mnogo knjiga u jednoj Hfiisairsve knjiga NOVASADRZAJ 17 SVEMIR 18 Svemir 20 Zvezde 22 Noéno nebo 24 Sunce i Sunéev sistem 26 Planete 28 Mesec 30 Komete, meteori i asteroidi 32 Astronomija 34 Istrazivanje svemira 36 Rakete 37 ZEMLJA 38 Zemlja 40 Kontinenti 42 Vulkani 44 Zemljotresi 46 Stene i minerali 48 Okeansko dno 50 Okeani i ostrva 52. Planine 53 Doline i pecine 54 Glacijacija 56 Reke i jezera 58 Vreme 60 Klima 62 Pustinje 63 Sume 64 Zemijina biosfera 65 Ugrozena Zemlja 66 Spasavanje Zemlje 67 ZIVISVET 68 Evolucija 69 Fosili 70 Dinosaurusi 72 Podela (klasifikacija) zivih bi¢a 74 Biljke 76 Cvetovi 77 Listovi 78 Drveée 80 Jestive biljke 82 Gliive i lisajevi 83 Mikroorganizmi 84 Zivotinje 85 Beski¢menjaci 86 Mekusci 88 Insekti 90 Pauci 91 Rakovi 92 Vodozemei 94 Gmizavci 96 Ribe 98 Ptice 101 Domaée ptice 102 Sisari 105 Domaéi sisari 106 Cula i ponasanje zivotinja 107 Seobe i boravista 108 Lanci i mreze ishrane 109 Ugrozene vrste 110 Rekordi i poredenja Obican sto (enka) (marae gemmaras)113 LyuDsko TELO 114 Ljudska vrsta 115 Ljudski organizam 116 Mozak 117 Nervni sistem 118 Od 119 Usi 120 Koia, kosa i nokti 121 Miris, ukus i grlo 122 Skelet i zubi 123 Misi¢i 124 Srce 125 Krv i krvotok 126 Sistem za disanje 127 Varenje 128 Mokraéni sistem 129 Endokrini sistem 130 Reprodukcija i razvoj deteta 132 Medicina 134 Ishrana 135 Alternativna medicina 136 Prva pomoé Ontice 137 VEROVANJA, OBICAJI I DRUSTVO 138 Mitovi i legende 139 Sistemi religija 143 Ostale religije 144 Veliki mislioci 146 Oblici porodice i drustva 148 Obicaji i obredi 149 Ukrasavanje i proslave 150 Novac 152 Politika 154 Javni red Beli plese Arabi ol 155 UMETNOST I MEDJJI 156 Arhitektura 160 Likovna umetnost 162 Slikari i materijali 164 Fotografija 166 Pozoriste 169 Ples 170 Balet i savremeni ples 171 Tradicionalni plesovi 172 Muzika 174 Klasiéna muzika 175 Popularna muzika 176 Muziéki instrumenti 178 Knjizevnost 180 Stamparstvo 181 Radio 182 Televizija 184 Kinematografija 186 Animacija 187 Video 188 Novine189 SporTOvI 190 Sportovi 191 Olimpijske igre 192 Trkacke discipline 194 Skokovi i bacanja 196 Dizanje tegova 197 Gimnastika 198 Borilacki sportovi 200 Dvoranski sportovi 202 Kosarka 203 Ragbi 204 Fudbal 206 Kriket 207 Bejzbol 208 Igre palicom 209 Golf 210 Sportovi na vodi 212 Plivanje i skokovi u vodu 213 Konjicki sport 214 Zimski sportovi 216 Sportovi na tockovima 218 Sportovi gadanja 219 NAUKA I TEHNOLOGIJA 220 Materija 222 Atomi 224 Periodni sistem elemenata 226 Energija 227 Sila 228 Elektricitet i magnetizam 230 Svetlost i boje 232 Zvuk 234 Elektronika 236 Elektronski ra¢unari 238 Matematika 240 Tegovi i mere 242 Vreme 244 Motori 246 Prostor i vreme 247 Biologija 248 Fizika 250 Oruije oop Jews D Pore 18. Ke » 251 TRANSPORT, KOMUNIKACIJA I INDUSTRIJA 252 Automobili 256 Bicikli 257 Motocikli 258 Vozovi 260 Brodovi 262 Ratni brodovi i podmornice 263 Letelice 267 Simboli avionskih kompanija 268 Komunikacije 270 Jerik 271 Pisma 272 Izvori energije 274 Industrija 277 Putevi 278 Gradevinarstvo___ ERAT RnR EE Eten Te ee ete 281 ZEMLJE SVETA 282 Fizi¢ka karta sveta 284 Polititka podela sveta 288 Severna i Srednja Amerika 290 Kanada + Grenland 292 Sjedinjene Ameritke Dréave 294 SAD — savezne driave 296 Srednja Amerika 298 Karipske zemlje 300 Juzna Amerika 302 Juzna Amerika — severni deo 304 Juzna Amerika — juzni deo 306 Evropa 308 Island + Danska + Norveska « Svedska 310 Velika Britanija + Republika Irska 311 Spanija + Portugalija » Andora 312 Holandija + Belgija + Luksemburg 313 Francuska + Monako 314 Nemactka 315 Svajcarska + Austrija + Lihtenstajn 316 Italija + San Marino + Malta 317 Finska « Balticke zemlje 318 Istoéna Evropa 320 Jugoistocna Evropa {29 Hemi to ff mara 2 glow gets anin Serena Re 322 Zemlje na podrugju bivse Jugoslavije 323 Kavkaske zemlje 324 Ruska Federacija 326 Afrika 328 Severoistotna Afrika 330 Severozapadna Afrika 332 Zapadna Afrika 334 Centralna Afrika 336 Judna Afrika 338 Azija 340 Izrael + Libija + Sirija + Jordan 341 Arabijsko poluostrvo 342 Centralna Azija 344 Indijski potkontinent 346 Ostrva Indijskog okeana @ ft Ait sons 347 Jugoistoéna Azija 348 Istoéna Azija 350 Japan 351 Ostrva jugoistocne Azije 352 Australija i Okeanija 354 Novi Zeland i pacificka ostrva 356 Australija 357 Antarktik 358 Zastave 360 Izrada karata 361 Sirovine 362 Poljoprivreda i ribolov 364 Stanovnistvo 366 Zivotni standard 368 Svetska ekonomija369 IsToRIJA 370 Prvi izradivaéi oruda i umetnici 40.000-10.000 g. pre n. e. 372 Prvi zemljoradnici i gradovi 10.000-4.000 g. pre n. e. 374 Egipat + Mesopotamija 4.000-1.500 g. pre n. e. 376 Sirenje carstava « Trgovina na Mediteranu 1500-600. g. pre n. e. 378 Stara Gréka + Uspon Rima 600-1. g. pre n. e. 380 Imperatorski Rim + Poceci hri8¢anstva 1-600. 382 Islam + Vikinzi 600-1100. 384 Mongoli « Krstasi 1100-1250. 386 Marko Polo « Crna smrt 1250-1450. 388 Renesansa » Amerika 1450-1550. 390 Verski sukobi « Akbar Veliki 1550-1640. 392 Kina pod mandiurskom dinastijom + Vladari + Ropstvo 1640-1750. 394 Prosvetiteljstvo + Napoleon 1750-1830. 396 Previranja u Evropi « Britanska imperija 1830-1860. 398 Americki gradanski rat « Otimanje za Afriku 1860-1900. 400 Prvi svetski rat « Ruska revolucija 1900-1918. 402 Meduratne godine + Komunisti¢ka revolucija u Kini 1918-1938. 404 Drugi svetski rat 1939-1945, 406 Hladni rat « Bliski istok 1946-1959. 408 Nezavisnost Afrike « Drustvene promene 1960-1975. 410 Bliski istok + Kraj hladnog rata 1976-1994. 412 Velike civilizacije 414 Vladari i vode 418 Istrazivaci 420 Bitke i ratovi 423 Revolucije i prava 424 Arheologija i istorija 425 INDEKSSVEMIR SVEMIR Procenjuje se da u poznacom sve- iru postoji 100 milijardi galaksi One su grupisane u ogromne super- galaksije i razdvojene ogromnim praznim prostorom. EVOLUCIA SVEMIRA Sata se da je sve mirastao pre 13 mila godina u ogromno) eksplaii,takozvanom ‘elikorn prask (Big Bang). Orprilike 300,000 sri pe lem cane gu obi tora ’ tama poznac of a Fiera jo et “Winns tana Trenbe rabemih sen pot dase Ssunje nomi aga 2000 pti pose ‘hig pea See sore ines Pre 11 lian rrapednuc ‘odo telus ‘reno ve med ‘Mlcenog pr. Pre ibid gig Irvskovitog ola borelapaienes Since te 38 goin Pong a vaca ‘Zam jl) ara pornatoj panei ‘every re kok] poste ies. ‘VELICINA SVEMIRA Pregnik svemiraiznosi oko 26 ailijardi wetlosnih godi- tna, Svetiosna godina je raz daljina koju svetlast preva 1a godin dana, a iznost ‘9461 miljarda kilometara Napovtsin Zemje BUubUCNOsT SVEMIRA Vecvo sive rani proto svemira mors su pun nesidjive Vins nih rmase¢ja nam pravapritoda jos nije poenaa ah, Ako te materije ima dovoline,njena gravitacia ee bi mogla da rans’ Sen semi eo i ‘Ako je nem doveln, sree svemira ie into dak na ie mel rear Prskenia an Nevin ms pode ~~ Peover OSLE VELIKOGA RASA pra edhe ake ova one nace Veliko stimane Sy moe eu jade hoskonaene fie, sla proce Evoluia Soar wove Tale. Size shape? ‘onda vetno, mond smo ‘Semis Sled semi? Toil Vlog atimanit KORE toads ce mip Kl Govie 1992. pda sala KOBE Semitaamondacese! (Cami Bach Expo ~ (catat fn ponovo rod a poradnakog sien) pvt su aca fis namiestanos: tee u sent. so now ok me Ta mea ua ec pa ‘SLAVNI KOSMOLOZI Kosmolori proucaaju mastanak i gradu svi Isak Nj (1642-1727) pio Maks Plank (1858-1947) objavio ie wojom tenor 1900. eine a Aller Ania (1879-1988) cpa pace eae ona ha ‘acai ie "Eee saeemene see priory “Sesser Sonne Rekao ‘coempie Tino emit dase jedapanete oss Jedtmerlow more rece so Coble Povo bi sre ko id anne oes samo eae penton materi Ein Hab 1889-1953) patio Amo Pe den 1933) Sen Maing 962 Tepe kd Robert Vion roden 1936) ook oto je do vlog. eri salvo perdi hrs 0 pod! ee mie nein ‘min rups ‘lai gai , knee pact ameagome bn Micon m posal oe {spre ner | a Frown od prime Veg pa. eniacie Let a maj Sct vei} Zemin “enone "im W000 kn TN kn elo 18SVEMIR Ovaj deo knjige podinje od nastanka i veligine svemira, objasnjavajuci najnovije teorije 0 njegovom moguéem kraju. Tu su i brojke i éinjenice o svim aspektima svemira. Dati su i najbitniji podaci o planetama, zvezdama, Mesecu, kometama, meteorima i asteroidima, kao i kljuéni trenuci iz istorije istrazivanja svemira i velikih astronomskih otkriéa. Svemir « Zyezde * Noéno nebo * Sunce i Sunéev sistem Planete * Mesec * Komete, meteori i asteroidi » Astronomija Istrazivanje svemira * RaketeSVEMIR VRSTE GALAKSIJA Galle su ogromne grupe wend koje na okupu dri zajednicha grav Waeos a se tac. Jv se weazim obi lenin seas) Mice put fe spiaa galas 220000 Dg oe suinnasprion neat : sprechom nepravilna gaiksja. Spine pers ee he Gata eg Spica ° mo doko Imau da spinlss ks st [an apr cok aa 7 vie masa od gato abe, | a ee — ‘read, oj iss oko Sela Nac 06 Hotere » vie Neca Eoiene a zane | [Nac vas a Eigere ‘000.000 Nace7 ing 1 ‘20010 SPIRALNA SVEMIRSKA PRASINA I ZONA IZBEGAVANJA SPREckoM ot wurnenn Gesicekosmicke pratine maja prtnle mnogo manj od hijadicog dela ee ee ameter, tilimea, pas mnogo manje ad eetce dima. Oblac vi esis rl njaju nam pogled na svemir er raprsju svetlost koja doll sa zvexda ‘Franek Conran pes, ifgadem od ian reds hode KANIRALSKA, Kanal gaije a podvea lia aaa Toth ive {inrjhos agomes grata pia ut rage many gale PopAct 0 MLECNOM PUTU [oe 1 ii gna a [Prec "100.000 svatiosnih god [Nees dice | 2080 tows gs [Bites etc ca 000 tosh otra CENTAR GALAKSIJE Nevo adic prikzan je cencar Bale Me Tis olen’ sw jm je vervarag items rapa Meduzvendani promot 1000 mic Home serene a uno rere Tom pe pripadjy elke rh vita, mann do naan vem [NEPRAVILNA’ Neptie plalsgeas eee oteden oie U nna selves hove zeae, 4 Boge asin Zora tahepavania sje ZANIMLJIVOSTI O KVAZARIMA * Kear su bls seta dalkih gala, sii od proseene pala. * Energion th snabdevaju ogromne ce upe loje ms oaboe one Fr © Najdali objekt w pormatom svemira je kvarar PC 1247 + 3406, udalen od nas 13,2 miljrde sverlosih godina, * Godine 1989. kvarat PKS 0558-304 je 2a er sninuta emiovao onolko energie koliko Sunce lgpust 2a 340,000 godina. 1 Nal i pro odksiveni kevazar je 3C-273, udaljen cad nas 2 miljarde svedos: nih gona. Njegov sj) je jednak sj 200 galssia keer Nabe mende Gala Mleta pu 100 sels 100.000 vedo pedina olin, Sve do otktica radioasronom Bre pedesth gina XX vel a ame sbunjaa tama, pram Tae pretezal acbomy hoje an da at x hlonfet vende tdickegiskoje. vi delovi nae galaksje su bil skriveni Ranalranje ine Not itumert a mogl do prod kz ‘pine One non ene, ‘bl pau we pala, ao of dk plate NEVEROVATNA PUTOVANJA Pusnigki mlaznjak bi do nama nablie sede Probie Kenai purse 5 milona godina. [stom avions bi ddo Sunca trcbalo ZF ® gotioa Automobil koji bi se tspinja breinom od 100 km/h stigao bi u seem za hilad sa, Leal gion porn mein S milions rom 26 wil eos polina edi 19SVEMIR ZVEZDE RAANJE I RAZVOJ MASIVNE ZVEZDE ‘Se mvezde potinju 2vot kao ogromni oblaciprasine i gasora reakcije u njeno} unutrasnjosti. Na okupu je dréi samo gravitacija, bez koje bi eksplodiala. U prvoj fazi tivo- ta zveada proizvodi energiju stapanjem jezgara vodoniika u jezgra helijuma. Vast ZVEZDA Veeina svenda pripada sista sa dv ii vite avends, Tako s¢ Minka (u Orion) sastoji od ‘wi rende, dok th je w Kastora (w Blzancima) Seat. Zvezde nastaju gstz rojevima iz magia ‘Oke 600% th onajeu grupams, na okupu ih det _ajednitka gravtai. Nase Sunce je donckle neobign ato Sto je jednostruka veda — par @ Os. Fi env mae EKLIFTICNE DVOINE WED Natok ei w esi ace linge ee ‘Slow prac pos jen ire rope =~ PROMENLJIVE ZVEZDE Tsu averde koja ve menia si. U nok laevis na ‘iho eves daat do ‘doplon wo mera oppoman pone i Take blk tine na tj tin seeds “pa Zenda je ogromna kuglausijanog No. newindian i ‘ ns Sune mie naj rvenog dina odbc vodonika koju zagrevaju nuklearne og dine hea pj nebo hijoda pena ka planer angina st eine “ora rel st sana cd dj paving pout we pa ies 2spmens ee ences, Posinja nuke elke. Peo rain obs a Praduel wat Hod je mncane place clo ene ‘ZVEZDE REKORDERL NAJSLABIJA POZNATA ZVEZDA je smeda zvenda RG 0058,8-2807, Kojo je apsalra vidi sj mil on pa abi od Suncevog, [NAISJAJNIJA BOZNATA SUPER- \w aprila 1006. Jasno se videla i daju. [NAJBR/ POZNATI PULSAR jg PSR 19374214, koji se okrene (642 puta a sekundi Lak KAO PERO Na Zen ei prowng, cjg per vio mala Ni povin neurons send, ‘ono bi zbog ogromne gavitaciic Bio eke Lape” modula zsletnje na Zeri NOVA je SN 1006, koja je buku ZANIMLIVOSTI © Precik crvenog dina: do 100 ela puta veci od Suncevog, Precnik ee oe Ervenog superdin: d 1000 arene Hes puta vei od Sunevog. Br Sec wrmurcto I st cgi Trico wa mina Yager aba oan op mi taperor lae0j energiji koju bi Sunce zatlo 2a sdevet miljardi godina, 1 Proscena galaksja ima 100 mili- ZvezvE GLAVNOG NIZA Zaeada provodi najveti deo svog tivora u glavnom nizu. Od mase vende zis njen sa, boj, povainsa cemperatura,vligna ‘aivorn vek. Nase Sunce je mata rveada,tipiena zvezda proseéne velicine i temperature. Seat pea ‘oat aca Baoan _ @ee jardzveada~ kad bismo ih brojali [Seer veo po 3 u sckundi, bilo bi nam pote bio 100 godina da ih izbrojimo. es slelsjsjelsis|s 20Kade poset zie Din mer $i U jes hel fasion pra her Spoatn slo siete Bina even sem a Najsveruye zvezpe rae ve Shupanje ‘eee cpp abocon i price kao malar Subse. Jeg se wai ice 2 moje sek, Prerworena superna abe inh ends gue kale planets Nino Jeg ug ujoes rears grotde, petals prized nei | mig fran pl open sino ‘iatooat tone wed) cS 2a, dort ao Sn la ri 36 as Set ont 7 ‘Mra 2a, gai 2 Cons an * a] ‘ae gerne = aiean 2 room pain m0 2a Gomi ¥ [Aeon aan | Rewben gine = ZVEZDE - — ——— Ostaci suPERNOVE Jed éuvenu supernova su primed kineskiasuronomi 1054, godine. Nieni osaci, oblak pratine | gasa, takozvana nebula (magna), danas jasno vide i zoe se magna Rak Ta maglina se danas Si breinom ‘0d 1500 ken/b, sc je 130 puta vite ‘od najvece brzne kere Sarum V koja je odielaIade na Mose ‘Smet zvezpa Zacata si tivo wglarnom nizu zveiva iw cksplorit ili kao planetana maglna.Zavisno od veliin,dobia jedan oft blk, pa se pretvara ubelog parla, neuronsku werd