KONU DETAY

OCUK ETM ZERNE FARKLI BR BAKI

Dr. Muharrem Yldz
Rabbimizin biz ciz kullarna ltfettii saysz nimetlerden birisi de evlt sahibi
olma nimetidir. Btn peygamberler, slihler, erenler, evliyalar dier btn Hak
nezdinde makbul insanlar, tertemiz masum, toplumun menfaatlerini kendi
menfaatlerinin nnde gren, fedakr, hogrl, mtevazi ve alak gnll
nesillere sahip olmay hep yce Allahtan dilemiler, bu ztlarn, kelimelerle
ifadede zorlandmz yrekten yaptklar saysz dua ve niyazlar yce kitabmz
Kurnda en gzel ekliyle ifadelerini bulmutur.
Bu niyaz ve yakar insanln rehberleri olan peygamberlerin dilinden Kurnda
deiik yerlerde vurgulanmtr. Bu anlamda Hazreti brahim,1 gizlice Rabbine
niyazda bulunan Hz. Zekeriyya2 ve Hz. Meryemin annesinin3 dilinden hayr
dualar Kurnda zikredilir. Pek ok ayette ocuklarmzn tertemiz masum,
gnahsz, gzel ahlk sahibi mmin ve Allah yolunda hizmet eden Mslman
kimseler olmas gerektiine ve yle yetitirilmesi hususuna dikkat ekilmitir.
ocuk eitimi konusunda slm, Anne-babaya birtakm sorumluluklar yklemitir.
Bu sorumluluklar ksa ve z olarak u balklar altnda toplamak mmkndr:
Hell Lokma
Her anne-babann ocuk daha anne karnnda iken dikkat etmeleri gereken
nemli vazifeleri vardr. Bu vazifeler o kadar nemlidir ki Efendimiz (sallallahu
aleyhi ve sellem)in ak daha anasnn karnnda talihsizdir; sad anasnn
karnnda da talihlidir. (Mslim, Kader 3; bni Mce, Mukaddime 7; Buhari, Kader
1) mbarek ifadeleri iinde ocuun, daha anne karnnda iken sad ya da ak
olduu hkm henz verilmeden nce her trl tedbir alnmaldr. Daha evlilik
karar verilmeden nce yuva kuracak genlerin ve mstakbel anne ve baba
namzetlerinin bu konuda gsterdikleri hassasiyet de dnyaya gelecek bebein
talihinde nemli bir rol oynayaca gibi uzun mrl mutlu bir aile iin de
mspet bir katksnn olaca muhakkaktr. zellikle bunlarn en banda geleni,
anne-babann yediklerine-itiklerine-giydiklerine dikkat etmeleri, haram
lokmadan ve haram kazantan saknmalardr. Daha yavrunun sperm ve

yumurta bulumas anndan itibaren gdas, annesinin davranlar, giyimi

kuam, psikolojik hleti, maneviyat yedii itii, ald her trl gdas; anne ve
babann daha nceki ve daha sonraki tavrlar da onun ak ve sad olarak
yazlmasnda nemli vesilelerdir.
Eitim - retim
Yeni doan ocua sevimli ve manas dzgn bir isim koymak her anne babann
ilk grevlerinden biridir. Peygamberimiz (s.a.s.) ocuklara isim koymaya zel bir
nem vermi ve manas gzel olmayan baz isimleri deitirmitir.4
Eitim ve retimde ilk basamak ailedir. Anne-baba vakitlerinin bir ksmn
ocuklarnn eitim ve retimine ayrmaldr. ocuun dinini diyanetini, okuyup
yazmasn, Kurn okumasn, gnn artlarna gre binicilii, yzmeyi ve
dnemine gre atcl retmelidir. Hayatna, salna ve geleceine hazrlama
adna faydal olan ve ihtiya duyulan sporlar retilmelidir. Kt alkanlklar
edinmemesi iin megul olabilecei meru bir mzik aletini kullanabilecei bir
eitim aldrlmaldr. Aksi takdirde ocuktaki bu potansiyel meru olmayan
birtakm yollarla bir ekilde ocuk tarafndan telafi edilmeye allacaktr.
Gzel rnek Olma
Anne-baba, ocuunun yannda szlerine dikkat etmeli. Kesinlikle yalan szden
kanmaldr. Doru szn yannda doru hareket etmelidir. Konuulan szler ve
davranlar arasndaki eliki ocuun gvenini sarsar. ocuun yakalad bir
tek yalan sz ve davran, ocuun zihninde yaad srece anne-baba
gvenilmez biri olarak kalabilir. Onun iin ocuklar yannda davranlar yle
hassas ayarlanmal ki ocuklar evlerinin iinde anne baba deil de onlar birer
melek farz etmeliler ve onlara gvenmelidir.
Kardeler Arasnda Ayrmclk Yaplmamal
ocuklarn biri dierine tercih edilmemelidir. Sevgi vb. hususlarda yaplan bir
tercih ve gsterilen kk bir kusur anne-babay ocuklar zerinde etkisiz hle
getirir. Bu tercihler ayn zamanda kardeler arasnda kskanlk duygularnn
ortaya kmasna sebep olabilir. Bu da anne ve babann farkl muamelelerinden
tr, ocuklarn uuraltnda bir nefret uyaracaktr. Yusuf suresinde anlatlan,5
Hz. Yusufun kardelerinin Ona duyduklar kskanl ve sonrasnda yaanan
hadiseler buna bir rnek olarak verilebilir.
Bir gn, Bedir Ashabndan olan Beir b. Sad hazretleri Peygamber Efendimize

