xl

2JOg~21 }=(!, IOO),

-1) gdjeje2N+J=pk-l/kEN:;

E).=(

-~, i)

6. a} 1(x}=# "" Ixl "" - x za x<O, te/(x)Tll (x) (=x); b) Ex (j)=R'\{O) ofoE~ (h)= R;
c) oblasti defini5anosti funkcije nisu jednake:
E~

(lllxl)=R \ {OJ -,pE,(2Itlx}""R.~;

d) sinx+c(lsx=! zasvexcR; e))x 2 =lxj,.\R

7. a) Ex (((Xl)) = {XIXlE[O, 1]1 = [~-1, !J;

b) Ex (f(x 3 )}= {XIXJE[O, 1])=[0, I];

c) E,(f(.x+a))={xIO~x+a~l)=[ -a, I--a];

RJESENJA

dl

1. a) E,={xlx+lopOJ1=R\{-I:.

bl

~VX~IH";~JU[i,

o E,(fI[x]II~{xIO;;;[x];;;I:~[O, 21;
g) E" if{ln (I

x' :::;::+ 2kn:, kE z) ~

lfxl_ ::+2kn:;
2
~-2

R;)]

-=-!<~<oo-=-Ey=(J,

E,= {xlv'x ER

g)

E"~{X!-'-~2Sinx~n={xlkrt-~-~X2kn+~, kEZ};

d)

i) E~={xl!n!nx>O!~""{xl!nx>lj={_4>:>e:=(e, 00);

={xlkJt+~<X<kJt+~, hZ};

Er=(O,~J e}E,=R:

f)Ey

+ 00) = (-

0),

O)U(!, -+ co};

=(o,DU[{,2)

(\;1M

M+!

x>~--,

Ij

>O)(3X>~(M + 10 )f(X) > M,

1

k) l:~={xlsin2x~o:n{xlsin3x~0)=

I)

Y=~=-=!'(I
+-~~)
A(-- 1<2x-! <0 VO<2x- I < I}=
2x- 1 2
lx-I

[
to. a) Kako jc za x>01(x)",,-+2x--i >2x- 1> M ako je
x

h} E~= {xjlnx>O\ = {xix> I) ",,(1,00);

=kYZ {XIXE[2kJt,

/xiO ~ qJ (x) ~ 1~

+co);

=E,.= Lvl- 00 <Y<O V I <Y<

n (xjsin RX'l-O) "" (xlx~O! n {xlxZJ =R+ '\.N;

f)

j) E..,= {xiln tgx?,O: = {xltgx>!:

jer je

IJ. a) E,= (a, h) za a<6, ,=a za a ""iJ, Ey={b, a) za a>iJ;

b) E~;:-"(O, I)-=O<x<!=!>!--x>O=

c)
(XE

{xIO~!n (1 +."(}21: = (0, e- I];

E, ((p (x))) = {xllf' (x) E Ex (I}) =

d) E<={xlx-+7.>O~n{xlx-2>Ol=(2, +-Xl);

Ex= {xlcos Xl;;:O 1 =

+ x)}) =

h) E.(I(r(x))={xjO,;U(x)~!~

+X'I;

c) Er ={xlx 2 -4>Oi=(-cc, -2)U(2, +';:1));

e)

+rol,

e) l:~ U- (sin x))= {xiO ~sill x;;i 1)"", kVZ [lb:, (2k + !) 11J;

E,~ {xl2x'~ x~ 1~O: ~ IxI' (x~ II (x +D~o);

+1,;;;

EJf(X~))~{xIO"X~"'}~[I,
\; x+!
x+l

fjc, prema definiciji, neograniCetla odozgo Ncposredno izlazi (\;Ix>0)1(x)=-+2x- I > - I, Ij

x
funkcija f je ogranicena odozdo za x> 0;

2krr+~]U[2krt-+;~, 2krr+~ J}:

E,,={xlsin,,/;~OAX;S0)={xI4kl~~x:(2k+lf~, kENo).

U zadacima a)-I) odrediti skup vrijednosti funkcije.

2. a} E,,={xI2+x-xJ-?;,01= !xlxE[-I, 2]),

E,~ {YIY~v2+x~ xi AXE [~I, 2]: ~lJ'IYc[O' ~]};

b) Ex"" {xll- 2 cos x >0: = U

~(Z

c)

94

(~+2kn:,
~'+2kn:).
3
3

'

= (- co,

E~""'{xl-!21:~21}=1.\1(.\ IJ.!~OA(x+IY~O:=R,

In 3);

Ey =[O,1t];

lJ

(VA!

>0)(

31xl >max {4,

~ M}) L((x) > M, ~to mati da je funkcijaJneogranirena

95

I
c) R={xljxl';:;;I)U{x!lxl~I::

sin (y-x)
c) sada je tgy-tgx=---->O za
cosycosx

12x+11 21'1+1

za Ixl ;;;1 je

/I(x)/ ='~l + 2 - <-1---- :2},

za jx/?; 1je

I/(X) :2-r;r----~W;2;3,

21 xl+ 1 31'1

strogo rastuCa na (

1t

1t

-~<x<y<~

(posto je tada O<y-x<rr), tj. xl---->tgx je

~~,~)

d) zbir dvije strogo rastul:e funkcije ua E je strogo rastuCa funk-eija (na islam skupu);
tj.

li(X)/ < 3, sto mati da je funkcija fIx) ogranieena na R;

(\1'x E R)

d) kako jc min (x

\'<1

3x+ 2)"" (Xl_ 3x + 2J!.= _I

6, to je

(l1x< -ll!lxl=V;?'::'3x+2?;Zi6, Ij. funkcijaje ogranicena odozdo (M=V6)

Osim togaje (x< -I)

.f (x)=xl- 3x+2 >.- 3x> Ml=x< ___ ,

{-~~,

- I D/(X

(In x +

_yl_

I
I
,~" sgnl+jJ+t1
I+-=-+--,,/I+r,,,, ____ _
I

Isgnr

rsgnl

d) f(X)~il_xf
cazax~O;

-n

. y-x

f(Y)~f(x)""a(y-xO

za a>O,
<Ozaa<O.
j

d) za ad-bc>O O) strogo raste (opadal u ( - co,

strogo opadajuca za a<O;

-~)u( -~,

+ co}

e) strego raste za a> I, strogo opada za 0 <a < I

y-x n
O<--~2

X)l

>O""'y>x ?;O, tj. funkcija/:.n-->x 1 je strogo rastu-

b) (. (x~,gnx,
0) (. (x))~. (x),

0/ (0/ (x))~x (xfO), (0/ (x~ 'gn x~ 0/ (. (xl) (x fO);

0/ (. (x))~ 0/ (x), 0/ (0/ (x))~. (V(x))~O.

16,/, (x)~/(x)~ r:-:-f'

yl+x 2
x

y+x

""Y- slllx"",2slll--cos-->O
2

/, (xl~/(f(xl)~ JI+x"

'

-2'

[_?'n n]
.

_ 2

Dokazaeemo indukcijom da je
(I)/.(x)~

r.-c--'
vl+nx'

r-x'
.J I +t:;;2

n
AInxllxl+IYI
-~ :5:---,;_

to Je XI--ISlllx strogo rastuCa na

96

14. a) Nekajey>x(y, xER). Tadaje

b) kakoje za 2~x, Y~2 Ay>x

..

(2)

15, a) .(.(x~x', >Io/(x))~2", .(o/(X))~24, o/(.(x~y',

12. a) ('ltx, yf,';O)f(y)- fIx) = (y- xl (),+x)?: (y-

postoje

(2)

c) strogo taste za x E R;

x'

(2)

u(-~, +OO)i opada (rastc) u (-co, -~}

izlazi

Dakle,

proizlazi: (I) na osnovu monotonosti funkcija (jJ,fi tV i na osnovu.:p (x);f(x)~o.V (xl, a (2) samo na
osnovu (jJ (x):;U(x)~ tV (x)

tj. funkcija xl--lax+b je strogo rastuca za a>O

/(t)~r-2;

O<y-x<it.

'

b) za a>O 0) funkcija slrogo raste (opacia)

I
I
b) smjenom x+-=C=x1 + =t 1 _ 2, proizJazi
1
x
x

I
/(1)=-+

tada

(\ix, yeR)y>x=/{y)- f(x)=e-' (1- e - X ) <0.

(1)

f{t)= (t-I )1._ 3 (1- 1)+2=1"- 51 +6;

je

(. (x". (f(x));;;r (f (x))" 0/ (f (x)) ~,,(o/ (x))

~ +2)1 <~.

Zadatak se moze rijeSlti tako da se u izraz za f (x + 1) uvedc smjena x + ! = t, odakle je x= t _!,

(j.

po~to

13. Niz nejednakosti

tj. funkcija je ogranitena na R" (tamo gdJe je definisana)

-=t

11) funkcija XHe-:r (x E R) je strogo opadajuca (na R) poSto je

11. a) f(x+ 1)=Xl-3x+2=X" +2x+ I.. 5x-- 5 +6=(x+ J)2 -" 5 (x+ 1)+6,
tj. f(x)= x2 - 5x + 6.

c) smjenom

0<--<-22

(0, X)EXI--IClgx je strogo opadajuca;

M,

kakOjearctgIE(-~,~)zasveIER,tOje
('ItX R + 1!arc tg

y-Xl1.

JC

Sill YSln X

sto, po defioiciji, znaCi da je/neogranie-eno odozgo:

e)

.y-x.y+x
_
slieno kao u b) eosy-cosx= --2sm--sm--<O za O:5:x<ySn (posto
,
22
--

sin (y-x)
g) ctgy-ctgx=--;---.-<O=O<x<}'<1t,

(11M >0)(3X< min

f)

y+x
0<-2- <x). Dak-Ie, kosinus je strogo.opadajuCa funkcija na [0, x];

M'

Ij.

e) strogo opadajuca. Dokazje stjean kao II a).

(Zapaz:ite da Ri:lXf---4X1 nije monotona.);

JI

+2x'

FoonuJa (I) vIijedi z.a

Pretpostavirno Ii daje (1) tacno 7~1 ueka

I
X

Il=!

II

(;;"I), onda slijedi

fi

x
("+1 (x)=I(f"(x))=-~ ~~--===-'=~---=,
.
,11+nx)
x2
,,/1+(I1+I)x2
1-1-11---2
I +IlX

transkrirx:ijom x ......Y'

Odgovarajuce i,lvelZilc funkcije Jobijc"lllo po uobieajenom postupku

Iv x=.j, (y)= yl+ 1 (y.:;2;O)=y= - J~"i" =J!J (x), x S I;

2"

=12 (y)= Y+ 1 (y;;;O)=y=,/x - I =12- 1 (x),

x-~ I,

(nacrlali odgovarajuce grafike)

tj. [onnula je taena i za n + 1. Dokaz iudukcijorn je kompletiratl.

21. Transkripeijom x<-->y dobije se

17. Partle su funkcije, tj. vrijediJ("~.-.:)=J(x) u b), e), f), g), h), i), I); nepame su funkciJe u a), C), d), il,
k), posto lada vrijedi If - x)= - J(x)

II

(Y)=,-/~i =X{y~O)JI(y)~" i{--=-7 =x(y$;O),

lJ_ rjeSavanjem po y dobijcmo

lB. a) T=

"j>
211

_
b) T""' 2IT; c) T= 6ft; d) sm z x

=.2 (! - cos2x), Ie Je

T=

21l

2= IT;

f) 1'=1'1.; g) nije periodicna; h) nije periodicna',

e) nije perioc!icna;

v=/!1 (x)=,j4-xl, XE[O, 2];

y=li- J (x)=

i) vrijedi x(x+r)=x(x) za svako rEQ" tako da je period bilo koje r>OAn'Q, ali ne postoji

najmanje takvo r>O;

-J4-x1, XE[O, 2]

23.F! (X)={X+2, XE[ -2, -IJ

-x, xE(O.I].

24. a) /je strogo rastuCa na L--. {Jl= R $a skuporn slika

>

I.

I) .(I)
x = (SIn- x -l-cos x)- - - sm

ml II x )=

.l
(Slfl

J I
_
2n- n2x = - +-cos4x, tako da Je T=---=-;
4 4
4
2

5 J
8 8

. l '

x+cos xl -3sm xcos 1 x(sm1x+coslx)=+_cas4x takodajc

-\1 -

2x-- 3

Y=f(x)=~--"~-

:XI-->;x!- slrogo castuea sa RoT na

J~1

1-x

po x Dobijamo

x-I

R;

sa

d) /(x)=-",,,-l+x

=(2x 1 -.1) (x 1 - 3)= (2x) - 3 )(x 1 - 3 )=x! = X z

~to maci da je f:R "--.. {! j j .... R injektl\-'Ilo

Rijdimo jednakos{

c)

'

.2xl-J 2X2 ".. 3

19, iz/(xd=l(x1 ), IJ. -.----=--XI -

E,.(f)=R.17Jazirl (x)=V~, Exif-J)=E,(F1)=R;

b) J)ema iJ)vemlU, jer je J( - I )=J (1)= I, tj. runkcija nije bijckcija;

slrogt>

JC

R; , te je

na RoT;
opadajuca

(vidjeti

x=~-2" (YER"--..{2))

e--

Prema tornc, funkcija

y~3

iii

nacrtati

graJik)

lzi31,i

X_IO,

I >0 (y-- x >0).

I(x)= sh x je

5trogo rastuca nu R bto postoji (vidi tcoremu II) Iljcna

I-I (x)=arshx.

Dak!e, x=q)(yj=-'-, }'ER'\{21 je inverZlla funkcija funkcijef

inverzna funkcija

Zamjenorn sJova x ....y dobije se

1
Funkciju arshx dobiee!llo aka iz shy>=ox=:z(eY-e ')

y-.2

d)

I+x

posto jc c-' +10'-'> 0,

y~

14

1 .- x(x)=--(;c"d);

1
e) za y>x {x, YER)je/(y)-/(x)=:zV+e 1)(10"

y-3

7.-ad

x~3

rl(x)="-,tj.

izrazimo y=jl (x}=arshx. Poslije mnozenju sa 21", dobijemo

x~2

el '_2xe 1_ I =0, tj. e~=x -JXl+ I.

F':R "--..{2)_R\.{Q,

Posto je za svako xf.O, x 1 + 1 >2, to je x--'

gdjeje EArJ)=E~{j)=R"--..{2j i Eyrf 1)=Ex U)=R"--..{Ij.

.
.
O Od re d tmo lIlverznu funkcJju date fUllkciJe
2.

5x- 3
4x-5

Y=f(x)=--~.

1) analogno, kao kod shx, dobije se:

I" y=chx (sa

5y-3
5x~3
lzvdimo tran.~kripciju x .....Y: lmamo, X=---, odakle se dobije y=j-l (x)=-_=!(x), Ij. funkcija
4y- 5
4x-5
fje sarna sebi inyerma. Zato je simetricna (sarna sebij u odnosu na pravu y=x.
2LFunkcija/:(x, J?+l)ERxW ncma inverznu funkciju,jcr npr. (-I, 2)EJi (I, 2)Ef, paJnije
bijekcija.
Restrikcije funkcije I

r=jj (x)=xl+ 1,

XE (-. .:0,

Y=/J. (x)"".l!-+l,

XE[O, +00)

98

R;

na[l,oo)

y=ardL'I: = In (x +Jxl - l)(x;;; l);

1
2 za y""chx=-(e'+e--") (sa Ro- Ila [t, 00)) dobije se invcrzna funkdja

y= ~archx=JJl (x~J~l'=~I) (x~ I; y~O);

,hx
g) Funkcija y= th x- =~- (sa R na ( - l, 1 jc strogo fasluCa, Ie ima invcrznu
chx

OJ

su strogo mOllotone (f; opadajuCa,

J~ <0, pa jednakost e'=x-J~i~1 ne moze

uastupiti. Dakle, (Y=x+~-, tj. y=arshx=!n (x-t-Jx-l + I) (sa R ua R);

Jz

1 1 +x
(-1,1)3xf-l-urthx""'-!n----ER;
2 I-x

rastuca) u oblasti defmisanosti, te imaju inverznc funkdje.

"

99

b) oblasl definisanosti funkcije

11 (;.:)=xl

sa [1, 4] na [I, 16],

Il(x)=2' sa (4, co) na (16, -I-co), su strogo monotone I imaju jnve-rzne

I~l

,:) I( _. x)=- (- X)1 =/(x), te jc

e)

sa [1,16] na [I, 4],

fj'l (x)=log1x sa (16, co) na (4, co).

funkcijaf(x)=-x 1 De-rna inve-rznu.

9

26. a) X=(I- 1)2"""t_1 =

Sada je

funkcija raffia; d) Y (x = - 3)= I( - 3)= 2;

(x)=x sa (- co, I) na (- co, I),

12- 1 (x)=ft

J;' (+

za lsi, - za [<I) te s!ll]enom ujednatinu

b) kako je (vidi zadatak 24. f) x = ell t-=I = In (x + JXl

xE[l,16],
xE(!6, +(0),

c) y=._- (
,). (
')-=(Sin(+cOS"~)(s"ill(-Costi'
cos /. __ . Sill t-4
4
x -1 = sin [-COS 1=2 sintco5f= 1 - (x .. I =(sin (+COS IY = I -+ 2x-.2,

iz.lazi: x ..... y povlati

x=;jy+Jl+7 ~/y __ /i-~~i

xJ=y+Ji+;; + y-.jl + 1+ 3x (1.1- (1'-+ I), tJ x 3 =2y+3x(l-1

tJ y=_._.

iii

+2

(x-II,)I+2x-x'
27. a) Smjenom
1

j)

y=/(xj""2x-+ 1 !\(x''''''y),*x=2y+ I=y=--(x-I)=/

kl

1
Y~f(xHogJx "(x'-YI=x~logJY=Y~3c'~f '(x), xcR;

lX=arCSinXE[~'~'2 .~J,
~=arc;cosXE[O, rr]
2

(xl, xEoR;

,--

jy'

sin 0: = x, cos 0'=..}1 - . .>?

x x;';;O,
Y2iO
y=/(x)= 2
(x ......Y)=x=
,
x,x>O,
;,y>O
(j

x x>o

(,,-"

lal"2:);

ne dolazi

obir zbog

cos~=x, sinp=)"i"=? (,,-" ne dolazi

obm zbog j)E[O, 1\])

Sod,

, (xl~ {);' xSO

- ;

i'

("+~EH ~ J)

sin (0:+ p)=sm etcOS ~ +COS Cl:sill 1J=.l? -+ (,/1 - XZ)2 = I

m) Y=f(x)=log.(x+Jxl~ 1) (x ....... y), tj

x=!o&"(y+JY1=-I)<:o;>y+JYl=I =a'o;.

Prcma lOme,
!

y-J';-I

--a"~=y-J7=t =a-~

iii

ct+P=~( 'er:+~E[ -~, 32Jt]).

Ij. arc

Sinx+arccosx=~"

b) sliena (kao all:

ct""arClgXE(

-~, ~)=tglX=x IIsinl1= Ji+7' cos

1

/J= arc Igx eo (0, n)=>dg p=x Asio p=--;=-,

0:=

v"-j

~:.?-'

x
cos Jl=---;==,

';I+x'

';I+x'

:.?
I
n
Jt
Ij. sin (0:+ P)=__-+---= I ,,*a+p=-, Ij. arctgx+arcctgx=-;
l+XZ l+x2
2
2
c) nekajc a""arctgxE(

-i, ~).Ij.lga=x,
x

tga
25. a) Zamjenom sin t

=3 II y= 2 sin

dohijemo

1), to je rezultat e!iminacijc

y= Iu (x+J;=I)+x J;CJ;

inverzna funkcija funkcije f.

1)

z.a)"

y=xJx-2;

XE(- co, 1),

i)

! 2

XH_X 1

je jednaka skupu vrijednosti funkcije It.\Jsinl, tJ

9
t'.. U1= [ - 3, J], a skup vrijednosti funkcije Ey U1= (yIY"'/(x), XE [ "3, 3]) = [0, 2];

h) funkcije
II (x)"";.: sa (-O"J, !)na (""co, I),

t elimini~e se t, tj. dobijemo y=!(x j ="9:2;

SIUIX

ondaje

, i ! i tt=arctgx=arcsin--;
+Xl
1 +:2

JI +tg'-ct vi

x> 0 i prcs!ikati simetricno U odnosu un osu y_ Na osnovu tih 5vojstava slijedi da

d) za xi

i :arcsinx=aE( -~,~).

Sill a
tga=--'--::" 1

"\.'l~sln

x
x
=--;=-=, tj a=arcslD x=arctg--='(x-i I);
"\./l_x1
JI-2
-

na.:;rtatt grafik funkcije. Taeka (0,

c) obje "adicione" forrnu!e pl'Ovjerayaju sc dirckUlO zamjenom. Npc prva od lib formula se
veriflknje na osnovlI idenlitcta:

ch 2x,=,ch 1 x+511 1 x;
f)

31. a)

--

+v lX ,,-

c) XE U

O~x~l

,2,

! <x<,x"

bl8/3; c) n/3;

(2Il1l'

""'

~.)

dl n:; c) n/2;

f) 2n;

g) n!2

-'
n

[-Ii, JJ]; ,) [1/2,1]; d)

1,/2, n]; gJ [0, I]; h) [-n/4, n/4]

36, ,,) [-I, I]; h)

f)

R,

U[2, wi; ,) [0, n/2J;

37. a) Neparna; b-d) paOla; e) ncpama; f- h) Ili pama Iii nepama; i) pama; j) ni pama ni neparna;
k-m) pama; nl nepama; 0) pama.

38. a) supj= maxj=21. inf! =min!= - 3;

c) sup/=rnaxj= 1/2, inf!=

b) sup!= max!= ,/3/2, illf! = min! = 0,

d) sup!= +00, inrj=min/=2;

co;

Kriyu y= IOsinx treba pomjcntl uhjevo za 0,64 ill prernjcsliti y-OSt! udesno 7.li 0,64;

"",3-2x,0<x<3,
=-3, 3~x~+GQ;

y",., = Y (2)

=:::.,
Yo,," = Y (0) = -:::.,
2
2

b)

41.

pron do korcspondencije y = arc sin (sin x) chi ~aiellt no jc sa

siny=sinx, xER AYE[

y=x~2kn:

gdjeje

Yrnal2/(3n:),~JYlna[2!n,

dJ yT na -1,0], yl na [0,1]; e)

Y strogo opada na (- Xl, 0] I na [2, + Ct)),

y-osa je horizolltaina asimptola;

jQ

=.:2"

5U pj

rr

inU=

-1':

n
g) sup/=2' inf/=O_

-~)UI- n/2, nJ,)) "" [o.;)uG, n]

39 ,,) II "" [ -n,

d) E~=("-so,O]U[2, +Xl):y<O=_~E(-'-:o,OJ;

c)

f)

c) supj""l,infj",,-l;

-GQ<x~O,

+ so l;

rakcnju xa ad

~+2Il1t)U(~+211n-, n:+2I1Tf),

kOrlS[lti

A SID <r =6, A"" ,/6Z+81 "" 10, 4l =arc sin 0, 6 = 0,64, tj. y = 10 sin (x+ 0,64).

y> O=-_x E [2,

po

n-

pripada grafiku

lIC

b) y=Asin(x-t-41), gdjcje

c) y=3,

d) n[2, 4]; c) XE[O, 4]; f) Ix-2rml<-2"" IIE2; g) x=-j-2tm, /lEZ

f2

j-,/x - II = I

rr

= I;

ova fo,mula (koja je sliena Moavrovoj) lako se pl'Ovjcrava Ifldukcijom. Pri dokazivanju
"adicione fOnTmle" iz e)

y=!

33. a) 2n./4;

sh2x=2sh:::'ch~,
2

35. a) xoF-ml/2, NEZ; b) Ix-2I1n)~2' nEZ;

I
1
I I !
- (e-'" +1' -~-r)=_ (r.-' + e-~)- (1" +1'- Y)+- (e' - I' ~) ~ (e' -- 1'-').
2
2
2
2
~
Za x = y iz datih fonnula neposredno sc dobija ch l x- sh 1

O do +'::0, - opada od +0:; do +0, a vrijcdnostl arctgj opadaju ad - do 0 Sada !aka m02-,cmo
x
x
2

Ie je sin a.=x

+00); cly!naR'\{O:;

yT

na

R;

f) yTRo;

y!R;,.d

na

a) )''''' I-sinx, x<O, y(O)ER; bl y= -I +sinx, x<O, y(O)=O;

2 a) y= -chI, x<O, y(OjER; b) y=ctgx, x<O, y(O)""O;

~~, ~J

.p a)

Vy=(2k+ I )n:- x, kENo,

XE[2kn:~~-,
2k1t+:::'] za prvu (odsjccak) pravu, a XE[(2kn:+I)n:-~ (2k+ljn+~J"
2
2
2'
2

y=_..:==, x<O, y(O)E'R; b) y= -- --=:;;:, x<O, y(O}=O;

JI+I~x
JI+t~x

a) y=n:~arccos2x, x<O, y(O)ER; b)y=arccos2x-n, x<O, y(O)=O;

5" a)

}'= - arctg(x + 1), x <0,

y (0) ER; b) y= arc tg (x+ I), x < 0, y (0)=0.

drug\! (odsjecak) praHl. Dakle,

J=X - 2krr,

f)

n:

n:

2-

n:

2kn, -:<;;;X :<;;;2kn: +-= - x+ (2k + I) n:, (2k + I) n:--~x-$; (2k + 1J n:+ _.'
-

2'

iz x=lt+q~2=-x~-2
Osim toga je

x=-t-3(ZUI;-ljix=t-l (z.at>-I).
DakJe, glalik

lie

sastoji iz dvije grane:

'

pryu granu cini kriva

za -1=x+3=-y""xl+6x+6

(x~-2);

druga grana grafika je kriva

za t=x+l=-y=x z +2x-2 (x~-2l.
32. Data funkcija je kompozicija funkcije u"'- !/Xl, Xt; R, x -i0 sa skupom vrijednosti (0, + 00) j funkcije
y=arc tg II, lifO' R. OblaSI delinlsanosti je R \ {O: _ Funkcija je pama, te je grafik dovoljno naertati za

102

To znaci y(O)je bilo koji realan broj.

103

5. Niz (XII) nazivamo ncopadajuCim (nerastuCim) aka 'VnEN vazi nejcdnakosl

6. GRANI(;NI PROCESI

Xn~XII+1 (Xn~Xn-tl)'
Nerastuce i neopadajuce nizove nazivamo "monolOni nizoui". Ako 'r:in E N vri~

jedi nejednakost
X,,<X,,+l

6.1. NIZOVI I GRANICNI PROCESI

svojim prvim clanam.

I. Nizom elem~nala skup~~ S nazivamo preslikavanje x :nI-7X" sa N u neprazan

~k~p

s.

Um~esto

6. Aka je neopadajuCi (nerastuci) niz (XII) ograniccn odozgo (odozdo), ooda je

konvergentan.
Monoton niz.ie (vidi 4 (iii)) konvergentan aka I sarno aka je ogranieell .

x (n! plscmo x". Za x" kazemo daje opsti Clan nizQ x, a za n da

Je mdeks nlza. UmJcsto ~ :N-..,.S pis.cmo (XII)""N ili sarno (XII) iii, takoc1e,
.\1> X2.' ... , x", ... Ponekad JC zgodno pIsati x" = f (n), n 0 N (iii n 0 No).
Aka!e.~ skup brojeva (realnih iii kompleksnih), onda kaiemo da je (x,,) niz
rea/mh III kompleksnih brojeva.
Nadalje cerno, ako ne kazemo drukCije, posrnalrati nizove realnih brojeva.

