Ngy ny nm xa. Ngy 08 thng 8 l ngy mt...

- Lch s Vit Nam qua nh

Page 1 of 7

Ngy ny nm xa.
Ngy 08 thng 8 l ngy mt ca gio s s hc Trn Quc Vng (1934 2005).
Trang LSVNQA xin c gii thiu mt tham lun ca C GS Trn Quc
Vng vit cho mt hi tho v vua Gia Long t chc ti Si Gn nm
1996. Do lin quan n quan im chnh tr nn hi tho ny khng t chc
c v bi vit ny cho n nay khng c chnh thc ph bin.
GS TRN QUC VNG MY VN V VUA GIA LONG
* PHN MT
0.1. Ti khng phi l mt chuyn gia v lch s, c bit l v nh
Nguyn, nhng thnh thong ti cng c nhng ngh suy v thc ra l t
nhng nm gia thp k 70 cho n gn y, u xun Bnh T 1996. Ti
vn thng qua li x Hu v vit dm by bi v v th a vn ha ca
x Hu v vai tr ca cc cha Nguyn, bt u t Cha Tin Nguyn
Hong (1558-1613) n cc vua u nh Nguyn, m u l vua Gia Long
(1802-1820) v kt thc l vua Bo i (1925-1945).
Ti ni v vit tn mn nhiu vn v x ng Trong, v thi Nguyn
v nh Nguyn.
0.2. ng Nguyn Khoa im thuc dng h Nguyn Khoa ni danh t
cc cha Nguyn m b ni ng (m Phng N S) l chu ni vua
Minh Mng, sinh ra thn ph ng l nh Mc-xt v l mt trong nhng
ngi cng sn u tin, tc Hi Triu Nguyn Khoa Vn tng pht
biu trng i hc vit vn Nguyn Du trong dp l khai ging kha 5
(1995-1998), rng khi ng l tng bin tp u tin ca Tp ch Sng
Hng mt thi cha i mi lm, ng cho ng bi ca ti v X
Hu v v th lch s ca Hu v cng ban bin tp tp ch y tng ti
gii thng c bit cho bi vit ny, m khi y ngi ta cho l mt s xt
li v mt s hc. Bi trc , theo gii S Vn Trit M chnh
thng ca Vit Nam, th gn nh l mt s ph nh sch trn (table rase)
v thi Nguyn v nh Nguyn, trong khi bi vit y v nhng bi tip
theo, ti cng vi cc nh nghin cu Dn tc X hi M hc nh
Nguyn c T Chi, Trn Lm Bin ngh mt cch nhn hi khc,
tm tt li l:
- Cn phn bit thi Nguyn, i Nguyn v nh Nguyn.
- Cn phn bit thi cc cha Nguyn v cc vua Nguyn.
- V trong cc vua Nguyn, cng cn phn bit cc vua u Nguyn nh
Gia Long, Minh Mng (1820-1840) v cc vua cui Nguyn nh T c
(1848-1883); v ngay c cc vua Nguyn sau T c, cng cn phn bit
nhng ng ng Khnh, Khi nh vi nhng ng vua yu nc nh Hm
Nghi, Thnh Thi, Duy Tn. Li cng nn phn bit chnh tr triu Nguyn
v hc thut, trc tc v m thut ca nn Quc hc Nguyn. C cng
ng triu nh v c cc c th vua quan na ch!
1.0. Nay theo yu cu ca Ban t chc Hi ngh v vua Gia Long (18021820), ti ch xin ni tm tt i iu m ti cm nhn c v Nguyn nh
Gia Long.
1.1. V Nguyn nh: Nu ti nh khng nhm th cuc khi ngha Ty Sn
(m nhng ngi theo l thuyt Mc-xt thng gi l Khi ngha nng
dn) bt u xy ra vo nm 1771, khi Nguyn Hu sau ny tr thnh vua
Quang Trung v i by gi mi 18 tui, th lc Nguyn nh cn km
Nguyn Hu t ra l 7 tui, ngha l mi ch mt cu b con trn 10 tui,
chu ca cha Nguyn Phc Thun. Th m chnh cu b Nguyn nh
sau khi cha Nguyn v gn nh ht thy nhng nhn vt ca dng
cha b h Nguyn Ty Sn th tiu sch trn u ch khong 14 tui,
t x Hu, x Qung chy v chu th sng Cu Long v gn nh l i
din duy nht cn li ca dng cha Nguyn, tr thnh v Nguyn Soi
chng li phong tro Ty Sn ang dng ln v lan ta trong ton quc t
Nam ch Bc nh triu dng thc .
1.2. Ti khng bao gi ph nh rng phong tro Ty Sn c nhng
cng tch v i, t nht ba mt sau y:
- ng Trong th lt triu nh ca cc cha Nguyn ri tin ra ng
Ngoi lt triu nh ca cc cha Trnh cng vi triu L m nhng
ng vua L t qung u th k XVII trn din trnh lch s tr thnh
nhng ng vua b nhn, hay l cc con ri (puppet) trong tay cc cha
Trnh.
- Chin thng v i chng qun xm lc Xim m nh cao l trn Rch
Gm Xoi Mt M Tho (Tin Giang) vo cui nm 1784 u 1785.
Qun xm lc Xim 5 vn s Ty Sn nh s cp v chnh l do li
dng vic Nguyn nh cy nh m nh sang chim ot min Nam.
Nguyn nh mi mi mang ting xu cng rn cn g nh, cu ngoi vin
gii quyt vn quc s.
- i chin thng chng vi chc vn qun xm lc Thanh u xun K
Du 1789 m ng vua cui cng ca nh L l Chiu Thng cu cu.
V cng nh Nguyn nh, ng vua L y cng mang mt b mt nh
nhem trong lch s.
1.3. Nguyn nh cng Chiu Thng cng lem luc bao nhiu trc lch s
th hnh nh Nguyn Hu Bc Bnh Vng Quang Trung cng c

https://www.facebook.com/lsvnqa/posts/811546072224233:0

08/08/2014

Ngy ny nm xa. Ngy 08 thng 8 l ngy mt... - Lch s Vit Nam qua nh

Page 2 of 7

xem l b mt ta rng v c mt vai tr lch s ln lao by nhiu trong lch

s Vit Nam na cui th k XVIII.
Nhng bo rng Hu Ph Xun l do vua Quang Trung xy dng thnh
mt th th th theo ti li l mt li vit qu ! Hu, vi thnh Li
Long Th b phi sng Hng v thnh L Chu sau i l Ha Chu
lu vc sng B tr nn mt th thnh, mt cng th (City-Port, Nagara)
t thi Chim Thnh v sau thi i Vit Huyn Trn nh Trn (sau
1306) v sau na l Qung Phc, Kim Long thi cha Si Nguyn
Phc Nguyn v Ph Xun thi cha Thng Nguyn Phc Lan (16361648) v sau cht l Gia Long Minh Mng (trc Gia Long, Ph Xun
vn ch l Lng X).
1.4. Tuy khng phi l mt nh s hc chnh tng, nhng ti khng bao gi
dm th tt cho Nguyn nh khi ng v th cng lc kit, qua gim mc
B a Lc (Evque DAdran) v cu b t hon hong t Cnh (lc by gi
khong 6 tui) i cu vin cc th lc phng Ty (nht l Php), dm
cho v gim mc ngi Php ton quyn i din cho nc Vit phng
Nam k vi Php ci gi Hip c Versailles, nhng cho Php no o
Cn Ln, no cng ca Hn mong nc Php qun ch cui ma
(1787) cu mt nn qun ch cng cui ma nt ca i Vit. Cho d ci
nc Php qun ch cui ma y khng gip g c cho Nguyn
nh v c / b cuc cch mng 1789-1790 xa s khi lch s
phng Ty, nhng sao chng na, vic cng to tin l cho gii thc
dn phng Ty m trc ht l Php cng vi vi th lc Thin cha gio
thn (Pro) thc dn can thip ngy cng su vo ni tr Vit Nam, v dn
ti vic mt nc ca ta vo na cui th k XIX. K hip c, ha c
nhng a ri mi quc cu vinh l nhng th on hn h ca thc dn
u ma v qun ch cui ma.
1.5. Tuy s tht lch s cho ti v cho chng ta bit r rng nhng iu
khon ca Hip c Versailles y khng thc hin v sau ny, khi i
din ca chnh ph Php i vua Gia Long thc hin hip c Versailles
th vua Gia Long kin quyt t chi vi l do rt chnh ng l: nc
Php c thc hin iu khon no ca hip c Versailles u!
Trn ng t Php v Pondichery (n ), gim mc B a Lc ch
tuyn c mt s s quan, k s, k phiu lu ngi Php v vi mt s
rt t kinh ph mua c vi ci tu bc ng m vua Quang Trung coi l
nhng s h da v vn mang v gip Nguyn nh. Cho nn theo ti,
c gio s Trn c Tho v mt s ngi khc vit hi qu , rng
s vin tr ca Php l mt trong nhng nhn t quan trng nht tp
on Nguyn nh nh bi phong tro triu i Ty Sn, t Nguyn
Nhc n Cnh Thnh Bo Hng (1792-1802).
1.6. Nh vy, vi nhng iu vit trn, l ti c mt hm ngn rng, s
thng li ca Nguyn nh i vi triu i Ty Sn ch yu l do nhng
nguyn nhn ni sinh, v ng v mt c nhn ti hay l ca chng ta nh,
cng ng nn khm phc d cht cht Nguyn nh mt ngi c
c tnh mnh, t mt cu b con ca mt ng cha b git hi trong t, gn
nh nhiu lc khng cn mt mnh gip, khng cn mt tc t, ly
li c quyn bnh trong c nc Vit Nam t Lng Sn n C Mau.
Theo PGS Trn Lm Bin, nn m thut Vit Nam ch c nhng thi php
kin trc chung t x Lng n Gia nh thnh l t Nguyn Gia Long.
1.7. Cho nn, cng khng phi qu ng lm khi linh mc Nguyn Phng
v mt s nh s hc nc ngoi khc t phe XHCN (c) n phe t
bn ch ngha cho rng Nguyn nh l ngi trn thc t thng nht
t nc ch khng phi l ng vua anh hng Nguyn Hu Quang
Trung, mc d ng vua anh hng 3 ln v i ny gt b nhng th lc
qun ch thi nt ng Trong, ng Ngoi v nhng lc lng ngoi
xm ng ng sau nhng quyn lc khn nn y. V nh vy, xt v mt
lch s khch quan l gp phn rt ln vo cng cuc thng nht t
nc(1).
1.8. Khng ni g n ng Nguyn L l thy tu hay l thy v khng
ni lc i ch vi Nguyn nh min Nam, ch ni n ng anh
Nguyn Nhc xut thn nu ngun v ng em H Thm (Nguyn Hu)
th, do s chia r ngay trong ni b gia nh, m theo ti gh tm nht l
ng anh c Nguyn Nhc v s tha mn nh nhen c lm Trung
ng Hong thnh Tr Bn, ri v ghen t v chnh che vi em sau
v Bc Bnh Vng xa hn sng Gianh tin ra Thng Long, vi v ra
Bc ko em v, ri li hm hip c em du v Nguyn Hu to mi th
hn khn ngui v chin tranh gia hai anh em, khin di triu Ty Sn
c mt ng hong Quy Nhn v mt ng hong Ph Xun. Vy
lm sao c th ni c l nc ta c thng nht ngay di thi Ty
Sn? l mt lp trng giai cp my mc ang chuyn n (chng
ngoi xm) x chuyn kia (chng qun ch Nguyn Trnh).
1.9. y c mt vn thuc phng php lun s hc cn c lm
sng t l: Lch s bao gi cng c mt s gin cch gia lch s thc ti
(Histoire Ralit) v lch s nhn thc (Histoire Conscience). M ci
lch s nhn thc th lun gn lin vi ch quan nh s hc nhng trch
nhim v bn phn ca nh s hc chn chnh l lun lun cn c gng c
ci nhn khch quan n mc cao nht. Mc cao nht l nh cc nh
lnh o Cng sn Vit Nam cui th k XX ni: Hn ai ht l nh s hc
cn nhn thng vo s tht! , ni ng s tht, v gii thch mt cch
khoa hc ci s tht khch quan y. Vn theo ti, tm thc tiu nng Vit
Nam l nn tng tinh thn ca nn dn ch lng x, ca s ng dng

https://www.facebook.com/lsvnqa/posts/811546072224233:0

08/08/2014

Ngy ny nm xa. Ngy 08 thng 8 l ngy mt... - Lch s Vit Nam qua nh

Page 3 of 7

vn ha (Cultural Identity) cp vn ha xm lng i Vit Vit Nam mt

thi. Thng nht ri chia r, l trch nhim lch s ca cu trc qun
ch Pht gio (L Trn), ri qun ch Nho gio (L Nguyn). Lch s
chnh tr v lch s vn ha, c ci CHUNG v cng c ci RING. Quy mi
th vo chnh tr hay vo kinh t l ci nhn (Point of view) li
thi (Over time) lu ri, qu lu ri!
* PHN HAI
01. Lun trung thnh vi t duy t thc rng Ti khng phi l mt nh
s hc chnh tng, sau y ti ch ni v vit i iu lt vt ti nh
li v cm nhn c v v vua khai sng triu Nguyn Gia Long.
01.1. Nguyn nh tng bn ba t t lin ra cc hi o, Cn Ln, Ph
Quc
Do nghim sinh c nhn, ti rt thch nhng ngi bn ba, tng tri
d vi nh ch quan g hay l do s di dun ca Tri t T nhin. V
Tam Nguyn V Xuyn x Nam H Nam H qu ti Trn Bch San c
hai cu th m ti coi l tuyt bt, nht l cu sau:
Vn v sn thy phi k kh,
Nhn bt phong sng v lo ti!
Ngha l:
Vn khng sng ni, khng cao diu,
Ngi chng phong sng, kh rng ti!
01.2. Rt gn y, ti c c bn tho bi vit ca mt hc gi M, trong
c on i rng:
Ph thn H Ch Minh C ph bng Nguyn Sinh Huy (Sc) l mt ngi
phiu lng (Wanderer), nhng c mi ch lng du trong nc Vit t x
Ngh x Hu n x Thanh, x Bnh nh ri v min Nam, Si Gn, Sng
B, Long An, Sa c
C th Nguyn i Quc H Ch Minh cng c di truyn bi ci gen
vn ha phiu lng (wandering) , nhng CON hn cha l nh c
PHC, Nguyn i Quc H Ch Minh phiu lng gn nh ton th
gii, t , u n Phi, M v ng c dp sng nghim vi nhiu nn
vn ha khc nhau; do ng tri nghim i snh nhiu LI SNG
(Way (s)) trn tng nn LI SNG VIT NAM. ng gii ngoi ng m
ngn ng l mt sn phm ng thi l mt thnh t ca Vn ha, cho nn
ng tr thnh ngi ca ton Nhn loi v ng tr nn DUNG D
(Generous), rt Vit Nam v cng rt Th tt, rt Cn NHN
TNH (Hunman Sense). Do vy, Wandering phiu lng ng l mt GI
TR VN HA.
Th m c k dm dch wandering l lang bang, lang thang v bo
rng hc gi M c dng ni xu C H! ng xu h thay ngi
DT HAY NI CH hay l HAY CH LNG!
01.3. Nguyn nh (Gia Long t 1802) bn ba t t lin n hi o, t
Vit n Xim, nh Ty Sn bi ri thng to cng c, m nh thng c
Min in theo yu cu c lc l qui c ca vua Xim cng c.
Nguyn nh bm sinh v sinh nghim l mt v tng ti ba thng khng
kiu, bi khng nn. B Xim ri b Php v sau c Thanh Mn Trung Hoa
khng ch, gy p lc song Nguyn nh vn tm mi cch thot ra
c s khng ch v cho d ch theo kin c nhn ti ng vn l
NGI VIT NAM v ng u mt CHNH QUYN C LP VIT NAM,
cho d ng chu nhiu p lc ngoi bang v cng c lc phi s dng
nhiu c vn trong nc v nc ngoi. ng nghe nhiu nhng ng ngh
v lm phn nhiu theo ng. T 1815 hay v cui i, d n trng T
qun L Vn Duyt, ng vn quyt nh chn hong t m (vua Minh
Mng ngy sau) ch u c chn chu ch tng con hong t Cnh
lm ngi k v ng. M Minh Mng, th nn trng n v hc tp ng v
vic qun l hnh chnh t nc v x hi nhiu hn na, ch trch c
ng th cng d thi.
01.4. Cho d ng tin cy v nh cy vo gim mc B a Lc v t ra
khoan ha vi Thin cha gio ca phng Ty, cho d hong t Cnh
trng nam ca ng tr thnh gio dn Thin cha gio, khi Gia
nh (Nam B) cng nh khi tr thnh hong ton Vit Nam, ng vn
tn Nho, trng dng Gia nh tam gia ngi Vit gc Hoa (Trnh Hoi
c, L Quang nh, Ng Nhn Tnh), vn trng Pht, Lo v tn ngng
dn gian, d l Vit Nam, l Kh Me, hay l Chm, l Thng i cn v
ca Gia Long, theo s chp, ch yu l ngi Thng (Sn nhn).
thp k 80, ti i in d x Qung, Ty Nguyn, cc tc thiu s vn
nhc n Gia Long vi mt nim knh n. C mt th cy na trng na
hoang di mang tn Hong oanh qut (qut vng) qu n ngon, ngi
dn tc vn bo ti rng l th qu cy ca vng sn cc nui
sng Nguyn nh thi khn kh, sau ny tr thnh Qut Ng. y l ti
cha k Qu Tr My
01.5. ng khng chng Ty, Thin cha, cng khng sng bi qu ng
Thanh Nho nh ngi ta tng, v ng loay hoay tm m chng c
mt H THC VIT NAM. ng lm theo kiu Vit Nam m cha iu
ch ni mt li suy ngh (Way of thinking) Vit Nam. Ch sau ny Nguyn i
Quc mi xy dng c mt T tng H Ch Minh tng i thun Vit
Nam. Nhng li l mt ti chuyn lun Trit S khc, t dnh dng
n ch ta ang bn v Gia Long.

https://www.facebook.com/lsvnqa/posts/811546072224233:0

08/08/2014

Ngy ny nm xa. Ngy 08 thng 8 l ngy mt... - Lch s Vit Nam qua nh

Page 4 of 7

02. Sau 10 nm chinh chin m dn gian min Nam Trung B gi l TRN

GIC MA (1791-1801) ma gi nm nam, Nguyn nh mi dng i
thy chin THUYN BUM ra nh Ty Sn cui cng ng thng.
02.1. Ti l con chu nh Nho nn cng c bit cu Bt tng thnh bi
lun anh hng, ngha l lun anh hng, ch k hn thua! .
Song, nu ti l nh s hc nh cc qu v Phan Huy L, Nguyn Phan
Quang kh knh, ti cng phi tm cch gii thch lch s chin thng
ca Nguyn nh vi Ty Sn ch nh?
Ch nh li ch dng mt th ch ngha Mc th s l cui cng NNG
DN nu khng c mt ng ca giai cp cng nhn th hin i lnh
o th bao gi cng THUA giai cp a ch phong kin, m d c thng
nh Ty Sn tng thng trc th ri cng b A CH HA,
PHONG KIN HA m thi!
02.2. Nh ti nghim sinh trn in d khp Bc Trung v cht cht
min Nam, ti thy c Nguyn Nhc v c Bc Bnh Vng Quang
Trung (tt nhin c Nguyn L na) tht nhn tm khi cc ng nh
hc gi T Ch i Trng dn ra nhiu chng c (Xem Ni chin
Vit Nam 1771-1801) min Trung, ch 01 cha cp huyn,
min Bc ch 01 cha cp tng. T VUA cha LNG Phong
cnh BT sng chiu nghe ting chung cha chiu m tm lng
th gin, bit thi gian tri chy v thng t lu in hn vo tm
thc ngi Vit. Ph cha, p tng, nung chung (lm tin, lm kh gii)
l lm phn li tm thc Vit Nam. C l no dn gian x Bc ng
Ngoi vn knh VUA (L) n CHA (Trnh) v sng Pht o, d rt trng
Quang Trung v dn m chin u v chin thng gic Mn Thanh, th
m bn cu ca dao c (XV):
Ly tri cho c gi ln,
Cho c vua Bnh nh(2) pht (phi) trn kinh thnh(3).
Li c cu ca dao cn i:
Ly tri cho c gi Nm,
Cho thuyn cha (vua) Nguyn thng bum thng ra!
Ra l ra Bc. V l v (vo) Trung Nam. y l mt cu ca dao thun
Bc cui th k XVIII u th k XIX. ng nn ch suy din lng dn
(XVIII-XIX) theo ch quan bc hc (XX), m nh lm s rt nn tham
kho Folklore, nht l Folklore c cn dn gian.
02.3. Qun Ty Sn vo Nam Nam B th ph C Lao Ph (Bin Ha
hin nay), git hi thng nhn Hoa kiu, vt ph hng ngoi b ra y
ng, sau Si Gn th cng vy; ra Trung th tn ph Hi An (Faifoo),
10 nm sau cn cha phc hi li c; ra Bc th ph V Hong, ph Hin
v c u cha lm c Thng Long. Khi nho s Bc H mn li nng
dn xm Vn Chng tha kin vi cha Ty Sn v vic ta Vn
Miu bia Tin S b ph th Bc Bnh Vng Nguyn Hu thnh tht
ph vo n:
Thi! Thi! Thi! Vic ri!
Trm iu hy c trch bi vo ta!
Nay mai dng li nc nh,
Bia Ngh li dng trn ta mun gian.
Thi cng ng oan cho thng Trnh Khi (1785-1786)!
02.4. Gia Long d bt i Thng Long ( ) t thnh ph Rng bay th
c nc ra Thng Long ( ) ngy thm thnh vng th ph Bc
thnh v di th cng c Quc T Gim Vn Miu vo Hu th Vn
Miu Thng Long, Gia Long vn cho xy mt ta Khu Vn Cc, nh thi
m cc p; v thnh c hoi c ca B Huyn Thanh Quan, ng cng
cho xy mt ta Ct C cao p nht kinh thnh ngy y v cho n nay
cn tn ti!
Th th k ra cng kh m ch Gia Long v ngh thut kin trc Nguyn!
M ch bai lm g nh, khi chng vi thi gian tr thnh ci P, ci
Di sn Vn ha Dn tc Dn gian.
Hu tr thnh mt Di sn Vn ha Nhn loi theo Quyt nh ca
UNESCO 1993, m hin nay ta rt t ho v ang bin thnh Trung tm
Du lch Vn ha Vit Nam l NH AI, nu khng phi l nh VUA QUAN
DN thi Gia Long Minh Mng T c v Nguyn ni chung?
Knh xin qu v S gia tm / gng gi l ng nghip ca ti bn bt
vic chi bi nh Nguyn i Nguyn bt u t Gia Long i cho ti
v dn chng nh V thi tt nht l xp c x Hu v Vit Nam khi
y vo Bo tng Lch s v coi khi , khng gian nh mt TT YU
TT NHIN ca LCH S VIT NAM!
03. C mt huyn tch lu hnh rt dai dng v cn c ghi bng giy
mc na kia l khi Nguyn nh Gia Long (nm 1801) chim li c
Ph Xun Hu t tay triu i Ty Sn, cp cng cha L Ngc
Hn Bc cung Hong hu ca Quang Trung lm v. Huyn tch y nay
c gii o hin thc (dsenchanter le rel). S thc lch s l th
ny:
03.1. Sau khi vua Quang Trung mt (1792), Ngc Hn di cung in ra
cha Tin gn lng m Quang Trung (xem sch i tm lng m Quang
Trung ca Nguyn c Xun v nht l xem th Phan Huy ch). Theo ti,
l v vua Cnh Thnh k nghip Quang Trung mi 12 tui (khng phi l

https://www.facebook.com/lsvnqa/posts/811546072224233:0

08/08/2014

Ngy ny nm xa. Ngy 08 thng 8 l ngy mt... - Lch s Vit Nam qua nh

Page 5 of 7

con ca Ngc Hn) cng thi s Bi c Tuyn (cu ca Cnh Thnh)

rt lng quyn, chng a g b Ngc Hn x Bc, nn b c ng x
chng tu th cng nh tu mi l; cng c th l b nng tnh nng ngha
vi Quang Trung. B c vi Quang Trung hai (02) ngi con, b mt sm
(1799) v c hai con b cng vy (1801).
03.2. Cho nn khng lm g c chuyn vua Gia Long git hai con b v li
ly b lm v. Khi Ngc Hn lm v Quang Trung, mi gii ngi
em cng nh mu l Ngc Bnh lm v ca Cnh Thnh.
Khi Cnh Thnh chy ra Bc, khng hiu v l do g, b Ngc Bnh b kt
Ph Xun. Gia Long chim Ph Xun, bt c Ngc Bnh v quyt nh
ngay ly lm v (phi). C m triu thn ca Gia Long xm li can ngn, h
ni: - B h nay c c thin h, thiu g gi p trinh nguyn, vic g phi
ly v ca gic lm v mnh! Vua Gia Long ci ha h m ni: - n t
nc ca gic tau cn ly, hung chi l v gic,tau ly v gic lm v
tau th c chi m!
V vic ny Bin Nin s ca triu Nguyn cn chp hn hoi, xem chng
hn i Nam Thc lc Chnh bin.
Ti k chuyn ny vi ng bn thn nay qu c ngi x Hu (m l
dng Hong phi Nguyn) l PGS Nguyn c T Chi, ng ci lu lm
v bo ti rng: - i hc, ti hc c s Vit Nam vi cc thy khc nn
khng bit chuyn ny. Nay nghe anh k mi bit. Tht l tuyt! y l mt
ca (cas = trng hp) m nu l gii bng phn tm hc (psyanalyse) th
s rt l th. Nhng cu ni y ca Gia Long tr li cc quan i thn l rt
cynique (ti cha bit dch l g cho ng, i khi l rt tm, l mng,
bt cn s din, trng trn nhng m rt THC) y ch, phi khng
anh?
Ti mm mm gt u ng .
03.3. Ti c c GIA PH nh h Nguyn lng Nnh (nay thuc x
Ninh Hip, huyn Gia Lm, H Ni) qu b Nguyn Th Huyn, m b Ngc
Bnh, nh mu ca b Ngc Hn. Gia ph c on chp:
B c Nguyn Th Huyn qua con gi l b Ngc Bnh c lm n xin
ci tng m b Ngc Hn (v hai con b) v Bc, v qu b. Vua Gia Long
ng . Tiu snh ng xng ct b Ngc Hn c ch bng thuyn v
lng Nnh v c xy m hn hoi. Mi n thi Thiu Tr (1840-1847), c
mt tn cng ho lng Nnh v c s chnh che ngi th g vi
dng h Nguyn nn lm n vu co h Nguyn li dng g v ngi
m ngy Ngc Hn, cp trn n quan liu hay n t lt g khng
bit ph vo n cho php o m Ngc Hn qung xung sng Nh
Hng
Hin nay Gia Lm c n Ghnh, tng truyn l rt thing, y chnh
l ni hi ct Ngc Hn dt vo, c dn vt ln mai tng li. Nhiu nh
H Ni hc khng c gia ph h Nguyn lng Nnh ni v vit rt
lu bu v chuyn ny v v cho Gia Long v nh Nguyn o m v
Quang Trung tr th! Tr th, vng, c th c mi thi, song vic
o m Ngc Hn qung xung sng khng phi l vic v trch nhim
ti li ca Gia Long.
03.4. Gia Long ti v g m gy th chuc on thm vi s phu v dn
chng Bc H m ng ch bai l bc theo thnh ng dn gian hay
c / b dn gian ha thnh cu: Bc nh dn, bt nhn nh lnh.
Theo ch ti c bit (ti bit rt t thi), th sau khi vua Gia Long ra Bc
(1802) dit nt d ng Ty Sn v c Nguyn Vn Thnh (Tin Qun
Thnh) lm Bc thnh trn th, vua Gia Long qua ng Thnh lm
vi vic sau y:
03.5. T chc mt l t Trn vong tng s bn b sng Nh pha ng
thnh Thng Long. Bi vn t ny vn cn v khi xa ti hc trung hc
vn c hc sch Vit Nam vn hc s yu ca c GS Dng Qung
Hm. Sch ny tn tc gi bi vn t l V danh, sau ny gii Vn hc
v H Ni hc tm ra tc gi chnh l Nguyn Huy Lng, s phu Bc H
ngi cng tc vi triu nh Ty Sn n cng (1801) v vit bi Ph
nm ni ting Tng Ty h ph (v do vy Phm Thi, s phu Bc H
chng Ty Sn vit bi phn bc cng kh hay vi nhan Chin tng
Ty h ph). L t vong ny v bi vn t ginh cho mi s t binh khng
phn bit ai l chn ai l ngy. T xong, Nguyn Huy Lng khng b
pht t ti g v vic cng tc vi nh Ty Sn v Nguyn Gia Long b
cho ng c nhn hay ch ny mt chc tri huyn ph Ngha Hng (Nam
nh), sau ng b theo gia ph v s a phng ch chp gic cp
git.
03.6. Cng di thi vua Gia Long, b phi tng vong vi L Chiu Thng
xin triu Nguyn cho a hi ct ng vua L cui cng ny cng vi quan
tng vong ( cht bn nc Thanh) em v nc. Vua Gia Long qua li
tu ca Trn th Bc thnh ng . B phi h Nguyn ny mang hi
ct chng v vi quan khc v Vit Nam chn ct xong th t t cht. B
cng c mai tng t t (ti c hc chuyn ny t thi trung hc Php
thuc).
Vua Gia Long sai lp n C L H Ni (mn ph Thy Khu)
th vua L c v sai d nh Thi miu Thng Long v B V x Thanh
qu nh L lp n th. n vua L (cn gi l Thi miu) hin vn cn
v c B Vn ha Thng tin nh nc CHXHCN Vit Nam xp hng
(Di tch Vn ha c xp hng).

https://www.facebook.com/lsvnqa/posts/811546072224233:0

08/08/2014

Ngy ny nm xa. Ngy 08 thng 8 l ngy mt... - Lch s Vit Nam qua nh

Page 6 of 7

03.7. Qu t nh Nguyn l Gia Miu ngoi trang H Trung Thanh Ha,

i din vi di ni Triu Tng. ng Trong, Nguyn Hong tr
thnh ng Hai (ng c Nguyn Ung b anh r chng b Ngc Bo
git cp chnh quyn Thi S (nh th tng ngy sau), thay th ng
b v Nguyn Kim (ph thn Nguyn Ung, Nguyn Hong) b u c
cht. T th k XVII-XVIII trn ng hnh thnh o Mu Vit Nam m
mu Liu Hnh Ph Giy (V Bn, Nam nh, Nam H) tr thnh Thnh
Mu theo thn tch, t ra l t i Cnh Hng (1740-1786). Nguyn Hong
c th khp x ng Ngoi di tn gi Quan Ln Triu Tng.
Vua Gia Long v thm qu gc Gia Miu.
Trn ng cng tc in d, nm 1994, ti v thm Gia Miu, thm
ngoi / ni trang, thm ni Triu Tng, v ang ng trm ngm chim
ngm ngi nh c trng tu li thi Gia Long, rt p mt nhng ang
gn nh b b qun (cha c xp hng v ang xung cp, cha c
trng tu tn to) th c mt cn b x mi v tr s ng y v UBND
x.
Ti nhng tng mnh s b khin trch v thm hi v dm gh thm
ngi nh lng mang nin hiu Gia Long trng tu m khng trnh bo lnh
o x. Nhng khng!, ti c chiu i mt ba bia i, v c
cn b x ng ta ct nh nghe lm ti ang ging gii cho cc cn
b cng i v nt p ngi nh lng ny v t tic v b nh nc b
qun! Nghe cc nh lnh o x qu hng Gia Long ni thm v tnh
hnh x, ti rt mng v cc ng vin cng sn Gia Miu qu hng nh
Nguyn t ra c t duy i mi khi nhn nhn vai tr lch s ca vua
Gia Long v nh Nguyn vi thi th tt nhn tnh, rt m bn sc
Vit Nam. Vua Gia Long sai sa nh lng qu gc ca mnh nhng khng
h sai sa li tn qu. Mi n thi T c (1848-1883), ng vua ny mi
sai i tn Gia Miu c xa thnh tn mi Qu Hng!
03.8. Tuy Trnh Kim git Nguyn Ung, nhng chnh s nh Nguyn,
k c i Nam nht thng ch, quyn v Thanh Ha tnh, mc nhn vt vn
chp v Trnh Kim m khng h c mt li ni xu no v ng t h Trnh
ny.
Tht l l! Cng l hn, khi ti (1992) v thm li qu hng Trng Bng
Phng Khc Khoan Thch Tht x oi (nay thuc tnh H Ty) ngi
c coi l Trng T Phng (qun s Trng Lng ca Hn Cao T)
ca Trnh Kim. Gia Long ri Minh Mng ban cho ngi nh th Trng
Bng mt bc i t chm tr rt p vi 4 ch TRUNG HNG CNG
THN, min su dch cho con chu Trng Bng, li cho 2 inh ph c
coi sc nh th v m m ca ng Trng ht lng ph L ph Trnh
ny.
03.9. Ti c mt s bn b h Trnh / ang lm cn b cao cp ca nh
nc CHXHCN Vit Nam. Ti a cho h xem bn Trnh gia th ph do
Trnh C vng lnh Gia Long, khai bo li nm 1802.
Li m u cun gia ph h Trnh ny vit rng khi vua Gia Long ra Bc
(1802), ng cho gi tc trng h Trnh Trnh C t x Thanh ra
Thng Long v phn bo rng: - H nh ngi v h ta l hai h c thm
th v t h ngi git t h ta!
Trnh C run ry ngh rng mnh v h mnh s b Gia Long lm c sch
gc r tr th. Nhng m khng!, vua Gia Long ni tip: - Nhng h
nh ngi v h ta tng l thng gia thn gia. Ta s ly tnh thn gia
m i i vi h ngi. Song h ta Nam qu lu, ta chng bit r g
v h ngi c. Vy ngi hy cung khai v gc gc h Trnh trnh cho ta
bit!
Trnh C mang gia ph c ra tham kho v c theo s thc vit ra (c GS
Hong Xun Hn rt khen ngi bn gia ph nh Trnh ny l trung thc,
vit r gc gc ngho hn v hnh x xu xa ca Trnh Kim nh n cp
g, git trm tru, n cp nga). c xong Gia ph h Trnh, Gia Long
ph ban cho h Trnh 200 mu rung cng dng nn Trnh in lm
ni th t cc cha Trnh (nay lng Trnh in bn b sng M c din tch
ng 200 mu, 1 mu Trung b = 5000m2).
* LI TM NG
Khi cn Gia nh v mi ch c Gia nh (chu th sng M Kng) trc
1801-1802, Nguyn nh Gia Long vn dng c ch th trng v
bin Si Gn min Nam thnh ni sn xut v xut khu la go ra ton
ng Nam i ly cc sn phm cng nghip phng Ty, c nhin
hng nhp khu c u tin hng u l v kh chng li Ty Sn. Ti
khng mun / khng cn bnh lun v ch quan ca Nguyn nh,
nhng Nam B cho n nay vn quen vi c ch th trng hn min
Bc. C nhiu nguyn nhn lm, song phi chng cng c vai tr ca
NGUYN NH?
Ti nhc i nhc li lm rm tai bn c, nu bi ny c c v
c in rng ti, k ngu hn ny, khng phi l mt nh S hc chnh
tng.
Vy, theo F. Engels v i, ai khng am hiu lm v mt lnh vc khoa
hc no m c c tnh ni ch vo th c th c lng th v mt
s sai lm khng n ni ln lm.
Ti, t lu rt m F. Engels, mn v c th l li dng my li ni
ca ng tm ng bi vit c nhiu phn d hi ny.
H Ni Si Gn (Thnh ph H Ch Minh)
Ma thu thng Tm, 1996

https://www.facebook.com/lsvnqa/posts/811546072224233:0

08/08/2014

Ngy ny nm xa. Ngy 08 thng 8 l ngy mt... - Lch s Vit Nam qua nh

Page 7 of 7

Knh np,
GS Trn Quc Vng
(i hc Quc gia H Ni)
(1) C nh Vit Nam hc Lin X (c) cn xem vai tr Gia Long nh vai
tr ca Pi-e i nc Nga xa na kia. Tht l qu ng, nhng theo
ti, Quang Trung cng khng h l nh ci cch v i ca Vit Nam.
(2) Bnh nh Vng L Li.
(3) Thng Long ng H Ni

https://www.facebook.com/lsvnqa/posts/811546072224233:0

08/08/2014