gelerek yle dedi:

Y Raslllah! Baka ocuklarm da var; ama Numan baka. Msaade
ederseniz servetimin u kadarn Numana vermek istiyorum. Resul Ekrem
Efendimiz (s.a.s.) Beire:
Dier ocuklarnza da o kadar verdiniz mi diye sordu. Beir, Hayr! dedi.
Bunun zerine Allah Resul evresinde bulunanlara dnerek yle buyurdular:
Allahtan korkun ve evltlarnza kar adil davrann! Sonra da Beire
dnerek:
Sen, ocuklarnn hepsinin sana ayn derecede muamele etmelerini ister
misin? Beirde:
Evet, isterim, deyince, Efendimiz, O hlde byle yapma! buyurdular. (Buhar,
Hibe 1213; Nese, Nuhl 1; Tirmiz, Ahkm 30; bn Mce, Hibe 1.)
Yine bir gn bir adam, Efendimizin yannda oturuyordu. Bir ara adamn yanna
adamn erkek ocuu geldi. Adam ocuu pp dizlerinin zerine oturttu. Biraz
sonra da bir kz ocuu geldi. Adam bu sefer onu da yanna oturttu. Allah Resl
(s.a.s.), iki ocuunu bir tutmad iin adam ikaz etti. Belli ki adamda hl
cahiliye kltrnn izi vard.
ocuklar Ciddiye Alma Onlara Gven Duygusu Kazandrma
Efendimiz ocuklar zerinde ok ciddi olarak dururlard. ocuklar, Kendilerini
karlad zaman O da karsndaki ocuklara bir byk insan gibi iltifat
ediyordu. Onlarn kimisini mbarek srtna, kimisini kucana alr ve hepsine eit
davranr, gnllerini alrd. Bazen bir sokaktan geerken, ocuklar oyun
oynuyorsa onlar byk insan yerine koyar, onore eder ve onlara Esselm
aleykm diyerek selam verirdi; ocuklar da Ve aleykm selm y Raslllah!
karlnda bulunurlard.
Allah Resul (s.a.s.): Sizden biriniz ocuuna bir ey vaat ederse behemehal
onu yerine getirsin! buyurarak, ocuktur, yalan sylesem aldatsam da bir ey
olmaz dncesinin ne kadar yanl olduunu vurgulamtr. Kendisi de bu
konuda en iyi rnek olmutur.
Eitim retimde Tedriclik
ocuk bilmesi gereken eyleri bilmeli, bilmemesi gereken eyleri vakti saati
gelmeden renmemelidir. Hangi yata hangi eyleri reneceini konunun
uzmanlarna mracaat ederek, Be yanda, on yanda, on yanda bir
ocuum var ne yapaym? gibi sorularla onlarn dnceleri alnmal, yalarn