2. Niz (XII) llazivarno konvergenwim ako

.
.
(3a E R) (\Ie> 0) (3m (e) EN) n> m=lx.- 01

~~~ XII = a* iii XII -loQ (n-lo (0).

Ako niz (x,,) nije konvergenlan, onda ga nazivamo diuergentnim.

2.1. Niz (XII) divergira ka +00 ili limx,,= +00 ako

2.2. Analogno se definise da niz (x,,) divergira ka "- 00

7. Neka je (nk) rastuci niz brojeva iz N. Niz (Yk) definisan jednakoscu Yk=X llk "
(kEN) nazivamo podnizom niza (xd- Podoiz obiljei3vamo sa (x nk )
8. Broj a oR U {+ 00, ~ oo} = R je tacka nagomiiavanja* niza (XII) ako u proizvoljtacke a leZl beskonacno mnogo cianova tog niza:
noj okoJini U(a)

te

(\lU (all (\1m E N) (311 > /Il) x" E U (a);

(ova definicija tacke nagomilavanja ekvivalentna je Ivrdnji da posloji podniz

<.

Bra] ~ ~azlvarno granicom (limesom) niza (xn) iii kazemo da niz (x") kOl1llCrgil"a
ka tack! a (E R), slo zapisujerno

(\lM>0)(3m(M)EN)n>m=x >M

~ko

(\1M >0) (3m (M)EN)n> m=>x.< - M.

2.3. Kao sto smo {xl Jx- aJ <} = U (a, ) nazvali s-okolinom tacke a tako se i
sa {xlx>M(x<--M), M>OI~U(C(J, M) naziva M - akolina tacke

(x",), ,akav da x., ~a (k~ OJ )).

9. (i) Svaki niz (xn) ima bar jednu tacku nagomilavanja (konacflU iii beskonacnu);
(il) Svaki ogranitell niz Ima bar jednLl (konaenu) tacku llcgomiiavanja
(Bolcano~ Vajerstras),**
10. Najveca (najmanja) tacka nagomilavanja niza (x~) naziva se gornji limes ili
limes superior (donji limes iIi limes inferior) i oznaeava
flni x" (lim x,,).
"~w

11. Za svaki niz (XII) vrijedi

limxn;Iirnx",

+00 (- (0).
3. Niz (x,,) nazivamo ogranicenim ako je ogranieen skup X ~{x InEN\.
1
v .. d
t" (d I 3 d fi
II
J nJegov! 1
. flJe n~s I VI I . : e micija 3). lJ tom srnislu uvodimo i pojrnove
mfx n = mf {xlllnEN} I sup x" =sup {x"ln EN}.

a nil, (xn) je konvergentan ako i sarno ako je

limxlI=hrnx".
12. Ncka
1)

ogranicen;

(ii) ima jedinstvenu granicu;

~jegove granice Iei.e gotovo svi clanovi niza (osirn

mozda, konacno moogo clanova niza).
'

(iii) u p:oizvoljnoj okolini

NajcdCe Cemo plsati lim x. umje'sto lim x.

Sil

ni7..ovi (XII)' (YII) konvergentni i lirnxn=a, limYn=b. Tada:

lim{xlIy~)=Jimx"lirnYII=ab;
XII

lirnx

J) lim_~_.__n ~_(y.-fOVnEN)Ab-fO;

4. Ako je niz (XII) konvergentan, tada jc j

(i)

(X,,>X,,+l)'

onda niz (XII) nazivamo rastuCi (opadajuci).

Aka je monoton niz (x.) neapadajuCi (neraSluci), to zapisujemo Ix.)!I(x.)!).
Iz definicije slijedi da je neopadajuCi (nerast ub) niz ogranieell odozgo (odozdo)

2) lim (x"YII)=lirnxnlimy,,=a b;
4) limcx.~climx"~ea.

YII

limy" b
13. Ako: (3 lim x. ~a) 1\ (3lim Y. ~ a) A (\Ill E N :x.;;; z. ;;;y.)",,3Iim z. ~ a.

Obicno se pravi distinkcija innedu pojmova tacka nagomilavanja (misE se pri tome Ila konacan broj
Il E R) i beskonacna (atka nagomilavanja Il E { ~ co, + 0) }
Bernhard Bolzano (1781 --1848), Cciki matematicar.
Karl Theodor Wilhelm Weierstrass (1815-1897), njemacki malematitaf.

!Os

6. Dokazati;
al lirnq"~O,

1'11<1,

'1=1,

~l,
XM----t

ka broju

l,
=+co,

10=0

e~2,718281.

15. Niz (xJ nazivamo Kosijev* ili /undamenlalnim ako

q= -1 (dvije tacke nagomilavanja),

'1>1,

q< --I (dvije beskonacne laCke nagotllilavanja):

= teo,

('1<> 0) (3,,,, (E) EN) m> a > ao",,)a" - arn) < E.

b) li!llZ/~=l; c)linl~;=l

16. Niz (x,,) je koovergentan aka i sarno ako je Kosijev niz.

a"
d I lim -,--n = 0,
1 +a

[aI < I,

=1,

)nl> I,

ZADACI

1. Dokazati:
a) niz (1,,=c (c je kanstanta), konvergira ka c;

(~) konvergira ka 0;

b) niz

e1) niz /H'-+( ~

c) niz (nil) konvergira za a;20, divergira za 0:>0;

It

n+!

a,,="~~-+

mr

c) a,,=--s]fl -n+ I
4
2rm
e) an=cosn~._;

l+x+ ... +x"

l+y+ __ y"

J-y

0,

1>"(1 +~)"-1 +sin r~1t;

a"

CfJ

lUll-=
r
!I

+
'
_co,

0,

l-~\

[a) < I,
a> 1,
a < --1,
In)~l

(Ix\ < I, )1'I< I);

(r>O).

I 3

2n- I

2 4

2//

.,,/2//+ I

(1) -'-. _.--"-<~---=::-, te na osnovu toga dokazati

!im(~'~ ... ~i: 1)=0.

2"-,1

2' 2' 4' 4' ... , 2~' -y'"

b)

lj<I',

7. Dokazati nejednakost

d) a" = Z/J-+?~I7;
f)

)'11<1,

q"?: 1,

eo,

f) 1'"1- ,,~- --~,,-'-'-

g)

I 1 I 3

I-Ii

5. Za nizove (x,,) odrcditi infx", 5upx"/jnL'(",I1rrix,, akoje opsti clan niza:

I
(-II" 1+(-1)"
a) x,,=;;-l;

=0;'),

( ..-1)" irna dvije tacke nagomilavanja.

4. Odrediti timan i lJIIl aN aka je:

n2
2Jw
a) a =~-'--"cos--
b) a,,= (_
n
nl+ I n '

I
.+'1"")="--,

e) lim (I +q+

1
nl -+ n -+ 2
r
2" - 1
c) lirnb"="3,zab"=3-;?"+"2-;;-+7; d)lirnZ!a=1 (a>I); e)limy;'+{=J
3. Pokazati da niz

a= I;

divcrgira.

2. PrimjclljlljllCl definiciju granicne vrijednosti, dokazati:

n
I
a) liman=l za a,,'---=-----; b) limx,,=O za x,,=(-l)~-;
n+ I
n

(0)0);

x,,=----;;-+'-2--";

11+1

a l1

=(1 +~)"

monotono rastuCi i ogranicen odozgo, a da je niz

bn=(l+~)"+l

2nn:
f) x,,=--cos-;
1I~

8. Dokazati da jc niz

monotono opadajuCi i ogranieen odozdo.

Odatle proizlazi da ti I1ilovi imaju zajednicku granicI1u vrijednost

lim a,,= jim b" (=e).

,m

9. Dokazati nejednakosti;

<fI!

i) x,,=I+lIsin-.

a) (~)"

<e(~J,

(!lEN);

I (I) <-,I

b) --<In 1+I +n
11

(aEN).

.. Augustin LOUIS (Baron) Cauchy (1789--1857), francuski mateHlalicar.

107
106

10. Dokazati da je za O<a< 1,

lim [(n +at- (n + b)"] =0,
U=!im

(~-,,/';;);

(0)

V=lim (Z/n+a

(lJ

~,/~,

tll

,/c +,/:, .

(j:h+-2--~-4+ --- +~+/)0(-;;+2)}

-.[/~ai).

11. Pri~jenjujuci teorem 0 konvergentnosti ogranicenih i monotonih nizova dokazatJ konvergenciju i odrcditi lim an .ako jc:
'

a)

c) lim

b). KoristeCi ovaj rezultat, izracuna!i

,an=JC+0~'~~~Jc(c>O);

+n(n+

1-2+2-3+ ___
I)
e) Jim----nT~'~~--18. Provjeriti rcwltatc:
_ 2
e=-J
a) lim -~-=sgnx; b) lUll -arctgnx=sgnx;
~--.co IT
"-HO e
+1
19. Izracunati:

a) lim (_'_')";
12. Odrediti granicne vrijednosti nizova
n

11

e) lim n In (I

a"=j,~1+n ' b"=j-;? + 1 ' Xn= ,,/n1 +1+~/~2+2 + ". + J~2 +-;.

(_n_)"'
I

c) llfn

n f

+~}

1)100"
(Ii n

d)

lim (10

~)";
311

\) limll[ln(II+ll-lnnj.

20. Izracunati lim an ako je

13. Neka je data m pozitivnih brojeva (11, a2 , " ' , a",.

Ako je max {a!, ... , a",} = A, dokazati da je

lim

b) I un

11+1

(1,,=

yr;;7 +(11 +-:'+a~,= A.

Larct g {2' Uputstvo: Prvo dokazati identitet

Qn=arctg-n~-~1

k '"' 1

n~~]

14. Izracunali:

21. Dokazati: lim (1- 212) (I - ;2) ___ (I

3n l -2n+l
a) Jjm---,~-'
2nl+ 7n- 3'
.

10

\/

~_ "I, )~~_

I
22. a) KoristeCi kri(erijum Kosija, dokazati da niz an"" I +22"-1-'

,,+ 1

c) ilm------

n1 + 1 '

konvergira;
1
b) koristeci isti kriterijum, dokazati da niz x,,= I +-2+'"

+-,
11

nEN divergira.

RJESENJA
I. a) a.=c.;:.!a.-cl=O<c (liEN), teje limo#=lim c prema definidji 2;
b)

1!,,-ol<~<f:(>O)';:'II>~'
rn

Ie se u definiciji 1 moie uzeli m ""

[~J (gdje je [x] cije]i dio od xl;

c) za 0:>0: II~>M (>O~n>Mlf~,

Ie se u definic:iji 2.1. moze uzeti m=[Mli~];

ZlI

tt<O, siieno kao u b), dobjje se

(\Jf.>O)(3m "'" [Cll~J + I;

17. Izracunati:

d) niz a = (- I)" ima dvije tacke nagomilavanja, - 1 i 1. lJ stvuri, iz niza (a R ) mogu se izdvojiti dva

aj lim(-I-+-I_+
I)
IX/
1-2 2-3 --- +;(11+1) ; ,,-

)-? "

bl lim(I+_1...+ ___ +
1+2
1+2+ __ +" ,;:
108

~~

(a20-1

l"~", = {- 1l "" (illnl."N= (lineN' taka da je lima. "" lim il h

- L=

I <lima.= lim 01. "" 1

b) slicno kao 1 ,b) dobije se

2.a) Kakoje(zaVc>O)

la.-ll<~<o~<""'n>m=[~J;
11+ I
n

{Vc>0}(3m (E)""

La

[~J) n> m=-I( - 1)"~- 0i < E;

"

Rczultate eemo predoeiti 11 fOf!lll

fimxn)=(-I,O, -I, -1);

c) imaUio (>0)

i ~ ~I
b

,"

=911

>

<

f;=~33n
----;--:-~-.< l><"'!' ~- = ~ < f.
+211+7
33n
911
2

b) (-

~n
> .~-=Il > [.LJ:
c
9
_9

f)

tako daje

I,~,2 0, I):

d) (0, 2, 0, 2):

I, -~, I);

(-~,
,2

dl l1.u>l=Zla>l,tj .;:j~-1>O,

cetvorke. npr. II ovom slucaju je (infx.. sup X., liUF",

Uftltene

g) (--co,

c) (-4,6, -4,6):

h) (0, co, 0, co):

CO, -C(), 0:(1)",

i) (-

JJ,

();J,

--

ex), en)

(\i>(}j

I~/~

6. a) b

" 11 < t=-Z/~ < I +r ( II a > I)

I
=-<log"(1 +f.)

I'll < I je I'll ~-(1'>0),

l+p

(I + p)"= I -I-

IIP+(")
,I
,2

-1- .. . +p'>np. Zato jc

"

I I

1()~)lql"~--,<-'"
(1 +p)

(V(> 0) (3m (El E N) n > m=I~/~~ - II <:: E,

lq!"~q"~lql" (opel prema lJ)slijedi jilllq'=O,

Za q=1 limq'=lirn 1=1 (yjdi zadatak l.a)

te je, pretlla definicij! 2, lim ~/~= I (a> 1) Prirnjedba: Na ist! naCin moguCe je dokaza!i
~/a.,,j

(O<::a;S!).

Iql<l.

Za q> I=q,"-I +r (r>O) =q"= l'l'llr+G)r1+

2"~" !
I
2
2
2
2
----1 <=--"-=~-<::=2"> -=n>log ,2"+1

)ql"=O. Sada iz

Za q= --I (vidi zadatak Ld)

2"+1
e) Da je lim 2-;;-:-1-= I, izlazi iz

11

I I I
1
Kako je lim---=- lim-=O, to je prema [corelnl 13 Jim
p II P
n

DakJe,

lim

2"

2"+1

M'

+r'>nr, tJ

(':,M>O) (.3m(M)=-)n>--=Q">nr>M ill prcma deL 2.10 lim

1 niz

Za q <:

11+1
3. Niz a"=-"--+ (- I)" moze se [asta;-i!i na dv,! podnizlI

l"=(<ft--+CD;

"

q~

q~=C(l(Q>

I)

iwa dvije taCke lIagofHilavanja.

l"-J =

_(_qf"-J

Primjedbu.: Rewltat za 0 <

-->- CD,

Iq) < I slijedi

(n--+CD)

direktllO:

}_~~I: q" = ()..",,(Vc> O)lq" - 0) <=)ql" <::(=11 > !ogl~l (0 <:: Jql <:: J)
I

O<::O~~_l <.~, te 0"" ... 0 (n-.CD)

n

b) l'odemo Ii od n= (I

Dakle, Li.ma~=O, lTrila"= 2.

Il= I

+1)

gdje je A, = {o~~_,lk EN J (r= 0, I. 2). to se oiz (a") moze rastaviti oa tfi poJniza:

Posto .ie

9111
OJ~""1+7' 030 _ 1 =

1!>--,,--(vn-!f,lj.(O<)~/n-l<

(3n-lf

-:2 '1 + (311- I7"

Sada je lim oJ" = 1, lim

(l3H_ I

= lim a J

a3o-2

= -

{3n-2f

= -

2' Ie 7..akljucujemo da su tacke nagomilavanja niz.a

I);

dl

(I, 2); e) (0, I);

110

,-

Sadaje

(\;fC:>0)(3m=-~)f1>~=I~/~~-l)< -J~~<E'
f;

odak!e zakljucujemo, prema defiuiciji 2, da ~/n---+l kod n ... co;

c) za svako 0>0 postoji lIEN, tako daje 0<0<11, odalde dobijamo

n (0,

I)

limx,,=lirnx.=lTulX"= - L
JC .':.-X"+1

Kakojelim(~-l)=lim~-l=-I,tOje
\;1
1I
Kako

I> 0 (=fI > I), to iz zadnje jednakosti shjedi nejednakost

I}"" I. Rjeenja osta!ih zadataka

DII,isacemo kao ureden par ilima.,flnlil.)

,,/2
\-e-T' e+l); c) (0,

'V Jl

"i"-I)

2' 1+'(3/1 - 21'

--~, Dakle,liJJla.=[J1io{-~, I}=o:-~,!lma,=max{--~,

5, a)

I))", fJ> I, premil binolJllloj formuh najazilno

4. a) Kakoje (a.lfJENj=A oUA J UA 2 ,

b)

+ (';:/fJ -

-'
11 (11- J) (;)'1- 1)+--'-(;)11-1))+, .. +(-~!n.- I)"

I .
=---->0, !lIZ je opadaJuci Ie je ior a =lima "'" -1 supa ""'0 ",,0
II ('1 + 1)
h
n
,
h I '

o<~ia <!:,/n,

te je, prema leorerni I J,

lim ~/;=O (=Iim~/;;= I)

Primjedl){J; Ovaj rezultat moZe se dobiti s]ieno kao prelhodni u 6.a) iIi direktno oa osnovu
ddinil::lje Iimesa (vidi 2.d).
g) Za

la)..:::1

,"
I
je lim -=limo"lim--=O (r>O) (vidi zadatak l.a)),
n'
,{

III

Za a> J =a =(J +a- J)"= 1 +11 (a-

n(n-I)

Otuda: lim [(/1 +a)" - (n +b)~J =0, SIO je I {fcbalo doka?JHl

Gorc sma korislili osohinu stcpenc funkcijc ;(I--+A' koja je rasluea:Dl A> I, tako ela za 0:<1 shjedi

/1(n-1)

l+----- (a- If+

2

( !+~,-b)=A.<AI
n+h,

a"

+. +(a-l)"=a">----(a-Ill=->(n_ I)(a- If
2
,
.

I
I
Za a=-, a=l, b=O (iii za ct=-, rEN, (a, b)=(a\ -II") lZ gornjeg reZ1liata shjed! U= V=O.
2
,

odakle je

"

Jun;= 0:), Ij. rczullill je lacan za r= I (a> I)

Prinrjedba: Rcztlltati za U (iJi V) mogu se dobili na slijedcei naCin:

if (~)'

Zar>Ojc---;:-=
,gdjcjcb=alf',tejelim::"'=w
11
II
/I'

U=lim(...ilH-!-YIl)

"

,--

=lim~'''~C=:~lll

1l

(,""

b",)

- a, .. >11\--<1
=(a "<a
1\/).+1 <...!"
~I I
b,
.+1

OSlm loga jc a, (I

Za

SI":

"k
'.
.
"
a a dokazuJu
pfllnJcnam
BcrnulijcI'c
ncjednakostj

A.=(~r B.""eG)" ncjcdnakost ecmo zapisati

2

/1

J1+~+1
"

o.

n""-1:al=-I;~-)::>J~=al

- tacno.

i--

a"~l

an

an

a" = V c + a" "la. =c + a"~ I =a. = - +--'=a n

d]

<a., jer jc

+1

Prcma tome, na osnovu lcorcmc 13 dobijemo

U

hm a.=lirn a.~I=a, tako da iz a!=c+a._! prclaskom na jimes dohij(,lllo da jt >0 pozitivan

korijen kvadratne jednabne a1 _ (1- c =0. tj

obliku

(I) A,<I1!<B.
,

Ostajc da dokalemo da je (an) ograniee!l odozgo (odozdo jc ogranlccn sa

rasluCij. Lako se provjerava sljedef.e

lim an=e=!lm b.

+-+1

111

Ie JC indukcijam dokazano da jc a, i.

+~)=b"=-(O < )a" <b .. taka da je prema (1)

lim --,- lim --..:::::::_:::--.-- =

Pretpostavimo da je a. >a.", l> Ij. a.- an '-I> O. Tada jc

(2) aj.(a.<a. t i <b.") <b.~bl (VII EN). 17. (2), prcma teorcrnarna 6. i 13, dohijemo

9. a) Ako stavimo

JI "I

,-=lim-----=----.:o
I +,/n
,,/n+- I +,,/11

11. a) DokaZimo prvo da jc a"T. Dok"az-llecmo (indl;;,:c;j!'m) da je an+! >a. (rl E N)

'n~u::(211-Jr-

7. Nejcdnakosl (I) dokazali npr. indukcijom. a potom primije:niti teoremu 14_

K NCJcdnakosli
(I)

,./n+

Za!a!=ljelim-=sgna lim-----;=O
/I'
"-':rc n
Najzad, za a< --1, imamo
.
a"
al ,,-)
Jim ---= + 00 lim ---~ - - 00

"~,,-,{2n)'

r ./n+ I +'/11

Za 11= 1, (l) -=-.< I <- jc tacno.

b)

Prclposlavimo Ii daje (I) lacna za ndo I1EN, (adaje

A n ' l < (11+ l)A.I1+ I)! 11+ I JR, < n'i I' tj. {J).ie [aena

za

fl+

I ako jc

(2) A'+ I 11+ I)A" (11+ I)B.<B'H'

Nejednakosti (2) Sli ckvivalcntnc rcspcktivno sa

a. =

(I +~)"

al = 2<

< e = sup a..

(1 +~)".
<e1

10 jc latno (vidi

+~)"+)

Dokaiimo prvo da je a. <c.

za 11=1 al=J~<c (jer jec>I),

a"+l =J-':;:: <J~=c ako je a,<c, sto bi predstavl,ial0 dokaz indukcijom.

tome zadatak 8)

(vidi zadatak 8), logaritmimnjcm i preurel1enjcm.

a,,,
J -ca~l\a"<c=----=
a.

J-:

-->I=a.+I>a.,
an
tj_ niz (a.)je rastuti. Dakle, postoji lim a.""'a, Ic prc!askom na limes II
rr,;,! =ca" dobijemo a1 =ca. Rjdcnja Ie kvadratne jednacine su il (a- c)=O=aE {O. cl Mcdutlffi,
lim iln=a fO zato ~to je 0 < a l <a1 < ... Daklc,

Sadaiza."I=

b) Ove dviJc ncjednakosti se lako dobiju iz nejednakosti

(I +~)"

Prctpostavicemo da jt c> 1(1.:1 O<c<! rjdcnjc bi trebrtl0 dje1imicno izmijenilij

hm ;;;Tc~

. :;~""C(za

c> 1).

10. Ovo je granitna vrijednost lipa CO _ co.

Za a>b (i O<a< I) dobijemo

b)'_I]Il+b t [l+ a-b _I]=~'

n+b
(n+b)!-o'

a
on+a)O-(n+b j"=(n+b)"[(I+ l1+b

a-b
I
Ie taka je Jim------=(a-b) tim-----o
(n+b)l-.
(n+b)l-~-

Za c= 1 je lim

j;~,/i =

I (o(a.)"" (I)

Za 0 <c < I rjdcnje bi se dohilo slieno kao za c> I. Sada bi bilo

c<a.-i-I <a~< . . <al =yc~lima.=c.

Dakle, 7--3 sve c ~O je

!imJc..J~../;=c.

an"+bIJ+c a
loan+- I
b) !im--~'-~=-, A-=I=-O; c)liJTI--;-~=O;
Anl+bll-f-C A
II -f. I

c) OClloje

a., J =a. ~->a" ake je n + I > q (> 0), Ij_ za

n+- I

!!

Goll' +(/111,-1 -f- . . +(J,_ jll +(J,

d) lim--"-----"---~-----=O, r<s,
Aoll'+AIn'-1 +. -f-A._llt+-A,

>q - 1

[liz (a.) je opadajuci poslije do\-'oljllO rellkog indeksa

/I

(> t'I,) "" [q- ! ]

+- I).

i/o

=-"-, r=s,

Da jc ograniCeu s donjc slrane, ollto jc pos(O je a.> O. Zaw, prema leoremi 6, prelaskorn na limes

kad

A,

dobijamo

fI--+CO

""".:0

an' 1 =a.--~=Iim ao+ l =Iimll. 11m ~'- =a=a O*a=O. Dakle,

fI+l
11+!

sgn (aoAo), r>s

IS. a)

,"

iim-=O

"

b) sadaje

d) Zaniza"I=,jt-f-<l.,(J!=llakosedokazuje

I-x

I <al <<l.<a.+) < I +1 (1)0),

l1 rt

Ij. nlz (a.)je monotono r3SIl!cl I ograniCeIl. Prema lome, postoji Jima.=linw.q=a.
Predemo Ii u a"'1 =,,;;-:;:~ na limes kod II ..... Xl, dobijemo a ='-/~ (a> J).
TlIko je a pozilivllO rjdenjc jednaclIle
a1-a-I=O Aa>

=!'-_ x-;=l+X+;~~+ x'--I'

,11

gJJejex=)I-~~-'1 (II--+'X!)

l={j=.l~~l~~

1
Dakle, lim jc an =- _Oa Ii rezuItat vrijedi za

2
x;
12. NizlH'1 a. j h. prcdsunljaju neodredenosl obJika -'. Skra{illlo Ii Ie razlomke sa

I!

rE

R,

r,p O?

dobijcmo

d) iskoristimo Ii ideju iz zadatk1J 10, d0bicemo:

O<a"~,,'" n'[(I+~r-l]q"'d[(lt~)-I"], tj
Saua, zbog

O<a.<-----:;-, (ejc lim

nl!.

u~=O

e) Istim metouo1l1 kao U pl-clhoJnoll) zadalku doblja se

--==->-----,,==>.

\/n 1 +1

,,/11
II

>-=~-

b , )'" -I ] an+b) [(- 1+-b , ) -I ] (h>cl

O<a.""(an+bl 17 [ -( 1+---

v'nl -f-n

+2
~_

shjedi -: 1 =>
'~-----;:=>"-----;:-::,===' tj.
vn +1
i~lyn +k
"in-+n

b-c
b~c
J
~---=--"--'~"---'O

..jall+~

b.:> x.>a., (A lim a.= lim b.= !), odakle, prema teoremi /3, izlazi lim x. = 1.
lJ. lz usJova max {a.{~O)lk= 1, mj =A
=(VnEN) (Vk= I,

(zr m ----.1), dobijcmo traieni rezultal

14. a) Kllko je

OIl+C

J---'J,- ,
+------0:; ,/~

Ie (J.-_O(n---->cn)

Primijctiti da pretposlavka b>c nt umanjuje OpSlost U suprotnom bl promulrali !lIZ

m)O~a'i2A" =(O;';;)A":2a;+a; + .. _-t-a:,~mA'=A 2;:'/;;J1-a;~"~a:'2A V;;;,

Odalle, nakon prelaska na limes kad

(J/J+c

xn= -a._O(n-teo, b<c).

/I .....X!

16. islim postupkom kao u zadatku 12 dobijclI\o

II

1)11< "(1+;'--:11)lls
I +;.

.~_"_~",,

____ >a

{1t'+I)II'

odakle slijedi o..... ! kod

17, a)

II

>-------=~.----,

/1.-4

(Ir'+n)II'

co (s - I> 0).

1 11

Kakoje----=--~

k(k+ll

k+l

='"~(1 --,1)+(-,1-_)1)+ __ +(_'-_I)+(:_~I~)

~1
___n+1__I >1 i"-~),
11-1 II.
II 11+ 1
115
114

b)

sadaje

---

l-t-2+ ,.+k

d) x, =

( ~')"'
-(~--3~'"")'-;;
1"-

-k{k+!-j'

, lJ
-(!+--'"~'1"'"')"-;;'

31l-~1

-",=a;"li~ (,

e) lilllllln(l

+n=limin(1 +~y

3n-J

+_,_)-111,

=llllirn(I+D"
=10= I,

3n-\

+~)" -----e(n----> (0)

gdje je a.= (1

(taka tia i podolz

f)

11l111l[IIl(n+l).-lnIl =llITlllln(1+D=1

a3"_)-.e(ll~HD))

lato je
lim -"" "" (lim a3~-1

kad Il-----CO;

3
c' 11 ;

113

20. Za n= l:a J =arct g '2' idenlilel je taean.

Pretpostavimo da je identitel laean za neko nEN; lada je:

e} sadaje

:,

)=k(k+l)=i:F+i>=~Il(n+!)(2fl+J)+!_nilJ+!)
I (
I
I
6
.2
=)11 n+l)(n'-f-2), t'cje IHna"=-j

(1",1= ')

1':'1

al

lun e"-'= lim (c-')"=O;

n-,x>

;:;-+1 + 2(n+l)i

):<0,

I,

/!-I-\
arclg--,

=arctg_

n~:;o

/I

"

J)

18.

arclg-+arclg----=afctg--- +arctg
2k)
2(11+1)2
n+l
2(11+1

n-l-2

, - - - c-~
IJ-I-12(n-l-

x=O,

lJ IdCnlltet je dokazan na osnovlI matematlckc mdllkclje Sada je

11+1
11+1
It
lim a.=!im arctg--,=arctglim--=arc 19 I ""n+2
n+2
4
4
2 J

zato JC

x'"--I

f(x)=Jim-,-~

x"+ I

19. a)

{-I,!'I<I,
0lxl=ol
'
,
',Ixl> I,

sgn (/xl- 1) (oaCrlaj

In+l
a._! =- - - izlazi a~""'an
2 n

graflk I

limC_:J"=~(~I)" =~;

n(n+2)
--(n+1)1

"I

In+2
--2n+!

1
n+2 I
Sadaje lim aft='2iim;;-+l=i"

11m 1+-

"

b) kako je

22. a) Za m > /I dobijemo

( ')" ("")"

25, 1+n

10 je

---_
I)

Mcdutim, kako je

, (") n >_,
2"- n+

~:2:

BuduCi da

la m- ani ='j;;-+-'-f"+(;:;-+-21+-"' -I- ml'

<e,

~-.O
~
2"
' en .... 0 (n----> (0),

"~

k'

k(k-')

k-\

-<---=~"---

eO"

(k> I) izlazi

'

la.-a.1 ~(:--'
)+(-'---'--)+
__ -+(--'
_--'-)~:--'-<'(<=",>').
n n+l
n+1 11+2
m-" 1 m
n m n
6

" '
zaklJuC!lJefl'10 da je

Dak!e,

lim (-.::,-)"' = 0
11+1

c) lim

( +~')'"'" (')'"
+- "lim ( I)"
I

",,[im!

Il

1+n

(V6 > 0) (3no {6)=D m > n>

=(1 +0)10,1'=1'

'

110=1(1., - a.1 < f..,

tj. n'iz (a.) konvergira, prema Ko~ijevom kriterijumu.

b) Neka je 111",,211, (ada je

I
I

. d Ii . "a (u KosiJ'cvorn smislu) ekvivalentna jc slijedecoj (u HajIleo~

5. Gorny:l e IllIClj
vom* smislu):

Ix",-x~!"'~---+--+,

n+ 1 11+2

stO mati da je za

1
(;= -

Funkcija J "tma granicn~ vrijednost

I
"I
')
'+-"-'>_=_>,
{VeE (0,-),
n+n 211 2
, 2

i 7..8. svako flo tab'o da je m~ 211 > n > flo ispunjeno

A (ER) u tacki x~a (ER) aka za

. I"
. ()
(x cE (f)""(a)) takav da x"~a(,,~C()) odgovarajuci
prolzvo JIll nlz x" nr:;; " .>:.
'.
niz yrijednosti funkclje konverglfa ka A, tj.

Ix", -x"l >., Ij. niz (x~)

divergira.

f(x,,)~A (,,~oo).

d ~, f IIlkcije f u tacti a ako

B . A Iaziva se (ijelimicflvl11 grameno m vrlje noscu l
rOJ .. I ( ) x -loa takav daje x .~a ij(x,,)~A (,,~oo).
postoJI nlz X"' "1- , I I
'c
"edno~[
Slitoo sc def'inise i jedlloslrall(l Oijeva iIi desna) djelimicna granl na Vrlj
.:>
'V

6.2. GRANICNA VRlJEDNOST FUNKCIJE

6.

1. Nekaje EcR. Tacka a nazi va se tackom nagomilavanja skupa E, ako

okolini te tacke postoji bar jedna !acka skupa E razlicila od o.
2. (Kosi) Broj A naziva se granihlOlIl vrljednoscu jimkcije
aE(a p) (iIi za x~a) ako:

I: (a,

II

svakoj

~)--J.R II

funkcije.
. ' .'~
.'~
.. doost funkcije llaziva se gornjo i
N,ljveca i najmanja dJe!!llllcna ,?I~nlcna VrljC
..
x}
dOllja grarlicrJa vrijednost funkclje I oznacava ~f(x) I lxl~f{ .

raCid

Vrijcdi leorema:

to tacka a predstavlja lacku nagomilavanja za oblast definisanosti funkcije;

2 za svaku okolinu U(A, El tacke A postoji okoJina U(a, o)c(a, 0), tako daje
za sve x E U (a, 0) "" (a} istovremeno f(X)E U (A. s), tj.
(Ve >0)(30 (EO) 0 <

Ix,- al < ik,il(x) - AI <E.

3. Broj A nazi va se (ijeva (desna) granicno vrijednost fUllkcije f u tacki a ako:

lirnf(x)~A=lirnf(x)~liiiif(x)~ A

,_0

I'

'-d~'

nf'rato",~aza bito-akoju od aritmetickib opcracija (+,

g .Ie jC 0 Oy_.
...
.
.
slucaju operacije d!Je!JcnJa treba da je B#O.}

~:oda postoji limf(g (x)) i Vfljedi

x-o

90 Neka postoje

ili

y--+A

lilllf(x)~ lim g (xl~ A

(((a+O)~A)

i neka je u nekoj okolini tacke a

g (x)";" (x)oU(x).

Vrijedi tcorema:
limf(x)~

limf(g (x))~ lirnf(y)

x--+a

(lim f(x)~A),
.>:--+a+O

" :). {U

8. Neka postoje limesi

_ .
limg(x)=A (g(x)1A za xfa); ;1.:~j(X).

To oznacavamo sa

f(a- O)=A

"

lin;U~(x)og (x):'li~'f(x)olim 9 (xl ~ AoB,

(VE > 0) (30 (EO) a--o <x <a (a < x <a+ o)"'"I/(x)- al <E.

lim f(x)=A

()-B (acR A BER) slijedl (slieno kao za nizove):

7. lz Ilmf(x)=A, Itn 9 x -

U tom slucaju pisemo limf{x}= A

(iJi /(x)---tA kad X-HI) i kazemo da funkcija /, kad x !eZi a, ima grarJicnll
vrijednost (limes) A.

A=f(a- O)~f(a + 0)= A.

4. SJicno kao u 2 (iii 3) definisc se beskonacno granicna vrijednost A E { - 00, + oo}

u konacnoj tacki a, Ie. konocna granicnQ vrijednost A u beskonacnoj tacki
a E ( - 00, + oo} te beskonacna grallicna vrijedoost u beskollacnoj tacki (A,
ae (-- 00, +00)).

Tadaje lim"(x)~A (a, AER).

10. Akoje Iimj(x)=O (oo),
gdje je

::R,

tada kaiemo da je funkcija

f beskonac1lo mala (velika)

u tacki a

(kad x~a).

U opstem slueaju
limf(x)~A=(\lU(A))(3U(a)l x
,-0

U(a) "" (a} =f(x) c UtA), gdje a, A E R.

E. Hcinc, 1821-" 1881.

119
118

2. Dill I pJ"CCIZOC dcfll1icijc zaplsa:

.
a) 1",,/(x)=A-O;
/(,,+0)=;1,/1 0

11. Neka su/, g:U(a)*""{a}--J.R, gdjcje aER. Uvode se oznake:

. fix)
(i) /(x)~O (g(x)) (x_a)=(3kcR) Ilm~~k(f too);

, '"
A"

/(x)~o(g(x)) (x,~a)=lim/(x) ~O;

(ii)

c)

h) I"" f(x)= A HI;

<_.g(x)

.f'

..

1"lIn.l (x)= /1 +0

".

'

Koris(cCi dcfiniciju gnmicnc vrijcdnosli

<_.g(x)

3, k-on,lo..noJ
.;<.

(iii) /(x)-g (X) (x_a)=lim[(X)= I.

._.g(x)

,
,I) 1lll1.\

1 Ako sufi 9 bcskonacno malc (vel ike) kad x--J.a, tada se u slucaju (ii) kazc
dajefbeskonacno mala (velika) viseg (njieg) reda od 9 (kad x--J.a).
2 Ako je k1-D u slueaju (i), kazemo da su beskonacno male (velike)fi 9 istoq
reda kad x--J.a.
3 U slucaju (iii) kazemo da su fig ekvivalentne iii asimplotski jednake kad
x..-j-a.
0

4 Izraz/(x)=o(l) znati cia jeJ(x) bcskonacno

mala;J(x)~O(I)

maci cia je

fix) ogranicena; 1=0 (f(x)) znaCi cia je/(x) beskonai'no velika.

12. Mooge graniene vrijednosti dokazuju se pomocll slijedcCe dvije formulc:

granienc vrijetinosli)

\I

I"

!
" .
=4; h ) I~IJ~~(X_ 3)1~:""

,)

.
. 2, n X

::::;,y);

_2

lilll
~-'2

(,)
'

11111

X"" 4
,
'). """

lim

i -

lim

f)

,(.1;

4. Knrlslcl:i Hajncovu definiciju gran 1C n c vrqrdnoSl1

Xl - 4
Illn/(x), gdjC/(X)=x2,_ 2.\ (x /2)

_x? + I
--~., I

"'_. _ co" X -

-"~"'x .

(1.\

2; d)

,dXL .. "_\

{2+

funkCljc, odrcdil i'

.' 2

S. !)rovjI:nti rczultalc:
a)

11111

(,/~-J,;'~

1)=0;
"1 '

""

.Jx (x + I) - .J x

smx
lim--=l,
x-o x
lim (I +x)J/"'=e.

Y b~skonacne

hc'"konacnol')
lackl, dokazall da .IC:
,

(.

"2

Primjedbe:

0;

0 )=,1

til

V,'I"Xl_\,/2(1~~~=

lim
,.1

--

l/2

(1-- xl'

(I

-:_,
2,/2

(mt-O,

11, mE:

Q);

Ce~IO se primjenjuju i slijedcCe forlllule, a one su posljedica posljednje formule:

(I +~)'

lim
X-a:!

(I fa>O):

=e; lim logo (I +x) ~_~,

;';--'0
x
Ina
-I

lim'--~Ina,

x-o

(a>O),

ZADACI

6. a) Dokazali oa funkcijt"

1. Koristeci "E~O" formulacije, dati precizne definicije pojmova:

a) limf(x)~A;
b) limf(x)~A;
c) lim f(x)~A;
-<- .. -0

.>; ... a~O

eI)

Iim/(x)~

00;

c)

x-.

j) limJ(x)=A;

h)

x"'- ""

lim J(x)= - 00;

k) lim/(x)~ 00;

i)

I) lim/(x)= -co;
x~oo

lim /(x)= 00;

.>;'" -

""

0)

lim /(x) = -

!',rnxsin~=O,

lim X cos

~Il.

7. Dokazati da jc:
b) lim
~

~~=CX)

(0) 1,

r>O);

_. '" .x

-".n

X"'-a:)

c) lim !ogp.=o
Ako je a kona~no, moguCc je da sc razmalra Jijeva iii desna okolina tacke a i nile odgovarajuC!
jednoslrani Iimesi.

XER",",{O\' ncmaju limes kad

a) lilll (1"''''-= I (a>O);

a).

Xl--+cos-X'

X---,O.

h) !)okazali da jc
I

lim f(x)= - co;

x"" a +0

<-00

n)

lim f(x)=oo;
x--+"+O

x--+,,-o

X-m

m) lim /(x)=A;

f)

",-,,-0

x~,

g) lim/(x)= -00;

x ... ,,+o

lim /(x)=oo;

XI -'SUI.\,

) "'"'' x

(0)

I, r>O);

lim xTlogux=O (a>l, r>O),

d)
~

,.() t

8. Dokazati da jc:
a) lirna~=a"((j>O);

II. (2) i (3) dobijClllO:

b) Jlrnlnx=lna(u>O);

c) Neka :ill funkcijc 1l i v ddinisanc u nckoj okolini lackc

samoj tacki {I, pri (emll je:

{I,

I
(4)cosy=, ( (' J}' -/-L,JY)."

OSlln mozda u

(3A, BER, A>O) (VoO) (30)0) (klu(x)-A/<f., O<lv(x)-III<, za

0<
< ,j
Tada je
lim (II (x))"(-<)=A B

I'

h:,)['Il1(1 C

(2~)
"

Sill )' =

I I J)'
2i L'

__ / ,OJ')

. (1)
ho
i (4) nazivaju
se rorllluic OJ!cra
_
<
,

izracutlali limcse runkcija:

Ix '., "I

12.

a)

lim

D. a)

lun

101

_1_I02x+ 1~~L,

+2x+ I

9. Dokazali da;

. In(l+x)

a) llJn--'~'~-"''''I-=-ln(J+x)=x+O(x) (x-+O);

""0

I
b) lim~~-"=I<.~r'=I+\'+()(x), lj,
-,,"0
x
(T<= I +xJna+o(x)(X-----I-O), (/>0',
(I+x)"-I
c) lim-_.. ___,= a<::>(1 +x)"= I -+ ax
e~-

.<-0

(lx'+Jx

1001 )'
\_'i 1_

b)

-+ q(x) (x-.O);

dj lim

lun

(3- IOx

, . I,'

8)'

1 '_IO,\,1 , '_x_I)J'

, t ,,(. X

+ IOI.~.

--(~-!-\\~)II

d) lim (l-cosxl!(X'/2)~ I=cosx~ I --+,,(x ) (x~O):

2
1 - cos"x (1
(j
1
1
.
e) lim---"T--=:--=coS"x=l ____ x +o(x) (X-----I-O),
.t~O
x
2
2
Xl

tgx
f) liOl'---'''''' I-=-Irx+()(x) (\:-~O);

x
arc Ig x
g) !irn~~_= I-=-arclgx=x+o(x) (x-+O).
_~_.o
x
;(-~o

x+1

b) lim ----:==----;
,~ 1\12+ x .. 1

IS. ill

to. Dokazati da jc
lim
N

J ""

(I nx)"
+~-

Z/x

2\)/;1

c) lim --;:::;----- ;
,-, </x-I

=e~, xER.

11. Funkciju zHer, Z=X+iYEC

e)

definiSirno sa

d) lim

+ x -t~-I - x ~l-

_,-'0

\/x-(,.,':.2

IJIll
,'-. -1

c'

lim (I
n"

t ''-'

f9+2x- 5

+-,,)".
n

Jasno je da se restrikcija lc runkcije na realnu

funkcijom XHe', xER. Dokazati da jc:
d1y
(I) e
=e"" (cos y+ isin y),
tj.zax=O
(2) e'Y=cosY+isiny.

v,_'''co''' __'' .

g) .t~1!
lirnOSli

(z=xER, y=O) poklapa sa

Primjedba: Ako tI formuli (2) zamijenirno y sa _ y, dobijcmo:

(3) e'/Y=cosY-isiny.

h) tilll---

~"7

_.

~/x+9-2

. (1--Jx'HI-VX)c_(I:-\/;
i) 11m

, -,

16, a) linl

;(~C(\

c)

lim
.t~,.,

(1-x)""1
(2x- l) '" . (5 x

1)30

---"--,,.,,--,.-~-----------

(5x+3)50

(x + I )(x' + 2) .. , (x"+_n).
b) lim ----[(fI;)<;~~1iI2
r -. <X'

Jx+J2x~Jh,
-----------,:-_":::.",,'"
--,
,,/x+4

122
12)

c)

lim x (V/\-l

f)

IJln

J11

2,'.1 x 2 -I "( -, .x):

2 \"

(,,/ \"-/

g) lim ("'/(-;+11 1)

2\/,\ I I I

22. Izracunali:

\/ xl:

iI) Inn

arc 19 x-

,11

.(x+aN}-x):

h) lim

--

\ji I

arcsin (x -j I)

c) Jim

."

;.:-'",

, II(N.

x"
i)

h,/J-~ x 2 + x)"

lim --- .---

C./l

.1

\1

J) lim

"j"

x+

Ilill (\/.\ 1 + x t-

h)

,'.-

VICelnom sc kOfiS11

Sin

Ig2x

e) lim -""'---'--:

x-.o

f)

liJ1l

,_.()

lim xsin(1(/x);
<., 1 ",

III

k).lirn
(--. n/4

X2

,n

19. Provjcrili rczullalc:

a) limsinx=sina;

+ X"lt_~_(~:::

X)-lglj

Jill}

."

SJ!)

cosx

,
SIIl- X
\l

1') Ii III

::::C:=,

"

I f- x

.... i

I -I- X SHl x - ..../ cos x

~/ 1 + arc sin x --- ~/i +arc tg 2x

1') 11111

, .0 "i

I '\

--arcsin4x

,liT I g J<: -

tg x
,~

cos. -- cos
\

3)

23 .

.I1'.ra'~\lna(!:

a) I,m

, ,',
.

(.X . . )'
2x+ I

c) lim (2 _

lim ('.' --I- ! )', c)

h)

\' ,

2.')'"

:h-t,2

."

,)

I lin
' I ,.

, )It-"'" .

f) lim II

h) 11m (X+e-')Ii';

h) lilllCOSX=COSlI;

c) limlgx=tgil (a*(2k-I)~. kEN)

X-'"
2
0

+ I)'"

< 11

."

I)

,.1,1

lim

.. "

(,+~TJ
\-,-1

loga x I (1/ > 0) .

a) lim -""..,,----

x-a

h)

In (I
Illll

+ 1\+X1)+ In (1-3x +X1)

x'

, .n

'111,'1)'

---~---.-.-

- ---

\---(l

b) cosx;

c) Igx;

d) C{gx

F(x)~IHnf~x+.2h)--:3C(x+h)+/lx)
x2"

h.()

b)')
c( sx;

)
C 19x;

d) Clg x

+tgxf~'.

d) lim (\

x- \

g) lim (C05.\)- Ii'"

lim (I g.\ )'R." ,

,I)

X
(

24, IzraClinali:

. . /(x)-/III)
20, Odred!li
11m - , . .: ------ ako jc/(x):

"+x

.
ako]cj(x)'

c) lim xlog ---""----.

"c+x

d)

VI -I- x-I
lim
,

.(J

In (I

In cos hx

>1/'\

In 19 ltX

Sill X

+ x)

I-clgn\
In cos ax
: il)
f) 11m --------; g) lim .
, .11

124

","Sill

X"

"I)

Ig2 ITX

...../ I 1 <:

./1

J1--4arclg

a)sinx;

."

n)

.1)

cos 11: \

llill

1tX

x,

q) Ilin

~,':

-j-

II

./1 +Igx

0) Inn

d) hm.\Clgkx.

\ ,"/2

21. luacHnali

lil11
,

xJ

"

srn x
---, ___ ,
'lIsln6x-srn7x

)I (I
JIll

sin \:

(g2Xlg(:.r-x):

, t '

a) sinx;

I)

,---- ---

m)llm II-x)lg

g) IlIn:

, "0

l+sinx--c()!-l-,~---'

lim
, i."

cos ,x -: ~os 1\
x2

j) lirn.~~~~!2.{JX-COSilx,

<_J

+C05

IgX---SIIlX

, 11

c)

,~"Slnrx

J) Iim1g(1

I)

k) lim

b - !) = 0

smkx
h) lim -----:-- (k, rc %):

-"~o

J .,

, sin
hm
-'-x = J:
,,()

ax
a) 10m .:._- 11>,'0):
X~O sin bx
.

"I,

18. U slijcdcCim zadacimll

tg

Co~>-\ -- 2X(gX}

l-cosxcos2xcos 1\

us]ova:

I)~():

cos x ,/ cos 2x

..

.{!

1-- 2cosx

,,"(1

1- cos

g) Iun --------;

2H1)
l/,

."

. Sin(X-n

\_ )"

, n(-N;

17. Odrcdlll kOflSlanlc k i I

X' , .1
a) hill
----- - kx

l~-Jcosx

eI) lim

1- cosx

f) lim -

I I"

- cos_c

. Inl g
c) lim --- -,0

(i

I4X )
.

x
~

r--

i) lim ycosvlX:
\ .\1

j)

Ue\+b)' {(J>O, c>o);

lim (/\--2x;

k) lim ( --,------

( I I)'

m)lim
<-."

sin--t-cos-

n) tim (sII1!n{x-I--!)-sinlnx);

sit ax
25. a) lim ---..-;
<0

I)

"'. Jx-t-d.

eoshx

-~----.-

b) !1m

eh ax

,0

sin X)l/h ,'I

--,." ( sin (J

lun

0) lim (' __-t~_:,(~I~)I/'J

,.f) 1+ xll

In ch ax

(b foOl;

c) Iml , .{)
x2

c) / (x)= (I -

31. Koja od

slijcdc(~11l

a J j (x) = ---~---~-------- - x J 4x 2 +4x

"

+b')'I"

(0>0, h>O);

c)

t,

If't I -I-- lJ-" -l

11) Jim

\ .0

1)11' , ((1>0, h>O).

---~.-.-

a-+b

1 ~-cos(l-eosx)
- . - . - -.. ~ - ... - - . - -

=!2..

h)

li1Jlx(~-arCSin-;==:~-=-)=J;

,.",.

"I X2

-+ J

e) lim

(xc~)

cos xc

= -2;

f)

.,~(I

1"T1~_e_e_ ~

Insrnbx

I (a, b > O)e

1l!, Odredit'I(-O) ,/(+0):

x~

Ixl

b) Ilx)- arccos (x- I);

c) ICx)=e 'I.';
I

f) I(x)=-~1 -t- ef!x

2(I-x')+II-x'l

Ilx)~~eee_,e_-~eT' a~

3(I-x )eell~X

I:

e) Ilx)=x+[x'j, a~ 10;

eI)llx)~~~,a~-I;

x- [xl

f)

,"
IV)"" lim --'''-'-,
" ' ,. I -I-- x"

(1=

I.

30. Koja ad slijcdccih funkcija jc bcskonacno mala:

x'~x+~, x~ I
X3~X

126

,\-'--1);

'X")

"jc hmkcijaj {xl hcskonacno mala:

h,x -t"!',;
1"'\-->+,/'>,2

ax--I>.

j(x)=xarclgx-ax-h-

d)

I" \-,+x',

I"

X--.+(J,

x-'- D,

r ,e,_ r:
2" X"-"-f/!

hlllx)~ ..}xi+! ]"

2" x. t,n;

x---+-I-oo,

1[l(l-l--c-')=o(l),z~t: I"~ X-"f),

c) IOOx+sinx=O(x):

I" x-- J

II .\.: = 0 (lOOx + sin x):

gi x+xsinx=O(x):

I"
I'e

x:
2 x'-*-co;

X-t
x~

Y \'" -2'

'/1,

'-X),
J

CfJ,

X'.-

'i.';

f_';

1" x---+O;
2" x---+O;
2" x---+O

J4. Dokaz3li asimplotskc rclacljc'

I
I
I +x -I ~eeX(X~O);
I'
2" ,,/x+I--,,/x --....., -r=(x-4co);

e__

IT

b) f(x)=sgncosx, a=2:

IT

c) !(x)=arctgx, a=-;
2

a) I(x)cc

r \---. _.

f-'x,.'

diIlx)ccxe'!le'e-l)eeax-!;
c)

29. Odrcd;t;I(a- O),/la+O):

a)

2,

f,',

c) \,_,.'.\j~:-~--X"-""()(X), za: I" \.: .0.

Jnsin ax

,.{j

a) I(x)cl-~2~-;

\-.-j

x-"~

I"

h) X=O(Xl), za' 1 x--o>O,

!2

cos

(1

X --I

3J. j'rm'jcri koja jc ad s!jcdc(~dl rdaclja lacna_

a) ,\2=0(X), za: J" x-.O; 2' x -> ,'f~l;

;;--=8'

. cosxcos2x .. COSIIX_!
-n(fl-l- 1)(211+1)
d) 11m ~~_e_,e~ee_e._ee~_ .. e _ e_ . __ ;
, ... !l

dl/(x)=c!tx--s!Jx:

c) J(x)=~/~~xj---(/x--h, x--' :t't"

lim x (/ - arc tg __:::".. _)

4
x+!

c) lim
.-.1)

h)!(X!=J4-;2-+~-:;.--i

27. Provjcriti rCZlll!atc:

x~.t"-'

2" _\-.-.:('_'

n:
2'

x' (x I)
al/(xj=----------ax
(x+ I)'

A = !till f(x)-- lim j (x), gdje je

-j-O;

'( -.

1'(-1 2'

I"~

xl,

i e\) ~/(-I=~-~-;i'

J2. Za kojc vrijcunosli

26. luacunati

a)

Xl_!

cosx

th ex

\.1 \),

runkcija j<' ht:skonacno vcltka

hlf(x)=x("\/~---;-'I-

eI) I"n e_ _ _ ~e (cfO);

cr'
g) lim ( - - ,~O
2

cos

C-'h~, _I"hl',

,-0

\.,/c~sx)/{I

d)/{x)=I/(I-t-2")za: [" ;":-'-1 'f'.

- Vi X

3" ~(I +x-Vx"---

4"

r'"

~.jl

4 ~x]

S'

Ix~3)'(x-5)~4(x-5)

~ -2(x()" ax2+bx3-1-cx4~ilxz
~ cx 4

!l

vxn-1

~~jx -"'-~r=-= (x~.co),

liEN;

Ix .5),

__.x J

+x

))'

Ix'))'
(x-+rfJ);

(x---.Ojaj-O,
(X---+<fJ)Cj-O
X

35. a) DokazatiZlI-l-x-l--

(x '()),IIEN;
/I

127

h) konSlcCt l:q ll'ZlIll:lI doka/;lll

Uakle,

It:/! +SIO,\'

2,\

lUll
, 11

Ilill

19x

36. Odrcdlli 1=lim I (xl.

,.f)

al

I(X)~"n'

il ln, sagbsno sa ddullC;JOITl

I)

t=lmlI(xj ako Ie
dl

I
(VM >O)/(x)= ~- ----> M -=(x

11111

. J(x

,-j

I.~ lii,', /Is)

.

d) Sheno bl') U [HClhodllom pnmjcru

ilhl

"

!j<r.=O<lx- 11<5=,1,1.1 lllllj(,,1

41'-" 3\x

I __ v'

I) 0"

Il;

c) lim 2-"= 1- 0;

hi

2 \'

11m

+ ,\

2 .- 0;

ell lin) 2' =! + Il.

,--0

\
\
2 < x': 2 t, - ~-;,
r. x

,L

Sada Il" 7il I\I>!

.f)

')

(VI:::--O)( 35 (()"'.,
,

=2

If (x)

<x<2~,-

Vr>O

II - x" .

Ilin/(x.I""III))
n

RJE~ENJA

",

"

l'o~!O

jc

Ilil

_".

x~

x.

4
2x.

""lim

x~-t'2

III11X. t 2

x.

Ilin x.

'.~,

-"

(x") Izahran proizvoljno, saglas!lo lIajnc[)voJ dcrJllicljl iuncsa fl!nkciJ~" IZIf\ZI

IlInI(x)= 2
4 T,lko JC nl'r

.-_1

lim fix) "'- o::>O-(Vc > O}(31i ttl> OJ \' > 0 -:'1 (\} > I

6_ a) Nizovi x, = -- i y. = -----"-..-"-,
1m
11:(1 +411)
vrij('dnoSli funkcijc

iii
(, ~!I(<I

lim f(\')=tl .... (Vr.>O)(3 0 (cO)x<

,jl.,1

0)11 < I\'

2. Sud a je: :i~:/(x)= A - O=(Vr.>O) (:10 (1:

III <o~tl

c <f(x)< A.

iii Ilpr, :~~,~/(x) eo A t (k~(V!: > III (311 (e) > 0) :c> Ii "-""tl </( x) < A + I:
3_ a) Nd:a)o.:: 1:>0 prol!vn!jno, Tada jc ncicdnaknSI

l/(x)-41''lx l - 4 1=IC\
ISI'Ul1Wll<l

> c. 2 -

1, prcm.] ddlillCljllimcsll

4, !'mnwlr,IJllw dalu fUllkcIlu u nekoj okohll' laeke 2, npl u Interval\! (I)) U71111!110 hilo k')jl n'7
' . Eo (1 ..1), lablv da je x" 4 2 I 11m x. "" 2, Tada till (lSTlOVII ItOrCll\C 0 11l\l(:~11 llJDI doillje'n1o

'10

0" lcrminologiju

1. Pogledali dcfillicij~ 2

21<c,lj

,,-j

\1 arclg,i:,

39. Dokaza!l da jL'.

"C,

21.:0=1/(-"<)

IUlI/(X)""). ~l() Jt llrthalo {loka?a!1

Korisli1!

~l(l saghsno ddinirip 4 mati da je

R<I1JllOlru110 fix) u nckom m!cfv(liu kOJI okl)utllW liltkll 2. npr u (I, 1), UZi!1ll1lO prlJlznAjno
1:>2, Tadajc za Vn(l, 3}'\.(2).

c) OvdJc JC

J+x

Ij

""i.J

!J zaVf:>O,3b=r.(>Oj,lakodaO<I,r

I'

2x

jt.1 =0 (.'.1),

+1",21 I" 21 ".

) I, \/ x

al lim

3) !.(x - ])1 < AI -.-..00 < Ix -]1 <

-=I-

,;

, . ! ,.

38. Dokazali da

~l =,1

../ M)O <: Ix -- .11 < Ii =~ Ix);> ,'v!,

(VM > 0) (30 (M)

! +COS2~-

I(x)=~,cosl

",W

(x

1)':

2, "lnaC! hm

h) Sarla Jt

'

IT

37. Nacil~ lim fix).

a)

411

.I)

j4- +-1: -- 2>0)0< I(-- 21 <O~"'l\l 41 < t,

(Vr. > 0) (30 tt)'"

2
t- -- arc 19

b)/(x)~(2~X')cOS

c) I(x)=

Sill X

_1)1+4(\

2)1~1'

7..1 ~iVC \ k()jl zadovoljilV,l!1l

\1';)0\

21'141"

Sin I

x.

/1 f

N kOllvcrgirajll ka nllii 7:a n-HD. OdgovaraJuci nizovi

=sinlm=O-.O.~in I =Sill(~+2F1Jl)=I-'I,tj
}'.

fullkcijaxl---->sin-!

llemalime~akadx--tO

I
Ako ramlotrimo funkciju XI 'COS -, 7a nil. (x.j, knji kOIlvcrgira ka Iluh, odgovarajuCi niz

vrijcdnosli funkcijecos-- =cosnJ[=(,-lt oCi!o lleilla limcs k,ld

x.

11<1"

b) RClull,lli se dobiJu iz Ilcjcdnakosti

- Ixl ~i xSin ,-; Ix\. - Ixl ~ x cos -':;?

, Ix\ nl! ()SlIOVU

tC()fCme 9

/1-'

co

7.il)

Ncb)c

"

odakk

pr~llla wdatku (, h)

I I tcolCllll 'J. Lid II f'(r .(J):llIul{'

_Ii (,

hi NC);!l)cn,?;:x<-CtI! I ([.\1-",1)

~I
in {! f I I

T,tditjC

r~--~-l < _~ ( < :~;' , ).

11111

"" Ilin

,,"

(~) JUll--=c:o

If'

(I

I I \' in (/

'",

~(o

'" I,

In (! -1 I)

'0

II

I ,,( \)

CkVll',liOll JlO

JC

Odatle kao

zalblk\! 6g),!i 61

(J

tl);n dohljl:-J!lO

I-

1111

log"x

1z a'
-- = --'--,
I=
X

c)

jog~\ -> 'x>

(x

_-< ijl)

jll"CllIa

~)

(11)

~)

I)

hkOII\IIInO

fJ
'1'1

_,

/;1 t

lun \'log,,'''''O(!I>I,r>o)

It;

, 'n,

I,

,~')

~lljLdI (I

--I \)"

_~ I +ilX _I ,,( \)h-->Ul:

I
- I, sllJedl U)S x "--

Joki1z<lllo U c) iUI<lIll()

II

,,

Ra7J110lrIJ110 slulIl u> J lmHll10

lUll

-- coo')",

,d()i;ljClihl

8. il)

log .\

hm --~ =(),

.()J. odakle

_'(1 (\

SIll 2X)'

lOS \

'- .()

(~) JC

"

Ie

It.,l)

a'
lim -""OJ (a> I, r>O)
.>",x'

~a

(>. .(I).

xl"
i,alnll , "1- III In (I !
Illn (I 1-).)

d) k

IOllic.

l'Il'III,!

co~

I I

1))"_

(cos x-

( _

t:os \

,,

,"I,

,0)

d) IfJl,!IIIO

,In x

,,1,1'->1 (n-.,'jJ) (\'llh.r,ad;lIak6b)(()II

1 -~<'I-If"<(ll'-" ,-I
(1~

TaJa jc la 0<

Ix - Cl.J < m

iSPlHljtna

I, (lccvldnill 1(:I,!CIP

gl

/;110 V!: > i), :JlIJlN lak\n dOl Zil Vn>11I

Ml"lg_'--"l<lgl''''lgil!clgx~x, ,H(:lg{ _ XI'"

0,11<)\'11 prel Ii()dnog prllnjera rj, dohijclllO

11'

Ilcj~dr:i!J,,().\1

III]] arc b -\-""Ilill

I'

.... - < : I l -

,I"<u" '<a',I"., 1+ __ ,

n'

I)'

b) Iz nejcullaKusl1 11+
-I I <

(I)

()la(lHl({-"a'I<I:<:-~O<lx __ al<

111(1 +:)< I
/I

II

(Vltil

In..';;lgi'L'[\()

I
III

( 'l"

.r"ldala~ 9,h) ("I) dobijC:!110

1-1- -

iI!'clg_x

_ =111Il

,-.nlg(ilrClg\)

'"'!
I

.rad;II~'1

"-'-1'"

10

a) 1.01 II -.

()

),

11' d" ""e"

"/

I)' I

'In

ar( Igx ,IIJcdl da

;]1'('

Ig

x ... O za

t --'0, TaJa, nil

,
"-I.llil1 C lg'=XIIJ(Ij(\.O)

_"Igi

"'111 11

=,'

"

'''{II. Ie J-e ;;I"I;lSl1o lilualku

7 all

lim (,"illll""I"

---<In 1-- <Ill 1+

<_.
II-I
n
.
II
II

"'I'

1 1.1);;111117 DllllS;Jc,.:nw

!rrgoJl()Il1CI!!J~kolll

\I

ohilkll

ZOl!o

(em Ihp-l-rsin mp) (rlEN),

" a/'- < ___I imul!lo

/
a .
lj, !In'''-ln 11 !<t=O<!x_ !< __
a
II

(/

L,

c) $"1"">0,,, b),

D'kk.
9. a)

I,,,,,,,,,,,,, 7 dob'J""" '" x-,,, d" "Ix) 1'''lx) "Il I..

"",""w ",

Saglasno
In(l +x)

~a

"I,

-----'"~Jn(I-I-X)II'J

I"",,,,,,,,, " dohIJ""" I" I, II"'"'''''' .,.m" ,

rrimjcl()11l 7,K_h)

III

1),iI)c. ~ilgl'!'110 7,~ldalku Y.g.), Ia II"'

l!ijJ=narrlg

II

A"IJ-'a),

dohijCil)(l

In''=1 Z<I.\---->O, 1)

y
gd)e Je (l'=arclg;;-f_x

ou,l1k za 0 < .

=n
X

(J'
_

/1-1-.>;

I (1))"1'1(/(1).
"II

lako da Je

1~1,,-()unanlOln(l+x)""\+(I(X).

Icos 11<1'

-COSr'I~2Islll
,

1l4'

-t- y,

Sin

y - 1l~)

!""I~
<

,_

130

.,'
131

I)

COSfl~)--'C()~y. Slnll~'

(I +~y--,l"
Za Sllll':.l)

"In)' kat! I I ' ,(,

vl

(cosY'i,ism

11- - cD,

lJ

I'r('II};III1I11\',

29. ;1)

In 'I')

n-~

d)

k 'I

Ll a) J;

b) 8!,

14. , I (nl_ 2m -/ n)/2;

c) da;

30. ;I) f);I;

lim I(x)= I, oijc btskooatno mala

d) I/l,
]1.

d)O

1,)(11 .. m)/Z.

h) J,

c) 5(1:

d) .1/4,

0(:; ?~

n 1/4 ;

t) 1/144:

h) 4

g) 12/5:

I) J/II!

33. a) I";

da'.

-I);Y (--rr(2,
h) 2";

d)I"nc',1"da

c) da;

b) 1"(2, 1/4);2" ( .., 2,

)2. iI) (a, /1)=(1. -31;

(II

l)

b) I"

a) Da'.

el I" (nfl,
15. 'I 1/4 ;

'I (Z/5 )JO;

,I

hI 2",
17~

a) 1..= I,

"I~' j

b)n

,~

lB. a) (Jib;

JI

211;
~

I.

J{l

dl,

d) 1/2,

1/4,

"1

.,

f) - 1/4;

c) l'

dj 2";

g) --

(ill

(- il n

);

mati da za (\11:>0) (36(cO), lako

t 1/2 j

b) (I.:, 1)= (11.

(r'l0j:

2)cm,~

I.

l)

n,

e I 2.

d) liK,

Po~to

l( 1/2,

IJd,

11\) srnjeoom I'~ I/t-,() (\ 'J x.)

19. a)

0";

g)

1/4.

Ii)

2x

I)

11.

v: na tad'li;!).. [)

SIc'IHII

I+x

I(x)-. A < c=x < ,- (I +

x+a

~
'~----C()'--)

,{-U

,
2
IS_21""~

Analogno se dokawjc bl iii na osnOVll Icorcmc 7,

il

1'1'
I <C.lJ-Ol~OJC
k I' 'I (- II I$o=c,S_ld
A--II

I)()~IO J' ,~,",' , = e,'~ " (~- ,',)

,
Su"a

,v

.
,. _
teorcnll 7, sllJedl c)

i7_

a)

h), prcma

h) -sma:

b)

-SHlX;

I)

j) 2;

14;

23, a) 0;

h)

24. a) !/alna;
g) I;

co:

b) U slutaju kad

x---. co

(Vf.>O) (30 (r.)::oo-2

r.

2= - - ,
.\-!-!

..1>0, dok J<:

,"{)lJ(_x)

Do.d:l (t:),

Ij. l.'llsla

,1.ll~l" J (xl~' 2 + 0, S.I d

(IJ x >0) dohlj<;n1U

! ) x> 2

!=-r<!(x)

!<o, lJ !imj{.~)""2

9g)~

hi - I;

k) 1/2;
c)

hl -7;

h) - n1 Iog.eI2;

r)

d) e:

e)(b

(II' cosxsm
/" x {xy'-t.n. kEc/)

c)

n) I,

f) e'

(.l!";

,I ,. '.
n) 0;

klO

0)

0;

0 3/2;

g)IN':l;

0) 1/4;

p) 4/3;

q) 2:

c)

g)

r)h>!V(l/ll>O);

'I Ij.,r.,.,
v
111) ,.;

dlO;

Ill) 2/n;

I) 1/2,

t'<:

,,/2;

d) ---

,/e;

d) -2/3;

c) In 2;

nI( - OJ =

=<:0:

!.I( -t-O)=O

h) 0;
r) -

0) ,

~7_all=c;
'I

Fe R) ako

Sll

ispunjeni uslovi (Kosi):

(3/(a (3lim fix~ Iim/(x)~f(Il),

2/21
j)1'4

f1(tJ/h)\(hf()):

"

(E

Definicija I moze se lskazalj

II

vise ekvivalcnlnih obllka:

1.1. Najeziku "f.-'O"

IVc>O}(3D(I:Oilx~ 1lI<l)=lr(xl~ /(,,11<>:.
1.2. Za proizvoljan niz (:(n) (Cijc su vnjcdnosll 1I ) koj! konvergira ka

I) ai"

"'Iii.

I + 0) "" n;

(l

(n-.. w)

odgovarajuci niz (l(xn)) vrijcdnosl i funkcijc konvcrgira ka f{a) kod t! ----+ CiJ
(Hajnc),
1.3. Oznacimo Ii sa D.x=x-{/ prirasl argutnCnla (ll l<H::ki a), 6y=f(x)-I(a)
prirast funkcijc 1I lacki

Za x <0 Ilx)= I =/( - OJ'. l.a x >0 ](x)=O=/( +0);

d) 1(,- 0)=0,l( +0)

t,l;

c)8;

a/I> (hfO)

b) I( - O)=arccos (- I - (l) ne poslojl, f( t- 0) "" arc cos (

I( -O)=/( +O)e-""",O:
I( O)=arc Ig CD '" n/2,

hi

7~la<C;CXlzail>{';e

26. In (b1jlll)

e)

6.3. NEPREKIDNOST FUNKCIJE

C)2'IDx/cosJ{I,+12k-'II,'.k'ZI.,
r
r
,,_

ii-I>

c)

okoimalatkcllER

c) l/cos1a {lit (2k I' I) n, k (Z);

-COs_\.

l) e"'"(ll-jkn, kEZ);

18. a)

c) (2, e)

vrlJ<;dl Impilk;ICI}1

dil

1. Funkcijaf:..... R je neprekiJl10 U lacki a

22. a) Vidi zada\'dk

12"
bl( - 2, I).

2
21. <I)

g) 1"

,I) (- I, 2);

(hi J<:

-2

tako <la jc za x<O (bid x--.

je

v 01'
'II
I [> )smxsma = 2SII1

20. al cos a;

f) )"1 Y

2":

X(_U{Il.b)=O</(x)~A<c(,,-t<J(x)- A<O), gtij<;j('U({I,Ii)6

a) SalhlJc f(x)-A=

0) Ig4] - I = - cos

ProVJI~flll

39. U lcn1llnologijl, ,,[-0" !unj(x),;. A +O(A - OJ

12

hi (- I)'

dl I" (1. 0); 2" (0, 0),

el I-I. 1/3 );

1/4);

c) (0, <'X,j

h) (1/2, 2):

37. (I. Ll jt a) (0, n);

~~

II

c) 1";

36. RJdwjc cerno 7apl~,111 U ohliku (I, L)

16~

1()'-I(IO+O),~II(),

'q'(.,

c) I,

c) - 9/4,

d/C-j())~<HClglrGi'()),",+~'

TI.

OJ

qJ(IO

J{ --1-- 0)", I,fl - I -1-0)=,:0;

d) I" da, limj{xI""O; 2"

hi I.

h)/C1())~-

- ()) '" }/2; l( I -I- 0) ~ 1/4;

n /(I~~OloO.J(IJOlol

toO>::'. ,hlh,jcillt)

(I <H(IJ-=-:) ")

I (I

(I,

lada jc

runkcija n{'prckidna ako i sarno ako jc

lim D.y={)
/I,

1.4 17. definiciJC neprekidnosti funkcijc./ll tack!

(1

7. Ncka jeIl.a, b]---->R neprckidna

slljcJi

7] fJc ogranitcna na [II,

Illll/(X) ""J (lllll x),

7,2 jdoslizc na

lj. U SIUC;ljU ncprcktdnc fUllkcijc Sllllhol funkcije I SlJllbol IlJnesa mugu

[(1,

11<\

[n, h] Tada vnjcdl'

ill

hJ svoj maksilllum (!l\1[l11llUlll), I,i

(Jx! E [a, h]l/(xI) = max

U (xlix E [(I,

hn =-Illax/ (x)
.xElu, h]

promijenitt JllJCSla.
2. Funkcijaf:(a, Il]----R (/:[u, (3)--+RJ ncprckidna jc U ta6ki
ispunjcn jcdan od slfjedecih ckvivalcntnih uslova:

(J

shjeva (zt/CSf1o) ako.le

2.1. (\1,;>0) (30(1:OI,,-0<x;;,,(u;;x;;,,+01~'l/lx) /(011<1:;

2.2. Za proizvoljan niz (XII) sa vrijednostima II (a-o, aJ ([a, (1+0)), takav da
xn---->a(n---->,x\), odgovaraj\I(~1 niz vrljcdnosll funkcfjcJ(X,,)----j(o) (11---+ 'X));

S<lIllO

funkcijuIE--+R(~i'L'cR)

7.4 Ako je maxf(x)=M, min/(x)=m nil [d, bJ

ako.it:

It hlflkciiaIL-.R uniform no (ravnomjcrno)jc nepJ"Ckidn:1 na Eako

I!

loj lacki Jlcprekidna I slijcva i

(Ve> 0)(30 lei> 01 (Vx"

x, E E) lx, - x, 1< o=l/(x, 1-/lv,11 < c.

!l:t J:' neprckltina .ic na E, dok obrnllto

vrijcdi II OpstCIll silicaju
Ako JC H~;;o;[(/, Ii], vrijcdi I ohrnlll~l tvrdll):! (Kantor)

9. FunkcijiJ llniformno nt:prckidna

1(0 - OI~I(")~/(" +0)

4. Za

kazclllO'

(i) /jc neprektdna na (u, h)c L' ako jc Ilcprekidnil II svakoj lack! \E ((1, I,);

(ii) f .Ie neprekidna na [a, bJcE ako jc ncprcktdna za svako XF(U, II)
ncprekidna zdesna (slijcva) U 11 (h). To zapisujcllIo kra(;c: IE C [a, hJ

5. (i) Neb su funkcije f: /c:.-. R i y: E----> R ncprekidnc na E. Tad" Sll f"lInkcijc / + 9,

(flt/y, gdjc \l pmlp:dnjclll \IU(:,lju prctpoSl;!vll,IlIlO da jc I!(\)-/O (\/\-1 J:')
ncprekiJnc na 1:

(ii) Ako je fllnkcija Y=O(.\) neprekidna tI LackJ (1, a fllllkcijaI(y) ncprckidna u

tacki y=y (a), lada jc slolena funkcija /(q (x)) ncprckidna u {aCki (/.
Ovo se moze shvaLili kao pravila zamjenc promjcnljivih 1I limesll ncprckidfll:
funkcije:

Tada poslojl Illvcrznn fllnkcija/ I fllnkcljc I kOJ<! JC strogo raSltlra (opadi:\juca)

na 1ll1Cfvaiu (A, lJ), (odnosllo (Ii, A))
Ukoliko jc {/ = c(, (ill h = + C,('), lada JC II -1- ()=

x~,,)(I), y~~It), IE(a,

0)1'0,

6.3. Tacka a jc latka otklotl/ivog prekiJa ako posloJi lirn/(x), ali su uslovi

134

I (x)), XE(O, h) (iii (h, 0)),

lim 4) (r), IJ

gdJeje

lim 4) (I)
r '1\

['(ltO

()

ZAI)i\( ']

xi-------Ilnx, x>O neprekidnc LJ

6.2. U tatki a nc posloji bar jcdnu od granicnih vrijednosti/(a-O) ili/(a-t-O).

Tada je tatka a tatka prckida drllyr !lrs/r.

ddinisaf;~'ilif(J)1lim/l\}

+ (0).

III

L a) Poknati da Sli cksponcncijalnil I logarJ!amsk<l funkcija

(ada jc a tacka prekida prve vrs(e;

ncprckidnoslf n<lfuScni zala SIO ili/(a) nijc

X, (ill h-- 0=

odrt::duie ncprt::kidnu funkciJu

6. Aka u tacki X=(IEE rllnkcijeIE-'}~ nisll ispunjcni uslovi neprckidnosti (I iii

3.), tada se Latka a nazlva tack om prekida funkcijef
Tacke prekida klasi ficiramo na slijcdcci nacin:
6/(a)~/(a+0)-/(a

--

I!. Ndc Sll funkCljt:: 11--'4)(1), 11-->\1,(1}, (E(a, II) neprekidnc i ncka jc <jl slrogo
rastuCa (opad(!juca) (na (a, fm, Tada sfS1CJll jt::dnacrna

0) i/(a+O)alij<: (skok lllaCki a)

Ill'

10. Neka JC fUllkClja /:(0, h)-->R slrogll ra::'{llC,1 (opadajucaj I lH::rrc~ldlla i ncb .Ie
A
Ifill /(.'(j, H= 11111 I(x)

xl-'y=~1(4)

6.1. U taCki (/ postoji:I(a

(+11),

lakva cia .Ie IVxcUI}(xl>O 1<,01

7.5. /(0)j(b)<O=(3cc(a, 1,))}(el~O

krace:I({I-O)~/lal (f(a+OI~j("I)

3. Funkcijafje neprckidna \l (j ako i

zdesna, tj. ako I samo ako jc

,,1"./'1
7,1 Akojcf(cO 0) (cc(u, IJ)), tada pos!Ojl okollll<l U{e. h)=(c-h,

1\1I,e["" Mjl 13ec[a, b]lf(cl~'L

2.3. 11Ill /(xl~/(a) (illn /Ix)~/I"I)

iii

(i slicno Zi.! rninilllumj(x 2)= 1l11llj(X), .\1 E [(/, !ll)

\"f'--+([',

xE H,

oblasti gdje Sli dcftnisane;

b) pokaza!! Ja jc slcpcrw fllnkcija XI-->X~, gdjc jc x>O, CtER, neprckidna 1I

oblasti x> 0;
c) pokazatf da;-ill trigol1Olllctrrjskc fUllkclje

sm x. ,x(~H',
H, a funkcfjc xHIgx=--cos \'

IT j

.\1-->S1I1X,

IIHIII!;/

v->cosx ncprekidnc na

f
11 \

1);1

xt-.ctgx=

cosx

xER.""\nn:!I1E:-%! ncprckidnc Sll, saglasno {Corcllli \

(I

dl

/lxl~'lsgllxl';

SIJlX

svim lacbm,l

lJ

kOlim su dcfinisanc. (Vidi DHblilk 19,

r) /(x)=xlnsin x, x+O

6.2.);

d) provjerili da su svc osnovnc c/cmcnlarnc funkcljc neprckldnc

l!

2. Dokazati da je funkcija XHJ~, x~O ncprckidna u svim tackallla x:---O i

neprekidna zdesna u laCk, x ~ 0

3. Ncka jc P:R-IR pohnorn dcfinisan sa

k=J,

~O

oblasti gdjc

Sli definisnnc

P(x)=aox~+alx" 1+ . . +a" _Ix-HI" (akER,

4x

cI/lxl~I;+--;I~lx- ]12'

11).

x~O,

9. Odredili postojc Ii iii IlC pOSIOjC kO!l',(anlt.:

ncprekidna na Ex U), ako jc:

d'i

x~n

IX II',
ill Ilx)~ IIx+h,
{
j~,

hi / Ix)~ {

O<x< ],
x~

h, pri kojima jc funkClj,1

, Ixl

~ I,

xl+ax+h,

Ixl> I;

I;

Ookazati da jc polinom nerrckJdna fUflkclja na R

4. Pokazati da jc
sin x
a) f(x)=~"- prckidna
x
b) g(x)=

{~~\

x=foO

0,

;.:=0

cl flx)~

laCki \ ". 0:

lJ

d)

f(x)~

c) Kako treba definis<lti funkciju

IIXI xiO
II (x)=
u taCki x=O da bi bila neprckidna?
{ h 101 ,
5. Dokazali, korisleei definiciJll neprckidllOS!l, Ja jc funkcija xt---->/(x) nt:prckldl](l
u svakoj tacki svojc oblasti dcfinisanostl:

2x-1

bl f(x)~-;

c) f(xl~-~--,

x2 + 1

6. Dokazali da je racionalna funkcija

R.XH

P(j-

Q(x)

x~ _ I,

b,

x=

!,

Sin

rr),

2,

a, x "'" 0,

b,

X=l1.

10. Dokazati da jc funkcija

I(xl~x,

XE Q,
"" -x, XER\Q,
ncprckidna u tacki x = 0, a prekidna u svirn ostalim tatkama R "" {O].

11. Lspitali ncprckidnost slozcnih funkcija f(o (x)) i 9 U'(.x)) u tackama gdje je
dcfinisana ta slozena funkcija:
il) J(x)~sgnx, g(x)~x'-x;
ill /(xl~sgnx,
g(x)~ I +x';
dlflxl~sgnx, g(xl~l+x-[xJ
c) I(x)~sgn(x-I), g(xl~sgn(x+ll;

J 2. Slijcdccc runkcije:

1,XE(),

"prckidna
O,Hil\Q

1.'1

a)

svako .\ F R

8. Odrediti tacke prekida funkcijc i vrstc tacaka prekida:

x+},

sIn x

x!'-'-~--;

b)

, I

XHsm~-;

c)

Xl 1--'
Xl'

d)

X!'~.xsin

I
..

imaju oblast definisanosti R".{O}.

Ispitali prirodu tacke prekida. Da Ii posloji ncp~ckidno prosirenje nckc od
funkcija, tj. da Ii sc ncka od fllnkcija moze definlsatt Il x=O, tako da bude

ncprekidna?

x<l,

a) Ilx)~ I/x,
I ~x<2,
{ 1/14-x), 2~x;

,.
Ixlx
c) /(xl~----'i-'
x

1]6

0,

ncprekidna u svim lackama, osim u nularna polinoma Q (xl.

7. Dokazati da jc Dirihleova funkcija

D (xl =

Ixlolol,

~".O"~2), XE['-,,:, 2rr)\{O,

prckidna u lacki .\ = 0

a) Jlxl~x2;

(X:~'
x ~ I

13. Ispitali neprekidnost, odrcditi vrslu tacaka prekida i nacrtati graflk runkcije.
x2"_1
_
I
a) f(x)~ lim -,;,-,_.. ;
hi /(xl~ IJln -'--",',;
n---O(fjX
+1
n"",I+x

"['ada jcdnacin<l

d)f(x)=!l!ll

I +(2sinx)2n'

"-,,,

Iln,l

x J-e"-'

n'-Il

lun

I) /(x)

0) f(x)~ 1,,"-----_
.
"._. c,' ft~ -1- fJ - ,

21.

-.-

+ xc'" '

i,

(x); /, (xii

Dokazall cia.
a) )tdnat~ina

f(x)= lim

In (I +1:"')

r-'" In (I +e')

hi

(u,

"

h) /(x)-= hIll (.xarctg(llctgx));

I)

It-

wdinslvcno n:alno rjc,~cnjc

\: - fJ

X -

fl

~(),

gil)!.' Je 11>0, h >0, {((<II) illla jcdl!1S[VCno rjcsrnjc II Illlervalu (a, 13);

I) j(xl--= 11111 (1 +x)lhIX

h) )cdnaCina

14. U kojoj lacki jc ncprekidna funKCiia

/(x)o

X2 {

I,

0,

gd)c

R "'. (J,
HQ

X E"

15, Dokazati cia jcdnaCina x-' -taj korijen s tacnO$CU do 0,

(l,

:1.\2

+ (n

,1 \:

al lI'k 1

1'1 /I~

tg 1 '(

dl

Oakojc:

+x

eI) j(x)~(1 (-<)'1':

1<1

(1k

() (/.: ""

s\:ako

jcdan korijcn u inlervalu (a k ,

~xln ,

0, II

-1-- iI"

+11 0

!), u~ > 0,

jl)\(1

\+('=0,

S;IIll() ledan

re~\lall

kOfljcll,

R. jcdnabrl(l

Cf

1111;\ jCdlllSlVCI1

(I j-x)"

17. Ncka su cp(x) I I)/(X) IlCprCkldllc i pcrHHlicllC runkcijc (dcfinisanc za xc H) i

hm ['I'(x)~~,(x)]~O

a~, Ima po

<U z <"

(XI

.\ \
. <I /(x)~Sln."",

kmijclI

h")- (I \'

1)()ki\Z(l11

c) dobz;i!i da jcdllaCin<l
korijcna

\_.1

+C =

()

d;) Je za c=()

t- _h-')

2 =(1

laj

korljclI

1m;!

dva

raZinaku

(i 5<1 III 0

(0, ~~);

dva) rcaJfl<l

22_ ill Nl'k:l S\I slrjckcqc

j:(iI, h)-'~', (..1 1 , 1i , )cR(;

,! en

Dokazati cia jc

Ljl

f/:(1I, h) "~; (Al' HI)e U(;

(x)= Ij> (x)

18. 1 Dokazati da jednabna x J -- Jx + I = () IIna po jedan fcalan korijcn 1I svakonl

od intcrvala
<) (I, 2).
b) (0, \);
a) (~2, ~ I);
2 Izracunati pribliino svaki ad korijcna (na prirnjcr, rnctodolll polovljcnj,l
intervala) sa tacnosclI na 0, I.
J" DoLlzati da svaki polino1l1 ncparnog slcpcna irna b(tr jcdan rcalan kori,ien.
19, Neka jc (1) I. h> I. Dokazati da jcdnacina aY+!lJ'=x
definise jedinstvcllu ncprckidnu runkciju x!--' y (x), XE (0,
x> 0 gornja jednaCina illlll rjescnjc po y
20. Neka su funkciJc
J~:(lI, h):' (!lA' Hl ), /':=1, 1I,
strogo rastuce (opadajuce) i ncprekidnc i ncb .Ie

2.:
k

DR

II),

n --- ! j-,
(J

glilc Y'

/(x)~

;< _.

= I,

(k

e I jedn<\Clna

=0 illl" ,icdinstycn korijcn. izracunali

16. funkClja ,1;."""'.1 (x) flema sll1isl,\ 7.a _\ ,- ()

Dd1l1i:><lti ((0), tako da hi funkc'lja /illl,1 ncprck'idna i u_x

dA~~! (k=l,

JC

I I )

2.:

11 ,'
i<

li,<11
I

raslLlee (di ohje opadaJub:) I ncprekldnl', j ncka je cE(AIA!,

(ili cE(lJjHl' ;11;/1.))
Tada jcdnaCina /(x)'!/ (x) = C 1111(1 Jcd no (i samo jed no) rjc.scIlJc ~ E (n, b)

tj. da

;rAt

svako

Slrogo

IJIH I

Koris[cCl rczuJlal pod a), pobLlal1 <la slljnlccc ydnacinc irnaju jcdinslvc!lo
IJ<:SCIlJC:
h) .'.:2'

23.

+ (0),

obJc

"..;0

J;

c) .1("=2;

DoLiz,lli <la

jcdnaCina

x Sill x --

d=()

Illia hcskonacflo lllnogo

rjdcnja za svako

dc 1\
24. Dokazall da jcdnaclna X =(1 sin x --I- /J, gdjc jc 0 < {/ < J, h > 0, una jedan I 5amo
jcdan konjcn, koji Idi L! inlcrvalu (0, (/+b] (Kepler).

25. Dokazati da jc sislcrnolll parallH:tarsklh jednacina odrcdcna ncprckiuna funkclp X!'_I'(X) IIi YI-'X(,v):

, .r

t I-I
'=

I'

h) x'"

(/

4)(",

I" "-"'vl{t":

c)

= (2

+
139

d)

x=ilCOSf, y,,~h

sinl

(II,

c) \'''"{/ cos'!t, y=h sin-'t (n, /J>O)

h>O)

32. f)okazatl da dati sislcm paramc!arskdl jcdnacloa olircL1ujc ncprekldnu funkciju

y(x) II! x(y) (nacrtaj grafikJ:

za IE [r11l, (n t l)n] (111:'-/);

Z<I lE[nn, (11+ l)n] (fiE!:);

r) x=tI(r+SIIlt), .1'=11 (I -cost)

I
a) x=arclgt'Y=T+-,2; h)

c} x::::ln(!+e- t ), y=ln(l+r').

X=Chl, V=Shl,

26. OokaZfui da Sll shjcdccc rllllkcljc ravno1llJnno ncprckldne na skupli Xc: R'

)x,

a)/(x)~s,"x, X~R;

h) ./(x)=

d)/(x)~

')/(')~I/x.X~rll,'x).a>O

x.X~R,;;

X = Ro+;

c) j(x):::c:-, !sln\,X-=I~,

h)/(x)~

x"(O, I);

!(;lkoIC(vidI7_'J(!illi1kK.I)11l1,~(,2J(\/('j,_NlfIlIU'

I.il)

27. Ookazall da Sll slljcdcce fllnkclje ncprcj.;ldnc na skupu Xc H, ali nlSII

rnjerno ncprckldne na Islam SkUpll:
a)/(x)~lnx.

RJESENJA
,,' ('/u->(i) illllill \",Jna.

105\1 stclx:na I jogarilamska funkcija ncpn:kldnc u CllaVOJ abJa,l1 dcfinlsanOSl1

1':!Vf\O,

III PrCOla a) funkcija e' jc ncprckHJna nil R. a (unkup Xf~lnx ncprcbdna na R'. Prema lome,
saglasno lcorcmi 5 (ii), supcrpozicija tth fUllkclja XI _,/,crln, ncrn:k)(lna jc na R' Dakle,7J1 a>O
doblJcmo

x .. (O,aj,a>O;

Inn x = lim c~ln' = t,al"" = a", Ij

stepena

funkclJ:! ncrrl'kHlna JC nil R'

2. Ncka jc u > 0_ Oella jt nejcdnakosi

O;;;I(xj-/(a)I"'IJ;--J;II=--~~,~I~I, ~Ix ,01

"Ix +\!a
VII
Sada m07cmo dokaz naslavll! nl! dva nacma

28. Ncb poslojc granic!lc vnjednOSIJ

limIJ=A, limlJ=B, (A>O, HEH), gdjc jc

(mogucc jc da

SIl 1/

Il(H.

Nckaje U:XH/./(X),

p:x~--q,(.\)

nizovi)

tJ

-,,,.,,
Slucajcvi kad je'

"1, 2"

2 nacin: Kako JC lim

19. a) lim (1oX)I/'= 1 (\Xl");

,y"

h)

hm x'

Ilml.j~

,,:'u) =0,

tj hm,,/x

=/a

<C<'",,-,-/~' < =0;-,:; X <[I =

o. Ij (Vl: >il)(:io "" (1:- OJ

~ ,t < 1i~>I/(\) - /(11)) <t,

x=o
J.

Saglasno
(V-,,,I" R

"gdjc niz xn-',(ER), sIn predstavlja gcncr,iliZ;tciju re7.llliata u zad;l!ku 10

leorcmi 5 (i) (vidi i Z<ldal;lk I 0))

itm II, \"

, ""

1I,lull_I"

I"'a.-:.~ ',ICJC 11111 }J(x)= Ilin

, 'n

6.2;
n-' t

(l

sto znaCi lim /(x)=/(O), ~aglasn() ddinicijr 2 Dilkie. funknp v',\ JC lwprckidna zdcsna II lackl

x--->O+

II

--" ~,: IlnJ

x x ) " =e
e) lil.ll ( cos-+asin
_t,

11

i
U

<

x"

(I"')

31. Dokazati da funkcija y=e!xlsgnx (koja

neprekidnu inverznu runkciju.
MOgUCl'.it ii, HE:

(J,

""'{I

30. Dokazali dajcdnacina x=),-f:siny, gdjcjc

fllnkciju XHY(Xl, XER (vidi zadatak 24).
1T1la

"Ill

Dil JC n----+,,/x, x> 0, neprekiunil zdeslIa u .\ = 0 slijedl 1/

)); - 0)

c) IlTn (x)"''' ~ I (0");

(I+x~)"~r (I"'),

:0

It

al
kooSlanla), to lim -~=o, Ie 11

Ix II) ,d),

dokawne neJcdnakosli slijcdi

IJ~O

I (0");

,'0 I

lI'<

1I1<1i~;>l((x)~ f(a)l<t, Ii IIl1lf(rj.oc((ill, saglasno Ko~ijcvoj de~niciji

,-.

A~O, /J~O;] ;l ..

predslavljaju Ill'odrcdcnc lzraze kojl sc prOS10 zapisuJu U obliku 1"',0', if)+!

U slijedeccm prulljcru izracunati ncodrcdcnc ohlikc gornjcg lipa i provjcrill
rezllllate:

d) lim

ncrrl'kidnosll

lill1l1"=(limll)I.If?~"= ,1 11 *
A~I, B~

lz dobiJcne ocj(~dnakO'li ~;lijcdt

(Vt;>O) (31i(1;)=--;,c:>0)ix

Lako se dokazlije da jc (n, hE R)

10

IIOCi,I:

O<'~ I, deriniscjednu ncprckJdnll

!ilo znaCi, saglasno dcfiniciji I, dil jt: pol mom ncprckidna funkClJ<l nil R
4,<1)

prekid I. vrs(c u tacki x=O) imil

c)Trtbaslavllih(U)=IIlIlI{()c~ll!!l

s!llx""I,!J.fllnkClJ;)

sm",t/O.

Ii (\) "",

I,

x ().

je pro~!rcnje funkeijc XI-+/(x), XE R'"lOll ncpfl~kidna JC nil R.

5. a) Dokul (,crno (ZvrSll' kOi'lSlrci ra/n( ohl,k<: ,_kflnlcIJ( nClllCkllJnosl' fUflkClJc

c) j(,),~

--, x<O,

1 "ali"- POdllllO od IdClllllcla

I(X)~/(II)=X)_(/l"'(_\-1I)1+211(\

Sad a je !f(x)- }(II)I ~

0, x >0;

a)

Ix ~ rIll 21all\ al <I;

.I ( - Uj ""

-j

1'+2!u1r-t<{) (r"'i,\-

(/1 ,';:;OLI[

VI'II'11

1([

+ a~, I( + OJ =() ({{O) niJc Jdllll~"lJlO), Ic JC

IJ

r "" 0 prekid urugc vrSle,

d) 1(-<)=i,xf0,f(O),,-,,0:f( O)-"'-J{+OJ~li/(O)=O,tJ lilcb 1,,-OJtprekidprvevrSlt

c) ql (x I '= 1.l.. 1 - 4x ncpn:kidna na R (vidl 11HJalak J),
'

ckvivairnlno sa

'-V(.'I)=ix+ l!,'I'lx--JI 2;;hx t I)+{ - x+.l)I- 2=2>0 (VxtoR), 10 JC /(x)=lp(xjNix) [lepre

bdllJ fDukelJa saglasllo IC(Jrt:I1H 5 (I):

d,
f)

Inch xE{krrikEZ"-.{O))
Ii, I' / ' :0))

9_a) a-",2,h=-I;
iVI:>Ol(']o(t:)o=o

,:,/1 0 11 ,11:

bjll=l,!!=

:-.{)) (\'/1 ( R11,

I'fcklda

I,

drugc

vrSlt,

c)ncposloJ(,

I'OSIO !(x)-.t:o

kada

d) (l=l.b=Jl/2

Ix-Ol <blllx)-1(0)1 ,;lxl <",

II- flid.uJil je nqJrckidna ux=O, saglasno dd I Ncb je llFR"-.{O: rrollvoljna lacka, (x.) !lIZ sa
,r,)edll(h!nna tnEQ I (y,) IlIZ sa vrijedllosllln;1 y.!! Q, ouabrallih lak(l <.ia konI-'Cfglr'(Ju ka II r<ttL! It

nm'llI' Korislllll{) derlnici)lI 1I oblikll I 2

Xo

latkc

IO_I'rclII<l. drrllllCljl funkclje}(Oj=O_ Zaloje (V(>O)(30(cj""c)

11m [(x.)= Illn x. =a, Ilin [(y~)""

Neka IC (x,) prollVlli),lll 1117 kOJi kUllvcrglra LI (/ Tada JC

lim} (t,) = lim x~ "" 11111

Sli

1111\ X. '"

II

(l

f (II),

lj (Ve,,))( t, -,

<I,

I! -.

Y.'

)*U (xnl -.(/, 11

,j,)

I). flC PO';fOjlillllCS filllkujc/kad

.\--->0

11111 ( - ;'.) '"

iJ,

Prcliia lOme, sv..: lath' <IER""10: Slllatkc prckld:.l drugc

VISI..:

natln-

Korislllllo dcrllliciJu

6y=}(x+h)--/(.\),,(x+h)1

11. al j(;j((j)~~sg!l(l +Xl)= l,

obllku I .1

x 1 =hl:",-IIr) (6x=h),ICJ(:

hm h.y=limh(2(!Ii)""limh lim(2{+-li).tJ

11m c,\'

0:

u (f (x 1) =
h) !V/(,))

xER, neprekidna,

2, x *0, g (/(0))= g (0)= !, prckalna

lack!

t "-'

0, prtbd I vrsle:

I, XE(- J, O)U(], co).

0-

o __ ()

=-I,XE(-'{)), -J)U(O, J),

, I

b) XI'~'- ncprt'kidnaJ<:ra_\EF(i)'~I?'-'o10:

0,

I)(lblfall l

xt: { -

I, 0,

J:, prckid

1 VIslC

lackarna

10. --

I, I:, 9 ({(x))"" 0, ncprckl{jna

nil

R,

c) !(qV))=-I,x;;!-I,

!J l/1{j)"'O,
=

6. KOllstil1 I<:Or(:rnu 5 (I) I \'Idlell

7. Neka j<:

!1fCR

i neb

7~llh:ak

J)

x"-~(/ (n-.... ':>::')

x.1_ Q,
liE

H jc lat.k:t rrekida drugog feci a f\lnkcijc

D(x)

8, a} SkuI' knl,cnlh laeaka j<: dvotlan {I, 2.) lackc II !..0JHI1;1 Sf' 11lIJcnja f\lnkcija /
IziaZl'
2),~

I). rlHlkciJil jc prcbdlla i IIna prckld prve

l;;!x<O,

d) f(x),,-,x,

1)'(1

1+0):

f(-O)=O"/(+O),,,2 (nlje dcfinisana za _\=tI).

lj_ funkcija / irn,l prckid {'rve Yfsle x = 0, dok je u oslaiim lac kama ncprckiJna

142

(f(x)),

La

sve x ncprebdna

\I

x={) prebd

~_QX

Ixl < 1:/(l )=- u.\ "" -

I funkelJa rliJe derlfllSana: little x '"

1 su laCke

XER\(knlkEZ),

XE( -~+IIrr., ~+nrr.).

=0,

XEG+I!),(,

-~ i"

XE {

x+2,x>0:
jl-I-O)~II-

(J

b) f(x)"" 0, Ixl > 1 ,/(x)= I,

prtkida L vrSlc;

u lilCkl _\ = I, dok jc za x = 2 ncprebdn<l

b) Iz.laZI j(xj= -- x - 2, x;:::; - I,

=x,

I,

} (2br.) = ! J(2krr. + n) nijc definisano, latke I krrlk E Z J lath prcklJa I vrslc; u s[van, pwodll~na
[unkclja sa osnovnim pcriodom T = 2n, ncprckldna lIa (2kJl, 2kJl + n) I (2kn + It', 2krr. -I- 2n) kE Z;

1/2,
vr~l~

vrsle u lack! ~ '"

aa) /(x)", I. Ixl>l;f(x)=O,x= :l:I:f(x)=-l,lxl<llaekc ~I, 1 su lacke prd:tda l,vrSlt;

c) /(x)=O,

!{I - 0)=.\ +- J =4 oFf{ I )=/0 +0)"" 1/1 ""!

}(2 - 0) = 1/2 =/(2) = l(2 -1- 0) = 1/(4 --

t, x ~ t, prekid prve vrSle u lackl _( '" I,

.I (IJ (xl) = I =

~-()

Ie Ile poslojl lim/{x) fll U j<:dnoj lackl D. Ij svaka laeka

I, rrekid

12. Tatka _x =0 Jt latka prebda svakc funh::ljc

al - d) Za fuukcije a) i d) je x=O latka olkloujlvog pl<:klda F\lllkclje b) I t) ImaJu
I
I
druge vrsle, pO~1O Iml sin ne: poslojl. a lilll '-1 = XJ

lim D (x,,) = lun 1= 1. ako su clarlOvl nml hm!!ll II ()

'" Illn 0=0, ako 511 '::lano\,1 nita

0, ); >
_{< J,

~+n1t}

Z+nn},

liE

N,

funkclja jt I:x:rioditna sa pcriodom IT

lima

[lrckide

,
vrSle U lackama x= 6+nn:

143

fIx) = I, x:;,. O:/(X-I = ,- I, x < 0, frO) = o,!j funkcija jc ncprekidn<l na (- CD, O)U(O, n::>) I U >: ,"" 0
Inla prckid I 1'lSle U stvafl,/(x)=sgnx

I
f) /(x)= x, x <0; f(O)=! _llx}= -, x >0, Ij funkClja je neprebdna

nil

R-

21. Pr!llllynill reZ-tlllat IZ Lad,!lk:1 20_ NI'l

dl

.-, 0

g) fIx) "" Xl,

h)

f(X)=;X,

Ixl > I, f(x)= I, Ixi < I,

neprekidna na R;

\l

(Jx+c",,(x--I),l t ,hti'

J\l j

i rllflkCljc

xE(nll' nll+i}

XI">

(x -,

!)1

XI

-.lx

+ (' -

SI!

SI rogo raslll\\:

23. Funlu:1lJ x' "x Sill X, XE(O, I, 'x;,), Je ncpIl'kHlnil,

=0,

.. .'.

R' lima prekid dmgc

Vrs!e u x=O (-= lim (a)Fm),

AI'" r 2k)(, 2krr. +

x=nll+ 2'

Tacke prekida: x=O laCka nlk!onjivog prekldaf(-I-O)=f(-O)=O Hunke:i)a bo

ddinisana u x=nIT, pa ni II x=O)
Tal:kc {nn/2In E Z'\ (O: : su la~kc [Hebda prve vrslc
i) /(x)""O, x;O;f(,\}=x, x>O,

!e)C

~I()

sc vidi n'ljc

~ J(A; -'" f

1'1 I'

2krr.,

_~rr.

-j

Slltlgd

2krr.-jl. k [ N", gdjc

Tako nil sv:tkO!ll r:lzmaku A, ( ..1;1. lakv(lIn dOl jc 2J..n

~;

funkcija neprekidna na R;

2d--

IT

4n

, If> 0,

(.In

A~ -- -

Ii

4n

,Ii < () i A(

-j

!!l'prd1dlll:

rhillea (,)jladaJnr:!) na s\;!kom razmak!l:

IllIma 1'(I)I'illk1511 17.

,
I
2 :C:d\\

"

ralmaka

--2kn'2,d ,gdjcjcil>O(d<O),tj

i\', 1l()~IoJi jtlilw ildclllC r,! A, (-4;) dale JcdnaclDc rosIn JC

J) f(x)=-(!+x),x<O,

=0, x=O,

=!

+x, x>O, tj

24.
Icdina

la~ka

prekida \ =0 Je prckid I vrstc

14. Ncb su (x.) i (y.) dVIl proizvoljllll nin koja konvergiraju ka at: R, taha da JC X,E Q, liok

nEN_

Tadajef();.)=O,f(y~)=I.-I,

[)(l~ma\lajlllo

it

y,

Q,

ntprtkidnu fllllkclJu

'lsi!lX~/J,XeR.(aE(O,I),h>ll)

rx----x

NckaY:X,>XI Tadaje:

(nEN)

Zalo jt

Ij, funkeija f !lema granicnu vrijednost u ta{'kama X 'I- I U tal:k:lma a = J iii il =

J poslOjl
lim/(x)=O (iii lim /(\)=0) (him toga jef(:t I )=0, taka da.Je datil r\)nkcij~ nerrckldna ~~mo u !
-I

iii - I, a

,- - I

II

oslalim tackama ima prcbd 2. vrste

15. Zapi~imo jednil~inlJ

neprckidnc na R, Ie je i suma XH/(X) +!J (x) = F (x) strogo raslucll i ntprtkidna na R sa skupom
vrijcdnosti \l (m, M), gdJe jc
(x"

"

M=surF(x)= lim F(x}= m

"

Kako jc F(O)"" --! i

rjcSenicjcdna~ine

F(X)=fl za svako aER.)

F(')=~,

"~)

to fJeSenje ldi u inlerva!1I (0,

J
27
, )
1
16. al f(O}=!im/(x)=-; b)f(O)= 2; c}/(O)=O; d)j{O}=e; 1')/(0)=0; f)f(O+}= I; g}j({)) = 0,
J-'O
2
h).j(O)=n
19, Funk.cije YHa' i YHb' (a, b>!) su nerrekidnc, strogo fastuce na R, Ie 1e i njihova suma strogo
rastuta i neprekidna na R Osim loga jc

lim (a ' +b')=O,

r- .. ",

lim (a'+b')=m

r-''''
Na osnovu toga, ,aI<15no tcorcmi 10, posloji invcrzna funkcija funkcije f:Yl--'a' + b', )'F R, F (y) E (0,
m), koja JC islO tako strogo rastuca i neprekldna na R', Ova lvrdnja moie se izraZili ovako
jednal:ina Il'-Ib'=x irna jedinstvcno rjdenje y=y(x) za svako x>O, takvo da jc funkclja
F-1:XHY(X), x>O, Slrogo rastuta I ncprckldna

...

(V-").,

Iq Xl

X, (

Killin JC

> XI -=:oj (\2) > I [.\, J,!J (\Juku!,,!)<:

~tr()g(l

rasllll'a

JO~

((O)= h<O, (l(l/+h)=a(l -SiIU):;O, 11 f{O) fIlii h):;in, In jc(lnai':Jn;! /(.\)=0 1Il1a jcoinslvcflo
rjckllJc II r~!7.Inaku (0, /1 + h

25. Dovoljno jc doka7_ati da Sli funliClje

Dakle, F:R '::!R jc ncprc:kidna, stroga monolOna funkcija, Ie postoji jedinstvcno rjdcnjc jednacln{'

F(x}=O. (U stvari, postoji

Ihkk,

ob!iku (x-l)J+.1x=O Funkcijt x!-t (x-I)), n~~3x strogo su filslucc i

m=infF(x}= lim F (x)= -

"1 ::..

,--os <,

r, "X(I), ('--'y(l), IE(IX, 1\) ncprcbdnc nil (IX, II) I da jt: )edni' od njd) stl'ng(l m(){lornn,I, Ie da, rrcma
tl'on~Jlli II, ,~jstcm jcdnatina x=x(r), y=y(t}=-y= IJ(X I (I)) ",,/(x) (iii X=X(y-1 (y))=F{y)) i funkei.
iiI _\' ___ /(x) (111 x=f{)'))jc ncprckldflit na lilzmaku kojl prCdSI<lvlJiI ,kup vl'ijNlnosl, rllnkcijc x= t(l)
(Ill )'"".\'(1), II"(IX, f),

a) FllllkCljax=lu1--!-(--1 lil)jl'Slr(lg[\raSlul:;\Ili\(1,I\)'~((), +:Cl.l'=I'{X 1(1))"'vl.i-+-~-.i,\(R:

d) str(lgo JC opadajut'a (rastllca) fll!lkClj;1 \

'-"0

n-f- 2kn, 2kn]) k( No Nu svaknlll nil till

jedn;IClnu dljcla clipsc

.'
e:

.'

I"

f h) =

1"
1

Ii

I, y>O,

~!,

y <0,

Xl

"

.I
", . I)

- <I,

cos I

fl;!

c;v,lk()1!l l;lzmaku

lnlt,

fit/Illilk'i 'iISlt:lII'Jr;llIltl;\f,kih

2h -I-It]
j\'dn,il'Ill,1 prclis\;)l'ija

e) paramcturske jeJnacinc L!',lcrviJc ill

!)ckUrlOV1I11 koordina,;ull;l

\I

(~y t (~y = I,

pUriWh'(<lf'ike jcdnaclnc clklo,dc

26. II) Ncb .'11 X" XjE I~ IltUlzvolJll1 -lada It

iS1J1X 1 --

Sin

d= 21,11\ Xl 2 : IIIC\)~ .\ 1 ;:\' I; , ,\ J

!'rClllll lomc. (ttr > 0) (:ki = r) (\1XI'

1)-

fUllkel)a

_"""\111,,, \E

'1 f-

_\

En IXl

I'

jl()~1

(l

It

iSl!llXi 2 iaj, leos al;?!

J.a

sl'a k() cu-

~,I < (j ,e;.I_,>11l r l "Sill x II < c,

EI: ra,llUilljl:I[)P)C m:pfckalna

.~ "A'I" Nekajc",_,--,

1"/X2-'\

II

--o.illf(.l,I-/{xlll~lI.
I!

oovoiJtlo vchko)

11

E> 0, Xl' Xl E [I. J)) prol7:\,oljOI Tada je lit Il-= h

h-Xli
- -

~d'"

V'X 1

c)

\,i-~

(lieN) l;ld;ljcl<,

.\'!''''

<It) t;cogranll:'eno rasle (kad JC

Rd Zato jc prcnl<i l~orCllll Kanlol a

unifommo nerrekidna na [0, 2] [)okali!llu d,l jc data funkcija faV!lOlnjCrIlO llcprd:.iJna n;! [I,
x)l. {Tada ce b!1l raHlO1!lJcrno nqno:krLina nil Ro' =[0, 2]U[L -,,) f)okul.all!)
5\J

)
Il

11<1 f{

h) I unknp xt----->,/.\. -' sO, neprchdn<1 JC na Ro' , pil I na (0, 2Jc

Neka

IlIJI: IllliforlllllO nCjlfckidna 11:1 (0, II

Daklt, fllflkcip

II

I-~J- tll<1 IIkojcl'l- \11<.1i,,,2r;,~I_d,

lome,

l'ICllia

+";'xi

VldJCl1 rjescnje pod a)

0) Neb JC (: > 0 proizvoljno i oeka su x" -x) takvi da je (O) ():i! x < (1, 0 ~)' <: [3

Tadfijelx-Yi'.(Ejio~o!j~-<t,()
bto je !l(x)-j{y)1 = I\I~
nije manji od t J , tada Je'

- \<I~t

29. a)

<t
Ako uslov {.) nije ispuuJen, Ij ako jcdan od brojeva x

<'

Iii

Tuda (vidi zadalak 7 I J"

NLka JC x = (In x("

In

In Inx

In

jll_~

In_~

)',,"0

-~O (x

(Vt> 0) (Jo=c 3 ) (\I.);, yE No')

I~ (['rema lada I k II 7 j
,~

1\ - .1'1 <o=lf((l- f (.1')1 < t

In_x

II,

Nebl IC I;;'U Plul!voljllO Tada w Il=[/!: I

Ixl-xzl<s=I'

"

l.<I

sv,lko r l ,

,<,E!,I.

-('1

kat!

/J -, f '

[u.

'il) rHI-'!10rnjcrno nt'prekl(Jna na

;tkUlldlslaltlllO

[a,

"cos -

Sill

';(1), a>O

11

h, nEN (sa vrljcd!lOSlima x.' )'~E(O, I) za svako !lEN)

Kako
O kad /1----> co, 10 ~c rllzllka
moZe uCinili manjolll od svakog p07.III\'1108
broja (0), sarno ako je n uovoljno vc\lko, hl(l\'[CI\I<:!lO,

Ix"- )'.! . . .

1",- y.i

II " .(l(II_4

,-'J

II

--x--

0,1\

17. il) Promalrajmo nil.Ol-'c x.=e-", Y,,=('

,ax, dlfcklno pi ()I:.>:I;!!.! dall rCI.Ulllll

"

}L l!llnnw Ilmkt:IJlI (kElll~<Hla fOfllluiulli

saglilsno lorne ne mole bill lTlanJc od prol7.Voljllog

"

hJ I lIatin:

}'<'

"I,

.1'=

0,

n'J~ dr:hnlsana "u ra7.!llaku [,"

a). iI > u. lz.

jcJJlako511 1--1",

I~
-~-I mo1c uemill
x, x,

"

.12. ,!)

\ co

;tl(

I g (,

E ( .. ;,

t,

IJ',lO:,

~). I" (-

;r:"

allje Ilcprekidna U sl'lIlllatk'-lmi! u kojlmaje defi/llsana

,t,,) JC Illonalono rasl (lea runknp, Iljena Illvcrz.na jc

\'I:(l1n od rrullvoijnog POzilivl1og broja ako pri k0il,IHlItnOj

h) 1!lOIlOIOlHl jc funkuja \' = sh I, (E

>1'"
~

146

j,

If(.t,) - t (1-,)1 ~lIn x" - In y"1

>0

CI

4" ~ (, ~) ,\ ' = 1',1, , --, j (\ -. -1- ()).

_\""'II[~OS~ - I +aSin~]

SIO znab da je funkClja Xf-.... - XI,

jc aello dl! se

'f,') Ie t' = 1'1","" I (\-. '_XJ 1.

I ",~ j (_x-... -l 0), d) renJila{ Izla7.i 17.

1(," ")"""1"",, ",""C

Neka jt Xl' Xl E (0,

2)

In x

b I ,ada

(pOSIO su XI' xzsa>O)

vrJjedi implikatij<l

-t

#6

,1

r)

R.

,1'10 R Eiilllina<':Jjol'il ( dahlja se (\ ;;; 11

,,1=[=>X=";'['! r,Yf,R.

-In(!

(,-X),x>()il!,(=

11I(1

I'

'').y::-U

147

18. Za runkcijuf(x) koja jc dikrcncij,lhiina II (;Iek, x() dokazali dajc (za liEN)

7. DIFERENCIJALNI RACUN

11111 11
n _ ",

[f(X" 'II) ..' /(x,,)'..1 /' 1\,,)

~

II)

/l

['lokaza!i da ohrnulo ne va}.i,

znaci da funkcija

i111(1

Ii.

aka ros(oji granicna Hljednos(

'Ilvod II lack'i

'\(1

RazIl101rllllO

LJ (\),

(0 jns nc

npr..Dirihlcovu funkciju

lx--II oem a 17snd II lack! x=l.

fuokcija l(x) = ISin xl (hfercncljahilna laCki

19. Pokazali cia funkcija {(xl

7.1. DEFINICIJA IZVODA I NJEGOVO GEOMETRIJSKO

ZNACENJE. LlJEVI I [)ESNI IZVOD FUNKCIJE
J. Neka jc funkcija y=/{x) dcfinisana l! intcrvalu (a, h) j ncka Sil >;
x+6.x(6.x+O) lade jz tog intcfval,L /)rpi iZP(lr/ jimkcije I Ii Iildi \
granicn:l vrljcdnosl
.

1\1'

11111 ---~

tl'_OD.X

11<+,''o.\)-/lx)

11m ._-

--

I~,.n

-, ---

20. ispilali cia Ii jc

]l'

/'_

(x)~

/::'x

tal-hi x .it lijev<l (dtsna) granicna Hijcdnosl

I"n /iXI':"xI.::LIX)(f,
,.0.<,,0..

/::'Y

I\)~

11111

/(<+I\\)::/(X)).
DX

/.,.11:

1(x).o {

x.' .' za x<O,

~In \, Z,l

x;>O u lackl \=0.

12. ispitall difcrcncijahilnosl hl1lkcljc

= y':::::.j' (xl

tg"~/,Ix).
II

Da bi poslojaoj' (x), polrcbno jc da funkClja hude ncprckidna, 11 polrchno je I

dovoljno da je:/, (x)=/' (xl, Za funkciju koja im1l izvod u tacki x kazclllo da
je difercncijabi/llil

I'=linxi

lllacki x=1

23. Ispitall difcrcncijahllnosl fllnkciic

I.

{(xl::::::: ~CSIn:'(-, za X1'O,

,1.<1x=O ut<lckix=O

24. Izracunati koeficijcnl pravca langcnlc grallka funkcijc !(x)=x

sa POZllivl11111 dijclolll X-O$C

26. Izracunall ligan knji zaklapa langem<l graflka funkcijc

-3

I(x)='-cc=~,=

+1

RJESENJA
3.j'(x)=

3. I(x)=,/x+n
1I

.>:=2

6. f(x)~x2sin(x-3)lI x~3.

5. f(x)=sitlx

IT

8. y=X".

10. y=111 X.
IJ. y'= -/Isinpx

10. y' ""

2 ,Ix

x
(OS

14. y' '"

IS. y' (0) '" I

- ___ -__

),'=I1X"

12. ,r'=p cos ps.

16.

~.'

(il)= I

2Jsinx

12. y=sinpx.

17./ (2)""

t,,~

HI. St,lvili

"" 6. \

19.

(I)",

t
II. ~,'"".-"- __-_,e';'(s>O)

9. v'"'O ttln 11

H.

-<:0$

13. Y=COS/1X.
14. y=Jsinx II lack! x (2/or.<x2k+ljrr,
k=O, l, 2, ... ).
15. y=arcsinx 1I lacki .\=0.
16. y=arclgx u
tacki x=O.
17. !(.Y}=Vx- 2 u tacki x=2

7.f(x)=2xsin~

6.]'(3)=9

2
x

,I,>-d)

2 ....1 x + II

lJ X=-

7. /'lx)~x2sin'-.lxtO).

u tacki

I
25. Izracullat i lIgao kOJi tangellta gra rlka fUl1kuJc.l (.>:) = ~~ u lacki Ai (I, I j zaklapa

ZADACI

KoristeCi dcfiniciju izvoda, naci izvodc funkclja:

Mil, I)

A1 (I, -,,)3) sa pozillvnim dijcio11l x me

4. f(x)=x 2 sin(x-- 2)

X= IT

21. lspilali difcrcncijahilnos[ fllnkcijc

Neka jc kriva (C) grafik neprekidne funkciJej na intervalu (1I, bl, koja u laCki \
toga interval a Ulla konacan Izvod l' (xl. OznaClIllO sa Ci ugao kojl langenla
krive (C) II lackl M(x,/(x)) zaklapa sa pozilivnml dijclorn x-osc Kocflcijent
pravca Ie langcnle jednak jc prvom Izvodu .f' (x) (unKcije J tI lackl x. I)
2. Lijcvi (deslli) izuod jillJkcijl' j

!l

1.1'. {ll

i!

u tackl

20. NiJe. jcr JC

(n) ~ - I, 11 /" (It)'" 1 I

22. Funh'IJ" tlIw dlkrt'IIU)dbJin,1 U lack I

1'1. f'

(I )",.'

16.

21. l"unkoJa / niJc (lifcrcn<.:ij;!biind U lathl x

('0

4. I ~l'()J

iIJI.''rwC

jimkcije

Akojcza funkcijllv~/(x), V:i,(),ondajcz:.lx~o:r I~\,)

\.;, =

0:"'0

y~

S. 1:1,()(j jUllkcije dille

7.2. OSNOVNE TEOREME 0 IZVODIMA.

IZVODI OSN()VNfH ELEMENTARNIH FUNKCIJ;\

Ncb su funkcijc

Ii

paraml!wrsko/ll ohiikrl

x (t) i y (t) Jdillisanc na Islam !Il(cnaitl i ncka one u tacki I

109 inlcrva!a irnaju izvodc x; i

de i"1 IlIS<ln<-l jcdnacinama x = x (t) I

J. (('u)'=o/

4. (1/ v)'=u' v',

x;
6. J2!'Od

UllplicitllC

12Podu nSf/II/"lIili

! (X'T""tlX"

4. (cos x)'

c;;-

loll)

3 (sin xj' ""cosx.

ZAIlMI
PnllljClljujuci pravda za nalaztnjc u.\oda, odrcdill izvodc funkclJa:

sin x

(arc Sill x ) ~
,,/

~".\j,

ilxl < I)

K larccosxl'~ .-~=~,

,,/I-x 2

(Ixl < II

II. (a-'Y=lr'lnn, {(J>O)

17.

19.

(e')' =c'.

14

(Iog,,<f'~

logu e
.... _, (x>II,O<ui' I)
x

15. {shx')'=chx
ch 2 x

(Arshx)'~

, __ ~
v'l +x 2

IB

32. y=xarcsHlx.

X Slll X

3K )' ~ .- ._.I +tgx

x)' ~ --;~.=, ilxl> I)

48,

)x 1 _1

-I

-I

(Ixl > I).

50.

}'=2'~.1,

ISO

\:sinx+cosx
40. y=------:

+Ir

4],

+2

46,

x
2

x
'2

y=sin J (2x-3).
(x+ I)J
v=-=~,

(x _. 2)

49. Y = sin4 J;

y~tg--ct!'-

r-:-- _'-

51. y=Vsine'.

I + x,

3. lzvod sloicnc !uflkdjc

Aka jc y =}(II) i II =[} (xl, gdjc 9 (x) 1/(11) mwju fzvod, tada jc

!- x

xcoSX-SJnX

45. y:= \/3;;~'~

slllx

39. y=!ogl(l-xcosx)

42, Y ~ (3x _. x'

-I

22 (Melh x)' ~,.-,

.r.:""((u) u:=r;,/{~.

33. y"-,,",x11"sinx

2x
37. V=----,

(cll"l'~---.

211. (Arch

, 'x

x'-..!

1(1 (ch.x)'=shx.

(Ihx)'~=

I'~

35. }'

12

(Inxr~--

27,

31. Q=c[q'

9. (arclgx)'=_, ~_..,.
J + Xl

IJ.

)i(x) dcfinisanc jcdnacrnolll F(x, y)=O Jobija st

rjcSavanjclll jcdnacinc ---F(x. y)=() po y'

dx

jillikcija

2 ( '( r

jill/keye

I:l'od y!=y'(x) funkcijc

d

2. Tablil'a

prJ ccrnu jc x;-=!=-O Tada funkcija y(xl

r (t) 1[11,1 Ilvoli

y: = y; )'

L Ncka IC c konst<lnt<l, u=./{x) I p=y(x) funkCljc kojc i11laju jzvod Tad,1 val:C
ave (COfCIllC (!Hav!la):

2, (x), = !.

r;,
.r =

53, Ddta)C funkclJa f(x-)=

x:,
{ 2 - '(,
1 \' _ x 2

.-;-0,

O<x< I,
I::;,x (2,

x>2
I 51

I" Nantali grafik funkcijc: ~'

J"

1.<1

54. Ncka

koji

postOJI izvod j'

Jc/lx)~

('d~

Poscbno

koji -'.ic funkcija/ncprckidna:

4' 1.<1 ko!i .I: ic./' Lx) ncprckidna fllllhCi)a')

/.iI

. 'I)'

[)a

('(> 1)_ Pos(ojl Ii

II) (;I1'cl1\ 1
.::-"

.\ I.
(I

,--/--o

f' ( 2) I (, (OJ

odrcdili

,-n

<I)

to)

provlcrili da Ii F./' (x) ncprckidna fUllkcip

,-'0

55. Pod kojlll1 uglolll krl\'a

l(x)=x 1 sin

II

.\'~' arc It:' (I

i-.\)

I'

slJccc X-os II'! Nacrl;1I1 gnflk fllnkcljl'

U !,ICk! ,''''2il(U( H) kl'!\'L'

Raj
Y= 4-;1 I_Xl Jcdnabna langcnlc x j-~r=411,.t jCdn;lcina nonn<lk \'

1',

(1)'.1

(-2)=f'(--2-0),

lJ

, (x =1-0), ((0)=0

II

f'

funkcilc/dalc pomocu:

[acki \'~."O:

'i(xfO),f(lI)~lIlll"Ck, x~li

b) llx)~

x=o,

JC

xIJ'\,

63. 2 Ispi!<tli dcflnisanost j ncprckidnosl izvoda

I" Odredili/(O)=lim/(x):
2" izracunati f' (0) i lim}'

J'

Ii

10 + Or'

/" (0)

+('~

64. ispitali da Ii jc funkcijafodrcdcll<l sa

56. Provjcrlll dajl..'

2\

ncprckidna i difcrcncijabilna

.\11

57. Pobrl<lli da ie dlo langcllll' 11.!11L'dli K!l(lI'dlllaltlih osa za krlvc

(x

f 0,

65. Tangcnla II taCki P knvl' .1'"-" (x - 2)2(\'+2).\ sljcCl' _x

T

T 1 " Norma!a

T,N/TN,"

(lER) prcpolovl)"'11 dndlrnolll lackOlll

58. U kojoj lackl k(Jvl' Y= ,(_I +S Ireha POV(l(:! langl'fllll, tako tla Il'
paralclna rravoj !lx-.\'- 17=0; h) Ihlf'llla!rw na pravll x-)]r=2

(In,1

a)

/::. ((\

y:

r, Y=('(;

c) ,=II(t

h) x(x-y)+ I ~O,

U slucaju b) odredili granitnl slutaj !angenle kada sc dodirna latka udaljava 1I

bcskonatnost.
62. Odredi!i izvodc funkcija i obla.'>l ucrlnisanosli funkcija i njihnvih izvoda:

a) y=!n Ig

;
2

c) y=lnlnlnx.

63. I. Vodeci raclIna 0 definicionorn pOdrtlcjll funkcljc, uokaza!!:

a)

,"

(arSh\/h-+_\'2)'_f-(2x+x2)-~-, H:-(
1 (2,\:+X2) i, .\'(~(O,

1 dokaz;111 d:l

ako ,ic:
b)y=l1cos/,

OSli lJ (ackama
f)okazall da jc

(lSlIIY
N

NI

Olla slicec \'- OSll pod pr<IVIOl uglom

, I

c,ll\ \

C(l" \ ,

l'=h~ln(,

3 + 21n [

I +Inl

69. Pokazall da funkcija y(x) definisana Jcdnacinallla X= ~"l2

(I> 0) zadovoljava jednaCinu 2X.\"l ,. yy'

v=---~---~-

+ I =0
2

70. Nab koeficijent pravca langcnlc krivc x=2tgr, y=2sin r+sin2r u tacki
M (2.2),

71. Nab ugao pod kojim se sijckll krive

x=f,

5
2
1'=1 i x=]COS{,

72. Odrcdili y: ako .Ie y = y (xl fllnkcija zadat:! ill1plicilno:

, , ,

c) ,Ix t,,/y=4:

-2)

-J-itJ)

\I

n x=(I(cost-lnclgi),Y=lIslnt

b) x~f+y:i=a.,:
'A.',

\' - dSU

SIIlt),y=a{l--cnSI):

,rl =41{ (l/+xj ([1, q>O)

61. Odrcdi!i jcdnacmu [,wgcnala I normala 1I proizvoljnoj lacki krive:

e) y=!og",-\' (x >())

odrectuju dva skupa lllcdusobno orlogonainlll parabola

nslt

h) y=lnx+,";

iI) X={'

a) y~x'+2x;

funkcl,ie

67. Odrcdill x~ ako jc:

6R. Odrcdili Izvod

=4p (1'''- x),

P sijccc

Ie

III

el) \'=,lrCSIIlX;

yl

II

til). Nacrlall krivll x J -

59. Odredll l pod kojim Sl" llglolll SIJL'kli kllVC

60. [)okazatt cia jcdnacine

n,lcllal! gr;lrlk

l.a SV'l' _, Ie

c) 2)'=:<+:>in x+cosy;

f) In x +

l'

= I, g) xJ' = y'.

5 ,

.l'=4 SlnL

7.). KoristeCi IcorcJl)u () Il.vodu IflVl;fZl1C fUllkcije. dokazali (arc tg .:.}

~Z. /

51. (=

- ~11l

2x cos ((os h)

J~/~Inlc'

j. y

DI .X \' ( -- <'C', 0), x ( (0. 2), ). (' (1, + 'r'),

\" nepo.>loJir(())J(!),/(2):4"I(x)Jcflepftkidna-'~I.H'(

53. r I ('-I y: nc pi C"-I J na

74. Na kflV(lj -,)'2=2(/3 naci laau u kojoj 1I01111ala krivc prol;-\Zl kroz koordinalnl
pOCelak

55. Ii (._ I)

2" ((O}""liI11j'(x)=

75. Dokaz(lli cia je l"uflkciJil F=l(x) dcflllisana POIllOCll jcdnakosti .x'=2r+lrl.

r=5tl+4rlt\, difercncljabllnil u /=(L 0" 11 \T1)t:di forrnulay'=ilx'?
76. Naci JednabflC' langenlc

1 1l0rlll;,J!C

hive .r) 1-l'ol __ xy--7=O

II

77. Nab jednaCine onih langenala krivc: a) )'=x4_.\'+3;

c) x = {1

+ 1, Y ~-'" I" + (+ 1 kO)t: prolan' kroz

78. Pokazati da sve nonnu!c krive x

!.

(j

0-

, -0

4
5<}, al u M,(O, 7)ljl,"'O, II /'v/J(~' 1())(g~11"'97'

-1l.

laCkI (1,2)
II) .1'=.\2

lx'I-I;

koordlnal ni rocclak

2(

= __

,O),XE(O, 1),XE(I.2),XE(2, +x)

c) pod pravim uglofll

zai=I,2,),4;

_1 1

= i-~- ,i' Y ~"-I~~'i

prolazc kroz koordin,lIni

('1. :II ) - :' f \

I)X

Ii,

poccUlk.
79. IzracLlnali.r (OJ ako je f{x)

= (XZ --f- 1 ) arc

arc

SIO X

BO. Pokazati dn funkcija y:=; -"~.-=

Ig {' -h.

zadovoljava jcdnacinu (! - x 2 ) y' - x.\' = I

2 'd) Ohb!Si dtfjlll ..,'l!j()~ll

(, .

E!"" U Ukn, (2k )-I)Il)./'(xl= -- -; E{'",E[\{IuI!kEZ::

I,

~In x

,,/1h)

81. Naci prvi J7.vod funkcijc'

b)

a) y;:;:"x""'(x>O):
el) y=(lnx)'(x> I);

/(\)=

,
(I

r~,J(x>OJ:

e)

y~x""'"

r~(1

II

(DO):

'-,(~JtE!",(O,I)U(I, -t ;,IJ !'(\}",

Y~(I_
\

c)E:=(.::, t'.'),j'{.{J'"

h)j',(I).,,-x

a'i

I'c~:X

SIn - -(:05-, x/O,

X

j' 10)",,0, 11m)' (x) ne ['OSIO)I, I~ p!'vi Ilvodj' (x) imll {lfikid dn'!lt' prsle lIlilck! x=O;

4b

b)/ (0)=11-/. (O)",O,IH'pOSIOjl/(O)

31. y' = arcsin);: +. ,-c"

33. r'=x{"(2sinx-!-xsinx+xco,x)

34. y

3(._

+ xeasx) (sin x + cos xlcos x -- x SJI) X

39. y' =

y'=~.-,-~,~---.-----.

(sinx+cosx)l

-,

IxTJ!~--~1

66.

x'>, (.~ II) =

";(,

67. a) x' =

, y;

xsil\x-co~X

.~ ._- .,-, .-'

(I -xcosxlin2

]). -I I

b) y>~c(gr;

b)x~=I+

t"'+ I

~-~~~~;~;

4-t \'

)Sltl,/x
n)s4

(x+l)l(x_8)
46. )' '" . ------".--(x- 2)]

2,

c)

y>=CIi:

d) y'" .--;
! _ (l

~)

y~=

n y; ""lgt.

cOSX-S!i1X

e'

e) x;=a'lnll=xlna.

43. ye=3sin(1x ..-3)sin1(1x-.1)

1/-/,(-1)=-2-[ (1)=21-/,(1)=1

=-11 = 2-

.
c) (') =

41. y'=

I
!)'"

v'I .- (~

154

I
,ICJci:['",l;!
x {In \)(In )nx)

.I.)'

64.fj~ll~prckidll<lll\SWXER;1' (

38.

\ III \

.\ -I 1,

RJESENJA

(sin x

in x

+x)'(x,,"O. x> II

63.

27, \,'

47. y' '" ,,'::::.-_

(l+xhfl-xJ

./~

45. y'=

6x - I
_
__
2..,/3.\1_ x+1
4'1, \'

,'

70.

d)

r'

71. 19,1j)=20.5, 11,::;:xr 10'

e) y'

I +cosx
1 + sin v'

72. a) y'
y

f)

Igl',

r:oo-, '1-<";

g)

J'

y -' x},lny

---=---------(X> 0, ),>0)

,.J _ xyln x

155

Ako jc funkcija y=./ (X) zadala paramclarski x

74. (il. a,,:])

)'''~j''lx)= eI','J'=
Ij y'{O),--, 0 (ra /=0=\ ,,,,OJ

76. \ I- I I

Ih" y-9=O:
c)

.'lx- 2y-

79.j'(GJ~~

--

Ill.'

(y')=
\

y'---"" Y (I), onJa je

Sllcno

d
I,") = -,'JII
)""=/'''Ix)=r,

I '
d) y'=(lnx)-, ( Inln,4
),
in \

lL>.:

.it:

.\1 f " M e , I ! ] 1

""")

.Ix
dl

hi , I 1

,'.
81.a) y'=x""\ cos

d (1')= .I
d\

cis

dx:1

.X

II,

~l'=()

80.v_,1

21

n.

)=(l"

(t)

{J

01. \ -" .1/ (I :' OJ

75. \.- I (I

=.l..-

1'1 )'. =

-)

j.

('.x;y",-".I:".i:)

l
d ., lid,
dl

: ~ _. (I I \ Jln (I t 'J
c) .l' =, (I 1 x),
~l (I .,. xl

(In
(\-< ,,,,,
1.
\ I

dx

4. Lojhnicovu jormul(l

I')
,t 1.

funkcijc/(x) i y{x) imaju II lackl S SVl' Izvndl' (tlirercn~ij(jk) don-og,rcda

zakljucno, onda za (0 izrabmavanJc II-log Il.\'oda (llifcITnC!Jala) prolzvodd I {I
vazi Lajhnicova* formula

Ako

I}y)"'=

t (n)r ",,"';

d'Vy)"'

keoOk

7.3, IZVOD I DIFERENCIJAL

t (n)d"

l~()k

1. DiIercncija/ jimkcije
Prvi di[crencJj(lljilllkClje I lilil{'ki.\ wdnak JC prolzvodu IzvodaJ' (x) funkcl)c /11
lacki x i eli fcrcnciJilla dx nczaV1Sno prollljcnljive x, rj. dy = dl(x) = f' (x) dx.
Diferencijal prcdstavl,ia priraslaJ ordinate langcnlc u tac-ki (tJ(x)) n:1 gr;lfikll
funkc!je y=f{.\) kojl odgov,lra prll-;lslajll nrgll!1lCnla od \'rljl'dnn<:ll \' (Ill
vnjednosli x

j.

g2. Nati dircrcncijal funkciJ:l"

,I) y = (Jx~ - X)2 :

{21x,

g) Y =

Vrijcde slijedccc osohlne di fercnciJala'

6f(x)~f(x+ 6x)-llx)~d/(x)+" IiI \ I, II

f(x+ 6x) "'flx)+d!lx),
d(af+bg)~adl+bd,,(), bER),
d ([II)~ ldg + (jell:

lI'if -, idg

d - ~---- IlIfO),
9

In x

arcsin2x;

- - u tacki x =

'\./x

2. Osobine diferencija/a

(f)

d) Y

c) Y=('

gl

til'
.. Ia fit 1ret!
rt'1 dx
ako ,I'e:
Kt Prillljcnom d 'r
IICI'CnC1JiI

:.\) xy=sin (x

3. lzvodi i dijerellCljal niz((J redo

Drugi izvod I" (x) funkcijc I u tacki X jc prvi izvod izvoda J' (x) funkcijc.l u tacki
x, Uopste, II-ti izvod
funkcijc (l! laCki x jc prvi izvod (fl-I)-og ilvoda
jin'-I)(X) funkcijcJu tacki x.

li;i

Drllgi diferellcija/ d1f(x) funkcije j tI taCki x je prvi diferencijal difcrenc-ijala

df(x) funkcijeJu lacb x. UOPSIC, II-I! difcrcncijal dj(x) funkcije/ll lacki x jc
pryj diferencijal (n-I )-og difcrcncijala d" I/(X) fllnkcijc f l! tacki x

I'

b) arctg-

H4. Izracunati sin 44" aproksimirajuci prirast diferencijalom

85. Prirnjcnom difcrcncijala aproskimirall:

a) \'/'1"1)
,_:

df(g(x))=J;dg,

y);

b)

C sO59'"
..,

c) arc tg I,OS;

86. J)okazali ispruvnost slijcdccih pribliznlh formula Z<i dovoljno malo u:

I
I
1
c) - .--. ~1-2(Y
a) ,--",1-0;
h)
+0,,1 +a;
(I +a)l
2
I+a

Ji

87. NiH:i drugi izvod funkcija:

a)

y=x\..h+xi;

b) ),=.\llnx,

d) )'=(1 +.\l)arclgx.

-~--"

(JOII fried Wilhelm Lcibnlz (1646 - 171 (,), ov'mack! lllil!Clllal lear! filrllof

88. Pokaz3ti da funkcija Y= ,./2.\ ~ ..

da funkclja
(I +x') r" +2q( "cO

zadovoljava jednacinu

Xl

89. Pokazati

V=,Il'l;

90. Naci drugi izvod funkclje

\I

zadovoljava

tgx

),3y" +! ""

difcrencijaJnll

102. Doka7.uti:

0
jcdnacillll

b) ako jc ae
lacki (J, J) ako jc: x 2 + 2xy+

.1'1 __

4x

+ 21' =

,_

92. Nan drugl ulfcrcnclJal (unkCl)c

93. NaCi drugi izyod

In x
.1'=

'"--

u lack, x (x.>O)

a)

(~-":~-lyl! (~-~~)4"

c) x=eUlcoshl

94. Pokazati da funkcija y (x) dcflnisana jcdnacinama x = In (I + [1), y:c::: I

zadovoJjava jednaCinu SlY"~ = I +4y'1.

(1_

dXl

arc [g I

+ \'

dx

nt:DlVlsno

. )

prornjcnljiva.

cJ

I .

. _,

(j2x

dl

' . dly
dx

(I +x'j-'

"

u"

W"

IS'nX)'"'~s:'~(x+n~}

b)

d)

((rY~)=ax(ln(lr

([1>0, xER);

(COSX)'"'~cos(x+ni}

l)"lI!l1~/(ax+h)"+! (X-f -~}

e)

[l/(ax+b)]{n)=(

f)

(I/i;;+bx)'"'~(--I)"(2n~ 1)"b"/(2"(,,+bx)"J;,~:&:~);
I)'/Ix-)-a)"

a) f(x)~ e -", ,ada je I"' "(x) + 2x1'"' (x) + 2n/'" " (x)~ 0;
b) I(x) ~ (2xl-1 )/(x' ~ lx + I), tada je 1'"' (O)~ 3,,1" -" (O)~" (" ~ 1)1'"-21 (0),
(,,;'2)

b) \: +Y''''{'-' )';

99. a) Transfoffilisati jednaCinu 9x\'_\: y" +6~,/~y~ - y=O stavivsi x=tJ

100. Ako

uzmclllO y za nOVll nczavtsno

y;' - xy/ +eYy/ = 0 postajc x;." + x = ('y

rromjcnljivu,

lada

jcdnacina

-"'~ akojef(x)=v~l+xlln(x+v/}'''I~~~i).

"

110. Dokazati:
II'
a) (x"lnx)(n+l)=_: (;.:>0);
x

b) Transformisa(j (I +x2)Y"+2x(1 +X2)1"+ y=O ako je x=tgl

101. Odrcditi aER, tako dajcj"(O)=

= 2(lx'~I)~lxJl~~~
__ ~________~ ______''',

109. Ako je:

dy"

a) X2-+y2=2.~ 7a x=3, .1'=4,

\_1) '"

108. Akojc!(x)=xJcosx, odrcdilifM)(x).

d1x

+ ""--- """ I
2

98. Za zadane funkcijc odrediti )'~'.

15S

= /1

g) [In(x-)a)J'"'~(~ 1)"-' (n

za para1lletarski

provJenl1 da vflJcdt -~

!-.

funkcije od x koje imaju prvi i drugi izvod, tada je

a) (x<(M)=fl!(Ci)xo:- n (CiER, x>O);

97. Odrediti - '1

--

h) (arcIgx-h,,/i

(ul)" (VI )" (wt)"

a) x=acos l, y=bS1I11; b) x=a(cosl-lntg,-),y=aslOl

d2 )/

11, V, W, {

v
"(ut)' (VI)'
"'
(WI)'

Wi. Nab trcci izvod .1',;" funkcljc y (x) drfinisanc jednacJflam<l:

)

izraziti y''' i y(4) kao f unkcije od

107. Provjeriti:

dx'

smjenom, X=Cosl, gdjc jc l nova

-~ y');

105. Pokazati da funkcija y=sh xsin x zadovoljava jednaCinu y(4)+4y=O.

95. Transformisatl difcrencijalOl l1.raz

d)/
Xl),-------=----_~.\ __ :_

= y' (i

104. Pokazati da funkcija y = e4x -+ 2r -~ zadovoljava jednaCinu y'" - J3y' - 12y= O.

h) X=I+- y:o:=t-f-II'
,

106_ Ako su

d1j.'

tada jc y"

c) (xsin 2 xY4)=-8 (2sin2x-t xcos2x).

funkclje Y (xl dcfinisanc jcdnacinam<I;

a) x=efcnst, y=/:,I Slot ;

+ beY "-"'" I,

)'

i03. P rovjcril i izvodc:"

91. Ako jc funkc,ja y(x) dC["lIl1.':,:ana jcdnaClflO!ll /:,)'+xy:o:"'-c, naci y" (OJ
,

b) (I +x')J'" ' 21 (xJ+ 2 (" + Ilxi'"'" (X)!-II (11+ I )i'"' (x)~O, gdje je I(xl~afC tgx
Ill. Dokazali

(~~ (sinJx cos x)= 2" -

1.

sin

(2X +" ~)- 21n -") sin (4X +11 ~).

159

112. Dokazali (nrr. malcmaliCkom indukc!jom):

d"

(e')

al dx" X

c'

=(_I)NI1!

---

L~ {-,
-- I' .

X"'l .

/,1

(IT)\

d"

b) -.-sil1ax=a"slIl tlx-l-n- ;
d,"
,2

d"

e)

d-;;;- [eHO'O cos (x sin 0)] = e'CD.<o cos (x sin 0 + nO);

d)

~[sjnxsin2xs,n3xl=
Ir2I1sln('2x+~~~)+
dx'"
. 4_
.
2

n~tj

lB. Naci

difcrencijal funkcijc Y=

u lack!

X=

86. Koristill formuluj(x+D.x)--j(x)-:::::/,{x)D.r

87. a)

r'

Naei dvadesclpcti difcrenci,iai funkcilc

116. Naei

x (3 + 2X1)
(J +xl)3J1'

,.

d) y"

I
89. ) - ! !-

dly
2e-'
93. iI) -,,--=y"=----..- ...---;
dxJ
~
(cos/-Slnt)}

I.

,
--;

b) y'=llnX-I-_l,

2,

2i1fClgx+_, __

- 1 +Xl

I
90. r'(!,I)"'-3
\1

'" 21 J
((1_1))

h) .1'" = ----" .. -----;

(a 1 +b 1 )be-- 4 !
c) y : ' = - - --.--:1;

d)

(acosbt--bsmb{)

1'=,\2

IJZCII f(~)=

c)

114. Naci dvadesell izvod funkcijc y=x2('2~.

115.

b) u1-c(i i(x) = ,jx ,

a) ULCilj(X)=-;

dly

12/(1+(')"

dx 1

(1_,(1).l(1+41-1-r4)l

--=------"-------,.. ,,---

5111 .'(.

izvod funkcije y= x1elU

IHi

117. Pokazatl da je:

a) (i'sinxl

1nl

(I1)Slll(X+k~)';

=i!'
k

'"0

/.:.

,.

b) (arctgx){n)=(-l),,-I(IJ_ 1)!(I+x1)'1!/lsin(narccIgx);
c) (x"-lelIX){n)=(_J)"x-n-lell~;

dl

(J+<)(n
1-

b)ji-l-y=O

I)"(1

=lI! ({l--xl-n-I+{ ___

Xl

e)

{-I)" (I)-.
( If(-1))'"' =-.-----t'"
x"

x" t

'I:

I .

dy

,ako postoji/,ni(x).

f(x)-f(O) In,/;;-; Inial

x _In(x-l-,./x 1 +a 1 )-I-IJ({))=I, r(OI=lim---=------;==--=-----;
,-0
X

!OJ. f{x}=

,Iallal

I
J
va1+x

QER',*a=-, QER-,,*"Q=-f

RJESENJA

b) dy=

71.1- rtdx;

c) dy=

'~
Xl! Z
dx

107. Korisliti malematit'ku indukciju

2d,

d) d Y = -c,~::::;:,=;

e) dy",,(2'ln2+.1 'In.1-t-

,/1-4x1
dy

cos (x- y)- y

83. a) --..- = _..- ~-------';

dx cos (x - y) -1-.\
IT

84.

dy

b) --- ""

dx

2x -I- Y
---,
x - 2.1'

1 -)d.\;
2,,1 y
- 2x

dl'
c) d \

xl

,,/2 )2
sin 44'-::::

85. a} 1,007;

0,707] n,GI?

'j-:-};i"+2y-

)X"COS(X+/I~)~

D.x,

2- - 2'180 = 0,707 J -

f"J (x)= x3 cos (x +n~.)+ 3nx1 sin (x.,. n ;.)_.

- 3n (n- 1

IT

:.:=-;' D.x=-!iW,sm(:':+D.x)~slnx+C{lSX

lOR PrimJC!lom Lajbnicovc: formule dircklllo izlazi

eo

n,W'l!;

If

(n- 1) (n - 2) sill

(x/~~)

109. a) PoSto jej (x)+2x/(x)=O, tojc i [f(X)-f2xj(x)J!"1=0,

Ij_
IJ (x)+ 2xf~J (x)+ 2nt" .. IJ (x) = 0;

r'

b) (Xl~ 3x+ I )f(x)=2x-1 ,,*"(x1 _ 3x -I- I If"l(x)-I-n(2x-3)!"' Il(x)+n(n_l)t" -ll(X)=O, (n;;<2)

bl 0,5151,

c) O,ROI4;

d) U

Za x""O dobije sc dati rezultat

J 10.

J J l. Koristili malcrnallcku indukClJu:

1!4, Po

LajblllCOV{l)

~c ~!Q (1:'

J~

furilluil

llJ. (-- II"

IX'

(}Il -- 1111
2"
d \"

b)

Neka se za x=a funkclja

'J.-'

{i'i'\2("',,_(,,~'\I!"'Xl+:()k),lu"I(\~J

115. (1_\ 1._ 6()Ojcos \ t- S()( .,in.l" i d \ 2_'

Lajbnicow~

=1'''' (a"x1 + 2'la"-l \

-I-

formulc hlce
/I

(eO-'\)tl={c~')("1 Xl+(~)(e~')I"

--"~,,-

9 (x)

javlja

lJ

neodredcnom obliku

ClJ
co

Ako

I' (x)
POSl.ojl lirn'--;-~, onda Je
"09 (x)

1-19nk!'j""'{I'j- '-'

+ 20_\ + 9'; Ifl'

116. Na (Jsnovu

j(X)

/(x)
, j ' (X)
linl'---= 11IH ------

II(X')'+ (fI)(ea'llh-'21 (Xl)"-,-,

2,

~~"l) (X)

(11 __ t )1/"_2\

C)

VJ.

Ncka se Z<I

X=(I

x~a~j' (X)

funkcijaj(x)'y(x)javlja u neodredenolll obliku Ow.

Tada je

7.4, OSNOVNE TEOREME DIFERENCIJALNOG RACUNA

I NJIHOVA PRIMJENA

Ilin (((x)
d) :_() -

L Rolova 1 ! teorema

0:::'.

Neka se za x

=11

funkcija j(x)- 9 (x) javlja u neodredenom obliku

'::0 - cn, Tada jc

J.

Ako je funkcija / neprekidna na segment u [a, b a ima konacan ill beskonaean

i.zvod u (a, b) i j(a)=/(b), lada pos(ojJ bar jcdna tacka c n3 intervalu (a, b) za
kOJu je I' (c}c~O,

lim (ns)
x---->"

2. LagrafJzova 2 ) teorema

Aka jc funkcijalneprekidna na scgmctHu [a, b] i ima konacan iii beskonacan

izvod

c) (Y, I''', (fJ0. Nekasczax;c;:a funkcij3 [f(x)]!1(;djavlja ujcdnom od oblika:OO,

I'" i (DO Tada.ic

((1, b), tada postoji bar jedna tatka c na intervalu (0, b), tako cia
I'(b }-/(u ) 0' (b - all (c}, a < c < b.

3. Kosijevt[l' teorema

Ako su funkcije jig neprckidne na scgmcntu [a, b] i imaju konacne iii

bcskonacne izvode f (x) i g' (x) na inlcrvalu (a, b), pri cemu je
pos(oji bar jedna lack a c na tntervalu (0, b), tako cia .Ie

r (c)

/(b)-/(o)

9(b;-=-9(0) ~ g;G="i'

ri' (xlfO, (ada

118. Odrcditi vrijednosti za c iz Rolove leoreme aka je:

a) I(x) = sin x, 0 ~ x -'( It;
b) f(x}=x (x - 2)(x - 4), 2::;;x:;;; 4.

a<c<b.

J 19. Pokazati da funkcijaf(x}= [ ___ x 2 na segmentu [ -1, + [J ispunjava sve uslove

Rolove tcoreme, pa odrediti tacku c intervala (~- I, + I), tako da budc.f ((.")=0

4. Lopilalova leorema
Neka funkcijeli 9 ispunjavaju

S\'C

i neka je a*! tack a iz intervala

(Xl'

a)

o
o

Neka se za x =(1

...

j' (x)

pOS(O)1 [1m ~--,

.
funkclJa

uslovc Kosijeve teorerne na segmcntu

x2 )

fix}

~.--

javlja

rJ (x)

IAIlACI

[Xl'

l21),

1I

x2 ]
rr 5rr
Pokazati da funkcijaj(x)=lnsinx na segmentu [ -,
~
_6 6

neodredenom obJikll -. Ako

I)

RoJove teorcrne, pa odrcditi tacku c intervaJa

.
ooda Je

<-og' (x)

ispunjava svc uslove

(~, 56ft) za koju jei' (c)=O.

121. a) Da Ii se Rolova tcorema moze primijcniti na funkciju f(x)= I -- ZI? na

. I'(x}

I1rn

-~~ =

,_og(x)

j' (x)

segmentu[-I,+I]?;

11m -'-.

b} istoza/(x}~ij;-x,[-I, I]

<'og'(x}

122. Prirnjenom Rolove leorerne na funkciju f(x)= (x - I) (x - 2) (x - 3) (x -, 4)

JI

Michel Rolle (1652-1719)

1)

Joseph Louis Lagrange (1736-1813).

Augustin-Louis Cauchy (1789-1857)
Guillaume Franrois Antoine L'Hosrilal (1661 -1704). rl'ancuski rnalematicari
Lopilalovll. teoremu vali i z.a a = CD

)
4)

*)

162

dokazati da su svi korijcni jednacine

kojima se oni nalaze.

(x)=O realni i odrediti intervale u

123. Dokazat! da jednacina :~:s + 5x + 3 =0 ima samo jedan realan korijen.

I:'

163

132. Prirnjenjujuci Lopitalovu teoremu, dokazati:

124. Odrcditi vrijednos{ za c iz Lagranzovc formulc

f(b)- f(a)
,
--I--"~--=f (c), u<c<h, akoje:
, a
a)/(x)=x 2 , a:(x:(b; b)/(x)=lnx, i:(x(2e;

c)/(x)=~, !~x.(4,
x

125. Odrediti 0 koje se javlja u jednakosti

(I) /(x +h),- /(x)= hf (x + 8h), 0 <ti< I, te izracunati lim 0 ako jc
h)

(x) =

Xl.

c) f " (x) of 0 i .I" neprekidna

II

x-'

S!l1X

\33, Odrcditi;

127, Primijenili Lagraniovu forrnulu na fllnkcije:

a} y=axl+bx+c;
b) y=eax, (1+0

d) lilll

1 +d

d+ J

II

~-<In---<

,'-'"' (.'/2
. /i)
--'2:s: ':::;:T;

h) arcsin

v2

(IT

3rt
SIT)
+x=4- 4~x~-4

-'-"'J t g 3x

d)

d) lI(y_x)xn-l<yn_xn<n(y~x)'N-l (O<x<y, 11>1);

x
1 ~X2
e) arcsinx=arctg------r== qxl<I);
f) arccos-"-----=2arclgx
(xjoO);
vl-x2
I +x 2

sinx+cosx

x'

,,--,'0

2x

In(l-x)

Inn

b)

log(lx

----=0;

nx
tg-2

Itm

e)

lim --.--=0 (k>O):

,,-1.00
x

1''+m

131. Primijeniti Kosijevu leorernu na funkcije:

.. _0

lim

b)

a) cosh:

b) In(1 +h):

c) sinh.

(k>O. a>l)

Inlxl

,\."'1

C()

~~.

(Inx)"

136. Dokazati da je:

x
a) lim (n-x)tg-=2:
X"" II
2

b) Iirn(e'-I)ctgxo.l:

c)

,-0

lim Inxln(!-x)=O,
x-1-0

137. Odrcditi:
b)

a) limx'!nlxl (k>O):
.. -0

d)

nx

lim C,)s--In(l-x);
x"'l -0

,
e)

lim x (e' - I):

138. Dokazati da je:

a) lim
x--+I

(~I~_~I-)=~:
lnx

x-- I

-j

1 sinx
c) lim 2 in--,;
x .....

lim (rt-2arclgx)ll1x
-" .. ,

a) /(x)= I --cosx i 9 (x)=x': b) /(x)=x-In (I +x) i 9 (x)= x':

c) j(x)=x~sinx i g(x)=x] na segmentu [0, II] i odalle izvesli formulu za

Xlnx

, Inlsinxl

a) llrn-----;

njavaju svc uslove Kosijeve leoremc. Oclrediti c u Kosijevoj formuli

f(b)- /(a) f'(c)

.
'(b)
(
";~, a<c<b, za date runkcijef(x) i g(x) na segmentlJ [a, bJ
9
- 9 a) 9 (c)

x'

-,~O

135. Odrediti:

130. Poka7.ati da funkcijej(x)=x] i g(x)=x l na segmenlu [a, b] (O<a<h) ispu-

pribliino izracunavanjc:

I "- cos x

1- 5sin x+4coslx- 5,,/cos]2x

r) lim ~-'--~-'-'-"-~~~-.
sin6 x

(a>O);

x
c) x<arcsinx<-_-=::= (O<x<l);
. . ./1 -- x 2

C05

134. Dokazati da je:

tgx
a) In') --~ ]

129. Dokazati nejednakosti i identitete:

g) 2arccosx+arcsm(2xvl-x2)=1t

X-~O

(2:

b)

_ xarctgx

c) Ilm--------"",,--;

In 2 + 21n cosx - cos 2x

x"':r

128. Na kllbnoj paraboli y=x] odre(flll one tacke u kojirna su nlene langcnlc
paralclne sa sjeCicom koja prolazi kroz 1acke A ( - 2, - 8) i B
8)

!~~2<tgb-tga<~~.
(O:S:(1<b<~);
cosla
coslb
2

a-'-_a"n_'
b) lirn--,-:

e=~cosax

a) lim bx
;
x ..... oe --cosbx

a)

2;

126. Prirnijcni[j Lagranzovll forrnlliu na funkclju J (x)= In x na segmenlu [I, 1 + h J i

odrediti 0 kao funkcijll od h.

na segmenlll [x, x+h] i ouredili 8 kao fllnkciju od h.

11111 ---"...,"_.,,- =

_,"'0

g) Ii 111 - - ' , - - '

nekoj okolini

_ x-t-arctgx

e)

e-I

X--'O

cosx-cos2x

~~;''' '-~_~-"~=2;

c)

x+sin x
d) lim---=2;

d)/(x)=x 2 +2x-J, O:::;x:(l; e)/(x)=x 2 /\ O(x(i

a) i(x) = sin x:
tacke x.

x 2 - 2x 1
a) lim-,--=-;
X~Z x - 4
2

co

I) I

'!
b) limi,,--;--- =-:
x-o \x e - 1
2

ox

c) lim
.>C~O

(-.~ -- ctg x \) -= ~1;

1

ell

146. Da Ii se prirnjenom Lopilalovog pravda moze odredj(j:

x - Sin X
1"- thx
sh x
(I) lunb) iilll--;
c) lim - - - - ' !
,_ m
e~
x_ocr\ch x
<_. en X + sin x

lim (x--Inchx}=ln2.

139. Odrediti:
147. Za kriYu: a) y=arctg(lnx);
b) y=ln(arctgx) odrediti oblas! dcfinisano51i, y' (0+ ), y (O+ ), y (+ co), y' (+ (jJ), prcsjck sa x-osom i ugao pod kojilll
kriv<l sijcce x-osu Ie skiciraLi grafik Ii': runkcije.

IT_);

a) lin) (-.:'- ____

x~:r ctgx
2easx

__~ I,)

c) lim (~~l
x-a xSlnx

140. Odredi!i:

x,

RJESENJA

a) lim (e"+-x}-;-;

b) lim

'- ;

lim

c)

x~

b)

x-n

e)

X-4
3

I) I""(I~-e'r';

Jim (tgxfOH;

g) lim

kOJJ<tc;lJl izvudj (x)= 2x u svakoj tacki x iutetvala (-- I, + l) Onaje neprekidna

na segrnentu [ .., I,
i ispuliJava uslov f( - I) = j (I) = 0 Dakle, funkcija f(x) ispuujuva sve
w;lovc Rolovc {eorcme, pa posioji tacka c nu interv(llu (- I, + I) 7.a kOJu JC {,.)=(J Iz Jednatilic

119. FlItlkeijaf{x) ima

V+2xV

-0

'2
)".-;- =e -;,
a) lim (-arccosx

c)

\1t

lim (I
-'

-~()

..

+ tg 2

b)

lim

-'~

IT
)-'(--arctgx
2

I
e

Inx:o::_;

f ,>0'

! zo.

('" -

?
((
p<l

121. a) FUllkcijaf(xlje neprekicina

XU

ISpUllj:l'';

