AI HOC HU

TRUNG TM AO TAO T XA
-------------------------------------------

HOANG NGOC VINH

GIAO TRINH
GII THIU CAC TAC PHM KINH IN TRIT HOC

Nha xut ban a Nng

AI HOC HU
TRUNG TM AO TAO T XA

THS. GVC HOANG NGOC VINH

GIAO TRINH

GII THU CAC TAC PHM

KINH IN TRIT HOC

NHA XUT BAN A NNG -2005

GII THIU CAC TAC PHM KINH IN TRIT HOC

THS.GVC HOANG NGOC VINH

Chiu trach nhi m xut ban:

Giam c: VO VN ANG
Tng bin t p: NGUYN C HUNG
Bin t p: NGUYN KIM HUY
Bia va trinh bay: TIN LINH

In 1.000 cun, kh 16x24 cm tai Cng ty c phn in Tha Thin Hu 57

Ba Tri u-Hu. Theo TNKH s 135/1834/XB QLXB Cuc xut ban cp ngay 17
thang 12 nm 2004. Giy trich ngang XB s: 174-XB, cua NXB a Nng cp
ngay 23/3/2005. In xong n p lu chiu thang 5 nm 2005.
MC LC
2

LI NI U..........................................................................................................................................................4
GII THIU TAC PHM H T TNG C CA C.MAC V F.ENGHEN.............................................5
GII THIU TAC PHM TUYN NGN CA NG CNG SN CA CAC MAC V PHRI-RCH
NG-GHEN............................................................................................................................................................19
GII THIU TAC PHM LUDWIG FEUER BACH - S CAO CHUNG CA TRIT HC C IN C
CA F.ENGHEN....................................................................................................................................................33
GII THIU TAC PHM CHNG UY RINH (IIH RING) CA F.ENGHEN (ng uy Rinh lam ao ln
khoa hc).................................................................................................................................................................49
GII THIU TAC PHM CH NGHA DUY VT V CH NGHA KINH NGHIM PH PHAN CA
V. I. LNIN.............................................................................................................................................................67
GII THIU TAC PHM BIN CHNG CA T NHIN CA F.ENGHEN..............................................84
GII THIU TAC PHM BT K TRIT HC CA V.I.LNIN...............................................................100
TI LIU THAM KHO.....................................................................................................................................115

LI NI U
3

-***Trong khi ch i gio trnh c tm c quc gia, chng ti bin

son cun sch Gii thiu cc tc phm kinh in trit hc nhm phc
v cho vic hc tp ca sinh vin Trung tm o to T xa i hc Hu
cng nhng bn c quan tm n ni dung cun sch.
Ni dung cun sch c hon thnh da trn ni dung cun Bi
ging cc tc phm kinh in trit hc m chng ti bin son phc
v cho vic hc tp v nghin cu ca sinh vin Trit hc i hc Khoa
hc Hu theo s phn cng ca B mn Trit hc - Khoa Mc-Lnin Trng i hc Khoa hc Hu thng 02 nm 2000 v c s dng mt s
t liu ca cun Gii thiu v hng dn nghin cu cc tc phm v
chuyn Trit hc Mc - Lnin - B mn Trit i hc kinh t quc dn
1991.
Mc d c nhiu c gng bin son theo quyt nh s 3244/
GD - T ngy 12/ 09/ 1995 ca B trng B Gio Dc v o To,
song cun sch cng khng trnh khi nhng thiu st. Tc gi rt mong
nhn c s gp ca cc bn ng nghip, c gi xa gn cun
sch ngy cng hon thin hn.
Chn thnh cm n!
Hu, thng 10 nm 2002
Th.s Hoang Ngc Vnh

GII THIU TAC PHM H T TNG C CA C.MAC

VA F.ENGHEN
4

I. Hoan canh ra i va ngha ca tc phm.

Vao nhng nm 1845-1846, Ty u ang tin nhanh n mt cuc cach
mang mi. Phong trao cng nhn phat trin manh va rng ri khp chu u
nhng chiu nhiu anh hng cua chu ngha x hi khng tng.
Lc nay C.Mac va F.Enghen i su vao hoat ng chinh tri, hai ng
nhn thy cn phai xy dng mt l lun chu ngha x hi khoa hc phn
ranh gii r rang gia h t tng cua giai cp v san vi h t tng cua giai
cp t san, tiu t san, vach con ng i n chu ngha cng san mt cach hin
thc ma giai cp v san ang i vao mt cach t phat.
Theo F.Enghen, lc nay (ma xun 1845) quan nim duy vt C.Mac
hinh thanh y u. Hai ng nht tri ly quan nim ph phan toan b nn
mng trit hc c in c sau Heghen.
Ph phan H t tng c la muc ich cua tac phm: Mun anh gia
ng cai bip bm trit hc , n thm chi lam thc tnh trong lng ngi thi
dn c trung thc mt tinh cam dn tc d chiu, mun hiu r tinh nh nhen,
tinh thin cn ia phng cua toan b phong trao cua phai Hghen tr , va c
bit mun hiu r s trai ngc va bi at va bun ci gia nhng chin cng
hin thc cua cac vi anh hng , vi nhng ao tng cua h v chinh nhng
chin cng y thi cn phai xem xt tt ca s m theo mt quan im bn
ngoai nc c1.
H t tng c la tac phm vit chung cua C.Mac va F.Enghen vao
cui giai oan hinh thanh chu ngha Mac: Lc ma hai ng khc phuc chu
ngha duy tm trong lnh vc x hi va xy dng nhng nguyn l cua chu ngha
duy vt, t nn mng trit hc cho l lun chu ngha x hi khoa hc.
Tac phm nay vit t thang 08/1845 n thang 05/1846. N gm hai tp,
nhng ni dung quan trng nht cua tac phm la chng 1 cua tp I.
- Trong tac phm, hai ng trinh bay quan nim duy vt lich s cua minh
va u tranh vi trit hc duy tm v lich s cua Ludwig Feuerbach, Bauer,
Xtic-n va nhng nha X hi chu ngha chn chinh.
- Ni dung cua tac phm H t tng c rt phong ph. Trong ,
C.Mac va F.Enghen trinh bay mt cach r rang, hoan chnh nhng nguyn l
c ban cua chu ngha duy vt v lich s. H t tng c thc s la tac phm
ln nht cua thi k hinh thanh chu ngha Mac (1842 - 1848).
- Thi C.Mac, tac phm nay khng c xut ban vi bi kim duyt
nghim ngt. N c xut ban ln u tin tai Matxcva nm 1932. Tai Vit
Nam n c tai ban bn ln:
Ln 1 c ta H t tng c - Phn th nht: Ph bach.
1

C.Mac - F.Enghen -H t tng c - Nha xut ban S Tht - Ha Ni 1987 - Trang 9.

Ln th hai va ba c ta Ludwig Feuerbach - S i lp gia quan

im duy vt chu ngha va quan im duy tm chu ngha (Chng 1 H t
tng c).
Ln th t, trc khi bc vao thi k i mi, tac phm c xut ban
vao thang 10 / 1986, do Nha xut ban S Tht - Ha Ni n hanh - c ta H
t tng c - Chng 1 Ludwig Feuerbach s i lp gia quan im duy vt
va quan im duy tm, ng nh trong C.Mac va F.Enghen tuyn tp - Nha
xut ban S Tht - Ha Ni 1980 - Tp 1 - Trang 259 n 369.
- Tt ca cac ln xut ban thanh tac phm ring bng ting Vit va ca trong
C.Mac va F.Enghen tuyn tp - Tp 1 ni trn, u ch la Chng 1 trong tp I
cua tac phm H t tng c cua C.Mac va F.Enghen.
II. B cc ca tc phm (Ti ban 10 / 1986).
- I Ph bach S i lp gia quan im duy vt va duy tm. Trang 7 -9
(261 - 263).
- Ph bach A. H t tng ni chung, h t tng c ni ring. Trang
10 -13 (264 - 267).
- [1]. H t tng c ni chung, trit hc c ni ring. Trang 13
- 26 (267 - 279).
- [2]. Trang 26 - 64 (279 - 314).
- [3]. Trang 64 - 70 (314 - 321).
- [4]. Trang 71 - 114 (321 - 362).
- Quan h cua nha nc va phap quyn vi s hu. Trang 114 - 120
(363 - 369).
III. NHNG NI DUNG QUAN TRONG CA TAC PHM.
Tac phm c hai ni dung chinh: Ph phan trit hc c sau Hghen va
H thng quan nim duy vt v lich s tng i hoan chnh cua C.Mac va
F.Enghen.
1. Ph phn trit hc c sau Heghen.
- Trong tac phm hai ng ch r: Phai Heghen tr om sm t xng la
cach mang, nhng trn thc t h khng vt qua chu ngha duy tm cua
Heghen. H tin rng, tn giao, khai nim, cai ph bin thng tri trong th gii
hin tai. H ph phan thc hin nay - cai ma h cho la sai lm - i thay th
n bng thc ph phan - nhng quan nim cua chinh h, nhng trn thc t h
la nhng k bao thu, ch cach mang bng li l ma thi: Mc d h dng
nhng li l khoa trng dng nh lam ao ln th gii, cac nha t tng cua
phai Hghen tr vn la nhng k ai bao thu. Nhng ngi tr nht trong bn h
tim c nhng t ng chinh xac ch hoat ng cua h, khi h tuyn b
6

rng h ch u tranh chng lai nhng cu ni... Khng mt ngi nao trong
nhng nha trit hc c ngh t hi xem mi lin h gia trit hc c vi
hin thc c la nh th nao, mi lin h gia s ph phan cua h vi hoan
canh vt cht cua chinh ban thn h la nh th nao2.
Trong lnh vc lich s, hai ng ch r phai Heghen tr cng nh chu ngha
duy tm khng bit n c s hin thc cua lich s. Theo hai ng, h ch coi
mi thi ai lich s la th hin cua mt t tng, mt quan nim nao . Chinh
th, khi phn tich mt thi ai lich s nao h suy cho cng ch la s tan
ng ao tng cua thi ai .
Hai ng hoan thanh vic ph phan phai Heghen tr bng cach phn tich va
ch ra ngun gc x hi cua h. Theo hai ng, h thuc giai cp thi dn c,
mt giai cp trung gian cua mt nc c cha tng thc hin mt cuc cach
mang t san trit . Trit hc c la hu qua cua nhng quan h tiu t san.
Tinh ngho nan, bt lc cua t tng c phan anh chinh tinh ngho nan, tham
hai cua hin thc c. Mt nc c phong kin bao thu tn tai bn canh mt
nc Phap t san trit cua mt x hi phng Ty suc si cach mang t san.
- Nh nhan cua chng 1 ch r, hai ng danh phn quan trng
ph phan Ludwig Feuerbach, vach r tinh duy tm v x hi cua trit hc y. Hai
ng vit Feuerbach khng bao gi hiu c rng th gii cam giac c la
tng s nhng hoat ng sng va cam giac c cua nhng ca nhn hp thanh
th gii y, vi vy ng khng nhin thy chng han mt am ngi i, ci cc,
kit qu vi lao ng va ho lao, ch khng phai nhng ngi kho manh thi ng
buc phai ln trn vao trong quan nim cao hn va trong s b tr l tng
trong loai ngha la ng lai ri vao chu ngha duy tm, ng ch ma ngi
duy vt cng san chu ngha nhin thy ca s tt yu ln iu kin cua mt s cai
tao ca nn cng nghip ln c cu x hi. Khi Ludwig Feuerbach la nha duy vt
thi ng khng bao gi vn dung n lich s, cn khi ng tinh n lich s thi ng
khng phai la nha duy vt. Feuerbach, lich s va chu ngha duy vt hoan toan
tach ri nhau, iu nay c ni r bn trn3.
+ Hai ng ch r, Ludwig Feuerbach duy tm ch ng ta tha nhn con
ngi la i tng cam tinh, mt thc th c cam giac va tinh cam ( im nay
ng hn cac nha trit hc duy vt may mc), nhng ng ta khng thy gia
ngi vi ngi mt mi quan h nao khac ngoai tinh ban, tinh yu. Thm chi
ng ta coi tinh ban, tinh yu la ng lc quan trng nht cua lich s. Cai ni cn
gi lp trng duy vt nht thi ng ta lai duy tm sa ly trong cai tru tng v
con ngi va khng bao gi i ti c con ngi hin thc, con ngi x hi:
anh rng so vi nhng nha duy vt thun tu thi Feuerbach c u im ln la
ng thy rng con ngi cng la mt i tng cua cam giac; nhng hy gat
b vic ng coi con ngi ch la i tng cua cam giac ch khng phai la
2
3

Sach dn - Trang 13.

Sd - Trang 33.

hoat ng cam giac c, vi ca y na, ng vn cn bam vao l lun va

khng xem xt con ngi trong mi quan h x hi nht inh cua h, trong
nhng iu kin sinh hoat nht inh cua h, nhng iu kin lam cho h tr
thanh nhng con ngi ng nh h ang tn tai, thi Feuerbach cng khng bao
gi i ti c nhng con ngi ang tn tai va hanh ng thc s, ma ng vn
c dng lai mt s tru tng: Con ngi va c th nhn ra con ngi hin
thc, ca th, bng xng bng thit ch trong tinh cam thi, ngha la ng khng
bit n nhng quan h con ngi, gia ngi vi ngi nao khac, ngoai
tinh yu va tinh ban, hn na la tinh yu va tinh ban c l tng hoa. ng
khng ph phan nhng iu kin hin tai4.
+ Hai ng cng ch r, thai tnh quan cua Ludwig Feuerbach dn
ng ta n t nhin chu ngha v lich s x hi, coi con ngi la san phm cua
t nhin, phuc tng nhng quy lut cua t nhin, nhng quy lut sinh hc. ng
ta ch thy cai t nhin ma khng thy cai x hi con ngi. ng ta tach ri
t nhin vi x hi, khng thy mi quan h bin chng gia t nhin vi x
hi.
Tht ra, con ngi khng ch la i tng cam tinh ma cn hoat ng cam
tinh. D nhin la t t nhin tach ra con ngi, nhng con ngi lai cai tao t
nhin. Bao gi con ngi cng ng trc mt gii t nhin lich s va mt lich
s t nhin. T nhin c vi tri u tin cua n, song khng th xem n la cai chu
yu, bt bin, khng thay i. Chinh cai x hi mi la cai c s, cai t nhin
phat trin, thanh cai x hi, tr thanh cai x hi, khng bin mt ma ch thay i
hinh thc cua minh.
- Quan im t nhin chu ngha v lich s ch tha nhn quy lut t nhin,
quy lut sinh hc tac ng trong x hi. Quan nim y lun lun gp cac mu
thun khng th giai quyt c gia tinh quy lut khach quan va hoat ng c
thc cua con ngi; hoc quy lut t nhin quyt inh lich s hay thc con
ngi quyt inh lich s; hoc hoan canh quyt inh con ngi hay con ngi
quyt inh hoan canh cua h. V im nay, hai ng ch ra Ludwig Feuerbach
duy tm khi ng ta cho rng, ban thn con ngi sang tao ra lich s cua minh ma
ch ng khung con ngi trong pham vi th cht, tinh cam - tc ng ta ch thy
cai chu quan ma khng thy cai khach quan, khng thy cai c th cua cai
khach quan trong lnh vc x hi, khng thy cai c th cua quy lut x hi
(Trit hc duy vt bin chng coi con ngi sang tao ra hoan canh lich s trong
chng mc nao, thi hoan canh lich s cng tao ra con ngi trong chng mc
y). y, Ludwig Feuerbach thut li hn so vi Heghen. Heghen cho rng,
kt qua hoat ng c muc ich cua con ngi khng phu thuc vao ban thn
hoat ng y, tc kt qua y la cai khach quan. Tuy nhin, Heghen giai thich
tinh khach quan y mt cach t bin (Quan nim cua Chu ngha Mac - Lnin v
con ngi va ban cht con ngi la: Con ngi la mt chnh th thng nht cua
4

Sd - Trang 32-33.

ba h thng cac quy lut: H thng cac quy lut sinh hc tao nn phng din
sinh hc con ngi; thc con ngi hinh thanh va hoat ng trn c s nn
tang sinh hc cua con ngi; H thng cac quy lut x hi tao nn cai x hi cua
con ngi, n quy inh mi quan h gia ngi vi ngi. Trong i sng hin
thc ba quy lut khng tach ri nhau ma an quyn hoa vao nhau, tao nn
ban cht con ngi vi t cach la cai ng nht cua cai t nhin sinh hc va cai
x hi. Con ngi trc ht la mt ng vt bc cao. Nhng con vt ch tai san
xut ra chinh minh, cn con ngi thi cn tai san xut ra toan b gii t nhin.
Nhu cu t nhin cua con ngi c biu hin cac mt: nhu cu n, , mc...;
nhu cu sinh hoat vn hoa tinh thn, nhu cu tai san xut x hi; nhu cu tinh
cam va nhu cu hiu bit. ap ng nhng nhu cu con ngi cn phai lao
ng. Trong lao ng con ngi quan h vi nhau, hinh thanh nn nhng quan
h khac trong lnh vc i sng tinh thn. Chinh th C.Mac khng inh trong
tinh hin thc cua n, ban cht con ngi la tng hoa cac quan h x hi. Ban
cht con ngi khng la cai bm sinh cng khng la cai ch sinh ra mt ln la
xong, ma n la mt qua trinh c trai qua hoat ng thc tin. Trong qua trinh
con ngi va la san phm cua hoan canh va cai bin hoan canh. Con ngi
va la san phm cua lich s va la chu th sang tao ra lich s cua minh.).
+ Hai ng ch r toan b suy din cua Ludwig Feuerbach v quan h
gia ngi vi ngi ch nhm chng minh ngi ta cn c nhau va bao gi
cng cn c nhau. Cng nh nhng nha duy l khac, Ludwig Feuerbach khng
phai la mt nha cach mang, ma la mt nha bao thu. L lun cua Ludwig
Feuerbach ch la s ca tung tuyt diu cai ang tn tai. ng ta vit Ban cht cua
ti nh th nao thi tn tai cua ti nh th y. Cai ang tn tai ma Ludwig
Feuerbach ca ngi chinh la trt t t san. La ngi c tm lng nhn ao,
Ludwig Feuerbach khng th th vi canh kh cua ngi lao ng. Nhng la
nha dn chu t san ng ta khng th nhin thy c nguyn nhn cua tinh canh
y va li thoat hp quy lut khi tinh canh . ng ta khng c thc bnh vc
trt t dn chu t san, ma chinh do han ch ban cht giai cp cua t tng cua
ng ta tao ra. Ludwig Feuerbach khng phu inh ma tha nhn s tn tai cua cai
ang tn tai. Ma cai ang tn tai khng la cai gi khac ngoai hn la trt t dn
chu t san.
- Nh vy, hai ng tin hanh hai bc lam c s xy dng quan
nim duy vt v lich s cua minh la: Th nht la ph phan chu ngha duy tm v
lich s cua cac nha trit hc duy tm nh Heghen va phai Heghen tr. Th hai la
ph phan chu ngha duy tm v lich s cua cac nha trit hc duy vt c ma nh
cao la Ludwig Feuerbach. y la im mi trong xy dng chu ngha duy vt v
lich s cua Mac va ngghen.
2. H thng quan nim duy vt v lch s tng i hoan chnh ca C.Mc
va F.Enghen trong tc phm.
9

Quan nim duy vt lich s cua C.Mac va F.Enghen c hai ni dung chinh
la Tin v bn cht ca quan nim duy vt lch s; Quan nim duy vt v lch
s.
a) Tin v bn cht ca quan nim duy vt lch s ca
C.Mc v F. Enghen. (C nm tin )
Theo C.Mac va F.Enghen, tin u tin cua mi lich s la s tn tai
cua nhng ca nhn con ngi ngi ta phai c kha nng sng ri mi c kha
nng lam ra lich s. Con ngi mun tn tai it nht phai n, va mc. Mun
vy con ngi phai san xut ra ban thn i sng vt cht. Trong sn xut vt
cht th sn xut ra nhng t liu sinh hot l tin c bn ca mi lch s, n
l s thc lch s u tin, l quan h lch s u tin. Hai ng vit c th phn
bit con ngi vi loai vt bng thc, tn giao, ni chung bng cai gi cng
c. Cn chinh con ngi thi bt u t phn bit vi loai vt khi con ngi
bt u san xut ra nhng t liu sinh hoat cn thit cho minh... Khi san xut ra
nhng t liu sinh hoat cn thit cho minh con ngi gian tip san xut ra chinh
i sng vt cht cua ban thn minh. Ngi ta phai c kha nng sng ri
mi c th lam ra lich s. Nhng mun sng c thi trc ht cn phai c
thc n, thc ung, nha , qun ao va mt vai th khac na. Nh vy hanh vi
lich s u tin la vic san xut ra nhng t liu thoa mn nhng nhu cu y,
vic san xut ra ban thn i sng vt cht, va la mt hanh vi lich s, mt
iu c ban cua mi lich s ma hin nay cng nh hang ngan nm v trc
ngi ta phai thc hin hang ngay, hang gi ch nhm duy tri i sng con
ngi5. Nh vy tin u tin ca mi lch s suy cho cng l vic sn xut
ra nhng t liu sinh hot.
Hai ng ch ra quan h lch s th hai la s thoa mn nhu cu u tin
a ti nhng nhu cu mi. Va s san sinh ra nhng nhu cu mi nay la hanh vi
lich s u tin. Nhng mun tha mn nhu cu thi phai san xut, nhng chinh
san xut lai tao ra nhng nhu cu mi. n lt n, nhng nhu cu mi lai tr
thanh nguyn nhn cua s phat trin san xut. Bn thn nhu cu u tin c
tho mn - khi c c hanh ng c thoa mn y va cng cu at c
thoa mn nhu cu y - a ti nhng nhu cu mi, chinh la tin quan h lich
s th hai, trong xy dng quan nim duy vt lich s cua hai ng.
Quan h lch s th ba l trong ti sn xut ra i sng vt cht ca
chnh bn thn mnh, th con ngi cng ti sn xut ra con ngi thng qua
quan h gia nh. Tc la, trong khi tai san xut ra i sng cua chinh minh, thi
con ngi cng san xut ra nhng con ngi khac, con ngi lun sinh si nay
n. Khi nhng nhu cu tng ln sinh ra nhng nhu cu mi thi quan h gia
inh cng la mt quan h phu thuc. Gia inh lc u la quan h x hi duy
nht, v sau tr thanh mt quan h phu thuc khi ma nhng nhu cu tng ln
ra nhng quan h x hi mi va dn s tng ln ra nhng nhu cu mi.
5

S d Trang 34.

10

Ba mt cua hoat ng x hi la ba mt hay ba yu t tn tai ng thi vi

nhau ngay t bui u cua lich s, t khi con ngi u tin xut hin, va chng
cn biu hin ra trong lich s.
Th t l s sn xut ra bn thn i sng (vt cht) l mt quan h hai
mt: Mt mt l quan h t nhin, mt mt l quan h x hi. Quan h t nhin
vi ngha la hoat ng san xut tai san xut ra i sng vt cht. Quan h
x hi vi ngha la hoat ng kt hp cua nhiu ca nhn bt k trong iu kin
nao, theo cach nao va nhm muc ich gi. Mt phng thc san xut nht inh
hay mt giai oan cng nghip nht inh bao gi cng thng nht vi mt
phng thc hoat ng kt hp nht inh, mt giai oan x hi nht inh. Tc
trong san xut ra i sng, hai mt quan h nay la cai thng nht vi nhau trong
mt phng thc san xut. Ni cach khac, tng hp nhng sc san xut ma con
ngi at c quyt inh trang thai x hi. Quan h gia sc sn xut (hay
giai on cng nghip) vi giai on x hi, trng thi x hi l quan h lch s
th t (phng thc san xut). Ngi ta phai lun nghin cu va vit lich s
loai ngi gn lin vi lich s cua cng nghip va trao i... Ngay t u c
mt h thng nhng mi lin h vt cht gia ngi vi ngi, mt h thng
quy inh bi nhng nhu cu va phng thc san xut va cng lu i nh ban
thn loai ngi6.
Sau khi xem xt bn nhn t, bn mt cua nhng quan h lich s u tin
y mi thy con ngi cn c c thc na - Con ngi c mt lich s, vi h
phai san xut ra i sng cua h va hn na lai phai san xut nh vy theo mt
phng thc nht inh, la do t chc th xac cua h quy inh, thc cua h
cng bi quy inh ging nh vy7. Bi thc va ngn ng ch sinh ra t nhu
cu, t s cn thit thc s phai giao dich gia ngi vi ngi. Ngay t u,
thc (d ch la thc ca nhn) la mt san phm cua x hi, la thc v hoan
canh gn gui nht c th cam giac c. thc nay ban u cn mang tinh han
ch ng vt (do quan h gia ngi vi t nhin, quan h gia ngi vi ngi
cn mang tinh han ch ng vt), thc phat trin ln nh s phat trin cua san
xut, s phn cng cua lao ng. c bit khi xut hin s phn cng lao ng
vt cht vi lao ng tinh thn thi t thc thc s c th tng tng rng
n la mt cai gi khac ch khng phai la thc v thc tin hin c. Phn tich
mi quan h gia thc vi thc tin, c bit t sau khi c s phn cng lao
ng vt cht vi lao ng tinh thn, C.Mac va F.Enghen khng inh: thc (l
lun) ch mu thun vi nhng quan h hin c khi nhng quan h x hi hin
c mu thun vi sc san xut hin c. Hoat ng tinh thn khng tach ri vi
hoat ng vt cht. thc khng c lp vi i sng vt cht, ma trai lai phai
phu thuc vao n. Nh vy, quan h lch s th nm m C.Mc v F.Enghen xt
n l quan h gia hot ng vt cht v hot ng tinh thn; gia i sng
vt cht v thc (hot ng tinh thn, thc tch mnh ra khng thng
6
7

S d Trang 36.
S d Trang 37.

11

nht vi hot ng vt cht, i sng vt cht). thc con ngi ban u d

ch la thc v gii t nhin thi t n tt yu phai quan h vi nhng ngi
xung quanh n phai la mt thc x hi. Bc u d mang tinh ng vt thi
con ngi khac vi ng vt ch trong con ngi thc thay th ban nng
hoc ban nng cua con ngi la ban nng c thc. Phn cng lao ng ch
tr thanh phn cng lao ng thc s t khi xut hin s phn chia thanh lao
ng vt cht va lao ng tinh thn
C.Mac va F.Enghen hoan thanh vic xy dng nm tin cho quan
nim duy vt v lich s cua minh bng cach: T san xut ma giai thich giao dich
vt cht va giao dich tinh thn, t giai oan cng nghip ma giai thich giai oan
x hi va giai oan t tng. Chinh phng thc san xut vt cht quyt inh
hinh thc giao dich (x hi cng dn, c s cua toan b lich s), trn c s
xy dng nn ch nha nc va mi hinh thai thc.
C.Mac va F.Enghen tom tt quan nim v lich s la ch: xut phat
t chinh ngay s san xut vt cht ra i sng trc tip ma xem xt qua trinh
hin thc cua san xut va l giai hinh thc giao dich - tc la x hi cng dn
trong cac giai oan khac nhau cua n - gn lin vi phng thc san xut nht
inh va do phng thc san xut y sinh ra, coi nh la c s cua toan b lich s.
Sau , phai hinh dung hoat ng cua x hi cng dn trong lnh vc i sng
nha nc. ng thi phai t phai giai thich mi san phm l lun khac nhau
va mi hinh thai thc, tn giao, trit hc, ao c, v.v. va theo di qua trinh
hinh thanh cua chng trn c s . Nh vy ma tt nhin c th hinh dung c
toan b qua trinh trong tinh hoan chnh cua n. Quan nim v lich s
khng i tim mt pham tr nao trong mi thi ai nh quan nim duy tm v
lich s lam ma lun lun ng trn ming t hin thc cua lich s; n khng
cn c vao t tng giai thich thc tin; n giai thich s hinh thanh cua t
tng cn c vao thc tin vt cht; va do n i ti kt lun rng khng th
p tan c mi hinh thai va san phm cua thc bng s ph phan tinh thn,
bng vic quy chng thanh t thc hay bin chng thanh nhng u hn,
bng ma, tinh k quc v.v ma ch bng vic lt mt cach thc tin nhng
quan h x hi hin thc sinh ra tt ca nhng iu nham nhi duy tm ;
Rng khng phai s ph phan ma cach mang mi la ng lc cua lich s, cua
tn giao, cua trit hc va cua mi l lun khac8.
Ban cht cua quan nim duy vt lich s cua C.Mac va F.Enghen la khng
xut phat t t tng giai thich thc tin, ma giai thich s hinh thanh cua t
tng t thc tin vt cht. T tng phu thuc vao hoat ng vt cht va hoat
ng giao dich vt cht. thc khng la cai gi khac hn cai tn tai c thc
(tn tai cua con ngi la qua trinh hin thc i sng cua con ngi). thc la
phan anh, la ting vng v mt t tng cua qua trinh sinh hoat. Chinh i sng
con ngi quyt inh thc cua h ch khng phai ngc lai. Trong mi thi
8

S d Trang 55

12

ai, nhng t tng cua giai cp thng tri la nhng t tng thng tri, ni mt
cach khac giai cp nao la lc lng vt cht thng tri trong x hi thi cng la lc
lng tinh thn thng tri. Giai cp nao chi phi nhng t liu san xut vt cht
thi cng chi phi lun ca nhng t liu san xut tinh thn, thanh th ni chung
t tng cua nhng ngi khng c t liu san xut tinh thn cng ng thi bi
giai cp thng tri chi phi. Nhng t tng thng tri khng phai la cai gi
khac, ma ch la s biu hin tinh thn cua nhng quan h vt cht thng tri,
chng la nhng quan h vt cht thng tri c biu hin di hinh thc t
tng; Do la s biu hin cua chinh ngay nhng quan h lam cho mt giai
cp tr thanh giai cp thng tri; ni cach khac la nhng t tng cua s thng
tri cua giai cp y.9
b) Quan nim duy vt v lch s ca C.Mac v F.Enghen.
1- C.Mac va F.Enghen xut phat t san xut vt cht ma l giai hinh thc
giao dich. Hai ng phn tich qua trinh san xut vt cht t chim hu n l
n t ban chu ngha ri phat hin ra: Trinh phat trin cua sc san xut biu
hin trong trinh phat trin cua phn cng lao ng, ma mi giai oan cua
phn cng lao ng cng quyt inh nhng quan h ca nhn vi nhau ph hp
vi nhng quan h cua h i vi t liu, cng cu va san phm lao ng. Hai
ng kt lun: Sc san xut (lc lng san xut) quyt inh hinh thc giao dich
(quan h san xut). Ct li cua quan h san xut la quan h s hu. Hai ng
rt ra t trong mi quan h x hi mun mau mun v cai c ban nht quyt
inh mi quan h gia ngi vi ngi trong qua trinh san xut la quan h san
xut (quan h san xut c hai ng gi la hinh thc giao dich, hay quan h giao
dich, hay phng thc giao dich, hay quan h san xut va giao dich). Quan h
san xut la mi quan h c ban nht, quyt inh nht bi l n trc tip quyt
inh toan b kt cu bn trong cua mt dn tc. Tc la, hai ng quy toan b
quan h x hi (quan h gia ngi vi ngi trn ca hai binh din vt cht va
tinh thn) v s quyt inh cua quan h san xut (quan h gia ngi vi ngi
trong qua trinh san xut vt cht), va khng inh quan h san xut la yu t
quyt inh toan b kt cu cua i sng x hi.
2- C.Mac va F.Enghen cng khng inh, hinh thc giao dich (quan h san
xut) - ma ct li la hinh thc s hu (quan h s hu i vi t liu san xut) quyt inh kt cu bn trong cua x hi. la kt cu giai cp trong x hi c
giai cp. Hai ng vit: Cho n nay, x hi bao gi cng phat trin trong khun
kh i lp, thi c ai la s i lp gia cng dn t do va n l, thi trung c
la s i lp gia qu tc va nng n, thi ai mi la gia t san va v san.
3- Theo hai ng, s i lp giai cp tao nn c s thc t cua nha nc.
Nha nc la hinh thc ma cac ca nhn thuc giai cp thng tri dng thc hin
li ich chung cua h va la hinh thc trong toan b x hi cng dn cua mt
thi ai c biu hin mt cach tp trung. Nha nc la con cua ch t
9

S d Trang 64 - 65.

13

hu. Phap lut cng la con cua ch t hu. Tc cac ng khng inh ch
t hu t nhn i vi t liu san xut la ngun gc thc s cua Nha nc.
- Cac tin bi trc C.Mac va F.Enghen thy nha nc va phap lut la
nhng cng cu bao lc, cn thit cho li ich chung, th hin chi chung cua
toan x hi (vi nh Tmat Hpx (1588-1679) chng han). Hai ng gat b quan
nim chung chung y cua giai cp t san v nha nc va phap lut ma ch r ban
cht giai cp cua n. Nha nc ch la cai v b ngoai la hinh thc tp th. N la
tp th gia tao, trong t do ca nhn ch tn tai i vi nhng ca nhn phat
trin trong khun kh cua giai cp thng tri va trong chng mc h la nhng ca
nhn cua giai cp y..., i vi giai cp bi tri n khng nhng la tp th hoan
toan ao tng ma cn la nhng xing xich. C.Mac va F.Enghen rt ra kt lun
cc k quan trng: giai cp nao mun nm quyn thng tri thi trc tin giai cp
y phai nm ly chinh quyn c th nu ra li ich cua ban thn minh nh la
li ich ph bin.
- Vach ra ban cht giai cp cua nha nc, C.Mac va F.Enghen cng vach
r ban cht giai cp cac h t tng, ch r s khac bit gia h t tng cua
giai cp thng tri vi h t tng cua giai cp cach mang. T tng cua giai
cp thng tri la t tng thng tri trong mi thi ai. iu c ngha la giai
cp nao la lc lng vt cht thng tri trong x hi thi ng thi la lc lng
thng tri tinh thn trong x hi. H t tng cua mi giai cp la phan anh tn tai
x hi cua giai cp vao thc chu quan cua n, la biu hin chu quan cua tn
tai khach quan cua n. S tn tai cua nhng t tng cach mang trong mi thi
ai nht inh phai c s tn tai cua giai cp cach mang lam tin .
4- C.Mac va F.Enghen nu ra va chng minh rng, tn tai x hi quyt
inh thc x hi.
- Quan nim duy tm cho rng dng nh mi giai oan lich s c nhng
t tng nao thng tri x hi vi n chinh xac hn, hp l hn.
- Hai ng bac b quan nim va ch ra rng, mi giai cp mi thay th
cho giai cp thng tri c, bao gi cng buc phai nu li ich cua ban thn minh
thanh li ich chung cua toan x hi. Ni mt cach tru tng la lam cho nhng
t tng cua ban thn minh mang hinh thc ph bin, nu n thanh t tng duy
nht hp l, c ngha ph bin. S d nh th la vi, ban u li ich cua n gn
lin vi li ich cua cac giai cp bi tri cha phat trin thanh li ich ring bit cua
mt giai cp ring bit c.
5- Xut phat t s phat trin sc san xut biu hin trong trinh cua
phn cng lao ng, C.Mac va F.Enghen ch ra cac hinh thc s hu trong lich
s rng: Nhng giai oan khac nhau cua phn cng lao ng ng thi cng la
nhng hinh thc khac nhau cua s hu. Tc tng ng vi nhng giai oan
khac nhau cua phn cng lao ng la nhng hinh thc s hu t liu san xut
khac nhau ng vi n.
14

- Hinh thc s hu u tin la s hu thi tc. y la hinh thc s hu tp

th (cng x) ph hp vi giai oan cha phat trin san xut, con ngi cn
sng nh sn bn, chn nui va nhiu lm la trng trt. Ch n l gn lin vi
gia inh phu quyn nay sinh trong lng n hinh thc s hu t nhn di
hinh thc che du.
- Hinh thc s hu th hai la hinh thc s hu cng x - nha nc c ai.
Trong n, bn canh s hu cng x phat trin s hu t nhn v ng san va
sau na la bt ng san. Ty theo s phat trin cua s hu t nhn ma quan h
giai cp trong x hi n l phat trin n hoan bi.
- Hinh thc s hu th ba la s hu phong kin hay s hu ng cp la s
hu rung t i lp gia qu tc va nng n trn ia ban nng thn. Ph hp
vi hinh thc s hu nay la ch phng hi thanh thi trong cng nghip thu
cng.
- Hai ng ch ra mt cach su sc nhng c im c ban cua ba loai
quan h san xut trc t ban chu ngha va danh nhiu trang phn tich s ra
i cua quan h san xut t ban chu ngha: S phat trin cua thng nghip sinh
ra t ban lu thng khac vi t ban t nhin phng hi; Cac thanh thi c
chuyn mn ha san xut lam nay sinh cng trng thu cng: quan h hang tin
thay th cho quan h gia trng gia th ca va th ban; May mc xut hin lam
nay sinh thi trng th gii; Cng nghip ln ra i sinh ra t ban hin ai tao ra
khp ni nhng quan h ging nhau la s i lp gia t san va v san.
Nh s phn tich k t thi trung c, s hu thi tc trai qua nhiu giai
oan khac nhau - s hu rung t phong kin s hu ng san phng hi, t
ban cng trng thu cng - trc khi chuyn hoa thanh t ban hin ai... thanh
s hu t nhn thun tu, hai ng la ngi u tin vach r rng: Lich s la
lich s ni tip nhng hinh thc s hu - tc la nhng quan h san xut - khac
nhau, nhng quan h nay phu thuc vao nhng phng thc tin hanh lao ng
nng nghip, cng nghip va thng nghip (gia trng, ng cp n l, giai
cp). Khi phn tich x hi t ban, hai ng ch ra mu thun gia lc lng
san xut va quan h san xut ngay cang quyt lit dn n n ra cac cuc cach
mang thay th quan h san xut c bng quan h san xut mi ph hp vi tinh
cht va trinh cua lc lng san xut ang phat trin la ng lc su xa nht ng lc kinh t - cua nhng bin i trong lich s, la ngun gc c ban cua lich
s (s phat trin cua lc lng san xut la nguyn nhn dn n s thay i
quan h san xut, n la ng lc kinh t, la ngun gc c ban cua lich s).
6- C.Mac va F.Enghen ch ra nhng c im cua phn cng lao ng
trong x hi c giai cp:
- Phn cng lao ng lun gn lin vi ch t hu. La s phn cng
lao ng ngay t u bao ham s phn chia khng ng u v nhng iu
kin cua lao ng, la s tach ri gia lao ng tich ly va lao ng thc tai, do
15

vy cng bao ham lun ca s phn phi khng ng u nhng san phm cua
qua trinh lao ng tao ra. Theo ngha , phn cng lao ng ch tr thanh phn
cng lao ng thc s khi hoat ng tinh thn va hoat ng vt cht, hng thu
va lao ng, san xut va tiu dng c chia phn cho nhng ca nhn khac
nhau. T hu nh vy la hu qua cua phn cng lao ng. T hu chnh l
quyn chi phi sc lao ng ca ngi khc. (Nhng t hu khng phai la s
hu ca nhn. B ao qun cua ca nhn la s hu t nhn ch khng la t hu, bi
b ao qun ca nhn khng cho ca nhn kha nng s dung bt k mt lc lng
lao ng nao d la nh nht cua k khac. y cng cn phai lu phn bit va
khng bao gi c nhm ln rng: xoa b t hu cng la xoa b s hu t
nhn. Chng ta ang dn xa b t hu i vi t liu san xut, nhng khng
xa b s hu t nhn i vi t liu san xut. Bi l, ngi lao ng nu khng
c s hu t nhn i vi t liu san xut thi khng th tin hanh san xut vt
cht c.)
- Chinh phn cng lao ng hinh thanh s giao dich gia li ich ca
nhn vi li ich chung. C.Mac va F.Enghen ch ra trong x hi c giai cp, li
ich chung di dang nha nc ch la mt hinh thc cng ng ao tng, vi n la
cng cu bao v li ich ch cho giai cp thng tri. Chinh vy, nha nc - cai xa
la khng phu thuc vao ca nhn - tr nn cn thit trn ap nhng li ich
ring bit lun lun thc s chng lai nhng li ich chung va chung mt cach ao
tng.
- Phn cng lao ng trong x hi c giai cp ra tinh hinh: hanh ng
cua con ngi tr nn mt lc lng xa la, chng i chinh con ngi, n dich
con ngi ch khng phai con ngi thng tri n. Con ngi bi ct cht vao mt
ngh lao ng b buc. y con ngi cng phu thuc vao giai cp, t cach ca
nhn cua mi con ngi bi rang buc bi t cach ca nhn giai cp (cai hoan toan
ngu nhin bn ngoai mun con ngi). Quan h gia ngi va ngi trong
x hi l ra ch la hoat ng kt hp cua h lai vi nhau va khng phu thuc vao
chi cua h, thi phn cng lao ng trong x hi c giai cp lc lng x hi do
h tao ra tr thanh lc lng xa la bn ngoai va thng tri lai chinh con
ngi. la s tha ha cua hoat ng x hi.
- C.Mac va F.Enghen kt lun: S phn cng lao ng khng xay ra mt
cach t nguyn ma xay ra mt cach t phat dn n hu qua cac hoat ng
cua con ngi bi tha ha. Nguyn nhn cua s tha ha chinh la s phn cng
lao ng gn lin vi t hu. Mun khc phuc tinh trang tha ha phai tin
hanh cach mang v san, xa b ch t hu, xy dng ch cng hu thc
hin chu ngha x hi, chu ngha cng san.
- Chu ngha cng san xoa b ch t hu, xy dng ch cng hu,
buc lc lng vt cht do lao ng tao ra chiu s kim soat cua con ngi,
phuc tng con ngi. Chu ngha cng san xoa b s i lp gia ca nhn va tp
th, n la tp th thc s. Trong mi ca nhn c kha nng phat trin toan din
16

nhng nng khiu cua minh, y cac ca nhn at n t do ng thi vi s

kt hp cua h, va nh vao s kt hp y. Chu ngha cng san loai b tinh t
phat cua qua trinh tin hoa lich s ma nhay vt t th gii tt yu sang th gii
t do. Di chu ngha cng san mi t liu san xut u thuc cng hu cua x
hi, mi t hu t nhn v t liu san xut u bi xoa b.
7- Cui cng hai ng ch ra tinh tt yu cua cach mang X hi chu ngha:
- Theo hai ng, cach mang X hi chu ngha c hai tin thc tin: Mt
la, ng ao qun chng tr thanh nhng ngi khng c s hu i lp vi cai
th gii ng thi y cua cai va hc thc (s tha ha tr thanh mt lc
lng khng th chiu ng c, mt lc lng ma ngi ta phai lam cach
mang chng lai n). Tc, v x hi la mu thun i khang ngay cang quyt
lit gia giai cp t san vi giai cp cng nhn va nhn dn lao ng; Hai la, s
phat trin cua sc san xut lam cho san xut va giao dich c tinh cht th gii,
lich s bin thanh lich s th gii. Tc, s phat trin cua ai cng nghip tao
ra mt lc lng san xut c tinh cht th gii thi tt yu vi n phai la mt
quan h s hu i vi t liu san xut mang tinh cng cng.
Theo C.Mac va F.Enghen ca hai tin nay u c cng vi s phn
cng lao ng rng nht (ai cng nghip di chu ngha t ban). , mt mt
sc san xut vt th ha (t hu) vi nhng ngi lao ng bi tach ri khi sc
san xut y la rt su sc. Mt khac, s phat trin cua chu ngha t ban xa b
nhng hang rao dn tc, tao ra thi trng th gii, nn san xut th gii, s phu
thuc toan din cua cac ca nhn vao lc lng t phat c kha nng bin thanh s
kim soat toan din va s thng tri c thc i vi cac lc lng t phat y.
Chinh y, chu ngha x hi khng cn la mt tinh trang cn thit lp, khng
la mt l tng ma la mt tinh trang hin thc phai khun theo.
- Hai ng cng phn bit s khac nhau v nguyn tc gia chu ngha x
hi khoa hc vi chu ngha x hi khng tng v vic xa b tinh trang hin
thc hin nay. Ngi khng tng ln an chu ngha t ban nh la mt x hi
khng c ao c ng thi ln an ca u tranh giai cp (tc ln an phong trao
u tranh cua giai cp cng nhn), tng tng va miu ta rt t m v chu
ngha cng san. C.Mac va F.Enghen ch vach ra nhng nt c ban v chu ngha
cng san va chng minh rng tin vt cht (giai cp cng nhn va nn san
xut ai cng nghip) cua nhng nt c ban hinh thanh trong lng x hi
t ban. Chu ngha cng san la khuynh hng phat trin hin thc cua lich s th
gii.
8- T toan b quan nim duy vt lich s , C.Mac va F.Enghen a ra
bn kt lun:
1.. Lc lng san xut phat trin n mt trinh , ma quan h san xut
bt u kim hm s phat trin , gn lin vi n giai cp v san ra i va phat
17

trin i lp quyt lit vi trt t hin c va c thc v cuc cach mang c

ban, thc cng san.
2. Cho n nay, lc lng san xut vn ng trong iu kin thng tri cua
mt giai cp nht inh, biu hin trong hinh thc nha nc nn bt c cuc cach
mang nao cng nhm chng lai giai cp thng tri c.
3. Cach mang X hi chu ngha khac v cht so vi cac cuc cach mang
khac trong lich s trc n: n xa b t hu va xa b giai cp.
4. Cach mang X hi chu ngha khng ch xa b quan h kinh t c,
quan h chinh tri c ma cn cai tao ng ao qun chng k ca giai cp v san.
Do cach mang la cn thit khng ch vi ch c cach mang mi lt c
giai cp thng tri c, ma cn vi ch c cach mang giai cp lt mi c th dt
b khi ban thn minh mi s thi nat c va tr thanh c nng lc tao ra c s
mi cua x hi.
Vi bn kt lun , hai ng chng minh rng: quan nim duy vt v
lich s tt nhin dn n kt lun cng san chu ngha. Kt lun cng san chu
ngha la h qua ng nhin cua quan nim duy vt v lich s.
Bac lai lun im cua Sticne i giai cp v san phai t cai tao minh
trc khi cai tao x hi, C.Mac va F.Enghen cho rng: ch c tin hanh cai tao x
hi thi giai cp v san mi c th cai tao minh mt cach trit . Ch trong
nhng hoan canh bin i thi ngi v san mi khng cn nh c va y quyt
tm lam bin i hoan canh ngay khi nao c kha nng u tin. Trong hoat ng
cach mang, s bin i ban thn minh trng vi s cai tao hoan canh. Quan
im cach mang trit nay, i lp vi mi quan im tiu t san sn sang iu
hoa giai cp hoc ln tranh cach mang.
KT LUN:
H t tng c c ni dung rt phong ph, n thc s la tac phm ln
nht cua thi k hinh thanh chu ngha Mac. Tac phm c hoan thanh vao nm
1846 la lc quan nim duy vt v lich s cua C.Mac hinh thanh y u. Trong
tin hanh ph phan toan b nn trit hc c, hai ng xy dng nhng
nguyn l cua chu ngha duy vt v lich s, t nn mng trit hc cho l lun
chu ngha x hi khoa hc.
Cu hi n tp:
1-

Nhng ni dung trit hc c ban cua tac phm H t tng c?