gerektirdii dozda ve seviyede eitim-retim verilmeli rehberlikte

bulunulmaldr.
Eitimde Uygun evre Hazrlama
ocuklarn mkemmel bir ekilde yetitirilebilmesi iin ortamn ve evrenin steril
ve mkemmel olmas arttr. nk ocuk ortama gre ekillenir ve bir anlamda
o, iinde yaad ortamn ocuu olur. Bunlarn banda ocuun ailesi ve evi
gelir. kinci olarak okul, nc arkada ve dost evresi, drdncs ders ve ett
arkadaldr. Beinci olarak da sosyal hayatta kendileriyle temasta bulunduu
kuafrden terziye, al-veri yapt bakkal ve markete kadar eitli alanlarn da
sayabiliriz. Eer ocuklarn gezip dolaaca ortamlar iyi belirlenmemise steril
bir evre gelitirilememise ocuk bir gn bir zararl virs kapabilecektir. Onun
iin eitim-retim ortamn evden balayarak sosyal hayatn her nitesinde
ocuun mkemmel yetimesine msait hle getirilmesi gerekmektedir.
ocuklara efkat Gsterme
efkatin terbiyede ok nemli bir yeri vardr. Bu konuda Allah Resul (sallallahu
aleyhi ve sellem) en gzel rnektir. O (s.a.s) Allah, ocuuna merhamet
etmeyene merhamet etmez. (Heysem, Mecmauz-Zevaid, 8/155)
buyurmulardr.
Allah Resul (s.a.s.) yannda zel hizmetinde bulunanlara o kadar efkatli
davranrd ki anne babann ocuklarna gsterdii ilgi ve alkas onun yannda
ok snk kalrd.
Enes bin Mlik anlatyor: Allah Resulne on sene hizmet ettim, yapmadm bir
eyden dolay Niin yapmadn? yaptm bir iten tr de Neden yaptn?
dediini hatrlamyorum. Beni hi azarlamad. (Buhari, Edeb 39; Mslim, Fedail
13; Tirmiz, Birr 69)
Efendimiz (s.a.s.) yabanc bir ocua bile anne-baba st bir muamelede
bulunuyordu. Kendi torunlarna, evltlarna ise o kadar efkatli ve merhametliydi
o her gzel ahlakta zirve olduu gibi bu ynyle de aknd
Onun hayat- seniyyelerinden birka efkat tablosu arz edelim:
Allah Resl namaz klarken secdeye varnca Hasan ve Hseyin gelip
Efendimizin mbarek srtna binince secdeyi uzatt. Oradakiler:
- Y Raslllah secdeyi uzatm olmadnz m? dediler. Efendimiz de:
- Olum srtma binince acele etmekten ekindim, eklinde cevap verdi.
Namaz gibi hu gerektiren bir ibadet srasnda bile, peygamberimizin ocuklara

kar duyduu bu efkat anlaynda btn insanlk iin rnek alnmas gereken
ynler vardr.
Efendimiz (s.a.s.) bir hadislerinde Uzun klmak niyetiyle namaza dururum,
derken bir ocuk alamas iitir, annesine sknt vermesin diye namaz ksa
keserim! buyurmulardr.
Hz. Aie validemiz naklediyor:
Bir defasnda bedevlerden bir grup, Raslllahn huzuruna geldi. Bunlar bir
mnasebetle; Siz ocuklarnz per misiniz? dediler. Sahabeler evet dediler.
Bedevler, Fakat Allaha yemin olsun ki biz onlar pp-sevmeyiz. dediler.
Bunun zerine Allah Resl: Eer Allah sizin gnllerinizden rahmet ve efkati
karmsa ben ne yapabilirim ki? buyurdular.6
Btn bu gzel rnekler bize gsteriyor ki ocuklarn terbiyesi ve anlayaca dil
sevgi ve efkatten geiyor. ocuk sopadan, tehditten deil, anne babasnn
efkatini kaybedeceinden korkmaldr. ocuk iin ebeveyne gven nemlidir.
ocuk; ebeveynin, kendi aclarn elemlerini paylatna inanmaldr. Onlarn
zntleri paylalmaldr. Onlar iin anne babann gzlerinin buulanmas
ocuklar zerinde unutulmaz izler brakacaktr. Bylece onlarn gznde anne
baba daha saygnlaacaktr.
ocuun Din Eitimi
Her dnyaya gelen ocuk slm ftrat zerine doar. Onun farkl din ve
inanlarda yetimesinde anne ve babasnn nemli bir yeri vardr. Sonra yaad
evre, ald eitim ve grd terbiye ocuu ekillendirmektedir.
Kkten Camiye Gtrme
ocuklar daha kk yatan itibaren dini duygu ve dncede salam bir
zemine basabilmesi iin baz hususlar gz nnde bulundurulmaldr. Bunlardan
ilki, onlarn daha kkten camiye altrlmasdr. Mutluluk Asr anlamna gelen
Asr- Saadette ocuklar camiye giderlerdi. Gnmzde ise ocuklar camilere
gtrmek cami adabna aykr gibi grlyor. Hatta camiye giden ocuklar baz
hain ve asabi yallar tarafndan camiden soutulabiliyor. Hatta bazlar, dinden
soumalarna, ocukluklarnda bir ihtiyarn kendilerini camiden kovmasn sebep
olarak gsteriyordu. ocuklara yz ekitmek, ka atmak onlar korkutmak
yerine onlara cami sevdirilmelidir. Mmknse onlar camiden kovma yerine
hediyeler verilmeli ve namaza sndrlmaldr. ocuklara cami, Caminin bahesi