b) xr--sinx i x kada x-d):

ocInosu na x- 1 kada x-.I

l43. Pokazati da su istog reela inlinitezill1alc/(xj=ln(l+x)-x i {J(x)=I-cosx

kada x---+O.
144. Odrediti broj Ii. tako da granicna vrijednost:
2xcosx~ kshx
(j" + cos x -- Sitl X - k
a) L=lim--~-.-,--~-;
b) L = lim -----,-:---'---;
_, .... 0

Sin

1+2x

10--

r-!.

+ I]

ispunjilvu uslav

I]\..{O:. /(O),=, +:.r:'

I'rcma {orne, ruukciJa

uslovc Ra!ore lWleJl\e UobijalllO I

( Ill,\., J) =0

123. l'almOIll ((x)""x~+5x-!-J JC neparnog slcl!Cna, pa zato IIna bar Jed<ln realan korijw_ Pretposta.
virno da 110lillOlll/V] ima dva rcalna kOlijena Xl i Xl (XI <Xl)' Tada funkcijaf(xl nil scgmcntu ("Xl'
Xl] ispunj;lVll s,.e uslove Rolove (eorcIllC, pa pos(oji lilcka C!lel interva!u (XI, -"l)za kojuje.r(c)=O
Dakle, il pretposlavke sliJedi da jc / {c)=0. sto je Ilcmogucno, jer jef (x)= 5 (x 4 + 10 7.a sVilko
t

lnilti.

datil

Jednntina irna

5ill110

2e ~ I
b) c=--'--;

114. al c=-(tl+b);

1 + In 2

jcdan realan koriJen

c) c =2;

'[(

b)O=;;

125.

l+x

-.\.

.--0

bude konacna

")'.']

xl+hx_++

(xfO) iii 1/1110=-------;"", (.\=0);

limO

J45. FunkcijaJzadana je sa:

1
I
a) r(x)~--~-~- (x"O):
.
,r- I x

segmenlu

Ill. (1,2), (2, 3), (3. 4)

x Sin X

,,--'0

L~lim(__I _ _ ~)
x--o

lEI

I I=f(+ 1)=0 MCUUlim, fUllkciJa fix) nClna il.vod samo u lacki x",{j intervala (- I, +1).
IlC p(~5(OJi nijcJn<l. latka c illtervalil (" I, + I) U ko)oj je J' (e) = 0:

J\/Xl

3) /(x)=e,;z - l_x 2 i {] (xl=sin 4 x kada x--.O;

c)

I
b)j(- 1)=/(1),,,,0: J'I-d=--::::::--I za xEr-l,

el)

141. Uporediti infinitczima!e:

c) x'

+!:J

r (c)=O nalazinlO d:l je ,=0

141. Dokazati da je:

);_0

2
c=2+----:;=,,/3

~,o

,/3

c) ako u (I) ~ldvililoI {x+Oh)=j' (x)+Ohj' (x +010"), (] <B< I, (ada se iz (I) dobije:

eX

I
I
I Ix + h) - f(x)- hf (x)
IlmO=illll------,------"---- lim -----..---, =-

e''''-'

b) /(x)----. ~ (x"O):

" "0

), -0

"_oF(x+OIGlr)

}/

x-- Sin X

In (I -+ x2 )_. x arc Igx +e'''tx ~ (j"

c) /(x)~-~---. -~--~-. (x"O).

126.

o(h)= --~------ -

118.

.,
-~:,'J,
( 3

In(l+II)

127. a) 0=-: b)

Ir

1'""-1

ali

Ilh

o(h)'='- I n - - -

5IOX--X

Da Ii se moze definisali /(0) tako da je J neprekidna u x =o? U po!vrdnom

slucaju odrediti f (0) i ispitati da Ii je l' neprekidno u x=O.
166

'~) i ('=,,:'3,-,":3
- 8 ~)
-'--,/)
9

,1

167

I
129. a) !ztgb-tga=(b-a)----,
cos.!,

f(x)-- flO)

, 0

145. a) f(O)=lim/(xj= -?",f(O)=hm

<-0

" ol.'"posreono proizil<lZi data VI i)dnoSl; slitno se do\;aZllju I nCJe<!nakosll Ill, c) I ti)
o~ a < c <: b < 2'

lim! (x)=

=~=f'(O),

12

neposrcdnom primJcllorn Lagrantove leoremt 0 srcdnjoj Yfljedonsll. e) Lh,edimo runkel)l)

--.--.---~

12

tj-f (x) JC takolle ncplckidna

f(x)=arcsillx~-arclg/=, (lxl<I). Njcll jlrvllzvodjc!(x)=O U svakoj latb lute/val;) {

Vi_xl

'

+1), pajc funkclja/(x) konstanlna, !j,/(x)""c na inlervaju (--I, +1).lz/(O)=O slijcdi c=O I
odallef(x)=O nU mtcrvalu (-I, + I), SlOje [rebaln dokazAli_ Slitllo sc dokazujlJ I jcdnaknsil n, g)
I

146. al: b); c) - oe

147. a) deL x[O(O,
r(.;'

b -a

a+b

131. a) Funkcijef(x) j g (x) na segmenlll [0, Ii] ispunJ<lvaju sve uslove Ko~ijeve leorcme, pa eemo prema
...
" . I -cosh sjn(Oh)
Ii" sin (011)
KO~IJevoJ fonnull lmatl ~""'~='~---, I) cos 11=1 -----...gdje je 0<0<1 Zll male
11<
20h
2011'
.
. sin (Oh)
vriJednos(1
JC Oh::;:: I, pa formula Zll prihliino innCU!l3v:mjc cos h gIllS):

Iill

y'=-------...
pres)ek jt
2
x(1 +ln

n
Iii

\=1,

O:cC--,

-TI

y'(O+l=,xl, .1'(0+)=

\)

IT

hJ,

130. Funkcije fix) i g (x) imaJu knnrlene jzvodef (xj= Jx 1 ! g (x)=2x U svakoj lackj intervala (a, h), pri
tcmujc g'(xj'fO I, osim toga, ncprckidne Sli na scgmClltu [a, h] Za funk,jy fix) i g{x) Kosijrnl
. bl -Il) 3
2 a1+ab+b l
romlUla glasl -,-i"=- c, (a<c <b), odaklc je c=- _~,_,_

+ co),

(X;

)="2'

y' (+ 00)=0

7.5. TEJLOROV POLINOM I TEJLOROVA FORMULA

1. Neka funkcijaJu tacki x=_~1__ in2~1__ ~_~nacan !.J-~!"J_~:.'.?_9l:(~). Polinom
(x-a)
(x~a)2
(x)~f(al+-~-J (al+~----~+

T
,

11

(x--a)"

+--/",(a)
11!

2!

zove se Tejlorov* polillom tHO(j stepellu J!mkc!je f

0 polinom Tn (x) zove se Maklnrellov** polinom

It

tacki x

o:;~

a. Specija!l1o za

a
Ina

"

133. a) b(bjO);

b)

6- (a>O);

c) 2;

ej I,

oj - ,.

f irna neprekidan IHi iz.vod l1a segmentu [a, x] I ako postoji

konacan jli beskonacan (n +- 1)-vi iz\'od na mtervaltl (a, x), tada vazi Tej/orOlIQ

2. Ako funkcija

15

4
135. a) I,
137.

'J O

139.

'I -1;

formula

b) 0

b} 0;

bl

140. a) e1 ;

oj

e) (l

- 00;

b) 1;

dl I;
c)

c) 1;

gdje je

6'
I

dl -;
,

01

. . . f(-'I

IU. a) ISlog su reda, Jcr Je 11m

~-o

I
f) -.

(x-at+ 1

R"(x)~-

g) e 9

(I

b) Odredimo k>O, tako da infinilezima1e xli-sinx+xc-' blldu istog reda. Dobija se

xc-' -. sinx
b=o lim - -.. _-=! za Ii = 2, ~Io mati da je funkcija xc-' - sin x infillite-zimata drugog reda tJ
.<0

J""'(a+O(x~a)), (0<0<1)

ostarak Tejlorove formule u Lagranzovom obliku, a

-=0'.

g(x)

(n+ I)i

Xl

e )"(
I

11!

_a)"+1

/"ClI(a+0 1 (x-a)), (0<01<1)

.

ostalak u Kosijevom obliku. Ostatak RII (x), kad x -... a, predstavlja bcskonacno

odnosu Ila x, kada x--.O; c) data infinile7jmala jc dnlgog reda

malo viseg reda u roredenju sa (x-ar, tj.

144. a) Primijcnimo LopilaJovo pmvil0

L ='Iml

0)_..-0

Rn (x) =

~.~~kShx(___

~-o

sinlx

2-k)
-11m .2COSX-2.xSinx-kChX(
___ ~__ ~._~ __ ._ _ _
0
3 SllllxCOS X
0- ,

-4sinx-2xcoSX-2ShX( 0)

L=~l~ -'6sinx~oslx'-=-3sjnlx
4
Ij_ L=-" (za k=2);
]

If-Q

--6cosx+2xsinx-2chx

=0 =~i~~ -'"6c~~Jx

21

(x --" n)n).

3. Spccijalno za (1=0 iz Tejlorove formulc dobija se Maklorcnova formula

odaklc slijedi 2 - Ii = 0, Ij. Ii = 2, tako da jc

()

-8

sinlxc<;~~=6'

x2

x: n

xll +!

f(x)~f(OI+~l' (O)+--~r (01+ ... +~f"' (O)+-_-J"'" (9x), (0<0< I) .

I!
2!
t1!'
(11+ I)!
Brook Taylor (1685-- 1731), cngleski malemallcar
Cohn Maclaurin (1698-1746), ~kolski malcmalibu

15(). Aproksimira(i funkciju /(x)= Vi! +x Maklorcnovllll polinofllofll drugog slcperla i proCJjcniti greSku aproksimacljc za x E [0, I J
.

".

157, Aproksinmall funkclJu j

pt na

148. a) Naplsfw

Tejlorov
poilllom
cCIVrlog
p(x):::x4 -5x 3 +5x 2 +x+3 II !<lcki x=2;

stcpena

za

polinom

J49. Napisali TejJoroy polinom sestog slepcna za poliooln r (x);c." x 6 u tacki x = ~ I.

150. Napisali Maklorcnovc poJinornc lreccg slepena funkcija:
a) y=arctgx;

e'=

L -k1 \k

I- ____ \,,-11

(1/

I ( - I)

+ /)1

A-J

'"'

CO$)::.=

\2~

2k

-+

(-I)'

II,

:~~
X'd J
I
k + (-- I )"
(I +8~)-;'"

;,+1

(x> -I),

153, ~3 funkciju[(x)=x 2 1n x napisati Tejlorov polinonl drugog stepena u

J odgovarajucl ostatak u Lagran'lovolll obJiku.

segmcl11u [0,

lako JC

b) y=xe

e) ).'=chx;

c)

y=e

~x2.

f) y=sin2xcosx;

155, Razviti po Ivtakforenovoj fonnuli funkcije:

a)
J)

V~lll(l-X);
\'~

170

I
___ I-x'

I +x
b ) y~ln--
i-x'
x3
e) Y=T=-~2<

web X=

~J sa gre.skom

manjom od 10-

taka cia grcska budc

lllanJ'a

od

Prillljenonl Ie formule izracu-

nali In 1,05.

163. Aproksimirati funkciju: a) ~/I~" xi; b) 1+ x1 .,/I+x Maklorcnovim polinomom: a) sestog; b) cctVrlog stepena j procijeniti gresku aproksimacije na
seglllentu
1

[0,

(-----

164, Arroksimirati funkciju I(x)= \/ I -+ x Maklorenovlm polinomo1ll trcceg stepena, pa pomoc:u njega pribliino izracunati

154. Razviti po Maklorcnovoj [annuli fUllkcije:

5! '

162. Odredill Ivlaklorenov polinotn funkcije In (! +x), koji ce je apraksimirati na

~ I )(I+IJX)'-"-'X""', (x>--I);

2x ;

3!

{),()005'!

152, Za funkciju/(x)=,,/; napisali Tej/orov po/ioom treceg stepena u lacki x= I

odgovarajuci ostatak Tejlorovc formuJe u Lagranzovom obJiku.

y=a';

[~, ~ J.

\_5

S!flX;:;:;X----+ -

8610, I))

a)

x EO

I
lxi, <10

'0:-'

b)

(2n +2)'

k,

d) y=shx;

okoJlTli lackc x=! Tejlorovim polinollloll1

161. Za kojc vrijcdnosli x lllozcfno iZVfSil1 aproksimaciju:

X 211 + 1

XU-J

-------+(-I)"cosOx--___ (xER)
(2k-I)'
(2n+I)'.' ,

f (")x'+(-

e) 111(1 +x)~

LJ

slepcna i procljenill gre.skc aprOkSlflJacijc za

jcnili greSku aproksimacijt za

(Xf:R):

(2k)'

k"-()

[-~)' +J~J

159. Aproksimirali funkciju x" In 2 x

cd vnog

(-ll---=.-~--+(--1Y'4IcosOx-~.---, (xER);

'"0

tI) (I+x)'=

segmenlu

j(IO. Aproksinmati funkciju 19x MakJorenovirn polino1l1otll Irrceg Slepcna i proci-

e lli

k=O
b) SillX~

nJ

b) y=tgx

151. Verifikovati forrl1u!e:

"'"; I

tvlaklorenovim poJinoJllom: a) Ireceg; b) celvrtog slcpcna i procljcnill grcsku

aproksllll<l.cije

b) razviti po s!epenima bifloma x-1 polinorn p(x)=x5+4 x J+2.

c)

Maklorcnovim polinornorn treceg sle'/ 1-. '(2

i procijeni!1 gresku aprosk Itnacijc za Ix) < 10- J

158. Aproksirnirati funkciju:

ZADACI

d)

(xl"~ -~="--'=-~

Vl4 i procijeniti uCinjcnu gresku.

165. Aproksimirati funkciju ~./~~~ Maklorenovim poiillOnlOm prvog stcpena, pa

. pomocu njega priblizno izracunati \.1250 i procijeniti uCinjenu greSku.

11>6, Aproksim irati funkciju e-' Sill x Maklorenovirn polinomolll treceg stepcna, pa
,-

c) y~x--ln(l-x');

r) Y==- c-~-

'.II-x

pomocu njcga priblizno izraclInati ~ e' sin - i procijeniti uCinjenu greSku.

10
]+x
167, Aproksirnirati funkciju In ~-. Maklorenovim poliJlomom treceg stepena, pa
I-x

pomocu njega pribJizno izraclInati In 2 i procijeniti tlcinjenu gresku

171

168. Jzracunali;

1.
_
I ~,
f) sm2xcosx=--(sJ[Jx+sm)x)=-L_ (- \) -'13" ',1)-----,,---+( - 1 ) " - - -..

2.=1

a)

Ve sa tacnosclJ do 2~ 10-2;

eI) cos 50 sa tacnOScll do 10- 5 ,

(3H 'cos)Ox+cosOx);

b)

V; sa

e) sin 9" sa tacnoscu do 10- 5 ,

g)

tacnOSCli do 10-- 3 ;

c) Z;~5 sa tacnoscl! do 10- 1 ;

...;7: 2SCl

f)

tacnoscu do JO - 5.

X4

2!

4!

aproksimira [unkciju cos x sa greskom manjom od

01 J

01

(1--

=! +x+x~+ .. +x"+"------, (0<0< I);

(I-Ox)"tl

x"""
+x}-IJ+__ ___ ___________ , (0<0<1);
(l-Ox<r'l

+.

x"~ I

(2rl- I )!!

. In(l+x)-xcosx
b) Illn ---~~.--: c)
;<~Il
,,/I-x2 __ !

x~{}

+i~~~~-)+ f~-I~: CI +H~)ii71 + 0~)1"~}

X""I

--x
x

(0<:8< I);

11+1 (I-OX)",I

1+X
( X+---+.
"
b) In--=ln(l+x)-ln(l-x)=2
I-x
)

171. Razvijajuci [unkcije po Tejlorovoj [ormuii, izraClinati granicne vrijcdnosli:

2

(211)1

x"' I

"

170. U kom intervalu oblika (O, r) Maklorenov polinorn l-x+x 2 -.r'

I
aproksimira hll1kciju .-." sa grekom manjorn oel 10 -4?
I+x

a) 11In--4

(2x )'-"

x'

2'I 10 -4?

X hTI

2(!n+I)!

+C-l)""~-+I

155.1\) In{I--x)=ln{l-I'(---X))=x--;-

169. U kom intervalu MakJorenov polinom 1----+---

cosx-e

C{)s:lx=~(l
+COS2X)=O~(2-E::.t+
2
2.
21

xll-'

(2k-IJ!

.. 1-

(2,1-.;-2j!I' ~-G;'i~-+-:;jl

156.
8\.: (I -to)'

RJESEN1A

x'
157, l(x)';::;5X---,

148. a) T.(x)=1-7(x-2)-(x-21)+](r __ 2)1+(x_2)"';

IRoll<]

10

b)f(x)=7+ 17(x-JI+22(x-I)1+ 14(x--I)1+5(x_.lyl-+(x _1)-1

' I
I\1(;-I II

Zi!

149. 1~ (x)= 1-6{x+ i}+ 15(x+ 1)2 - 20(.~ -I- !)1+ 15 (x+ 1)4_6(.\+ I)' +(t+ Ii"

0<0<1

I ,

ISO. a) TJ (x)=x--X ;
J

x'
R (x 1'"' - ---""---

I
!
I
(x-I)"'
152. T3 (x)"" I +- (x--I)- - (X-l)l--1--_(x- I)J R~ (x)= ___ /4)(1 +0 (x- 1))=
2

(x-It
I

16'

,(01< J),

128(I+O(x-l)f 1

.1

153, Tl{X)=(X~ I)+-(x-I

,vlX

8{1~.Ox)Jfl

Kako Je

4!

I
I
1
I
5
(x-It
= I +-(x-I)--(x-I) +-(x~ I)J ____________ .

'I,

16

128(I+O(x~.IFll

I
(X~ 1)3
R1 (x)""- - . ____ .

JI+O{x-l)

x 2 (Ina)'

154. a) '=e-"ln"=I+x!na+ __ ."._-t

2'

2"x

x"(!na)"

+----.---1

x"' I (lnar"

I
]

160. IgX::::X+--x~,

IR,I<-----;:;:;-
hi

--'--""--ao,;

(n--!-I)!

tl!

2"'l x "'l 1"-'

+ -,,-,- + {~"+Ti! c ;
'!

x""

X Zn ' l

II!

(11+ 1)1

+(-I)"-+(-I)"l1 ___ e-~;

161.

a) Ix! <0,

162. Podimo

47n

I;

bl IXI <.-.
180

ad

Maklorenove

formule

In(l+x)=x--

x'

"

H1

1 __ (Od),l) Za O:os;X";;-2 1 0,0 I Imamo

1
R"=(~I~-;;-+I(l-:;O-;:t>1'

greSb bila manJa od 10 2, dovolJllo JC da bude (Il + I ) 2"

X2

tOIllC,

trazeni Malclorcnov polinom jc

1~

(x)=X-

Xl

+(-1)" '_+Rn,

>

gdje

IR"I>("I:;~~+.')2".'

Je

Oa bi

100, odakle se dohija n;<:4 Prcma

2' +3----4; lin 1,05=0,048

I
I
1
163. a) I~C\)"~I+-.\J--x~.IR,,(x)I<-i.IO
)
9
,

e I (), 15M3, f) !Fl1<!mo R" ==

1
1
b) 1~{x)=I+Xl+_XJ __ x4, 11<,(x(I"
2
8

". l';

l-1-~x- ~Xl+~X3

'12R,())I=~-(I+~~)
~~
4, 192
4;

S!'

Z:'S~~6 = 2 J~-~, lada CC bili Z/14" ~ 2 T

i IO _ '

--<I() ~, a oua\(k

2"(n-l-I)'> 101, stOJC tacna za 11;..6 Dakle,

a oS!;lIak Maklo-

10 4 ' ! . 2 .
,Lagralllovom oblikuJe RJ(x)=-- 243.\ ([+ex) 3, (0<8<1), Posta sc'l!14

nlOie napisati U obliku \1')4 =

aprOkSlIllJCljd

2"{n-!- 1)1

\l

"
(II !_ I )! ei . 2" (n -t- I )!. jC! jc 1 <.c l ~.e' II < 2. D" bl

hila tacna na celiri utCinlalnJ. rnjcst;), lahllje\ac~ll\(} l~"<l(} ), Ij

164. Maklorenov PUjlJlOlll treccg ster)tua date funkcljeJe T\ (x)=

fCIl(WC fonllule

2'-'-;-

G)= (!
2

~ j(; -I- l~)

-t- -

f'rematome,dobijalll()dajcV!4~2,4sagreSkommanjom

"c 0:;1-1

j------

21_2'

+------+----""+
2-'-31

]441

2' 51_

-- -:;:
-X, U

1,(14::17

169. Kaku JC funkClJa cosx aprokslmil:llla MaklorJ:ll(lVI[]1

pOiJIIOJIIOI:l

CtlVrlog stq-x:na, to jc oSlalat

x"

M"klorenove fOIr!1l1k Rj(x)= ---ti!cos{Ox), (0<0<1) Da hi grdka dpr0ksilllaclje Gila lI1aIlj;! od

-If]"
2

Od-']o-'

1
:; II

170. (0,

4,

0 !
mora bitl -<-10
6! 2

i~J

4,

odakle je

171. a)

Ixl <0,575.

b) I;

I
165. \/250;:,:3,017 ,a grdkam rnallJom od -10
!
1

1M. '~-,'esil1---~O,110JJ
10

,<I greSkom manjUrn oJ

7.(), MONOTONOST I EKSTREMNE

VRlJEDNOSTI FUNKClJA

10
!

167. In 2-::::0.69 sa greskolll 111anjolll od 1O-- l

168. a) Ako se u Maklorenovol rOfJnuli rUllkcije ,,' stavi

~/e = I +--+--~-+

4ll!

-I--~---I-

4" n!

x=4'I dobiJ<! se

Neka je funkcijaJ dcfinisana na intervalu (a, b) i ncka ona na IOIll intervalu iJlla
Izvod j' Ako je izvod j' (x) poplivan (negalivan) na inlerva!u (a, b), onda je na
10m intcrvalu fUl1kcija/strogo rastllca (Slrogo opadajuca).

"

-~."'--t'i

4"~ 1

(II -I- I)!

( (')
-

')

3 1

.+

bi grdka aproksimauje bila manja od 10 , , mora bJlr

.. ~J
1
2"'
Prema tome, bite

l. Rw,'cclljc i opadanje JUllkcijd

--1-

n 2"

3!
-'

n+! 2"+[

(I +-)2

0 "":1--"

. Da

I( '/l)1 '
n+ L

r
r

<-, odakle se dobija 11?2

100

~/I-_5:;:-_I-l-~-- -~~1,!4.
6 l6

d) Maklorcnova rormula funkcije cosx gldsi cosx= 1_.

cos (Ox), (0 < 0 < I) Da hi grdka aprokslmacije za x"" ..~ bila manja od
(2n+2)!'
36

ZADACI

----

_C~y~'l

172. Oarediti intervale rascenja i opadanja funkcija'

1

nZ

10~ , mora bill , . _ - - < - odakle je n::;., I Dakle, bite cos 5D=cos~~I ____ ::::;0 99619

(2n+2)!

174

gdje jc

2'

Xl"'l

Rlo q = (- 1t+ 1

x'

2. Lokalni ekslrellli Jtmkcij"a

a) Neka je funkcija/dcfinisana i ncprekidna na j[}(crvalu (a-o, a+(), Ako je
funkcijaJstrogo rastuca na intervalu (a-o, 0) i Slrogo opadajuca na intcrvalu
(a, a+o), onda u tacki x=a funkcija I iIlIa lokallli maksimum [(a). Ako jc
fUl1kcijajna intervalu (a~b, a) strogo opadajuca i na intcrvalu (a, a+8) strogo
rastuca, onda u tacki x = a funkcija J irna lokalni minimum j(a). Ako funkcija f
ima u tacki x=o izvod 1'(0), onda mora bill }'(a)=O. Uslov }'(0)=0 nlJe
dovoljan za egzistcnciju ekstrcmuma.
Ako je}' (a)=O, onda se tacka x=a zove sfacionarnom tackom funkcije f.
b) Neka jc /I neparan broj i lleka jc f (a) ~ (a) ~ , ,,~f"' (a) ~ 0, FUllkclja I U
tackj x =0 iITla !oka!ni maksimum I(a) ako je f"+ I) (0)< 0, lokalni minimum f(a)
aka jc /"'" (a 0. Najcesce jc f (a).= 0, a
(a) < (iii f' (aO), pa funkcija I
ima lokalni maksimum (odnosno lokalni minimum) koji iznosiJ(a).

lOS'

---- .

36

2'36l'

a) f(x)~x - 2 Inx;

2x

b)f(X)~~2;

I+x

175

c) !(X)=x

178. Odrediti lokalne ekstreme fuukcija:

'\,1 ' ( -

Xl

a)

I
ej /lxj~arC[gx~2In II +X');

3x+ I

2.

b) /Ix)'c,,~=,

,..,/4+5x 2
1
1t 2
1
eI) r(x)~-(x'+ I)arc(gx--~x ~-(x
.
2
8
2

c) /(x)~x'lnx;

I);

e) f(X)~X'12~ (x~ 1)21';

I
I +x
d) J'~-In-2 I--x

-JI~x2

173. Dokazati da su sve navedene fllnkcije monotono ras!uce:

a) !(x)=x5+20x~6;
b) y=lnx-arctgx;

x
c) Y~---,===;

/(x)~-x ~-x ~2x,

g) x 3 +i-3axy=O(a>O)

179. Naci najmanju i najvecu vrijednosl funkcija:

174. Dokazali da

smx
h) /(x)~ .. - (O<x<n);
x
2X2+X
eI) l(x)~--i"---;

a) /(x)~ I ~X3~X7;

c) l(x)~ ~ 3x~ (X+2)2/5;

x-

c)

I
x

/(x)~~+

a) /(x)~v'25

sve navedene funkcije monotono opadajuce:

Sll

I
I
..-+----,
x-I x-2

x~

x~I

b)

(0, 1,2)

c) c):-l

+x)~x

tiX3, za x>O;

____ x2, za x ~O;

e) !gx>x+-x, za O<x<--.
3
2

za x):-O;

176. Dokazati nejednakosli:

a)

Vx ~2x+~83 za x~O;

arc tgx
b) In (I + x - - - za x>O-

I+x

(0 ~x ~4);

180. Pokazati cia funkcija

d) x?ln (1

+X+"2X2,

x+I
x3

I(X)"(P~~-x )(4-3x

I
a) cosx> 1-2"x 2 , za x>O;

f(x)~--'

c) l(x)~--2x2+3x+1 (~I~x~5).
3

+x + 1

175. Dokazati ne.iednakosli:

b) sinx>x

-=--4;' (~2 ~x ~ 2);

'

d) x 3 + 3x+2+6x Inx- 6x 2 >0, za x> 1;

sinx
x
1t
e) 1>--;-->I-;,1.aO<x<2;
f) x"-Ct.x.:s;I--Ct.,zaO<a:<I,x>O.

za svako p=/=O Ima tacno po jcdan lokalni rnakslmum i minimum. Odrediti p

tako da razlika izmcdu lokalnog maksimumil i lokalnog minimuma bude
najmanja.
181. Odrcditi geometrijsko rnjesto ckstrcmnih tacaka skura krivih
x2 ~ P
y~-- (p<I),
x+1
gdje je p realan rarametar.
182. U !optu poluprecnika r upisati pray kruzni ciJindar taka da povrsina njegovog
oOlolaca bude najveca.

183. Zapremina cilindricne posude sa kruznom osnovom iznosi V. Odrcditi dimcnzijc ove posude, tako da je njena povrsina najmanja u slucaju kad je posuda:
a) otvorena, b) zatvorena.
184. Odrediti maksirnalnu zapreminu kruznog cilindra upisanog u da/om pravom
kruznom konusu visine h.

177. Odrediti lokalne ekstreme funkcija:

a) /(X)~X3 __ 3x+5;

b) /(x)~x+~.;

c) f(x)=sinJxcos3x;
e) f(x)=x4e~;>;2;
g) /(x)~chx+cosx.

d) /(x)~xV;;=I;

x'

f) /(x)~2+ I +cosx;

185. Naci dimenzije pravougaonika najvece povdine upisanog u segment para bole
y'~4px

koji obrazuje prava

v'

186. U c!IPSU zadanu Jednacmom

x~a_

~-+-=

-.

I tlplSan JC pravougaoIllk, tako da su

400 225
mu strane parale!ne osama eJipse. NaCi dimenzije upisanog pravougaonika:

a) najvece povrsinc,

b) najveceg obima.

187. Odrediti najmanju mogucu povrsinu Irougla koji obrazuju tangente e!ipse date
sa x=aCOS1, y"",bsint i koordinalne ose.
188. Krug radijusa r podijeljen je na dva scgmenta pravom koja prolazi na
rastojanju Ii od centra. Nati dimenzije pravougaonika najvcee povrsine ko]i se
moze upisati u manji segrnent.

IUESENJA
Xl._ I
172. al FllnkCljaj(x)je ddinisana za sV<lko x>O lima izvodf (x)=2-,-' Izvodf(x)je negativan n3

intervalu (0, I), a pozilivan na mtervalu (I, +0')). ZnaCi, funkcija f(x)je slrogo opadajuCa na
inlervalu (0, I), a strogo rasluCa na intervalu (I, + ')J).
b) Funkcija j(x) je strogo opadajuca na iotervalima (- CIJ, - I) i (l, + ;0). a sHOgo rastuca 0:1

189. U prvom kvadrantu koordinalnog sistema Oxy odredili tacku oa clips;

9K+4/=72 u kojoj njcna tangcnla sa koordinalnim osama cin; trougao
najmanjc povrsme.

mlervalu ( ... I,

e) Funkeijaj(x) je strogo rastuca na Inlerv3iu

),1=

(0, ~).

a slrogo opadajuca oa inlervalu

intervalu (0,1).
e) Fllllkcijaj(x) je

S[fOgO

rasluca na intervalu (-

:.0,

G, I)

+ :0), a slrogo rasluca

dj Futlkcija /(x) je slrogo opadajuca na mlervalimu (- co, 0) I (2,

190. Data je relacija Qx+by=[', gdje su (I, b, c dati pozilivni brojevi. Odreditj
pozitivne brojevc xi y, tako d?- zbir ojihovih kvadrata bude najmanji.
191. Na krivoj

+ I I.

I), a strogo opUdajllCa na 'mterva\u (I,

na

+ X))

f) FlIllkcijaJ(x)je slrogo ras\Uea na intervalu (- CD, +;:0)

--In.x nac! tacku kojaje najb!iia koordinatnorn poeetku.

173. a), b), c), d) dokazali dajef(xO za s . . e x IZ oblasti definisanosii.

192. Medu pravougaonicirna dale povrsine P odrediti onaj koji ima najmanji obim.
193. U kruzni isjecak poluprecnika r i centralnog ugla a:

(a i-)
<

upisati pravougao-

174, a). b), c), u), e) Uokilza[i da je)'C\)<O za svc x iz oblasti <.kfi!1lsuno;[)
175. a) UVeUll1IO funkcijuJ{x)=cos x-I

na polusegrncntll [0, xl. Njcn prvi izvod), (x)= x -5111 x

Ie pozltivan:m svako x>o, pil j~ funkCljaJ(x} slrogo raslUC<1 [fa Intenalu (O, +CIJ). Kako Je

nik maksimalnc povrsine.

x2 y2
194. t:Jeb je A(-a, 0) data {atka. Odrcditi na eiipsi -+-=1
tacku AJ i njoj
a 2 b2
simetricnu tacku N tl odnosu na x-osu, tako da povrsina trougla AMN bude
najveca.

+ ~ x"

~(O)= 0,

tada ce za x >0 bitl/(xl>O, tj cos \ >- 1 -

>1;

bl, C), dl, el dokazuju se kao a)

t7fi. DobDlje St kao a) iz prelliodnog l.adatka

177.:11

Ulatklx=llllillillllHllf(l)=3,alltatklx=~1 m"dbimuIllJ(-I)ee 7
I( - 1)= - 2, a 1I lack! x = 1 rnJflimuIllJ(I)= 1;

b) U (ack! x = ._ I lllaksililUin

195. Mettu pravama koje je rnogucno povlatiti kroz datu tacku Mo (xo, }'o) u prvom
kvadrantu koordina!llog sistema Oxy, odrediti onu koja ima na]rnl:ltl.ii odsjccak rncdu pozitivnim dije]ovnna koordinatnih osa.

c)

n
lack! x = (4k + !)"8

maksifliUlII.

d) fU!lkeija/(x) ifna u tatki

196. Meau pravouglirn paralc!opipedirna date povrSine P, cija je osnova kvadrat,

odrediti onaj koji ima najvecu zapreminu.

e) funkcij,lf(x} ima

tackl .'('~ (4k

+ 3 )8'Il ilIinmlLll1l, kE Z',

x=~ milliIllUII,.rG)= - ~t/2;

t'ackallla x=

,/i lokalnl m"Jks"lIllUrnj('/2)=~' a

millimullI /(0)=0.
Kako je)' (0)=f' (0) = pi (0) =0 i

197. Medu pravim kruinim kOllusil1la date povrsine P odrediti onaj koji ima
najvecu zapreminu.

1I

/4) (0)= I > 0,

runkcija

1I (ack"! x=O lokalni

IllIa u tack! x =0 loka!1Il minirnllill

/IO)~2.

g,) FunkcljaJ(.\) Ima u tacki x=O 10kalrl1 millirnumj(0)=2

198. Medu pravim kruznim konusima koji su opisani oko !opte poluprecnika r
odrcditi onaj koji ima najmanju zapreminu.
199. U Dekartovom pravoug!om koordinatnom sistemu Oxyz date su ravni
(at)x=O i (a 1 )y=2 i prava
(b)x=l+t.y=2 (I+t), z=-t.
Pra\'a (b) prodire ravni (ad i (al) redom u tackama PI i Pl. Na pfcsjeku ravni
(a)) i (a 2 ) odrcditi tacku P 3 , tako da povrsina trougla P 1 P 1 P 3 bude minirnalna

200. Ova tjemcna pravougaonika su na krivoj

X'

V=-,--, a druga dva na njenoi

. x +1
'
asirnptoti. Odrediti polozaj tjemrua oa krivoj, tako da povrsina pravougaonika bude maksimalna.

178

178.

aj FunkcijaJ(x) ima u tacki

X=

-Ilokalni lnaksilnllITlJ(-

10
3

/(2)~--;

12

'k

. ..
U tackl x=110kalnl Irllna]'lum

. .

oj fUllkcijaf(x) ima u taCki x=j lokalill makSlrIlumJ

c) funkcljaf(xj ima 1I tacki

!J=6' 3

(12)
,/205
5- ""10;

x=~\=-I()kal!ll
rwnll'll ull1 f(~)= -21.~;
,je
ve

d) fuokcija j(x) !fila u (a" I

X=

I
0 10"
k'i II , ,n,k",,,um
/(0)=-,
"" ~
1 a u lack! x = I lokaloi minimum

179

e) funkcijaJ{x) i11la u lack! x=O mmlDWIll /(0)= - I i u lack!

f)

y' = - 2I za sve x, lj

f(lnkclja je oradajul:a;

179. a) min/""f(2)=3, maxf=/(0)=5;

7.7. KONVEKSNOST, KONKAVNOST I PREVOJNE TACKE.

ASIMPTOTE GRAFIKA FUNKCIJE

1 rnahlmum /(1)= I,

X=

x= a~li maksimum y(.1\/2) = a~/;i

g) za

b) min/=j(O)= -I,

1. Neka je funkcijaJneprekidna na intervalu (a, b) i ueka ona oa tom intervalu inn

izvodJ" (x). Ako je izvodf' (x) pozitivan (negativan) na iOlervalu (0, b), onda je
ua tom intervalu funkcijaJ kOlweksml (ko/lkavna)

m[\Xf=J(4)=~;
5

))

23
c) min/=/( .-1)= ---, maxJ=f(5)=-

180. p= I

181. y=2x(xf -I); 182. Neka JC x poJuprccnik osnove pravog kru7.nog cilinJra j S
povrSina omolaca log cilindra Tada je S{x)=.:jllx"\.i~;i. Funkcija S(>.:l je drrmiqna na

I [0]'

..

r_2xl

,r. NJen prvl lzvod S'(xJ=4rr----::==

segmcn u

-y'r'-

r/i.
x = 2" Ima najvccu vrijednost

51!

anulira

7.a

Xl

r,/i

Funkcija S(x)

=2'

La

bitij"lc)=O

3. Neka je f neprekidna funkcija na inlervaiu (0, b). Prava X = A je !1cr(ikailJo

asimptota gra fika funkcije f ako vrijedi jedna (iii vise) od sljedeCih jednakosti :

2rrr}.

4V
b) 11=2,=3-;-.

183.

2. Nekaje funkcijajdefinisana u tacki ;-::-c:.c. Tacka x=c je prevojllQ rackajlll1kcije

j ako postoji takva okolina V (e, 8) tackc c da je funkcija f konveksna
(konkavna) na intervalu (c-8, e), a konkavna (konveksna) na intervalu
(c, c+8). Ako funkcijaJima ueprekidan drugi izvod 1I lOch x=c, onda mora

lim f(x)~+(X),

lim/(x)=+oo, lim I(x)=-oo,

184. Radijus datog konusa neka je r, a visina h. Tada JC radijus odabranog cilindra x=:r i visina )I=~,
J
.]

<-+A+O

;("'.1-10

);-+.1-0

lim Ilx)=-oo.
);-+A-O

Prava y = B je horizontalna asimptota grafika funkcije f ako je

lim Ilx)=B iii

lim f(x)=B
.,., - cD

Prava Y= kx+n je kosa asimptote grafika fun~jje j kad

2a 4 ~
185. } ' j,/Ja p 186. a) 20./2 i 15)'2; b) 32 i 18; 187. ali

x--+c(.",

ako postojc

granicne vrijednosti

Ilx)

k= lun ~

n= li111 [f(x)-kx]

189. JednaCina tangente Jate clipse u tacb M(x,y).glasi 9xx+4yY""n Njeni odsjecci na koordlllat-

nun marna SIl:; i

YI'

olnacill1o I)Ovrsinu

pr~vouglog

BuduCi da [acka hJ pripada clipsi, mora biti 9x"+4r"=72

tloogl"""".J '- ",

k"I'.I'~.
a...
X

18, tada jc
i y

48
p(x)=-'-~=

Ako S~ r
Prvi izvod

4_Xl

p' (x) "" - 96-,-~ se anulira 7.a x,." 2. Funkcija p (x) ima 11 tacki X,,~ 2 lokalni mininmn,. P"

x (8-x )
je (2, 3) lrazena tai':ka na elipsi.
190.

x=~. y=~_
a1 +b 2 '

a2 +b I

192. Kvadral slranicc ",iP

191.

(-./,'2,

193. Pravougaonik slranica , sin

---..!...-a

a
194. M ( 2'

b-)
"2v'3

JC.

a) y=x 5 / \

If;

197. Poluprecnik osnove -

f) y=x

jc P (z)=J5? - 2z

+5. Prvi jzvod p' (z)= ....

1=-.

5,-:: I

J5z 2 -2z+S

2~)

~)

c) y=x);

d) Y=X4;

g) y=lncosx.
x3~2x2

I
za

b) Y=X 8 / 3 .,

203, Ispitati konveksnost, konkavnost i prevojne tacke funkcija:

199. Neposredno dobijamo P J (0, 0, I) i P1 (\,2,0). Tacka PJ(O, 2, z) pripada presjeku ravni x=O i
p trougla PI P2P)

'-.

198. R=r.../2, lJ"",4r.

yo=: 2. PovrSina

X=

202, Ispitati konveksnost, konkavnost i prevojne tacke krivih:

2cos-

~;;

201. Ispitati ponasanje funkcija u naznaeenim tackama:

a) y=2x6 -x'+3,x=O;
b) y=x"+3x'+I,x=O;
3
c) y=2cosx+x 2 , x=O;
eI) y=61nx-2x +9 x2 18x,
e) y=6sinx+x2, x=O.

{2,ln2)

195. Y-Yo=-3f"ii(X-X o ). 196. Kocka ivicc

ZADACI

xJS-x"

Daklc, povdina p je m:nimallW. za tacku P (0

200 (I
(_ I I)
3"5'
'2"2

a) J(x)= (x + I)';

sc anulira

d) l(x)=ln(l +x 3 );

b) I(x)= x''' - (x -I )2/3;

x'

0) I(x)=--+sinx.
4

c) f(x)= x + xVx';

1;

216. Nab asimptote funkcija:

204. Pokazati da je funkcija

f(x) ~ x In x + I I - x I In (I - x I - Ix _ 112

al f(xl~(2x+ lie"";

konveksna na syom definicionom podrucju.

cl

205. Pokazali da grafik funkcije

x+1

I(x)~x+-+e-";

d)

(x + I )e:;-iT

/(xl~

217. Naci asimptote funkclja:

J(xl~~-

x 1+ I

a) y=2x+arc tgx;

ima In prevojne lacke koje pripadaju jednoj pravoj.

b)

y=2x~arccos

cl

Y~X(I +~)' (.001:

In t
n x=tll1l,y=~;
I

206. Pokazali da prevojne tacke hive y=xsinx pripadaju krivoj (4+x1)y,1=4x1.

x+p
207. Odredili rcalne parametre p i q (pq i= 0), tako da funkcija Y = -----r=
za
",/x 2 _ q
x= -1 ima lokalni ekstremum, a za X= -2 prevojnu tacku.
208. ?dredili geometrijsko mjesto prevojnih tacaka skupa krivih y=(x+p)e-", gdje
Je p real an pararnelar.

RJESENJA

209. U tack; x=O ispitati konveksnost i odrediti jednacinu tangente na krivu datu
jcduacinom:

101. !I) Opada, (0, 3) je prevojna laeka; b) nllllilllumi koji imose I; c) minimum koji iznosi 2; d)
ulaksimum koji iznosi -11; e) rasle; (0,0) je prevojna latka

bl

202. a) konveksna za x>O, konkavna za x<:O, (0, OJ je prevojna laeka; dl sIal no konveksna, lIema

xlny+y-x~1

I
pJevojllih taeaka; g) y"= -~-;;-SlX' y" <0 za sve x jz oblasti definisauosli, funkclja slaino konkav~

2100 Odrediti intervale konveksnosti (konkavnosti) i prevojne tacke krivih:

na, !lema preYojnih tacaka_

x--

11

21I. Ako je f(x)=-,,-"

, naC! prevojne tacke funkciJ'c i pokazati da one Ide
x 2 +a 2
jednoj pravoj.

212. Za koje 11

rllnkcijaI(x)=~e 'h

,,1

(h>O) ima prevojne tacke x=

.Jrr

f.

213. Naci asimptote funkcija:

x'

a) j(xl=-~;
3

I-x

lx
b) /(xl=-:--;

x+!

cl

x l -5x

cl/(x)oo

x+4

dII(xl~Vx'+3x';

182

kOllkavna lIa interYalilTla (-0), -1) i

(-l'~)

konveksna nn inlervaju

(~.

+0).

Taekax=~je

prevojna Jacka. b) Funkcija I(x) je dellmsana 7.a svako x. Njcn drugi izvod
2
I
I
}" (x)=- [(x _. l)-4IJ - x- 4 /J] Ullnlira se 7..a x = -. Kako jet' (x)< za svako (x of 0) x <- if' (x
9
2
2

inlervalima

ex'.

x>~,

G, I)

funkcijaJ(x) je konkavna na inlervalirna (- co, 0) i (0,

i (I, +0). Tacka

i konveksna oa

x=~je njena prevojna latka. c) FnnkcijaJ(x)je konkavna na

d) Ftlukcija j(x) je konkavna na inlervalima (-I,D) i (~/2, +ccj, a konveksna na in(ervalu

~ -;,;--- 2

(0,

215. NaCi asimplote funkcija:

b)

f' (x)""2~~

inlervalu (--co, 0), a konvcksna na inlervalu (0. +co). Tacka x=0.ie njena prevojna laeka

a) J(xl~---;

I(x)~xJ:'.=.l;
x-2

7x~2

I. Njen drugi izvod

Jljena

za svako (x:f= I)

x'

I(xl~l-~;
x +x+l

214. Naci asimplote funkcija:

al

Ila

*-

anulira se n
(x+ It
2
2
2
X=~. Kako je }"(x)<O za svako (x* -. I) x<- i }"(xO za svako x>-. fUllkeija I(x) je
7
7
7

203. a) Funkcija J(x) je defillisana z.a svako x

I(x)=V~i:;:I_V~i;

~/2).

zkn +

Vrr;). a

2x+1

c) J(x)~---;

-R+I

rlf(xl~l-x+

j;

x3

-.
3+x

Njcne prevojnc taeke su x=O i

tatke

Sll

x=V2. c) Funkcija je konveksna na inlervalu (2k1t+~,

konkavna na intcrvalu (2kn+

~ 2kit+~ tt)'
it,

gdje je k cio broj_ Njene prevojne

5,

x="6 + 2krr i x =-6+2kn:,

gdje jc k cio broj.

Funkcija je definisana za 0 < x < I,

2x2_2x+1

f' (x)= -

x(l-x)

> 0 'Vx E (0, I). funkcija je konveksna Ila

svom definicionom podrueju

183

r
205.

f'

2(x-l)(x2+4x+l) ,
(x) =-~--,f (xl = 0,
(x-"+ll 1

PI (I, I), PI (

~ 2 + jJ, ~~:4'/~}

206. y"=2cosx--xsinx,
4
~--'4COS1X=4'

sin1 x

)'''=()

= !,

XI

,/3,!

P , (... 2

Xl, I

-,/ii)

= - 2 -+

v}

NiJc Idko provjcriti da tacke

4 \' + J."" 0

prip,l(jiljU pravoj \-

111 x=2ctgx, v=2co$.\ p:l JC (-'I+.~)/=(4+4ctix) 4(0"l);,

I
209. a) y'(O)=;?>O, funkcija.ic konveksna, a llJCIlH langcllla u

2("

tacki x=:O ima jednaCinu ey+ x - t' = 0; b) y" (0)= -- 2 < 0, funkcija je k0nhvna, a
taCki x=o ima jednaCinu y-x-I =0

!)U(2,
za XE( -~~~~, 2y3).

210. a) Konveksna za
b)konkavna

2y'j

211.

XE( -co, _2y3)U(~{~'

konveksna za

1/

I
212. II=---=:.

.)2

prcyojPe

ZADACI
Ispil3ti 10k funkcija i nacrtati njihove grafikc:

219. a)

215, a) x"",2, y=x+

+ a~)J

; b)
2

-2 (x-----, .~ co);

prcvojne lacke!' (x)=O 1.a

XI

= ~- a, X2.3=21/ :I:llv'3

d)

y=o; c) y=2 (x-----,-+-w) i y=

f) x

3, y =

= -

eo.

Y=~X-I

r) Y~Ix'-2x'l-x:

'---:2

kada x""

~2

+ ce,

(x----> - (0); d} y=x+ I; e)

kada

x-'+eo

kada x _____ +oo,

y=2x-::'
2

Y="-~X-l
,I

kada

5 -- 6x + x

1- 2x
(I-2x)'

)'='2

(x-, + :r:,)

g)

Y'"2(x':;:W;

J)

x 3 + 2X2
F'----':
2 (x- I)

x-I
k)F-,;

(I+2x),

Y~fl +xl"

"
I) Y ~-,--'-'-;
2x- -" 8x + 6

x-

x---->~oo;

(r--d=_\:--~C(J

X-----' -

I + 0, y=x +2 kada

b) y=2x-::';
2

c)

I
.):
2,

y=e('x---

x=-~(r-'~I""x _____ -~, y--+~>::.J

x-2

b)

y~-r===;

e)

y~l-x+

p;"

oblasti definisanosti i u okolioi tacaka prekida;

--};

x+

k) Flx+I)'W;

i) y~2x+2-}lx+I)'I';

I) y = V4".;i=--I2x;

I
0) y= xll3

7.8. OP~TA SHEMA ISPITIVANJA FUNKCIJA I

CRTANJE GRAFIKA FUNKCIJA
Prilikom .crtanja grafika funkcija y=/{x), potrebnoje odrediti:
1 Oblast definisanosti i tacke prekida funkcije !e ponasanje funkcije na

c) IY_X)'~X3;

,}x' + I

h) x'+xy'- 3x'+y'~O;

i Y-tco); f) x=O, y=O; g) x=O,

y=-x-l,y=-x+2

2 oule funkcije i njen znak;

f)

x'(x-2)
i) Y~-(x+l)' ;

Y~--"-'-c-;

h)

x/

(l

e) Y ~--,---;

2x+

kada x-'-co: e)

y=O (I ..... w=x--> oo, y ..... O), y=-x--2

4

x-- 4
2x+3-X2

y=:2 - 2x kada x-----' -" co

Y~----;

(x-----'+oo),y=-x~1 (x"",-~(j)

2
2
216. a) x=O, y=2x+3; h) x= --, y=x+_; c) x=O, y=x' d) X= -! kada

217. a) Y=2x+_,1t

c) Y~lx'-I)'-I;

c) Y~lx+illx'-I)';

d) ),"0Ix+2), Ix_I)';
x
7
3
g) Y~ I +"+--'-~;
2 2x 2X2

213.a)x=J,y=0;h)x=-I,y=3;c)y=~\--I;d)x=-2,J-'=x---5

b) y=x6 _3x 4 +3x

l
3
218. a) y=x _6x +9x-4;

xl+5x

--,

114. a)x=-4,y=x-9; h) x=l,y=x+5;c) x=2,)'=x+1

d)

6'~ konvcksnost, konkavnast I prevojnc tacke.

Osim toga, potrebno je ukazati i na druge vazne osobine graflka.

a ,,/3

(Xl

x---->

+':o}

konveksna za Ixl>--'-, prcvoJnc lackc

,/J.

vi}

2 (x + a)(xl_ 4(1X + all

f' ( x ) = - - - - - , - - - - "

i Y=

tangent,l U

11,,/)

1/ \)

---------:~,~,

3
x= :1:

nJ~na

+co), konkavna za XE(J, 2), prcvojne tacke xl=l, x 2 =1;

XE(-W,

.---; c) konkavna 1.a xC'

tacke

parnost i periodicnost funkcije;

4'" asimptote;
Y' intervale monotonosti i ckstremne vrijednoSli;

(2ctgX)1 =4;.;1

208. y=

207. p=q=-2

",,0,

Xl

9
- :;;4/3;

s)
~~rajcvima

221. a) y=.x 213 eO-x;

d) y~(3'-x')e';

b) y=(x+2)e,j,;
e)

y~e

2x-x1 ,

Jr~i

y~-"'~.

x+I

e'

h) Y=~---'

jzvodaj' (xl zakljucujemo da Je runkcija/(x) strogo opadajuCa fla intefvalima (.- 00, - I jU( - I, 0),
a strogo rastuca na intefvalirna (0, l)U(1, +co) Ta funkcija ima u tatki x=O lokalni minimum

2x+ 1

j) y=xe-- I /-,,;
m)y= ..~~~;
e
222. a)

)'=X

1n 1 x;

c)

Inx+ 1

1112

d) r=~--'

ln 3 x
h) Y=-~T;

Y=-------

1 +!nx'

lox-1

Y=i~;=2

j)

kl Y=

I)

FX'I{-n,

IlllJlilllalllu vrijednost za

Inx

)(1

)(= - - ,

= -- ! i

Xl ""

tim

~/

I
X"" - ".

Y=~--_:

x=] i x= -I. f) Funkcija dostiEc maksimalnu vrijednost za

X=

Kriva ima prevojne tacke za

1, a minim aInu

L1

x=) i x=2

lnx+ 1

I) r=------- x(lnx-I)'

2x 1 +5x+2

0) )-,=10------_
1
x +J

3'

i x = 2. g) Definisana je Zil. x-4=O. Polozaj jedinstvenog

n:alnog korijena Xl E (0, I) moze se pribliz!lo odrediti. i(f)a maksimum u tack am a x = - 3 i x = !, a

9
x
minililum za X= 2. Prevojna {atka je x =
Asirnptote su Y= '2- + 1 i x =0. h) Definisana je za sve

'1

y=----.~.

0)

I +Inlxl'

Hijedllo5ti plomjcnljive x. Nu!e fUllkcije su

2x+2);

r) ),=In(x'

x=1-1, X=+--.
5 Kako u

dok JC P(l, 0) prcvojna tacka.!~Funkcija dostize

I, a maksimalou za

Drugi izvod funkcije mijenja znak za X =

"i X

m) y=(x+ 1)ln (x+ 1);

]0kalni minimum u tacki tije JC

In

La

lackailla drugi ilvudj" (xl mijcnja znak, one Sli prevojtlc tatke funkcijcJ(x). U prevojnim tackdma
( - !, - I) i (I,
I) tangente fla grafik runkcije su parale!nc X-OSI _ d) F unke-ija je de finisana za sve
)(ER Nulc funkcije 5U )(",,~2 j x=l, a y(O)=,-4, Ima lokalni maksimum u tacki (-2,0). a

x
f) Y=~~:
In 1 x

e) r=-3-:

g)

",/"5

J (U)=--2. Drugi izvollj'V)=6(5.\4-6x1 +1) al1u1ira x

1-2x

X=()

i x= lIma maksimwll za x=2: Asimptota nerna

Nema izvod u tackama XE {O, I), Ij. Zll x=o i X= 1 ima prelolll!lU tacku.

119. a) Defillisalla je za we x*,4 Nule funkcIJc su XI =0, Xl = - 5. [ma minimum u tacki X= 10 koji
iznosi Y= 25 i waksimurll u lackj X = - 2 koji i1.1I05i y = I Prevojnih taeaka nema, a asimptote ou

223. a) J'=2sil1x+cos2x;

til

b) y=4cos 1 x~cos2x;

sinx

V=-~-~

e) y=sin 3 x+cos J x;

2+cosx'

- 2x
- 1 +x 2 '

X2+

)""",=

2+sinx'

X
.
2x
y=-+arc S l n - - - 2
I +x2

e':'-_
V~1x+ I'

k) y=cosx~-ln (cos x);

I Nula funkcije je u lacki x =0, a u loj tacki je i prevojna tacka

x=JI koji izoosi Y=~J, te vertikaillu asimptolu x=1

-2' Nule funkcije Sll Xl '" ~ Ii xl=3. Ima minimum u tatki x= -3 koji

x=

~l

g) Dc~nisana za sve

x -4= - 1. Minimuma nema, a Ym .. =

RJESENJA

-- 3"8

za X= - 3. Tacka prevoja grafika je

118. a) Definisane za svc

XER.

ll -1

Nille fuok"l e su

pama, tj,!(-x)=!(x). Ima min u tack] (0, 0) j Celiri prevojne tacke

.

""+1

1,2

- , X3,4'-

.Js
i 5"

c) Funkclja Je definisalla za sve XER. Nule funkci'c su x

_;:;
...
.
1
!(--x)=/(x), Prvi izvodf(x)=6x(:t?-_ \l
J,
I . l - v . Funkclja JC pama, IJ
1) sc anuhra za Xl = -- 1, Xl"'" 0, XJ = 1. Na OS!lOVU znaka
<

'.

(0, 0). Asimpto!e su x = - I i y =- x-I. h) Nije definisana u !acki x = -~. Nula funkcije je x =2
2
2

-4

J)U(l,4). Ima min koji iznOSI -47;

X - ,x)- ,y>OzaxE(4,+cc),y<O,XE(_CO
a max kO)1 lZflOSI 0 za x=l, !e prevoTnu la"k':
P (2, -2). b) Odin/sana za 5VC xER. Nx=3,
I f k
'
, "
U e un elJe su X],1=0, y>O za 5ve xi-O. FunkclJa Je
..

~!(x)

/J j

izrlOSI y=4, a maksimulll u taCki x=O koji iznosi Y= L Ncma prevojnih taeaka, a asimplole su
3
I
7
I
x = - ..~ i Y= - -x +". e) De[iuisan3 za sve x f-. Nu!e funkcije su XI = I, Xl = 5. lOla minimum u
1
2
4
1
taCki X= _. J koji iznosi y=4, a maksillium u lacki x=1 koji iznosi y= l. Nema prevojnih taeaka, a
1
I
II
a:;imptote su X=- i Y= ~-X+-. f) Nijc definisaua u tacki X= -I. Nula funkcije je
I. Irna
2
2
4
jedan minimum za x=-5. Prevojna tacka je (1,0). Asimptote su prave x=-l i y=-x+5.

1) y=arctg-2- - ;
X

}"=O, c) Dcfillisanil. za sve x

d) [)'-~fillisalla za SYe x-4=

h) Y=2+arcctgx;

j-

grafika funkcije. Ima minimum;:a

g I y=arCS)fl----

j) y=arctge"-In

f)

cl

x=4 i y=x+9. b) Definisa!l~l za sve t=f' ,,/], Funkcija je nepama, tj. f(-x)=
4,5 za x=}. Ymon=4,5 za x= ~ J. Tacka prevoja grafika je (0, 0). Asimplote su x"='

COSx
y~~----

1ma jedan minimum za x=

-~.2

Prcrojna lacka je

(~,2

Y= -2x+5. i) Nije dcfin-Isana u tacki J;= -1 Nula funkcijeje

Y",,,,,,,,O

za x1=0.

Ym,,=-~t za x

=-4,

rrevojna tackaje

x= -~2 i

0). Asimptote su prave

I

Xl

=0 / xl=2. Y,,,,o= ~4 za x= I,

pG, -/8

6
9). Asimptote su x=-I i

y=x-4.j) Data funkcijaje definis3na;:a sve x-4=l, a nute funkcija 5U xl=O / x=

~2.

Y"".=O za

IB6

187

y~,," =_1; za x , = 4,

x, = 0,

,x +

)"=_

=~ 7..1

Ym "

= -

I, prevojna latka je P (

-~,

1:9} AsimptolC SU x ='1 ,

2. k) FunkciJa je defilllsaoa za x'" 0, a nula funkcije je za x = I ASlinplole grafika

5\1

x-osa

y-osa. Ona Ima u tacki x = 2 lokalni maksimum /(2)=-, a u tacki x=3 prCVOJrlU tacku.

I) Funkcijaje definlsana za

x'" 11 x",3 i njen grafik SijCClC x-osu 11 lacki .\",,0, Asimplolc grafib.
I

date funkeije su prave x ~~ I, x = 3 I Y= '2' Ona IIna u tacki X = 0 lobini minimum /(0) = 0, a

x=~

lack!

+ X)), sto ZlluCi tla je ta fllnkcija konn::ksna na oba Inlervals. Kako Je f (- I, - 0)= + co 1
/(-1,0)= _ 0::>, funkcija u tacki X= -1 neOla prvi izvod, j) Funkcija je ddin',sana za sve xER.
Stalno.ie pozitivna, tj. y>OVxER. Y"'O,

-~,

iznosi y=3 Ie lobln! minimum u tacki

J koji iznosi y=l' Dalje je y (0)= 1. Ima lri prevojne

x","'-

2 ""

X=

_otT

x,=O,

(,),~

lokalni

c) Definisana jc za x
funkcije je

f - '2

mmimum
E

[0,

+ co J.

Ym"=n za x=9"

= -,)5

y( _

,)=

funkcije

(-

Povratna tacka prvog reda je (0, 0)

Ixl';'2,/2;

(1

dvozllacna je. Nule funkClje

2y'i2'. Grafik funkcljc je simetrican u odnOSll na koordinatoe ose.

Tacka prevoja

gr~ka

je (0,0). Asi,mptola nema. e) Oblast dcfinisanosti

5+..;'13

funkcije x=---2~-~4,30. Minimum Y= \3 za

Y""2- 2x, za X-t -

X=

-4, mllksimum y= I

-'2 za x--+ + co, x= m3 za x .... -- 3-.. O.

)'=.\

Olill.

(3, ~3).

r.'

II

Ima dVIJe nu!e;

Xl

= -1, X2=-_ Ima minimum

II

.,

x~O i x=1 OCigledno Je )">0 za x>1 1),<0 za x<O, pa se

,

$1]

Ixl)-I

\'=

4 x='4 Ilijc

ve:lblnil

m~lkslmum Y(~)=::.i""O.3

FUllkc~:p je pama, tj./(-xl=/(x)

lacka graflka. Asimplota je y"".

+ (0), a y< OVx E (_ 00,

x=O

u tacki x= I kOJI IznOSI

Asirnplolc

Y="2'1

.-

.1'=:;- za

X-t

-I-

Xl I

Y= -

2' za x .... -

J)

x+~.

5} Funkcija nije delinisana za x= ._\. y>O Vxc{--I,

!). Asimplote su x = .- 1 i y=O (x-osa). Funkcija ima mliksimum

Izvod niJ'e {ldinisan u tacki x=O jer jc y~(O}=

221.

a) DcfinisHoa

y=O kada

za

sve

X_+C(l,

XER.

Xl

-C(l.

iZ\'od funkcije nije definisan u lacki x=O,!j

Flmkcija ima lnaksimum

y'(Ol~'" CO,

SVC

fllllkcije.

Prevojlle

x",o. AsimplOta

Y(D=~~O,39-

JC

Prv'1

tj tangenIa u tacki (0,0) na krivu

2-~6

je y-osa; (0, 0) jc minimum

tj, tangenla

= '---.-)- I x-l = ~-'-3~-

Nula f!lTIkcije x=O. FunkciJa je pOlitivna za

y .... +oo kada x ....

w,

l-Ji'4

3-1-hi3

koji iznosi

y {OJ = - I. Drugi Izvod funkcije y" (X)=J (x +- I) '4iJ je pozi(ivan na interva!ima (- 00, -" 1 )U( - I,

Sl!

grarika u tacki (0, 0) je y osa, Ima dvije prevojne tacke, za

<x~3. Funkcija je

laCki

\.

maks:rnum. Nule funkcije su XI =0 i x l =2. Drugi izvod mijcnja mak za x=2, pa je 10 i prCyojn3

odnosu na

0 i x~ =3. Prava x= - 1

19

..

XER.

Pi r-unkclya Je dcf:nlsana 7Jl XC{- x" () U

4
r) DefinisBna je za sve vrijednosli promjenljive x, Za x=O ima mirnmum y=O, a za x=)

Sll

je vcrtikaJna asimpfola, Funkcijll ima u lacki x=v'3 Joblni maksimurn y(y3)~I, 2. Drugi IIvod
funkcijc y"(x)<O VXE(-J, 3), pa jc funkcija u 10m intervaiu stalno konkavllll. i) Funkcija je

dClllllsana za sve

f2-:"7
378J4
y-----;;;=
t-- - '5-'
s

Njenc nula tac'ke su

,. .

Xl =

33 .2.7

--~-5-

x=O. Asimplolc

Funkcija je dvoznilcna, gralik je sirnetrican

odnosu na x-osu, Nulc fllnkcije su

~a graGk u

Ima rninimalne vrijedno~li y =0 za x =

dvoznacna, tj. grank je sif9clrican

+ co).

OjU(O,

-I

Ij.f;. (- I) = . X), Ij langenta

koji i:mosl

)'",.. =4 La x= 2
i x< -3. Nula

f) rxrmisana za sve XE(O, 4].

(-~,5 ~
J3). Asirnptota nerna. h) Ddlnisana je za
25 5

- !,

X= - ;

0)

q) Fllnkcijaje defillisana za x=O (izolovana tatka) i

4
g) Delinisana je za x;? - I i dvoznacna je. lma ckstrcmllme \l tackama, x= - - i x=O

Prevojne lacke su

~ J~. Nc postoji prvi izvod u lacb x =

mum u labi

as:mpfota,jer ta (atka ne pripada oblasti defl/llSanosll. Funkclja irna

.\1=0,

Nula funkcije jc x=4. AsimpI()(a je x=O, y'<O za sve x iz oblasti de-finisan(lSli, funkcija stalno
opada. Prevojna tacka je P

= -

aSlmrlola.lm~ mID

gralik nalazi u prvom i treeem kvadrantu. Horizontalnc asimptote

00, y=

U[I,

x~O

Z1I

a
Sli

prevojoe tacke za x=

3 -)4 I)

Sll

za svc x E R. Nu!e funkcljc

JC

Ddlni~ana l.a sve x +O. Nuk funkclJc Sll x = 27. FU,~_kclP JC

parna, tj.f(-x)=/(x). ASJ[nptote Sll x",~O i y=O.~ma maksimllrl1 u lackan1:! x= :t54 v 2 I dVIJe

(., 0)

kojoj je tangcnla

-1, xU=4~(-8'/J-i6),

xl =

5U

:I: co. I) Dcllnisan<l.

Funkcija je neparna, tj, f( -,x)= ..f{x}. Ima rn~ksimum u tac.ki (-I, 2)~ a

tack!' (_ I, 0) je paralelfla y-osi,

Dvoznacna je. Nule funkcije su x = 0 i x= I. Ekslremna vrijednosl

Asimptota nema. d) (Xfmls:ma za $ve

Xl

taCke

..j'i

Prcvojne tacke

(0) =

"

Prevojne

.\23=

f'.

a negalivna za XE(-W, -I)U{-I, 0). Nellla

Povralna tackaje (0, 0). frna minimum u taCki (I, -I). Asimptota nema, b) Funkcljs je rldinisan~
za sve XER, Nula funkcija jc x=2, Grafik funkcije ima asimptole y= 1 1)'= \. lma lJ tacki

f( -,~};:;oO'18.

iznosi y(3)=3..ji Prcvojnih tacaka oema. Asirnplole 5U y,,,x+1 i x=2, y(2+0)"" +,X).
nj Definisana za sve XE R. Nule funkcije su XI =0 i X 2 = - I Funk("lja Je poz!llvna za x E (0, + w),

lacke tije su apscisc rjdenje jcdnacinc _x +3x+ I =0. p) Nije definisana za X= J. DosliZc
minimum za x=l, a maksimum za x=9. lrna jednu prcvojnu lacku. Asimplole Sl! x= 3 i y=()

x= .- '2

loblni maksimum

minimum' u lack! (I, -,2) Prcvojne tack.:: sn (t,/3,. 0) i (0, 0), KOS~ asimptota/ Y=Zi4x
m) Definisana je za x E (_ 00, O]U(2, + 'Xl). Nu!,! funkcljc JC x = 0 IJn:J. mHlIJDlII'!l II tacb X = 3 kOJi

220. a) Definisana je za sve ,>;f,R. Grafi!;. funkcijc sijcCe koordinalne ose u tackarna (0, 0) i

jc a~imptota grafika date funkcije. Ima u tacki

x =-I,x =0. Poslojef(-l}= +0::> if(O)= ~c(J, to u tackama (-~ I, I)i (0, I).graftk fUl',hiF
1
l
{(x) ima tangente paralelne sa y-osom. k} Derin!sana JC za sve XE~. Nule funkcIJ~. s~ Xl =.- I I
X, =0 O. y> OVx E (_ I, O)U (0, + co), a y < o\Ix E ( - w,
I). Nem,l aSlmptota. FunkClJa Ima \l tack!

prvi izvod u tacki x = 0 ne postoji, tj.

lokalni maksimlllll/(J)=
m} Ddinisana za sve x';, 0. Nema nuie, y>O'V'x",O. Flwkcija
2 2 2
je parna, tj-f( - x)=f{x). )'m,"=2 za x= 1. Ncma maksinlllma. Nema tacaka prevoja. AsilTl]JlOla
x=O. nj Definisana je 7-<1 sve vrijednosli promjenljivc x. Ima dvostrllku nulu x=! i prostu nulu
X = - 2. Ima minimum za x = I, maksim\llll za '1 E (- 1,0)_ Asimptola ie y= x. 0) Defmisana je Zll
sve xER, nemn mila; y>O\;ixER. Asimptota je y= I. lma !okalni rnaksimum \l tacki x= -1 kOil

IJ, .\-05(1

,~
. 'JC f
,( '')
" tacke
x ~ - 2, lokalni maksimum j .( - ') './4;:;1,
6, Jcr
2 < 0, "'\In kClJJ. .Irna prevoJnc

taUe su

~I =--J~::::;

.
-0,15, YI ",,0,34 1

x,

=~":!",/6 "" 1,48, Yl ~0,30. b) Tacka prekida funkciJe

3

F=4,/e z 6,59 Z<I

x=2,

rnaks:muill

8
Y =-e-)11~O,IJ, Asilnillotc Sli x=O
5
ASlillpto!e su y =9x + 7 i X"" 0, )'--> ,

za

x =0. Nula funkcije je

x=~I,

Tacka

X="-

prevop

G, ~ ~ )~J
r

d) Defl!l:S;lJ13

x=

Je

R, Nule funkclje

su

x=

i3. y > 0 7..a

Ixl < J3,

U tackl

x=3 koji iznosi y=

y<

a maksimuill

II

tacki

simelrican U odnosu na pravu x = I /I.-falsilllllln y = e za x = I. Tacke prevoju 5U Pl.I. (XI,l =

"u""
XER.

121,

a) Ddillisana za

y > ()

X= 1

'./2
1 2-'

1,(5). Asil1lplOla j(' y =0. f) Definisallc za 5VC x E R Funkcijaje poziliv[Ja 711 sve xER.,
je parna, Ij f( .. x)=/(x)
1\labl1lllJl) y= 1 za x=O Tacke prevoja su

A"'"

1,22,

YI.l=~e-Ji2:::::0,56

ASlmplola je .1'=0. g) funlu:ija je definisana za sve

Fl1nkcijaje pozitivna za sve xi- L Nula funkciJcjc x= I. ),=0, tj. x-osaje asimptot:J glafika
U

2
lack! x = 1 nerna pn'l izvod, jer je f (I -- 0) = ~ --

Ima u tack! x= I 111111;rnlll11 1(1 )=0. a u 1,..:'il..1 x

"=

lobln; minimum /

I .('I)2 ""''2ve.

2
If (! +0) = _,

7. lukalnl lIlaks\llllllll 1(2)= _

su prevojne tacke funkcije I(x). h) funkClja je ciefinisana za svako x=!1ma vertikalnu asimp!olu

X=--,

"

-2

Funkcija

Tacke x""! i x= 3

y(~w)""O~, Y(+X=+XJ

za sve xER. X ,,,,0 je nuJa funkcije. Funkcija ilTla u lacki x= _I lokalni minimum
2
1 ,~.
I(~l)=~-, u tacki x=! lokaln; maksimum f{!)=-, a u tackama x 1 =0, xu=-.j1O su
e
e
2
prcvojlle tacke_ FUllkcija je neparna. j) FUllkcija je definisana z.a svako x1'O, njen grafik ne sijeee
x-osu. y-osa je aSimplO!a graflka funkcije. Takode, y=:>:_1 je Icosa asimplOla grafika fUllkcijc,
Funkcija ima u lackl x = - I lokalni maksimum f{ -])= --e. Ie) Funkcija nije definisana u

x iz oblasti definisanosli.

Minimumilllcma. Glafik nema lacaka prevoja. Asimplolc 5U x= I, x=} i y=I.I) Definisanaje za

x E (- co, 2)U(2, + -':0). Nula funkcije je x =0. 1ma ~~~mnc vrijednosti za X= I i x = 4. Asimptote
su y=x+l i x=2, y{2-0)=0, y{2+0)=

+CO~Definisalla 2.1 sve XER, y>O za x<~, a y<O

,
1
za x>'2"' Nula funkcije je x=?: Asimplola je y=o (x-osa) 2.1 x---->

x=~ koji

iznosi y=

funkcije je x"",_1

190

-~.:::.
e "i e

Prevojna Jacka je za

x=:.;jn)

+ '.D.

1ma lokalni minimum II

Definisana za sve xefol

Nula

2
),>0, XE(-I, I)U(l, +:0), a y<o.-x--d(-:c, -I). Asimplole Sli .x=!

MaksimaJna II'ljcdn05! jc

p(~':)

XE ( -

y=(:Y za x=e

'1,

fl

As'ltnplola fltflla, b) Defil1lsana za we x>O

'tJ\U,

2'

za x =~ Ie lokalm

c) Definis;Hl<! za svc '\2<0, Nula

2,0), lma lokalni minimum

)'= -~

za

X= -

Illl!!ltnu;n

f~nkClje JC

"Ir;'

Dalje

-2

I'--t{)- kada x---->O~. Prevojna tacka 7A X=~

~
e --Je

ASll1lplOla !wrna, d) Definis:lna 1.<1 sve x>O

=L y> 0 za x >~, a y < 0 za x E(0, ~). ASHnplola je x =0 (y-osa), (y----> - co) I y=O
,
"
('-)'.. )
x + J.,' Ima lokalnl maksillllJlll Y"" I za x = I Prt'voJna tatka je P ve, .-.-

Nula funkcije x
(x-osa) kada

--t

e) Defm!san<! za svc ), >0, Nula funkciJc je x = L y >

x=0 (Y---+

I,

x=\/~i

Zil

i)) I

y=O (x---+ -t- Xl)

\ =-r

2 >Jc

~>O

"

ASlIl1plola Je t- I )-

PrCH1Jna lacka

je

E(~' +

:0 ).

a .1'<0, x EO

1'()' ~)
(o,~)

x=I.~dinlsana

lokalnl flllnHnllm y=1 za

AS!mptolc ~lj

I'1(t/~, .--~) I Pl(C, ~).'-;3.:,nefinisana

36 '.i e

kOJI IZllOSI}

+::0).

za svc x E (0, I )U(l,

Ima lokahli !l1i!lilllum y=O za .< = I I lokalni maksimufli Y= 9~1'

Funkclja ima dV'je prel-'ojnc lackc

0 .,'
N
I
x ----0 ' ema nu a } -> I", ~

~.o IA

x____>o. Ima lokalnl minimum u!

(

'('

g) Dcr.nlsa'l<1 za sve xE 0,

;)U ~'

Ako x -.0 'j', {ada y.-on -. Asimptol\l x =

je za '(>0

za sve

+::0
,

Ima nulu Ireeeg reda x=1

I[na
Ima

maksimurn u tacki (,lIl,

e~3). Prevojlle tacke su 1\ (I, 0), 1'1 (", ~-, ~), p) (e 2,~i). Asirnplole

lacka je

x=O Ie !okalni mininlUili

l.'

x= I

x>(). Nula funkc;je je

2. ),>0 za x < - 2, Ie y<O za

X=

Ncma Hula. y>O, x

tackama x=1 i :>:=3. /'",,,=- za x=2. Funkcija je pozitivn3 za sve

-~- .. ------;;;:
5e 1 ,/f

Y=~

sve x> (l, Nula fllllk<:ije je x = I fma loka!n: makslmll!li Y =

i U lacki x=2 Inla

Defini~ana

lacki

;Cd

SYC

y~,O za X= I. Prevojnd

nj,lnllLJ\na

:::;0

funkcije. Funkcrja I(x)

i)

(J

v = 0 7a x = I. lnlll dvije prevojne tacke za x = e-

_2'

koji iznosi y=2e.lma prevojnC' lacke 73 X= -2 .j5. Daljeje y(0)=3. Hor'lzonlalna as'l1ilp\otaje
'Y:. e) Definisana za sve .,,,R, Funkcija je pozilivna za sve xER. Graflk je

FlInkcija

x-I +()) i y=x+ L. Ima lokalni nlakslll1ulll

),,,,,0 (x,05a) bda,Y-> -

YJ,2 = vie

TAl

),,,,4,,/e za X""}, Prcvojna tacka je P -5'

...

+ T,

La 5VC X E

za Ix l>,-/3, FunkclJfl Hila fIllllilllUlll

(.1'~

2 Minimum

2
)'=x+3 c) Definisana za sve x4O, Nula funkci-c Jox
T
J
=9'
XJ kada t ->0 +. Dalje, y---->O- kada x--tO~. Funkcija IfIla
2
koji imosi y=~ I m'IIIIlHIiII za X= J knjl iznosi y=4ey'e; IInajednu prevojnLl

lilaksimtnn za
lacku

,
y=-~0,37
,

JC

su

x=O! y=O.

Y= L Y >

i) Definisiil1uje za sve XE(O,

za x E( 0,

~)U(I,

~)u(~,

+ JJ), a y < 0 za X E

+::0)

G, !).

IIna nulu

x=I, ASlmplote su X=~

y.-. I za X---+O + Nerna ekstJema, staillO JC

rastucll, Nema prevojnih tacaka. j) Defillisana je za sve XE(O, el!U(e~, +.~)' Nula funkclJe Je
x =e Asimptole su x =!-- i y= 1. Funkcija nema ekstrellla, slalno )t opadaJuca ..'<:-:> , za. x---+O +.
Nem~ prevojnih !acaka, y> za X E (0, e)U(c-l, + C::O), a Y < 0 la XE (e, .,--l). ~) Defillisana Je za sve
x>O. Nula fllnkcijeje za x= L y>O za XE(!, + w). a y<O za XE(O. I). ASlmptote SII )'=0 1 x=O.

Ima lokailli fllaksimum Y=-1 za

.
.
x ""e2 , Ima prevojnll lacku u inlcnalu
(e-, '
+ Xl). ,
I) De Ir!lsana Je

la sve XE (0, elUte, + c::o). Ncma nula. y> e za XE (e, + XI), a y<O Z3), E(O, e). Asif11pt,o~C su x=e,
},=o x=o. Ima lokalni maksimUfll u lacb x=1 koj! iznosl y=-[ Nema prevoJOIh tacaka
m} Def\lj'l.<;an'dJczasvcx>-I.lmanuu
' .
I X= .y> 0 z a Svc XE I-~ I , O)U(O , + ~), Ima loblni

',no",

1
"k S . , u tack; x=---1
koji iznosi
11,.
~

x=

l+~.

y=--

."
0
0 I ma prevoJnu
.
ta tk.1 I
e4
l I loblnl m:lllinUIll Y= za X=

Nema as'nnptola. n) Definis3na je za sve

XE{~XI,

-2)U(

-~,

+XI)' Ima nule

191

-5./21

'(1,1="~-2~-,tj

maksimurn y=ln-' 7..a

2

x*O

X=

I Xl:::;; ~0,2,

Ima asimplolu .1'=1112 Ie

I Ima prevo)nu tacku U Illlervalu (I,

X=

2i

x= ~

Ima loblni

+ 0:0).

0) Funkeij" je dcfml'>al1a za

x* -., FUllkcija Je parna, tj, grafik je slfndrican u odnosu na y-osu, :-\smlplolc grafika

funkciJe su pravc x =
je lim

4,8

Xl:::;;

.~o+

(x)=

,
- i
,

r=O. Prvi izvod je razliclt od nule za sve x iz oblasti defmisanos(I, Daljc

i,O) Prevojne lath graflka funkclje

sve x E (- 1, O)U{l,

+ 00),

gdje je ncprebdna

S\I

(~j-, .~)
e

p) funkCija

JC defll11S3n3

za

l:h:S

raSlUca. NlJle [unkcijc su x =--':"2'''''-' a

I SlrogO

-J..):5-:2:::: -

prevojna latka x = 0,48. FUllkcija neOla ekstrema, a asimptote su pnlve x =0 - i

x=L r) Definisana za svc xER
Nula funkcijc je x=l, a y>OVx*1
Dalje jc
y(l+x)=y(1-x)=ln(x 1 +1). Sijcee y-OSll u tacb (0, ln2). lOla ]ol.:alni minimum y=O za x=l.
Nema asimptota, a prevojne taCke su P j (0, In 2) I P1 (2, In 2). Inate je y> 0 za sve x I
s) Definisana jc za svc x E (- <Xl, 0). Ima jcdnu null] za x E ( .- I, 0), Ebl rem nih vrij~dnosl' nema
Kako je f(x)<O, to je funkcija slalno opadajuca, a kako je f'(x)<O, to je funkClja 51alno
konkavnu. Ima dvije asimptotc x""O i),"" -x. I} Defifllsana je Zll XE(O, +::0), Nula fuuk('lje je

x=1.

Ima

vfijednosti

ekstremne

223. a) Delinisana je za sve x E R. Posto je period funkClje 2IT, dovoljno jt ispitall funkciJIJ
lOla minimume za

n ,311

x='2 1 X=2'

,
a 1J1akslmwnc za

11

Dalje

511

x=6 I x="6'

a maksirnum u !ackama

Prevojnc taCke hive su 1\ (-[,

( t, :2+2
, ') ( --./3,_ -2---3'
Jl ') _Ftlnkcija je
I

~"-~),

~ +~).

je

(e

Y~ (J )= 1,

ld -

=2'

Prevojna tatka P (0, 0). h) Defin'lsal1a je za sve XE R. Nula funkcije je

1 K
.
1 3rr
x:::;; - 5,95. Minimllm y='2 + '4:::;; 1,285 za x= I. a maks:mllffi Y"" -1:+4:::;; 1,856 za X= - L Tacka

1)=

prevoja je (0,0). Asimpto!e grafika funkcije su

Y='i+n za x_ - Xl I Y='2 za

X-I- +::0.

Ixl

definisanosti funkcije je
< L Funkcija je nepama. Ona nema ekstrerna, monolono je rastliCa
Tatka prevoja je (0, 0), a asimptote grafika su x = 1_ j) Dcflllisana je za sve x E R. Irna rninimnm
1.1\

x""o i prevojnu tach za x=ln(l +..)2). Asimptole

--~+2h, i+2kn).

gdje je

rr

gU

za x>o: y='2' i za x<O:y= '-x

kcia broj

Ima period 2n Nema nula, Za

Zil

21\}

je za

za Ixl

Ixl

sve x =F- I Ncma nula. y> 0

> I, y<o La
< 1,
n
It
rr
IT
y(-x)=y(x). Asimptola je prava Y=4' Dalje je y(!+O)""Z' y(I-O)",,-.'2" .r(-I+O)=-'2'

Funkcija je parna. I) Definisana

dO,

b) Del'.IlISan:l jc za S\,C xEf{

y(-I._.O)=Z' Funkcija ima loblni maksimllm

y=-'4-

za x=o Ima prcvojne taCke x=

1~\

"='2' ;:)

maksirnUHW

".1

,_,'

u lacki (0,

D.

Funkcija ima minimum

Prevojne latke su u lackama x=- i

2

y(~)= -~3 : :; - 0,58, a maksimum y(-~~)= ~3 ~0,58

2

d) Definisall<l je z.a svc XE R. FUflkcija je periodlCI111 sa

periodom 2n:, pa cemo ispitivati njene osobine na intervalu

[0,

2n-]. Funkclja jc neparn:l. Nuk

funkcije su XI =0, x)=n:, x3=2n:. Grafik nema asimptota. Ima minimum y=

maksimum

..;'3

...13

-~-

za

4rc
X=-',

.1

2n

y=) za x=). Prevojne (acKc $11 nllle funkclje. e) Funkcija je definisana I

neprekidlla za svako xER, njen osnovni period je 2n. Tada je dovoljno vr~iti ispilivanje loka Ie

In

7n

funkcije na segmenlu [0, 2n]. Nule funkcije su XI =.~- i Xl =-'-. funkcija ima loka!ne maksimume
4 4

1(0)=

1,

I(~)= 1,j(~)= -~,J(2rr)= I, a loblne minimume I(~)=~,f(n)= -l,f(?)= ,- I.

2

Prevojne tacke SII II 1l111a-tatkama, kao i 1I tackama x koje su rjdenja jednacll1c sin 21.:=-

10'

(rnaksimum) j za

5,

x=4+2k-rr

(minimum). Asimpto!a knve y"",O (x-osa) kada

X"

x=4+2krc

+- Xl. nl Tacke

presjeka s koordinatnim osama: (0, 0) za t=O-, (2v'3-3, 0) za t=.J3 i (0, -2) za 1=2;
x o,,, "'" 1 i y", .. = 2 za t= 1 (povra!na latka); Ymm = - 2 za r = -- 1. 0) Funkcija y (xl definiSlllla je na
polusegmenlll [

In
X=--.

m) Dcfinisana jt za sve xER. Null' funkclje su x=krr. 1ma ekstremne vrijednostl za

c) Definisana jt za sve xER. Funkcija je periodlcna sa periodom 2n:, pa Cemo ispltlvali nJene
,
3,
osobine na intervalu [0, 2n]. Nilie fuokcije su Xl =-- I x,=---. Grank nema aSimpIO!:~, Sijec-c y"osu

d Obi as!

k"", 2klt funkcija ima mInlIlllJllle. Prevojnih tacaka nema Asirnplote krivc su x= 2'+21-:rr

Nema nule. y>O za sve xER, Posto je period funkcije 11. llo\'oljno je ispitati za X0[0, IT) Imil
minimlJm Y=

nepama.

Pl (0, 0), Pl(J,

As:mptoUI
f'==, g) Funkcija
22
'22
"2
jc definlsaoa za sve xER. Nula flllkcijejc x=O. Funkcijaje nepama. Funkcija ima u tacki x=-l
.
minimum f( -1)=
a tl {aCki x = I maksimum f(l)
Dalje je .1-'1 + ::0 )=0 +, y (- Xl) = 0- ,

JC

2~?

e
y (+ 00) =0+, Ij. asimptota je prava y = 0. [ma In rrevojne lacke

... -'2-+3'
/3 ')'
(-./3,

k) Delillisana je 7.1\ XE(

maxy=y(,/c)=~!...,::-::

minv=y(.')"",-I,

-~-~-) i

f) Definisanaje za sve xER. Ima nulu x""O. Funkcija lma minimum u tatkama ( -I,

-~,

+00) i njen grafik sije6e x-osu u tack! x=o, Prave x=o I y=o su asimplote

grafika funkcije y(x). y(x)=O 7,3 1=1, Ij. x=e, u toj tatki funke'lja 'una lokalni maksim\lrn
1
.
c_
Jf
,---y(e)=-, Prevojne tacke grafika funkclje y (x) su -" = ../2 e
za r = -./2. Kriva je sime!ritna u

odnosu na pravu x+y=O,

8. POLINOMI

predstavimo ga

obliku

1\ (X) =a O(X _. X,) (X~' X2) ... (X gdjc

SU Xl>

X2'

"'j

X"

XII)'

nule poiinoma PII(X),

Iz identiteta

0ox"+a,x,,-1

+ .. +a,,_ ,X +(1" =(10 (x- Xl) (x- X2)'

..

(X -

X,,)

prcma stavu 6.b), slijede formu!e:

1. Funkcija oblika

a,

P,,(x)=aox"+a,x"-'+ ... +akx"-k+ .. -ta,,_lx+a,,=

(1],;X"--.I;,

gdjcje

fl

pri-

Xl

+x}.-I- ... +x,,= -"'--,

aD

k "'0

rodan broj, (10, Q, ... , an (00 fO) realni iii kompleksni brojevi, a x realna iii
kompleksna prornjenljiva, naziva se polinom iii cljela racionalna junkcija. Broj
Il naziva se stepen polinoma.

2. Osnovni slav algebre (iii Gausoy'" stav) glasi:

Svaki polinom stepcna n (?;: I) ima bar jednu nulu u skupu kompleksnih
brojeva.

(/2

X 1 X 1 +X 1 X 3

+ .. .+X,,_,X,,=-,
ao

XIX]X} +X 1X 2 X 4

XIX] ... Xk+

+ .. .+x". lXII_IX" co'"

a]

__ N,

'"

.+X,,_k+,X"_k+]

3. Bezuova u teorema. Pri dije!jenju polinoma Pro (x) razlikom (x -- Xl) dobija se
ostatak koji je jednak P" (XI). Kao posljedica Bezuovog stava izvodi se
slijedeca teorcma: ako je XI nula polinoma, tj. p"(xd=O, onda je polinom
1\ (x) djeljiv (bez ostatka) razlikom (x-~x,).

sa cijelirn koeficijcnlirna

korijen~,

(PEZ, qEN), (p, q)=l,

8. Aka algebarska jednacina IHog stepcna P" (X) '"-"""

4~

Na osnovu Gausovog i Bezuovog stava izvodi se slijedeca teorema: svaki

polinorn 1I-tog stepena m07..e se I!<1.pisati u obliku:
P,(x)="" (x- x,) (x-- x 2 )
gdje su

Xl' X2, ... , XII

nule polinoma, a

___

001-0

(k=O, 1,2, ... ,11) irna racionalan

tada je p djditelj ad a" i q djelitelj ad (lo.

(x - x,).

koeficijent uz

{1kCZ,

X".

5. Ako polinom p" (x) ima jednu nulu oblika a+bi, onda mora imati i drugu
nulu oblika a-hi, ukoliko su koeficijenti polinoma realni brojevi.
6. a) Ka.ze se da su polinomi P,,(x) j Q",(x) identickijednaki aka dobijujednake
vrijednosti za svako x.

b) Potreban i dovoljan uslov da polinomi PII (x) i Qm (x) budu identickijednaki

je da koeficijenti njihovih odgovarajucih Clanova budu jednaki.

9. Svaki polinom P,,(x) stcpena fl'moze sc, fla jedinstven naeill, predstaviti u
obliku

P" (x)=ao (x--"

X1/

(x -

X2)k2 ...

(x - x,/t,

gdje su svi Xl> x 2 , . , Xr razliCiti brojevi, k" k2 , ... , kr prirodni brojevi,

takvi da je k, +k2+ . . +k,=n i {Jo koeficijent uz najstariji Clan polinoma
P, (XI_
Broj k i zovcmo redom viSesrrukosti korijena

Xi

(i;;:;; I, r).

10. J/ornerov* postupak (shema)

7. Vietove*** fonnule
Posmatrajmo polinom

p" (x)=aox"+ atx"-' + ... +a,, __ lx +a"

Prj dijeljenju polinoma

P,,(x)=aOx"+a1x,,-1

+ .+all_tx+a"

billomom x-xI> dolazimo do idcntiteta

P, (x)= (x-x, )(box'-' +b,X,-2 + ___ +b,_, )+R,

'" Carl friedrich Gallss (1777 ~ (855), njernacki matematicar.
H
Etienne 8czout (l730~ 1783), francuski maternatiCar.
Ui>. Fran~ois Viete (1540-1603), frallcuski matematiear.

194

'" William George Horner (1773 -1827).

195

Xl:::': I +- -J3 bude nula polinoma

P(x)=X 4 +pX 3 +qx2 +6x+2. Za tako odredene vrijednosti paramefara p i q
naci ostale nule polinoma P(x).

gdje je R ostatak dijeljenja nezavisan od x i gdje su ho, bl , , b N ,. I privremeno

neodredeni koeficijenti.

7. Odrediti racionalne brojeve p i 'I, tako da

Za izracunavanje koeficijenata bk (k "",0, n -1) i ostatka R prakticno je upotrijebi!i Hornerov poswpak (shemu), ko]i se zapisuje ovako:
X,

a,

ao
a"

=bo

a,
---..

xlbo+a l

'---v-'
=b 1

ak 1

...- -.... ..-."-

x1bk+ak+1

xlb n - l +a"

'--v--'
=112

'--v--'

'--v--'

=bl<+l

~R.

1 + i nula polinoma x 3 ..- 2x+4, a zatim

10. Odrediti rcalne brojeve p i q, tako da x = I bude dvostruka oula polinon1a

n

'[

P(X)=pX4+ qx 3_ X +1.
Za tako odredene vrijednosti p i q naci ostale mIle polinoma P (x).

11. Pokazati da je polinom x (x + 1) (x+- 2) (x + 3)+ 1 pot pun kvadrat.

A
MX+N
X"'-(--)" (kEN; A, aER); x~- ,
.. (keN, p' .. 4q<O)
x-a
(x +px+q)

12. Odrediti ostatak pri dijeljenju polinoma x 8 -- 2x 5 + I polinomom x 2 -- I.

Pm (x) (m < /1) moze se na

Q. (x)

X.-.Jo--

jedinstven naein rastaviti ua pafcijaine razlomke oblika

13. Odrediti koeficijente (1, b, c realnog polinoma P (x)= X3 +- ax 2 +- bx + c, tako cia:

a) polinom bude djeljiv binomima x-I, x+2, a da podijeljen binomom x-4

daje ostatak 18;

A
A
A
_'_+_(
')2+ ... +--'-k' gdjeje k red korijena a i
x-a

9. Nab nule polinoma P(X)~X4+1.

xlb l +(11

11. Prostim iii parcijalnim razlomcima (u polju realnih brojeva) smatraju se

funkcije oblika:

x-a

Xl

odrediti ostale Dule toga polinoma.

a.

-----~-~-.--.---

.
I
f k
"
12. Sva k a nesvo dlJlva prava raClOna oa un cIJa

8. Pokazati da je kompleksan broj

b) polinom bude djeljiv binomom x

ostatak - 5.

(x-a)

M,x+N,

+-~--~

. (x'+px+q)"
gdje je fred faktora x 2 +px+q u po!inomu Q,,{x) (p2_4q<O), tj. kvadratni
faktor odgovara pam konjugovano kompleksnih korijena reda I realnog
polinoma Q. (x)).
ZADACI

i, a da podijeljen binomom x + 1 daje

14. Pokazati da je polinom P n (x) djcljiv polinomom Q (x):

a) p.(x)~(x-I)"-x"+2x+l, Q(x)-2x'-3x'+x, nEN;
b) p.(x)_x6 ';'+X'"+I+I, Q(x)~x'+x+l, (n~O, 1,2, .. );
c) p.(x)~x(x'I-na'')+a'ln .. I), Q(x)~lx-a)'.
15. Pokazati da su polinomi:
a) x 2 "-nx n+ l +nx,,-I--l;b) x 2 ,,+I_(2n+l)x"+!+(2n+l)x"

c) (n-2m)x~-nxn-"'+nx"'--(1l-2m) dje!jivi sa (x-I?

1. Ncka je P (x) polinom petog stepena i neka on ima jednu trostruku nulu x = I i
jednu dvostruku nulu x= -2. Odrediti polinom Pix) ako je P(2)~48.

16. Dat je polinom x 3 -- 6x 2 - A, AE R. Diskutiratj broj i prirodu korijena ovog

po!inoma za razne I.

2. Odrediti realan po1.inom najmanjeg slepena cije su nule:

a) Xl =2, x 2 =1 +i, x3=1 +2i;
b) Xl = I, x2=2, X3= I-i.

17. U kojim granicama mora varirati A. da bi jednaCina 3x4 _4x 3 --12: +A=O

3. Podijcliti slijedeee polinome:

imala sva cetiri realna korijena?

..

a) 2.0-3x3 +4x 2 +5x+6sax 2 --3x+l;

b) .2-3x3 -x-1 sa3x 1 -2x+l.

4. Neka je P(x) real an polinom ectvrtog stepena i neka on ima nule prvog red a
x~ -I, x=2 i x~2+i. Odrediti pol mom P(x) ako je P(O)~20.
5. Neka je P (x) fealan polin om petog stepena i neka on jma dvoslruku nulu
x = 2i. Odrediti polinom P (x) ako je P (O)~ - 8 i P (2)~ 32.
3

6. Ako je x=2 uuia polinoma x -6x +21x-26, odrediti ostaie

polinoma,

Ullie

toga

18. Data je algebarska jednaCina ax6 + bx + I =0, (a, bE R). Odrediti a i h, taka da
je x = I dvostruki korijen jednacine.
19. Odrediti racionalne korijene polinoma:
a) x4 +2x'--13x'-38x-24;
b) x'-6x'+15x-14;
c) x5_2x4~4x3+4x2_5x+6;
d) 2x 3 +3x1 -l.
20. Napisati Vietove formuJe za polinome:
a) trcteg stepe.na aox3+alx1+a2x+a3;

b) eetvrtog stepena aox4+ajx3+alxl+a3x+a4.

21. ZnajuCi da jc zbir dva korijena jednaCine 2x 3 __ x 2 _7x+A=0 jednak 1,

odrediti parametar A.
22. Dal je polin om P (x)= x

+ 2.x

.-

5x~ 6, P (2) =0. Pomocu Vielovih formula

nab ostale korijene jednaCine P (x) = O.

c) P(x)=x 4 -8x3 +24xl --50x+90,

xo=2;

d) P(x)=x 4 +2ix3

Xo

.-

(1 +i)x 2 - 3x + 7 +i,

= -J.

36. Koristeei Hornerovu shemu, razloziti po stepenima ad x

P (x +3) ako je P (X)=X4_ ,,' + I.

23. Nab ostale nule realDog polinoma P(x)=x 3 +a2 x+-l0a 3 ako se zna da je
jedna nula Xl =a (1 + 2i).

37. Rastavi na lincarnc faktore:

24. Nab vew izmedu koeficijcnata a, b, c, tako da

2
x J + ax + bx + c = 0 obrazuju gcornctrijsku progresiju.

38. Razloziti na nerazloZive realne faktore slijedcce polinomc:

korijcni jednaCine

25. Odrcditi realan pararnetar 0, tako da konjugovano kompleksni korijeni jedna~

" Cine Z4 - 2ar + 18z1"- 242 -I- 16 = 0 budu tjemena trapeza Ciji produzeci krakova

pro laze kroz koordinatni pocetak.

Hornerovu shernu, napisati
15x4-lJ:c+2x-I binomom x-2.

rezultat

dijcljenja

polinoma

27. Ispitati pomocu Hornerove sheme da Ii je:

28. Polinom K 2X4 + 3.0 Hornerove sheme.

lal<2.

+ 2x + 5

a)

18.
CJ

razviti po stepenirna osnove x-- i pomocu

e1J

29. Dokazati identitet

(l +x +X1 -1- ... +X")2

a) x4+4;
b) x 6 +27;
c) x4 +4x3 +4x1 +1;
d) x'"-2x"+2;
ej x'-ax'+I,

x"

= (l +x +X2 + ... +Xll-l) (1

x-I
I I 3 I
2
___ ~O,_ - - - _.-+,.--.'
2 x 2 x +. 2 x + 1 '

x 3 + 3x 1 + 2x

x+2
3
3
4
h) - ..~--~, = ' - ... - . - + _.~. __ .
'. (x-l)(x-2)' x I x--2 (x-2f'

b) x=3 dvostruka uula

poiiDoma Ps (x}=x 5 -8x 4 +22x 3 -26x2 +21x

4x1

x+2
_._.--(x' - I) (x' + I)'

-'~-

8 x -- I

I I
--x/2-1 I x+1
, -'" + . '~ .-- - - ._. -.
8 x+I
(x' + I )' 2 x' + I '

x-3

x--4

~ ~ ~---=--+-~~'+-'----'

x(x2+x+I)2

x +x+1

+x +x 2 + .. +x ll +!),

XCO$-----

e) --._.= '--- + 2
211

30. Aka je " paran broj, lada polinom P (x) = (x + 1 )" - x" - 1

(x2+x+I)1'

2krr
2n + 1

+x+

2x:4 +2x 2 __ 5x /-1

rlEN.

nije djeljiv sa Xl

b) (x+cosa+isina)"-(x-cosa-isina)".

39. Provjeriti razlaganja racionalnih funkcija na proste razlomke;

26. KoristeCi

a) x=2jednostruka nula;

a) cos (rzarccosx);

_1

x-I

1. Dokazati.

211 + I
L .-'-.----..
~k"'1

1
2kn
x _. 2xcos--+ I
211+ I

31. Odrediti polinom P (x) petog stepena koji zadovoljava ova elva uslova:
(I) (x-I)'I {P (xj+ I), (2) (x + I )'i{? (x)- I).

32. P (x) je poliuom Ciji su koeficijenti cijeli brojevi. Pokazati da jz uslova 6jP (2) i
61p (J) slijedi 61p (5).
33. Pri kakvim uslovima vrijedi:
a) x2+mx-1 je djelitelj ad x 3 +px+q;
b)

2
X +I1IX+l

je djelitelj ad x 4 +px+q.

34. U prostiti polinom

40. Dokazal! ela postoji broj a taka\'

poiinomom x 2 +ax + I.

x(x-I) . . (x-II+I)
P"(X)=I-I+~2!--I(--lr,
. II!
x

x(x-I)

198

Xo= -I;

b) P(x)=x',

je polinom x 6 _15x 3

8x 2 +2 dje\jiv

41. Koristeci identitet

35. KoristeCi Hornerovu shemll, razloiiti polinom P(x) po stepenima od

a) P(x)~x4+2x3-3x'-4x+l,

ua

X-Xo:

Xo~ I;

.
1
I ( x--~
I "'x--b"')'
(I) '(x-")(x-b)=;:'b
199

dokazati

13. a) Iz Ilslova 1'(1)=0, P( ..2)=0 j P(4)=18

4a-2b-l-c=&,
16a-l-4b+c=-46, cije je
P (x)=x 3 .. _ 2x 2 _ 5x+6;

dohijamo sistem jednacina: a+b-l-c= -1,

rjeSeoje a=-2, b=-5, c=6; dakle,

b)iz uslova P(i)=O, (P('-i)=O), P(-I)=

14, a) Nule poJinoma Q(x)""Zx 3 _. 3x~+x

polmorn

=x,

1. Polinom P(X) ima oblik P(X)=ao(X- !}'(x+2j1. Iz uslova P(2)=48 shjedi da je ao=J. Prema
tome, bite P(x)=3 (x-1r'(x+2)2

x1
Q(x)

paje prema Bnuovom

SUIVU

!vrdenje taeno;

je polinom P,,{x) djdjiv polinomom Q(x)

P, (x) = (x- 2)(x -- I - i)(x- I + i)(x - I + 2i) (x - I - 2i) = (x _ 2)(x J _ 2x+ 2)(x" _ 2x + 5);

Xl:== I + i, Ie je P4 (x)= (x-. I )(x- 2)(x - I + i)(x - I - 0'" (x- I)(x _ 2)(r _ 2x -I- 2)

X4 =

mora, lakode, biti nula po!inoma P,,(x). ZllaCi, polinom p.(x) je djcljiv polinomom

c) rastavljajuti polinom 1'~(x) nB faktore, dohija se da je jedan njegov faktor (x-at', sto maci da

2. a) Imamox4=x2=I-i,x~=x3=1_2i, leje

3. a) Ko!icnik je 2x1 + 3x -I- ! I, os{a{ak 35x- 5; b) kolicnik.ie

~ (3x- 7),

os(atak je

~ (_ 26x- 2)

4. Nula polinoma P(x)je j komp~~k~n braj x",,2-L Polinom irna oblik P(X)=ilo{x+l)(x-2)
(x"- 4x-l- 5). Iz uslova P (0)= 20 shJedl da 1e au = - 2. Dakle, biee P{x)= ._ 2 (x-I- ! )(x- 2)(_>?- 4x -I- 5)
I
5. P(xl="2(x- !)(:.?-I-4j1.
6.

p"(x)=(x-l)l~-xh-l-2x-l,

Za (e iSle: vrije:drlOsti se auu1ira

x=l i

1
,2-n:
2n;
b) nule polin om a Q {x)=x 1 + x -I- 1 su XI 2 =-.. (- I j,/J), odnosno Xl =COS---I- i sin~, ~l = x,
.
2
3
3
Lako se provjerava da je i X, nula polinorna P~(x) (komlili Moavrovu forrnulu). Naravllo,

RJESENJA

b)

Stl x~O,

15. B), b), c.) Treba provjerili da vafi P(I)=P'(l)=P"(l)=O.

16. Posmalrati funkcije y=xl_6xl i y=}. i nacrla(i njihove graflke. Dobijamo: za "E{-OO,
32)
polinom ima jedan realan korijen; za A= - 32 Iri realna korijena od kojih je jedan dvostruki; za
AE( - 32,0) trl realna razlicila korijenB; za A=O iri korijena od kojih je jedan dvostruki; l.a ,,>0
jedan realan korijen.

J0+4x'+12x1 ; "E[O, 5]

17. ispilali funkciju y=A.=

18. Treba da je f(1 )=0

(1)",,0, Ij. a +b + I =0 i 60 + b = 0. Od<lvde dobijamo da je a ='~, b =

19. a) Koristeci 8., nalazimo korijene XE{

Ak~je xl.;2 nula polin om a

x _6x +21x

26, clijeljenjem tog polin0lna bionoll1om x-

b) x=2;

c) xE!I, -2,3);

1,"' 2,

~3,

4:;

d) XE{-I,n,X1=-ljedvostrukikorijen

cloblJamo x -4x+13,---,0, I) x1.3=231

J3

X.I = I +
n:alan bro) Xl = 1 -

7. Kako je

-'('

X4

~ula

poliooma P (x) sa racionalnim koeficijentima, onda jc njegova nula

P (x) djeljiv polinomom Xl _ 2x -I- 2. lz ideotite!a

)3. Sloga je polioom

-I- px ' -I-qxl -I- 6x -I- 2 "" (Xl - 2x- 2) (Xl -I- bx -I- c)

b) x,

-I-X3+X4= -~, XIX1+XIXJ

+XIX4

a1
+XlX3 +X1X4 -I-X,X4=~'

dobijamo p"'" - 4 j q = I. Dakle, Ostale nule polinoma P (x) su

s.

ill

+X2

x)

= I -I-J2 i x =

--Ji.

Imamo (I + if- 2 (l + i)-I- 4= I + 3i -I- 3i1 +e - 2i- 2 -I- 4= I + 3i _ 3 _ i- 2i+2:0"O.

7

9. Polinom P (x) mourno predslaviti u :liku

X4

+ I ""x

X"l

=(1

-I- 2x" + 1

. .fi

21. Prema Vie(ovim fonnulama xl+X1+X l

2:x? ={x -I- 1)1_ (x J2'f =(x

l

.fi

'IT' X3,4 =( -I ilT' nnle

__

x ,,/2 + I) (Xl -I- X

Ji -I- J), odakle dobijamo

polinorna P (x),

xIX Z

+ (Xl -I- xl)x;, =

poslavci daje x l +x1=1, odavcle dobijamo daje XJ =

22.. ImamoxI+x2+X3=-2,xJX1+XIX3+XIX3=-5,
X,X 2 X 3 =6; (e zbog x3",,2 je x, -I-x2 = -4, XIXl =3, 1j
23. Posto je x,"i'a{l+2i),

-~

!.

I. Xl = - J

XI = -

10

X I X1=5ff.

Iz Vietove formuk:

It'.

12. Odredimo realne: brojeve p j q iz idenliteta .r' _

~dje je ~ (xl ~oJ!no~ os~og stepena. Odatle

2r + 1 = (xI _ l)K (x)+ px+ q,

za x = I i x = - J dobijamo sistem jednaCina p + =0.

p-l-q-4, elje: Je rJe~eoJe p= -2, q=2. Dakle, ostatak pri dijeljenju polinoma je _ 2x+2. q

)00

prema prel-

i x l xlF-3, teje A=-3 .

je x2""x l ""'a(l-2i), a odavde

Xlx1X3= - lOa] dobijamo sada X3= -2a.

11. (xl+3x+

-"2' iXIX1X~ = - 2' a

25. Slavljajuci da je ZI =Q1cis <fl, x) =1, = Qlcis (- 41),

XI

Xl

=Qzcis <p,

z~

=12 = Qlcis (- <p) u Vielove formule

+ Zj -I-z1 +1 2 "" 2a, IIZI +Z IZ2 + Zit! +ZIZl +11 12 + z212 = 18,

ZIZ,Zl -I- ZIZI12 +ZIZ111 + ZlZJZ1 ",,24,

ZIZIZlz1 ""

16, dobijamo a ",,3.

26. Rczultat dije!jCllJil pOllll0l11il. 15x4 -- 13x -I- 2x - I sa x - 2 dut je prcg!edno Hornerovom shcmom:
J

15

-13

139

15

17
34
70
kolicnik 15x'-I-17x'+34x+70

27. Odgovor je potvrdan. pi! jt

28, Koristee! Hornerovu

i\ (xl =

(x~'

Dakle,

ostatak

Jijeljcnja

je

139, dok je djclimicni

2) (x - 3)1 (xl -I- I)

x 5 -2x 4 -i3x 3 -4x 1 -t-2x+5=(x_l)5-t- 3 (x- J)"+S(x-I)J+3 (X_I)I-1-5.

29.

KOrlSll!!

cinjenice eli! je

c)

(:! +2x-I-

I -h/2-

x"'I_1
I I

x -I- Xl -I-

-I-

x" = --,----,x-' I

X"~l_

(xtl);

I+x+x'+.

2(x -j-l )J(J2m!2)(x

40. Aka je data pretposlavka tacna, tada jc

(Xl

30. Kakojc x +x+I=(x_a)(x_o:

1-

).

O:="2(-l+i y ' }j, polwom P(x) djeljiv je sa xl+x+1 aka i

samo ako je (o:+I)"a"-I=O! (0: 1 +1)"-(:('"_1=0. Kako je a+l=-a1 ! [j2+1=_a., ove

jednakos\! pos\aju aZ~_ a" - 1=0 1 cr" - c.:1"- 1 = O. odakk poslije salmanja proizilazl -- 2. = 0
Zakljucujemo da je tvr(knjc !skazano u zadatku tatno

31. Uslov (I) kazuje dn jc polmom P(x)+ I djeljiv sa (x_I)'. To mati da je izvod log poiinQma, Ij
P'(x), djdjiv sa (x-If lz usloya (2) slijedi da Je izvod poiinoma P(x)-I, Ij. 1"(x) dje~i'i sa
(x + I )2. Kako je, po pretposlaVCI, Pix) pohnolil petog slepena, moze se pisali P' (x)= A (Xl' -~ I f (A
je kunslanla) Iz ovcjednatinc izlazi

jc P (I)"" -- I, P ( - I) = I,

traj~lJi

I'(X)=A(~X5 __ '~X'+x)+B' gdjcje B kOll$tanta. Buduci dn

polinom P (x) ima oblik P (x)= -

-_"(~

32. Ol1laCimo date uslo,'e 6iP(2)

,/2+2 (.\ -I- I )J(J2-~'i)!2)'

11") :

4"

X --

-f-2x -t I f-

8k+ I
2
21/1- 0xcos-----1l+

+x"-

(xi=l).

-!-X"=-

1
2
b) (x 1 +3){x +3x+3)(x -lx+3):

)8. a) (x2+2x+2)(Xl_-lx+2);

dobijamo da je

ShCIlIU,

+ __ x 3 4-

15
-

-I- ax -I- 1) (X4 -I- Ax] -I- B)? -I-

ex -I- 2) = x"

! 5):;3 ~ 8x 1 + 2,

odakle se na osnovu prmcipa identileta !lo!illoma dobljc sislelll jcunilCina

(I) al

0,

0,

(2) l+aA+ B

ell

= ~ 15,

A-HB+ C

B+aC+2 = -

(4)

8,

o
C+2()=
(5)
lz (I), V) i (5) izlazi (A, B, C)=(,

Il,

a1

I, - 2a), Ie uv/Sl<iIJUJWllih Illjconosli u jedJ1<!cine (3)

(--1) dobij'lITIo:
iJ.1

4a

+ 15=0

/la 1 =9, Ij. a = - 3 (posto a= 3 He zadovoljava pi

III

jeduutinu)

41. Moze se dokaza!l opslljl rCZullal

",'

(~)~~: __ ;T(:t._b)"-'''l~()(-l)l

6Ip(3) sa (I).lmamo:

(2) P (x) - P(2)= (x -- 2) QI (xl; l' (xl'- P (.1) = (\ ~ <) Ql (x)

Q! (xl i Ql (x) su polinomi clji je Slepcn n~~ I aka je 11 slcpen polinoma Pix). KodicijCllli poiinoillil
Q! (xl i Ql (xl su cijeh brojcvl. lz (2) La x=5 doblja se:

(,,+'-1') ~b}~~'{
1 ( 1 , "
n-I

(X_aY-=i-.-(-I)

1 )

(7-=-b)"-l

Rezultati (ll, (2) I (3) sc dobiju IZ (*) za n=l, 2, 3 respcklivllO. Ookaz..1.1i matematiCkom
l11duckijorn da (.) vrljedi za sve rlEN

(l) P (5)- P (2)~ JQ, (SP' (5(- P (J)~ 2Qo(5)

Na OSIlOYU uslova (I) i relaClja (3) l.akljuClljc sc

{llp(,) i 211'(5)1=611'(5).
33. a) Treba da je

(Xl

+ fIlX-

l)(x - a)=x 3 + px +q, sto je prerna principu identileta poiinoma

=-il''"q II ~()m- I =p II rrJ-Il-0-=m ='1 A[!= _q"

~) treba da je (r + mx
~a+m=O

I (Aa= m);

+ I) (Xl + ax + h)= X4 + px 2 +q

II I +am+b==p Aa+bm=O IIb=q

=(m=Ollp=Q+JjV{q=!Ap=2 m 2 )(a=

34. OCilO je P.(r)""

I (-I)"(')={I
k

Ill,

b=q).

1)'=0 .. r=l,n, Ie jc prcma leoremi 4. p.{x)=(-!)"

II!

1=0

(x-I) (x~ 2) ... (x- rl).

35. a) (x+I.t'-2(x+I)J-3(x+IY+4(x+1l+-1;
b) (x-I)'+5(x~ It+ lO(x_I)3+ IO(x,-1)1+5(x-1)+ 1-,

c) (x-2J"'-18(x-2)+38;

d) (x+it -- 2i (x + if - (I +i) (x + ill - 5 (x+ i) + 7 + 5i.

36. Razvili P (xl po stepenima od x ~ J, a zalim zarnijeniti x - 3 sa x

P (x+ 3)=x4 + IIJ? + 45x1 + 81x + 55

202

+3

Dobije se

203

3. Dokazati da Sll tacke M J (2, _.), 1), M2(4, 11,6) i M)(4, -4,3) tjemena
pravouglog trougla M I M z M 3

9. ANALITICKA GEOMETRIJA U PROSTORU

4. Odrediti taeku na z-osi koja jc podjcdnako udaljena ad taeaka A (J, -1,3)

B(2, I, I).

5. Dale su taeke A (l, 2, I), B (2, - I, 3) i C (3, h, c). Za koje vrijednosli b

'I C

tacka C lezi oa pravoj AB?

6. Poeetak vektora ~ je u tacki A (2, 1

91. VEKTOR POLOZAJA. RASTOJANJE DVIJE TACKE.

PODJELA DUZl lJ DA TOJ RAZMJERI
1. Polozaj laeke M u prOSloru

...

.ry

OM =r, koji se naziva veklorom p%iaja lacke M. Oznacimo Ii sa i, j, k

jedinicne veklore osa Dekartovog* desnog pravoug!og koordinatnog sistema
vezanog za polO, lada je

; =x7 + y] +zk,
~

gdje su x, y, z koordinate (projekclje) vektora polozaja r. Imamo da je

';hlx'+I +z', te

7, j, Ih

1;01 2 =

I.

2. Neka su r, ' r, vekton polozaja tataka M, (x"

Rastojanje d(M I , M 2 ) izmedu taeaka MI i M2 je
d=

y, z.) , M, (x"

y"

2,).

1;2 - ;~]I = v'(x"; - XI)2 + (yz -- Y])~'+-(z-,---z]?

3. Neka su dale taeke MI (Xl' y], zd i M2 (Xl, h, Z2). Ako (atka M (x, y, z) dijeli
duz MIM2 u razmjeri A, onda vrijedi jednakost
...,.

-i""'.

-t

(r-r,)~),(r,~r),
~~

-i'

~_

---t

tJ.

-i'

rl +Ar z
1+), ,

r~---

-t

gdje su OM I =r 1 , OM 2 =r 2 , OM =r veklori polozaja. Odavdc s!ijede fonnu!e

Xl+AX1

Yt+Ah

pravilan.

8. Provjeriti da tacke A (3, -1,2), B(I, 2, --I), C(-I, I, ~ J), D(3, -5,3) cine
tjemena trapeza. NaCi diiZine njegovih para!elnih strana.

10. Dokazati da je trougao ciji su vrhovi A (3, - 2,5), B (- 2, 1, - 3), C (5, I, -- J)

gdje Sll a, p, '1 uglovi koje veklor ; zak!apa sa pozitivnim srnjeroYlina osa
Dekartoyog pravoug[og Sistema (tj, sa vektorima
Vazi
2
1
+C05 0+C05 '1 =

7. a) Odrediti tacku T koja je jednako udaljena od tataka A (I, - I, I), B (- 2,

L I), C (.~ I, - I, 2) i D (2, 2, - 1).
b) Dokazati da je retraedar T, (0, 0, 0), T, (0, I, I), T, (I, 0, I), T. (I, I, 0)

9. Data su tri uzas!opna tjemena para!e!ograma A (I, I, 4), B (2, 3, - 1), C (- 2,

2,0). Nab cetvrti vrh paraleJograma D.

y
z
cosCt.=-, cosp=-, cos'1=-,
r
r
r
x

cos 2 a

1 Nab koordinate krajnje taeke

vektora o.
-t

odnOSll na lacku 0, pol, odredcn je vekrorom

-J.-i'

1), njegoy inlenzitet je 3, a projekcije

vektora ; na x-OSu i y-osu Sll respektivno 2

ZI+AZ z

x~I~' Y~I+C' z~I+i.-

ZADACI

1. Izracunati raslojanje izmedll tacaka MI (7, 1,3) i Ml (5, -1,2).

ostrougli.
11. a) Odrediti koordinate !ez.ista T trougla ABC u prostoru;
b) odrediti koordinate tezista trougla ABC ako je A (5, 1, 12) B (11, 3, 8), C (2,

5,0)
12. Tacke Ml (2,5,0), Ml, (0, 1, 7) i M3 (1,0,2) su tjemena (rollgia M 1 M 2 M 3 ,
Odreditl koordinale sredista duzi M2M3 i Iez.ista trougla M 1 M 2 M 3

!!

13. Odrediti vektore polozaja ;,

i ~_~I~caka A...;
i C }9je leZ~ respektiv~~ u
ravnima Oyz, Ozx i Oxy, ako je ab=81, b'c=9, ca=36 I ako se te7Jste
trougla ABC nalazi u tacki T(2, 4, 6) .

14. Izracunati povrsinu troug!a M]M2M3 cija su tjemenii tacke:

a) M, (7,3,4), M, (1,0,6) i M, (4,5, - 2);

b) M.(I, 2, 0), M,(3,0, -3)1 M,(5, 2, 6).

15. Izracunati zapreminu tetraedra M 1M 2M 3M4 <Sija su tjemena taeke M 1 (1, I, 5),

M, (4, 0,8), M, (6, - 2,6) i M, (5,0,3).

16. NaCi odnos u korn koordinatna ravan xOy dijeli odrcl.ak izrnedu tacaka A (2,

-1,7) 1 B(4, 5, -2).

2. Dokazati da SII tacke M, (3, - I, 2), M, (0, - 4, 2) i M, (- 3, 2, I) tjememi
jednakokrakog trougla M 1 M 2 M 3 .
Rene Descartes (1596-1650), franClJskl malemallCaf 1 filozof.
,OJ

17. Duz AB je podijeljena tackama C, D, E, F na pet jednakih ~ijelova. Ako je

C(3, -5,7) i F(-2, 4, -8), nab koordinate tataka A, B, DIE .

IS. Ncb

18. Izraziti radijus-veklor Idista trostrane plramide rreko radijus-vektora njenih

vrhova A, 8, C, D.

19.

z )Oa

--1 2),B(3
_'_
_" 5 ~ 6) . N aei" [reC(" vr I1 C
se zna da sredlOa Slrane AC lezi fla OSI Oy, a sredina s(rane Be na

r~, r J

I f4 ycktori poloZaJa tacaka M"

M I , M) i M. Zaprcmina V tetraedra
I -> ....
.,.
-+

jt: V=6!{(T/-rtlX{TJ .. rd) (~4"-;!)I,V"'3

fl'

MiM1Mf~

7 -1-), ( -- 2)

Dataslldvavrhatro.llglaA(~4
k
'

SU

(X

ra~n;

16. Neb prava A13 sljcec [aVan xO}, U lack! ,\1(_\, ),,0) [mama

I + } , ' lJ ),""-2 Sada je

{)=---------

7
2+,--4

z.

1
x=---

RJESEN1A
1. d= 3.

1.

MIMJ"",MIM:"'y'46
18. Teiis(c pirMnide dijeli odrcl.ak DE, gdje JC E leZlste Irougla ABC U odnMu

3. -;\:f~M5 = ~t;i.fi + M';-M~", 234

.,

4. (0, o,~).

DC,

1. lcdnaCina ravni koja proiazl kroz tacku Ml (Xl' ft, ::d i nonnalna jc n3

(ARI = -in, IDe! =2/22, Ai =~ DC.

vcktoru n=(A, B, C) g!asi (u vektorskom obltku)

9. Koristiti uslav

AD;:= Be,

(:-:!);;=o

D (~ 3, (l, 5)

10. ~r~,'g"htitdi ,:!njCfl, iell da je kvadrat stranice koja lei! naspram ostrog ugla manji od sume kvadrata
,1
,I)U S ramea.
'
--.

lIi

Ii. a) Tdiste T trougla dijel'l medljanu AAI trQlIgia U odnosu A= 2;!, pa je ; r=

gdje je

-.

Kako je A1 sredin3 stranice Be troug];l,

x -"-x
+x
~ r_A+rS+rC
_ _ -,aodavdex""_ci_
.. _'_,c
3
'J
-,

12. Tacka

D sred!~!e
.
a=yJ+l k,

sG,~,

je

13. Neka je
jednai:ina

2)

MEDUSOBNI POLOZAJ DVIJE RA VNI

1TJ:I=ji,i1j,

AD- =~

-->

-+

9.2. JEDNACINA RA VNI. RASTOJANJE TACKE OD RAVNI

l'AT!1=IBf!.l""ICill=rD'TI1=d=T(~'22'2
~ :~) '

7. aLSrediste tetraedra ABeD:

dobljamo

AC! An su koliflcarni

6. 8 1 (4, 2, I); 8 1 (4, 2, -3).

8.

-,

f7=4(rrl-rff-l-rc-I-rj): C(4, ~5,

5. b= -4. (",,5; mora bili:47 =kAB, tJ vektori

b)

! -.

),,,.~3:1;

-+

~_C.~A-,- ""!:.-. +-~~.~

1+2

"rl/+rc
-.

-+

-.

dUli

l~f;AI;. Tezis!e

-.

p=;-';o

(:;0:0, udaljenost ishodista

(p):.O). Dalje je, zbog no = (cos a,

_Yci+YI/+YC
Yr~~'--3---'

-.

r' 110 = P (normaini, Heseov* oblik jednaCine ravni),

~

tOJerA=~--

ZA+ZJl+ZC

20)

zr=------
3 ' b) T 6 , 3 , -3 '

T rrougla ima koordillate x=!, y=2, z=)

COS

p,

od ravni),
~

COS

y) i r

= (x,

QM=;, "OMI =:1

y, z),

xcosa+ yeos ~+zcosy- p=O,

sto predstavJja normalni oblik jednaCine ravni

1I

skalarnofTl obliku.

Opsti ob!ik jednaCine ravni u skalarnom obliku je

A (x-x,)+B(y- yrl+C(z-z,)~O

.,.

b=X1i-l-z:tk. c=xli+y~; tada iz uslova zadatka dobijamo ovaj sistem

iii

Ax+By+Cz+ D=O.
Yl+Yz=12,

z\+Zl",d8,

Yl'Y1=36,

1 1 '1 1

Segmentni oblik jednatine ravni je

=81.

y z
abc
'
a, b i c odsjecci koje ravan odsijeca na koordinatnim osama,
X

_+-+-=1

-+

l4. Neb

....

gdje

-.

SU'I> /'2,'1

Sll

vekton pololaja !ai:aka M 1 , M2 i MJ

I -+ -.
-+
-+
P="2I('2--rl)x(rJ-r!)I.

a)

P-;oo24,5;

b)

P=!4

L, 0, Hesse (1811-1874), njematki matcmaticar

207

206

2. Jedn.aCina pramena (sveznja) ravni koje prolaze kroz preSjeenU pravu dvije
ravnJ

26. "~aci)e~.lta.0nt~ ravn_~ kola s~?rzi {aeku Ai I (1, I, I)

a=2i +) ~ k i b= ~j +3) +2k
.-.--',

-Jo

.~

paralelna je veklorima
"'-i-

27/ NaCi jednacinu ravui koja je paralelna vekloru a = i + 4} + k i odsijeca na x-osi

i y-osi odsjecke 3 i ~ 6.

je

28. Odrediti odsjecke SIO ih ravan odsijeca na koordinatnim osama:

3. Ugao iZJ11edu dvije raVOI Cijl su veklOri normale;;
C )je
J
2

= (A 1 ,B
e ) ' -I _ (A B
],
]lll1~
2"2,

XT2y~3z~O:

lacku

SlmC[ficnu

pocelku

odnosu

na

ravan

31. Isp'ltati oclnose 'Izmeau dalih rayni:

i norma!nosli dvije rayni

aJ 2x-4y+4z+ 7~O,

AIA z + B j B 1 +C j C2 =0.

b)

4. Odslojanje laeke M (x o, Yo, zo) ad rayni Ax + By+ Cz + D = 0 data je obrascem

~

Vi

A2 +B2 + C1

....

(~Ir-no-Pi)-

I ~O:

c) 2x+y+zJ5+5~O, 3x- y~O:

d)
e)

--j.

3x~6y+6z~

x+3y+7z+9~O, 4x+y-z+8~O;
-Jo-~?-~

i !AXo+BYo+Czo+D!

-~7?-)-

r(i+2j+3k)~4~O,r(2i+j

20. Saslayiti jednaCinu ravnl koja:

-.~?

..,

k)~3~O,r(3i+3j+2k)~7:

2x-4y+3z~l,x~2y+4z~3, Jx-y+5z~2_

32. Odrediti parametar p, taka da ravni

budu narmalne.
~

ZADACI

2x+py+z~3=O ! 3x~2y+pz+3=O

33. Odrediti parametre pi q, taka da ravn; 2x+py+3z=O i x+2y+qz+I=O

a) prolazi kroz osu Oz i hoz laeku M (1, - 2, 1);

budu paralelne.

b) prolaz~ kroz lacku M (2,3, "-4); paralelna je ravni yOz;

pr~lazl

OZ~OSI

koordinatuom

;.;=

Cj

A2 = Bl = C 1

c)

5x+y-3z-15~O:
2y-3x~6~O

30. Dalaje ravan

I, ~=(I, 2,3). Oa II se tacka P(~2, -7, 1) nalazi sa iste
slrane rayni sa koje i koordinatni parclak? IzraCtmati odslojanje te Lacke ad
ravol.

Odavde se dobijaju uslovi parale!nosti dvije ravni:

,_.

bJ
el)

;(/+2j 2k)--5=0

Ind hi

B,

x~2y+3z-6~O;

29. Nab

n l 'n 1

cOS(P=~.

Aj

aJ
c)

kroz facku P(2, -2, -4) i odsijeca odrezak na Ox-osi a= -3 a ua

c = 2.
'

34. bdrediti ugao pod

2x--2y+z+ I ~O.

kojim

se

sijeku

ravn;

2x+3y+6z-'l=O

21. Tacka M (2 , -, . I.'~.

2) J-e podnoz'J-e no rrna Ie spustene

- k
IZ oordmalnog pOCclka 0

35. NaCi jednacinu ravni koja sadrzi laeku M 1 (l, I, I) i para!elna je ravo;
3x~ y+ 7z-12~O.

22. a) Saslaviti jednacinu ravni koja sadrZi tri date neko!inearne [aeke M (
,
zd, Ml (x 2, Yl, Z2) i M3 (x 3, Y3, Z3);
J XI, .fl,

36. NaCi jednaCinu ravni koja sadd:i taeku M J (0,0, 1) i normalna je na ravnima

na ravan. Nac! jednacmu ravni.

b) lizeti, specijalno, da je M, (I, I, I), M, (7, I, -I) i M, (~6, ._ 3,6)_

23. Naei jednacinu ravoi koja sadrii laeke M (I - 5 I) - \1 (3 2 _ 2)

.
-Jo
7
~
--7
1"
I 1 1
"
, a
paralelna je vekloru b = i - 2j + 3k,
24.

Na6i)~dnaCinu

ravni koja sadrii t3cku M J (1, 2,3) i normalna ie na vekto'

polozaJa te tacke.
.
(
IU

2x+y+z+l~O

x~3y+5z-7~O_

37. NaCi jednacinu ravni koja sadrZi tacke M 1(4, 1, - 2) i Ml (- 2, 3, - 5) i

nonnalnaje na ravui 3x+ y-2z+5=O.

38, Naci jednacinli ravni koja odsijeca na Ox-osi i Oy-osi odsjecke 6 i 3 i

normalna je na ravan 4x + y ~ 2z + 7 = o.
n

25. NaCi jednacinu

....

--7

raYn]

koja sadrzi tacku M (I 0 - I) .

"

norma na

n=2, +2) +k. Dobijenu jednaeinu sves{j ua normalni oblik

208

JC

na ve loru

39. NaCi jednacinu ravni koja sadrzi Oz-osu i zaklapa ugao 3 sa ravIlI

2x+ )'-zJ5-7~O.

40. Na osi Ox odrediti lacku M jednako udaljenu ad tacke A (9, - 2, 2) i ad ravni

3x-'6y+2z--3~0,

41. Na osi Oy odrcditi (acku M jednako udaljcnu od dvije ravni x+ y-z=-I,

x- y+z- 5=0.

56. Odrediti parametre a i b, tako da ravan 5x+ay+4z+b",,-0 pripada prarnenu

[avni a (3x -7yl' z- 3) + ~ (x - 9 y+ 2z + 5)= 0,
57. Iz pramena ravoi a.(4x+13y-2z-60)+B.~4x+3y+3z-30)~O lzdvojiti onu
ravan koja od koordinalnog ugla xOy odslJeca {rotlgao pOvrsll1c 6.

42. Kroz lac.ku M (- 5, 6, 12) postaviti dvije ravni od kojih jedna prolazi kroz osu
Ox, a druga kroz osu Oy. IzraClloati ugao iZmc(1u ovih ravni.

43. Kroz presjek ravni 4x- J'+3z-1 =0, x+5y-z+2=0 poslaviti ravall koja:
a) prolazi kroz tacku M (I, 1, 1);
u) paralelna.ic sa os am Oy;
c) normalna je oa ravaH 2x- y+5z- 3=0.
44. Nab odstojanje ravlli:

RJESENJA
20. a) C=,DdJ, Ax+By=O, A I+B (-2)=0, A=2fJ, 2x+ydl;
ill "/x+D=O, A-2+D=0. D=~2A, k\~2A=0, x-2=0;
x
y z
2
-2 ~4
6
x
r
1_
tl a=~3,r=2'--=3+b+2=1, _.3 1 -';-+'"-2-=!.b=-II'-=3+--6/11+2~1

2(."(-2)~

~=(2,

a) llx-2y-lOz+15~0 i Ilx-2y-IOz-45~O;

21.

b) x+2y+2z-7~O i x+2y+2z+5~O,

22. a) UZ!1llmO pro'lzvo!jnu !acku M (x, y, z) ruvn'l) spojIJ1l0 jedJllJ od dauh (ataka, npr. AI) sa M, Ml

45. Izracunati visinu lis piramide tiji Sli vrhovi II tackama S(O, 6,4), A (3,5,3),
B (- 2, II, - 5) i C (I, - I, 4),

(y+I)+2(z-2)=0, 2.-.:-Y-t2z-9=0,jer je

] :'vf , . Veklori 'M]A;,

Jednak nuli, Ij

'Ai;"M;

i M~I; Sll kompiatwrni, pa je Iljlhov mjdoviu vcklorski proi7.vod

Y-Yl

\-X)

Xl~:\1

46. Odrediti jednaciou ravni koja .ie paralelna ravni datoj sa x - 2y+2z - 7 = 0 i
udaljena je od nje 2-<1. 3.
47. NaCi jednacinu ravoi koja sadrii tacku Ail (2, - 2, 4) i pravll presjeka ravni
x+ y+z- I =0 i 2x- y- 3z+3 =0.

X-

by+z =0, x+ y- bz = 0

50. Naci geometrijsko mjesto tacaka koje su ad ravni 3x + 2y + 62"- 35 =

ne za 5.

a udaJje-

51. Date su taeke A(7, 3, 4), B(I, 0, 6) [ C(4, 5, -2), Odrediti geornetrijsko
mjesto taeaka M, tako da zapremina tetracdra ABCM bude 147.

Yr"Y]

X3-'\]

Yl-j",

, -', I
Zl'- 21
Z.l -

= 0,

ZI

SID predstavlja lrUzenu jedllabnll ravO!

oj Imama

48. NaCi jednaCinu ravni koja sadrii pravu presjeka ravni 4x- y+3z-1 =0 i
x+5y--z+2=O i normalnaje na ravni 2x+y-f-5z-1=O.
49. Odrediti pararnetar b, tako da ravni bx - y- 2 =0,
proia7.e haz jednu zajednickll pm vu.

-1,2)

r -I

X-,,[

I -7
-8(x- I)~ 16(y- 1)-24(z- t)=O, -8x

,- [I
~

-4

2 '"" 0,

16y- 24z+48 =0, x

+ 2y+ Jz- 6=0

23. Cmacirna sa ~J ~;1 ~ek\()re P~Jol.~~a tataka MI ~ M 2 , a sa (R) tra:(,cnu ravan ladu ravan (Rl
sadrji v('ktor

il

= r 2 - r 1= 2i

+7j ~ 3k,

a nonna!n<l JC na vektoru

k
-3 =15t~9r-l!kt

" " "

11=(1x6=
-1'

52. NaCi geometrijsko mjesfO tacaka koje su podjednaka udaljene od ove dvije

ravni

3x+2y+6z-35~0

x-2y+2z--3~0,

Prcma lome, jednatina ravni (R) gl:ISI

15 (x~ 1)~ 9 (y+5)~ I! (z~ 1)=0 iii 15x -9y~ Ilz~49=O.

53. Izracunati zapreminu koch tije

2x-2y+z-1 =0, 2x-2y+z+5~0,

clvije

strane

pripadaju

ravnima
24. x+2y+3z-14""0.

54. Izracunati

zapreminu

tetracdra

ograniCenog

ravnima

x+ y+ z-l =0,

x-y-I~O,x-z-I=O,z-2~(),

Izracunati duzinu visine !etraedra SpUSlene iz tjemena koje lezi II ravni Oyz.
55. Iz pramena ravni 2x- 3y +z- 3 +1.. (x+ 3y+2z + 1)=0 izdvojiti anu ravan koja:
a) prolan kroz tacku M(1, -2, J);
b) je paralelna sa OSOI11 Ox.

210

25. _. x +~ y+ -1--=0.
3
3
3
3
26,5x

3y+7z-9=0

27, 2x ~ y+2z~6=O.

28. a) a=6, b=

~3,

c) ll"",b=c=O;

c=2;

b) a=J,b=15,c=~5;

d) fl=J, b=

~2,

(;;00

oo.
211

I
2
2
5
29. Op~li obhk jcdnatin~ ravni glasi x+2y-2z-S=O, a normaln'l oblik glasi - x+'-y- ;:--=0.
:I
:I
3 :I

Dak!e, odaJ)cnost
J().

Da,

'od.
5
. (10 20 - -20).
0 Iznosi- Rjdcnjc JC (atka -,- -

r[lVnl

9' 9'

48. h+56y-14z+23=0

49. b=2;

d=JI4.

31. a) Ravni

S\I

SO. 3x+2y+67=0, )x+2y+6z .. 70=0;

paraldnc, jef su vektori

~)

b) ravnj sc sijcku pod pravim uglom, jer

---t

-t

->

----t

,-

-,

2-; -

4j +4k i ~l = 3-; - 6j +6; koJinearni;

~, = i + 3j + 7k i ~l = 47 +J-- k orlogonalni;

-.

jednacine cos Ijl = Icos (n

---t

"

nJI =::;-

51.2x-6y-)z-IIO=0,2x-6y--3z+142=0;

veklori

$\1

..--.

c) ovdje je 1I,=2i+j+k..j5! 1I1=3i-j. Sa <p Ol--llilCimo oSlar ugao izme(1u favni. Tacla

12

.
11:
shJedi 4) = -] . Znab, ravni se sijcku pod ugloll\ --;
__

_.

e) prcsjecna lal:ka je (- I, 0, I), Ij. imnmo jedmslwno rjdcnJe sislema

]Ji

54. V=6, h=--.

2

55, a) posta tach M !ezi na Irazenoj ravni dalog pramena, ro imamo 2 + 6 + 3- 3 --i- ic (l- b + 6 + 1)= 0,
1...=-4; trazena ravan je 2x-3y+z-3-4(x+3y+2z+I)=0, Ij. 2x+15y+7z-+7=O; b) napisimo jednatinu pramena U obliku (2+},)x+(-3+3),)y+(I+2A)z+(- 3+A)=0, posto jc
ravan paraldna sa O$OIll Ox, dobijamo A=2+1.=0, \=-2. Trazcna ravan ce hili
1x- 3y+z 3--2 (x+3y+2z+ 1)=0, 9y+32 + 5 =0.

32. p=6.
33. p=4; q=I,S.

4
34. <p = arc c"os-.
21

56. lzjednacine dalog pramena napisanog u obliku (3Cl+~)x+(-7o:-9B)y+(a--2Blz'+f-Ja+50)"'"O

i jednatine date ravni Sx+ay+4!,j-b=O dohipmo 30:+))=5, ~ 7o:-9!hci, ,":/-- 211=4,
_ 3a+5B=b-, dobijamo a=7., B= - 1, odnosno <1= - 5 1/)= -II

35. 3x- y+7z-9=O

~) =

I
I
52. Buduci da je -I)x + 21'-1' 6z- 351 =-Ix - 2y + 2; -.31, Imamo za gcomelflJ,ko nqes{o lacaka d\ lie
7
)'
ravni Cij.: sujednacine x+ IOy+21-42=0 i 8x- 4y+ 16z-63=0
53. 1'=8

d) sijeku se po pravoj, Ij. Ireta ravan pripada pramcnu ravni odredenim sa pfve dvije ravni,
bcskonacno moogo rjc.knja sistema;

36. Ovdje Je

47. Tra7rna ravan pripada pramcnu ravnl,tIJajej~dnatm3 p(x+y+l-l)+Q(lx-y-Jl+3)=O Jz

uslO\'a da tralcna ravan sadrzj lacku M) slijedl p= q Dakle, j~dnabna ravnI jt 3 t 2; + 2 = 0

2'r +j +"k, ~! =7 - 3) + 5k, ~; = ~1

~! =

8; -

9j - 7k. )ednatina ravni, koja sadrii tacku

All i noonalnaje na vckloru~, glasi 8x-9y-7z+7=0.

a
57. Dohijamo

~- =

a
29
,_=
__
p
44

lcjerinIlCineravni4x-J},+6z -12=Oi !2x-491'+38zt84""O

37. x+2Jyt-12z- I =0.

38. x+2y+3z-6=0.
39, Jcdnafina ma koje rami koja sadfzj

IT

lOS\)

ima ob!ik Ax+By=O. Posla je ugao Izmedu dale j

12A + BI
I
.
blt! ------;;;;::.----==--= -, odakle se doblja

.. .

[razene ravnJ ~, tad a mOla

JIO'JA1+B1

I
A =-B iii A = ,. 3R, Dakle,

9J. JEDNACINA PRAVE. RASTOJANJE TACKE 00 PRA VE.

MEDUSOBNI POLOZAJ OVIJE PRA VE

jednacine Iraienih rayni su: x+3y=0, 3x- y=O.

1. Neka prava (p) prolazi kroz tacku M] (x]' y], zd i neka je paralelna vektOrtl
~=(l, m, n). Neka je M(x, y, z) proizvoljna tatka
na pravoj (p), a
-}
---+
radijus vektori tacaka M t i M. Vektori M1M=r-r l i Q::fO su kolincarni, pa
na osnovu kolinearnosti tih vektora imamo

)3x-. 31 -~
.
(68
)
40. Iz us]ova --,-=IAMI dobijamo M] (8,0,0) l!lfl '~S' 0, 0

~------)-

41. M (0, - 3, 0).

Is

42. cosljl=13

-~

;1 i;

r-r1=ta (fER)
43. a)

23x-32y+261-17=O;

1-.(4x~.y+3z-

b)

2Ix+14!-3=0;

J)+j!(x+5y-!-t2)=O, Ie

I;>:

uslova

c)

[avan

~=(4\+J-1'

pramena

-A+5\1,

lma

3A~f-I).L(2,

jednaCillll
- \, 5) (reba

odredlli A J II (= lila primjer).

O~igJcdno, ravni &11 paralelne. Treba najednoj ravni odabrali proizvo!jnu latku, npr. Ai (- I, 2,
0) na prvoj ravlli, Ie nae; udaljenost od druge ravni. Dobijamo d=4; b) d",,4.

44. a)

45. Treba odrediti, odstojanje lacke vrlla S od ravni baze piramide odredene lackama A, B i C.
Jednacma raYn! hoz tacke A, B i C glasi 2x- y - 2z + 5 =0; dobijamo H.=d= 3.

iii

_17+~

od trai.ene raVnl. Iz uslova

17+DI

3=-,- dobijamo

dVlje ral'ni: x-2y+2z+2"",0 i x-2y+2z-16=0

Dl =2, D1 = -16, ~Io znati da irnamo

x-x]
Y-Yl = _
Z_Z,
_
_ = ____
_ (=r),
I
m
n

46. Trakna ra:an ima jedna6nu x - 2y+ 2z + D = 0. D Cerna odredili iz IlsJova cia rasrojanje izmedu
raVnl Iznosl 3_ Uzeeelllo proizvoljnu tacku l1a datoj ravni, npr. M (7, 0, 0) i naci !ljtnu vdaljenosl
d--~-]-

r=rt+ta,
gdje je t promjenljivi skalar koji za svaku tacku prave uzima odredenu brojnu
vrijednost. Gornja jednacina predsta vlja yekt orsku jednacinu pra ve (p). Jednacina prave (p) u kanonskom obliku glasi

a u paramelarskom
X=X 1 +It, Y=)',

+mt, 2=ZI +nr, gdjeje r reaian parametar.

-,

.lcdnaCina prave koja jc data presjckO!Tl dvije ravni je

59. Prava (p) sadrO', tacKu M,(I. 9, ~I), paralelna je voktoru ,,~(3, 2, 7)
Napisati jcdnacine prave (p) u parametarskom obllku.

=0
{ A1X+B1Y+~IZ+Dl
A1x + B1y+ e z + Dl ;:;:,0.
2

60. Napisa!i karlOnski oblik jednaCine prave zadane vektorskl

"+

2. Neka je Mo (xo' Yo, zo) data tack a i neka je

X --Xl
.-~-

Y-- YI
-~--

Z~ZI

=---

gdje su

fO

;:0) x,;,
d = ..,-~--=T"-'~~-,
Irl

i r l vcktori poloi:aja tacaka Mo i M j

3. lednaCina prave kroz dvijc tacke Ml

(Xl, YI, 2 1 )

~'>~Xj

Y~ YI

Z-Zj

X2~X]

Y2-YI

2:z-2 1

Q2=(il' ml, tl2)

i Ml

(X:z, Y2, Z2)

parale!na je pravoj

62. Prava (p) je definisana jednacinama Y= 3x+ 1,

prave (p) u kakonskom obliku.

glasi

Z=

2x- 3 Napisati jednacinu

63. Prava (p)je definisanajednacinama 2x+3y.-z~5=O, x--3y+2z+2=O. Napisati jednacine prave (p) u parametarskom obl!ku
4
Q
j

(/j,

64. Date pravc:

nosaca pravih i glasi

)
a

Ql(ll.

-,

~3'

x=2, y=3, z=t.

nIl

z+3

.y+2

- -

c) prolazi kraz tacku MI (1, I, ~.. 2)

4. Ugao ~v Izmedu
pravih (pj) i (p2l definise se kao ugao izmedu vektora
4
!Ill,

---Jo

+2J +4k.

b) prolazi kroz tacku Afl (- 2, 1, \) i paralelna jc pravoj

x-2

,(;.~! ~

-,

-+

-lo

3k)~5i

a) prolazi kroz lacku M 1(1, - 2, I) i parale!na je Ox-osi;

p= (t, m, 1/). Rastojanje d tacke Mo od prave (p) je

---Jo

+j ~

61. Napisati jednaclnu pravc koja:

"

jednacill<I date prave (p). Prava (p) sadrii tacku M j (x j , Yj, Zj) i paralelna je
vektoru

_~

-lo

r x (2i

..

cOS~=~-lh cos~'

X~2Z~I

{ 2x~3y~2z+7~O'
2x~ v~z

4~O

{ y=3--22 ;

b)

c)

X-2Y+3Z-4=0
.
{ 3x -I- 2y ~ 5z _. 4 ~ 0

napisati u kanonskom obliku

la,lla,.1

Prave (PI) i (p:z) paralclne su ako i samo ako su vektori a l i Ci:z kojinearni, tj.
ako vrijcdi

65. Odrediti kosinme uglova kojc prava definisana jednaCinarna 2x - 2)' x+2y- 2z+5=0 gradi sa koordinatnim osama

+ 8 = 0,

66. Naei jednacine simetrala uglova sto ih obrazuju prave (PI) i (P2l date jednaCinama

-,

Prave (pd i (P2) su uzajarnno normaJne ako i sarno ako su vektori a, ' Q2
uzajanmo normaIni, tj. aka vrijedi
4

Ql a Z=O

iIi l,i 2 +m 1 tr/2+!l 1!l2'=O.

UsIa\' da se prave (.pd

[;:Z-;~1';' b]=

x2 -

gdje tacka M,(x"

Xl

(P2) sijeku (iIi

Sll

Y2- YI

Z2-Z1

II

It!,

111

12

nl2

fJ 2

x- I

paralelne)

=0,

y-- 2
.~~.~.-

67:

,+7

.~.~

~3

x~

~-

y-2
~~-

z--l-7
~

-6

~2

Izvesti jednaCinu prave koja prolazi hoz tacke M 1 (Xl' Y.,

zd

M2

(x2' h,

zJ;

b) napisatijednacinu prave kojasadrzi tacke M,(l, I, 1) i M:z(2, -3,4).

68. Neka su M, (3, ~ I, ~ I), M, (I. 2, ~ 7) , M, (~5, 14, ~ 3) tjemena traugla

A-J,M:zM]. NaCi jednacinu prave koja sadrZi tezisnu duz MI T trougla
M j M 2 M J (T je te1:i:ite lrougJa).

y" z,) IeO'i na pravaj (P,), (k~ 1,2).

69. Ispitali odnose izmedu pravih:

ZADACI

a)
58. Prava (p) sadrij tacku Ml (1, - 2, 3) i paralelna je vektoru ~= (2, _ 3, 5).
Napisati jednaCinu prave (P) u kanonskorn obliku.

x+2 ~y--~~z {x-- y-5z~8~O

x+ y~z~O
'

T---:=- 2 ~ I'
x-I

c) '2~

y-7

--

z-5 x-6
4-

y+!

--3~~--=2-

b)

y-I

Z-l-i

