OD MUHAMEDA DO KARLA VELIKOG: VIZIGOTSKA

UMJETNOST / MEROVINKI SVIJET

P revela: Martina Mitak (povijest umjetnosti / francuski jezik i knjievnost, IV. godina)
n M entori: Iva Mari, asistent pri MIC-u za kasnu antiku i srednji vijek; prof. dr. sc. Miljenko
Jurkovi________________________________________________________________________

V IZ IG O T S K A U M JE T N O S T *

VIZIGOTI NA IBERSKOM
POLUOTOKU I NJIHOVI ODNOSI NA
MEDITERANU
akon bitke kod Vouilla 507. godine,
Vizigoti su se konano smjestili u
provincijama Iberskoga poluotoka (Kartageni, Luzitaniji, Betici i Tarakonskoj
Hispaniji), ali su i dalje u odnosu na hispanorimsko stanovnitvo predstavljali manjinu. Iz
razliitih razloga, uglavnom vjerskih, nije
odmah dolo do mijeanja stanovnitva.
Urbani su centri kranski, ruralni su dijelovi
poganski, dok Vizigoti prakticiraju arijanizam.
Liuvigild** e 576. g. ujediniti kraljevstvo i
premjestiti glavni grad iz Seville u Toledo.
Godine 587. Rekared uspostavlja vjersko
jedinstvo, koje e biti ratificirano na treem
koncilu u Toledu 589. g. preobraenjem vizigotskog plemstva i crkve na katoliku vjeru.
Stapanje germanskog i hispano-rimskog
stanovnitva okonano je etvrtim koncilom
u Toledu 633. g. Hindesvint i Rekcesvint

* Prema: Eduard Carbonell, L 'art wisigothique, u:

De Mahomet Charlemagne (eds. E. Carbonell, R.
Cassanelli), Paris: Citadelles & Mazenod, 2001.,
str. 57-66 (serija La Mditerrane et l'Art).
** Urednika napomena: osobna imena vizigotskih
i franakih vladara donesena su ovdje u oblicima
koje koristi M. Brandt, Srednjovjekovno doba
povijesnog razvitka, Zagreb, 1995.

svojim su zakonima postigli zakonodavno

ujedinjenje koje je obznanjeno u L iber
Judiciorum 654. godine. U VII. stoljeu
kranska Crkva iri se izvan urbanih cen
tara: i dok biskupi i sveenstvo ostaju u
gradovima, redovnici odlaze na selo. Stari
eremitoriji, poput onoga u Valedecanalesu
(Jan), postoje i dalje, te e se iz njih razviti
samostanske zajednice. Slina se pojava
oituje i u ostalim dijelovima Europe nakon
dolaska irskih redovnika na kontinent. Ovo
e razdoblje vizigotske prevlasti trajati sve
do muslimanskog osvajanja Iberskog
poluotoka 711. godine.
Prije nego to su doli u Hispaniju,
Vizigoti su bili najromaniziranijji germanski
narod. esto su preuzimali rimske modele
posredstvom Bizanta. Rekared je uzeo ime
Flavije, a u dvorskome odijevanju se javlja
bizantska moda.
Veze koje tijekom IV. i V. stoljea
postoje u umjetnosti ranoga kranstva na
Iberskome poluotoku i u Sjevernoj Africi,
nastavljaju se i u vizigotskome razdoblju.
Brojni crkveni velikodostojnici Tarakonske
Hispanije i Betike su podrijetlom s junih
mediteranskih obala (npr. Pavao, biskup u
Mridi 530.-560. g.).
Trgovci iz Sirije i iz Sjeverne Afrike,
negotiatores transmarini, trguju na Iberskome
poluotoku te dolaze u Mridu i u Lisabon.
U tome e razdoblju drugi im
benici utjecati na umjetnost. Tako e
primjerice, politike i kulturne veze s
Bizantincima nastanjenima u Betici od 554.
g. istodobno formirati vano arite ka-

tolianstva, kao i jako privredno sredite. Na

to podsjea borba za vlast izmeu kralja
Liuvigilda i njegovog sina Hermenegilda koji
je imao potporu onih Bizantinaca koje je kralj
Svintila protjerao 621. godine.
Jo jedan imbenik koji je potrebno
uzeti u obzir jest prenoenje relikvija s Istoka
na Zapad. Nakon arapskog osvajanja
Jeruzalema 638. g., dio relikvija iz tamonjih
se crkava prenosi u Toledo. Prema natpisima,
pad Aleksandrije i drugih gradova 642. godi
ne, razlogom su dolaska crkvenih dosto
janstvenika u vizigotsko kraljevstvo, u Tar
ragonu ili u Mridu. Dakle, bizantski Istok jo
uvijek zauzima vano mjesto.
OD KASNOANTIKE TRADICIJE DO
VIZIGOTSKE RENESANSE
Tijekom prvog stoljea prisutnosti
Vizigota u Hispaniji (VI. st.), kasnoantika je
tradicija u kranskoj umjetnosti i dalje jaka, a
vizigotski je doprinos prvenstveno vidljiv u
zlatarstvu. Ta je germanska tradicija, ori
jentalne provenijencije, snano prisutna u
vizigotskoj umjetnosti. Kada je rije o tom
ranom razdoblju, trebalo bi govoriti o
hispanskoj umjetnosti vizigotskoga doba1.
Kasnoantika je tradicija i dalje prisutna u
arhitekturi: San Pedro de Alcntara (Mlaga),
Aljezares (Murcia), Cabeza de Griego
(Cuenca). Kada je rije o skulpturi, valja
napomenuti da su i dalje aktivne lokalne
radionice sarkofaga (npr. Ecija i Alcaudete2).
Svoj vrhunac vizigotska umjetnost
dosee u VII. stoljeu. Moe se govoriti o
renovatio, o renesansi u kojoj sveti Izidor ima
kljunu ulogu. Njegove Etimologiae iz 620. g.
ine enciklopedijsku kompilaciju onodobnih
znanja i kompendij antike kulture3.
1 P. de Palol, Arte hispnico de la poca visigoda,
Barcelona, 1968.
2 P. de Palol, Arqueologa cristiana de la Espaa
romana (siglos IV-VI), Madrid-Valladolid, 1967.
3 J. Fontaine, Isidore de Sville et la culture classique
dans lEspagne wisigothique, Paris, 1959. M. C. Diaz
y Diaz, De Isidoro al siglo XI, Barcelona, 1976. J.