sevdirilmeli ve her zaman onlarn duygularnda mabedin kutsall canl

tutulmaldr. Bu hususta da rehber olan Efendimiz (s.a.s.) camide cemaatin
iinde namaz klarken torunu mameyi omzuna alr, eilirken yere brakr,
kalkarken de yeniden omuzlarlard. (Nese, Sehiv 13; Muvatta, salt 85)
Peygamberimizin (s.a.s.) ocuklarn camiden karlmas konusunda sert
saylabilecek herhangi bir cmle ya da tavr asla sz konusu olmamtr.
ocuklarn Zihinlerdeki stifhamlar Daha Balangta Giderme
Namaz ve daha baka dini konularda ocuun bir ksm sorular olabilir. zellikle
ie dnk ocuklar bu trden dini sorularn anne babalarna byk bir ihtimalle
soramayabilirler. Deiik vesile ve vastalar bulunarak bu konuda ocuun dearj
olmasn salamak ok nemlidir. ocuk byrken iindeki sorular da byrse,
zamanla her phe her tereddt, aklamas yaplmayan her dini mesele, manas
ve hikmeti anlalmadk inanla ilgili herhangi bir husus ocuun kalbini sokan
bir ylana, iini kemiren bir kurda dnr. Hatta bazen bu istifhamlar onun i
dnyasnda bir yara gibi o kadar hzl byr ki, bir gn o zavally tamamen yere
serer de farkna bile varlamaz. yle ki o her gn babasyla camide namaz klsa,
L ilahe illallah dese tesbih ekse de o aslnda tereddtlerine yenik dm ve
vesveselerin anda erimektedir.
Bu adan ocuk deifre edilmeli, zlmeli ve hibir zaman akl, kalbi ve ruhu ile
bo braklmamal, srekli olarak yana bana gre beslenmelidir.
ocuun Grebildii Bir Ortamda badet ve Dua Etme
Ev iinde ibadete ayrlm bir yer olmal. badete bir zaman ayrlmal. Be vakit
namaz imkn varsa evde cemaatle klnmal veya ocuun elinden tutulup
camiye gtrlmelidir. Dualar aktan yapmal. ocukla birlikte dualar etmeli.
ocuun yaplan dualara min Allahm! demesi salanmal, Rabbin kendisine
yaplan dualar geri evirmeyecei onlarn anlayabilecei bir dille anlatlmaldr.
Peygamber Efendimizden rivayet edilen dualarn birounu sahabe-i kiram
bizzat Efendimizin mbarek azndan duyup ezberlemilerdi.
Sevdirmeli, Nefret Ettirmemeli
Din sevdirilmeli, nefret ettirilmemeli. Kolaylatrlmal zorlatrlmamal. Skc
ezbercilikten uzak durulmal. Kafalardaki bin bir trl phe ve tereddtler izale
edilmeli istifhamlara cevap bulunmal. Allah sevgisi, honutluu, peygamber
sevgisi akl ve mantk dairesi iinde kalplere yerletirilmelidir. Bu yaplmadan
renilecek sure ve dualar onlara ezberletmeye almak ocuun dinden nefret

etmesine sebep olabilir. Dersler sevimsiz hle gelebilir. Alt aylk bir ocua nasl
ki yetikinlere ait yiyecekler verilmiyorsa yle de belli bir yaa kadar ezberleme
meselesini de ocuklara zorlamamak gerekmektedir. man uuru ve bilincini elde
eden ocuk daha sonra onu kendisi ezberlemeye alacaktr. Konu sevdirmek,
dndrmek, benimsetmek ve belletmek erevesinde ele alnmaldr.
Kutsala Sayg Hissi
nancmza gre birtakm sayg gsterilmesi gereken kutsal kavramlar vardr.
Bunlarn arkasnda birtakm kutsal anlamlar ykldr. Bunlar ocuun
hafzasnda ve uur altnda yer etmelidir. Bu da o mefhumlarn sk sk tekrar
edilmesi, sohbet konusu olmasyla zihinlerde yer etmesini salar. O evde bu
mukaddes mefhumlardan yer yer bahisler ap srekli gndemde kalmas
salanabilir. Bu da ocuun hayal lemini megul edecektir.
ocuklarmza rnek insanlar anlatmak, onlarn hayatn anlatan ya gruplarna
uygun pedagojik ve mesaj ykl din kitaplar, rehber olabilecek kitaplar
okumalarn salamakla eir de denilen bu kltrel kimlik ve deerler
retilebilir.
Sonu Olarak Nasl ve Ne Anlatlmal?
Davranlardaki hassasiyet ve titizlik; eitim ve retimde temsil etme ve rnek
olma; muhatapta, anlatlan eylerin tesirini gstermesi bakmndan nemlidir.
Rehberlik yapan kimselerce ocuk Allah ve Resulnn ahlk ile yetitirilmeli.
Kurn terbiye ile eitilmelidir.
Efendimizin (s.a.s.) rnek hayat deiik boyutlaryla, ilgilerini ekecek ekilde
anlatlmaldr. Sahabiler ve daha sonraki salih kimselerin ve Hak dostlarnn
hayatlarndan gnmzn anlayna uygun olan menkbelerinden rnekler
anlatlabilir. evrede sayg duyulan, sevilen mhim ahsiyetler nazara verilmeli
mmknse onlarn ziyaretine gtrlmeli. Bir byk grmenin, onunla
tanmann hazzn hi olmazsa mrnde bir kere yaamas salanmal.
Dini merasimlere katlma, camilere cemaate karma, Kurn- Kerimin, Mevlid-i
Nebevnin ve gzel ilhilerin okunduu merasimlerin yapld yerlere
gtrlmeli. Ruhu coturan sadre ifa veren ortamlarla tantrlmal. Gzel bir
arkada evresi ve rnek rehberler bulunmal, yaad ortamn her trl
olumsuzluklardan arndrlm meknlarn olmas salanmal.
ocuklarn sosyal hayatta, arda pazarda mnasebet kuraca kii ve yerler iyi
seilmeli. D evrenin her trl olumsuzluklarndan korunmaldr.

ocuklarn izleyecekleri film ve tv programlar eitici ve retici programlardan

seilmeli, uluorta filmler izletilmemeli, safi zihinler kirletilmemeli, hatta
mmknse ailecek seyredilmeli, seyredilen dizi veya film zerinde kritikler
yaplmal, ocuun gr ve dnceleri paylalmal ve yanl davranlarn
mzakeresi yaplmaldr.
Hlasa, byle Kurn bir terbiye ile eitilen ocuk artk Kurnn talebesidir. O
Allahn mtevazi bir kuludur.. Allaha kar acizliini idrak eden gnl Allah
sevgisiyle zenginlemi fakir bir kuldur. Artk onun hedefi, Allah rzasn ve
honutluunu kazanmaktr. Onlarn hayat dsturu ve prensipleri yardmlamadr,
kardeler arasnda fnileme bir buz paras hkmndeki benliini kardelik
havuzuna atarak eritmektir. Onda Hak dncesi esastr. Hak kuvvette deil,
kuvvet haktadr.7
Not: Bu alma M. Fethullah Glen Hocaefendinin ekirdekten nara adl
kitabndan anlay ve idrak ufkumuzun elverdii lde istifade ile
hazrlanmtr.
* Aratrmac - Yazar
myildiz@yeniumit.com.tr
DPNOTLAR
1. Bakara, 2/128; Furkan, 25/74.
2. Meryem, 19/4-6.
3. l-i mran, 3/35.
4. Bkz.: Msned, 4/345; Mslim, dab 14; Ebu Davud, Edeb 66; Tirmizi, Edeb 62.
5. Yusuf, 12/5.
6. Yurdagl Mehmedolu, Hz. Peygamberin Merhametinden efkat rnekleri,
Diyanet Dergisi, Mays, 2004, s. 46.
7. Glen, M. Fethullah, ekirdekten nara, s. 166-176.