~~~~~

3'

x-I

z+5.

-4

-~-~~-,

214
215

70. fzracunali ugao izmeou pravih:

aJ

f2x~ly+5

{ z=2x+2,
Y~2X-1

tz=2x

2X-2 11 -Z+8=0

y--2
7

x-I

z+1

3 c

','

82. lzracunatl rastoJanJc

l2x

----=-.~-=--,~5

2,

z+3

y+1

1)

i (q):

(P)-2~-6=~1~

postaviti

pravu

koja

sijcce

prave

:x- ~.=.r:=~ -j~

J~

~k M (l
eo,

taC

2) od pravc date .iednacinom

2-2

1~~2=2

71. Odrediti parametar c, tako cia prave date jedn<lcinarna

x
)' z
... = =-,

Ml (1,

Y+ I

rO;._1

2 '

J4x+y+3z-21 =0
+ 2y- Jz +:') c.d).

bJ {
x-j-2y- 2z+5=0,

tacku

81.

. _
.'
~k P(l 22) od prave koja prolazi taCkam3 .4(2, 2,3) i
83. OdredJil rasfoJanJc tac e
"
8(2, -1,0),
, ' tac'k e AI'0 (J , - I , 7)
oel prave
84. Nab raSloJ3I1JC
~

budu onogonalne.

72. Prave (PJ) 'J (Pl) su dafe jednaCinarna

x-I y+1 z-J x+1 y--l z

2X- y+z-4~0
{ x+Y-2+1 =0,

~-~-2~~-~' ~-~~~I-~-'

a) Odrediti parametar c, tako da se prave (PI) i (p~) sijeku;

b) za tako dobijeno c nab koordinate [acke presjeka pravih (Pd i (P2)-

73. Napisatj jednacinu prave koja sadrli tacku M J

--t
--t
----t
veklOfU a=6i-2j-3k i sijece pravu
x-I
+1 z-3
(b):~32
~~ 5

(_."

85,

Izracunati rastojanje izmedt1 paraleJnih pravdl

x

y~4_z-~

x~=y-=-~=z-.

T=~--2

1, 2, -3), norrnalna je Iln

-I

86. lzvesti obrazac za rastojanje izmedu dvije mimoilazne prave.

74. Tacke M I (2, 0, 0), M 1 (4, 1, -2) i M)(-2, 3, -5) su tjemena lrougla
MIMzM). Nab jednacinu prave koja sadrzi visinu MIN trougla MIM1M).

87. Izracunati rastojanje izmcdu mimoilaznih pravih.

x-3 y-6 z-3
.~_~_=y+~=z+?
a) (P):-4=~=~2~
(q), 8
- J
1

jy=z
(q)

75. Naci jednacinu prave koja sadrzi tacku MI (0, -1,3) i sijeee obje prave:

(p):x=IH, y~-2+1t,z~J-t,

(IJJ:x~5--2t,y~-3-Ht,z~~~71

76. Naci jednaCinu prave koja sadrzi koordinatni pocetak i normalna je na

x-I y z-1
pravama

(IJJt:~:=~

(P--=-=~-

77. Nac! jednaCinu prave koja saddi tacku MI (1, - I, 2)

x+ y- z+ J =0, 3x+2y+2z-1 =0 pod pravim uglom.

sijere pravu

' .
. x ..- 8 y- 2 _""_z
,. tacKu Cijc rastoJanJe
88, Na nravoJ ---=--- naC! ,
"
8
-6

".
.
79, OdredltJ prcsJccne tacke pravlh

x-9

)-'---2

z+1

2
x-I

y+2

z-2

-4

(p):--~~-~.--

(q~-~~---=--

x
y
2-1
-=--=-- a
2 -I
I'

d t ae'k e (8 ,-,
7 0) iznosi

10,

RJE~ENJA

x-I

'd "
'" "
x y-2 z+3
78 N ael' Je
naemu prave k
oJa slJe1.;-t; prave -=~-=-~
1
3
2
.
x-I y+5 z-3
paralelna Je sa pravom ~-=--~=~-,

Iz=x+ 1

58.

-2~

""

y+2 z-3
---:1
""

-5~'"'

59. x=I+3r,y=9"1"21,Z,,,,-1+7r.
~
.,
'"" _
60. fx(21+J~3k)-

,
Jk = 5'~ + 2~.I +4k '
; ; k \ =(~3y_z)i+{3);;+2z})+(x-2Y
\2

~3

:.:_4Y2+5

3x "1' 2z= 2, x ~ 2y=4, odakle slijed! da je

~)
x- I

x+2 y-I z-I.

b) '~O=~l=~'~i'

oj

216

(q)

{lX+ lOy-z~47~0
6x-2y+ 7z+1~0.

y_1
62. lz datih jednaCina slijedi: x",,-]-,

2-\-3

x=--2-

iIi

.\'~!

y- I

2+2

-O~~-o~=-l

80, Odrediti presjecnu tacku pravih:

5X-2 Y +5Z+3=0
(p) {
x+3y-4z-1O~0

3Y-2=5,

x}

;: +3

-~~-~,

63. UveulfllO

~1=2i+3j.-k,

veklorc

';1=1-3j+2k

P,aya

(p)

jc

paraJelna

-,
,
. I'
61~2m-31!""O
p dobIJamo JCI. naLillU'
,

vcklOru

Ji 5) !z d;!tih jcdnacina za ~ =
dobijall10 sislcm jcJnatina 2.\ + 3y - 5 = 0,
x _" Jy+ 2 =0, clje jc rjdcnjc x = I, y= 1 , IJakJc, p,ava (p) saddi tacku At! (J, 1,0), Jedllabna prave
x-! y-l
if) IJ kanonskom obl!ku glas)
a u paramctarskolll obliku x=!+Jl, y=I-51,

9k

;;j =

f"" n. x

3--

Z c'::

x- -4

If
y- -2

-I

x ,- 2
74.

- 4

sat:crcll1O II jelioacinc, dobljamo 4x-21 -8=0, a odavde z=2x-,4 Aka prvu jcdnacllllJ
pomnozai1o sa -3, pa je sabcrcmo sa drugof11 jet.!nacinom, dobijamo 8y- 14z+8'=o0, a oduvde
4
4
4
4
x- 2 y+ I
,.
1
7

c)

z=-:;I'+7

Imamo

,-.

sada

-J..-i-

-1=-7-=z, III x='21+2, )-'-"=4'1-1, z'=='l

2x-4"'-'-7 Y +7=z, iii

-+

-.

76.

...

-->

,'-+

-i-

I,

onda

je

---j.

-i-

-,

=7 (p,,~ P2)= i( - i +3j +8k). Prcma tome,jednacinc sirnetrala uglova !ito ih oblazuju prilve (PI)
x-I

(P2)

),-2

2+7

-9

glasr

x'-'

z+7

-->

-+

M 1,

Olld~ JC prava (p)

nosac veklora

(-XI

V-'V I

.',.-X I

YI-}'!

pfll\e (p) giasi ":,~,-,,,-,,,,--=---.

x-J

1'+1

,~",~

-.-,

-;

(1= r~ - ' 1 = (Xl -

XI)

:-ZI

x-I
1'-1
b) -"-""~---"

z,

-4

21

7,+3

-3

51

-- 110

y+!

1-3
--,---

--~=

-,88

148

....

-J.

+ (Yl -

poJoiaja tacaka 11.11 i

YI)j + (Zl -

Zl)

.,.

(p)

jednaclll<]

.1,

15

,-2

r+l

=-----=---

59

16

15

x+}

7!l

',
I

--x,
4

I,
I,

=Jo

+ 21t> y= - 2+1 1, Z-"= 2- 41 1,

{q):x=9+61 1 , y=2+JI~, Z= -I +1 2

(p):x=!

---;.

k Tada jednacinll

z-I

,'I

Rld:!Va,'\

..

--->

...

'>

'T'rnil sislem jcdnaCinJ, doblJ<lITIO:

+ 3k i PI = 61 + Jj -

4k ortogonalni; C) prare se sJjeku, jer jc

_.

--;.

jednaka nuli
-;.

---j.

".

..

-i-

->

-.

+ 2j +2k j P1 "'" 3i + 2j +6k, !ada je cos (PI'

21 1 -61 2 =
11 .-31 1 =
-41 1 -' [2= -3, a odavde

71. c=5,

paralelna vektoru

Z=

2, Dak!e, Iraj.ena tacka plesjeka datil! prayih Je (3.

t'

)Z!7

lJl

["

-2

-4

-10

10

-I

- 47

~O

Ipdlp,1

Rjdavaujcm bilo koje tri jednacinc ravni dolaz~~l1o do fJC c,nJa x = ,y= ,
vajll i telvrlu jednaCinu. DakJe, date pruve se slJcku u lath (2, 4, -I),

21

21

Jednatina !ralene prave (P) bite oblika

--;'-J..---;.

I,

da SlI pravc zadane kao presjeci rayni, koordinate pn::sjecne tacke pravil,l moraju
'cd latine zadatih ravni. To mati da Ireba rijditi sis!em od &:t'lri linearnc Jcdnacme
za ovoJava I 1, 'D., bi ovaJ' sislem imao rjdcnja, treba da je clirninanla sistema Jcdnaka null
sa In ncpoznu c. ,
Zaista, us!ov je ispunjen, jer je

80. S ~

81.

b=3i+2}-5k.

}'= _

..

b) (5, 7, 6).

x+ly-2z+3

x ~ J,

- I, -2)

PI' Pl
19
... --;.
4
Pl)=--::;'~-=-; b) cos (PI' P2)=-~-'

--;.

K
11 =1'/1=-I.ona"noJe:

".

Pl=61-4j+2k
kolillearni.; b)prave su
_.

delenniu.'lll(a

73. Prava (b) jc

(b)

Napl5 11T1O date pl'ave u parametafskom obliku:

j'1 vektori

'"

or1ogonillne, jc, su vektori PI = i + 2j

.,.

pravlll

2m, Ako jc, lla pn!l1Je.r, me;;;;

-7

-,

prcsjeka

=---=

74

70. a) Kako JC PI = i

-,/11,,]=

-3, 11=6

r1!"-'

1+1

69, a) Pra.e su paraJelne, jer su veklOri Pl=Ji-2j+k

y--2

= -'-.

-9

uslova

lsPUlljtl1 jc uslov za prcsjek dvije pravc

67. Tach All I Ml odred\lju jcdnu i samo jednu pravu (p) Ako.'in'l

68.

1... ...
I.,. .,.
SI=7(Pl+P1)=7(5i-.9j+4k),

-->

-->

p2~~3i.-6j'-21-;,

PI,=,Zi-3j-6k

slal'IITlO

!1

x --

S10 ih obrazuJll prave (PI) i (pz) 51lddc lacku M j (1,2, -7) presjeka lih pral'ih.

6{), Simclrale uglova

Ako

75.

65. cos(i, p)=-, cosU, p)=-, cos(k, p)=-

-,
Sl

Slslem jednatilla 'Ima rjcScnjc 1=2,

x+1

19

&4. ,)

':"'5=:'9"'

91

J'~d".,~ina
dutnJ';JIlIO 1=31+18m+ ]In''''O 1'.,. 8'""J'"
v'"
'-~
l-

--+

-2

Prava Idi u ravni (R) odredenoj sa M\ i

J
.,.

<1

'''-

1 koj~ zat.!ovoljll. '

(Pl te !; ravni J) odredenoj sa MI.~ (q~ PresJck ,te dVI)c

M

M (I

1 -3) an =qxM1 M),M 1 (2 .

. (R) i (S) d'J'c trazenu pravu. Imamo nR = P x M 0 I> 0 , - "

,

raynl,'
->
---j.
...
-i~
---j.
k.'
prarc

J"! 4'+6k an =4i-5j+7k. Konaello je Ye tor plavca!fa ene

0-3) Do b ijamonR= )-- '1
'

; "";;R x ~,=27 .1--3] + ,,',

x-I

pa jcdnaCina traiene reave gJasi

y-2

z+1

~2=J= '1--

'1-=--:1-=-'-" gdje treba odrediti vektor p",,/i +mj +nk, Iz nsJova ortogonalnosti veklora a i

d=l

218

219

3. Uslov da prava (p) ]ezi

! F
83. d=-'..,6

ravni a, tj.

ravni (a) jc da je (p)ll(o:) i cia tacka

II

AI+Bm + C/I=O AAxl

gdje jc {acka M J (Xl> Yl'

Zl)

Ml E

(p) ]ezi i u

+ BYl + eZ I + D=O,

na pravoj (p).

ZADACI
89. Ispitati odnose izmeau pravih i ravni.

x-I y z+1
a) _~=-=~'-, x+y+5z- 7 =0;

2
3 -I
x--2 y--I z-3
b)---~=-~=-~' 2x+2)'-z-3=0;
3

- 2

x-- 1
c)

90. Nab
88. Mora bili v'(~~-::~8")l+Tv=-2)I-+?=JO. {j. (x __ 8))+{'~21+72_
sfere s ccn!rom \l (acki ')(8 2 0)'
J
~ _ ) ) - - 100, 'sto prcdst<lvija jcdnacinu
paramclarskom obliku' t'-8;+'8
~ pouprcl.-mkom U=IO_ Napisirno jednllCi,!lu date prave II
. __
, \'_' -61-f-2 z-O te WIOI n
k
(81+8-8)2+(-nl+2-2)1=JOO 'd kl _ ' - '.
, r (l presJe prave I sfere: dohiprno
, 0 a e Je 1= -t- I Za 1 = J in1(l
~k
If
1= .-1 doblj,l1TIO lacku hi) (0,8,0).
-rnn tal.- U J 1(16, -4.0), 'J. za

koordioate

tacke

prodOfd

2x- y+2 z + 3 =0 .
91. IzraClinati

ugao

pod

kojim

pra va

prave

x-I

y-1

z- I

v- 1

z-J

-I

x+z-2=0.
92. Napisati jednaCin~1 prave koja sadrii lacku M 1 (1,

~ 1,

ravnl

proclire

ravan

2) i normalna je na

ravan x+2y-3z--6=O.

9.4, RAVAN I PRAVA

1.

Neb je

data

93. Napisati jednacmu ravni koja sadf'li lacku M 1 (l, 0, 0) i nornlalna jc na pravoj
()X-~XI i'~J'I z-z
:: :-~1~-=~~-;;--=---;~'

prava

'.
a=(I,

x-I

m,

rl)

ravan

(a):Ax+By+Cz+D=O
'
je
sa
' n"-(A
_. , B , C) . U gao Izmedu
prave (p) i ravni (a) dal
~

"

sjn<p=~=
lallnl

z,-3

y+2

2~=-=--3

94. Sastaviti jednaCinu normale povueene iz tacke P (2, 3, 1) na pravtl

x+1
2

y
-I

z-2
3

---=~=-~

AJ+Bm+CII

Jl'+m'+n")A'+B'+C"

Us!ov para!eloosti prave (p) i ravni. (a) gJasi

Al+Bm+Cn=O
Uslov nonnalnosti prave (p) j ravn! (a) glasi

ABC

{=;=;
2. !acka
prodora
Jednacme
praveprave (p) i ravoi (a) nalaz! sc tako sto se napisu parametarske

95. Napisati jednaCinll ravni koja prolazi kroz tacku Ail (0, -1,0) i sadri! pravu

x-I

z+1

2-=1=-3-'
96. Nab lackll koja Je simet riena tacki M ( - I, 0, - I)

x- 3y+2z+2=O.

x y+1 z-J

x=xJ+1r, Y=Yl+mt, Z=Zj+llt

dzamdUene vrijednosti x, y, z u jednacini r,avni. Iz tako dobijene jednaCine

o re J sc parametar l , a s a mlm
- tim
. I- k oordlnate prodora.
J

220

odnosll na ravan

97. NaCi jednacinu ravni koja sadrii tacku M 1 (l, 0, 1) i pravu 2x + 3y- z- 5 = 0,
98. Napisati jednacinu ravni koja sadrzi pravu -=' ~2

2x+y-z+7=0.

.x-1
pravo]

y--l

z-l

-2~=-3=-4-'

-=-='1

i paralelna je

113. Napisati jcdnaCine zajednicke normaJe pravih

x-3 v-I 2-1.
x 7 y-3 z--9
(I', 1-7-~'-2~--:::l' (p'):-T
2
-- I

99. Naei jednacinu ravni koja sadrii prave

x y I z+l
x-I Y z+2

-4

100. Pakazati da

-3
prave

Sl!

x-- I

-2

~x+ y+z=2
,-I
--,
{

114. NaCi jcdnaCinu zajednicke norrna!e pravlh

2x+3y+4z~7

pararelne j !lac I

X+Y '-I~O, {Y~X

{ 2x+z=3
z=x+1

jednaCinu ravni koja ih sadr.zi.

101. Naci jcdnaCinu ravni koja sadrii pra'lu x~-2y+z-6=O, x+z-2=0, a nalazi
se na [a5(ojanju 2 ad koordinatnog poCetka.

x-I

y+2

z-3

~-=--=---

116. Odr('diti rarametar

na ravan
.(11)

J'

z+1

,z

projicira sc
tacke
2
3
4
x +- 2.1'+ 22 - 15 = O. Naci jednacinu te projekcije.
--.~=-.=.-----

na

jcdnaCinu

kose

projekcije

prave

te,

J'- J

=~

ravan

..

na

..--=.--

jx-y-z-22=0

(/2)

_~

ravan

0)-'2

-~

paralell10 vektoru a = i

ravan

+ 3k .

-3

H~

y-I

z+I

2, -4), paralelna jc ravni

112. Napisati parametarskc jcdnaCine prave koja sijcce praye

_._-

z-2

=--.,.=-~

3x-4y+9z+ 7~O_

222

(Jx+4y+z-(b+5)~O

x+5
2

y-3
--4

je

ravDlma

X+3X+Z-4=O
.
' (q) { 2x+2y--z-4=0_

z+I

--=----.. = - 3

3x+I2y-3z-5~O

~.
--. "' ~.. -,
.
89. al Prava je paralelna sa. ravni, jer su vektori p "",2i + 3j - kill = i +j -1- Sk Orl()~~ual~l; b~ pn~:a
_ d a ravn!- "'0 I,D ("'," Al o~,
(' I, 31 'lfipada pravoj i ravni_ Clj!
su., veklOri
P = 31 -~ 2J +
2k _II
ptlpa
-+
.. ---"I, _,
~
~;=2r+2;-k; c) prava je ortogonalna na ravan, jer Sll vckwrl p=31 2j+k! n=61-4J+2k
",-,,,

koiinearn l .

90. x",,3t, y=fir+ \, z",,2t+ I; 61- 61-1 +4/ +2+ ]--+=~, 41=_-4,

f= -

I; tack<! je (- 3, - 5, ... I).

,/3.

P-II
IT
91. K"ko jc p=i - j +2k i 11=1 + k, lada JC Sin <P=~=2' I4I=J'
...

-+

---"I

-+

..

_>

IrlH

x-I

paralclna

2_
odnosu na tu ravan.

Odrediti param'!tar b, tako da se prave fJ i q sijeku. Zatim odrediti presjek

pravih (p) j (q) i jednaCinu ravoi koj;) ih saddi.

La

111. Napisati jednacinu prave koja pripada raVUI 2x+3y-z+6=O i sijeee prave
x=2t, y=t"-2, z=6t+l pod prayim ug!oll1.

y+I

RJESENJA

... ~
x-2 y+4 z-1
lx- 2)'~ 3z-7=0 I sljece prayu --~=~'-='-'--.
3
-2
2

x-J

odnosu

l1a ravan x+2y+z-3=O.

HO. NaCi jcdnacinu pravc koja sadrii tacku MI (3,

Jx+5),+z,-,=0
i sa rayni (S):
lx ,+4,,0

rx+2y+2z~3=0

t19. Dale su prave I' i q: (1'1

projekcije.

--=--=-~ U

sirnclriCl1u koordinatnolTl pocetku

108. Na pravoj presjeka ravni x + y+ z~ 2 = 0 i x + 2y~ z-- 1 =0 naCi tacku koja je

podjednako udaljcna od ove dvijc ravni x+2y+z+ 1 =0 j x+2y+z~3=0.

_ x-2

y-S 2-9
.
1
.... =--~=-4- budu paralelne 1 ooca
k

a
118. Odrediti iednaCinu rayni koja proJazi kroz tacku T(3, - I, 2) i paraleln je sa
x-2 y+S z-I.
x+1 y-l z+5 teodrcdititaCku
pravama (p); '-'~--=~---'--=.~- I (q)' --"-=--S-=~~'

--4

2j +6k Naet jcdnaCinu

109. Naci jednaCillu prave koja je simetricna pravoJ

x+7

117. Nab jcdnaCinu ravni koja pro!azi kroz prayu

107. Pra va, definisana presjekom rayni 2x ~ 3 v + 5z = 0 i 4x -I- y-- z = 0, projici fa se

fla

lackarna cije jc

taka da pravc

'2X+2Y-Z--10=O

x- 4y- 8z+ 12 =0 gradi ugao od 45

z+2
-3
4
x + 2 y + 3z -- 6 = 0 ako se projiciranje vrsi paralelno vektoru 2i + j

106. Naci

x+J
2

A (6,5,4)

Ouredi!1

odrediti ravan koja ih sadrz!

104. NaCi jednacinu ortogonalne projckcije Oz-05e na rayan Ax + By+ Cz + D = 0

x--I

t~:~+2

rastojanje 3

2x-4y+z+5~O

105. Praya

i (P2)

-- 2
koja sijece dale prave

pravll (p) paraJclnu dataj ravrl! j

102. Nab koordinate ortogonalne projekcije tacke M J (-- 3,7,4) oa pravll definisanu jednacinarna 2x- y+ z- I = 0, x + y- 3z+ 1 = O.
103. Nacl jednaCine ortogonalne projekcije prave

z-3

y+l
lIS. Data je ravan x+y=O i prayc (PI) 3

92.

y+!

z-~2

2=--=--3

93.2x+}'+3z--2=O.

223

94. Ravan kojoJ pripada dala lacka P i koja JC normalna na dalu pravu ima jdnacinu
2 (x - 2)-! (.1'- 3) + 3 (2 -. J )=0, lj_ 2x- y + }z -- 4 =0, Prodor dale pravc kroz dobijcnu ravan jt
x- 2 y- 3
P'(- I, 0, 2) lednatina Iraicnc normale (PP') glasi' -],-=-")"'-= I

95.

~=MAf,

x;,

~=-'-47+5j.j.k,

J..lh-l "",-I--]+k, ;=27+]+3k,

l

16!l3

x-I

_w.-__

114.

2-11/13

=_

-4

ravall (R): -4x+5y+z+D=0,

tCl.bogM1ER -4,0+ (-I)HJ+D=O. D=5:dakleimalllo:(R}:'L>.:-Sy-z-5=O,

96. Prodor normale kroz datu lacku M na dalu ravan (R)

HTl3

koardmalc 1"( - J, - I, 0)_ Sada je T{XT'

y'

'7
")
97

14x+}y-j-)z-J7=O

Iz i=-nl .1

/1

= I

dobija mo (p):

-,2

(p')

aizi=-miI 1

-2

~~=~.=_IO/9 = z+8/9.

98. !lx-6.1'-z--S=0.

- 4

99. 7x+2y+5z+3=0

100. x+y+z=2
101. Data prava prolazi kroz lacke (2, -- 2, 0)
Ax+By+Cz+[)=O. Tadajc

(0, - 2, 2)_ Ncb je jcdnacma lrazt:ne ra\'nl

IVI

2A-2B+D=O,

~===2,

--2B+2C+D=O,

JA1+8l+Cl

3 paje (Ri x+20r+7z-12=0

4

odaklc jt A=C=O, D=28 iii A=C=-211, D=6B Prema lome, traienc ravni Sl] y+2=0 I

2x- y+2z-6=0.

1100 2500 2100\

102. (2, 6, 3).

lIS, (Rl: l1x+25.1',,-21z-50=0. 0' (

103, Onogollalrw projekcija Je prava presjeka dale r;IV!l1 I ravni koja sadrzi datu pravu i normalnct Je nJ
datoj ravni: rczulla!: \3x + 4)" - 1Oz + 25 =(),2x- -- 4r+ z -t 5 = 0

119.

104.

105.

lz uslnv:t daje elimimnla mlem'J jednaka Huh, dQbljarno b=2', prcsjek pmvlh f! I 1/ Jt> S (I, I, OJ, a

jednacillil ravllI koja sadrzi date prave giasl 2x+2),'-:

4",0

z-t-C

AC= Be: =--:::(:4- + El)

2

x'" 3

}'--3

z-3

9.5. POVRSI (POVRSINE) DRUGOG REDA

.-=--~--.

-~

106. Trai.cna kosa projckcija defillisana je presjekolll dale ravni i ravn'l koja sadrzi datu prllVU i
paralelna je datom vektoru; rezuitat: 13x - 2y- 8z+ 25 =0, x + 2y+ 3z~ 6=0.

107. x=O, ROx+ l3y-92=0

x-2 y-I z+J

109. --7- = -']4 = ~4-

1. Jednacina sferne povrSi sa cent rom u ! ack'I C (a " b c) i poluprecnikom R glasi

(x- al +(y-. bf + (;;:- cf = R2_
2. a) Neka je

108. (3, - 1, 0).

-4
113. Jednacina ravnl {Rd koja sadrzi pravll (pd I para!clna je pravoj (Pz) glasi 2x+)'+4z-ll=0;
jcdnatina ravni (R 2 ) koja sadrzi pravu (PI) i normalna je na ravan (Rd jc 5x+34y-! lz- 38 ",,0;
jednacina ravni (R3) koja sadrzj pravu (Pll j normaina je na ravan (Rd jc 3x-2y-z.-6=O
Zajednicka norll1ala mimoilaznih pral-'ih (PI) i (p,)jc presjek ravni (R l ) i (R J ). Njenajednacina giasl
x-- I y z+3
~'-=T=~4-'

II

prostoru data kriva !inij(l. (D) koju zovemo dircktrisa (lxJdilja)

kao prcsjek dvije povrsi

(S,): (I), (x, y, z)~O
(S,): 1>2 (x, y, z)~O,

1l0. Nadimo ravan (R) pliraleinu sa datom ravn! (5) koja saddi datu lacku M! i sijcce dall] pravu (p)
Zbog Rl!S je ;R=(J, - 2, --3)=31-2j - 3k. Sada je zbog MI ER: 3'3-2'( ~2)- 3'( -4)+ D=O,
D= - 25, pa je (R): 3x- 2y- 3z- 25 =0. Dalje je pnR = Mo (8, - 8, 5), Ie je jednaCina Irazenc
x-3 y+2 2+4
prave (M!Mo); -'-""'--=~-,
5
- 6
9
x-2

224

l187'1187' 1-1-0)

i vektor (1, nt, /I). Prava (G), koju zovemo ,2e1leratrisa (iwodllica), koja
klizi duz krive (D), a ostaje para\clna vektoru p, opisuje povrs koja se lOve
cilindricna povrS.
b)

Neka prava (G) sijecc kr'tvu (D) u tackt

krivoj (D). Tada je
Z-Zt.
ffi (
, " )-0'
"x-x,
... _ _ = Y-Yt
___ ~=~'_
.. __ , '*'1
XI, )1'
~l ,

Afl (XI' ),,, ZI)

koja sc krece po

<I) 2 (x I' Y1, z 1 )~O.

I
m
n
Ove cetiri jednacine eliminacijom koordina.ta XI: )'1 i fl daju jcdn.u vezuCF)' (s,
y, z)=o, gdje Sll (x,)', z) koordinate pro!zvolJne tacke na generalflSl (-, , tj.

na ponsi koja predstavljajednaCill1-l cilindricnc povrSf. (Specijalni slucajevi:

F(s, y)~O; F(x, ,)~O; F(y, d'~O)
3. RO/aciOlIe

i-

\!-

Xl

el dvog-ranog hiperholoida: _,,+:.,_,1 __ O"-=' -I'

(/1/1

'

("2

r)
d) eliptickog paraboloida. -+=------=22, (pq> 0);
P 'I
Xl

(obrtne) povrj'i

Rotaciona povr.s nastaje obrtanjem date krive oko koordinatne ose (kriva je
11 ravni koja sadrii 0511), taka cia svaka tack a
krive opisuje kruznicu sa
cent rom na [oj osi, pri cemu kruznica pripada ravni koja stoji normalno na toj

te

\"

c) hlperbolickog paraboloida:
fI

OSl.

-, ~2z, ([1'1>0),
!J

a) Ako je jednaCina hive koja rotira F(x; y)=O, z=O, a osa rotacije je Ox,
odnosno Oy osa, tada .ie jednaCina rotacione povrsi F (x,

,/yl+-z2) =

0,

odnosIlo F (v7i~-;1, y)=O.

b) Aka je jednaCina krive koja rotira F (x, z)=O, y=O, a osa rotacije Ox,

ZADACI

odnosno Oz osa, tad a je jednacina rolacione povrsi F(x, ,1/'+z2)=0,

odnosno F

(.,.'/;2 +},i, 2)=0

3) jednaka 5.

c) AkojejednaCina krive koja rotira F(y, z)=O, a osa rotacijeje OJ', odl1Dsno

0:: osa, tada je jednaCina rotacionc povrsi F (y,

JT+- Z2) = 0,

odnosno

F(v~r+ y', z)~O.

z)~O

(5,): 'D, (x, y, z)~O

i tacka A (a, b, c). Prava (G) (gcneralrisa) koja klizi po krivoj (D) i prolazi
kroz tacku (vrh) A opisuje povrs koja sc zove kOllllsna.
b) Prava (G) sijcre krivu (D) u tack! Al (Xl' YI' ZI) koja se krece dllZ (D) 'I njena

x-a

Nael jednacinu sfere koja

z,

lackl A (4, -I,

lacki C (2, 3, -!) i koja od prave

4y+z-8=0 odsijeca odsjecak duzine 16

Nati poluprecnik i centar kruznice koja je derinisana presjekom ravnl

Jx+y-z-9~0, sfere (x-4)'+(y-'7)'+(z+I)'~J6,

zd=O.

5. Algebarske povrsi drugog reda su povrSi dellnisane algebarskom jednacinom

128. Na sfer'l X2 +yl+Z2-:::::9 naci tacku kojaje najbliza ravni x+2y+2z-21=0,

129, NaCi poluprccnik i centar krU7J1icc koja je definisana presjekom ravoi
Jx'-4y+12z+99~O i sfere (x-6)'+(y-81'+(z- 7)'~196,

130. Nati jednaCinu sfere koja saddi tacku A (1, I, 1) i kruzuicu definisallu jedna-

60ama Y+i+r+4x-2y+ 10z--6=0 i x+4y+z-3=0.

drugog reda

C,' + 2Dxy+ 2Eyz + 2Fxz + 2Gx + 2Iiy+2Kz + L~O,

Kanorlski obi lei jednacina povr!;i drugog red a S1l, na primjer:

x2

22

a) clJpsoida: 2+2+-1= I
abc

x2

b) jcdnogranog hiperbo!oiJa: - 2
a
226

2
126, NaLI rastojanje taeke A (2, - I, -- 3) od sfere x + l + Z2 .-- 4y- 6z + 12 = O.

lz ove celiri jednacine e1iminaeijom koordinata XI, Yl i 2\ dobija se neka

veza F(x, y, z)=O, koja predstavljajednaCinu konusne povrsi (gdjc su x, y,
z koordinatc proizvoljne tacke na generatrisi ((1), Ij. na povrsi).

Ax' + By' +

ove dvije krllz.Illcc:

124, Nat! jcdnaCinu srere koja dodiruje ravan x+2y+2z+2=0

-- 2), a poluprecllik 30] je 1":=6

(Xl' YI' 2,)=0,

q)l (Xl' Yl'

S3(Ji-ZI

__

Osim toga je
(1)1

koja dodlruje ravan

i {xl+_~.,l:16
{ ~~+/=25
2
"'- -3.

z-"c

y-b

Oxyz tetraedar. Naci jednacinu sfere opisane oko tog tetraedra

5x--4y-j-3z+20=0,3x

--'~='.'--~--',

Yl~b

tack! (I, I, 0)

II

x+2y+2z+3~"0.

125, NaCi jednaCinu sferc ciji je centaf

je jcdnaCina
xl-~a

Nati jednaCirw sfere l'ijl je cenlar

122, Ravan lJx+6y+ 10z-" 30=0 odsijeca od prvog oktan13 koordinalllog sistema

4. a) Neka je u proslOru data kriva linija (D) -- (direktrisa) kao prcsjek dvije
povrsi

(5,): <D, (x, y,

120. Naci jednaCinu geoJl1ctl"ljskog rnjesta lac(lka c:ija su rastojanja od tacke (I, 2,

+_. 1/

Z2

'"~ =

CZ

I;

131. Sastaviti jednaCinu ravni koja dodiruje sferu .xl + I +r- lOx +2y+26z-113 0:=0,
.
x+5 y-l z+13 , x+7_y+l_z-8
a parale1na Je sa pravama -"-",,".. =~-...-=-~-- 1 --'~----~-----.
2
. -J
2
J
-2
0
132, Date su tacke A(5, 4,-6), B(9, -,4,2) i C(-I, -5,6), Ov']e sfere
poluprecnika 2 dodiruju sirnctralnu raVail duzi AS. Na pravoJ AC naJazc se
srcdista tih sfera. Naci jednaCine sfrra.
1_"

227

133. Kroz pravu definisanu jednaclOarna 8x ~ ! ly+ 8z'~ 30 = 0 i x -- y-- 2z = 0

ci ravni koje ce dodirivati sfent X2 + / +;;2 +2x- 6y +4z- 15 =0.
134. Kroz
Xl

tackc

+ l + Z2 +

POYU-

presjcka prave x=Jt+ I, }'=6t--4, z,,-,,4t-t-6 I sfere

lOx - 6,v- 87 = 0 povuCi ravni koje ce dodlrivati datu S'fCfU.

135. Napisati jednaCinll sfere koja prolazi kroz krug x + i - I I =0, z=O I dodirllje
2

ravan x--!-.\'+7-5=O,
136. Odrcditt jcdnaCinll cilmdricne povrsi ako Sl! gcneralrisa (G) i cjircktrisa (D)
zadani:

y z
a) (G):2,o-i~I'

= 0, x -

2z =0, a generatrisa okomit a na ravan dircktrise (D);

d) (D) (x-I)'+(y+3)'+(z-2j'=25, x+),--z+2=0, a (G) paralelna sa

osom Ox;

e) (G) paraldna vektQru

;;= T+J+ k,

aj

Stl

direk[risa (D)

(D) x + y+ 2 = 0, x 2 -

137. Saslavili jcdnacinu cilindricne povrsine opisane oka lapte

njena generatrisa (G) zaklapa jednake uglove sa osama.

y2

xl

= z.

+ i + Z2 =

1, ako

c) (D))"~2px,z~O,A(O,O, I).
145. NaCi jednacinu konusne povrsi sa vrhorn u lacki A (3, --1, .- 2) fija je vodtlja

data jednaCinama
x- y+z=O i x}'+J1---

ZZ

= I

146. Naci jednacinu konusnc povrsi sa vrhoJTl u tacki A (1,1, I) cip je \Iodilja data

, sa vr It lOn1 u koordinatnom pocetku cija je

147. Nab jednacinu k'onllsnc povrs
vodilj~ data jednacinama
x 2 _z1 =liy=l.
148. Napisati jednaiSinu kruznog konusa is!ji je vrh u koordinatnom pocetku, osa
mll .Ie z-osa, a prolazi kroz tacku M (3,4,5)
2

149. lz koordinatnog pocetka povucene su tangentc na sferu x + yl +;:1 + 4'(~ 2y- 6z + 5 =0. Naei jednacinu geornetrijskog mjesta svih tih rangenat?!
150. Nab jednacinll konusne povrsi sa 'Tholll
voclilja kriva data jcdnaCinama:

139. Naci jednacinu cilindricne povrsi Cija je izvodnlca pdralclna sa pravom presjeka ravni 2x+3y+z=O i x+),--2z+I=0, a njcna vodiljajc clipsa deunisana

15!. Vrh konllsne

.,~,

jednaCinama x2+4r-4y=O, z=O.

140. NaCi jednaCinu cilindricnc povrs! Cije su izvodnice parale!ne pravoj X=y=Z, a
njena vodiUa je kriva x =2r + I, y= arc sin t, z = t.
141. Kruzni cilindar sadrZi tacku M] (2, - 1, 1), a osa mu je prava

z-2
I

=-,- =-,~ Napisati jednaCinll tog cilindra.

142. Naei jednacinu rolacione povrsi koja naslajc na s!ijedeci nacin:
2

a) obnanjem hive. x +21 -- 3.1 - 6=0, y=O oko z-ose (x-ose);

b) obrtanjem kruznice (x-xjF+r=r\ (O<r<xd, y=O oko z-ose;
c) obrtanjem parabolc oko ose simetrijc;
.
I
)"
d) o brtanJcm
e Ipse b2

z'

+~=

1
,x=O oko z-Ose (y-osc);

e) obrtanjcm rarabole Z=X2, y=O oko z-ose.

II

koordinarnom poccrku Cija JC

x=osintcost, y=asin 2 l, z=acost.

POVrSi jc U lacki A(I, 2, 4), a izvodnlCe IllU grade 5,1 ravnJ
2x+2Y+2=0 lIgao od 45. Nati jednaCinu tog konusa.

152, Dat je konus 4x2+Sr-zz-8x-IOy+4z+S=0. Na~i jccinac,ine izvodnica

konusa koje pro!aze hoz (<leke presjeka datog konllsa

prave x=y=z-S.

153, Nati jednacinu geomctrijskog mjesta ortogo~alnih ~rojckcij~ koordinatnog

poeetka 0(0,0,0) na /"avan px+Qy+z=2, gdje

SlI

q realm parametfl,

154, NacijcdnaCinu one povrsi cije su tacke dvaput dalje od ravni x

taeke M (2. 0, 0).
155. Naci jednaCinu onc povrsi

cUe

Sli

oel ravni 4x-I=O.

8=0 nego od

tacke dvaput dalje od tackc lvf (l, 0, 0) nego

.

156. Nati jeelnacinu one povrsi rije su {aeke podjednako udaJjcne od taeke M (0, I,

0) i ravni y.+ I = O.

157. Ispitati koje su povrsi predstavljene sljedecim jednacinama:

a) x2+4l+9r-2x-16y~19=O;

c) 4X2_l~9zz+8x+2y+362

143. Naci jednaCinc obrtnih povrsi koje nastaju obrlanjem prave x=y=z aka:
a) x~ose; b) y-ose; c) z-ose.

228

vrh u t<J.cki A:

(Dj4x'+9y'~J6,z~O,A(O,O,2);

138. Naei jednacl!1lJ cilindricne povrsl Cija je izvodnica paralelna sa vcktorom

-,
oJa=3i+2j+k, a njena vodiljaje krllznica x 2 +)'2+z1=I, y=Z

y+2
-2

jednacinarna
X 2 +y2=1 i x+y+z=O.

(D):2x'~y, z=o;

b) (G) paralelne vektofu ~=7 +j + ",', (D) x 2 + y2 = I, 2=0;

c) (D) y2 + Z2 -

144. Odredili jednaCinu konusne povrsi cija

b) 4X2+y2_z2_2y_4z_7=O;

69=0;

d) 9x'+4/-z'-18x-l<iy+6z+16=0;

f)

'(2+Z1_

g) 2X2-31'2_4x+6y __ 2z~S~();

2y+2z+, 1 =0;

nt

III x 2 +2x +4y-3z-+-S=O.

x- I y-- I
158. Na(;i lacke presjeka elipsoida x 2 +2}.2+4z 2 =2 i prave ---=-~

6x-7y+6z-7(l=O.

135. Centar sfcre C(O, 0, C)EOZ, a jednacilla norm.lie na ravan 1I dodll!loj lacki sTere I dale ravni gla>]

za

~"=~==--=~~=1,
I

lj. X=I, y=l, Z=I+C_ Tacka Jodll-a N illla koordmale N (/,

1. /-i-c),

Mora bill

N(:= CM,

gdje (atka At pripada datoj krlll:llici, npr. M (.,./11. o. 0), !z gornjeg u510va dobljamo
(l+I'+I'=I!+c 2, a s druge s[rane je l+l+l+C-5=O, IJ c=5-31 Sada dobij:lIllO
'31" = I I ,-(5-- 3rf, a odarde 11 =2, 12 = 3, odnos!)o (I = I, (1 = ~4 a R; ",,31;, R; = JI~. lj R~ = 12.
R~ = 27, Dak!e, HTI<lrno dvije sfne. Xl -1_\.1 + (z+ 1)1 = 12 I ,,"(I + ,~.1 +(z+4)1 ",27

,,/2
a=-- Za koje a je prava tangenta eJipsoida?

RJESENJA

prave (G) kl'oz prOIZ\0!jIlU latku At !la c:ilIIlUIICrlUJ povrsl je (G)

Y~y
Z-z
_ - --__ = _ " , gdje su X, Y, Z tekuce koordiuate praye (G). Dobljalllo X = 21 -I- x, r = (+ y,

136. a)

Jednacilla

x-,:
110. Sfera (x_Ij2 j (y._2)2+(z_3)2=25

I
7-:=1 f-z, a

11(. (x-JI 1 +{y_l)l+T=4.

Ill. Sfera kOJa jc oplsana ako Iwacdra sadrii lackc (0,0,0,), (2, 0, 0), (0, 5, 0), (0,0, J), Neka JC
(x __ al" + (.I' - bf + (? - e)" =,-1 j<'dnilCIllJ {raltut skrc_ Tada je a~ +f;l +c 2
(2 _ a)2 +b2 +c1 ~ rl.

""r,

(/ --I- (5 _/2 'i-- ('" =

skre glasi

(1-.

r".

11'+

<1"

+ b1 + P -- e)l =

r~,

odakle je

<1

= I, b

=~, e = ~ i r =~-/38. lednac:na Uazenc

2

5)' +(z-;)
- ,-, =-~.18

125. Nalazeci raslojanje date tacke Cod date pra\'e, dobijilllH; (x- 2? --)- (y~ 3f +(z+ 1)2 =289,
Xl

+ (y- 2)2 +(z~ 3)2= I

+ y,

z)l=l: c)(G):

X-x=!~=Z.-2_=I=-~X=I+X.

Z=

:11+2,

r' +

(:-::/.:::y

)'1+(1_21)2 ___ (1+\)=0

(?z

':4~~)=O;

d) (G)

l+x-2(-21+-:)=0,

Ie

128. (1, 2, 2)

t'=y.

- 2

22 -- X

tj

~1-'~=;---:::=~-~ I = I=X

1=

=[

te

+_X,

Y = y,

konai',JlO

Z =2,

1);+(J-2r+(z-2)1~-"25 te

H-x+y-z-l-2=O=c=:-2-y-x. i konacno (Z_3_y)l--)I

I
I
+(\'- 2)1+{z_2)l=25; e) 9(2x-Y--2J2~-9(2y'--x-zY=3(2:.-x-r). tj_ xl--rl_2xz+2yz+

U-+x

, .\ +- y ,- 2z = 0

prcd.>!a 'llja (mzenu Lil IIl(lI iCHU pows

i preds/avlja sfelu sa cenlrom u

I. Rastojanje d tacke A od date sferc je d= A(~ _ f = 6,

.
x-4 y--7 2+1
127. 1 atka prodora prave -~--=.~-=~~ i date ravni je centar kruznice. Iz ovog uslova slijedi daje
3
!
-I
cenlar kruznice u !acki (I, 6, 0), Njen poluprecllikje r=5.

tJ X""x+l, )'=),+1, Z=z+1. a it uslova X

137. Ie; I
I

+ Y-f-Z=()

dobijamo

[=

--3(x+ Y -t-z).

+{2z-x

y)<=9

138. (x-3y+JZ)"+2(y~-2z)1=1.

129. KruzllIcu sa cent rom u (aeki (3, 12.

5) I p01.upreClllkoHl

3)i

139. (x -- 7Z)1 +4 (y+ 5Z)l =4y+ 20z

130_ Jednutllla sfera

koje sadr:!e
datu
kruInicu
gJasi
+ T +i + 4x -- 2y + 10;:- 6+ A
(x+4{+z-3J=0. Kako lraiena sfera sadrzi i tacku (I, I, I), tadaje A= -3, pa Ce njenajednaCina
bIll x +r+z1+;;:-14y+7z+3=0.
131. Sfera ima jcJnacillu

124. Celllar srerr nill:lli se nJ pI;Jvoj x=t+4, y""2r-~ I, z=2t-2, koja sadrzi tach A i llormaluaje na
dato) ravrll, Iz uslova da lastojanje i{rnedu la-caka (1+4, 2t,-I, 2(-2) i (4, -I, --2) bude 6,
dub'0am0 da je 1 = 2, pa je cenlar sfere iii U lacki (6, 3, 2) iii u tacki (2,
5, -- 6). Dakle, imamu
dvije
sfere
sa
da10m
o50binom,
clJe
su jeJnaCinc
(x- 6)1 -I- (y~ 3):1 +(z~2f = 36,
(x-2)"--!-(r+S? +(2+6i-=36

f=

1
I
I
Z = I + 2, gdje su (x, y, z) koordinate proizl-'o)jne tatke na pravoj (G), a (X, Y, Z) Sll
lekuec koordmate prave (G), [Z uslova Z=O (jobljallIo t= z. a iz X2 + }'l = I dob'Jalll(J j~dllaciHU

r=

Indene ciiillJIICIlC povrSi (X __ Z)2+(y

123. ).:"+).1+(2+2)2=41.

lacki C (0, 2, 3) i poluprecnikom

2. ['oSlO prava (G) sljete (D). Itllamo 2(21+"xf=l; y.

X-x
)-y 2,-z
otinosno 8z 1 -8zx+2x 2+z-y=O; b)ima!ll() (G); - - , , , , -.. --=-~-=r, odnosno X=I+X,

us)ova 2",,0, 1+2=0, t=

(.1'-2'

U6, Dala Jednacinil moze se naplsati U obliku

1
IZ

!x- 5)2 + {J'+ 1)2 + (z --)- lJ)2 "" 308. VeklOr nonnale ravni koja sadrii dale prave

~=(2;-3;+2k)x(31-2j+0k)=41--6;+5k. Sadaje (R): 4x+6y+5z+D=O. Da bismo

odredili D, nallimo probodi~le prave (P) koja prolazi krozcentar sfere (5, - I, -13), a flomlalna je
x,-5 y+l z-+!3
na r,Han (R): dobijamo (p): --4=--6-='''-~5~=t, tj, x~4t+5, y,,=6t~ I, z=51-13 te

gi<:lSI

(411 + (61)) f- (51)~ = 308=t = 2 Dakle, imamo Td-J, -13, -23) i T~ (13, II, -3)
T) ER=D=205, a 1iER=D= 103_ Trazeoe ravni Sli (R,j: 4x+6y--)-5z+205=0 i (R~):
4x+6y+5z- 103=0.
132. (x-J)l+(y-lf +(z+2?=4, {X __ l)l+ (y+2)<+(z_2)l""4

133. 2x- 3y+4z- JO=O j 3x-4Y-l-2z - ]0=0

14U. z+! =x-sin(x+y-2z-1)

141. Kruzlli cilindar je geomctrijsko nljeslo tacaka koje su od date prave udaljene Z<J ,'3: rezult,\l
(h + 3y+4Y + (x- 3z+5)1 +{y+ 2z- 2f =42
142. 01-.:0

.~-()se, f(x, z)=X}_3Z1~6,f('/Xl--!:-?, z)=oxl+rl-3r-6""O: oko x-ose:f(x,J>~l)",

'" Xl __ 3 (/ +Zl)_ 6 =0; b) rotaciorla pons je torus ~ija je jednacina {..,I~-+ y-l ~ XI )l + Z2 =,.-2 iii
(\' + r'+ ::" + xi-?Y =41~ (_>? + y.l )'. c) parabola u !Jvlli xOz sa osom Ox. tjcmenom 0 i par~llIetrolll
2p iflla jcJrlilCinu

r = 2px_

ZumjeJlOnl .\ sa

,/x2 +

dobijalllo l.1 jednatinu rolacione povdi

r=2pJ;1+i iIi z4_4 pl(X 1 +).1)=O: d) oka z-ose: zamjenjujuti y sa ,/~l'+7 dobija se
'(1+/ Zl
, _
,"~~
)-'2
xl+r
, ..---~ +-,- = !; oko y-ose: zamjellJuJuci z sa ,i.rl + Zl dobija se - +~--= I: e) jeJnJtina obrtne

b1

povrsi je x 2 -+ l

=;

i predstavlja obrlni paraboloid

230
231

Z = (z 2)1 + 2 POSl0 (G) sijece (D), imamo 4 (X!)l

-j-

x -0

Y-O

Z--2

x-O

.1'-0

z-2

-"-=--------'-=~--~""1,

144. a) Ncb JC web M(x, y. z) on ponsl lrnarno (G):

9 (yl)l

Ij_ A'=XI, Y=-p,

.16, Z =0, (z - 2) I -1- 2 =0,

,-

"

JC 4x 1 -I- 9l- 9 (1 - 2)1 = 0 Jednatin:t trazene konusne povfsi; b) im3Jl]O (G); X =- xl, Y = (.1' - b) I + Ii,

- b
(I'I)2 {xl)l
Z=ZI, Ie iz Y=O dobijamo 1=~"~', odJlosno iz ---,,-----=1 dobijamo jednacinu trazcne

y-b

(y_b)l

Xl

il'

Zl

konllsne POVfSl -+~------~O, c) imamo (G) X=XI, Y=I'I, Z=I(.> 1)-1-1

at
h1
c1
--I
dohij;jJllp >; = -,,-- Ie (ye)l = 21'XI, odnosno )'2 = 2px (:;: - i)' prcd')tavlp trazenu fhWrS

a iz 2=0

3 Y+I Z+2
x":-3=;+!=~2=t, 11_ X=(x- 3)1+3, Y=(y+I)I-- I, Z=(z+2)1--2

-3,j~

jednaCine X _. Y + Z = 0 da je 1=---------, a iz jednacine Xl + yZ - Zl = 1 tr:tzenu jednacinu

2-x+y-- z
kOl1usne povrsi (x_3Y-l-3z)2+(x+Y-l-z)I_4(x_y-l-2z)1=(2_x+y_zll iii 3x1 5l+7z'-- 6xy + J()xz- 2Y1 - 4x +4y- 4;: + 4 = 0
Z)l

+ (x-

2y+z)~=

3 +411"
Za

21=
149. Geornelrij'iko ITljesto tangenata je konusna povrS, CiJJ.ic w,ddl'l kruinica deiinisan<1 jdll:d-iila:ll~l
x2 + /+;f4x- 2y~6z+5=O i 2x- y- 3z+S=(); re2l1llat- ):1+4/_4z1 +4xY-l- 12xz 6yz=O
150. /1,=).1(;.:1+),,)

+ (y- 2)1 + (1- 4),J

z-2

-....-=-_-.
I

153. JednaCina pravc koja prolazi hoz koordinatni pocelak I S!Ojl norrnaJno 1lZ1 ravnl px+qy+z=2
x y z
glasi -=-=-. Koordinutc tucke prodonl 1e prave 1 d,l1e ravni su:
p q I

2p
x~---

2q

I+v'+ql

I +V+ql

..--; Y=-----; z=-_---_

1 +p]+q~

Eliminacijom paramclara p j iz prelhodnih jednaCina dobijamo jcdnaCirm:2+ r+(z-I)-2 "" I, koja

predstavlja geomelrijsko mjcslo onogonalnih projekcija koordinalnog po&tka na datu ravan.

x'_

"

154. Elipsoid -~+-+--"" L

16 \2 12
155. Dvograni hiperboloid 12:2- 4y2 - 4z~ = 3.
156. Kruzni paraboloid :2 + z2.=4Y.