Pisani izvori i sauvani spomenici

upuuju na vanost urbanih sredita: rimski
gradovi poput Mride oivjeli su s dolaskom
Vizigota. Postoji opsena dokumentacija o
crkvama i samostanima u Toledu gdje je
djelomino ouvana crkva Sv. Spasitelja. Tu
se mogu spomenuti i drugi vani gradovi,
kao to su Lisabon, Tarragona, Crdoba,
Sevilla, Zaragoza.
Brojni elementi, koji su bili ili dio
graevina ili dio monumentalnog dekora
spomenika ovih transformiranih gradova, su
sauvani jer su naknadno bili reupotrebljeni
u muslimanskim graevinama. Tako se npr.
pluteji i pilastri ukraeni zoomorfnim i
vegetativnim motivima nalaze ugraeni u
cisterni u Mridi, dok su kapiteli upo
trijebljeni u gradnji moeje u Cordobi.
Vizigotske su graevine graene
tehnikom zvanom more gothico\ klesani
blokovi kamena slau se u redove bez
upotrebe vezivnog materijala kao kod nekih
rimskih graevina. Ta se tehnika gradnje
znatno razlikuje od tehnike opus incertum,
koja prevladava u ranokranskoj arhitekturi
Hispanije, te je kvalitetnija od one koritene
u prekopirinejskom dijelu Europe more
gallicano. Kako u tlocrtu, tako i u elevaciji
standardizira se upotreba potkovastog luka,
koji se javlja jo u rimskoj arhitekturi, te ga
ne treba mijeati s ibero-arapskim lukovima.
Tlocrt sauvanih crkava je ili bazilikalan, kao
u San Juanu de Baos (Palencia), ili
centralan (Santa Comba de Bande, Orense)
ili pak u obliku latinskoga kria kao u San
Pedru de la Nave (Zamora). U nekim su
primjerima prisutni raniji modeli, poput
kripte San Antolin u Palenciji, ili pak
martyriuma So Frutuoso de Montelios.
Apsida je pravokutnoga oblika i katkad se
grade bone prostorije tipa prothesis ili
diakonikon, kojima su u tekstovima pri
pisivane razliite funkcije4: mogle su sluiti
Fontaine, Culture et spiritualit en Espagne du VIe
au VIIe sicle, London, 1968.
4 Puertas Tricas, Iglesias Hispanicas (siglos IV al
VIII), Testimonios literarios, Madrid, 1975.

kao preparatorium u kojemu su se uvale svete

knjige, kao sacrarium, ili kao thesaurum...
Ponekad se ispod svetita gradi prostorija,
kao u crkvama Santa Comba de Bande i San
Pedro de la Nave, koja se smatra preteom
cmaras asturijskih crkava, ali njezina se tona
funkcija ne moe odrediti. Oslanjajui se na
hispanske minijature nastale nakon X.
stoljea, moemo pretpostaviti da je kao
inspiracija posluila prostorija posveena
anelima nad oltarom u Salomonovom
hramu. Ove su crkve esto presvoene
bavastim svodom pojaanim potkovastim
lukovima ili pak ojaanim krinim svodom
kao u crkvi Santa Comba de Bande.
Otvoreno krovite je esto, a samim crkvama
u veini sluajeva prethodi trijem. Cesto se
javlja podjela na prostorne odjeljke, naglaena
oltarnom pregradom te razlikama u nivoima
apside, glavnoga broda i kriita. Ta je podjela
vidljiva i u vanjskoj artikulaciji. Prostorni je
raspored uvjetovan hispanskom liturgijom,
koja e se sve do X. stoljea odrati na
prostoru dananje Katalonije, a sve do
sredine XI. stoljea u pokrajini Castilla y
Lon. Nain na koji su ove crkve5
funkcionirale je temeljito prouen.
Sauvana skulpturalna dekoracija
ukazuje na vanost koju je imala u vizigotskoj
umjetnosti, kako u unutranjem tako i u
vanjskom izgledu graevine. Kapiteli, vijenci,
frizovi i pluteji su iznimno bogati, a katkad su
upotpunjeni spolijama, kao to su trupovi
stupa ili rimski kapiteli. Nisu sauvani niti
zidni oslik niti mozaici, a kad je rije o
skulpturi nemogue je govoriti o nefigu
rativnosti. Duboko ukorijenjena u kasno-

5 H. Schlunk, Die Kirche von Gioao bei Nazar

(Portugal), Ein Beitrag zur Bedeutung der Liturgie f r die
Gestaltung des Kirchengebades, u: Madrider Mitteilungen
XII/1971, str. 25-240; takoer u: Metas do II
Congresso Nacional de Arqueologa, II, Coimbra, 1971.
C. Godoy, Arqueologi a y liturgia. Iglesias hispanicas
(siglos IV a VIII), Barcelona, 1995.

rimskoj umjetnosti Hispanije6, umjetnost

Vizigota je umjetnost sinteze koja se razvija
od vladavine Liuvigilda (568.-586.) i Re
kareda (586.-601.).
CRKVE
Zbog transformacije gradova i
spomenika tijekom vremena, uspjele su se
ouvati samo crkve ruralnih podruja u
dvjema glavnim regijama: na sjeverozapadu
poluotoka crkve Sao Frutuoso de Mon
telios, So Pedro de Balsemo ili Santa
Comba de Bande, a u centralnoj regiji, u
onome to nazivamo Campi Gothorum crkve
Quintanilla de las Vias, San Antoln de
Palencia, San Juan de Baos, San Pedro de
la Mata kraj Toleda te San Pedro de la Nave.
Ostaci crkava nalaze se pak po cijelom
Iberskom poluotoku.
San Juan de Baos je Rekcesvintova
kraljevska zadubina iz 661. godine kojoj je
moda kao uzor posluila crkva iz glavnoga
grada Toleda. Sastoji se od ulaznoga trijema,
tri broda i tri pravokutne apside. Stupovi i
kapiteli na kojima poiva drveno krovite su
spolije. Trijumfalni je luk ukraen sunanim
diskovima i zoomorfnim elementima izve
denim u niskome reljefu.
Od crkve u Quintanilli de las Vias
(Burgos) ostali su sauvani samo pra
vokutna apsida i transept. Vanjskim platem
zida transepta teku dva, a zidom svetita tri
friza, stilski vrlo razliita: jedan je klasian, a
drugi je ukraen shematiziranim zo
omorfnim likovima, koji kao da su
inspirirani orijentalnim tkaninama. U
unutranjosti, pod trijumfalnim lukom, na
dva niska reljefa prikazani su aneli koji
nose sunce i mjesec, koje patristi i sveti
Izidor poistovjeuju s Crkvom i Kristom.
Druga dva plona reljefa prikazuju Krista
kako blagoslivlja evaneliste. Prema jed
nome natpisu, crkva je vjerojatno bila
6 P. De Palol, Esenci a del arte hispanico de poca
visigoda: romanismoy germanismo, u: I goti in
Occidente, Settimane Spoleto, 3, 1956., str. 65-126.

