z

Bi ging thng tin v tinh

Nguyn Trung Tn

Trung tm K thut Vin thng

Bi ging thng tin v tinh
dng cho h o to di hn
(45 tit- d tho)

Chng 1: Tng quan v thng tin v tinh (8 tit)

1.1.

Lch s pht trin thng tin v tinh.

Vo cui th k 19, nh bc hc Nga Tsiolkovsky (1857-1035) a ra cc khi nim

c bn v tn la y dng nhin liu lng. ng cng a ra tng v tn la y nhiu
tng, cc tu v tr c ngi iu khin dng thm d v tr.
Nm 1926 Robert Hutchinson Goddard th nghim thnh cng tn la y dng nhin
liu lng.
Thng 5 nm 1945 Arthur Clarke nh vt l ni ting ngi Anh ng thi l tc gi
ca m hnh vin tng thng tin ton cu, a ra tng s dng mt h thng gm 3
v tinh a tnh dng pht thanh qung b trn ton th gii.
Thng 10 / 1957 ln u tin trn th gii, Lin X phng thnh cng v tinh nhn to
SPUTNIK 1. nh du mt k nguyn v TTVT.
Nm 1958 bc in u tin c pht qua v tinh SCORE ca M, bay qu o
thp.
Nm 1964 thnh lp t chc TTVT quc t INTELSAT.
Nm 1965 ra i h thng TTVT thng mi u tin INTELSAT-1 vi tn gi Early
Bird.
Cui nm 1965 Lin X phng TTVT MOLNYA ln qu o elp.
Nm 1971 thnh lp t chc TTVT quc t INTERSPUTNIK gm Lin X v 9 nc
XHCN.
Nm 1972-1976 Canada, M, Lin X v Indonesia s dng v tinh cho thng tin ni
a.
Nm 1979 thnh lp t chc thng tin hng hi quc t qua v tinh INMARSAT.
Nm 1984 Nht bn a vo s dng h thng truyn hnh trc tip qua v tinh.
Nm 1987 Th nghim thnh cng v tinh phc v cho thng tin di ng qua v tinh.
Thi k nhng nm 1999 n nay, ra i tng v hnh thnh nhng h thng thng
tin di ng v thng tin bng rng ton cu s dng v tinh. Cc h thng in hnh nh
GLOBAL STAR, IRIDIUM, ICO, SKYBRIGDE, TELEDESIC.
Mt s mc nh du s pht trin ca h thng TTVT Vit Nam:
Nm 1980 khnh thnh trm TTVT mt t Hoasen-1, nm trong h thng TTVT
INTERPUTNIK, c t to lng Do L Kim Bng H Nam. i Hoasen-1 l sn

Khoa V tuyn in t

Hc vin K thut Qun s

http://www.ebook.edu.vn

Trang: 1

phm ca nh nc Lin X tng nhn dn Vit Nam v kp thi truyn i trc tip
nhng hnh nh v Olimpic 1980 t chc ti Lin X.
Nm 1984 khnh thnh trm mt t Hoasen-2 t ti Tp. HCM.
Ngy 24/9/1998 Th tng chnh ph ra quyt nh 868/Q-TTG v vic thng qua
bo co tin kh thi d n phng v tinh vin thng ViNaSAT ln qu o a tnh do
tng cng ty Bu chnh vin thng Vit Nam lm ch u t.
Hin nay mng li thng tin v tinh ca vit nam ang ch s dng cc trm mt t
nh: i truyn hnh Vit Nam thu v tinh MEASAT v THAICOM-3, i tig ni Vit
Nam thu v tinh PALAPA pht thanh chng trnh quc t...
1.2. Qu o ca v tinh.
cc v tinh trn qu o c phn bit bi cc tham s sau y:
- Dng ca qu o (trn hay ellip)
- cao ca qu o so vi mt t.
- nghing ca mt phng qu o so vi mt phng xch o.
S chuyn ng ca v tinh vng quanh tri t c tun theo nh lut Kepler, y l
nh lut xc nh quy lut chuyn ng ca hnh tinh xung quanh mt tri. Nh vy, v
tinh qu o tri t buc phi chuyn ng theo mt qu o m mt phng qu o ca
n i qua tm tri t.

nh lut kepler th nht:

V tinh chuyn ng vng quanh tri t theo mt qu o Ellip vi tm tri t

nm mt trong hai tiu im ca Ellip. im xa nht ca qu o so vi tm tri t
nm pha ca tiu im th hai, c gi l vin im cn im gn nht ca qu o
c gi l cn im
a: Bn trc di
2b

b: Bn trc ngn

2a

ha: cao vin im

hb: cao cn im
ha

e: lch tm xc nh hnh dng ellip .

hb
e=

a2 b2
a

ngha:
- V tinh chuyn ng theo qu o trn hoc Ellip.
- Tm tri t nm 1 trong 2 tiu im ca qu o Ellip.
- Nu l qu o trn th tm ca qu o trng vi tm ca tri t.
- Khi e = 0, th qu o v tinh l qu o trn.
b. nh lut kepler th hai:

http://www.ebook.edu.vn

Trang: 2

V tinh chuyn ng theo mt qu o vi vn tc thay i sao cho ng ni gia tm

tri t v v tinh s qut cc din tch bng nhau khi v tinh chuyn ng trong cng mt
thi gian nh nhau.
Vi: T1 = T2 th S1 = S2
T1

ngha:
- V tinh chuyn ng vi vn tc nhanh hn
khi gn tri t v chm hn khi xa tri t.

