9.

OSNOVE PROGNOZE VREMENA

NASTAVNA PITANJA:
1. Vrste prognoze
2. Metode prognoze vremena
3. Vremenske karte vrste i namjena,
4. Postupci pri izradi vremenske prognoze
5. Postupci premetanja barikih sistema
6. Sadraj vremnskih karata
7. Ucrtavanje meteorolokih elemenata u prizemnu vremensku kartu

LITERATURA:
- Bri I., Pomorska meteorologija i okeanografija, Bar, 2007.
- Cadez M., Meteorologija, Bigz, 1973.
- Simovi A., Pomorska meteorologija, Zagreb, 1978.
- Gelo B., Opa i prometna meteorologija, Zagreb, 1994.
- Enciklopedija Wikipedija
- Sajt W.M.O
- Internet tekstovi i fotografije.

1. Vrste prognoze
Pod pojmom prognoze podrazumjeva se predskazivanje razvoja vremena nad nekim
podrujem za odreeni rok.
Prognoza zahtijeva analizu stanja sadanjeg vremena dabi se pristupilo predskazivanju
budueg vremena.
Najvei problem kod prognoze je predvidjeti promjenu vremena.
Sutina prognoze bila bi odreivanje momenta nastupanja promjene vremena i mjesta gdje e
se ona dogoditi, takoe i u emu e se one sastojati.
Zato nije toliko bitno kojim sredstvima se sluimo da bi dobili sliku budueg razvoja
vremena, ve je vano postii to bolje rezultate.
Prema periodu na koji se odnosi prognozu dijelimo na:
kratkorona (do 72 asa unaprijed),
srednjorona (tri do deset dana unaprijed) i
dugorona (od deset do mjesec dana ).
Prema namjeni:
opta i
specijalna.
U optoj prognozi daje se samo uopteni karakter vremena za odreeno podruje i vremensko
razdoblje.
Vremenska prognoza za specijalnu namenu je prognoza vremena u posebnom obliku,
prilagoena za praktinu primjenu u odreenim djelatnostima (pomorstvo, vazduhoplovstvo,
vodoprivreda i dr.)

2. Metode prognoze vremena

Postoji vie metoda prognoziranja vremena, od narodne, preko raznih naunih do
najsavremenijih matematikih i elektronskih prognoza.
Za pomorce, a posebno one na brodovima, ako ele da sami izrauju prognozu, najprikladnije
su:
lokalna (vizuelna, instrumentalna i kombinovana) i
sinoptika (pomou izrade i analize sinoptikih karata) metoda.
Za sastavljanje kratkoronih prognoza upotrebljavaju se:
raunske i
sinoptike metode.
Raunske metode prognoze zasnivaju se na rjeavanju sistema jednaina koje povezuju
vremenske pojave i elemente koje elimo predviati sa karakteristikama nekih polaznih
uslova.
Kao polazni uslovi uzimaju se:
atmosferski pritisak,
temperatura,
gustina vazduha i
projekcija vjetra u tri koordinatne ose.
Sinoptika metoda prognoze.
Sinoptika meteorologija je oblast meteorologije koja se bavi analizom vremena polazei od
osmatranja i mjerenja.
Sinoptika metoda prognoze predstavlja osnovnu metodu pri sastavljanju kratkorone
prognoze. Sutina ove metode je u tome da se korienjem prognostikih pravila proisteklih iz
iskustva, a zasnovanih na jednainama dinamike i termodinamike, sastavi prognostika karta
vremena, sa moguim poloajima pojedinih vremenskih sistema.
Pravila koja su korisna za davanje prognoze:
(Pravila mogu koristiti neprofesionalci prognostiari, prvenstveno pomorci).
U vezi sa ciklonima i anticiklonima potrebno je znati:
Razvijeni cikloni obino kreu putem skoro paralelnim sa izobarama u toplom sektoru
promatranog ciklona, ako su one vie ili manje ravne;
Brzina kretanja centra ciklona proporcionalna je brzini vjetra u toplom sektoru;
Visoki pritisak, koji sporo kree ili stoji ispred ciklona, ima istaknuti uticaj na kretanje
ciklona, niski pritisak se ne moe kretati kroz visoki te ga mora zaobii;

 Ako ciklon ne moe da zaobie visoki pritisak, ciklon e usporiti svoje kretanje ili
postati stacionaran;
Cikloni se preteno kreu istom brzinom kao i topli front, a sporije od hladnog fronta;
Jaki cikloni i anticikloni kreu se polaganije od plitkih;
Od momenta okluzije do nastanka ciklona, izobare e se sve vie zaokruivati;
Za vrijeme i poslije okluzije ciklon naglo nestaje;
Frontovi se kreu smjerom niskih oblaka pred frontom i brzinom priblino
dvostrukom od povrinskog vjetra.
Prognoza vremena pomou sinoptike karte, na osnovu sinoptike karte sastavlja se
prognostika karta i uoptena prognoza vremena ili prognoza za pojedine rejone.
Rad po sinoptikoj metodi, koja se primjenjuje na brodovima, moe se naelno podijeliti na
dva dijela:
iz analiziranih sinoptikih karata nekoliko uzastopnih termina utvruju se one
promjene do kojih bi trebalo doi (premjetanje i razvoj vazdunih masa, frontova,
ciklona, anticiklona i sl.) za period prognoze i sastavlja se prognostika sinoptika
karta,
na osnovu prognozirane vremenske situacije daje se prognoza (promjene i tok
promjena) meteorolokih elemenata i pojava za period prognoze (temperatura,
oblanost, magla, stanje mora i sl).
Za sastavljanje srednjorone i dugorone prognoze koriste se statistike metode.

Statistike metode prognoze.

Zasnivaju se na korienju statistikih zavisnosti izmeu pojedinih fiziki povezanih
meteorolokih elemenata u razliitim takama prostora, kao i statistikih zavisnosti u
promjenama tih elemenata u toku odreenog vremena. Ova povezanost meteorolokih
elemenata se utvruje formalno putem obrade i uporeenja mnogobrojnih materijala dobijenih
meteorolokim osmatranjima.
Sadraj i opirnost prognoze vremena zavisi od njene namjene.
Greake u prognozi su neizbjene.
Prognostiar - pomorac, ima i drugih obaveza na brodu osim ispitivanja promjena
meteorolokih elemenata, ili izrade sinoptikih karata.
Usavravanje i poboljanje prognoze ne zavisi toliko od sredstava koliko poznavanja
promjenljivih faktora.
Zato je vano da metode prognoze budu jednostavne i zadre kontakt osmatraa sa prirodom.
Tako da on bolje upozna promjenljive faktore, koji se ve upotrebljavaju i da se pronau
drugi sa kojima bi se prognoza mogla poboljati.
Uz to se ne smije zaboraviti da postoje centri za prognozu vremena na koje se mora oslanjati.
Takoe, treba obavezno voditi rauna da atmosfera nije izuena u toj mjeri da se mogu uoiti i
prognozirati svi procesi i da u svakom prihvatanju prognoze ima dosta rizika.

3. Vremenske karte, vrste i namjena

Za predvianje razvoja vremena potrebno je analizirati sadanje vrijeme i povezati ga sa
prethodnim.
Analiza se vri tako da se na irem geografskom prostoru prikau svi oni meteoroloki
elementi i pojave od kojih istovremeno zavisi vrijeme. Za to se upotrebljavaju posebne
geografske karte poznate pod imenom sinoptike karte [1] (synoptic chart).
Sinoptike karte sadre podatke meteorolokih izvetaja (SHIP i SYNOP) za odreeni
sinoptiki termin. Takve karte su istovremeno i vremenske karte jer prikazuju vrijeme iznad
odreenog prostora u datom trenutku, pa odatle i naziv vremenska karta (weather map).
[1] Sinoptiki onaj koji se vidi zajedno, u jednom trenutku
Pod vremenskom kartom se podrazumjeva geografska karta odreenog podruja sa ucrtanom
mreom meteorolokih stanica, na kojoj su uobiajenim znacima (simbolima), ciframa i
slovima prikazani meteoroloki elementi i pojave, kao to su npr.; atmosferski pritisak, vjetar,
temperatura, oblanost, magla, padavine i dr.
Stanje atmosfere nije mogue prostorno prikazati na samo jednoj karti, zato se sastavlja vie
vrsta karata i grafikona od kojih su najvanije:
Prizemna vremenska karta
Visinska vremenska karta
Osnovna vremenska karta
Dopunska ili pomona karta
Prizemna vremenska karta, sadri meteoroloke elemente i pojave dobijene prizemnim
osmatranjem i mjerenjima sa kopnenih i brodskih meteorolokih stanica.
Visinska vremenska karta je vremenska karta koja pokazuje visine standardnih izobarskih
povrina (850 mbar, 700 mbar, 500 mbar i dr.) na kojima se one nalaze.
Obzirom da te karte predstavljaju topografski reljef neke izobarske povrine, one se zovu i
karte topografije izobarske povrine ili karte barometarske topografije.
Prema svojoj namjeni i sadraju, dijele se na:
osnovne i
dopunske (pomone) karte.
Osnovna vremenska karta obuhvata ire geografsko podruje i sadri veliki broj
meteorolokih elemenata (SHIP i SYNOP izvetaja) svrstanih oko odgovarajue stanice
prema emi staninog modela.
Izrauje se za sve sinoptike termine (svaka tri ili est asova) i prikazuje stvarno stanje
vremena nad odreenim podrujem.
Za potrebe nae zemlje ta karta obuhvata podruje od Sjeverne Amerike do srednje Azije i od
polarnih predjela do Sahare.