157. a) Data jednaCina se maZe Iransformisati

e)ipsoid sa sredi~lem

x'

oblik

(y-It

(X-l)2

lJ

oblik

(y-2f

---+----+--= J,

odaklc sc v!di da je !O

36
9
4
u tack! (I. 2. 0) i poluosama (1=6, b=3 i c=2; b) datu jednacina se svodi na

(H2Y

]+--4----4-"-= I i predstavlja jednograni

hipcrboloid sa srcdi~tem u tacki (0, I, .. 2) I

(x+l)~

{y-If

(Z_2)l

36

poluosama a"" I, b",,2 i c=2; c) data jednacina se svodi na obIt\.: - - - - - - - - --_= 1 I

232

dobijamo dvijc vrijcdnosli I J = .. 1,11

'--i'2

148, xl+l=Zl

y"-I

a=4~

"'-5

xl=I--I=O, Yl=I~I=O. zl,~-{-I)o==--.IJ AJJ(Q, 0,

2
2

(x+ y-l-1- 3)1

151. 2 (2x+ 2Y-I'Z- 10)1 =9 [(x- J)l

.16

II parametarskom obliku: x= I -1-1, Y= 1 +1, Z=()[, U\'r~[~\-'aj\lci [e

,vrijednosti
,
.
b
(I
) ' --I- 211 -1-1 )' + 4a Ztl~1
x, Y ,
! Z u Jednatmu datog ellpsoltia, do !jarno
-1-1
- _ , 0 dna sno
O+4( 2 )t l +6/+ I ",,0, iz koje dohijamo da je

146, (2x- J'-

oblik (x- 2)1 +4 (y+ l)~ ~ 2 (z+ 2)=0 i prcrlsI3vlja cliplitki pMabo)oid sa l)cmenom u l:\cki (2, - I,
_ 2), II Cija jc osa paraJelna sa l-osorn; f) d;;(a jednJcina svodi se nil oblik ).! + (':-1- I f - 2 r ",0 i
predstavlja ohrlni paraboloid oko yose sa tjCIllnOm II_tack! to, 0,_ - ,I); g) data J~dnabnG $Yodl $\'
na oblik 2(x-l)I-3(y- 1)2_2(l+2)",,0 ! predstilvlJil hlpnDoilck! pMabo!o:d sa IJemenom lJ
tacki (I, I, ,- 2), a bja je osa definisana jcdnac:nama X= I I Y= I; h) data jt'Jm/m3 prerlstavlJil
paraboliCki cilindar cije Sll izvodnicc para!clne pravoJ x=O, x+2y~Jz=O. a \'(')(jI1J3 1llU JC
parabola x 1 +2x-I-4y+5=O, z=O

158. Naplslmo jcdnacin\l date prave

2-1

145, (G)-

predS1aYlja dvograni hiperholoid sa sfedi~(em U lacb (-I, I, 2) I pnluo:;arna a=3, 11=6 I (=2.
(x- 1)2 (y~2)1 (1 __ 3)'
d) data jednatina se svodi na oblik _ _ _ +__________ ~_=O; e) data jednM'lna se svodi na

"'.~2 (_~)=

10' Ij

i,

Ml(~' -{~)
Ii

odnosno 6_4a l =0, a odavdc (1= ~2

Odgovaraju(;e lacke rresjeka sO"

Yl= I

Ako je daw prav;ltangenla clirsc,"la, mora bill

(1

=11,

10. INTE:GRALNI RACUN

' dx
J

_____ =
ShlX

1.1

__

14

clhx+C

16.

IS

J -~a 1 _x2

=11"
2

10+X 1+ C
(j-X

(a+-O)~

10.1. NEODREDENI INTEGRAL [ NJEGOVE OSOBINE

1. Primitint/a fimkcija. Neka je funkcija I(x) dcfinisana na intervalu (a, h). Za
ncprekidnu funkciju F (x), defillisanu fla integralu (a, b) kaze sc da je primitivnajimkcija funkcijcf(x) ako je F' (x)=j(x) za svako xe(a, b).

2. NeodredclJi integral. Nekaje F(x) primitivna funkcija funkcijej(x) na interv;1~

!ll (0, b). Neodredeni integral funkcijef(x) oa intervalu (a, b) zove se skup svih
funkcija oblika F (x) + C i pise 51;'
j!(x)clx=F (x)+ C',

7_..\llACI
.

I
-, - .,
r k ['(')1' k,"ej'('d-'- definisanuna'lfllervaiu(O,
L Udredlll pnrDltJV1ll1 un ciJu . x un clj _ . - \:'
+0:::), koja zadovoljava uslov F(J)= I

2. Odrcdl1i primillVl1U funkciju F(x) funkcija:

>
b)j' (,)-sinx'
c) /~(x)=cosx,
a) I x =e ,
1 ",
.

J ()

gdje JC C proizvoljna konstanta.

(1) f[j(x)g(x)]dx=jJ(x)dxjg(x)dx

nih funkcij3, izracllllali slijedece jntcgrale:

3,

f-'(5 dx

4.

J",/-;dX.

6,

\'_d~

7.

dx
.I'~~v;;

4. Tahlka i!llegraia elemell/amih jimkclja

I

x"" -}- C, (n
2. f x"dx ~~I!+l

1X =X+C;

1. fdX
-:;-=In\x \+C:(xjO):

5.

f (ldx;;::'~.+C,
a'
In a

(1 ja>O);

7. fCOSXUx=o=:SillX+C;

9.

f-~~~""= ~-ctgx+C;

I):

4. lrdx=r+c:

dx
-,-=thx+C;
ell x

lzraz F (x) -I- C (reba pf ihvalili kao sku p {ll) (x))(]) (."1:)= r (x) + C !\t' (x) = f(x)J, ali se zbog kral kate
zapisivanja IsplislaJu odgovarajuce zagrade
Vrijedi iSla kao u prelhodnoj primjedbi

II .

Ji&~ I dx

14.

ltg'xdx

I~+ 2x_vl -.-"- d x

17.

Jlh

19.

I;j~1l2

".0.

I(2X + I)"

22.

I~d'
x + I ""

23,

f"+X-2
: xl+~i-dX"

r
~ ~~~;x-;inx elx.

16.

18.

IClh1Xdx.

21.

f"'+~dX

15.

12.

8. I(J'-4'ldX

13.

cos 2 x

fShXdX=ChX+C;

vx

JY+_~mi&,SX-l

f ---=tgx+C;
dx

10.

",I X

5. ~r-~~
,/x \,iX dx.

10.

9.

12.

8.

6. fSin x dx =-". cosx + C;

SI01X

II. fell x dx = sh x + C;

oF

tacki

7"'

JAJ(x)dx=A jJ(x)dx, (A ~'constjO):

c)

b) JdJ(x)~I(x)+C":

II

x.cO, I}
koje je F(lJ)~O
Koris[~Ci osnovIlC osobine neodredenog inlegrala I lablicll intcgrala elclllcnlar-

3. OSllOlme osobirlc rIcodredellog i//fcgm/a. Neb funkcije I(x) j 9 (x) 111laju

neodredene illtegralc na lO{crva!u (a, b). Tada je:

a) d fjlx)dxj=J(x)dx'*:

,,_'
se anulnaJu

kOJI

fY+3~dX
~

r:

I
)2

dX

cos 2x

c"+ I

dx.

(2x- sin.x +4cos x) dx.

r:--

.,/1- Xl

x1co;x-.;dX.

XdX.

dx.
235

234

RJESENJA

Izracunali in!egra1e:
I. Neprckidna runkcija F(.\)", 1 -I- In \ E:C -f in \. CE R;. definisana na lJl!crva]lI {O, -1--_,1_), primili\'J1:j

I
I
je fUIlKCijll funkcije f(x)=-, dd!nisanc nil intervalu (0, + 0::;), jer je F' (x)=f(x)=-.- za svako

XE(O, +w)

25. f l5 - 2X)9 dx

2. il)F(x)=('A~!, b)F(x)=I~cosx;c)F(x)=slOx

3. -I \ 0 oj-( '

4 -

4.-xvx+C

8.

1-

6. _~/>:3+C
J

1<

3~

,-~~ ~.~

In 3

+ c.

In 4

9.

"--~-~--+C

3'ln3

2'ln2

IS. sinx~cosx+c.

18.

~--

cllu+C.

10.

13. x"+cosx+4sinx+C

34.

22. -x~~x+arclgx+C
J

I'h-I"+X+C

ffl\)dX~ Jf[~)(t)lq/(l)dl'
!j,

f"dV=lv-

}dll.

fxlodx x'

<Ix
. x + 5'

30. a)

f"\,/3r:C~:~--l'
-x
"1

f~~dX
X4+ t

39.

fc~.~~~dX.

41.

f;~~;x '

42.

Jc~~x~; .

44. J ~T+3dx
x

smx+x

49. fClh x dx.

50. J

JA~
l+x dx.
55. VdX
sinxz'
I-x

53.

56.

farc sin x. dx,

59.

j1-x'

dx

~Inxln~~'

J x'dx

dx
.~.xl.

+9

13)13dx.

f~<-
x!nx

dx

,/1- xi (} ~~'~i~~~ .

48.

Jlh dx

51.

fj~~~-;'

54.

Z/x 3 +"\"

f~~-~,
sio x

. b)

45. J --dx
c"
c" + 1

Jel8PX Ipf O).

47.

dx

36. fSin3xcos3XdX.

38.

gXdX

46. JtgpXdX, (PfO).

58,

f +cns x f

33. Jx lx'

l - dX.
35. J-Sin
2
2

43.

52.

2. Neka su funkcije lI=u(x) i v=v(x) dcfiolsanc na inlcrvaJu E i neka one imaju

neprekidoe izvode** u' (x) i II' (x) na 10m intcrvalu. Tadn vazi pravilo 0
parcijalnoj (djclimicnoj) inlegraciji

32.

+4

40.

23. T,-2arcI g x-t-C

1. Nckaje funkcija* x=(p(t) ncprekidna kno i njen izvod lp'(r) na intervalu E) i

neka ona ima inverzilu funkciju <.p -- 1 (x) oa 10m intervalu, Ako jc funkcija f{x)
neprckidna oa intcrvalu 1:."',.. = 4) (E,), onda jc

10.2. JNTEGRACIJA METODOM ZAMJENE.

PARCIJALNAJNTEGRACIJA

27.

29. ISin (2x + J) dx

dx

37.

16. arcsin_>:+xl+C
21.

f"hx -:-~3 dx.

"

31.

x'

fe-~XdX

7,

.3_(
+----~-('.'r
+C
In5 5
51112 2,

__

19. tgx-cIgx-I'C

28.

26.

Je'dx

+ l'

eh

57. farctgX)'dX.

fxc .,2 d x.

60.

+X2

f~~x'

ZADACI
24. Ako je

61. Provjeriti:

JJ(X)dX='~(X)+C' pokazall da je
,

=~ (x sin xcos x) + C;

c) JSin 4 xdx

=~
(l2x 32

eI) fcos 4 x dx

=~" (12x + Rsin 2x + sin 4x)+ C.

b)

Vlax+b)dx=;F(lIx+b)'fC,
UsJoyi leoreme so sarno dovoljni, a nisu
.. Vrijedi ista primjcdba blO U leoremi IU

fCDS' X dx =~ (x + sin x cos x) + C;

a) fSin 2 x dx

potrebni

(afO)

32

8 sin 2x + sin4x)+ C;

62. Koristeb se ronllulama:

sin

f'Y

I
cos qx =- [sin (p - (1) x

izracuna!1 neodredcnc Il1legrale.

+ sin (p + q) x],
91.

JC,2

I
.
cos px cos qx =-- [cos (p- q) x +C05 (p + q)x I.

94.

JSi!1 3x dx

izracunati neodn~aene integrale:

97. fcos2n-,

sinpx sinqx =- [cos (p- q)x

cos (p

a) Jsin3xcosxdx;

b) JSin3xsin5xdx;
d) Jcosxcas2xcos5xdx.

Oovoaenjem kvadratnog lrinoma na kanonski oblik, izracunati slijedece

in!egrale:

66.

dx
+px+q

-,-'~--.

clx

2X2

+ x -.~ 3

r'

69.

72.

64.

67.

dx

J,,/~~~~'b;-+~~

dx

~-i2':~2 -1~3~'

92.

f~Jl-~_~dX.

93.

~e"

95. JcoS 5

xdx

In x dx

:~(I~'~-2.~i~i-)

96. JSi!lln, 1X dx

C) Jcos3xcos4xdx;

r
JX

dx.

Inx

+- q)x],

2.

63.

70.

JX2(~;'~'

clx
x 2 +4.\>-l~

r.cJ::,=
\,/X+X2

73.

r-'~r-_;X
_--;
",2x -x+>-

65.

68.
71.

J~,~l;~~..

J4~2_d~<: + "

106.

J/~=.
,,/2x-x

L4~d2:~~

fcos.l x
---dx.
4

101.

104.

f~~~~~-:
Sill

r-

4C05 2 x

d
:-,.

I07.

102. ft gJ x dx

dx,

(,,/ a~~~;:l '~_ :-- ~\_ d_y

105.

,/ I ____\2

~x,,!l-'-x

l----------:-""---

dx

;T;;--.;~l~

99. JSill 4 _yeos 3 xdx.

98. J cos n X sin 2x dx.

" sin x

103.

74.

lOll.

dx

I X

111.

x+5

I'

,,'J

Pogodnom smjenom date integralc svesti na tablicne i izracllnati ill:

dx.

109.

+4

5 -- 2x

+ 2;.;--

dx.

112.

\/i-- x 2

J~2'~~'~-"_ ----2 .
). '.14--x

Izracuna!i neodredene integrale:

108.

J~~~-

4x- 7

~ ~!x2~-!dx.

J::-i?X::~T

110.

r~I

113. J

X+ I
Xl

-f~~~--1~-'1 dx

xcix

~'1 +-;=~\2

Primjenom mclode parcijalne iJllcgracije, izracunali integra!e:

75.

78.

8t.

84.

x'

-;:=dx.
. ,,/x- 2

f,/~+TdX

76.

77.

79.

80.

82.

83.

J
v
J

115. JXlnXdX

116.

117. JXCOSXdX.

118. JCOS(1flX)dX.

119. p(~
cos 2 x .

120. JarctgxdX-

121. Jx 1 SinXdX_

122. JX.YdX

123. J x cos 3x dx.

124. Jx 2 e h dX

125. J(XSinX):ldx.

127. JxarctgxdX.

128.

130. Jarctg,j;:dX.

131. JarCCOSXdX.

clx

~/l ~-e" .
(--

85.

I +x'
----clx.
X4

86.

126.
87.

J(X 2+I)e "1x dx.

ox

88.
89.

JX~lnXdX (--It-aER).

114. JIU x dx

JJx'+k'.

129. JxnlnXdX.

132.

are sin x

-2----' dx.
x

134.

Jarccosx

--=-dx.
JI +x

J(ln x)' cix

239

Jzracunarj neodredene integrale:

135.

138.

p!.:,.~~~~dX.

47.

fXarCfgX
__
dx..
136. .

x"

137.

~,/I+x2

Ix 2 1n "--.
I~x dx.

139. JefUsinbxdx,

1+,

140.

~llllsinpxl+C.

48. In chx+C

nx

1,---

Ie,.-";- )' dx

53. _~j(x3+1j1+C
2

IeQ.\ cos bx dx.

56.

-I-C

58. -(arcsinxr+C
2

Sin X

62. a) Pofazcb od idcn!itela sin 3xcos x

141.

rarcsinx
-----dx.
{I- X 2 )3 12

142. J,/i.;-2 + k dx,

143.

~-----

..../x2 +2x-1 dx.

145.

re -, cos' d
x x.

l"~ JS;il'XdX, (n~O,

1,2,

.);

c)

l,~ JCOS'XdX, (,,~O,

I, 2,

.1;

I-2~X
(x + a )

c) In=

J~~.-,x gdje je

2 n'

gdje.ie
11

Sin

11

--D,

"~~-lnl~~I,
z=x+,
z-t-k
2

2k

68.

x+2

+C

65.

2,,/3 ,HC

1
x +2
67':,;a[c(1.\1+ C

2x+1

~--+c.

4x- 2

Joxl~b;:;:~ = Jo(x+t~Y~:~~Zbl R

27.1nlx+51+C.

I
29. --'cos(2x+3)+C
2

32. arcsin----:::-+C.

34. ---'--+C
4

Jl

35.

4 In x

x 1 +1

I
1+-

41. h+gil+c.

xZ+.~
x'

e05-+

C.

73.

x<-I

...Ii

x ,/2

71. arcsin(x ..

:21nlx-~+f~T::~'It-C

75. Smjena
I

Xl

-,--~--, smjena X--=I;

x-l-l

4{}.lnjsinx-I-xl+c.

70.10Ix+-,'+Jx2+xl+c

I
x
b) 3aretgj-t-c.

37. - Inlcos xl -I- C. 38.

39.ln)lnxl+c

k="V,/n-, o>(];

Rjdenje mogucc ako je I" 0>0 i

D O; 2" 0<0 i 0<0, gdjc jc D=b~-4ac, a nemoguCe je ako je 0<0 i D<O

2 -~31. --J3x+4+C

I' 1

I -64. ~ln

prirodan broj;

69. (Vidl zadalak 63),

o=GY -q<O;

~, Z=X +~, k= o=GY - q=O,

pmodan broj i afO;

24. Slavili ax-t-b=l, dx=-d/.

reZul\al: _. (3 sinSx + <1 sin 6x -1-6 sin4x + 12 sin lx)+ C

RJE.~ENJA

28. __ e~Sll+C

i pjO;

f) In = --n.... gdje je n prirodan broj.

cos

I
c) !"4(7sinx-t-sin7x)+C;

d) ovdje je cos xcos 2x cos 5x = - (cos 3x +cosx)cos 5x =- (cos 8x +e05 2x) + - (cos 6x +CO$ 4x)'
2
4
4

dx

96

b)

d) 1"=

147. Izvesli rekurentnu ronnulu za izracunavanje ncodredcnog integrala:

a) 1,,= JX"ePAdX gdjejc 11=;00, 1,2,

~I

I
b) 16(4sin2x-sin8x)-I-C

146. JSin (!nx)dx.

~I

~+C

Inx

(sin2x+sin4x)dx=~cos2x--cos4x+C;

sin 3xcosxdx=-

144. JcoSX.JCOS2;dX.

60.

=iI (sin 2x -I- sin 4x). imamo

If

54. arclgc'-t-C

74.

I)+C

2+J4+2x-'X1

I-x"'-'!, -2Jl-=-::~i+2In(J+J~)+c.

76. Smjena x+2=>=!2, 2Jx+2 -41n (2+Jx+2)+C

78. Smjena

J2

-"-:aretg--+C

46. - -)nleos pxl + C.

p

X_2=/1,

" 6 5 +41 3 +81 )

2 ( _-1-_/
7 5
.

~ln(x+~+ JX1+~X)+C.

--arctg-,~-

42.1nlarcsinxl+C.

45,ln(e'+1)+C

72.

+c.

+c.

'1/

2"

79. RaclC'iiailfut;

Uil-cIVtllk;

dobljanlu

j.~-:;Z + \/~+-T) dx "" Fe ,/;4~ dx + Ix

J = JX (.

). + I = [1; n:zuhat'

1:5 [(3x -

4)(~t -1- 2)J/l

+ (Jx _

2) (x

+ I dx,
-+

sllljena

x-+ 2",1 1 , odnosno

97.

cos"" + I X =('05 1,.\, COS

X '"

(I -- sin l xl" cos \ 5dllJer<a Sin \ ~ I, (OS \' d I;

d,: r~lultat

I )3,"] -1- C

98. tos"xsln2x=2sIIlXCOS"'I_ x. slTlJl'n~ c05X=I. SItlXOX"" -01, rczultal

__ (0,"1\+(

11+2
'In

99. SIf)4X(OsJx",csI1l4x-(I-slnJ.xlc(l5x. slIljtna smx,-"I, c05xdx,,,dl; [nullal

"I S 2
1
21d!
----\/~~-I
o. ,mJtllilC'+I=1 ,x=ln(l-l),dx=-i--,rezullal:2,jc'+I+ln_~=-_, __ +c.
1--1
'/1'<+1+1
H2~

Il-sll/x)COSX

"-~-:-C",:~--:-, smjena Sin x "" I, cos x dx = dr; rezuilal

100.

-~--

Sill X

Smjena r."=r, e'=l z, dx=~dt, rczulla!:

+-c

--- -I- C

J sln J \

(! __ sin1x)cosx
I
-----=----.--~ ,smJcna Sl!1x=t, co~xdx""dl; rczultal. -2coslx+lnlsinxll-C

{:OS.\X

101.

Sifl

Sill X

,
dr
83. SmJcna x=lgr. dx=--, rczullal:
COS'(

I
,/x 2 + 1
84. Smjena x =1, ;dx= -dl, rezullal: --'''--fC.
x
85. Smjena x=sint, dX=COSldl, rczullal- _

103. Smjcna Ig-""!,

(l

----1

---=-+C

/ 1, srnjena arcslflx=/l u /1' Iczu\lal ,/I-x

,/1 _ Xl
i}6. Srnjcn3 x = a Sill

(,

dx =

11(0.'>

I dt, rCluHal:

COS (

I+e'

- .'_ ,---=--~:c'
"II-e

____ _
JI-t-t;<

~\=sjlll; rezultat I[]~l~~--'

Ie (moze

106.

Smjella

107.

SmJtna _t=2,inr, dx=2coSldl; rClu!tal'

,,'4

I
, __;:':'=_ + C
vi 1 + xJ

I srnjena

x=:-)

~ Xl

----+c
,j.\'

108.

In/;;+Jxl_kll+c

+4+5Infx+

+4)+ C

IlL

110.

,--------1

2,/J+2x~;;

/2_1

., J! -- .?-x- -I- C

dx

~.-0"

116.

114. x{lnx--I)+C

93, 5lJljeHa Inx=l, ---;=dl; relullat: lln(1 +ln1x)+.C,

0:+ 1

x[\rc!g_\",'~ln(1

120.

2
J'
122. --,(xln3- t)+e.
ln 2 ]

121. (2-x")cosx+hsinx+C

cos~X=COS4X'COSX=(J
2 _J
I,
sin x .- - Sin X-f- - sm5x
3
5

96.

sill~"T 1

(=

l:",:0

-- sin 1x))cosx, srnjena sinx=l, cosxdt=dt, rezultat:

1
124. _e h (9Xl~ 6x+ 2)+C

+ C.

sinl"x' sin x

1- II"1

22

(1- coslx)" sin x; smjena cos x = I, sin x dx = _ dt; fCluita!:

X

2k+l

123~

+x")+-C

;; (3x sin 3x +cos 3.-.:) -I- C.

125.

_(Xl

(")C052<+1
-~-~-+C
k

..
+(

I ~
Inx---)
a+ I,

119 . .\ !gx + Inlcos xl -1- e.

118. \ [sm(lnxH-cos(luxl]+C

95,

.\-1
+3arcsll1--Z--

113.

I +e'

41
----,SlJlJerlil-----=1 1,c'=. _ _ e"dx=--___ . reZulla!: arc sin r
l~r:'
I-I?
(1+1'
(l+r2j1'

+-

(1

89. Smjcn<l .;;=ksht, dx=kcht; rezulla!: in(x+,/x<+k")+C.

90. SmJcll:J x=kchl, dx=ksht; rczuHat;

~ (0' arc sill x + x \,/~T~:;i) -1- C

01
88. SIIIjcn<J x = Ig t, dx ='---;
rezullal 2

dX=~I'+1~~I2' SllllX",_~.l
,COS1_\"_,,~I_;
rezuhat ~.arClg(~lgX)'ll
I t_ll
I+
_~,

+- J jarctgx-- ~x + C. 118.2,I+xan:cosx-4",I-x+C
2

,"" ( lIu-------I ) -I-C

129. :..~,~'"
11+ 1 ,
rl+l

130.

242
243

./!~~

arc Sill

X
J - ..
~--+Jn----'--I-C

JJL

x+! --~
143. _ .. _-/x'+ 2x--1-lnlx+ I +,jxl+2x-11+C
2

Ixl

133. Sa I omatimll dati in!egral. Ako se stavj

. ,

v=x

(arc sin x)2 i dv= dx, bi6e

Ii =

144. JCOSXv'COS2Xd_X=

Ix arc Sin);

!mamo I=x (arcslnx) - 2 -~--dx. Ponovno primijenilllo pravilo 0 parciplnoj

=vcos2x

j"

sinx+-~

"iI_xl
integraC1JI

na

integral II =

dx

d!I=-~-- i

p=-JT':::7.

J1~:;;

x arc sin x

-----;:::=.~dx

Aka

v'! __ -x'

sc

stavi

u=arcsin

JI=-J1---'~i

Tada integral II postajc

xdx

J.:

dv =

~~~'I~~_~(-; , biee

arcsinx+x+C. Pre-rna

tome, irnamo I = x (arc sinx)' -I- 2)\ - xl arc sin x -" 2x -I- C
llnx

1J4. u=ln x, du=dx, du=-x-dx, v=x; l=xln 1 x-2

135. Slavimo

1/

In (x

dx

+ I), dv= :~"];

rezuhat:

145.

fCOSX"\i/l"--i-;i~-;;dx,

smjcna sinx=l, cO$xdx.-,,,dt, /=

arc SHl (".'2sinx)+ C.

--e-~{2sI[J2x-cos2x

146. ::.[ - cos (Inx) +sm (In x}]

2

5)+C

10

+C

147. a} Za 11=0 imamo lo=-e1'-'+C Aka sc slavj u=x" i dv;=cl'-'dx, biee dll=lIy-ldx i
I'
Prirnjenom pravila 0 parc:ijalnoj inlcgraciji, ImaCl'mo

"I

I.=--x"e"'-xn-'e'"'dx, odak!e se dobija rekurenlna formula

1
f!
P

!nxdx=xln1x-2Xlnx+2'+C.

d,

1'=- efA
p

I =-(xC-cP'-III '1)'
o

hie rekurentne [ormu1e dobij:lwo:

x +!

'
In)xl- --'2In (Xl + I) + C.

p'

11 =- (xeP" -1 0)=-- (px~ I )cP-' ~- C,

~~~----"; rezuilal: v'Tt:~l arc Ig x -In (x + -Ji1;;i) + C

JI+xl

136. Stavimo u = afC 19 x, dv=-

b)Zall=Oin=! imamo/u"" JdX=X+Cil , = jSinXdx=.-COSX+C

1
- - (Jnlx+ 2Inx+2)+ C

Aka za n> I stavimo u=sin~-'x 1 dv=sl[)xdx, onda je dU=(I1-llsl[),-lXCOSX

Primjenom pravila 0 parciJainoJ inlcgraclji :rnacnTlo

1~X
I
1
138. Stavimo 1/=ln-----, dv=:2dx; rezultat: - _x1_ __ lnll _
I+x
)
3

IY). i 140. Stavimo 11 u=e a " dF=sinb(dx, bite dll=ae"-'dx i

/1

"f

1
~be"<cosbx+'b

xJ

1-- x

I+x

Xl) +--In---+C.
-"j;coshx. Tada integral II postaje

1
"
eA<cosbxdx= -bed'cosbx+bTl.
Ponoyo

1.=

pravi!o

parci-

"I

/) =

1
I
,
Tada integral 12 postaje /l=-ea'siobx~e~'sinbxdx=-e'l<sinbx-II'
Rjdavanjem sisteb
b
b
b

eM

a +0

e=
(asin bx-bcosbxH-C, 12 = - - - (bsinbx+acosbx)+ C.
a1+b1

141. Smjenom x=sint, dx=costdl, integral

d,

Ie

rckurtninc formuk dohijamo npr '

Sill X cos

x)+ C;

I ,
2
I
, 2
--sm1xcosx +-1 I"" _. -- (2 + Sl1l x)cos X + C;
J
J
J
I _1
3
1
. 1
C
xCOSX+"'ll=-(1"(-3sl1lxcosx~2sJn xcosx)+ __
448

10= jdX=X+C i 11 = fCOSXdX=Sinx+c

1

Primjenom

Ccil

cos t

c) Za n=O i n= 1 imamo

postaje I ~ -,-, parcijalnom integracijom:

d[I=-~-,
du=dt, v=tgt; imamo [=Itgt+
1
COS (

II

14 =--,sln

ma jednaCina 11=~i/"-cosbx+b 12 , IJ--"be""sllJbx~t;Il' po II i 12, dobija se:

11 =~'--l

prayila

parcijalnoj

integraciJi,

za

n> 1 dobija se rekurenlna

xarcsinx I
Igldl=/lgt+ln)cosl)=------:=-+-.lnlx2
,v'I-x1
2

11=

,/0+ k,

dv=dx,

dll=_~X~,_

[-=x.

Jmamo

v!xl+k'
-,-

= \

+ k-/ + k Injx+Jx1 + kl,

+"

r=xJx1+k-I

X2 __

n -- I
5inxcos"-lx+_~" I.'"J'*

--~-----

Ovaj se rezul!a( moze dobi(i iz rezuhala za I. Smjcnom x=--z dobijamo

'~,"'dX=

,/X'+k l

I
--.___._
odakk JC I=-(x ,/Xl
+ "In jx '1-)x 2 + "1)+ C

formula 1"=

"

U=I,

142.

-cosx

"

1
1
1
12 = - -sin xcos x +--To =- (x -

1
jalnoj integraciji na integra! 11' Ako se stayi u=e"" i dll=cosbxdx, bite du=aed'dx j v=-sinbx.

-~sin'-lxcosx+~..1

"
prjmij{~nimo

Lc.~

Jxcoslxdx, odakle se dobija rekurenlna formula

1
F=

/1-1

"

"

=-cos"xsinx+-~

I.(x).

d) Za
II ""

II=! IIll<lilleJ

ZADACI

J"-~-::-=-J-;lITlg::.+C.
1
xl+a

Izracunati ncodrctJene integra It'"

148.
Tada integral l. postaje

151.
odakle se dobiJil rekurcntna

[OIl1IUJ;;

~ ~ [2'(;';'_~-i)(:1 + alF~J- + ~:: =~ I" -

J =

+I
-'--2
f dx
X

154.

--:--<ix
xJ-3x+2

156.

.. X

157.

J~4~L~.
x -x

lzracunati neodredene integrale:

II te rckurentne foullule slijedi da je npr

12 =~ ( .. _--'2
1
x +a

20]

,_X_3--;

159.

158.

i--~,arc tg':,)+c

Xl

(j

+x + I

dx.

164.

161.

"'--Sln--n'IXt05X

(n - 1)

dx
sln"x

-~-----'

+ (II -- 1)

___ ,,dx
__

165.

srn,,-l x

Odavdc JC

166.

. lx+ I
169. [
X (Xl +Tji dx

x1 + x - 1
--i-------''r- dx.

167.

. (x-,2)

168.

dx
170.,,---

(x4- _ 1)1

(4x 2 -8x)dx

172.

Na sll~an !Jacm dobijamo:

f- dx

cos'x

SIIlX

. {1I-1)cos'' - - -l x

+1

n-.2f dx
+ - ----Il-!

cos~./x

RJESENJA
I

148. -In

I-'I+c
x '

J
ISO. -In
IJ

x+ 5

13x-1- II +-In
12x- 31- 3-In !_~I ,- c
33

10.3. INTEGRAClJA RACIONALNIH FUNKCIJA

151.

1. Aka je razlomak pod intcgralom ncpravi, prethodno treba izdvojiti

cijcli dio.

IZ

oJega

1. Ako je razlomak pravi, onda se njegov nazivoik rastavi po mogucnosti na

cinioce oblika (x-a)" i (Xl+pX+q)ll, pa se zatim razlomak razlaze oa zbir
elcmentarnih razlomaka na slijedeCi nabn:
P(x)
- ..._---_.
__.
2

A,
x-a

A,
...-+
(x-a)"

'~--+--

(x-a)"(x +px+Q)'

obliku

odakle je x 3 _ 2xz-4= (A + D)x 3 + (- 2A + 8- 3D)x 1 +(11 ~ B+C +3D)x- D, gdje su A, B, C i [)

konstante koje !reba adredili. Posljednja jednakost je Idenlll;ki ispunjena aka je A+ [)= 1,
- 2A +B- 3D = - 2, A -- B+C+3D=O, - D,,,, - 4, adak!e se dobija 11= - 3, B=4. C= - 5, 0=4
Prema [orne, Imacemo

A"
.. +---+

(i-a)"

- 3
4
5
R (x)=~=-!-+ (x- 1)1 .'(~--1)'J

153.

246

A
}J
C
[)
X(X_!)l .- x-I +(~I)i+ (x-l)i+-~'

):J_2.x.1_4

152. Data realna funkcija R(x) moze so: uapisatl

3Inl~l
x+2

_2_+C
x+2

+;,

odakleje

(\ '- 1)1

Ixl

R(x)dx=ln -

154. _, +-+In----+C

"'1451
.--+C

1{X_ ..

1)-l

-~.--".-+~

x-I

2(X_!)1

IX-II I

155. 21n ..... _- ----I-c.

x

247

/X'/ --~-+C
'
x+2
3(x--I)

, I /'
- I / +c.
157. -+-In
-----x 2
x+ I

156. "-In
-2

17t. _ .. _I___ ~lnlxl+ll+c

2(xl+ll

158. OJjelje-njern ro1moma x~

+ X4 - 8

poilf)omom Xl _ 'Iv~ "'0'-"'0'

.
'L
(atu rilClOllalnu
fll!lkuju R (x)
1
napisali
lrk R()
1
4x +16x_8
.
U 01) U
X =X -I-x-l-4+---.. _,______ . Dobijcna praYlI filciemalna fllllkriJ'a mO~J: sex -4x
napisali U obliku
4x

+ 16x-8

~ IX - 2i (x -I-

x1_1

173. ------I-arctg(x+ 1)+C

xl+2~+2

lOA. INTEGRACIJA IRACIONALNIH FUNKCIJA I

DIFERENCLJALNOG BINOMA. OJLEROVE SMJENE

ABC

ii =:;- -I- x - 2 -I- x -I~2'

odakle jc 4< -I- l~x - 8 = {A -I- B -I- C)x + (211 - 2C) x --- 4A, gdje su A, 13, C konslaoie kojc (reba
odredllL PoslplnJa jednakost jt jdcnli~ki isrllnjena aka je
1

A+B+C=4, 2B-2C=I6, -4A= -8,

odakle sc dobija A=2, 8",,5, C= -3. Prcma

R (x)=x

+X+4+:+~ ___ .~._,

x

~ Jo
159. 4

1_:-111
-]-"2

MC

x+

x--

(Orne,

q, neodredeni integral S R (x, fj;;, v;!)dx syodi

imamo

odakle Slljcdl JR (x)dx=.l, Xl

x+2

+_~Xl +4x +In I~(:~~I+ c

2

(x+2)J

!gx+c.

}3

16L In-- -+-In(xl f x+l)+ --arctg

integrale

oblika

fZ::, ., l::DdX,

J"XI b,
cx+d

gdje su n 1 ,

,/3

11 1 ,

11,

prirodni brojevi, ad~bc+O. Smjena

ax+b
--='", gdje
cx+d

2x+ I

_+(

vr;-::Jj 6
Ji
xl]
,il-'-I
J
2
I
2x--1
Iny
x+1 ---lll(x -x+IH-~arc!g----t-C
6
J3
/3

163.

2. Razmatracemo

J3

sc na integral racionalne

funkcije,

Xl
2
2x+1
t60. --x+-----:::arc!g-_ _ +C
2
,/3

I
2
2x- I
2 -x+ 1)+-..::o-arclg--=-"
161. 10 Ix I-21n x+ 11+-lo(x
+c.
I
1

0-;,

1. Neka je R racionalna funkcija od x, r,/x----; i

gdje Sll p, q, r j s (p> 1, q> I)
cijeli brojevi. Smjcnom X = In, gdjc jc n najmanji zajednicki sadriilac brojeva p i

., 11.) syodi integral 1 na integral

racionalne funkcije sa promjcnljivom (. (Integral

JR (x, ;;j;~-~'"+b) dx jc poscball

JR (x, ~/~-;, ~)dx
,if;)dx, jet" je R (x, Zr;;,

slucaj od J za r= 1, c=O, d= L Osim toga jc i slucaj 1

poseban slucaj intcgrala

x
1
1
165. -------.::::arc Ig-----+ C
3x 3}]
jj"

zrx;j=R (x.

J:.~,

3. Integral oblika

dx

if;)

JR (x,

f---~:---

xJa~2+bx+:;-

~;;-, ~;-,

se smJcnom

X=-

svodi na integral oblika

Jax2+bx+c'

4. Integrali oblika iR(x, J;T:~i)dx, iR(x, #+a'jdx, iR(x, Jx'-a')dx

svode se na integraciju racionalnih funkcija smjenama: x = a sin t (ili

169. Data funkcija se mote napisati u obliku

---""-+--+--]x+ 1

Bx+C

Dx+E

x(x"+l)l

x 1 +1

(x2+1'f'

x=acost), x=atgt (iii x=actgt),

odakle je

170.

x(x +IY

~arc[gx ___1

X__

4(x -l)

x 1 +1

(x1+1'f

~lnl~l+c
16

x+l

'"

dx= In

x=-:.--).
smt

konacnom

II

obliku u slijedcca tri slucaja:

gdje su A, B, C, D j E konstan!c. Posljednja jednakosl jc identiCki isrunjcna ako jc A +B=O, C =0

2A+B+D"",O,C+E=3,A=I,odaklcjeA=1 , 8"",-1 ,C-O
.
- , D- - 1-)
, - . D a kl e, .Imarna

Ixl

(iii

5. Integral diferencijalnog binoma* Sxm (a +bx")P dx maze se izrazlti

3x+ 1=(A +B)x"+Cx1 +(2A+B+ D):r? +(C +E)x +A,

~-'~dX~f(~--':-.x-3 ) .
2

x=~~
cost

3x+1

Jx1::f+ 2 (x1+i)+2"arc tgx+c.

m+1

1.) Kada je p cio broj, razlaganjem na sabirke; 2.) kada je - " - cio broj,
/I

m+ I
smjcnom a+bx"=t S , gdje je s nazivnik razlomka p; 3.) kada je --+p cio
broj, smjenom Qx-"+b=t', gdje je s nazivnik razlomka p.

Ovaj rezllltat pripisujc sc rnskom matematilaru tebi~eVll p" L. (1821- 1894), cnira se bo tearema
C.ebikva.

(). Ako je podiIltegralna funkcija oblika j(x)=R (x, .J;~2+bx+c), tada se

f R (x, "\./~~~bx+-~)dx svodi na integraciju racionalne funkcije, ako se koristi

Ojlcrova J) srnjena promjenljivih:
I.) ako jc a> 0, treba izvrsiti smjenu "\/;;~~ bx ~ = t x

Ja; 2.) aka je c ?O,

tada treba izvrSiti sOljenu Jaxi+b-x+~-=X{J~; 3.) aka kvadratni tribolll

2
+bx+c ima realne i raz]iCite mde a i /3, lreba izvrsiti srnjenu
11 (x-" p)=(x-a)t'"

205.

209.

dx

J 4r=~"
+x
,,/1

{Lx

213.

212.

ZADAcr
215.

Izracunati neodrcdene integrate:

174.

f,,-~~~~7.-

dx.

175.

x(1 +\,/x)

vix
[,x-Jr,dx
"\/ X

IBO.

dx.

dx

\,I(I-~-I- x3 )-:;.

218.

x-I

f,/2~'+

I dx.
221.

fji~~dX

Xl

V ~.

Primjenolll nekc oei OJ!crovih srnjena, IzracunaU integra!e:

179.

177.

' i;",\

18t.

'
185. j ~"I-~:-1

+2 dx

226.

xdx

184.
f"-.v .. I

187.

186.

189.

f J;-t:ldx.
X

dx

1Ox

6;.;

+1

194.

192.

195.

196.

dx

JX- 1(I +X1/3)-3dx_

--

20t.

J
"

dx
r.-:-<."

xoVJ+X5

I) Leonhard Euler {1707 - 1783), svajearski malcmllllCar.

250

(9 + x'),""

198.

200 .

203.

dx

JX'-4
f~-3
dx.

. (x'+4)N+I"
202.

l
174. .Aka se uvcdc smjena !;jX=l, ondaje X""I" i dx=61 dl Dall inlegflll p05l<lJC

-;=----'- 2-----;;;:---:---
X"\.I

199.

IUESENJA

188.

Ji+-~

"~-dx"

2+X2

vlxdx

(I +V;:f

II+vGI

ISO. Smjena!+x=f1;rcZl1llat2v +x-In -_/~ +C

I-"I+x

251

sin I

sin I

JI-- sin"r

Posto je tgl ~ ;;;;-;""

I
5,
Sada je I =-1ln: tg -----~:::.:.~:~.c:::
20
4,.,/9 - _,)

x
=

J---~l = ~/9~ Xl

+C

1-9

2
183. Rurionalisall naZ!ynik; rezultal: -((x -+ afll-

J,

184.

X.ll1J

+C

I9L Sm)-ena, x =ctg I', imamo 1= f(ctil- etg t + 1)( - sin c) dr:= fcos I dc-

f-~~-~
SiU I

~=ll , x=~
d'(=~]_H 1 "
(1+(1)"'

SmJ cn3 11_;(

1= - 4 f(tl ~t~-i7dl =

_4

Li'(~ 1 +4 f(tl :ITf =4 arcclgt-t-4 [2 (/t:--!-)+~ fl:

21

= 2arcclgl+----=2arcctg
(I

+I

185. Smjena X+l=1 6 ; rezu]lal.

]
6
-(x+ 1)1/3 -- (x+ 1)~16+(X+
2
5

!2-x _ _

--+jl--xl +c
I +x
6

J )----

193.

3
2
(x+ I )lIf'+_(X -,-I tiJ_--(x+ I )311 -I- C
4
3
.

I-x
1_/1
-4/
186. Smjcna __ =/1, X=-~, dx=---dl,
I+x
11"/"
(I+(J)1

J!L~_~r.
r' ~~--.- dl =
4r4
0-1-(11'

J=

211
J

-x=---_ lmamo
1+/"

J~-~
= -~ -1- C = ~.-~ -I- C
/1
I
- ~~>:-

x-I
187. Smjena--- = rl;rezullat
x+1

'j:~1
---+1

x+1

-In~~-

2 JX--I

-~-I

x+i
188. Smjena

I +X

1
._""/ ;

I-x
I

jl_x1

=['

189. Smjcna x

x
rczu!lal: ---=::;;;:.-+C.

dx =

-;I dt;

dobijamo

-~dt f -dt
f
1= ~J~~-~~-= v/IO-6f+11
[

(1

195. --===+C
5)5-x"

2 ..)x l _4

196. - arc cos .. _, _.

4
X

~-----,

2\1

Xl

. f

dl

COS11(25ttt+16)

197.

191. SmJena x=3smt, 1=

Ix+5._+ vl5 J7x

1+ C

199.

3costdl

d (Ig t)

+ 2x ~;..-.5..

5x

(9sin1 t+ 16)3cost

d,.. _ _ ..
~_ _

_
25sin 1 t+ 16cos 2t-

d (Ig I)

(5)

25lg21+16=2'5 --)l=Warctg 4tg1 +G.

Itf+ -

)\2

_----:::= + C _

9j9+x 1

~'I
]0-,,-+- +c= '"II-3x
"
.,. \'/lxO...>-~';+II"[.
-

I rezultal; _ -'_
190. Smjena x=-;
__ _I"
I
vIS

.m

=-In --3+
I

.
f

194.

200. lmamo

I+x+x,(x +'2')' +(J3)1

""2'
=

smJcna

x+!.=~3
tgl; rcrulla!: ~.-:.:~-~_ +c.
2
2
3 jl +x~
Xl

6 ...
J~/;
201. Smjena x=1 6 ; rerultat: -Vx~.- 4)x + 18 Vx +--,":::- 21 arc tg" x +C

6;-

+Vx

102. SilijCjJa

3
X=t ;

imamo I""J

(1+1)

-I

11_ !

219. Ojierovu srnjcna

+:1:+ 1 '" -X-j-l d'!Jc

X"'--

21 +!

----+
2 (21 -I I)
203.

204.

~Jl1.iena 1 __ ,_ J . '
I
1
,/J
2/ -f-l
I
I x -/ ,Ifllarno [",,-In I-I! +~ . -arclg---=- ___ lnI12+{+ II+c I=}/!+.~-;5
5
,/3
10
-,
v
,

i=,I~J(I_l-~

,_'

x ) - dx, o'vdJc

m-jl

JC - - -

.'

_
=: r= 1-". SllljCJlJ I _

Xl '--'

I;

c=

Ja),

220. OJien)va slTIJcnJ ,,/1 +x- '(1

11

"'.\1-

21+ I

+,

I licljc

dx '"

r1

+1_ 1

2 - - - dl saua JC
(11 + 1)1
'

., _= ...+c
IJI+

205. OvdjeJe

-+f!=IE'Z.$mjella_t-~-t-I=12,!j d_\o-~Idl.

"
Sada jc 1=

2(1 + 5
2)1 daje x=-_

221. OJicroYlI smjcna

--: r~--+.:}-:~ dl "'~-: I + C' = __ .___._~~~- ~8:=_:_~~) _~+ C

Jl::,,/~~7dx= fXJ(X-4+ l)wtlx= f>;J I (-~IX~)dl=

-~fx~rld{=-~f--'-'--dl=-~J'_~----'I2
2 ((1_1)'
4 I'
I - I

12[1- II-I,

9.

--lldr
du=dr, dv=----_

({I_Ill'

I
u=,",_.',_

9r

- 2 (', - ',,,
2
I-

'v,x

J "'--1"[<:

"
m+1
107. OvdjcJC--;-+PEL,smjell<ll

208. Ovdjc Jt:

~';-=OEZ,
m+l

I=~,!!"'~~;J

m+!

-')x+4=x+1

2x .--- 5
,-I

1=-

rtzullat

xJo~{-lrJ;sadajcJ", X-J(l-X3)-li-ldX=-ifdl=

smjena I -I-x

=/4;

sada je 1

' =~arc
=~ f ~-d/
]

-..

{4_1

209. Ovdjeje ..--+P=OEZ,.'mjCJI,i 1+/=x4/4:sadaje/=~

n

iii

,_iXl

+~In I-'--'I~c
:3

1-1-1'

ft!dl
__
.'

1) (1 ill

5~+4--lnl2x-'i+

\/yl

5_,_-1-4I+-C

((-l')'

2'./1+1+1)
= - In --- --- + J'
,I J
x
..

. arsh----.:::-=

j- - - - - ' : - - -

,j:1

'-i' -- --\,' ,\

~atl OJierove smjelle ,/x 2 +x+1 ",,\(+1 IIi t+1}

,g(JcJe

------- 1
--Xl,l + 1),,'x1 +2 __ !n(x+"i x1 +Z I+C
2

226. In 'I

,,/!+x+~)+x
"_.

+(

,/I+x+xl+x+2

210.

10.5. INTEGRACIJA TRIGONOMETRIJSKIH

I DRUGIH TRANSCENDENTNIH FUNKClJA

21L 2{4+V:~)3!2+C

I. Ncka jc R racionalna funkcJja ad sinx i cosx-. Srnjenorn

1

..

217, :"(1+z/,-j4IJ (4~/x-]J+C

7

odakle je

2r
Stnx=

254

_\~

22<1.

225.

~-l

9(x-2),,'h--lU

S_t-t-l=_\I+)"; !czultat

21+ I

tgI

I~+' I+ c)

2B. Mugu sc kuristili sve lri Ojlercl\'t' smjcnc _\ - 4", (x

m+ I
106. O\djeJc -"--+pEL, smJena

61 dl

uX"'{r-~

/1+1

1+;2

t __ II
COS.'(=--'-,

l+tI

2dl

dx=--,
1+12

-1-.\

+I

+ (.

{poku-

~leodred~ni i~tegral R (sinx; cosx)dx svodi se na integral racionainc funkclJC. Ovo JC ufllverzalna smjena.
264.

VS~'2.:'.dX.
5

a) R (- sin,x, cosx!.= - ~ (sin x, COS x), tada smjena cosx = t svodi inlegraciju
date na mtegraclJll raclonalne funkcijc po t;

267.

b) R (sin x,. --cos x!.= -- ~ (sin x, cosx), lada smjena sin x = t svodi inlcgraciju
dale na mtegraC1JlI raclonalne funkcije po I;

270.

" Sln

273.

JSin3XCOS IOxdx

2. Ako je podinlegralna funkcija racionaina po sin x i cos x, a

c) R (- sin x, - cosx)= R (sin x, cos x), lada smjena tg x =

dale na !fltcgraciju racionalne funkcijc po t.

liZ

to je:

svod! integraciju

ZADACI

227.

dx

---dx.
1 +cosx

228.

Js~Xx

229.

279.

230.

234.

sm x . cos x

____
dx.

242.

(3+COSX)2

243.

245.

246.

sinx
'';-1;;-;- dx

dx
. 2
'
~-_. _ _
Sill x-4sll1xcosx+5cos2x

248.

277.

JSin 31S x cos"x dx

280.

JS1l1 4 XCOS 2XdX

283.

SIOX

-c-----dx.

JShXCOSXUX

285.

287.

288.

291.

dx

251.

252.

255.

258.

+C05 2 X

254.

Sin 2x cos' 3x dx.

J~~.:':dX
sin 2x
5

261. fSin x cos x dx.

,56

Sin 3 xdX
--_

259.

2<6
J.

Jcosxcos 2.xcos_xdx.
3

292.

260.

sin4xcos1xdx.

J
J

dx_ ~_
_

sin2x-2sinx

- - !2UX
(x-I)

c) fShX(ChX+S!JX)dX.

298.

rYlhxdx.

299. J..../l - xi arc sin x dx.

302.

f ~.

306.

e'

304.

I+c'

(x +_1) dx .
x(J+xe')

307.

ntgx
--dx
cos4 x

b) fSh3XdX;

303.

289.

300.

Sinxcos x

---~dx.
4

1+ sin x

263.

296.

286.

sin x sin -. sin - dx

295.

294.

r
x'
J

dx
Ig;:-~2

297.
257.

sin-slI1 dx
3
2

-.jIg x

SIflX+COSx

249.

X\

lzracunali neodrcdene inlcgrale:

284.

272.

281.

236.

241.~--

~/cos7xslnx

JSln 4x SIn 6x cix

269.

2-Sinx

--~-dx.

2+C05X

240.

dx

5-=-3C05 X.

233.

dx

~=~

rSin 3xsin xdx

274.

JSin 2 xcos4 XdX

266.

Jeos 4x cos 7x dx

271.

3 cos 4 dx.

276. Jsm 5xcos 4XdX.

cosx

cos] x dx

268.

"
;\/sm xeos' x

f~/~i~l.~- .
fv;-;;;;~~~~;,-= .

265.

sIn x

f
J

Igxdx
2

1 +tgx+tg x
I

r-

- y 1I-x 2 dx.

x'

305.

(3 +x2fx3

x'+ I

(l+x')'

-6-dx.
x +1

~dx.

309.

3l6. Za koie

Ci. I

31 I. Pnwjcfrtl da je:

'
_r

2n

f
fJ'T~::;'
nix

-r:-""'==;c,-:c= algcbarska funkcij<l?

.jxl+ax+f3

317. U k6m slucaju JC

.+(-It'
b) "lg

/3 je

1 X _____ , Ig Zn - 4 X+.

211- 2

2n - 4

~P(X)+
a
1

x):
'

- I xdx:::=-'---~-!g
I
"on

(Igx

+(

.. +(-1)"

-I)" ( -Ig'x+ Inlc05xl):

\2

':X"

1'::"

dx (n-: Q) elemcl1larna fUl1kclja?

RJESENJA
,

(X)J,

[I -I'

J'

-lc---I-x+C
2 --., 1= --,----dr=
! +/1
"2

117. "m'CII"j 19-"'"

Ilg ~~-I +
1'-51

228. Smjclla Ig:' = / dajc I"" f-=!.:. = Inlll + C = In

2
I

gdjc je P n (xl poJinom Slcpcna n i o:iO;

x
dajc 1=
229. Smjcna Ig-''''I
2

20'
.---"--/2_81 j

xC

=In -,-- +C=,in

I-J,

"-I

C)

f~~~n;="- LC1~ I)d::k_i-Il~;

23<J. Sm!enalg---=_Idajcl= -- --+C

k=()

1.11.

2 - 192'

312. Provjcrili rekurenlne forrnuJc:

!

J'~

11+2

11+2

!l~J

b) / .
- ' --+--~,--I"_l,za
n-(;;-="2)~! (aZ-+x2)"1z" 1 (11_2)(/1

(n=2k
C) I"

)-

nUX:=:> 411 In + 1 = (411 -, 1)1" +- X (1 -

SrnjC:lla 19

dx

2: =1 (lxl < Il)

."(4

i(}<r<~!, -fl<.~<It)

r(T;_JT(l+ljdl
" " ,,'
[(\;-'0
2,
2'
")
- ~i-1-1
+~':!-:-:; dl

daje 1=4.,

= "

1,,= (~+X2r/2;

I, kEN);

(I -

('" X)

133. Sllljenatg---=lday:/=2arclg ------Ig- +C

2
j - r
2

2n + I

--'-x- (2ax-x ) "+------(/ In-I, za

Il.jJ

4,IJ

= In ------ -1---:--"" arc tg~::::

(2-1-1
J
\,/J

+(

= In (2 -I- cos

,
Ig4,/3:2
.
arc tg ---------=- + (
3
,J

_x) -I- -----

3}3. Provjcri!i formulu fCl(X)+I(X))C"dX=("\/"(X)+COOSt,

mtcgrale:

te jc primijenil1

0<-1

fL::...:,inX_e-' dx;

a)

I +-cosx

314. a) Odredili funkciju F(xl za koju je

F'(x)~ J~~~4,F(D~ln2:

b)

odredilif(x)akojel'(sll1'x)~cos2x

clg J x

237. Smjcna IgX=1 dajc 1= -ctgx--3----I-C

315. Odredili kOllsl3nlc a i b, taka da funkcija f(x)= f(.'(l+aX+-b)e-XdX

Hila

2Si)

korijcn drugog reda za

X=

cia jc limj(x)=O.

2J8. Smjcna sin x

I

r,'

cos.t = { dilje (sin x

+ cos x )dx =dr

daJe.

~ "4-"1'
r~--=~llll~~:
l+c=~'lnl~'~-~~~'"~~I-I-C
4
2-1
4
$lllx-cosx-2
259

,
I
Ig--- __

239. SmjcDa

[={g~; rCluita[' i'nl--~-'~I+C

257.

256.

2
I

x
1Ig2'-t
2-m. Smjcn3 [g]"= I, rClullat -----=-arc 11\-,,----:::--'..---- -f- ('
viiS
. \/15

258.

I (
'
I
I
)
~2x--'iIf)2x--sin4x+--~inf'x
32

tg---I-2

19 x -1-

In

Ilpl-t- (
,

+C

,,15

2x

(OS

260. ;,arcl g (2I g x+I)+C

<~~lrClg( ~_ Igx)-x+c

259.

261.

cos) 2x
--t-------

C()$~

2x

----I-e

-- !

320

cos x

241. Sllljena} + cos x = I; rcZulla[- --In (3 -\- cos x) -:-- _______ -I- C
J + cos x
242. Srnjcna IgX=I; lezulta(:

~(smx.-cOSX}---~I!lI,g(~+~)I+c
2

2yi2

2&1.

243.
265. SmJenasinx=I;I=

---

V;'i(I .. ll)dl=_I~i3 ___ rl!{l+(_ ~'sln~\

5
!I
5

2
26<i.

1~ll_l_2flll-t- C

"

---,

,____ _

=-:5 ltt x -t- 2 \ltr."

-I- C
..

244.
267. Smjcna 19x=l; ZJlgX+C
245.

246.

Smjtn" Igx=/ clajc

SllljCJ)lI IgX=1 daje

/=f-:i-~=---=3rC,g({-2)+(
=arctgl'g\--2)+C
I --41 +5
1=

269.

[=

f~ (cos 2x 2

II,g,"

d,
I
--=-In
~ _~.~11'
__1
I"~ J 6
J 1-

Ig'x-

cos IOx)dx

=~ sin 2x4

1
-sin IOx-t-C

20

"2 +C

270.

247.

(,

22

3
5
172. 3sin- ---sin-x+C
6 5
fi

271. -sm3x-t--"sinJ!x+C

1
1
273. -cos 7:.:- --cos 13:.:
14

i-

26

I
I
1
274. -.. ,-cos 3x + - cos x -+- -'-cos 5x + C
6

20

275. Smjcna tgx=1 (IIi zamijcnl(l

276.

2cos 7 x

cos 9 x

x-t---_- - - t C

--cos~

I
2
1
25fl. Smjcna sin x= I; rczuha(: - Sln l x"- -sinS x -+- -sin') x -I- C

278.

357
251. Smjena cos x =1; rczuhal: cos x - 2 arc tg (cos x)./- C
251. Smjena

Sill X=I;

I.

rezuhal:

-4 slrlx -t- 16 1n

279.

2si;;-;-:;~ +C

(I

=~

Ji
1 14'8'-31
Smjena tgx=l; rezullal -~Jn
~-_" -+C
2,/3
16

155.

SmJcna cos x = I; / = 8

41gx+l

Ism xcos x (4cos 3

J

X - 3 cos X)i dx '" 8 J([6C j 1_ 401" + 3)c7 __

16

91~) dl
280.

260

In-cos

'f

12sinx-II

25
'
I
21g x
.3. SmJcna tgx=/; rczullal--.arclg _ _ +C

254,

16

2x)(1 -+ cos 2X)2 dx

l+cos4x

=: fn

-t-C0S 2x - cos 2 2x _. cos J h)dx ""

l+cos4x

+ cos 2x _. --2-- - ~--2--- cos 2x) dx ""

fo

+C05

2x -cos 4x - cos 4x cos 2x) dx = jcos 4xcos 2x =

~cos 2x-t-~cos 6xl =~

2

16

J( +~C05l
I

sin 2x sin 4x sin 6.\

-----+---+C
64

64

192

X -

cos 4x

16

sin 2x

sin 4.\

64

sin 6x

-----+C
19~

lSJ, 1= r(SII1XCOS3XfdX=

fSln14{JX-- I Sjf]4.x5jn2xdx+-~ fS1rl'lxdx=

Jn-~(Sm4X"-sln2x)fdx~!,
L2
.
4.
2
4

==- x- -sln2x~~sln4x+---SIll6;..---SI(lHx+C
<1
S
32
24
64
SIf)

lR'J. \1l1jeP;1 'I

,J,

cos' x

290.

+. Clg"_x dx '--~ -

df,~ x de x
___,M - -I- -~_ - - clgx'- x + C

h.

rcP"
.' \111

-:----dx- elg" x-.----dx-=

owlx.
sin"x

.t

sinl x

283. J=

--

r/
!

, "'

'"

CO.,] \

~1Il

2,/11' \

IU\dl;11

"

J,jClg

d_1

(Zildaldk 2KK), I - 1 il)

x 'f5x

,
=--C()S~

()

---cos

5x

I Ix

-Ix

--cos--+~-c()S-

14

10

22

"n \ I f- (

-t CI>, \

,
I

2n.

Ig _,

co

I,

0.-

. I

, II

xl

dl, d<""c(ls' \,11. d\ ,-

arcco,x
-

-Inl

_t 1

dl.

co''! x
II _-

I-e

dx
284. Parcij<lina 1Il1qjlacija u = arc Sill x. dv = _;2' dll""

"
d.

", I

,I,

d.

'j-II'

'f"

1\1)) \

'- 11'\

,,-.'1

'f

((h

,Ife cos \

-,- sin-dx+- sin-dx-+-- sin--dx-- sin--dx=

4646464(,

\ COo' X

,I,

r
,
"l'cos (X')
, xdx",,-- I"COS--Slll--dx-x
'fcos--sln-dx=
x
x--- -cos (')]
x+- sin
J2 , 2 2 3 2 . 2 3 2 2 )
-~-dx

d.

,
I

7x

Ml1t: .

I!~'

ISH. "nIICIi""]

I +

dl

\!

"

'" _Ur

_\ >0, '--.lIIi"n(llfi \ In,\ -~I,

",'ililial

C, '''' II

I-In_\)d"

,i

I (' '"' j''''''

.II

II

2) (1" I

dl(ln

+ C "" x'

lltix,

t j

I (

- a~_~~~_ ](1 ~l~}I=_-

ar:

SI_I~: _ilJl! ~-~ I~ c=- :~=:1Il:~ -~ In! ~~~f~ 1+ c

d_1
211~.

,',llljCflOIl\

Ig

,x

=-1. !II ,- C()5 1 -'_ do! :p n,J

')1 +-1'

-- +C

285, ParclJaJna in!egracija u=$I1.>:, dl'=cosxdx, cl!xdJ:=du, u""sinx; I=shxsinx- jchxsinxd.>:=

=)ChX=I', sinxdx=du, dll=shxdx,

V=

186, Srnjena x"- I = I VI.

2~h/_x+h )+(

, h)

IIOIli Iii x "" [ doh,jalfl(\ 1 =

J[l

-cosx)=shxslflx-I-chxcosx- JCOSXShXdX; irnarno

2fSh ~cos (dx=shxsinx+chxcos_\, lJ'I=~(Shxsin.x+chxCOSx)+c.

~

-,
I
t=(x- !)Il, x= I + \11, x J = I + 3 \7't+ 3Vr +
dx= --------::_;
12~!!

,
197.

\rli)'

(- 2
!g

Vt,

29E.

I
J
1
I
[cwJI al : 1 6 = -- -"--._-- _ ~-"-'--- - ------ - ---"--' -I- C
II (x_1)1l

lO(x_I)IO

3(X-J)9

8(x-If

19'). S,nicIH1111 \ ",' sin ( dohljamo I

I
1
2
I
dx = Z1 dl
287. Smjtllil clgX=1 ,~=l , 19x=--, - ~-,-Ig x
I~
sin 1 x
'
.

"~."-

rein )sin x +COSX - Jsin 2x)

02

fC()\ll <.II

~f

(I Has 21) dl =

f ("

MoZe i smjena x- J =1
Vidi zadalak 164

+ ~--;:::: arc sin)sin x ~2

cos x)

ate

+C
',He

~fll c' 1- ,f"

Sill ,I

II \ "-

',Ir"; Sill I"

\: 1C(l~ I

arc Sllle'

ell
~II\ I (, '\ I

262
"

i\!csmr,'f i 11111

"I

,:'

.,

!'arnj~l!nom

)01.

Inlcgracljom

. dl"~d'( dnhlj;lInn

I,

11}.

frh)<,'d_\
,

, Iil+

I -I-'\' =1 d()\"Jd!110 / ""_. . .

303.

Srnj\'nom ! -I

<,'

1=

= 12 dohijilr110

1
1
-- --)--In 12 (1--1
2

2)1 (t.

F,-i ~I:'ii
2

') dt"'""lI ( f-l-J\nl.j-_;') +C

I}

,-,

J 14.

J(C\k'(i<'='

,.'+ (

,"

, I'

;1)

.1

In "(Jx~

~~),.bl(iX)"'~-

]15. ParclJillna mlcgracljll u= Xl -I- ax -+- 0, dv "'(' 'dx dajcj(x)= - e -, (Xl -1- 1-, -I-(L\ i- b t a -I- 21 t-

"

C:

1 !I -~----+-J[]
II -+- II
2(1-1-1) 2

b)

,.' I (\ I I ( . !"('what ill c' t g 2 t (.

( +2arclg,,/x+C

11m j(x)"dl "';. C=(), lj_}(X)= - ~---; (Xl -I- 2x +IJX -+-h-+-u -I- 2);

xl+2x-+-ox-+-h-+-11+2-=o(>;-1)1 =-11
x--

2 Ig XI I

an::lg -

+C

\./]

- 4,

hoo]

316. (0:, (ll= (0. pl, (pd\)

305.

I I+
xc'

lulll- In II -+- Ii =In ;e'~-I

10.6. ODREDENI INTEGRAL. NJUTN-LAJBNICOVA

FORMULA. METOD ZAMJENE PROMJENLJIVE I
PARCIJALNAINTEGRACIJA

f ",

I-I I

C. (pokusall S!l1JCllll

y =f(x) dcrinisana i ogranicena na intervalu La, h]

0, b] na /1 dijelova tackarn3 (j = Xo <XI < -'2"':
..:: x" = b

1. Neka je funkcija

Podijelimo interval

1+ w' = I)

Uzmimo

307.

C,iE (x,

I' Xi)

i posmalrajrno

II(Ur\x"

sumll

gdjeje r\x,~x,-x,.,

i= I

Ako postoji

308. Pan;ljalna inlcgracija: u = In J x, dl!= x .) ox; dobl);lll)o

I"" -,

)~llll)
X + ~fx~) In
_x
2
2x"

x dx= -

J(

~=.+~(..~- In
2X1 2, 2x1

'f

x -I-

Ix
4Xl

,.
.
Kx , (411\3,-1-61I1X--'_]).'.(
'PO'!b<l!)\l!Ivnulll,O'-

:L!([;j)6X j

Inlcrvala [a,

4x1

";;),1

b],

zvacemo ga ()drcdellim illlf'(jra/olllfimkcijeI(x)u

smis/II 11 granicama od a do h j oznaeava{:emo ga sa

SmJ~lla

310. SmJ~IIi1

-.:

I -I-x

11 rezuhal

;)

I(x) dx

\ t- I = I;

r~1.!llral

1/2+

I In :::. - J~

-1- ~

HI

I:

-I- _11
-I-C

"
ff(x)dx
ZnaCi da je

~ m"~j:::o ,~,/(~,) l1x,

--+

OJ)

tom slucaju kaic se da je funkcija illtcgrabi/na na intervalu [ii, h1 Da bi

funkcija bila integrabilna na [a, b], dovoljno je da je neprckidna il! cia ima
konacan broj prekida prve vrste.
tJ

RilllCillopom 11

C=

(n

3(}9.

af"o je konacan, za rna bkvu podjelu

,'><, . 11 ; = I

in--+ c<il

31n 1 x 31nx

310',
I
--""-,1'"+-, -]llIx-+-- x J(h --",x
2x
2

lim
'T""

I) fklnh;nd Rll':lllann (IR26- IR(6), nje-mac_b malClllalitar

2. Vaz!IIje o,whine odredel/uf/ IfJ{eqra/u.

5_ /umicllll {!I'(Imil'lIljiue

111!(xldx,'-o
I,

"

il I!(xldx~ --iJ(xldx;
h

,-

(p nIl, prl cell1u je

I[w (tlJ
"

("<c<i,);

'f
"
x f1drnd unkcl)<l, onda,JC

4Iako)'/(),

Sj

x='v{l)
(11 (al,

{/:=

I'

Illd/

6. IJi/rella/lid intcyruciju

.J I{Xldx=2f/(x)dx;

5) ako jc I(x) Ilcparna funkclja, onda jc

ncprckldna na [a, 1'1.1, lada Jt'

I I Ixlel, ~ fi[~' (I)]~,

/,

11 1!(Xldx~fi(xldx+fj(Xldx,
c_

ot/rn/t'lIolll illlcqru/u

/I

/(x) nq)l"l~kldlla na [a, hj, gdjc jl' [0, /J-J =(11 ([r1, ~p
ncprekldlla Zlljl'dno sa SVOJlIll Izvodolll ttl' (t j na [a, (1J, gdic It'

it: hmkclJa

Ako

Ako Sli funkcije II (x)

"

I (I

(xl difcrcncijahilnc nil odsjcCku [a, hj, lalla jc

lU(K)tJ (xjdx'=II(x)p(xj b

(x) dx ,= ()

"
l .fp(xju'(Xjdx

3. Procjl!lI({ imeqrala

je/(x)~F(x)

1) Ako

rl!,

na

hJ. lada,it'

"

J,,'f(X)dx~JF(\)dx

/,II)'\CI

/I1(h-uI_<,!!! ) I
'

\/
x ex"", (h-III,

liB. P01ll0CLI granicflc vrijcdnosli inlcgralnc sumc naci

najmanja vrijednost fllnkcl~~!(

,[,
,
vrljCdnosl fllnkci)c n'l [I I' 0,
, J , x} Bel a, hJ, a til naJV.cca
,
I,)J.
Vd neJcdnakosl 1ll .~.
..
.
kniliom ledllakosCL k'- j -,
" o z e 51: Zd11llJellili ckVIV,I_
gdje je

I,

"
f(~lib-u)~iJ!Yldx,
2)

gil)E JC

p~I(S)~-!/('1 1-.
b~

[", hJ

(I

"

(x

ZO\C

inf
"':<,-/,

{ada posloji

"

sc vct/lI}a prtjcdl/o.<;t }uflkci;e ./(x) 11<1

(I,

.\=

I(

'" __ ",,

'

c(I~c~b), [ako

xl_

'k','
1\

()

jC,

Ie

]os,/(x) ncpn:bdna rw [a,

hI.

/0 hJ "
"
, ' , ,;' [~dd !}O~IOJi na torn IIl!Clvalli
x)+( 1 Vel!1 sllJcdccllJcdnakosl:

JJ(x)dx=~_(!/-.u2),

320. a) l.a funkciju}(x)=x odredlt! integra!ne sume!in i Sn ako sc segment [a, bJ

(0<(1</;) padijcli lako da dione tacke Cine geomc[rijsku progresiju, !e
c!okazali da jc
_,
n-

If(x) OX ~ F (I;) - F (al ~ [F (xl]:.

/?n=-: lill]

Sn=JJ(x)dx=-:-(bJ~aJ);

n' ' " ' '

tt!

h) iSIO, dljCieCI interval [ii, bJ na

c) iSla, za funkcijuJ(x)=e

TJ

jcdnaklh (lijclova,

xE[a, b].

321. Za Dinhleoyu funkciju Jf'(x)=I, XEQ i .ff'(x)=O, ;(f/:Q pokazali cia nijc
integrahi!na na [0, I]
322. PornocH odrcdcnog inlegrala oell'cditl_

++ .+/-):

a) lin.l.(-! +--!

266

S~) dijelcCi

4. N jut}) I) - IAljhlIiL'O/)({ forlllula

na OSnOyuloga daje

lim

"

,-

JaJc P=j{c).

Ako jc (unkclja }(x) neprcktdna na

neodrcdenl1n!egral !f(x)dx=F( _

"

f) Jcosxdx

11m Sn=---,{P-.(/),
I,

11.11

~r (y)y ~ P J4' (xlilx,

sup

e) J5inxdx,

JC

"

./(x)~p::::.::

J" xI iIx;

Ilin

[f(x)

til

rd,

~E la, bl

1) Neb!.'ill fUllkcijcf(xj I (p()

..
_
pri lome funkcij'\ <.j) ( ) x ?gl,dflICCIlC i iIllcgrahdnc na l!llcrvaiu
,
x ne nllJcnJd milk za XE (a, b). Tada jc

gdjc jc

"

I )okal.al I ria
<'..

"

c) Jx 2 dx;

h) Jr/dx.

l19. 7<1 funkclju!(x)=x odredill gornju I donju in!cgralnu sumu (S"

Intel val
h J 11<1 II jednakih dljelova

UfO)

ai Jxdx:

1(\-) IlCprckrdll<lI},I/II, hi,

d( JC

"

fI1

n ."

211

h) lim
n

'XI

(-~+-,~-+
+~'-=-~);
n
,,'
/1

'

c)

Inn" ( __,I
"_',

~', _+ __:~ __ +

/I'"

H" )
+nP,-,
, I

!lP'1

J( /1

c) llln--- _/1+--+
11_." II ,V
n

_,11 __
/I~
I

11-".,

j' ;,

,I'

+ ) /I
-+ 1 1/--1-

(p>OJ, dl lill) ("

+ ,+ ,",),
_el)

ell

J arcslnxdx=O;

ci

Igxelx~O;

'
f

1/2

)+x
S cosxln-----dx=O;

e)

I-x

Ie

h)

J x(2+cosxjcosI7xdx=O

fezlI/rale

f~"!+x
2

'

hi

fl'dX;

cJ (ShXdX;

x'

ell

"

325 izracun,lIi odrcdcnc inlcgralc:

f ,,/

4"~

cl

"

xJ

Jx ~

lh

"

.r

<Ix

c)

f~;~j:X'+I";

f~i:)

111

1- n,

0 JC m:::c'

I
f ,

l +~o~;

elF 2

hi

,feos' XelX~~( ~ 1'51112 XciX}

"

d)

x 2 s1nxtixo ;T{-2;
CO

"

fi:" 1~:s~T

Izracunall odrcdcnc mlcgra!c:

al

."

~i-1

b)

fxV,:::j

,
dx;

hi

)1;1

"_-dx:

x+i

, j4

327. Izracunali odredcne inlcgralc:

268

k'

farC!gXdx=:.-~!n2.

r)

f)

"

1(,

(I

:no.

sin (3x+l)dx;

{O, ako jc

m=tl,

b)

R, it -0 Je

fl

a)

cos rnx cos nx <Ix

c) 1'arclgxux=o;

326. Izracun,ui odredenc Inlegralc:

(I

"i,1

"

,-,

v \:"+9

d)

dx

329. Provjcrl rC7.ullatc:

01

f"
,
f~l-.t-~~- :;-10 ;
,

+ 19q'

ako Sli m I tJ pmodnl hrojevi

dx

u.
,,'

Ig2 X

--.-,

sin rnx cos nx dx =0,

, I

"
aI

(I

c)

324. Prllll]cnorn Njuln-LajhnlCovc [orrnlJic Izracoilaii slljcdecc Illiegralc:

al

sin 2x

_{O, akOj,C
mfll,
k'
,

SJIlfllXSlnllxJx-

"i..J

Gcomcrrijskl prOlumaCll1

fI

"If,

". : .
f

a)

dl

cJ

-sinxdx:

dx

32X. Dok a'I,:! 1J da jc

323. Nt Ijes<Jvajllci inlCrralc, <lokazall <Ii! Je

il)

,/1

"

J+--j-

,0

"(\

_j2

COS1XSlflXdx;

c)

f vlZos;--cos)xd'.~;
~12

eI

1';J\IX~~;

ci

f; :(~;;

ell

f)

f J~id;S~:'
x

gl

Jx \J/;2~~ 9dx

xdx

-4.-..:

331. fZ)",!clIna!f odrcdcflc inlt'gl'ak"

[Ii

"il

cos x dx

fX- \/9-2

c)

(J-SSI/lx-l-sln 1 x'

x dx;

336.

"

,
dl

dx

r c v'

J" l"

el

d_, ,

1+

1-

"

f)

'-'11 f "

J/\'(sil It'kun.:nll1tl rOtlllll I\I I,it o( IiC( Iell I In cg ,

"

r
+1

\lSltll;,:d\

337. Odrcdill lokaillc cksilcmc rllnkuja

332. l/J,\C',llfIUII odrcdl'llc Inll'grak

"','

/ Ix I c-

;1)

nl2

hJ

2 - cos x

dx

3.1H. Plo\-yr-lil
",,1

+, Sin x +cOsx

"

:1)

ell

J!

dx

x
" x sin
--.,--- dx
j, I -1- cos
x

l')

333. iZI'<lCtll)(lti odrl'cknc InlcgraJe:

h)

"

r(10-x)Sin'~~~dx;

c)

"

X (Sill X

CJ

1 )dx;

J'"

'(2(OSX

hJ

,,/1 +x

"

no

I,]

hi

.I,

dx

,-

dx

J 1+

IT

_x

I,

:! ,1 rc

SI

\ -1- ::'

I)

I
2x -- 2 dx = , (2

c) JXln(X 2 + I )dx;

I
SIIl4):cos2xdx=j'

+Jln(l+j2));

IJ

'"

e "cosxdx,

"

g)

Ie
"

"' ISill

"

dJ J(a rCSlnx)2 dX:

"

nil

dx;

- , I n :~

_;-dx=arCSlllj'
, \,./5--4x--'(
-

"

f'HC,1f;.L~

(Lx

(]

in (I -1- ;,:J)dx:

I,{,

eJ

n~/\lI[<l[c .

dx;

dx;

"

xdx

cos 1

"

flinxl

(I' 4 1) In I dt

"/4

334, Inacllnall odredenc ]n"glaie

a)

-COSPSIIlX'

ill fl::(lnX+J)dX,

hi y(x)=

1 )e' til 1

j'1!

-( -j

ell

sln(.2j/+l)xth:,

,'J

"

,I)

\,./(x--a)(h-x)dx(a<hj:

dx-

Jr x

"

r . ___ ._

dx
g)
,J(x 1 +3)2

xl dx.

319. I'rovjcfltl rCluJtalc'

,,;2

;1)

Jsin4xcos2dd_x=O;

It)

'
,';tn
J

J.
cost> xdx= 512'

271

c)

f'"

'"

<Ix

;i7;-+;;S6~=4Tr;

f"

----- .. ~4
I-Ilconi
'

el)

J"s""<dX'" [xsm'\d\"
"

"

n/1

c)

- KO_I' J'e Vl'Ci od s!ijcdccih inlcgrula:

34:',

dx

dx

IT
--_._---.= .-'
G'
cos 4 x + sin 4 x
v2

340. DokazLili

da
1

/Ix)~----

Ix - 2)'

jc

(ul1kqia

Zhog (;ega jc

sin" x Sin 3x <Ix

0",

15

"
funkcija

funkclJc

b) Dokazati jcdnakosl

fJ'X)dX/ F (3)- P (0),

c)

KOrlS1CCi

gomjc rczultatc, izracunat i intcgralc

njJ

341. Dokazali nejcdnakosli:

"

nil

sin!O xdx <

nlJ

C)

sinn.nlx>

342. Izraclinal i:

Je 'dx <

J
e

"

347. Ni.H:i na]'rnanju

~2 dx;

[(xl=

"

2"

h)

gconh~tfljskl

" Ttl

tj. zasto se nc moie pnlllijenill Njuln-Lajbnicova formula?

a)

rczlIllat prot umaCi[ I

fLmkcija na odsjccku [0,

sin 1 x dx;

"
"
JXil",nxldx~~ Ii,S"'X)"X, gd]c Jeilx) neprck,dna

"

F(x)=

Jr.! I{I- x) dx

346. ,t) Dokaz,lli da jc J1(x}dX

sin n + 1 dx(IIEN)

\og"(I+,,,/3tgx)dx

na,ivccli vnjednosl f\lnkcijc

21+1..___ dl za X E.[I ' V11'IJ

.. :,~ ___
- T
[--2{+2

"

a)

JI(X)e1xzaIlx)~{x"OO(XO(I,

349. lspiulli i nacrli:lli grafik funkcijc:

3-x, I <x::;2;

"

b)

J/(X)dXzal(xl~
-

a) I{x)= JteliXdl+xlel!X- ,2

{X' O:::;x~a,

()

I-x

a---,a~x~l

I-a

"

(a<I).

c)

l(sl~ j(let)"'ln(I+l)d l
,

343. OdreJ!l1 srcdnju vrijednos[ funkcljc na datorn inlcrvaltJ:

a) /(X)~X3, XE[O, IJ;

b) I(x)~J-;, XE[O, IOOJ;

c) /(x)~sinx, XE[O, IT];

e1) I(x) ~ sin x sen (x+ <1'), x

c) /(x)~sin' x, xc[O, 2ITJ;

f) I(x)::::2+2cosx+3slIlx, x~::rO, 21r]

[0, 2n];

344. Dokazi1tj nejednakosl:

aj 0,50(

272

<Ix
IT
JI-_;;-;;0(6,"0,523 (n;;'I);

"I'
351. Dokai'.all

0.5

b)

--~

Ve

J'
(,x

l,,~

350. lzraCt!T1ali inlegra!

--"dx::;2e 1 .

I
"

Slnh.\

ds

da

!C

fx"c
"

r sen" x

J
"

-' ds

on

-:1 [ SIO"
Il

"

2.X

dx,

pa

na osnovu

toga

naCi

352. L:rilctlnat I:
,il k;i

,1~s,n2.\ dx;

;JJ

rh:

bl d

dh

11'1

Jcos
f)

c)

d,

{2

d I III I,

dl

(II -

(f e"
Jim
, -,,,

Jilil ()

-,~I

".()

In

Jllll 0

J(a rctg{)2dl

hl

ill"

, 'Ii

g) lillJ

I ,IlL! ,'t Odl,dtlll Inlcgral h'lt

J' slf1"~xd_\.

\jl+

d',1 II

''''1+_;;;

i "HI

Ii \ -

i'.ill
"'"

, (' "
~dn

II

__

~n

I'

h)

I"

"I)

It ,)

- _'>In

_'n

.:11

Inn
h_i,,11

II

ell)'
,"

,.'

""

,," 1 . \

"
{
~I JSinXdXZaXE
0, IT
dx
4

~22_

II

~ Ir

,(I

"

II, II

I"

dx , "\

lolD

I J It

211

-,2jL , I ,J', - lu'"

i.! )

s,n

Sill

fllllKc II.' 1111"

'nl,-,~.uhdll;\ na I fl, 1 J

;11 \UIII;l \,,-

" I

,I

IHCI)I~I (OII1C Il' III!]

RJESENJA

~'I

1/1

31ft

al

Ii 11-'= \

it

neprckid!l~ na

ro,

J_uh

4]

=, Illn

L ~,Ih"

CH,'-'

I '

bl \,

(,

"
J \ d \ ,-

Ilin

- =I!

Jim
"""

1(,

()

1-

.:-+

I Cd -

1(, nIH-) I)

I II) '--' lilll

11"

'-0

I<"\!' _-

n'i od'JCa \l

{eO!"

.'

1';1

jl'

11111 -\,"

IC

IlItcgralll;1

,UIII~'

11Inl.cllc

_\1

II

J \ d \ "'- :: L,

R:

"

('Ii"-+-

. , II

"1'-

I'll'

I ( I"
I'

Ian

IP. ~ j.

(hu

II'

c:11 1111
hi

I)

"

11'11

'.,,""

Inn

?"

.,,11 ,II"

II""

II" \

til")

c'_

I,
II'

(,) PI!,!' iolr,,) \q~JJH:nl

("IIJllil)UCI

h -,

~,~ 11+

",

"---('

,:,

'

Lli~,)i\x,:=I
,= 1
tl'(h-u)

'1+

II

[a.

hJ

na 'I JC',jnakdl d')cio'.a id2ka/li,! XI

II

<1

"
II
-I,

Ii"" I, 2,

h'-fi)l/i __
fi+------I

I, (1_=0. I. 2:,

, II)

ell .1'

, II), IlllilllH)

"/"

2a(li-a)'"

,Ire

----- .-- :[

tj!, () ~

n~, ~,

n-+-] (b-drn-+-I)(2n+
=(h-'<llru 1 +II(h_a) _ ---+

274

=(1

II]

. 17 -;I' II

tl lh ,

I"

llo

I . l'Il(l-' dl 1- !.

275

f) aka uvtdclJ)() smjcllli ~ =aco~ll

arC~III(

- ,ne ,Ill

dx=2(1J-alsmlcosldl. p,ljC

",

f Sllllccoslldl=~(b JSIll12Idl=~(h
oil

j- ,

e)

325.

it

J 12,

Ii

in), -f

hi

"

:\1<
Il
326. d) . +In ---,

c)
I

.5

In -:
.1
K

15

1111

eI

d) Mcl!, 1.1'

,I "

b) -In
2 5

/,,,2(1) _all

I
il

I_S

In \

)[

__ a)1

gl ,mjcna x =

"

19l daJc!

.jl!l

(,

331.

d)lnC\!\/ Ill),

0)

,0

J=

Jwsx=2:f)2

"
327. (1)-.

d)2h/2--JJ;

"

n \_

arc tg (/

Jly'2

~-;

c) -In

J:

"

\'011 [0,
valli fO,Inle/
) I Tada

II

Inl~I\',d

!Iii

jt'

II

il) dati IIlteglal s,' mo)c nap'sall

\!

sinl

--~~~dr-

I +cos1t

I, sada je

2)

333. a) Parcrjaina InlcgraclJ<I

I" "J'
-I-

dt=n

I'"'

Njen prVl Izvod '(' (1)= ]/1 je neprcbdnil funktlJil na Illlel

I +CO')2(

Sill

f)

330. a) UvCtilillO snljl'nll _\ =/)-71 (0)';1:( II Ta fllllkuI" 1"'.... 1,",." .,

(n-Il,iot

e) $mJena x = n - t daje

dl

flO" \' dx

alSmjcn(Jtg~=ldajel=2

(,

bl 102;

I""

2'1

"2

4,

! = -- (In x

()hllkll I

(1\

r' ,

,h

-1- I)

I',

IO_t 'j )

,
r

= 1/ I

dl) = -"

Xl

(h (]aJ!:
'1

-1-"dx=---(II1X+I)1
2. _
2
,

I
_Xl

I' =2In2+':',;
,j

x, dv ~ (sin x - I ldx daJe

h) parcljillna inlcgraclj<l

l< '"

c) parcijalna integracija

1/ =x,

, \ f I

Ako !.e Ilvcdu ~Illjcoc ,/ - x

= Ii I

114""

~r2u+lnlll-,-:::-JII -72fl'-arclgvJ~=I11-/-1

c)

"- In 4:

[I,

IT+

'1/1

2J NJcn prvi Izvod _x' (I) ""

pOSfaj('
1;1

1nJ ,

1.:,,1(1<'1<'1)
'-I
2'"'' 1 .! fun k(1).1 P'(o III dId Illlcrl,11

tI) l'cjUI'CdllllllSBlJCflU

6'

II1!crval

v, Inlegral!

~, t~ jc neprekalllO! flln~rliil

nil Jilfel villu

I' I
~

r~, 1

Tada JI:

50
d 1-1)"-;

11:1

dl' =

,--~,~- daje I ~'x Igx ['14 -

cos

7 +2)7
9 --_., ,

334.

iI)

Sa I (llnal':imo d;"!li

1Il1(~gral

Kako jC

jln xl =

Iflx. 1 <x:(e,

integral 1 postajc 1 = - Jlnxdx+

:1 (10 4

lil"

=lnll--JIII",ln,l clKln.d)
1-2

(I

l'

1(,

1,1:)

.,

\-1rr

81;

'I.

I);

c) sa 1 oZllacimo dati integral Ako uvcdemo smjcnu

r.

JlnXd_\,,,~(e

",

. (,_51+1 1

I
=4(n-ln4l,

tgx dx =

e) 4rr;

c)

h)smj,:nasinx=o,/dajc/""

Illl

-lflx, -:(x;;:),

f) In

Ako se stavi lI=arctgt i dv=

J---; = I, integral I
( III

r----.

"il_t_1 1

imaccmo

[los!aJc

_~.w. 1'()d.lliq-".llri.l fIII1KtIJ'\ Jl' I'!l:k.dll;\

fp, III ,,;',1 II ,I V,II '.

drl --

1
l-1 ilrCiII -2

5
335, h

II

iI"

1:1

d,

1,)1,',

) 1 inll

Inll (

1,

- \: II

1). 1M '><."!ll" 111"/(" prdll!jc'lJiI NIIIIIl-LaJhn'C(H"

1/1111

21n(1 +v'2);

2).

Hll;J!110

i().

2,

\ -

'111'.1111"

d, -~ -_\ ---__ x]X!',"

-_-- _ ~_2]
1

1\

I'

I' ,

I'

'I!

."

\.11.

Ako ';e uvcdc smJena

X=~1111

pO~1aJc

d;ili Hllegral

\!

P;ilnjtllom praviia ()

.I,el>"

2/\
p,-lI"ujalllo) iJllegraciJI na Integral II"'" dobiJalllO fckllrClllrw formulu lJ"'

'In. t "-

odaklt jc

2n

2n--

1 = ---------11"

2/1 + I

:142.

!/]-4

j'OIW\,O pr ;J,i JClIllnU pl'dvliu

CO\ (2{, + I ) t dx, dobl):!

dt',~sin

(2p+ I)xdx, dobiJc

.'it

pJ[Cip.in0J IfllegraciJI 11<1 dobijenl ililegl'<lJ_ Ak0 se stavi 1/sin (2p -t- J).x:
elli = (11 - !) x" - 1 ux i l! = _____._"_, pa integr<ll 1" poslaje
2p + J

" Il-X 'Sill(2P -t-i)X-["

_.- -, "--"' --..
..
n

f,=

~_--

2pt!(

1'1 (t! d, - .f ,I d, , j ,,

\ iii \

d,

\t

\d,

lp+l

2p+ I

,,

...

I'
,I

11(11-

--

II

Ii

11--

sin lxdx=

hi

Itv(ld

It

II
I,

"~I'
4 '

.'

1'1 p --

dJ f I I

' ' , , I'' '

1()1l .1

"If] \ '.If) ( \

! ~)I-

~'Jl (l.r

j-

~o)

[(Ill

'/')

100 III,

Ion 20

ISO

I'

C'- \ t-'!,i

'_(1\ Ijl J

I'I
l

x" lSlIl("2J1+ I)XdX}

I" ] "r

1 ('

srn'tCOSI'1 +
'1!/\d\I"'~,1
"..).
dl 4 .

I)

I"

I
!slnX(ll~A"

I'")

I
+2-\l,

.--,_ ... _}
(2p-t- J)1 "-

-~. tada se- IZ rekurclll!le

(2X+2SIllX-..

In

JC()~.\)\),'

fonnulc za p= I

(I: ) "" (x -- I ) l"

e;
1

il

(x}=(x t 1)ln \

n Ul'l;l S~ za -'- co

;iilllJI1;\

(,Ill! 2"n]1l

:l(l~lll

2\1\1111 )("~()I~- -(41l~3+3J=2

2,

dx

-- rr- /- -.
12
27

~) ~

/1 f

III

:J'(

(I) '" 2

d\

,I

JSlnx)dx""~

rx

1!

c,

,lit

.Jl

J \' ,"

"

"I"

f f h 1<1 \

LI)\I{

"

("I P

I'

J, >((\

,("
'n

"~I
.1

I [ " I

I'I-erna IOllle, rckurenlna rOf!nula giasl

JJ7. a) !lyud

J('

It I

211-1 21)--]

,l--D_

~.

S,l(i;!

,1

Ll(' I :11

-----

211+

336. Pfn1\jjcnilllu pl<lvllo 0 pllrclplnoJ Irltcgr<lclji Ako Si;Jvilll() u=x", i

cos(lp+ I)x
d" = fiX" - t dx j V =
pl IJl1egrai J, pO'ilaJe
2p+ I

d,'

"I

1<." (' ',-

lJ

344. a I

Funkcija j {.\) UTl a u I OlcK I

$C 7<1 x'" J hlllck'JJ y(x)

1!T1'l

,t

= I 10K aJni III inlill Ulli

II laCKI x =! lokal!1l nlHllllllllll

,[' ,', J

dx

y(I)",O

ng

279

"
I

I i-I'

dl

1\11

til'

,,':1

i2

x"\ln).\

<

346. a) SIH)Cna

XSln

'1:, a

odal'(k

<d\ ,-

x1SII)1

J\

+ "i I

In (X'I' \,/1

'.il !.\'iHC!g.\

I'

III (I

J,

aic II! I -'- I,

I ale I [: I

d\

(II

+;.:2

In(~I_v'I+\l)""\/I_t-,larclg).,dodavdt

S;,daIL\/II-\larclgx

'>Inl \

InL'I\,_'lfl:')=(),\t,/I_I\]~I,,,/lf\l-'-_1

b) smJcnaX=H

X=(j-_ ('

"
dx=

dldajc

x,lt,)""I-?,I-I-,"

fXJ(SJnI1dX=--f(1l

fJ!{.'lnl)dl.-,-n J/hilltldl' JI/iC,,111 1dI Q

Sllda jc J(x)=OXl'II' Funkcija )C ddini,ana 1.;\ ~vc ,(1'1)

.(1 i";! ,.11
1m:, !ok,d!" IIlinlt:lLtnl II I,I(:-~I II

Neill"

'ISIIHpl<>I'I,.\'

f \/

(sin x) d ( ==

1\

f -~/

((sin x) do'

("j n x) dx.

,I

od,l vdc 2

J\

(,in

l'rava \''''',\ t I i~ kos;! H~)ll\pl\lt<1

_~) d \ ~c n Jf (,In \ ) d_,. Ie

hi/h)

J,

J'

I'

X"l) +

",
0

t II {Il-

rr

'" :> (;m: Ig

,m)ena x""

arctg(~

,
.1

1))=

'(' +---n)

lit

o~:i!rl(gll'

1+ { 1 . c

1)(11

I d_~

'IIX"

Ill,

,
11(11

= y", dl'

NCIl\:! I'fcvojnill \;Icak;\

. d \ d'lle

= t'

1-111"

0-

! 11(/1

2)

+ 11

t (Il

I'I

+{IT

- I ) In

, I

,1 ~

2)1,

II

2)/0 -' .-

I)

1l(11'

1-llln
I)

II {I!

{I,

11111

J}(II

1/1111

,II
2 -cos('
_ I, l-t-\.lJlgX=oI+lg_
Igx'"
_1
cosx
J

rr

I)

11(/1

rr'

re

l'

nuL!,

C)f(\)-~(lt-,)II}rIJl'lt, ~-\+:

2);

c'(

):;0, !':IH:daln;t illiegr;W!ja

c)

'''"-()

,
.f xc,/ (il '""' XC'I'

,{~

+n! (

2I

1)(/1

II"
I)

/1(/1

II'
- 1-11 1 ,-

I'

I(X)"'"J- ___:~:::.2 __'d/+JJ-__ ~11

/2-21+2

- ,,,In(/l--21-lnl',+J,HClgU--II[','
/]-21+2

3n

}(x)=IIl(x l -2x_I 2)+3arctg(x- 1)+ 4 ln2;

2x+ I
I (x)"" x2'_2x+

X= -

'r"

+71 1 1 )-11 1

,,1

I
Sill 'x
(

~,~'n "IX",nXti,\'..

,.' "

I,, _ "-sin"

1\.d(!'-"Slfl_,dxi-=-

POSIt) ---rl[l, J3+1J, a f'(xJ> 0 Z<l

2
-

I) t

II! !-7I(1I

)SI.

(x)=o 7.<1

Ii

J;

najvccil vriJcdnos! ,\-[ = IIJ] -I- II = In 2 -1

> -

2'

dak1c, runkCljil jc rasluca la X(-II,

\,/"1+

cos X SIO"

11.1(1 jc

7'1',

.,

,"

"" 5,49K, il 1l00jlll0lilia vri)cdnml

II

l'"

x,

"
t (n- I)

JSIIl"

1XlOS'

,"

,"

JSIf1"\d~=-(11 f ~lD"
I)

\d\ ""Ill - I)

/Ih. II

J"lIl'

"11

_,Ill" \

d\_-

sm" ) xd_\

I"

"

l~

11\

d,

kOll;!C:lll 1(:, Intc"l':li

kOllVt.:lglla, :t ako nc I'OSlOjl ill Y
c

!H:ogl-:lnrccn, dlvergll:1

Anal')gll() Ie

"

f ( \ ) d.\

Ii) '.111 2 ,),

JS1. :11 II

!
I')

Aku p(ls!()jf~.
1','.1 I"",,,

, r

1111\

(1\"

_\)

d,

L>

I"

I.