tt cru rapa seu run ne Be na pnenese RE oe eurnowsna zvezoa a] Sinem) coctrann ston aca tate 3 aie Soules SE petaherealle jue, wont ee ee Sie tam = PULSAR < > Preosale neuroske 2vade naj scp jo an i Osea sea ake magnets pi ilo 4 froma ad Zoning Habre, Sgereteye aka mop) pvr Ciead yg, ama istic apo ek ogomin rl ena nur | ne ps poe grome grave oe Sac miu a bona pane oan ster Nia sls Pp in: aan Jere pes uta oa spe rmaivnii oS Put kro cm pa ‘Gea rn peje tlk aka da bi ston Ae pu nu otra Take eepune 21SVEMIR raznim grupama zverda, tako- avanim sazveidima, da bi se u njima éine likove koje Ijudi ve¢ hiljadama godina posmatr i prepoznaju, NEBESKA SFERA Nebeska sera je ramisiena ogro- rina, rriajue, spl kugla koja ‘obavija Zemlju ina Kojo se nalaze vende, Zaprava se vr Zemls, a overde su acbacane po ctavorn svemiu, ai ta zamishena kugla pomaze astronomima da se orien isu na nebo, opi poloza)2veada i pratenjihovo kreane grag ret taut eta — aa nin nooo Se NAJSTARJA ZVEZDANA MAPA Najsarfa mapa nea oven je 1987. grna van grobaice na aniverie Zaotong w Kanu, Kina Nelkana je 25” gine pe Drevni narodi su nadenuli imena lake snalazili na nebu. Zvezde , EHEMorERE Topol NOCNO NEBO —_ NOSE HENS tn it aera Ne Eee eetconm plitgetsertombe —— oeScetr eTe “pee ot Sires ju aga: wer 14.00 fans oaoate Severna on “ean Zann) foi pit rer MESECNE ZVEZDE ee en net ee rosea oe Zepto patie (ee Su ZVEZDE ZODIJAKA “Tokom godine Sunce se poi pred svakim saved toda s odredeno vreme, Ti atonomsk atu se rrlikaja ‘m 7 s cod astolosih Oa Blend ried (lawn) Get) (Cae) rr) Bmert— Shap img 2 ei Do apr Bmp Dh 2d 22 spomiar | 22NOGNO NEBO ‘NEBO JUZNE HEMISFERE Na jugs aijedna zveads ne let na Zemjinoj os otacie pa dakle nema polare 2verde june vende mnogo upecatlji ote sen Ubauenosr ZVEZDA Kee inj bla Zapravo moa bi iyeoma udallene jedne of drug, ali gedane st Zemieimaju sin sn =_— Voge borpaye “ Sidhe” ai Zt umenler- Mien put ‘ile put i Kamora saa ate, kadpogleda sites od ers ‘plate spl ‘a Kern ike 19. fase «nebo ZANIMLIVOSTI + Sirius je pre 2000 godina bio erven i Rimljan ‘mu Setvoval ervene pre 1 Neke “nverde” se bro kreeu preko ncba ali to zapravo nis ve tack! satel, koji zon i sumrak odbijju Sune zrake, + Galasiia Andromed je maialji objekatvidljiv golim akom, er je fod nas udaljen 2,5 miliona sve snih gona ‘ Suri Kine su imali po jedno savedde 2a sve ia sakodnernog, Aivota — postjal si nebes actor rnebeska konjutnica | nebeske adn POLARNA SVETLOST ‘Aurora borealis (scverna zon i Aurora australis juina 0 ‘arena sy sve koja se mogu vide «blz polo. Polana dost rasa wsudary Sunceog vetra $3 Zemjinom atmosferom (id st 25). SAZVEZDA SE MENJAJU Szeveha igledju nepromenliva i vtna Ipak, tokom stotna hiljda gina serde senjau polotaj, pase menja tage served 1. Veli meted bewnpe 700,000 ga vide dre li 2 elk moive bak Ton pine Vg NAJVECA SAZVEZD/ Uamaoine | Sraeime | ea reg | oy [Hom oaSVEMIR Nes SUNCE I SUNCEV SISTEM “irae tt Sunce je zvezda u srcu Suncevog sistema. Heo ‘Njegova ogromna gravitacija drai devet planeta, asteroide ine njihovim putanjama. Suncevo nuklearno reaktivno jezgro proizvodi cnergiju koju Sunce zraéi kroz citay sistem. ANATOMIJA SUNCA Nallearna fia ujeagr prervara vodoik uwhelijum, pa se ako sevaraenergia koa se dize do forosfere, odakle zat u svi Karo pr poston Se _— Ha ean pl ona konvcje. ———~ Jae ie i Ao foatere: Nona rompers jeoko 1.5 millon “C Fotofers of povnis d Sunea Tenperstura niga union. sedan je oka 500°. Popacio suncu strc mir gone py Pre pebia Zoi Tam oonkm 000 MS a) same Zone se at eros ra) vat zai neg ees salicost of Ze "496 ronan 7 Tempers ne acts ar ogee “bon eR | “Tempernnura gra ‘14 milona " - “orem ovine ‘576 =O Vodlonitni jig delje kao vel noklearn a eee ere a ‘alr U a vod Rone i et is are Bonpomoial Walia" oe z= PovrsINSKE POJAVE NA SUNCU FAKULE 280) SUNCEVEREGE Sone oebint lap Ta pd mali ada ZANIMUIVOSTI Tojo polstujuutwomoser,Tolsa —pat pojajusew poorima flovkine af 14000 umbriaom od Svea oko 400°C * Jedankvadratni mete Sunéeve Sy Pe 510 suede Naa al Sunde apc povein ve kao 600 hid eucoolo| oto. Sarae ath pe rg pr wom pu Sialca od 100 at Eaivsu mprene pole NeSunceo) jogs jb asroat Saat ioe Forint haan wesine”” — Scue t3 provuberanca je 1946. godine SEireon cet 012 osiglavisinu od 700.000 Iilometara, i 0 samo jedan st © Za samo jeu sekundu Sunce daje energia 35 mliona puta veeu ‘od struje koja # u SAD proizvede « Sungevi beskovi mogu da prekinu radio komunibacje na Zemli, ia tows magmetne oluje i zbune price koje lee na velikeudaljenosi. Granule sa szjna, medusobno raadvojena podria preenika nckoliko totina km, telativno ‘kratkotrajna jer se medusobno, SUNCEVI BLESKOVL ae? osu ogromne i nepredidlvecaplni-U njima se olobada ener milion spajaj iran jew Suncevo| sme, Mogu da bsce mina ps ves od energie pve {Teme miljed ora Sanove mas stomuke bomb SUNCEVE PROTUBERANCE Rate gromnim plunenvira vodka Tojc uke pris da orone, aoa soja Sunde magneto poe, Nee pment * Sundey chvator se okrene 2a 25 dana, a pal za 35. Zona aracenja fokzene 4 svakih 27 dana. # Kad bi se kina sols adn slr unc, opano eaten gra ui bi saver on ZeEVOLUCIA SUNCA TSUNCEVOG SISTEMA Sane stem je mastao pre 5 mila godina ka masivan hla gas | exc eda | kame- ta. Kad je nastupilo sizimanje Sungey sistem je w pocetku Oblak se zhog gravituije satima. Od kamenih éestca najblisth Shaka of sopseneetine, macjulcitpe seria 2 3 pmo ints Lamers Rape suse slepile w planete usted Zaranyuyuce razmere| Hetiosrers Kd peti Sanca bo jednak isin dale one, Jupiter bi bio elie kao nena pv. Zemlja Wi bila mal eta od venice Smarr sunca 1 SUNCEVOG 1 Zs pect goina Sunes ce, tan omnev nara 100 pus, Nj “palin je ce ara Merk sistema Balj od Sunes, materi, spol Sunéevo magneto pal hess, prtee si van granica Seneog stems Nu ie ell ena este, tkorvanog Sunde (olamog) vt, oj scrd h hnwee Stoeraa tinea enon si, audaje od belioste, piralno 2 Posle os milion godina, Sunce = potrositi sav preostali vodo nik, Nc gor spn slojei ce se raplinut w steric ea planecna maglina, 10 jest redaleoblakgasa i cetica patine, Tako nastje Sunce, koje sia i topi led w unuscatnjim detovima {male planete), Na vetoj udaljeno: nakuplanjem drug plancreeimala oblastima sa manje je planete nastaju spore. SUNCE I SUNCEV SISTEM Suncu sevaraju se planetezimali sti od Sunca planetsimali su od hanmena i led Kare pais psinja 4 Gerad le hae plancesimal rs, posto piace pes are, Ni TELA “hie Tal pin neers oe v3ac00 | es000 eer ‘Wasee| Sean 7a Va 51118 1783 jNepaun 058 0775 aie ‘ene | 7a en vere | __ 70 Me emt | aa ‘Soe ‘S282 2270 Tae cy (Steno mene) A) 3 Pres jeg ee na rj prevor {beg pati, superguca etd veka ‘rps Lao Zen Ona pollo Ola preva ano ei Span planeeadaniegSunevog, sia Ge se dae okt obo tog pant, al a ogo eo) waco 25SVEMIR PLANETE druge aveede. Nase Sunce ima d planeta, koje se dele u dve grupe: i kamene unuteainje i gusovite i spoljasnje. UNUTRASNJE PLANETE Mesh, Venera Zest Mary a takosvane goursin c iresSae od mens mea manje su od poh ash dhinov, aw atmos aj wo mao aon ‘heluma, Zen je, lo nar porno, jedinaplsera nat kp} ie roe MERKUR Nats fe oe oko Sones, Ne jena se nai ogromni Wren Kaos, pres 130 km \ ome Seooe sexy VENERA To emaimonostife inet: Ataf pri bi sdeobio Hosta vein be ‘opi kel oblcs ZeMUA esi jedi nam Poznaa plane ieontdon | tenom ‘oo, a ojo} mote ‘Srscodn se. Frias sain mens hog pomerania f tchonaie pose ont nett | spate nun 290 ans Mate crvena plane, csnen om "Otkaiveno fe da me kj se oil ed Mars re ml {i godina ne edie arabe hoje bi mogl bi foe ‘a edna cbt. 26 Paton jem inal planet cod oh onal plane e @ Mearns RELATIVNE UDALJENOSTI ‘ Purane ceriei unuratne planet leve bli Sunca Merkur; kof je majbliai Sun, bai mu je 100 pura ego Plato, ve Wren ana Mas san UNUTRASNJE PLANETE. ear 7 ne tr nat oie wa “a vas wo tren a a “a8 are oe or Werte ines | HrTGam | akon | Harvard) operator / in Het SAD, Fi ae ar a sae ra & ji L8/ 1919, Hipoters 1924-1930, Tex Vetkog 1929, Edsin Hab 1932, annem radio leap veaire enka (x: 10) earn’ (1885-1953), amesidk signal je oi ack finco jeamen&ks fu formule belgts Sstronom, pron 1 peierelcear terme teonom Vero. nail Zoe Lene Svat dase ose (in0s“1980), Niewra Sie (1875-1969), (1994-1966) wkd nauk penn Improvzoang abiena Uunwinishod. A. Fidman (1888-1925), jews do ee ‘evince {e Mlcinog pur Fos eno pomaka 1930. Placa oko smenhi stronoan id Tombow 1906. Ein Hab Kort okt 1965, Kosmisho 1967-Prvi polar 1986. Sveminka soda 1990, Hal stem teleop poradinko macenje (CP i919) ete je Dato pola pre sike —_lansian obiew. To pot se Bn 3K (a koje ve vere Diosin Bele 1943), jengrahomete aire esp wera, dhl septa joes macnn porekloa i Batista Lome. mnoge sn poled na ere Velog psa) er i ” su Amedlang Arno Perea 1933) 1 Reber Vion 2001. Najveci elekop ma a Wi vey Lange ey esse = ihn eepa = spe 4 even Amiens oa hvatanye ( 1851967 ~~ af aon onesASTRONOMIJA RAZVO] OPTICKOG TELESKOPA ASTRONOMSKE MERE cpa im mut ik oboe aa io sali deo ncba. Usaesavanjem su stvoreni mnogo bal instrument SvimiosNa cooing Secon gine rai Koja ed prea aia a Tofino mere ela oie sae ‘Gi mans tomers, Scan pepe C98 oj dias dobre ja ro or pe 117 millon soci kad mu Zim or tal decane REFRAKTORSKI TELESKOP Veo wakleno votive (objet tabi vedo read Uk kj se Sra a alo soo oka) eva Pow rot {SS dl eee (Geran cin avn refakeonks ‘Sha sente vie " intone i “himanje pod vio olin lon ff weoms tno Zana pi hare nba. iar — Fe coalan > zen wpa Relekonk tsb ne sp srelon etivom, noo ake CRVENT POMAK {anole ogilsom, n dna = Brin ojo se vend eek nam ii od ms motemo edie som yp ga fois na mao gledlo snjne seo, Ako se rea ada, ts senog sea eae pa se ve Hoje rc ba bj, Pato false dative pomeraju pra venom dels spe, ost praca we lah jetmnogo las nara vio duis Aton ee ene poral ee Lemna Agee eg vel soo, {5 Watmosie ede upp eo oddone naa med teks steele Zrii Tae a Zen, poumata vi ASTRONOMSKI REKORDI =a NAINIZA OrseRVATORIA nj ceskops alt mdniku “vena wa Houmstj, 1.5 km ispod zemlje Kadserenda — amen dea uma Dal Fj se poms sine esice iz semi, nein kj bee problema role kor Ze. Nir plac # pa pute vlog rer igpnjnognarcoos cnc NAVECA eananouicna RAD aNTENR tna pret od 305 mea deo jai wisps Aree gadena Fe priodno rau brims tua od Zemije, jene taane din se poner pe apsorpine line omen pox cveni. NAJVECE SVETSKE OPSERVATORIJE [Opeeratoris isnot ving tone Portrke ae a NAstARUA sACUVANA [rc Ae SAD oe OmsEVArORyS WA Sl No aa aiet ome feste Comsting-Dae u mestu Kjongéu, u ‘22a eran wieskcy, | Wino) Korg Iegradena je 632. godine. annie ome ta 168 ame Posarract INSTRUMENTI Teleskop za posmaanje ‘idive el mops se roucia smo nce clase dating hoped vem lop oi haa dy taste dine cctomaphcinog tas 291), a emer ole moguca:ja astonomima da store “Keine fore Set 0 . aa _ 33SVEMIR . 1926, Rae ma ine 1944, Rte ISTRAZIVANJE SVEMIRA oe edie bhp pocine U oktobru 1957. SSSR lansira (001200. Kine 1536, Rakes na teat aie Kisconik lob pio u Zemfjinu orbitu Spuenjik 1, Crea laces jeoaretl porate Sr prvi vestacki satelit; time je {irra Kp Icholaie Vert fon Bri Rabe V2 potelo svemirsko doba. 1965. Ameriha sond Mariner 4 ne tala ne Maratal veda al St Prva enjy nemo io wx komo ey 1966, Soveuka soda Lane ce Mex Amerie vonda Lanar 1968. Svea opseratorjn lanes daprowavaulraljbicau eT america atone sti mets may ‘Orbe | pra pre pana wie Foveline Mees Rei weminkl bod Deca 8 spa ize Meee Ap 1969. Pr jadi na Meee taser roa ‘pel xia pve take we. 1982, Portna Venere simlensw bot sone onde Vnen 13. (= a podcinim emer kas moins ——=epeorhrakte Agena, Lama 9 lain M Olin pe a ie ne = 1974, Slike poraine Mri te 1976, Ameria sonds Viking 1 yn aretha sn Marner 10 cena Aten daneie a ks Yn de open toes. So pring ena ‘aiadotn ie meteoaoc Fina Venere 9 Puke edo profes 1983. Utne ii 1977, Amerie soe \ amerika ein Wadi 112 aane prema \ ‘pet 18 aj 2palninjin places dae Marner \ m Powrina Marsa Sanda Vader ‘wre 1 we rd ae 198, Remote rcs sector Mekbens plow be vegans Ls] eink ‘da Cadi Pro brane popraak sci (Sear Makan venie Sori oma avo pomaraje. rw Meth Ure 1986, Noa 2 kira de tc prnenore ‘ko Wana Semin iad Centr nese UF epleni a hoy jc tolam sro tae Heleva, omer pesmataia ject onde iat suka da dota soja rnadmot u sveminko) i rakernoj tchrnologi « Sleanje Apole 11 na Mesec je preko tcleviaie praia trina ovecanstva © U svemira je dosad bilo vise ‘od 300 ju. ‘© Kad svemiski brod napus Zermju, sve gubi tin, pa nepricescene svar lee {ard Pige i hrana se pakaju privezanekesice, pa se pravo ie jh i honzumiraj, ipo ih izolcionihsojeva © U svemirskom brodu vazduh se stalno obnavja i ist. U svemirskoj stanici to se neprekidno cnt mesecima, cake! godinams. * Zarda kojoj su se sklapale rakete Seaun V oko je veka das se ponekad pod tvanicom shupljal blac. # Kosmonautima ss vemitske seanice Sau 4 nj bio doce povearak na Zemij ck a ad {polar sistem za preixavanje ‘aduha, ana aidovima se pojavia plesan ve U drm tontinazona Sucew 14 Nason. oer cae vos [os eros ASTRONAUTSKO ODELO Sveminka odela (kafandet) ‘moraju biti oxporna, kako bi stila asronata od sii mereotida Veeinam imaja gradene rasladne siteme, kao i zatamjene, fick ce vzire koji site astronaute Od sajaSunca. Svein odela su fa Zemlji ilo wa, alu svemiru ‘SVEMIRSKI REKORDI [NAJDUZI NEPREKIDNI BORAVAK USVEMIRU costvaria je rusk kosmonaut Valeri Potakow, koji je uu sveminko) stanic Mir proveo 417 dana i 17 sai, u periodu fod januara 1994, do marta 1995, PRVI BRACNI PAR U SVEMIRU Dili su Ameranci Mat Li i Daudi Dejvs na svemisskom ‘atla Endestorw sepeembeu 1992.SVEMIR ISTRAZIVANJE SVEMIRA U oktobru 1957. SSSR k 1926, Rakew na tino 1957 Lani sali, seen seseci i cvek emi — jek ISTRAZIVANJE SVEMIRA. 