Dopunska ili pomona karta prikazuje prostornu raspodjelu nekog meteorolokog elementa
(npr. karta temperatura, karta padavina, karta oluja, karta izalobara1, i sl.) radi upotpunjavanja
analize.
Postoje dvije vrste tih karata:
karta apsolutne topografije (AT), u kojoj su visine odreene izobarske povrine
raunate od nivoa mora, i
karta relativne topografije (RT), raunata za razliku visina izmeu dvije izobarske
povrine.
Metod rada koji u analizi vremena upotrebljava sinoptike karte kao osnovni izvor zove se
prognostika metoda.
Cilj prognostike metode jeste da na osnovu toka promjena u barikim sistemima (ciklonima i
anticiklonima), frontovima, vazdunim masama, meteorolokim elementima i pojavama koje
ih prate, predvidi njihov budui razvoj i budue karakteristike vremena na odreenom
podruju, tj. da sastavi prognostiku kartu vremena.
Sve navedene vrste karata, sinoptike i prognostike, mogu biti kompleksne (sadre
karakteristike veeg broja elemenata) i pomone (sadre karakteristike manjeg broja ili samo
pojedinog elementa). Tako da postoje sinoptike karte; temperature, oblanosti, padavina i sl.

Izalobara linija jednakih promena atmosferskog pritiska.

4. Postupci pri izradi vremenske prognoze

Da bi se osigurala pravilna analiza sinoptikih karata, moraju se poznavati i fizikomatematiki zakoni atmosfere. Takoe, zato nam pomau tri naela.
1. Naelo vremenske koordinacije.
Prije poetka analize sadanje sinoptike karte, koriste se i drugi materijali prethodnih
termina. To omoguava da se objasni;
kako su se razvijali bariki sistemi, vazdune mase i vazduni frontovi i
kojim smjerom su se premjetali bariki sistemi, vazdune mase i vazduni frontovi.
2. Naelo komparacije.
Sinoptike karte analiziraju se uporeivanjem (komparacijom) vrijednosti meteorolokih
elemenata, na svakoj stanici posebno i u okviru skupova susjednih stanica. To omoguava;
otkrivanje tipa vremena i
odreivanje poloaja, svojstava i smjerova premjetanja barikih sistema, frontova i
vazdunih masa.
3. Naelo prostorne komparacije.
Vremenski sistemi imaju prostornu strukturu. Zato se pri analizi uporeuju prizemne karte sa
kartama barike topografije i drugim materijalima koji daju vertikalni presjek atmosfere.

5. Postupci premetanja barikih sistema

Jedna od najjednostavnijih metoda prognoziranja putanja, centara barikih sistema i njihovih
osa, kao i frontova, jeste metoda ekstrapolacije.
a. Pravolinijska ekstrapolacija (slika. a) omoguava odreivanje kretanja centra barikog
sistema, fronta i drugog atmosferskog poremeaja uz uslov da do termina prognoze ne
promjene smjer i brzinu kretanja. Smjer i brzina kretanja prognoziraju se za est ili
dvanaest asova.

b. Krivolinijska ekstrapolacija (slika. b) omoguava tanije odreivanje smjera i brzine

kretanja sinoptikog sistema, pretpostavljajui da je konstantno ubrzanje, a ne da je
konstantna brzina kretanja sistema.
Ubrzanje se odreuje prema promjeni smjera i brzine kretanja za najmanje dva vremenska
razmaka.
Pravolinijska ekstrapolacija primjenjuje se za termine prognoze od 6 do 12 asova,
krivolinijska ekstrapolacija, ako nema naglih promjena u poloajima, daje
zadovoljavajue rezultate i za termine prognoze od 12 do 24 asa.