Il1Irgl:til de II1W.,anl PU( I I ,,'. 1.,)1"1

J.
):)

~-

a)

krilcriill kIIIlI J{,((!(,l1cijc je /)u/llmherIJP (J)'All1l11hl'l"l)*

Ii
d,

hill

I~

'.

.'\ko jc !/(-l.'ll<F(x)

d
d,

i1-<,-;_"\~_;h

Zd

"
(\-ldx
Jf

ako

konvcrgl1a, kUflvcrglra I

'Illl \

Ii) -1'

I +" d\

fJ "->/\ '" (J,

bl

od

1lI',\I/oj'.>rucl1i ill/e.ljfilll

1111)

"

353.

j" t/,lll

,\l'

Jsin '. d_1

)0 " ~ ,
I'

d ['
d_l"

-'"

0Ii1 Zil \

-, sin ,_

I) (J

I I ,: d,-

,"
,

1.

/ I

'( ?- u, tali,l

Analogn('
F(y),I\ sllJedl kU!lVcrgclll'q<l

/,\ 1),\(1

- e,), {) 0

'I

15d.

r
,

1):'\.

\/ \

n,

)5().

d\

J'::

,157,

.15N.

Ako jc funkcija/(x) ncograniccfEl II lacki

cI_y

.I,

d_\:

1. Inll!wuli Ilf!oyr(/I!icenihjtlllkciju
q' (a, h)

i intcgrabilna na

fll,

I)

"
svako lera, c) ina (s, hj"l:l svako s(dc, hJ, onda sc Jj(,\')dx
dcfrnisc
slijcdCL:! naCin'

J,0

J:'it).

I,

\ (1\

360.

d\

361. JXIOXdX

; -_I .\ 1

1:,1
nil

362.

x:

dx

d\

J\./.\'

363.

(iI> 1)

In \'

364.

Jarctgx

dx

c - '-

j f(x)", I

lOll

j l(x)<I,

lOll
~ "0

,-() t

Ako limcsi postojc

! kOll<lCfll SlI,

('

365.

bl.cmo dit il/leymi k()/Juerqiru;

lJ

protlVIlOlll

J /

",

d,

366.

d.\

J+
II

_~-J)II.\

](,7.

J cos ,x:

dx

divcrqira
2. lllfeqruli sa hcSkof/ucnim

yrollicillnU

Ako.ic runkcijaj (x) 1!llcgl'ahilll<1 na [0, I J

1.<1

svako IE:

[tf, + f'L fada .ic

3M!.

r ,"
1\1) \

"

/(x)d.\'o;;;-; Inn S/(x)dx:

h

--+

'J,

(J

konvcrgl'flCIJC

SI
~_S(,

.., V

10.7. NESVOJSTVENI INTEGRAL

jjlx)dx~

II

\. ,\

3,
3(1).

Xl"

<II

370,

arCSII)('"

1+ X,,'X

.~ dx

.171.

fly
372.

dx I'"

(,

(m>())

]7].

hi

cI

,
374.

f"

eos.
- x d.,

176.

375.

' \111

37H.

ctgxdx.

379.

.1

Ix

I I'

dx

383.

381.

x-2

IULSjNJA

\' \/x

jc ncog,alllcerw

f
"

/,<1

D. pa

jC

"
384.

Inri +<1

dx

385.

.'(1+4x+5

dx
:( (In

xJl'

d \;

~,

lUll

r"i \

_157.

J.I

11111

-, d \

.c,

11111 Xl

.n I

Inn 2

356,

(/1(

~c

.0 .r

I I)

355,

1I,'i

rdx
j

382.

dx

x'!" .

I I I

--.,1'1'

f
f

"1

(1_01

S(

-+-

f_

,'J

'drCSll1i

387.

dx.

\:

354. f(\}--

eosx
--. - dx.

386. ,

x"c 'cix:

d_\

II

"

2 + SJOX

",
380.

"I

"

.,

377.

(' '''cosh\-dx(II:>O);

\../1

+I

<.II
d

te rijcSlli JcdnaCinu

389. RijeS,(i Jecinacinu

r'

arcsin I
dl=2 \..'

+1

(.,
0

/'

"

"
j ,"
dl

fi~4

lim

I,,~

390. Ispilati konvergcnciju integralil

f
"

SID X

arc

tg.\

t +X2

d_x
Ills. dl' '--' \ d\: rendlal

I",

391. Dokazalidajcr{p+l)=

,.

x"e 'dx=p!,gdjejcpprllodnihro)

"

362.

392, lzraCUIl<-lli ncsvojslvcnc Integrate

Cd (Ill xl

d,
lUll
\

In.\

.,.,

/'

IlIll (In inl>

In In 111--

111,\

.Ix

I".

a) I,

f
"

164. l':tl'cijalna inlq,raCII<l

;IICI~,\, .I"

x 1 dx

dx

(x

(~i + ;;i-)~i.~~~i?')

(olO.o+I>,.O)

i' -

"

! 1I 1

;-ix)

!- h 2 )'
165.

f~"

IlIll

"

."

Itlll

\' .

n
rallll;l!'

(,

1- In 2

3M.

,,

I .1'; ' d. '

.1

Inn In c

',f__,)

k'" \

k :Ik,\ Ie

1'.1 d,ll,

I, 1(, i"

Il'' , 'I

.,

I,

I'

'1I1~~I;d k,m\'l"!"IT,'
l II \ l'J )' I I ~ I

,"

.17k

(\
b)<;1

1/(,11;,

pa

tbll 1111q!t':d

)maill"

II'

21\Hl\

12+~1!l'\

,h I

1)1

,J!\

,,(,

<It

I)'

d,\crb""

"
'Ii \

01,

369. /a \_ ' I I"

-\(.'

177_ I )"":1 )~II:I \7H.

_179. K"I\,C1fU1;1

lim (

I"

"
I

')0_11111

'i~ Ilin
~lrC,,1f\2'-'()

1, I~! I \\."\

Lx~ a)'''

.Ie IIcpr<:kidll<l

.'_<l ,10:,

RaJ)HOirlu'm,' ()dv(JJ~JlU tr, ,IUC;q,l

i ima prckid u tatki

~h

III"

I. 2'

IJ)

I~_

.1

I. l' ,II / I

<I)'"

limt ."

I "." [

in{egr~1

(h

aim

(III

uJ'" ,

1)lh

-'-I

111

1,1 [1)

)';/1
hln

I,

1111\

I ,~

Inl) I rli

) In (I 1 "j

eI,

f-.llan;lg, h

2
,if,

II

~I\

l(rI, IJI

PfVOIll

,lul-<lJu

II! <"

11:1,.1;'

dx

liml,",l)_

III -

(/1 - </)'"

"IlI.

'I I

JilH. l'dIUjallla, ,\cgraClJ;! arc ',)11' '" II, dl

n,

JC ncprdudIli! 7,1

{),c; \ ,-

I i una jln:kid U
I

= 11111

ti!

::
J

[LICk! ,\

=- I

11ll;11lW

(an: ,in xl

--I

",
j

I'

dll_

eI,
. l' ~ ~,

I -I"

dilJc

,,/I

'
I

.'

~III

ilrC

t I

iii '" ~ './ 1 +1

saua

",: d()\'IJ~ ~w~~lljt' jnil);,2Inc \

kOIl\'C1

Ij

(U nc 1'0,IOjl kun<\clI;! gr,llllcn:! nijedllo'l i HHcgral div~rgHil Daklc, i!1lq~lid

I, a JiVCfl"ll<I fa II! ~ I

No, blko jc III - I>

374, Funkclja

ell

d\

(.\ -II)"'

373. Funkcija-

Ii \ 1)("lajc

11111 1 I'). d"""

\<lIi(

JH7.

dm;rgira

fa m> I, karl i u

konvcrgira za

i \)

h)

illn

Uakle

iliC Ig (., t 21

)'ICllid iOlne, bl(T II

11111

dl

1)( \

('lI

""

1/\ ,_~, ~II1ILI1:1 ,1\ ,., I, odlC(kn. 'lIlq!: all (il.

I"W

li:,I'1

-lilll

{I\

(\

Ilin aiel!!!!, 1-21

CC"

'111(1-1 J'j

." <I

I),
IIlr:lliJiUlf()

v'
(/. h I\k,) ~L

in 2

Ii,

. (\ I ?) ; I

a i)ci;)nk

-'\\./x,

I \

I" la

'J! ~

372. l-unkuj<I

IllO. !),liel!'.lra 3Ht. KOllvcrglra :lX2. K!HlVC!glra JiiJ.

",lillliarcsin(1

cos x

No. za \ >0

Ctl.'" ,\

.X

1:)

;!rCSiIlOJ",h!llan;~in(1

I:)

.lilt}.

dilJC

"

1-,\

--ar~lg2'--'ar~lg2""-

g:ra

2X7

Sad:!

j\'

J '"

I = lim

-,.

,il"j

'" lUll arc II! '.

h\-l "

;uc

Pmnjenom pravda 0 parrijalnoj integraciji, imacemo

Ig 2 \/ /"

), odaklc

arl:l['.2' ,

, .

c'

, -0

-4=4,odilkk)C

\i(,'

4- l.o;j;lvd(('-

4=4,lJ ", eX, \=lnX-'O,lJn!.

39t1.

JI11:1"

da

JC

rt'Zllital-

1'ln_~_i_lr~tg_:xlclilfC!g~\I;:;
I.
I +x
1+ \"
2 1_1_

j)ol:aDI,TIlI()

Jl

dit

\,2

JC

~ n! f) za 11= J nnamo

JC

!,=n!; c)

IZI'!~lIl

srnjenu

xl=l:

Ako sc- lIvedc _~mjcna x=lgt, dati Int,~gral postaj,'

l()Jlv(~!t!cnl.!1l

r'' n2 ,",.'.',."

(2n - 3)!1 It
)/dl=----

(2,

2)! I

'," (II> I);

imaillo

11

f[

Jll

=- 11111 (arclg/J arctgO)=~

2 I>

""

Po

krlll:rljll

J)a1iHllhnrll'Olll

l.n~cl

dil

1 d;iil

Inlq~l;iI

10.8. PRIMJENE ODREDENOG INTEGRALA

SlllilfClgx

...

I +-

. ' .'" (Lx knnvl'fglrl!

,1

10.8.1. I'OVRSINA RAVNOG L1KA

Neka jc funkcija y=/(x) ncnegativna i in!cgrabi!na na scgmcntu [a, bJ

X=(I, x=b i y=O
oznacava se po formuli
Povrsina P figure ogranicenc kriyorn y=/('() i pravama

I" pool r(2)=

c"llm{

fXi'-'d_\=,I~~,JXI'

le"-r '1)=lun{-I('

fvrdnJ1l JC tacna

La

- j'

'd\=lllllj--H'

'-t Ii,' I t- Ilin

2" Prctpos!<lvirno da je Ivrdnj<1 tacna /;1 f'? I, IJ

-- 1- I

,)

,.'

"

/1= I

p,~ J/(X)dX

'J)-t- J(' 'dxl'~

, "

r If' -I- 1)=

X l'(,

~_

I -- II

'd( =" 1,1

Aka jc poYrs!Oa P ograniccna dvjr:ma knvirna Y=/l (xl I Y 12 (_\), gdje su

(unkc!jr: /; i j~ intcgrahilnc, I dvjcma pravarna x = (1 I -( = h, gdje Ie
(1 (x)02 (x) za a~x~b, tada je

I'~ JU1(X)-f, (x)]dx

i)okaljmo da Je sada tvrdnja tacna i za I' ~ I'

(I

=Iim

--_IP'_~,+
lim {p+ I)fe ~xPJ\",d)-j (p+ I).rt'
e'
, _,,,

"

Aka jc kriva zadana jednacinama II parametarskorn ohliku x = (p (t),

y= w(I), tada se povrsina krivolinijskog trapcza, ogranicenog lorn krivonl,
dvjcma pravama x = (J i F= h i adsjeckorn osc Ox izrazava integralom
'1

'xPdx=O-I-(I'-t I) p!=(I'+ 1)1

P=

I./t (t) (P' (I) ell, gdjc jc q) (c 1) =

0,

(p (t 1 ) = b, (a < b),

ZnilCI, !vnl!lFI V1!zi 7.<1 svc prirodnc ilrojcvc I'

Aka je kriva data u polarnim koordinatama r:::::::j(qJ), onda JC povrsina

krivolinijskag trougla DAB data obrasccrn

392.

hl)=~(~_!)'ll=.'
__ II
1/"",2(<1+/1)
II -,b)l;c)-.,1l_-,-;d)sa/"oZlliltilllOdi11iilltcgral
2 II II
2I1h(lI-lhi'
(//+1>'

I'

~~

J
"

U(<p)]' dq>, gdjc JC A (a,j(a)) , B

(~,/W))

lADACI

40'-). I Odrcdi[1 povrsiou ogranlccntl kllVltll'

.193. IzraclJn2lti povrslIlu ravne figure ogranlccnc krivom:

2x+J,y=x~J;

illy)

b)

c) }' =xl+4x i y=x+'1;

Xl

c)

--0,u~

I, y=O,

X=X 1 ,

394.Izracunarj povrsnw figure

=x 2 + l, x ''''' 2,

X=

Ii y=O;

ell''''

X=~\2'

OIW:OCIlC

(),

il.

,r=clgx,x'~"(),

\-OSOIlI,

144

d) y=L'

p<lrabo1ama 4y=x 1, 1"2=(1.\

9Xl - 16y2 0;'"

sin

.1

V=-x 2 - ~'(
2
2

395. Izra<:llnall povrslIlu figure omcdcnc hipcrbolom

x ,.-= 5

I' .~-=

0, '( ""

"

d) yl=2px, y=O, X=(/, x=b ((/<h);

v1

-i-,"-=
r

'( =

praVlllll

409.

Parabolul

g)

x~11l

(I

2px s(ictc krug x 2 +j.l-2rx=O

II

dvije l<lckc A

3<)6. IZraC\lllilli povrsinu

figure

olllcdcnc

krllznicorn

Xl +.1'2= 16 i parahoiolll

yl =h,
397. Izracunall povrsJJlu rlgure orncdcnc ciipS01ll x 2 +4l=4 I desnOlll granolll

hiperbo!c

Xl~.

2y1

Ourcdill

fJ_

para1llClar p, [ilko da povr,~iml ograniccna paraholorn I lclivom

AB bulle

maksimalna
,I Ill. Napisall Jcdnacinu sjceicc parahoic y1=4x koja rrol2W kroz koordlnatni
pocclak I od dille prallo.le ()d"ljl~C<I odsy:cak pO\'rslne 9

2.
411. 1;,raclIn;\[i povrsinu flgun:

398.0dredl!! povrslIll! figure oJllcdcl!e r<llaboiom

xl. -t- y'- = 4(12 I njenom !angen!oll1 tl tack! (2a, 0).

y2=4a(u.j- x),

krUZtllC01l1

:I) k11V()1l1

y-;;;;llxl--llc

>

olllClknc'
I X--O:;OI11;

h) kllVlnl IJtllj;II11<l J'=<lrCSI!1X. y=arCC05X I X-OSOlll,

c) knvlJl1 illllj<llna y=lnx

400. Iz tackc

s(~,

0) POVUCI langenle na hipcrbolu xl __

y2 = 1

I nab po\--'rsiou

ogranicctlu tim langentaJll:J i lukom hipcrbole izmcdu dodirnih lacaka

401. Odrwilli povrsinll figure ogramccne knvilJl

\,l:\ +y'Y=(I

((1>0), x=O, y=o

y=11I 2 x,

d) krIVOllll',--cx1lnlxl) "(-050In;
c) lukolll krlvc )'=e ':-;in \ od lackc () (0, OJ do lacke ;!

(IT,

0)

odsjcckolll

(JA

412. i;l"dlUliall pov6;inu l'(h) figure olllcdcnc krivolll 1'=(X 1

J) l' "

\-osom 1

lim P(h).

pravorn x'=h(h>,,/J), a zatim naci

402. Odrcclill povrsinu e!ipsc yl

403. Naci povrSinu ogranieel1u lukorn krive x",,6- Y_ yl i

b-' + en

y-OSOHl.

404. U presjecnim lackarna pravc x- y+ I =0 i paraholc y=x 2 4x+S povLlccnc

Sll tangente na parabolu. Izracunaj povd';inu ograniccnll parabololll
i
langentailla.
405. Izracllnall povrSinu ograniccIlulinljallla x=y1-2y+2, x=O, y=O, 2x+y=9.

406. Izracllnali povrsinu figure omcc1cne lisoidom (4_'X)y2=X J I pravom x=2.

4/3. Izracunati povr~inu figure ornedene Iukom cikloidc x = (I (r - sin r),

j.' = (J (I - cos t) od laCke 0 (0, 0) do tacke A (lan, 0) i odsjcckom Ok
414. Izracunati povrsinu flgurc ciJi jc rub:
<\) e!ipsa x=acosl, y=hsinl;

b) astroida x=llcos) I, y",,-usin J r;

c) kriva x=(lsinl, y=bsin21

IIx+h
407. Odrediti koeficijente a, h, c, d, tako da IJiperbola y=-'~--'-"' prolazi kroz
cx+d
koordl1l31ni pocctak i ima za asimplotc pravc x=2 i Y= I. Zall111 izracunall
pOVrSlTlU ogranieenu lukom Ie hipcrholc i pravc x+ y+ I =0.

415. Izracu"Jti povrsinu figure Ciji .ic rub:

408. Izracllnati povrsinll ograrllccnu lukom krivih y"'..::(I_x1) In (l-x 2 ), y=O.

416. Izracunati povrsinu fIgure omcdcnc kruznicom r = ,,Ii ~in 41 i kardoidofll

r= I -I-cos <.fl

Nacrla!i sliku!

2{)0

a) !cmniskata rl ""'{J2COS 2{p;

b) kardoida

r=(l

(l-t-COSql);

c) kriva r=alsin24)1

291

RJE$ENJA

407. a =c= I, Ii =0, d= 2, 1'=4.Jl+ 2!n (J-

393.

=(,;

".

4(1). f

oi
1:)

125

1',,_,,=~[:,;;;;--7+~arcsin:l')'
. a.2
2

Ie SI:

za

X, ,-,-0 I

,6
1'."='411, LJ povdina cJipsc JC 41'0_.=06rr,

'f

16

3951'=2

397.

,/('-;dx+2

dobi]<1 telvrtina

p()vr~inc elips~

, .n

arcig(1 -1- 1_

)dx=llI=arcIS(1 +~),Jv=dxl'''~;
x

_x.

<\

)00

f~1 dX=~

(2. -

, ..

2,/_,)

'"
409.

S\l

,.
400. Tangen!l'IIl1<Jj11jcdnatme5x 4\,- '\",,01

J''''

410. )' '-'-

411. i1) /' =

= :!. 2rJ I'

J":~\

(,/31411)

'"
399. TaCke prt".Jd.:a kflvd)

f'=

"

J2

l'OVr'i!lil rlglll'c i/llO\1

..../2-ln3-2arcsm J

rt----

=llIn

r]
vxl-16dx""4(l5.161n2)

396. Dale krjv~ sc sijekll U latkama (2, 2,/1)

X)~'iI

I }}I

f) l' =

1'=2

b) 1'=-- fllrctg(l+;)dX=~i_:(- f arCIS(l

d) P=:;(by(bj-ay(a)):

(l."

394.

a)p=~j.:f ydx=I:

/2)

,x

412.2(I+Ij),,-,i J

,h) l' '"

,,,
5\

,.

,.

'l),t.l- O';]LIOdlllH"dC]""'\U!1(5,4)'1I(5,4)
,J 3,
,1.1

Sada jc
8

= In 3 ---

401. F'=

,\1\

f ,fi=~ld~=on:"l

"'

402. /'=

-ji

404. Presjeene laeke

l''''''f {y2-2y'1

415.

403. p=

fXd}'=~25
/,

ill

Povr~ma

I' figure iznosl 1'=4

JI

S\l

A(4, 5), iJ(l, 2), a I'~--4

r~(9~Y)dl,=69?

406. Povr.~lna I' lrH:t:cne ~gure data jc odredenim !nlegralolll

Inlc-gral

PO~ldJC

f ~In'

."

V.~nJy'(x)dx

."

I' "" 64

1
2

Neka jc y=/(x) neprckidna* funkcija na intervalu [a, b], Zaprcmina V

lijeJa nasta!og obrtanjern figure ome..-1ene krivom y-:::::.f(x) i pravama x=a,
x=b i y-:::::.O oka xosc izracunava se po farmu!i

'11l

'"

J; = 2 .'11111, gornjl

.'
3 sin1l(ldq> -I-

10.8.2. ZAl'REMINA ROTACIONOG T1JELA

9/2

2ldy+

f
'il

416. Povdina l' r'gure llnOSI F' = --1

.ji

jil

405.

yde

.p

(Yl-Yl)dx""j)

I lit '" 6n

'"

Zahljcv da JC: / ncpreki(lna 11107. se oslabill, nadomjcsllil sa !nte-grubilna

Ncka je x=q(y) ncprekidna funkclja Ila InlcrvaJu [c, dJ Zaprernin;l V lijcla

nas!<..dog obnanjcrn figure orn(xicne knvorn x~"y{)'l i pravama y=c, I' d I
x=O oko y-osc izraclinava se po fOll1lllii

b) knvorn y::=ol" I pravarn<.J X=O, x=2 i )'=0;

c) paraho!olll Y= 2x -- Xl i X-050In.

423. Naci zaprclIllllU tijela koje nastaje rotacijom dijcla povrsHle ogr<lni{;cnc krivoll1
a) r=2(!xe l~

III
Zapremlna tijcJa kojc nastaje rotacijom krivolinijskog trougla, ograniccnog
krivim r =/(<p), 'p = C( i {[J = ~ oko polarne ose, data je obrascem

t,:o:: ~ 1[

"JrJ sin (pd(p.

njcnolll asrmplolorn oko asnnplulc,

IljCIlC asirnplotc;

c) 1'=1)' +c', x,=O, y=e]j e oko y-osc

,124. Iz"raclinall Dlprcminu lorusa, Ij. lijela naslalog ohnanjefll oko x-osc figure
olTlC<..1cnc kruzrlicom x1-j-(y_. hf=r2(b~r).
425, Nab zaprcrninu lijcla kojc naslajc rOlaCljom jednog llika (svoda) cikloidc
x
a(I--sinl),Y=Il(S cosl)oko 1" x-ose; 2" y-ose; 3 pravex=mt.

ZADACI

426. Inacuna!1 zaprcminu lijcla naslalog obrtanjcm oko x-osc figure omedcne
J
astroldorn x=acos 3 t, y=as'ln t.

417. Izracunali zaprcminu loplc poluprccnlka r

418, Nacr zaprcrninu tijeli.l kojc naSl<ljc rOlaujoll1 dljc!a povrslnc olllcckne krrvim:

a) y

Xl,

h)

2.'(

)J =

x (! +X 1 )2 y2=0 oko

x=o,
Xl

X=

I, y=() oko I' x-ose; 2" y-osc;

I X-OSOfll

ci

oko x-osc,

-.:.1

/
+~~

1/

(/2

Xl

Z1

+2
+ -}
427. Odredrti zaprenlliltl ehpsolda ----,-(1"
h
c

= I,

(11, b, c > 0)

I oko If) x-osc; 2" y-usc;

<1 W. it) I"

v,"'"

rr

X4

(b .,

~ : )"

y)dy", -,

419. IzraCllna!i zapreminu lijc!a nastalog obrlanjelll oko x-osc figure omcdenc
lukom sinusoidc y=s'lIlx od lackc 0(0, 0) do tackc A (It, 0) i odsjcckom OA.
420. Izracunali zaprcmillu lijela naslalog obrlanjcm oko x-osc figure omcdcnc
x
lancanicom Y=llch-! pravarna X= c, x=c, y=O.
a
421. IZraCllnati zapreminu lljcl;l nilstalog ohrlanjetll oko x-os/.: figure omedcnc:
a) krlvorn y=arcsinx j pravarna x:-:::: Ii y=O;

b) krivom y

\C'

pravama x

I i J'

~~

rra.l

2.

422. a) Flinkclja

0:

c) luko!ll krive y=e-xsinx od tacke 0(0,0) do lackc A (rr, 0) i odsjcckorn

1('

410. V'" -sh

419. V=_rr 1
2

y=smx(o<x...:i)
I

+rw 1 (

Irna invcn:nu funkciju x(y)",-arcsmy(O,;;:y,;;:lj, Zaprcmma V

It

,0

Iljda IznOSI v=n!(arcsinyfdy""rr!, 11C05Idl=4(11: 1 -8); b) funkClja yoo,,' ima invcrznu runkcl.

OA.

422. Izra(:unali zaprcmillu lijcla naslalog obrtanjem oko y-ose figure omcdenc:
a} lukolTl sinuso'idc y=sinx od laCke 0(0,
x=Oly=l:

294

0) do lacke

A(~'

j\l x(y)",lrl), Zaprcnllna V lljda illlOSI V=4n('1._rrJ(lnyj1dy",,<1ne1_fr1e'dl=2rr(r+lj; c)

,

funkcijc

1) i prav,lma

x): I

XI

(Y) "" I

yCx)= lx ,-

+- /1
Xl,

y! Xl (y) "" I

x< I Tada jt V=

\/j"=-:;,
It

su redorn invcrlllc funkClje funkcija y (x)= 2x - Xl,

0)

0)

J (x; - x~)dy=4nJ

_.

8n

Ji - ydy= '--,
3
295

413. a) V=II

V(](=.

PJ jednaCinom r.=r(cr), gdje

Ako je glatka kriva definisana na intervalu [ex,

su r i (f) polarne koordinale, onda se duzina
izracunava pO [ormuli

te krive na torn mtervalu

--s~IJr'+r"dq>,

"

415. I" V,= Ilfy1 dx,,", Ilf a~{I-cosl)Jdt=5allll:

ZADACI

"

2" V,=2nJ-xyd-x=1n J if(l-sint)(l-coSI)ldl""'611 1n3;

428. IzraclInali duzinu luka:

J~ V=nj(na-x)ldx=~Il(jJ(9rrl.,

16)

a) rarabole y~"'(x'~ I) ad tacke A I~ I, 0) do tacke E(I, 0);

2
b) krive /=x) od taiSke 0(0,0) do taeke A(4, 8);
c) lancanice y=ch x 0<1 lath (0, I) do lackc (0, eh b) (b:> 0);

426.

v= It JI

d-x=1t a 1 sin 6 t

(--

Jacos 1 I sin t)dl = -

31l l

J(sin l t)J cos' I sin Id/=

d) krivc y= In (I .- Xl) izmedu taiSaka Cije

c) krive y=lnx izmedu tacaka cije

XE[ -a, a1,

sn

poluo~ama

S\J

Stl

1
apscise x = 0 i x =-;

apscise x",~,/3 i

x=,/8;

b ----

bJ = - J i l l _ xl

"

Cija

je

povdina

S(x)=

f) parabole y2=2px od koordinalnog pocelka do tacke

(i, fl)

429. izracllnal i obim figure koja je ornedena krivorn Y=_X2~

(p>O)

Inx

pravama

x=l, x=2 i y=O.

10.8,3. [)UZINA LUKA KRIVE

430. lzratunali dtlzinu luka krlve:

Aka je glatka kriva definisana na intervalu [a, bJ jednacinom y=/(x),\

onda se du1.ina s te krive na tom intervalu izracunava po fannuli

,
s~ I Ji~+ y"

a) x 1 +l=,J;

b) x=acosJt, y=asin)t;

c) Xco(l(c~sinl), y~a(l ~cost), IE[O,

dx,

f) y=incosCl,

Analogno, ako je kriva zadana jednaCinom x = 9 (y), C:f;.y :f;.d, imamo

s~

2.];

,
1'/1+-;:> dy.

g) y=lnsin(x

1(

xc[o, xl

XE[O, ~l

2IT]

I), xc [ ,1+'J' 1+J .

,~-

Ako je glatka kriva definisana na inlervalu [til l;,d parametarskim jcdnaCinama x=x(t}, y=y(t)H, ooda se duzina s te kriYe na 10m intcrvalu
izraclinava po formuli

d) y~x',

431. Izracunati duzinu hive linijc y = 'oj X

--

,r"

x 2 + are sin ..jx.

432. IzraclInati duzinu luka krivc x = (I (cos t + t sin

1=0 do tacke t=n.

I),

y=a (sin t- [COS /) od tacke

433. Jzracunati duzinu:

a) kardioidc r= a (1 + cos 'P);
b) luka Arhirnedove spiralc r=(lcr, koji odgovara segmentu [0, 2n];
Kriva y=/(x), X!".I), b]je glalku ako je ncprckldno difcrcncijabllna U (Il, b]
Kriva x=x (I), Y"" yet), I :(0:, ~) je gla(ka ako su izvodi x (I) i J'(I) IE (0:,13) neprekidni I

10C

_e -I- J,l >0

c) luka hipcrbolicne spiralc np= I, koji odgovara segrnentu

[~,

r]

434. Pokazall dn je duzlna iuka

x 2 +2/=2

SIIlUSOI(.Jc \'.= Sill X, XE

435. Na Clkloidl na(:i lackll koja dljeli

436. Naci d uzin u Iuka para hole
'H7. :1) Odrcditi duzinu krlv(; ..F''''
\' -=

(J

-,
eh-

-,
y=ach-

(j'

/)(VI

I..
'I)
'-./}(I _+cOS'l'ld'l'

svod u razmjerl 1:1

+J

= 2x

[0, 2TI Jjednaka opsegu elipsl'

kojl odsijeca pra va )' = x-

1_

c) ,\ ,-In

,,least dl, h) neka praYa x=l (>0) sijcc(; krivc

nl2

respcktivno

tackailla M f i Ml> a x-osu u A1. Pok<.IZ<lti

lJ

da je d(Af, M1ljednaka duzmi luka hive

Y~"(Jch-

.1

4.15.

12

r;:\i f,- \

(Xl_ 1) Kako

em 1

d"

,
,111 COS

+411,

1 "

2,

(4r{~~(_,:\.h.'_,")
,

.aM.ll--

<dY=~(.\\.:I()j

v'll

f in

.1

+,/10)

..,,/2

;1)

~111).A.f)(I,achl).

11

{J

r+

!\
-1
I
1
p})
b) ,1=-"{I0JIO-l); e) s=shb, ti) ,1=ln.1-< e) s= J +--In:'; f) ovdjc je s=
"J
27
"2
2 2
I)
V

4,\7.

2"

,/1'-:1-:-;;' dx ", J2 + In (l -I- y/i);

y' (x) = '(, ladll dul.ina sluka /1 fJ Illlosi ,I = ]

Ako sc slavi

it;

' ~4(j+4I1cOs
4I1cos--1

4:16. \'

glalka kriva definisafl<l fI,l scgmtll!u [-1, -I- I] jeonatillolll},=

."f '-./)
2"

iii JC

<

"I

.,.llI=

CO'7'r ll<p=X{i,

I I: dl "" -- 4{/c(ls,

od lacke 1'(0, a) do lade

RJESENJA

"If I

,1.14. 1,,.k;\!.llJt ',C da JC ,I, "-'Sl =4

M,

418. a) Luk

"2(1

"

r.

--

,
,\fM,

r(ll. II),

"",a~1i

I'

"

dx

2.{

',,'.
(l

II

X r

II

I=(/.~h-

<)

j-

sh "" d.~

,'

[)

II

'-- Jdl-<.Ix"".f/sli

f!
'
.
1 +-=1,
IrnaCCl110

"

,I

I
0 \

I I'
ell

dx

(1

f)'lklc,ll,fM,=IH 1T

2x
I

- _. +

If

1'''

1
dl=,-(.,j2.+JfI(/2+1))
2
(I-I I) )

10.8.4. KOMPLANACIJA OIlHTNIH I'OVRSI

419. s=3
43{). a) s=2r1l (mol.e se preci i na paramet,lrske jcdnati!lC kruznice x=rCOSI, y=rsinl); b) Iuk
astroide deflUisan je na segmcntu [0,

iJ

AE

Povrsina I' povrsi nastale obrtanjclll oka x-ose luka glatke krivc v=/(x) od
Laeke (u, l(d)) do Lucke (h, l(h)) izracunava se po fonnuli

,.

Kako je x'(O= -3I1cos]1 sinl,

datim jedna6nan1a

I' = 2Jt y ,/1"+ -;,; dx.

y' (I) = 30 sinllcos I. tada dulina s astroide iznosi

Povrsilla P povrsi nasta!c ohrtanjem oko y-ose luka glal kc krivc x = g (y) od
lackc (q(c), c) do tackc (q(d), d) izracunava sc po formuli
2.,

110

___

"

f)s=lnctgg;g) ~=II1J

+x/ dy.

~---~-

I>::~ 211Jx \,/ I

=2/1 f sin:-"" - 4a'cos- 1 = ~-4a (- I~ 1)=8(/; d) s=-JI +4.:.: 1 +-arsh2.x;

o
2
20
2
4

ZA])AC]

43B. IZVC5li ohrazac za povrsinu skrc [loluprccnika r.

431.

298

439. IzraCllnaLi povrsinu povrsi nilsLalc ohrtanjcfll ako x~osc;

(\) lub kubne parahok y = x J od l<lcke (0, 0) do tacke (I, I J;
299

I
b) luka parabolc j,1=2px od koordlllalnog potclka do lackc

(~, p}

c) gornjc polovinc clipsc 9x 1 +2Sl=225;

2(J2+ I)

P"",/5'-'J2+tn~~,_~

c)

,)5 + I

tI) !uka sinusoidc y=sinx od koordinatnog pOCelka do laekc (n, 0);

c) luka krivc y=lgx od koordinatnog pOCelka do lacke

(~,

440. Izracunati povrsinu povrSi naslalu rOlacijom luka kove:

a) y=e-x, x ~O oko x-ose;

p"",_
IT
4

I
I
b) x=4'T~2!ny oko y osc izmcdLl laeaka cijc su ordinatc y= I I y=c;

P=2n;

11)

elipSC

I (a>h) oko ]" x-osc; 2"

~"

d) P=2rr

yJ3;;1+j,ldt=2rt

"
1

y-O$(~;

J (b+rsint)rdt=4b rn 1 :

(1 - cos

),

f 1l(l_eoSl)-2aSjn~dl=8aln: f Sin)~dl=

sm -i dt = \cos ~ u\ = 1611 l
=

11:

,"

)f9;i

e)

P=12a1 n:

441. Nacrlall krlvlI 9i=x(3

x? I nac) povrsinu koja naslaje ohrl<lnjcm pelijc

oko X-OsC.

JSin4rcosrdl=.I~;d-rr:

g) kako jc r' (~) = _

,'~-'

IlS'n2(jl
---::0=

I j'=

povr~i

a) x +l=2yokox-osc;

koja naslaje rolacijonl krive:

_14

P=411:

b) y=arcsin'\/i~"::::~;Z+1(/2 oko x-osc:

_"~_

_,'4

S y,jr+r'2dqJ=4a1n S Sil}(pd<r=2u

povrsma P pOI hi

lacia

/~

It(2-v'2);

Y P

i)

P=29,6,,_

RJESENJA

439. a) Kllko jc y' "" )xl. wd<l povdma P pOvr~1 IZI)OSI

f -/1+9-.>:" d~
xJ

"

r Sin 4) ==.1 \.1 cOS 2qJ Sin ~).

"/eos 2-+,

I' = 2rr

imosi

16

____

"

I) krlYc Y= 4 -- '!--~- oko X-OSC za x ~O (Juk izmedu koorLiinalnih osa)

442. Izracunali povrslIlu

S y(th./X 2 +y. 2 dt=211:

= 8a n

-+-=
(Jl
/,2

y+- dy=--(e
I T , -9):

'2

f) kardioide r=a (I +costp) oko polarne osc;

x~=~(y-~), povrsina P povrSi

c) kako jt x' (t)= - r sin t, y' (1)=rcO$ I, povrsina P povdl imosi

g) lcmniskatc r1=a 2 cos2/.!) oko polarnc osc;

(')

(y2_2Iny)

1~

c) kruznicc X=rC05(, y=b+rsinl, O<r<b oka x-ose;

d) cikloidc x = a ( - sin r), y=a (I - cos I) oko x-osc, od koordinall1og pocctka
do lacke (2an, 0),
c) astroide x=acos J I, y=asin 3 ( oko x-osc;

b) posto jt

440. a) p=rr[fi+t n {l+,/2)j;

l).

442. a)
=

II +9.>:" = [1) = ~ (10 ,/1"0 -~

I);

P=PI+Pl"-~2n

j )~

-,

(Yl/11'Y?+YJ,/J+y/)dx=

'

)"

b' 1+,)

=2n ( a1+-tn--- :
3

\-/

ImOSI

In

X=

r>I~~~-=4r.:arCSiILl:r

",,4r.: (arcsin 1 arcsin

slny,/( -x)=!(x), x=siny, x'=cos v,

.

(~1=4nG-- ( _~))=4IfI;

11. KRIVINA KRIVIH U RA VNI

---

P=~(3rr~4)'
J

'

I I I KRIVINA I POLUPRECNIK KRIVINE.

EVOLUTA I EVOLVENTA
1. Ncka je glatka kriva L definisanajcdnacinorn y=/(x) i neka u tacki
Y~/(x) il1la izvod y"~f" (x).
Krivina K krive L u tacki M (x,/(x izracunava se po formuli

funkcija

y"
K.=--==
(I + y")JJ2'

PolupreCllik R krivine L u tacki M je

Aka je kriva L zadana pararnclarskim jednaCinama x=x(l), y.=y(t) za

tc:(a,~), pri cemu su x(t) i y(t) dva puta diferencijl1bilne funkcije, krivina se
izracunilva po obrascu
~

X)Y- xJ'
(5:1 + j,1 )3/2 .

K~--

Ako je, pak, kriva L zadana jednacinofll r=r(cp), gdje

koordinate tacaka krive, tada je

Sli

(r, <.p) polarne

. Ir' + 2 (r')' ""I

=

K~------

(22 + (r')2 ?/2

2. Za clvije hive y=/(x) i y=g(x) kazemo da irnaju

ako je

f'"

(xo) ~ g'" (xo)' (k ~ 0, I,.

lacki Xo dodir ll-Og reda

, /I) if'""" (xo )" g'H" (xo ) gdje je fOJ (xo) ~ / (xo)

i g(O)(xo)=g (xo)
3. Krug eiji centar lezi na normali povucenoj u tacki M (x,y) krive date jednaci-

nOI11 y=f(x) i poluprecnikom R zove so krug kriville. Krug krivine je, u stvari,
osku/aromi krug krive Gija je jednacina y=/(x) u tacki M (x, y). Prema tome,
krug krivine ima za datom krivom dodir drugog iii viseg reda. Tacka C (Ii, v)
se zove centar krivine krive date jednaCinom y=/(x) u tacki M. odnosno
ccntar oskulatornog kruga.
Dakle, krug krivine ima jednaCillu
(x= v)' + (Y= v)' ~ R',
302

303

9. Na krivoj:

gdje je

a)

y' (1 + y")
u=x----,y"
'

21nx=4y;

Daei tacku u kojoj ana im3 maksirnalnu krivinu.

Aka je kriva data paramelarskim jednaCinama x = x (t), Y= Y (t), (ada je

.i!(X 2+y2)

X (il+j!)2

tl=X----.-.-,:-;-,

V=

xy-xy

Y+--.-..""-,-.-

10. Na krivoj y=eP:< (pfO) nad tacku M p U kojoj o~~ i.ma najvecu krivinu.
Odrediti geornetrijsko mjesto taeaka M p kada se p mlJcnp .
11. Nati centar krivine krive

xy-xy

4. Geometrijsko mjesto centaru (IJ, v) kruga krivine naziva se evoluta date krive.
Sama kriva U odnosu oa Syoju evolutu zove se euo/vema.

X={2,

y=2(3 u tacki A (1, -2).

12. Naci jednaCinu evolute krive:

a) elipse x=acost, y=bsint;
c) cikloide x~a (t- sin t), y~a (I-cos t);

b) paraboJe y2=2px;
d) y' (2a-x)~x'.

13. Odrediti parabolu Cija je osa simetrije paralelna Oy osi i koja ima isti kmg

ZADACI

1. lzracunati krivinu

poiuprecnik krivne krive xy= 1 u tacki M (l, I).

2. Odrediti krivinu i poluprecnik krivine krive u proizvoljnoj tacki

a) l=2px;

Xl __

x';?

x';?

b) -+-~I'
a2 b 2
'

c) ---~I'
(12
b2
'

"
krivine sa kriyom y=sinx u tacki x=2'

te krive:

x
d) y=alncos-'

a'

RJESENJA
1

1. Funkcija y=~ ima II tacki

3. Odrediti krivinu i poluprecnik krivine krivih:

b) y=x' u tack; (I, I):
a) y=x'-4x'-18x' u tacki (0,0);
c) xy=a 2 U tacki (a, (1);
d) X 3 +y3=6xyu tacki (3, 3).

xy=l

)'
2. a y

\J

tacki M su K(1)=

X""

d . (1) I ' '(I )=1. Krivina

1 IZVO e Y
=
IY

pnluprC'cl1lk krivine kflve

~ i R(l)=,)2;

p _pl R=p (2X)312

l+-~K
=y' y ,,~_
~ l
'
p'

4. Nab krug krivine krivih:

a) y=tgx u tacki

(~, I}

b) y=e" u tack; (0, I).

all
x
d) R =--x' K =R""~cOS~;

5. NaCi ekstremne vrijcdnosti krivine krivih:

a)

y=aln(l~~}

c) x=acost,

y=bsint;

cos-

"

b) y=ach;;
d)

1.
K
. R
J.
e) funkcija y= In sec x ima izvode y' = tgx i y" = ~;;;2;; lmamo = cos x I = ,-os X '

y~arctg(lnx).

6. Odrediti poluprecnik krivinc R krivih:

a) cikloidex=a(c-sint),y=a(1--cosc); b) astroidex=acos3 t,y=asin 3 t;
c) lemniskate ~=a2cos2<p;
d) Arhimedove spirale r=a(p;
e) Logaritamske spirale r = en",;

f) kruine evolventne X = a (cos t + t sin (), y =a (sin t -

th x - tg x i Y2 = -

~ x3
3

"
c-e-:<

"
I

e'"+e-:<

K~J6, R~36;

b)

1 (e-'

=4

sliD

3. ,)

K~5-jiO' R~J-;

4J'i

d) K=-J-'

u tacki T (0,0).

,2

h) y,=_,_,y,,=-_,-=y,K=y;' R""y

t cos t).

7. Na krivoj y=lnx odrediti tacku u kojoj krivina dostize maksimalnu vrijednost

te sastaviti jednacinu kruga krivine u toj tacki.
8. Odrediti red dodira krivih y\

1(
g)K=-ch
..,)-'

lJ2

R=-,-'

+e

-X)z

6, a)

4(jSin~;

( ,/2
~

12. MATRICE I LINEARNE FORME

2
5. a) - u tacki (0, 0);
a

b) a

tl

c) /1 u tatkama (a, 0), a >b;

I
d}Km"=~ u tacki (1,0)
2,/2

(a2+?yl~

b) 3asintcost;

v2)

tatki (0. a);

d)~~_

2a Z+rl '

-_

l)' 27

ii

7_ A -;-, ,,-, ,(X,2v 21'+(J-I,'-+_

2

,2

~,
4'

1. Ncka je l'l'k = {I, 2, ... , k} eN, kEN, [aela svako presiika\'anjc

8. Krjye imuju dudir SeSlOg recla, jcr )e

)'; (0) = 0, y~ (0) =0,

(I) A :NmxN"-,C, (11. mcN),

nazivamo (kompleks/10m) matricom j()]'mata m x 11.

, yil (0) =0, y;'1 (0) = 0,

y~1I (0)= -544+0, J'~'11 (0)=0

a[1

9. ill Kll,ina date kme

Matrica se obitoo zadaje kao pravougaona shema syojih vrijednosti

u proizY'oljnoj

T'

lac

IZllOSI

'j

4x
K (x)=--~,
(Xl

11

+ lY

njen

prvi

izvod

AU,j)=a;j(i=I,m;j=l,n),lj.

1- 3x
,,/3'
K' (x)=4~- _ _ anulira Sf Z1I x=~ L k
'
,,/}
(x1 +1)'
'.
3' 11 0JcproYJerilidafunkcijaK(x}irnaulaCkix=---.:...._
J
1

:liJb

I!IUIll

Prema tome, data kriva Hna najvecu knvinu u tacki

3
c) x=---ln2
4

10. Krivi[l<l hive Y=/,"<

tl

tacki x Je-

l~ [11 2D~

X=

Y'' '2"][,I'

+ 3111~)- _
12

iii A

'

II

kojoj ona ima najveCu krivinu illla koonlillate

(PfO)_ Elimillac;ijom paramelra p iz gomjih jednaCina dobija se jednaCina

In r geollletrijsKog mjesta tacah M p

x'= 2, J'=6r 2 , i= 121, tj_ ~ =

a1_b l
11

,,/2

11. 1= - 1, 3:=2r,
II, a)

K ( x}=-___
r"~ ~_ koja ima izvod K' { I
(l + p1elP"fll'
x =

rtill k'elJa

Tacka na krivoj y-""e"x

(JJ,

a1 __

""-'--cosJ r,
a

L'=

I1:Ll

-2, _x-=2,

2, Neka Sll A ~ (aU)m_" B ~ (Ii,)" " C~ (c')'" Iri maleice i ncka je k E C Tada sc
s abzirom na definiciju matrice prirodoa uvode slijedece definicije:

(ii) A+B=C:>(m, Il)=(p, q)=(r, 5), (l;j+bjj=c jj ; i= 1,m;j= J,lI);

y=6, y= -12, u= -19, v=-'" 26.

(iii) kA~B=((m, n)=(p, q), ka'j~b'i i~T~;;;:j~ I,n);

b1

---._sin31,

+ a (T -

sin r);

V= -

\'
(iv) AE~C=(n~p , r=m , s~q-' -c-~
I)
~

Po~(O

.
1(,
8-1('
dobiJa se b=-- 1 c = - - Prema iome,
,
8

11=

krive imaju isti krug krivine u lacki x =~_

_,i.

mora~~

Iz ovih jednacina, uzimajub

j~dnacina para bole glasi

a"",

Y=

b- i=Jm-J=i'q-)
"
,

Ik k),

J. Familija rnalrica iSlOg formata III X n !lad paljern C (iIi R) U odnosu 03

sabiranje mat rica (ii) i mnozenje mat rica skalarom (iii) Cini linearni vektorski
prostor flad poljem C (iIi R):

onda moraju imati jednake ordinate i zajednicku tangentu u toj tacki. Prema tome,
z
pi.!;tojali jeJtlacine: arc --l-2brc+(:= 1, mr+b=O,

(l

k'" I

2a --1-(J (i-con), gdje je t = t.- n;

13. Opsti oblik jedllacine paraboie jc y= ax' +bx + c.

306

iii krace: A"" (a')m, " iii A ~ Ilaull m ,"

Aka je m = 11, to je matrica A (kvadratna) malrica reda n.

(i) A=B:>((m, 1I)=(p, q), (l;j=bij; i= ,m;j="(nj;

pa je jedllatina .::volute astroida kubna parabola 27pvJ ",,8 (u _ 1')3;

c) cikJulda u =

~ ::.+~x +~,::-1(J .
2,

-:2'

0= 11011",": suprotna matrica matrice A = 11";;llm,,, je mat rica

-- A ~ 11- a;;II",,,

I!Oijlln,

4. Kvadratna matrica I (iIi In), gdje je 1=

(gdje je O;j Krunekerur 5imbol
(0;1= 1; 0;]=0, if) naziva se jedinicoom matricom (reda n).
5. Mnozenje mat rica, definisano sa 2. (iv), ima s!ijedece osobine:
A (BC)~ (AB)C, A (E+ C)= AE+ AC:
(A+B)C~AC+BC.

J07

6. Neka je A kvadratna matrica. Tada se stepen matrice A definise rekurentno

.4=1, A"~' =A"A, IIENo.
Lako se dokazujc da vazi

12. Matricu formata k x I

A""An=A",+n, (Am)"=Amn, tn, flEN.

A=llaullm.",

a "j ,

ai,i!

(lilil

Q'lj,

(lili)

{) '2Ji

se

7. Nckajc
Tada
dcr.nik
(i) I",nspono"on" malric" matrice A sa

Jlxiill

A' =
n, m~(\;ii = ~tl; j =
(ii) konjtlgovtlllQ matrica matrice A sa

Lm) xi) =tljj;

A= Ilxiill"" n~(V'i= T:;;;; j = 1,-;;) xij=a

'"
1~il<i2<"'<!k",-,::m;
ij

naziramo subnwtricom mal rice A =

(iii) kon}ugo"anMronsponovano mol rica rnalricc A sa

A*=A' =

Ilxull", m~(\fi= "1:;;)= G-;)xij=a

jj

(A+B)'=A'+B, (kA)'=kA' (kEe);

(A-B)'=B'A', (A")'=(A')" (nEN),

gdje je Ali (i, j =

matriee A.

<j'<n
'/=

Ilaijli""

14. Sistem linearnih jednacina

Ilaiilln kvadratna rnatrica reda n, tada rnatriel!

o;.0J=b i ,

j=

1, m

j_l

[n) kofaktor

elementa

a'j'

n'

13. Kazemo da mat rica A ima rang r i pisemo rang A =r ako m:du kvadratnim
submatricama mat rice A postaji bar jedna regularna submalnca red a r, a s\:c
submatrice reda veceg od 1", ako posioje, su smgularne. Rang nllla mat rice Je
nula.

8. Za opcraciju transponovanja vrijedc osobine:

9. (i) Neka je A =
adj A ~ IIAijll;,

j?2h""-----2'
" ' j ' <.

ima rjesenje (saglasan je) ako 1 samo ako JC:

nazivamo adjtmgo!lr1twm matricom

all

0,"

1111

111n

(ij) Inverzna rnatrica rnatrice A (ako postoji)je takva matricaX=A- 1 za koju

vrijedi X A = AX,

rang

Dokazuje se da matrica A ima inverznu matricu ako i sarno ako je det A fO

(takva matrica nazi va sc reglJlarnom, u suprotnom se naziva .'lingu!ornom
matricom). Tada je

am'

b,

rang
I1m~

a",)

am"

bml

(Kroneker- Kapelijeva* teorema).

15. Lineame forme

10. Za invertovanje mat rice vrijedi:

/;=

(kA)"=k~'A~', (AB)~'=B~'A~';

(A")~' =(A~')", (AT'=(A-')" (liEN, kER),

11. Matricu A =

i=l,m

L Ikd 10 A L U>o,

(viii) ortogonalnom~A'A=I;

(i) skalarnom>A=kI (kEe);

(ii) gornjotn trol1gQotlom<;;';>-(lij = 0

(i>});

(iii) danjom trougaonom-<;;>aij = 0

(ix) unitarnom~A*A

(i <i);

(x) normalnom~AA*=A*A;

;'"1

=[;

(xi) inuo!utivnom~A2 =1;

(xiii) idempotentnom~A2 =;1;
(xiii) nilpOlentnom=A P~ 11 0 11"
(7.a neko pEN),

,001

a linearno su nezavisne aka

m

L Ik,I=O=Lk,j,=O
i"'l

i",1

, AX =)X
"A "skalar
16. Neka je A kvadratna matrica reda n. Aka JC
. ' gdJ.e,JL
,'. '.~a ,\
vektor :/=0, anda se skalar A. naziva SO[ls~v.ena (S1JoJs~v~r~a.llt karakttrlS!ICna)
"dnos,
I a veklor X SO[15tl'cni
vrlJc
.. '. (sl'oi~tl'nli ]I! karaktertstlcm) vektor matnce A
1

'j"',

Skup svih sopstvenih vrijednasti mal rice A naziva se spektar te matnee,

Hennilc (1822 - 190J), francuski matematitar.

*
308

{lijX j ,

nazivaju se finearno zavisllim aka

lIaiAln nazivamo:

(iv) simetricnom~A=A';
(v) kososimetrjcnDm~A= -A';
(vi) H ermitskom*>;1 = A";
(vii) koso-Hermitskom-e;.A= -A*;

en.

L
j"'l

Capelli V. (1850-1910), italijanski malematiear

17. Matrica A-AI jc karakteristib!a malri(d, funkcija iU---tdet(A Al)je karakteristicni polino m, a jednacina det (.4 -- AT) = 0 je karakterislicna jedllaCina matfice
A.
18. Sopstvene vrijednosti matrice A su nule karaktcristicnog po!inoma mal rice A,
Neb su A1 , . . , An sve sopstvene vrijednosli matrice A reda 11 (medu kojima,
l1loguc-e, ima jcdnakih). Tada vrijedi:

iI)

2). B~(O

A~C

hi A

-I

I"

aii'

c)

I"d

19. Svaka rnalrica je nula svojc karakteristicne jednacine (Keli-I-IamiHonova*

tcorerna).

.1~ (

+ A cc (

ZADACI

u) (jlj=i+j,

b) (lij=i-j,

A~(O

mxrz=3x3;

~}

2
2

COS

2t

B~ (

-Sin2t).
cos2/

sin2t

I)

1 O

m=Il=3

"

J
3
3

-2)
4 .

-1

.1-

gdje je:

(1- A).

0
( tg'

.. t g ,)

o.

B~(O

koje se koriste

2. Dilte su rnatrice
A~

'

6. Za Paulieve maaicc

Ilaijllm, '" ako je:

lllxn=3x4;

~). B~ (-: 2

2 3/

5. Provjeriti da je:

1. FOfl1lirati matricu A =

:)

.2

, 1 L"
( 2
,I

gdje je tfag matricc A : Ir A

BA ako jc:

4. Izracunati .4B

(32 ..-2I)

II

kvantnoj mchaniei, vrijedi:

a)

A2 =B2 ,,,,,,C2 =1;

b)

BC~-CB~i,1;

c)

[A,

CA~

-AC=iB:

AB~

.. BA=iC.

DJ=[B, D:J=[C, DJ-,;dJ, gdjcjc: D=A2+B'+C 2 , Oje oulu mal rica i

[X. Y]~X 1 IX

lzracunati matl'ice:

7, Odrediti sve mat rice kOIllU!alivne s matricama:

AB. BA , AB .. BA.

2A- 3B,

A+B:

J. Provjeriti fewHatc:

/1

G 1 ~)~G

a)(~
" 5

b)

c)

(-!

a)

-)

.. 4

10
-15

2
4

-126

38

0
-~

-I -I)CO
2

-2

Wdl:BJn Hamilton (l805

.. 1
~

101

1 2

-3)
-2

~. ~O;

; f)

A~

(ac db) ,(a-d)bc10

8. Neka su A i B kvadratne mat rice istog reda; dokazati cia je us!av ABfBA
ekvivalentan sa:

0)

34

"'..16807) (- 2746

50

- 140

52 26

~ ~');

2); b) A~(I0

.. I

-1 ;

G 3)("28 93)C ~)=G ~}

5

A~C

5)( 5 3)

,5
-2

0)

1
-1

1865), irski ma(cmaticar i astronom.

-18
31
2

10) ~

-1~

C 0) .
~ 2

(A+B)''/'o,1'+2.1B+B 2 ;

b) (.1+B)(,1-B)'/'o.1'-B 2 .

9. Ookazati da aka (i samo ako) AB=BA, tada je:

a) (A+BJ'~A'+2AB+B';

c) (A+B)"=A"+(;,)I1"" Ii+

b) (A+B)(.1-B)~.12

+(

/I
f1~1

B';

).4B""+B".

310
J 11

del (xA)=dct A,

10. Odrcditi svc brojeve x, takvc da je

rnatrica n-tog reda.

gdje je A nesingularna

II. JzracLlnali/(A) ako .ie:

a)J(x)~x'-x-l, A~C

cini grupu

~}

_I

b) f(x)~3x'

2x15, A

()

c)

I(X)~X3 -

7x'

+ 13x 5,

~G

-3)

2
3

b)

zadovoljava jcdnaCinu
'

-2 5

_(
5
(2I 2)-1
5
- 2

al

(a+d)x+ad-bc=O;

b) polazeCi od Ie jednacine, odrcditi svc matrice drugog rcda koje imaju

osobinu A2 =0;
c) dokazati da je AI;=O (kEN, k> 2) ako i samo ako je ,12=0_

13. Nae! sve kvadrarne mat rice drugog rcda cijl je kvadra! jednak jedinicnoj
rnatricl.
14,

2 3)

18,2, Odrediti invcrznu matricu iii na drugi naCin provjeriti rezultate:

d
_

odnosu na operaciju mnozenja rnatrica

1 2

12. a) Dokazati da svaka mat rica drugog red a A = (~

18,1. Odrediti inverznu matricu A-I matrice A ako je

-I
-- 1/

~O

-2
-4
-5

Dokazati cia je Ir AB=lr BA. Zatim, koristeci taj rezultat, dokazati da ne

posloje rnatrice A i B za koje jc ispunjcna jednakost AB = 11,4 =J.

c)

1
0

dl

g)

G -7
-4

(~

bl (4

cosa

J h<

A"~G :y~(~"

(1

~); 0 C~

-2

'

} G)

0,

i)

0"

-1

0'

0'

l:

-1

-I

--

TC
-

- 23

-I'

-3
31

1]-1

b 1a"-I+ a "-2C+ "+OC"-'I-C"-'),

p~ {( 10) (-i 0)
i,' ( I) (0 i -i) (_I 0) (i 0)i'
3D

17. Pokazati da skup Paulijevih mat rica

- I

I 0
o
2
1 3 4
-1 2 3

gdje je /lEN. Da Ii laj rezultat vrijedi bez ogranicenja za nEZ\N?

l'

-4
,- 5

2)-1
I ('12
2
-, I

-1
-1

-~ ~)-I~(:

=U, C)G =~r

16, Dokazati:
(I)

\~

1.

~--

(COS
a -- Sina)"
,
; 0)
sma

___

ad~b(

J'

_~)-I j~ _~

2
1
0

15, Izracunati (nEN):

a)

b). =----:-,
1 (d
- b\) ' (a<f - I)C~'0'J.
d
-(
a /

b) ( a

~11-1

(i

:)

-- 1

---I

-1
-1

'

-1

-I

2
-19
14

.~.

-2

(2_"
1

"
19. Neka su A i B kvadratne matrice istog reda
Dokazati da je
(A + B)A'I (A- B)~ (A -B)A - I (A + BI.

neka je A nesingu!arna ma!ricJ.

20, Ako Sl! A i B kvadratnc ma!rice reda 11 ) AB +.It + 1 =. 0, dokazati da je mat rica
A reguJarna j da je A 1 = - I - I3

27. Dokaz::lli da skup S matrica

21. Rijesili jednaCinu A.X =0, gdjc je A data, a X nepoznata matriea, obje drugog
reda.

~ -~}XER

21. Ncka su A i B nesingularnc matriee Islog reda. Dokazati da su slijedece

jednakosti ekvivalentne:
AB=BA, AB-l =B- 1 A, A-I B=BA -I, A 1 B- 1=B--1 A-I,
Da Ii (0 znaci i da matricnt jednaCine AX = B i YA

= B imaju

,dllC)Sll
obrazujc grupu II C
_ na ol1Cracij'u mnozeuJa rnatrica. Da II je grupa
Abclo\'a?

iSlo rjdicuje?

23. Hijesiti rnalricne jednacine:

a)

c)

e~)x~(~ J (~ ,-I -UI (I ~)

-- 6

b) X

-I

3
-2

(2'2 :)x~G II) ; d) X C

,; I)~(I
,0 ~}
-3
)
(:I
- 5 2X,

7I

-7

-) ('

-I
-2

X~

I
I

12
15

2
-I

}~

11"0010
1000

gdje

,.

No

1,

..
(' 0
gdJcJC A= 1 0
0 I

;1~2

b)

A~(~ ~ V

(~

::

()
I
0

Z"'\N o?

-9n

~)" ~~ (a+2b)" (:
(J

.)

I~ +3I (a-b)" ( -I2

-I

,-I

,I

I
I

il

25. Dokazati da je

. , A(t)~ (cos. t + sin t

A(t)"~A(nt), nEZ, gdjejc
,-Slnt

t)

2 sin
.
.
cOst-Sill!

il

c) (

-I

0
I

()

-1

~..

G)
-k-

26. Aka imaju smisla jednakosti

X~(A+B)(C+D), )~A(B+C)J),

kakvog su farmata rnatricc A, B, C, D, X i Y?

=I

4)" ~(6n+ I 1-611

4n ) (IlEZ);
.

- 5

a) (A-2l)X~A+I: b) Y(A-21)~A+l.

314

!l E

}"1

3 L Dokazat i da je:

n-I

"

IJ

Da Ii gornja jednakost vrijedi i za

24. Rijesiti mat ricne jcdnaCine:

gdje je

X, f realne mat rice, dokazatl da je X}, = rX, X 2 +

Sli

30, Dokamti da jc za
(11 A""z=Ar._j_A]
.

J-IT =K, H- 1 =Hl',

-I,

A=~1-'1) A=X+iY (i=,,/.~ I),

II

0010
0
00

29. Ako je

'-~9 ;

~)
0

Dale~.~lIlilal~lce~) I K~~~ ~ ~ ~J
Dokazalt da jc H =K

J/

2B,

d) (

3
,-2

2)"~Cn+1

-!

_211

0
()

G)

0
0

0 (keNo):

-k 0

2n),(nEZ)

-211

315

32. Pokaza!i da

('530
~

a)

Sll

matrier:
~~

26

-20)
-24 '

b)

idempOlenlne.

-2)

III

21 ;

15
8

21
12

40. Dokazati da je:

a) detenninanl3 or/ogonalne rnatrice jednaka , 1;
. . ..
b) determinant a unitame matrice po modulu Jednaka JedW!CL

13

41, Dokazati da svako od Iri 5vojslva

un'ltarna ~ slijedi jz preostaia elva.

33.1. Ako je A idempotentna, onda je:

42. Dokazati:
(.
)
',]'e ortogonalne (ullitarne) malrice je orlogonalna unllarna
a) proizvod dv
mal rica .
,
'
b) inve,:zna matrica ortogonalne (unitarne ) mal rice jc onogonaln a (uOltarnaj.

B=2A--/ (iIi B=/-2A) invoiulivna matrica.

I

="2 (A + 1) Idempolcntna

33,2. Ako je A involutivna, [ada je matrica B

34, Ookaza! i da su rna! rice:

(CO~{J Sina}~
- sm a cosa

(~

kvadratn e matriee: fraina, onogonalna.

n linearno nczavisni Ycklori. Doka7..ati da su vcktori y+z,

SU x, Y, zeC
. .
z+x, x+y takoele linearno nez3V1Slll.

43. N ek a
~-

~}

-I

1
2

ortogonalnc

-I

I
I

-I

WX* Dokazati da je B=B*"",B

1 B = / "-~,
44, Ncka jcXcC",X*X=,

-i)

45. Ako je :4 * =A dokazatl da Je X* AX reLtlno za svako X

46. Neka je A s'lmetricna. I ,.S ~oso

R = (A + Sr~! (A -~ S), Prov]er", da JC
R"(A+S)R=A+S; R"(A-S)'R=k~S

35. Ako je A unitarna malrica i

AB=BA, dokazati dajc AB*=B*A

36. a) Ako je K koso sime!ricna ma!rica, dokazati cia .ic mal rica

47, Ncka jc

A=(i+K)(I-Kj-! ortagonalna,

sime!ricna

A=iiau(k)ii.,"' noka jc po definic'j!

b) Ako je H hermilska ma1rica, dokazall da je mat rica

U = (11 + il) (II - if)
37.1.

(i =

I) unilama,

lim (

Neka je A nesingu!arna matrica. Dokazali implikacije:

t .. ""

a) (A je involutivna i ortogonalna)::o:>A je sirnetricna;

c) (A je simetrlcna i invo!utivna}=>A je ortogonalna;

tj. ako neka matrica posjeduje dva svojstva od slijcdeca tri: involutivna,
ortogonalna i simetricna, ollda posjeduje i trecc.

a)

-2

-2

-2)
-2

M=(i

o
cosa
sin a

Ookazati da je 1+ M regularna mat rica i da vrijedi

Provjerili da ITIa!rice:

~ (- ~ - ~

a/n

48, Neka je

b) (A je ortogonalna i simetricna)::o:> A je involulivna;

37.2.

I
-

b)

(:

1
1

-I
-I
-I

(/_ M)(/ +M)-!

-I

posjedllju sva tri svojstva iz prethodnog zadatka.

49, Neka je M skup mal rica oblika

38. Proizvod dvije simelricne matrice je simelricna mal rica ako i sarno ako su
komutativne. Ookaza!!.

39. Proizvod dvije koso simetricne rna!rice A i B je koso simefricna mat rica ako
samo ako je AB= -EA.

0cO, (a, b, cER),

Ii

0 a

=tgd~

2~

E ("

mat rica,

tako

da

je

KOJI usiov rnoraju zaJovo!jav<lti (1, b, c da hi matriee iz M bile regularne? Za

tako odredeno a, b, c dokazati ua skup M u odnosu na opcraciju mnozenja
fIlatrica ima strukturu grupe. Oa Ii je grupa Abelova?

55.1.

SO. Dokaz3ti da .Ie

~(~ ~
_"

_"

Pokaz<.1ti da se rang-lTlatriea ne mijcnja elementarnirn lransfoflllacijama

matriec, gdjc su elemcntarne transformacijc:
1 Il1nozenje elemenata \Ts(e brojem razlicitirn od nulc;
Q

2" zamjenom dvije vrste;

nllpotentna lI1deksa 3

dodavanjcm elcmentima jedne vrste elemenata druge vrste pOmnozenih

nekim brojem

Primjcdba: Kate sc da je A nilpolcntna indeksa k, aka je

Ak-ljO, Ak=O.

3),

51. Ako jc (;(x)=3 ..-2x+x2

I,

B"'g(A)B~g(S-' AB)"

OSIll1 toga, rang A ~ rang A taka da sc n!ee 'vrSla u

svuda zalllijeniti rjeeju kolona

."

dokazatl da JC

55.2.

gO!

IIJlm IskaZlmct mon

Odrediti rang matriee

Da Ii zadnja jednakost vrijcdi za svaku kvadratnu rnatrieu A i svaku regularnu

matricu B istog reda?
52.1

Ako je data kvadnltna ll1atrica

:,),

"{~!r

56. Przhjeriti rezultatc:

gdje su AI, A2 i U kvadratne matrice reda

nula matrica), dokazati
A- r
A 1= 1
(

II,

l~

a) rang

,1

(0

2"' Komleci taj rezultat odrcditi

7).'

53. Ako je

A~C

2
I

.- 3

c)

U)1 , UOkazatl..
da "Ie

'"t

a)

A~

(3
a

X=(x 1 x 2 x 3 )', Y=Ch Y2 Y3)', 2=(2 Z1 ZJ)'

1

Aka je X
]18

O.B~

- 3

2-3
4
2

-u

A Y, Z = B V, izraziti X pOmOL-li Z,

Il
0
I

('i

-1

-I

-J

-2
3

-1

-5

U 0
0
~5;

4 5

2 3

b) rang

2
1

d) rang

(~

l
-7

I}l

2 0
0
0 2 I
U
0

57. Ispitati ral1g matriee:

54. Neka je;

2
('2 4 -V' (-2_ ~\

1
U
I
J

1V~2;

10
18
40
17

II

Da Ii taj rezultat vrijedi za IlEZ\.No? KoristeCi taj rezu]tat, izracunati

A"(IJEZ)

A~-I

4
8
18
7

gdje su Al i 112 rcgularne (0 je

58. Odrediti
A~

(1

6
b

( a

I
10
17
4

7
2

I}

b)A~G

-I

-I

a
-- 6

10

za razoe vrijednosti a

i b za koje rnatrica
3

-2)

"" 4
-2

ima najmanjl rang Ispitati rang A za ostale vrijednosti a, b

319

59. Ispila[i linearnu zavisnos{ linearnih farmi:

a)

=2x 1 +2X2+ 7X3-X4,

Y2 = 3x\ - X2 +2X3 +3x4 ,
YJ=x j +x 1 +3x 3 +X 4 ;

b)

YI

c) Yl=2x j -x 2 -3x3 - X4 ,

66. Odabrati a, taka da sistem jednacina tina rjesenje, Ie rijeStti sistem jednacina

=3.x 1 +2xl -5x]+4x],

y:!. = 3x2 - Xl + 3X3 - 3X4,
J'J=3Xl +5X2'-' 13x}""t- 11x 4;
YI

d) Yl=2xl+X1-X]+X4,

Y2 =X 1 + 2X2 + 2X3 - x 4 ,
YJ =x t +x1 +2X3 - 2x4 ,
Y4 =4x 1+2X1 +x] -4X4;

Y1=Xl

67. Rijesiti iIi dokazati nesag!asnos{ sistema jednacma:

+2X2 +X3 --X 4 ,

a)

Y3=Xj +x 2 +2x 3 +X4 .

66. Odredi[j k, taka da su slije.dcCe iinearne forme linearno zavisne i odrediti

linearnu zavisnost;
Yl

2xI -X2 +X3+)(4= 1,

)(\+2x 2 -x 3 +4x4 =2,
Xl + 7x2 -4X3 + 11x4~o;a.

[U

x=(1 0 0), y=(O 1 0), z=(O 01),11=(1 1 I)

linearno zavisni. Takode dokazatl da su bilo koja tri od njih !incarno
nczavisni.

~}

2 3 '
1 a

b{ ~)
a

~3

2
a

u zavisnosti od a.

63. Diskutovati sistcm

allx + ally+auz=b 1 ,
a21x +a21 y+a 23 z =b 2,
a:.>,x+a33y+a)3z=b] i rezultatu dati geometrijsko tumaeenje.
64. Date su linearne forme:
PX4 + 2x s,
Y2 =2x 1+x2 +X) +X4 - pX s,
YI

=Xl

d) 2x 1 +3x]-x]+5x4 =0,

3Xl-X2+2x3-7x4=0,
4xJ + X2 3X3 +6X4 =0,
xl-2x1+4x3-7x4=O;

2xI .._. 3X1 + 3x)~ 2X4 = 0,

4Xl + 11x2 - 13x3 + 16x4 = 0,
7Xl -- 2X1 +X3 +-3x4 =0:
g) Xl +2X1+3x)- .. x.j.=:-: I,

62, lspi[a[i rang malrice;

a{~

Xl +X1+X3=3,
x 2 + 2X2 - 3X3 = I ;

e) 3xt+4x2~5x3+7x4=O,

61. Pokazati da su vektori

x 1 +3x 2 + X 3 =5,
Xl +X1+5x3''''' -7,
2Xl + 3X2 -- 3x] o:.c:: 14;

2Xl--'X1+3x]=0,
3Xl - 5X2 + 4x] =0,
XI + 17x1 +-4x] = 0;

Y2=2x 1 +x:z.+xJ +X4 - 3x 5,

YJ = XI + x 2 + 2x] + 2X4 - 2x 5 ,
h = 2x! + 3x 2 -. 5x:.> ..- 17x4 + kX5

b) 2XJ+X1+X)=2,

c) x,+3x 1+2x]=0,

= x, + 2X2 + x]- 3x 1 +2X5'

3
2
1
1

+X2-3X3= -I,
2x, +X 1 -- 2x]= 1,

Xl

+ 2X2 + x) -

Y3 =XI +x2 +2X3 +2X4 - 2x5 ,

Y4 =2x, +3X2- 5X3 - 17x4 +qxs
Odrediti p i q, tako da forma Y4 budc linearna kombinacija preosta!ih formi.

x,-2x1+X3-X4 = -1,
x, - 2X2 + x] + 5X4 = 5.

320

+X 1 +X 3 +X4 +x 5 =7,
3x 1 + 2X1 +x) +X4 ~ 3X5 = -- 2,
X 2 + 2X3 + 2.\:4 + 6X5 = 23,
5x 1 +4X1 +3x4+3x4-Xs= 12:

Xl

b) 8Xl-+-6x1+5x)+-2x4=21,

+ 3x 1 +2X3 + 2x4 = 10,

3x, +2X1 +X)-X4= I,

2xI +3x1 +X 3 +X4 = I,
2x] +2x 1 +2x)--X4= 1,

3Xl

5xl+5x2+2x)=2;

'Ix] +4X1+5X3+2X4= 18;

i) 2Xl+3x2+X)+2x2=4,
4x l + 3x 1 -+ X3 + X 4 = 5,

5x,

+ lIx1 +.3X3 +2X4 = 2,

2x] +5x1+x3+x4=1,

4xI +2X1 +3X3+X4"'~8,

3x 1 + 5x 2 + x.l -1-.\:4 = 15,

j) 24xl+14x1+30X3-!-40X4+41x5=28,

36x I +- 21x2 + 45x3 + 6 1-:1:4 +. 62xs = 43,

48x 1 + 28x 1 -+ 60x 3 + 82x 4 + 83x5 = 58,
60x]

+ 35x2 -+ 75x3 +99x4 + I 02x5 = 69.

xl-7x1--X)+2x4=7;
68. lspitati saglasnost sistema! nab opsie rjeSenjc u zavisnosti od vrijerlnosti
parametra

a:

a) 5x,"- 3x 2 + 2X3 +4X4 = 3,

4xI -2x1+3x3+7x4=1,

8xj-6x2-x3-5x4=9.
7x, ~ 3X1 +7X3 + 17x4 =a;

65. Rijesi(i sis(em jednacina

x l -2x 1 +x:.>+X4 =1,

f)

c} ax l -4x2 +9x 3 +10x.j=11,

2X\-X2+ 3x3+ 4x4=5,
4x] - 2X1 +5x) +6x4 =7,
6x,-3x 1 +7x]+8x4=9;

b) 3x j +2x 2+5x 3+4x4 =3,

2xj +3x1+6x]+8x4=5,
_\ I - 6x 1 - 9x],- 20X4
11,
0-.0;

4x, +X2+4x3+ax4=2;
d) RXj+12xl+7x3+ax4=9,

6x, +9X2+5x:.>+6x4=7,
'ixl +6X2 + 3X3 +4X4 = 5,
2x I + 3x 2,., 2x] + 2X4 = 2.

nacina
'l
'
6Y. K,-' oje uslove Ireba da Jspul1Javaju bl"Oj"C"l hI, !J h h 3, }J-.\-, IIS d"a slskm )e(
(1) Xl ~i' X;, ~ XJ ..I- 2X,t +- A5 = It),
IJl L~'j +- _'-"1 + =_'-";) -1- X..; - -"=5 c:-.'c h2'
(JJ 2Xl +'\2 + 2x f, =h 3
(4) Jx\ + 2-">':2+ 3.\:J +2X,t '-x~=h.~_,
_

h) '(\+2x2+:-X3=3,

2-'2 , \,

",J

'-1 >-:'-\2-'>:3

--/:t

c)

"':I-l - 2x ,+3x 3 "",3.

- 2'<1 +_x) ~'" ~ 2,

= -- 2,

xl+2x).

""J,

+2.\,,+ 12"3=1.

.\:;,=3,

'(\+2x 2 +12-'=_,o:;',2

(5) _'---) x) +x,\ =h~

lma rjcSellje? Pnmtjeni(\ (JJU5(lV postllpak

70. Rljesili si~tl'Jll jcdnaZ~lna l)l'\mjcnom Gausovog posiupka:

,,) \,1'2x)+4x3'3x.~O.
:h t -~-5x2+(jx3~-'--!X4=O.
"iY 1 ,+-- 5x: 2 ~ 2x) + }Y4 = 0,

+3X7_+-'<;,+'2X4=4,
I) .;..1:1
0

c>

')

4x\-l-JX:.+X3+ X4=S,

5x\

+ 1 b': l

2xj -}

lx; +8x 2 -r2AxJ-19x.t=O;

xt

---7X2- X3

L'l :h j -1- 5Xl -T" 2x) =0,

dl).;I- X.1=O,

+ 7.-.:, -\- 5xJ =0,

Xl-- X.)=O,

4x\

Xl +X 2 - 4X J

=0,

+ 2X4 =
= I,

2.

75. Neka je :1

lzraCtlllatl B - \

+ 2-'<4 "",7;
X j -X 3 +X 5 =0,
Xl

-1,

-'(2+X4

~X{l=-/

.\:, t--'\5

=0,

)(4

-+ X6 =0,

X\ - X2 +.\5 ._-

_cr, "=0,

+ x" "'" 0,
XA --).;4 + X;:, ,,,,0

X 2 -- X:l

77, l\1alnca

-X4- +x\,=O~

o
I

71. Odr<:cltti sops\wne yrijednos!1 I sopstvcne veklore rnalrice:

4
! 1 3
S
7 :
-6
2 .1 :
0 ~ : h)
0)
<\
8
, 4
3
'. 5 l!

(~,

(2

d)

~ il

16

~ \:) -)

c{~~

-) U =~}

.. 10
.. 15
.. 15

e)

.. 8

72. Odred\\\ karakleristicni po!mom Illa"',ce

/1.
<

KoristeCi karaklerislicni palinOll'.

If

<"'

irna karaktcristicoi polinom

JlP,)= i1o-f- a )-+ ,+d"_I',,,-l+),n. Dokazatil
78. Dvije rnalfice A i B islOg reLla nazivaju se s/ittle

lTlatrica C, tab'a da je B=CAC-

tlHltricf'

aka postoji nesmgubrn3

I
.

SA.
2

o
2

~;)

13. Metodoll1 climinacije rijesiti sislemc jedlla<::ina:

a)

o
-at

Dokaz.n\] da shcne mal rice Hllaju jednake karakterislicne pol!llDme.

;zI<'tcunall

A -), A -2,

-)

3
7
4

=C~

+X4

e-)

-Xj+X.l-X5=

2.\:1 l--9x 2 +6x,=O

-1- 3x J

--l--x J

+2X2+JX)+2x4+Xs=3,
,- 2x\ -+ )-;., + X,j. - 5X5:=' - 2,
x\ + 2:0: 2 -X J +6x4 +5X5= 3,
--"j +-2x2+12x~-5x4- !2xs=1:

79. Nekajc karaktefisticni polinoHi m,nrica A

p(x)=del (A--xl)

i lleka.ie

g (x)= l1o (x-x,) IX'" x,) ... (x- x,)

a) pokazali cia jt
b)

\J

detq(A}=boP(.X1)f--'C"(1)

F (x,),

s\llcaju kad jc

XI

lz,racunati Jet g 1..4).

(,

80. Odrcditi parame!re 0, h, c, !aka da Ola[ncc

90. Data.ie kvadratna ma!rin) reela

11

A~(=:~ ~ ~)'B~(~ :~)

24

--I

18

-17

budu sllene, Zatim odrediti sopstvene vektare mat rica A i B te rnatricu P, za

kojuje

AP~PA.

81. Dala jf; malrlc-na jednaCina AX =)cX., gdje 511:

A=(- ~

2
6

-I

-~

V'

Dokaza!l da je matnca A regularna ako je )., > 1 I

X nepoznati vektor ) /, ncpoZnal! skalar

91. Nekaje A ~

Odrcditi za koje vrijednosti A data jcdnaCina ima netrivijalno rjescnjc po X) a

zatim nab sva takva rjesenja.

82. Neka je rang

y,.".::c

L (1,;:'j)

Ilaij\\m.n=min lin, H:.

i= ~.;

Dokazali cia su linearnc forme

83. Neka

Sll

n mat rice

reda

II

(1) A n13_ BA"=nA n -

SII A, B, C simetricnc mat rice, takvc daje 4+B+C,,,,,1. Dokaza!i da 51.1 A,

B, C idempotentne ako i sarno ako je AB = BC = CA =0.

84. Neka

fl,

dokazati daje tr(A13t=tr(BA)" (lIEN)_

86. Odredi sve matricc X tipa 2 x 2 za koje vrijcdi Xl_ pX +qJ = 0

87. Odrediti matricu P, takvu da je

p(-IO -6)
II

92. Neb je A kvadratna matrica reda n

Aka je adj A adjungovana mat rica rnalrica A, dokazati da JC:
b) adj(adjA),_(detA)"-2,4 (n>21

11",Jlm

0ij=

(l

je matrica A regllhrna? I~pit3[i

94. Odredill sve matriee komutativne sa lllalricolTl

(,.'I "7')'
I

95. Odrediti broj (/ tako da rang malriee

3
a
( I

I 4)

4 10 I

7 17 J
2 2 4 J
bude SIO manji. (Ispitati rang za osta!e vrijednosli od

4
rang

88. Znajuci da je AC=CB, gdje je

(J )

I~

-I
1 -J

2 ~J_

97. Odrediti sopstvene vrijcdnosti

nenegativni i za koju je

VEe;]

96. Odrediti x, tako da je

p- I dijagonalna rnatrica.

89. Pod stohaslickom matricom podrazurnijevamo matricu S=

laul ~ M

Dokazati da apsol11tna vrijednost svakog element a mal rice Ak (1(;;::./\/) ni.ie

iI,i=a,

(liEN), lj (2) /{A)B- B/(A)=n./' (A), gdje jefpolinom

85. Ako su A i B matrice reda

(Vi, j = I, n)

gel)C je
1 (i=fJ). Za koje vrijcdnosti od
rang A za fazne vrijcnn0sti (I

i neb je

10m slucaju odrcd111 njcnll

odnk-1M~.

93. Neka)e A =
Ai

AB-BA=1. Dokazali daje:

18

Ilaull" i 1>1> 0 takav da je

a) adj(AB)=adjBadjA;

linearno nez<lvisne

j = I

\l

mverznu matrlcu.

Ilsu!!u ciji Sli elementl

L sij = 1 (I = T~-~~)
i"'l

Dokazati da je 1 karakterislicna vrijednost svake stohaslicke matricc,

A=

(: -

A 3 = (A,

i)

).'1'

A2 , 103 rnatrice

i provjeriti relaciju

+ )'2 + A3) A' + (A,)" + A,A3 + A3A,) A - A, )"A) = o.

98. Odredili karakteristicne vrijcdnosti rnatricc A =

lIa;j\\n ako je

Qjj=

1 (i, j = I, n)

99. Odrcdill A
N\~ka

WO.

=~(I

ako je A

1 I

108. Doka:wti da jc za nr::Z

(\ 0

jc A kvadratna mdtrica Dokazarl da jt'

(A')'~ (A

, ,,")
("
0). ;I'""~(-]'"
'~," ' gdjc jt' .4~ . -,1 'I.)
,4 yll " ,.
1

A'''~ 'J'"

II'

JIll,'

109. In-aruna!l.

'1' (kEN)

" I '1

al ( ,

Ako jc A !'egulamCi matric3. d8 !i ta jednakost vrijcdi za sve kE Z?

d5
IOJ. Neb ie

0 I.,

(0n

I"~

b)

(I

. ie, . A]. ')-n=t~O

A~l

Odrediti clemente matriee A -!.

-j

3
l

-2
- 1

C
G

-I

-) r i)(~ ~)(
I)
3

- 2 = 2

I)

I""

102. Ako mat rica A zadovo!java uslov

f +A +A2+ ... +Ak=O (kEN), dokazati da.ic 1'1'1 =Ak.

\,

),

1113, Odn::ditl karaklcristicni polinom

mat rice 1'1= ((;

3

-~\ Ie na osnovu toga izraclinati A"(nEN).

A~

(i+ib
.

. ' (a, b, c, dE R, i

-c+Jd

+, .)

- I).

!ijeJo, gdje su

el)

+,

106. Odrediti sopstvcne vrijednosti i sops!vene vektore matrice

0
1/2
1/4

02
1/2

2.

107. Data jc rnatricna jednacina

(i ~ ~x{ ~

Odrediti fonnat mat rice X kao i sarnu matricu X.

326

e, 0".

I'

al

C+id)

a--lb
Dokaza!! oa je struktura (S,
rnnoicnja rnalriea.

(l

I,
1
I,

operatori sabiranja

,I

(-2
-I

Ie

'k 2

1... 2 +2).

2 (I, -- I )

c)

(0

~; e{!

5
6
6

'J

1 ):

4),

111. Odie-dill buaktcmlicnc vrijednosll

105. Neb je S skup svih mat rica oblika

I

2),

( 2 (/.- 1)

_-I~ ~.

)". 2
2tc- 3

' ).+ I
Il ~

1lJ4. Odrcditi matricu A ako jc

,dJ

akoJC

b) (;

2
0

-3

~)

karaklerisln':nc vektorc

maiI"IU\'

I')

o . (IER);

-:)
-x

112. Ako sc znaju karaktcr'lsticne Vfljednosti matriee A, odrediti karakterislicne

vnjednosti:
a) matrice A -I; b) matrice A2; c) matriee Am;

d) m3.trieel(A), gdjejel(x) polinorn.

ll3. Dokazati cia su sopstveni vcktori matrice A is!OHcmeno

rnatnec /(A), gdje jc f:R -, R polmom

sopslvenl vcktorl

114. Odrcditl karakteristicnc vrijcdnosti i sopstvene vektore matriee:

a{~

--5
4
0

~: b)~
5

0
0
0
0

0
0
0
0

~
~

c)

(r

0
0
0
0

0
0
0
I)

dl

(i

-I

0
0

-I

-~}

-I

327

RJE$ENJA

J.

2.

e" 45)

56;
6 7

'I

7,

a)

01

J
-5

Prema tome, /1 1 = 0 ako i sarno ako JC

,{ :)

~),

J'

2 4
3 6 9

-7'

-6

-;)

i4

-7

01

-4

(=:, -D

/0

(I

(0 0

Uskw je dovoljan
(=) Ako je A<=O, (k> 2), lada jc del (A')

")

Ak = (a+ d)' -1 A1 = (a + d)l-) A.

Prema posJjcdnjoj jcdna!wstj je a + d=O.

Dak!c, prema b) (isti zadatak) shjedl A2 = 0 (posta je del A =

b+2d=2a--b, -b~d=2c~d,

.- 2c ), gdje su a i c prrm:voljni brojevi

a+2[,

-a

( ,:1

Dakle, dohijemo:

-2c )=(a+C)!'-CA;
I- 2c

dl(;~;):
0

'I

-5y

3y )
.>:+9)-' ,

i~l

,:)

[)=I!dkj =

I b""i,ii"r

trD=

{Jilb';J'

'"I

~,

I 2:: h",-a,.

dn ,,-

lw)

(,

f)

cy

b')

X-l-(d~~a)y

(i I'" I _I)
'~1

'~l

'~I'~

111:1 (J"nOVlI kOInllt:ll:lnvstl n1rl07cnjil

Dakle,doblllsmotrAB=trBA

al (A +1l)1_ (Al+2AB+WJ=BA _ AB(10);

14)

/3
IS. a) ( 21

pr01zlaze date ekvivalencije

9. Formulc a) i b) dokazane su u zadatku 8

-22;

dl .

na

COS

c) Lako dokazujcmo maU_matickom indukcijom Jasllo, prvo (reba dnkazari da jz kOl1l!J!arivI10Sli

AB""DA slijedi A"B=BA" i AB"=B"A (VIl~N)
2kn

=-X'='CI$ _ _ ,

~ (~ ~):

-2
12. a)

b)

Premalomeje triAB-BA)=O

- 2J

10

-9

22

25

smml

g)

(3M
-61):
(0'I 0)I
305
- 62
c)

-Sinna),

'I

cos un

za n=2k,

("
;

G:;) ~ G-2}
8,

hi ('; a;

Co ,"nan 'l):

c) nilia mat rica

A --(a+d)A+dctA-J=0

b) Ako jc Al =O=dcl Al "" (de( Af =O=d~( A = 0, 12 gornjeg jdcntiteta slijedl:

(a+d)' A =O=a+d=O.

o
16. Matematickom inc1II k'ClJom
"

~
<e

promalrali U obliku

("" ""-'")
b ' - .-a-c

(*) tl"=

328

b)

t~, :n0gu(-;1

_, __ _

IS)

- 'I
- 13

k=O,n-l; (del AjO).

DHcklno se provjerava idcmilel

(1)

,_

K ako .Ie tr J. = n, to je jedmlkosl AD - BA =1

11. a) f(A)= (

B=!!b,;I!n.rn, I~da je prcrna

gdjr: sc posijednj<1 jednaknSl dobljc promjenGn1 ,r.-j( ';irlcda smnlranJ1\

}l-JX-II

L C,,= L I

!rC=

(I ,:

A""I!"iJII ... ",

14. izrHZl AB=C i DA=D imaju smisla aka (I sarno ako) JC

dr['niciji 2 (ie) Ill[lol,cnja malrica

c=llc'J= L a,.b.,ll",.""

01

,'Ill + d= OJ Uslov je 1 pOi reban

b), (1~-'rbc=I),

1, -"1, ("
,

PrlmJedh~_ Primi.Jc!J1i da je rjc!';enje dohlJcno 1I obllku

~ =(x~y)l+yA;

13. A2 =1 =po~(Ojc Hi rjcsenja'

Ij h=-2c,d=a+2c

G ")

Ij del A -=0, \e iz incn!ilctn (I j dotJIJe@)

A4 = (a-HI)) A}= (a+d)l A

_~ro jc ekvi\'alcntno sa'

a+2c=a-b, -a-'c=c-d,

0,

A.l =(a +d)A1=(a+t!"f A

(I

o~""

Daklc, lralena l1larrica je (d

A" = (a + d) A. Odal!c, lnaslopnim mnnlenje:Tl sa .4, dobljcrno

Trazcna malrica (:

'),
-I

h)

(=jAkoJe AI=O=A'=AlA' ',,",O(k>7l

c)

-2

bl

_~) gdjeje bc+a:l=O(= -rictAl

A=C

-2) (- 5 -I} (-; "

J

C
J C~

G - :).

4. 01 (

('

,"

a-1-c

0)
a;

(
,,"

il

lako provJ'erava ako nfl'-/. 7..a detA=ac-1-0 formulu (I)

('emo

KakoJc A-- 1

(1C

d,

"

23.

n~gdll\!le

za

x dobiy: jz (H) kad se s(avi da

" (\(~

':)

~I = --9

Pc)(cIlLlje lIIillrice A kadje

dl

'I

AI2~' -I~

16;

A.\)=

AIJ=I~ -21 =7;

; = 4:

IH:Sdgla_'-,:;ll~

"

", ,
-'" -:-'--liA'fii
A-

(Jtl

(' ;"

r,

-4-,)

8- b
/J-J

2 -t-c-

,-

21, A +1 k,ll); H:1(1 die

2/,)

('

)}

" "

if - 2! y:: Ilnillglii:l.

[i~,

:)

"

I.

to ohJC Kdn:lcillc nnaJu ISIO

fje1;,>nje (\Ill, 7,adi)]ak 22) Doblje se

"

31 =

-4.

I'iJ

'I

7.

An=

-I~ ~I= 3;

AJ}=I~

x=

, "')'

'/2

) =(A -I-fj(A - 21)" = (A - 2l)-1 (.1 +1)

1/2

21_ -8

15.1<1 n=! fC,;1niJI<I Je Hkntltel A(I)I=..1(1 I) Neka

f(l![lllil:1 Llbl:! za nekl) liE:\'. Ij
A (I}" A (lit) Tada j~ na 0~no'u ddllliUj(' pC'''''''''''J'' lIIillfl(J

- 2,

;)-

nckil jt

-,-" A (Ill) A (I) (lud llbl''/l<l preqw.'.t:H ka)

= (cos III + sin III

-8

,
=-"-

(-9

'I) (_045

- I

"

20

-- iii

- 0,05
-0,20
0.15

0,20

0,J5

080)

(..1 -I- B)A

-I

-Slflnl

0.20
-0,40

-J

A).~

BrIR=A

B r ' B,

-SI[JI

,11 1,1- 1

tj L"",D

+- 1)= del (-I)=-det A det (8 +1)= (.,

I)".

Z"

tJ_ dn A ,*0 iii A je reguiaW<l lllalrica

(A

-J

A) B+A ~, +A -1 =0 iii A -J = - B-1.

Ako .ie del A 0#0, to je (A -I A)X = 0, tj, X =0. Na kraju ako je det A =0, ali A *0, onda su vrs(e (III
ko]olle lllalrj!.:c A proporciollaIIlC!_ Neka je odnos ekmcnata prve koio!le mall'ica A prcma eiernenlirna druge kolonc IX:~, tj. n"ka je

0x

0Y) za svako x, J'

,b f}h
-CiX
-:.:y
K.ako Sll malnee A I B nU!1IgllLtuw, 10 postoje invcrzllc mat rice A -I i 13 ---I POllll1ozimo sad
jedl1akoSl AB""-BA slijeva, pa ()ulllah zalim i zdesna, sa B-! DobijcJno (p!imjenom awcijll!ivnosti!
!UJ'1=Jr I 8=l):
Ir I (AB)Wl = Wi (BA)Wl=--WI A (BB"1)=(B -1 B)AB- I =(B- 1..1)1 =1 (AB-- l )<"-""8 lk=AB- 1.

=X '" A -IB! r=,BA

iL:JCiil

II,

) =,1((11-1-1)11

Ja JC fOlllHila laC-na za 71E:1.j

=A (-- 1 I),

'I "'"

(-nfN),

""A(-rl(-t))

(postn formula \Tuedl uN),

=..1 (II!),
1J formula je tacna I za cij(:ie !legallHle broje .. e
26. Prva jednakost !fila smisla ako su rnatl'lce A I B, tj C I D is!()g fOlHwla (sabiranJ!: dd2 (Ii))_ lbog
rnnozl:nja, ako su A I E formata In x II, (reba cia Sll C i D formala 11)( P

11 dl'tJge jednakosti, = A (E + C) D, 1hog sabluwj.l, B I C [reba da $\1 ising f(J('Indla, pa kako je B

formata 711 X 11, a C fOi'lJlawllxp, 10Je m=/l; p",,/! Dakle, sve matrice Sli k'aJ,allic l ,.dog [ol!Tl\Ua

27. Lako se provjerava da je

(i) ('1x, YER)(x

+JER) AA (x), A (.1')=11 (J: + y),

(ii) (lX, y, ?ERj(A(x)-A(y))(A(z)) =A(x+y) A(z}=A(x+r-l-z)

Slicno se dDkazujll preosi:l!e d,ijc chi\ilkncije.

=--[X=A- 1 8 i Y1=BA

sin I

(-IJ-~.

=A{x)-Atv'i z)

kdn:u::nu AX = B, tj. )'A = B, Fomno21mo slijcva, tj, zdesHa (lcS[xktinlO) sa A - ! Dobije:mo:

(A'-'AjX=A-JB, tj. Y(AA ')=B.'1- J

'~I>/)EZJe

=/1

21. Aka je ..1=0, to je bilo koja malrica X rjeknje,

'* 0, to pOslojl

-. ;Slni

A (Il'"=[A (Ij-lj-"
d\l~lijam()

cos I

h;n(II+ljl

cos [-j-SIIlI.

Sill I

2sin I

t-l-Sifl i

--51fl1

cOS(II-I-I}r-~Ill(II'1

-510(11-1- 1)1

tJ formula je tacllil za
2(). 17. AB -t- A + 1 =(l=A (8 +1)= - { =-det A dct iB

Ila) . TadaJcX=
. ('

Prema lome. dokazaJlO Je m;ilcm;!!I,,;lolI1 :nJ

!h-IA-B)A-IIA-I-D)=il~' n,r'j(A+B)=A+B-B(A-1Al-BA-'B=A-BA lB,

A~(aa

) (cos

1'0$10 Je dc, A (r j = cosli -t-S1ll11

(A - B)=(/-I- DA 'l)(A - B)= A _ B+13(A

MnozcC! datu jednakost slijcva sa A ~l,

2sinnr
COsn[-$lnnt

(--COS (II + 1)-1- Sill (Il -1- 1)1

\

19, Izr<lccJJl<ljulo obJ<C Sii'ane jedllakosil'

0=

A (x){A (v). (A (z)):

(ill) iOERA(O)=i;

"1

(id (VXE R)( ,- X E R)A (x) A (- x)= A (0)= A (.- xl A (x);

(1.')