T2

S1

S2

Vmin

Vmax

- Vn tc chuyn ng ca v tinh trn qu

o trn l khng i v c xc nh:
V tinh bay qu o trn c bn knh R s
l mt i lng khng i, c xc nh khi thc hin php ly cn bng lc ht v lc
mMG mV 2
GM 630
(Km / s ) v chu k l
=
, c vn tc l V =
=
2
R
R
R
R

ly tm
T=

2R
10 2 R 3 (s) .
V

-mV2/R
V

Trong :
+ G l hng s hp dn (6,674.10-8 cm3/gs2)

mMG/R2

27

+ M l khi lng ca tri t (5,974.10 g)

+ m l khi lng ca qu v tinh (g)

rE

+ R l khong cch t tm tri t n v tinh (km)

c. nh lut kepler th ba:

Bnh phng ca chu k quay t l thun vi lu tha bc ba ca bn trc ln ca qu

o Ellip.
T 2 = ka 3 ,

k l h s t l, c gi tr khng i i vi mt vt th xc nh trn qu o.
1.2.2. Cc qu o
a. Qu o ng b - a tnh (GEO - Geostationalry Earth Orbit):

Qu o a tnh

62.000Km

Qu t

36.000Km

ng xch o

L qu o tho mn cc iu kin sau:

http://www.ebook.edu.vn

Trang: 3

L qu o ng b vi tri t: c ngha l chu k quay bng chu k quay ca tri

t xung quanh trc Bc Nam.
Mt phng qu o nm trong mt phng xch o ca tri t: c ngha l gc
nghing bng 0.
-

C cng chiu quay vi chiu quay ca tri t: t Ty sang ng.

p dng cc cng thc trn ta c R =

MGT 2
= 42.164 Km , cao ca qu v tinh so
4 2

vi mt t l 42.164 6378 = 35.786 Km 36.000Km, vn tc V = 3,074662 Km/s v

chu k T = 23h 56 4,096 24 gi .
u im:
Hiu ng Dopler rt nh do vic iu chnh an ten trm mt t l khng cn
thit.
V tinh c coi l ng yn so vi trm mt t. Do vy, y l qu o l tng
cho cc v tinh thng tin, n m bo thng tin n nh v lin tc sut 24 gi trong ngy.
-

Vng ph sng ca v tinh ln, bng 42,2% b mt tri t.

Cc trm mt t xa c th lin lc trc tip v h thng 3 qu v tinh c th ph

sng ton cu.
Nhc im:
+ Qu o a tnh l qu o duy nht tn ti trong v tr v c c l mt ti nguyn
thin nhin c hn. Ti nguyn ny ang cn kit do s lng v tinh ca cc nc phng
ln ngy cng nhiu.
+ Khng ph sng c nhng vng c v ln hn 81,30.
+ Cht lng ng truyn ph thuc vo thi tit.
+ Thi gian tr truyn lan ln, theo ng ngn nht c:
T: trm - v tinh - trm (72.000Km) 240ms.
T: trm - v tinh - trm Hub - v tinh - trm (154.000Km) 513ms.
T: trm - v tinh - v tinh - trm (134.000Km) 447ms.
+ Tnh bo mt khng cao.
+ Suy hao cng sut trong truyn sng ln (gn 200dB).
ng dng: c s dng lm qu o cho v tinh thng tin bo m thng tin cho cc
vng c v nh hn 81,30.
b. Qu o Ellip:
L qu o tho mn cc iu kin sau:
-

Mt phng qu o nghing so vi mt phng xch o 630 26

C vin im = 40.000Km v cn im 500Km.

40.000
K

Qu o Ellip

http://www.ebook.edu.vn

Trang: 4

V tinh quay t Ty sang ng.

u im:
-

Ph sng c cc vng c v cao > 81,30.

Gc ngng ln nn gim c tp m do mt t gy ra.

Nhc im:
-

Mi trm phi c t nht 2 an ten v an ten phi c c cu iu chnh chm tia.

m bo lin lc lin tc 24h th phi cn nhiu v tinh.

ng dng: c s dng lm qu o cho v tinh thng

tin bo m thng tin cho cc vng c v ln hn 81,30.
c. Qu o LEO v MEO:
L qu o trong tho mn cc iu kin sau:
-

L qu o c cao 500Km < h < 20.000Km.

( 500Km < h < 10.000Km l LEO v 10.000Km < h < 20.000Km l MEO)
-

C vn tc gc nh ln hn vn tc gc ca tri t.

C chiu quay t Ty sang ng.

u im:
- Tn hao ng truyn nh do v tinh bay cao thp, nn ph hp vi thng tin di
ng.
-

Tr truyn lan nh.

