Biseri prirode

Nataa Jovanovi

OD JADRA DO DRINE
U Zapadnoj Srbiji, izmeu planina Boranje, Jagodnje, Sokolske planine, Vlaia i
reke Jadra, nalazi se Raevina, kraj poznat po specifinoj klimi koja daje hladne noi
leti i koliinom padavina koja nadmauje susedne krajeve. Ovde nema industrije, pa su
vazduh i reke, lekoviti i zdravi. U centru Raevine je Krupanj, mali grad sa vrlo burnom
istorijom, udaljen oko 150 km od Beograda.
Raevina je manjim delom (25%) ravniarski, a veim (75%) brdsko-planinski
prostor. Breuljkasti reljef je nastao radom rene erozije, koja kod Krupnja ima lepezasti
oblik, kao posledicu tokova sa planina.
Optina Krupanj, sredite Raevine, ima 23 naselja sa ukupnom povrinom od
342 km2. Raevina se sa istoka i severoistoka granii planinama Vlai i Cer, sa severa
rekom Jadar, sa zapada Drinom, na jugu, jugoistoku, jugozapadu i severozapadu
Sokolskom planinom, Jagodnjom i Boranjom. Poreklo naziva Raevina objasnio je Vuk
Karadi. On je zapisao da se u srednjem veku na tromei naselja Bela Crkva, Mojkovi
i Ravnaja, vodila bitka izmeu Srba i Turaka. U toj bici je poginuo srpski vojskovoa
Raen. Njegova humka je obeleena belim kamenom obeliskom, koga je narod
nazvao Raenov kamen, a bliu okolinu Raevo polje. Kasnije je ovaj prostor dobio ime
Raevina.
Narodna verovanja, takoe, kau da je Raevina ime dobila po Raevom
kamenu, a ovaj po vitezu Rau koji je, navodno, tu sahranjen. Legenda dalje, kae da je
gromadu visine dva oveka do groba poginulog mua dovukla, sa 32 para volova,
neutena udovica Ana, koja je i sama ubrzo tu skonala od tuge. Metani veruju da e,
ako okree kamen, prizvati kiu (zato je on preko leta uvek beo), a da e od njega
odlomljeni komadi, noen kao amajlija, pomoi enama da zatrudne ili rode muko
dete. (Pored Raevog kamena, tekog 1000 kg, u oblika sarkofaga, narod se okuplja na
saboru koji se odrava drugi dan Uskrsa. Stanovnici okolnih sela dolaze ovde da bi se
druili, igrali, pevali. Sabor poinje nakon liturgije. Prireuju su dodolske igre).
Planine su osnova za razvoj turizma ovog kraja. Boranja se prua pravcem
jugozapad-severoistok. Najvii vrh je Crni vrh, visok 856 m. Boranja ima oblik tita, koji
je ralanjen izvoritima pritoka Drine i Jadra. Gusto je poumljena, slabo prohodna i
retko naseljena. Bogata je olovno-cinkanim rudama. Na Boranji se nalazi i planinarski
dom. Jagodnja ima asimetrian profil: strma je na junoj, a blago nagnuta na severnoj
strani. Vrhovi su: Koutnja stopa (940m), Makov kamen (923 m) i Lipnika glava (773
m). U septembru 1914. na Makovom kamenu voene su borbe izmeu srpske i
austrougarske vojske. Poginulo je 2000 vojnika. Zapaaju se tragovi rovova i mesta gde
su se nalazili topovi. Od granitnih blokova 1936. godine izgraena je kapela
kosturnica. Prostor oko nje ograen je icom. Na kapiji je zapisano Otadbina palim
herojima 19141936''. Stihovi Vojislava Ilia urezani su u dve metalne ploe privrene
na kapiji. Prostor oko kapele zasaen je crnim borom, ija su stabla visoka do 10 m.
Slikarka Nadeda Petrovi je bila jedna od malobrojnih ena u slubi poljske bolnice na

Makovom kamenu. Ovu bitku je opisala u prepiskama sa sestrom. Prve nedelje posle
Vidovdana na Makovom kamenu se odrava narodni vaar. Na Petrovdan, 12. jula,
organizuje se takmienje u igranju narodnih kola, a nagrada je dukat. U blizini su i
vodenice koje melju ito.
Duina Sokolske planine je 15 km, a najvii vrh je Roanj (971 m). Ovde su
ruevine srednjovekovnog utvrenja Soko grada. Soko grad je bio mono utvrenje na
Sokolskoj planini, u naselju ljivova. Planina je zaravnjena, a prema rekama Graanici i
Drini zaseena liticama krenjaka. Iz Soko grada su Turci kontrolisali saobraaj iz
istone Bosne ka zapadnoj Srbiji, pogotovu izmeu Srebrenice i Krupnja, sredita
rudarstva u Podrinju. Soko grad je bio sedite Sokolske nahije koja je bila u sastavu
Bosanskog paaluka. Neki istraivai pominju utvrenje Sokol koje je postojalo 1426.
godine. Drugi tvrde da se ovo utvrenje nalazilo levo od Drine, a trei misle da su Soko
grad sagradili Turci na temeljima srednjovekovnog grada.
U naselju Bogotica nalazi se Orlika peina, koja je dobila ime po istoimenom
manastiru. U njoj se nalazi nekoliko manjih jezera, lavirintnih kanala i peinskih ukrasa.
U Cerovi je Kovaevia ili Cerovaka peina, duine 1000 m, sa bogato ukraenim
dvoranama sa brojnim stalktitima i stalgmitima od belog prozirnog kalcita. Tu su i
raznobojne draperije, visoki krenjaki stubovi, ostaci faune (stare oko 60.000 godina),
kao i peinsko jezero. Speleolozi iz apca su je istraivali 1974.
Srednja godinja temperatura vazduha iznosi 10,9C. Najhladniji je januar sa
srednjom temperaturom 0,5C, a najtopliji jul sa 21,2C. Koliina padavina iznosi od
800 do 1000 mm. Padavine su pravilno rasporeene po godinjim dobima, to povoljno
utie na vegetaciju.
Flora i fauna Radjevine imaju srednjevropski, odnosno panonski karakter. Velika
je i raznovrsna lista kulturne i prirodne vegetacije. ume su meovite i u njima su
zastupljeni hrast, grab, bukva, cer, brest, javor, lipa a pored reka vrbe i topole. U
prolosti je Radjevina bila daleko umovitija.
Nazivi nekih naselja su fitogeografskog porekla (Brezovice, Vrbi, Lipenovi,
Cerova, ljivova). Prirodnim vrednostima optine Krupanj doprinose bukove ume. Na
planini Jagodnji preovlauju livade. Manje povrine su pod listopadnom i etinarskom
umom. Na vrhovima Koutnja stopa i Makov kamen dominira bukova uma. Na
Boranji su kompleksi crnog bora, smre i aria.
U regiji ima zveri (vuk,divlja svinja) i razne divljai, a meu gmizavcima je mnogo
zmija otrovnica (poskok, arka).
U skladu sa prirodom koja je podarila talasasti reljef ispresecan malim rekama i
izvoritima, nalaze se i naselja u ovom kraju. Sem razvoja poljoprivrede i gradnje,
razvijao se i duhovni svet pa su izgraene mnogobrojne crkve:
Crkva Svetog Georgija, u Beloj Crkvi, izgraena je 1889. U njenom dvoritu je
grob Vladislava Ribnikara, osnivaa Politike, koji je ovde poginuo 1914. U Vrbiu je
crkva Svetog cara Konstantina i carice Jelene, u ijem oltaru se nalazi kameni motivni
reljef sa prikazom rtvovanja. Crkva je podignuta 1910. Po stilskim odlikama pripada IV
veku. U porti postoje ruevine manastira i kaluerskih elija. Crkva-brvnara u Dobrom
potoku iz XVI veka, u naselju Lipenovi, posveena je Uspenju Presvete Bogorodice.
Pored je galerija u kojoj su izloeni rustini predmeti srpskih domainstava. Crkva
Svetog velikomuenika Georgija sa kosturnicom iz Prvog svetskog rata nalazi se u selu
Mojkovi, a podignuta je 1935. Crkva Svetog proroka Ilije u Ravnaji, izgraena je 1929.

godine na temeljima srednjovekovnog manastira. Hram posveen Vaznesenju

Gospodnjem u Krupnju podignut je 1842. Novi hram je zavren 1932. godine kao
spomen-kosturnica. U krupanjskoj spomen crkvi zidovi su obloeni belim mermerom na
kome su ispisana imena ratnika izginulih na Makovom kamenu i u okolini Krupnja.
Krupanj danas broji preko 6000 stanovnika u veoma ouvanom prirodnom
okruzenjem. Radjevina je vodeci proizvodjac krompira i maline u Srbiji. Krupanj i
Radjevina su danas sportsko-turisticki i poljoprivredni centri, iako je putovanje ka
Raevini i Podrinju pre svega putovanje u prolost. Sa svakim preenim kilometrom sve
smo blii mestima ija su imena postala vanija za nacionalnu istoriju nego za
geografiju, pa ipak opojan, sve miris uma, trava i jagoda sa Jagodnje podseaju nas
da je priroda ta koja daruje samo dobro.