330

I -t-(J
- 2el

A(rril'~A(tJ"A(I)

-4
4

n~

0,

(;

24. PoSto su mati lee .-t

Pa JC

~) d(

-4
, -5

I,

c*a U $!ucaju Lid)c (=a, leoita!

(-"'il

All=I~)

(-3

bl

!lhlZl detAc.o20*O KuLlktori su

AJI

za k(),nUi;II'i\-IIC iJlill!l(:e A I D '<C{: doka,mno da Je

(-.

(~}Je (acual

,, =1 __ z

it;

A -IB=11;1-1

c'

b---~--,

()

18.

Ie 1(:dllaCllle i;llaju i$IO fJcsrnje, pOSIO

C --

,,_,_,_,)

A-"=

I) fOUlll.ia

-h---

"

("_'

(~.j

"~_"c)
,
a

1 'c -b)
=---(
,Iojc, prt'ma
,0

(,,;'x, y,-- R) A (x), A (y)= A (y}. A (x),,-, A (x + y),

331

I) prcma (:).- (i:) DperaCIJa 1l1nOZCnja malri:;;l n:l skup\J S JC inlel'nil, ds,JCij;itIV: ;1: ncutr;lln: elemen;)j
{jl'dn~cina matrical I = A (O)E S; svaka mat rica Ima mvcrwu (dc! A (x)= I --!-..? >0) i vrijcdi komlltatlvnOSi mnoh:nja na S Dakle, (S, ) jc Abclova grupa

37.1.

a) (A1=I,A'A=l)=(A=A-1,A'=A-I)=(A=A');
c) (A'=A, A1=l)=(A'A=A1",,1), tj. A'A=1.

b) (A'A=I,A=A')={A]=l);

38. Po pre!poslavci A'=A, B'=B, leje (AB),=B'A (tcorcma 8),

lB. Lako 5e provJcrava HK =1 i H r =K, odakle slijedJ If

1=

J(

I If

00-

/-I J

Dakle, H JC ortogonalna Da Ii JC i K or!ogonalna matrica? lzraCimali

.~--adjH

fr

del H

39, Sadaje A'= -A, 8"=-8 po rrcl;,oslavci, Ie je

(I)

(=) Iz (AB)'= --AB i (I) slijedi BA= -AR

Prcma lome, det.4

A = A" 1 + (A 2 +A ..-1)- A

1.1.

Ij_
detA-d~:t A = 1, i!i Idet AI.! = l.

A"')=A",I+A'-}

Daklc, formula (!)Je tacna la we IlEN o' pO prmnrll malcmailcke tndukcije

PomnozmlO II fannul\) (1) sa A -. (pOSlojl A ~l, jer ,it' de! .440), roslij~ rr~llr('(1c~nja dobljcmo

A -",] = A -" + A' - t, lj formula (1) je latna I 1.a nq;lI:\'Il(' cijele brojne

41.

(:4"= A,

42. a) 12: X'X =I..,..X '=X* =X

nom zadatku

-I,

dohijemo (AB)~ = (ABY =8'A' =B ; A

~to

=/A8)-

implicira da je AB uni!'1fn3 Inarric-a

Jo~

4Al - 4A

33.2. SadaJe ( ..1+/)2=A 1 -124+1

-",2(..1+1).

A' =.4.')=..1'A =1

tj. (AB)" (A8)=1.

Dakle, A i B su 1lnilarne malrice,

lakse se dokazuje:
A'A =1 i B'B=I=(A11)' (AB)= B' (A'A) B= B'IB= B'B=1

32. U a), b): c) vrijcdl A' = A

/)1 =

A'A=/)=A-;;:t=I=A';l=i; (.4'A=I, A'.4=I)=.4.'=A 1=~:j'=(A')'=(AT=A=A;

(A'A=I, A =A)"",(4'A =1,

31. Prilvjefl!1 rczuital a)-d) I!ldl!kCljorn 711 I1ENo: za n~gall\'ne cijdt /1 POst!)PI!1 s1leno kao u pretho()-

+I =

T, tj mal rica B= 2...1 -- I jt

1Il';n!lit:\,nJ

ako je A idcmpoi(',nl!lS

b) lz .4'A =1 (A "A '" I) 5!:j(,(j:, POSto postoj! A -I 1 A -1 (A" - t L da Je

(..1 1 =1)

IJ (

lako daje lllatrica '2(.4+1) Idempillentna akoje A

(A~=A-!),

.4'=.4- 1 ,

Ij

)' I
1
2(A+I), =2'(A+1).

(AT1=(A'"I)-', ((.4~) t~"(A 1)-1).

(A "1)' = (A -1)-1, (A "'I)~=(A -1) -1),

(A~I)' A -1=(A- 11- 1 .4 '1, (A 'I)' A -( =.(A --1)-1.4 --I),

I!H'olu!lvnil

34. Neposredno provjerili daje AA'=I iii A-1""A'.

(A

35, Iz ...1* A =1 (lj. A je unilaroa, der. II (Ix)) slijtdl del A to i pOSlojl A -I = A ~

Sada iz A B = BA (kao II lad 22) slijedi:
/r' (AB)A -I =A -1 ([jA)A~I, (r'A)BA~! =.4' lB(AA "1)

B4- I =A- 1 B, I).

b) 1z A*A=I=detA*detA=det/; deIA*=deIA =del:1=d~tA,

,"

33. I. lz Al = A =(2A -

(l) slijed,

40. a) IzA'A=I=deIA'detA=detl,{det.4)l=l,pOSloJcdeIA =dcI.j

Po(\emo Ii od prelposlavke da ronnu!a 0) vrijedi za neko n (?-l), tada je pnslije mlloll~nja isle sa A
(slijcva jji zdcsn~, svejedno)

+ A3 _

(AB)' = - AB, tj. AB je koso slmeHicna

A :del(fJ~A)=!,3-A'-"--t-1
Mogucc JC da se fomwla provjcri direktno, bez r'Olivllnja nil karaktemticni polinoJ1)

A"'!

(ABr~BA.

(=) Sada iz prelpostavke AD = - BA

30. Za n=O jednakosl postaje idcnlilr,t Al=Al

Za II = I : AJ = A~ + A -1 je tatoo posto JC karakteristi(:ni poiir10ln malncc

>1=

(1) (AB)'=BA

Akoje A8 sim('.tricna, tj (A8)'=A8, sto zajedno s (l}daje AB""BA, Ij, kt'ill\lWi:,'W'sr .Ie I polrehan
usloY.

29. Ako Je k=X +iY, onda je A ""X -iY Zbog A ""A - I je AA=~1-1A =1, tj
(X + ir)(X _. ir)=I=-X 2 + Y" + i (YX -X y)=k..\:"l + y:1 ~d, n- -X}'=O sid

A~+I

ti

Ako su A i B komutativne, Ij. AB= BA, tada je prema (1 i (AB), ",-A8, IJ AB je "Imclrjhl~ matrica

-Iy

A -1 =1, (lA

'-I)~

A -I =1)

43, Pretpostavimo Sllprotno, da su veklori y+z,

trojka skalara (a, b, c)4 (0,0,0) i vrijedi

X+ y !inC'amo z3l'isni, Ij. da posloj: ndriviplna

a (y+ z)--!- b (x--!- x)+c (x + 1') '" 0

BA=A~B

Odatle shjedi

iii

(1) (+b1z+(b--!-c)x+(c+a)y=O,

(BA*)*={A*B)*, AB=BA

te kako

]6, a) PrelpostavkaK'=-K.lzlazi:

A' ~ [(I +K) (1.- K)-'], ~ [(1- K)

Z--I'X,

$U

a+b

'J' (1 +K)' ~ (1' -K')-' (I' +K')~ (I +K)-' (l-K),

Ie je

A'A =(/ +K)-l (I-K){l +K)(1-K)-l ={/ +Kf! (I +K)(1-K)(I-K)-I,

= (H +il)-! (H --!- U)(f-! - il)(ll- iff' I =1 U.d.

(11 - il)(If

+if) (f-! -

=0

b--!-c=O,

a+

c=O.

Delerminanla homogcnog sislema (2) je

gdje smo kad zadnje jednakosti koristili osobinll komllialivnosli matric-a I+K i I-K. Dakle,
A'A =1, Ij, A je ortogonalna matrica.
b) Dokaz se izvodi s!icno kao kod I". Dobije sc
U* = (H +if)-! (H - iI), (fI* = Ii), UU =(H + jf)

(2)

veklori x, y, z irncanJO nezavisni, pOlrri:1no je da budc

i1)"

D~li :1~I-HHiO'
Ie posloji sarno !riYijalno !jdenje (a, b, c)=(O, 0, 0) sistema (2) DaKle, rrelpOS!ilVkil da su vektorl
x+y, y+z, Z+X linearno wvisni otpada. posto nilS dovodi do prollHjccnosl1

44. Prerna (eorerni 8 (O"d!ill~ transpoflo\;wja) dobij<:mo neposl'eJllo (B~"

B')
Polazeci od (I ), vidi se cia J~

B=,(l"-2XX~).

(I) operacip rnihiz.cnjJ inlerna na M, POSlO JC

=1:- 2 (XX"')*,

=,dd (ai -

bi) (01- 1}~)fO',

=i.-2(X"')*.P,

('" (a') -- ["2)

=1,-, 2XX, lj, B*""'B.

iii) lako se provJerava asociptlVIlOSI

La drugl dio tHdllje, da je B= 8- 1, dokazimo PrYo da je malrica A =XX. idempotentna:

(A\.-1JA)=A j (A1AJJ,,"-,;I(;, b, ~), ;;=Il'aJ +b'b 3 ,

A" = (XXO) (X.\:*)=X (X*XjX*=XX, tj I'll =.1 (posto je X*X = 1)

jiil) matrica A (I, D, !lEAf (c=

8' =8,

Kako je X matrica kolona u

eN,

dakle, fOl'maUl

1)>-.:1, tojeX~~~X' formala lXII, tejeX+OAX matrica formata (]XI1)x{lIxn)x(nxl)=Jxl

Dakie,
X~ AX =

,j

)\,'.lpOmCJHJ.:

lz /(=(A+

-I-bv-,-,

In

+,;1\-'=

XEC"

- S), A'=A, S'= - S=-R'=(A - S)'(A+S),

=(A'- S')(A -I- ST

lal =

b=a'b)+ aliI':

c=c'c]:

I T ibi ={)) je jediniclli elefl\ent, tj A (1,0, I) =1;

z) bila lflverzna mJuic;, matri,~t -1 \<1, h, d, treba da JC rrenH (Il i (111),

I}
I

-6

=(x,y,

t'z'" I

Na isti llilCin se moze dobzali da je YA Y* rcalno za wako YE- CIT'

,(W 1 (A

TO,

1"(, y, I)- A l(l, h, c) = A ii, 0, I),

tJ;1.I

(X* AX)~ =X* A ~ (X)*

=X*A.X, tj.X*AX je real no za svak!)

r.

OrJ Da bi fllillrica A ix:,

Sa.dil Je B=/,- 2A (vidi zaJa(ak 33.1) invo]utivna, lj. 8 1 =1, iji 8=B- 1 s.cd
45. Za lllJ.\llCli 1-J prvug recla je B' =B, lj, B~=

,'c):

(c(o"-h'lfO)

"',\.4-1-S)(A---S)-'

Prell\'-')IJ Iii) 1:11.

D,\kJc, illlam')
Fe (A

-I

S) R = (A -+ S) (A -, S)- \ (A -I- 5) (A -I- S)-1 (A - S) =

'-v----"
SI (A -:W \ (,.1.- S!.

'------v---'

A) ""

I
R' (A +S)R= A +S
I:: dok;l[3nC jednakosli lnlU~i''--'ll,JVal!Jcm dobijen,o
R' fA -I- SIP), "" (A -+- Sr,
iIi W(A-- S)R=(A-~ S)

ti
<;

R' (A

-+ S), (Wi' = (A'

j,A,txiUVl!

50. Neposredno sc izraculluvil

= (A -+-

) ,I'; l'rupi\

!zllljeAI Al""A, A"la-<vakQ 4,A 1 c/lf,lako (\aJegrura {i'>f,

+- S'),

s Ld

/0

()

0\

()

()), Ij A je nilpolen!na IIlatrica mJeksa 3

()

()

(]

13 'gIA)D-!lllJ 'AB1","O

51, Neposredno

L,\ko

5C

dobzuje,

npr

materna!ickolll

\l\dukei)om,
(1) (';'k",'\'<)1(8 \AB1'""B-IA1lJ

(A' =A, S' = -- S)

Id

za <vake dVl}C kvadralne rnalncc A I B. ako Je B regularna lIlal i,-,L Sad JC i, (l 1

47. Oblo je
Sill

Y)' ,

adB lABJ'=B- 1 (

cos lp

a,A')B, tj, U(W 1 AB)=W 1 g(A1D,

',= 1

\ ~O

gdjeje,r' x,--'

U,.\I

bi!o kabv poliuoll1 sa kocfidjenlima a.ER (iii C), k=O,Il, liEN

51. a)
Od>llJe (vidi zadatnk !5.d)) dobijcmo'

COSIIlp

Silllllp )

-- sinnljl

cos "!Pi

gdje je B razbiJeno n:\ blukove kao i matrica A, Ij. B\, Ill' Xi Y su kvadratne mal rice reda

/I

Trella da jc

>1B~[,

!ilT\l1lp=alilll~"'.il

,0

,-() tg lp

Prema tome,
, I

lim (
0.'"

,-d;1I

alrl)" ~ (

c~s a
~Slna

Sino),
cos a

Dakk, dobjcmD ;;'S!CIll

49, i'vlatrica A (a, b, e)E M je rcguJama ako je de! A (a, b, c}=c (a 1 _ bl) 10=c TO A
Prcrna lorne, treba daje Af={A(a, b,
Neka su A.=A (Ok'
(J) A {aI, bl> cdA

b.,

Cl ),

"i'E,0 "

ell

la) of \b),

icicfoOAialTjbiJ

k= l;3, biJo koje tri malriee iz ,\1. Lako se dokazuje;

(a~, b 1 , cz)= A (a', b', c'), a' =alar\- bib,;

b' =a1h 1 + alb l

c' =C C

1 1

l\id!\'CW!i

jcdna2inJ

il) A1Bl-+-UY=E".

(3) Al Y=O,

(21 A,X+Ull, =O,

(4) A)J2 = E.

Iz (J) i (--1) jednacinc, pOSIO

pOSlOjl A1- 1 (A 2 je po prdp05t~l\ci r<:gulallla), dobijarno

1'=.-4 2 \ ()"'O (rwla lfI:w!Ca), B1=A;I,=A;'

334

lJS

Sad JC iz (2)

x=

HI~"A1IE"=AI-1

A1-1UBl,aiz(l)

b)mngA=2,zaa=3,

=3,zaa",0

=J,l<1nof3

(Yed))

58.

DJkle,

(:;.) A

1)- rang A=2, za a""O,

(~!'-'

o
5
h--3a 6--0

b) Ako sc l1latrica A reda 4x4 razbije na blokove bo II al, dobijcm\).

-3) (--5
! '

U"C

(' 2) _, (' ').1.

A,= ()

I ' Al =

6,-11

b-311

odnosno prema (5)

2 )

-11
2

o
o

"

-,20)

2(0- 1)

tJ. fflng A = 2-=B - 30 =0 Ao- I = ()<.">(a, &)=(1, J)

-2

"

=3-=(a, b)f(l, J)

53, Napraviti dekompoziciju A=I+13, gdjeje

B=(~ ~} tako ctajc fj'=O za

59. a) tvtalfl(:a skupa ljnearnih farmi (YJ' YI' J'21 je

k;;'2

T"da JC zh()g kOll1utativllosti matrica E i R (vidi z;J.datak 9.cj)

'I 0)

-4

A"=U+BJ"=/+nB""(fI I ' nEN_Lakoseprovjcravadarczullalvrijediiz.1I1EZ

54, IzlllZl dellJ'fO, IJ post oj! B-!, te IZ Z "" B)' slijcdl Y =

njihova lin("urnfl kombinacija 2Yl -

'J

x~~ (=::

'8)

- 25

:1

0 0

(o
o

~:)

0
0

DlIkle, mng A

0
0
00;

-- 7

:)\

_. ]

Y3 =();

)I, -

c) Y'+Y2+Y'-Y4=O,rangA=3;

d) linearnc forme SlJ lincarno nezavisne, rang A = 3

Z

&1 J\-htncli linearnih formi giasl

26

A~C

55. 2. Nm)!ll eierncnl;uoih Iransformacija (kajc !Ie fll1jenjajlJ rang) dobljemo:

-2)

- 4

I) rang matrice skupa !ineamih fom1i (rang A = J) ,ectnClk,ic broju linearnih fOOlli, Ie su lineame
forme Yj, Y2' Y~ lineamo nezlIvisne;
b) rang sistema Oineamih fonni) je 2, te su dvije ImcMne f0n11e hnearno neZll.V1S!lt, a trebl je

n-- I - Z, tako da jc

X =A Y= A {B- 1 Z)={AB- 1 )Z,

-8
8
-10

-7

(elemclltima druge, Iftee, celvrte I pete vrste

dodani su elemenll prve vrSle, pomno:h:nl sa
- 2, - 2; - 6, - 7 respektivno)

-c

-J

2) (' -,

-,

-i)-G

-3
2

-5

--- 17

-8

-~ ~ ~

, , -3_.,5
-4

-16

-3
7

=:}

k-4

-11

- 1

-~

2)

---4

-4

-8

J.: -- 10

tj rang k.-d, za k= 10,

(druga vrs!a pomnoloa sa - I, z!llilll je treroj,

eetvrtoj i peloj vrsti dodana druga vrsta,
pomnOZena sa 3, 7, 10 respek!IYllo)

,"",4, za kf 10
Dakle, linearne fonne YI' Y2, h,}'4 su linearno neLilvisne za briO Za k= 10 JC

3YI+2Y1
2.

5Y3--Y4=0-

61. Posto jc

57. a)

,
a-- 12
- 20
.- 4

'0
2

- 15
- 25

C
J

41

- 5

~,

0
0

-4 2
0 0
0

"

--4
n

-~)o .
o

o,

"ngG
to su vckton x, y, Z,
linearno nezavisna

0)

o ,
1-1

hnearno zaVlsnl (oelto je Il=X+ Y+1); iSlrJVremcDo 5lJ III vcktora x, J'. z

62. d ,I fdng A = 3,

~1=_1,

b) fang

3,

11 ""

QE'{2.

-",'f,o~12.

"'4, r!4d.

~6:,

Poto Ji~ nlllg A=4 jednak broju nerozna(ih. to siSlelll ima sarno lrilija)llo rje5enje

--6\

63. Nell! JC

e)

0.0)
an =111;
0"

<11l

rallg

C"

1111

(in

a),

(lu

rang

(ada jc m :;'~Il ~ 3 I r:l1.lEkujcnlO

(Ill

ill)

J1

<in

,ill I

11)2

""

C'
Q

""

;,:)~"

f)

h,

5" m= I, n=2, raV\ll

]" 111=2, n=2, raV1;l1 proJazc krozjednu pravu;

6" m= 1,11 = I, ravJli se pokJapajll

11=

3, nemoguGe je;
S(J

x z,

(XI'

X,l_ .\4'

.t~j "--' (~ 16 +X3 +.\4 +5_\5'

j) {x,.

5,

Xl,

-'.I'

Xl,

1'\1' Xl,

X,d=(_-:::_~~~-IJl'---:,~. ~-:::-~I~=-_~_I.~~

b} Ia

II

= 0 ne5agiasalL Z;!

{!

2
9!J

Iz jJJ'\e 111 jc iJl,iCin;; JUbljeiliU ii!, Ii, (J=U, 2. ~ 5), a potorn iz posljednje dv!jc p=], '1=10

Za d=H'(x!,

Doblje se

16

66, Pr! ::,jt'rir;,,) jJo5llipak Ga(Js()vt l1ougaonc t:l1li:!l.1;:Ij~, sin ccmo kraee 7.llplsati provodcci eltl1lcnuulJ(;
trans!orrndcije samo !lad wstallla matrier (i prosirene married sistcma. Prdirena ITlall'ica 5i5tem~
{kolona S],l!JOUlIij; cialllHd} ,),hoj<:Il<l Je IsprekEdanorn ,e!libJuom lin;jom:

x,

- I

Xx

I
I

I
4
II

-5
5

4
~~

Za

Xl, ~~)=(xl' 4+2,t] - 2'\4'

(1'-'=

B rjdenje

'is, t)

Zii dr'P- (''7sl (x]. t"

;}

_t"

X.I> .(4) =

(s, I, --

_,

I.~- .I -- _if

'2)

1.0)

4x J -x 4 -x,=h 2 -211"
+2.x,
=h J 2li s ,

'\2i

2) ('

- J

li~2

-5

-7
0

-~)

0-5

Prcrna lome, Si\km y~ sagia;;;l1l ako je (/ = 5. Tada jc rang A =rang B, inaee je rang B = 3, rang A = 2,
III (l =t- 5, Ostaje da rijdimo sistem
_>.:,--I-2Xl - K.l+4x4=2,

[iimill;_'~1il '

4x,

sadll

~ 2X4 -

{J')2X3~

X4~

xJ

pomocli jeJn<1cilw (I) IZ preo,laidl jtJiJacina

2.\s = -hi +h J -

(2') -

(4')

ii"

xs=-ilr+h3-hs,

{4')6x.1

_h4~3x5=2hl+h.-h5

(3'~) O=h l

+h.l-2h3+hs,

Jx) --7x... = - J

Iz druge jc:dn3.cinc je

Xl

=5I (J + JX3 _. 7.'4), te z3mjcllom u prvu jednaCinu Jobijcmo

I
'~1""5{~--xJ-6x ..l

{4' j (J-dI 1 +Jh~ -- 2h4 ~ lis

Daklc, Gauso\' !rougaoni

67. ,1) SIS(elll je nesaglasan, rang A jrang B,
oj rang

{.\'I'

~\, \~)=(s. 4:J~2s

\.j--lXl=hl~h\,

.\1+

,,/

(2 ')

~ 5-'-l--l

Xl,

C; qden Je JC

d) Saglasan za $\e {/

t)

- I

\0

J l'

i'-I' ~:. \-" _\4).".({),4~ 2~" ,1- 2-, . 3" 2>:4, _x,). gilJe JC \4 prvi,:IOI!IlO

XJ pfOlZ'voljnol

(X2>

II, [' proizvo\jni

cj Saglasan za sve a

7.a

l'J. gdje Sll

5ii

65. La];o se jJfovJcrava daje fallg A=nlllg 1.1=1,

gJ,ie je' A malnca sistema, 13 lIl<1[J,(:a ,-.'-:::1:" proSII-ena koiol101l1 sloboUJlill ciallO";t sistema
>:~ =

!I,

of {}

Prcma (ome, )'4=3Y1 +2,h-,5j'J

~ (:1

~ 6x.\. x J x., Xl).

X,>1""(

2n-pb-l(=q

68. al Za ilT'0 sis(e[ll nesag!asan, Zll (1,,,0

pa+h-l-2t= - 17,

1\ S\sttfJl plot\vrjc,;';!n;

2(1+b+e=),

I,"

2.1:4

x. proizvoljni (."" fang A "'rang

brojevi

a+20+(=2,

"

2t j

SIJ XJ'

palalelne;

64. It: \Jslova J'~=llYl +hYl+CY3 sliJcdl

XJ'

gdje

S. III

2" /11=2,11=3, ravni obrazuju pnl.lllatlcnll povrs'mu;

x: = 2<:; ~

)
.\4,'

siuCaj~vl

4" m = I,

.19 ,\ l_~,~,(~ ~
1"7
,-'J'

B=2)

I' III =l! = 3, svc I rI rarni sc sijeku sarno u jednoJ UII;k!:

lI+h-t-2t",_,

"'4 I~," (':: J._=.L3_,~~

17
'

(\1' ,\;. t J ,

r<lng 13=3, sistem ima Jediustveno fjdenje (x],

X2'

x 3 )= (2,2, - 2);

c) (Xi' Xl, X3)=(- !It/7, '-1/7,1)1;<1 svako I

d) Svakako je rang A = rang B posto je sistem hOfllOgcll, tako da kolona aula (sloboJllih c!anova)
Be Illijcnja rang prosircne lila trice

0"

je

"+x,+x,~h,-h,,

(I)

(2'

SIS!Clll

Xl ~x,+x.,=hs,

(5)

4x,l

~-

2XA _.

2xs'~

- hi +h z li j

O=/ir+/i l

2h3+h5'

(4

338

339

1'[<':l11a lOme, $1$lern (I)

fy':Scn)C) ako I samo aka

(5)

rjdenje (ak()

1111<1

I SHmo

ako

SISlem

(5), (1'), (2"),

(r-),

[4" j

l111a

JC

hi +h 1 - 211)-1-11; =0, Ii, +3h z - 2114 -h~ =0, IJ_ ako je

~(h) +h1+1I,), ~(hl

+ 3h z -!i 5), II,),
gdje SIJ
2
.

(hi' hI, Ii" 11 4 , hol=(hl,hI.

,2

ill'

h2 I 115 proizvolJIH

hl'Ojt'd

IzlaZI

U 10m sillcajil IZ (5), {l ') i (2") dobijamo rjeS~vanjem unazad,

'(' -D
-8

,.j"'!=16 ~
(>:4, XI

7fl. a) (XI'

-'-4)= (8x)~.

X.l' "',.

e)

- 24

4
0

14
16

Dalje je:

su prniz\'oljfli hrojcvi)

Xl'

.4 6 = (AJy = (2A ~ \(1)2 = 4.4" - 64..1 + 2561

b) si:;lem jt prolivrjeeiln;

7x 4 . "- 6x) -I- 5x., , X" \4)

c) sarno lrivijalno rjdcnje (Xl>

~),
(,

d) Xl =

XJ) "" (0, 0, 0);

(XI' Xl' X.l, ;(4. Xs. ;(6}=(X.. -- x 5 , X .. - '\6, );4 .\4' x 5 ,

Xl =-'X3

xd, gdje su

=;(4 =X$ =X b

;(4'

","",

!;

x~, X6 proizvoljni brojevi

A' ",-4 (2A - 16), 64A 1 -+- 256A = A' -- 8A

192

-448
512

64
512

71. iI) Karakleristi(:na jednabna malriee A jt det ()J - A) = (A ,- 13) (A -I- 5) O. -+- 8),
Ie $U \; a rakreristcne vrijednoS!j I.E 1J 3, .- 5,

A"-8.4=

8)

'00 -,

M (A" +/) + 256 A,

Ie je

Karakteristicni veklnri se dobij1J iz homogcnog sistema jednaCina

640\
704
- 704;

J.

(iJ-A)X=O
Za

)'1""

!3,,~XI=cI(J,I,J)';

A,=
),.1= -,

8 =X 3 =C 3 IS,S, ~ 13)" gdje ~u

fl' f l ,

c) pwizvcijni skalari

hi Sopslvcne vrlJCdnOSli su "1 = - !, 1.1 = 1, ' .1 = 2, a sopstveni vektori'

X,

~" G). x,~,,(l).

X,o"

(i)

B~

(-i
..

(C""

x,

x;>

'\1

5=X)=cl(5,~13,5r;

x~

\;

"

12

x,

x,

"

.. L?

-c

"

x"

x,

"

-3

()

"EC)

c) ;'1=-8,1'2=8')']'",8,

XJ

-}(i "

\2

.\1

7/4

5/4

- 3/4

()

(l

-;-4

<I

15

-- 3

"

()

" 0"

15

"

1 ::7. 4

ij-C "

-II

"

-. 1/2
5/4

4/

'Ci

'J . )

- 3:4

\1

)"
Ii

-I

-8

-8

gdjc jc c!imirHcij(l provedenil J naVJSC J nanik

U zadnjcm korakll di~linacije olimrni_~(,1llo nepollJatu ,Xl p(lmOCII lrete jednacrn(' (Odg()I'ill';) jO) IIt:C:J
vrsla m';llnce e!lm'milCIJa), Iz pf('()s\aldl JeclnaCina d(\Olje:mo

D-

e) AI =0,1.1 =9,A)=-9

\1

-I

\ \

( O

-1

2
-I

Jz posljednje malrice (-B) vldi se daje dati Sl,lcm ekvil'alrntan sistem

Xl

71. Karakteristicni polinom mat rice Ii je dct (A

PrctTIa lmnc,

~1) =

A) -

n + 16

-"1

Al-2A+16/=0

-,,~+2x\=I,

+3X4+ -,,~=1,
-")- x4 -- -"5=0,

0=0.
Odavde je

odakle shjedt

(x!,

Xl' X). -'4,

x5 )=(1 +-"4 - 2x" ! -

3x~ -X'i' X.

-+-x"

c) sistern je P[OII\Tjccan

iIi

74. Karaktcristicni pollDom je

-2

I
128

=----(-A -8:4+21)

P (/..)=dct (A - iJ)= 0.. - 2f p..+ 2)

=O=AE{-2,2:

X4,

:1:5)' gdje 5U

X4 ,

X5 PfOl?\'cljn: hrojevi

KarJkltnSIH:'1lI vtho! I SII ,jdLllji' ydnilCln,_-

IA - fJ)X

.oc

(J

fCI~

llLw

7,1 ;\-~2 (lro;lllIk, kCJrljcn karaklcflSIICnOi! pU]'[iO'lla) dohlJCIllO

':!7,/(I),-.,I"i. 1"1"

JeI9(AJ",.:J/('11 /i',1 /I'd"(\( ,- f(>:d=OJ

U: ~

{jell,

l'~arakkrISII(lll

75.

A' -" 29."1

PU:ilh,nl malrlCC A jc del ("U - .-1)= ;.2 - 6;1. -t- 7

ill

Za).'----'-2jcX'=c(J, -I, -I, -1),ucC

I
I

l:-{

~l

- (I.

blo Je ..1 2 =6 .. ! _ 7/, Ie Jt

I~

11[1)

, illll,

29A+37J",A+2{

Nekajc W1=xA-j-'yl(x,YER)

~-~18x-tY)A-(7x_2}')f,
I

Dilkie,

"

A J c~

\1

1+.'1 17.1

Tadajc 1=[J W

=(A-I-2J)-(xA-I-yl), IJ
I

aodalJc

8x-l-y=O,7x-2F=_I,

Slodajt(x,y)=(

II

dcIIB-i-/I=(),tlcllfJ-/j"O,lki(lij-.lI)=O

tj

{(!,h, (i"'t--!J, -

I 8 '.
-2'"3'23)

0)

OdavdcfC'

(l--b-Jc=I,,~oU,2,,-

Daklc,

. J

SOpSI\'rnl \cklOrl IT):IIIIC~ B S_I

1,

n-I=------A-f----.j
2-'

Karaki~i iSliCllI [ \)]:!iUill

- I~

I=/'{I/' I sllyd' dell,) -U)~,kl(/J _)/1

B-",2A'-12/e-l-19A 1

..1

t)

-- II - Ie

II

42f,,.j4 = 132A _ 2031

lzlaZI

76.

)I" .p. '

InatflCC A y.:

del I)) -. ,I) = 19 -

J }/-. -

f.1+ f. J , Ie JC A J = Al +_ I 3A _ 191

,{, " -;)

IS;

"

c;

,)-,,(,

1
(,

C'

li<l
]5

"8
- 74

/1

D 't
()

(-.4

19

0) (-102 II "j(')
35

()

II

35

19

~,:;/

'

-I)
_~-1

211.1,

(,

Il

+,.1+ Uf)""

19

- J

II

:)

-4

78. Ak0,lcB=CAC- 1 ladaje

gdjc jc

del (B ,-)}) = del (CAe - I _.).1)= (lei [C (A -IJ) C - IJ = det C dCI (,1.- A/hle! C -I = (kl (A _ IJ),
POSIt) je del C'del C-I =dCI/_"" I
79. a) dCI g(A)=d~l[ho(A-_\Il)

=/Jf;oel (A --XI!)
=b;;P(xd

(rl-_\))j

PI =

del (.-1--.,.1)

P(.'{,)~I_d,

b) sad jc
j

[!

IX) = 2 x

5 \;

+ \ +2=

~ (\- .. '}) (\. - I) (~-i~).

C =D
~

-}

.. J

P,- (
.

I)

:D

Ij_ za matrictl P=P1P;1 Vl'ljecii Af'="D

flJ. Vrijednos(1 I, 7..'1 kojc jr:dJl;lc;n:1 AX=f.).' IIna nctrllijalull IJd~IlJc' po X SU qc_~cnja (kOliJcllll
kaf3.ktnISllCn~ jcdnaCllit
a karaktC'I'ISi enl pol nUI!l illdll

tn'

,--I giasi

det(A -

)J)=O,

Ij_ AC

14. 8 \

,")",X_C,G)H,O)

Z" '.-8X -c

(=:)

Ie e,. e,ee)

342
J4J

83. Fonnu!u (I) lako proyjeravall1o matem<llitkom inchkc:jorn:

Prema tome, 1razene matrice Sll obllka

Zll n= I, (I) sc WOdl na AI1~BA=I, stole u prelp()';r~vci daw:

iz pretpostavke ela jc (I) t~cno za odo liEN, posJlje rnn()2enJ~ jedn~kostl (!) sa A LJ!jc','a) dobijemo
AntIB~ABA"=I'lA",

Ij

A"'! B~ BA"'! =ABA"~ 8A'"' I +IlA"

87. TrebadajcPA=D 1',1)

(" 1')(1018

=(AB-,f:jAjA"-I-nA"
=}'A"+nA"

=(11+ I)A"j-j
Dakk, (I) JC \atno
Podemo II od (l), lada je

a. _1lB -- 8 (aIA')= !m.AI.-I)(a1E R, kEN)

=- ( L aiA') B -

11 (

L a.A")= L i;IJ,A'

-1

(3) -(IO+/:t)s+181=O.

(2) -6x+(ll-a)y-=(),

(4) -(ls+(II--n)I=()

Ilo+d
6

lz AI1=O-'*I3':1'=O- "",BA,,,"{).

Sad je A~ .4 =.4 (1- A)=A (B+C)=.4B+ AC=O,

ACl+ (lJ,!

+ BC) -

I ' tJ,

10

18

- 6') ~I(
1)/

"l (",' "~I,

Ij

- I/,~

88. Akoje AC-",CR

=,. A -(-11318=

0) (1 2)

(liC + AC)c~O, Ij

A ([:lA)

n, 1)

postoj, C-

=C-1A"C

(5) AB = - (AfJ)1

ladaJe

- 5,

-1)(1 ")(2
J

ABC (iz (Ill,

")

_I

=AD-(AB) (IZ (l))

=

(6) AB={AB)l
Sabiranjem jednako51i (5) i (6) dob:jamo I1B=O.

tr(BCA)=

.4C Odallc Izlaz.

1+6"
-911

4,,) (vidl

1-6n

I') (Yld, zaci,,:ak

IS.g))

_/

zadalak J!)

89. Razmotrimo karaklerisricni polinom slnhastickc ma1f1ce S =

Analogno se ptMjtrilraju i elruge dvije jednakosll, BC = CA =0

85. Lako je provjcrili (vidl zadalak 14) daje

=c-

=A1JBC=AB{-AC) (IZ OJ),

Dakle,

I) lo"

4)"

A})= -.4C=~, (AC)C (IZ (1) I C'=C),

(C-1AC)(C lAC)

B"=(C-1ACJ(C -lAC)

Sad je

' I

gdje .le(-2

(4) AJ3+13A=O

lz (4) =.41-1= -. BA

""O=dE{2 -1\

18

(3)8C+.4C-",0
-j-

e2) (- 10

(I) AfJ+ AC-""O

Analo!;,'1lo se dobije
lz (I), (2) I (3) "", (AB

LLI
,~I

i"'l

IIsijllo,

det (.I,' ~ tJ)

Ako u {oj delerminan1i, prvoj kolont dodamo oswle kolone, lada je U lakn dobljenol m(l1flCi B

a,jJjl.<k,=lr(ABc),

&,)

5'j-

f,= I~ 1-.

Tada vrijedi

l~1

Ie, vodeci racilna daje (BA)"=BCA, (ABf=,,1BC, gdjeJc C=(AB)"'1 (nEN),

(l) del (S - /J)=dct B = (I ~ ;qdetB, gdje jc

se dobija !rai.eni rczuilal.

il =

1, II, a ostale kolone su iste kao U Illatrice S -

1I[;,jll~, za koju su clementi prve kolone

;U (iIi B).

Iz (1) se yidi da je f.= \ karakteristiCnD. vrijednost syakc Slnhamcke malrlee S.

&6.

Nekajex=(", db). Tadaje (vidi zadatak

12)

9<J,

X 2 _ (a +d~Y + ad- bc=O. Prema lOme, lreba da je

a+d=p
ad~bc=q

1=l5a +ad=q+/Jc,
d=p

Zll proizwlljno odabrane b I c.

qe_~cnjc

Prema lome,

lj A=; Al (poiplJno an~lob'JlO se dobzuju ostaJe dVlje jednakosll; B = [jl. C = C")

(2)B,,1+!JC=O,

(2) (iii (3) - (4)) Irna nerll' :jalno fJeScnJ'o ako"u" 1 b

Za a = 2 $ISlem (\) - (2) se svodl na jedn<lbnu - 6x + 9y=0, tlJe JC jedno rjc!'>enje (x. y) "-~ (3, 21
Za b = - I se svodl rJl1 jrdnabnIJ __ 65 -t- III =0 tl)e jc jenno fF~{'nje (5, 1)= {2, I)

= A (A +B+C)=.4, tj

18
I!

SI1(':no se dokazuje CB=AC=O

(=) lz A +B+C=1

,-0

SiSlem hOTTlogf'nlh jednacrna (I)

jcdnatinc

(<."'->(2 Ji

Tada treba dokalall

AH=BC=CA=O~;;--Al=A, [Jl""B, C1""C

11

(I) -- (!O)+IJ)x+ 18y=0,

84. Neka je
A+8+C=I, ,,1=A', B=B', C=C'

-6)~("

-I
takodasua,drjcSenjakvadralnejcdll3cinc r-pz+q+bc=O

p-.-I){n+f.-I)

(:'

2-- 11-1

,J

[;il ""

!,

91. Po prelposlavci IvrJllja HijcUl 1~1 L71

A'=H=lIb'JII,

Neb Je

(;1

1J,J\j

.",

Odalle

=C=ilf'Jlin

11'+'

%.

L ia,,) ill,,1

Ic,J;~;

JC

Tada IZ A'+J =A AI., Ij_ C=...1B shjed!

I~C -I 4) ('
1
x

Fuianc-; od j!0s1jtdnje nejeJnakV:iii I od IHJLlkli\'n~ prclposlavke da je Ib,J~f1i

fa z;) ndo k ~ I). dobijaliio

,= I

su A i B ncsingularne

IlwtflCC,

gdje je A. EO R, Uk0 iubran da su

lada je A =.4 I B= 8, La A=O)

iJ -I ;1' 1, X

lll;l[i Id' (aku

._j

I
=---adjX (de!'\" *0).
de!X

,I "

Ii

IJ adj

(,1

B)=adj

fJ

fOI'lIlUie, dobijc se adj

(dCl

adj(adJA}=(dcIA:r-l-A,

=...1,

'~'!l~

eli)"g; iI:ll[;a, !O Iako laUJu2lJJ~mu

eLI

1':

;,,)

II

a-I /

At -1 ,-/=(del A)"

r.

odakle

sllj~dl

11>2;

/)=2

(I

"

()

\2

()

J,.

A~'_II

()

A
11:

daje

;'1-

l)

I)

II"" 1-11,

""I,

Ul1. Ako dalu jdnakoSI pOInDollillO sa f - A. dnhj~l)lc.

11=1

r __ 'A~'l=O=l=A"l, (boN)

94. Vldl lad:lIak 7,[):

Iz posljednje jtdnukost: slijcdi (del A)H 1 = I (jO), Ie jt A rcgularna mat rica Pomnozil1lo Ii zadnJu

(2r

(ni<l:jierni)j((!rwcrnu sa A-I, eJobije 5e

4y

A-- 1 =A k (kENj iU_d.

l1J3. I7JazideIOJ-A)=1. J +26)O. Zaloje .4'=-26A

95.

A=

";

{~
346

(I

1ni). Fh n.dd se l<1ko dck:),-,;j~ li1<lt~nl<l!:ckoll1 md"kC:'Jc II (\In (Ville korislill osobir:c Op'cl:l-:t)C !raIISpCIlOnnjil, Viti! dd Rj

art {I, I---n:.

I,

Ako Ie dctAofo(), forllluia vl'ljedllil sve kl Z

93. PoMoj e i vl(jiz.adalak90) dd,.j=(a+l1~l)((j~l)"-j, malricaAjereg\llaillUzaa~{l,

jJ;U"jt ~l\a

(':"

WI.

l~le

:idl{,\dj,~)=(det,4)-'-lX IJ

Ii,

i i:l!i-I~<l

~J

Prlnlledba OpS!IJI rel.ull'l1 dokazan Je II blJIZI D K Fadejev,! S Somin,kr, S],'C'll1lk ~ad:IC po vlgej
algebre. t>1()skva 1972. Sif 302 (Ita r:Lkum)

adJ A

ill dd(adjA)=(de!A),-1

Ako jh)llci\'l) pvdc!i!u oei

\!

bJ Iz ,1adj,,1=detAI slljtdi detA-dt[(adjA)=(dcl/1r, lJ dct (adj/l)'O=(det ,4)"-1

Lako se

,0

I
0

99.

Iz 1!<)~ljcJnje formule, !m::laskorn nu limes kad 1. ,() (vidi l.adatak 47), dobtje sc iorllluia kojil Je
trebalo dobmli

ran),: A ""

8
x+9

98. !z det fA" UJ (n- \l{ - IS -, (vlill zacilliak 9.\) ,!, !"jdl:W JJ Sli klll,lk[r:li\iI2nc \ flje,j:hh[' l1l;]tflce
--j :\=11_ /-_",1) fkOf!jen \ISe~lfLEkos[, Ii
I)

adjB adj,.1

del._IE"'" dc!B del

-6

('

=0

,4 i B nesingllla: He

K;]ko je

ildj(,.1i31

4\

J.

A = A --';. fl, E= 13 + ).J,

{AS1- 1 =

I'ustu Jl p,' Ii' U i;.' tkd' aI l:til:!

r;mg A = 4, t 1 \ - 6,

lJ t\'ldnJil vnjtch 1 za k + I lako vfljedi za neko k) Time Je dokaz illdukcijom za\'lkll

a I Neka je-

M za sve r,j""- LIl

-I ,:) ~ :
-3

Il

7
2

10
17
4

}C
3

0
12
- 20
-4

"

=rang 'I =2,

<1=0

=3,

ajO

Sad je
0

I)

(J-12

6
10

~20
~4

0
I

!}C
0

=;:)~

0
-4

A'~ C:~

5,

0) (' 0010)
1

o
" o

12

- 17

(]!

() j

,~_O._~!!.

(]

010

')
J

'
I

A 3 =-26A,

A" = _ 26A 2 ,

25

AlI= (- 26)'-1 Al,

(Ii
,

A2<-I=( __ 26)'--I,.1,

kEN

OSlaje da 5C formula (1) provjcri malematickO[Jl llldukcijOIll

104. Kako je ("'idi :zadatak 92) det (adjA)=4(jO)=dct A= 2,

A=--- adj(adjAJ.
det A

\]

A= 32 22 1
( Il

347

iii

lOS, Ncpnsrt'dno SC' pr(njl."ra'.a da je

(a) (S, -j-) Ahc!oviJ grufla,

det(A"'-IJ)=

(b) dlst,lhUljvllost mnn;lenjel 11 ndnnlU nil sabiralljc lila SI

(e) (S\,{O},

106, )~I

2=C

x, ~c,

('

]A ,2=0)

det ({iAI-AJ)~lrl'.')-)I({().,I- Ie)

~) ",( ~). x,~,(;)' .i',. ',. ,'cel

\ 0

- I

~ (11A~X=/(A)X=/P,)X=o ~

190
126

189
127

-189)
126

,252

252

,- 251;

110, Kako jc de! A =20.- I )3, del B =3 {A-- I p,

10

114. a) AI =1,A 1 ,3=23i;sopstveniveklorizaf"=I:

X; =c (1,2, I); za A= 2+31 :X 1=c(3- 31,5- 31,
za A-""2~3i'X;=c(3+3i, 5+3i, 4), gdjejr

jc rang A = rangB= 3, la '.11;

za t.= J :X'I =c(O, 0, 0, I); za A=O

X;=c (O, I, 0, O)+c1{O, 0, J, 0), (r+O

X;=a(J+i),

X'I=rl(\, ]),.1';=11(4, -5)

h) :I.]=7,}'2,'",--2;

d) 1'1=0, !'2,J= -i.J14~

X;=b(l,--il',

y-

za ),=0, X;

pp.}=-del(r j -U)=o::(-"/.)"det A-I 'det

(n Je rcd mali'lea A, !rl),

I '.
(A- -:-1)
A,

"o(---Aj'detA-

(I)

QI--\k

gdje Je P(x) brakteristicni polinorn invcrznc matriee A 1 (rnatrice A), Q(x) karakterisuClll
polinom rnlltrice A. Iz dohijenc jednakosti se vldi da ako je A. braktcristicna vrijednost mat rice
1
A -1 (I' O"l)= 0, viSeS!(ukos!i I), lada je _ .. karakteristlcna vrijcdnost malricc A (islc viSewukosti).

A,

b) Neka su AJ , /'1,

Ie"

karakteristicilc vnjednosti matnce A Tada je:

P (A)= det (A- fJ)= (AI - A) (;I'l-}.,)'" (/,.-1.);

I' (- A}=det (A

+ IJ)= (AI + Aj(,,,! + A)

,.

P'n + A)

Pomnoz.imo II ovc jednakosri j zamijenimo A-l sa f., dObijcmo'

del(..12-AJ)=(Af-A)()'~.-A) ... (;";

A),

tj. karaktcriSllcne vrijednosti matrice ..1 1 su kvadrati

Ai

sopstvcnih vrijednosti mal rice A_

c) Slil'no:;e doka-zuje da Sll karakterislienc vrijcdnosti rnalrice A"' jcdnaki lIl"lOrn slepclllJ karakteriSlit-nih vrijednosli malricc A, Ako pDdemo od kam!-;lcrislitnog polinoma matrice A
de! (A - fJ)= (Aj -- ).) ().z - A)

i z_arnijenimo A redam sa An,

2n

An~,

, Ad"-I, gdjc je G""cis- {tako da su

'"

kompleksni korijcll! jedinice, tj_ rjcknja jcdnatine :" = I: oJ, 11, tada je
dct

n (A-/.<:f/)= n n

=('1

(}.,l-A.d'),

lJ

det(A"'-' A'"I)=

n O..i-)..m)

(1,

,,1, ... ,

c 2 10{O, 0))

a"~1

kll -1- JchH )

kd+lc,I"'O

(0, 1,0, 0)+C1 (0, 0, 1,0), gdJc Je

d) f,=2:X'=c l (L I, -I,O)+c1 (1,

pro"jera\'a Jcdnakost

I (C1>

c) i\u = J, i~,4 =0; sopstvcni vekte!'!

7-<lA=]'X;=c!(l,O, 1,0)+c2 (0, 0,0, I);

X'I =(1(3, -1,2);

X 1 ,3 = b (3:L 2i v -14, 13, 21= 31 ,/14), gdje- y: i =,i - 1, a, b proizvolJni hrojevi

112. a) Lako

-I, cfO

b) Aj ,1",,1,A.l,4=O;Sopstvcniveklorl

c) f.]=-:I i;

,_

"

lj, X je sopstveni vektor matricc /(A), kOjl odgr)\/ara birabzmtl-2n0J vfI;t.dnclsll

.1'i=a(l, --I),Xi=iJ(l,I)",

reda) odgovara

J."

110

il",'X,

.~O

1-0

rangA=ranglJ=l, la ).=!
Ill. a) f. , =1')'2=3,

(nlOg

IX=X,AX=U, A1 X=)..2X, .. , A'"X=A"'X

.
k
(flrcm a defmiciji bra k tcnstlcllog
ve'tora,
u zalj a_r k II 112,:"ell te mnozenjem
odgov:lmjubm kodicijentirna polll10ma / I S<lh:r3nJfT1l dohlJcmo

108, Lako se p[()rjc!ava rn~leITIatltkom mdukclJom

b)

I-~i matriee A

113. Neb je X brakterisliCnI vektor ma!flcc A kOJl odgovaril karak!nislitnoj \'njedn(1,;Li

Xd'n~C D
(3197- 1266),
) 7385,- 922

karnk((~l'IStitna vrlje<inos! f(}.') rnall-ice/(A}

\1

109.

1[11..1' 'I

Odavde slijedi da svakoj karakteristicnoj vrije'cinosli ~'" (k

J()7, lz AX=B(dclA= ,-I +0) dobijemo

iU,d

~I

d) Stavirno g (x);;o/(x)- A (gdjr jc !. proi1.VOIj:Hl broj) I I'rH1'lijtnlmo IvnJnjl' u zadiltku n,a)

Dobijemo

Jjc grupa

-I, AJ =2 (=7I.'

n P.i-A} =O=7I.=).i(k=G'l

LO,

I),

iJ, 1

Tada Je

jcdnak(Jsti sa

13. ZADACI SA PISi\IENIH ISPlTA

J!ll1i, 1980.

L U t<lcki ,\i(l(x o Yo) kru2.nicc x 2 +}.: ,_,=,-,.2 naJ>'ls;:I!i jedn<lcillu tangentC'.

!

2. Ispltali 10k

n<tcrtati grafik funkcije .1'=

3. Nae! prim1tiv!lu funkciju funkcije Ie,)=;;;

x2
x-I-I

x+!

-----.-.----------).:3 _j __ '(2
(tX

EKONOMSKI FAKULTET U MOSTARU

lUlli, 1979.
1. Neka

it

Z=---~---.
It

JI

10

c'
2. Ispitall i naenati grafjk funkcije Y=---

6, Odreditl

to rjescnjc

3. izracunati slijedcCe integrale"

OklObdr, 1980

L Neka su E, FiG proizvoljni skupov'l Dokazall

x cos x dx

({UGh 1'.-11' x E)U(G x E)

4. Na{j jlv\lsillll ogranicenu krivim: y=2X_X1, X+ ),=0

2. N,H:i limese:

5. SISltm napisati Ll malricnolll ob!iku i rijesiti ga:

x+2y-t-:~z=-2,

a) lim

2. Ispltati tok i nacrtati grafik funkcije

In .\

-~;

19x - SIIl

3. )\;aci par,lhoiu
pra\-'om y=x.

b) lim - - - ,..,,---

\' x

2x+3y-z,,-"::9,
Septembar, 1979.

y=x1-l-bx--!-{ eip jC

t(lllgCtlla U laell

Al(!, I)

paralclna sa

4. Izracunati integrale:
IX--II'dX
a)
-J--;
_-;:-+3x+4

y(x+ 1)=x1+4.

5. Naci d 3 z ako jc z=xcosY+ ysinx.

3. Izracu!1a!i intcgralc:

al

tako da sistern
0, mx+4J- -1-:::=0,6x+(1II+2)y+2z=0 IIna Ilelri,ijalno rje.~enjc I na(:i

111.

x-l-y-t-z

\:+v+r:=],

i\

A""(~ ~ ~)

NaCi Rez, Im2.

cos-+islfl--

b)

5. Rijesill 11larricnu jednacinu (11 -- 2I)X = A + I, gdje jc

6. Neka je A

,i e-'cosxdx;

~ G :].X~[~ ~J Poka,""l daje

X ,.4X~[.-97 _'.:JiX-IA"X=[1+6n
--9n
1

4. Ako je

411

J-6n

Jzasvel1EN.
11l11i, 1981

flxl~

x-I
J

-2

x
-J

x+

~I izracunali

r(iI.fG}r( -j).f1- 1
1

350

Im+3Iz~8,

2x+3),-

Moavro\"u fonnuiu.)

2. Naci granicne vrijcdnos! i:

5. Ispitatl sistem jednaCina u zavisnosti od paramctra m:

x+2y-

. (\./3-+i')12
."
~J'-'
. (Kunstlll
, -

1. Izratuna[l

(m+4)z~

12,

3x+(6m+5Iy-7z~20.

\./ '1+ x + ~2 _ "F,-.---; 2x ~-~i

a) lim -- ---------- -'---Xl ~- 2x

sin 3x - sin x

b) lim

In (I +x)

lSI

3. Odrediti y' (x) ako jc xsiny+ y sin x = 0

3. Izracunali:
a) fx'dx

4. a) Naei ugao izmedu krivih y=.,.//2 sinx, y=,,/2C05X;

b) naCi prevojnu tacku funkcije (ako postojc)
}'=.:0 - 8x 3 + 24x1 .

16

4. Izracunati povrsinu ogranieellu krivim Y=-:2 i Y= 17-x2 (u prvom kvadrantu).

5. Izracunati inlegrale:
0)

5. UzirnajuCi

f-~~~"dX'
(x-I)'(x-13) ,

b)

6. Naci dJz ako je z=sinxsiny.

a ,,'
b &'
c c'

xc .,' dx.

"

7. Naei rang matrice

oktobar,

i981.

r koeficijent treecg clana jednak jc 28. Nab

b) na paraboli y=~ naei tacku

4
jednaCinu te tangcnte,

b) nab limese.:

(~-j-2)'(x+ I);

II

kojoj tangenta ima nagib

:3"'

Napisati

4. Naci integrale:
a)

i x'cosxdx.

2x'-3x+7
dx
(x-3)(x--4)

a a a
a b b
abc
abc

6. Rijesiti jednacinu AXB = BA ako jc

-:)

Juni, 1982.

1. Nab trinaesti cian razvoja

'f

5. Koristeci osobine determinanti, dokazati da vrijedi

5. Nadi povrsinu omedenu krivim i=x, y=l, x=8.

B~C~

lim l11xln(l+x).

IT

4. Izracunati integrale:

b)

. ,/l+sinx-yl-sinx
11m
"--~-~
x

3. Nab ekstremnu vrijednost funkcije y=>!e-->=.

_;).

bJ 7..adovoljava jednacmu
. x,- (a+ d)x + ad- be =0.

[~

2. a) NaCijednacinu tangente krive xl+1\.2l+yl=1, u tacki M(O, I);

~~-.

x'

A~C~

~(b-a)(c-,,)(c-b).

1. Neka su A, B i C rna kakv! skupovi. Dokazati

(A "B) "C~ A "(BUC).

2. a) Nae! po definiciji izvod funkcije y=sin(2x+5);

obzir osobinu delcmlinanti, dokazati

N(J('cmoar, 1982

1. U razvoju binoma (il+~; "t- ,j'l"~

srednji Clan razvoja.

a)

6. Provjeriti da matrica A =

(i :i i)

x'dx

h) fin (x'+x)dx.

x2

(9X- ~)" ako jc binomni koeficijent treeeg ciana

a
b
c
d

~a

(b- a)(c- b)(d- c).

6. NaCi d 3 zak6je z=xeYsin(x+y),

razvoJa 105.

2. a) Nab po definiciji izvod funkcije y=2x +5x -7x-4;

b) naCi limese:
J

lim arcsinxctgx.

'"

Juni, 1983.

\, Rije!itijednaCinu 2"-81 ~O.

2. a) NaCi limese:

lim(~-~);
."~ 3x'-4 3x+2

hm

x .... o

cosxsinx-tgx
.2

'

x 8mx

-;

b) na krivoj y= (x - 1)/(2x+ I) nab laekt! u kojoj jc tangenta nonna!na na pravll

I

Y~~-8X-3

8
h) u t:lcki A (2, Yo) krivc Y=---l povucena je tangenta koja sijetc x osu u tacki B
x

NaCi ugao i71nedu AB i OB.

3, NaCi povrsinu lika ograniCenog krivim Y=f~x, y=x+l, x=S.

3. Rijditi integralc:

4< Nab c i d, tako da sistem

Ic+ I)' x- Ic+ I )Y+c~O, Id- I )x+ 15- 2d)\,- c-4

lx,

y)~(I,

o ima jcdinst veno

a)

rjesenjc

I)

01

-I)
3
4

a 2

i B=

(I>9 b 5)
(!

5. POkal.3ti da funkeija z =

X"
A"'I,

B-

~-).

Dx

sin ~ zadovoljava jednaCinu

oy

vz

Novemhar. 1984

1. lzracuuat i:
a) lim

Novembar, 1983.

I-'S

+2x _. 5
-----;'j--,--.;
,-/x-2

2. Za funkcije y""sinx, y=cosx odrediti jednacinu tangente i normalc u jednoj

njillOvoj presjecnoj tacb te oorediti lIgao pod kojim se sijeku

,x' + I dx:
I
--~

X4_X

3. Izracunali:

2. Izracundi PO\ rsinu ogranieenu krivim

)'2 =

4x,

Xl

= 4y,

b)

3. Rijeslti sisLem (aER).

x +Y+ 2~ (1, x+(1 +a) y+z ~ 2o, x + y+ (I

+a)z"~O~

5. Z'l proizvoljne bER odrediti rang A, gdje je

5. Nab rang matrice

Za sluc-aj rang A = 3 llaCi A I.

A~(l

-I

-4

-7
-7

-2

-3)

-4
-J
-8

JllI!i, 1985.

1. U razvoju binorna
JUlli, 1984~

1. Neka su A, B i C proizvoljlli skupovi. Dokazati

(aZra._ ..~a5
_ ~,=)n odrediti Clan razvoja koji ne saddi

(1

ako jc

suma binomnih koeficijenata 2-og clana sa poeetka i 3..ceg clana s kraja 78.
2. a) Odredili dOHlen funkcije i njen izvad u svim lackama U kojima postaji ako jc:
)'~In(e'""-I);

x B)n(A x C).

b) nact intervale monotonosli i ekstrcmne vrijednosti funkcije y = x (x - I f (x _. 2

2. a) Naci granicnc vrijedllosti:

"
n!
lim "..-----~.
,,~oo (11+1)!--n!'

Jsin In.\ d_t

4. NaCi d-'z aka jc z=x lD y.

4. Odredili ekstreme funkcije z =e"!Y (5 ..- 2x +y).

(BrlC)~(A

yylX

1,

1. IzracLll1ali integrate:

Ax

I)'dx

I1z
---+xy'-=

, [i Z

6. Naci opSfc rjeSellje jednaCine (l-x 2)y' -x)'''-"Oxy i ana partikularno rjescnje

J)

J, xix'

b)

budu kOl1lutativne_ Za tako nadcno a i b naci

kojc prolaz! tack am M (0,

---I dx:

4. Naci oER.., taka da povrsina !Igurc ogranicenc krivim x=a, .1"=2', )'=4' bude
jcdnaka povrsini figure ograniccne krivim y=2''', y=O, x=O, X=(1.

5. Odredl1i u i b, [ako oa matriec

A~,

. tg3x-3tgx
IlIll - .."-~---.'
" ..... 3
(
cos x+6

IT)'

, . f

3X3

3. a) Izracunatl A=

+_-.?+5X+i
2
3
dx, D=Jxln xdx;
x +x

b) izracl1nati povrsinu figure ograniecne kr!vim y = 0,25.0, Y = 3x -- a,s,..?

354

355

r,

4. 0) Za razne vrijedr10S!i oER rijesiti sistcm

ax+ y+z= 1, x+ay+z= I, x--J y+

+ az= 1.

JamlOr, 1986.

5. Data je matricna jednaCina A (X -.- B) -I = B -1 A

mat rice

1. Nab

I +cosa+isina
i argz akoje Z=--~"
.. , aER.
I +COsa~lsma

Izl

2. Za koje

i b je (l, 3) prevojna tacka funkcije

y = ax 3 + bx??

3. Izracunati integrale:
'-I) Koji uslov moraju zadovoJjavati rnatrice A i B da bi data jednaCina
imaJa rjcsenje X = 2B?

b) rijesi!i datu jcdnaCinu ako Ai

II tom siucaju moZe zakljuCiti

+ e<.l

a)

B ne zadovoljavaju uslov dobijen pod a). Sta se

0

zadanim matricama A i B?

4. Data je mat rica

Noucmhar, 1985_
p~

t. Izracunatl

vrijednosl

"flii.)}, Ie dokazati

\,fl+i)3+JJ=i',,/3=\,/6
KX1+L

2. Odrcditi K, L, M, tako da fUl1kcija (x)=----+Mx zadovoljava uslovc:

.
x~l
o

I f(x)(x~ l)dx~37/6.

f(2)~23J(O)~4,

~I

3, Izracunati determinantu

2
2

3
3
5

9--x1

2 __ x 2
D~

a zatim rijesiti nejednacine:

a) D<3(x'~4);

4, Ispital! rang matrice

A~

(1/1
1

l~a

J-a

I-a

l~b

l~a)
:

l~b

5, Izracunati integrale:
a)

x'dx
~--'
x4 +5x2 +4 '

b)

fx~x

1/1

3SIi

,(a,bER).

l+x
1 dx;
l+x

~3

2)

0 1 3
002

Odredili x (E C), tako cIa je det (P - xl)=O. Zatim odredili )' (E C) takvc d(l. je
det (p? ~ y1)=O. Dokaz.:1.ti da je, zapravo y= Xl.
.

5. Nat! ekstremne vrijednosti funkclje

Xl' (
x y)
z=2
1 ~ 3~ 4 .

ARHITEKTONSKI FAKULTET U SARAJEVU

Scptembar, 1986. god

Jlmi, 1986.

b 7 J k.

1. Dati Sll vektori ~ =

-I- 2"1:, = + tNad vekrtorima ~ I kOl1struisan je
para!elogram Izracunati povrsinu P parale!ograflll{ i duzlnc uijagonala

T-;

paraJe\ogram<l
X'"- 2
2. ISI,itati funkciju Y=----i nacrtati njen grafik.
2

CRUF'A ,1
x

L lspitilti funkciju Y=2-+arcctgx I nacrtali ojen grafik. NaCijeduaCinu tangcnte u

Oktobar, 1986. god.

prevojnoj tacki.

GRUPA A

1. Obill1 (lsnog prcsjeka llspravoog va!jka jednak je Ga. Odrediti maksimalnu

zapreminu takvog valjka.

x4+ 1

3. a) lzracunati

r.0_

-t

-Jo

-~

--+

--).

3. a) Izracunati

-.

b) odrediti A tako da vcktor a+Ab bude okomit na vektor b.

apscisama

I -j--

X=

Naci jeunaCinc tangcnata u prevojnim tackama.

5x3 + 5x1 + 2

x'
funkciju Y='-T--- i nacrtati njen graflk.
.\:.- 3

2x' .. 1

---------dx
3
1

x _5x +6x

'

b) izracunati povrsinu lika ograniecllog krivima y=6-x-2x2 i y=x+2.

358

kutlJe aka

I) i naci duzinu luka ie krlve izmeuu tacaka

:0;

2IT
1 X=

1 +-] .

1. Odrediti duzinu strana j ugao pri vrhu A trougla ABC ciji su vrhovi dati
.}
-t
--t
---t--+
t
++
-+
+---tvektorima polozaja: r A = - j - 2) +4k, rB = - 4i -2}, rc=3i - 2) + k.

u1p[.~rnlnll

"

1. a) Izracunati povrsinu para!elograma konstruisanog nad vektorima a + 3b [

Juli, 1986,

3. a) Izracunati

IVlce

CRUPA B

~---,,--~-dx;
x J _5):2 +4x

b) izra(:uuati zapreminu tijela kojc nastaje rotacijom Juka ogranieeuog krivom

y=lnx, pravom x=e i pravom y=O oko x-osc.

2. Ispitati

IT

x+- 1

InUI

f--~:~"-~~~~?~JX;
4x + 12x
lOx

b) skiclrati keivLI y~lflslfl (x

x 2 -1
2. Ispitati funkciju Y=-l-'" i nacrtati njen grafik.

2)'
+.\:+1

i~

--t

vektorima~; i ,;.

bl kutiju (oblika pravoug\og para\clopipcdaJ Ixz pokJ:)!xa

72cm 3 , a njene osnOvne iVlce MOJe II ra7JTljCri 1:2. Kolike Sli
joj je povrsina najmanja mogllca?

a) Odrediti povrsinu trougla konstruisanog nad vektorirna a i b;

xt~.

odredenu vektarom b;

(x~

..

L Dali su vektori a=2i+}+k; b=i ..j.

3. a) Izracunati

n3 Osll

2. a) Isritati funkclJu .V=--~'--i nacrlati njen grafik;

1

J]
-,

i_}=;-I-;;, pri eemu je 1;/=2,lq!=3,

b} odrediti povrsinu trougla konstruisanog nad

Telx;

b) nab duzinu luka krive y=2!n(4-x2) koji !ezi iznad x~ose.

GRUFA

L Dati Sll vektori ~;=2;-3~;

a) Nab projekciju vektora a

--+

_)-

3(1 + b ako je

-l-

-l-

lal ~ 1"1 ~ 1 i

'---}

'---}

1: (a, b) ~ 30

e
,

4~~--+~~')",",-l-')-+-)

su

b) Pokazati da
komp!a nami .

2. a) Ispilati funkciju

vektori

x'

Y='--~~(x ~ 2)2

a=2i+5j+7k,

b=i+j

k,

c=i+2j+2k

i naertati njen grafik;

b) nab jednacinu tangente u tacki presjeka te krive i njene kose asimptote.

3. a) Izracunali

3X1+25X--S2
x 4 +8x3 +4Ix2 dx;

b) odrediti l.aprerninu tijda koje nastaje rotacijorn lika ogranieellog krivima

Y=_X2 i

y2=x oko x-ase.

359

MASINSKI FAKULTET U MOSTARU

Oktobar, 1978.

I. semeslar

Juni, 1978.

2. RijeSiti matricllll jednaCinu A-X Bo. C, gdje jc

-I). C=(14 16).

-2 .

1. semestar
\, Neka su A (I, I, I), B (,- 2, 4, J) i C (I, .- 5, - 6) vrhoyi tmugla ABC. Odrediti
a) jedllaCinu visine jz vrha C; b) povrsiou trougla ABC; c) duzinu visine iz
vrha C.
]" Rije!itijednaCinu

11-x-'I+lxl-3=O, XER.

3. Rije:5iti matricnu jednatinu (A

A=(~

+ B)X = C + B ako je:

3. Data je kocka ABeD A 1B,C,D, ivice a=4. Tacka M je sredina gamje strane
osnove A1BtC,D" a tacka N.ie srcdina strane BeeIR,_ NaCi duzine vektora
j

ugao izmedu njih.

---t

-t

--t

--t

..."

= (1,

Xl

4"

+ yI = 4x,

Z=

0,

1, J).

-+

...,.

b) odredjti k za koje su vektori

kompJanarni; za vcee takvo k ustanoviti linearnu
...,.
za visnost vcktora Q, b i c
-~...,.

5. NaCi jednaCinu konusne povrsine sa vrhom u S (1, 1, J) i direktrisom

x-'+Y+(z+3)'=25, z=-1.

2. semestar
1. Ispitati i nacrta!i grafik fUllkcijc y=x 3 /(3

3, Izracunati
2. semestar

2X2+3x--3
.2

(x-I)(x -2x+5)

dx.

2. Izracunati nesvojstveni integral iii ustanoviti njegovu divergenciju

I

dx

x 2 ).

2. Funkcijl1 y=';; aproksimirati Tajlorovim polinomom treceg stepena

tacke x= I i procijeniti gresku aproksimacije za x E [9/10, 11/10]'

Odrediti krivu po kojoj taj konus sijeee ravan Oyz.

--i>

~~

7..apreminu para!elopipeda cije su ivice vcklori III """a+b+c,

->->77-)4'1'''1.--+'';--+.,
..
, .
11=a+b-c, p=a-b+c, ako vekton 11, b, (' ohrazuJu desOl tnJCdar I aka Je

4. Izracunati

a generatrisa joj je paralelna vektoru ;

1. Izracunati integral

AM

~.~

i AN

5. Napisati jednaCinu ciJindricne povrsine koja pro!azi kroz krivu

7
~t

f,

10

zapremina paraJcJopipeda konstruisanog nad vektorima a, b, c jednaka

5
6

4. Vektori a~(k, I, I), 1>=(1, k, I), c~(I, I, k) su Ivice paralelopipeda. Nael:

a) zapreminu paraieJopipcda;

okolini

f ~. .
x x2+x+1

4. Izracunati povrsinu ogranicenu krivim

y=2x+l, y=x-1.
5. Odrediti zapreminu tijelu koje nastaje rotacijom knlga
x 2 +(y_bt=a 2 oko x ose (b>a>O).

(2-x)~
'ol

3, Izracunati

J Jl=-;-; dx.

I
x2
4. Izracunati povrsinu lika ogranieenog krivim Y=--- y=- (nacrtati sliku)
1 +)".1'
2
.
5. Odrediti zapreminu tijela kojc nastaje rotacijom oko x-ose dijeJa povrsine
ograniecne krivim y=2"',4y.--3x-5=O.

1. semestar
Jlllli, 1979.

3
1. Rijesiti nejednacinu ;(

1x--+.21
> 4.
I

2. NaCi Rez, Im z, ako je z

(..,/2 _. i J2)lO
(-03+i)20 .

.:t Neka su
"t

(;;t,

-"-, -,

4. Napi~;ati jednaCinu konusne povrsinc Cija je direktrisa

--;

tn, Il i p jedinicni

vekiori, takvi da je

;;l=4S", 1: (~, ~)=l)0", 1: (~,

(x~~ 3)2+y2+Z2=4, x=4.

-;;;)= 120:>.

i vrh S {I,I, 1)_ Naci krivu po kojo]

q. Pokaza!i dOl 5U pravt

a) X=2-1- i, 2=2- y; b) x=5z+2, y=z-J
11limoilazne i odrcditi njihovo rastojanje
5. Vcktor

;= -- 31+ 12) +6k

;= ,-i-!--~q, 6=27 61+k,

r;1z1oziti

na

~:=J-3k. Zutirn
-+

-~

-+-

pravcll

zatvara sa svakirn od vcktora a, b, c.

i1

sin? ~'(
i h da grafik funkcijeJ(x)= a-bcosx- inla ekslremulll

2. Aproksimirati funkciju y= xllnl x U okolini tacke x = 1 Taj!orovim pojinornoOl

treccg stepena j procijeniti gre!iku za x EO [9/10, 11/10]
3. Ispittlti i nacrtati gralik funkcijc yl

(1T,
=I)(
,3

lack!

vektora

odrediti llg!ove sto ih vektor;

konus sijece ravan Ox:

st!/IIcs/al"

1. Odrediti konstante
komponente

t;JJ

5CIlli!star

= X4 (I + x)

arctglX

r--7- dx

4. Izracunati
1. Izracunati koeficijente A, B, C, D polinoma
p(x)~X'+AX3+Bx'+Cx+D, tako da je P(O)~P'(O)~P'(I)~O, 1'(1)=1.
Zatim nacrtati gralikc funkcija y= P (x), Y= P' (x).
2. U uspravni kruzni kt'mus poluprecnika R, vi sine 11. treba upisati cilindar
najvcc:e jlovrsine_ Nab poluprecnik OSIlOVC cilindra
3. U kOjoj tncki paraboJe y~"xl-2x+5 je tangenta normalna na simetmlu prvog
k vadranta. Napisati jednaCinu te tangente

In cos x
,------:--.-dx;
sm" x

dx

f)x+~+J;

L Za koje

til (:

n slijcdeci sistem jednaCina im3

x+my+z+

netrivijaln(l rjeScnja?

t=O,

J'-!--z+mt=O

X+

In

odrediti rjesenje sistema

2. Nekaje vektor; kOl11planaran sa vektorima; i

.-+

IT

__ ,

-~

_,f

~;,

pri cemuje:

!/;j=2, !ql=4,

.+

--;.

1: (p, q)=l' wp=8, n-q=)6.

y=2{,j~'=-i-,-arctg,j(-'~-I), XE[O, n].

-t

--;. . --;.

Odrediti no (prcko vektora p

I. semestar

Septembar, 1979.

1. Nae! projekciju prave

a:2x~3j'+4z-1 =0. x+5y-2z+3=0
na ravan a:3x--4y+z--8=0. Kolika je udaljenost te projekcije od
nog pocetka?

2. Neka su

'U

semeSfar

Za yceu takvu vrijednost od

5. Izracunati duzitllJ Juka krive

ako x ose

Juni. 19RO

I.

x+y-f-mz+t=O,

b)

lx

\~O

mX+l-'-t- z+t=O,

4, Izra0unati'
a)

5. lzracunati povrsinu tijeJa kojc nastajc rotacijolTl krive y=e-

(j)

-).

1::: (

.-+

IJ, p)

3. Odredltl skalarcJ' 1 z tako da vektor ~;=(2, j', z) bu~e nonna/an na vektore

~ I. 4, 2), c={3, -3, -1). Zatim izracunati
i ugao koji obrazuJu

b=(

lal

-. ., -.
vektori b+c i l1+b+c.

koordinat~

;~(I, 3, -I), bo,'(3, 2, 0), ~=(2, -1,3) ivice paralelopipeda:

-,
~

.. ,

-~

4. Odrediti rastojanje pravih

x-9 ),+3
a: ~."'"- = -- --4~~3

l'

x
y+7 z-2
b -~.- = -~- = --"'
'-2

a) odrediti visinu paralelopipeda upravnu na ravan vektora a i b;

4

b) kako glasi jedinicni vektor normalan na vektore a j b'!

3. Broj z=sina+i (l--cosa) napisali 11 trigonometrijskom obliku pa zatim nati
broj 11=\/;.
362

2 ,<;emestar
1. Na krivoj y=lnx nab tacku u kojoj k,rivina dostize maksilllum. Zatim
f0n11irati jednacinu kruga krivine u tOJ tack!
363

2x
x .. 1

3. Izracunati

JUfli, 1981.

1. semestar

2. Ispitati j nacrtati grafik funkcijc Y=X+2~-

1. Dokazati nejednakost

f4"~dX.
x -}

4. Izracunati povrslnu tijela kaje nastajc rotacijom hive y=ach:~., XE[O, aJ oko
(/

x-OSt.

5. Nab zapreminu tijc1a koje nastajc rotacijom dijela povrsi ogranicene krivorn
y=2exe- 2x i njenc asimptote oko asimptote.

f-, ._J]

arCSinx

6. Rijesiti jednacil111

+l

r-

dr = 2 v x

2. Dati su vektori a = (2k, 1, 1 - k), b = (- 1, 3, g), C:.= (5,

1, 8). Odrediti k, taka
da a zaklapa jednake uglove sa vektorima b i c. Za tako oadena k odrediti
zapreminu paraJelopipeda konstruisanog nad vektor~a-t;'
i visinu
paraJelepipeda koja odgovara straoici koju Cine vcktori a i h.

b;

c-

+ 1 arc sin x + 4 ",/l.

3. Nekaje Tteijste trougJa ABC. Tadaje

AT+BT+CT=O. Dokazati!

. x- 8 y- 2
0
.. 'k . .
. . d 'k A (8 2 0)
4. Na pravoJ ~"2--=~6"'" Z= , nae! tac U cIJe.le rastopllJC 0 tac"c
"

1. semestar

Septembar, 1980.

jednako 10.

1. Odrediti a E R, tako da sistem

4x+y~5, 3x+2y~5, 6x+2y~a'-2a;

2. semestar

ima rjesenje, a zatim za vcCe takvo a rijditi sistem.

1. Odrediti lim cos 1n X

2, Aka su lacke A (0, I, 2), B (2, 01, 1), C (3, I, 0) lri uzaslopna tjemena
paralelograma ABeD, odrediti: presjek dijagonala paralelograma, te2:iste 1rougJa ABD, povrsinu trougla ABD.
--'}

--">

------'>

--">

"-;'

---------t

2. Ispitati i nacrtati grafik funkcije y=

Izracunati

3,

3. Neka su CB=a, CA=b vektar! strana trougl<1 ABC. Odrediti vektor h=AA;
visine trougla poYUcene iz vrha A trougla.

x-3

z-2

-3

i paralelna je pravoj

x+3

y-2

z-1

--~-_=_ .. _.

-~-.-----c.

(sinx+cosx)2

Septembar, 1981.

1. semestar
1. Odrediti a E R, tako da sistem

2. semestar

x+ y+z=O, ax+4),+z=0, 6x+ (a+2)y+2z=0

ima rjdenje razlicito od trivijalnog. Zatim nati rjeSenje sistema.

x3

1. Ispitati i nacrtati grafik funkcije y=---_.

2(x+I)'
x
2. Napisati Tajlorovu forrnulu treeeg reda funkcije y=-_.- u tacki x=2.
x-I
Odrediti rannak u kame je IR3 (x)1 < 10- 1

3. Odrediti povrsinu odredenu x~osom i jednim svodom cikloide

x=a(t-siot), y=a(l-cost), (a>O). Zatim naei tacku koja svod cikloide
dijeli u razmjeri 1:3.

1
4. Izracunati zapreminu tijela koje nastajc rotacijom krive Y=--2
oko njcnc
I+x

asimptote.

5. Izracunati

--t-5x+4

dx

4. Jzracunati povrsinu ogranicenu krivom y=xe- x2,'z i njenom asimptotom.

4. Fom1irati jednacinu ravni koja sadrii pravu

- - = y+4=--

x2+5x~4

xe'dx
---,
(1 +x)

2. Oat je paralelogram ABeD i tack a T u njegovoj ravni. Dokazati da je

------'l-

-----t

__

-----t

TA +TC ~TB+TD.
-+

-+

-t

-t

3, Dati su vektori a ~ (0, 2k, k), b = (2, 2, 1), c = ( - 1, - 2, - 1). Odredili veklor d
iz uslova
-+

-+

-+

-+ -+

.. ~

-+

-+

a x b = c x d, a x c = b x d.
-+

Dokazati da su vektori
komplanarni.

(l-

-+"7

-t

-+ -+

-+

-+

d, b - c kolincarni, a da su vektori a x h, a xci d

x+l y z-l
4. Napisati jednaCinu projekcije prave - ' - = - = - - oa koordinatne ravni.

-1

")

SemCSfdF

Septembar, 1982.
st'mcs(ar

1. Data je kriva .1'.2 = 2x[ lim (tg f),gJIY

r-~ ~,'4

Ispi!ati i nacrtati graJik te hive, zatim izra(;unati zapreminu tijela koje nastaje
rotacijom te krive oka njcne asimptote.
2. U dati polukrug upisati pravougaonik najveceg obima.

xc'

------;=:c dx.

+e'

-.../}

Z_J7 .

:~,/7~Gi),

Izracunati

Ie

rezultate

graficki

2. Rijesiti sistcmjedllacina: X+Y-f-7=I,2x+2y+27+21=2, Jx-t2J+4z-2[=2

x
3. Nab Tajlorov poiinom treceg stepena 13 {x) funkeije f(x)=-- u okolini
x-I
tackc .>:=2. Zatim naertali graflk funkcija y=/(x) j y=T3(X),
4. lzracunati

1. Neka jc /(2)=2
predstav"tt'1.

Juni, 1982

-.

3. Dati su vektori a"~{I, 1,

-+

-+

-~

-)

-+

'-'i-

I), b=(,-2, -1,21, c=(I, -1,2l_ RazloZiti vektor c

-)

-,

u pravcu-+vcktora
a, b, a x b; izracunati ugao sto ga vektor c zaklapa sa ravni
_.,
vcktora 11 i h
4. Tacke A (2, J, I), B (4, I,
2), C (6, J, 7), D (- 5, --- 4, 8) su !jemena tetraedra.
Fonnirati jednaCine: prave kojoj pripada visina povueena iz Dna straniCll ABC
tetraedra i prave koja prolazi korz A i tdisle trougla BCD. IzraCllnati ugao
izmec1u lill pravih.

I. 5t'm('siar

1. Izracunati

COS

( SIl1

-- sin

x)" , nEN.

2.

seIllC,,{l1r

cos x

2. RijeSiti jednJ.cinu

Z4

+ 8 8i \./3 = 0 j rjdenje

graflcki predstaviti.

2. !spitali i nacnati grafik funkcijc y=xe -~}

3. Tac,ke A (-3,2, k), B (3, 3, 1), C (5, k, 2) su tri uzastopna tjemena

paralclogra!lla ABCD. Odrediti cetvrto tjeme paralclograma; odrediti k iz
uslova IADI = ,/14; za vecu, tako nadcnu vrijednost parametra k raz!oziti
vektor ~:tC u praycu vektora

3. izracunali integra!c:

-::iD j B~D.

a) !arClg:

lb.::

4. Odrediti jcdnacinu prave koja siy:ce dvUe date prave

x+3

v 5

-~.---=-'-=Z,

x-IO

y+7

.. _...-

=-

""---2, a para!c!naJc praYOl

x
8

4. Izracunati povrsinu ogranicenu krivo!ll Y = -.:::::.----::=;:- , nJenolll asimptotorn i

\,: 1- Xl
pozitivnim dijelorn x-ose.

z.

2. semestar

Juni, 1983.

1. Odreuili parametre a i b, tako da tacka

( '5)2
2,

1.

semesiar

bude prevojna tacka knve

zadane jcdnacinom x1y+ax+by=O, Odrediti i os tale prevojne tacke krive, ako

postoje.
2. Aproksirnirati runkciju /(x) = (2x 2 + 3x) e ~ x Tajlorovirn polinol1lom treeeg stcpena II okolini tacke x=O i procijeniti grcsku u intcrvalu Ixl~1/10.

1. Ollrediti kompleksne brojevc koji odgovaraju vrhovima pravilnog sestougla

upisanog u kruznicu po!uprccllika r= 1, sa cenlrorn u koordinatnom pocetku,
ako se jcdan vrh nalazi na realnoj pozitivnoj poluosi.

1 'I')..
.
(I IJ)" -(0

2. Dokazati jednakost (1/11 EN) 0

3. Ispitati funkciju i naertati njen grafik: i=x(x-If.

4. Izracunat i

f Xl

arc cos x dx.

3. Odrcditi koordinate tezista trollgla pri uslovima:

a) yrhovi trougla dati su vektorima polozaja

5. Naci duzinu !uka krive

I 1 \ XE [ 0, I ..
.J
Y=ie

;k (k = D);

b) ,trougao je zadan sa dva vektora koji irnaju zajednicki pocelak i nisu

kolinearni.

366

367

2. semestar

sijeku. Zalim odrediti njihov presjek 1 jednaCinu pravc koja pralazi kroz
koordinatni poectak i normalna je na ravan koja sadrZi date prave.

a)

L Ispitali i naena!i grafik funkeije y=xz(1-1nx).

lim

x ..... o

(ctgX-~)_
x

5. lzracunati

t arc 19 t dl

fv

+t 2

Juni, 1984.

J. semestar
1. Rijesiti jednaCinu X4 + 2x3 - s.x2 - 6x ''''' 0 te izvrsili faktorizaciju polinoma
p (x) = x" + 2x' -- 5x' --- 6x_

/3

1. Akojex =_~_i'!__ korijenjednacine x 5 _x4 _2i'_x 2 +x+2=O,odrediti

,
2
2
ostale korijene.

~ 2~+ a~V G)=()'

1

-)

Icl=l,

AB

aER

AC b.

"""t-~

1: (b, c)="/3_

4. Odreditijednacinu prave koja prolazi kroz tacku A (2, -1,2) i normalnaje na

x-2

y-2

z-2

-J-=-2-=-~J

1 _

~ = (- 2, ~. 6, -- 1), = (I,
2, 0) koji sa vektorom ~ = (2, - 1,0) obrazuje ostar ugao. U smjeru LOg vek/ora
->
odrediti vektor d, tako da je zapremina paralelopipeda konstruisanog nad
-> -> ->
vektorima n, b, d jednaka 18.

4. Na pravoj 2x-z= -2, 3x- Y= -3 naci tacku koja je jednako udaljena od

lacaka A (2, -1,5), B (4, 3, 1)_

1. Aproksimirati funkciju

3. U trouglu ABC je
=~,
=
Izraziti vektore tezisnica trougla ABC preko
datih vektora b i c. Odrediti duzine tdisnica i ugao izmedu njlh ako je:
~

2. semeslQr

2. Rijeslti sistem jednacina

1 b-I0

3. Odrediti onaj jedinicni vektor normalan na vektore

Septembar, 1983.

lCQ

~t4

---tk
x

I)(D
(I)
G

,,----=vl+x2arctgxpOx.

I. semestar

pravu

0)

2. RijeSiti i prodiskutovati rjdcnje sistema jednacina

6. Rijesiti jednacinu

Ibl=2,

are tgx

"""2.-dx;
x

4. NaCi zaprerninu tijela koje nas[aje rotacijom oka x-nse dije!a povrsinc ogranieene krivim y=9x, y=3x.

3. Izracunati povrsinu [ijela koje nastaje rotacijom petlje krive 9y1=X (x- 3)2 ako
x-ase.
x ... dx.
4. Izracuna!i _~_os3
4sm 2 x-I

-)

x 1 _1
2. Ispitati i nacrtati grafik funkcije .~'=-'~
x3 '
3. Izracunati:

2. semeswr

2. NaCi

1. Izracunati lim (l +sinx)l/x.

x-o

okolini taeke

X=

y=--~Tajlorovim

JI-x'

0 j procijeniti gresku za

polinomom drugog stepena u

Ixl < 10- 3

In t

2, Dalaje funkcijaJ(x)= - , a<1- Pokazati

t"

xf (x)

x' -"

I-a

(l~a)2

dajeJ(x)=-------~-_

o
Ispitati i nacrtati grafik funkcije y=/(x) za a= _.1. Izracunati ve!icinu povrsine
ogranieene grafikom Ie funkcije (za a= -1) i x-osom.

, -f

3. Izracllnat!

x"+1
~------dx_
2
3

x -x +x-1

4. NaCi zapreminu tijela koje nastaje rotacijorn oko x-ose dijela povrsine izmec1u
krivih y=2", 4y-3x=5,

3. Izracunati int e grale

b) JxcosnXdX.

Septembar, 1985.
I. semeSfar

4. Izracunali povfsinu ogranicenu krivorn

yl

2. Dokazari daje 0+1/" rea/an broj za svako

= x? (a l

:x?), a> O.

flEN.

3. Rijesiti sislern jednacina

(a--l)x+ y-z~O,

(a+2)x+ay+z~2a+

I, (a+ l)x+ y+z~a+ I.

4. Napisati jednacillu ravni koja je normalna na ravaIl 2x+3y- z=4, a prolazi

kroz pravu

x--I

y+l

z+2

.--~~-~~ ...

2. s:rnl!star

2x-l

1. Ispitati i naena!l grafik funkctje Y=--,.

(x-l )-

2. Odrediti broj x ciji je x-ti korijen rnaksimalan.

3. Izracunati

4
X5 +X _S
- -3" - - - dx.

x -4x

4, Izracunati povrsillll onu:denu krivim: Q=2a.J"3sin<p, Q=2acos<p, a>O.

1.

semestar

lamw,., 1986.

1. RijesillmatricIlujednaCinli (A+B1X)-IA-1=1,

A~( -

gdjeje

I 3) 13-"( 6

0'

2, RijesI(I jednaciuu

36

z' ~ i,

(ZE

CI.

.,

3, Odrediti l . apreminu tetraedra kOI1struisanog nad vektorima Q = (~2, 3, 0),

"
~,
h=(-2, 0, 6), c=(O, 3, 8) i visinu koja odgovara stranici tetraedra odredcnoj
"
~
vektorirna b i c.
4. U ravni x+ y+z=l nat! tacku M koja ima osobil1u da njen vektor polozaja
CiIli jednake uglove s koordinatnim osrun/l, a potorn naci projekciju tacke M na
ravan x+2y+3z=O.
2. semestar
1. Ispit3li i nacnati grafik funkcije

xl
(I +x'),

y=-~".-'."

2. Polinomf(x)=x'--2x 2 +3x+5 razviti po stepcnima binoma x-I.

370

371

4. Odrcditi visinu uspravrtog kruznog cilindra najvete zapremine kO)1 mozemo

upisati u sferu zadanog radijusa R.

MASINSKI FAKULTET U SARAJEVU

dpril, 198.1.

_ _f

r~-----

1fl (2X-3+ v 4X 2

_..

12X+l

-----------,,--~dx.

5. Izracunat!

x'

6. Naci povrsinu ogranicenll grafikom funkcije

J. a) U jednoj od presjccnih tacaka krivih Xl

x'

+1- 8x =0 i 1=---, iZllzirnajuci

2-x

(0, 0), napisati jednacine tangenata ovih krivih j nab ugao izmedu njih
odabranoj presjecnoj tacki;
b) u proizvo!jnoj tacki M krive

sijcee osu Ox

II

I +t
x=7-'

\l

2x-1
y=.----.---., os om Ox
x (x' x+l)

pravarna x=1

-- - J

8. Ako je z irnplicitno zadana funkcija ad x, y formulom

.
..
F(x,)" z)=S!l1xY+S!l1yz+sll1zx-i,

b) U uspravni kruzni konus dirnenzija R j H upisati kruzni valjak, tako da Olu

osnova lei.i na osnovi konllsa. Naci dimenzije valjka ako mu je zaprcmioa
najvcca.
d2 V
dy
9 (l-x2)----T-9x--~+ 16y=O;
dx
dx

b) funkciju f(x)=,f;" aprob;imiratj poiinornom 4-1og stepena

II

SlI

vektor; ~~(-I, J, 4), b~(2, 0, I), ;~(I, 1,2)_

b~(I,

6, 4)_

11. Naei zapreminu V tetraedra ABeD ako je A (0,

6), D (2, -1,3)

]. Odrediti A, tako da vcktor a 0;";;;: (21" 1, 1-

-1,8). Da

n obrazujc jednake uglovc s vcktoriIi Sll za dobijeno A veklOri;, b i 7

2. Dokazati vektorski da sredine strana proizvoljnog eelverotlgla predstavljaju

rjemena paralelograma.

b) pokazati da su vektori a, b, c linearno zavisni, pa zatim odrediri tu linearnu

zavisnost.

2. Tetraedar ABCD dat je svoj;m vrhovlma A (2, - I, I), B (3, 0, - I), C (0, 0, I),
D (I, 2, 3)_
Nac! jednaCinu ravni ABC, a zatim napisati jednaCinu visine telraedra koja
prolazi haz vrh D.
3. Data je funkcija x=sin4r, y=cos 4 t.

d'

~=(5,

1983

april, 1983_

a) Napisati jednacinu tangente

2,5), B (6, 6, 0), C (3, - 3,

lIIaj,

-,

a) NaCi pr,,+b+,a;
~

ax oy

10. Izracunali povrsinu P paralelograma konstrnisanog nad VeklOrllna ;; = (3, 2, 5).

ma b=(-l, 3, 0) i
komplanarni?

..3z 3z

IUlC! - , ~

okolini tacke

'/,(1.

4. Nacrtati grafik funkcije:

1. Dat;

7. NaCi duzinu Juka krive x~",2acost+acos2f y"'~2asin[-asin2t, za O::s;tS;::!!'.

2. a) U uspravni kruzni konus dirnenzija R i H upisati novi konus ciji jc vrh u

sredistu datog. Naei dimenzije upisanog konusa da mu zaprcmina bude
najvcea.

Xo:=: 4, pa zatim nab priblizno

x~.=:o2

l+t

Y=-t- povllcena je tangcnta koja

P. Nab srediste duii MP.

I
2
.
3. a) Ako je x=sin-t, y=cos-t, cia Ii vnjedi
2
J

_
I

normale grafika funkcije u tacki r

b) provjeriti da Ii vrijedi df (sin4 t + cos4 t) = ~ 4 cos 4t.

IT

=4;

3. Duzina manje osnoviee jednakokrakog trapeza iznosi 17em, a hak je !Oem.

NaCi ugao na osnovici i duzinu veee osnovice tako da je povrsina trapeza
najveca.

4. Naertati grafik funkcije y=---~~-.

x(Inx--I)

5. Izracunati

r:2

arctg(2x+l)dx.

6. Nat! povrsinu ogranieenu krivim x 2+ 4x 2= 20, xY= 4.

7.

Nal~i

duziou luka krive

X=3(COSl-!-lntQ~)'
y=3sint, ~S;t:,::;211
2,
2 -" - 3

8. Naci.

(Z

a)

i"X

32

(IZ
I

--,-

3)'

aka ie

b} --

ax

C2
-- aka ic
('.I'
.

):--(12--

jUlli.

mai,1983.

1. A) Nad vektorima

;=;

2~,

1;=2;-l-q, 1;1=2)2, 1;]1=3,

-,

.-j.

1: (I', q)~45 kon

struisan je paralclogram. Naci:

1. A) Dati su vcktori ;=(2, I, .1),

~

-f

b) povrsinu paralelograrna.

b) razloz-iti vektor

i;,

B) Neka su;,

Il) Date su tacke A (J, "-1,0), B (0, 2, I), C (2, l, "-I). Nab:

(J

Pl!.A[)(

i pr~

(AS +A(~):

"~4

8x +z~ 3
2x y-2~O

(,

x-8

y"-.4

(l

. k....
presJc

z-6 X=2Z+1}
4

'v = 3z + 5

sijeku i nat:i

x={a+b)sint~asilr1t

}
3. U bilo kojoj tacki krive A)
. ;
y= {a- b)cos t + a sm 2 tcos t
X=

{b - a)cos t + b sin tcOS

) .
. 3
2

y~=(a+bsU1r

bS111 r

t} povuccna je A) normala, a B) tangenta. Nat!

~ nekornplanarni vektori:
-+-1'~'

;'(bxZ)

duzinu odsjdka izmedu osa.

x+2y+3z-2=O

Jydx ako je x ::..dn (t-- 3)+21,

1

prave

x-y-z-o
}
x- 5y+z-lO-O

na

ravan

odrcditi ugao izmedu te projckcije j ravni xO),;

b) Napisati jednacinu ravHi koja pralazi kraz tacku (1, 1, 2), a paralelna je

\+1
z+1
nrav!llM - -~;;;;-) -1---::;-

2X- Y +3=O}
X =2

I.

3. a) Da Ii [uokeija x=2a-sin 1 t, y=2n-"2sin2t, (n:::;const) zadovoljava jcdnacinu

(2a-

4. a) Od svih trapeza cije su tri strane jednake a, najvecu povrsinu im3 onaj Gija je
crtvrta strana 2a. Dokazati!;

5. a) lzracunati

-+-j.

i geometrijski ga protlllllaCili

projekcije

jednacinu

b) u !Oplu radijusa r upisati valjak najvece povrsine omotaca.

"
2. a) NaCi

--=-.---.=~-,

b) odrediti a, tako cia sc prave

B)

NaCi odnos

=o};

:_.!~=y~~=~~;

0, -1),7=(1, --1,2).

Stavimo a=u, b=v-2u, c=w-l-211-3v.

b) jednaCinu ravni ABC.

2. a) Napisati jednaCinu ravni koja prolazi kroz tacku (2, -3, 1), a paralelna je
pravirna

&=(1,

0,

-+-+'';'--}

a)

1983

b, c nisu komplanarni:
....
x b u pravcu vektora a, b, c.