Nhc im:
- m bo thng tin lin tc trong 24h v ph sng ton cu th cn rt nhiu v tinh
( ph sng ton cu h thng Globalstar cn n 48 v tinh (v 8 v tinh d phng) cc
v tinh thng tin bay qu o trn cch mt t 1410km, nghing 520, cc v tinh ny
bay trn 8 mt phng qu o mi mt phng c 6 v tinh, chu k v tinh 114 pht. Tp
on Irdium (ca Motorola) cn 66 + 6 v tinh bay qu o trn nghing 84,60 cch mt
t 780km, cc v tinh bay 11 mt phng qu o, chu k v tinh 106 pht).
-

Mi trm phi c t nht 2 an ten v an ten phi c c cu iu chnh chm tia.

iu khin h thng TTVT rt phc tp

Tui th ca v tinh khng cao khi bay qu o LEO do thuc vnh ai Ion ho.

ng dng: c s dng lm qu o cho v tinh thng tin bo m thng tin cho cc

trm mt t di ng.
1.3. H thng thng tin v tinh.
Mt h thng thng tin v tinh bao gm phn khng gian v phn mt t.

http://www.ebook.edu.vn

Trang: 5

a. Phn khng gian: bao gm v tinh thng tin v cc trm iu khin TT&C
(Telemetry, Tracking& Command: o lng t xa, bm v lnh) mt t. i vi v
tinh bao gm phn h thng tin (payload) v cc phn h ph tr cho phn h thng tin:
Phn h thng tin bao gm h thng anten thu pht v tt c cc thit b in t h
tr truyn dn cc sng mang.
-

Cc phn h ph tr gm:

+ Khung v tinh
+ Phn h cung cp nng lng
+ Phn h iu khin nhit
+ Phn h iu khin qu o v t th ca v tinh
+ Phn h y

Phn khng gian

+ Thit b TT&C
V tinh

ng ln
(Uplink)

Qu o

ng xung
(Douwlink)
Trm iu khin
TT&C

Trm
mt t 1

Phn mt t

Trm
mt t 2

Nhim v phn h thng tin:

+ Khuych i sng mang thu c phc v cho vic pht li trn ng xung. Cng
sut sng mng ti u vo ca my thu v tinh nm trong khong 100 pW n 1 PW.
Cng sut sng mang ti u ra b khuch i cng sut cao nm trong khong 10 W n
100 W. Do vy, b khuch i cng sut ca b pht p v tinh khong 100dB n
130dB.
+ Thay i tn s sng mang trnh mt phn cng sut pht i vo my thu v tinh.
thc hin cc chc nng trn, v tinh hot ng nh mt trm chuyn tip n
gii. Thay i tn s trn v tinh c thc hin bng cc b i tn. v tinh loi ny c
gi l Transparent satellite. Nu cc sng mang c gii iu ch trn v tinh, thay i
tn s s t c bng cch iu ch cc sng mang mi cho ng xung. Cc v tinh
loi ny c trang b cc b x l bng gc v c gi l Regenerative satellite.
b. Phn mt t: bao gm tt c cc trm mt t, nhng trm ny thng c ni trc
tip hoc thng qua cc mng mt t n cc thit b u cui ca ngi s dng.

http://www.ebook.edu.vn

Trang: 6

Nhiu v trm mt t pht: Tip nhn cc tn hiu t mng mt t hoc trc tip t
cc thit b u cui ca ngi s dng, x l cc tn hiu ny trong trm mt t sau
pht tn hiu ny tn s v mc cng sut thch hp cho s hot ng ca v tinh.
Nhiu v trm mt t thu: Thu cc sng mang trn ng xung ca v tinh tn s
chn trc, x l tn hiu ny trong trm chuyn thnh cc tn hiu bng gc sau
cung cp cho cc mng mt t hoc trc tip ti cc thit b u cui ca ngi s dng.
Mt trm mt t c th c kh nng thu v pht lu lng mt cch ng thi hoc
trm ch pht hoc ch thu.
1.4. a truy nhp trong thng tin v tinh.
Trong thc t, mt b pht p c th phc v cng mt lc nhiu trm mt t khc
nhau. K thut a truy nhp l k thut cc trm mt t truy nhp b pht p v tinh,
vi yu cu sng VT t cc trm mt t ring l khng can nhiu ln nhau.
a. a truy nhp phn chia theo tn s (FDMA):
Cc trm mt t s dng cc tn s sng mang khc nhau v cng chung mt b pht
p.
Di thng b pht p

t
Frequency Division
Multiple Access
u im:
-

Th tc truy nhp n gin.

fA
fB

Cu hnh trm mt t n gin.

fC

fD

fA

Nhc im:
-

Khng linh hot thay i tuyn.

Hiu qu thp khi s dng nhiu knh, dung lng thp v cht lng thp.

b. a truy nhp phn chia theo thi gian (TDMA):

Cc trm mt t s dng cng mt tn s sng mang v cng chung mt b pht p
nhng da trn phn chia theo thi gian.
A

cng tn s F

C
B

Thi gian
1 khung

f0

u im:

TF

TF

B
pha pht

pha thu

http://www.ebook.edu.vn

Trang: 7

Linh hot trong thay i tuyn.

Hiu qu s dng tuyn cao ngay c khi tng s lng trm truy nhp

Nhc im: Yu cu cu ng b cm.

c. a truy nhp phn chia theo m (CDMA):
Cc trm mt t s dng cng mt tn s sng mang v cng chung mt b pht p
nhng da trn phn chia theo m.
u im:
-

Code Division
Multiple Access

C
B

A
f0 truyn.
Chu c s thay i cc thng s khc nhau ca ng

Dung lng cao.