obnovljena u posljednjoj etvrtini IX. sto

ljea.
Sao Frutuoso de Montelios (Por
tugal) odgovara arhitekturi martyria estoj u
ranijim razdobljima, kao to je mauzolej Galle
Placidije u Ravenni iz V. st. Tlocrt crkve je u
obliku grkoga kria s kupolama nad
kriitem i nad tri kraka kria. Ulazni je krak
presvoen bavastim svodom. Nad sre
dinjim kvadratom je kupola na pan
dantivima. Vanjski zidni plat je ukraen
slijepom arkadom u kojoj se izmjenjuju
polukruni lukovi i trokutasti segmenti.
Santa Comba de Bande pripada
istome tipu, s tlocrtom u obliku kria, koji je
gotovo grki, pravokutnom apsidom flan
kiranom s dvije lateralne prostorije te ulaznim
trijemom. Obnovljena je 872. godine.
SKULPTURALNA PLASTIKA I NJENI
PREDLOCI
U crkvi San Pedro de la Nave nalaze
se
najizvanrednija
kiparska
ostvarenja
vizigotske umjetnosti. Arhitektonska sinteza
koja sjedinjuje centralni plan i bazilikalnu
strukturu, sadri tri kratka broda odijeljena
stupcima i smjetena oko sredinjeg kvadrata
iji stupovi imaju ukraene kapitele i baze, te
pravokutnu apsidu. Ikonografski je program
prouio H. Schlunk7. Na bazama stupova
prikazani su evanelisti ljudskih tijela sa
simbolinim ivotinjskim glavama, to pred
stavlja jedan od najstarijih ikonografskih
primjera tog tipa. Na bizantinizirajuim
kapitelima prikazano je rtvovanje Izaka,
simbol Kristove i euharistijske rtve prema
tradicionalnoj simbolici, te Danijel u lavljoj
jami kao simbol muenitva prema tekstu
svetog Ciprijana iz Antiohije. Scene uokviruju
na bonim stranama kapitela prikazani Filip,
Toma, Petar i Pavao, apostoli i sveci koji
najavljuju Evanelje. Prikazani su s kriem i
aureolom, atributima koje nalazimo u rano7 Estudios iconograficos en la iglesia de San Pedro de la
Nave, u: Archivo Espaol de
XLIII/1970, str.
245-267.

kranskoj umjetnosti. Apostoli nose

tonzuru propisanu u Hispaniji koncilom u
Toledu. Na preostala dva kapitela prikazana
je euharistijska tema ptica s grozdovima, kao
i neidentificirani likovi. U prezbiteriju je
simbol Sunca kojeg moemo poistovjetiti s
Kristom. Takav bi ikonografski program,
prema J. Fontaineu, trebao omoguiti vjer
niku da se od figurativnog uzdigne ka
simbolikom.
Skulpturalna dekoracija San Pedro
de la Nave potakla je H. Schlunka na
miljenje da je skulptura svoju inspiraciju
crpila iz iluminacija. Ta je skulptura, stilski
udaljena od sarkofaga ranokranske tra
dicije nastalih u hispanskim radionicama te
od bizantske umjetnosti, u kontinuitetu s
iluminacijama Beatusa i Biblije iz Lona
nastale 906. g. Odredbe etvrtog koncila u
Toledu (633. g.) uvrtavaju itanje Ot
krivenja u liturgijsku godinu i ine
vjerojatnim iluminaciju ilustriranih kodeksa
te knjige. Osim toga, tema Apokalipse je
strana u Istonoj Crkvi. H. Schlunk smatra
da su zapadni modeli posluili kao
inspiracija za skulpturu i iluminaciju8.
U vizigotskim
su kodeksima
ilustracije rijetke. Kao primjer navedimo
Fuero J uzg o (Reg. Lat. 1024, Vatikanska
biblioteka), oko 700. g., ukraen krunicama
i geometrijskim likovima, Oracional (Cod. 89,
Biblioteka kaptola Verone) koji potjee iz
vizigotske katedrale u Tarragoni, kodeks s
polikromijom i jednim crteom koji upuuje
na postojanje skriptorija katedrale, te
naposljetku tekstove svetog Izidora liene
ilustracija.
ZLATARSTVO
Budui da su u to doba hispanorimske i vizigotske nekropole bile za
jednike, teko je, na podruju zlatarstva,
razluiti grobnu opremu lokalnog i bar
8 H. Schlunk, Observadores en torno alproblema de
la miniatura visigoda, u: Archivo Espaol de Arte
XVn/1945, str. 241-265.

barskog stanovnitva. Dosta se rano javljaju

germanske zlatne fibule i broevi usporedivi s
komadima iz Srednje Europe i Sjeverne
Italije. Fibule su obino izvedene u bronci ili
eljezu, a neke imaju srebrne ploice. Neke su
zoomorfnog oblika, a ima i zlatnih s
inkrustacijama od stakla i dragoga kamenja u
prevladavajuoj crvenoj boji. Neki su
predmeti izvanredni, poput polikromnih
pojasnih kopi. Ti su komadi uvezeni, ili pak
izraeni u hispanskim radionicama koje
kopiraju vizigotske modele. Inspiraciju su
takoer mogli crpiti iz bizantskih predloaka
ili pak, za neke figurativne motive, iz rimske
provincijalne umjetnosti.
Najreprezentativnije
su
riznice
Guarrazar, Toledo (Museo Arqueolgico
Nacional u Madridu) i Torredonjimeno, Jan
(muzeji u Cordobi, Madridu i Barceloni).
Prva cjelina djelo je slubene dvorske
radionice, podlonije bizantskome utjecaju.
Zavjetne krune iz te radionice predstavljaju
njezin glavni proizvod, a ta je praksa bila
prisutna ve na Justinijanovu dvoru (527.565. g.) kad su krune bile darovane crkvi Sv.
Sofije u Konstantinopolu. Dakle, prema
Grguru iz Toursa, Rekared je jednu zlatnu
krunu podario crkvi Sv. Feliksa u Gironi, dok
riznica Guazzar uva Svintiline i Rek
cesvintove zavjetne krune. U iluminaciji
Beatusa, krune su prikazane na oltaru, kao to
se pojavljuju u prikazima sedam azijskih
crkava. Blago riznice Guarrazar je bogatije i
istananije izrade od onog u Torredejimenu,
koje je vjerojatno djelo neke provincijalne
radionice.
U umjetnosti obrade metala, bronca
je posebno zanimljiva. Kadionice, poput one
iz Llda (Museo Episcopal de Vich), te
liturgijske posude, vrevi i patene rad su
jedne od hispanskih radionica. Neki predmeti
su pak uvezeni, katkad iz koptskog svijeta.
Cjelina liturgijskog posua iz Bobale (Lleida)
takoer pobuuje pozornost.

M E R O V IN K I SVIJET***

SPOMENICI I NJIHOVA DEKORACIJA

o uzom na Klodviga i na nekolicinu
njegovih nasljednika, merovinka se
aristokracija u VI. i nadasve u VII. stoljeu
potvrdila osnivanjem brojnih samostana i
crkava, posebice cemeterijalnih. Bilo da su
urbani ili ruralni, spomenici koji su esto tek
djelomino sauvani u elevaciji predstavljaju
iznimke (Saint-Pierre u Vienne, baptisterij
Saint-Jean i hipogej des Dunes u Poitiersu,
kripta Saint-Paul u Jouarreu). Ipak, zah
valjujui sve brojnijim arheolokim istra
ivanjima (Francuska pomalo nadoknauje
svoje zaostajanje na tom podruju u odnosu
na podruja susjednih zemlja koja su
takoer bila u sastavu Regnum Francorum),
temelji prvotnih graevina otkriveni su
ispod postojeih ili unitenih urbanih (SaintPierre i La Madeleine u enevi, Saint-Just i
Saint-Laurent u Lyonu, Saint-Laurent u
Grenobleu) i ruralnih crkava (Viuz-Faverges
u pokrajini Haute-Savoie). Pogotovo u
ruralnim sredinama sve su brojnija otkria
ranosrednjovjekovnih svetita koja su jo do
nedavno bila nepoznata, budui da se nisu
razvila u trajna mjesta kranskog kulta
(Hordain na Sjeveru, Saleux u pokrajini
Somme, Chassey-les-Montbozon u pokrajini
Haute-Sane, Saint-Julien-en-Genevois u
Haute-Savoie, Montferrand u pokrajini
Aude itd.).
Primjer
kripti
u
Jouarreu
(pokrajina Seine-et-Marne) je u tom smislu
posebno znaajan budui da su to jedini
sauvani ostaci kolumbanskog samostana
kojeg je oko 630.-640. g. na svom posjedu
osnovao sin velikog franakog zem
ljoposjednika Adon: njega je, kao i brata mu
Dadona (budueg biskupa Rouena, svetog