3.) Poblzati da vektori

~

-,}

a) vcktor x visine paralelograma oa a;

(PCr~-- /;Z)o.:=.O

d' v
Y)--T-~

dx

(elY')'
_.
dx

b) oko polulopte radijusa R opisati llspravni kruzni konus najmanje zapreminc. NaCi visinu konusa i velicinu najmanje zapremine.
cosx
4. a) Nacrtati grafik funkcije Y=---
cos2x

Nab veliCinu povrsmc ograniccnc lukolll ovoga grafika i x-osorn za

J'~t'_41+S;

"

O;SX;26;

6. Izracunati povrsillu izrnedu krivih:

b) nacrtati graljk funkcije y

'7. lzracunati:

NaCi vcli6iuu p0vfsine ograniccne ILlkom grafika i osorn Ox za 3;x;?:4.

o

b)

5. Izracunati:
x1arecosxdx.

~112

374

375

6. a) Nacj duiil1LJ luka hive x=acos J t, y=asin 3 t,

3. Dataje kriva

82X~2.J2;

~Jl

u tackarna

ustanoviti

koj\1

krivu

prcdstavljaju

dale

<~) sijece koorcii113tna 05a

MiN. Nab ohim trougla OMN.

4. Nae! najvecu vrijednost od xmy", gdje je x-+y=(! (x>O, y>O, m>O, 11>0)

oZ

(}1 Z

y=a(I-,sint).

b) tangente ove hive povllcene u tacki t = to (0 < to

1r

"ismx, O'::;;x'::;;-- -2 aka ose Ox

..

7. a} Akoje z=e- {x 1 +2x+2y+2tg(x+y)), da Ii vazi

(}1 Z

parametra

jednaCine;

b) Nae! zaprCmil111 obrtnog tijela kOje nastaje rotacijom krive

y=t

x=a(l~cost),

a) Eliminacijam

-r- --~+2---+z=2e--X?;
l

ax or

ax

Z=Xf(~), da Ii

b) ako jc

vaii

X1~~=-_
y1 (j1z =o?
1
3x

oy2

6. Nab zapreminu tijela dobijenog rolacijom luka krive

juni, 198).

1. Dat jc trollgao ABC,

a) cos 1:

Ai1 =~, AC; = ':. Ako je 1;1 = 3, Ibj

DiD, BE), gdje je

1,

.j:

(~, b) = 60",

naci:

D sredina strane Be, E sredina strane Ae;

b) pavrsinu troug!a kOl1struisanog nad vektorima

.
..
3. Data Je fUl1kc!Ja

( - 3, -

x]+a

~7) ,taelDnarna

~, tako da je

(a, PER). Odrediti a i

tacka fUl1kcije (uzeti manje

~).

-~

-.

-t

su a, b i c radijus-veklori tataka A (2, - 1,2), B (0, J, 0) , C (1,0, _ I)

redom.

Y=~'~~)l'

j1</I, 1984.
l, Neka

AD i BE.

+ 16i = J 44 upisati jednakokraki trapez najveee povrsinc,

taka da se veca osnova Lrapeza poklapa sa precnikom elipse. Odrediti velicinu
Ie pavfsme j provjeriti da je najveca.

2. U pollJejipsu, 9x

y=e-xJsinx (o~x~~) oka ose Ox.

[atka

Za dobijeno a i

11

a) Da !i uredena trojka (;, [;, ;) predstavlja desni rrijedar'.);

-t

b) nacrtati vektore

c) nab skalarc a,

Q,

3 --+ -->
b i 2(11+/));

--+

p i "I,

tabe da je

a~ + Pb + liZ =

2J + 47:.

2. Nab jednacinu ravni koja je normalna na ravan 14x+2y+ 7 =0, prolazi kral.
koordinatni poeetak, a njen vektor normale obrazlljc ugao od 45 sa osom Oz.
3. Neka je y=/(u), u=arc sin 3x. Aka jef dvaput diferencijalna funkcija ad

nacrlati grafik funkcije.

ll,

da

Ii vrijedi jednakost

d y
dy
d y
(I-9x')--9x-=9--'
2
2
dx

5. Nab velicinu povrsine ogranicenc krivim

juti, 1984.

su lacke A (I, I, I), B (2, 3, 0), C (3, 5, - 2) i D (0, - I, I).

.

"---t

je?jni~?i

vektor

Zkoji je nonnalan na

I)

Ixl <-3

'

5.Izracunati Jxcos 2 xsinxdx.

vektore

Ail i Be,

a sa njima

,.
dlJe I a ravl11. ogral11cenog
.,
r k
;i (x' - 7)
6. N aCl,. povrslOu
gra fik
1 om un clJe y=-'--.--.. -~ .. ,"~., osom

Ox i pravama

obrazllJe tnJedar desne orijentacije.

2. Na~isati jednaCinu ravni koja proIazi kroz tacke (1,0, - I) i (2,1,3), a normalBaJe na ravan x+y-z+2=0.

376

du

~3

-._--)

a) Pokazatl da su vektori AB i CD paraJelni i naci odnos njihovih duzina;

b) naci

dx

4. Obim jednakokrakog trougla iznosi 16. Nab strane ovag trougJa ako zapremina tijela dobijena rotacijom ovog trougla oko njegove osnove ima najvecl1
vrijednost.

x =cos 2{- 2 sin t + 1, Y= 2 sin /- sin 2t i X-O$om za 0 ~ t ~27t.

l, Dale

4, Naei f-I--arClg(]X.-2)dX.
(x+ I)'

'00
7. NaCi

x=./i, x=y"14. PrimijeJliti trigonometrijskll smjcnu.

x-I

-c-,-------c- dx.
x(x'-x+l)

l
,_ ilz
8. Naci --0X

OZ
.
funkcije date IInplieitno
0)'

x2+3/~4z2+3x-2y+lOz~42=O u lacki (4, 2, I).

I,

juni, 1985.
, ,
_._
'_. eZI fla stra,lllCI A [) paraJelograma ABC'D I k d
"
t
~------l'
,
a 0 a Je
a) AD~4IE
b -'~ '-,
, ,
'
~ . ,/,
) AD = SAt, onda SpOjIllCa EB sijece diJagonalu AC u
tackl 1-, tako da je:
') ---, - - I
a) ~jc = 5A[:~"
o AC=6AF Dokazati!

9. Funkciju /(x)=,,/x-2 aproksirnirati Tejlorovnll po!inomom slepena 2 u

Ako lacka E I"

2. Kroz p''''sj 'cnu (, ;k

okolini

a) I,N)
'-A
X+y+z-.l=O,

(1)){X+2Y~Z=4

= 3i procijeniti greSku u intervalu

l-~\ 7-],
2 2

il) nacrtati grafik fllnkcije y=ln (1 . +x.

2x 2 ).
Nab povrsinu ograniccnu grarikom funkcije, osom Ox i apscis3ma nuJ-tacaka.

-( ) ,

de u ravOl a I prave (p) definisanih jednacinama'

,'- l

.\'0

x=y
b) (et) x+y+z-,3=0,

(){X-f-P x-

jl1li, 1985.

z=3

-+t-.

v+2~O

nODn~lna je

povuCi pravu koja lc.zi u ravr;i (a),' a

na pravu (p)

3. Naplsati jednaCinu tangente i Ilorrnale grafika funk' ,

1--elJe.
1
n) y=(x,+ . .,/x +I)n (n-konstanta); b) y=2arcsinx+(arcsillx?
II

tacki Cijaje apscisa: a) xo=O;

,/3

b) xO =2"

'
b)' 11_ ,)dly

-d'2 -

. dy

-d-- 2 =O?

4. Nacrtati gra fik fllnkcijc:

a)y=_~.
2--'C05X'

b)

Ravan je odredena trima nekoJinearnim tackama

. I)

A(l, 2, ] ,BIO, 2, I), Cia, 6,-1)

3. U proizvoljnoj tacki krive x=asint(3+cos 2 t), y=acost(sin 2 1-2), (a=

= const > () povu(cna je norm ala. Nab duzinu odsjecka no!'male izmedu koordinatnih osa.

4. Smjcnom x = tg t nab
sm x

y~-_,_

----=.
(2- x 2 ),/1 +x2

5. Nab zapreminu tijeJa dobijenog rotacijom luka krive

Ix dy aka je:

I
a) X~;, y~arcsin(2t+J);

f ___~__.~x
o

2+cosx

na intervalu njenog osnovnog periotia.

5. Naci

Naci koordinate orlogonalne projckcije kiJordinatnog pocelka na datu ravan

Da Ii data funkcija zadovoljava diferencijalnu J'cdnacinu'

d'
a) (1 +x l ).,_.Y1 -j--x~nly=O?'
"
dx

~+~

L Ncka su fl' r) i r-J ra~~ijus:.vekt.ori ~acaka A, B ie, redom. Akoje IAcj=ICBi,

tada su vektori 2r3 ~ r 1-- f 1 i r 2 - r J uzajarnno normalni, Dokazati!

I
b) x~'c. ),ooarclg(2t_3),

(OS;X$~)'
- -2 okoose Ox
Juli, 1985,

6. A) NaCi zapIcminu tijela dobijeoog rotacijom luka krive

F=(!xcOSX

oko ose

B) Naci ll1aoju od povrsina ogranicenih krivim

7. NaCi dui'mu luka krive
378

L Odrediti broj k, tako da vektori:

OX(/OSA::-:;~).
,_.- 4
y~ln(l- x')(O;;;X;;;~}

A) ; ~ (2, Ie, - I), b~ (5,4, - 6), ; ~

3) = 16x, Xl+ y2=25. Crtei!

I-

I, 2, k+ I);

H) ;;~II, Ie, -4). L(k, I, I, 0), Z~(5, 0, 4)

'.

budu komplanarni, pa za jcdnu od dobijenih vrijednosti k razloziti vektor b u

, ,

rravcu vektora a i c.
379

2. Data' k
su tjemella trougl. M(3 I 2) N(I 0 -1)'1 prO 0 I) N"
.. d
'
d'
' , ",
"
, , . dj)lsatl Je naClflll
mvnJ 'oja sa rZl prayu: A) MN; B) NP, a nornlalna je na ravan trougla

ELEKTROTEHNICKI FAKULTET U SARAJEVU

".
I
I + 3 cos l I
3. AI Da!J. runkclJa
x """'-.-, Y=---. -3 ---~ zadovoljava jednaCinu
Sin l

(Xl

5111 [

UVOD U MATEMATIKU*

~ l)y~' +xy~-9y=O?

B)Ako je y=/(II), u=arcsin./l-=-.~:-:Z (O<x<I), da Ii vrijcdi jcdnakos!

(J Xl)y:'_xy~=y~'?

funi, 1984.
GRUPA A

4. Naei d!!nenZ!je uspravllog kruznog koollsa koji;

A) pn .daloj povrsini P=36rr,' B) prl' ctatlllTI va Iumenu ru 11l1a:
.
a) najvccll
zaprcmmu; b) najmanju povrsinu omotaca,

1. Dokazati da je prebrojiv skup tacaka koje lele u IOPI!

cjelobrojne koordinate.

5. Naei:
A)

f:Jfr:I!03x +2l
Xl

2. Ispitati linearnll zavisnost vektora

dx'

;= (11+ 2J,

Xl

+ l + Zl ~ 8,

b:=2Cli-3J+4-::,

a Imaj\!

7,,,,1

-,

+ k.

3. Izvesti razne oblike jednaCine prave.

'

6. Naci duzinu Juka krive:

A)

x=r +r,

GR[JPA B

y=~tl_l (O~t~I);

1. Kaordinatlli sislemi.

7. Aka je els difcrcncijalluka krive x=cos 3 { v=sin 3 [ (0 .... [.-~)

' '" '"
,
2
8. Naei ;"i?:_ akoje
uXdy

z=x2r(J')+-~II(X_4_21'1
. x
y2 '

'J.

ll~:'
"".l

JY

-- ( S

2. Odrediti j graficki predS(avlt! presjek skupova

A={(x, yllx 2 +y'-4x;;IO},

3. Ispitati regularnost matrice

B={lx, y)12x'-y';;IOj.

(~_ :8 ~)
311

9. Nacn<l(i grafik funkcije y=(x+J)e1/h--1)

Septembar, 1984.

10. Primjenom difcrencijala nati arclg 1,1.

11. Nacrtati funkclju y=j3x- 2
12

1- 2 JxJ.

I~I 2 I~bl
--t --;
11:
. ---->
-~
---->-+
a a =,
=, ';:(a,b
l =;;"a6 la-2bl'+13ax2bl.

1. Na koliko se razlicitih nacina mogu rnrerla!i slova iz rijeci MATRICA, bez

obzira na smisao nastale rijeCi.

2. Normalni oblik jednacine ravni .

--t-+-+....,-+_~-)_+

a=i +2) +3k, h=2i - j - k,

3. Ispisati Jinearnu zavisnost izmedu vektora

--}

-t

--jo

c=i+j+k.
Oktobar, 1984.
1. Kolika se razlicitih kvadratnih matrica maze formirati ad elemenata kvaciratlle
mat rice formata 2 x 2.

2. ]ednacina ravni kraz tri tacke.

3. Ispitati rang matrice

}80

4 6)

8
.- ]

a
4

.. Program uvoda U Illalemaliku obull'r":l(a poglavlje l. 2, 5,4,9 I 12 ove Zbirke Ie kOmDI[1H(onkli.

Januar, 1985.
Jut/i,

1. Odrediti jednacinu ravni koja pralazi kroz tacke A (8,6, J), B j C, gdje je tatka
B presjec:na tacka ravni x + y- 4z = 2, 2x - z= 3, 4x + y + 2z= - l, dak je tatka
C presjek prave x-I =2y+3=3z i ravn! x+ y+z=2.
2. Izracunali povrsinu pravilnog tclraedra eija su dva vrha u tackarna A 0,4,8) i
B (2, J, 5). Odrediti gcomctrijsko mjesto tacaka ostala dva vrha tetraedra_

1985.

GRUPA A

1. Formu!isati i dokazati Kroncker-Kapelijev stav.

2. Naci jednaeinu ravni koja proJazi kroz probodistc prave

X=

y=2z i ravni z=4,

a okomitaje na pravu x=y=2z.

3. RijeSiti je.dnacinu

+ I024~.:o.O. Nacrtati rjd;enja!

Z5

Februar, 1985
GR.UPA A
L Ci!indricni koordinatni sistern

2, Odrediti zapreminu tetraedra tiji

2), D(12, 13, -I)

SLl

vrhovi A(1, 3, 0), 8(2, 6, -1), C(8, -I,

L Izvesti segrnentni oblik jednacine ravni.

1, RijeSiti matricnu jednaCinu:

3. Ko!iko ima kombinacija 1I Igfl Iota (lzvlaci se 7 od 39 brojeva) u kojoj ne

uces(vuju brajevi 2 i 17

~2

46) (7 8 1')(/1
SIX-I

( oo

GRUPA B

i-J

3. Rijesiti jednacinu
1. Sfemi koordinatni sislem
2. OdredHi vektor ~=(-2,

i;~(2,

z}---=o.
27

Nacrtati rjcscnja!
C2> C3),

tako da je okomit na vektorc ;=(1,5,8),

3, 6),

Seplcmb(11",

3. Koliko ima kombinacija

II

igri Jato u kojaj nije zastupljen nijedan jednocifreni

broj.

1. Dati su skupovi

Ac-" {(x, y)12x' +4x +3;"- 121'+8

Maj, 1985,

GIWPA A
1. Datisuskupo,i X~{(X,Y)IX2_;"<I), Y~{(x,Y)12x+I>;"),

Odredili graftcki A~Xn Y, B~ Y\X,

1985

<OJ,

B~ {(x, y)lx' + 2x~ 1- yj

Odrcditi grancki i analiticki A nB i B\A.

2. Ko!iko se razlicitih rijeci od po pet slova moze formirati od slova sadrzanih u
rijcci PARADA
3. Odrediu projekciju P rackc T(2, I, 1) na ravan x+y+3z+5=O.

z-8
2. Odrediti rastojanje tacke 1'(2,3,4) ad prave x=y=---,
9

Ft'DnUJr, 1986

GIWPA B

GRUPA A

L Dokazati da eleruentamc transformacije ne rnijenjaju rang rnatrice.

-~-t~-l-

2. Odrcditi vektor r =xi

-+ yj +3k

-Jo-+7-?

koji je okomi! na vektore

a = j +-j + k,

L Tfi vektora .su !lIlearno zavisna aka i samo ako su komplanarna Dokazati f
IT

L Zakojezjearg(z+I)~4,lz+I1~4,

3, Odrediti AnB, gdjeje A~{(x, yllx'-2;"+y<IOj,

382

B~{(x, y)lx-3y<4:
JRJ

GRUPA JJ

3. Dat je niz (~"):"'l' gdje je ~,,=a"n!/nn{a>O). Odrediti granicnu vrijednost nim

(b");:'"" gdje je b"~~"+rI~"

1. Dokazati da elementarna transformacija ne mijcnja rang matrice

4. Provjeriti da Ii funkcija J (x) = (e 5x + 2) e - x zadovoljava jednaCinll

jm (x) .. 13/, (x)-12J(x)~0.

2. Odredili x I y iz (x+iy)="(1 +i)16.

3. Odredi" D~C\,B ako je

B~ {(x, YJlx'-4y'~0), C~ {(x, y)ix' +6y'-2y< 10).

Scplembar, 1984.
Teorija:
JUl1i, 1986.

1. a) Definisati pojrnove neprekidnc i ravnomjerno neprekidne funkcijej:E--+R,

gdje je EcR.

GRUPA A

1. Odrediti rastojanje probodista prave x= ~2y=4z i ravn! x-2y+z-2=O od

ravn! x+y+z=4.

2. Nab AnBakoje A~{(x, y)iX2.. 2y;;;4),

b) Aka je funkcijaJneprekldna na segmentu [a, bJ, Lada je i ogranieena na

tom segmentu. Dokazati!

B~{(x, y)i x '+2y'<7).

2. a) Definisati pojam illverzne funkcijc jedne realne promjcnljive.

3. Razni oblici jednacine raYn!.
b) Dokazati da svaka strogo monOLOna i neprekidna funkcija
monotonu (u istom smisiu) i neprekidnu inverznu runkciju.

GRU PA B

c) Formulisati i dokazati teoremu

1. Odrediti pravll koja prolazi kroz tacku TO, 2, - 1) i okomita je na pravu koja
prolazi kroz taeke A (2, -2,4), B(I, I, I)

..

3. a) Definisati pojam duzine luka hive jinije.

b) Navesti i dokazati teoremu

3. Razo! oblici jednaCinc pravc.

c) Izracllnati duzinu lllka krive linije Q=-iSsm

rabmanju duZine luka hive Imije.

8 . ,'P

koordinate.

I,

strogo

izvodu inverzne funkcije.

2. Ispitati linearnu zayisnost yektora a=(a, 2, 3), b=(I, a, 4), c=(l, 2, 5)

4. Izracunati integral

MATEMATIKA I'

lflla

5'

gdjc

Sll Q

i.p

polarne

J "\/(x-~)(b-x),

(n, bER).

Jmwar, 1984.

Dcccmhar, 1984.

Dataje familija funkcijaF(x)~(Il-x)(4-3x')aER.

a) Iz date farnilije izdvojiti onu funkciju koja prolaz! kroz tackll

1. Date

M(a-~,o).aJ'o;

'P (x)

b) !spitati i nacrtati grafik runkcije pod a}.

2, Data je funkcijaJ(x, t)~(1

+x'r' In (I +xt).

d d J(
) b) lzracunatl
.
. funkclJu
.. I (l)=
a ) Od re d It I IZVO dt x, (;

funkcije:

~ arc tg e", 0/ (x) ~ In ~;(-,"'."

, x Eli;
x+ 1

(x

sin

~- 1)
xEN.

. I

xSlll--1

*,

,
fdJ(X,
t)
-d-~--dx;
o

a) Nac! definiciona podrll~ja fllnkcija 'tl i

skup tacaka gomilanja njihovih
definicionih podrucja j skicirati njihove grafike.
b) NaCi granienu vrijcdllost funkcije ;I. (x), xEN u tacki gomilanja njenog
definicionog podrucja koja mu oe pripada.
c) Ispitati tok i nacrtati grafik funkcije

... Program materna/ike I obuhvala pog!avlja 5, 6, 7, 8, 10, II ove Zbirke.

sin

A(X)~--"-"--,

C} da Ii fllnkcija I (t) ima primitivnu funkciju?

Sll

y~'P(X)-o/(X).

c) NaCi vezu izmedu parametara a i b, tako da funkcija

.
U, (x)]'
n
Ij< (x) ~ J2-J~""-"~ ima ekstrem urn u tacki x = -- .
4
a 2-bl, (x)

dokazali daje

A(x)~x-l; (2x).

d) !spitati tok i naerlati graflk funkcije

e) Na6i primilivnu funkciju funkei]e Jl (x)~ U, (x), U; (x))'r l

i odrediti skup E(cR) tacaka za koje ova formula vrijedi.

f) Nab veJicinu poV[sine ogranicene krivom v(X)=[2+/l (x)]"" 1

X"~osom i pra vim x = 0, X"" 1(

3. Formulacija i dokaz Njutn-Lajbnicove fonnulc.

Februar, 1985.

g) Dokazati jednakost
_.

n-J(n_l\(t g X)2ktl

I [I; (xW'"dx~ I

L Dale su rcaine funkcije jednc realne promjenljive

)'-'-+const
k 121.:.+1

k"O

Maj, 1985.

(ucR).

Teoflja:
a) NaCi tacke gomilanja skupa At infA, supA, gdje je
A~{J;(x)IXEN}.

b) Ispitati ponasanje flHlkcije/4(x)

L! okolini (realnih) tacaka gorniiallja njenog

definicionog podrucja koje mu ne pripadaju.

c) Pokazati da funkcija 'P(x)=Ji. [h(x)] ima na definicionom podrucju prvi i

drugi izYod i da su oni koristantnog znaka.
d) lspitati tok i nacrtati grafik funkcije I{t (x) =/1

U3 (x)j.

e) Izractll1ati povrsinu koju obrazuje luk hive !l>(x)=~; (a+b/2 (x))

(aER, bER+), koji leii ispod x-osc sa X-OSOITI.
f) UZ1ll1ajuCi da je a=b

odrediti b, tako da dobijena povrsina pod e) bude

l. Ncka je I(x) ogranieena funkclja na [a, bJ

a) Navesti definiciju pojma integrabilnosti funkcije na (11, bJ u Rimanovom
smislu.
b) Navesti tcorem 0 potrebnim i do\"Oljnim llslovima integrabiinosli funkcije
f(x) na [a, b].
c) Ookazati da je funkcija (I1(x)=Sf(l)dt neprekidna

promjenljive.
h) Dokazati da iz lim/(x)~ A

c) Dokazati da iz

X~a

lim/(x)~A

Maj, 1985.
a) Skicirati grafik funkcije 1/11; (4x)1 ill, (x)l.
.,
.. d nost f un k
' <p ()
b) N aCI" graIllt.;IlU
VflJC
"ClJ'::
x cp ()
x = ~rlX)J"')
--

rlo')

u (realnoj) tacki gomilanja lljenog definicionog podrucja koje mu pripada, a

zatim llacrtati dobijenu granicnu vrijednost posmatrajuci je kao fUllkciju
nezavisno promjenljjyc Ci..

('I' co) slijedi lim

(((x)-~t)~o.

..

3, Date su funkclJeJ(x)=x

386

('I' co) slijedi lim /f(x)1 ~ 14

r-a

1. Date su element arne funkcije II (x)=sinx,/z (x)=(x-af"l (aER).

proizvoijnoj tacki

x e (a, b).
2. a) Definisati pojam granicne vrijednosti za realnu funkciju jedne realne

najveea.

2. Defll11sati funkciju <1>{x) kao fllnkciju goruje granice odredenog integrala.

Zatim formulisati i dokazati teoremll 0 neprekidnosti te funkcije.

II

4
x +1
-x, Ip(X)=--.
x+1

a) Ispitati tok i nacrtati grafik funkcije f

b) Odrediti konstante a i b, tako da vrijedi jednakost lim (qJ x) - ax - b )=.0.
4. lzracunati integral I =

1-" sin x

~ ..----:--.
I Sill X

dx.

Seprcmbar, 1985.

1. Date su realne funkcije jedne rcaine prornjenljive

I, (x) ~ arc 19x,/, (x)~ (x+ I )/x, J~ (x)~ In x.
387

a) Nacrtati grafike funkcija:

(V, (x)p-', V, (x)l, ([3 (xW'

c) Izracunati povrsinu
y' =x' ((, (x))'.

0) Ispltati tok i nacrtati grafik funkclje 'I'(x)=j, ((,(x)).

luka

ogranieenog

krivom

cija

je

jednaCina

c) Izracunati povrsinu ograniecilu lukom hive ql (x) i koordinatnim osama.

2. Krive C 1

d) lspilati ponasanje funkcije *(x)=J;(x)tg2x

II

j C1

dale su, respektivno, sa

tacki x=l.

I
I
sh I
x=;/-2Iny, (1 ;';Y;';e), '1'=, -I-dl, (O;';Q;';a)

I r:-2. Naci primitivou funkciju funkcije f(x)=--..,J l-tix1 (a+O),

x

o
(gdjc Sll; Q - poteg, a <p poJarni ugao).
Dokazati da je omjer duiina lukova datih krivih

na odgovarajueem skupu taeaka.

r

3. Dataje familija krivih <fl(x)=ae +(4a)-le-.>:.--b (a>O, b> 1).

3. Niz (a/T):"o definisan je formulama ao = 0,

Dokazati da x-osa sijeee svakll krivu date familije krivih u dvjerna tackama i
odrediti duzinu luka krive izmedu tib presjecnih talaka.

{lj

= 1,

SI/S2

aN + I

=e" (~+ 1 )/[2 (e

= 7" an -1 +:j' an

2Q

1).

(n EN).

a) Naei opsti clan niza (uputa: koristiti metod matema.ticke indukcije)

b) Tspitati konvergenciju nila (a,.).
c) Skicirati grafik funkcije y=J(x), gdje jeJ(n)=a .

Seplembar, 1985.

Teorija:

Okrohm, 1985.

Teorija:

I. a) Definisati pojam izvoda funkcijeJ:R-R.

b) Ako funkcija f ima izvod u tacki x=a i ako jc f(x)':F0' [ada funkcija
Xf--t[f(X)J-l ima izvod u tacki x=a. Dokazati!

1. Formulisati i dokazati Lagranzeovu teoremll.

c) Formulisati i dokazati Rolovu (eoremll.

2. Navesti j dokazati Njlltn-Lajbnicovu formulu.

2. Navesti i dokazati tcoremu

posljedicc.

srednjoj vrijednosti odredenog intcgrala i njene

.
..
I
3. Ispili:uJ ponasanje funkcIJc f{x)=--~
11x

1 +e

okolini (rcalne) tacke gornilanja

3. Izracunati integral 1 =-.::.

x3-2x+2

- - - . - . -..- - -

(x'- 2x+ I )(x' + I)

dx

4. Izracunati dUlinu luka astroide x=acos 3 t, y=asin 3 t.

njenog definicionog podrucja koje mu ne pripada.

Septcmbar, 1986.
4. Izracunati integral

Oklabar, 1985.
1. Daie su rcalne funkcije realne prornjen]jive

I,

(x)

1. Kriva Kl data je jednacinom xl - ax -/-- a =0, a ~ 1, a kriva K] simetricna je

sa krivom KI U odnosu na simetralu prvog i treeeg kvadranta. lcdnabnu hive
Kl napisati U obliku y=/(x).
a) Ispitati tok i nacrtati grafik krive K2 za sve a f; I.

b) Odrediti jednacine langente i narmale krive K, u tacki Mo (0,/(0)).

2. Izracnnali vrijednost lzraza

~Il

~v.;:(l-x) J, (x)= (21 sin ~- casD dl,/, (0)=0.

.4=

o
a) lspiratJ panasanje funkclje rp

f(

lSinl

- - -1+

least )

l+cos r l+sm 2 t

~
dl+lim(,lx-l)

dx

u okolini tacke gomilanja njcnog definicionog podrucja koje mu ne pripadaju.

b) lspitati ncprekidnost izvodaA (x).

InFt
;:-dl.
yt

.>:-to

(x)=-~ {[!r (1- x)]')

,,<Ix

Ifx

2. Navesti i dokazati Njutn-Lajbnicovu formulu.

3.

Prirnjenorn Kosijevog opsteg kriterijurna konvergencije nizova dokazati da

sinl

sin2

niz (x n ), gdje x lI =-2-+7+

sinn

.+-F konvergira.

GRADEVINSKI FAKULTET U SARAJEVLJ

Juni, 1986.

LlNEARNA ALGEBRA'

April, 1986.

1. Pokazati da Sll tjemena kvadrata laeke A (0, 2, -4); /3 (2, 5,2); C (3, --4,2)
NaCi eel vrto tjeme.
Kakvll krivu dobijamo aka konusou POVfS bja je direktrisa kruznica sa
--.-----t
cClltrom 1I B, poluprecnika 7, okomita na AB, a vrh u A, prcsjecel1lo 5a ravni
y.-::cO?

L RijcsitijednaCinu (z2+z+1)3+1;;o;;O.

2. Odrediti parametar

2. Nab geolllctrijsko mjesto tacaka koje zadovoljavaju jednaCinu

--+

-~

1(

3, RijeSiti matricnu jednacinu X 2 =diag {rl,

ial2 - 3a' h.
--jo

raVll1

x --I- y--- Z = QZ prolaze kroz jednu pravu.

1: (m, n)~J'
-,

tako cia

-x+y+z='QX
:(-- y-l-z=ay

IZ2+q~2121~O.

Izracunati

(J,

-7

4. Pokazati cia je Ak=O, k>2 cio braj ako i samo aka je A2=O, gdje je A
kvadratna rnatrica reda 2.
5. Napisati jednacinu prave koja sijece prave

4, Jednacina

Z5 _.- 2Z4

+ 2Z1 -

4=

a illla

, d

}.

jedan korijcn ciji je argument

n
4

Naci taj

kornpleksan broj.

5. Dati geometrijsku interpl'etaciju ncjednacine

x+S y-3 z+1 . x-3 y+l z+2

----.-"':--"-=---~1 ~,,--= .....- = - 2
~4
3
~2
3
4
i paralelna jc ravnima 3x + 12y 3;;,~ 5 i 3x- 4y +9z + 7 =0.

12z1 < II +?I

(analiticki i geometrijski).

ANALIZA 1"
Maj, 1986.

1. a) Data je matrica A

~ (~ :

Fannirati matricll B = A

~ kI

.In/i, 1986

rijditijednaCinu uctB=O.
b) Fonnirati matriee M=A~k), N~""A ..-klI, P=A~-k3I, gdje su kl' kl'
k3iz a).

Da Ii matriene jednaCine MX

0;-.-;:;

A i A Y =N imaju rjesenje i zasto?

------.-.--,. ----------"

2. Trougao ABC odreacn je vektorima polozaja OA, DB,

.----.-Jo

= (x ~

~C.

Odrediti vcktor

I) (x' 2x cas 72 0 + I)(X" ~ 2xcos 144 0 + I).

4. Naci pravlI koja prolazi hoz tacku M (- 5, 2, -1) i sijece pod pravim uglom
x 1 y z+2
pra'lU ~--=-"=--.

~2

5. Napisati jednacinu geometrijskog mjesta tacaka na tangentama povueeoim oa

povrs Z=- (Xl

2

* Program
390

+ y2) iz laeke

A (-1,2, - 3).

lineame algebrc obuhvala poglavJja 1,2,3,4,9 i 12 ove Zbifke.

nost integrala

cosx

-.~

dx sa granicorn grdke 0,001.

1. Nab opste rjdenjc diferencljalne jednaCine

--~

OM (M proizyoljna [atka simetra1e strane AB trougla ABC).

3. Dokazati identitet x' -1

L Pnmjenom Maklol'cno'le fonnll!e na funkciju cosx, izracunati pribliznu vrijed.

"

4x - 2"
2x+I'

8
2x+1

I' +-~t ~~---y=2(x+l)

_-x

ako je jedan partlkularni integra! homogenc jednacine oblika c"'X

1 NaCi opste rjesenje jednacine.
0

2 Oclrediti integralnu krivu koja dodiruje

X~OSti

u koordinatnom pocetku.

3. Rijesiti sistcm jcdnacina

i=4y-2z-3x
y=z+x
z=6x- 6y+5z.
Program anali?): I ovuhvata pogla.'lja 5, 6, 7, 8, 10, ! love Zbirkc Ie funkcijc vik promjenljivih,
'Iscslruke in!eglule i abicnt Jifer~ncijalne jdn;lcine

391

4. Pokazati daje9rr(;

II(X

+),2--6X-6 Y -+-21)da::S;S77r,

GRADEVINSKI FAKULTET U MOSTARU

gdje je D oblast ogranicena krivom Cija je jednaCina

Xl _

4x +9),2 _ 54y -+- 76 = O.

Juni, J980

Septembar, 1986.

1. Iz oktanta lorte xl-+- .1'1 +.:? :S;c L,

koordinatnim ravnima i ravni

;"0, Y~O, z;,.o izrezano je tijclo ogranic.eno

)'

;-+b'=l

(a~c, b(;c)_ Naci Idiste tog tijela aka

I lspilati tok i nacnati grafik funkcije -V=

sc zna da je gusI}na u svakoj cacki jednaka aplikali Ie tacke.

2. Aka sa In (f)=

k+ I
3k-t-2
---,-arccos- n-- olnacimo integraJnc sume funkcije;; gdje

fJ

k"'O

I.

2. Odrediti kompleksan braj a akoje arg(a-l)=O, 10-- 1\=1,

zatim rije~iti jednacinu Z4 -+- 3 = a. Rjesenja zapis(lri u algebarskom obliku j
predstaviti graficki.
3. Izracunati X izjednaCinc A x B=C,

11-",

gdjejeA~G ~). B~G

3. Rijesiti diferencija!nu jednaCinu (y" - y')cosy= y'2 siny.

4. Prccizno lspitati funkciju

JC Xl-,-l-Xk=-, lzracunall 1,m In(f)

I-lilt
-,-df.

2x
y = arc Sin -----''2
.
x +I

(I)

;). c~(-: J

4. Pokazati da postoji ravan koja sadrzi pravce

2-2x=-)'=2z~l, lx+y+z~21-+-12x+Jy+4z-7!=0 i nae! jednacinu Ie
ravDJ.

i sklLlfali njen dijagram_

b) Nab povrsinu oblasti ograniccnu krivom (I) i x~osom.

In'

S. Izracunati integrale

Okrobar, 1986.

~ J;0=\ c1x,

B= JX(lnX/dX

In.1

1. Odrcditi asimptote krive linijc y=3-x+

W~2)~.

6. Tzracunati povrsinu dijela ravni izmeou krivih

'{-;-+-1

. 2. Odrediti koordinate tezista segmenta sfeTe Xl + I -I- Z2 = R2, 0 <a ~z ~ R, ako je

gustina u svakoj tacki proporcionalna rastojanju te tacke od osnove segmenta.

3. Partikularna rjeSenja diferencijalne jednacine

d 2 x dx
----+x-+-COS(=O
dt 2 dr
d 3 y dy
_3..-+-=0 koja zadovoJjavaju uslove
dt
dl
xl,o,,~O,

1. Definisati konacnu
kidnost funkcijc.

beskonacnu granicnu vrijednosl niza i funkcijc Ie neprc-

2. Matcmatickom indukcijom dokazati

('V'x E R) ('V'n E Z) (cos X.-f" j sin x)n=cos fiX -+ i sin /lX.
3. Forrnulacija i dokaz Kosijevc teoreme.

IT

xL~2~1,
4. !zraclluati integraie fe=cos bx dx,

yl,00=2, Yl,oo=O, j,j,oo~ - J.,

odreduju neku povrs. Naei zaprcminu tijela kojc je omedeno 10m povrsi I
Xl+ l+r=4.

sferam

4. RijeSiti diferencijalnujednacinu

392

Teorija:

(2xy+x'y+~)dX+(X'+y')dY~O.

fe= sin bx dx_

Seplcmbar, 1980.

1. Odrediti lacku M na luku AB krive x=acos 3 t, y=asin 3 !, tako da jt:' ILlk

cetvrtina cijelog luka AB, gdje je A (a, 0) B (0, a), a> 0_
lzracunati zapreminu lijcla koje nas{aje rotacijom te krjve oko y-osc.

AX-I,

2. Dokazati da je

(~ -9\n=(1+611
--, 5)
4/1

~91l),nEZ.

3. Rijditi Hlutricnu jednacinu AlX =1, gdje je

~--- 6n

3. Primjcnom Kroneker-Kape!ijeve leoreme ispitati saglasnos! sistema jcdnacina

2x- y+37 7t= 15, 6x-- 3y+z-4l=7, 4x--2y+ 14z- 31t=6 i ako je sistem
sag!asall, odrediti rjeSenje.

I jCdllllC1l3 matnea

~~ ~

4. Izracunali povrslIlu ograniCellu krivom y=e-~l (x+x 3 ) i Iljenom (lSJnlptotom

(nacrtati sliku)

4. Izracllnali integral f(x)=J(l-l-rr 111 !n(l+r)dt.

e" -- e,g,

5. Ncb

JC

l\-\)='---------, x '[;00 Ddinlsall [(0), taka da jc funkClja ncprckldna u

\-{gx

Zatim ispitali i naenall graOk funkcije y=/(x).

lack! x

5. Za funkciju y=x+sin 1x:

I () Ispitati prirodu stacionarnih tacaka i odrediti sve prevojne tacke;

2 izracunati zapreminu tijela koje nastajc rotacijom dijela povrSine omedenog
lukom krive, x-osom i ordinatama u dvije uzastopne prevojne tacke najb!ize
koordinatnorn po6etku u prvom kvadrantu.
6. Date su taeke A (-9,6,2), B (2, 6, - 9), 0 (0,0,0).
I' OdredHi tacku C, taka da je
~>

'r

(~C,

.. __ -----J-

-~_;

Tcorija:

L Ddinicija i grafici funkcije th2x i njene inverzne funkcije. Korisleci ..definiciju

i2voda i teorcm 0 izvodu inverzoe fllUkcijc, odrcclitl Izvodc 11h funkclJa.

2. Rolova i Logranzova teorenla. Dakazati jedou.

loci =1011
1[

~-t

--~

-+

3. Dcfmicija nesvojstvenog integra!a. lzracunatl SxPdx (p<O)

-----7

0,1)= 'r (DC, OB)=, i trijedar (OA, DB, OC) dcsIle orijelltacije;

2" JZraClinatl ugan sto ga zaklapa prava VA sa ravni ABC i zapreminu

tClraeJra VABe.

4. Korjenovanje komplcksnd1 brojeva_ Izracunati ,-,'i-!

jmHlaf,

1981.

x'

y = - -2
1. Precizno ispJtali i nacrtati graJik funkciie
.
3 ~- x

Teorija:
1. DeOnicija integra!ne sume i odredenog integrala. Navest! osobine odredenog
integral a i dokazati jednu osobilltJ.

2.. Definisati rang matrice, F i D* Kroncker-Kapelijevu teoremu.

X3

(0

1= 2X + A, gdje je A =\~

3. RijeSiri matricnu jednaCinu AX

3. F i D Vietova pravila. Napisati realni polinom ciji su korijeni Xt ,2 =

4. Definisati izvod, lijevi i desni izvod i di fercIlcijal f unkcije

1
2. Dokazali nejcdnakost 2,,/ _t ~ 3 - - za x> O.

= 1 -- i

1.

J3.

4. Izracuuati povrsinu i zapremillu tijela SIO nastajc rotacijom jednog svocla krive
y=2cos(2x+3) oko x-ose.
---t

Oktobar, 1980.

, )~:)

0'

--.--}

-->-

-->-

---t

_._--t

-->-

5. Nad vektorima a= Be = Si + 2j, b= CA = 2i ~ 4j konstruisan je (rougao ABC.

Odrediti vektor vi sine
i odrediti ugao sto ga visina zak!apa sa slranicom AC.

ho

L Disku!ovati i rijditi sistem jednacina za razne vrijednosti a E R.

Xl

+ Xl + X::; +2X4 =0,

2Xl +3X2

Xl +2X2

+ 3xJ~' x 4 = 0,

Teorija:

+axJ+X4=0.

1. F i D teorernu

2. Ispitati i nacrtati graOk funkcije y=f(x)=Jte!IXdt+.i!ellx-xl.

o
F

394

D nadalje mati: fomlllJisati i dukazati

nizu koji konvergira ka e.

2. Formulisati teoremu

smjeni promjenljive u odredenolll integralu. fzracunati

ail

i #-x'dx (a>O) .
395

3. Dcfinicija granicne vrijednosli, lijeve i desne granJcne vrijednosli funkcije.

Izracunati lim In x Inln x
,,~J

+0

Pos(oji Ii i lijevi limes Ie funkcije u tacki

X=

I.

3r

3. Nacrtati grafik funkcije y=2a - 1 , O<a< L Odredifi izvod Ie funkcije prcma

definiciji izvoda. Zatim odrediti inverznu funkciju, njen grafik i lzvod (prema
teoremi 0 izvodu inverzne funkcije).

4. Dokazati da 1 +

4. Definisatj vektorski proizvod veklora i izvesti formulu za koordinatni oblik tog

proizvoda.

J2 Q.
jllni, 19KI

April, ]981.

1. Izracunati svaku od povrsina sto je ogranicavaju krive / = J + Xl),), 4x 1 + l = 4.

2. Odrediti obJast dcfinisanosti funkcije f (x) =S (t 4

t2 ) -

I/I

12x+ 3y- z- II +Ix+ y- 3z-

21 ~O,

iI--

iJ :lx+5y+4z,,-31+lx+2y+2z- II~O
Odrcdi!i parametar a, lako da sc prave p i q sijeku. Zalim odredirt presy,;r3nu
lacku i ravan koja ih sadrii.
4. Data jc ma!rica

=rl, y>O, rotira oko x-ost. Izracunati

pOVrS!Jlll

datu ravan.

3. Date su prave

\ ,.il

+(y+ ~0.)'

2. Odrediti tacku B koja je simetricna lacki A (-1,0, - J) U odnostl na ravan

2x+y-z+7=O, Napisa!i jednaCinu sfere sa ccntrom u tacki 13 kOja dOIICt;

A~(~X__

x!

zapreminu tako naslalog tijela.

dr

n
te rijeili jednaCinuf(x)=-.

p:

1. Luk krive

3. Rijesi!i jednacin\1 i' +2 = D, gdje je

dl a 1
1
(12,a=-,)+i

D= a

a'

(l

4. Dala je kriva y=arctg(lnx).

1 Nab ugao pod kojim ta lcriva sijece
0

4x
4x

)
,1_ _

,O<x< I

2 \..1 I "-x

.X-osU.

Izracunali

lim )', lim y, lim y', lim y'.

IzraCllnati:

3 Skicirati grafik te funkcije

I" ckslremum runkcijef(x}=dcIA;

2 malricu B, ako je AB= (:

~ ~).

5. Odrediti

1 1

5. 1 Pokazati da svc tangenle krive

tako da ravoi 2x+ y+

Z=QX,

x+2y+z=I1Y,

x+y+2z=az

tacko na pravoj koja je najbliza tacki (I, - I. 11.

y=~JX_4X2

sijeku ordinatnu osu u tacki

2
koja je podjednako ueialjena oei koordinalnog poCelka i od dodirne tacke.
2 Izracunali povrsinu i zapreminu tijela koje nastaje rotacijom grafika te krive
oko xose.

1. Definiclje integralne Sume i odredenog integrala, F i D Njuln-Lajbnicovu

formulu.
2. Izves!i razne oblike jednacine prave. F i D uslov da dvije prave Ide
ravni.

Teorlja:

1. Mjesoviti proizvod vektora i njegove osobil2.e._~F.~i D Icoremtl 0 zapremlOl

para!elopipcda konstruisanog nlld vektorima n, b, c.

2. Formulisati Tajlorov teorem. Izvesti Maklorenovu

kom u Lagraniovom obJiku.

Teorija:

390

<1,

prolaze kroz jednu pravu. Napisati vektorsku jednacinu Ie prave i odrediti

lJ

jednoj

romll!lu za sinx sa ostat-

3. Integracija iracionalnih funkcija.

4. Iskaz3ti Kc1i~Hamiltonovu teoremu i zapisati lu teorernu za maniel! drugog
reda.

Septemhar,1981_
jednacUlu
r(1Vll! koja prolazi hOl pravu 2x-- y+ 3z= 1,
8x-- 1'+2z"'" -2 i okomita je 11a ravan 2x-4y+z+5=0. Zatim oati tacku
koja je simetricna koordmatnom pocetku U odnosu na dobijenu ravao.

L Odrcdifi

4. Odrediti vektor visin~ lIa iz vrha A lrougJa ABC aka jc:

------,

--j.

BC=Iil+21l,

.---;.

-.

-,

CA=2m-n,

-----c>

r::.

--j-

--. -,

11111=)11)",,3,

rt

1:.: (Ill, 11)=-2

5. Odrediti obl;lst definisanosll i we asirnptote runkcije )' = (x -+- I)

2. Izntcullati:
sill X
A=Jim ---~_()

)"<'

"I

1)

B = lim ( - - - -- - 2
X~O

tg

xJ.+3x)-7x4 =15,

Sin X

6xj--3xl+X)~4x4""'7,

4xj-2xz+14x)-3Ix4=a.

1. Definisati grimicnu vrijednost funkcije

-..

dokazatl da je :!!,}~ ~-=.

razlaganju i integracija svakog od

elementarnih raz!omaka
4. F i [) teorern 0 saglasnosti siSlema od (/1 +! )-ne linearne algebarske jednacine

5. 1 Izracunati vecll ad povrsina stoje omeduju hive x 2 +1-=2, x+l=O;

sa n nepoznatih

2" iZraClllJari povrsinu i zapreminu tije!a sto nastaje rotacijom te povrsine oko
x-ose

JOtltWr,

1982

1. Skicira!i gralJke runkcija x 2 +y1-4x=0, l=~x+2. Zatim izracunali povrsine

omcdcne tilll krivim, kao i zapreminu lijela koje nas!aje rotacijom Ie povrsmt'

Teorija:
1. lzvesti rawe oblikejcdnacine prave, Zapisali jednacine ravni: para !cIne osi Ox,
para!elne koordina(noj ravni Oyz, koja proJazi kroz osu Oz,

2. Definicija izvoda i diferencijala. Aka je !(X)=(x-i)Sinx, prema definiciji

IT

odreditiI (x) i dJ(x) u X=-. Zatim izracunatiJ' (x) i d1f(x)

3

x=O.

3. Deflnicija primi!ivne funkcije i neodredenog integrala. Navesti osobine ncodredcnog integrala i dokazati bar dvije osobine.
d

izvodu s!ozene runkcije. Odrediti - ' (arc Ig In sin Xl).

1. Nacrtati ravnu llgufu omec1enu knvim y3 '=xJ., y= -.\/~?

te izracunati povrsinu i obim
raYne figure.

Ie

2. Ispitati i naertati graflk fUIlkcije V=xl(l~lnx).

3. Rijditi jednaCinli

OkCl

x-ose

2. Izracunall

Z3

= (-

I _ i)lo.

10'

sin2x Ox.

3. lspitati tok i nacrtati grafik funkcije y= (x

2)3In(x-2).

4. RijcSili matricnll jednacinu

J=G

C)xC~
5. Rijeiti jednaciuu
.

dx

dt

)(

-~=:-=-""-.
1,-/[1_l
12

_../1

Oktaba,., 1981.

398

2. F I D teorcm 0 izvodu mverzne funkcije. Koristeti tll tcoremu, odrediti izvod

inverzne funkcije funkcije f (x) = th x.

3. Integracija racionalne funkcije: teorern

X4

4. Ispitali i oacrtati grafik funkcije y = J - x .- 1

4. F! D leoeem

--,,---_v-I

Tcol'lJa.

3. Primjenom Kroneker-Kapelijeve teoreme ispitati rjesivost te odrediti rjeScnje

sistema (a E R)

2x j

-~

2x

Temija:

1. Defmisali funkcije!(x)=cth2x i,njenu 'II1verznu fllnkciju, Ie nacrla!i r~jihove

grafike. Odrcditi izvodc tih funkclja prema definiclJI Izvoda I Icoreoll a Izvodu
inverzne funkcije-.

2. Prava a povucena je hoz tacke A (;j), B

01)' Izvcsti

razne oblike je-dnatinc

prave a, Zalim odrcditi rastojanje tacke C{rJ) od prave o.

399

3. F

I D leorcmu za racunanje zapreminc rOlacionog lijda. Posebno !uacuna!1

zaprcmlnu lorusa.

4. Dennie'ja ,"tegralne sume, Darbuove sume , oclredenog ",tegrala

nejednakostj koje povczuju Ie pojmove.

F, D

2. Dalje poJinom g(x)=2+x-x2, Ie malriet

A~C ~). B~(: ~). Izracunali B-' i}(A)lr'-g(B-'AB)

x

3. a) Ispitati
April, J9S2.

nacnali grafik funkcije y=/(x)= -~~2-=-1'f

~

b) Izracunat, A ~

,j I(x)cix

c) Dati gcometrijsku interpretaciju rezultata pod a). Ako jc B=

S f(xld.x,

da

lije B+A=D i zasto?

x'

2. Dokazali dvostruku nejednakosl x-2~<ln (I +x)<x,

za

3. Izracunati povrsinu i zapremmu lijela koje naslaje rolaeijom dijcla povrslnc

ogranieenc krivim

8+i

4. Nekaje

z=3-2i-~-----::;-:.

5. Date

pra ve

Sll

fx+5y+4z-IO~O,

f2x+Jy-z-4~O,
p'

rx

q: lx+2y+2z-5~O

. lx

1a- x
y=~~ ,j~-(a>O), y=O, oko x-ose

4. Neka

511 A (I, - 3, - 2), 13 (8, 0, - 4), C (4, 8, - 3) tri llzastopna vrha paralelograma. Odrediti preostali vrh D i povrsinu paraleJograma. Zatim odrediti ugao
izmedu dijagonala paralclograma j jednaCinu ravni u kojoj lcZi praralelogram

Izracunatia={z-2)10/25, Ie fljesitljccfnaCinllz-'-t-(l=O

3 .+. LJ

+ y - Jz -- a + 2 - 0;
Odrediti Q E R, tako da se prave p i q sijeku. Zailln odredlli presjccl1u (acku
pravih p, q i jcdnaCinu raVI11 a u kojoj Ide abe pra ve

Teorija:

1. a) Definisali funkciju xf------+sinx. ~,~t.im nacrlat; grafik funkcije/(xl"",2slnx+ I

Teorija'
J. Fonnulisati Tajlorovu teoremu sa oSlatkom u Lagranzovo1T\ obliku. Napisa!i
TajJorov polinom za funkcijuJ(x)=ln (l ~x) U okolini taeke x=O.

2. Definisati rang matriee. Zapisati sistem od n jednaCina sa m nepoznarih,

matricu i prosirenu malrjclI sistema. F i D Kroneker-Kapdijevu teoremu.

3. F i D teoremu 0 racunanju povrsine tijela nastalog rotacijom funkcije

.f: [a, bJ-R ([(x);'; 0) oko x-ose.
4. Definicija lijevog i desl10g limesa i neprekidnosti funkcije, Odrediti a i 1(0),
e-']/J:+ a

Prema definiciii izvodCl odredHl Izvodf (xl

b) Odrediti jedm; restrikciju funkcije f koja im~ inverznu funkclju, le.odredill
njenu inverznu funkciju. Koristeci tcorem 0 Izvodu mverzne funkClJe, odrediti njen izvod.

2. a) Definisati lijevi i desni trijedar :ektora I ~ek(O~skl proizv~d veklora. Naves!1

osobine vektorskog proizvoda I dokazall bar Jednu osobmu.
b) Izracunati

[(i-j)

J-2k)] x (k-2h

. " .>;
['
3. Definis3ti nesvojslveni integral. Z allm
lzra\;una I

'

lako da jc fUllkcija/(x)=-li"-~ neprekidna u tacki x=o.

2e- J:+ 1

4. F i D teoremu 0 racunanju duzine luka grafika funkClje/:[a, bJ-l-R.

JUIJi, 1982

1. a) Prccizno nacrtati gntfikc funkcija y=x1, y=x1Inx.

b) Izracunati velicinu povrsil1c

S{O

je zatvaraju te krive.

c) Izracunati zapremil1u koja nastaje rOlacijom dijela te povrsine iznad x-ose,

oko xose.
400

je~hcos5xdx.

Seprembar, 1982
1. NapravojpCijajejednaCina: p:2x~z+2=0,

3x~y+3=O.

odrediti tacku ( koja je jcdnako udaljena od taoaka A (2, - I, 5)}' B (4,3, Ii

Zatim odrediti tacku DE p, tako da Je zapremma tetraed~a ABeD Jednaka
jedinici, i visinu istog tetraedra povucenu iz vrha D oa stran~ ABC tetraedra.

, /,
. ,j

3. D,Ha je flIafrIca

2. Akoje x'''' -----H-:,---.-k-Bfij(.."t-polinoma

2
,
Izvrsl!i realnu faktorizaciju polinoma. 2alim izracunati Jdx/P {x}

3. Ispit:11i

A(X)~( ~'__ :
-/1_x2

nacrtati grafik funkcije y=e 11 (4l-3.<-X 1 ).

4. Izracunall ohim

I POv[SII1U

ravne figure omcuene krivirn

;:3=X 2 ,

y=\./2-x,

Zatim u:raCunali zaprernUlu (ijela koje naslaje rotacijo!1l Ie povrsine ako y-ose

dx
5+4c05X'

RijeSiti jednacinu ZA (xo)=B, gdje jc

1-I I).
I

/(x,)~!llax/(x),B~ (

5. IzracuI1il t i :
2 ~/)

Neka je f(x)=detA (x) lzraclinatr zapreminu tijela koje nasfaje kad kriva
y"",/(x) fo/ira aka x-ose.

,
J
"

.1

.. 1

B = arc sin x dx
4. Jspitati i nacnati graflk funkcije f(x)=

dl

'/ I

+ Xl -;2(7

Tcorija:
5. Neka je f(x)=

(,l1n,

b) F

----"_I
SlOX

1. a) DokaZ31i Paskalove formuJe

Odrediti sve tacke prek'ida funkcije. U kojoj je

t'

tacki prekida llloguCc definisati I(x) tako da funkcija pos/ane neprckidna u {oj
lacb? Zatim odrcditi izvad (aka postoji) funkcija u roj tacki.

kENO)(IJ)~(
" ),( k-l
" )+(")=("+1).
~
,,-k
k
k
D Njutnovu binomIlu forrnulu
2/)5

Teorija

C) Izracunati (x--

2.

a)

Nacrta!l graflk funkcije I (x)= 3e 1 "

-I.

Prema definieiji izvoda izracunali f' (x).

h) Odredlli inverznlJ funkcijuI- 1 (x), naena!! njen grafik te koristeCi teorem

izvodu inverznc funkcije izracunali njen !zvod.

izvodu odredenog integrala po gornjoj granici izracunati

(II)
gdje je /(x)= ' ? arctg ,,i, de Zatim odrediti
\2/

/(x) i provjeriti dtrckt

no taj rezultat.

4. a) Defiuiciju inlegralne stune j odredenog integrala. Uslov integrab!lnos(i

I"unkcijej;[a, b]_R u terminoJogiji "e-o".
j

2. Karisleei teorernu

f'

3. a) Definicija inverzne j odjungovane rnatriee.

b) Aka je det A to, dokazati da je A-I =adj A/det A.

b) F

1. Integracije lrigonometrijskih funkcija

D [eo rem 0 srcdnjoj vrijednosti integra/a.

Okrobar, 1982.

1:1.

3. Date su tacke Mk (;d, k =

Odrediti jednaCinu prave (a) povuCeue kroz taCke
I'v!1 i M2 i jednaCinu favni (0:) kroz tacke M I , M2 i M J Zatim izracunati
raslojanje tacke MJ od pravc (a) i povrsinu trougla M 1 M 2 M J .
4. a) Definisati granicnu vrijednost i beskonacnu granicnu vrijednost funkcije u
konacnoj i bcskonacnoj tacki, neprekidnost i diferencija/ II-log reda fuokcije.
b) Odrediti oblasl

1. Dat je sistem jcdnaCina

3x-2y+5z+41=2, 6x+ay+4z+31=3, 9x-6y+3z+2t=b,

gdje su a j b paramelri.
Odredili .we vrijednosli a i b za k~je je sistem saglasan.
U siucaju kad jc jedna jeduaCina sistema posljedica druge dvije, rijesiti sistem.

definisanosti, asirnptote i znak prvog iz.voda funkcije

Y=ln(e+~) ina osnovu

toga skicirati grafik funkcije.

. ,
. d' y za x
Pose bno !zn1.cuna(!

= -.I
e

Jamwr, 1983.

2. Izracunati duzinu luka knve y""'ys.:--=-7i+arcsin.j;. Zatim izracunati povrsiM

ntl ravne figure S10 je zatvara ta kriva i prave x=O, Y=~.

402

1. a) lspitati i nanla!i grafik krive (y- 3+x1 f=8-4x 2

b) Odrediti veliCinu povrsine rayne figure ograllic--ellc

10111

knvom.

403

y (/(1 +cost)
tJ lacki M sljec-c
OSLI x tJ tacki S. Odrecliti tacku M lako daje povrsina trollgla MPSekstrcmna
Kolika jc (a povr~ina i kakve je prirode !acka ekstrcmuma?

2. Tacka M na prvolll svodu clkloldc x=-~(1(t

SID!),

projekluje sc II lacku P na osi x. Nonnala ciklode povuccna

3. Znajuci da jt zblr d\'a korijena jcdnaCinc / (x) = L,(J ~ x 2 ~ 7x + j" =

()

3. Izracunati karakleristicnc vnjednosli

4
7
-I

karakteris!icne vck!ore ma!nce

4. Izracunati

jednak I, odrediti parameliH I,. Za!im ooredil! korljene jednacine I nacnall

grnfik funkcije y=/(x)

B= lim [,/(a+x)(b-l- ,)

4. Nekaje A=X+iY, gdje suX, Y kvadratne malriee i~'"\,,'-!. Akoje A-1:::,/J,

5. Dokazati jednakosl (\in E.N)

dokaza[i da je X y= YX, X2+ yi =1.

L
:~ -3"

eX - J

3 211+ J
4

4 3"

5. Skicirati grafik funkcijc F=f(x)=ln---:----.

e"+ I

Zallm

odr~diti

dui.inuluka

te krive izme(l11 tacaka

A (0,/(0)), II (b,/(b)), b>o

Teoflja:

1. Dcfinisali lokalni ekstre01um (maksimum iIi minimum). F i D kritcrijum

Teorija:
1. a) Nacrtati grafik fllnkcije/(x)=21hx-1 te odredlll njcn izvod po ddinicljl
izvoda

b) Odrediti inverznll fllnkciju elate funkcijc i nacrtali grafik Ie funkcije. Zalilll.

prema teorerni 0 izvodu inverzne funkcije, odrediti izvod te funkcije.

2. Dcfinisati kosu asimplOIU. F i D krilerijum za kosu

asirnplOte funkcijeJ(x}=x

Zd

ekstremum ako funkcija ima izvode dovoljno ve!ikog reda

Prlmjer', Ispitati prirodu [ackc x=O za funkciju !(x)=ch x+cos,\

asimplOlU.

Odreditl

2. Zapisa!1 sistem od II linearnih jednacina sa 11 nepoznallil, ddcrn1llwntu Sistema

i detenninantu nepozn:He X k (J..=f,II riD Kramero\'u tCOfelllU

3, Defmisati skalarni proizvod i navesli osoblne Dokazali jednll od OSOhll13

5VC

4. Integrali tipa

Fl.
~2;:t 1

fR (x, Vcx+d
"/~x -~~:) dx

Izracunati

3. Rjesavanjc binomnejcclnacine F i D. Primjcr: z3+8i=0.

./J.mi,1983

4. Integracija trigonometrijskih funkcija.

L Ispi!ali! nacrtati graflk fLlnkcije

y=x~/(x+

If

Izracllnati povrsinu ravnc figure SIO je [a funkclja za[\ara sa

April, 1983
1. U tacki A (x,x 2 ) parabole y=Xl povllcena je normaJa na parabolu y=x 2
Odredili vc!iCinu povrsine P=f(x) sto je la normala isijcca na paraboli. NaCi
lacku A za kOjll ta pov!"sina dostize ekstrcmnu vrijednost i ispitati prirodu

ekstrernurna i velicinu ekslrcmne povrsine.

2. a) Ispitati i nacrtati krivlI C ;(Y_X)2=X 3.
Kriva C i prava x= 1 grade krivolinijski trougao. IzraCllnat!:
b) povrsinu tog trougla;
c) zapreminu tijela koje nastaje rotacijom tog trougla ako x-ose.

-<-OSOI1l

2. Odrediti po!uprecnik osDove i visinll uspravne kupe koja Ima ckstrernnu

zapreminu ako JC pavrsina omotaca kupe kOnS!3ntna {spltal; prirodu
ekstremuma.
3. Na prvom svodu cikloide x=a

(t~

sin I), y=a (1

~

odrediti tacku M (x, y), tako da je luk GM

cos t)

((J > 0),

I~.

=5 GA, gdje Je 0 (0,01.

4, DatesutackeA(I,I,ll,B(I,2,3),C(-I,,1,2)
a) Odrediti tac-ku D koja Idi na pravoj x+)'+z=O,

A (2i1a. 0)

x--2y+}:=O.

tako da je zapremina tetraedra ABeD jednaka I.

h) Naci podnozje visine povucene iz D na straml ABC lc!raedra

b) Odrediti oblast definisanosti, granicne vrijednosti u tacki prekida

l x
krajevima oblasti definisanosli i nacnall grafik funkcije y=.arctge /

5. IzrIlcunati:
b)

../i,~ !

dx
--r-~--==:

na

c) Odrcditi Izvod funkcijefl nacrtati grafik funkcije y=I(x)

X\.iXl+2x-1

2. DefiIli~alj konveksnost i prevojnu tacku grafika funkcije. Naves!i kriterijume

za konveksnost i prevojnu tacku i dokazati jcdan od kriterijuma,

3. F i D Moavrovu formulu. Zatim izraziti sin7 x kao l!flearnu kombinaciju sinusa

i kosin usa viscslrukih uglova Ie izracunati

Teorija;

1. Izvesti jednaciuu

raVll1

Jsin

i prave.

b) Odrediti presjek ravoi i pravc. Diskusija.

dx.

4. <1) Defmlsati subdeterminantu i kofaktor determinanle n-tog reda.

2. a) Deflnisali granicIlU vrijednost funkcije u konacnoj i bcskonacnoj tacki.

b) F i D teo rem
noj tacki).

b) Zapisati razvaj dderrninante !Hog reda po k-toj koloni

granicnoj vrijednosti zbira funkcije (u konacnoj i beskonac-

c) lzracunati

(likAjk

(gdjeje i=Gl,j=l,n)

h=1

3.

a)

F i D teoremu

smjeni pro01jenljive

odrec1enom integralu.

b) Izvesti formulu za racunanje povrsine kruZnog odsjecka.

Okrobar, 1983

4. Fonnullsati Rolo'Vu, Lagranzovu i Kosijcvu teorcmu i dokazati jednu od njih.

L Date Sll funkcije y=e~I{l~2x),

Septembar, 1983.

1~ Ispltati i nacrtali grarlk till funkcija;

i7.faCun3ti veliCinu povf1fme P (a) koja jc omcc1ena graflcima tih funkcija i

pravom X""'Cl (>0), ispitati da Ii postoji lilIl Pta)

1. Ispitati i nacrtati krivll zacianll jednacinom x 3 + y3 +6x2=0.

2. Dokazau da jt

"
J[(x) clx =Jf
(a .. x) dx aka je funkcijaj : [0, al~ R integrabilna
o

na [O,a]. Zalim izracuuati

',J3 log2(1+\,/3tgx)dx.

3. Ako kompleksan broj z zadovoljava uslov

z -. z
0

,2

a~(

2. Odrediti sve rE Q, takve da jc /(x, r)= f "./l+~ dx e!crnentarna funkcija

Izn1cunalif(x,

~).

3. Neka postoji vektor

Z5 -

1=0, izraCllnati determinantu

4. Odrediti aER, tako da {rj ravul (a+l)x+y+z=O,

x+(a+1)y+z=0,

4x3 +Sx2 _4x+7, odrediti sve

~:

koji zadovoljava jednaCinc (l) ; x;: =

h,

cxr=d

Dokaza!i da je ~;~f+b~ ;",,0.

dati geometrijsko znacenjc svake od jednaCina (l).

4. Ispitati konvcrgcnciju nizova

17
12+23+ .. +n(I1+J)
X_=I1-/{,!7 (/1-1)/,

"

x+y+(a+l)z=O proJaze krozjednu pravu.

Za koje a se sve tri ravlli poklapaju'l
5. Zuajub daje P(2-iJ.])=O, gdjeje P(x)=x'

1~

-1
z+ 1

y=4e~x~3eh.

Yn=-'-~~~~~--~~-

nJ

5. Data je kriva x=asint(2--sin1r), y=acoslsin 2 t, a>O. Odredili jednaCine

tangel~t{.' i llotllWie Ie krive poyucene u tacki M(x(a), y(u)), aE[O, 211:). Zalirn
pokazati da je uuzina odsjecka norma!c izmcdu koordinatnih osa konstanlna

primitivne fuukcije polinoma P (x).

Teorija:

Tcorija:

1. a) Definisati Jijevu i desnu graIlicnu vrijednosl funkcije i granicnu vrijednos{ u

1. a) Dcfullsati neprekidnos{ funkcijc.

b) Odrediti ob!ast dcfinisanosti i nacrtali grafik funkcijc y=r1/1.,1

beskonacnosti.

406

407

c) Oa II se data fllnkcija moze lako definlsa!i da

neprekidna?

lackl prckJda buck

C
'
t' oJ'am krlvine krive u ravni'
odrediti kri,\'inll krive y=/{x).
2. a) Dc!lnlSCllp
,'~,
"~
b) Odre d It" I tac'k u \1 k()J'oJ' kr',v,'na kr'v""
, " -',,= II dosllze ekSlremum I I:-.pllall
prirodu tog eks!remum3.

d) NaCi izvod dale funkcije.

2. a) Ookazali (VxER)(VnEZ(cisx)"=cisl/x.

,) F j D LopitaJovll teoremu za slucaj koJicnika beskonacno mallh "

3. a ) Odrediti nblas! definlsanosti
"I c
" d,.n os't_ U lackl,_" x =]
desnu granl IlU YrIJC
b funkcije I(x) = In X In In x. Postojl Ii lijeva granlcna vrljcdn,,)SI flln!,.l.-lJc j II
tackix=l?

b) lzraziti cos 7x kao funkciju ad sinx, cosx.

3. a) Definisati integralnu

SUIllU

i odredeni integral

b) F i D Njutn-Lajbnicovu fomlulu_

.
1
c) Da Ii vrijcdi iJ(x)dx=F(2)-F(O),
gdJe Je {Ix)=---,
o
.
(x
I)'
zasto?

4. Za

run k'C1JU

,((,,)=cos J 2x odreditl diferencija!

Tl

II

tacki

te :zracunatl

,{e

4. Deflnisati monotooosl i lokaloe ekslremume. Zatim navesli i dokazati knfcfIjum za monotonost ako funkcija ima prvi izvod.

I
-

f(xldx

~/2

April, 1984
}(jill/Or,

1984

J. Odrediti polinoill P (x) sa naJ'stanjim koefiCljentom jcdnakim jedinici, koji

iSPlll1java Lls]ove: djeJjiv je sa x+ 1, a podijcljen sa x i x- 2 daje ostatak 1 i 3
respeklivno. Ispilali i nacrtati grallk funkcije Y=P(x). Zatim odredjti
povrsine SID je ta kriva zaklapa sa x-Osom.

vcll(~inll

2. Odredili aER za koje sistem jcdnacina

2Xl-X2+X3--2x4=1, x l -2x1 +2x3 -x4 =a,

ima rje,~elljc i odredjti to rjeSenje.

-2

Xj

maxf(x)
funckije, izracunati !~~l~, (I-~_~,;~'/l'

Izracunati povfsinu ravne figure Slo je ta funkclja zak!apa sa kosom

jcflx)~

+2x+5-",/;2_2x+5. lzracunati J;'-" lim f(x)

x-'

:0

2 ly-I)2 +x=O,

(y-I)'

+<+ 1=0

Ncka ta ravna figura rotira oko

tijda.

x~osc.

lzracunatl zaprcminu tako naslalog

4. Izracunati integrale:

2-sinx

B=

xlnx
II+x2)idx

5. Izracunati veJiCinu manje povrsine SIO je zatvaraju krive 5 J+ l=O,

y
X
Xl + yl =6. Zatim izracunati obim te povrsme i zapreminu tijela koje nastaje
rotacijom Ie povrsine oko x-ose.

.
..-'-. 2' 1 "-I), b~13 " -I 4),~:~14,""+,"'l-3, I). Odredlti
zakoJe
5 DatlsLlvektoIlQ-("L
k
d

r y .
-' a b I C . Za
eno I
( R) vektor a
Latvara Jcdnake ug IDve sa ve kt OI!!TI
", ta 0 . na ~---t

t E ..
to a veklor
zatvara sa ravol odredenom ycklOnma b I c.
ugad?s
g., 11 , J'ednu stram! i visinu lelracora konstruisanog nad
Zatlrn odre
It! zaprcmm
tim vektorima.

odr~d!tl

Teorija:

ry

1. a) Oorediti rastojanje-, tacke MD(r D) od prave (0) povueene- hoz tacku P(rd
paraielno vektorl! a.

b) Zahtjev pod a) realizirati pose bUD za Mil, _. I, I), P (I, _ 2,0), -,

a ~ (2, I, I)

408

--x,

3. Izracuoati veJicinu ravne figure ogranicene krlvllll

,r2

2'+cos~dx,

te

-4x4-=3

4. Izracunati integralc

Y=f(x)""x2~"il

Ako je rnaxf(x) lokalni maksimum

2, Ncka

4x +x

3. Ispitati j nacrtati grafik funkcije y=(2'~x)e-llx. Odredi!i jednacinu tangente

koja proJazi kroz koordinatni poee!ak_

A=

1. Ispitati i nacrta!i grafik funkcije

Teorija:

1. Definisati monotonost i konveksnost funkcije.

Formulisati kriterijume za monotonos! i konv(;ksnos\ i dokazati je-dan od njih

Sepcembar, 1984

2. Zapisati sislem od n liuearnih jcdnacina sa m nepoznatjh, matrlCl1 j proslrcnu

IIla[fJCU log sis/cIlIa Ie formulisati Kroneker-Kape!ijevu icorcmu.

3. NacrtalJ grafik funkcije Y=SHlX+COS't, [e po definic.iji izvoda odrcdili izvod
funkcije.

te

1. lzracunat: i!ltegraJe
A=

4. DefUlJSatJ ci/indriCIJu povrsinu i izvesli njcnu jednacinu.

Juni,1984,
1. Odrcdltl kornp!eksne brojeve

za kojc je

(~~~~_)2
12-1

. ""' I'lc"karnakrivc v:"_4x_v+'J=Oipravc v_x_l=Opcwucenesu

L) pres.Jccl1nn <
_. ,
_.'
".

r:
t) krivu Odrcdlll novrslllu I OblOl taka nasI ale la\nC llgure

'"

13ngente fla \

-t?

<

Tcorija:

" ) = ("+1)
(\r,,) + (r+l
r+!

trougao do 7 reda,

lspitati prirodu tog ckstremullla.

,
"
l.f eltpsu ~~,,+~,~= 1 upisan je pravougaonik, taka da su
., f
"), 'k' Odred!ti ona) pravougaofl!k koj!
0$31113 pra vougaon! a,
'
ispitati pr'lrodu tog ekstremul11a

1l1U

I
straniee parale ne

'Inn

ekstrernan obim

Tcorija:

2. a) Dcfluisati skalarni i vektarskl proizvod vektora.

-4

-4

b) Neka je a= (I, 2, 3). b = (0, I, - 2), c = (- I, I, 0)

Izr3cunati zapremiuu tetracdra konstruisanog !lad vektorima
orijentacije trijedar (;,

~
(1,

"

b, ~)?

SYC

F i D teoremu 0 broju e
b) Bez primjene Lopitalova pravila izracunati

1. a)

asimptote funkcije

:i~:~ (cos xf'P

2. a) F i D Lagranzo v leOfern 0 srednjoj vrijcdnosti

I L
'
t
e ne
',', b=x-t-h odredlli ~=l;(x, I) IZ agranzove eor r
bl Na [0, b,
gCJcJe
I
(J-X,
,
J
za funkciju f(x)= ,/~. Zalirn odrediti ~i~~~,
3. F i D teorem

diferenciranju integrala po gornjoj granici IzraCllnati (V (0) ako

lnco,~

jc\'f'(X)=

b) F i D krilerijum za prevojnu tacku.

Odred,ti oblast der.nisanosti i

h, c. Koje je

3. a) Deflnisati konveksnost i prevojnu tacku.

410

lil

Paskalov

fonnirati

b) F j D billo1J1flU formulu
c) Izraziti sin 7 x kao linearnu kombinaciju sinusa. i kosinusa vise.'Hfukih uglova
tc iUllcunati Ssin"! x dx.

-)

Ilontalne aSlmp!otc

. I . kad s,sten' inn bcskonacno rnnog.o rjeScnja odrediti ono rjeSenje za

I"
tk
1) S HeaJU <
koje tatka M (x,y,z) ima ekstre!Jll1u udalJcnost ad kuorc.lI1atnog, poce a

----->

5.

rENo)

hOI

Ci T :XD=(D

;(f +j+ k)=2

b: r =2i +j +3k +v (i - j - 2k).

Zatim odrediti tacku A koja je od svih tacaka prave p najbliza koordinatnom pocetku,

(Vn,

(Lc

x> I.

5. a) Napisati jednacinu prave p koja prolazi kraz lacke presjeka ravni

sa pravama:
-~

j, -~:,t'--

40 Rijditi i prodisku!O\lati rjdenjc jednacine

4. U tacki x=O odredili jednacinu langcntc i norrnalc hive eY+xy= 1.

!spilaii kOi1vcksoOSI km'c u tacki x=O

L a) Dokazati:

<',ecizno nacrtali grafik funkcijc y=f():)""

I t-'

Izracuml.!! velicinu povrsine izmec1u Ie krive i njcne

3. Ispilali i naerta!l graflk funkcijc Y={3 .. _x)e'/(1-,r J.

'"

I'

'"ln x - 21nl x

3. {spltatl

x-osc. Odrcdi{j zaprcrninll tako nas!alog lijela

-t

rcalan broj.

x
1. Luk hive y=-'"--izrncJu !acke maksirnuma i bliz.e prcvojne !acke rotira oko
2
x +1

"'>-

Jsinlnxdx,

etg1dr
In{!

y=x J2x-l.

x+1

+"o,x)

4. a) Definisati operaciju mnozenja matrica, navcsti osobinc operacije i dokazat'!

bar jcdnu osobinu

411

b) Definisati rang matrice Ie odrediti

rang

(~

1 0

JIi!1i,

1985

t 1 a na s feri
Odrediti sve ravni koje su norrnalne na simctra 1II d rugog 0 k-tan, ,
1. _~ + / + r _.. 4x + 6y- 22 _ 2 = 0 isijecaju kruinicu povrsille 4n: Odrediti meou-

1)

sobllo rastojanje tih ravlli.

2. Rijditi po nepoznatoj matrici X rnatri6nu jeJnacinu

Oktoha,., 1984_
1. InaCUnJli Inlegralc
A~

dx
----.

1+

(A-J)X(A+I)d-A',
1
?

c=

Icosxl'

gdjeje

J, (~~a'~:~;-=';l

2. Dale su ravni: a:x+2y-z-).::::O;

A~(~ 2-7).
1

(00)

3.

."

sin 6 xdx.

.- ,,/1

a) Odrediti lacke na OS] ()z koje su jednako udaJjene od ravoi a I /l

b) Izracunali povrsinu trougla MAE gdjeje M rjdenje zadatka pod a) za z>O,
A i B Sl! podnozja normala povucenih iz M na ravni c( i p respcktivno.

b) Izracunati

A~ (~

-I

II

ItJ

.- 6

~),
1,

J--~u
-In

QER

b) Luk

Ie

krive, pozitivna poluosa Ox i prava

ravoi povrsine P. Odredill

(l,

X={l

( I)
\a>';

_.

ogranlcav3Jll

tako da.ie P=4

. ravnu firuru omcdenu krivim x=O, y=arcsinx, Y=inccos x

5. i;rl~~:;~~ti povrSi~ll te figure i zaprernine VI> Tl2 ujela koje I1:::lsraje rotacijorn tc
'."

y2+x~2=O

Teorija:

1. a) F

D teoremu

Teorija:

".Jill

b) Izracnnati

3. Definisati diferencijal i diferencijal n-tog reda. Za funkciju

((x) ~e -'cos' (3x + I) odredi!i d'J(x) u tacki x ~ O.
4. Definisati nesvojstvcni integral te izracunati:
o
j
dx
A(a>O),
B~
xlnxdx.
~
x2~al

odredenom integralu.

~_

vx2-al dx

(a>fi)

2. a) Fommlisati princip indukcije.

.. d k
f (A A
.A.)-J=A;l
b) Koristeci princip ind U k'C1JC, 0 a~a I. I 2"
su AI> A l , .,., All regularne matnce lstOg reda.

3. F i D Kosijevu teoreI)1u.
4. Obrazloziti u tenninologiji ,,-5" tvrdnje:
lim 9

,f

smjeni promjenUive

-,

egzistenciji inverznc matriee.

2. F i D teorem 0 smjeni promjenljive u neodredenom integraJu.

In!xl+ 1

..

figure oko x~ose i y~ose, respektivno.

5. Izracunali obirn i povrSinu ravoe figure omedenc krivim yl ,,",x 3 ,

J2

4. a) Ispitati i nacrtatl grafik funkclJc Y=_-x-''-

4. Ispitali i nacrtati graflk funkclje

1. F j D tcorem

---dx

a) Za ana a za koje rang A ima najmanju vrijcdnost, odrediti rje.senje jcdnacinc

AX =0, gdje je 0, nula vekroJ".

412

o arc sin el :<.

B~

J. Odredirj rang mat rice

a

a) Izraziti sin 6 x kao linearnu kornbinaciju vj.~estrukih uglovCl od x te izracunati

A=

fJ:x-j'+2z-2=0

'

n .. ro

lim bn =

... 00.

(x)~

- Xl.

lml h(x)=O'J,

Septembar, 1985.
1. a) Odrediti a>O, (aka da kriva y=ax 1 iS1J'eca na krugu x'+J"-11 k
.'
d
u OVe CIJC
5U ,"uzmc t_l razmJen _J. 2. Za taka odredeno a odrediti odnos izrnedu
povIslHa kOJe la knva JSljeca na krugu.
v'

, -

b) IzraCuIlatj obim manje povrsinc

]"

a) Ispitati i nacrtati grafik funkcije y=x 2 ln 1 x.

b) Izracunati povrsinu ogranicenc figure sto je ta kriva zatvafa sa X-Osorn.

c) Aproksimirati funkciju Tajiorovim polinomorn trcecg stepena i procijenitl

gresku aproksimaciie za x E ['~,.,

.

2. a) Ispl!ati da Ji jc PUllllorn
P {X)=nx";-] --- (l -t-'l1p)x n + il,-I.)(x"-l

IF;-)

djelJ! v sa x 2 -- (p + 1) x

3. Data je kriva
y=e- 1 -", xf:;O,
=x-!-l, _., 1 ~x<O,

+ x"' + .. +x)p
-

+P

b) Rijesili jednacinu Jl 2 (x)=()

=0, x< 1.
Izracunati povrsinu raYne figure sto je ta kriva zatvara sa x-osom, zaprermntl
povrsinu lijela koje oastaje rotacijam tc hive aka x-osc

a) Rijesili jednaCinu F (x)=~"

b) Izracul1a! i
lim F(x)

12
4. Dati Sl! vcktori
taka da je
~

axb=cxr

~;=(O,
~

-t

2t, fl, 6=(2, 2, 1),

1

~=(_I

~-J

10 10.

4. Odrediti konstante Q j b, taka Ja funkcija/(x)=sin l x/(a~bcosx) ima ekstremum u tacki (ITj3, 1/4). Za tako nadcno a i b ispitati i naenali graflk funkcije

' .." 2, ~ 1). Odrediti vcktor ;:,

5. Izracunati

axc=bxr.
~:,t

5. izracunati integra Ie : A

= S sin x sin 3x dx,

Teorija:
1. a)

b)

Fornl~l~sati Tajlorovu teorernu sa ostatkom

O~rcJltl Tajlorov polinom n-tog stepena i

tacke x = 1

Teonja:

- fare
tgx
B_
,--~-.dx
(I +x')'
'
o

1. a) Definisati funkciju, billarnu opcraciju, grupu i polje

bEQ] polje u odnosu na operacije
b) Provjeriti da l! je skup S= {il-l-b \. /i
sabiranje i mnozenje brojeva.

la,

u Lagranzovom obliku_
ostatak za f(x)=e= u k I' ,

'

0 JIll

2. Odredj(i vcktorski, simct~'icni i parametarski oblik jednaCine prave kroz lack

A (I, I, I), B (- 2, 3, 2) 1 lzracunatl rastojanje tacke T( ... _ 1, ~ 1, 5) ad te prave~
p
3"K
Zc<1 isa li sistcm ~d n linearnih algebarskih jednacillJ sa p nepoznatih. F i D
fone kcr-KapelIJcvu tcoremu.

1. a) Definisati sloienu funkciju_ F i 0 teoremc

izvodu slozene funkcije

b) Bez koristenja izvoda naertati gra fik elementarne funkeije )' = arc tg ( I +
Zatim odrediti izvod i diferencijal te funkcije u taCki x

= -

~)

3. a) Definisati konusnu povrsinu i odrediti njenu jednacinu

b) Isto za konus sa vrhom u 0 (0, 0, 0) sa direktrisorn x 2 --t
x+y+z~R,

y2

+r = 2R

2,

(R>O).

4. a) F j D tcoreme a duZinl tuka kriveI:[a, b]---+R.

b) Definisati krivillll i !zvesti formulu za krivinu hive y=I(x:).

OklObar, 1986,

.lamlar, 1986

1. Odrr-diti (-entar i poillprecnik kruznicc

3x+ y- z- 9 ~O,

x' + y' + z' - 8x - 14y+ 2z + 30~ 0,

PovuCi ravan nonnalnu oa datoj ravni koja na dat . ~ ., ,.,
k"
.
poluprecnika.
OJ s en ISlJcca rUZlllCU Istog
414

1, a) Ispitati i nacrtati grarik krive x 3 _3x 2 +x/+y2=O

(y;;:;O)
(0) i y' __ (0)
b) lzracunati zapreminu tijela koje nastaje ro!acijom oko x-ose zatvoreoe
figure ogranicene y-osom, datom krivom i krivom Xl -I- yl - 2x - 3 = O.
Odrediti posebuo

}'+

415

2.

Dokazati da

2)

511

linearne
/.Orme
<

-2xJ -2x +x
.
4
5,
}2 = 2x J - X + X + 2 .
YJ=x1+4xl-7X -8
"2
.]
--"'.:4+X'),
3
X 4 +2x5 ,
y =2x +2 . __
linearno zavisne 1 odrccfr"
I" 4
J
_ Xl
)(3+3x4+X5
J'l=X 1 +Xl

3. Ispitati da Ii su konvcrgcntnl Iii divergentni nizovi

a" =

b)' Od ' j' .

J ! III IncarOll zavlsnos!
ret HI a lako da'
.
_
.
ca I'
' .. ~. .
sJ.s!e m jcdnacilla /'
7

.) gasan, pa rljes!!] laJ SISleln .

.

j'

JC( oaClOa

I =",. Y2=a, Y3"",6,

J'4

=I

bude

1 1_.1 1_ 1 IiVd::.]
...
"
Dokazalidajcz=~~~_v. ' . ' ' .
CISlo llllagmaran.

3. Neb

SU

u,

VEe

!akvi da Jc.

_.

[!

l-llV

4. Dokazali daje

0 411 + 1 _

Z!;1 (zr;+! -- Z/;;~~l ),

4. izracunati nesvojstveni integra!

d" I"
je jlvo sa 30 za svako a,

f' JL-~-~dX.
I-x

1J

E A'.

- I

5. Jzracllnali iOlcgralc

5. Neka je aER. Diskutovall i rijesitJ sislem jednacina

x+y-az=a,

x+oy-z=J,

ax~)'-z:;o:a

za raznc vrijednosti parametra a.

Ttorija:

Teorija:

1. Navesli De Morganovc forlllul~ ,

forrnu1i.l za skupovc j ' 1 f t : Zd slldovc I skupovc I dokaz::)tl .I'cdnll ,",I
Je( rlU ormulu za SlJdo\'e

2. DC,finisali

de

lerminologiji ,,-0'"

a) granicnu vrijednos/ i beskona"

.
beskonacnoj tacki;
cnu glanlcnu vrijednosl funkcije u konacnoj

2. a) Definisati granicnu vrijednos( i neprekidnosl funkcije

'v

b) neprekidnost funkcije.

3. F

1. a) Dcfinisati funkciju X'-"C05X. Nacrtati grafik funkcije y~'::3cosx-l Prema

definiciji izvoda odred!li izvod Ie funkcije.
b) Odrediti invcrznu funkciju jednc rcst:-ikcije date funkcije I kOflSICCI Icorem 0
inodu inverzne funkcijc, odrediti njen izvod

b) Data jc funkcija f (x)

a+2e-1.,

= ""--.--~~----,:-, (] E R Odredill svc Ii c R za

a+l~c

k~Jj(:'

fUDke!-

!"

ja ima prekid prvc, druge vrste iIi otklonjiv prekid

c) U slucaju kao funkcija ima prekid drugc vrste, nacnall njen grafik,

0 (eorcme 0 brojll e.

4. Definisa!i Operaclj"e sab'

','
",
'. ,
1ranJ3 I mnozenJ3 mal'
Z
opCraClja I dokazati po jednu osol - ' ,
. nca. ,aWn navesti osobine !ib
)JflLJ za sablranje i mno2cnje matrica.

3. a) Dcfinisati integralnu

SUJnU

b) Navesti II terminologiji
yom smislu.

i odreoeni integral.

"E~

8" uslov da je funkcija 1l11cgrabilna u Rimano~.

I,

Fcbrllar, 1986.

f J+;;r;

NekajeJ(x)~4

sin t dt

S. a) Dcfinisati konveksnost funkcije

F i D teoremu 0 dovoljnirn uslo\ ima za konveksnost ako funkclja im8 drug!
izvod.

~Il

Ispitati i nacrtalj grafik f

2. Dar je poJinom P .

k
un elJe

Y~flx)

In(x)=(x+a+b)2n~J

lnl!

I" Dokazati da 'e p

'"
~ x
20
J
2N (x) dJe!JJvo sa P (x).
1
RIJes!t! JednaCinu P4 (x)==O,
"W'

416

4. a) fzvesti rame oblike jednacine prave i odreditl rastojanje tacke A (ro) ad

prave.
b) Zahtjev iz a) rijesiti za pravll koja prolazi bo? tacke T{~ 1, I, 0), S(~2, 0,
I)iA(-1,5,2).

- a

'j

n~

b2n t

'

LlTERATURA

lkrllHll, G. N., ZborniA tadal po kurSIi m.aUmalil(Jkogo analiN. Moskra, 1962.

Hlafluh, D., Vila ma/emarika I i II diD, TdmiUa knjiga Zagreb. 196), 1965. i 1969.
Borwn, A., Duko;'ic N. i o5!aJi (pod rtdakcijom Deyide V.). Rijdtni zaMel il vu,. mal(malik,. 5
kratkim repetitodjem definicijt i leorema, IV. Ill, Sl::olska lnjiga Zagrcb, 1975.
Bratkovic, M., Maunwlika I, IV. 1, III III, Svjctlost Sarajevo. 1986
Cuberbilcr, 0, N ... Zadati I upralrknia po olUllilicesloj f}wmelrii, Moskva, 1962
Cvijenovic, M., Comic I., i aSIa!;, Zbirl4! rdoli}, raja/aka it mal .. malik .. I, Na!Jcna Knjiga Ikograd,
1964
D;!f1ko, P L. Popov A. G. i Kok..-nikovlI. T" ViJaja malorwlikn I' upra!runiah i radala/', iV.!.
Mo~kva.

9.
iO
II
"

IJ

14
15.
16

17.
18.
19.
20.
21.
11.
23.
2~.

25.

7.6.

n
28.
7:-(

30
J1
32
D.

InD.
DClniciovit, B. P., Zbornlk zadat I uprafn .. nii po rna!(matict'sMntU analill<, Mo~kva, 1962.
Dcvidc, Y., Rijde:ni tadacl II vUe malt'matlk;( $ kratkim r(~tironj(m dt'finidja i Irorrma, sv. I i
II, Skolsb knjiga Zagreb, 1972. i 1973
, Zad<!c/ II upsrrohnt algt'bre, Nauen! I:njiga Ikograd. 1963.
Djubjuk, P. E., Kruci:.ovic G. 1. i ostnli, Zbonllk zadac po btrsl rUtj ma/tmarlkl, Mod:va, 196)
Flillcngolc, G. M., KurJ dijutneJaiMllo I Jnlt'uraJr.ogo IJeiJ/tnija, T. I i 2, Mo~\:.ya, 1966.
Klelni}:, D. V., Zbornik zadac po arwlitiltskoj Qtomtlrli, Mosha. 1963
Kosmajac, M. i Lekovjt K., LJnl!arna a/{llbra j analiriCka (Jl!om({rija - titrnl!l1/i {(orijt 5a zbirkom
ll.da(ab, Univcrl.i!e!ska rijec Titograd, 1975.
Kudrjavcev. L. D., Kutasov A. D. j osta!i, Sbornik ladaC po rnoltmatict'skom'l analiw I i II,
Moskva. 1984. i 1986
Kllli5ic, M., Zbirka rijdalil! ladataka il mattmalikt I - neod~dcni inlegral, Sv)<:tlost Saraj~vo,
1978.
Kur~pa, D., Teorija $kupotla, Skolsl.:a \:;ojtga Zagreb, 195\.
Kurepa, S., Maumatitka aMlira 'Yo I i If, TehDith kDjiga Zagnb, 1981. i 1984.
LjaSko, L 1., Boajrcuk A. K. i osla!!: MatematQlsHi onali! I dio, Kiev, 1983.
Marjaaol(ic, 1vI., Matenwritka otUJ!iza I, Nautna hljiga Beograd, 1983.
Mdl<lik)\'ic, D., Janie R. R.: Elementi TtJatematit~ ana/ire I, NauCrl3. bjiga I, 1978.
f.,lilrinovic, D. S.., Zbirka .zadataka it maumacike, Znanje Beograd, 1954.
*$~
,Zbornik TtJiltematflkih problemaIi II, Nautna hjiga, 1958. j 1960.
, Matematlka II ooliku ltu:codilu lbiru raJaraka sa rjeJenjima, I i II,
GradeYlnska knj!ga Beograd, 1972.
Matriu i dtrermlnal!ll!, fuwi Zbornik zadnraka i probltnta, Nautna knjiga
Beograd, 1972.
Mi(rinovic. D. $ ... (~fadn.ik P. S. Vasic): AMlitilu nl!jednakosli, Gndevinsra \::njiga Beograd, 1970.
l',jininovic, D. S., Mihai\ovic D. i Vasil' P. M . f.j~arna o/gtbra, {XIlil'1Omi i anafilitka {leomt'trija,
Gradevinsl.:a knjiga Beograd, 1983.
Milrinovic, D. S., Kcl':kit I. D., Algebra, zbirka probkma, Nauena rnjiga Ikograd, 1969.
lvlitri:wvic, D. S. i Dokovic, D. L., Poiinomi j i7'"j/rice, IzdavaCl:o-infoonari',ni ccn!ar s(udcnala
lkograd, 1975.
Nuil', N., Zbirka zadataka iz ma(emarike I, MaJinski fakultet Beograd, 198},
Proskurjakov, 1. V., Zbornik zaJat po lill~jnoj a/gebrt, Moskva, 19&.1.
Ukamlic, 1\-1., i }.filicic, P., Zbirka radaraka It vi1( maUfruHik.e: /, Naucna l::njiga lkograd, 1976.
Vasil', P. M., Janie;' R. R. i oSlal;, Mattmarilki prirJJcnik In wJ..mic(nj<' sri'dl!jdkolaca i prij~mfll
jrpi/( na laku/wima, Gradevinska knjiga lkograd, 1983.

419

Akbra 1: pn!eul i modol;, !inrp,rna algchr8

Algebra Ii: op~lc algc:barsl:e stru\o:tu[c, lcorija polja, glgehuslc .i-cdllat.inc
Malcrnarih-Ji[c~ncijalne

dr MiloJ Tomif:

jcdnaEmc, inlegrali, fl)nkc~ic kompkhnc pro-

m.knljivc
Marernalil:;a-Jctcrminl['J!C, SiSlcmi linturnih jdn1.1cinR, elcmrn i v:klonl:r
algcbre j IinaJilitl:c geomeHijc

1'1r MuJlilmd 8ratkouie:

Malcmaril:a-<!ifcrro("ijaini ratun (unI:6j( }ednc r(omj<:nlji\,'~

mr MuJumd Brllnouie:

Malcmatii:a-inrcgralni ratun fllnlcijc jcdnc promjnljivc, funl::rijc dvijc

promjcnljive

dr Miloj Tomie;

Difcrcncijalnc jedllliCine

dr V Peri':, dr M. Tomie:

Zbirh rijdcnih zadalaka iz malcmRril:c II, I'csh I: cldr.rencijalnt jednatine

dr V

p"ri~,

J. H

Tomi;

Zbirl:a rijdcnih liIdatala iz malcl1llltiLe!l, svcsb II:

Difcfcncijalna geomctrija, viks/nll:i, linij\ki i [X>vriin~ki infq;rnli, ,'d:torsl:a atlllJiz.a

P. Karacli::

n,

sv~ka

Iff;

th V. p"ri(-, de At ramie,

Zbirl:a rijcknih zadalai:a iz malcma\jke

P. KaraCie;

Funlcije l.:ompJcbnc promjcn!jivc, rcciovi, Lar!1UOV~. (rum(cm:o.ciji!

M. Ku/ilie;

Zbirb rijc.knih zacata\.:;!. iz Jll~tcl1latjLc f: ocodf'tdcni integra!

mr I-l. Fad:ic,
mr V. [)rayr!tVIC:

Difercncijailli ra~un runlcija dvijc i vik rromjcnljivih -torija tconjc i mctodit\.:c zbirlc 7.:JdalaL! sa rjdcnjima

V. Dragi/:cn'C',
mr If. Faktic;

Odredcni i viksfrul.:i integrali zbirlc :t.adatab sa Ijdcnjima

R. J:i:>.l:orit.,
Z. Stupilr:

Zbirka ladatal:a iz matcrnalike sa rjclcnjima, t~p(Jtatrl8. i n>7.!lJUHima (malematiCLa log:ila i ~Lupovi, algc:ban:l~ .!ruktuIT brojtVil: idnil,'inc i
oejcdnatinc, p,')linomi, <irirmc!itb 'I gt"omcrrij,1:i niz)

IIIr

,\{r

1-1 Fa(kic,

t. Ljub(wi!, A, BoJnjak'
A. 8oJnjd,

420

C. Ljubodc:

\l

obllku l<:pCli-

u obJilu rcpdi!orija tcorije

Zbirla rijdcnih udataJ.:a i1 malcm;II!\.:C za e:l:ooomis(c, I dio

Zbiri:a rijeknih udalal:a iz mal ems tile za ekonomirli:, II dio

i mcwdickc