Bo mt cao.

Chu c tp nhiu v mo.

Nhc im:
-

rng bng tn truyn dn yu cu cao

Hiu qu s dng bng tn km.

CDMA l k thut a truy nhp mi v cch lng tt nht hin nay!

d. a truy nhp phn chia theo khng gian (SDMA)
Vic ph sng cc vng khc nhau trn mt t v phng php s dng cc phn
cc sng khc nhau th vi ph tn ging nhau c th s dng li vi ln m can nhiu b
hn ch gia cc ngi s dng
- Phn cc: c cc loi phn cc thng ng (VP) v phn cc nm ngang (HP).
Phn cc trn c phn cc trn bn tri (LHCP) v phn cc trn bn phi (RHCP), c
th c pht i cng tn s t v tinh nhng vi hai phn cc khc nhau m cc trm mt
t thu ng tn hiu ca trm mnh m khng b can nhiu do s dng cc anten thu c
phn cc khc nhau.
- V tinh vi vic s dng cc loi anten khc nhau c kch thc khc nhau, c th ph
sng ln mt t vi cc vng ph sng c din tch v hnh dng khc nhau. C bn dng
ph sng c bn l: ph sng ton cu, l vng ph sng rng nht m v tinh c th
ph c; ph sng bn cu l vng ph sng mt na bn cu pha ng v pha ty ca
qu t; ph sng khu vc l vng ph sng mt khu vc kh ln nh bc M, chu u
hoc ng Nam v vng ph sng m l vng ph sng vi din tch nh nht so
vi ba vng trn.
Nu cc vng ph sng khng chng ln ln nhau v nng lng bc x ca cc bp ph
ph sng ln cc vng khc thp di mc cho php th trong mi vng ph sng c
th s dng ph tn nh nhau.
1.5. Phn b tn s trong thng tin v tinh.

http://www.ebook.edu.vn

Trang: 8

Ph tn s v tuyn in l mt ngun ti nguyn thin nhin hu hn, v vy nht

thit phi s dng ngun ti nguyn ny mt cch hp l, kinh t v c hiu qu.
a. Ca s tn s v tuyn in
ng truyn ca thng tin v tinh b nh hng ch yu do tng in ly tn s thp v
do ma tn s cao. Di tn 1GHz10GHz t b nh hng bi tng in ly v ma nn
c gi l ca s tn s VT v c ch ra trong th sau:
dB
100

Suy
do do
tng
Suyhaohao
in
ly ly
tng
in

50

Suy hao do
ma

Ca s tn s v
tuyn in
10

5
1

GHz
0,1

10

100

Tuy nhin, di tn 1GHz10GHz cng c s dng nhiu cho cc ng thng tin

vi ba trn mt t, do s c s can nhiu ln nhau gia hai h thng. Ngoi ra
m rng bng thng ngi ta phi chp nhn s dng c di tn ngoi ca s.
b. Bng phn chia bng tn
K hiu

Di tn

Phm vi s dng

(1 - 2)GHz

TTVT di ng, pht thanh qung b, v

tuyn nh v.

(2 - 4) GHz

TTVT di ng, hng hi

(4 -8)GHz

TTVT c nh

(8 -12)GHz

TTVT Qun s v chnh ph

Ku

(12 - 18)GHz

TTVT c nh, truyn hnh qung b.

(18 -27)GHz

Trm c nh

Ka

(27 -40)GHz

TTVT c nh, truyn hnh qung b, lin lc

gia cc v tinh.

Sng mm

> 40GHz

Lin lc gia cc v tinh.

c. Phn b tn s trong thng tin v tinh

- Khu vc I (V1): Bao gm Chu u, Chu Phi, mt phn Chu v Lin bang Nga.
- Khu vc II (V2): Cc nc nam v bc M.
- Khu vc III (V3): Gm Chu c, phn cn li ca Chu v Thi Bnh Dng. Trong
c Vit Nam.

http://www.ebook.edu.vn

Trang: 9

ITU phn chia di tn theo vng nh bng sau.