1963, Pra denn Pre tive bien wemins (1934-1968) ok Rae bnsira Obat200 Kip 1934 Rae wt Ceikes game ew kokeobiu 1957 er ae CAE oh 1962 Ameri sade ru la u Zemfjinu orbitu Sputnjik 1, prey arr L Monta wiake sods Mariner pe 1964, Dane ke prvi vestacki satelir; time je ih eran kop Vine’ Vener ies ns ca pocelo svemirsko doba. Jj Copia dene Te pie Anmibiek ie nacina, Misi slabe i smanjuj se, roe astronauts morajfedovno ve dag ne ontaju ita je “dole”, pa zaro techa rodowno proversvath citkulaius baker se raxmnotava ee puta brte nego na Zemaji, agubitak ravnotete nove parva "sveminks bales Syeirsia STANICA vals mirskoj sani pu dugo da tive i ade nema: Nave’ opi a em emoguci, ovde mogu da ty ne gu da taj Kees. Gk | pouinama, Svemiske Ea 9 Pele dab eu jedaom Sarid dine dona Pomocn vite raketa. = = 35‘ZEMLJA ZEMLJA ‘ZEMLJA JE JEDNA OD DEVET planeta Sunéevog sistema, pers po veli¢ini i jedina sa dovoljno kiseonika 1 yode, neophodnih za nastanak 2ivota. AY We Tronye: ONASTANKU , Guse abla pasora i pratine Novosrorena Zemlja potela 1 rise ine Sure 2D jeduse pl sopra To je bilo pre 46 mild godina. nox sta. Grotde nikal Plante su nase od ove su poronulii sori Zemin tomlin dat stena hoje st jexgr, 2 powsina su prephavil prowl bla, dean eopheni ena ANATOMIJA ZEMLJE, Zermlia esiojio nckik ljeve tea oko exe od gota ila, So jlo bhi, to mu je tempertra va. eos Dehn: oko 640 km / Debi: 6-10 an Sastan sen iene ‘nim ma pov Ome Dein oko 2900 km Ssav: pete Crt ste, ermato dlinitoo stp ispod 80-150 kan Sst pecan fn gone, sit eae Fnac Peni 2700 “Tempera 8 anaes emi e procera 900°C Sear Ev pote a Zenljina kore po 3 diem pete Tokom miliona godina kora je odeblal, a pojavile su se Fmiljarde godina. U potctku i vulkanske erupej. Vulhanski suo usijanom stenu plurale gasov su stor atmosferu, nogobrojne male plot, 2a kondenzovana vodena para je spunila okeane. NAJDUBLJE BUSENJE ZEMLJINE KORE Najdubl dik na sve proteus Zemju 4.2 km. Geolosko iststvane je siglo do 12 km spod Zemljine tia tn) pornine Ipak, jos wel se nije stig do dna Zemijine kore more 38ZEMLJA ZEMUINA ATMOSFERA “Atmos je slo gsona oj oleate Zen, Del sea ex glayna soja: twoporterstatesfera, fe Sastoji se od 789% azo, 219% ksconia i 196 vodene par dg ga. mow fava Zemij od preveliog ‘arevanja laden Si planer od Setog uiaub- fastg cena, desl ernie Ves deo Zemfne kore nasi 6 Zass i dann mena Ka doen je pre skoro 35 mijn godina ‘vkupme place (st 4041), hoje alo if sel Koninenaa tnato racikovao rasa al ai krune po iveama, Kontinend su ol danny Naar ene na Zemi ‘tsalnom pokret, ponent sama duboko posi ig remena ‘ unutratjot Zener Popacto zeMuyt ZANIMUIVOSTI oa —} + Oddnos kopna i mora el semesscme povrtina kopna 29.2%, [ies A rr povrsina mora 70,8%, 1,088.218915000 rt. (50877796889 male) [27 _ 05m * Kad bi automobil moguo da vori -—— bez raustaljanja oko ekvatora bri nom od 100 km/h, treba bi ma 16 dana, 16 saci 45 minuta da zavei ZEMUINO MAGNETNO POE oblate Ka bi vorio oko Zemle Rasopljno gvotde sj Zemjinom spliaijem jxgriproiwodi Severn do Jutnog ola nazad, erin ju, koja oper sara Zemin magneto paljeOve pole~ $8880 bi 80 minuta rane, jer Rafer pra se vie od 60.000 km user. Zemjino magneno em ie porpuno peavina gl. He povremeno menj sme. Sever poste jug i obratno, Jose ne ana + Kopaeu koji kopa rapa kroz 240 910 dopa, Posen promena polos dog spe 30.000 Zembu betinom od rnin, odina, trcbalo bi 24 godine da signe =... sa drugu strane Geogr plort (Geigal Sevet itn relvakze sem Zemlino) — | SAMO UBOD IGLE vt ean sop Uaitoko | Kad bi Ze bie veka za ‘kao jaje, najdublja busotina Macs poi iki ebusena ne bi proba Mage i sku. _. pel ers ud 5 posting Sovrog efor Ott mags ls LT nije le Cantino smogncang pla poksrsia nor blk Pee msc amo sles ne fe nage ae 39KONTINENTI Kontinenti su sedam ogromnih kopnenih masa kj tine ved don Zaz ine lope porn, U stalnom su pokretu, a pokrecu ih sile iz duboke uunutrasnjosti Zemlje. Kretanje kontinenata naziva se jo8 i kontinentalno kretanje. KRETANJE KONTINENATA Pre oxpilike 250 miliona goin, ontinent st spent jalan ogeorni superkontinent, ‘nanan Pangea (Grek “seeer"). Tre 200 miliona eat 2a cae sates age is cee. cae sia ie Antarktika PRESEK KROZ ZEMLJINU KORU ‘Crt prikaze presck kroz Zemjina kona na ekvatoru, nen. Pane Kens INDISKI OKEAN ZEMLJINE TEKTONSKE PLOCE Zemin kora je podeljens ma prostrane eit mae fee ne ploge, 4 medusobno se uklapajia kao ‘elk slglica. Na mesma ge ploce iif ad shee mos be se kontnend | ona 2.8135 mons godina Pangea se randvojila na dve Jerupne kopnene ‘mate: Gondvant i Laurarju, Pocom ‘ase odvojile Severna Amerika i Evropa [nia je pocela da se krede ex Aziji pre onpelike 120 miliona godina 2150 miliona godina Zemla bi moqls iegledat ovako. ‘Aika bis aspala nada dla, vei bi sea sever soja 3 Erropomn, ‘Avra bi se Katealjon, 2 Kalifornia bibl Spear Al, PLOCE I NJIHOVE IVICE Zemljna kor eso o 15 ghvih ploca. Vecina ploca ubueuje i okeanske alne dloves ipak,neke od ajith judivo okeanske, Navéniei mogu dds im odrede granie pracenjem i vulkanske aktivnst Soman vit oxeanKONTINENTT ‘VELICINA KONTINENATA ZaniMyIvosT — STrestcmm| ipa Aaa aloo poporetartins = rant | jedrake Aa = ‘eaasico_[ v7.76 | * Eoopa i Ameritas aja oko 4 cm a [eos [ acs |r| Ata mel ai com susan [amar [06 | rain opie bie nade Sk rt ‘samo | siooao | na Aja jeje sremoumercho hap er rassa7=0 | eens] need ilu topo pon Some [Tamer | * Kaninenale lot su deel oi 70 ke, = = 2 kent sto oko 5 km, TEKTONIKA PLOCA “Telsonika plea je teorijao rome kako i zaito se Zealjine plocekreéw.Plote se na granicama selva, rzzdvajaju il lize jena ane ae cst nasa ora sae Seenocearas geben ‘ZONA PODVLACENJA (SUBDUKCUE) \ ‘sua dja plots ceo jada malegne preko dug pris ew dubins eee. Oak NS sane se ‘sea granice, nazvana mona podvlatenja il subdue. teppons tests alana ivcama okra, ge dei, womeaeuzee) —_ontinentaln place navi preksanje oka, echo [Nitulsim granicama mje dab podmork voi, ‘Trorige 0 Kretanju en ara Nauenii jot nis tao aryl alo hecanja Sages coe BRZINA KOJOM Zens poz, al por nckoiko ton, fenton isedok | RASTU NOKTI re predielaj komi, gaa tei wel teas sje: yowrccy geavracis fo je oxprilike plas hoje sara Plots na adjookean- | {2 ie orpt co ‘auras ‘in phim ie bina Kojo rane sonora ‘oka wicina, | 9a ukama eter Grae aaj i enue pee plo a SS udu od mesa tena. Haden eevee aneke su brie od ostalih. renee CEO ten | fer eee (beni Kianjem poako se spusajuabog ddorana RELATIVNE VELICINE KONTINENATA "gs “29 "TRANSFORMACIONE RASELINE Teansfrmacione reli prance sa koja dve pote Wn jedan ddrage Naor) vr rica exo $j emis hog Mana cena (iw 44), Take rrfora- ‘ope raseln eas San Andreas wkahfor SUCELJAVANIE U sar dja homtnemalaih pots Zenina hors cnt abi lis. Dom satearani plea ila se vel plains ana. Hala And af enrich plots. artes Toda re pl mone wen spd tamer bpm elses poss ena tops bre Tan pie Spd Seep pod ia tnt og ad sringsben ge Neoprene ‘rn rasta alle wk fan @ Seven Aria 65 Tektonske ploce se kreéu raaiticim brainama,ZEMLJA VULKANI ‘VULKANI se javljaju na mestima gde magma (rastopjenestene) rode iz dubine Zemlje prema povrsini. Magma move da erupts kao crvena uatena lava ili da eksplodira kao oblak pepela i vulkanskih bombi. Vulkanska aktivnost stvara neobiene predele sa gejzitima, parnim jezerima i klokotavim blatnim barama ride aj sli * nog waka te Tivovt 1 OBLICI VULKANA Ingled vulkana zavsiuglavnom od vest lave koja i ega inde. Gus, lpia lv evar vioke,srme walanske Supe: tka, pokremna lava stvarablago nagntesitove ili ple, ta ea KUASTIYUUXAN — PUXOTINSRIVULKAN SS atte Se gk eee rinbermiiaes peepee Soi, | Soaate iting veri pl, Srrasrivuat Tovrea Dilken ete ee el Eon Orde vlan poet ieodceare ‘VELIKE ERUPCHIE NAJVAZNUJL AKTIVNI VULKANI ‘VELiCina eR Kolcina ibacenog, Bo aki valkanaw iorisko veeme amos ian je agradans x svehn podraje Porecy oce co va rupee non nope ta ioe) ] Savane tone roars | soe Seta itenn fe | aae |e i pi ln St He Vtg, SAD so _| rea toe ites ei 0) ‘ee \VULKAN SENT HELEN cpa. St soo | a2 | some ‘ jc imao erupejuu maj 1980, Eksploia se éula | am roe ge |e | ter oe 1350 km deo, Viel pepeo i ga suse uli Sgeeela a — > nie obronke planes pognule sa 62 onbe ‘sa arm | se NAJIACA VULKANSKA EXSPLOZIJA Erol ail sedl jexe cepa vulhana Kakatau u Indonesj ‘aan se | nae an SBD. godine, Baal je stene 55 ken uve Elaplo- [Sembee _| ad —_ zis sc uw Auli 4000 km), a zemijres | Soma Ameria Ho 8) “aa {oj tad maa iano je abs sok 40. | MERE SAD, ee le (vii see 45): poginao je 36.000 pamper DIVECA VULRANSKA ERUPCHA ‘ean oa 8) Sala — bila erp vlna Tambora na Sumbivi [eens . 2 A Indonei 1815. godine Taal je vite od | Simian Ameria 0) 10 la? pepe. Oxo sesso 24 1250 m; | SLO ne Poginulo fe 92.000 hud Cate fa | Beer VULKANSKA PODRUCIA Na sve posto oko 1300 ih vlan, al sake godine ilu blisnivica plea koje ¢ine Zemin kor. fa maememrih ih je aktivno dvadeset do eset, Neki od jcc vutkana jomaceni na ovo} 5, Negina vlan UPCHE SLOZENI VOLKAN Slotens kop se lojra lavet pep. 42havaskim retimar 0 “ua i Ypahochoe” lava, ‘blk ja VULKANSKE TVORI ae stevie oe feaja pi vullanakima trupalama capo tarbojueprhla “Ta spedau dak, vullanski pepe vel kona renee per Ip mllarke bonbe Sua pepo mogn ees alls pina INE VULKANSKE BOMBE Koma jane live nba se soko swan | pee Kao vllanse bomb, LaPILE Koad je ov slp, prema Lito) eal kamencie, oni Ao pice ape pi ne or du Pie glo eed svat ob x cata aren PLOvUCAC Plovutse je stmt fovasa mnogo gs mehurce 2bog male sstine move de pla Reve VULKANSKA, PRASINA Prana icbatena ‘iva mokena stocinama omer dalek, godine 457 m i visinu To je vite od najuite grade na stu (Sirs Tauer, Cikago, 445 m) Ova gear nije wise akuivan, Se Get Zanimyivosti NAIVECt AKTIVNI VULKAN je Mauna Los na Havajma, Ima preénik fd 100 kn NAIVISI AKTIVNIVULKAN jee Leulalako u Cif: vsok je 6723 m. NAJVISI AKTIVNI GEJZIR ieste gir Sim Bout u Vsjomingu, SAD. Tehacae vod 60-115 mu visi. VULKANI VRSTE LAVE PAHOJHOY oo — PEST, aiiondiaacl eee ean | NAMI cErziR ii mesto erupeije, na kopnu ili pod morem. obladi, igleda | na Novo Zelanduy, | VULKANI NA DRUGIM PLANETAMA Mons Olimpus na Mary navi planina Suncevog sem, eprve fuel alan, itn Meson ina upenh vullaas aid mab posto a ne need 16 Jupheroy sli, aaa ta becoo prpnios por cu Wana a 160k Nallanska podeeama aktivnose gree voduiznad i ispod Zemjine walkanskih predla, uli gisovi ste, Bovine Tota saranje speckles 0 htotmalthpodrce ge wla va i danke ose rem porting Zee VULKANSKA STANJA Yesinn vulkan poli kro tt fae: ati’ vulkan je delovao Meigs pel ele odes tata so we mote Jama SELES. fame | rupee riemiojnen. Own SAO | ceo HOR pene | 7 a ono Rs pan owseopens | 7 Sant (Ta ra woreio.pene | 6 "a No 25nd cay 7 pang, Sec 020 5 ‘ri, an i ¢ ere Art Go 20 1050 s “Tarts, wares 85 7 etn een vee « ‘Sorta: Goer 7982 é Seth ta Sate ar ona a we a Votkanskt prepent Tea ZvOR MULJEVITE BARE FUMAROLE » maj He rdop mle ogu masa Fama Behan Slants Zeareins vod se pode , * je kate a mlasom ie van rs ral malik a poate is pode od simpson ceyznt Geir vs lei ‘ee bat ata fol Tod rmijom se veda u edi uni tener TRAVERTINSKE TERASE Mine og lh eve pote da m porsint Zmlc Sor prcsanes adeno hoje erie ese sagrosdo jacana. a 43ZEMLJA ZEMLJOTRESI Zemljotresi nastaju usted kretanja masivnih ploéa koje éine Zemljinu kkoru, Nauénici svake godine registruju cko $0,000 zemljotress li pod-hua vanja dla (slabi zemljotresi). Veeina i je tako slaba da se gotovo i ne primeéuje. Ipak, oko 1000 zemljotresa godisnje iaziva stete. Zanisre 1 EPICENTAR Zatise (hipocentat) je tacka w ojo) se dogodio aerate. MERENJE ZEMLJOTRESA Seiamologia je nauka koja se bavi proucsvanjem zemijtresa. Naucnic Pomoc sciemografa mee i beleze emljcre. Jatin aemljotes meri se prema njgovoj saz veliina dari \ provzveena engi) i prema posledicama koje stv. Jatina eobicno teri prema Rihterovoj skal. Poedice se mere premia pilagodenoj Meraljevoj sali RIHTEROVA SKALA ‘Ova skal je smislio Amerikanac Carls E Riier 1930. godine. Cn Rie (1900-1985) Weidinn [Weroaiveposesce | v [ renee so nr 2 gaa pir “ eae se oo 32 em ko epcarit goss Bage ctecna ra aren pou © | Prienoraan eooes 7 kaon a ‘Wo oan aos ‘TRUSNI POJASEVI Veena remotes se ala du ivica Zemljini cektoaskih loca ibiza nj (ii st. 40-41) Na ovo) mapi je prikazano dese ), Zemfjoresa koji su ‘dnc najvie tivo, Uzroct ZEMLJOTRESA Nao amos se svat (id se 40-41), ade se neravne ‘vie dvejutetonskihploca smogu zakaii jena ‘a drupa{inenads lati, st ce Pa remotes. aij carats! ‘es neds os Bc PRILAGODENA MERKALIJEVA SKALA Meralfjvaskala od Ido XII stepena meri zmljoese prema posedicama koje ostasiai, {ao tos np ofttena agra. Ov sal je miso Taljan Duzepe Merial (1850-1914), Stvremens vijay nazivamo “prlagodena Metal kala intencitea. @ 1 Lud game primesaju. U1 Osu gx poneki Ht Ovees sc unute IV Mogi ste wnuat {Mnerumend da ivr jad w adn a bie wbirs- grads mala samo nek hes ancmitee. Vrs sarcoma vim je Viei pret eV eu dk ia Sng ago tania spanvina og lil Posie pronn mete VIL Teshoge w wun V Neoouenom ga, VI Piet 0 yu vimece veins Hi, prelate mre 4 lis ote ma Gyre polars. tc Malasvora mace. Dima rte. Maker grams adj din NE pede Foe sta sike™ orpadsZidot pura. ome se gane ma vedi premtu, Veta Kae, nig padai De Opengedis Xue soninnls XU Suen gactremts "Al Cron newton Nor cvaie Reueciacese Juaap ited tuum Gast PENT PN, Ting SL lk Ha.ZEMLJOTRESI PosisDiceZEMUOTRES Seiten ns Zemijocrest nd Kop rac pea pa Cuenami izacivaju wtasna rararanja {a same gradove sa zemljom, Ako zemlores See dd pokrenu iz i vine prekine pune teeeb masa A font Telowpoiare, Podmorski stb cy ay 7 penljowcsizzivau ogromne ‘mime vais feds, hoje Ae Gai past hipetona 4 FT narast uogromane vodene tidove kad se priblize obal. PODACI 0 SEIZMICKIM MORSKIM ‘TALASIMA (CUNAMIMA) NAJVISI CUNAMI ‘kad iameten bi je sok 85 m, koro kao Kip slobode w Njujorku, Dojavi se 26 aprila 1971. godine na ose iigak Japan NAJTEZE RAZARANJE [Nejrsornij zabeletenizemjotes ddogodio se Japanu 1923. godine J bla Toki pee vena kc bila sagradena od drveai papa Podthtavanje tae sutlo ognjisa {inavalo mnoge kuéne potare Vacren sia je proguala grad. Poginulo je skoro 144.000 jul, suisteno je 575.000 kuea [NAJBRZ1 CUNAMI pputovao je brzinom od 900 kav; to je 2a 300 kan/h br od