2Trong tac phm H t tng c, C.Mac va F.Enghen ph

phan nhng han ch cua phai Hghen tr nh th nao?
18

3Trong tac phm H t tng c, C.Mac va F.Enghen ch r

chu ngha duy tm cua Ph Bach biu hin nhng mt nao?
4Nhng tin xut phat cua quan nim duy vt lich s cua C.Mac
va F.Enghen trong tac phm H t tng c la gi?
5Nhng ni dung c ban cua quan nim duy vt v lich s cua
C.Mac va F.Enghen trong tac phm H t tng c la gi?
6Nu va phn tich bn kt lun quan trng cua C.Mac va F.Enghen
v chu ngha cng san trong tac phm H t tng c?
GII THIU TAC PHM TUYN NGN CA ANG CNG
SAN CA CAC MAC VA PHRI-RCH NG-GHEN
Tuyn ngn cua ang cng san gi vi tri c bit quan trng trong kho
tang cua l lun chu ngha Mac-Lnin. S ra i cua tac phm v ai nay, anh
du s thanh cng v c ban l lun cua chu ngha Mac bao gm ba b phn hp
thanh la Trit hc, Kinh t chinh tri va Chu ngha Cng san khoa hc.
Tac phm nay khng ch la tac phm quan trng trong kho tang l lun
cua chu ngha Mac-Lnin, ma cn la cng lnh chinh tri cua phong trao cng
san va cng nhn quc t. N tp trung lun giai vai tr lich s cua giai cp v
san, tinh tt yu va nhng iu kin giai phng giai cp v san. N la kim ch
nam cho hanh ng cua toan b phong trao cng nhn va cng san quc t. La
ngon c dn dt giai cp cng nhn va nhn dn lao ng toan th gii trong
cuc u tranh chng chu nghi t ban, giai phng loai ngi vnh vin thoat
khi mi ach ap bc bc lt giai cp, bao am cho loai ngi thc s sng trong
t do, hoa binh, hanh phc.
I.

HOAN CANH RA I

VA NHNG NGHIA C BAN CA TAC PHM.

1. Hoan canh ra i:
Gia th k XIX, chu ngha t ban phat trin n trinh kha cao.
Cng vi s phat trin cua nn ai cng nghip cac nc t ban chu u, giai
cp cng nhn hin ai ra i va sm bc ln v ai chinh tri u tranh
chng lai giai cp t san. Tiu biu la cac cuc khi ngha cua cng nhn dt
thanh ph Li-ng (Phap) nm 1831, vng Xi-li-di (c) nm 1834 va phong
trao c quy m toan nc Anh ko dai 10 nm t 1838 - 1848. Tuy nhin, cac
cuc u tranh cua phong trao cng nhn n cui gia th k XIX vn lun tht
bai trc s an ap cua giai cp t san.
Thc t , chng t s ln manh cua phong trao cng nhn i hi bc
thit phai c mt l lun soi ng va mt cng lnh chinh tri lam kim ch nam
cho hanh ng cach mang thc s khoa hc va cach mang.
19

Cui thang 11 u thang 12 nm 1847, ai hi ln th hai cua ng

minh nhng ngi cng san thao lun va thng qua nhng nguyn l cua
CH NGHA CNG SN do C.Mac va Ph.ngghen trinh bay, bao v; ng
thi u thac cho C.Mac va Ph.ngghen vit Tuyn ngn cua ang Cng
san. Tac phm c ra mt u tin vao ngay 18 thang 3 nm 1848 (trng ngay
n ra cac cuc cach mang Mi-Lan va Bc-Linh).
Tuyn ngn cua ang Cng san ra i khng nhng la san phm cua
trinh chin mui cua nhng iu kin chinh tri, kinh t va x hi ng thi
ma cn la s kt tinh nhng tinh hoa tri tu loai ngi, la cng lao sang tao cua
C.Mac va Ph.ngghen. S ra i cua Tuyn ngn cua ang Cng san anh
du mt bc chuyn lich s cua phong trao cng nhn quc t: K t y, giai
cp cng nhn vi t cach la mt lc lng x hi c lp, giai cp v san hin
ai tin hanh cuc u tranh t giai phng, ng thi giai phng cho nhn loai
vnh vin thoat khi tinh trang ap bc va bc lt giai cp.
2. ngha ca tc phm
Hin nay c mt s kin cua giai cp t san va nhng ngi phi mac-xit
nhm phu nhn gia tri cua Tuyn ngn cua ang Cng san, nhng t khi ra
i cho n nay tri qua hn 156 nm, n vn cn nguyn gia tri lich s va
cach mang cua n:
- Tuyn ngn cua ang Cng san la vn kin mang tinh cng lnh cua
phong trao cng san va cng nhn quc t, n anh du s ra i cua chu ngha
Mac-Lnin. Tuy ch la mt tp sach nh cha y 100 trang, nhng cha ng
tri thc s bng nhiu b sach. Khi nghin cu Tuyn ngn cua ang Cng
san cn phai nghin cu nhng li ta C.Mac va Ph.ngghen vit cho nhng
ln xut ban sau 1848.
- Tuyn ngn cua ang Cng san c nhng gia tri lu dai sau: Ln u
tin trong lich s t tng, trit hc, s hc xut hin mt quan nim khoa hc
va c h thng v lich s phat trin cua x hi loai ngi, v nhng ng lc cua
phat trin lich s. Hai ng xut phat t s vn ng cua i sng kinh t-x
hi ma phn tich x hi va xut phat t kinh t-x hi ma phn tich chinh tri va
vn hoa. Tuyn ngn ch ra nhng nguyn l c ban cua chu ngha duy vt
bin chng ap dung trit trong lnh vc lich s, t ch ra quy lut chung
cua s phat trin cua x hi loai ngi. y la c s l lun, phng phap lun
cua chu ngha Mac-Lnin. Hc thuyt cua C.Mac v hinh thai kinh t-x hi n
nay vn gi nguyn gia tri.
+ Bng th gii quan khoa hc, bng phng phap lun duy vt bin
chng, hai ng i su phn tich nhng quy lut vn ng cua x hi t ban, vach
ra quy lut vn ng kinh t cua x hi t ban la quy lut gia tri thng d, cng
tc la vach ra ban cht cua chu ngha t ban. Tuyn ngn cua ang Cng san
khng inh tinh tt yu v mt lich s cua s hinh thanh va phat trin cua chu
20

ngha t ban, ng thi vach ra nhng mu thun ni tai cua chu nghi t ban,
phn tich nhng cuc u tranh gia giai cp v san va giai cp t san, khng
inh cuc u tranh nay s dn n kt qua: X hi t ban s bi thay th bng
mt x hi khac tin b hn, phat trin hn, la x hi cng san.
+ Hat nhn chu ao cua Tuyn ngn cua ang Cng san la: Phng
thc chu yu cua san xut kinh t va trao i cng vi c cu x hi do phng
thc quyt inh cu thanh c s cho lich s chinh tri cua thi ai va lich
s cua s phat trin tri tu cua thi ai. Do toan b lich s cua nhn loai c
giai cp la lich s cua u tranh giai cp, u tranh gia nhng giai cp bc lt
va nhng giai cp bi bc lt, gia giai cp thng tri va giai cp bi ap bc. Giai
cp v san khng th t giai phng minh, nu khng ng thi giai phng toan
x hi, giai phng con ngi khi ach bc lt, ap bc, khi tinh trang phn chia
giai cp va ap bc giai cp. Tc giai phng giai cp, giai phng dn tc, giai
phng nhn loai ng thi u la s mnh cua giai cp cng nhn.
+ Tuyn ngn cua ang Cng san chu trng xy dng mt x hi
Cng san thay th x hi T ban, la mt x hi cng bng, nhn ao, khng
cn tinh trang ngi ap bc, bc lt ngi. X hi Cng san la mt lin hp
trong s phat trin t do cua mi ngi la iu kin phat trin t do cua tt ca
mi ngi. Muc ich cua CH NGHA CNG SN khng phai la mong
mun chu quan ma la chiu hng khach quan cua s phat trin cua lich s. Mt
x hi phat trin cao nh vy khng th c hinh thanh mt cach d dang, t
phat, ma phai trai qua cuc cach mang x hi chu ngha: Lt s thng tri cua
giai cp t san, giai cp cng nhn va nhn dn lao ng phai danh c chinh
quyn, xy dng va sang tao ra x hi mi cao hn, tin b hn x hi t ban v
mi phng din.
+ Tuyn ngn cua ang Cng san va cac tac phm khac cua hai ng
ra cac vn chin lc, sach lc chu yu v hinh thc, phng phap, v con
ng qua t x hi c ln x hi mi. Hai ng ch r thai khoa hc,
phng phap lun duy vt bin chng trong nghin cu, vn dung cac t tng,
lun im, kt lun trong Tuyn ngn cua ang Cng san.
3. Nhng t tng c ban ca tc phm.
Mt la, Tuyn ngn cua ang Cng san khng inh hai nguyn l cua
chu ngha Mac: Phng thc san xut va trao i kinh t cng vi c cu x hi
cua phng thc quyt inh s s hp thanh nn tang cua x hi; Lich s
phat trin cua x hi c giai cp la lich s cua u tranh giai cp.
Hai la, Tuyn ngn cua ang Cng san khng inh giai cp v san ch
c th t giai phng khi tinh trang bi ap bc bc lt, nu ng thi va vnh vin
giai phng toan b x hi khi tinh trang bi ap bc bc lt, phn chia giai cp va
u tranh giai cp.
21

Ba la, Tuyn ngn cua ang Cng san cng khai trinh bay trc toan
b th gii v chin lc, sach lc cua ang Cng san va p tan nhng h
truyn v bng ma cng san ma cac th lc chinh tri phan ng ang loan
truyn chu u lc by gi.
Bn la, T khi ra i cho n nay trn 156 nm, Tuyn ngn cua
ang Cng san lun la nn tang t tng va la kim ch nam cho hanh ng cua
phong trao cng san va cng nhn th gii, n soi sang con ng tin ln cua
cach mang th gii. ng thi, mi thng li trong s nghip u tranh cua giai
cp cng nhn va nhn dn lao ng th gii lai cang khng inh tinh cht khoa
hc va cach mang, va lam phong ph thm nhng t tng thin tai cua C.Mac
va Ph.ngghen nu trong Tuyn ngn cua ang Cng san.
II. B CC CA TAC PHM (cun ti ban nm 1976).
Cac li ta 1872, 1882, 1883, 1888, 1890, 1892, 1893 Trang 7 n
trang 42.
T san va v san trang 42 n 66.
Nhng ngi v san va nhng ngi cng san trang 66 n trang 81.
Vn hc x hi chu ngha va cng san chu nghi trang 81 n trang 99.
Thai cua nhng ngi cng san i vi cac ang i lp trang 99
n trang 102.
III. NI DUNG C BAN
TRONG CAC CHNG, MC CA TAC PHM.
1. Cc li ta.
Cac li ta cua C.Mac va Ph.ngghen cp n hai ni dung chinh:
Mt la, hai ng khng inh Tuyn ngn cua ang Cng san la Cng
lnh cua ng minh nhng ngi Cng san cng b cng khai vi toan th gii
nhng nguyn l cua ang Cng san. Ban Cng lnh nay gi la Tuyn ngn
cua ang Cng san ma khng gi la Tuyn ngn x hi chu ngha la phn
bit tinh cht giai cp cua phong trao cng san vi cac trao lu x hi chu ngha
ng thi.
Hai la, vi t cach la mt cng lnh cua ang Cng san, v mt l lun
Tuyn ngn cua ang Cng san trinh bay th gii quan cua giai cp v san v
u tranh giai cp, cach mang v san va chuyn chinh v san; thuyt minh s
dit vong tt yu cua chu ngha t ban, vai tr cua giai cp v san; phn inh
ranh gii gia chu ngha x hi khoa hc vi cac trao lu x hi chu ngha khac
(chu ngha x hi khng tng).
22

V mt ch ao thc tin, Tuyn ngn cua ang Cng san nu ln

nhng nhim vu va nhng bin phap cu th thc hin bc qua t chu
ngha t ban ln chu ngha x hi; nhng nguyn l sach lc va thai cua
ang Cng san i vi cac ang X hi-Dn chu. Nhim vu cua Tuyn ngn
cua ang Cng san la tuyn b s dit vong cua chu ngha t ban cng tt yu
nh s thng li cua chu ngha x hi, giai cp v san hin ai la ngi c s
mnh ao huyt chn chu ngha t ban va xy dng thanh cng chu ngha x
hi, chu ngha cng san.
Trong li ta vit cho ban ting c xut ban nm 1872, C.Mac va
Ph.ngghen vit: Mc u hoan canh thay i nhiu trong mi lm nm
qua, nhng cho n nay, xt v ai th, nhng nguyn l tng quat trinh bay
trong Tuyn ngn nay vn cn hoan toan ng. i ch, c mt vai chi tit
cn phai xem lai. Chinh ngay Tuyn ngn cng giai thich r rng bt c
u va bt c lc nao, vic ap dung nhng nguyn l cng phai ty theo hoan
canh lich s ng thi, va do y, khng nn qua cu n nhng bin phap cach
mang nu ra cui chng II...Va cng hin nhin la nhng nhn inh v thai
cua ngi cng san i vi cac ang i lp (chng IV) nu cho n nay
vn cn ng trn nhng nt c ban thi trong chi tit, nhng nhn inh y c
ri, vi tinh hinh chinh tri hoan toan thay i va s tin trin lich s lam
tiu tan phn ln nhng ang c k ra trong .10
Trong li ta vit cho ban ting Nga xut ban nm 1882 C.Mac va
Ph.ngghen ch ra, nu Tuyn ngn c xut ban bng ting Nga vao u
nhng nm 60 gii lm ch la mt cua la v vn chng ma thi, thi tinh hinh
ngay nay khng cn nh th na. Bi l, Trong cuc cach mang 1848-1849,
bn vua cha chu u cng ht nh giai cp t san chu u, u coi s can
thip cua nc Nga la phng tin duy nht cu thoat chng thoat khi tay
giai cp v san va mi bt u giac ng v lc lng cua minh. Chng tn Nga
Hoang lam trm phe phan ng chu u. Hin nay Nga Hoang, Ga-tsi-na,
la t binh cua cach mang, va nc Nga ang i tin phong trong phong trao cach
mang chu u11. Tuyn ngn cua ang Cng san ngay nay Nga c nhim
vu tuyn b dit vong khng tranh khi va sp xay ra cua ch s hu t san.
Sau khi phn tich nhng thay i c ban cua x hi Nga, C.Mac va
Ph.ngghen tin oan tai tinh rng nu cach mang Nga bao hiu mt cuc cach
mang v san phng Ty va nu ca hai cuc cach mang y b sung cho nhau
thi ch rung t cng cng Nga hin nay s c th la khi im cua mt
s tin trin cng san chu ngha.12
Trong li ta vit cho ban ting c xut ban nm 1883, Ph.ngghen ch
ra, do C.Mac mt nn khng th ni n vic sa lai hay b sung Tuyn ngn
10

C.Mac va F.Enghen - Tuyn ngn cua ang Cng san - Nha xut ban S tht - Ha Ni 1976 - trang 8, 9.
S d trang 11, 12.
12
S d trang 12.
11

23

na. Ph.ngghen khng inh: T tng c ban va chu ao cua Tuyn ngn la:
trong mi thi ai lich s san xut kinh t va c cu x hi - c cu nay tt yu
phai do san xut kinh t ma ra - ca hai cai cu thanh c cu cua lich s chinh
tri va lich s t tng cua thi ai y: do (t khi ch cng hu rung t
nguyn thuy tan r), toan b lich s la lich s cac cuc u tranh giai cp, u
tranh gia nhng giai cp bi bc lt va nhng giai cp i bc lt, gia nhng
giai cp bi tri va nhng giai cp thng tri, qua cac giai oan cua s phat trin x
hi cua h; nhng cuc u tranh y hin nay n mt giai oan ma giai cp
bi bc lt va giai cp bi ap bc (tc giai cp v san) khng cn c th t giai
phng khi tay giai cp bc lt va ap bc minh (tc giai cp t san) c na,
nu khng ng thi va vnh vin giai phng toan th x hi khi ach bc lt,
ach ap bc va khi nhng cuc u tranh giai cp - T tng chu cht y hoan
toan va tuyt i la cua C.Mac13
Trong li ta vit cho ban ting Anh xut ban nm 1888, sau khi ch ra s
ra i va sc sng cua Tuyn ngn trn th gii, Ph.ngghen giai thich, s d
tn gi cua Tuyn ngn la Tuyn ngn cua ang Cng san ma khng gi la
Tuyn ngn x hi chu ngha la phn bit y la tuyn ngn cua giai cp v
san giac ng ch khng la khat vng khng tng cua giai cp t san va tiu t
san v x hi chu ngha. ng cng lai khng inh, tuy Tuyn ngn la tac phm
vit chung, nhng lun im chu yu lam hat nhn cho sach la cua C.Mac.
Trong li ta vit cho ban ting c xut ban nm 1890, Ph.ngghen
vit: V san tt ca cac nc doan kt lai!. Ch c mt vai ting ap lai chng
ti, khi chng ti tung li ku gi y vi th gii, cach y bn mi hai nm,
ngay trc ngay cuc cach mang u tin n ra Pa Ri, trong giai cp v san
xut hin vi nhng yu sach cua chinh minh. Nhng ngay 28 thang 9
nm1864, nhng ngi v san trong phn ln cac nc Ty u lin hp lai
lp ra Hip hi lao ng quc t, mt hi ma tn tui v vang c ghi nh
mi mi. Tht ra ban thn Quc t ch sng c Chin nm. Nhng s oan kt bt
dit do Quc t xy dng c gia nhng ngi v san tt ca cac nc vn
tn tai va cang manh hn bao gi ht. Bi vi ngay hm nay, khi ti vit nhng
dng nay, giai cp v san chu u va chu M ang im lai lc lng chin
u cua minh, lc lng ln u tin c huy ng thanh mt ao qun duy
nht, di cng mt ngn c va nhm cng mt muc ich trc mt la i phap
lut quy inh ngay lam vic binh thng la tam gi, yu sach c tuyn b
t 1866 tai ai hi cua Quc t Gi-ne-v va sau nay lai c tuyn b ln
na tai ai hi cng nhn Pa ri nm 1889. Canh tng ngay hm nay s ch
cho bn t ban va bn ia chu tt ca cac nc thy rng nhng ngi v san tt
ca cac nc tht s oan kt vi nhau.14
Trong li ta vit cho ban ting Ba Lan xut ban nm 1892, Ph.ngghen
ch ra anh hng to ln va rng ri cua Tuyn ngn trong cng nhn chu u va
13
14

S d trang 13, 14.

S d trang 31, 32.

24

s in mi cua Tuyn ngn bng ting Ba lan la bng chng chng t yu cu

ngay cang tng s ph bin v Tuyn ngn trong cng nhn cng nghip Ba lan.
Ph.ngghen cng ch r: Ch c th c c s hp tac quc t thanh thc gia
cac dn tc chu u khi nao mi dn tc la ngi chu tuyt i trong nha
minh... Ch c giai cp v san Ba Lan tr tui mi c th gianh c nn c lp
, va nm trong tay h, nn c lp s c bao v chc chn.15
Trong li ta vit cho ban ting xut ban nm 1893, Ph.ngghen vit:
nu cach mang 1848 khng phai la mt cuc cach mang x hi chu ngha thi it
ra n cng dn ng, chun bi ia ban cho cach mang x hi chu ngha. Ch
t san lam cho ai cng nghip phat trin tt ca cac nc thi ng thi cng
tao ra khp ni, trong bn mi lm nm gn y, mt giai cp v san ng
ao, oan kt cht ch va manh; do n sinh ra, nh Tuyn ngn ni,
nhng ngi ao huyt chn n... Tuyn ngn hoan toan tha nhn vai tr cach
mang ma chu ngha t ban ng trong qua kh...Hin nay, cng nh nm
1300, ang m ra mt k nguyn lich s mi. i i truyn tung s nay
sinh cua k nguyn mi nay, k nguyn v san, liu nc c cung cp c
cho chng ta mt an-t mi chng?16
2. M u.
Ch vi 26 dng, li m u th hin tinh khoa hc va tinh chin u
cua Tuyn ngn cua ang Cng san. Tuyn ngn cua ang Cng san khng
inh CH NGHA CNG SN a c tt ca cac th lc Giao hoang, Nga
hoang, bn cp tin Phap, bn canh sat c.. chu u tha nhn la mt th
lc, ch khng cn la mt bng ma ang am anh chu u. Do n lc
nhng ngi cng san phai cng khai trinh bay trc toan th gii nhng quan
im, muc ich va cua minh p lai cu chuyn hoang ng v bng
ma cng san.
3. Chng 1: T san va V san
Trong chng nay, Tuyn ngn cua ang Cng san nu ln s i lp
gia giai cp t san va giai cp v san - hai giai cp c ban trong x hi t ban;
s dit vong tt yu cua chu ngha t ban cng vi giai cp t san. Hai ng
lam r:
- Lich s x hi loai ngi t khi ch cng san nguyn thu tan r cho
n nay la lich s u tranh giai cp gia giai cp bi ap bc, bc lt vi giai cp
bc lt, thng tri. Cuc u tranh y din ra khng ngng va kt thc bng mt
cuc cach mang x hi, hoc bng s dit vong cua ca hai giai cp u tranh vi
nhau. Trong x hi t san hin ai, cuc u tranh gia giai cp v san hin ai
vi giai cp t san dn n s dit vong tt yu cua chu ngha t ban va thng
li cua chu ngha cng san.
15
16

S d d trang 34, 35.

Sdd trang 37, 38.

25

- Tuyn ngn cua ang Cng san lam r vai tr lich s cua hai giai
cp t san va v san hin ai.
Giai cp t sn la san phm cua mt qua trinh phat trin lu dai cua mt
loat cac cuc cach mang trong phng thc san xut va trao i. Khi mi ra i
giai cp t san ng vai tr ht sc cach mang trong lich s. N ai din cho
s phat trin cua lc lng san xut ang ln, anh s thng tri cua giai cp
phong kin, thit lp nn chuyn chinh t san thc hin nhng tin b x hi.
Cha y mt th k, giai cp t san thng tri tao ra c mt lc lng san
xut nhiu va s hn lc lng san xut cua tt ca cac th h trc kia gp
lai. ai din cho lc lng san xut mi, giai cp t san p tan xing xich
cua ch phong kin, thay vao la ch t do canh tranh thich hp vi s
thng tri v chinh tri cua giai cp t san. La mt giai cp t hu bc lt, nn vai
tr cua giai cp t san bi han ch ngay t u, u tranh gia giai cp v san va
giai cp t san n ra ngay t khi chu ngha t ban mi ra i. Giai cp t san
khng nhng rn v khi git minh, ma cn tao ra nhng ngi s dung v
khi y anh chinh ban thn giai cp t san: Nhng v khi ma giai cp t
san dng anh ch phong kin thi ngay nay quay lai p vao chinh
ngay giai cp t san. Nhng giai cp t san khng nhng rn nhng v khi s
git minh; n cn tao ra nhng ngi s dung v khi y - nhng cng nhn hin
ai, nhng ngi v san17.
Giai cp v sn hin i la ngi c s mnh ao huyt chn chu ngha t
ban va va sang tao ra mt x hi mi tt p hn. S mnh lich s th gii cua
giai cp v san do vi tri kinh t - x hi cua giai cp v san trong lich s quy
inh. Giai cp v san hoan toan c kha nng hoan thanh s mnh lich s th gii
cua minh, do h la giai cp tin tin gn lin vi nn ai cng nghip, ln ln
cng nn ai cng nghip; la san phm cua nn ai cng nghip, ai biu cho xu
hng tin ln cua ai cng nghip. H la giai cp thc s cach mang, di chu
ngha t ban nhng ngi v san bi tc ht mi t liu san xut nn h chng
c gi la cua ring minh bao v ca. Mun giai phng, h phai pha hu ht thay
nhng gi t trc n nay vn bao am va bao v ch t hu.
Ni dung s mnh lich s cua giai cp v san, trc ht la phai thanh toan
xong giai cp t san trong nc minh, anh toan b s thng tri cua giai cp
t san ca v kinh t, chinh tri, ao c, phap lut... mu li ich cho tuyt ai a
s nhn dn, sau tin ln hoan thanh s nghip giai phng th gii khi ach
ap bc bc lt giai cp.
- Cuc u tranh cua giai cp v san chng giai cp t san din ra ngay t
khi giai cp v san mi ra i va phat trin i t thp n cao, t t phat ln t
giac. Thng li cua giai cp v san trong cuc u tranh chng lai giai cp t san
la tt yu. Cuc u tranh nay s dn n bng n cach mang cng khai, giai cp
v san thit lp s thng tri cua minh bng cach dng bao lc cach mang lt
17

S dd trang 54.

26

giai cp t san. S sup cua giai cp t san va thng li cua giai cp v san
u tt yu nh nhau18. Kt lun nay cua hai ng trong Tuyn ngn cua ang
Cng san khng nhng vng vang va khoa hc ma cn su sc v chinh tri.
4. Chng 2: Nhng ngi v san va nhng ngi cng san.
Trong chng nay hai ng tp trung trinh bay v tinh giai cp cua ang
Cng san, mi quan h gia ang va giai cp, nhng nguyn l c ban cua chu
ngha cng san khoa hc, mt s nguyn l chin lc va sach lc cach mang
cua cach mang x hi chu ngha.
- Tinh cht giai cp cua ang Cng san va quan h gia ang vi giai
cp: ang la i qun tin phong, b phn giac ng nht cua giai cp v san.
V mt l lun ang c u th hn b phn cn lai cua giai cp v san
ch c nhn thc sang sut v iu kin, tin trinh va kt qua chung cua phong
trao v san.
V mt thc tin, ang la b phn kin quyt nht bao gi cng c v
phong trao v san tin ln gianh thng li; ang la b phn khng tach ri giai
cp, lun bao v li ich cua giai cp va ai biu cho li ich cua toan b phong
trao v san. Phai c ang lnh ao giai cp v san mi la trn s mnh lich s
cua minh. Nhim vu cua ang trc ht la t chc nhng ngi v san thanh
giai cp, lt s thng tri cua giai cp t san, gianh ly chinh quyn.
Tm li, ang la b phn gn lin vi giai cp v san, la b phn tin tin
nht va kin quyt cach mang nht cua giai cp v san, C s lnh ao cua
ang, giai cp v san mi hoan thanh c s mnh lich s th gii cua minh.
- Nhng nguyn l c ban cua chu ngha cng san khoa hc:
V s hu: hai ng cho rng, t ban vn ng c la nh s hoat ng
chung cua x hi. Do vic bin t ban thanh s hu chung ch c ngha la
thay i tinh cht giai cp cua n - giai phng lc lng san xut c trinh x
hi hoa cao. Hai ng tuyn b xoa b mi ch t hu va thit lp ch cng
hu v t liu san xut.
V vn t do c nhn, hai ng tuyn b phai xoa b ca tinh t san, tinh
c lp t san va t do t san, th t do bun ban va bc lt sc lao ng cua
ngi khac.
V vn gia nh, hai ng khng inh nhng ngi cng san chu trng
xoa b gia inh t san, bi l quan h gia inh t san da trn t ban, li nhun
ca nhn nha t san, ngi phu n bi coi nh la mt cng cu san xut, cha m bc
lt con cai, cng th, mi dm chinh thc va khng chinh thc. Cha tha mn
vi vic pha hoai hanh phc cua nhng ngi v san, h cn ly vic cm sng
ln nhau lam th vui c bit.
18

S dd trang 65.

27

V vn gio dc: Ngi cng san khng bia ra tac ng cua x hi i

vi giao duc, vi n la cai vn sn c, ma ch thay i tinh cht cua s tac ng
y va ko giao duc ra khi anh hng cua giai cp t san ma thi.
V vn dn tc, t quc v quc t: Tuyn ngn cua ang Cng san
khng inh di chu ngha t ban giai cp v san va nhn dn lao ng khng
c t quc, bi mi quyn ai din t quc, dn tc va tt ca cac li ich khac u
do giai cp t san nm gi. Chinh th, giai cp v san mi nc trc ht phai
t minh thanh giai cp dn tc, phai t minh thanh dn tc nhng khng phai
theo kiu nh giai cp t san hiu. Tuyn ngn cua ang Cng san cng
khng inh: Khi ma s i khang gia cac giai cp trong ni b dn tc khng
cn na thi s th ich gia cac dn tc cng ng thi mt theo. Khng c
c lp, thng nht cho tng dn tc thi khng th thc hin c s lin hp
quc t cua giai cp v san.
V vn tn gio, trit hc v nhng quan im thc t tng ni
chung, Tuyn ngn cua ang Cng san quan nim la cng cu thng tri v
tinh thn cua cac giai cp bc lt thng tri, di chu ngha t ban n ni ln thi
k thng tri cua canh tranh t do trong lnh vc tri thc ma thi. Cach mang
cng san chu ngha la s oan tuyt trit nht vi ch s hu c truyn,
khng c gi ang ly lam la khi thy rng trong tin trinh phat trin cua n, n
oan tuyt mt cach trit nht vi nhng t tng c truyn.
- Nhng nguyn l chin lc va sach lc cach mang:
Cch mng CSCN phi tri qua hai giai on: Giai oan 1, Phai xy
dng giai cp v san thanh giai cp thng tri. Sau khi nm c chinh quyn
giai cp v san phai dng th lc chinh tri cua minh tp trung phat trin lc
lng san xut ng thi vi vic phat trin s nghip vn hoa, giao duc...
Tuyn ngn cua ang Cng san cng nu ra 10 bin phap cu th 19 ma
C.Mac va Ph.ngghen cho rng c th ap dung nhng nc t ban phat trin
nht lc by gi nhm cai tao x hi c xy dng x hi mi. Trong , sau bin
phap u ni v cach mang quan h san xut nh tc oat s hu rung t,
anh thu lu tin, xoa b quyn tha k, tp trung tin dung vao ngn hang nha
nc, tp trung phng tin vn tai quan trng vao tay nha nc... Ba bin phap
tip theo ni v phat trin lc lng san xut nh tng cng cac xi nghip quc
doanh, tin hanh khai hoang cai tao rung t, thi hanh ngha vu lao ng, kt
hp lao ng nng nghip vi lao ng cng nghip, xoa dn khoang cach gia
thanh thi vi nng thn... Bin phap th mi ni v giao duc cng cng va kt
hp giao duc vi san xut. Trong mi bin phap trn, cho n nay nhiu bin
phap cn mang y u tinh hin thc ph bin cua n i vi con ng ln chu
ngha x hi nhiu nc, trong c Vit Nam.

19

Xem sdd trang 79, 80.

28

Giai oan 2, Tuyn ngn cua ang Cng san phac hoa ra x hi
Cng san trong tng lai. khng cn giai cp va khng cn u tranh giai
cp. Nha nc vi t cach la b may thng tri giai cp cng khng cn na. Mt
th lin hp cua ngi lao ng phat trin toan din xut hin, trong s phat
trin t do cua mi ngi la iu kin cho s phat trin t do cua tt ca mi
ngi.
V Cch mng pht trin khng ngng: iu nay c lin quan n li ta
hai ng vit nm 1882 Nu cach mang Nga bao hiu mt cuc cach mang v
san phng Ty va nu ca hai cuc cach mang y b sung cho nhau thi ch
rung t cng cng Nga hin nay s c th la khi im cua mt s tin trin
cng san chu ngha.
V vn chnh quyn nh nc Tuyn ngn cua ang Cng san coi n
la vn c ban cua mi cuc cach mang. Trong Tuyn ngn cua ang Cng
san, hai ng cha dng n thut ng chuyn chinh v san, nhng t tng v
chuyn chinh v san c din at mt cach r rang qua cac thut ng Giai
cp v san nm chinh quyn, giai cp v san t xy dng thanh giai cp thng
tri. Sau nay, trong th gi Vy---my-e ngay 5/3/1852 C.Mac s dung
khai nim chuyn chinh v san - mt trong nhng nguyn l c ban nht cua
chu ngha cng san khoa hc.
5. Chng 3: Vn hc x hi ch ngha va cng san ch ngha.
Trong chng nay, Tuyn ngn cua ang Cng san tp trung phn tich,
ph phan nhng trao lu x hi chu ngha phi v san nhm bao am thng li
cho vic truyn ba hc thuyt chu ngha cng san khoa hc vao phong trao cng
nhn. Tinh thn, thai , phng phap phn tich, ph phan cua hai ng i vi
cac trao lu vn hc x hi chu ngha va cng san chu ngha phi mac-xit lun la
c s khoa hc gip chng ta phn bit ranh gii gia chu ngha cng san khoa
hc vi cac trao lu x hi chu ngha phan ng, phan bi, cai lng, xt lai,
khng tng hin nay.
- Hai ng vach r tinh cht phan ng ko li lich s, chng lai phong
trao cng san cua cac trao lu x hi chu ngha phong kin va tiu t san:
Ch ngha x hi phong kin la th vn hc cua bn qu tc phong kin
bi gat khi ia vi thng tri bi giai cp t san. Bn nay mt mt gi cai bi n
may ln lam c li ko nhn dn, mt khac lai khng b qua c hi lm
ly nhng qua tao bng vang va em lng trung thanh, tinh yu va danh d ma
i ly vic bun ban len, cu cai ng va ri manh.20
Ch ngha x hi ca C c gio la th chu ngha x hi i sat vi chu
ngha x hi phong kin, n la th nc thanh ma bn thy tu dng xc cho
ni gin hn cua bn qu tc phong kin va phu ln chu ngha kh hanh mt lp
sn x hi chu ngha.
20

S dd trang 83.

29

Ch ngha x hi tiu t sn tuy phn tich su nhng mu thun cua nn

san xut t ban chu ngha, nhng n c tinh cht khng tng va c tinh cht
phan ng. Tinh cht phan ng tiu biu cua n la mun em nn san xut ai
cng nghip t vao trong chic ao cht hp cua chu ngha phng hi, va v
sau trao lu nay ch cn la nhng li oan than hn nhat.
Ch ngha x hi chn chnh c ch la s cng hn gia t tng x
hi chu ngha Phap vi Trit hc c. N la loai vn hc bn thu va kh chiu.
Mt mt n la th ngao p ma giai cp tiu t san hng m c da lai giai
cp t san. Mt khac n la th v khi trong tay chinh phu chuyn ch c
chng lai giai cp t san non tr va em cai li gia nhn gia ngha ng mt
cua n b sung cho roi vt va sng an ma nhng chinh phu y dng trn
ap nhng cuc khi ngha cua cng nhn c21.
- Hai ng phn tich va ph phan chu ngha x hi bao thu (chu ngha x
hi t san). Hai ng coi t tng x hi chu ngha cua giai cp t san la bao thu,
bi l n mun duy tri chu ngha t ban ch khng ko li lich s nh cac trao
lu x hi chu ngha khac. Loai chu ngha x hi nay do u loai cac nha cai
lng ngi x bung nn ra nhm cha bnh cho x hi t ban, hy vng ty tr
c nhng yu t lam cho x hi t ban tan r. Ni dung chu ngha x hi bao
thu c th tm lai la s d nhng ngi t san la nhng ngi t san, la vi
li ich cua giai cp cng nhn 22. C ngha chng tha nhn s tn tai cua giai
cp t san la vi li ich cua giai cp v san.
- Vi chu ngha x hi va chu ngha cng san khng tng cui th k
XVIII, u th k XIX theo anh gia cua Tuyn ngn cua ang Cng san thi:
+ H a kich manh m x hi ng thi va v ln bc tranh toan canh v
mt x hi tng lai hp vi nguyn vng ban nng u tin cua giai cp v san,
gp phn thc tnh cuc u tranh cua giai cp v san.
+ H nu ln nhng nghi tich cc, nhng d kin rt c gia tri v mt
x hi tng lai, trong c nhng lun im ma sau nay hai ng k tha, phat
trin thanh nhng lun im cua chu ngha cng san khoa hc.
+ Tuy nhin nhng bin phap thc hin lai khng mang tinh cach mang.
H ch bng nhng hanh ng gng mu, nhng cuc thi nghim nh, nhng
li ku gi lng t thin cua nhng ngi giau c...
+ Nhng han ch nay cua h la do nhng iu kin vt cht cn thit cho
s giai phng cua giai cp v san cha y u va nhng ngi ai biu cho cho
trao lu t tng nay cha thy c s mnh lich s cua giai cp v san. Chinh
vy, h i tim mt khoa hc x hi ngoai x hi, ly tai ba ca nhn thay th
cho hoat ng x hi, ly nhng iu tng tng chu quan thay th cho nhng
iu kin lich s cu th, em mt x hi hoan thin, hoan m h cu t trong t
21
22

S dd trang 89, 90.

S dd trang 93.

30

duy chup ln x hi hin tai. Nhng nghi, nhng bin phap cua h d v ai
cng ch la c m.
+ Khi phong trao u tranh cua giai cp v san mi bt u thi h la
nhng nha cach mang xt v nhiu phng din. Nhng khi phong trao u
tranh cua giai cp v san chng giai cp t san tr nn quyt lit thi cac mn
cua h tr thanh nhng k thng thai rm mt cach c h thng, nhng k bao
thu va phan ng. Chng han tng phai R-bet -oen chng lai phong trao Hin
Chng Anh, tng phai Sac-l Phu-ri- chng lai phai Cai cach Phap...
6. Chng 4: Thi ca nhng ngi cng san i vi cc ang i
lp.
Trong chng nay hai ng khng inh lp trng kin inh cua ang
Cng san v nhng vn chin lc va sach lc mm do cua ang i vi
cac ang X hi-Dn chu T san hoc Tiu t san ang i lp vi cac th lc
phan ng cm quyn cac nc Phap, Thu S, c, Ba Lan... lc by gi.
y th hin t tng cach mang khng ngng, c ngha ch ao chin lc
i vi phong trao cng san va cng nhn quc t va la kim ch nam soi sang
con ng tin ln chu ngha x hi cac nc c trinh chm phat trin v
kinh t:
- Tuyn ngn cua ang Cng san khng inh: Nhng ngi cng san
chin u cho nhng muc ich va nhng li ich trc mt cua giai cp v san,
nhng ng thi trong phong trao hin tai h cng bao v va ai biu cho tng
lai cua phong trao.
- Trong khi lin hp vi cac ang phai chng lai th lc phan ng
ang thng tri nhng ngi cng san vn gianh cho minh quyn ph phan nhng
li ni sung, nhng ao tng va khng gi pht nao ang Cng san lai qun
gy cho cng nhn mt thc sang sut va r rang v s i khang kich lit
gia giai cp t san va giai cp v san 23, sau khi thanh toan xong cac th lc
phan ng thng tri la c th tin hanh ngay cuc u tranh chng giai cp t
san.
- Muc ich cua nhng ngi cng san ch c th at c bng cach dng
bao lc lt toan b trt t x hi hin c. Trong cuc cach mang y, nhng
ngi v san khng mt gi ht ngoai nhng xing xich tri buc h. Trong cuc
cach mang y h gianh c ca mt th gii v minh.
IV KT LUN
V SN TT C CAC NC ON KT LI. Kt lun y nim
tin va khu hiu chin u y sc manh cua Tuyn ngn cua ang Cng san
lun vang ln nh hi kn xung trn cua giai cp v san trn toan th gii trong
cuc u tranh anh chu ngha t ban vi thng li cua chu ngha cng san.
23

S dd trang 100.

31

Tac phm Tuyn ngn cua ang Cng san la tac phm u tin trong s
cac tac phm kinh in cua chu ngha Mac-Lnin ma sinh vin cn phai c
nghin cu mt cach hoan chnh va su sc theo quyt inh s 472-Q ngay 20
thang 05 nm 1985 cua B ai hc va Trung hc chuyn nghip (Nay la B GD
va T).
Ngay 18 thang 03 nm 1848 tac phm nay c xut ban bng nhiu
th ting, cho n nay trn th gii n c tai ban trn 150 ln. T nhng
nm 1929 - 1930 n c cac chin s cng san Vit Nam chuyn tay nhau
nghin cu, k ca trong hoan canh bi Phap giam cm, va n nay n c tai
ban Vit Nam ln th 15. T tng chu ao va nhng nguyn l c ban cua
chu ngha cng san khoa hc cua Tuyn ngn cua ang Cng san lun la b
uc soi ng, la kim ch nam hanh ng, bao am cho s nghip cach mang
cua nhn dn Vit Nam di s lnh ao sang sut cua ang Cng san Vit
Nam lun i t thng li nay n thng li khac. Trong s nghip i mi hin
nay, vic nghin cu va nm vng nhng nguyn l c ban cua chu ngha cng
san cua Tuyn ngn cua ang Cng san c ngha thit thc, quan trng, gp
phn nng cao trinh t duy khoa hc, trinh giac ng x hi chu ngha va
trinh t giac chp hanh cac ng li chinh sach cua ang.
Khi nghin cu Tuyn ngn cua ang Cng san cn nm vng hoan
canh ra i, nhng t tng c ban, nhng nguyn l c ban cua chu ngha cng
san khoa hc c C.Mac va Ph.ngghen trinh bay trong tuyn ngn soi
ng cho nhn thc khoa hc va phng phap t duy cua minh. Khng thn bi
hoa n, khng coi nhng nguyn l la nhng tin iu bt di bt dich ri mang
khun mu chup ln hin tai bt chp mi s i thay cua hoan canh lich s.
Mt khac t nhng t tng c ban va nhng nguyn l c ban cua chu ngha
cng san khoa hc trong Tuyn ngn cua ang Cng san ma xem xt s vn
ng cua n Vit Nam va trn th gii. Trn c s hiu r hn gia tri ch
ao cua Tuyn ngn cua ang Cng san, khng inh s ng n, sang tao
cua cach mang Vit Nam trong Lun cng cua ang nm 1930 va cac Nghi
quyt ai hi ai biu toan quc cua ang, nng cao trinh t giac chp hanh
cac ng li, chinh sach cua ang.
Cu hi n tp:
1Hoan canh ra i va ngha cua tac phm Tuyn ngn cua ang
Cng san?
2-

Nhng ni dung c ban cua tac phm Tuyn ngn cua ang Cng

san?
3Nhng ni dung c ban cua chng T san va V san cua tac
phm Tuyn ngn cua ang Cng san?
4Nhng ni dung c ban cua chng Nhng ngi v san va nhng
ngi cng san cua tac phm Tuyn ngn cua ang Cng san?
32

5Nu va phn tich nhng ni dung c ban va ngha cua chng

Vn hc x hi chu ngha va cng san chu ngha cua tac phm Tuyn ngn
cua ang Cng san?
GII THIU TAC PHM LUDWIG FEUER BACH - S CAO
CHUNG CA TRIT HOC C IN C CA F.ENGHEN
I.

Hoan canh ra i va ngha ca tc phm.

- Tac phm Ludwig Feuerbach - s cao chung cua trit hc c in c

c F.Enghen vit vao nm 1886, nhn vic ban bin tp tap chi Neue
Zeit nghi ng vit bai ph binh cun sach cua Starcke ni v Ludwig
Feuerbach. Nhng trong tac phm nay F.Enghen khng tp trung ph phan cun
sach cua Starcke, ma trinh bay mt cach khai quat, c h thng quan h cua ng
va C.Mac vi cac trit thuyt cua Heghen va Ludwig Feuerbach, vach ra bc
chuyn bin cach mang trong lnh vc trit hc do C.Mac va F.Enghen thc
hin.
- Tac phm nay la mt cn thit, do lc nay c, trit hc c in ang
sng lai di nhiu hinh thc khac nhau.
- y la tac phm quan trng nht trong kho tang l lun trit hc MacLnin. N trinh bay mt cach c h thng nhng quan im c ban cua trit hc
Mac. Theo Lnin, y la mt trong nhng cun sach gi u ging cua cng
nhn giac ng.
II.

B cc ca tc phm.

Tac phm nay hin c ng trong Tuyn tp C.Mac va F.Enghen - Tp

VI - Nha xut ban S Tht - Ha Ni 1984 - Trang 353 - 422 va c ng trong
C.Mac va F.Enghen toan tp - Tp 21 - Trang 259 - 307.
Tac phm gm Li ta vit nm 1888 va bn phn c phn b nh sau:
- Li ta 1888 t trang 357 n 359.
- Phn I .... t trang 360 n 372.
- Phn II .... t trang 372 n trang 386.
- Phn III ... t trang 386 n trang 397.
- Phn IV ... t trang 397 n trang 422.
III.

Nhng ni dung c ban ca tc phm.

1- Li ta vit nm 1888.
F.Enghen nu ra s cn thit phai vit tac phm Ludwig Feuerbach s
cao chung cua trit hc c in c, trinh bay mt cach vn tt c h thng
quan h cua C.Mac va F.Enghen vi trit hc cua Heghen (xut phat va oan
33

tuyt vi n nh th nao?) va trit hc cua Ludwig Feuerbach (anh hng ln

th hai sau Heghen).
F.Enghen vit: Trong bai ta quyn Gp phn ph phn chnh tr kinh t
hc xut ban Bc-linh nm 1859, Mac k lai vic nm 1845 B-ru-xen, hai
chng ti quyt inh nh th nao cng nhau xy dng quan im cua hai
chng ti (tc la quan nim duy vt lich s, chu yu do Mac nu ln) i lp
vi quan im t tng cua trit hc c; thc ra lam nh th la thanh toan
nhn thc trit hc cua chng ti trc kia. inh c thc hin di
hinh thc ph phan nn trit hc sau Hghen. Ban thao gm hai quyn day theo
kh giy gp lam 8, nm trong tay nha xut ban Ve-spha-li t lu, nhng
lc ngi ta lai bao cho chng ti bit rng tinh hinh thay i nn khng
th in c. Chng ti cang sn sang ban thao cho chut ph phan bng
cach gm nhm, nht la vi chng ti at c muc ich chu yu tc la giai
thich c r vn cho ban thn minh
T n nay, hn bn mi nm hin nay Mac qua i, Mac cng
nh ti, khng ln nao c dip tr lai vn na. V thai cua chng ti i
vi Hghen, chng ti phat biu nhiu ln, nhng khng ch nao chng ti
lam c mt cach y u ca. Cn v Ph Bach, ngi ma tuy v mt nao , la
cai khu trung gian gia trit hc Hghen vi l lun cua chng ti, thi chng ti
cha h bao gi tr lai ni n ca.
Trong thi gian , th gii quan cua Mac c nhiu ngi tan thanh
xa ngoai bin gii nc c va chu u, va bng tt ca cac ngn ng vn hc
trn th gii. Mt khac nc ngoai, c bit la Anh va cac nc Scan-ina-v, nn trit hc c in c hin nay ang sng lai bng mt cach nao .
Va hinh nh ngay ca c, ngi ta bt u chan mn xp chit trung
ngho nan ma ngi ta vn em cung cp trong cac trng ai hc di nhn
hiu trit hc.
Do hoan canh , ti cang thy la n lc cn phai trinh bay vn tt va
c h thng thai cua chng ti i vi trit hc cua Hghen, tc la trinh bay
vic chng ti xut phat t trit hc cua Hghen nh th nao va chng ti
oan tuyt vi n ra lam sao. Va chng ti cng cn phai tha nhn y u rng
trong thi k y bo t cua chng ti, Ph-bach anh hng n chng ti
nhiu hn bt c mt nha trit hc nao khac sau Hghen; la mn n danh d
ma chng ti vn cha tra c. Bi th, ti vui lng nhn li cua ban bin tp
tap chi Neue Zeit (Thi Mi) vit bai ph binh cun sach cua Stac-c ni v
Ph-bach. Bai cua ti vit, ng trong cac s 4 va 5 cua t tap chi ni trn, ra
nm 1886, nay xut ban thanh sach sau khi c ti xem lai.24
Theo F.Enghen thi tac phm in thang 2 nm 1888 la ban inh chinh b
sung ban thao ng bao nm 1886. y la s k tha va phat trin ban thao
24

ng-ghen - Lut vich Ph bach s cao chung cua trit hc c in c -Nha xut ban S Tht - Ha Ni 1969 Trang 5,6,7.

34

1845 - 1846 va bt k cua C.Mac v 11 lun cng cua Ludwig Feuerbach

(Xem phn phu luc cua tac phm trang 81 n 85 hoc trong Tuyn tp C.Mac
va F.Enghen - Tp I - Trang 252-258)
2- Phn I.
Trong phn nay F.Enghen anh gia nhng cng hin cua Heghen v s
phat trin trit hc ng thi ch ra nhng mu thun trong trit hc Heghen va
vai tr cua chu ngha duy vt cua Ludwig Feuerbach.
- Tinh cach mang cua trit hc Heghen la: N giang mt n chi mang
vao quan nim v ich cui cng tuyt i cua t tng va hoat ng cua con
ngi. Theo Heghen, chn l ma trit hc c nhim vu phai nhn thc gi y
khng cn la tp hp nhng nguyn l giao iu c sn con ngi hc thuc
lng khi tim ra c. T Heghen, chn l la chn l nm trong qua trinh nhn
thc, trong s phat trin lich s lu dai cua khoa hc ang tin t trinh hiu
bit thp ln trinh hiu bit cao hn, nhng khng bao gi khng cn cai gi
lam.
iu nay khng ch xay ra trong nhn thc ma cn xay ra trong mi lnh
vc. Trong lich s cng khng bao gi at n trang thai tn cng hoan thin
hoan toan l tng cua loai ngi. Mi giai oan lich s u la tt yu, va do
la chinh ang trong thi ai va trong nhng iu kin san sinh ra n, song
trong nhng iu kin mi ang phat trin cao hn n s tr nn khng c gia tri
va khng chinh ang. Vi phng phap bin chng khng c cai gi la ti hu, la
tuyt i, la thing ling ca. N ch ra tinh qua cua mi s vt va trong mi
s vt i vi n. Khng c cai gi tn tai ngoai qua trinh khng ngng cua s
hinh thanh va cua s tiu vong, cua s tin trin v cng tn t thp n cao ma
ban thn n cng ch la s phan anh n thun qua trinh vao trong b c ang
t duy.
F.Enghen vit: Nhng ngha chn thc, va tinh cht cach mang cua
trit hc Hghen ( y chng ta phai gii han trong vic khao sat trit hc
Hghen coi nh la s kt thc cua s phat trin trit hc t Can t ti nay),
chinh la ch n vnh vin chm dt mi quan nim v tinh cht cui cng
cua nhng kt qua cua nhng t tng va hanh ng cua con ngi. Theo
Hghen, chn l ma trit hc phai nhn thc, khng cn la s gom gp nhng
nguyn l giao iu c sn, nhng nguyn l ma ngi ta ch c vic hc
thuc lng, mt khi tim ra n; t nay chn l nm trong ban thn qua trinh
nhn thc, trong s phat trin lich s lu dai cua khoa hc ang tin t trinh
hiu bit thp ln trinh hiu bit cao hn, song khng bao gi lai i n ch
do tim ra c cai gi la chn l tuyt i nn khoa hc khng cn c th tin xa
hn c na, khng cn gi ma lam na ngoai vic khoanh tay ng ngm mt
cach kinh ngac cai chn l tuyt i tim ra c. iu xay ra trong nhn
thc trit hc cng nh trong mi nhn thc khac va ca trong lnh vc hoat ng
thc tin na. Khng hn gi nhn thc, lich s cng khng bao gi c th at ti
35

mt s hoan thanh cui cng trong mt trang thai l tng toan thin toan m
cua loai ngi; mt x hi toan thin toan m, mt nha nc toan thin toan m,
la nhng cai c th tn tai trong s tng tng ma thi; trai lai, tt ca nhng
ch x hi ni tip nhau trong lich s ch la nhng giai oan tam thi trong
s phat trin v cng tn cua x hi loai ngi i t thp ln cao. Mi giai oan
u la tt yu, va do c l do tn tai trong thi ai va trong nhng iu kin
ma n ra i; song trc nhng iu kin mi, cao hn, nhng iu kin ang
dn dn phat trin ngay trong lng cua n, n s tr nn khng vng chc va
mt ht l do tn tai cua n; n buc phai nhng ch cho giai oan cao hn,
giai oan nay n lt n cng s i n ch suy tan va dit vong.25
- Tinh han ch cua trit hc Heghen la mt h thng trit hc duy tm bao
thu, giao iu. H thng mu thun gay gt vi php bin chng. Theo
Heghen, nim tuyt i t tha ha thanh t nhin, sau lai tr v vi ban
thn n trong tinh thn - tc trong t duy va lich s. nh cao cua phat trin la
nhn loai nhn thc c nim tuyt i y. nh cao y at c trong
trit hc cua Heghen. Tc trit hc cua Heghen u la nhng chn l tuyt i.
Theo Heghen s phat trin x hi at n im tn cng trong chinh th qun
chu ai nghi da trn nhng ng cp x hi.
Nhng kt lun cua Heghen lam cho h thng trit hc cua ng
hoan toan mu thun vi phng phap bin chng cua chinh ng. Trit hc cua
ng, mt cach mang cua hc thuyt Hghen bi bp bi s trng thanh
qua kh cua mt bao thu cua n. Theo F.Enghen thi han ch cua Hghen la do
Hghen cha thoat khi cai ui phi-li-xtanh (con ngi tm thng, dung tuc),
Hghen la mt Giuy-pi-te (ngi tai gii phi thng vi nh tng thn Giuy-pite -lanh-p - mt trong bay k quan cua th gii) nhng khng bao gi trt
b c tinh cht phi-li-stanh. C ngha la khng th bt Hghen lam cai iu
ma ng thi Hghen cha t ra.
F.Enghen vit: D cho Hghen nhn manh, nht la trong cun Lgic
hc cua ng rng chn l vnh vin chng qua ch la ban thn qua trinh lgic, va
do , la ban thn qua trinh lich s, nhng Hghen lai buc phai gan cho qua
trinh y mt im tn cng, chinh la vi ng ta phai kt thc h thng cua ng
bng mt cai gi. Trong quyn Lgic hc, ng ta lai c th lam cho im tn cng
thanh mt im bt u vi y, cai im tn cng tc la nim tuyt i -
nim s d tuyt i, ch la vi ng ta tuyt i khng bit ni gi v n ca, t tha hoa i (tc la chuyn hoa) thanh t nhin, va v sau tr lai v vi ban
thn n trong tinh thn, tc la trong t duy va trong lich s. Nhng im tn
cng toan b trit hc, mun quay tr lai im bt u nh th thi ch c mt
bin phap duy nht: tc la phai gia inh rng im tn cng cua lich s la ch:
Nhn loai at ti chinh s nhn thc nim tuyt i y va tuyn b rng s
nhn thc y v nim tuyt i at c trong trit hc cua Hghen. Song
25

S d trang 12, 13.

36

nh th c ngha la tuyn b rng toan b ni dung giao iu cua h thng

Hghen u la chn l tuyt i va nh th la trai vi phng phap bin chng
cua ng ta, phng phap a pha mi cai gi c tinh cht giao iu. Nh th c
ngha la bp nght mt cach mang cua hc thuyt Hghen di sc nng bao thu
ang phat trin qua mc, - va khng nhng trong lnh vc nhn thc trit hc
ma ca trong thc tin lich s na.26
- F.Enghen cng ch ra chinh mu thun dn n s phn lit trong
hc phai Heghen, nht la khi tn giao va chinh tri tr nn vn c ngha thc
tin. Ai coi trng h thng trit hc cua Heghen, h la bao thu ca v tn giao va
chinh tri (phai Heghen gia, phai hu). Ai coi trng phng phap cua Heghen, thi
v tn giao va chinh tri, h c coi la phai i lp cc oan (phai Heghen tr,
phai ta). Chinh s phn lit nay dn n s tan r cua hc phai Hghen.
F.Enghen vit: Nh chng ta thy, xt toan b, hc thuyt cua Hghen
lai mt khoang rt rng cho cac quan im ang phai thc tin ht sc khac
nhau. Nhng trong sinh hoat l lun nc c hi y, trc ht c hai vic c
ngha thc tin: tn giao va chinh tri. Ngi nao bam vao h thng cua
Hghen thi ngi c th la kha bao thu trong mi lnh vc , cn ngi nao
cho phng phap bin chng la chu yu, thi ngi v chinh tri cng nh tn
giao, c th thuc vao phai phan i cc oan nht. Mc du thng kha nhiu
nhng cn gin c tinh cht cach mang trong cac tac phm cua ng, song ni
chung thi ban thn Hghen thi hinh nh cng nga v phia bao thu nhiu hn. So
vi phng phap cua ng, thi h thng cua ng chng lam cho ng phai bt
t tng cua ng lam vic gian kh nhiu hn sao? n cui khoang 1830
- 1840 s phn lit trong hc phai Hghen ngay cang tr nn r rt.27
- F.Enghen cng ch ra s tan r cua hc phai Heghen tt yu dn n
bc phat trin mi v trit hc. Chinh thc tin u tranh chng tn giao ma
ng ao ngi cua phai Heghen tr tr v vi chu ngha duy vt Anh - Phap
va xung t vi hc phai cua h.
F.Enghen vit: Chng ta s khng ni chi tit v phng din y cua qua
trinh tan r cua hc phai Hghen. i vi chng ta, iu quan trng hn la iu
sau y: nhng yu cu cua thc tin cua cuc u tranh cua h chng tn giao
hin c ko nhiu ngi kin quyt nht trong s ng nhng ngi Hghen
tr tr v vi chu ngha duy vt Anh - Phap. Va y, h i n ch xung t
vi h thng cua hc phai h. Trong khi chu ngha duy vt coi t nhin la cai
hin thc duy nht, thi trong h thng Hghen, t nhin ch la s tha hoa cua
nim tuyt i, c th ni la s tha hoa cua nim tuyt i; v lun th nao,
y t duy va san phm t tng cua n, tc nim cng la yu t c trc,

26
27

S d trang 14, 15.

S d trang 19.

37

cn t nhin la cai phat sinh, tn tai c ch la do nim ha minh xung n

mc . Va phai Hghen tr lng tng trong cai vng mu thun y.28
- Trong bc phat trin mi cua chu ngha duy vt, F.Enghen anh gia cao
vai tr cua Ludwig Feuerbach. ng ch ra, trong lc phai Heghen tan r thi tac
phm Ban cht ao C c ra i. Ludwig Feuerbach giang mt n pha
tan ngay mu thun trn, a chu ngha duy vt v lai ngi vua. Trong tac phm
nay, Ludwig Feuerbach ch ra t nhin tn tai c lp i vi trit hc. N la
c s trn , con ngi - san phm cua t nhin - sinh trng. Ngoai t
nhin va con ngi ra khng cn gi na ca. Nhng tao vt cao siu do tri tng
tng tn giao tao ra ch la phan anh h ao cua thc th chng ta ma thi.
F.Enghen cng ch ra mt s thiu st cua tac phm nay la ch, Ludwig
Feuerbach thn thanh ha tinh yu mt cach thai qua. F.Enghen vit: Thm
chi ca nhng khuyt im trong tac phm cua Ph bach, hi y, cng lam tng
thm anh hng cua sach . Li vit vn hoa va thm chi i ch cu k
am bao cho tp sach c c nhiu ngi c, va bt lun nh th nao, n cng
em lai mt s khoan khoai nh nhang sau nhiu nm thng tri cua chu ngha
Hghen tru tng va ti tm. Ngi ta cng c th ni nh vy v s thn
thanh hoa tinh yu mt cach thai qua. C th tha th cho s thn thanh hoa nay mc du khng th bin h cho n - coi nh la mt s phan ng chng lai s
chuyn ch cua t duy thun tu tr thanh hoan toan khng th dung nap
c na. Song chng ta khng nn qun rng chu ngha x hi chn chinh
bam ly ca hai nhc im cua Ph bach, chu ngha x hi nay lan truyn,
nh mt bnh dich, t nm 1844, trong gii c hc thc c n dng nhng
cu ni vn hoa thay th cho s nghin cu khoa hc, dng s giai phng loai
ngi bng tinh yu thay th cho s giai phng giai cp v san bng con
ng cai tao nn san xut v mt kinh t - Tm lai n chim m trong
nhng li vn kha va nhng li ni sung sc mi tinh cam. Cac G-ruyn la
ai biu in hinh nht cho khuynh hng .29
3- Phn II.
Phn nay F.Enghen tp trung ni v vn c ban cua trit hc va nhng
han ch cua trit hc duy vt th k XVIII va cua trit hc cua Ludwig
Feuerbach.
- Trong tac phm nay, ln u tin F.Enghen nu ra vn c ban cua trit
hc. ng ni: Vn c ban ln nht cua mi trit hc, c bit la trit hc
hin ai la vn quan h gia t duy va tn tai30, gia tinh thn vi t nhin.
Vn c ban cua trit hc c hai mt. Mt th nht la xem xt gia tinh
thn va t nhin cai nao c trc cai nao c sau, cai nao quyt inh cai nao? Tu
thuc cu tra li cua cac nha trit hc i vi mt th nht ma trit hc chia
28

S d trang 21.
S d trang 22.
30
S d trang 23.
29

38

thanh hai trao lu c ban duy vt va duy tm. Mt th hai la giai quyt v nhn
thc lun, cac nha trit hc tranh lun vi nhau v vic con ngi c kha nng
nhn thc th gii khng? Theo ngn ng trit hc n c gi la tinh ng nht
gia t duy va tn tai. mt nay trit hc cng chia thanh hai trao lu chinh
la kha tri va bt kha tri.
- mt nay Heghen la kha tri nhng trn lp trng cua chu ngha duy
tm. Trong s cac nha trit hc bt kha tri hin ai (hoc chi it tha nhn con
ngi khng th nhn thc mt cach y u v th gii) phai k n Hume va
Kant. F.Enghen khng inh rng s bac b anh thp cac trit hc y, cng nh
cac trit hc khac la thc tin - thc nghim va cng nghip. Nu chng ta c
th chng minh c rng quan nim cua chng ta v mt hin tng nao
cua t nhin la chinh xac, bng cach t chng ta ch ta ra hin tng y, bng
cach san sinh ra n t nhng iu kin cua n, va hn na cn bt n phai phuc
vu muc ich cua chng ta, thi s khng cn na cai vt t n khng th nm
c cua Can-t. Nhng cht ha hc c tao ra trong cac c th thc vt va
ng vt vn cn la nhng vt t n mi cho n khi khoa hc hoa hc hu c
bt u ch tao ra cac cht y ht th nay n th khac, do ma vt t n tr
thanh vt cho ta, t nh cht nhum cua cy thin thao la cht a-li-da-rin, hin
nay chng ta khng cn ly r cy thin thao trng ngoai rung ng na, ma
ly mt cach gian n hn va r tin hn t trong cht hc-in cua than a..31
- Trong khi ch ra s nhm ln cua Ludwig Feuerbach v chu ngha duy
vt vi cac hinh thc cu th cua n, F.Enghen ch ra chu ngha duy vt trai
qua mt loat giai oan phat trin. Mi ln c mt phat minh vt thi ai thi chu
ngha duy vt lai phai thay i hinh thc cua n. Nhng cng ging nh chu
ngha duy tm, chu ngha duy vt tri qua mt loat nhng giai oan phat
trin. Mi ln c mt phat minh vach thi ai ngay ca trong khoa hc t nhin,
thi chu ngha duy vt khng tranh khi phai thay i hinh thc cua n. Va t khi
ca n lich s cng c giai thich theo quan im duy vt chu ngha thi y
cng m ra mt con ng mi cho s phat trin cua chu ngha duy vt.32
- Theo F.Enghen chu ngha duy vt th k XVIII c nhng han ch sau:
+ th k XVIII, vi ch c vt l c hc cua Niutn la phat trin
nht, nn tinh cht cua chu ngha duy vt giai oan nay chu yu la tinh cht may
mc. Cac nha trit hc giai thich cac qua trinh t nhin cng nh x hi u theo
nhng quy lut cua c hc. iu nay sau nay trit hc t san hin ai ch ra h
u la duy l, cng nhc khng linh hoat, khng hin sinh. i vi con mt cac
nha duy vt hi th k XVIII, thi ngi la mt b may, cng nh -cac-t
cho ng vt la mt cai may. Vic chuyn em ap dung thc o cua c hc vao
cac qua trinh c tinh cht hoa hc va hu c - trong lnh vc cac qua trinh ,
nhng quy lut c gii tuy vn cn tac dung, nhng la th yu bn canh cac quy
31
32

S d trang 27.
S d trang 30, 31.

39

lut khac, cao hn - tao ra tinh han ch c hu u tin, nhng hi khng

th tranh khi c cua chu ngha duy vt c in Phap.33
+ Tng ng vi trinh phat trin cua khoa hc t nhin giai
oan nay va ph hp vi phng phap siu hinh lun quan nim vn ng din
ra theo vng trn, lp lai ch khng c phat trin i ln la l lun cua chu ngha
duy vt th k XVIII. Tc la chu ngha duy vt th k XVIII xut phat t ch
khng hiu th gii la mt qua trinh, khng hiu vt cht trong qua trinh phat
trin lich s ma ch quan nim vn ng cua th gii din ra theo vng trn, lp
lai ch khng phat trin tin ln. Tinh han ch c hu th hai cua chu ngha
duy vt y la ch khng th hiu c th gii la mt qua trinh, la vt cht
trong qua trinh phat trin lich s khng ngng. iu ph hp vi trang thai
cua khoa hc t nhin hi , va ph hp vi phng phap t duy trit hc siu
hinh, ngha la phan bin chng, c lin quan vi trang thai y. Hi y ngi ta
cng bit rng t nhin vao mt trang thai vn ng vnh vin. Song theo
quan nim hi y, thi vn ng lai vnh vin chay quanh trong cng mt vng
trn va nh th la bao gi cng ng mt ch, s vn ng bao gi cng
dn ti nhng kt qua nh nhau.34
- anh gia cao lp trng duy vt cua Ludwig Feuerbach ch, ng ta
tha nhn nim tuyt i cua Heghen khng phai la cai gi khac ma ch la tan
d h ao cua lng tin vao mt ngi sang tao siu pham; Rng th gii vt cht
chng ta cam thy c bng giac quan - th gii ma con ngi cng phu thuc
vao - la hin thc duy nht; thc cng nh t duy ch la san phm cua mt
khi quan vt cht nhuc th la b c ngi; Vt cht khng la san phm cua tinh
thn ma chinh tinh thn mi la san phm ti cao cua vt cht. Nhng ng thi
F.Enghen cng ch ra nhng han ch trong trit hc Ludwig Feuerbach:
+ Thi Ludwig Feuerbach c ba phat hin v ai: Hc thuyt v
t bao; Hc thuyt chuyn hoa nng lng va Hc thuyt tin hoa mang tn
Darwin, nhng do sng nng thn nn trit hc Ludwig Feuerbach vn siu
hinh may mc, vn khng trt b c tinh cht phin din cua chu ngha duy
vt Phap. anh rng Ludwig Feuerbach sng trong thi k c ba phat hin
quan trng nht: phat hin v t bao, chuyn hoa nng lng va tin hoa lun
mang tn ac-uyn. Song sng c quanh thn qu, thi nha trit hc lam th nao
c th theo di nhng tin b cua khoa hc mt cach y u c th anh gia
ng nhng phat hin ma ngay ca ban thn nhng nha khoa hc t nhin lc
cng mt phn cn ang tranh ci, mt phn cha bit li dung mt cach thich
ang? Li ch tai trt t tham hai c hi , do trt t nay ma gh giao s
trit hc u do bn l s cn theo chu ngha chit trung chim oat mt ca, cn
Ludwig Feuerbach la ngi vt tt ca nhng bn ca mt tri mt vc thi
buc phai nng dn hoa va sng lun qun trong mt xm lang nh. Nu quan
nim lich s v t nhin, t nay, tr thanh c th c c va tr b c
33
34

S d trang 31.
S d trang 32 -33.

40

tt ca gi la phin din trong chu ngha duy vt Phap, nhng Ludwig Feuerbach
vn khng hp thu c, thi nh th khng phai la li tai Ludwig Feuerbach.35
+ F.Enghen cho rng, do sng c c nng thn Ludwig
Feuerbach nn ra cac t tng t cai u c n cua minh bi rang buc bi
si dy duy tm c truyn. Ti hoan toan nht tri vi cac nha duy vt chu
ngha, khi i li lai sau, nhng khi tin ln trc, thi ti khng nht tri vi h
na. Chinh y, trong lnh vc x hi ban thn Ludwig Feuerbach khng
tin ln c va khng vt qua c quan im cua chinh minh hi nm 1840
hay 1841. Trit hc cua Ludwig Feuerbach cc k duy tm trong lnh vc x
hi, mc d ng ta hoan toan ng khi cho rng: chu ngha duy vt cua ch
ring khoa hc t nhin mi la c s cua toa kin trc tri thc nhn loai, nhng
cha phai la ban thn toa kin trc 36. iu nay theo F.Enghen thi li cng do
cuc i c lp cua ng ma ra. Do cuc i c lp nay ma Ludwig Feuerbach
xt v tinh tinh la mt ngi cn c s giao thip x hi hn bt c nha trit hc
nao khac, buc phai sang tao ra nhng t tng cua minh trong canh sng hoan
toan c tich, ch khng phai trong s cng tac hoc trong s u tranh vi
nhng ngi ngang tai ngang sc vi ng.
4- Phn III.
Trong phn nay F.Enghen vach ra nhng biu hin duy tm cua Ludwig
Feuerbach khi xem xt cac hin tng x hi. F.Enghen vit: Khi chng ta
nghin cu ti trit hc tn giao va lun l hc cua Ludwig Feuerbach, thi chng
ta mi thy r rang chu ngha duy tm thc s cua ng ta.
- F.Enghen ch ra Ludwig Feuerbach hoan toan khng mun xoa b tn
giao ma mun hoan thin tn giao.
Ludwig Feuerbach, tn giao la mi lin h thng yu gia ngi vi
ngi. Mi quan h nay, cho n nay vn i tim chn l cua n trong s phan
anh huyn ao cua hin thc ( s trung gian cua mt ng thn hay nhiu ng
thn, tc la nhng hinh anh huyn ao cua cac thuc tinh cua con ngi), nhng
nay tim c chn l y mt cach trc tip khng cn trung gian - la tinh
yu gia ti va anh. Chinh th, trong trit hc Ludwig Feuerbach thi cui cng
tinh yu nam n la mt trong nhng hinh thc cao nht cua vic thc hanh tn
giao mi cua ng.
y tinh duy tm trong trit hc Ludwig Feuerbach la ch, ng ta xt
cac quan h tinh cam gia ngi vi ngi nh tinh yu nam n, tinh ban v.v
khng nh n vn c, ma cho rng nhng quan h y ch c gia tri y u khi
ngi ta em lai cho chng s tn phong ti cao bng cai tn la tn giao. Tc
Ludwig Feuerbach chu yu khng phai la quan h gia ngi vi ngi tn tai,
ma nhng quan h y phai c coi la mt th tn giao mi chn chinh. ng ta
35
36

S d trang 34.
S d trang 34, 35.

41

 ln ln thut ng tn giao theo ngha ang dng vi ngha gc cua n, ng

ta mun xy dng mt tn giao chn chinh trn c s nhng quan im duy vt
chu ngha v t nhin - Tuyt i hoa va cao vai tr cua t nhin (iu nay la
khng th lam c). F.Enghen vit: Chu ngha duy tm cua Ludwig Feuerbach
la ch ng ta khng xem xt cac quan h da trn cam tinh i vi nhau gia
ngi va ngi nh tinh yu, tinh ban, lng thng xt, lng hy sinh v.v ch dn
gian theo cai ngha vn c cua chng khng lin quan n k c v mt tn giao
c bit nao ma chinh Ludwig Feuerbach cng cho la thuc v d vng. Trai
lai Ludwig Feuerbach cho rng nhng quan h y ch c gia tri y u, khi nao
ngi ta thn thanh hoa n bng danh t tn giao. i vi ng ta, iu chu
yu khng phai ch nhng quan h thun tu gia ngi vi ngi tn tai, ma
la ch nhng quan h y phai c coi la mt th tn giao mi, chn tht. ng
ng tha nhn quan h y c gia tri y u khi nao ngi ta ng vao mt
cai con du tn giao.37
- Chu ngha duy tm cua Ludwig Feuerbach cng l r khi ng ta khng
inh cac thi ai cua loai ngi ch khac nhau bi nhng thay i v phng
din tn giao. y la mt khng inh hoan toan sai lm cua Ludwig Feuerbach.
Theo F.Enghen, tht ra ch c th ni n nhng bc ngot lich s ln c
km theo nhng s thay i v tn giao khi ni n ba tn giao ln cua th gii
la Pht giao, Cng giao va Hi giao tn tai cho n ngay nay. Khng th giai
thich nhng bc ngot lich s bng trai tim con ngi va nhu cu tn giao cua
con ngi nh Ludwig Feuerbach tng, ma phai giai thich lich s bng chinh
s vn ng va phat trin bn trong cua lich s. S phat trin va nhng bc
ngot cua lich s bi quyt inh bi s phat trin cua lc lng san xut va n
quyt inh s giai thich trai tim va nhu cu tn giao cua con ngi.
F.Enghen vit: Vic Ludwig Feuerbach qua quyt rng cac thi k cua
loai ngi ch khac nhau ch thay iv phng din tn giao la mt iu
qua quyt hoan toan khng ng. Nhng bc ngot lich s ln c km theo
nhng s thay i v phng din tn giao, ch trong chng mc ngi ta ni
n ba tn giao ln trn th gii tn tai cho n ngay nay: ao Pht, ao
Thin Cha, ao Hi. Nhng tn giao c phat sinh ra mt cach t phat trong cac
b lac va dn tc xa kia, khng h c tinh cht tuyn truyn va mt ht sc
khang mt khi nn c lp cua cac b lac va cac dn tc bi pha b... Ch c
i vi cac tn giao th gii y, xut hin mt cach it nhiu gia tao, va nht la
ao Thin Cha va ao Hi, thi chng ta mi c th ni rng nhng cuc vn
ng lich s rng ln c mang mau sc tn giao.38
- F.Enghen cng ch ra duy tm cua Ludwig Feuerbach trong lnh vc ao
c. ao c hc cua Ludwig Feuerbach qua ngho nan so vi ao c hc cua
Heghen. Trong ao c cua Heghen v hinh thc duy tm bao nhiu thi ni
37
38

S d trang 40.
S d trang 41, 42.

42

dung lai hin thc by nhiu, cn Ludwig Feuerbach thi ngc lai. V hinh
thc Ludwig Feuerbach la ngi hin thc chu ngha, ng ly con ngi lam
im xut phat, nhng ch la con ngi tru tng - con ngi khng gn vi
th gii trong h ang sng. Hc thuyt ao c cua Ludwig Feuerbach la
mt s gt gia ao c cho thich hp vi mi thi k, vi mi dn tc, vi mi
hoan canh. Chinh th, ao c cua Ludwig Feuerbach khng th ap dung c
u ca.
F.Enghen khng inh, trong thc t mi giai cp va ngay ca trong mi
ngh nghip u c ao c ring cua minh. ao c la pham tr lich s, n ra
i rt sm c th ni n ra i gn lin vi s ra i cua con ngi, va n bin
i cng s bin i cua lich s loai ngi. Khng c ao c ng vi mi giai
cp, mi giai oan phat trin cua lich s cng nh khng c ao c ng vi
mi ngi, mi dn tc.
F.Enghen vit: Chng ta hy tm tt lai. L lun v ao c cua Ludwig
Feuerbach, cng ging nh nhng l lun trc n. N c o gt cho thich
hp vi mi thi gian, mi dn tc, mi hoan canh va chinh vi th nn n khng
th ap dung c bt c u va bt c luc nao, va i vi th gii hin thc,
thi n cng bt lc nh cai mnh lnh tuyt i cua Cant vy. Trong thc t mi
mt giai cp va ngay ca mi mt ngh nghip cng u c mt ao c ring
cua minh, ma giai cp hay ngh nghip khng tun theo mi khi thy c
th lam ma khng bi trng phat 39. Song bc i ma Ludwig Feuerbach khng
i, thi d sao cng phai i qua; s sng bai con ngi tru tng, cai hat nhn
cua tn giao mi cua Ludwig Feuerbach tt nhin phai c thay th bng
khoa hc nghin cu nhng con ngi hin thc va s phat trin lich s cua h.
Phat trin thm quan im cua Ludwig Feuerbach, vt qua gii han trit hc
Ludwig Feuerbach, iu C.Mac bt u lam nm 1845 trong tac phm Gia
nh thn thnh.40
5- Phn IV.
Trong phn nay, F.Enghen ni v bc phat trin mi v mt trit hc do
C.Mac va F.Enghen thc hin. F.Enghen ch ra s tan r cua hc phai Heghen
sinh ra nhiu khuynh hng trit hc khac nhau, ma trit hc Ludwig Feuerbach
la mt khuynh hng. La nha trit hc Ludwig Feuerbach dng lai gia
ng: na di la duy vt, na trn la duy tm. ng ta ph phan khng chn
lc va gat b hoan toan Heghen. Ch c C.Mac va F.Enghen mi c thai khoa
hc thc s i vi cac thanh tu trit hc trc va thc hin c mt bc
phat trin mi v trit hc.
Theo F.Enghen, St-rau-x, Bau-e, Stic-ne, Ludwig Feuerbach la nhng
chi phai khac nhau cua trit hc Hghen, trong chng mc h vn khng ri b
ming t trit hc. Sau khi vit tac phm Cuc i ca Gi-su v gio l , St39
40

S d trang 50.
S d trang 51.

43

rau-x ch cn chuyn vit vn chng trit hc va vit lich s giao hi theo

kiu R-nng; Bau-e thi ch lam c mt cai gi ang k trong lnh vc lich s
ngun gc ao Thin Cha; Sticne thi vn ch la mt cua la thi, ngay ca sau
khi Ba-cu-nin em kt hp hn vi P-ru-dng va gi cai kt hp la chu
ngha v chinh phu; ch c Ludwig Feuerbach la nha trit hc kit xut. Nhng
Ludwig Feuerbach khng nhng khng th vt qua gii han cua cai trit hc t
hc xem la khoa hc cua mi khoa hc nay, bay ln trn tt ca cac khoa hc
ring bit va lin h cac khoa hc y lai lam mt khi - i vi Ludwig
Feuerbach, trit hc y vn la cai ban th bt kha xm pham - ma thm chi
Ludwig Feuerbach, vi t cach la nha trit hc dng lai na ng, na
di thi duy vt, nhng na trn thi lai duy tm. Ludwig Feuerbach khng bit
dng v khi ph binh khc phuc Hghen, ma ch n thun gat b Hghen
qua mt bn, coi la v dung, trong khi y thi chinh ng ta cng khng a ra
c iu gi tich cc i lp c vi ni dung phong ph bach khoa cua h
thng Hghen, nu khng phai la ch a ra c mt tn giao hunh hoang v
tinh yu va ao c ngho nan, bt lc.41
Trong phn nay cua tac phm nay, F.Enghen tp trung trinh bay hai vn
cua bc phat trin la: Cai tao php bin chng duy tm cua Heghen thanh bin
chng duy vt; Quan trit quan im duy vt vao lnh vc x hi, nu ra quan
im duy vt v lich s.
- C.Mac v F.Enghen ci to php bin chng duy tm ca Heghen thnh
php bin chng duy vt:
+ F.Enghen ch ra rng, s oan tuyt vi trit hc Heghen la kt qua cua
vic quay tr lai vi quan im chu ngha duy vt. Nhng C.Mac va F.Enghen
khng gat b mt cach n gian trit hc cua Heghen. Hai ng k tha mt
cach mang cua n la php bin chng va ch gat b cai v duy tm thn bi cua
n ma thi.
Heghen, bin chng la s t phat trin cua nim tuyt i. nim
tuyt i khng nhng tn tai vnh vin ma cn la linh hn sinh ng thc s
cua toan th gii hin tn: nim phat trin tr v ban thn n, thng qua
tt ca nhng giai oan chun bi va nhng giai oan nm ngay trong ban
thn nim. nim tuyt i t tha hoa chuyn hoa thanh gii t nhin, trong
khng c thc va hoa trang thanh tinh tt yu t nhin. nim tuyt i
trai qua mt s phat trin mi va cui cng tr lai t thc trong con ngi. T
thc xy dng ban thn minh trong lich s t hinh thai th s ri hoan toan
tr v vi ban thn n ( nim tuyt i) trong trit hc Heghen.
F.Enghen vit: i vi Hghen, s phat trin bin chng biu hin trong
t nhin va trong lich s, tc la mi quan h nhn qua cua s vn ng tin ln
thng qua tt ca nhng giai oan hinh thc ch la nhng bc i thut li tam
41

S d trang 51, 52.

44

thi, t m ra cho minh con ng i t thp ln cao ch la du vt cua s vn

ng t thn cua khai nim, s vn ng nay c din ra vnh vin, khng bit
u nhng bt lun th nao cng c lp vi nhng b c bit suy ngh cua con
ngi. Chinh s xuyn tac c tinh cht t tng h y la cai cn gat b.42
F.Enghen ch ra rng, chng ti lai xem xt ... mt cach duy vt nhng
nim trong u c chng ta, coi la nhng phan anh cua s vt hin thc, ch
khng xem xt nhng s vt cua hin thc la nhng phan anh cua giai oan nay
hay giai oan khac cua " nim tuyt i". Vi th php bin chng c quy
thanh khoa hc v nhng quy lut chung cua s vn ng cua th gii bn ngoai
cng nh cua t duy con ngi. Va khi coi ban thn bin chng cua nim cng
ch la s phan anh c thc cua s vn ng bin chng cua th gii hin thc,
thi php bin chng cua Heghen c t u ln trn.
F.Enghen vit: Sau khi quay tr lai quan im duy vt chu nghi
chng ti lai coi cac khai nim trong u c con ngi la phan anh cua s vt
hin thc, ch khng coi nhng s vt hin thc la nhng phan anh cua giai
oan nay hay giai oan khac cua khai nim tuyt i. Do , php bin chng
c quy thanh khoa hc v cac quy lut vn ng chung cua th gii bn ngoai
cng nh t duy cua loai ngi: Hai loai quy lut thc ra la ng nht nhng
khac nhau trong biu hin cua chng, ch la vi b c loai ngi c th ap dung
nhng quy lut mt cach c thc, cn trong t nhin -va cho n nay phn
ln la ca trong lich s loai ngi - nhng quy lut t m cho minh mt con
ng i, mt cach v thc, di hinh thc tinh tt yu bn ngoai gia mt
chui v cng tn nhng ngu nhin b ngoai. Nh vy, ban thn php bin
chng cua khai nim cng ch tr thanh s phan anh c thc cua vn ng
bin chng cua th gii hin thc. Do php bin chng cua Hghen bi ao
ngc lai, hay ni ng hn, t ch trc kia n ng bng u, by gi ngi
ta t n ng bng chn. Va iu ang ch la khng phai ch c chng ti
mi la nhng ngi phat hin ra php bin chng duy vt chu ngha , cai
ma trong nhiu nm nay vn la mt th cng cu lao ng tt nht cua chng ti
va la mt th v khi sc bn nht cua chng ti, ma mt ngi cng nhn c la
Gi-dp it-x-ghen lai cng phat hin ra n mt cach c lp i vi chng
ti va ca i vi Hghen na.43
+ F.Enghen nhn manh ni dung c ban cua php bin chng la: Khng
coi th gii la mt t hp cua nhng s vt, hin tng hoan thanh ma la mt
t hp nhng qua trinh, trong cac s vt, hin tng cng nh cac phan anh
t tng cua n vao u c chng ta u trai qua mt s bin i khng ngng
(hinh thanh, phat sinh, tn tai, bin i, tiu vong). Qua trinh bin i d tt
ca nhng ngu nhin va cac bc thut li tam thi thi rt cuc vn thc hin
c mt s phat trin. Phat trin la xu hng tt yu cua th gii.
42
43

S d trang 54.
S d trang 54, 55.

45

Vi quan nim nh vy, trong nghin cu khng c giai phap cui cng,
khng c chn l vnh vin ma cac tri thc u bi han ch do iu kin lich s
quyt inh. Va nh vy, nhng mt i lp ng-sai, thin-ac, ng nht-khac
bit, tt nhin-ngu nhin v.v u ch la nhng tng i.
F.Enghen ch ra phng phap siu hinh la coi cac s vt, hin tng
hoan thanh, c inh, thich ng vi giai oan cua khoa hc t nhin, nghin cu
tng s vt, hin tng ring bit nht thanh bt bin. th k XIX, khi khoa
hc t nhin tr thanh khoa hc h thng hoa cac qua trinh v s phat sinh, phat
trin cua cac s vt, hin tng va v mi quan h gn b cac qua trinh cua
t nhin thanh mt chnh th thi phng phap siu hinh khng cn thich hp
na. Nhng phat kin v ai cua khoa hc t nhin th k XIX, c bit la ba
phat kin v ai Hc thuyt bao tn va chuyn hoa nng lng cua R-bet Maye, Hc thuyt t bao cua Gu-ri-an-nhi-np, Sa-van-n, S-ly-en, Puc-kin va
Hc thuyt tin hoa cua ac-uyn ra, chng minh mi quan h trong t
nhin thi cng chng minh ch c php bin chng duy vt mi thich ng vi
khoa hc t nhin hin ai.
F.Enghen khng inh: Nh ba phat hin v ai va nh nhng thanh
tu ln lao khac cua khoa hc t nhin, ma ngay nay chng ta c th vach ra
nhng nt chung va toan b, khng nhng mi lin h gia cac qua trinh t
nhin trong cac lnh vc ring bit, ma ca mi lin h gia cac lnh vc ring
bit y. Do c th trinh bay mt bc tranh tng quat v toan b t nhin coi
nh mt chnh th c kt, di mt hinh thc kha c h thng, bng cac tai liu
do chinh cac khoa hc t nhin thc nghim cung cp cho.44
- Hai ng qun trit quan nim duy vt vo lnh vc x hi v nu ra
quan nim duy vt v lch s:
+ F.Enghen khng inh, cai ng vi gii t nhin ma ta coi la mt qua
trinh phat trin lich s thi cng ng vi tt ca cac mn khoa hc x hi. Khoa
hc lich s phai loai b nhng mi lin h nhn tao, tim ra nhng mi lin h
hin thc ma xt n cng la phai phat hin ra nhng quy lut vn ng chung,
nhng quy lut chi phi lich s x hi.
Lich s phat trin cua x hi khac cn ban vi lich s phat trin cua t
nhin. Trong t nhin ch c nhng nhn t v thc, m quang tac ng ln
nhau, chinh trong s tac ng y ma quy lut hin ra. Trong lich s x hi, nhn
t tac ng la con ngi c thc theo ui nhng muc ich nht inh. S khac
nhau rt quan trng trong nghin cu lich s, nhng n khng lam thay i
mt s tht la tin trinh lich s bi nhng quy lut chung ni tai chi phi. (Quy
lut x hi la khach quan bi l, tuy lich s la lich s hoat ng cua con ngi
theo ui nhng muc ich cua ban thn minh, nhng xt n cng nhng t

44

S d trang 58, 59.

46

tng, khuynh hng va muc ich cua con ngi u do quan h khach quan
quyt inh).
F.Enghen vit: Xt chung va toan b ngu nhin hu nh cng chi phi
ca nhng iu kin lich s. Nhng u ma hinh nh ngu nhin tac ng
ngoai mt thi y tinh ngu nhin y cng phai phuc tng bi nhng quy lut
ni tai n du. Toan b vn ch la phat hin ra nhng quy lut 45. Bt lun
tin trinh lich s la th nao chng na, thi ngi ta cng c tim ra lich s bng
cach nh sau: mi ngi theo ui nhng muc ich ring ma minh ra mt
cach c thc, va kt qua chung cua nhiu nguyn vng khac nhau tac ng
theo nhng chiu hng khac nhau va cua nhng anh hng mun mau mun
v cua nhng nguyn vng i vi th gii bn ngoai - chinh la lich s.46
Quy lut x hi c cac c im: Biu hin thng qua hoat ng (c
thc cua con ngi) cua con ngi c thc va khng phu thuc vao thc cua
con ngi; Khng th hin trc tip tng ngi, tng s vic ma thng biu
hin ra nh la mt xu hng. Xu hng y cang r trong thi gian cang dai va
khng gian cang rng; San xut vt cht la c s cua cac quy lut x hi, hoat
ng theo ui nhng li ich thng qua u tranh giai cp la ng lc cua x hi
c giai cp; Kt qua va s tac ng cua quy lut x hi phu thuc vao nhng
iu kin x hi cu th, hoan canh kinh t - x hi cua mi quc gia, khu vc.
+ F.Enghen ch ra, tim c quy lut cua lich s phai tim c ng
lc cua lich s. Chu ngha duy vt c ch dng ng lc l tng ma khng i
n nguyn nhn cua nhng ng lc y.
Heghen quan nim ng khi ng ta cho rng, ng sau hoat ng cua
ca nhn c nhng ng lc cn phat hin ra, nhng Heghen cng sai lm, bi
ng ta du nhp nhng ng lc t h t tng trit hc vao lich s.
F.Enghen ch ra, phai tim ng lc n du ng sau ng c khng phai
cua mt vai ca nhn ma la cua qun chng nhn dn. ng lc cua toan b lich
s hin ai la u tranh giai cp. Cac giai cp ra i do nguyn nhn kinh t.
Cuc u tranh gia cac giai cp trc ht la vi li ich kinh t, cn chinh tri ch
la phng tin. S xung t giai cp bt ngun t xung t gia lc lng san
xut va quan h san xut, n ch c giai quyt bng cach thay i phng
thc san xut c bng phng thc san xut mi. F.Enghen nhn manh: S phat
trin cua cng trng thu cng trong x hi phong kin i n xung t vi
phng th san xut phong kin va n c thay th bng phng thc san xut
t ban chu ngha. S phat trin cua ai cng nghip t ban chu ngha n lt n
cng mu thun vi phng thc san xut t ban chu ngha. Mu thun i
hi phai thay i phng thc san xut.

45
46

S d trang 61.
S d trang 62.

47

+ F.Enghen cng ch ra, tt ca cac cuc u tranh chinh tri u la u

tranh giai cp; Tt ca cac cuc u tranh giai cp u la u tranh chinh tri,
nhng xt n cng u nhm giai phng kinh t. Do nha nc (chinh tri) la
do kinh t quyt inh. Nha nc ch la s phan anh di hinh thc tp trung
nhng nhu cu kinh t cua giai cp thng tri trong san xut. Cac h t tng nh
trit hc, tn giao tuy khng trc tip vi c s vt cht, kinh t nhng chng bi
cac quan h giai cp, quan h kinh t chi phi.
Tm li: Quan nim mac-xit v lich s c khai quat lai la khng c
nn ra cac mi quan h t u c, ma phai phat hin ra chng t s thc, t
nhng bng chng cua lich s.
KT LUN:
Ludwig Feuebach va s cao chung cua trit hc c in c la mt
trong nhng tac phm kinh in quan trng nht trong kho tang l lun chu
ngha Mac-Lnin, n la cun sach gi u ging cua nhng ngi cng san.
Tac phm nay trinh bay mt cach khai quat, c h thng nhng quan im
cua trit hc Mac u tranh chng lai cac trit thuyt khac, ch r s khac nhau
cn ban va s k tha cua hai ng i vi trit hc cua Hghen va Ludwig
Feuerbach nh th nao. Tac phm nay ra i vao nm 1886 la mt cn thit cua
lich s, n ap ng mt i hi cp bach cua giai cp cng nhn va nhn loai
phai chng lai s sng lai cua trit hc c in c di nhiu hinh thc khac
nhau. Va ngay nay n cn nguyn gia tri khi ta nghin cu cac bc ngot cach
mang trong lich s trit hc do C.Mac va F.Enghen thc hin.

Cu hi n tp:
1Trong tac phm Ludwig Feuebach va s cao chung cua trit hc
c in c, F.Enghen ch ra nhng cng hin v s phat trin trit hc cua
Hghen, ng thi ch ra nhng han ch cua Hghen trong h thng trit hc cua
ng ta nh th nao?
2Trong tac phm Ludwig Feuebach va s cao chung cua trit hc
c in c, F.Enghen ch ra nhng cng hin ln lao va nhng han ch cua
Ludwig Feuerbach trong bc phat trin cua chu ngha duy vt nh th nao?
3Cac han ch va nguyn nhn cua cac han ch cua chu ngha duy vt
th k XVIII c F.Enghen trinh bay trong tac phm Ludwig Feuebach va s
cao chung cua trit hc c in c nh th nao?
48

4Lp trng duy tm cua Ludwig Feuerbach v x hi c

F.Enghen trinh bay trong tac phm Ludwig Feuebach va s cao chung cua trit
hc c in c bao gm nhng ni dung gi?
5Trong tac phm Ludwig Feuebach va s cao chung cua trit hc
c in c, F.Enghen ch ra C.Mac va F.Enghen cai tao php bin chng
duy tm cua Hghen thanh php bin chng duy vt nh th nao?
6Trong tac phm Ludwig Feuebach va s cao chung cua trit hc
c in c, F.Enghen ch ra C.Mac va F.Enghen quan trit quan im duy
vt vao lnh vc x hi va nu ra quan nim duy vt v lich s nh th nao?
GII THIU TAC PHM CHNG UY RINH (IIH RING)
CA F.ENGHEN (ng uy Rinh lam ao ln khoa hc)
I.

Hoan canh ra i va ngha ca tc phm.

- Cui nhng nm 70-80 cua th k XIX, t tng tiu t san c hi cua

phai Lat Xan chi phi manh m phong trao cng nhn c. Ngi c anh hng
ln khng ch vi phong trao cng nhn ma ngay ca vi nhng ngi cng san
c la uy Rinh.
- uy Rinh la ph giao s vt l cua trng ai hc Bclinh, nhng c
nhiu tham vng v trit hc. ng ta vit Giao trinh trit hc vi t cach la
mt th gii quan khoa hc cht ch va s hinh thanh cuc sng nm 1875,
Giao trinh kinh t-chinh tri va kinh t -x hi gm cac im chu yu cua chinh
sach tai chinh nm 1876, Lich s ph phan cua khoa kinh t-chinh tri va cua
chu ngha x hi thang 9 nm 1875... ng ta nu ra trit hc hin thc va
coi trit hc cua minh la tuyt ich cui cng. Vi li vit vn kt hp cac kin
thc khoa hc t nhin nn cac tac phm cua ng ta rt c sc thuyt phuc.
Thm chi ngay ca BBen - mt lnh tu cua ang cng san - cng ca ngi va
coi uy Rinh la ngi cng san mi.
- c ng chi va b ban cua minh bin th thng bao, thy c tinh
c hai cua hc thuyt uy Rinh, C.Mac va F.Enghen quyt inh chng lai uy
Rinh. Lc u, hai ng gii han trong nhng nhn xt ph phan ca bit i vi
uy Rinh thng qua mt s bai bao, sau thi tin hanh ph phan mt cach toan
din.
- Thang 5 nm 1876, F.Enghen vach ra cng cua cun sach. Thang
1/1877 nhng phn u cua cun sach c ng. Thang 7/1878 toan b tac
phm c ng di dang ba loat bai bao la ba phn cua tac phm c in tach
bit. ng thi cng thang 7/1878, Lpnich (Leipzig) ln u tin in toan
b tac phm vi li ni u cua F.Enghen. Ln tai ban th ba in nm 1894 c
F.Enghen xem lai va b sung. Ln in u tac phm c ta ng uy Rinh
lam ao ln khoa hc, sau nay i lai la Chng uy Rinh.
49

- Tac phm in ln th 5 cua nha xut ban S Tht - Ha Ni 1984 c

i chiu vi C.Mac va F.Enghen toan tp - Ban ting Nga - Tp 20.
- Theo F.Enghen, trong qua trinh bin soan cun sach, C.Mac ng gp
mt cach tich cc. Th gii quan c trinh bay trong tac phm phn ln do
C.Mac xac lp va phat trin, F.Enghen ch ng gp mt phn rt nh. Trong tac
phm, chng X phn II ban v khoa kinh t-chinh tri la do C.Mac vit.
- Tac phm nay la s tng kt s phat trin cua chu ngha Mac trong ba
mi nm (1848 - 1878). N la mt trong nhng tac phm quan trng nht cua
chu ngha Mac. Trong tac phm nay, ln u tin F.Enghen trinh bay mt cach
hoan chnh th gii quan mac-xit: Chu ngha duy vt bin chng; Chu ngha x
hi khoa hc; Kinh t-chinh tri. F.Enghen ch ra mi quan h khng th tach ri
ma lun lun phu thuc ln nhau gia ba b phn cu thanh cua chu ngha Mac.
F.Enghen ch ra, chng tac ng lin h nhau vi t cach la mt h thng l
lun, nhng cac b phn cu thanh thi tng i c lp, nhng ch hiu c
ng n trong mi lin h bn trong gia chng vi tng th.
- F.Enghen s dung cac thanh tu mi nht cua khoa hc t nhin va
kinh nghim u tranh cua cuc u tranh giai cp bao v va phat trin trit
hc Mac v nhng vn c ban. Theo F.Enghen, cun sach la mt cun khai
lun c tinh cht bach khoa v cac quan nim cua chng ti v cac vn trit
hc, khoa hc t nhin va lich s (C.Mac - F.Enghen toan tp - Ban ting Nga Tp 36 - Trang 119).
II.

B cc ca tc phm.

B cuc tac phm c gii thiu y la tai ban ln th 5 cua Nha xut
ban S Tht - Ha Ni 1984 va Tac phm c in trong C.Mac - F.Enghen tuyn
tp - Nha xut ban S Tht - Ha Ni 1983 - Tp 5 - Trang 9 n 462. Tac phm
nay ngoai cac li ta ra, n c kt cu gm li m u va ba phn: Trit hc,
Kinh t chinh tri va Chu ngha x hi khoa hc.
- Li ta F.Enghen vit cho ba ln xut bn: Tr 13 - 28 (trong tac phm in
ring t trang 5 - 21)
+ Li ta F.Enghen vit 11/06/1878: Tr 13 - 17 ( Tr 5 -9 trong Tac phm
in ring).
+ Li ta F.Enghen vit 23 / 09 / 1885: Tr 18 - 27 (9 -20).
+ Li ta F.Enghen vit 23 / 05 / 1894: Tr 27 - 28 (20 - 21.
- Li m u: Gm hai chng t Trang 29 - 51 (23 - 52)
+ Chng I: Nhn xt chung Tr 29 - 44 (23 - 44).
+ Chng II: ng uy Rinh ha nhng gi Tr 45 - 51 (45 - 52).
- Phn th nht: Trit hc.
50

Phn nay gm 12 chng. T Tr 52 - 206 (53 - 241).

+ Chng III: Phn loai chu ngha tin nghim Tr 52 - 62 (55 - 66).
+ Chng IV: thc lun v v tru Tr 62 - 69 (67 - 75).
+ Chng V: Trit hc v t nhin. Khng gian va thi gian Tr 69 - 83 (76
- 93).
+ Chng VI: Trit hc v t nhin. Thin th hc, vt l hc, hoa hc Tr
83 - 96 (94 - 110).
+ Chng VII: Trit hc v t nhin. Gii hu c Tr 96 - 110 (111 - 127).
+ Chng VIII: Trit hc v t nhin. Ht Tr 110 - 121 (128 - 140).
+ Chng IX: ao c va phap quyn. Chn l vnh cu Tr 121 - 137
(141 - 159).
+ Chng X: ao c va phap quyn. Binh ng Tr 137 - 155 (160 180).
+ Chng XI: ao c va phap quyn. T do va tt yu Tr 155 - 170 (181
- 198).
+ Chng XII: Bin chng. Lng va Cht Tr 170 - 184 (199 - 215).
+ Chng XIII: Bin chng. Phu inh cai phu inh Tr 184 - 203 (216 237).
+ Chng XIV: Kt lun Tr 203 - 206 (238 - 241).
- Phn th hai: Kinh t chnh tr hc gm 10 chng t Tr 207 - 360 (243
- 422).
+ Chng I: i tng va phng phap Tr 207 - 224 (243 - 264).
+ Chng II: L lun v bao lc Tr 224 - 234 (265 - 276).
+ Chng III: L lun v bao lc (tip theo) Tr 235 - 247 (277 - 290).
+ Chng IV: L lun v bao lc (Ht) Tr 247 - 262 (291 - 307).
+ Chng V: L lun v gia tri Tr 262 - 278 (308 - 326).
+ Chng VI: Lao ng gian n va lao ng phc tap Tr 279 - 286 (327
- 326).
+ Chng VII: T ban va gia tri thng d Tr 286 - 299 (336 - 350).
+ Chng VIII: T ban va gia tri thng d (Ht) Tr 299 - 312 (351 - 366).
+ Chng IX: Nhng quy lut t nhin cua kinh t. ia t Tr 312 - 320
(367 - 376).
+ Chng X: V quyn Lich s ph phan Tr 320 - 360 (377 - 422).
51

- Phn th ba: Ch ngha x hi gm 5 chng t Tr 361 - 462 (423 556).

+ Chng I: Lich s Tr 361 - 376 (425 - 445 Tiu lun v).
+ Chng II: L lun Tr 376 - 401 (446 - 480 Tiu lun v).
+ Chng III: San xut Tr 401 - 421 (481 - 504).
+ Chng IV: Phn phi Tr 421 - 443 (505 - 532).
+ Chng V: Nha nc, Gia inh, Giao duc. Tr 443 - 462 (533 - 556).
Cac trang cn lai trong tac phm in ring t 557 - 570 la danh muc t
ring.
III. Ni dung c ban v trit hc ca cc chng trong tc phm
- Trong li ta vit cho ln xut ban ngay 11 thang 6 nm 1878 F.Enghen
bc l rng, tac phm nay ng vit khng la kt qua cua mt thi thc ni
tm nao ma ch la mt s ap lai yu cu cua nhiu ngi ban cng chin u
nhm chng lai cai l lun chu ngha x hi cua uy Rinh. F.Enghen mt n
mt nm mi quyt inh gac nhng cng vic khac tp trung vao vic ph
phan uy Rinh. S d phai nh vy, vi y la mt th qua ma khi ngi ta
ngom vao thi nut cho k ht. Thm na, khng nhng n rt chua, ma lai cn
rt to. L lun x hi chu ngha mi nay hin ra nh mt kt qua thc tin cui
cng cua mt h thng trit hc mi. Vi vy phai nghin cu n trong mi lin
h bn trong vi h thng y, phai theo di ng uy Rinh trn cai lnh vc rng
ri ma ng ta ng giai thich mi th vn , va ca nhng vn bn
ngoai lnh vc .47
Chinh trong li ta nay, F.Enghen ch ra uy Rinh la mt trong nhng
in hinh tiu biu nht cho cai th khoa hc gia hiu v lim s cua nc c
lc by gi. F.Enghen cng khim tn ni rng, d tri thc cua ng v vt l,
hoa hc cn ngho nan, nhng vi ng qua hiu uy Rinh, ma cho d cha nhin
thy tac phm Nhng inh lut c ban mi cua vt l hc hp l cua uy
Rinh, ma vn khng inh c rng nhng inh lut v vt l hc va hoa hc
ma ng ta trinh bay trong , v trinh sai lm va khun sao, thi cng xng
ang t ngang hang vi nhng inh lut v kinh t hc, v thc lun v tru,
v.v., do ng kham pha ra trc y va c nghin cu trong sach nay, va cai
-nhit-k, khi cu o nhng nhit k cc k thp, do ng uy Rinh ch
tao ra, s khng dng o nhng nhit cao hay thp, ma ch n thun dng
o cai kiu cng ngu dt cua ng uy Rinh ma thi.48
- Trong li ta vit cho ln xut ban ngay 23 thang 9 nm 1885, F.Enghen
bt ng cho vic tai ban tac phm cua ng, vi n c trich ng va ng
toan b thanh nhiu ban cho hang ngan c gia. F.Enghen cng ch ra, di chu
47
48

F.Enghen - Chng uy Rinh - Nha xut ban S Tht - Ha Ni 1976 - Trang 6.

S d trang 9.

52

ngha quc tac phm cua ng bi cm va vi vy n cang tng thm gp i,

gp ba lng tiu thu sach cua ng va khin cho cac tac phm cua ng c tai
ban nhiu hn.
F.Enghen khng inh rng nhng quan nim c trinh bay trong sach
phn ln la do C.Mac xy dng va phat trin, F.Enghen ch d vao mt phn rt
nh. Trong ln tai ban nay, tac phm hu nh khng sa cha gi thm, vi theo
F.Enghen y la tac phm bt chin ma i thu cua Ngi la uy Rinh khng
th sa cha c gi, thi ban thn F.Enghen cng khng cn sa cha gi ca. Tuy
nhin, c chng hai phn ba Tiu lun v l lun thi c giai thich thm cho
r vi n c sa va in trong mt cun sach khac c nhan Chu ngha x
hi phat trin t khng tng n khoa hc.
Trong li ta nay, F.Enghen cng tha nhn cho n 1877, chinh Mocgan mi la ngi cung cp cho chng ta chia khoa tim hiu v lich s nguyn
thu nhn loai. Cn trong phn ban v l lun v khoa hc t nhin phn nay
trinh bay rt vung v, nhiu im by gi c th din at di mt hinh thc r
rang va chinh xac hn.49 F.Enghen vit: T khi C.Mac qua i, thi gi cua ti
phai danh cho nhiu nhim vu cp bach hn, va ti phai ngng vic
nghin cu trn lnh vc khoa hc t nhin lai. By gi ti anh c tam dng
nhng tai liu ghi trong cun sach nay, i v sau c dip nao s tp hp lai va
cng b nhng iu ma ti thu hoach c, c l cng mt lc vi vic cng b
nhng ban thao toan hc rt quan trng ma C.Mac lai cng nn.50
F.Enghen cng khng inh: Chinh la ch c tip thu c nhng kt qua
ma hai ngan nm trm phat trin cua trit hc at c thi khoa hc t nhin
mi c th, mt mt thoat khi mi th trit hc t nhin tach ring ra, ng
ngoai va ng trn khoa hc, mt khac thoat khi cai phng phap t duy hp
hi cua ban thn khoa hc , do chu ngha kinh ngjhim Anh truyn lai.51
- Trong li ta vit cho ln xut ban th ba ngay 23 thang 5 nm 1894,
F.Enghen ly lam mn nguyn ma nhn thy rng, k t ln xut ban trc
nhng quan im trinh bay trong Chng uy Rinh cua ng c truyn ba
rng ri trong thc cua gii khoa hc va cua giai cp cng nhn, khng ch
c ma ca trn khp cac nc vn minh cua th gii.
Trong ln xut tai ban nay, F.Enghen ch b sung thm nhng iu trng
yu vao chng mi phn th hai V lich s ph phan. Vi phn chinh trong
chng nay la cua C.Mac va F.Enghen c nhim vu phai ghi lai ht sc y u
va ng tng cu ch nhng oan vn trong C.Mac t nhng ngi nh
Pet-ty, Noc, Lc-c, Hium vao ng vi tri cua h trong qua trinh san sinh ra
mn kinh t- hinh tri hc c in. Vic lam cua F.Enghen mt mt vi trc
49
50
51

S d trang 13.
S d trang 16.
S d trang 20.

53

ng lc i, mt khac theo ng chinh nhng ch y chinh la cai phn, cho

n ca ngay nay na, vn cn gi c ngha ln lao nht va bn vng nht.52
1. Li m u gm hai chng:
a) Chng 1: Nhn xt chung:
F.Enghen khai quat v s phat trin cua l lun cho n khi tac phm cua
uy Rinh ra i. y F.Enghen tp trung hai vn :
- Khai quat s phat trin cua l lun v chu ngha x hi t khng tng
n khoa hc. y, F.Enghen phn bit r cac khai nim t tng x hi
chu ngha, chu ngha x hi khng tng, chu ngha x hi khng tng ph
phan va chu ngha x hi khoa hc. F.Enghen ch ra: i i vi nhng cuc
khi ngha v trang cach mang y cua mt giai cp cn cha trng thanh thi c
nhng biu hin l lun tng ng; Nh trong th k XVI va XVII c nhng
bc tranh khng tng v mt ch x hi l tng; n th k XVIII c
nhng l lun cng san chu ngha r rt (M-ren-ly, Ma-b-ly), yu sach v binh
ng khng cn han ch trong lnh vc nhng quyn li chinh tri, ma m rng
ra ca n ia vi x hi cua mi ca nhn; Khng nhng cn xa b nhng c
quyn giai cp ma cn cn phai xoa b ca nhng s khac nhau v giai cp
na.53
F.Enghen cng ch ra s ging nhau cua ba ng Xanh-xi-mng, Phu-ri-
va -oen, la h khng t coi minh la ai biu cho li ich cua giai cp v san ma
lich s ra trong giai oan . H ch mun lp tc giai phng cho toan th
loai ngi ch khng trc ht cho mt giai cp nao. Theo F.Enghen: Th chu
ngha x hi chit trung y la mt s hn hp u cac sc thai ht sc khac nhau,
bao gm nhng nhn xt ph phan km ci nht cua cac nha sang lp ra cac
phai, nhng lun im kinh t cua h va nhng quan nim cua h v x hi
tng lai - va s hn hp nay cang c tao ra mt cach d dang, nht la vi
trong mi yu t cu tao ra n, cac gc canh sc nhn cua s chinh xac mn
i qua cac cuc tranh ci, cng ging nh nhng hn a cui mn i di
dng sui chay. Mun lam cho chu ngha x hi thanh mt khoa hc trc ht
phai t n trn mt ming t hin thc.54 Quan nim duy vt v lich s va
vic dng quy lut gia tri thng d bc trn cai bi mt cua san xut t ban chu
ngha la cng lao cua C.Mac. Chinh nh hai phat hin nay, chu ngha x hi
tr thanh chu ngha x hi khoa hc, ma nhim vu by gi phai hoan thin thm
trong tt ca cac chi tit (va cac mi lin h) cua n.55
- F.Enghen khai quat v s lich s phat trin cua hai phng phap bin
chng, siu hinh va vach ra vai tr cua php bin chng duy vt i vi nhn
thc ni ring, i vi hoat ng cai bin va vn ng cua th gii ni chung.
52

S d trang 20.
S d trang 28.
54
S d trang 31.
55
S d trang 44.
53

54

F.Enghen vit: i vi nha siu hinh hc thi nhng s vt va phan anh

cua chng vao trong t tng, tc la cac khai nim, u la nhng i tng
nghin cu ring bit, phai xem xt tng cai mt, tach ri nhau, la nhng i
tng c inh, cng , mi vn nh th... Trai lai, i vi php bin chng la
phng phap nm s vt va nhng phan anh cua s vt trong t tng, chu yu
trong mi lin h, trong s rang buc, s vn ng, s ra i va bin i cua
chng... Gii t nhin la hn a th vang cua php bin chng, va khoa hc t
nhin cn ai trong khi em lai nhng tai liu phong ph va ngay cang nhiu
thm, chng minh rng trong t nhin, xt n cng thi mi s vtu din ra
mt cach bin chng ch khng phai siu hinh... Nhng cho n by gi, ngi
ta vn c th m c trn t ngn tay s nhng nha khoa hc bit suy ngh
mt cach bin chng, vi vy cho nn mu thun gia nhng kt qua thu c va
phng phap t duy c truyn giai thich tai sao hin nay ci tinh trang v
cng hn n trong l thuyt cua cac nha khoa hc t nhin, s bin i lam
cho ca thy ln tr, ca ngi vit sach va ngi c u m ra tht vng.56
b) Chng 2: ng uy Rinh ha nhng g?
y, F.Enghen ch diu uy Rinh vi uy Rinh cho rng hc thuyt cua
ng ta la tuyt ich cui cng, ban thn ng ta la con ngi hoan m, trong khi
ng ta mit thi va coi tt ca nhng ngi trc ng la v dung. F.Enghen
vach ra: Nhng cu ng uy Rinh ca ngi ng uy Rinh trn y, cn c th
k ra gp mi ln nh th na mt cach d dang. Song ch chng y cng u
lam cho trong b c c gia ny ra mt s nghi vn, khng bit rng y c phai
thc la mt nha trit hc hay la mt - nhng chng ti yu cu c gia hy ch
n khi bit r kha nng thm nhp n tn gc r cui cng ni trn ri
hy phan oan. Chng ti dn ra nhng cu ca tung trn y. la ch t ra rng
trc mt chng ta y, khng phai la mt nha trit hc va mt nha x hi chu
ngha tm thng ch phat biu kin cua minh mt cach gian di va nhng cho
lich s quyt inh gia tri cua nhng kin y, nhng ma la mt nhn vt hoan
toan c bit, t cho minh la toan thin toan m khng km gi giao hoang, va c
mt hc thuyt cu th, ma ngi ta phai tip thu mt cach n gian, nu khng
mun ri vao ti ac nghim trng nht v ta giao. Nh vy la y hoan toan
khng phai la mt trong nhng cng trinh ma ngi ta thy nhan nhan trong cac
sach bao x hi chu ngha tt ca cac nc va gn y ca nc c na Trong nhng cng trinh nay, nhiu ngi thuc u hang ht sc thanh khn
tim cach lam r nhng vn ma it nhiu h c th thiu tai liu giai quyt;
Trong nhng cng trinh mc du c nhng thiu st v mt khoa hc hay v
mt vn hc, ngi ta bao gi cng phai tha nhn cai thin chi x hi chu ngha
cua chng. Ngc lai, ng uy Rinh a ra cho chng ta nhng nguyn l ma
ng tuyn b la nhng chn l cui cng, tuyt ich, do ma bn canh
nhng chn l nay thi bt c kin nao khac cng u bi coi la sai lm ngay t
trc ri; Cng vi cai chn l c tn y, ng cn nm gi ca cai phng phap
56

S d trang 34, 36, 37.

55

nghin cu duy nht trit khoa hc bn canh thi mi phng phap khac u la
khng khoa hc. Hoc la ng ni ng - va nh vy la chng ta ang ng trc
bc thin tai v ai nht cua tt ca cac thi ai, vi siu nht, vi la ngi u
tin toan thin toan m; Hoc la ng ni sai - va trong trng hp , thi bt k
s phan oan cua chng ta nh th nao, mi s n vi cua chng ta i vi cai
thin chi c th c cua ng, u la nhng n nhuc ma chi t nht i vi
ng.57
Ban v nhng li mng nhic cua uy Rinh i vi cac vi tin bi trong
c C.Mac, F.Enghen vit: v phn ng uy Rinh, nu ng c mt cht giao
duc nao, thi nhng li mng nhic t t y c l phai ngn cm khng cho
ng thy c cai gi la lam tn thng va la hn xc ca. Cho nn gi y cha
vi biu l cht hoai nghi nao v s ng n cn ban cua nhng li mng nhic
y, s rng trong trng hp trai lai c th ngi ta lai cm lun ca khng cho
chng ti chn mt loai ngu ngc ma chng ti s c xp vao . Chng ti
cho rng nhim vu cua chng ti ch la: mt mt a ra mt vi du v cai ma ng
uy Rinh gi la kiu mu cua cach din at thanh nh va tht khim tn, mt
khac, chng minh rng i vi ng uy Rinh thi chc chn rng tin bi cua
ng la khng xng ang, cng nh chc chn rng ng la toan thin toan m.
n y, chng ti t bay lng kinh trng su sc nht i vi bc thin tai v
ai nht cua tt ca cac thi ai... qua tht la nh vy.58
2. Phn 1: Trit hc.
Phn nay gm 12 chng c lit k lin tip vi hai chng cua phn
m u.
2.1

Chng 3: Phn loi ch ngha tin nghim.

Phn nay F.Enghen ph phan quan nim cua uy Rinh khi ng ta cho
rng, nguyn tc rt ra t t duy va c ng dung vao t nhin va vao lich s
loai ngi.
- Quan nim c ban cua chu ngha duy vt theo F.Enghen thi cac nguyn
tc u c rt ra t gii t nhin va lich s ch ng khi n ph hp vi t
nhin va lich s. Quan nim nh trn cua uy Rinh la duy tm theo kiu
Heghen coi thc, t duy la c sn t trc i vi th gii vt cht.
F.Enghen ch r, thc la san phm cua con ngi, ma ban thn con ngi cng
ch la san phm cua t nhin.
F.Enghen vit: Nguyn tc khng phai la im xut phat ma la im cui
cng cua s nghin cu; nguyn tc khng phai la c ng dung vao gii t
nhin va lich s loai ngi ma la c rt ra t trong gii t nhin va lich s
loai ngi; Khng phai gii t nhin va loai ngi ng vi nguyn tc ma trai
lai, nguyn tc ch ng nu n ph hp vi gii t nhin va lich s. i vi vn
57
58

S d trang 47, 48.

S d trang 52.

56

 nay, la quan im duy vt nht, cn quan im ngc lai cua ng uy

Rinh la quan im duy tm, quan im hoan toan ao ln s vt va xy dng
th gii hin thc bng cach xut phat t t duy, t nhng thc, nhng
phng an hay nhng pham tr, tn tai vnh vin u khng bit, trc khi c
th gii, nh vy tht la hoan toan theo kiu mt Hghen nao .59
- Trong chng nay F.Enghen cng ch r, uy Rinh mun xy dng
trong t duy mt hinh anh chinh xac tuyt ich v h thng chng ta ang sng.
Vic khng th lam c. F.Enghen ch ra nhng mu thun trong qua trinh
nhn thc va con ng giai quyt nhng mu thun : Chinh cai khoa hc v
cai thc chung v v tru, v nhng nguyn tc hinh thc cua tn tai la c
s u tin cua trit hc uy Rinh. Nu nh thc v tru c rt ra khng
phai t b c ma t trong th gii hin thc va ch nh vao b c thi, nu nh
nhng nguyn tc cua tn tai la rt ra t nhng cai c tht, thi lam cng vic
y, chng ta khng cn n trit hc ma ch cn n nhng tri thc thc chng
v th gii va nhng cai phat sinh ra trong th gii; Kt qua la cng vic
khng phai la trit hc na ma la khoa hc thc chng. Trong trng hp nay,
toan b tac phm cua ng uy Rinh s ch la ung cng v ich.60
- F.Enghen khng inh toan hc cng nh mi khoa hc khac u ra i
t nhu cu thc tin, cac khai nim cua toan hc u phai c rt ra t th gii
hin thc. Trong khi uy Rinh lai cho rng, toan hc c th c sang tao t
u c con ngi mt cach tin nghim khng cn n kinh nghim t th gii
bn ngoai cung cp cho. F.Enghen ma mai cai lp lun mu thun cua uy
Rinh rng: Trong thc v v tru, thi toan hc thun tu nay ra t t duy
thun tu; Trong trit hc t nhin, n lai la mt cai gi hoan toan c tinh kinh
nghim, mn cua th gii bn ngoai ri tach ra khi th gii . Vy thi chng
ta nn tin cai nao by gi?.61
2.2

Chng 4: thc lun v v tr.

Trong chng nay F.Enghen ch ra tinh thng nht cua th gii la tinh vt
cht, vt cht vn ng trong khng gian va thi gian. Ngi phn tich va ph
phan quan nim cua uy Rinh khi ng ta cho rng, tinh thng nht cua th gii
la t duy cua con ngi v th gii la thng nht va th gii thng nht tinh
tn tai.
F.Enghen khng inh tinh thng nht chn chinh cua th gii khng phai
tinh tn tai cua n ma la tinh vt cht cua n. Trit l cua uy Rinh la trit l
trong lng, nghi la trong cai lng thc lun v nhng pham tr kiu
Hghen.
2.3. Chng 5: Trit hc v t nhin. Khng gian v thi gian.
59
60
61

S d trang 56, 57.

S d trang 59.
S d trang 66.

57

Trong chng nay F.Enghen ch ra khng gian va thi gian cua vt cht la
v cng v tn, khng c im khi u, khng c im kt thc. Cai v han
la mu thun va thng nht gia v han va hu han. Quan nim nay cua
F.Enghen nhm ph phan quan nim cua uy Rinh khi ng ta cho rng thi gian
c im khi u va khng gian c gii han (Kt thc).
- Chng lai quan nim cua uy Rinh cho rng th gii c lc tn tai ngoai
thi gian, F.Enghen ch r cac hinh thc c ban cua mi tn tai la khng gian va
thi gian. Tn tai ngoai thi gian va tn tai ngoai khng gian u la v l.
Nhng quan nim cua uy Rinh v s tn tai ngoai khng gian la tinh trang m
sang va hn loan n tuyt vng trong bng ti cua uy Rinh.
- Chng lai quan nim cua uy Rinh cho rng th gii c lc trang
thai ng im khng vn ng, khng xay ra bt c mt s bin hoa nao ca,
F.Enghen khng inh vn ng ch c th chuyn hoa ln nhau t hinh thc nay
sang hinh thc khac ch khng t trang thai bt ng sang trang thai vn ng
c.
2.4. Chng 6: Trit hc v t nhin. Thin th hc, Vt l hc, ho hc.
Trong chng nay F.Enghen tp trung ph phan quan im cua uy Rinh
v vn ng va vach ra quan im cua chu ngha duy vt bin chng v mi
quan h gia vt cht va vn ng, gia vn ng va ng im.
- F.Enghen anh gia cao quan nim cua Cant v thuyt tinh vn nguyn
thu, coi la thanh tich ln nht cua thin vn hc t Cpcnich cho n lc
y. Quan nim cua Cant ln u tin lam cho quan nim t nhin khng c
lich s bi lung lay.
Trong thuyt v tru trc 1770, Cant coi v tru nh mt qua trinh t
nhin, y la th hin s nghin cu cua ng v s hinh thanh cua v tru; Quan
nim bin chng cua ng trong nghin cu v tru la n anh vao tn giao va
thn hc. Theo Cant, th gii lc u ch la nhng am tinh vn, do lc hp dn
ma chng tich tu nhau lai. Cac hat vt cht bi lc ht khac nhau tao nn nhng
khi ring bit tao thanh nhng hanh tinh ring bit. Nhn cua mi hanh tinh
nng hn ca so vi chinh n. Trong v tru c v s h mt tri. Mi h mt tri
bi hu dit lai c mt h mt tri mi c hinh thanh. V tru la mt chnh th
thng nht, tao ra nhng th gii mi b p cho nhng tn tht ma n ganh
chiu ni khac. Cant la tac gia cua cac phat minh: Nhin ra s chm lai cua trai
t trong vng quay xung quanh truc cua n vi thu triu ln do sc ht cua mt
Trng (Thu triu ln ma sat vi mt t lam cho vng quay cua trai t chm
lai); Trai t vn ng trong quy lut tng tac ch khng do bt c ng thn
linh nao sang tao; Cant la ngi u tin a ra gia thuyt v ngun gc va s
hinh thanh cac h mt tri trong v tru (sau nay nha khoa hc Phap tn la
LaBLat chng minh la ng).
58

Nhm ph phan quan nim cua uy Rinh khi ng ta bac b thuyt tinh
vn cua Cant, F.Enghen nhn xt: Chinh Cant t pha khu cach nhin siu
hinh v th gii. Mt th gii khng sinh, khng dit, khng bin i t Cant la
th gii c qua trinh bin i khng ngng va nguyn nhn cua nhng bin i
khng u khac ngoai chinh n.
- F.Enghen ch ra vn ng cua vt cht tn tai di nhiu dang, nhiu
hinh thc khac nhau. ng im cua vt cht ch la tng i, tam thi, la vn
ng trong th cn bng. Vt cht la vn ng, vn ng nao cng la vn ng
cua vt cht. Vt cht va vn ng la cai khng th sang tao ra cng khng th bi
tiu dit. Vn ng ca bit thi c xu hng cn bng cn vn ng ni chung thi
c xu hng pha v th cn bng. Quan nim nay cua F.Enghen la nhm chng
lai quan nim cua uy Rinh quy vn ng cua vt cht v vn ng c gii.
Quan nim cua uy Rinh la khng hiu gi v mi quan h chn thc gia vt
cht va vn ng.
2.5. Chng 7: Trit hc v t nhin. Gii hu c.
Chng nay F.Enghen chu yu ph phan quan nim duy tm cua uy
Rinh v s phat trin cua gii hu c, bao v tinh ng n cua thuyt tin hoa
cua ac Uyn.
- F.Enghen khng inh s chuyn bin t hinh thc vn ng nay sang
hinh thc vn ng khac bao gi cng la bc nhay vt, chng lai quan nim
cua uy Rinh cho rng t lnh vc c hc sang lnh vc cam giac t duy khng
c nhay vt.
- Khi uy Rinh cho rng gii t nhin c muc ich, c chi, F.Enghen
ch r uy Rinh mun bt chc Heghen nhng khng hiu c Heghen. ng
ta i t phim thn lun n t nhin thn lun tc la t ch hoa ng thn
thanh vi t nhin n ch chp nhn c hich u tin cua thng vi t
nhin, vi v tru.
- Trn c s ch ra nhng thiu st cua ac Uyn, F.Enghen anh gia
ng n va bao v hc thuyt tin hoa cua ac Uyn nhm chng lai nhng
quan nim sai lm cua uy Rinh i vi hc thuyt nay.
2.6. Chng 8: Trit hc v t nhin. Gii hu c (ht).
Trong chng nay F.Enghen tip tuc ph phan nhng sai lm cua uy
Rinh i vi hc thuyt cua ac Uyn, nhng chu yu ban v s sng.
- Theo F.Enghen thi uy Rinh t cho minh c tai uyn bac v toan hc va
khoa hc t nhin, nhng trn thc t khi ban v lnh vc nay thi ng ta ang
ni n nhng iu ma ng ta hiu bit rt km va t ra la khng hiu bit
t gi v s hinh thanh cac c th hu c(tr129 Tp).
- F.Enghen cho rng uy Rinh c quan nim ht sc ngu xun v s sng.
Theo uy Rinh Gii v c cng la mt h thng vn ng t ng, nhng ch
59

khi nao bt u c s phn hoa thc s, va s tun hoan cua cac cht c thc
hin thng qua nhng ng ng c bit t mt im bn trong va theo mt
hinh thai mm ging c th di truyn c sang mt hinh th nh hn - thi khi
y, ngi ta mi c th ni n s sng thc s, theo ngha cht ch va ng n
cua n.(131Tp).
Theo F.Enghen nu quan nim s sng ch bt u khi nao c s phn hoa
thc s thi toan b gii nguyn sinh ng vt cua Hc-ken u cht ca, cn nu
quan nim s sng ch bt u khi nao s phn hoa y c th di truyn c do
mt hinh thai mm ging nh hn thi it nht tt ca cac vt hu c, k ca hu c
n bao khng phai la sinh vt... ng uy Rinh giai thich s sng vi bn
c trng hoan toan mu thun nhau va mt trong bn c trng y lam cho
toan b gii thc vt va mt na gii ng vt vao ci cht, bi l loai hinh n
gian chung nht cua gii hu c la t bao, nhng trong nhng c th cp thp
nht thi cai chung nht la an-bu-min (131-132Tp).
- F.Enghen nu ra inh ngha v s sng nh sau: S sng la phng
thc tn tai cua nhng th an-bu-min va phng thc tn tai nay chu yu la
ch cac nhn t hoa hc cua cac vt th y t n lun i mi(136Tp), S
sng, phng thc tn tai cua th an-bu-min trc ht la ch mi lc n va la
chinh n, lai ng thi va la cai khac... S sng la s trao i cac cht bng
phng phap dinh dng va bai tit, la mt qua trinh t n tin hanh, mt qua
trinh c hu, vn sn c t khi n sinh ra va gn lin vi c cht cua n la anbu-min(139Tp).
2.7. Chng 9: o c v php quyn. Chn l vnh cu.
Trong chng nay F.Enghen ph phan v nhng sai lm cua uy Rinh v
ao c va phap quyn va nu ln nhng quan nim c ban cua C.Mac va
F.Enghen v lnh vc .
- F.Enghen ch ra cac sai lm cua uy Rinh gm:
+ Tach ri t duy khi ngn ng: uy Rinh quan nim K nao ch c th
nh ngn ng ma suy ngh c, thi k cha bao gi cam thy c t duy
tru tng, t duy thun tu la gi. Theo F.Enghen nu quan nim nh th thi
sc vt la nhng nha t tng tru tng nht, thun tu nht, vi t duy cua
chng chng bao gi bi can thip s sang cua ngn ng ca(141Tp).
+ uy Rinh coi ao c, chinh ngha vnh vin ph hp vi toan th gii
va vi mi thi ai. Theo F.Enghen, khi ban v ao c, phap quyn, chinh
ngha thi ngoai m h ln ra uy Rinh cho chng ta i du hanh trn cac hanh
tinh khac(142Tp).
+ F.Enghen ph phan quan nim cua uy Rinh cho rng s chinh xac cua
nhn thc khng phu thuc thi gian, vao s tin hoa cua hin thc, Nhn thc
vt ln trn lich s, nhn thc tuyt ich cui cng(143 Tp).
60

- F.Enghen vach ra cac quan im c ban cua trit hc v nhn thc, chn
l, ao c:
+ F.Enghen ch ra t duy cua con ngi va ti cao va khng ti cao.
Theo ban tinh, s mnh, kha nng va muc ich thi t duy la cao ca va v han.
Xt theo hin thc ca bit thi n khng cao ca va c han. Mu thun nay c
giai quyt trong tin trinh tin ln v tn cua cac th h(145 Tp).
+ C chn l vnh vin nhng ch la nhng iu nhat nho tm thng.
Nhn thc cua con ngi tin ln v tn va khng bao gi at n ich cui
cng ca(146 - 152 Tp).
+ Chn l va sai lm ch c hiu lc tuyt i trong pham vi han ch.
Vt khi pham vi n u la tng i(152 - 154 Tp).
+ Khng c ao c vnh vin. ao c la san phm cua tinh hinh kinh t
trong mi giai oan phat trin ca x hi. Trong x hi c giai cp ao c lun
mang tinh giai cp, ao c la ao c cua giai cp. ao c thc s nhn ao,
t ln trn s i lp giai cp ch khi nao ngi ta khng nhng thng c
ma cn qun dc trong thc tin cua i sng s i lp giai cp(154 - 159).
2.8. Chng 10: o c v php quyn. Bnh ng.
chng nay F.Enghen tp trung ph phan quan im cua uy Rinh v
binh ng va vach ra quan im cua chu ngha Mac v vn .
- F.Enghen nhc lai phng phap duy tm tin nghim cua uy Rinh la
phng phap khng nhn thc nhng c tinh cua i tng t ban thn i
tng ma rt chng bng cach suy din t khai nim v i tng. T phng
phap uy Rinh sai lm khi phn chia x hi thanh nhm nh gian n
nht gm hai ngi mt, va ng ta cho rng gia hai ngi thi hoan toan binh
ng. Quan im la hoan toan duy tm, tru tng(160 - 171 Tp).
- F.Enghen i vao phn tich v binh ng mt cach cu th trong tng
giai oan lich s. Mi giai oan lich s vn binh ng c t ra va giai
quyt mt cach khac nhau. Binh ng la mt san phm cua lich s(171 - 180
Tp). Theo F.Enghen, yu cu v binh ng cua giai cp v san c hai ngha: mt
trong thi k u cua chin tranh nng dn, hai la trong cuc u tranh gia v
san va t san. Ca hai trng hp , ni dung thc t cua yu cu v san v
binh ng la yu cu xoa b giai cp. Bt c yu cu binh ng nao i ra ngoai
pham vi nht inh s tr thanh v l(179 Tp).
2.9. Chng 11: o c v php quyn. T do v tt yu.
Trong chng nay, F.Enghen ph phan nhng sai lm cua uy Rinh v
phap lut ma ni dung chu yu la nhng sai lm cua uy Rinh v t do. ng
thi F.Enghen vach ra nhng quan im cua chu ngha Mac v t do.

61

- Theo F.Enghen: uy Rinh hoan toan khng bit gi v b dn lut hin

ai c nht lp ra trn c s nhng thanh qua x hi ma cuc ai cach mang
Phap gianh c(183 Tp); Khng nhng ng uy Rinh hoan toan khng
bit gi v lut phap cn ai ma duy nht la lut phap cua Phap, ma ng cng
khng bit gi v th lut Giec-ma-ni duy nht tip tuc phat trin cho n ngay
nay mt cach c lp i vi uy quyn La-M va lan tran khp ni trn th
gii - la phap lut cua Anh(184 - 185 Tp). Ni chung, khi i ban v phap lut
uy Rinh hoan toan bi ng khung mt cach n gian trong pham vi lut Ph,
mt b lut cua ch chuyn ch gia trng(188 Tp).
- F.Enghen ch ra hai inh ngha cua uy Rinh v t do la loai tr ln
nhau(189, 190 Tp). Cach inh ngha 1, t do c hiu la cai trung binh gia
quan nim va ban nng, gia hp l va phi l, cho nn trinh cua t do c th
cn c vao kinh nghim ma c xac inh mi ca nhn bng cach dng mt
phng trinh ca nhn, nh thng ni trong thin vn hc(190 Tp). Cach inh
ngha th hai, uy Rinh lai quan nim t do la s cam thu i vi nhng ng
c t giac, ph hp vi giac tinh tin thin va hu thin. Nhng ng c y chi
phi cac hanh ng mmt cach tt nhin khng chng c lai ni(190 Tp). Cach
inh ngha 2 bac b cach inh ngha 1 khng cht ngai ngng va cng ch la
mt li tm thng hoa n tt bc quan im cua Heghen.
- F.Enghen cho rng, Heghen la ngi u tin trinh bay ng n mi
quan h gia t do va tt yu. Theo Heghen, t do la nhn thc c tinh tt yu
Tinh tt yu ch la m quang chng nao ngi ta cha hiu c n(190 Tp).
T do nh th la cai tt yu c nhn thc: nhn thc c va hanh ng ph
hp vi cai tt yu.
F.Enghen khng inh: t do chinh la ch con ngi nhn thc c cai
quy lut khach quan va kha nng vn dung cac quy lut khach quan , hanh
ng ph hp vi cac quy lut khach quan . T do chi chinh la cai nng lc
quyt inh mt cach hiu bit(192 - 198 Tp).
2.10. Chng 12: Bin chng. Lng v Cht.
- T hai oan trich uy Rinh vit trong cun Lich s ph phan ban v
php bin chng trong tp Bai giang v trit hc va Lgic hc cua Heghen,
F.Enghen ph phan uy Rinh phu nhn tinh khach quan, tinh ph bin cua mu
thun.
Theo F.Enghen t tng cha ng trong hai oan trich dn trn, tm tt
lai trong mt mnh : mu thun = v ngha, va do , khng th c trong th
gii hin thc c(tr 200 Tp). F.Enghen coi uy Rinh la mt ngi ma u
c suy ngh theo cach siu hinh thi tuyt i khng th t quan nim tnh chuyn
sang quan nim ng c, vi y cai mu thun ni trn chn mt ng
i ri(201-202 Tp). T trang 202 n trang 204 cua tac phm, F.Enghen chng
minh tinh khach quan va ph bin cua mu thun trong s vn ng va phat
62

trin cua th gii. F.Enghen khng inh: Nu ban thn s di ng mt cach

may mc n gian cha ng mu thun, thi tt nhin nhng hinh thc vn
ng cao hn cua vt cht va c bit la s sng hu c va s phat trin cua s
sng hu c lai cang phai cha ng mu thun nh vy.
- Thng qua mt s oan trich cua uy Rinh ph phan v b T ban
cua C.Mac, F.Enghen ph phan uy Rinh phu nhn quy lut lng cht, coi
php bin chng cua C.Mac va php bin chng cua Heghen ch la mt(tr 204 210 Tp). Bng mt s vi du n gian v trang thai cua nc 0C, 100C, cac vi
du trong b T ban (phn th t: San xut ra gia tri thng d tng i trong
lnh vc hp tac, lnh vc phn cng va cng trng thu cng, lnh vc san xut
c khi va cng nghip ln), cac axit bo hoa tri 1, F.Enghen chng minh tinh
khach quan tinh ph bin cua quy lut lng cht.
Chng han vi cac axit bo hoa tri 1 (CnH2nO2), F.Enghen ch ra: ln
lt ly n = 1, 2, 3... thi chng ta at c nhng kt qua sau y (khng k
nhng cht ng phn):
CH2O2 a-xit phc-mich c im si la 100 , im chay la 1 .
C2H4O2 a-xit a-x-tich c im si la 118 , im chay 17 .
C3H6O2 a-xit p-r-pi--nich im si 140 , im chay ...
C4H8O2 a-xit bu-ti-rich im si 162 , im chay ...
C5H10O2 a-xit va-l-ri-a-nich im si 175 , im chay ...
Cho n C30H60O2 a-xit mi-li-xich 80 mi hoa lng va khng c
im si, vi n khng th bay hi ma khng phn hoa.(tr 212 - 213 Tp)
2.11. Chng 13: Bin chng. Ph nh ci ph nh.
- Bng nhng oan trich tac phm cua uy Rinh, F.Enghen ph phan quan
nim cua uy Rinh cho rng: l lun v chu ngha x hi cua C.Mac la vin n
phu inh cai phu inh cua Heghen.
F.Enghen ch ra, C.Mac khng h ap t phu inh cai phu inh vao hin
thc, ma ch sau khi phn tich qua trinh lich s mt cach khach quan, C.Mac
mi rt ra php bin chng trc ht la mt phng phap tim ra nhng kt
qua mi ch khng phai nh uy Rinh quan nim n la mt cng cu
chng minh(216 - 225 Tp).
- Bng mt s vi du v s phu inh bin chng cua cac loai hat ging,
toan hc va u tranh giai cp, F.Enghen chng minh phu inh cai phu inh la
qua trinh ht sc ph bin, ng thi F.Enghen cng ch ra nhng ni dung
c ban cua php phu inh bin chng(225 - 237 Tp). F.Enghen ch ra tinh cht
chu k, lp lai trn c s cao hn cua qua trinh phu inh cai phu inh, ch ra phu
inh trong php bin chng khng phai la bt c s phu inh nao ma la s phu
63

inh cho s phu inh tip theo c th thc hin c, va mi s vt c

phng thc phu inh bin chng ring.
2.12. Chng 14: Kt lun.
Trong phn nay, F.Enghen khai quat lai nhng ni dung c ban ph
phan trong phn trit hc. F.Enghen kt lun nhng quan nim cua uy Rinh
khng c gi mi ngoai nhng phi l mi.
3. Phn 2: Kinh t chnh tr hc (Tr 207 - 360; 243 - 422).
Trong phn nay F.Enghen tp trung ban v kinh t chinh tri, tuy vy trong
4 chng u ng ban nhiu n trit hc. Chinh th, v phng din trit hc
ch tp trung nghin cu bn chng u.
3.1. i tng v phng php. Tr 207 -224; 245 - 264
F.Enghen ph phan phng phap duy tm, phi lich s, siu hinh cua uy
Rinh trong nghin cu kinh t-chinh tri. ng thi F.Enghen vach ra cac phng
phap ng n trong nghin cu kinh t chinh tri la:
- F.Enghen ch ra i tng nghin cu cua kinh t chinh tri va khng
inh khng c mn kinh t-chinh tri chung cho tt ca cac nc va cho tt ca cac
thi ai. Kinh t-chinh tri la mt khoa hc c tinh cht lich s, vi vy n phai
c nghin cu mt cach lich s cu th.
- Phai nghin cu kinh t-chinh tri trong mi quan h tac ng qua lai
gia cac mt san xut, trao i, phn phi.
- Phai xem xt phng thc san xut hin thi trong mi quan h vi
phng thc san xut c, phai xem xt n trong qua trinh phat trin, phai d
kin v phng thc san xut mi.
- Phai xem xt phng thc san xut trong quan h gia lc lng san
xut va quan h san xut va con ng giai quyt cac mu thun gia lc lng
san xut va quan h san xut.
III.2 L lun v bo lc. Tr 224 - 234; 265 - 276
- y F.Enghen ch ra bao lc ch la phng tin, kinh t mi la muc
ich cua mi cuc cach mang, S thay th x hi nay bng x hi khac la do
nguyn nhn kinh t ch khng do nguyn nhn bao lc. Chinh s phat trin cua
kinh t quyt inh s thay th cac ch chinh tri thi nat c bng ch
chinh tri mi cho ph hp vi kinh t. Bao lc ch la phng tin, cn kinh t la
muc ich. Quan im nay cua F.Enghen la nhm ph phan quan nim cua uy
Rinh cho rng bao lc va chinh tri quyt inh kinh t.
III.3 L lun v bo lc (tip theo) Tr 235 - 247; 277 - 290

64

 y F.Enghen tip tuc ban v vai tr quyt inh cua kinh t i vi bao
lc. F.Enghen ch ra, qun i, v khi, t chc bin ch, chin lc, chin thut
trong qun i... ni chung la cac cng cu bao lc u do kinh t quyt inh.
3.4.

L lun v bo lc (ht) Tr 247 - 262; 291 - 307

Chng nay F.Enghen ph phan quan nim cua uy Rinh khi ng ta cho
rng con ngi thng tri t nhin la kt qua cua vic con ngi thng tri con
ngi. la quan im phi lich s hoan toan do uy Rinh tng tng ra.
- F.Enghen ch ra hai ngun gc cua giai cp la s phat trin cua san xut
va ch t hu khng inh giai cp ra i la do nguyn nhn kinh t, do s
phat trin cua lc lng san xut n mt trinh nht inh. F.Enghen cng ch
ra giai cp ra i la do lc lng san xut phat trin n mt trinh nht inh
thi giai cp cng s mt i khi lc lng san xut phat trin n trinh cao do
nn ai cng nghip tao ra.
- F.Enghen va ch ra s quyt inh cua kinh t i vi bao lc, ng thi
ng cng ch ra s tac ng tr lai cua bao lc i vi kinh t theo hai hng
tich cc va tiu cc. Trong trng hp bao lc khng ph hp vi xu hng
phat trin cua kinh t thi n s chng lai s phat trin cua kinh t va khi s
phat trin cua kinh t s t m ng i. Trong trng hp bao lc ph hp vi
xu hng phat trin cua kinh t thi bao lc s thc y kinh t phat trin.
- F. Enghen kt lun bao lc la ba cho mi x hi c ang thai nghn
mt x hi mi trong lng; Bao lc la cng cu ma s vn ng x hi dng
thng va p tan tanh nhng hinh thc chinh tri cng va cht(Tr 307).
4. Phn 3: Ch ngha x hi (Tr 361 - 462; 423 - 556)
Trong phn nay F.Enghen tp trung ph phan quan nim cua uy Rinh v
chu ngha x hi va a ra mt s quan nim cua chu ngha Mac v chu ngha x
hi. V trit hc F.Enghen ni nhiu chng 1 va chng 2. Chinh th nhng
ni dung v phng din trit hc phn nay ch tp trung nghin cu chng
1 va i su nghin cu n chng 2.
4.1.

Tiu lun v lch s (361 - 376; 425 -445)

Trong chng nay F.Enghen ch ra nguyn nhn s xut hin chu ngha x
hi khng tng la do chu ngha t ban phat trin cn thp, nhng nhn t cho
s xut hin mt x hi mi bc l cha r, buc con ngi phai sang tao ra chu
ngha x hi t tri tng tng cua h.
y, F.Enghen ph phan uy Rinh la khng tng v chu ngha x hi,
bi l uy Rinh xy dng mt h thng x hi mi xut phat t u c cua
minh ma thi, ma khng xut phat t nhng quan h hin thc. L lun v chu
ngha x hi nh vy ch la th l lun khng tng ma thi.
4.2

Tiu lun v l lun (376 - 401; 446 - 480)

65

- Trong chng nay F.Enghen ch ra san xut la c s cua i sng x hi,

n quyt inh mi mt cua i sng x hi. Nguyn nhn cua mi hin tng x
hi suy cho cng la phng thc san xut ch khng phai u c con ngi.
Chinh th phai tim nguyn nhn cui cng cua cac hin tng trong i sng x
hi phng thc san xut ch khng phai t u c con ngi.
- F.Enghen cng ch r mu thun c ban trong x hi t ban la mu thun
gia tinh cht x hi hoa cao vi ch t hu t nhn v t liu san xut ma
biu hin v x hi la mu thun gia v san va t san; mu thun gia tinh c
t chc trong tng xi nghip vi tinh trang v chinh phu trong toan x hi.
Phng thc san xut t ban chu ngha ang vn ng trong hai hinh thc biu
hin .
- F.Enghen cng khng inh tinh tt yu cua chu ngha x hi. Theo
F.Enghen di chu ngha x hi xu hng vn ng phat trin cua nha nc la
nha nc t tiu vong. F.Enghen ch ra giai cp v san phai gianh ly chinh
quyn nha nc va bin t liu san xut thanh s hu x hi, phai ii n xoa b
mi s phn bit giai cp va i lp giai cp, phai xoa b nha nc v phng
din nha nc. F.Enghen cng ch ra iu kin xoa b giai cp, iu kin
cho nha nc t tiu vong la thit lp ch cng hu v t liu san xut.
KT LUN:
Tac phm Chng uy Rinh cua F.Enghen la s tng kt s phat trin
cua chu ngha Mac trong vng 30 nm (1848 - 1878). Cun sach khng ch vach
r va bao v nhng lun im c ban cua chu ngha Mac ma cn xut mt
loat nhng vn mi c tinh nguyn tc v l lun cach mang bng cach khai
quat nhng vn mi m cua thc tin va cac thanh tu mi cua khoa hc.
Theo F.Enghen thi cun sach la mt cun khai lun c tinh cht bach khoa v
cac quan nim cua chng ti v cac vn trit hc, khoa hc t nhin va lich
s. Nhng lun im F.Enghen chng lai l lun cua uy Rinh la nhng bai
hc kinh nghim qu bau gip chng ta trong cuc u tranh chng lai cac trit
thuyt duy vt tm thng mi cua thi hin ai.
Cu hi n tp:
1- Hoan canh ra i va ngha cua tac phm Chng uy Rinh
cua F.Enghen?
2- Nhng khai quat cua F.Enghen trong tac phm Chng uy
Rinh v s phat trin cua l lun v chu ngha x hi t khng tng n
khoa hc?
3- Nhng khai quat cua F.Enghen trong tac phm Chng uy
Rinh v lich s phat trin cua hai phng phap siu hinh va bin chng
trong lich s trit hc; vai tr cua php bin chng duy vt?
66

4- Nhng ph phan cua F.Enghen trong tac phm Chng uy

Rinh i vi chu ngha tin nghim cua uy Rinh?
5- Nhng ph phan cua F.Enghen trong tac phm Chng uy
Rinh v quan nim cua uy Rinh v vn ng va nhng quan nim cua
F.Enghen v mi quan h gia vt cht va vn ng, gia vn ng va
ng im?
6- Nhng quan im cua trit hc Mac c F.Enghen vach ra
trong tac phm Chng uy Rinh v nhn thc, v chn l, v ao c,
v binh ng va v t do?
7- Nhng lun im c ban cua F.Enghen trong tac phm Chng
uy Rinh v tinh khach quan, tinh ph bin cua mu thun, cua s tich
lu dn dn v lng s dn n s bin i v cht va ngc lai, va cua
qua trinh phu inh cua phu inh trong th gii?
GII THIU TAC PHM CH NGHIA DUY VT VA CH
NGHIA KINH NGHIM PH PHAN CA V. I. LNIN
(ng Lnin toan tp - tp 18 - Nxb Tin B - Ting Vit - Mtxcva
1978,
Tc phm in ring cng tn do nha xut ban S Tht - Ha Ni xut ban
1960)
I.

Hoan canh ra i va ngha ca tc phm.

- Tac phm nay c Lnin vit nm 1908 va xut ban ln u tin nm

1909, tai ban ln th hai nm 1920. Lnin trc tip vit li ta cho hai ln xut
ban trn. Vit Nam tac phm nay ln u tin c dich ra ting Vit va xut
ban nm 1960. Hin nay tai ban ln hai va c ng trong tp 18 cua b
Lnin toan tp.
- Lc cun sach ra i, Nga khoa hc t nhin, nht la vt l hc a
lai nhng bin i cach mang trong s hiu bit t nhin. Nhng phat hin mi
cua vt l va nhng kt lun cua n bac b nhiu khai nim c cua khoa hc
t nhin, ng thi bac b quan nim siu hinh may mc v hinh thc c ban
cua vt cht va vn ng, nhiu nha khoa hc t nhin trt dai t chu ngha
duy vt may mc, siu hinh n chu ngha tng i hoai nghi ri dn n th
gii quan duy tm, gy ra mt cuc khung hoang v th gii quan trong vt l.
- Lc nay chu ngha duy tm ma nht la chu ngha Makh li dung
nhng thanh tu cua khoa hc t nhin, nht la cua vt l hc giai thich trit
hc mt cach duy tm chu quan va bac b chu ngha duy vt.
- Sau khi F.Enghen mt (1895), bn c hi phan bi chu ngha Mac, theo
chu ngha Makh vin c bao v chu ngha Mac chng lai chu ngha Mac.
Nhm bao v va phat trin chu ngha Mac trong c trit hc Mac, Lnin
67

khai quat nhng thanh tu quan trng cua khoa hc ma trc ht la khoa hc t
nhin sau F.Enghen mt, giang mt n manh m vao tt ca nhng bn phan bi
l lun mac-xit bng chinh tac phm Chu ngha duy vt va chu ngha kinh
nghim ph phan.
II. B cc ca tc phm. (Tac phm in ring 1960)
Ngoai hai li ta do Lnin vit va phn phu luc, tac phm c chia thanh
sau chng vi phn kt lun va phn b sung muc 1 chng 4:
- Li ta ln th nht t trang 5 - trang 7.
- Li ta ln th hai 1920 t trang 8 - trang 9.
- Thay li dn Mt s ngi mac-xit 1908 va mt s nha duy tm 1710
bai xich chu ngha duy vt nh th nao? Trang 9 - trang 34.
- Chng 1: L lun v nhn thc cua chu ngha kinh nghim ph phan va
cua chu ngha duy vt bin chng (I). Trang 35 - trang120.
- Chng 2: L lun v nhn thc cua chu ngha kinh nghim ph phan va
cua chu ngha duy vt bin chng (II).Trang 121 - trang187.
- Chng 3: L lun v nhn thc cua chu ngha kinh nghim ph phan va
cua chu ngha duy vt bin chng (III). Trang 188 - trang 262.
- Chng 4: Cac nha duy tm, ban chin u va k tha cua nhng ngi
kinh nghim ph phan. Trang 263 - trang 346.
- Chng 5: Cuc cach mang cn ai trong khoa hc t nhin va chu
ngha duy tm trit hc. Trang 347 - trang 436.
- Chng 6: Chu ngha kinh nghim ph phan va chu ngha duy vt lich
s. Trang 437 - trang 500.
- Kt lun Trang 501 - trang 502.
- B sung muc 1 chng IV: Tsecnsepxky ph phan chu ngha Cant t
phia nao. Trang 503 - trang 506.
- Phu luc Trang 507 - trang 620.
III. Ni dung c ban v trit hc ca cc chng trong tc phm
1. Li ta cho hai ln xut ban.
Trong ni dung cua hai li ta nay, Lnin t nhn minh la k tim ti v
trit hc va t t cho minh nhim vu tim xem nhng k a ra di chiu
bai chu ngha Mac nhng cai v cng h , hn n, phan ng xem n lac
ng ch nao. Lnin khng inh nhng k la nhng ngi theo chu ngha
Makh Nga t 1908 - 1920. Bn h la nhng k khng hiu gi v chu ngha
duy vt bin chng, nhng vn t xng la ngi mac-xit v trit hc. H la
nhng k pha hoai chu ngha duy vt bin chng va khng h ngai ngng chp
68

nhn chu ngha tin ngng (gan cho tin ngng ngha quan trng nao ), h
khng c dng khi va mt ht s tn trng i vi nim tin cua chinh minh.
Lnin ch r bn Ba-a-rp, B-ga-np, Lu-na-tsac-xky, Bec-man, Ghen-phn... u khng hiu rng Mac va ngghen nhiu ln gi quan im trit
hc cua minh la chu ngha duy vt bin chng. Tt ca nhng ngi , mc d
h c quan im chinh tri khac nhau r rt, u lin kt vi nhau vi cng th
ght chu ngha duy vt bin chng, ng thi h vn t mnh danh la nhng
ngi mac-xit trong trit hc!... khng cht ngai ngng i n ch tha nhn
ngay thuyt tin ngng, nhng khi cn phai t r thai cua h i vi Mac va
ngghen thi h lai mt ht ca dng khi, mt ht ca s tn trng i vi nim tin
cua ban thn h62.
2.
Thay li dn Mt s ngi mc-xt 1908 va mt s nha duy
tm 1710 bai xch ch ngha duy vt nh th nao?
phn nay, Lnin ch ra nhng ngi mac-xit Nga theo chu ngha
Makh ging Bccly va Hium nh th nao. Lnin kt lun nhng ngi theo
chu ngha Makh ti tn cha a ra c mt lun c nao, qua tht la cha
a ra c ly mt lun c nao ngoai nhng lun c cua giam muc Bccly.
Lnin gi bn Makh la nhng k khi hai. Nhng lp lun cua h vi qun hay
vi khng bit ma h khng ni thm rng nhng phat hin y c tim ra
t nm 1710 ri63. Lnin kt lun: phai Makh ti tn cha a ra c mt
lun c nao, ngoai nhng lun c cua giam muc Beccly64(Tr33).
Lnin dn li cua nhng ngi theo chu ngha Makh rng, nu quan
im cua h c thn thuc gn gi vi nhng quan im duy tm cua Bccly
thi cng khng phai la mt ti li v trit hc. Ri Lnin ma mai: ln ln lam
mt hai khuynh hng c ban khng th iu hoa c trong trit hc, cai c
gi la ti li u? Nhng phai chng tt ca s khn ngoan rt mc cua Makh
va Avnariut chung quy lai la ch ln ln y65.
Lnin ch r, trong trit hc, ch c hai ng li c ban la duy vt va duy
tm, khng c ng li th ba. Tt ca nhng phat hin cua chu ngha kinh
nghim ph phan va cac trao lu phan ng khac Nga lc y u ch la bin
th cua chu ngha duy tm chu quan cua Bccly.
3.
Chng 1: L lun v nhn thc ca ch ngha kinh nghim
ph phn va ca ch ngha duy vt bin chng (I). Tr 35 - 120.
- Chng nay gm 6 tit:
1. Cam giac va phc hp cam giac.
2. S phat hin ra nhng yu t cua th gii.
62

Lnin toan tp, Nha xut ban Tin B, Mat-xc-va, 1980, Tp 18, trang 9-10.
Lnin toan tp, Nha xut ban Tin B, Mat-xc-va, 1980, Tp 18, trang 19.
64
Lnin toan tp, Nha xut ban Tin B, Mat-xc-va, 1980, Tp 18, trang 34.
65
Lnin toan tp, Nha xut ban Tin B, Mat-xc-va, 1980, Tp 18, trang 35.
63

69

3. ng cach v nguyn tc va thuyt thc tai ngy th.

4. Gii t nhin c tn tai trc loai ngi hay khng?.
5. Con ngi c suy ngh bng c khng?.
6. Ban v chu ngha duy ng cua Makh va cua Avnariux.
- Trong chng nay Lnin phn tich va ch r, toan b lich s khoa hc t
nhin u chng thc tinh chinh xac cua cac nguyn l cua chu ngha duy vt:
Vt cht c trc; thc, cam giac, t duy la cai c sau. Lnin ph phan va bac
b lun im phi l cua bn Makh coi cam giac la cai c trc, ng thi
Lnin phat trin thm mt bc t tng cua F.Enghen v cht hu c phat sinh
t cht v c.
Lnin trich lai s khng inh cua ngghen trong Chng uy Rinh rng:
T duy rt nhng nguyn tc y t u ra? (y la ni nhng nguyn tc c
ban cua mi tri thc). T ban thn n hay sao? Khng phai... Nhng hinh thc
cua tn tai thi t duy quyt khng bao gi c th ly ra va rt ra t ban thn n,
ma ch c th ly ra, rt ra t th gii bn ngoai thi... Nhng nguyn tc khng
phai la im xut phat cua s nghin cu (theo nh chu trng cua uy Rinh,
mt ngi mun lam mt nha duy vt, nhng lai khng bit ap dung chu ngha
duy vt mt cach trit ), ma la kt qua cui cng cua s nghin cu; nhng
nguyn tc y khng phai la c ng dung vao gii t nhin va lich s cua
loai ngi, ma c tru tng ha t gii t nhin va lich s loai ngi; khng
phai la gii t nhin va loai ngi thich ng vi nhng nguyn tc, ma trai lai
nhng nguyn tc ch ng trong chng mc chng thich ng vi gii t nhin
va lich s.66
Lnin khng inh: Va chng ti nhc lai mt ln na: quan im duy
vt duy nht y, ngghen vn dung khp ni va khng ngoai l khi ng
cng kich khng cht n nang uy Rinh v mi s xa ri nh nht, t chu ngha
duy vt ri vao chu ngha duy tm. Ai ch it nhiu khi c Chng uy Rinh
va Lt-vich-ph-bach, u tim thy hang chuc oan vn trong ngghen ni
n vt va hinh anh cua vt trong u c con ngi, trong thc, trong t duy
cua chng ta, v.v.. ngghen khng ni rng cam giac va biu tng la nhng
tng trng cua vt, vi y chu ngha duy vt trit phai thay th nhng
tng trng bng nhng hinh anh, nhng hinh tng hoc phan anh...
Nhng gi y, vn khng phai la ban v cng thc nay hay cng thc khac
cua chu ngha duy vt, ma la ban v s i lp gia chu ngha duy vt va chu
ngha duy tm, v s khac nhau gia hai ng li c ban trong trit hc. Phai
chng la phai i t vt n cam giac va t tng? Hay i t t tng va cam
giac n vt? ngghen kin tri ng li th nht, tc la ng li duy vt.
Makh thi kin tri ng li th hai, tc la ng li duy tm. Khng mt li
ni quanh co nao, khng mt li nguy bin nao (ma chng ta cn gp nhan nhan
66

Lnin toan tp, Nha xut ban Tin B, Mat-xc-va, 1980, Tp 18, trang 38.

70

ra) lai che lp c s tht r rang khng th chi ci c la: Hc thuyt cua
E.Makh - coi vt la nhng phc hp cam giac, - la chu ngha duy tm chu
quan, la s nhai lai l lun cua Bccly67.
chng cai gi la s phat hin ra nhng yu t cua th gii 68 cua phai
Makh, Lnin vit: Nhng mt khi anh tha nhn rng nhng i tng vt l
tn tai khng phu thuc vao thn kinh hay cam giac cua ti va ch gy nn cam
giac bng cach tac ng vao vng mac cua ti thi nh vy la anh ri b mt
cach nhuc nh chu ngha duy tm phin din cua anh, chuyn sang mt th
chu ngha duy vt phin din! Nu mau sc la cam giac ch vi n phu thuc
vao vng mac (nh khoa hc t nhin buc anh phai tha nhn iu ) thi nh
th c ngha la nhng tia anh sang, khi chiu n vng mac, s em lai cam giac
v mau sc. Th tc la ngoai chng ta, khng phu thuc vao chng ta va
thc cua chng ta, vn c s vn ng cua vt cht, vi du nhng lan sng trng
c mt dai va mt tc nht inh, chng tac ng vao vng mac, em lai
cho con ngi cam giac v mau sc nao . chinh la quan im cua khoa hc
t nhin. Khoa hc nay giai thich nhng cam giac khac nhau v mt mau sc
nao bng dai khac nhau cua nhng sng anh sang tn tai ngoai vng
mac cua con ngi, ngoai con ngi va khng phu thuc vao con ngi. Va
chinh la chu ngha duy vt: vt cht gy nn cam giac bng cach tac ng vao
giac quan cua chng ta. Cam giac phu thuc vao c, thn kinh vng mac, v.v.,
ngha la vao vt cht c t chc theo mt cach thc nht inh. S tn tai cua
vt cht khng phu thuc vao cam giac. Vt cht la cai c trc. Cam giac, t
tng, thc la san phm cao nht cua vt cht c t chc theo mt cach thc
c bit. la quan nim cua chu ngha duy vt, ni chung, va cua Mac va
ngghen, ni ring. Makh va Avnariut ln lt du nhp chu ngha duy vt
bng cach dng ch yu t, ta h nh ch nay cu c l lun cua h thoat
khi tinh phin din cua chu ngha duy tm chu quan, va ta h nh n cho
php tha nhn s phu thuc cua cai tm l vao vng mac, thn kinh, v.v., tha
nhn tinh c lp cua cai vt l i vi c th cua con ngi. Tht ra, thu oan
li dung t yu t, ch la mt li nguy bin ht sc tham hai, vi ngi duy vt,
khi c tac phm cua Makh va Avnariut, s t ra ngay cu hi: yu t la
gi? Tht la tr con nu ngh rng bia ra mt t mi, la c th tranh c nhng
trao lu trit hc c ban69.
khng inh gii t nhin tn tai trc khi loai ngi xut hin va p
lai s ngu dt cua chu ngha duy ng Makh, Lnin vin dn nhng cu trich
khng ht ngha cua Badarp v s khng inh cua Plkhanp: khach th
tn tai t lu trc khi chu th xut hin, ngha la t lu trc khi xut hin
nhng th hu c c cht it thc, ng thi vin dn Phbach v s khng
67

Lnin toan tp, Nha xut ban Tin B, Mat-xc-va, 1980, Tp 18, trang 38-39.
Xem Lnin toan tp, Nha xut ban Tin B, Mat-xc-va, 1980, Tp 18, trang 54.
69
Lnin toan tp, Nha xut ban Tin B, Mat-xc-va, 1980, Tp 18, trang 55-56.
68

71

inh y vi t cach la ngi nh ng ma Mac va ngghen t chu ngha duy

tm cua Hghen n vi chu ngha duy vt cua minh70.
4.
Chng 2: L lun v nhn thc ca ch ngha kinh nghim
ph phn va ca ch ngha duy vt bin chng (II).Tr 121-187.
- Chng nay cng gm 6 tit:
1. Vt t n hay la V.Tsernp bac lai F.Enghen.
2. Ni v siu vit hay la V.Badarp sa cha F.Enghen.
3. Ludwig Feuerbach va J.itxghen ni v vt t n.
4. C chn l khach quan khng?.
5. Ni v chn l tuyt i va chn l tng i, hay la ni v chu ngha
chit trung cua F. Enghen do A.Bganp phat hin.
6. Tiu chun thc tin trong l lun v nhn thc.
- Trong cac muc trn, Lnin ph phan thuyt khng th bit cua Cant,
vach r s i lp cn ban vi thuyt cua C.Mac v tinh c th bit v th gii
cua con ngi, v chn l khach quan, v thc tin. Lnin cng vach r bn
Makh ly c ph phan thuyt khng th bit c bac b s tn tai cua vt t
n (th gii hin thc) khng inh ch c cam giac mi tn tai trc tip, cn
th gii hin thc la mt hn hp cua nhiu cam giac.
Sau khi ch ra Bganp, Vanlentinp, Badarp va Tsecnp, nhng k
dn ty cng kich cai vt t n cua Plkhanp, buc ti Plkhanp chch
ng, sa vao chu ngha Cant, xa ri ngghen, ma khng hiu vt t
n, Lnin kt lun Tsecnp la k t th cua chu ngha Mac, trc tip cng kich
ngghen mt cach khng thanh tht. H mun tr thanh ngi mac-xit nhng
gat ngghen ra mt bn, hoan toan khng k n Phbach ma ch quanh
qun chung quanh Plkhanp. H gy g mt cach t nhat, nh nht, bi lng
tim vt i vi ngi hc tr cua ngghen, ng thi lang tranh mt cach hn
nhat khng dam phn tich thng vao nhng quan im cua vi thy 71. Lnin
khng inh: Trong cun Lt-vich Ph-bach, ngghen tuyn b rng, chu
ngha duy vt va chu ngha duy tm la nhng trao lu trit hc c ban. Chu
ngha duy vt cho rng gii t nhin la cai c trc, tinh thn la cai c sau; n
t tn tai ln hang u va t duy vao hang th hai. Chu ngha duy tm thi
ngc lai. ngghen nu r s khac nhau cn ban phn chia nhng nha trit hc
thuc cac mn phai cua chu ngha duy tm va chu ngha duy vt thanh hai
phe ln, va dt khoat buc ti la mp m nhng k dng nhng danh t chu
ngha duy tm va chu ngha duy vt theo bt c mt ngha nao khac.

70
71

Xem Lnin toan tp, Nha xut ban Tin B, Mat-xc-va, 1980, Tp 18, trang 90-94.
Xem Lnin toan tp, Nha xut ban Tin B, Mat-xc-va, 1980, Tp 18, trang 111-112.

72

Vn ti cao cua bt c trit hc nao, vn c ban ln cua bt c

trit hc nao va c bit la cua trit hc ti tn - ngghen ni - la vn v mi
quan h gia t duy va tn tai, gia tinh thn va gii t nhin72.
- Lnin nu ra ba kt lun c ban cua nhn thc lun mac-xit va nu ra
inh ngha khoa hc v vt cht (167 Tp; 151 Tp). Ba kt lun v nhn thc la:
a. Mi khach th t n la hoan toan c th nhn thc c. Cac biu
tng, quan nim cua chng ta ch la nhng ban sao hay nhng phan anh cua
nhng khach th y tn tai ngoai tinh thn ma thi. Lnin vit: C nhng vt
tn tai c lp i vi thc cua chng ta, c lp i vi cam giac cua chng
ta, ngoai chng ta, vi khng nghi ng gi na rng cht a-li-da-rin tn tai
ngay hm qua trong hc in cua than a, va cng khng nghi ng gi na rng
ngay hm qua chng ta chng bit t gi v s tn tai ca va cht a-li-da-rin
khng em lai cho ta mt cam giac nao ca73.
b. V nguyn tc khng c s khac nhau gia vt t n va hin tng.
Gia chng la mi quan h bin chng c th chuyn hoa ln nhau. Lnin vit:
Dt khoat la khng c va khng th c bt k s khac nhau nao v nguyn tc
gia hin tng va vt t n. Ch c s khac nhau gia cai c nhn thc va
cai cha c nhn thc. Cn nhng iu bia t trit hc v ranh gii c bit
gia hai cai , v mt vt t n nm bn kia hin tng (Cant), v vic c
th va cn phai dng ln mt bc tng trit hc gia chng ta va vn v cai
th gii ma mt b phn nao cha c nhn thc nhng vn tn tai ngoai
chng ta (Hium) - tt ca nhng cai ch la nhng iu thun ty by ba,
Schrulle, quai tng va bia t ma thi74.
c. Chn l la mt qua trinh, chn l khng im u hay im cui cua
nhn thc, chn l la cu th chinh mi quan h tng i va tuyt i cua n
(155Tp). Chn l tuyt i la tng v han cua cac chn l tng i (174Tp).
Lnin vit: Trong l lun nhn thc, cng nh trong tt ca cac lnh vc khac
cua khoa hc, cn suy lun mt cach bin chng, ngha la ng gia inh rng
nhn thc cua chng ta la bt di bt dich va c sn, ma phai phn tich xem s
hiu bit nay sinh ra t s khng hiu bit nh th nao, s hiu bit khng y
u va khng chinh xac tr thanh y u hn va chinh xac hn nh th nao75.
Vt cht c Lnin inh ngha nh sau: Vt cht la mt pham tr trit
hc, dng ch thc tai khach quan, c em lai cho con ngi trong cam
giac, c cam giac cua chng ta chp lai, chup lai, phan anh va tn tai khng l
thuc vao cam giac76.

72

Xem Lnin toan tp, Nha xut ban Tin B, Mat-xc-va, 1980, Tp 18, trang 112-113.
Lnin toan tp, Nha xut ban Tin B, Mat-xc-va, 1980, Tp 18, trang 117.
74
Lnin toan tp, Nha xut ban Tin B, Mat-xc-va, 1980, Tp 18, trang 117.
75
Lnin toan tp, Nha xut ban Tin B, Mat-xc-va, 1980, Tp 18, trang 117.
76
Lnin toan tp, Nha xut ban Tin B, Mat-xc-va, 1980, Tp 18, trang 151.
73

73

5.
Chng 3: L lun v nhn thc ca ch ngha kinh nghim
ph phn va ca ch ngha duy vt bin chng(III).Tr 188-262.
- Chng nay cng gm 6 tit:
1. Vt cht la gi? Kinh nghim la gi?.
2. Sai lm cua Plkhanp v khai nim kinh nghim.
3. Ni v tinh nhn qua va tinh tt nhin trong gii t nhin.
4. Nguyn tc v tit kim t duy va vn tinh thng nht cua th
gii.
5. Khng gian va thi gian.
6. T do va tinh tt nhin.
- Trong chng nay, theo Lnin, chng ta ch c th thng hai cho
nhng k tin theo Avnariut va ng bn rng dng nh c th nh vao
danh t kinh nghim ma loai tr s phn bit c rich gia chu ngha duy
tm va chu ngha duy vt77. H khng ch lam dung danh t kinh nghim ma
cn t ra dt nat na. Bn h, tuy ly chu ngha duy tm lam im xut phat,
nhng vn thng i lac hng v phia giai thich t kinh nghim mt cach
duy vt78.
Lnin phn tich, khi h ni: chng ta khng nn rt trit hc t ban thn
chng ta, ma t trong kinh nghim. y, kinh nghim c em i lp vi
cai cai trit hc c rt ra t ban thn, ngha la c giai thich nh la mt cai
gi khach quan, t bn ngoai a n cho con ngi, tc la c giai thich mt
cach duy vt. Mi lin h cht ch gia t tng va kinh nghim lam nay
sinh nhng khoa hc t nhin hin ai. Kinh nghim ra t tng. T tng
ngay cang phat trin, lai c i chiu vi kinh nghim. y, trit hc
ring cua Makh bi vt b, va tac gia t phat chuyn sang quan im thng
thng cua cac nha khoa hc t nhin la nhng ngi xt kinh nghim mt cach
duy vt.79
- Lnin ph phan bn Makh xut phat t duy tm chu quan coi vt
cht chng qua ch la mt s lin h nht inh gia nhng cam giac. T bn
h cho rng, tinh tt yu, tinh nhn qua, tinh quy lut cng c gi la nhng
pham tr chu quan do thc l tinh, lgic ma ra, ch khng la cai khach quan
cua th gii. H coi khng gian, thi gian la nhng h thng sp t c th t,
trt t hang loat cam giac.
Bac b quan nim cua Makh cho rng, cai ma chng ta gi la vt cht
ch la mt s lin h c quy lut nao gia nhng yu t va Pic-xn cho
rng, v phng din khoa hc thi khng th phan i vic phn loai nhng
77

Lnin toan tp, Nha xut ban Tin B, Mat-xc-va, 1980, Tp 18, trang 176.
Lnin toan tp, Nha xut ban Tin B, Mat-xc-va, 1980, Tp 18, trang 177.
79
Lnin toan tp, Nha xut ban Tin B, Mat-xc-va, 1980, Tp 18, trang 177.
78

74

nhm tri giac cam tinh nao it nhiu khng bin i, tp hp vi nhau thanh
loai, va gi chung la vt cht, nh vy chng ta tin gn n vi inh ngha
cua Gi.Xt. Minl: vt cht la mt kha nng thng xuyn v cam giac 80Lnin
kt lun: Tt ca nhng nha trit hc ma chng ti trich dn, u (ngi cng
khai, k thi ch du) thay ng li trit hc c ban cua chu ngha duy vt (t
tn tai n t duy, t vt cht n cam giac) bng mt ng li i lp la chu
ngha duy tm... Vic tha nhn ng li trit hc ma cac nha trit hc duy tm
va bt kha tri phu nhn thi trai lai c din at bng nhng inh ngha sau
y: vt cht la cai tac ng vao giac quan cua chng ta, thi gy ra cam giac; vt
cht la mt thc tai khach quan c em lai cho chng ta trong cam giac;
v.v..81. ng nhin, s i lp gia vt cht va thc ch c ngha tuyt i
trong nhng pham vi ht sc han ch: trong trng hp nay, ch gii han trong
vn nhn thc lun c ban la tha nhn cai gi c trc va cai gi c sau?
Ngoai gii han , thi khng cn nghi ng gi na rng s i lp la tng
i82.
- ng thi, trong chng nay, Lnin khng inh cac quan im ng n
cua chu ngha duy vt bin chng la s tn tai khach quan cua vt cht, t nhin
tao ra nhng nguyn l v tinh khach quan cua nhn qua, cua quy lut th
gii. Khng gian, thi gian la hinh thc tn tai khach quan cua vt cht. Ni
cach khac la Lnin trinh bay tinh vt cht va tinh quy lut cua th gii.
6.
Chng 4: Cc nha duy tm, bn chin u va k tha ca
nhng ngi kinh nghim ph phn. Tr 263 - 346.
- Chng nay gm 8 tit:
1. Hc thuyt Cant bi phe ta va phe hu cng kich.
2. Nha kinh nghim tng trng I.Uskvits ch diu nha kinh
nghim ph phan Tsernp nh th nao?.
3. Nhng ngi ni tai lun, ban chin u cua Makh va Avnariux.
4. Cant ph phan phat trin theo chiu hng nao.
5. Thuyt kinh nghim nht nguyn cua Bganp.
6. Thuyt tng trng (hoc thuyt vn t tng hinh) va li ph phan
cua Hem.
7. Hai th ph phan v uy Rinh.
8. J.itxghen c th lam vui lng nhng nha trit hc phan ng nh
th nao?.

80

Xem Lnin toan tp, Nha xut ban Tin B, Mat-xc-va, 1980, Tp 18, trang 170.
Lnin toan tp, Nha xut ban Tin B, Mat-xc-va, 1980, Tp 18, trang 171.
82
Lnin toan tp, Nha xut ban Tin B, Mat-xc-va, 1980, Tp 18, trang 173.
81

75

- chng nay Lnin vach ra mi lin h cua chu ngha kinh nghim ph
phan (cua Makh) vi cac mn phai trit hc khac (Chu ngha duy tm cua
Cant83; chu ngha bt kha tri cua Hium, thuyt thc chng bt kha tri 84...), vach
ra lich s phat trin cua n, ph phan cac bin th cua chu ngha Makh (thuyt
kinh nghim ph hiu, kinh nghim nht nguyn, ni tai lun trong trit hc 85,
chu ngha tin ngng86).
- Lnin ph phan nhng lun im duy tm xao tra cua Bganp (mt
ngi bnsvich phan ng vi thuyt kinh nghim nht nguyn) v khi hn
loan nhng cam giac la c trc, t sinh ra kinh nghim tm l cua con
ngi, va nhn thc la do kinh nghim vt l sinh ra 87. Lnin khng inh, th
gii vt l tn tai t lu trc khi c con ngi va tn tai c lp vi thc cua
con ngi. thc la c tinh cua vt cht c t chc cao la b c ngi, la c
nng cua b c ngi.
7.
Chng 5: Cuc cch mng cn i trong khoa hc t nhin va
ch ngha duy tm trit hc. Tr 347 - 436.
- Chng nay cng gm 8 tit:
1. Khung hoang cua vt l hc hin ai.
2. Vt cht tiu tan mt.
3. C th nao quan nim vn ng ma lai khng c vt cht khng?
4. Hai phai vt l hc hin ai va phai duy linh lun cua nc Anh.
5. Hai phai vt l hc hin ai va chu ngha duy tm c.
6. Hai phai vt l hc hin ai va chu ngha tin ngng cua Phap.
7. Mt nha vt l hc duy tm ngi Nga.
8. Thc cht va ngha chu ngha duy tm vt l hc.
- Trong chng nay, Lnin ban v cuc cach mang trong khoa hc t
nhin. ng ph phan chu ngha duy tm vt l, vach ra nguyn nhn cua cuc
khung hoang vt l - ma thc cht cua cuc khung hoang nay la s ao ln
cua nhng quy lut c va nhng nguyn l c ban, s gat bao thc tai khach
quan bn ngoai thc, tc la s thay th chu ngha duy vt bng chu ngha duy
tm va chu ngha bt kha tri88 - va vach ra li thoat cho cuc khung hoang nay.
- Lnin khai quat nhng thanh tu mi trong vt l hc, ph phan chu
ngha Makh li dung nhng thanh tu chng lai chu ngha duy vt.
Chu ngha Makh ch gn lin c mt trng phai trong c mt nganh cua
83

Xem Lnin toan tp, Nha xut ban Tin B, Mat-xc-va, 1980, Tp 18, trang 234-235.
Xem Lnin toan tp, Nha xut ban Tin B, Mat-xc-va, 1980, Tp 18, trang 248-249.
85
Xem Lnin toan tp, Nha xut ban Tin B, Mat-xc-va, 1980, Tp 18, trang 253-254.
86
Xem Lnin toan tp, Nha xut ban Tin B, Mat-xc-va, 1980, Tp 18, trang 264.
87
Xem Lnin toan tp, Nha xut ban Tin B, Mat-xc-va, 1980, Tp 18, trang 276-284.
88
Xem Lnin toan tp, Nha xut ban Tin B, Mat-xc-va, 1980, Tp 18, trang 318.
84

76

khoa hc t nhin hin ai... im quan trng, n gn lin vi trng phai y

khng phi ch n khc tt c cc khuynh hng khc v tt c cc h thng
nh ca trit hc duy tm, m l ch n ging vi ch ngha duy tm trit hc
ni chung89. Lnin kt lun: Toan b chu ngha duy tm vt l hc, toan b
trit hc kinh nghim ph phan, cng nh thuyt kinh nghim tng trng,
thuyt kinh nghim nht nguyn, v.v., u thuc nhng th cn b phai vt b
i90 cua vt l hc hin ai ang ra chu ngha duy vt bin chng.
- Lnin lam giau thm l lun nhn thc mac-xit v chn l khach quan,
v tinh tuyt i va tng i cua chn l, quan h gia l lun va thc tin, v
trang cho cac nha khoa hc tin b phng phap bin chng duy vt ma h cn
phai i theo at ti nhng nh cao mi trong khoa hc. Lnin vit: Tt ca
cac chn l c cua vt l hc, k ca nhng chn l trc kia c coi la bt di
bt dich va khng th bac b c, u t ra la nhng chn l tng i; nh
vy c ngha l khng th c mt chn l khach quan nao khng phu thuc vao
nhn loai. la lp lun khng nhng cua toan b hc thuyt cua Makh, ma
cng la cua toan th chu ngha duy tm vt l hc ni chung na. Chn l
tuyt i c cu thanh t tng s nhng chn l tng i ang phat trin;
chn l tng i la nhng phan anh tng i ng cua mt khach th tn tai
c lp i vi nhn loai; nhng phan anh y ngay cang tr nn chinh xac hn;
mi chn l khoa hc, d la c tinh tng i, vn cha ng mt yu t cua
chn l tuyt i, - tt ca nhng lun im y u la hin nhin i vi bt c ai
nghin cu k cun Chng uy Rinh cua ngghen, nhng lai rt kh hiu
i vi nhn thc lun hin ai91... Vt th khng phai la k hiu cua cam
giac, ma cam giac la k hiu (hay ni cho ng hn la hinh anh) cua vt th. S
phat trin cua vt l hc gy ra mt cuc u tranh thng xuyn gia gii t
nhin khng ngng cung cp tai liu, vi cai l tinh khng ngng nhn thc.
Gii t nhin la v tn cng nh nhng hat nh nht cua n (k ca in t) u
la v tn, nhng l tinh cng bin mt cach v tn vt t n thanh vt cho
ta. Cuc u tranh gia thc tai vi quy lut vt l hc s tip din mt cach
v tn; c mi quy lut ma vt l hc xy dng nn thi thc tai sm mun s
thng tay bac b, - bac b bng s kin; nhng vt l hc s khng ngng tu
sa, cai bin va lam phc tap thm cai quy lut bi bac b. s la mt ban
trinh bay hoan toan ng v chu ngha duy vt bin chng nu tac gia kin quyt
khng inh s tn tai cua thc tai khach quan y khng l thuc vao loai
ngi92... Nu l lun vt l hc ngay cang tr nn t nhin thi nh th c
ngha la mt t nhin, mt thc tai ma l lun y phan anh, vn tn tai mt
cach khng phu thuc vao thc cua chng ta, - chinh la quan im cua chu
ngha duy vt bin chng93.
89

Lnin toan tp, Nha xut ban Tin B, Mat-xc-va, 1980, Tp 18, trang 375.
Lnin toan tp, Nha xut ban Tin B, Mat-xc-va, 1980, Tp 18, trang 388.
91
Lnin toan tp, Nha xut ban Tin B, Mat-xc-va, 1980, Tp 18, trang 383.
92
Lnin toan tp, Nha xut ban Tin B, Mat-xc-va, 1980, Tp 18, trang 386-387.
93
Lnin toan tp, Nha xut ban Tin B, Mat-xc-va, 1980, Tp 18, trang 387.
90

77

8.
Chng 6: Ch ngha kinh nghim ph phn va ch ngha duy
vt lch s. Tr 437 - 500.
- Chng nay gm 5 tit:
1. Cuc ngao du cua cac nha kinh nghim ph phan c trong lnh vc
khoa hc x hi.
2. Bganp sa cha va phat trin C. Mac nh th nao?.
3. Nhng c s cua trit hc x hi cua Xuvrp.
4. Cac ang phai trong trit hc va cac nha trit hc khng u no.
5. Ext Hecken va Ext Makh.
- Chng nay, Lnin tp trung ph phan chu ngha duy tm chu quan
Makh v nhng vn c lin quan n lnh vc x hi, va lam phong ph
thm chu ngha duy vt bin chng cua C.Mac va F.Enghen. ng trn lp
trng mun bit k th cua minh, thi phai n x s cua k th 94, Lnin
trich dn kha dai nhng ph phan cua phai Makh i vi chu ngha Mac va
khng inh tap chi trit hc cua R.Avnariut thi qua la mt x s k th i vi
nhng ngi mac-xit95, ng thi Lnin phn tich nhng l l cua h:
L l th nht: Mac la mt nha siu hinh hc khng hiu s ph phan
nhng khai nim nhn thc lun, va khng xy dng c mt nhn thc lun
tng quat nhng n gian a chu ngha duy vt vao trong nhn thc lun
c bit cua ng ta... - tt ca nhng ngi theo phai Makh Nga u buc ti
chu ngha duy vt sa vao siu hinh hc, hay ni cho ng hn, h lp lai
nhng l s cn cua nhng ngi theo thuyt Can-t, cua nhng mn cua Hium, cua nhng ngi duy tm chng lai siu hinh hc duy vt.
L l th hai: Chu ngha Mac cng siu hinh nh khoa hc t nhin (sinh
l hc). Ca y na, sai lm la v phia Makh va Avnariut, ...
L l th ba: chu ngha Mac tuyn b ca nhn la mt lng khng ang
k, quantit ngligeable; n coi con ngi la mt cai gi ngu nhin, phai tun
theo nhng quy lut kinh t ni tai nao ; n khng phn tich des
Gefundenen, cai ma chng ta thy, cai ma chng ta cam bit,... L l nay lp lai
nguyn xi cai vng nhng quan nim v s phi hp v nguyn tc cua chu
ngha kinh nghim ph phan, ngha la cua cai thu thut duy tm cua l lun cua
Avnariut. Bly (mt ai biu cua chu ngha kinh nghim ph phan) hoan toan
c l khi ng ta ni rng Mac va ngghen khng h tha nhn nhng iu v l
duy tm y, va mt khi tha nhn nhng iu v l thi tt nhin phai vt
b ton b chu ngha Mac, bt u t nhng ngun gc cua n, t nhng tin
trit hc c ban nht cua n.
94
95

Lnin toan tp, Nha xut ban Tin B, Mat-xc-va, 1980, Tp 18, trang 393.
Lnin toan tp, Nha xut ban Tin B, Mat-xc-va, 1980, Tp 18, trang 393.

78

L l th t: l lun cua Mac la phi sinh vt hc, n khng hiu gi v

nhng s khac nhau v sinh hoat va v nhng tr chi tng t nh vy v
nhng thut ng sinh vt hc cu thanh cai khoa hc cua vi giao s phan ng
Avnariut. - Xt theo quan im cua hc thuyt Makh thi l l cua Bly la
ng, vi cai vc thm gia l lun cua Mac va nhng chi sinh vt hc cua
Avnariut tht qua r rt...
L l th nm: tinh ang, tinh thin vi trong l lun cua Mac, tinh thin
kin trong nhng giai phap cua Mac. Ton b chu ngha kinh nghim ph phan,
ch khng ring gi Bly, u t cho minh la khng c tinh ang phai ca trong
trit hc ln trong khoa hc x hi. H khng theo chu ngha x hi, ma cng
khng theo chu ngha t do. H khng phn bit nhng khuynh hng cn ban
va i lp nhau trong trit hc, tc la chu ngha duy vt va chu ngha duy tm,
ma c gng vt ln trn nhng khuynh hng y...
L l th sau: nhng li ch diu chn l khach quan. Bly hiu
ngay tc khc, va hiu hoan toan ng, rng chu ngha duy vt lich s va toan
b hc thuyt kinh t cua Mac hoan toan thm nhun s tha nhn chn l
khach quan. Va Bly din ta ng nhng khuynh hng cua hc thuyt
Makh va Avnariut khi ng ta bac b, ngay t u, chu ngha Mac chinh vi
chu ngha nay cng nhn chn l khach quan; khi ng ta tuyn b ngay tc khc
rng tht ra hc thuyt Mac khng c mt cai gi khac, ngoai nhng quan im
chu quan cua Mac ra96.
Trong nhng cuc ngao du x hi hc cua Bly, Pt-txn-t va Makh,
ngi ta ch thy c s ngu xun v cng cua mt anh phi-li-xtanh ang vui
sng ph bay nhng c rich nht, c che y bng mt thut ng mi
va mt s h thng ha mi, c tinh cht kinh nghim ph phan. Nhng li
ni quanh co m mau t phu, nhng manh khe kh cng suy lun theo tam
oan lun, mn trit hc kinh vin t nhi, - ni tm lai, ngi ta hin cho chng
ta vn mt ni dung phan ng, vn di mt chiu bai sc s, trong x hi hc
cng nh trong nhn thc lun97.
- Lnin ph phan Bganp (thuc phai Makh) em sinh hoat x hi
quy thanh hoat ng cua thc, cua tm l, ln ln mt cach duy tm gia tn
tai x hi va thc x hi. Bganp vit: Chng ti ch ra rng nhng
hinh thc x hi u thuc v mt loi rt rng gm nhng s thich ng sinh vt
hc. Nhng nh vy thi, chng ti vn cha xac inh pham vi cua nhng hinh
thc x hi: mun th, phai xac inh khng nhng loi, ma ca ging na...
Trong cuc u tranh sng cn, con ngi, ch c nh vao thc, mi c th
lin hp lai vi nhau c: khng c thc thi khng c i sng x hi. Bi
vy cho nn i sng x hi, trn tt c biu hin ca n, ch l i sng ca
tm l c thc... Tinh x hi khng th tach ri thc. Tn tai x hi v thc
96
97

Lnin toan tp, Nha xut ban Tin B, Mat-xc-va, 1980, Tp 18, trang 393-395.
Lnin toan tp, Nha xut ban Tin B, Mat-xc-va, 1980, Tp 18, trang 399.

79

x hi, cn c theo ngha chnh xc ca cc t ng y l ng nht 98. Lnin

ch r: D cho cai ngha ma Bganp gan cho nhng t tn tai x hi
va thc x hi, la chinh xac i na thi vn c mt iu chc chn la cu
cua ng ta (ma chng ti trich dn trn) l sai... Mu toan cua Bga np
sa cha va phat trin Mac mt cach kh nhn thy c, theo tinh thn cua
nhng nguyn l c ban cua Mac, la mt s xuyn tac hin nhin nhng c s
duy vt y, theo tinh thn cua ch ngha duy tm. Phu nhn iu thi tht la
bun ci99.
- Lnin nu ln nguyn l mac-xit v mi quan h gia tn tai x hi va
thc x hi, trong tn tai x hi quyt inh i vi thc x hi va thc x
hi c tinh c lp tng i cua n i vi tn tai x hi. Tn tai x hi va
thc x hi khng phai la ng nht, cng nh ni chung, tn tai va thc
khng phai la ng nht. Con ngi, khi lin h vi nhau, u x s vi t cach
la nhng sinh vt c thc, nhng hoan toan khng th do ma kt lun rng
thc x hi la ng nht vi tn tai x hi. Trong tt ca nhng hinh thai x hi
it nhiu phc tap, va nht la trong hinh thai x hi t ban, con ngi, khi lin h
vi nhau, u khng c thc v nhng mi quan h x hi gia h vi nhau,
hoc v nhng quy lut chi phi s phat trin cua nhng quan h y, v.v.. thc
x hi phn nh tn tai x hi, la hc thuyt cua Mac. Hinh anh c th phan
anh vt th mt cach gn ng, nhng y ma ni v s ng nht thi v l.
Ni chung, thc phan anh tn ti, la mt nguyn l chung cua ton b chu
ngha duy vt, va khng th khng nhin thy mi lin h trc tip va mt thit
gia nguyn l y vi nguyn l cua chu ngha duy vt lich s cho rng thc
x hi phn nh tn tai x hi100. Chu ngha duy vt ni chung tha nhn rng
tn tai thc tai khach quan (vt cht) la khng phu thuc vao thc, cam giac,
kinh nghim, v.v., cua loai ngi. Chu ngha duy vt lich s tha nhn rng tn
tai x hi khng phu thuc vao thc x hi cua loai ngi. Trong hai trng
hp , thc ch la phan anh cua tn tai, nhiu lm thi cng ch la mt phan
anh gn ng (n khp, chinh xac mt cach l tng). Trong cai trit hc y cua
chu ngha Mac, c bng mt khi thp duy nht, ngi ta khng th vt b mt
tin c ban nao, mt phn chu yu nao, ma khng xa ri chn l khach quan,
khng ri vao s di tra cua giai cp t san101.
- Lnin nu ln tinh ang trong trit hc va ph phan cac trit gia t san
mun ng ln trn cac ang phai trit hc. Theo Lnin, trit hc bao gi
cng la ting ni cua mt giai cp, n u tranh va bao v quyn li, li ich cua
mt giai cp nht inh. Trit hc Mac la ting ni cua giai cp cng nhn, n
u tranh va bao v cho li ich chinh ang cua giai cp cng nhn va nhn dn
lao ng. Gia mao chu ngha Mac mt cach ngay cang tinh vi, dng cac hc
98

Lnin toan tp, Nha xut ban Tin B, Mat-xc-va, 1980, Tp 18, trang 399.
Lnin toan tp, Nha xut ban Tin B, Mat-xc-va, 1980, Tp 18, trang 400-401.
100
Lnin toan tp, Nha xut ban Tin B, Mat-xc-va, 1980, Tp 18, trang 400.
101
Lnin toan tp, Nha xut ban Tin B, Mat-xc-va, 1980, Tp 18, trang 404.
99

80

thuyt phan duy vt gia lam chu ngha Mac mt cach ngay cang tinh vi, la
c im cua chu ngha xt lai hin ai trong kinh t chinh tri cng nh trong
cac vn sach lc va trit hc ni chung, trong nhn thc lun cung nh trong
x hi hc102.
9. Kt lun Tr 501 - 502.
Lnin nu ln 4 lun im cn c xut phat anh gia, ph phan chu
ngha kinh nghim, ng thi 4 lun im nay cng la phng phap lun cho
chng ta nghin cu tac phm cua Ngi Chu ngha duy vt va Chu ngha kinh
nghim ph phan:
a. Phai i chiu nhng nguyn tc l lun cua chu ngha kinh nghim
ph phan vi chu ngha duy vt bin chng vach ra ban cht phan ng cua
chu ngha Makh.
b. Chu ngha kinh nghim ph phan la mt trao lu trit hc nh b khng
c khuch ai n.
c. Chu ngha Makh lin h mt thit vi chu ngha duy tm trong vt l
hc ch khng phai vi toan b khoa hc t nhin.
d. Phai ng trn quan im tinh ang cua trit hc Mac - Lnin phn
tich ph phan chu ngha Makh.
10.
B sung mc 1 chng IV: Tsecnsepxky ph phn ch ngha
Cant t pha nao. Tr 503 - 506.
- phn nay Lnin ch ra, Tsecnspxky nha ai vn hao Nga va la
cua Ludwig Feuerbach, ng thi va la nha trit hc duy vt Nga ngay t
nhng nm 50 cua th k XIX la ngi rt ni ting. y la ngi c anh
hng ln i vi Lnin. Tuy vy, d ng vn thu chung vi chu ngha duy vt
trit hc hoan chnh, nhng do trinh lac hu cua nc Nga ma ng khng
vn ln c chu ngha duy vt bin chng cua C.Mac. (Nhng quan im v
m hc cua Tsecnsepxky c Lnin anh gia rt cao).
- Lnin ch ra 6 lp lun xut sc cua Tsecnsepxky a ra vao nm 1888
phn bit s khac nhau gia Tsecnsepxky vi phai Cant mi va chu ngha
Makh: Tsecnsepxky cho rng, phn ng cac nha khoa hc t nhin c lp
nn nhng l lun rng ri v quy lut hoat ng cua t tng con ngi, thi u
lp lai l lun siu hinh cua Cant v tinh chu quan cua tri thc cua ta... Lnin
anh gia:
a. Tuy Tsecnsepxky khng bng F.Enghen, vi trong thut ng ng em
s i lp gia chu ngha duy vt va chu ngha duy tm, ln ln vi s i lp
gia bin chng vi siu hinh, nhng Tsecnsepxky vao trinh cua
F.Enghen, nn ng ta khng trach c thuyt thc tai cua Cant, ma ch trach c
thuyt bt kha tri cua Cant, khng trach c Cant tha nhn vt t n, ma ch
102

Lnin toan tp, Nha xut ban Tin B, Mat-xc-va, 1980, Tp 18, trang 409.

81

trach c Cant khng rt ra c tri thc cua chng ta t cai ngun khach
quan y. S ph phan nay la hoan toan ngc lai vi s ph phan cua phai
Makh va chu ngha Cant mi.
b. i vi Tsecnsepxky va cac nha duy vt, thi cac i tng (vt t n
theo Cant) u tn tai mt cach thc tai va u la nhng cai ma ta hoan toan c
th nhn thc c (bao gm ca s tn tai cua chng, cht lng cua chng va
h qua thc tai gia chng vi nhau).
c. Vi Tsecnsepxky va cac nha duy vt thi quy lut t duy khng ch c
ngha chu quan, ma chu yu quy lut t duy phan anh nhng hinh thc tn tai
thc tai cua i tng, n hoan toan ging ch khng phai khac cac hinh thc
.
d. Vi Tsecnsepxky va cac nha duy vt, trong hin thc vn c nhng cai
ma ta cho la quan h nhn qua: tinh nhn qua khach quan cua gii t nhin hoc
tinh tt nhin cua gii t nhin.
e. Vi Tsecnsepxky va cac nha duy vt, thi mi khuynh hng thoat ly
chu ngha duy vt i n chu ngha duy tm va thuyt bt kha tri u la
nhng iu by ba va siu hinh ca.
f. Vi Tsecnsepxky, nhng vn c ban ma con ngi ang mun hiu
bit u la nhng vn hin nay ta gi la vn c ban cua l lun v nhn
thc hay cua nhn thc lun.
- Lnin anh gia Tsecnsepxky thc s la nha ai vn hao Nga duy nht
vt b c nhng iu by ba tham hai cua phai Cant mi, cua phai thc
chng lun, cua phai Makh va cac k h khac. ng la ngi t nhng nm
50 cho n 1888 la nha trit hc duy vt hoan chnh, nhng khng la trit hc
duy vt bin chng cua C.Mac va F.Enghen.
KT LUN:
Khi nghin cu tac phm nay, ta cn i su nghin cu mt s vn sau:
a. Vn c bn ca trit hc:
- ng vng trn lp trng cua chu ngha duy vt bin chng Lnin
giai quyt tt vn c ban cua trit hc.
- Lnin phat trin sang tao t tng cua C.Mac va F.Enghen trong giai
quyt tinh tng i va tinh tuyt i quan h vt cht va thc, trong giai
quyt tinh ng nht gia t duy va tn tai.
- T vn c ban cua trit hc, Lnin phn tich nhn qua, tt nhin
ngu nhin, t do va tt yu.
b. L lun phn nh:
82

- y la mt ni dung chinh cua tac phm, vn c gia tri ln trong vic

bao v va phat trin hc thuyt Mac v l lun nhn thc. Lnin phn tich l
lun phan anh t vn c ban cua trit hc.
- Phan anh la ban cht cua nhn thc. L lun phan anh la ban cht la c
s cua l lun nhn thc.
c. Nhng ni dung chnh ca l lun phn nh c Lnin nu
ra chng II l:
- S vt, hin tng tn tai khach quan ngoai chng ta.
- Tri giac va biu tng cua chng ta la hinh anh cua s vt, hin tng.
- Da vao thc tin ma kim tra cac hinh anh y va phn bit n vi cac
hinh anh sai.
d. T l lun phn nh, Lnin gii quyt cc vn cn li
ca l lun nhn thc:
- Con ng bin chng cua nhn thc.
- Vai tr cua thc tin trong nhn thc.
- Vn chn l.
- Lnin lam phong ph l lun cua C. Mac va F. Enghen v chn l
khach quan, chn l tuyt i, chn l tng i va tinh cu th cua chn l. ng
nu ra nguyn l v thc tin la tiu chun cua chn l va c tinh tuyt i va
c tinh tng i.
Cu hi n tp:
1Hoan canh ra i va ngha cua tac phm Chu ngha duy
vt va chu ngha kinh nghim ph phan cua Lnin?
2Lnin phn tich toan b lich s khoa hc t nhin
chng thc tinh chinh xac cua cac nguyn l cua chu ngha duy vt rng
vt cht la cai c trc; thc, cam giac, t duy la cai c sau trong tac
phm Chu ngha duy vt va chu ngha kinh nghim ph phan nh th
nao?
3Nu va phn tich ba kt lun c ban cua nhn thc lun macxit va inh ngha khoa hc v vt cht cua Lnin trong tac phm Chu
ngha duy vt va chu ngha kinh nghim ph phan?
4Lnin ph phan chu ngha duy tm chu quan cua chu
ngha Makh v nhng vn c lin quan n lnh vc x hi va nu ln
tinh ang trong trit hc trong tac phm Chu ngha duy vt va chu ngha
kinh nghim ph phan nh th nao?

83

5Bn lun im do Lnin nu ra lam cn c xut phat anh

gia, ph phan chu ngha kinh nghim ph phan, ng thi la phng phap
lun cho chng ta nghin cu tac phm Chu ngha duy vt va chu ngha
kinh nghim ph phan la gi?
6Ba ni dung chinh cua l lun phan anh mac-xit c Lnin
nu ra trong tac phm Chu ngha duy vt va chu ngha kinh nghim ph
phan la gi?
GII THIU TAC PHM BIN CHNG CA T NHIN CA
F.ENGHEN
I.

Hoan canh ra i va ngha ca tc phm.

Tac phm c F.Enghen vit vao nhng nm 1873-1883. Lc nay

F.Enghen cn bn nhiu cng vic khac cua phong trao cng nhn va cng san
quc t. y la tac phm cha hoan thanh cua F.Enghen.
- Trc 1925 ch c hai bai trong tac phm nay c cng b: Vai tr cua
lao ng trong qua trinh vn bin thanh ngi - 1896, Khoa hc t nhin
trong th gii thn linh - 1898. Nm 1925, toan b tac phm ln u tin c
xut ban tai Lin-x.
- Gia th k XIX khoa hc t nhin at c nhiu thanh tu to ln,
tich lu c mt khi lng tri thc khng l, nhng vn cha c mt s
khai quat mi v trit hc. C.Mac va F.Enghen tuy tp trung quan trit chu ngha
duy vt va php bin chng vao lnh vc x hi, song khng coi nh lnh vc
khoa hc t nhin, ma lun lun coi khoa hc t nhin la c s cua mi tri thc.
Theo F.Enghen vi nhng phat minh mi cua khoa hc t nhin thi chu ngha
duy vt cng thay i hinh thc. Cho nn, phat trin trit hc khng th
khng nghin cu khoa hc t nhin, khai quat cac thanh tu cua khoa hc t
nhin. Tac phm nay cua F.Enghen trn c s khai quat cac thanh tu cua khoa
hc t nhin, a ra khai quat mi v mt trit hc, b sung va phat trin php
bin chng duy vt, anh gia ng cac thanh tu at c va vach phng
hng cho khoa hc t nhin tip tuc phat trin.
- y cng la thi k chu ngha duy tm, siu hinh va chu ngha thc
chng ang gy nhng can tr ln cho s phat trin cua khoa hc t nhin.
F.Enghen vit tac phm nay cng nhm ph phan cac quan im va chng
minh ch c chu ngha duy vt bin chng la duy nht thich hp vi khoa hc t
nhin hin ai. Chinh th, cac nha khoa hc t nhin phai t giac i theo php
bin chng duy vt va t b th gii quan duy tm va siu hinh.
- Tac phm cha hoan thanh, nhng n c ngha to ln trong kho tang l
lun Mac-Lnin. N cung cp cho chng ta kiu mu v vic vn dung php
bin chng trong qua trinh phn tich, khai quat cac thanh tu cua khoa hc t
84

nhin, vach ra phng hng cho khoa hc t nhin phat trin. N cung cp cho
chng ta nhiu vn th gii quan va phng phap lun bin chng duy vt.
Cho n nay khoa hc t nhin c nhiu thay i nhng nhng vn
phng phap lun trong tac phm vn gi nguyn gia tri.
II.

B cc ca tc phm.

Vi la ban thao nn trt t chng muc la vn cn phai nghin cu. Khi

nghin cu tac phm nay cn tp trung nghin cu cac ni dung c ban theo
tng bai, tng phn.
- Li ta (Tr 5 - 30)
- Nhng s thao cng (Tr 31 - 36)
[ Cc chng]
- Li ni u (Tr 37 - 69)
- Bai ta c cua cun Chng uy Rinh (Tr 70 - 84)
- Khoa hc t nhin trong th gii thn linh (Tr 85 - 103)
- Php bin chng (Tr 104 - 114)
- Nhng hinh thai vn ng c ban (Tr 115 - 142)
- S o lng vn ng - Cng (Tr 143 - 165)
- S ma sat cua nc thu triu. Cant va Tmxn - Te. S quay cua qua
t va sc ht cua mt trng (Tr 166 - 174)
- Nhit (Tr 175 - 182)
- in (Tr 183 - 265)
- Tac dung cua lao ng trong s chuyn bin t vn thanh ngi (Tr
266 - 289)
Bt k v on ngn
- Trich yu lich s khoa hc (Tr 290 - 316)
- Khoa hc t nhin va trit hc (Tr 317 - 332)
- Php bin chng (Tr 333 - 388)
- Nhng hinh thai vn ng cua vt cht. Phn loai cac nganh khoa hc
(Tr 389 - 414)
- Toan hc (Tr 415 - 442)
- C hc va thin vn hc (Tr 443 - 452)
- Vt l hc (Tr 453 - 478)
- Hoa hc (Tr 479 - 481)
85

- Sinh vt hc (Tr 482 - 512)

III.

Ni dung c ban v trit hc ca cc chng trong tc phm

1. Nhng s thao cng [31 - 36]

y F.Enghen vach ra nhng d kin nghin cu bc u cua minh.

Nhp cun sach khng inh:
- Quan im siu hinh hc t ban thn n khoa hc t nhin khng th tn
tai c.
- Php bin chng cua Heghen la y ry mu thun.
- Khng inh s sng cua php bin chng duy vt.
- Khng inh gia cac khoa hc t nhin u c s lin h ln nhau, trong
toan hc la cng cu b tr va la phng thc biu hin quan h bin chng.
Trong c hc thin th, F.Enghen coi quan tinh ch la biu hin cua mt trai cua
tinh khng th tiu dit c cua vn ng.
Trong vt l hc F.Enghen coi vn ng vt l chng qua la s chuyn
hoa ln nhau cua cac vn ng phn t (in, nhit, quang).
Trong hoa hc F.Enghen ban v l lun nng lng (phn tich va tng
hp).
Trong sinh hc, t chu ngha ac-uyn F.Enghen ch ra tinh tt nhin va
ngu nhin.
- L lun v nhn thc F.Enghen ch ra s khac bit trong nhn thc lun
cua uy-boa Ry-mng va Nghli vi Hemhn, Cant, Hium.
- Nghin cu v thuyt c gii cua Hecken.
- Ban v linh hn cua nguyn sinh bao cua Hecken va Nghli.
- Ban v khoa hc va vic giang day - Quc gia t bao cua Vicsp
- Chinh tri cua chu ngha ac-uyn va hc thuyt ac-uyn v x hi.
Hecken va Smit nhng ngi phan i chu ngha x hi. Lao ng phn hoa con
ngi. Ap dung kinh t chinh tri hc vao khoa hc t nhin.
- Khai nim v cng cua Hemhn.
Trong s thao s b, F.Enghen ban n cac ni dung c ban sau:
1) Vn ng ni chung.
2) Ht va y. Truyn dn vn ng.
3) Vic ap dung y (inh lut) bao tn va chuyn hoa nng
lng. y - Ht - S can thip cua sc y = nng lng.
4) Trng lc - Thin th - C hc ia cu.
86

5) Vt l hc, Nhit hc, in hc.

6) Hoa hc.
7) Tm tt.
a) Trc im 4: Toan hc. ng thng v cc. + va - bng
nhau.
b) Lc khao sat thin vn hc: Cng do thu triu sinh ra
Tinh toan cua Hemhn v hai mt II, 120. Lc cua Hemhn II, 190
[Chng]
2. Li ni u [37 - 69]
y, F.Enghen trinh bay mt s vn c ban sau:
- Cac giai oan phat trin c ban cua khoa hc t nhin va trit hc trong
lich s loai ngi cho n khi F.Enghen vit tac phm nay (1873 - 1883)..
- S xut hin s sng, xut hin con ngi la san phm cua s phat trin
lu dai cua t nhin. S khac nhau c ban gia con ngi va ng vt la con
ngi bit lao ng san xut. Lao ng san xut la hoat ng c ban cua con
ngi. N quyt inh mi hoat ng khac.
- Vn ng cua vt cht la bt dit. Vn ng c nhiu hinh thc. Cac
hinh thc c th chuyn hoa ln nhau. Bt dit cua vn ng khng ch v mt
s lng, ma cn ca v mt cht lng.
3.

Bai ta c ca cun Chng uy Rinh v bin chng (Tr 70-

84)
F.Enghen xp bai ta nay vao trong tac phm Bin chng cua t nhin.
Trong bai ta nay, F.Enghen vach ra cac t tng sau:
- Mi quan h gia khoa hc t nhin va trit hc. Cac nha khoa hc t
nhin khi tich lu n mt trinh nht inh s i n nhng kt lun c tinh
cht trit hc, ngc lai cac nha trit hc phai da vao cac thanh tu cua khoa
hc t nhin.
- Vai tr cua t duy l lun, cua php bin chng. F.Enghen khng inh
Mt dn tc mun ng vng trn nh cao cua khoa hc thi khng th khng
c t duy l lun. Php bin chng la mt hinh thc t duy quan trng nht cua
khoa hc t nhin hin ai.
- Cac giai oan phat trin c ban cua php bin chng: Bin chng c Hy
lap, Bin chng cua trit hc c in c, Bin chng cua C.Mac.
4.

Khoa hc t nhin trong th gii thn linh (Tr 85 - 103)

F.Enghen ch ra, nu cac nha khoa hc t nhin ch dng lai chu ngha
kinh nghim, xem thng t duy l lun thi s i n nhng kt lun sai lm, i
87

n chu ngha thn linh. F.Enghen ch r: xem thng php bin chng thi
khng th khng bi trng phat. Ch c php bin chng mi gip cho chng ta
lin kt hai s kin vi nhau, vach ra mi lin h ln nhau gia chng.
5. Php bin chng (Tr 104 - 114)
F.Enghen ch ra: Cac quy lut cua php bin chng la rt ra t lich s cua
gii t nhin va lich s loai ngi. la quy lut chung cua t nhin, x hi, va
t duy. Cac quy lut quy thanh ba quy lut: Lng - Cht, Mu thun, Phu
inh cua phu inh bin chng.
F.Enghen tp trung trinh bay mt s ni dung c ban cua quy lut Lng Cht. Trong ng ch ra c s cua s chuyn hoa v cht, s chuyn hoa v
cht va im nt trong qua trinh chuyn hoa , nhng biu hin cua quy lut
lng - cht trong cac lnh vc khac nhau, nht la trong lnh vc hoa hc.
6. Nhng hnh thi vn ng c ban (Tr 115 - 142)
F.Enghen tp trung ni v vn ng vi cac ni dung c ban sau:
- Vn ng la phng thc tn tai va la thuc tinh c hu cua vt cht.
- Gii t nhin c cac hinh thc vn ng c ban la: C hc, Vt l, Hoa
hc, Sinh hc.
- Mi quan h gia vn ng va thay i vi tri. Vn ng cang cao thi s
thay i vi tri cang nh.
- Vt cht vn ng la tuyt i. Mi vn ng lun lun la vn ng cua
vt cht. Vn ng cua vt cht la vn ng t thn, n khng t nhin sinh ra
va cng khng bi tiu dit.
- Mi vn ng u la tac ng tng h gia ht va y. Ht va y
trong v tru phai bng nhau, khng c mt lc nao mt nay s thng mt kia.
- Cac hinh thc vn ng c th chuyn hoa ln nhau trong iu kin nht
inh.
7. S o lng vn ng - Cng (Tr 143 - 165)
F.Enghen vach ra cuc u tranh gia cac nha vt l v cng thc o vn
ng - cng. Ngi ch ra: do bi chi phi bit t tng siu hinh cho nn cac
nha vt l ng thi khng xac inh ng gii han cua cac phat minh cua
minh.
Vn dung php bin chng vao vic phn tich cac cng thc o vn ng
- cng, F.Enghen anh gia mt cach ng n gia tri cua cac cng thc .
F.Enghen ch ra mi mt cach o thich hp vi mt loat hin tng c han va
rt xac inh va F.Enghen ch ra mt cach cu th cng thc nao thich hp vi
trng hp nao.
88

8.
S ma st ca nc thu triu. Cant va Tmxnte. S quay
ca qua t va sc ht ca mt trng (Tr 166 - 174). Nhit (Tr 175 - 182).
in (Tr 183 - 265)
Trong ba phn nay, F.Enghen i phn tich mt s lnh vc cu th trong
khoa hc t nhin.
9.
Tc dng ca lao ng trong s chuyn bin t vn thanh
ngi (Tr 266 - 289)
y F.Enghen tp trung phn tich vai tr cua lao ng trong qua trinh
chuyn bin t vn thanh ngi. ng ch ra: lao ng la iu kin c ban u
tin cua toan b i sng loai ngi. Lao ng lam cho con ngi khac vi
con vt, lam cho thc cua con ngi hinh thanh, phat trin. S phat trin
cua lao ng san xut cng quyt inh hinh thanh phat trin cac mt khac cua
i sng x hi.
F.Enghen cng ch ra vai tr to ln cua thc i vi hoat ng cua con
ngi va ch ra nguyn nhn dn n chu ngha duy tm.
F.Enghen cng ch ra mi quan h gia x hi va t nhin. X hi la mt
b phn cua t nhin, thng nht cht ch vi t nhin. Trong qua trinh chinh
phuc t nhin c nhiu hu qua khng th bit ngay c, ma phai trai qua mt
thi k phat trin, tim ti. Song giai quyt tt mi quan h gia con ngi vi
t nhin thi ch nhn thc thi la cha u ma phai giai quyt v mt x hi na.
Bt k va on ngn
10.Trch yu lch s khoa hc (Tr 290 - 316)
F.Enghen ch ra phai nghin cu s phat trin tun t cua tng nganh
khoa hc t nhin va khng inh: ngay t u, s phat sinh va phat trin cua
cac nganh khoa hc do san xut quy inh. San xut vt cht la c s nn
tang cua mi ch x hi trong mi giai oan phat trin cua lich s, ng thi
gi vai tr quyt inh i vi s hinh thanh va phat trin cua mi nganh khoa
hc.
F.Enghen trinh bay khai quat s phat trin cua khoa hc t thi c ai cho
n th k XVIII va khng inh vai tr quyt inh cua san xut i vi s ra i
va phat trin cua khoa hc.
- oan quan nim cua nhng ngi c ai v t nhin, F. Enghen tm
tt nhng quan nim mc mac cht phac cua cac nha trit hc thi c ai v gii
t nhin va linh hn.
- oan S khac nhau gia tinh hinh hi cui thi c ai vao khoang
nhng nm 300 va tinh hinh hi cui thi k trung c, nm 1453 F.Enghen
nhn xt mt s mt v s phat trin vn ha cui thi trung c so vi cui thi
c ai.
89

- oan Ly trong lnh vc lich s . Nhng sang ch F.Enghen ghi lai

thi gian cua mt s sang ch.
- oan Ly trong lnh vc lich s F.Enghen anh gia cao tinh cht cach
mang cua khoa hc t nhin hin ai va chia ra cac giai oan phat trin cua
khoa hc t nhin hin ai:
+ Giai oan u bt u t thi phuc hng va kt thc vi s thng
tri cua c hc c in cua Niutn. y la giai oan khoa hc t nhin nghin
cu tng lnh vc ring bit, tach ri nhau; nghin cu t nhin trong trang thai
khng c lich s trong thi gian.
+ Giai oan th hai, s phat trin cua khoa hc t nhin bt u t
Cant va Laplatx. y la giai oan khoa hc t nhin i vao nghin cu s
thm nhp, chuyn hoa ln nhau gia cac lnh vc; nghin cu s vn ng phat
trin cua gii t nhin t thp n cao.
- oan Rt b ra khi tp Ludwig Feuerbach, F.Enghen anh gia cac
thanh tu cua khoa hc t nhin u th k XIX, c bit la ba phat kin v ai:
Hc thuyt t bao cua bn nha khoa hc Griannhicp (ngi Nga), Puckin
(ngi Tip), Slyen va Savan (ngi c); Hc thuyt v bao toan va
chuyn hoa nng lng cua R-bt May-e; va hc thuyt tin hoa cua ac-uyn.
Nhng phat hin chng minh gii t nhin la mt h thng nhng mi
lin h va cac qua trinh, va chng la c s cua quan im duy vt v gii t
nhin. F.Enghen khng inh: Th gii quan duy vt ch c ngha la s hiu
bit v gii t nhin y nh n biu hin ra, khng thm tht gi ngoai vao.
11.

Khoa hc t nhin va trit hc (Tr 317 - 332)

y F.Enghen tp trung ni v mi quan h gia khoa hc t nhin vi

trit hc. Ni dung c ban cua phn nay la:
- Hai phng phap c ban cua trit hc la: Siu hinh gn vi nhng pham
tr c inh; Bin chng gn vi nhng pham tr khng c inh. F.Enghen ch ra
bin chng cua Heghen la thn bi vi ng ta cho pham tr la cai c sn, cn bin
chng cua th gii hin thc ch la phan chiu cua nhng pham tr y ma thi.
F.Enghen khng inh: Php bin chng trong u c ngi ta ch la s phan
anh cua nhng hinh thc vn ng cua th gii hin thc.
- F.Enghen ch ra, nu nh cui th k XVIII thm chi u th k XIX cac
nha khoa hc t nhin phn nao cn s dung phng phap siu hinh c, thi vao
gia th k XIX vi nhng phat minh mi cua khoa hc t nhin thi nhng
pham tr siu hinh c khng cn thich hp na, buc mt s nha khoa hc t
nhin tr thanh nhng nha bin chng khng t giac.
- F.Enghen khng inh cac nha khoa hc t nhin khng th tach khi trit
hc ma lun lun bi trit hc chi phi. Vn ch la ch h bi chi phi bi trit
90

hc nao, cac th trit hc ti t hay la trit hc thc s khoa hc (php bin

chng).
12.Php bin chng (Tr 333 - 388)
a) Nhng vn chung ca bin chng. Nhng quy lut c bn
ca bin chng.
F.Enghen ch ra s khac nhau gia bin chng khach quan va bin chng
chu quan ng thi i vao phn tich cac quy lut c ban cua php bin chng,
nhng trong c bit nhn manh quy lut mu thun.
- F.Enghen nghin cu cac lnh vc khac nhau cua gii t nhin va c lnh
vc thc t tng va khng inh, khng c u c ng nht tuyt i ma
ng nht la bao ham s khac bit. la s ng nht, thng nht cua cac mt
i lp. S vn ng cua gii t nhin la thng qua s u tranh thng xuyn
va s chuyn hoa cui cng cua cac mt i lp. Trong s chuyn hoa y,
F.Enghen c bit ch n khu trung gian va cho rng: cac mt i lp u
phai thng qua nhng khu trung gian ma chuyn hoa ln nhau.
- Khi ban v tt nhin va ngu nhin, F.Enghen ph phan cac quan im
siu hinh tach ri tt nhin va ngu nhin. ng anh gia cao quan im cua
Heghen v s thng nht bin chng gia tt nhin va ngu nhin.
b) Lgc bin chng v nhn thc lun bn v nhng gii hn
ca nhn thc.
- F.Enghen anh gia cao quan im cua Heghen cho rng tinh ngu nhin
ng vai tr cua n, vai tr nay c khai quat lai thanh tinh tt yu trong t duy
bin chng. Trong mi quan h gia tru tng va cu th, F.Enghen cho rng
quy lut chung cn cu th hn bt c thi du cu th ring l nao.
- F.Enghen nu ra nhng s khac nhau gia lgic hinh thc va lgic bin
chng: Nhng phng phap ma lgic thng thng tha nhn thi con ngi va
con vt u ging nhau, chng ch khac nhau v trinh . Trai lai, t duy bin
chng - t duy ly s nghin cu ban cht cua ngay nhng khai nim lam tin
- ch c th c c con ngi.
Khi phn loai cac phan oan, F.Enghen ch ra: Lgic bin chng - ngc
lai vi logic hc c hoan toan hinh thc - khng bng lng vi vic ch nu ra
nhng hinh thc vn ng cua t duy, tc la nhng hinh thc khac nhau cua
phan oan va suy l, va vi vic xp nhng hinh thc y cai n bn canh cai kia
khng c s lin h nao ca. Lgic hc bin chng suy t hinh thc nay ra hinh
thc khac: xac inh mi lin h phu thuc ln nhau gia chng; phat trin nhng
hinh thc cao t nhng hinh thc thp. F.Enghen chia phan oan thanh ba
loai: n nht, c th va ph bin.
- Gia quy nap va din dich, F.Enghen ph phan nhng quan im tuyt
i hoa cai nay, phu nhn cai kia va ch ra: gia chng c mi lin h vi nhau,
91

b sung cho nhau. Vn la ch phai s dung mi cai cho ng ch cua n.

F.Enghen cng ch ra vai tr cua phng phap phn tich m hinh l tng trong
nghin cu khoa hc.
- F.Enghen ac bit nhn manh vai tr cua thc tin i vi nhn thc.
ng khng inh ch c thng qua hoat ng thc tin mi nhn thc c tinh
tt yu. Vic con ngi cai bin t nhin la c s chu yu nht va la cng vic
trc tip nht cua t duy. Tri tu cua con ngi phat trin song song vi vic con
ngi hc cai bin t nhin.
- Khi ban v mi quan h nhn qua, F.Enghen ch ra: tac dung ln nhau la
nguyn nhn tht s cua cac s vt. Mun nhn thc c mi quan h nhn qua
thi phai xut phat t nhng tac ng ln nhau. Khi tach khi mi lin h ph
bin va nghin cu tng mi lin h ring r thi s vn ng ni tip nhau s
biu hin ra cai nay la nguyn nhn, cai kia la kt qua. Phu nhn nhn qua la phu
nhn quy lut.
- Khi ban v cht va lng cua s vt, hin tng, F.Enghen khng inh:
Mi cht lng u c v van mc khac nhau v s lng va chng c th o
c va nhn thc c; S vt nao cng c cht, hn na c v van cht. Gia
cac s vt khac nhau lun lun c mt vai cht lng chung nao ; Trong nhn
thc, cac giac quan cua chng ta mang lai nhng tai liu cam tinh khac nhau v
s vt nhng cui cng chng lin kt vi nhau thanh mt chnh th cho chng
ta nhn thc c s vt.
- F.Enghen ch ra nhn thc cua con ngi i t cai n nht ln cai c
th, t cai c th ln cai ph bin. Kha nng nhn thc cua con ngi la v
han, nhng n c thc hin thng qua cai hu han. Nhn thc cua con ngi
cng phat trin rt quanh co, cac hc thuyt khng ngng loai tr ln nhau.
+ i vi cac khai nim, F.Enghen cho rng khng th nhn thc trc tip
bng cac giac quan, ma chng hinh thanh bng con ng tru tng tng hoa
t cac tai liu cam tinh do cac giac quan mang lai. Cac khai nim vt cht,
vn ng u c hinh thanh nh vy.
+ Trong cac hinh thc phat trin cua khoa hc, gia thuyt ng mt vai tr
quan trng. Khi xut hin mt vn mi i hi phai a ra cac gia thuyt. Tai
liu kinh nghim v sau s chn lc lai cac gia thuyt, gat b gia thuyt nay, sa
i gia thuyt khac cho n lc quy lut c xac inh di hinh thc thun
khit.
13. Nhng hnh thi vn ng ca vt cht. Phn loi cc nganh
khoa hc (Tr 389 - 414)
- Theo F.Enghen, vt cht va gian oan, va lin tuc. Trong th gii vt
cht thi ht va y khng tach ri nhau.
92

Vn ng la hinh thc tn tai cua vt cht: vt cht lun lun vn ng,

vn ng lun lun la vn ng cua vt cht, vn ng cua vt cht la khng th
bi tiu dit.
Vn ng va cn bng khng tach ri nhau. C vn ng trong cn bng
va c cn bng trong vn ng. Cn bng tam thi la iu kin chu yu cua s
phn hoa cua vt cht, cua s sng. Vn ng cua ca bit c xu hng chuyn
thanh cn bng. Vn ng toan b lai pha v s cn bng ring bit. Mi s cn
bng ch la tng i tam thi.
Vn ng cua vt cht c nhiu hinh thc va c quan h vi nhau, c th
chuyn hoa ln nhau. Hinh thc vn ng cao thc hin c khng th tach ri
hinh thc vn ng thp, nhng cac hinh thc vn ng thp khng th bao
quat c hinh thc vn ng chu yu. Thuc tinh cua vt cht c bc l
thng qua vn ng. Cac hinh thc vn ng la do ban cht cua vt th ang vn
ng ma ra. F.Enghen phn chia cac hinh thc vn ng cua vt cht i t
thp n cao la: C hc, Vt l hc, Hoa hc, Sinh hc, X hi.
- V phn loai cac khoa hc, F.Enghen vit: Mi nganh khoa hc nghin
cu mt hinh thc vn ng ring bit hoc mt loat hinh thc vn ng lin
quan vi nhau va chuyn hoa ln nhau. Vic phn loai, sp xp ban thn cac
hinh thc vn ng theo th t vn c cua chng c tm quan trng i vi vic
phn loai cac nganh khoa hc.
Cac hinh thc vn ng cng phat trin, chuyn hoa t hinh thc nay sang
hinh thc khac. Chinh th cac nganh khoa hc cng phat trin t nganh nay sang
nganh khac. Khi nghin cu khoa hc, phai nghin cu nhng bc qua t
hinh thc nay sang hinh thc khac. F.Enghen rt ch bc qua nay.
- F.Enghen ch ra, vt cht va vn ng la khng th sang tao ra, la
nguyn nhn cui cng cua ban thn chng.
- Vt cht vi tinh cach la vt cht thi khng tn tai cam tinh ma la mt
tru tng thun tu. Cac dang vt cht cu th thi tn tai cam tinh.
- F.Enghen ch ra mi quan h ln nhau va chuyn hoa ln nhau gia
lng va cht va cho rng, khng th quy mi s khac nhau va mi s bin i
v cht thanh s khac nhau va bin i v lng.
14. Ton hc (Tr 415 - 442). C hc va thin vn hc (Tr 443 - 452).
Vt l hc (Tr 453 - 478). Ho hc (Tr 479 - 481). Sinh vt hc (Tr 482 - 512)
Nhng phn cn lai nay, F.Enghen phn tich mt s lnh vc cu th nh
Toan hc, C hc, Thin vn hc, Vt l hc, Hoa hc va Sinh hc.
KT LUN: NHNG NI DUNG C BAN CA TAC PHM.
93

Ni dung trit hc trong tac phm nay la rt phong ph, tuy nhin cn tp
trung nghin cu nhng ni dung c ban v trit hc xuyn sut trong tac phm
nh sau:
1. Lch s pht trin ca khoa hc t nhin.
F.Enghen khai quat lich s phat trin cua khoa hc t nhin cho n
khi ng vit tac phm nay va nghin cu n gn lin vi lich s phat trin cua x
hi, vi s phat trin cua san xut.
ng chia lich s phat trin cua khoa hc t nhin thanh hai thi k ln:
Thi c ai khoa hc t nhin ch la trc giac thin tai, va Thi hin ai khoa
hc t nhin at trinh phat trin khoa hc, toan din va c h thng.
- Thi c ai, s xut hin cua khoa hc t nhin gn lin vi yu cu
phat trin cua mt s nganh san xut nht inh nh trng trt va chn nui... S
phn nghanh khoa hc khi cha r rang ma tt ca u hoa vao trit hc. Khoa
hc t nhin cn mang tinh trc quan, n xem xt th gii t nhin nh mt
chnh th va la mt qua trinh bin i, phat trin.
- Sau thi trung c va phuc hng khoa hc t nhin mi bt u phat trin
manh m: thi k khoa hc t nhin hin ai. F. Enghen lai chia khoa hc t
nhin hin ai cho n khi ng vit tac phm nay thanh hai giai oan:
+ Giai oan I bt u t thi phuc hng cho n th k XVIII. Giai oan
nay khoa hc t nhin gn vi s ra i cua phng thc san xut t ban chu
ngha, vi cuc cach mang cng nghip va gn lin vi cuc u tranh kin
cng chng tn giao khng inh quyn sng cua minh. y la lc khoa hc
t nhin i vao phn nganh mt cach manh m. Cui giai oan nay vt l c hc
cau Niu-Tn gi vai tr chi phi, khoa hc t nhin khi chu yu la khoa hc
thc nghim. Do phng phap siu hinh, nghin cu tng lnh vc ring bit
khng lin h nhau, nghin cu trong trang thai tnh khng bin i, khng phat
trin, ma bt u cua giai oan nay khoa hc t nhin rt cach mang, nhng v
cui lai tr nn bao thu. Theo F. Enghen, trong na u cua th k XVIII, khoa
hc t nhin vn cao hn thi Hy-La c ai ca v khi lng kin thc ca
v vic phn loai cac tai liu cua minh bao nhiu thi v mt nm vng nhng tai
liu nay trn l lun, v mt quan nim tng quat gii t nhin n lai km xa
thi y by nhiu.
+ Giai oan II bt u t Cant va La-p-lat-x. Luc nay khoa hc t nhin
c mt bc phat trin mi v cht: Khoa hc t nhin phat trin t trinh
thc nghim ln trinh l lun, t ch nghin cu tng lnh vc tach bit nhau
va trang thai tnh n i su nghin cu s thm nhp ln nhau, chuyn hoa
ln nhau gia cac lnh vc, nghin cu s vn ng cua gii t nhin i t thp
n cao. F.Enghen anh gia cao cac thanh tu cua khoa hc t nhin trong giai
oan nay, c bit la ba phat kin v ai: inh lut bao toan va chuyn hoa nng
lng, Hc thuyt t bao, Hc thuyt tin hoa.
94

Vi s khai quat v s phat trin cua khoa hc t nhin, F.Enghen cho

chng ta thy: S phat trin cua khoa hc t nhin lun gn vi s phat trin cua
san xut, do san xut quy inh; Xt v ban cht, khoa hc t nhin c tinh cach
mang, n phai chng lai chu ngha giao iu, chu ngha duy tm va tn giao
phat trin. Ban thn khoa hc t nhin c lgic phat trin cua n i t trc quan
chnh th n thc nghim phn tich ri n trinh l lun.
2. Mi quan h gia trit hc va khoa hc t nhin.
Mi quan h gia trit hc va khoa hc t nhin la mt trong nhng ni
dung xuyn sut cua tac phm nay. F.Enghen phn tich mt cach su sc vai
tr cua khoa hc t nhin i vi trit hc va ngc lai.
- V vai tr cua khoa hc t nhin i vi trit hc, F.Enghen ch ra s
phat trin cua trit hc khng th tach ri s phat trin cua khoa hc t nhin.
Mi khi c nhng phat minh mi cua khoa hc t nhin, thi chu ngha duy vt
phai thay i hinh thc cua n. Tng ng vi mi giai oan phat trin khac
nhau cua lich s s c nhng hinh thc khac nhau va ni dung khac nhau cua
trit hc. F.Enghen vit: T duy l lun cua mi thi ai s c nhng hinh thc
va ni dung trit hc, tc la k ca t duy l lun cua mi thi ai chng ta, la
mt san phm lich s mang nhng hinh thc rt khac nhau trong nhng thi ai
khac nhau va do c mt ni dung rt khac nhau..
Trong tac phm F.Enghen chng minh mt cach r rang: ng vi cac
giai oan phat trin khac nhau cua khoa hc t nhin thi trit hc cng c nhng
hinh thc va ni dung khac nhau. Thi c ai, khoa hc t nhin mang tinh t
phat cha c s phn nganh r rt ma cng hoa vao vi trit hc, thi php bin
chng cua trit hc la t phat, cht phac, mc mac. th k XVII - XVIII, khi
khoa hc t nhin c s phn nganh nhng nghin cu tach bit nhau va
nghin cu gii t nhin trong trang thai tnh khng vn ng, khng phat trin,
thi trit hc la s thng tri cua chu ngha duy vt siu hinh. Phai n th k XIX,
khi khoa hc t nhin nghin cu s thm nhp ln nhau, chuyn hoa ln nhau
gia cac lnh vc va nghin cu gii t nhin trong trang thai vn ng, phat
trin t thp n cao thi phng phap siu hinh trong trit hc mi c thy th
dn dn bng phng phap bin chng duy vt.
- V vai tr cua trit hc i vi khoa hc t nhin, F.Enghen ch ra cac
nha khoa hc t nhin khng th khng bi chi phi bi trit hc, vn la ch
h bi chi phi bi h thng trit hc nao. F.Enghen cng ch ra, ngi nao cang
bai bac trit hc bao nhiu ngi cang bi chi phi bi h thng trit hc ti t
by nhiu. Trong mi giai oan phat trin cua lich s, lun tn tai nhng h
thng trit hc khac nhau. Nu cac nha khoa hc t nhin bi chi phi bi cac h
thng trit hc lac hu thi khng th at c thanh tu cao trong chuyn mn
cua minh. Ngc lai, cac nha khoa hc t nhin c cac h thng trit hc tin
tin dn ng h s at c nh cao trong nghin cu khoa hc. ng vit:
95

Mt dn tc mun ng vng trn nh cao cua khoa hc thi khng th khng

c t duy l lun.
F.Enghen cng khng inh, i vi khoa hc t nhin hin ai thi phng
phap t duy duy nht ph hi la php bin chng duy vt. F.Enghen ch ra, trong
qua trinh nghin cu anh gia cac kt qua at c va vach ra hng nghin
cu tip theo, cac nha khoa hc t nhin lun cn n s ch dn cua php bin
chng duy vt. Chng han, khi cac nha khoa hc t nhin phat hin ra cac cng
thc o cng khac nhau va tranh lun vi nhau khng phn thng bai, Ngi ni
cac cng thc o cng u ng trong nhng gii han nht inh. Khi phn
tich inh lut bao toan va chuyn hoa nng lng, Ngi b sung thm n
khng ch bao toan v s lng ma cn bao toan ca v cht lng. Khi phn tich
mi quan h gia cac nganh khoa hc trong khi chng ang nghin cu tach ri
ln nhau, F.Enghen ch ra, ch giao tip gia cac nganh khoa hc chinh la ni
ch i nhng thanh qua to ln nht...
- Qua s khai quat trinh bay cua F.Enghen, chng ta thy rng, gia khoa
hc t nhin va trit hc la khng tach ri nhau. Trit hc phai da trn c s
cac thanh tu cua khoa hc t nhin, phai khai quat cac thanh tu cua khoa hc
t nhin at c. Ngc lai, chinh trit hc duy vt bin chng la th gii
quan va phng phap lun cho s phat trin cua cac khoa hc t nhin.
3. Vt cht va vn ng.
- V c ban F.Enghen ch ra cach khai nim vt cht va khai nim vn
ng bng con ng tru tng hoa, khai quat hoa cac thuc tinh chung cua
mi s vt, hin tng cu th va cac dang vn ng cu th ma ta c th cam
nhn c bng cac giac quan. Vt cht vi t cach la khai nim khng tn tai
mt cach cam tinh va cng khng th sang tao ra.
- F.Enghen ch ra vn ng la phng thc tn tai va la thuc tinh c hu
cua vt cht: khng c dang vt cht nao la khng vn ng, cng nh khng c
vn ng nao lai khng phai la vn ng cua vt cht. Vn ng cua vt cht la
vn ng t thn n khng th sang tao ra cng nh khng th bi tiu dit.
Thuc tinh cua cac vt th ch bc l thng qua vn ng. Hinh thc cua vn
ng nh th nao la do ban cht cua vt th ang vn ng quy inh.
- F.Enghen cng ch ra mi quan h bin chng gia vn ng va ng im
la mi quan h khng th tach ri nhau. ng im la s vn ng trong cn bng,
vn ng ma s vt, hin tng cha bin i v cht la s cn bn trong vn
ng. Vn ng ca bit c xu hng dn n s cn bng, vn ng toan th lai
pha v s cn bng ring bit. Mi ng im ch la tng i va tam thi.
- F.Enghen ch ra vn ng cua vt cht c nhiu hinh thc. ng ch ra
nm hinh thc c ban cua vn ng cua vt cht, ng thi cng ch ra gia cac
hinh thc vn ng lun c mi quan h bin chng vi nhau, khng tach ri
nhau ma c th chuyn hoa cho nhau trong nhng iu kin nht inh. ng ch
96

ra s phn bit cac hinh thc vn ng va vach ra mi quan h gia chng vi

nhau la c s phn loai cac nganh khoa hc cng nh vach ra mi quan h
gia cac nganh khoa hc vi nhau.
4. thc.
Trong nhng chng mc nht inh, trong tac phm nay F.Enghen c ban
n thc. ng ch ra, vt cht trong qua trinh vn ng va phat trin theo quy
lut cua minh khi c iu kin thich hp thi nay sinh vt cht bit t duy.
- Y thc c mm mng t sinh vt cp thp la tinh nhay cam, nhng ch
n con ngi mi thc s c thc. Cai quyt inh lam cho con ngi c
thc la lao ng. Con vt ch sng da vao t nhin va thich ng vi t nhin.
Trai lai, con ngi khng thoa mn vi nhng gi c sn trong t nhin, ma
bng lao ng cua minh tac ng mt cach tich cc vao t nhin, cai tao t
nhin theo nhu cu cua minh. Lao ng la iu kin c ban cua toan b i sng
con ngi. Trong lao ng, mt mt con ngi bt t nhin bc l nhng c
trng, c tinh cua n minh phan anh, mt khac lao ng lam cho cac giac
quan cua con ngi ngay cang hoan thin, kha nng phan anh cua con ngi
ngay cang cao. Lao ng quyt inh s hinh thanh, phat trin cua ngn ng lam
cho con ngi c kha nng phan anh mt cach gian tip, khai quat. Chinh th
ma thc cua con ngi xut hin. F.Enghen ni: Sau lao ng, ng thi vi
lao ng la ngn ng, la hai kich thich chu yu bin c vn thanh c ngi.
- F.Enghen ch ra vai tr to ln cua thc i hoat ng cua con ngi.
Hoat ng cua con vt la hoat ng ban nng. Hoat ng cua con ngi la hoat
ng c thc. ng ch ra, loai ngi cang cach xa loai vt bao nhiu, thi tac
ng cua con ngi vao t nhin cang mang tinh cht cua mt hoat ng c tinh
toan trc, tin hanh mt cach c phng phap, hng vao nhng muc ich nht
inh ra t trc by nhiu. Tuy nhin, nu t ma cho rng, hoat ng
cua con ngi la do t duy cua con ngi quyt inh thi s i n chu ngha duy
tm.
5. Php bin chng.
tac phm nay, F.Enghen cp mt cach tng i toan din v
php bin chng:
- V cac hinh thc phat trin c ban cua php bin chng, F.Enghen ch ra
c ba hinh thc: Bin chng trong trit hc Hy -La c ai la bin chng mang
tinh cht thun phac t nhin, mi ch da trn nhng trc giac ma xem xt gii
t nhin vi t cach la mt chnh th nhng cha cmi c v chi tit; Php
bin chng trong trit hc c in c bt u t Cant n Heghen, ma nh cao
la bin chng cua Heghen, nhng ch la php bin chng duy tm; nh cao
nht cua php bin chng la php bin chng duy vt do C.Mac sang lp ra.

97

- F.Enghen nu ra nhng ni dung c ban cua php bin chng duy vt:
Bin chng khach quan chi phi trong gii t nhin, bin chng chu quan (t
duy bin chng) ch la phan anh bin chng khach quan ma thi. Theo
F.Enghen: php bin chng la khoa hc v s lin h ph bin, la khoa hc v
nhng quy lut ph bin nht cua mi vn ng. iu c ngha la nhng quy
lut y phai c hiu lc trong gii t nhin va trong lich s loai ngi cng nh
i vi vn ng cua t duy, va F.Enghen quy v ba quy lut c ban ri trinh
bay mt ss ni duiung quanh ba quy lut :
+ Cht khng tn tai ma ch c nhng s vt c cht, hn na la nhng s
vt c v va cht mi tn tai. Gia cac s vt khng c s khac nhau tuyt i
v cht ma c nhng cht chung. Tt ca cac cht u c v van nhng mc
khac nhau v lng va chng c th o c. Cht va lng khng c s khac
nhau tuyt i ma chng c th chuyn hoa cho nhau. Khng th quy mi s
khac nhau v cht thanh s khac nhau v lng. S bin i v lng phai n
im nt mi gy nn s bin i v cht.
+ Trong t nhin khng c s ng nht tuyt i, ma ng nht lun
lun bao ham s khac bit - ng nht cua cac mt i lp. Cac mt i lp
khng ngng lin h tac ng ln nhau va ch tn tai trong s lin h thng nht
vi nhau; Ngc lai, s thng nht gia chng ch tn tai trong s phn ly, trong
s i lp. Cac mt i lp thm nhp ln nhau, la mm mng cua nhau va
nhng im nht inh chng chuyn hoa ln nhau. S vn ng va phat trin
cua th gii la thng qua s u tranh va thng nht cua cac mt i lp. Tt ca
mi s chuyn hoa ln nhau cua cac mt i lp u thng qua khu trung gian
ma chuyn hoa cho nhau.
+ S phat trin bng mu thun hoc phu inh bin chng cua phu inh
bin chng la phat trin theo hinh xoay trn c. S phat trin c tinh cht chu
k, lp lai trn c s cao hn cua qua trinh phat trin.
- Ngoai ba quy lut, F.Enghen cng c cp n cac cp pham tr c
ban cua php bin chng. ng ph phan cac quan im siu hinh v tt nhin ngu nhin dn n thuyt inh mnh va anh gia cao quan nim cua Heghen
v mi quan h tt nhin - ngu nhin...
6. Mt s vn v l lun nhn thc va lgc hc.
- F.Enghen nhn manh vai tr cua thc tin i vi nhn thc: Thc tin
la c s cua nhn thc. Con ngi cai bin t nhin la c s chu yu nht, trc
tip nht cua t duy. Tri tu cua con ngi phat trin song song vi vic con
ngi cai bin t nhin. S hinh thanh va phat trin cua cac nganh khoa hc la
do san xut quyt inh. Thc tin chng minh nhn thc la ng hay sai.
- Nu khoa hc t nhin tuyt i hoa kinh nghim, phu inh t duy l
lun thi s ri vao chu ngha thn linh. Kinh nghim khng chng minh y u
tinh tt yu. Quy lut chung cn cu th hn bt k vi du cu th ring l nao.
98

Nhn manh vai tr cua nhn thc l tinh, nhng khng xem nh nhn thc cam
tinh: Mi nhn thc thc s, thu ao ch ch: trong t duy chng ta nng t
tinh n gian nht n tinh c th va t tinh c th ln tinh ph bin, la ch
chng ta tim ra va xac inh cai v han trong cai hu han, cai vnh vin trong cai
tam thi.
- Nhn thc cua con ngi phat trin t thp n cao theo ng quanh co
phc tap. Kha nng nhn thc cua con ngi la v han, nhng n thc hin
thng qua nhn thc c han cua tng ngi va tng th h. Vi th, cai v han la
c th nhn thc c va cng la khng th nhn thc c.
- F.Enghen cng ch ra s thng nht gia quy nap va din dich va vai tr
cua phn tich, cua gia thit trong nhn thc khoa hc. ng thi ng cng nu ra
s khac nhau gia lgic bin chng vi lgic hinh thc: Nhng phng phap
nghin cu ma lgic thng thng tha nhn (nh quy nap, din dich, tru
tng hoa, phn tich va tng hp, thc nghim) thi con ngi va con vt u c,
ch khac nhau v trinh . Trai lai, t duy bin chng - t duy ly s nghin cu
bin chng cua ngay nhng khai nim lam tin - ch c th c con ngi,
va ch con ngi mt trinh phat trin tng i cao.

Cu hi n tp:
1)
nhin?

Hoan canh ra i va ngha cua tac phm Bin chng cua t

2)
Nhng khai quat cua F.Enghen v lich s phat trin cua khoa hc t
nhin t trc cho n khi ng vit tac phm Bin chng cua t nhin?
3)
Nu va phn tich nhng quan nim cua F.Enghen v vai tr cua
khoa hc t nhin vi trit hc va vai tr cua trit hc i vi s phat trin cua
khoa hc t nhin trong tac phm Bin chng cua t nhin?
4)
Nu va phn tich nhng quan nim cua F.Enghen v vt cht va vn
ng trong tac phm Bin chng cua t nhin?
5)
Nu va phn tich nhng quan nim cua F.Enghen v ngun gc va
vai tr cua thc i vi hoat ng cua con ngi trong tac phm Bin chng
cua t nhin?
6)
Nhng quan im toan din cua F.Enghen v php bin chng
trong tac phm Bin chng cua t nhin?
7)
Nhng kt lun c ban c ngha phng phap lun va nguyn tc
cua nhn thc v l lun nhn thc va lgic hc c F.Enghen trinh bay trong
tac phm Bin chng cua t nhin?
99

GII THIU TAC PHM BT K TRIT HOC CA V.I.LNIN

(V.I LNIN TOAN TP - TP 29 - NXB TIN B - MATXCVA
1981)
II.

Hoan canh ra i va ngha ca tc phm.

- Tac phm nay c Lnin vit trong thi k chin tranh th gii ln th
nht. Thi ai ma nhng mu thun cua chu ngha quc gay gt n cc ,
khung hoang va cach mang chin mui. y la thi k din ra cuc u tranh
quyt lit gia php bin chng duy vt vi tinh cht cua chu ngha quc, cua
chin tranh phi ngha, cua s ngu bin chit trung, chu ngha c hi va chu
ngha s vanh bi cac thu lnh Quc t II. Trc yu cu lich s phai bao v va
phat trin l lun cua chu ngha Mac, Lnin vit tac phm nay.
- a s nhng ghi ch trong tac phm nay, ln u tin c cng b nm
1929 - 1930 trong vn tp Lnin toan tp - tp 9 va tp 11. N c in thanh tac
phm Bt k trit hc nm 1933 - 1947. Nm 1958 c in thanh tp 38 trong
Lnin toan tp tai ban ln th t.
- Cu tao trong cac ln xut ban trn la khng ging nhau, trong ni
dung tp 38 xut ban nm 1958 la y u hn ca. Ln xut ban nay (tp 29 trong
Lnin toan tp - nha xut ban Tin B - Matxcva 1981- Ting Vit) so vi tp
38 c b sung mt s ni dung phn III va c lc b mt s ghi chp trong
Bt k v chu ngha quc khng c phn 2 vi a vao tp 28.
- V th t sp xp tai liu cua cun sach tp 29 cng khac trc y. Ln
nay tai liu c sp xp theo trinh t thi gian (c xac inh gian tip vi
Lnin khng ghi ngay thang nm).
- Tac phm c ngha rt ln:
a. Vi s phn tich v cac vn c ban cua php bin chng duy vt,
Bt k trit hc gi vai tr quan trng trong vic xy dng l lun mac-xit v
chu ngha quc, phat trin l lun cach mang X hi chu ngha, phat trin hc
thuyt v nha nc, chin lc, sach lc cua ang.
b. Khng nm c Bt k trit hc thi khng hiu c toan b vic
Lnin tip tuc phat trin trit hc Mac trong cac tac phm sau nay nh: Nha
nc va cach mang, Lai ban v cng oan, Bnh u tr ta khuynh trong
phong trao cng san, V tac dung cua chu ngha duy vt chin u...
c. Bt k trit hc ch ra nhng con ng phat trin hn na cua chu
ngha duy vt bin chng, chu ngha duy vt lich s va lich s khoa hc cua trit
hc.
d. Php bin chng duy vt c Lnin trinh bay trong Bt k trit hc
c ngha phng phap lun quan trng nghin cu cac quy lut xy dng x
100

hi cng san chu ngha, phn tich nhng mu thun cua chu ngha t ban hin
ai, xac inh sach lc cua phong trao cng san quc t trong iu kin hin nay
va u tranh chng trit hc t san, chng chu ngha xt lai hin ai cng nh
chu ngha giao iu.
III.

B cc ca tc phm.

Ngoai li ta 30 trang, ch thich va cac ban ch dn cng muc luc 184

trang, ni dung cua cun sach cha ng trong 750 trang c chia thanh ba
phn:
- Phn I. Cac ban tm tt va cac oan trich gm 397 trang vi cac bai vit:
+ Ban tm tt Gia inh thn thanh cua C.Mac va F.Enghen
(1895).
+ Ban tm tt Nhng bai giang v ban cht tn giao cua Ludwig
Feuerbach (1909).
+ Ban tm tt Trinh bay, phn tich va ph phan trit hc cua Laibni-tx cua Ludwig Feuerbach (1914 - 1915).
+ Ban tm tt Khoa hc lgic cua Heghen (1914 - 1915).
+ Ban tom tt Nhng bai giang v lich s trit hc cua Heghen
(1914 - 1915).
+ Ban tm tt Nhng bai giang v trit hc cua lich s cua
Heghen (1914 - 1915).
+ Ban tm tt Lgic hc cua Heghen cua Noen (1914 - 1915).
+ Ban tm tt Trit hc cua Hraclit bi n phex cua Latxan
(1914 - 1915).
+ Ban tm tt Php siu hinh cua Arixtt (1914 - 1915).
- Phn II. Nhng ghi ch v cac sach cac bai bao va cac bai ph
binh gm 36 trang vi cac bai:
+ Ph. I-bc-vch Khai lun v lich s trit hc (1903).
+ Ph. Pn-sen Nhp mn trit hc (1903).
+ Ghi ch v bai ph binh cun sach cua E. Hch-ken Nhng cai
k diu cua cuc sng va Bi n cua v tru (1904).
+ Trich cac cun sach vit v khoa hc t nhin trit hc cua th
vin Xoc-bon (1909).
+ Trich tp bt k Thng k nng nghip Ao va nhng cai khac
(1913).
+ Trich Bt k v trit hc (1914 - 1915).
101

+ Trich Bt k v chu ngha quc (c lc bt so vi tp 38;

1915 - 1916).
- Phn III. Nhng kin va bt tich ghi trong cac trang sach gm
315 trang vi cac bai vit:
+ itxghen Tp lun vn ngn v trit hc (phn b sung ma tp
38 khng c, 1908 - 1911).
+ G.V.Plkhanp Nhng vn c ban cua chu ngha Mac (1908
- 1911).
+ V.Suliaticp S bin h cho chu ngha t ban trong trit hc Ty
u t cact n E.Makh (1908 - 1911).
+ A.Ry Trit hc hin ai (1908 - 1911).
+ A.brin Chu ngha duy vt bin chng (1908 - 1911).
+ G.V.Plkhanp N.G.Tsecnsepxky (1908 - 1911).
+ I.U.M.Xtclp N.G.Tsensepxky, cuc i va hoat ng cua ng
1828 - 1889 (phn b sung ma tp 38 khng c, 1908 - 1911).
IV.
phm.

Cc ni dung c ban v trit hc ca cc chng trong tc

1. Phn I. Cc ban tm tt va cc on trch (03 - 400).

a) bn tm tt Gia nh thn thnh ca C.Mac v F.Enghen (Tr 3 46). Tn tac phm nay cua C.Mac va F.Enghen la Gia inh thn thanh, hay ph
phan s ph phan c tinh cht thn thanh vit nm 1845. phn tm tt nay
Lnin ch xem xt s hinh thanh th gii quan cua C.Mac va F.Enghen. Lnin
nhn xt: C.Mac va F.Enghen i t trit hc Heghen n chu ngha x hi s chuyn bin la rt r rang. C.Mac va F.Enghen hinh thanh quan im
v vai tr cua cach mang v san (Tr11), c quan im duy vt khi phn tich
thc x hi. C.Mac va F.Enghen c lun im ht sc quan trng cua chu
ngha duy vt bin chng v x hi la hoat ng lich s - hoat ng nay la s
nghip cua qun chng - cang vng manh thi khi lng qun chng cang tng
ln. C.Mac va F.Enghen ph phan i vi cac quan h x hi t san va trit
hc Heghen, ng thi tac phm nay hai ng cng tin hanh ph phan, anh
gia i vi chu ngha duy vt trc , ma quan trng nht cua s ph phan i
vi chu ngha duy vt trc la phn Cuc chin u ph phan chng lai chu
ngha duy vt Phap. y, C.Mac vach r cach mang v san la kt lun
lgic rt ra t toan b s phat trin lich s cua trit hc duy vt.
Cng trong phn nay, Lnin tin hanh ph phan phai Heghen tr la duy
tm chu quan v x hi, c nhng t tng phan ng v vai tr cua qun chng
nhn dn va v nhn lnh tu trong lich s. Lnin cng nu ra kt lun cua C.Mac
chng phai Heghen tr la: Khng th nhn thc c hin thc lich s, nu
102

loai tr khi n mi quan h gia l lun vi thc tin, gia ngi vi t nhin,
gia khoa hc t nhin vi cng nghip, gia phng thc san xut vi i sng
(Tr 38 - 39).
Chinh Lnin da vao kinh nghim cua C.Mac va F.Enghen chng phai
Heghen tr chng lai phai dn tu Nga trn nhng lun im sai trai cua
phai nay v tinh thu ng cua qun chng nhn dn, cua am ng trc s anh
hng, quyt inh cua ca nhn v nhn lnh tu.
b) bn tm tt tc phm Nhng bi ging v bn cht tn gio ca
Ludwig Feuerbach vit nm 1851, Lnin chu yu ch n quan im duy vt
cua Ludwig Feuerbach v t nhin va nhng tinh quy lut khach quan cua n, s
ph phan cua Ludwig Feuerbach i vi chu ngha duy tm , tn giao va s lun
chng cua ng v chu ngha v thn. Lnin cho rng, y Ludwig Feuerbach
mi ch phi thai, mm mng chu ngha duy vt bin chng v x hi ma thi.
Han ch cua Ludwig Feuerbach ngay trong thi gian 1848 - 1851 so vi C.Mac
la ng ta khng hiu cuc cach mang 1848. inh ngha v gii t nhin cua
Ludwig Feuerbach r rang nhng khng su sc. inh ngha cua F.Enghen su
sc hn va lam r s khac nhau gia chu ngha duy vt va chu ngha duy tm (Tr
54). Chu ngha duy vt cua Ludwig Feuerbach c nhiu han ch va cht hp cua
thut ng nguyn l nhn ban trong trit hc. Nguyn l nhn ban va chu
ngha t nhin cua Ludwig Feuerbach ch la s m ta chu ngha duy vt mt
cach khng chinh xac va yu t (Tr 76).
c) Bn tm tt tc phm Trnh by, phn tch v ph phn trit hc ca
Laibnitx ca Ludwig Feuerbach vit nm 1847. Lnin ch n s chuyn
hoa t chu ngha duy tm sang chu ngha duy vt cua Ludwig Feuerbach. c
bit Lnin ch s trinh bay t m cua Ludwig Feuerbach v h thng trit hc
phc tap cua nha t tng v ai c th k XVIII Laibnitx.
Laibnitx (1646 - 1716) la mt nha trit hc, mt bac s, mt nha hoat
ng x hi c. ng la ngi c cng hin cho s phat trin toan hc, la mt
trong nhng ngi sang lp ra php tinh vi phn. Ngoai ra ng cn nghin cu
vt l, ia l, sinh hc, s hc, ngn ng va la ngi sang lp ra lgic toan hin
ai.
V trit hc, ban u Laibnitx la nha duy vt may mc. Sau ng
chuyn sang duy tm khach quan. Vi Thuyt n t 1714 ng coi vt cht
khng la mt thc th vi n c quang tinh nn n c th phn chia c. Thc
th phai rt n gian: n t la thc th tinh thn khng th phn chia. Th gii
c nhiu n t, mi n t u c tri giac va khat vng cua minh, cac n t
khng tac ng qua lai ln nhau nhng ng thi tao ra cai thng nht cua th
gii. Th gii c iu khin nh s hoa hp tin inh cua cac n t ti cao.
V nhn thc lun, ng la nha duy l duy tm. ng cho rng tiu chun
cua chn l la tinh r rang, ranh mach, khng mu thun cua tri thc. kim
103

tra chn l ch cn cac quy lut lgic cua Arixtt la u. V x hi, ng c t

tng iu hoa giai cp gia giai cp t san va giai cp phong kin c.
trong tac phm cua minh, Ludwig Feuerbach nhn inh Laibnitx la
duy tm v vt cht (Tr81). Lnin cng ch n t tng bin chng cua
Laibnitx. Ngi anh gia cao t tng bin chng nay mc d n c chu ngha
duy tm va chu ngha thy tu (Tr 83). Ngi ch n s ph phan duy l cua
Laibnitx i vi chu ngha kinh nghim cua Lcc; Lcc (1632 - 1704) la
ngi tip tuc kinh nghim lun cua F.Bcn nhng c b sung thm c bit la
trong nhn thc lun. ng la nha trit hc nhi nguyn, la im xut phat cho hai
trao lu trit hc Duy vt Phap vi cac ai biu ir, Hnbach va Duy tm
chu quan Anh vi ai biu la Beccly. Nu F.Bcn ni mi nhn thc u bt
ngun t kinh nghim, thi J.Lcc b sung thm: mi kinh nghim u bt
ngun t cam giac. Lcc phu nhn t tng v s tn tai cua t tng bm sinh
cua -cac. ng coi tp hp cua tt ca nhng kinh nghim s lam xut hin i
sng tm l, i sng t tng cua con ngi. Do khng giai thich trit mi
lin h gia c tinh c trc va c tinh c sau ma l lun cua ng v c
tinh c trc va c tinh c sau cua i tng nhn thc bi Beccly li dung
lun giai v tinh cht chu quan trong s tn tai cua cac i tng nhn thc.
Lnin cng ch ra s ging nhau gia t tng cua Laibnitx va Cant.
Cant (1732 - 1804) la nha trit hc nhi nguyn, duy tm chu quan va bt kha tri.
Trc 1770, ng la nha vt l vi hai phat kin v ai: Gia thuyt v s hinh
thanh cua v tru t nhng hat bui vt cht; Gia thuyt khoa hc v s ln xung
cua nc thu triu do tac ng cua sc ht mt trng vi trai t. Sau 1770 trit
hc cua ng chiu anh hng nhiu trit hc cua Hium, Lepnit va Vnph. ng
coi lc thun tu mi la nguyn nhn va nguyn nhn vn ng cua v tru.
ng kt hp trit hc duy vt siu hinh va trit hc duy tm duy l cua th k
XVII lam mt. L lun v bt kha tri cua ng i vi vt t n va l lun nhn
thc cua Cant la s phu nhn kha nng nhn thc cua con ngi i vi th gii.
d) Trng tm ca phn ny v cng l trng tm ca tp 29 chnh l
nhng tm tt cc tc phm ca Heghen (Tr 93 - 346). Lnin tm tt cac tac
phm chinh cua Heghen Khoa hc lgic, Nhng bai giang v lich s trit
hc, Nhng bai giang v trit hc cua lich s. Hghen (1770 - 1832). Trit
hc cua ng xt v h thng la duy tm khach quan c kt cu siu hinh. ng
tha nhn lc lng tinh thn la cai c trc. Gii t nhin la cai c sau, phu
thuc, la phat sin t thinh thn khach quan. ng cng tha nhn phat trin c tn
cng, la lp lai cai ban u theo quy tc vng trn khp kin. ng cng coi gii
t nhin khng vn ng phat trin v mt thi gian ma ch vn ng phat trin
v mt khng gian - tc ch tng v s lng trong khng gian ma thi.Tuy
nhin hat nhn hp l trong trit hc Hghen chinh la php bin chng. C th
ni, d duy tm va thiu trit nhng nhng vn c ban ct li nht cua
104

php bin chng hin ai c cp n mt cach bao quat va c nhiu

im su sc.
- y Lnin ph phan chu ngha duy tm va han ch v lich s cua trit
hc Heghen la s nhng b cua chu ngha thn bi, la tr chi nhng loai
suy trng rng, la s phan bi lai s phat trin va ch ra cai hat nhn hp l
su sc trong cai v thn bi cua chu ngha Heghen (Tr 164). Lnin loai b
thng , nim tuyt i, nim thun tu va chu ngha duy vt ln ngc
cua Heghen, phat hin ra ngha chn chinh cua lgic cua Heghen, nhin thy
sui la chay t chu ngha duy tm khach quan sang chu ngha duy vt (Tr
177), vach ra nhng phi thai cua quan nim duy vt cua Heghen khng ch v
gii t nhin ma ca v lich s na.
- Lnin anh gia: trong Khoa hc lgic Heghen tin gn hn ca
n chu ngha duy vt bin chng, cn trong trit hc lich s ng ng cach xa
nht vi chu ngha duy vt bin chng. Trong trit hc lich s, C.Mac va
F.Enghen tin mt bc ln nht, cn Heghen la gia ci va tr thanh mt th
c (Tr 344 - 345).
- phn nay, Lnin hiu r va phat trin theo quan im duy vt
nhng quy lut va nhng pham tr c ban cua php bin chng, vach ra mi lin
h ln nhau gia chng, xac inh tng quan gia php bin chng, lgic hc va
l lun nhn thc:
+ S k tuc s nghip cua Heghen va cua C.Mac phai la s xy
dng mt cach bin chng lich s cua t tng loai ngi, cua khoa hc va k
thut (Tr 156).
+ Php bin chng la hc thuyt vach ra rng, nhng mt i lp
lam th nao ma tr thanh ng nht (Tr 116).
+ Php bin chng la s phan anh chinh xac s phat trin vnh vin
cua th gii (Tr 118).
+ Bin chng cua s vt, hin tng san sinh ra bin chng cua nim
ch khng phai ngc lai (Tr209).
+ Php bin chng la hc thuyt v s thng nht cua cac mt i
lp (tr 240).
+ Php bin chng la khoa hc v mi lin h ph bin va v s phat
trin.
+ Php bin chng la s nghin cu mu thun ngay trong ban cht
cua cac i tng (Tr 268).
e) Trong bn tm tt sch ca Gioc gi Noen Lgc hc ca
Heghen (Tr 347 - 354), Lnin nu r tac gia la ngi duy tm chu ngha khng
c tai: Khng mt li v php bin chng duy vt, chc chn la tac gia khng
105

c mt khai nim gi v php bin chng duy vt ca (Tr347). S ph phan cua

Noen la s ph phan cua nha duy tm nh tm thng hoa php bin chng
cua Heghen.
f) Trong bn tm tt sch ca Ltxan Trit hc ca Hraclt - b
n Ephex vit 1858 (Tr 361 - 377). Phc-i-nng Latxan (1825 - 1864) la
nha hoat ng phong trao cng nhn c. Trong t tng cua minh, ng mun
lp ra mt chu ngha c hi mi, t b u tranh giai cp, coi nha nc la t
chc siu giai cp, thoa hip vi giai cp phong kin c. ng giai thich mt
cach kinh vin i vi trit hc Hghn bin h cho ng li chinh tri c hi
cua minh. ng theo chu ngha Man-tut ( Man-tut 1766 - 1834 la mt linh muc
Anh, l ngi nu ra quy lut dn s siu lich s. Theo ng quan nim dn s
tng theo cp s nhn, t liu san xut tng theo cp s cng ri t rt ra
nhng mu thun cua x hi, va ng cho rng ch c th khc phuc nhng mu
thun bng ngn nga tng dn s, bng th ch hoa hn nhn, iu chnh sin
) coi mi cuc u tranh cua giai cp cng nhn i nng cao tin lng u
la v ngha. Latxan bi C.Mac va F.Enghen kich lit ph phan trong tac phm
Ph phan cng lnh Gotha.
Lnin ch r tai sao C.Mac gi tac phm nay la bai lam cua hc sinh:
Latxan ch nhc lai, cp lai Heghen v Hraclit. Nhi nht vao tac phm cua
minh ca cai ng hc vn cc k thng thai rm khng th tng tng c
(Tr 363).
Lnin cng ch ra, C.Mac i t Heghen n Ludwig Feuerbach va i
qua Ludwig Feuerbach n chu ngha duy vt bin chng khi tip cn trit hc
cua Hraclit (Tr363 - 364). ng thi Lnin trach Latxan trong bng ti
chu ngha duy vt hoc nhng khuynh hng duy vt cua trit hc Hraclit (Tr
376).
g) Kt thc phn ny l bn tm tt tc phm Php siu hnh
ca Arixtt gm hai tp in nm 1847 (Tr 387 - 397). y Lnin nhn xt,
Arixtt cp n tt ca, tt ca cac pham tr (Tr 389), ng ta c gng
tim ti va tin gn n php bin chng khach quan thng qua s ph phan cua
ng ta i vi chu ngha duy tm khach quan cua Platn. Arixtt la ngi t
nn mng u tin cho mn lgic hinh thc. y nhng quy lut c ban cua t
duy hinh thc c ng nu ln va c gia tri n ngay nay: quy lut ng
nht, quy lut khng mu thun, quy lut bai trung. Lnin cng ch ra tinh phc
tap cua qua trinh nhn thc, s phn i cua nhn thc, tinh kha nng cua chu
ngha duy tm tn giao c trong cai tru tng u tin, va ch ra li ich cua
tng tng, cua c m trong khoa hc chinh xac (Tr 394 - 395).
h) Ngoi cc ni dung trn, phn I. Lnin cn trnh by hai on
trch Dn mc php bin chng (Lgc) ca Heghen v V vn php bin
chng (Tr 355 - 360). y, Lnin ch ra c trng cua qua trinh nhn thc,
vach ra mi tng quan gia lgic hc, php bin chng va l lun nhn thc.
106

Ngi ch r s i lp cua quan nim bin chng va quan nim siu hinh v s
phat trin; phn tich cac quy lut va cac cp pham tr c ban cua php bin
chng; cac quy lut phat trin lich s; va lgic cua nhn thc, ch r v ngun
gc giai cp (x hi) va ngun gc nhn thc cua chu ngha duy tm.
oan trich v vn php bin chng (Tr 359 - 360) tuy khng ln,
nhng la s khai quat c mt khng hai v chiu su va s phong ph cua t
tng i vi toan b cai chu yu va cai c ban tao nn ni dung cua php bin
chng duy vt: Lgic, Php bin chng va l lun nhn thc la thng nht
C.Mac trong chu ngha duy vt khoa hc nht. Chu ngha duy vt bin chng
ly Heghen tt ca nhng gi c gia tri va phat trin thm ln.
2. Phn II. Nhng ghi ch v cc sch, cc bai bo va cc bai ph
bnh (401 - 436).
Trong phn nay, Lnin coi khoa hc t nhin la lnh vc quan trng nht
trong nhn thc cua loai ngi, s phat trin cua nhn thc phu thuc vao thc
tin va k thut. Lnin cng ch ra tinh cht bin chng cua s phat trin nhn
thc (Tr 381 - 382). Lnin cng giai thich qua trinh phc tap cua s nhn thc
cac quy lut t nhin cha ng nhng ngun gc cua vic giai thich chng mt
cach duy tm; Lnin cng cp n mt s nha khoa hc t nhin t b chu
ngha duy vt.
V ngun gc, nguyn nhn cua chu ngha duy tm hin ai trong vt l
va khoa hc t nhin (Tr 423), Lnin cho rng vi cac nha khoa hc t nhin
khng nm, khng hiu bit chu ngha duy vt bin chng hin ai, khng hiu
bit php bin chng duy vt.
y, Lnin cng nghin cu nhng vn ring l cua s phat trin cua
nhn thc khoa hc t nhin: Tinh v han cua vt cht; ban cht cua khng gian,
thi gian; ngha cua nhng tru tng toan hc; Vai tr cua cac k hiu trong
toan hc.
3. Phn III. Nhng kin va bt tch ghi trong cc sch (437-503).
Phn nay gm nhng oan trich t cac sach cua itxghen, Plkhanp,
Suliaticp, Ary, Xtclp va brin vi nhng kin cua Lnin.
- Thng qua vic anh gia cac tac gia trn, Lnin cp n nhiu vn
cua php bin chng v x hi, lich s trit hc, trit hc cua khoa hc t nhin
va chu ngha v thn khoa hc.
- Trong Tp vn ngn v trit hc (Tr 437 - 546), Lnin anh gia cao
tinh ang cua nha trit hc t hc itxghen c lp i n chu ngha duy vt
bin chng. Lnin anh gia cao quan nim cua ng v i tng nghin cu cua
trit hc, l lun phan anh, cuc u tranh chng tn giao va chu ngha duy tm
cua ng. itxghen (1828 - 1888) la mt th thuc da va la mt trong nhng
nha trc tac trit hc dn chu - x hi li lac cua c (Xem Lnin toan tp 107

tp 23 - trang 148). Bng con ng t hc, ng tr thanh mt nha trit hc.

T tng cua ng chiu anh hng nhiu cua chu ngha duy vt cua Ludwig
Feuerbach va t phat i n bin chng duy vt. ng tng sng c, Nga,
M. ng chu yu ban v nhn thc lun nhng khng y u ma ch dng
nhn thc cam tinh, nhn thc tru tng. ng tuyn truyn hng say cho hc
thuyt Mac-ngghen nhng do khng phat hin ht php bin chng duy vt
vi t cach la phng phap nhn thc nn i n nhng b chu ngha tng
i, chu ngha duy vt tm thng. Lnin cng ch ra nhng sai lm cua ng la
cha c mt hc vn trit hc y u nn c s lm ln gia cac khai nim trit
hc; s dung thut ng cua cac i thu trit hc cua minh ma khng ph phan.
Tuy nhin, Lnin rt qu itxghen, s dung cac tac phm cua ng vao chng
chu ngha Makh.
- Lnin ph phan kich lit i vi chu ngha duy vt tm thng th s
cua Suliaticp. Suliaticp (1872 - 1912) la mt nha dn chu - x hi, nha ph
binh vn hc Nga. Cac tac phm cua ng n gian hoa, tm thng hoa mt
cach th bao i vi chu ngha Mac. ng ta quy cac qua trinh phat trin cua
trit hc, ngh thut, vn hc va khoa hc t nhin trong x hi c giai cp thanh
s biu thi n gian li ich giai cp, coi mi h thng trit hc ch la s bin
h v l lun cho cac li ich cua giai cp t san. T coi chu ngha Mac
khng lin quan gi n h, phu nhn nhng t tng trit hc trc Mac khng
c yu t nao la chn l khach quan, phu nhn tinh c lp tng i cua cac
khoa hc vi trit hc. Lnin phan i kich lit i vi chu ngha Suliaticp.
Lnin cho rng, tac gia la mt ngi xuyn tac s phat trin lich s cua trit hc
Ty u, tac gia hoa cac trao lu trit hc vao nhau, quy toan b trit hc t
san la bin h cho chu ngha t ban ma khng ph phan (Tr 566) [S bin h
cho chu ngha t ban trong trit hc Ty u Tr 551 - 569].
- i vi tac phm Trit hc hin ai cua Ary (Tr 579 - 632), Lnin
ph phan tac gia theo chu ngha thc chng va ng trn lp trng cua chu
ngha duy vt xu h xem xt mt s vn cu th cua khoa hc t nhin (tr
622, 623, 624, 627, 628, 630).
- Khi nhn xt cac sach cua Plkhanp va Xtclp vit v Tsecnsepxky,
Lnin rt ch n lich s t tng, lich s trit hc Nga.
+ Ghocgi Valentinvich Plkhanp (1856 - 1918) la nha cach mang va
nha t tng Nga, sang lp ra phong trao dn chu x hi Nga. Th gii quan cua
ng rt phc tap: Ban u la lnh ao cua t chc dn tu, sau thanh ngi
trung thanh bao v va tuyn truyn cho chu ngha Mac, u tranh chng lai chu
ngha dn tu Nga va Thu S. Trong thi gian chin tranh th gii th I ng
ng v bn s vanh-x hi khng tan thanh cach mang Thang Mi. Trong cac
tac phm cua minh ng anh gia cao trit hc Mac, coi chu ngha Mac la bc
phat trin mi v cht so vi cac trit thuyt v x hi trc , nhng ng
pham phai sai lm la anh gia thp nhn t chu quan trong s phat trin lich s,
108

 nhng b vi thuyt vn t tng hinh. Tuy c sai lm nhng cac tac phm
cua ng ngay nay vn c coi la nhng cun sach giao khoa c gia tri trong
nghin cu trit hc Mac.
+ Niclai Gavrilivich Tsecnspxky (1828 - 1889) la nha dn chu cach
mang, nha trit hc duy vt, nha ph binh va nha chu ngha x hi khng tng
Nga. ng la lnh tu cua phong trao dn chu cach mang Nga nhng nm 60 cua
th k XIX, la tin bi xut sc cua p-hai dn chu x hi Nga. ng chiu anh
hng nhng t tng cua Ghestxen, Belinxky va Ludwig Feuerbach nhng ng
i xa hn Feuerbach trong quan nim vai tr x hi cua trit hc. ng bt nhng
quan nim l lun cua minh phai hoan toan phuc tng s nghip u tranh giai
phng nhng ngi lao ng khi ch nng n va ch n l t san. ng
kich lit ph phan chu ngha bt kha tri cua Cant. ng coi thc tin la cuc a th
vang cua mi l lun, c gng xy dng php bin chng cua Hghen theo
hng duy vt. Han ch cua ng la cha nhn thc y u v thc tin, v qua
trinh nhn thc va vn la chu ngha duy vt nhn ban, nhng cac tac phm cua
ng trong nhiu vn i gn n quan nim duy vt trong giai thich i
sng x hi. Thi cai cach nng dn, ng m c tin ln chu ngha x hi
thng qua cng x nng dn, ng la mt trong nhng cha cua chu ngha dn
tu nhng la ngi tin gn n chu ngha x hi khoa hc nht vi ng t nim
tin va hy vng cua minh vao cach mang. ng cho rng chu ngha x hi ch c
th thit lp trn c s cua kinh t phat trin va ch c qun chng nhn dn mi
c th sang tao ra chu ngha x hi.
+ Alch-xan--r I-va-n-vich Ghenxten (1812 -1870) la nha dn chu
cach mang Nga, nha vn va nha trit hc duy vt Nga. ng cng la mt trong
nhng ngi sang lp ra chu ngha dn tu Nga. ng hai ln bi Sa Hoang a i
ay. T 1847 sng lu vong Phap, , Anh. ng mt tai Pari. Theo Lnin thi
ng tin gn n chu ngha duy vt bin chng khi ng tim ra va chng minh
s thng nht cua tn tai va t duy, cua thc tin va l lun, cua x hi va ca
nhn. Trong lnh vc trit hc cua lich s ng quan nim xt n cng quy
lut x hi la s kt hp cua tin trinh t phat trin cua lich s (siu hinh khng
c thc cua cac dn tc) va hoat ng c thc cua ca nhn. Cach mang 1848
- 1849 Phap va tht bai ng sin ra chan nan, bi quan, hoai nghi vi nhng
trin vng cach mang x hi c th c phng Ty ma trc ng u
tranh nhm giao duc cach mang cho qun chung nhn dn, chun bi cho h n
cach mang x hi chu ngha. Sau cng ng la ngi sang lp ra chu ngha dn
tu Nga.
+ Vitxarin Grigrivich Blinsky (1811 - 1848) la nha dn chu cach
mang Nga, nha ph phan vn hc, ngi sang lp m hc hin thc Nga. Ban
u ng theo phai Hghen tr, t nhng nm 40 ng chuyn sang lp trng duy
vt tiim thy trong bin chng duy tm cua Hghen nhng nguyn tc c ban
cua phng phap nghin cu khoa hc va hanh ng cach mang. Ong tin vao
109

mt x hi mi ra i nh nhng cuc cach mang bao lc nhng lai khng l

giai c tinh tt yu cua cach mang x hi. ng cng la ngi u tranh chng
tn giao tich cc cua Nga. Sau cng ng la ngi sang lp ra chu ngha dn chu
cach mang Nga bng nhng t tng c ban v m hc hin thc cua minh. ng
coi ban cht va c im cua ngh thut la tai hin hin thc bng hinh tng
vi nhng nt in hinh cua n. ng chng chu ngha lng man phan ng va
tuyn truyn nhng nguyn l cua chu ngha hin thc trong ngh thut. ng
coi trng s phu thuc cua ngha x hi cua vn hc vao vic khc phuc mt
h su ngn cach gia gii c hc vn vi qun chng nhn dn. ng nhn
manh tinh ng cam hin ai tc la s tin b - mt phm cht khng th
khng c ngi ngh s chn chinh.
- Lnin anh gia cao truyn thng duy vt, tin tin cua t tng x hi
Nga. Ngi nhn manh chu ngha duy vt cach mang va chu ngha duy vt cua
Tsecnspxky va cuc u tranh kin quyt cua ng chng chu ngha t do vi
cach mang nng dn. Ngi cng ch ra quan im mensvich cua Plkhanp,
khi ng ta anh gia sai lm ni dung giai cp trong hoat ng cua Tsecnspxky.
Plkhanp khng thy c s khac nhau gia l lun duy tm va duy vt v
lich s nn khng thy c s khac nhau v chinh tri - thc tin va v giai cp
gia ngi t do va ngi dn chu (Tr 675).
- Lnin phu nhn khuynh hng a Tsecnspxky n gn chu ngha t
do lam lu m nhng t tng dn chu cach mang cua ng Plkhanp, ng
thi phu nhn khuynh hng xoa m ranh gii gia chu ngha Mac vi quan
im cua Tscnspxky cua Xtclp (Tr 643 - 749). Lnin cng khng inh:
trong Nhng vn c ban cua chu ngha Mac Plkhanp la nha trit hc duy
vt (Tr 547 - 550).

KT LUN:
Trong Bt k trit hc php bin chng va l lun nhn thc c
Lnin c bit ch trng:
- Lnin coi php bin chng duy vt la l lun duy nht ng v s phat
trin; la chia khoa cua s t vn ng cua tt thay mi s vt, hin tng; lam r
nhng yu t ph bin cua tt thay mi s vt, hin tng, qua trinh t nhin x hi - t duy; nu ra nhng quy lut chung cua vn ng cua th gii (Tr 184,
379).
+ Khi xem xt cac quy lut c ban cua php bin chng, Lnin c bit
ch trng n quy lut mu thun. Ngi ch r s phn i cua cai thng nht
va s nhn thc cac b phn mu thun cua n... la thc cht cua php bin
chng (Tr 378). Ngi dng cac vi du toan, l, hoa, khoa hc x hi minh
110

hoa cho ni dung quy lut va ch ra tinh tng i cua thng nht ch la hinh
thc lin h bn trong, hinh thc lin h tam thi; Tinh tuyt i cua u tranh
la ngun gc cua t vn ng, t phat trin cua ht thay mi s vt, hin tng.
+ Theo Lnin, quy lut mu thun la quy lut c ban nht cua php bin
chng. Ch xut phat t quy lut nay mi hiu cac quy lut, pham tr khac (Tr
240).
+ Hai quy lut Lng - Cht va Phu inh bin chng cua phu inh bin
chng c Lnin xem xt it hn, thm chi Lnin cn coi s chuyn hoa lng
thanh cht va ngc lai la vi du cua s chuyn hoa cac mt i lp (Xem ban
tm tt sach Khoa hc lgic cua Heghen trang 93 - 258). Lnin coi c trng
c ban cua qua trinh phat trin la s lp lai giai oan cao mt s cac c trng,
c tinh cua giai oan thp va quay tr lai dng nh cai c (Tr 245).
+ Lnin ch ra quy lut mu thun ch ra ngun gc bn trong cua s vn
ng, phat trin; quy lut Lng - Cht la ni dung cua s vn ng, phat trin;
quy lut phu inh bao quat toan b qua trinh vn ng, phat trin. Lnin ch ra
ban cht cua php bin chng trong phu inh la tinh k tha, chn lc, khng
phu inh sach trn, khng do d, khng chit trung (Tr 245).
- Lnin xem vic ap dung php bin chng duy vt vao qua trinh nhn
thc la vic lam thin tai. Vic nay Heghen la duy tm, C.Mac la duy vt. Ngi
nhn xt: lgic, php bin chng va l lun nhn thc cng mt cai duy nht (Tr
360).
- Va tin hanh ph phan quan nim duy tm cua Heghen v lich s trit
hc, Lnin ng thi ch ra gia tri cua vic nghin cu cua Heghen v lich s
php bin chng. Lnin t cho lich s trit hc nhim vu tach nhng mm
mng cua t duy khoa hc ra khi s tng tng, ra khi tn giao va huyn
thoai. Ngi ch thng nht chu ngha duy vt vi php bin chng, vach ra
kha nng, ci r, ngun gc v nhn thc lun cua chu ngha duy tm c li
ich cua giai cp thng tri cung c (Tr 385). Ngi nhn manh, lich s trit hc la
v khi u tranh cua hai trao lu trit hc c ban duy vt va duy tm, va ch r
s phat trin cua trit hc va khoa hc t nhin chng minh tinh chn l cua
chu ngha duy vt bin chng v t nhin va chu ngha duy vt bin chng v x
hi cua C.Mac va F.Enghen.
- Lnin lam ni bt nhng yu t c ban cua qua trinh nhn thc la: Gii
t nhin; Nhn thc cua con ngi - b c ngi; Nhng khai nim, nhng quy
lut, nhng cp pham tr la hinh thc cua s phan anh gii t nhin vao trong
nhn thc cua con ngi (Tr 193).
+ Ngi ch xem xt con ng phc tap cua nhn thc: T duy i t
nhng s vt ring l c phan anh trong cac cam giac, biu tng n cac
khai nim tru tng, n phan anh gian tip ban cht cua i tng su sc,
y u va ng hn. Ban cht cua nhn thc bin chng la s trin khai toan b
111

nhng vng khu cua hin thc (Tr167). Lnin ch r: Cai chung c tinh mu
thun, la cht cng, la khng thun khit, la khng hoan toan khng bin i
(ete), n la mt giai oan trn con ng n nhn thc cai cu th, bi ta khng
bao gi nhn thc cai cu th mt cach hoan toan. Tng v han cac khai nim
chung em lai cai cu th trong tinh hin thc cua n (Tr 298).
+ Ngi nhn manh: nhn thc l lun khng bao quat c chn l
khach quan nu n tach khi thc tin. Ch khi xac inh ng vai tr cua thc
tin trong qua trinh nhn thc mi hiu c ca s phat trin lich s cua tri thc
v hin thc khach quan ln s tin hoa cua nhng hinh thc lgic (khai nim,
phan oan, suy l, pham tr, quy lut) ma nh n tri thc y c phan anh vao
trong t duy (Tr 102, 234). Ngi va giai thich mt cach duy vt ngun gc
cua cac pham tr, va phn tich ni dung cua chng, vai tr cua chng trong qua
trinh nhn thc. Ngi xem xt cac pham tr c ban, quan trng nht cua
php bin chng: Ring - Chung, Nguyn nhn - Kt qua, Ni dung - Hinh thc,
Ban cht - Hin tng, Kha nng - Hin thc, Tt nhin - Ngu nhin, Tt yu Quy lut..
+ Lnin cp rt nhiu ln vn lgic vi tinh cach la l lun nhn
thc, n em lai khng ch la s m ta c tinh cht lich s t nhin v nhng
hin tng cua t duy, ma cn la s ph hp vi chn l (Tr 183). Nu Heghen
ch oan ra s t vn ng cua th gii trong bin chng cua cac khai nim, thi
Lnin giai thich s chuyn hoa ln nhau gia cac khai nim mt cach duy vt
(Tr216). Ngi ch ra con ng bin chng cua nhn thc qua ba giai oan:
Cam tinh, l tinh, thc tin.
+ Trong khi ch ra s thng nht trong mi tng quan Lgic hc - Php
bin chng - L lun nhn thc, Lnin cng ch ra nhng lnh vc tri thc ma l
lun nhn thc phai da vao khai thac tai liu la lich s cua trit hc; cac
khoa hc ring r; lich s phat trin cua c tr em, cua ng vt; lich s ngn
ng; tm l hc; sinh l hc cac giac quan...
+ ban tm tt sach cua Heghen Nhng bai giang v lich s trit hc
(Tr 259 - 331), Lnin ch nhiu n mi lin h l lun va lich s nhn thc;
cac quy lut t duy va qua trinh hinh thanh cac quy lut y. Ngi cng ch
n lich s t duy xt v mt phat trin va ap dung cac khai nim chung, cac
pham tr cua lgic hc hin ai; s phat trin cua trit hc trong lich s phai ph
hp vi s phat trin cua trit hc lgic (Tr281)
- Tm lai, nhng ni dung trit hc c Lnin quan tm nhiu nht trong
tac phm nay la inh ngha php bin chng, vi tri va mi tng quan gia hai
nguyn l, ba quy lut, sau cp pham tr, php bin chng vi tinh cach la l
lun nhn thc (ban cht cua nhn thc, chn l, con ng bin chng cua
nhn thc, tinh nng ng cua thc, mi quan h gia muc ich va hoat ng
c muc ich cua con ngi, ngun gc nhn thc lun cua chu ngha duy tm),
112

Lgic bin chng (inh ngha, i tng, kt cu, s thng nht gia php bin
chng, logic hc va l lun nhn thc).

Cu hi n tp:
1Lnin?

Hoan canh ra i va ngha cua tac phm Bt k trit hc cua

2Nhng inh nghi khac nhau cua Lnin v php bin chng trong
tac phm Bt k trit hc?
3Trong tac phm Bt k trit hc Lnin lam su sc thm ni
dung cua quy lut mu thun nh th nao?
4Trong tac phm Bt k trit hc Lnin ph phan nhng sai lm
cua Hghen v hai quy lut Lng - cht va Phu inh cua phu inh nh th nao,
ng thi Lnin lam r ni dung va vai tr cua hai quy lut nay trn nhng
phng din nao?
5Khi ban v cac pham tr cu th Ban cht - hin tng; quy lut; Ni
dung - hinh thc; Cai ring - cai chung;... thi nhng t tng c tinh nguyn tc
cua Lnin v t nghin cu l lun v pham tr trong tac phm Bt k trit
hc la gi?
6Hay trinh bay quan nim cua Lnin v php bin chng vi tinh
cach la l lun nhn thc c ng trinh bay trong tac phm Bt k trit
hc?

113

TI LIU THAM KHO:

1)
H t tng c - C.Mac va F.Enghen - Nha xut ban S Tht Han Ni 1987.
2)
Ludwig Feuerbach - S cao chung cua trit hc c in c F.Enghen - Nha xut ban S Tht 1969 va Tac phm nay hin c ng trong
Tuyn tp C.Mac va F.Enghen - Tp VI - Nha xut ban S Tht - Ha Ni 1984 Trang 353 - 422 va c ng trong C.Mac va F.Enghen toan tp - Tp 21 Trang 259 - 307.
3)

Bin chng cua t nhin - F.Enghen - Nha xut ban S Tht 1976

4)

Chng uy Rinh - F.Enghen - Nha xut ban S Tht - Ha Ni 1976

5)
Tuyn ngn cua ang Cng san - C.Mac va F.Enghen - Nha xut
ban S Tht 1976.
6)
V tac phm Tuyn ngn cua ang cng san cua C.Mac va
F.Enghen - Nha xut ban Tin B - Matxcva 1987.
7)
Chu ngha duy vt va chu ngha kinh nghim ph phan - Lnin Nha xut ban Tin B, Matxcva 1976.
8)

Bt k trit hc - Lnin - Nha xut ban Tin B, Matxcva 1979.

9)
Gii thiu va hng dn nghin cu cac tac phm va chuyn
Trit hc Mac-Lnin - B mn Trit ai hc kinh t quc dn 1991.
10) Bai giang cac tac phm kinh in trit hc - Th.s Hoang Ngc Vnh
- B mn Trit hc trng ai hc Khoa hc Hu 1999 - 2000.
114

115