6. Sadraj vremnskih karata

Kartografsku projekciju, razmjer i simbole, znakove i skraenice propisuje Svjetska
meteoroloka organizacija, Komisija za osnovne sisteme (ranije Komisija za sinoptiku
meteorologiju).
Karta za;
- srednje geografske irine je konformna Lambertova unjasta projekcija sa
pravolinijskim meridijanima, a za
- ekvatorijalne predjele je Merkatorova projekcija.
- Kartografska mrea na kartama je tampana crnom bojom.
- Mora, jezera i rijeke tampane su plavo, a kopno je uto.
- Poloaj svake sinoptike (meteoroloke) stanice je oznaen kruiem koji se zove
stanini krug.
- Umjesto imena (naziva) stanice, uz svaki stanini krug upisan je odreen broj stanice.
- Za ucrtavanje podataka oko staninog kruga postoji stanini model (The ploting
model) (slika). Podaci se unose na kartu po tom modelu, sa najveom tanou, radi
lake analize karte.

Pun stanini model

-

Ispisuje se u jednoj boji, obino crno ili plavo.

Stanini krug prikazuje vidljivo nebo na poziciji stanice. Koliina oblanosti se
oznaava ispunjavanjem staninog kruga u osminama. Radi jednostavnosti, koliina
oblanosti se moe oznaavati i u etvrtinama.
Oko staninog kruga se ucrtavaju svi meteoroloki podaci prema propisanom
staninom modelu. Ako nedostaju neki podaci, ta mjesta ostaju prazna.
Prema punom staninom modelu jedne kopnene stanice upisani elementi na prizemnoj
sinoptikoj karti imaju ovaj raspored:

U staninom modelu brojevima se unose elementi kao npr. PPP-pp-TT-TeTe-TgTgTdTd-TwTw-VV-Nh-h-RR-Pw/Hw-vs.

Oznakama (simbolima), prema posebnim tablicama, unosi se: vjetar-N-Ch-Cm-Cl-Esww-W-a-dwdw-Ds.
Sve navedene oznake u cjelini moraju da poznaju svi oni koji koriste sinoptiku kartu.

7. Ucrtavanje meteorolokih elemenata u prizemnu vremensku kartu

Postupak popunjavanja staninog modela pojedinim simbolima na osnovu prizemnih
osmatranja, po jednobojnom sistemu je sledei:
-

podaci ifrovanih grupa 99LaLaLa, LJcLoLoLoLo, i GGiw (SHIP izvetaji sa

brodova) i
grupa GG (SNOP - izvetaji sa kopnenih stanica).

Oni moraju biti paljivo provjereni prije ucrtavanja kako bi se izbjegle greke s
obzirom na starost podataka i poloaj kopnene stanice, odnosno koordinata pozicije
broda.

Nakon toga se unose meteoroloki elementi po izabranom staninom modelu, onim

redom kojim su primljeni.
Oznake (simboli), na prizemnoj sinoptikoj karti.

N - ukupna oblanost.
Obiljeava se grafiki, popunjavanjem staninog kruga jednim od simbola na slici.

10

dd - smjer prizemnog vetra.

Smjer vjetra se prikazuje strelicom, koja svojim poloajem pokazuje smjer vjetra, kao
i na peljarskoj karti (Pilot chart). Vrh strelice dodiruje stanini krug. Pri crtanju
vremenske karte, kao i pri ifrovanju meteorolokog izvetaja, smjer vjetra se
zaokruuje na 10

ff - brzina prizemnog vjetra.

Brzina vjetra se ifruje i ucrtava samo u vorovima (v).

Oznaava se percima i plamencima (trouglovima), prema simbolima od 00 do 70 v.
Dugako perce oznaava brzinu vjetra 10 v (5 m/s), kratko perce 5 v (2,5m/s), a
plamenac 50 v (25 m/s).

Perca i plamenci ucrtavaju se na lijevoj strani strelice za stanicu sjeverne geografske

hemisfere, a na desnoj strani strelice za stanicu june hemisfere, tj. okrenuta su uvijek
prema strani sa niim pritiskom.

Ako u podruju stanice nema vjetra (ff=00), tiina se oznaava ucrtavanjem jo jedne
krunice oko staninog kruga.
11

VV najmanja horizontalna vidljivost.

Kodirana vrijednost vidljivosti upisuje se prema posebnoj tablici (slika).

ww - sadanje vrijeme.
Simboli kojima se oznaava sadanje vrijeme (tablica).
W - prolo vrijeme.

Simbol za oznaavanje prolog vremena na slici. Obuhvata opis vremena za proteklih

est asova u etiri glavna termina i time sa podatkom ww daje mnogo kompletniju
informaciju o stanju i razvoju vremena. Pri osmatranjima u meuterminima prikazuje
vrijeme samo prethodna tri sata.
PPP - atmosferski pritisak.
Unosi se u mbar kao to je upisan i u izvetaju. Uvijek se upisuje sa tri brojke:
desetice, jedinice i deseti dio mbar (npr. za 1010,5 mbar upisano je 105). Ako je
primljeni izvetaj takav da se deseti dijelovi ne mogu proitati, pritisak se daje bez njih
(PP).

TT - temperatura vazduha.
Upisuje se u cijelim C. Negativnim vrijednostima dodaje se predznak minus (-).

Nh - koliina niskih oblaka.

Oznaava koliinu niskih oblaka (CL) ija je visina oznaena pod h. Ako tih oblaka
nema, ta se oznaka odnosi na koliinu prisutnih CM-oblaka.
h - visina baze najniih oblaka.
Kodirana vrijednost se unosi ispod mjesta oznaenog sa CL.

CL,CM,CH - vrste oblaka.

Simboli za ucrtavanje niskih CL(Cu, Cn, Cs), srednjih CM (Ac, As, Ns) i visokih
oblaka CH (Ci, Cs, Cc).
12

Ds - kurs broda.
Prikazuje se kraom strelicom. Smjer strelice pokazuje liniju Kp.

vs - brzina broda.
Pri vrhu strelice desno od linije kursa upisuje se brzina u vorovima.
a - tendencija promene pritiska.
Oznaava se grafikim simbolima prema tablici na slici. Tendencija se moe oznaiti i
predznacima: (+) plus (kada je ifrovano a=0, 1, 2 ili 3), odnosno () minus (kada je
ifrovano a=5, 6, 7 ili 8). U tom sluaju, grafiki simboli a=2 ili 4 mogu biti isputeni.

pp - vrijednost promjene barometarskog pritiska u zadnja tri sata.

Iznos te promjene u mbar unosi se direktno na kartu uz tendenciju a, osim kada je ona
ifrovana sa dodatnom grupom 99. U tom sluaju stvarna vrijednost promjena data je
pod ppp u grupi 99ppp i ona se (bez 99) unosi na kartu.
TdTd - temperatura take rosita.
Stvarna vrijednost u C upisuje se ispod simbola njnj. Negativnim vrijednostima
dodaje se predznak minus ().

TwTw - temperatura povrinskog sloja mora.

Ta grupa moe zamijeniti grupu TsTs. Dobija se na osnovu temperature vazduha (TT)
i razlike temperatura (TsTs). Zaokruuje se na puni stepen prije upisivanja na kartu
(ako je potrebno). Da bi se izbjegla zabuna, upisana vrijednost TnjTnj stavlja se u
zagradu.
dwdw - smjer kretanja talasa.
Prikazuje se talasastom linijom i strelicom. Strelica pokazuje smjer kretanja talasa.
Ako je dwdw ifrovano kao 00, unosi se samo talasasta linija bez strelice, i to u smjeru
N-S.
Kada je dwdw ifrovano kao 49 ili 99, ucrtavaju se ukrtene talasaste linije sa
strelicama, i to jedna u smjeru NE, a druga u smjeru NW.
Ako vrijednost nije poslana, ucrtava se kao u sluaju ifrovanja sa 49 ili 99, ali bez
strelica.
Pw - period talasa.
Kodirani broj za Pw upisuje se neposredno desno od simbola za dwdw.
Hw - visina talasa.
Kodirani broj za Hw upisuje se desno od Pw, a moe biti odvojen kosom linijom (/).
Kad je Hw kodirano sa 9, rije WAVES, koja u izvetaju dolazi iza stvarnih visina
talasa, oznaava da se dati metri visine talasa unesu na kartu.
Umjesto toga, stvarna visina talasa moe biti dobijena upotrebom skale za kodiranje
Hw. Tako dobijena vrednost Hw unosi se na kartu.
RR - koliina padavina.
Ako se unosi u oviru staninog modela, upisuje se prema propisima nacionalne ili
regionalne slube.
13

Rt - vrijeme poetka i zavretka padavina.

Unosi se kodiranim brojevima.
TeTe - ekstremne vrednosti.
Na kartu se unosi stvarna maksimalna ili minimalna temperatura u C. Negativnim
vrijednostima dodaje se predznak minus ().

TgTg - minimalna temperatura Zemljine povrine.

Unosi se stvarna temperatura u C. Negativnim vrijednostima dodaje se predznak
minus ().
E - stanje tla.
Taj podatak se unosi na kartu prema posebnoj tablici, ali nije od interesa za brodske
izvetaje.

s - debljina snijenog pokrivaa.

Unosi se kodiranim brojevima ili stvarnom visinom snijega, prema propisima
nacionalne ili regionalne slube.

14