1.6. Cc loi hnh dch v trong trong thng tin v tinh.
D vo c im ca v tinh thng ti l c kh nng pht qung b trn mt vng a l
rt rng, thng tin v tinh c s dng thnh lp cc tuyn thng tin im ni
im v im ni a tim. Trn c s cc tuyn thng tin trn, thng tin v tinh c s
dng cung cp cc dch v c nh v di ng. Mt s loi dch v sau:
a. Dch v in thoi ng di: cung cp cc tuyn ng trc m mng mt t cha
trin khai ti hoc khi cc mng mt t qu ti trong gi cao im v lm tuyn d
phng cho cc tuyn ng trc mt t khi c s c.
b. Dch v vin thng nng thn: cung cp cc dch v vin thng nh thoi, fax cho cc
vng xa xi ho lnh, cc hi o nhng ni m mng mt t cha ti hoc xy dng
khng kinh t.
c. Mng dng ring: cung cp cc dch v vin thng nh thoi, fax, truyn s liu cho
cc c quan nh nc, cc cng ty cn ng truyn c sn sng cao.
d. Dch v lu ng: cung cp cc dch v truyn s liu vi tc thp gia cc i di
ng nh xe ti, tu bin ... vi trung tm iu hnh cc i di ng.
e. Chuyn tip chng trnh truyn hnh v pht thanh: cung cp ng truyn gia cc
trm HUB ca trung tm truyn hnh n cc trm pht chuyn tip t ti cc v tr cch
xa trung tm.
f. Truyn hnh trc tip: cung cp cc knh truyn hnh m ngi xem c th thu trc tip
chng trnh t v tinh bng mt anten thu c ng knh 60 cm. Dch v ny khch hng
tr tin cc pho hng thng tu thuc vo s knh.
g. Dch v bng tn theo yu cu: cung cp cc dch v theo yu cu ca khch hng nh
truyn s liu tc cao c giao tip hoc khng c giao tip. Dch v ny khch hng tr
tin theo s ln truyn.
h. Dch v Internet qua v tinh: cung cp ng truyn d liu tc cao t nh cung cp
dch v Internet (IPS) n cc thu bao dch v.
i. Dch v chun on bnh t xa: cung cp cc dch v t vn y t cho cc bnh vin xa
trung tm y t v gia cc trung tm y t vi nhau.
j. Dch v o to t xa: cung cp dch v o to t xa cho cc trung tm o to.
1.7. Phng v tinh, nh v v duy tr v tinh trn qu o.
a. Phng v tinh ln qu o a tnh

Phng tin phng:

- Dng tu con thoi: Loi ny c dng li nhiu ln, tin cy cao, gi thnh t. Nh
tu con thoi M, Colombia...

http://www.ebook.edu.vn

Trang: 10

- Dng tn la y nhiu tng: Loi ny khng s dng li c, gi thnh phng r,

ngy ny dng tn la y nhiu tng ang c s dng rng ri. Nh tn la Proton (Nga),
Delta (My), Long March (Trung Quc).
Qu trnh phng v tinh ln qu o ph thuc vo loi tn l y, v tr a l ca bi
phng v cc vn lin quan n phn h thng tin. Song phng php phng kinh t v
quy chun nht l d trn qu o chuyn tip Hohmann.

Phng php phng da trn qu o Hohmann:

Qu o Hohmann
hV= 35.786Km
hC= 200Km

VPhng=10.234m/s

Qu o LEO
h=200Km
V=7.784m/s

Qu o GEO
h=35.786Km
V=3.075m/s

VPhng=10.234m/s
- Giai on 1: Dng tn la y nhiu tng a v tinh ln qu o LEO c cao
200Km, V = 7.784m/s.
- Giai on 2: Ti im nng ca qu o LEO, dng tn la y nhiu tng thc hin
tng tc vi VPhng= 10.234m/s a v tinh sang qu o chuyn tip Ellip c vin
im thuc qu o a tnh (h=35.786 Km) v cn im thuc qu o LEO
(h=200Km), cn c gi l qu o Hohmann.
- Giai on 3: Khi v tinh chuyn ng qua vin im ca qu o Hohmann th s
dng ng c y vin im t trong v tinh a v tinh v qu o a tnh v v v
tr ca n.
b. a v tinh vo qu o a tnh: Qu trnh nh v v tinh bt u khi v tinh c
a vo qu o chuyn tip bao gm qu trnh a vn tinh vo qu o xch o v sau
t t a v tinh vo v tr a tnh ca n. thc hin c qu trnh ny, cc ng
c y vin im APM, cc ng c phn lc ca v tinh c iu khin bng cc trung
tm v cc trm iu khin t ti cc v tr khc nhau ca tri t. Cc trung tm iu
khin thc hin cc chc nng sau:
- Xc nh t th ca v tinh
- Tnh ton cc thng s ti u cho qu trnh iu khin v tinh t qu o Hohmann
sang qu o trn
- Xc nh cc thng s ca ng c hiu chnh hng ca v tinh

http://www.ebook.edu.vn

Trang: 11

- Gim st v o cc thng s qu o ca v tinh so snh vi trng thi cui cng ca v

tinh nh d kin.
c. Duy tr v tinh trn qu o: cc cng vic chnh c thc hin trong qu trnh duy
tr v tinh trn qu o l:
- Cc dao ng ca v tinh xung quanh v tr qu o theo hng ng Ty, Nam Bc
phi c duy tr trong khong 0.10.
- T th v tinh phi c gim st v hiu chnh bo m anten v tinh lun lun
hng v cc vng mong mun ca tri t.

http://www.ebook.edu.vn

Trang: 12

Chng 2:
Nhiu v tp m trong h thng tTVT. (6 tit)
2.1. Cc ngun nhiu trong h thng thng tin.
Tp m do can nhiu t cc h thng khc gy ra. cc ngun can nhiu c th chia
lm hai loi:
- Can nhiu do cc h thng v tuyn in chuyn tip mt t c cng bng tn:
- Can nhiu t cc h thng v tinh khc:
V tinh