sveskog rekorda na vod (556 ken/h) postignitog hidravionom. Zens 192 jew Tb RASELINA SAN ANDREAS. ‘ZEMI GRADEVINE OTPORNE Hasintie Apacs on, | NVAISMRTONOSNO ZEMIO TRE mm —| NAZEMLIOTRESE SAD, predsurlia meso na kojem [MEP ais re eae Na trusnim podrucjima se grade poscbno se dodinuju dve Zemjne ploce Sarat a 1598, 0 000 konseruisane gradevine. Kupaste ii piramidalne i pura jedna kraj deuge brainom Fagg ia He aaa igaadevine, na primer, orporije su na rusenje ea 5c pine. Zembotrsi tego zgrade st verilalnim zidorina, Pplihavnja dasa cea ponckad — [Teab w cc ao Fibs Ga Sin Frcs et Pa or 200 conta wo Damgan, tan 358 200.000 en 7a 200080 Sec eee we 20080 Asan =, ae] ri sn 2 vwo0 | ni 7208 Foare-00 NAJJACI POZNATI ZEMLJOTRESI eo Cane | — soa sees ed eae ie a Wate a8 an | bin oi 7 om ‘ena Se Andes Kalo, sa |S 17] or 1 Zanimunvosr1 Porurst NA MESECU * Vesina zemljotresa traje manje od minuta ‘Vecina potresa. na Mesecut + Tals emotes puuju ror stenebrzinom Mie jNajduti zemljotres je trajao ceri min ‘od oko 25,000 km/h, sro je 20 puta bree od eee ren oa Men Ai 27 es 1964. ao jeri U pk lat Spork sas Marri eee i najatims,ubio je samo" 115 oso, Poul ma Meson, sara hog ree natlenosc, US ones + Ne uti ver dot mogu da imc ve ea predosere zemljtres. Tada se Cudno ponataju, | seizmoggafn inser Poti a bletene remotes bio je tu prmer pl sevq, pli lepeta sma, "| mena lojesu posal gee ae Meer invode. | amerc strona Hemoskop, izmislen y Kini 132. yodine pacovi i migevi napustaurupe, be isk 7 45ZEMLJA STENE I MINERALI (GEOLOSKA VREMENSKA SKALA Staroststena se odreduje po grolotkoj stale _ ‘ ‘remenslo) skal koja dell Zemjinu oi Na bilo kojem mestu na Zemlji, ako se kopa dovolino ie ee duboko, naici ée se na stene. Stene su gradivni = a = materijal Zemljine kore. Postoji mnogo vrsta stena, ee |e a sastavljene su od jedne ili vise vista minerala, Kevozak | Kara vcan(eonay | 0a Pewoaniwers) | 2 STENE | abe =f Nauka koja proucava stene nove se petrologija. | vets ‘To je grana geologije. ‘Pocen (apaha) | os Ls [MAGMATSKE STENE fine oui += Magmathe mene po od rmagmaste ene al | trapoe (uso send) Magne ss bje « Ie Femiiih bina Magma en arione Saree to ees me rot i aan rh Seek Meroe [a ‘inca Zine hte. feo vgn do Zene [ [2s ale ae [2a oman Palos [288 = [= Sir [os Oc os Karen 0 Fran ok sca | aa00 flac napeev coat” | (aan arose) ‘Zorie)_| | ijn Ka Sen Id ta aca tt na SEDIMENTNE STENE Stenesepreraraju cestce lj ramos vod, verar KRUZNI TOK STENA | Sve stene su u stalnom kruanom tok. He Peak we ala! 1 jamal, ow pean dams ogni es Fea monkom dn setesel Diamant — rat oncaexo Draco KAMENJE ‘Organs drapp kamen Drago kamene je ‘ing jog pore ceo pe, ‘Tuspaaja bin hae ea. tetkoat i ospornost — 1a habane. Tosti pao, 2665 oko 100 vena deagog = Aamenja. Najredniji Diamant Rabin su djsmanci, robin), Tyednc 10 Tene: 9 Fee 7-8 sani i sf Siem rant Se ed Nils Risin, ee Nalsies Ros Joma Nang In Taland, SAD, Zambis ‘ka Aas Bea) Buona, Laka Kelana by RODENDANSKO DRACO KAMEN ied rag rae Mo mene prey p<. tn et ‘regain o © ane wee Re eer eo. 4 Seti er on oe Dente Popular w 8 ek ts e- “ omy kr TRUKTURA MINERALA 4 Darnovsko DRAGO | Terdoca mineral zis od rapocea njegovih toma KAMENJE Dijaran i gafitou rc obli tog cement ~ Zanimyjivostt Nave dijamaneje bio Kalinan, | yglenka~ al imaju elie toca ii * Vise od poov ere te fal i=l in jer imu aiiea ite od polovine Pee Ni 10 unueeaoj gradu inkopanog alata vaca se ieee pod nem zakopano ee Phe em 2 fe trevorima banaka. pais Re “hia” je grekog poveran ss uted porela: yes zc ‘Soma eo mu dpe 7 Mindanao Ted, Nekad Sir ctor Tomar pugrsatna several da su hrs = Sena Sie led jie volo Tie it sat — smrtauo da vite ne mote Atom gre athe a8 oe Sdiboisicias | EEC, es ae alpina 1934, godine. | Use jan ple se ie = ater re sao u jedno) od iad of éeti mesecn, ings = cstga tw edo) od penn te bode dag Karari SeMENKE Sone Jecrotamtni Gita sa oe ah Tetina drag kamenja met se = el aglycone a earacima (I karat = 0.2 y). @ vesie Rec kara je arckog pork, eunmogmn | a pote od mazva seme togad 1o.0yenet‘ZEMLJA OKEANSKO DNO ‘Okeansko dno je najrasprostranjeniji predeo na Zemfj. Ispod okeana nalaze se planine visoke kao Himalaji, nazubljeni planinski lanci duai nego ijedan na kopnu, prostrane ravnice, duboki kanjoni i rovovi koji zadiru hiljadama kilometara u Zemijinu koru. Vecina ovih fantasti¢nih predela je jo$ neistrazena. Dinnt vutkant Dini vlan su vsoki ovo ii dimojaku, na dw okeana. len iebiiaju ‘mehusi pregrejane, cme vode. Jj se ‘na mestima vulkanske ativnosti, nha stednjookeanskim grebenima. agra REEF OKEANSKOG DNA relefa na dou okeana. KONTINENTALNI SPRUD_ PUK PADINA [sped kontinenane Dipak ans pers planing Kontinental plik je lago Kontinental padina espusea mote spi rua se da seedajookcansog. agi ies lojaokrtape smo ed kontinenalong pla vara bata et azine Keinene prem abislnim rami. Kontnental sad js eon pla. ‘Okzansko dno je mesto gle se Zemlina hora raza { sevara. Valkanskaaktivnost sredajookeanskihgrebena iis 40-41) sevarabrojne oblike KONTINENTALNA GLAVNI GREBENI I ROVOVI Vecina oli refs na okeanskom du sevara senna ivicama placa koje cine Zemin kor (vidi se, 40-41), Srednjookeanski grebeni nastaju rote oom tumetaradajanja dv plo, 4 ove waonama Scum subdukeije,gde edna ‘ploés ponire ispod druge. Najpustji Rovovi Tei palin sno attr ed nt pon, Rov ‘Okean att PP ope awe a er a van Tenet a Terror maine van [ eon moe mee ae ee eer ae Tartan ana _ [ani =| ae Tron Dh sane Ca 9 a op a PopMORSKI Anusara paynica poDMORSKA PLANINA rego SEOs Palmer ene See atnjes ponioe mor es cere Protea WiierageeSinemas eld clerics ‘keanskom i. ‘ete abulns nic. ‘SREDNJOOKEANSKI GREBEN 48OKEANSKO DNO. ‘SEDIMENT! OKEANSKOG DNA 1 bls obalesedimenti su loom mil pes i ljunak koje danas rke sa kopna. Dro dubokih okcuna prksiveno je glibom (esacima mtv vrij i blak). Koicinasedimenaes pomaze ‘autnicima da odrede starost morkog dna isi zidu dimnog yulkana na 2mm svakih milion femperitu od 105°C vee edna, mangan- ‘eile nego wo mote da pod. ——_-skom nodule tires. puso ion velcine zu groada Pera zaman at tuner Rov Satomi wou Rheims Bh fo teen | Sot ‘sanams abdul DIAMANT vesax, et SHUN 2 imriite Nines - * ‘wodama., Gal NAFTA GAS Up ead Oke 6 le tod mera fie eokeaog epee so [Nove stene 5 miliona godina kasnie 10 miliona godina kasnij ae Noeerere alate Seorwatpomnleste — Senrwese ote calor ent See Ge Se Extetnjoicinin —tlocafeselinensa” cere ebm sem NUASTANAK NAFTE I GASA — ios Nafia gas masaju uodredenim uslvima od ostataka mtv biljaka | tivotinja koje se ralote na dnu plitkih mora Karriranje OKEANSKOG DNA Nekuda se okeansko dno iil redo ponte ha konopes 2 tease dubine, Danas : = telantint sate chownarnion Lmjecieagi 2 Rakimapiok 3 Ionpik fella ispecisaim en dw on hopes fh edncrh Bn en oatajn mcg ssa oe ‘el pe mesmo chee 0. = facraiscpike SMA em ai! Zanimyivosti Netopms * Ce opg mala UMaine bi mogoda | NAJVISE heen teoc 3 con ‘einen! llnderseicne | PODMORSKE en Bia) bri, onaks Enpojer See Bildingn ito jedan | PLANINE sei ponebno na drugog. ‘NAJDUBLJL 25 godin da stigne na PODMORSKI ee + Nera doi easog dns | ANTON Bisco sari oko 200 mito otis | KANON io Najstarie ene na kop imaia Pegcarsan planina mala! eu Pi aint ko 35 mild gona cases (leinells pompejena) mote da + Ur breinu rasta od inmedu Samoc i Novog ‘OSTRVSKILUK Zakjen ie vba fase bien a hin zone subdue Orxriveno NA MORSKOM DNU Na okcanskom du ili apod njega je nadeno mnogo korisnihstovia. “Tas dijamant, mai, gas. ual, psa | metal ir manganskih nodula (gre nines eat Seah oF lane Nh ino en Cast ft ane od irons I, Gee 88 88 49ZEMLJA O GLAVNI OKEANI, KEANI OSTRVA I STRUIE ‘Ova mapa prikanaje I] OSTRVA. poloty gla ; okeana, ona Vise od dve treéine povrsine Zemlje ‘eas su pokriveno je okeanima. Kontinenti este i ostrva nalaze se na mestu gde edn ede ae se Zemlja uzdite iznad nivoa mora. ‘au poke sua Ostrvo je deo kopna manji od kontinenta, okruzen vodom. lepasoua Nasr sta NASTANAK OKEANA Moteodotse ‘Olean su natal pre nekoliko \ nuljardigodina,u veme kad 5€ : Silas OMA edd as Zeanla hla | ofveéavala posle ae x posernog wang sana. re ay Volkan su iahacval vodent para eomoskere 1 Kako se mds Ze ad, 2 Kad seams vodenom 3. Zemin vlanhe cull au erpsjms ace purom,puaschondcuones pane copes posal ee Kolin vode cnt grove kan avon ere presi: Kini splat {Torta fu posi 100 mons coe Provan wdolans olin onl opiie i. Crxius TALASA etn . Vetina talasa nastaje zbog duvanja vetra preko povrtine 'zyete 0% | PODACI O OKEANIMA i pos Via sap veo brane erated ngs epee os = ema = ko daleko on dopire. Se aa Petra ath ‘asim co 12x10 i Stet = 1 aspen orp 19798 Tenors manera mnsaede [18° ‘ae aaa at 092m i SNAGA TALASA ZANIMUIVOSTI Tals koji se rcbijaj * Vise od 6086 Zernjine povtine * GolBka okeanska sua sade o obult maj ogromnu fotrsenoje walom dune, Ok® sto pu vite voe nego Sag Teina mora koje ek sve eke ets tna o kop mote sori rajedno rvs od! 25 tona po + Proscena dina Tibog okean Foadraom mee. Fo je 3,94 km, Prscina dubina 30 puta vite od priiska Arhanes okeana: 3:37 km. Tpatog popu cic * U mora je rastvoreno vite ds neo fog nano - jedan deo alata u mors dolar 2 400 mile delovsvode aoe =e POvRSINE OKEANA I MORA 7 Yeon 00 wnt {Sram monte pote Seimoee Siglset Virovt a ase Vit ej sheen nes, eek anon eee Larrea ee Daughies | gemma eee paket Seen a “ubreava prema gore i pretvara rmorsku povetinu u zapenutanu 50ZONE OKEANA — Baton zona Pow 2000 ae 0 | — Aliana ron Hades sons ‘seco al oo same ao Ostrva NAIVECA OSTRVA Na SVETU ‘Osea se nlite w mora, rekama jeerima. ma ih rani velitina =o malik blenjavi i peseanh ‘straca od samo nckoliko mmetara, do najveceg Grenlanda, ia porisna zabvata vise od diva miliona kvadratnihkilomerara = 725.416 km? ‘Vast ostrva Posoje ei gaye vse ostrva KORALNO osTRvO eri oso sam (in mori ivr) da emg por oer Tr Fs pine wh podmore planine (ds Slt Lol serra Aika nea gods, odrtajc Kore scm prs tor oan tr Malt lai hen YULKANSKO OstrvO. Mallat ki epi sod posi ks woes ponciad dr dor do Seems rsh fc chook gloss 4 Siete mr Se nal une lnk onto it Koratnt arou Koran al je pent korlnooxrv0 Slagunom sre rol naj had + koran rebeni ravi oko vullanshog osta koje postepeno Ser: oral rate dae Kaimantan (Brn) OKEANI I OSTRVA MINERAL U MoRU Eroia stata mineral iz tena, a reke ih odnoxe u mor Najzasupleniji su natu i hos, kj ajo eine mors so Prosetnasanoea okeana je 33 do 38 delova soli na 1000 delova vode. Gomita sour Sra so ir okcana prekila bi Evropu slojem debelim 5 km, aga pi rail Se ae se ; orm 97 s ee ‘Sevan Seto ror Yfsrine one, or Seerrapain Sr nt Pr Seve Arc ee Sumas Rowena lesen more Fea faa 21d a1 int Bower Fovene 10225 kn? 1328 et osrava stvoReNa PROMENOM NIVOA MORA Fedane vos mora apne! nt Kj pogo dba eos tek deg ap of ni pa nase ‘osteva, Na aj matin je ssi Velika Hania Pek de kaon mote Ui ono ree ple Mew Soe ie «Fran, ta ec po a pl COsTRVSKI LUK Oss Ike lana vlan otra hj cbieno eae u epee Hla me sake 40-4) Nek ots lke! aj i iliade ‘ra Naor insu naa ipa ost. re Inde mini i emg ale Pia ple te Popact 0 OKEANIMA I OSTRVIMA NAIVECA OKEANSKASSTRUIA/—_NAJUDAKJENIE OSTRVO iste Amari crkumpolana exe Buveoo oso, ualeno ‘tua. Njen tok inos (od naling kopas(Zelje keajice 130,000,000 mw shud Moxa istoeno bal Aaa) ke 1700 hn NAIVECI KORALNI ATOL, jee Krajalein, na Marsalskim Seca, entaom Paci Graben edgatk 283 kn 2 ima vl laguna (2850 km). NAIVISLZMERENT TALAS (ne rua: seizmicke tala), visok 34 m od bate do kreste, zablezen je 1933. godine na ‘puns od Filipina prema SAD. 51ZEMLJA Neto Giavnt PLANINE im ju pau todens mass indpat ive, / Oouike tao ct) Pramdin wn ose Zauni acm *o0(8 vi EVODE GLECERA wei nok detaracninds Vso 794 ai vole ris obitno ‘amranto eu len deja, stajusavisokth Patan wonton denim kapama' pleceima. eile Se Secrecy einer es ‘krece brrinom od pied” je enim nagbina ist trina mote bi ese aces iveea Ponekad ore su potrebne hile sgodina da led stigne —Pretara meena na kraj glecera koji Sentra Boas se sporo hace, s ‘LeDENI PROCENTI ‘Oko 12% mora i 10% kopna veo eens je tajno poksiveno ledom. Moe ripe gece GLECERSKI PREDEO < Kad se gecesi pov, recimo krajem ledenog doba, ake dine uch sos U Borde (id st 53) duboka jezera. Gomile morenastvaraju Batre dine slecerake bretuljke i morenske grebene. sooner vote ; game seine Pre giz een ina Poste wena Souha abve (eb 54GLACJACHA SNEZNA GRANICA LeDENA DoBA «| Snetna granica je visina koja aja podrugje Ledena doba sj ‘etitogsneg i eda od podrueja na Kojern se veme zahladenja Kime na Seg Cop po woplijem viemenu. Zemli i porastakolicin eda ucnict very da jew slednjih milion godina lobar pt ledenth dob. Ps... mole wtotme adm mmm” POSLEDNJE LEDENO DOBA Tesedne ledeno daba je pocelo pre 72.000 godina, Year part sz re oe 10.00 pa, Ova mapa | Sea ore ; tie prikarwe podruja koa su bi Nivo mora je bio oko 150 m niai nego danas, jer je vila mnogo vode bila zarobljeno u obs leda, i okovana ledom, tat rn seco UAbinasninn gana Upolasininjrina tte Enavoned 380m ent pen sare — ’ at ai Por hates | “Ege Lavine = sete Lavina je masa snoga i leda koja se Hetero crutuje nr planinake ZaNIMUtosTI lie. Mae bit dugacka csv ua pond na brain $d 320 laf Ako joj se ma pura take sel, kuce ee bit avnjene Sszeljom, aud ce pop. * Lavinu mote pokrenuti vera brane od 300 km/h, + Sinatea se da je oko 18,000 austaishih | talijanskih vojnika poginulaw jednom jedinom dan 1916. godine w vse od 100 lavina u Dolomitima (severna Italia). Mnoge Visine stn 7 lavne su bile pokrenue opovakor aljbom Sebo pouinata + Najvede lavine se obieno pokreeu na stein pes padinama s nagibom od 30 do 40 sepei ‘Lapene sante ‘LED! RgMituepin BRES. | 1 apex anion 167 m, Visi je od katedrale Ledeni bregovi su komadi sverog Pavia u Londonu. Viden Oe it ad gem retinas pte | le fe ante kad emperur Pac ipod 9° Mond Mad nce NAIVECI LEDENI BREG ddugscak je 335 km, 2 srok 97 km gsim a jes pavers od ima pone _ ZaniMuivostt pn an aes | +04 gleers na 2apadnom NagvECY BRO ZTAVA eon ee | Gren oka oko JEDNELAVINE see ee Saat gan inks Geiger st60utiwn Seta (a Ineo Mae Sloat eee ra . * Seta posal pi 1941. | 4 ea es 00 gaan, 55ZEMUA REKE Manje od jednog procenta nalazi se u rekama i jezerima, Ipak, te pojave anaéajno utigu na reljef. od 3531 km. NAJDUZA AUSTRALIJSKA REKA, GLAVNE REKE I JEZERA ‘Ova mapa pikamije gene IJEZERA = “eww ian Veti deo slatke vode na Zemji je iso pn zamranut w led ili zadeéan wstenama (ioe ease ispod povrsine kao podzemna voda. uo Nona Na Atant ea 9 funeeeata VRSTE REKA — PERENIJALNE REKE, ODLIKE REKA = mati cae Rela je vodena mass koja koritom poem < eee ‘Comer opin ‘ese prema okeana. Reke maj th a sinh ‘blastoma (vit. dela: gornji tok, srednji tok i donji tame 61s padarnama woke sere tskom gine Ai pei — Gori ok on SEZONSKE REKE lasek as on. ‘Sone ek ka jin ‘jc odor ‘nim prods eine Croll ova Srodecsnh sala i Soro eke be ha Ulan seal snk ser ‘ee ughevncr presse. |p pa ‘ZALIHE VODE U REKAMA ‘Sewn emt et hm atau Sve rekeprimaja vod od padavina, Aekeno i inden (ris. 60-61) Rovemec i ese epemosemaries se genie voporoct 18 pomramene, ne ine tans pine mainaeoli ei rede Ot phe jp kd mma ode feo la ee eke eb To einai vor! RECNI REKORDI oa a unca Kite up w amo ‘NAIDU2A EVROPSKA REKA eae cps Kjee iste Volga u Ri, 2 dutinom \ Zalenaj Na mest ses ‘orog hes (ora nivo. ode ws) in ote bad one jete Mare, dtine 2589 km sn NAECU DEZTU ane a (roMUsNA YODA maj reke Gang i Bramapurra~ 9H \ og: he a esate eee To je vee od Sei Lake eee ' Donji ok NAjDUZE REKE le) a ove he pa cek at ens Daten Tee waporeno, dal ok eo ‘Sinente Como ena = = a ime pra Nas a = aes Endl vodopa moose | oe = a Venecueli maj seonpnne [vine | rae 0 Shp palo ‘Saes [mnie [ame [oe thors od yora "omene [Aree | me vite od Empajer roe, [tone aie 00 Ste Bing. eres | a a Tuan | Seer how | 7 {Sse Gojoe se Ove anger saan et eons | An 4 56REKE I JEZERA POKRETI ZEMUJINE VuLKansKa “VRSTE JEZERA . ror eM AKTIVROST Jevero je kopnena vodena masa nakupljena Kad se Zeina hora Kitna se cst napa saben, Vis jezersodredje ‘big (53), \velndin bare (ek ebgeros neon, Vea fen sgn iJ yd ampeoreqerd emote Sino one pili © Oren, SAB, Nek com, a gubi vod ialznom chor. srt racdne oline ere a escheat (i Se eect mae a jen pareve. ‘liphaa ade (oat 3 eared ‘rar dg ko igo, pe Na ae ore raeae dbi ear pe eae ne HOZIIA TALOZEN EROZIA | TALOZENIE Jar ign Tings orig Ghee fe dati Seer gs Selogclian ete Shecgepemie Keg it an pee “Eisen tee fst a Se Ree” ex tin nigine THONG Nag See morta nl pls ter deacon (a pepall eta bat evened Doma, Sele Pie dino Sn ibaa ic Giegeotatheteie im apna dle, Ipod no vodnog is, ‘od mor Semala enim epee ‘enn ia nae. em dpc sai Jr ene “nam lAJVECA. EZERSKI REKORDI Najpusye N eS Jems EVROPSKO JEZERO JEZERO_ ane hee ‘eal ‘rapt | este jezero Ladoga u Rusiji Bajkalsko jezero w $ povrsinom od 17.702 kin { Sibiru na najdubljem Kaopiono jenere Ae 370.900 Cr) ie ‘ima dubinw Gomye ja26ro ‘Severna Ameri 2008 ‘3698 UYRCE AUSTRALAZSKD 1620 m. EERO Nanajdabjj eck | [Vioeieowe [athe soame | 28828 | jexe Ej u Aus s povesinom mmotedasetmeni per | [owetiven | Seer anenia | —sesoe | enms@ | 09.323 km Aiflowih kala posss- | [amine | Sewma enia | —sr75t | 22597] Nivece U2NOAMERICKO Tei jedan na raga, —— sre [war | Jeno. OMEN j = iste Tita w i oe menr= we See} | 12689 |S povtsinom od 8.288 km Sita nore | Sc Rie ara | e301 ‘ee ode | Kanan avr | 2005 Nesta) | Kn zea | hse Uniruca jezera Vecina jeera je, grolsk ledan, ieatog veka. nue se oa manje cod milion godina, Uglarnom se Pe sedimenima koje natalote tc; drugs nest hog smanjene 1 ad ea ign do ee alt jet ml dunk keolicne padavina. Ostaak jzera py se pretsara u mocvare, hare i weseista, Zanimunvosti 2 Senex alsin wan asi kp mean 0 REKAMA ~ TJEZERIMA + Rekom Amazon u okcan se ulva ‘oko 180,000 m? vode uw sckundi: \ Katedra svetog Palau London bse mapunila a jednu scund. £3 Now sediment eprops ener sma + Reke sake gine ialote oko SAS eae 20 miljardi soa simenatsw mor, sritavajuci kopno za 3,13.m sakih’ hiiad godina + Zenevsko jevero ces a oprilike 40,000 gedina napunitinanosima 4 Jar je poxpuno spnjeo seimentima, woke Rone ‘Nitmoel tell severe oj lf, 7ZEMLUA ‘VREME Sve sto nazivamo vreme — sunce i kisa, sneg i verar ~ javlja se u nize delu Zemljine atmosfere. Taj uzburkani slojgasa se neprestano zagreva i hladi pod dejstvom Sunca, vetra i vode. KRUZENJEVODE ods kee stalno hue. Zbog Sunceve toplote va paras iz mora, jeer | rk. Doles dite w atmosfecu, vod pars se had idem able: Kapice nveraje past naz na Zemlia o ik ki a shiva baw mal po Zanmutvosti * Seog dana sede cho Le gay | alrite tape. Sat Zanimupvosti Bans je 33% ch sama unitteno, a 65% ono, Svake wekunde nestaje povetina io je os j Ki amelie fecog, yaar S20 eky, Sec fala A 050i porcenaepoora, — mensale ‘Bivotinskih vrs izumire tropskihkisnhsuma fate SAD Poveda sala ee oo Senate Se * Jeo jtino erat smote biti dom 2a some peiet B00 ite maa, oxpilike isco koliko ise mote nati w ctavoj Brien * Unisaranjem sua svake Spans Prorzvopi iz Proto ed pane tre divest fedine nestane 50 miljard) KISNIH SUMA Penick ona porinkog tla doa Soin. pore se : ie {sae Telomr nionsune Scher a Leki (vise 61) na po 61) na podncjima {prevodi Sraka cea va a oseéenih uma pater iowa sdashemita. Nepal tee poji ele pone od S Guma 420.000 ldiztca dnevno, ‘Gumu 2 prvi ovis sums ves. ae ~ igracaka. Zasecanje ‘sums upotrebljava /Dibnitctics Sabigpinione dome miowt Daxarniae xis Tee, NS, ee, ines, palera tua pose 15 gona 2 dear zine, Eee” | \ Biante” ove grdnopo | lode pres bre scare Bre Pee Fee arn une ‘Potrehno ie bar so going Pie erotik east anicajs ta, sume js avo abunje. PResek KROZSUMU Suma se sastoji od nckoliko lojra vegetaije, Ova ilustracija pokazuje slojevew kino) Sum. Kisne sume rast u delovima seta gle pada vite od 200 em padavina sali Sf otnjastog,tajno zelen’ veca (vidi se. 78) i poke ‘aj oko 6 % Zem opnene poviine ——— Samtipod Seow ium p je igovo gh aba ne ioge ble ve pane, Kina te we el da rode fran, Do 1850 guar rane wo — lza wns Fuss So Sane SUMSKI REKORDI NAIVECA SUMA jeste tag (id se. 60), a pruza se 1 Sirokom pojasu preko severa Evrope, Aije i Severne Amerie, NAJVECA KISNA SUMA jesteamazonska Kigoa Suma, koja poksiva podeugje od 7 mona km 63ZEMUA Nita Pas bij ZEMLJINA si BIOSFERA linc iy Fodnoe prema ‘agi vs Biosfera je deo Zemljine povrsine i njene neposredne atmosfere gde je mogué Ste 4 Zivot. Pruza se od habit) bike ‘okeanskih dubina feat broja shonin do 15 km u atmosferu. JeDINICE BIOSFERE olor (nauenici koji proudsaju tiva materia jem okoknu) dele biosferu KRUZENJE KISEONIKA ‘ZeEMUINI CIKLUSI U prirodi se sve sano obnava. Zivabiga wximaj vot, uglenil aoe Kiseonik i Kaise th atv rast, Kad ugims, aspadaj se, a materi od kojih se sastoje vada seu Doser i horse s¢ 24 now fiver (vidi su 538). KRUZENJE UGLJENIKA Sy i bls asnorari mage oj pie od jen dikes ir atmostere.-Zene ble nek bakteie imaja glen disks | Korie po proton brane Kad tonne fd ic sina wabe deo og ue, pmsl wats uatmostera dsanjem avn provajom otpada, wtianem razon. ares 2a bie sale oad ‘dona poy alee ibe isoerere spt ten (rar 7 “sr na manje jedinie kako bi pojednostzvili proweavanje hosters vot ts eae Kombinacia went, Iie! trowae smell 43 cis colina “aoe eas am Jedinapomaca planes Ince trent mato) ¢ Bosra ‘aie ino \ ie deo Zerie Vas sw blind lene ieee do amos. Sada roe chanaeme ako tt ol nema ‘spoon Zin organi sama Kisco ie vnduhs i hve ga db ‘Shit enerpj ie heane oj eda Buk voine ura scone rokom dans alene bike odobaaju kseonik 1 Smosfera kom ftosimteze ee aot {ra een ota ai en, Ozonski sLoy ash woe ‘pula hseonk ko Zemlje, na visi’ iemedu ~ 15; 30 kim, alas lo ozona. suv Oxon jejedini gas w atmosferi koji, rn se raustalja Sunceveulaljubiase drake. Ber ovog rast soja ‘Sv trot na Ze bizarro. Te10 op vove Voda sana kr bos, okeanima, ‘phama,oblacima kad pad ia taney Ziv organi stake deo tog ken: tcl gotovo svi bila avon, ukjuuju | ave, sad shoo 75% vo ZanIMUIVOsTI + Onan je olikorspeen da bi - kad se sabije ~ stvoro oko Zemle sje dbl od dona na + Da nema tivo, sastav Zemjine atmosfere bio bi vito slian atmosfrina planeti Mars. wwokean, 64 + Covek je pra jedina ves. Joa proievodi mateie hoje ne og reapsorbovati ul Zemljinom prirodnom sistem (nerargradljve + Kad bi tivor na Zemlji nesao, sot bi se premestio ix atmosfere RUZENJE AZOTA fee potan sm tv onion a gm ike te ust doc move: pretiodoo mos ‘ie Opis nk dng clement) orc hae ies Maja, ds mak et, Bie fire, «roe — dai oe casi ru bite. omen ty ‘sta orate ce tetra, ve 29 tp ein aed onl arm ont ee aes ‘a TEORIJA GEA Gea teria su ravi 1979, godine briana nauenik Dass Live Groen 1919, vii sik) ames bolog Lin Marglis (oden 1938) Sr pnt ere Zens dalaje kao edie, Ssmoadrtiv onganizam koji se ‘mote repli iam se nga Teoria je dobia ime po Gi, preko} FoginzemieOZONSKE RUPE UGROZENA ZEMLJA Aktivnost sve veée Ijudske populacije izaziva ozbiljne probleme u zivornoj sredini koji ‘mogu poremetiti ravnotedu u biosfert. Zagadenje i unistavanje kisnih Suma bilan ugrozavaju buducnost tivora na Zemlji, ge dy aa We sede sole aka Kae cLoaaino heRsaNe lia ae {eects versate_/ ero feri deluju ope spubtey ra ao} Stata i poe sane San ae iron Bercth teas eects On Bead peste Stantara a2 Sate got snore nao peta / B= ‘ior on te — Serene hazas canes razor mene zagapeye VazDUHA icra GRADOVIMA @ Uideet Porastvemperature Zagadenie vardiha fh mrermice hog horierja si hog aebexja =. (gr vest 272) indus posto armed vate kaliina evel problem shen ‘ogi ado, ap itera vk to To taa bro ‘Ako maavimo da pusiamo zdnsatene probleme, gore kaj despa Kao tos acs, ‘plo, rempertura mt oa atl sem, Rincomne wats Zenlice praia ce Suskoleveiecens Soe $— Sine Zoeee stincprbleme, heh et ‘Cigence ‘ZAGADENI GRADOVI NJENICE Donja tabelaprikaruje prosetan “Metis naunikaveruje dace bo) dana u godin’ kad je ‘obalno agrevanje tara elicna raspesenih cvs FemGneprosinc perature eta (ad dim) w neki do kraja 2030. godine, ABACK 21. scka “Uj 989 pocin Waban eagadene) rads Mekal ‘od svetshih gradovs bila anad preporucenih standarda Svetske _dravstvene organizaie Riges cut ones teu ml po lr ara ape chr heme nner so posers ro UGROZENA ZEMLJA KISELE KIS ile ie naa wed igpsanesurmpors aca iz eoeekrans, indus preorder, Kaa sei pe vn rin ion atmos ur Sunder, naa sumporn Zeya Kina, Ovs acs pads a ba, pea Ils jerk Ta pol exe smug ig ae .) jan se sa ier Horfcorougenk. Boj na Ze sabe we mane pine NARUSAVANJE RAVNOTEZE pra hed Ro to pec vec dba mate at ns podne ice Zl Ns pc he opie hovel mnogo ana. ‘w'mote ua alte vod. 8A SMA sesso cme ade Sande ebntio ‘emia, To don ania bole sssnoron (eh ‘aon ice oa tener ihe Eprnos obhons pean Ourovne Jean od sch fea nade ita ermal. Heme Fr laulivace,vestada dubia indus espa pogoduje 7 ube eure aaj opeman frat pie odo apa ‘one seth ‘ a a mas, ing ours kot uae wane eterna eis Theaie ‘nite Pane {2s tage ro. ZAGADENJE MORA More je odavek be sade udhog debt pele ve ing ‘aaa ko se baa y move demaieno poral, Orakvo sapadmanje iv Problem kao so su pojra eeorih ale, Saanomt hype vent et Crtava SUMA NEDELJNO- Zascuopanfe movin Aree yo redely dana tba pore! el sm, ‘viée od pola miliona stabala, ‘Bio etalk jak da daci mes dana ‘mio monet ila nd Porast a i E Tag ire oa iaaziva veliki priisak PKs kite su skoro unis ‘na Zemjne sirovine. —— ene st 8 Ova) djgesn pra i, Bangkok. Tajand 7 je porast stanovnistva rt Wad, Sanja w \postedajih 1000 sodina ZEMLJINIH SIROVINA je tole mnogo vite minerlnih 8 rayoju, ako iene laspno imanje Nsjbogaii deo sretskog, BS me 20% ukspoe popula, ence. 75% metals, 35% Helisne. Moogesrovine su neporcbno ati deo Ids poroinih dobura imaZEMLJA SPASAVANJE ZEMLJE Ljudi su poéeli da oseéaju odgovornost za sudbinu Zerlje. Uoiili su najvad- nije ckoloske robleme i pokusavaju & nadu nacine da th uklone, Ovde su prikazani nnajvaznijt napori na dugoroénom odréavanju nade planete, ali jos mno- go Sta treba da se udini. ae oss seanovala fe ean tne Zee To seve yj anova es ares 1 Rea od ae ned 198311993 godin. PROPAGANDA EKOTURIZMA Taran of vod bigs 0 oo) wlan cam ames ‘eden nacional rho Ts ves ae ake SAD vi se dae mopuca ar ‘ean akon Teo kampornje — doa, NACINI DA SE POMOGNE ZIVOTNOJ SREDINI + Korikeenje reclira- pa ‘og papa i karvona PPE * Recikiranje Ha, stakla onzeri‘otpadnog papira cowl ede ape maka, 66 swage cxapsiog Reon pore ana i pcr scmobi (Garp nh og ale pee Siam epoe ls gskin podem Rad dks, paneer (Signo Kore (ekletaarsc me aia cess ema bo ole ZAUSTAVLJANJESIRENJA PUSTINJA UPOTREBA OBNOVL]IVIH VRSTA Felopeiroine ENERGIE ~ wy be one eee Foul priv (i272) verano ce frome Ferny esa biti pouoiena, U mdvreen. nih ine tibia ragadene | prin oon ce Pest ese ae Raise Shove metde cabs sere TU Kinijepomden crepe an wos var RUAN aod dona Geeks lanet emia Sud pj da semua Seje pe. Nek eens pele Sonic peje popuina—pimer Beil dbl Sprecarnj ens pasa ako poling ‘Bbranom ste dea A Be rae erie — Sion sor A\ J AN Sito pe Py Prandin SMANJENJE UPOTREBE OGREVNOG DRVETA = U Kevin glee devo mason Uigimreeerrone ly ae aa Dred pipe Ne a See ee wsmmennimiysn, _Fiblawnend is has Yenodeee eae peep mates eee em odacoumaar meted een tiene re od 98 Zeal pat etrenes paracee Semen peor See ee Ser apm ae “SPASAVANJE KISNIEESUMA Desa polsenite bone naive “apo rol Kio ma mata 0 saden da oni "Seam je Toe nd conokane ste Passau rane ae Cats era jee oor i esi on eee ees Dan Tas Die ee ‘flor lagen ete ase Eapeinpiok ieee * Pesacenje, vodnja biciklom —_* Kompostiranje ie opal penne gal Sent cptis ‘vanjeautomebilom see i pokosena tava) Fel patente * Obiene cllerine sisi, + Kada bacae star fide, Jad pregore, zamenite pobrinite se da se gas fluorescentnim, koje sa prethodno odsrani, energetsi efkasnije * Gasitesydo i aparate kad th ne horiste a goZIVI SVET Ovaj fascinantni pregled sveta prirode daje klasifikaciju svih zivih organizama, a sve glavne grupe biljaka i Zivotinja su bogato ilustrovane. Brojni anatomski detalji prikazani su na predivnim crtezima. Navedeni su mnogobrojni zanimljivi podaci o nacinu napada i odbrane, kretanja i razmnozavanja. U tabelama su pregledno prikazani razliéiti rekorderi medu biljkama i zivotinjama, od najtezih do najsmrtonosnijih. Evolucija * Fosili « Dinosaurusi + Podela zivih biéa Biljke * Cvetovi * Listovi « Drvece « Jestive biljke # Gljive i lisajevi Mikroorganizmi « Zivotinje « Beski¢menjaci * Mekusci « Insekti Pauci # Rakovi # Vodozemci Gmizavci + Ribe Ptice # Domace ptice « Sisari ¢ Domaéi sisari Cula i ponasanje Zivotinja * Seobe i boravista Lanci i mreze ishrane # Ugrozene yrste Rekorderi i poredenja medu ZivotinjamaZIV SVET EVOLUCIJA Zivor na Zeml ood jednostavnil jednostavnih pocetaka avo s oblicima. Svi zivi onganizmi s menjaju iz generacije u gener Taj proces se zove evolucija. Poymovi Evowucye Vania. Soro oa abe rai sel, bop {set pnse fe ae ble Bre raj. Posie ode oj neko bie ura ecu mops pei ‘eg od drug dik [Nadedivane, Oakes prot ‘leu a se va bes ramets ina sh bic pone einen Kombinas open Priredne daira. Prien oda je proces koje one xine Sit bisa pomata da psn rildianje, dik one om fee ponepeno nea Kompeticjlopstanak njgposobnih Rada vie jens pctv. Snathe, dbo pri se verovano razvio hemijskih jedinjenja rastvorenih u okeanima. Od tih Postepeno razvijao u razlicicim [Pupccsor veo Mamat 0 oe EYOLUCIJA SLONOVA Rear SHR ——paaomigies papain tivelo nekoiko vsta voting koje i Tele na slonove, a izumle sa ‘i poslednit 40 miliona fgedina. Verovatno sy bile w srodsvu, ‘20 nih serail danas slonor e me Se aciju. ieee PRIMERI PRILAGODAVANIA Horan gsrana feoatne we ro ie jl vee. Seas ease xe droga ohio bun (he ih dana me 2 Popact 0 EvoLUCHT * Devedeset Aivotinj sivele ma Zen + procenatasvih aka koje su ada i sada je itl, + Pre 20-35 miliona godina us Americi su tiveliogromni osoradi. Na primer. paraeaterijum (Paraccatberam) bio je dugacak do 8 merara i visok kao af, Se eae Seatntina maha ros Donen haha kr * Moa ~velika novorelandsa Fein ce ate pete no sabe ig. dn rnaie prica koja ne lei (danas inurl) ote prlagodene D2iNovski LENJIVAC U period terjara Jutna Ameria je ila odvjena od xa kopnene tase, Na vom podragj je seo samo netoiko wa grbhjvaca Neke vst sara save do om vlna, Na primer “inowi env, meguerium (Meqatheriam), mga je da. naraste vite od ica pre (hr Nov a fe lo EARLS DARVIN (1809-1882) Engh pri Cats Davin je tesavo torju ear, Oi Jofe499. gine ki “Prea tree. Dare je svoj tot a0 ra oseonn prouézanj vos a Ihipelaga Calspagos ove voue ees jtooarestke ship sve esta su donel ju.) + Nijraniji oj, hiraorerjum (Hyracotherium), bio je velizine danatnjeg foksterijer, + Najveti australis tosbar (vidi str 102) bio je diproxodon (Diprotodon opeara); bio je velik kao nosorog i rezk do 1500 kilogram: Sil Deon Karbon Perm c 7 ee 0-00 gine P5755 esas Psst Pe 8-360 Peace Fels oblice posspeno miliona godina__iionagodina__ milion godina__mlionagoina_—_ milion tlons godins Hit sioner nena Kenia. Rajaesetojni Rasp prvi we Debrrr. Rite “Dobeugis'.= — Zemiasetad. Ki opus pre ake esltmeniac (och akon di 3 supreaduivcs Klima eas Brojoos vod RC Redromlenesig, aS) koktiwen pra kimenjcd” Uskeanima bia: ven ebiku —jzoplased osaraka mace opada nj obj amos ‘leanina Tricbii lise 80) jkorli grben. morima. Raia dunonkih sume Gmiaea possi Eton, | proxi, su onbieae Palka he, Glad gabline sept ioscan nanace op rama. Gre se FECUA: ofenoni, U morima Ramrijuse pri alinemajs sive menie “T'alipmase Olvedormice paras inf seeesioia une ednstne | mass perdu dapie. Ne Telighipra’ seravisju pea Minoge suc TIRE Tous se pre toca, 86-87). we Rope jv Nwlnemc. give Ieek mete majeden Tole brik Pama 68FOSILI FOSILI Fosili su istorija tivora na Zemfj. To su ostaci uginulih Zivotinja Popeta FosiLa Sv organizmi se mogu rmineralizovat ako thy pre nego So stun prek mul ii pesak, Vecina fila ji su ostali prirodno saguvani nastajena monkom da, is hiljadama ili milionima godina. mars rhogrogrnsist fll mont metas Sette eta dite koi éava fosil monskih organizama. Fosi —joju ium preapalie ‘ete tae Solus Bagi ofa prontava foeile cave kopnenihbijaka izivotinja ¢3'mionagodins Nihove, een samat grace se paleontologija. su mnogo re. Haste outa oaoale.Naden slam ota Papi Zo. = NACINI FOSILIZACUE Fes mogu Cut na nckolikonatina ues Necins ih emadenaw stenamay alse mogs a foci fed, karan, esr iba Yew Tibi Zeon maanogicls Kop Fos ike INPRALIZacys Tomi mfitasi Nena tn asec Kops sx frie — On ofl lisp je rojak nan oc. (sl 5) ow un Ie ore ou va hones 25 ala pin Manis je procs pa Npyeebo 20S mibona”"” tvonjsst mctain + leext ontario! dani fla Injen onan mate felis Some dtse, tbm sue en od wie bin datiod giv eng obi For amc api Eile drat sei, nih eon inti Oem Ere dnetr eo nj, Giamerene do narbo fepmconm minerals. Okinayere dew PODACT O Rekorperi MEDU eon FOSILIMA Zan.uve o MAMUTIMA FOsban Nateronpeive mags «Fos su nadent Fodl u veo pve a NAJRANI FOSTLL teaver se bins! jedine wiedimenenim | vim i legendama, jes prokatos (ele bee Pa Ue zn : Za oslizoane Kjove Siew rest Csi ar {lotie) steam = Jed) pro deo Sere ait Sacer (vii se 46), Najest_— | ama onkrivene Austalifurvideno eda wt Festivals mse bro} nla sane se 1600, goin: sear oko 335 mia godina, Feline make | NAIVECI FOL — i neki pita, | Yves jest skelerbrahinaurasa a = Neem ania | (vii st. 71), dugacak 22 m seinen ss EO io? mu pele nck pk Sncls eb scl nc la gia Dubl sos Since Mateatton —NASTANAK sas per sihe Piet te or prewar 1 KATRAN Cede paar ee me trots ie ps a Lselrmeniog EDS itoromde mote pnt ey seer Us a lu astane fila 3 Toko mnogo 4.Dsjn eee, Si" Ss: ee Set" ano 20000 oa povesin rh Dorcel EEE So nce Sir apne Kearar ¥ Places Pldsean Be U6s te o5-55 Pre 38-25 Pre 5-2 Prez mil. ged. Ody 10000 Pieeine Oe Mi Baie Bate im EAEBI Oc —Kimajopis Stursetaje,” Pjautiseprs Klimapteae Klima Ledenodcba, Ful aaa ea Dettat Mint Chenie romid ea Stem Hala Som Sdn’ Str emia ope ples Geek fsikcneioe oleae Mo tameaesmins wntanonnt” weston cdi Fedo Beeierin jacks” mefeant Wllegative — Ginaes Soja etieceine iebeogige: sano eae eS opmmah.” —polumajnuai) —pcencertce _ feplathape den, danainfin Zoe Refs hose Ravijsjese — prsajusebrjnie. Kajen omg wmorudomiaje sapiens ea Seactace bape air Pe eek 23 69ZIVI SVE’ DINOSAURUSI S23 nee le aati Dinosaurusi su preovladavali na Zemlji pre vise od 150 miliona godina. U dinosauruse spadaju Dasa najvece kopnene zivotinje koje su rapes dana iar, Hoda su ko sist i pice, shee! se nogama koje etry 85 nalavle neposredno ipod tl, 2a ral od gmizavac, koji pad it hhodajs mogama smestenimm sa strane ela ikada postojale, ali i neke koje su bile a manje od kuénih pasa. Dinosaurusi oe su izumtli pre 65 miliona godina, sont a jo8 niko ne zna zak. PODELA DINOSALRUSA_. Popact DINOSAURUSIMA Diep dl: cna toca cara Rafe antT Sede Koess, Nesp | inekada tivele. " ‘la, podinuts | a= ran + Navy sano (Sjommers) Sra aad gal pe + Najinceligentniji dinosaurusi sw GMIZAVCI SLICNI DINOSAURUSIMA i oko i plivali okeanima, Ti morsk’ i letecigmizavc su bil w bliskom srodstwus hal . janas je poznato oko 350 ‘34 dinosaurusima, Intosauris: Decetstinepanin — osimiegommetaae | = eae ae deci, a sien bien pots [Sad tek mal procenat od vst koje uA arene Serine ict, ree ¥ + MORSKI GMIZAVCI LAVA GRU Binosavauss Bra er de pet parton Tadpoles dinsaanal sn itv seagua Roas on : adenine, Kepode (Sui) Manioctla Orinda) Or Sanapdomor edpc siha Tol (Omihicn) Ve dora meni ies sani rac) (Sturt sdpoaines” — OMoric morc sis wom ling ort arn sy an elt Kian Bl a Stovins satin mgr plots Si nopama acti pea oji hone np srakouras 4 nogesicn pms dup vat, Amp rade kao ‘od dari np. seaaaj anda mp {Sp npeltoeatn tlt dup oe Endeesera Sezai Seger tanosran (pneu sda. ‘aun Sener [Pet an: pe 20-215 lon gad Peso ur pe 213-144 mona godin opno xe spojiou vel Romine, Pangeu (vid wt. 40), Raz ate pe dinosurs. Krsjes ono period inosaril canna de pes fukn falar ag Fang rp: pose ma sinks Alike oboe une em foe dnl ppd dent room okoDINOSAURUSI OPkRICE DINOSAURUSA Spe de 19. vel Sr sta road Tal dinosaurs ace soa Kine verve de oho gooey 14 sci dcosia Exope 1800, Oak nos Masset, SAD. 1820. ub juamodona oi va ear lnk fone Gaon Manel (1790-1852) {nigga ena smi Tig u Sas. Ainosaurasa pr fe tke ‘porpunog Siew wohl Medtouns, Via Boni, a 1834, Pre wid w svn ingle 1841. Nae Aigosurus ol gph reins wat pater haa jc engi anatom ican Oren ps4 1892, fuel dr iposurse odo lacs. Poje wna velo zanna eros a doom Nol {paodone je te, Pipe tr ices 1851 Prva rho dinosaurs Za ei his « Keval Pals Londons mapas eo EAM TAS raw model dno 1877 Jed onsen ‘lait dinowarss hol Kono Bat Vong SAD. ok je 0. Mar (31-1899 uve f 1947, Nave bro dinosaurs Ua moe w lnon Wie 100 she ve eli ten Sieger ae casi tgpeetis ean seeker ieee Sint dene foe dinomurut dela wane a™ Rekorperi Meu DINOSAURUSIMA AJMAN DINOSALRUS reroatno eho vananosurs, ramet mesojed agscak oko cm, Bio je vei kao kos. Naparivy FOZNATI DINOSAURUS ij eorapor, dvonczni mesjed tal re 228 mlina god, vl ao recip. Naja vozax MEDU DINOSAURUSIM roan je imao sieges, abo jes od 5 em. AVEC Jala teou Doses roan vu bila ja isda Bilas daguca oko 30cm adda 5 33 fie eens wodgovarsadraju okosih a Vill DiINosaurus Koji TRESE ZEMLJU Niazivsiomesaura ana "guste koji ese Zemju’. Ova) egromni biliojdni dinosaurs bio je dugaeak 40 mara, sto je vite ‘od duine Exhass A320. ‘Procenens dina sop ‘elarcesune a Tanoanin | ® anon wp 7 ne Novect LeTAC lec veins koa je He ela bo je iecalkon oth i 3 eg kl ino je TB mcr, oj ie od pons ja lene TEroRYEO. IZUMIRANJU Dinosaurs su ium pre oko 65 miliona godina, ajeno sa nog dragi tivernskim stam, Drge grape svoxinia, 1a primer kornac,tabe, pice isis, presele s, fma mnogo ‘eon tom masewnom inumiranj, onde su naveene lve nase pracene POSTUPNO IZUMIRANJE Poaepene peomee Mle rij in ‘ane krtajem Kontinental st, le tokom vie od 90.000 sodsnjin dabio, Sars poako Smeal . inowurise a dominanena rapes. KATASTROK Vieme um se'smmogim Stroman menor Pans kre pollen ieee cae” aes ih, sheer Piola: pre 14-65 mioon godina Pre 6 miliona godin ‘Kontinent se | dale obj, posta ve veroratno 1 dana polta- Dinosaur su | dle bj Russia se odvjeno ra ein bonnets, ‘80 dwodl de wale rani. inom inal a 72IVI SVET PODELA (KLASIFIKACIJA) ZIVIH BICA Ziva bia su podeljena u grupe prema svojim odlikama. Najveée grupe su pet carstava: 2ivotinje, biljke, alive, protist i monete. Svako carstvo se ie deli na sve manje i manje grupe. Navena ies Mesa eet me ican jcine Oat ge Shee otis wre otra spat client space (eeeeaigtin cia bine Fei dpinen steal step some Te jeu ‘eh Ka Line ari je fet | NiS'pape a toe de Kehoe tne Uo de Jaf ent ca ent doe sien gh ped mop Kiastrixacya TIGRA Na primeru tiga je prazano kako biolor Kasifikuju iva bica. she ean (®) : . "Amebe bias opainde 5 “Teplng ] Greene | | (Lipo 7000 see S00 vt 000 ses [ Mert side, aa mee 1Ciida 80 va “alae ple rab 3 00 wes | enema ett 250 yo ‘nse | Grande) rome | Rotator Ere 20 oes aide Fatt eee \Glne m 9100 er Tee Greece] [ae Maeve’ Papa Fre 0008 So0owms | [Ise Re ee Etmotma” | [Neon 72ZIVISVET PODELA PODELA (KLASIFIKACIJA) ZIVIH BICA Ziva bia su podeljena u grupe prema svojim oda, Najvecegrupe su pet carstava:2voinje, bills, live, prot monee. Sako carsvo se je deli na sve manje i manje grupe. mcinetn bes Gheiand clave eileen patna feta inemmcer fag thes pemnal Reenter ar Sept besa con aia rea eeas pee inert aol Kiasirixacya TIGRA [Na primer tga je prikazano tak lot Kia a ia, Phmae + seit NAUCNAIMENA eS. LiceNpa esi rah bias alii ave a + Koel ede (Chiara 9500 ve ean LS = | {iFvome | “Tan Unda 600 vrsta | fit (Benchiopa) 1000 se Sein nis (Gerad 1220 vs ra "eatopee wie : — eet Se cee a | arses soe meg per Ht ie a ec fm i site: Sot | ejay OE es = mae, Gop, Bee richie, lepae opaok _| Grice) S50 ve nar ibe (Chondnhye te Gero (Topbon) — 630 So re Ii. serovks, alga, lex |r Rae i ples (Gomyeee) ‘on vem | Beets LB "000 vs ive mes [Rota ge ime) | | eaomt) 16.000 res y eee ie. Papa Free Gece eam | [es Bohn | fees = a EE = 73Strats ogomalie, pai, eat coe sige aeta fel Menci : esac ei tebe yZVI SVET BILJKE Biljke, za razliku od Zivotinja, mogu same da proizvode hranu. Zbog te osobine se nalaze na potetnim mestima vecine lanaca ishrane. Skoro svi ostali Zivi organizmi zavise od biljaka kao izvora hrane. POpeLA BILJAKA BILJKE KOJE NE CVETAIU * Grp bik koje ‘maj pay Koren. ‘able Tove Morse ue Moke tne Se GRADA BILJAKA ven psu (Phacoles ene enna Seca CvETNICE f= Tip eae (eee {pode iene Sram Pounost bs dese ithe ‘Soul bj posi de pam od it ‘mo pase: A Seakeme sale brankve mater koje ‘pore da tate ‘eon bl U proces fotosintre od vode i uglen-ioksida, tac enesgija Sunceve svetost kou je apsorbova Flori listovima, nastaju organs jedinjenja. U tom procesu se svarajuuglenihidrai rob) i oslobada se kiseonil KORENIE Koreje preweae Willan ‘omogucaawsimanie soccer Irate iokalnog ‘sna treat lato je ve ‘pe ha wna aera pees poral za wine Provo sta tase PODZEMNI DELOVI ‘Nek bj naj rene ips shine orn if vk te Korenje Bie prime Gl oven Honor iaiudionedl ram Gain bere st frail je pganent koji vtin iowa daje Cd rele cence, ‘elenu boju. Ovaj pigment upija crveni i plavi ——— deo spektra Sunceve svetlosti, a odratava veleni = tape) o Jeo spelt 4 Rrettjemicks crit ete ‘\ ky stable dt kven Seoawtannes ‘eoenog M (Sem iain 4 @ Seare sn Sonne \ ‘hranljive materi, oma ec. Tf \ Komi. Prive mahovine Papa Tenner Pipa ins kei, Horne teri feces naj sablke 4 megs ats vo "ire all nemajuprawo bo sel ier ajc She Dose Miri tiene Ven dea pe ha eed Tadao seme pale se 78) spa Silke koe cv P faias Zrvornt —senwre Znmtcllwmla pes oLNO RAZMNOZAVANIE i ‘CIKLUS, a 2 ay Mnoge billke mogu da ve razmnozavaja TOIN. Renee ge sees! ber oprasranai open. Takvo | Limovisu —- RAZMNOZAVANIE SP zmnonavane se ze bespalno ‘ele abos Mange bilfke se Soria ammotrsa ako 1 se sto polen oplodi tecevoe facia A TEST uswonns ote poet vou | Saee _>> Plast site mene expe tie apne Sez stion Mepauis coe emahna —sdrugog.cvea ii Se ‘orn { = tiie Fore polno Em, wt razmnatavanye. Bie jade Fagin) ForosinTEza Disanje Bile, kao i ud, stalno disu, odnosno prima Kiseonik (0, ispusaju uglien-diolsid (CO, ‘Ora proces se nazivadisanje i respira U sumrak blfke proizvode jednake kalicine kiseonika i uglen-dioksida, cose naziva rack onpenacie, Ueno ie usa i danju i noc. he 1.Den 2Sumnak —— 3.Not Fitkevrpuia vile “Terhompen- Bis op Kitont noe fo acje Bie uglend rou upreceu prea dta Reg 0 san a PiGMENTACIA Blje nis uvek lene. Iako je hiro peisuran uvecni blak, eke bike sade i duge pigmente Koj urea na njihove bo. ‘Ti pigment mogu pom Iida ws foes ts neporaljne usovima.BILJKE STANISTA BILJAKA. Pie rast a svim mescima previa nepovojnim uslovima, Tes bela (pric Boma) Pee teplin ble semana na Sido recs. pe do nibh Weoettnt a dipe Suntevo ea Botte ape ve Teal 7 icp ine Beare torey ama icv varduhe Pst Saguaro aks (Coie fenem sms pubitak wade. Timor See oj Hake cal Hota Ap Pai oa Parazirt LEPIFITE bie ne mogu Lee toecnice egy ve han x ‘asdeugin bias Hine se waimajuc Insane materi i able sean tS heane sitnien avorinjama Hie train eine eke i bie 2a prc. Aer Varner ica Jobi a ee Elite keds ave su drug ageraen emineralne i diuge, 1eneine manks 2 I ig ame Bam ih ews ome rae mere stom (Orie i ene joa ikea Ailiranjve materje ni vodu. pomaze u pretivijavanju. PI Shiiom fstova. pouovine lene ple ili eva \CAJENA UPOTREBA BILJAKA =D Gonostasnt i011 Vome # UGROZENE BILJKE TOV) 4 Taina ine | Raed ne | — tat Mis pt fe « ‘Pragmpedun | Onicee —_—| Metaho ite "roe” oc uh Sims < Sakis” moze da a Seren | Sevanin | AD tins of 120 mer, = Sree Oj Vike od Kips slobode ima dovoljno lage svelostiroplore ineralvh materia wt, Nekebiljke su rzvile posebne nacine ies jee Ens fir Pana sei Hormont Bile, ko i ju, imaju hoerone. Biljni hormoa’ konerolisy hoee I se na biljel raze lis i ove a usmeraaja i rast tabljike prema ‘ea es ne PODaACt 0 BILJKAMA * Vazdutne bile nemaju razvijeno korenje, One vive na granama dct rose supp \merike,upijajuci ie vaeduha slag koja im je porebna, na dicta dig ire dope t stom period. Kad i ine ‘velene | ponove poo: + U posebnim prostoima unutar Suabljkecerkopie tive mei koji coy bil ste od napada hugh inset, ina sass Pailin) ora nt bel die ojima Buyke MESOZDERI Mesotderne (karnivorne) bilfke mogu da foosine zom proiavode bralive mate, ali se dodatno — x | 4 Korov Ukoroke bile spadaiu one koje rasto fue seri Frum, ko so su bate i jive, Neke horovsk bile arene | rire, ao batters cece ee rade hi n (ein ps [BRZINA RASTA BILJAKA | | | retort 2 ee Votafene pana | Madeoasar colton taladovike, 5 det sok ba es cals pe lle as | oy | Rana WEA Komodo | ‘paira “Tata = 7 @ an — Depes |= | ‘Bader Gema—ie miesnog = Uiad od tug om [owatont || Serene ag tropa eee —— Sef Teeter caret (eae 75ZAVISVET 7 VE Grapa cveta wal CVETOVI Patio li deo ick Cvetovi pomazu biljci da bude opraiena i stte semenke ss. Snmale: i od ispadanja. Cvetovi su cesto Sareni i mirisni, Sastoje cf potenske hese krunice, asice, pratnika i rucka. Role se sea sein Cvast Lilian Cj eke wre bila imaju ma seo) “eda fm deo Praia wit — ‘yetno} desc samo po jedan cect. eet, sso se od, not poten No, mnoge bile imaju ierove plato, ese “I shoplieneu grape na cvemoj dei. 28. ra ps ck Tales grup evetor se tov cast " = neta, Un pete a ptm Camera ih prema feast, poem ‘Geet enn Phodik soda {Gare mph 2 — a cinema | Soe ince jes polit, POLENOVO ZRNO cyan a Fen eme a = ld rota cos RIMERI CVETOVA ko pedis Terie ada mu (Gmbidiom ope nu elt Ges ae. % Zantmyivosti onratiha + Vesna blk rakom crea Redealeoe ‘ale Banksia ima i muske i enske polne organe. Kus (Case agentes (Gants mene) (Zama) No, neke vite, ape vibe (Sali) Hsin rina) {maju odvojene muske itenske ‘Helicon peruvian) # Najecicvet,velikaraflecja (Raffle anol), move narass do preenia od 100 cm i ezine yea ta do? kg Sec a : TE it) Pha ets itn ae Cine rere f Hana pan ah iin (cen Fes y store ae sion | arte rs (Sibson) OPRASIVANJE Optopenje prance pros prota ple- Tato eve open, mate ot do opt a prin ig ka Palen Tim prem rata semen rah nova moog bij pret ink Toler scrap ck oj sc rma gt) am po are sesreiron | sateen vt eo ‘Sistine 4) “eae ita pene = ; =, Gnepcen anit L(((2)) Fen \ ee mp 4 \ eve t| y ‘ aes tm TEESE snow qetic 20 madagamn — 3Unor ane ieee ieee ee or wmf ices loops le Sender aha al poet patee, {mbrionsku kes ebibirice” — keanthmetZAVISVET 7 T! CVETOVI Suscree “ant Cvetovi pomaiu biljci da bude oprasena i Stite semenke —S,S7Hrriniss fai cod ispadanja. Cvetovi su cesto Sareni i mirisni, Sastoje tj pokemske kesice. se od krunice, asic, prasnika i rucka. ase wan Cvasri Lilian Nett ii ij a raj Tent, Dian — Baad tadtra a pas oe cence, fe 4 Nermrope tile lah seene a shplienew grape na evemoj dei. 29. oa ps wc, ee ‘Takwa grupa cvetova ve nove evast ” > Vcwdig tapi mt Tee pens rosie, psiuintatiant Seu enn = aeons _ Casieni listigi ‘ye malas ina seat = | eo proie Se enna zind = ee: Polenove amo sadrii ee pola ae et Senter, | PRIN GverOvn Si Jima i mutke i enske polne organe. (Case agentes (Ganiste mene) — (Zante) No, neke vet, ape srbe (Sli) Kis tic ia me musk i enske (Wkeoms porns) Jimaju odvojene musk i tens + Najecicve,vlikarafleija (Raffle arnold), move narass ddo preenika od 100 cm i ezine ia ta dookg (epubit solo et nd pe). % Zantmyivosti + ona ta + Vesna blk srakom crea Fedele Muslaie ro {ner cee cite) ta sci ; Ie ay than) — BE ay he a sear 8 pil Tienes dati a ome y ee ween =) (Siméucu nig) — OPRASIVANJE OptopeNje ee pesmi TT TE bed opal nna iz pratnika na tig tucka, Polen Tim procesom nastaju semenke iz kojih Ge nici nova biljka: eee are eee Sepseck Abii Irani nektarom ic eves Seam ahaa” ‘i tako se prenosi zametak PS) fedtima Cimorna evast ina sk ever. ( = ede : {i(\s))) Sten \ cet nota en t feat PP seme haere tm 200m 6 DESERT spaereaeln amanda poe Lorem nema deers ox Fs ieee Serene, ier om a =e em eeeLISTOVI Vetina listova ima lisnu dréku (petiola) i lisnu plocu (lamina). Hlorofil, igment koji listovi koriste za rtesinocra (vid se:74), dae in zelenu boju. soyooNTEN sas igerinar oem penosi\ ie. ‘Stome su oro kro le gun ule bem i razgeadnjom uginulih biljaka i listova nastaje gornji sade branjive mater neophodne va as bj. gil ile ene na Ese buna irae luca uo Pt Floks ‘SNAZNO IZLUCIVANJE VODE Divece gubi vodu preko lsova Proseéno stablo breze sa 200,000 lscova moze po coplom danu cla fagubi do 400 ata vode, LISTOVI Osuik Lista Gah, vo lori agua dase mada re drava a aj,p Sl ert i a atop odor Radeon “Toni bodiant Aion ae tere sme polis od svnije Teeth pee Bethvin Diakav tonsa ‘ames dan slo wads kejfth to peegerana ‘Sune sen od smecesaa pi risk empeatren, aie Ka pos fir ena ies). oben ‘emrbike ‘ prt PRIMERI LISTOVA REKORDERI MEDU y | UsTovIMA NAIVECI USTOVE pripadaj palmama rafija (Raphi fair) bi dagack do 20 metas, einen at ‘ [NAJMANJI STOVE (ceri) slot stivice a) (Lime cmpomcivde) apne pcms) ‘ar (Walfia eng). Listes ove vite auras bwin orprtike do 06 mlimerar, tiny 00.3 malimera Orrovni istovi novi mnogih blak sade omove U lion Tabarbae se nalnevtoke oncentacie ‘kalne sling, koja enact opasna Flodendron rod itians Place 2a lude oboleeod eumatzna i pale (dot dlc) (lin) (Paro ona) delobova Lisi ttule jis takode toga iazat olest kod ju a a ‘Alacja Licoieba Uso abies Sena alin) (Babe) (Heal mero) — | meummagen’ ae tad from sade” Sarangi aie ccahakirs, Gadeatonn nin et 2 Sime tv, Lo eo au ide gine 2 waa mses nein, Ta kolicina je dovoloa da se napuni oko 1200 limenki (onih 2a beralkoholna eaters / en cob span Peecetim| Lisr-soLav Liswoviviktorije (Vieria ‘amazonice) mogu da nara cdo 24 metra w preeniku ida indre tezinu malog dete. 3. U oe procs olbadsja vane Iranlive mae maae age gor sla emo koje mega darts ove ili TWLISTOVI Vetina listova ima lisnu driku (petiola) ilisnu plocu (lamina), Hlorofil, igment koji listovi koriste za reesinocra (vid se: 74), dae in zelenu boju. ‘SPROVODNI SISTEM edn set esti Aen iMGicn ht sprovodene haan maces) uote Lar seas igor nar Divece gubi vodu preko lista lscova moze po coplom danu dla jagubi do 400 ata vode, Ta koligina je dovojoa dase rpuni oko 1200 limenki (onih 2a beralkaholna pia). lcm penosi ua — Kale pros vod mince mare ‘enable, PRIMERI LISTOVA Somes on he op perl ae far Een vor site Ania 7 (her ces) (lets poo) Madan pini) Cla) Flodendon Ply (Hon dicing) (il (Pair ofl) Sessa Beever Aaeie (Sages btm) (Bie) (ace are) bem i razpeadnjor uginulih biljaka i listova nastaje gornji {ade brave materi neophodne va ast bia. etc gs gil ike en na a Len buna 2 Sime tsi, bo eo su keine fae ei luca humus re 2 tina sais nein ‘SNAZNO IZLUCIVANJE VODE Proseénostablo bree si 200,000 faoupeion german Soames {Uo procen xe oobads vate Iranlive mae maae Boge gor sla emit hoje mop dar ove bile. LISTOVI Osuik Lista Gai, van ie ogc dea ne eran ma isp St er i a atop odor Kona Padodeton| “edi boda Aion te tere sme pepsi od soja Floke For bik pce ‘atria aden caso ezduha kojtih it od pegeanis pp Since) wee te oad smeresa pi sisi venpecurama, aie Iga lion pasa Sieger tj main te ik alone mg REKORDERI MEDU LISTOVIMA NAJVECI USTOVT pada palmamna raja (Raphi fra) Pomona as np ge ops bi dagack i do 20 metas, [NAJMANJI LISTOVI (aw) lstovi sedvice (Walfia ong). Lists ove vite auras dhwing owpike do 06 miller, 3 w rou 03 miler Orrovni istovt Liston’ mnogih bilika sadrae omove.U litovima Tabarbae se nalrevtoke koncentacie ‘okssne kien, koja je narocivo opasoa 2a ude oboleleod reumatizma i upale aglobova, Liseoi tau i jtigatakode toga iszat bolest kod ju a Me sc bara Uo me uso josea (Geum repr (Cane (one Sa ouaae Sm repo Saree Otho Rss, Sodteaweun ot arn List-spLav Lisovik Via ‘amazonice) mogu da nares cdo 24 metra w preeniku ida indre tezinu malog dete. q7ZIVI SVET DRVECE U drvece spadaju biljke koje imaju samo jedno stablo (glavna stabljika) a visoke su najmanje 6 metara. Sve vrste drveca su visegodisnje biljke i zive mnogo godina. Vetinom su Sirokolisne cvetnice. Pop pea tana prise Ube Seve ih ai ‘Sai hoje te or Zivorni ciKLUS Kada divo odraste, mote sake godine da cveta i donosi plod Fseme, ‘ t raped Iesemena 8 ewe adja coene, MBS SS oie _ Jz i na KORENJE vod koe slo, <> Sersesastji od mai eas koje Grapa pRveTA Siokolino dre, ko i veina ever, ima lav stabi i deb, ove, ‘etme, plodoe i seme "Pod het je oh jis tone tt Orsi ted fm plodos oj ade Sand jedno seme. UNUTRASNJOST DEBLA Deblo rs tako so se spoljainje seranestaih azijaju nor’ slojevi Celia. sovarajuel vive patenove. U povoljnim ulovima dvege rst bao, 14 nepovoliim (np. pri niin temperaturama) spor. sadrzehemijska jedinjenja kao sto ‘3 eanini i sole. Ta jedinjenja dau drverutarmnu boju PODELA DRVECA SIROKOLISNO DRVECE emato je ako hija sen tral dee. To inom fe le. LisToviMA Ug deca se itn nana stad Bn je (0130 wr des Sica br, fo ciate Fala feaer Weak orate ‘hart coe Drveteove grape spade Veco ein ima trsksvenoutenice serene u deere (creme). Saitama DRVECE $ IGLICASTIM eng Moog cin ia, Shokan dove ‘gies Inve ah tke ikke Fie ‘xe ima pane PALME Povo pa balck 3800 aa Palme isis ssi ed ‘sdk ie, Koja core vend feos aj Depot oe, palace ogi Palme wt datide ime po ois Fon, hj eo maj of dana (eng pain me eo | ion drvece, spd w SErvenanmenise. TvRDO I MEKANO DRVECE ‘Obicno se smatra da je devo Sirokolisnog deveca vido, a dive ‘etinara mekano, No ncke vste ‘etinara kao americka duglaija ‘tis, imaju drvo twrde od vetine Sirokolisnog deca. Balza, najmekge ‘od svih vista drvcca, potice od Srokolisoog stabla Davece SIROM SVETA Dre rst amo ge godine pane najmanje 20 em bite, a najiza lena temperatura ne pada ispod 10°C. Tash ula nema v oblastima koje st na mapi omatene belom bojom. Drvete ne rste Uarkigkojrundr, na Anarkiku nina vthovima vtlovsokah plana. Lon i i Severe tome ‘Tepelo | Mansrov (ee) ke sue (shooter) - = Suneums- Ogunéen pa Gen femgpoess Sams” sue sume pam (wien) poknae eae) 78ZIVISVET DRVECE U drvece spadaju biljke koje imaju samo jedno stablo (glavna stabjika) a visoke su najmanje 6 metara. Sve viste drveéa su visegodisne biljke i zive mnogo godina. Veéinom su sirokolisne evetnice. Zivorni ciKLus slag on Kida drvo ods, mote sake Seve hai gonne da eta | dans plod ‘Sri hoje te or Teme nN evening ie = = a, Pe th soe, apo no) aprlece u jsen te 7 os vod koe slo, Lee KORENJE . ‘aaa pos Koren abla up vod a. Spon sistem (id Grapa pRveTA Sirokolino dre, ko i veina ever, ima lav sabi ii deb, ove ‘etme, plodoe i seme Pod het je oh oj se PODELA DRVECA SIROKOLISNO DRVECE DRVECE S IGLICASTIM rato enol jada yea LsTOviMA froelsnog dest. Tom vecinom | U grups deca sa imopas ws itn nana (rake poioe m ‘pada bro oe fhe en, “\ ie Roma fev (of 500 vx des» {gieasin norm, et vetina ihe < Himsdens Seago Moog! cxinai aja firokolnog ighae lion, a eke ima iin @ ime roe imaj appre Ae, vee resk malae Lore. ‘hort oe Drvete ove grape spade ecg cen ima aw serene s devertion (creme). Stam PALME Porwi pl at oo 3800 ra Pals ja sso ina sec Koja se sore wi Rowe) Popol Pala eg Palme wi datide ime po eis Fico, hj eo maj ob dana (eng pain le eo | ioklina Aree, spd w Svenatemenise. Davece SIROM SVETA Drveve rate tamo ede godinje padne njmanje 20 em bite, anja ltnja temperatura ne pada ispod 10°C. Tash ula nema v oblastima koje st na mapi omatene belom bojom. Drvete ne rste UW arkrigkojeundr, na Anarktiku nina vthovima ‘lo visi planina. Lon = i i Severe tome ‘Tepeho— Nansrov (ear) ke sue (Shooter) - m= Suneums- Ogunéen pela Gen femgpomss Sams” sive sume pam (rwtoray potas ipa) 78 tower Oi td sm ladon oj ade Sand jedno seme UNUTRASNJOST DEBLA Deblo rave take So se spoljainje serane stati aziaju nor’ slojevi Calla, soarajuel vive patenove, U povoljnim ulorima dvege rast bao, au nepovoliim (np. pri niin temperaturama) spor. Sr sesatoi od mrvih celia koje sadrze hemijskajeinjenja kao sto ‘cain sole Ta jinn dbo deve tart bo TvRDO I MEKANO DRVECE ‘Obicno se smatra da je devo Sirokolisnog deveca vido, a dive ‘etinara mekano, No ncke vste

You might also like

• The Hobbit

  

  From Everand

  The Hobbit

  J. R. R. Tolkien

  Rating: 4.5 out of 5 stars

  4.5/5 (24727)
• The Art of War: A New Translation

  

  From Everand

  The Art of War: A New Translation

  Sun Tzu

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (3044)
• The Odyssey: (The Stephen Mitchell Translation)

  

  From Everand

  The Odyssey: (The Stephen Mitchell Translation)

  Stephen Mitchell

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (7771)
• • Magazines
  • Podcasts
  • Sheet music
• Pride and Prejudice: Bestsellers and famous Books

  

  From Everand

  Pride and Prejudice: Bestsellers and famous Books

  Jane Austen

  Rating: 4.5 out of 5 stars

  4.5/5 (20479)
• Oscar Wilde: The Unrepentant Years

  

  From Everand

  Oscar Wilde: The Unrepentant Years

  Nicholas Frankel

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (10242)
• The Picture of Dorian Gray (The Original 1890 Uncensored Edition + The Expanded and Revised 1891 Edition)

  

  From Everand

  The Picture of Dorian Gray (The Original 1890 Uncensored Edition + The Expanded and Revised 1891 Edition)

  Oscar Wilde

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (9054)
• The Handmaid's Tale

  

  From Everand

  The Handmaid's Tale

  Margaret Atwood

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (13225)
• Habit 3 Put First Things First: The Habit of Integrity and Execution

  

  From Everand

  Habit 3 Put First Things First: The Habit of Integrity and Execution

  Stephen R. Covey

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (2507)
• The Subtle Art of Not Giving a F*ck: A Counterintuitive Approach to Living a Good Life

  

  From Everand

  The Subtle Art of Not Giving a F*ck: A Counterintuitive Approach to Living a Good Life

  Mark Manson

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (5806)
• Habit 1 Be Proactive: The Habit of Choice

  

  From Everand

  Habit 1 Be Proactive: The Habit of Choice

  Stephen R. Covey

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (2556)
• How To Win Friends And Influence People

  

  From Everand

  How To Win Friends And Influence People

  Dale Carnegie

  Rating: 4.5 out of 5 stars

  4.5/5 (6526)
• The 7 Habits of Highly Effective People: The Infographics Edition

  

  From Everand

  The 7 Habits of Highly Effective People: The Infographics Edition

  Stephen R. Covey

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (2475)
• Wuthering Heights (Seasons Edition -- Winter)

  

  From Everand

  Wuthering Heights (Seasons Edition -- Winter)

  Emily Bronte

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (9486)
• Habit 6 Synergize: The Habit of Creative Cooperation

  

  From Everand

  Habit 6 Synergize: The Habit of Creative Cooperation

  Stephen R. Covey

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (2499)
• The Iliad: A New Translation by Caroline Alexander

  

  From Everand

  The Iliad: A New Translation by Caroline Alexander

  Homer

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (5719)
• Never Split the Difference: Negotiating As If Your Life Depended On It

  

  From Everand

  Never Split the Difference: Negotiating As If Your Life Depended On It

  Chris Voss

  Rating: 4.5 out of 5 stars

  4.5/5 (3282)
• American Gods: The Tenth Anniversary Edition

  

  From Everand

  American Gods: The Tenth Anniversary Edition

  Neil Gaiman

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (12949)
• The Subtle Art of Not Giving a F*ck: A Counterintuitive Approach to Living a Good Life

  

  From Everand

  The Subtle Art of Not Giving a F*ck: A Counterintuitive Approach to Living a Good Life

  Mark Manson

  Rating: 4.5 out of 5 stars

  4.5/5 (20042)
• Anna Karenina: Bestsellers and famous Books

  

  From Everand

  Anna Karenina: Bestsellers and famous Books

  Leo Tolstoy

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (7503)
• Life of Pi: A Novel

  

  From Everand

  Life of Pi: A Novel

  Yann Martel

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (13473)
• Freakonomics Rev Ed

  

  From Everand

  Freakonomics Rev Ed

  Steven D. Levitt

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (7863)
• The Picture of Dorian Gray: Classic Tales Edition

  

  From Everand

  The Picture of Dorian Gray: Classic Tales Edition

  Oscar Wilde

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (9758)
• Wuthering Heights Complete Text with Extras

  

  From Everand

  Wuthering Heights Complete Text with Extras

  Emily Bronte

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (9955)
• The Iliad: The Fitzgerald Translation

  

  From Everand

  The Iliad: The Fitzgerald Translation

  Robert Fitzgerald

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (5646)
• Art of War: The Definitive Interpretation of Sun Tzu's Classic Book of Strategy

  

  From Everand

  Art of War: The Definitive Interpretation of Sun Tzu's Classic Book of Strategy

  Stephen F. Kaufman

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (3321)
• The 7 Habits of Highly Effective People

  

  From Everand

  The 7 Habits of Highly Effective People

  Stephen R. Covey

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (2568)
• The 7 Habits of Highly Effective People

  

  From Everand

  The 7 Habits of Highly Effective People

  Stephen R. Covey

  Rating: 4 out of 5 stars

  4/5 (353)