*** Prema: Patrick Prin, Le monde mrovingien, u:

De Mahomet Charlemagne (eds. E. Carbonell, R.
Cassanelli), Paris: Citadelles & Mazenod, 2001.,
str. 69-81.

Ouena), oko 610. godine blagoslovio sveti

Kolumban, kojeg je primio njihov otac Otar.
Meutim, dok se sadanje crkve Notre-Dame
(opatijska) i Saint-Pierre (upna) jo uvijek
nalaze na mjestu dviju prvotnih crkava
samostanske grupe, na postojanje tree crkve
koja je, prema onodobnom obiaju, imala
funeralnu funkciju, ukazuju tek kripte SaintPaul i Saint-brgisile.
Zahvaljujui nedavnim iskapanjima,
danas je nemogue promatrati kriptu SaintPaul kao augmentum koji je krajem VII. st.
sagraen u nastavku prvobitne crkve, niti
sredinju kriptu Saint-brgisile kao djelo
opatice Hermentrude (sredina IX. st.).
Naime, homogenost temelja dviju ukopanih
dvorana koje su nosile povieno svetite i
brodove koji su mu prethodili, dokazuje da je
rije o jedinstvenom arhitektonskom pro
gramu. Za razliku od kripte Saint-brgisile
koja je izgraena u romaniko doba, kripta
Saint-Paul (veliine 13 x 8 m) iji se svod
datira u XII. st. ima sauvane dijelove iz
merovinkog razdoblja. est mramornih
stupova s elegantnim kapitelima od bijelog
pirinejskog mramora, prilino slobodnim
merovinkim interpretacijama korintskog
reda, dijeli prostor na tri traveja. Ovu
dvoranu sa zapadne strane zatvara zid
izveden tehnikom opus reticulatum koji slui
kao potpora temeljima glavnog broda, iji se
pod nalazi na vioj razini. Za razliku od
kamenih kenotafa nad grobovima prvih
opatica (najistaknutiji je onaj opatice
Teodehilde) iz karolinkog doba, jedan
izniman kameni sarkofag, iji je prvotni
smjetaj u kripti nepoznat, pripisuje se
parikome biskupu Agilbertu, Teodehildinu
bratu. Na jednoj od duih stranica sanduka u
visokome je reljefu prikazan Posljednji Sud,
dok je na prednjoj stranici u plonom reljefu
prikaz Krista u slavi, u mandorli okruenoj
simbolima evanelista. Zbog svojeg ne
uobiajenog karaktera, ova je hijeratska
skulptura u plonom reljefu esto bila
pripisivana nekom koptskom majstoru, iako
uvjerljivije paralele upuuju na italolombardski krug, ak na podruje same

Francuske. Naime, mali broj sauvanih

spomenika bez sumnje je razlogom pod
cjenjivanja merovinke skulpture.
Hipogej des Dunes (nazvan prema
etvrti u kojoj se nalazi), kojeg je 1878. u
Poitiersu otkrio otac de la Croix, takoer je
jedan od slavnih merovinkih spomenika.
Prema natpisu, dao ga je sebi za grobnicu
izgraditi opat Mellebaude koji se ne
spominje u pisanim izvorima. Ovaj izvorno
presvoen poluukopani spomenik, dugaak
4.80 m i irok 4.50 m, sastoji se od dvije
prostorije. Do prve vodi silazno stubite, a u
drugu se ulazilo kroz vrata iji su dovratnici
jo uvijek ouvani. U drugoj se prostoriji,
osvijetljenoj visoko postavljenim prozorom,
nalazi baza oltara te arcosolium koji je
nesumnjivo bio namijenjen sarkofagu
naruitelja. Kasnije je ovaj funerarni spo
menik posluio i za druge ukope, posebice
djeje, rasporeene oko oltara.
Arhitektura hipogeja des Dunes oite antike tradicije ne pobuuje toliki
interes koliko njegova dekoracija. Potpuno
oslikan plavom bojom, s bijelim poljima
uokvirenim oker i utim linijama, ukraen
urezanim ili okerom ispisanim natpisima
vjerskog sadraja, ovaj spomenik obogaen
je impresivnom serijom skulpturalne de
koracije. To se posebno odnosi na tri stube
(bez sumnje reupotrebljeni pilastri oltarne
pregrade), gdje su uz klasine ranokranske
teme (friz s morskim udovitima, ve
getabilna vitica) prikazane prepletene zmije,
u merovinko doba vrlo est ktonini motiv.
Dovratnici i prednja strana stube koja dijeli
dvije prostorije ukraeni su rozetama i
viticama naglaenim inkrustacijama od
staklene paste. Uz jednu bazu kria s
plonim prikazom dvaju razbojnika, te
postolje skulpture, putem natpisa iden
tificirane kao prikaz svetog imuna Starijeg
(poistovjeenog sa sv. imunom Stilitom),
jedno od najzanimljivijih sauvanih skul
pturalnih djela je reupotrebljena ploa
izraena u plitkome reljefu i tehnikom
urezivanja s prikazima simbola evanelista
Matije i Ivana, te arkanela Rafaela i