RT

4GHz

4GHz

4GHz

Trm viba
4GHz

6GHz

TR

RT

TR

6GHz

6GHz

Trm mt t
4/6 GHz

TR

RT

RT

Trm viba
6GHz

RT

RT

RT

Trm mt Trm mt Trm mt Trm mt

t A1 t A2
t B1
t B2
Hnh 2,2: Can nhiu t cc h thng
v tinh khc

Hnh 2,1: Can nhiu t cc h thng

thng tin viba mt t

2.2. Tp m trong h thng thng tin.

b. Ngun tp m:
Tp m l tn hiu khng nm trong ni dung thng tin, tc ng ln tn hiu c
ch. N lm gim kh nng khi phc li ni dung thng tin ca my thu.
Cc ngun tp m bao gm:
- Tp m pht ra t cc ngun t nhin trong khu vc t anten thu.
- Tp m to ra bi cc linh kin in t trong thit b
Cc tn hiu t cc my pht khc tc ng ln my thu cng gy nn tp m. Tp
m ny c gi l can nhiu.
b. c tnh v xc nh tp m:
Cng sut tp m nm trong rng bng ca tn hiu c ch. Thng l bng
thng ca my thu. Mt kiu tp m dng rt nhiu l tp m trng l mt ph tp
m No (W/Hz) bng hng s trong bng tn yu cu (hnh 2.10).
N0 (f)

(W/Hz)

N0

Tn s (Hz)

Hnh 2.1: Mt ph tp m ca tp m trng

Cng sut tp m tng ng N (W) o c trong rng bng BN (Hz) c gi tr :

N = NoBN (W)
(4.38)
Nhit tp m ca mt ngun tp m c cng sut tp m N cho bi:
T = N/kB = No/k
(K)
(4.39)

http://www.ebook.edu.vn

Trang: 13

y k l hng s Boltzmann = 1,379. 10-23 = - 228,6 dB (W/HzK), T l nhit ca mt

in tr to ra gi tr cng sut tp m nh ngun xem xt (hnh 4.13). Cng sut tp m
c gi tr l cng sut to ra bi ngun c tr khng ph hp vi ngun.
ngun
tp m
nhit vt l c th
khng phi l T

cng sut c gi
tr (W):
N = kTB

nhit
vt l T

Hnh 4.13: Xc nh nhit tp m ca mt ngun tp m

Nhit tp m Te ca mt phn t 4 cc l nhit ca mt in tr t ti u vo ca
phn t gi nh vi tp m t do, to ra cng sut tp m c gi tr nh nhau ti u ra
ca phn t khi phn t thc khng c ngun tp m u vo (hnh 4.14). Te l tp m
bn trong ca phn t bn cc.
H thng
thc
khng c
tp m
u vo.
T=0
h thng
tp m t
nhit
do
vt l

Cng sut
tp m c
gi tr nh
nhau
G l h s khuych i
cng sut ca h thng

T = Te

Hnh 4.14: Nhit tp m u vo tng ng ca h thng

H s tp m ca phn t bn cc l t s ca tng cng sut tp m u ra ca

phn t trn thanh phn ca cng sut ny sinh ra bi mt ngun u vo ca phn t
vi nhit tp m bng nhit tp m chun To = 290 K.
Gi thit rng phn t c h s khuch i cng sut G, rng bng tn B v b
tc ng bi mt ngun nhit tp m To; cng sut tng ti u ra l Gk(Te+T0)B. Gi tr
ca cng sut ny ban u t ngun l GkT0B. Vy h s tp m s l:
(4.40)
F = {Gk(Te+T0)B} = (Te+T0)/T0 = 1+Te/T0
2.3. Tp m nhit v cc ngun tp m nhit
a. Nhit tp m ca anten
Mt anten thu tp m t cc vt th bc x nm trong th bc x ca n. Tp m u ra
ca anten l mt hm ca tnh hng , th bc x v trng thi ca mi trng xung
quanh. Anten c coi nh mt ngun tp m c trng bi nhit tp m v gi l nhit
tp m ca anten TA (K).
Nu gi Tb(,)l nhit chiu sng ca mt vt th bc x nm trong hng
(,) m hng h s tng ch ca anten c gi tr G(,). Nhit tp m ca anten

http://www.ebook.edu.vn

Trang: 14

thu c bng vic kt hp tt c cc vt th bc x trong vng bc x ca anten. Nhit

tm m ca anten s l:

TA = (1/4) Tb(,)G(,)d
b. Nhit tp m ca b suy hao
Mt b suy hao l mt phn t bn cc gm nhng phn t th ng (c th l cc in
khng) tt c c nhit TF l nhit xung quanh. Nu LF l suy hao gy ra bi b suy
hao, th nhit tp m ca b suy hao s l:
(4.42)
Te = (LF - 1)TF (K)
Nu TF = T0 bng cch so snh 4.40 v 4.42 th h s tp m ca b suy hao bng:
FF = L F

c. Nhit tp m ca mt thit b c nhiu phn t trong tng

Gi s mt thit b bao gm mt dy N phn t bn cc trong tng, mi phn t j
c h s khuch i cng sut Gj (j = 1,2,3, ... N) v nhit tp m l Tj.
Nhit tp m ca thit b l:
Te = Te1 + Te2/G1 + Te3/G1G2 +...+ TN/G1G2 ....GN-1 (K)
(4.43)
H s tp m nhn c t (2.19)
F = F1 + (F2 - 1)/G1 + (F3 - 1)/G1G2 + ....+ (FN - 1)/G1G2....GN-1
(4.44)

d. Nhit tp m ca my thu
Xt thit b thu ch ra trn hnh 4.15 gm mt anten ni n mt my thu qua phide. Vic
u ni gy mt mt v nhit o c TF (gn vi T0 = 290 K). Gy ra suy hao LFRX
tng ng vi h s tng ch GFRX = 1/LFRX v nh hn 1. Nhit tp m ca h thng s
c quyt nh hai im sau:
Ti u ra anten, trc mt mt u ni, nhit T1
Ti u vo my thu, sau mt mt, nhit T2.
TA

T1

TF

LRX
phide

My thu
T2

TR

Hnh 4.15: Mt h thng thu

Nhit tp m T1 ti u ra anten l tng ca nhit tp m anten TA v nhit tp m ca
phn h bao gm u ni v my thu trong cc tng. Nhit tp m u ni cho bi 4.42.
T 4.43 nhit tp m ca phn h l (LFRX - 1)TF + TR/GFRX.. Thm vo anten, tng t
nh mt ngun tp m, iu c c:
(4.45)
T1 = TA + (LFRX - 1)TF + TR/GFRX (K)
By gi xem xt u vo my thu, tp m ny b suy hao bi mt h s LFRX . Thay
th GFRX bng 1/LFRX, nhit tp m u vo my thu s l:

http://www.ebook.edu.vn

Trang: 15

T2 = T1/LFRX = TA/LFRX + TF(1- 1/LFRX) + TR (K)

(4.46)
Nhit tp m ny a ra cho vic tnh tp m to ra bi anten v s u ni ng
thi vi tp m my thu c gi l nhit tp m h thng. Ch rng vic o lng tp
m ti im ny ch phn nh tp m ca anten v u ni.
Tm li: tp m trong mt h thng thu c quyt nh bi nhit tp m ti mt im
cho trong h thng, hu ht thng u vo my thu; nhit tp m ny c gi l nhit
tp m h thng. N l tng ti im , tt c nhit tp m tng ng to ra tp m pha
trn v tt c nhit tp m tng ng i vi tp m to ra pha di ca ca im
xem xt.
2.4. Tp m anten thu
C hai trng hp c xem xt:
- Anten v tinh (tuyn ln)

- Anten trm mt t (tuyn xung)

a. Anten v tinh tuyn ln
Tp m nhn c bi anten l tp m t mt t v tp m t khng gian bn
ngoi. rng bp sng ca anten v tinh bng hoc nh hn gc quan st t v tinh
xung qu t, vi v tinh a tnh gc quan st l 17,5o. Vi cc iu kin nh vy
nh hng ch yu l t mt t. Vi anten c rng bp sng 3dB bng 17,5o th
nhit tp m anten cho hnh 4.16. Ph thuc vo tn s v v tr qu o ca v tinh.
Khi rng nh hn ( mt bp sng hp) nhit ph thuc vo tn s v vng ph
sng; t lin bc x tp m ln hn i dng. Thng ly gi tr tp m anten bng
290 K. Nhit tp m u vo b khuch i tp m thp ca v tinh bng:
TSL = T1/LFRX + TF(1 - 1/LFRX) + TR

(4.50)

b. Anten trm mt t (tuyn xung)

Tp m gy ra cho anten bao gm tp m t bu tri v tp m do bc x t mt
t.

Trng hp tri trong. nhng tn s ln hn 2 GHz nh hng khng

phi vng ion ca kh quyn m l mi trng hp th, nh l mt ngun tp m. Khi
khng xy ra cc hin tng kh tng (c gi l bu tri trong) nhit tp m anten
bao gm nhit tp m ca bu tri v mt t xung quanh.
Tp m bu tri c xc nh t biu thc 4.41, trong Tb(,) l nhit
vng chiu sng ca bu tri hng (,). Trong thc t ch c mt phn ca bu
tri nm trong hng anten c h s tng ch ln. Nh vy nh hng ca tp m bu
tri trong Tsky ch c th c tc dng nhit vng ph sng i vi gc ngng ca
anten. Hnh 4.18 ch ra nhit tp m bu tri trong nh l hm ca tn s v gc ngng
[khuyn ngh 720, CCIR]

http://www.ebook.edu.vn

Trang: 16
bu tri

Tbtri

ma = b suy
hao Tm Ama

bu tri

Tb.tri/
A

Tmt

Tm = (1- 1/Am)
Tm.t

Hnh : nh hng ca nhit tp m ln anten trm mt t

Bc x t mt t vng ln cn trm gy ra do cc bp ph ca anten v mt
phn bi bp chnh khi gc t nh. Nhit tp m do mi bp ph c tnh bi Ti =
Gi(/4)TG, trong Gi l gi tr h s tng ch ca bp ph c gc c i v TG l
nhit vng chiu sng ca mt t. Tng ca cc nh hng ny l gi tr Tm.t
bng:
i

Tm.dat = Ti

(4.51)

n =1

Sau y mt s gi tr gn ng ca TG [khuyn ngh 390 CCIR]

- TG = 290 K i vi cc bp ph c gc t E nh hn - 10o
- TG = 150 K i vi - 10o < E < 0o
- TG = 50 K i vi 0o < E < 10o
- TG = 10 K i vi 10o < E < 90o
Nhit tp m anten s l:
TA = Tb.tri + Tm.t (K)

(4.52)