Raguela. Ako prikazivanje ovog posljednjeg

lika, zabranjeno godine 745. koncilom u
Rimu, znai terminus ante quem za gradnju ovog
spomenika, natpisi (koje je nedavno iznova
prouio Michel Banniard) i skulpturalna
dekoracija datiraju ga u prvu polovicu VII. st.
Zahvaljujui sauvanim plutejima iz
crkve Saint-Pierre-aux-Nonnains u Metzu, jo
je uvijek mogue govoriti o liturgijskim
instalacijama merovinkih crkava. Godine
1897. otkriveni su elementi oltarne pregrade
(12 ploa i 21 pilastar), ugraeni u nosae iz
otonskog doba kada je pregraena stara crkva
samostana Saint-Pierre, izgraena najkasnije
oko 600. godine na mjestu graevine iz IV. st.
koja je bila u sklopu monumentalnih termi.
Ove skulpture u plonom reljefu
nude izniman ikonografski program s geo
metrijskim kompozicijama (krievi, a
hovnice, arkade), vegetabilnim (vitice, pal
mete, Stablo ivota) i zoomorfnim ele
mentima (isprepletene zmije), kao i zapa
njujui prikaz Krista koji blagoslivlja i
pokazuje euharistijski kruh. Datacija ove
iznimne cjeline, koja unato stilskome
jedinstvu nije homogena ni u mjerilu ni u
izvedbi, jo uvijek je predmet rasprave.
Oslanjajui se prvenstveno na povijesne, a ne
na stilske ili arheoloke argumente, neki
povjesniari umjetnosti (Carol Heitz, Fran
ois Heber-Suffrin) rado smjetaju ovaj plutej
na poetak karolinkog razdoblja: iako je ovaj
tip spomenika bio konstantno u upotrebi jo
od kasne antike, oni ga ele vidjeti kao
posljedicu liturgijske
reforme
biskupa
Krodeganga koji je stolovao u Metzu od 742.
do 766. g. Ipak, istovremeno postojanje jo
uvijek klasinih ranokranskih i zoomorfnih
elemenata, koji su potpuno slini onima na
kopama merovinkih pojaseva izvedenim u
bronci ili eljezu ukraenim inkrustacijama,
govore u prilog dataciji ovog plutej a u VII. st.
i povezivanju s osnivanjem prvobitnog
samostana Saint-Pierre.
Kada govorimo o doprinosu arhe
ologije poznavanju nestalih spomenika, kao
primjer se mogu navesti dva recentna
iskapanja. Od 1991., u Hamageu (pokrajina

Nord) provode se iskapanja merovinkog

samostana u dolini rijeke Scarpe. Pod
utjecajem svetog Amanda, osnovala ga je
lokalna aristokratska obitelj u VII. stoljeu.
Samostan je bio uniten u pljakakim
naletima Vikinga u IX. stoljeu, ali nam je
njegov poloaj poznat jer je na tom mjestu
1133. g. podignut benediktinski priorat, koji
je postojao sve do Revolucije. Danas jo
postoje ruevni ostaci dviju graevina koje
odgovaraju crkvi Sainte-Marie i starim
redovnikim prostorijama. Vrlo zahtjevnim
arheolokim iskapanjima utvreno je da je
crkva priorata bila podignuta na mjestu
prvobitne drvene crkve iz VI II. st., te da
dvorite sadanjeg gospodarstva odgovara
prostoru koji su zauzimale drvene
samostanske graevine podignute izmeu
VII. i IX. st. Rije je o prostoru okruenom
opkopima i ograenom drvenom ogradom
unutar kojeg je izgraeno nekoliko krunih
graevina na drvenim nosaima (bez sumnje
prvome samostanske elije). Paralelno s
podizanjem prve crkve, iroke 8 i duge
najmanje 15 metara, gradi se jedna velika
zgrada dimenzija 8 x 15 metara s tri
unutarnja pregradna zida. Na njenom
mjestu kasnije se podie trobrodna gra
evina dimenzija 1 1 x 9 metara s dvije ili tri
sredinje zajednike prostorije okruene
redovnikim elijama. Naposljetku, isto
vremeno s pregradnjom crkve, grade se
velike samostanske zgrade oko dvorita
klaustra. Dakle, zahvaljujui arheologiji, po
prvi put su na podruju dananje Francuske
razjanjeni geneza i razvoj jednog rano
srednjevjekovnog samostana te mnogi
aspekti redovnikog ivota.
Jednako tako znaajan primjer
predstavlja prostrana crkva (irine 18.5
metara na minimalno tridesetak metara
duine) Notre-Dame-de Bondeville (po
krajina Seine-Maritime) kojoj je tek u
arheolokim
istraivanjima
otkriveno
ranosrednjovjekovno porijeklo. Budui da je
crkva bila u funkciji tek vrlo kratko vrijeme
izmeu kraja VII. i poetka IX. st.,
zahvaljujui mjestimino izvanredno ou

vanim ostacima arhitekture te posebno

osjetljivim metodama iskapanja otkrivena je
graevina bazilikalnog tlocrta s ravno
zakljuenim kvadratnim svetitem s dva
pripojena aneksa te tri broda od kojih je
sauvan tek dio. Osim toga, istraivanja
arhitekture dala su neuobiajene rezultate: za
hvaljujui uruenom bonom zidu probijenim
prozorom
omoguena
je
djelomina
rekonstrukcija elevacije. Otkrivene su baze
oltara u svetitu i u aneksima, te bijelo
obojani vanjski i unutarnji zidovi (na
unutranjima je i crveni dekorativni oslik).
Pod je prekriven crvenom bukom, a
djelomino su pronaeni fragmenti mozaika
(od zlatnih tesera) i tragovi inkrustiranih
romboidnih motiva u negativu, te brojni
fragmenti vitraja u boji koji jo uvijek imaju
olovne okvire (to su do danas najstariji
poznati vitraji u Francuskoj). Naposljetku,
otkriveni su skulpturalna fragmenti (vitice,
prikaz ljudskog lica slian onima u hipogeju
des Dunes) koji su bili dio dekora crkve ili
grobnih spomenika koji se tamo nalaze. Ova
dva primjera dokazuju da bi se nae
poznavanje ranosrednjovjekovnih spomenika
i njihove skulpturalne dekoracije moglo
razvijati zahvaljujui novoj generaciji arhe
olokih iskapanja.
GROBNA SKULPTURA
Zbog oitih arheolokih razloga, do
naih je dana ostalo malo uoljivih tragova
merovinkih grobova stela i epitafa u
cemeterijalnim crkvama. Osim prilino grubo
obraenih kamenih stela, s urezanim ge
ometrijskim motivima ili motivima kranske
inspiracije, poput onih u nekadanjoj
francuskoj pokrajini Vexin, postoje i bolje
izraeni primjeri koje treba razmatrati u
sklopu rairenog umjetnikog izraza: slavna
stela iz Knigswinter Niederdollendorfa
(Bonn, Landsmuseum) predstavlja dobar
primjer onodobnog vjerskog sinkretizma.
Dok je na jednoj strani stele prikazan lik (bez
sumnje pokojnik) koji jednom rukom dri
scramasaxe (masivnu sablju s jednom o

tricom), a u drugoj ealj kojim se elja, do

nogu mu lei utura, a nad glavom dvoglava
zmija (raireni motiv koji evocira podzemni
svijet mrtvih i ponovno roenje), na drugoj
strani moemo vidjeti lik s aureolom kako
dri koplje, koji se prepoznaje kao lik
trijumfirajueg Krista.
Ipak, najbolje primjere funerarne
skulpture iz druge polovice merovinkog
razdoblja prvenstveno predstavljaju kameni
i sadreni sarkofazi, koji uglavnom potjeu s
gradskih groblja ad sanctos, ali i iz nekih
znaajnih ruralnih svetita. Prema vie ili
manje naglaenom trapezoidnom obliku
sanduka, profilu poklopca (etverostrani,
katkad s jo uvijek antikim akroterijima,
dvostrani, ispupeni), materijalu i nadasve
raznolikosti reljefnih dekoracija moemo
razlikovati nekoliko glavnih tipova kamenih
sarkofaga ija rasprostranjenost priblino
odgovara odreenim mjestima proizvodnje.
To su: bordoki, s visokim dvoslivnim
poklopcem ukraenim viestrukim kri
evima; poatevenski,9 s plitkim dvoslivnim
poklopcem ukraenim kriem s tri
horizontalne haste; burgundski, s bonim
stranama sanduka ukraenim mnogo
brojnim krievima; senoneki (pokrajina
Sens), kod kojeg longitudinalne stranice
sanduka imaju urezane brazde u obliku
ribljih kostiju, s procesijskim kriem na
poklopcu te katkad s motivom krine
palmete flankirane s dva monogramna kria
na bonim stranama sanduka; te naposljetku
burgundsko-ampanjski, sa snano pro
filiranim sandukom i ispupenim pok
lopcem ukraenim longitudinalnim braz
dama i geometrijskim motivima.
U okolici Pariza, koja obiluje
nalazitima sadre, takoer se koristio gips za
izradu lijevanih sarkofaga koji su nakon
suenja pokazivali mehanike kvalitete sline
onima od mekog vapnenca. Pomou kalupa
od dasaka koje su se mogle upotrijebiti i vie
puta, sanduci su se lijevali u blizini samih

9 Iz pokrajine Poitou.

groblja. Katkad su te daske bile izrezbarene

kako bi se dobio reljefni ukras na vanjskim, a
ponekad i na unutarnjim stranicama gipsanih
sanduka. Tako se na merovinkim grobljima
u Parizu i Saint-Denisu moe nabrojati vie
od dvjesto razliitih tipova bilo geometrijske
(vitice, krunice, zvijezde, itd.), bilo kranski
inspirirane dekoracije (Danijel s lavovima,
krievi flankirani golubicama, itd.). Ras
prostranjenost motiva proizalih iz istih
kalupa dokazuje da je ovaj pogrebni zanat
popularnog karaktera bio putujui - grobari
su se bavili svojim zanatom idui od groblja
do groblja.
NOVI DEKORATIVNI STILOVI
Zahvaljujui praksi pokapanja u
odjei koja se, u okvirima merovinke Galije,
provodila izmeu rijeke Loare i, nadasve,
Sene i Rajne, dobro je poznat razvoj mode,
posebno enske. Krajem VI. st. dolazi do
odluujueg obrata po tom pitanju sve je
jai utjecaj mediteranskog naina odi
jevanja, koji u Galiju dolazi uslijed brojnih
diplomatskih i trgovakih kontakata s
Bizantom. ene naputaju tradicionalno
noenje jednog ili dva para fibula (s
asimetrinom, zoomorfnom ili okruglom
glavom) na prsima ili struku, te odsad nose
samo jednu veliku fibulu na vratu (okruglog
ili etvrtastog oblika). Ovi orijentalni utjecaji
su podjednako vidljivi u razvoju ger
manskog ivotinjskog stila, kao i u sve
eem unoenju zoomorfnih motiva u pleter
i pletenice mediteranskog tipa (prema
terminologiji H. Rotha, rani, zatim klasini
stil II). Takoer su tu enske ogrlice od
proupljenih bronanih kolutova; zatim za
oba spola, umjesto obinih krutih kopi i
malih pojasnih kopi, nose se pojasne
garniture sastavljene od dvodijelnih kopi s
ploicom, pojasnog jezika i jednom ili vie
lenih aplika. Tijekom VII. stoljea enska je
moda
obiljeena pojavom
fibula
sa
simetrinom glavom, kao i povratkom
tehnike utiskivanja te potom emajliranja, za
ukraavanje diskoidnih fibula. U tome se

razdoblju, paralelno s tehnikom lijevanog

metala (posebice bakrenih legura) koja
svjedoi o iznimnoj vjetini ljevaa (direktno
lijevanje i putem votanog pozitiva), takoer
se nameu dvije nove dekorativne tehnike
damasciranje te optoavanje dragog ka
menja zlatom .
Damasciranje veoma stara tehnika
inkrustiranja jednog metala u podlogu od
nekog drugog metala, u rimsko se doba tek
rijetko koristila, najee kao dodatak
glavnom ukrasu. Poetkom VI. st. potpuno
nestaje na podruju bive Galije, da bi se
jednako tako neoekivano vratila krajem
stoljea kada, bez sumnje pod utjecajem
orijentalnih majstora, postaje glavnom
tehnikom ukraavanja i najrairenija pri
mijenjena umjetnost u merovinkom svijetu.
Prvenstveno slui za ukraavanje pojaseva i
metalnih dijelova obue, ali i za oklope i
dijelove opreme za konje. Ovu su tehniku
tada po svoj prilici primjenjivale i stalne
radionice, kao i putujui majstori koji su
proizvodili nebrojene komade nejednake
kvalitete, to se posebno odnosi na izradu
ukrasa. Nekoliko se dekorativnih stilova
izmjenjuje paralelno s tipolokim razvojem
ukraavanih predmeta. Od kraja VI. st. do
sredine VII. st. damasciranje je jednobojno,
s inkrustiranjem srebrnih niti (zapravo
tankih traka od uvijenog srebrnog lima,
inkrustiranog u ugravirane brazde na
eljeznoj podlozi) koje ocrtavaju geo
metrijsku mreu, te potom prepletene
vieprute trake na rafiranoj podlozi. Druga
je polovica VII. st. obiljeena pojavom
dvobojnog damasciranja (srebrnim se
inkrustacijama dodaju mjedene), prevagom
tehnike oblaganja plemenitim metalom
(zapravo polaganjem kovanih niti na mreu
linearnih ili istokanih ureza) te pojavom
zoomorfnih motiva stila II i filiformne
arabeske. Prestankom prakse pokapanja u
odjei poetkom VIII. st. vie nije mogue
pratiti razvoj tehnike damasciranja na
podruju nekadanje Galije, za razliku od
prostora istono od Rajne gdje uestali
grobni prilozi dokazuju da se primjena ove

dekorativne tehnike nastavlja sve do druge

polovice VIII. st.
Najreprezentativnija dekorativna teh
nika V. i VI. st. cloisonn kojom su u
potpunosti ili tek djelomino prekrivane
povrine predmeta, a za koju se koristio
granat podrijetlom s juga Indije i Cejlona
(granat bogat eljezom ili almandin, kako je
utvreno laboratorijskim analizama) nestaje
oko godine 600., bez sumnje zbog politikoekonomskih razloga. Oko godine 570.
Crveno more, do tada pod vlau Bizanta,
prelazi u ruke sasanidskih vazala te je
Mediteran tako lien izravnih trgovakih veza
s azijskim obalama Indijskog oceana, a
posebice zaliha granata. Granat s podruja
dananje eke (ili pirop, bogat mag
nezijem) ga nije uspio zamijeniti, te iako je
bio poznat, nije se puno koristio jer je bilo
teko izvaditi dovoljno velike ploice. Zato se
kao zamjena javlja nova dekorativna tehnika
koja koristi staklenu pastu (uz jo poneki
granat) i raznobojno drago kamenje koje se
umee u polja krunih ili kvadratinih okvira
spojenih na pozlaene fibule. Upotpunjen
filigranskim motivima i zrnastim nizovima,
ovaj e drugi areni stil biti dominantan
nekoliko stoljea.
RAANJE REGIONALNIH
UMJETNOSTI
Za razliku od VI. st., kada umjetnost
obrade metala na podruju bive Galije ne
nudi mnogo znaajnih varijanti (osim po
brojnosti grobnih priloga, koji su sve rje i od
Sjevera prema Jugu) te svjedoi o domi
nantnom franakom utjecaju, VII. je stoljee
obiljeeno formiranjem regionalnih deko
rativnih stilova. Dok se u Neustriji i Austraziji
zadrava franaka tradicija, u Akvitaniji i
Burgundiji se javljaju specifini stilovi ije je
podrijetlo sigurno povezano s konanim
regionalnim osvjetavanjem, kao to je
pretpostavio Edouard Salin pedesetih godina
XX. stoljea.
Akvitanija, ije su jedinstvo Vizigoti
osigurali u V. st., a koju su u VI. st.

rascjepkali franaki kraljevi, ponovno stjee

autonomiju u VII. st. zahvaljujui svojoj
udaljenosti od centara merovinke moi.
Tada se raa originalan regionalni um
jetniki izraz, iji su najtipiniji primjer
velianstvene pojasne kope. Ovaj akvi
tanski stil karakteriziraju razliiti deko
rativni motivi, koji su izvedeni izmjenom
polja presvuenih kositrom i onih ukraenih
granulacijom. Uz kompartimentirane geo
metrijske kompozicije javljaju se i izvan
redni prikazi ivotinja. Rije je o konjima,
lavovima (koji inae okruuju Davida) te
nadasve o grifonima i hipogrifima, koji su
veinom
prikazani u
trku,
dispro
porcionalnih tijela, naglaeno malenih glava
i gracilnih apa. Ovaj ivotinjski akvitanski
stil, bitno razliit od sjevernjakog
germanskog ivotinjskog stila, nema
alano-sarmatske,
sirijske,
koptske
ni
mediteranske izvore, kao to se dugo
vremena smatralo. Naime, isto kao to su
geometrijske kompozicije vidljivo inspi
rirane kasnoantikim mozaicima koji su tada
jo u velikom broju bili ouvani na podruju
jugozapadne Galije, tako se i zoomorfni
motivi trebaju promatrati kao interpretacija
antikog ikonografskog repertoara koji je
poetkom ranoga srednjeg vijeka i dalje
prisutan na ovim prostorima jo uvijek
obiljeenim romanitetom. Vrlo znakovita
rasprostranjenost ovih predmeta jasno po
kazuje da su se izraivali u Akvitaniji,
tonije u dolini rijeke Garonne, izmeu
Bordeauxa i Toulousea, iako su neki
pronaeni i sjeverno od rijeke Loare.
Na teritoriju negdanjeg bur
gundskog kraljevstva (443.-534.) ponovo su
pojasni ukrasi najprivilegiraniji medij spe
cifine regionalne umjetnosti, do ijeg
procvata dolazi krajem VI. st., u razdoblju u
kojem franaka Burgundija postaje politiki
entitet poput Neustrije i Austrazije.
Ova burgundska umjetnost, u
geografskom, a ne etnikom smislu rijei
(akulturacija burgundske manjine ve je
okonana nekoliko desetljea ranije) pr
venstveno se oituje na lijevanim bronanim

pojasnim
kopama
koje,
po
svom
kvadratinom obliku, tehnici izrade ili
odreenim stilskim obiljejima (vegetabilnim
motivima, pleterima, kantarosima, fan
tastinim ivotinjama), proizlaze iz kasno
antikih predloaka, te su ih vjerojatno
izradili majstori romanskog podrijetla.
Prikazivanje grifona i hipogrifa svjedoi o
preicima orijentalnih animalistikih tema u
Galiji, inae iroko rasprostranjenih na
podruju cijelog Rimskog Carstva. Ti prikazi
poganskog podrijetla ovdje su kristijaniziram,
poput prikaza ivotinja koje se napajaju na
kantarosu, dobro poznatom simbolu izvora
ivota. Neke su ploice ukraene vrlo
zanimljivim sakralnim scenama te nas
upuuju na este ikonografske teme koje su
pratile vrlo ranu kristijanizaciju Burgundije.
Vie ili manje stilizirane izvedbe, teme koje su
se najvie cijenile preuzimane su iz Starog
(Jonina uda, Danijel ili Habakuk) ili Novog
Zavjeta (Navjetenje, Kristov ulazak u
Jeruzalem, Uznesenje Bogorodice). Inter
pretacija nekih drugih scena je sloenija (Krist
ili Bogorodica u slavi, likovi s pastoralima,
oranti itd.). Latinski natpisi koji identificiraju
likove katkad potvruju kransko znaenje
ovih pojasnih ukrasa: na njima se takoer
moe proitati ime majstora koji je predmet
izradio ili invokacija u korist osobe koja ga
nosi.
Franaka Burgundija je takoer do
najvieg stupnja razvila umjetnost da
masciranja na eljezu, naglaavajui time jo
jednom svoju regionalnu osobitost. O tome
svjedoe velianstveni pojasni ukrasi jedin
stvene kvalitete izvedbe i dekoracije na
podruju nekadanje Galije (uz izuzetak
nekoliko komada proizvedenih u okolici
Pariza). Te se kvadratine i trapezoidne
ploice velikih dimenzija, karakteristine za
ensko odijevanje, obino sastoje od
sredinjeg polja u kojem se ponavljaju motivi
s obruba. Najee je rije o vjetim
simetrinim kompozicijama ivotinjskih pre
pleta
ili
arabeski,
koje
se
katkad
upotpunjavaju medaljonima s prikazom
fantastinih ivotinja ili upisanim maltekim

krievima. Klasina tehnika damasciranja

mogla se, pri izradi iznimnih komada,
obogatiti motivima iskucanim u srebrnom
limu.
Oko godine 700. na sjeveru Galije
te neto kasnije na rubnim dijelovima
germanskog teritorija, prestaje praksa
pokapanja u odjei i stavljanja grobnih
priloga, to nas liava bogate arheoloke
dokumentacije koja je omoguila pro
uavanje umjetnosti ili umjetnikog obrta
merovinkog razdoblja. Meutim, odreeni
broj otkria izvan funerarnog konteksta
svjedoe
o
kontinuitetu
umjetnike
produkcije tijekom cijelog VIII. st. Dina
stika promjena godine 751. nije na tu
produkciju, kao ni na sakralnu arhitekture ili
grobnu skulpturu, imala direktnog ni
trenutnog utjecaja. Tek e za vladavine
Karla Velikog doi do znaajnog razvoja u
umjetnosti, svjesnim okretanjem k antikom
klasicizmu.

PO PIS SLIK O VN IH PRILO G A

Sl. 1. Fibula u obliku orla. Madrid, Museo
Arqueolgico Nacional. Izvor: E d u ard
C arbonell, L 'arte visigota, u: M. Andaloro,
G. M. Borras, E. Carbonell, R. Cassanelli,
G. Curatola, J. D. Dodds, M. Guidetti, P.
Harbison, M. Jurkovi, P. Prin, J. H.
Shaffer, T. Velmans, Da Maometto a
Carlomagno, a cura di E. Carbonell e R.
Cassanelli, Milano, 2001., str. 56.
Sl . 2. San Pedro de la Nave, eksterijer. Izvor: E .
C arbonell, nav. dj., str. 58.
SI. 3. San Pedro de la Nave, kapitel s prik azom
Abrahamove rtve. Izvor: E . C arbonell, nav.
dj., str. 58.
Sl. 4. San Pedro de la Nave, reljefno dekorirani
impost. Izvor: E . C arbonell, nav. dj., str. 58.
Sl. 5. San Pedro de la Nave, pogled na kvadratni
toranj-lantemu. S ijeva kapitel s prikazom

Danijela u lavljojja m i ili, prem a sauvanom natpisu,

u lavljem jezeru. Izvor: E . C arbonell, nav. dj.,
str. 59.
SI. 6. Q uintanilla de las Vias, detalj
arhitektonske dekoracije apside: Bogorodica ili
Crkva koju tuju dva anela. Izvor: E.
C arbonell, nav. dj., str. 60.
Sl . 7. Quintanilla de las Vias, detalj impostnog
kapitela s prikazom Sunca-Krista u klipeju
podravanom od dvojice anela. Izvor: E.
C arbonell, nav. dj., str. 60-61.
Sl. 8. Quintanilla de las Vias, detalj
arhitektonske dekoracije apside: trijumfirajui Krist;
nad njim prik azi dvaju apostola u gesti blagoslova.
Izvor: E . C arbonell, nav. dj., str. 61.
Sl . 9. Quintanilla de las Vias, detalj
arhitektonske dekorarije eksterijera: sredinjifr iz
Izvor: E . C arbonell, nav. dj., str. 61.
SI. 10. Santa M aria de Quintanilla de las Vias,
pogled na transept i kvadratnu apsidu. Izvor: E.
C arbonell, nav. dj., str. 62.
Sl. 11. Santa M aria de Quintanilla de las Vias,
trijumfalni luk. Izvor: E . C arbonell, nav. dj.,
str. 63.
SI. 12. Vizigotsk a umjetnost u metalu:pravokutna
bronana fibula iz Soliusa (Solsons), Museo
Episcopal de Vich; bronana fibula s prikazom
sueljenih ivotinja, Museo Arqueolgico;
bronana fibula u obliku lire, moda iz Kastilje,
Museo Episcopal de Vich; pojasna kopa
pronaena p r i istraivanjima u Pea A m ay a,
Burgos, Muzej. Izvor: E . C arbonell, nav. dj.,
str. 64.
SI. 13. Pojasne kope. Cceres, Museo
Arqueolgico; Torredonjimeno, Barcelona,
Museo Arqueolgico di Catalunya. Izvor: E.
C arbonell, nav. dj., str. 65.
SI. 14. Dvije zavjetne krune kralja Rekcesvinta. I z
riznice u Guarrazaru. Madrid, Museo

Arqueolgico Nacional. Izvor: E .

C arbonell, nav. dj., str. 67.
Sl. 15. Fragment kria od zlata i staklene paste
(cloisonn), s glavnog oltara crkve Saint-Denis,
druga etvrtina VII. st. Paris, Bibliothque
Nationale, Cabinet des Mdailles. Izvor:
P atrick P rin, I l mondo merovingio, u: M.
Andaloro, G. M. Borras, E. Carbonell, R.
Cassanelli, G. Curatola, J. D. Dodds, M.
Guidetd, P. Harbison, M. Jurkovi, P. Prin,
J. H. Shaffer, T. Velmans, Da Maometto a
Carlomagno, a cura di E. Carbonell e R.
Cassanelli, Milano, 2001., str. 68.
Sl. 16. Sarkofag pripisan parikom biskupu
A gilbertu, bratu opatice Teodehilde (gore: ua
strana sarkofaga s prik azom Krista u slavi, dolje:
dua strana sarkofaga s prikazom Posljednjeg suda
K rist na tronu okru en i z ab ranima). Kripta
crkve Saint-Paul, Jouarre. Izvor: P. Prin,
nav. dj., str. 71.
SI. 17. Kripta crkve Saint-Paul, Jouarre, VII. st.
Izvor: P. P rin, nav. dj., str. 72-73.
SI. 18. H ipogej des Dunes, detalji dekoracije (baza
kria s prikazom dvaju razbojnika razapetih s
Kristom; grobna ploa s prik azom evanelista
Mateja i Ivana te arkanela Rafaela i Raguela).
Izvor: P. P rin, nav. dj., str. 74.
SI. 19. H ipogej des Dunes, grobni kompleks opata
Mellebaudea, VII. st. Izvor: P. P rin, nav. dj.,
str. 75.
SI. 20. Stela iz Niederdollendorfa kraj Bonna,
VII. st. Bonn, Rheinisches Landesmuseum.
Izvor: P. P rin, nav. dj., str. 76.
Sl. 21. Oltarna pregrada crkve Saint-Pierre-auxN onnains, M etz, VII. st. Metz, Muse d'Art et
d'Histoire. Izvor: P. P rin, nav. dj., str. 77.
Sl . 22. Tunika kraljice Batilde, iz opatije u
Chellesu. Chelles, Muse Alfred Bonno.
Izvor: P. P rin, nav. dj., str. 78.

SI. 23. Okrugla fib u la iz enskog groba u

Iversheimu (grob br. 142). Bonn, Rheinisches
Landesmuseum. Okrugla zlatna aplika
pronaena u Lim o n su (Puy -de-Dome). Paris,
Bibliothque Nationale, Cabinet des
Mdailles. Dvije fibu le pronaene u grobnici
alemanskeplemkinje, Fridingen an der Donau (grob
br. 278). Stuttgart, Wrttembergisches
Landesmuseum. Izvor: P. P rin , nav. dj., str.
79.
Sl. 24. Dvodijelna p o jasna kopa ploicom.
Bronca, kraj VI.-VII. st., iz Chalon-surSaone. Saint-Germain-en-Laye, Muse des

A n tiquits Nationales. Dvodijelna pojasna

kopa s p loicom. Damascirano eljezo, prva
treina VII. st., iz merovinkog groblja u
Burgundiji. Muzej u Belfortu. Izvor: P.
Prin, nav. dj., str. 80.
Sl . 25. Kovei-relikvijar. Pozlaena koa na
drvenom okviru, VII. st., iz samostana
Saint-Benot-sur-Loire. Dala ga je izraditi
utemeljiteljica samostana Mumma, u ast sv.
Petru i Mariji. Saint-Benot-sur-Loire,
Trsor du monastre de Fleury. Izvor: P.
P rin, nav. dj., str. 81.

SI. 2.
146

SI. 4.

SI. 5.

SI. 7.

SI. 8.

SI. 9.

SI. 10.

SI. 12.

SI. 13.

SI. 14.

SI. 15.

SI. 16.

SI. 17.

SI. 18.

SI. 20.

SI. 21.

SI. 22.

160

SI. 23.

SI. 24.

SI. 25.