Tp m ny c th tng thm bi cc ngun ring l nm trong khu vc ln cn

ca tnh hng anten. i vi mt ngun v tuyn ng knh gc biu kin v
nhit tp m Tn ti tn s xem xt v o mc mt t sau suy hao bi kh quyn th
nhit tp m thm vo TA i vi mt anten c rng bp sng 3dB c cho bi :
TA = Tn(/3dB)2 nu 3dB >
TA = Tn

(K)

nu 3dB < (K)

(4.53)

Ch c mt tri v mt trng c k n i vi cc trm mt t hng v v

tinh a tnh. Mt tri v mt trng c mt ng knh gc tng ng 0,5o. Nhit tp
m s tng ln khi c cc vt th trn bu tri nm thng hng vi trm mt t v v
tinh. iu kin c bit ny c th bit trc. r hn, ti tn s 12 GHz mt anten
13 m nhit tp m tng ln do mt tri ti thi gian c gi tr bng 12.000 K. Cc
iu kin xy ra v gi tr ca TA l hm ca ng knh anten v tn s. i vi
mt trng tng ln khong 250 K ti 4 GHz [theo khun ngh 390, CCIR].

http://www.ebook.edu.vn

Trang: 17

Trng hp c ma. Nhit tp m anten tng do iu khin kh tng nh my

v ma lm tng hp th. T biu thc 4.45, nhit tp m anten tr thnh:
TA = Tb.tri/Ama + Tm(1 - 1/Ama) + Tm.t (K)

(4.54)

Trong Ama l suy hao trong ma v Tm l gi tr ca nhit trung bnh hiu

dng. Tm c gi tr bng 260 K n 280 K [khuyn ngh 564, CCIR].
Tm li, nhit tp m anten TA l mt hm ca :
- Tn s
- Gc ngng
- iu khin kh quyn (bu tri trong hay ma)
Do vy, h s phm cht ca mt trm mt t cn phi c xc nh r iu
kin thc t v tn s, gc ngng, v tnh trng ca kh quyn.
2.5. H s tp m:
- H s tp m ca mng 4 cc.
Tp m sinh ra trong mt mng bn cc (c th l b khuch i hay b tiu hao) thng
c biu th bi h s tp m F
H s tp m ca mt mng 4 cc bng t tn hiu trn tp m u vo trn t s
tn hiu trn tp m u ra ca mng
F=

Si/Ni

Si N i
S0 N 0

So/No

mng 4 cc

Hnh 2.36: h s tap m

Tuy nhin khi lm vic vi cc tn hiu yu nh trong thng tin v tinh th tp m
N thng c biu th bi nhit tp m tng ng T (K: kelvin)
Tt c cc vt th c nhit vt l T (K) s bc x ra sng in t, mt phn ca
bc x ny nm trong bng tn viba v s gy ra tp m nh mt ngun tp m. Vy:
Nhit tp m tng ng l nhit ca mt in tr tng ng sinh ra tp m
c cng sut nh ca ngun tp m to ra, nh minh ho trn hnh 3.37
Ngun tp m vi mt nhit
vt l no c th khng phi
l T c tp m N (W)

nhit vt l
T (K)

Gi tr cng sut tp m
to ra:
N = kTB (W)
Hnh 3.37: Nhit tp m tng ng

http://www.ebook.edu.vn

Trang: 18

Cng sut tp m trong mt rng bng tn B s l:

N = kTB (W)
Trong k l hng s Boltzmann:
k = 1,3806 10-23+ W s/K = - 228,60 dBW/Hz.K
T l nhit tuyt i (K), B gii thng ca tp m (Hz)

(3.23)
(3.24)

Vi nhit 290 K trong rng bng 50 MHz cng sut tp m s l:

0,2 10-12 = 0,2pW. Mt anten c nhit mt ngoi l 290 K s thu c cng sut tp
m 0,2pW trong bng tn 50 MHz.
Quan h gia h s tp m v nhit t m ca mt mng 4 cc s l:
Nu nhit tp m u vo l To , mng 4 cc c h s truyn t l G, nhit tp m tng
ng ca mng 4 cc l Te nh biu th trn hnh 3.38 th:
My thu

ngun
tp m
Nhit
To

u vo
Ni =kToB

h s k.i G
gii thng B
nhit tp m
tng ng
Te

u ra

Hnh 3.38: h s tp m v nhit

Si /Ni = Si/kToB, So/No = GSi/Gk(To + Te)B thay vo cng thc 3.22 nhn c:
F=

S i kT0 B
T + Te
T
= 0
= 1+ e
GS i Gk (T0 + Te )B
T0
T0

(3.25)

T 3.25 c th rt ra:

Te = (F - 1)To
(3.26)
- H s tp m ca mng 4 cc th ng.
- H s tp m ca mng 4 cc mc ni tip.
G1

G2

G3

T1

T2

T3

Hnh 3.39: Mng 4 cc c nhiu tng

Nu mng 4 cc gm nhiu tng nh ch ra trn hnh 3.39 th tp m u ra s c tnh:

Tp m do ngun ngoi tc ng vo u vo u ra ca mng 4 cc 3 tng:
N01 = G1G2G3kT0B
Tp m ca tng th nht u ra ca mng, c khuch i bi tng th hai v
ba: