Ankara niversitesi

SBF Dergisi,
Cilt 66, No. 3, 2011, s. 1-27

BMDE IRKSAL AYRIMCILIK YASAI,

ERKEN UYARI VE SOYKIRIM SUUNUN NLENMES
Do. Dr. Gken Alpkaya
Ankara niversitesi
Siyasal Bilgiler Fakltesi

zet
Irksal Ayrmcln Btn Biimlerinin Sona Erdirilmesine likin Uluslararas Szleme,
uluslararas insan haklar hukukunda rksal ayrmclk yasann en kapsaml normatif temelini oluturur.
Szleme ile kurulan Komite, taraf devletlerin raporlarn, devlet bavurularn ve bireysel bavurular
inceleme, gr ve genel yorum/tavsiyelerde bulunma gibi BM'de insan haklarnn korunmasnda antlamatemelli mekanizma organlarnn "klasik" yetkilerine sahiptir. Komite, bu yetkilerin yan sra, Szlemenin
konu ve amacna uygun bir biimde, 1993'te, "erken uyar ve acil eylem" usul benimsemitir. Bu usuln
amac, Szleme ihlallerinin atmaya ve ar, kitlesel veya srekli rksal ayrmclk pratiklerine
dnmeden nce sona erdirilmesine katkda bulunmaktr. Komite 2005'te de, BM erevesinde gelitirilen
"soykrm nleme" misyonuna uygun bir biimde, atmaya ve soykrma gtrebilecek durumlara zg
gstergeleri saptayan bir karar almtr. Komite'nin bu almalar "soykrm nleme" misyonundan "koruma
sorumluluu"na ynelen BM "yksek politika"s iinde glgede kalsa da, soykrmn nlenmesinde ok daha
etkili olabilecek bir yaklam yanstmaktadr.
Anahtar Szckler: Irksal ayrmclk, Irksal Ayrmcln Sona Erdirilmesi Komitesi, soykrm,
erken uyar, koruma sorumluluu

Racial Discrimination, Early Warning and the Prevention of Genocide

Abstract
The International Convention on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination constitutes
the most comprehensive normative basis of the prohibition of racial discrimination in international human
rights law. The Committee on the Elimination of Racial Discrimination (CERD) which is the first "treatybased body" of the UN's human rights protection system is the monitoring organ of the implementation of the
Convention. In addition to the examination of State reports, inter-state complaints and individual complaints,
CERD elaborated an early-warning and urgent action procedure in 1993 to prevent serious violations of the
Convention that may lead to ethnic conflict and violence. Also in 2005, following its declaration on the
prevention of genocide, it adopted a decision on the indicators of patterns of systematic and massive racial
discrimination. The work of the Committee deserves more support than UN's high politics which transforms
the legitime aim of the prevention of genocide into a so-called "responsibility" to protect.
Keywords: Racial discrimination, CERD, genocide, early warning, responsibility to protect

Ankara niversitesi SBF Dergisi

66-3

BMde Irksal Ayrmclk Yasa, Erken Uyar ve

Soykrm Suunun nlenmesi

Giri
Uluslararas hukukta rksal ayrmclk1 yasa, hem genel, hem de zgl
pek ok uluslararas belge ve szlemede dzenlenen genel bir normdur. Bu
yasak grece erken bir tarihte erga omnes etkiye sahip bir norma dnmtr
(Ragazzi, 1997: 118-121), hatta buyruk kural (jus cogens) niteliinde olduu
savunulmaktadr (Thornberry, 2005: 240)
Bu genel norm, uluslararas hukukun 1945 sonrasnda gelien iki zgl
alannda da somut etki dourmu, rksal ayrmclk hem balbana bir insan
haklar ihlali oluturduu iin uluslararas insan haklar hukuku, hem de
uluslararas sulara dnt lde uluslararas ceza hukuku tarafndan
dzenleme konusu olmutur.
Bu yaznn amac, rksal ayrmclk yasan Birlemi Milletler
erevesinde, bu iki alann kesitii noktalardan biri olan soykrm suuyla
ilintisi balamnda ele almaktr. Bu amala nce Irksal Ayrmcln Btn
Biimlerinin Sona Erdirilmesine likin Uluslararas Szleme ve Komite
gzden geirilecek, ardndan BMnin soykrm nleme faaliyetleri balamnda
Komitenin soykrmn nlenmesine ilikin kararlar deerlendirilecektir.

1Racial

discrimination teriminin karl olarak bazen rk ayrmcl terimi

kullanlmaktadr. Nitekim, Trkiyenin 13 Ekim 1972de imzalad halde otuz yllk
bir beklemeyle ancak 16 Ekim 2002de baland szlemenin resmi evirideki ad
Her Trl Irk Ayrmclnn Ortadan Kaldrlmasna likin Uluslararas
Szlemedir.

Gken Alpkaya

BMde Irksal Ayrmclk Yasa, Erken Uyar ve Soykrm Suunun nlenmesi

I. Irksal Ayrmcln Yasaklanmas ve Irksal

Ayrmcln Btn Biimlerinin Sona
Erdirilmesine likin Uluslararas Szleme
Resmi tarih kavram ounlukla ulus-devletler iin kullanlsa da,
uluslararas toplumun da gerektike yeniden yazlan bir resmi tarihi vardr.
Buna gre, II. Dnya Sava srasnda yaananlar, insanl bir daha bu aclarn
yaanmamas iin bir araya getirmi ve dnya halklar Birlemi Milletler
rgtnn ats altnda ortak ama ve ilkeler etrafnda birlemilerdir. te
yandan her ulus-devletin resmi tarihi gibi, uluslararas toplumun resmi tarihi
de gerekleri ancak ksmen yanstr. Nitekim, dnya halklarnn deil ama
dnya devletlerinin zerinde uzlat Birlemi Milletler art gerekten de
rk, cinsiyet, dil ya da din ayrm gzetmeksizin herkesin insan haklarna ve
temel zgrlklerine saygnn gelitirilip glendirilmesinde uluslararas
ibirliini salamaktan sz eder. Ancak, gz ard edilen udur ki, BM art
rkl yasaklamaz, hatta rksal ayrmcl bile yasaklamaz; dahas bu ifade
ye devletlerin mutlaka uymas gereken ilkeler arasnda deil, BMnin
amalar arasnda yer alr; bunda BMye verilen rol ise uluslararas ibirliini
salamaktan ibarettir.2 Buna karlk, BM, kuruluundan balayarak amacn
baaryla yerine getirmi, 1946da nsan Haklar Komisyonunun, 1947de de
Komisyon bnyesinde Ayrmcln nlenmesi ve Aznlklarn Korunmas AltKomisyonunun oluturulmasndan bu gne, rksal ayrmclkla mcadelede
merkezi bir rol oynamtr.3
Irksal ayrmclk yasann insan haklar balamnda bugnk anlamn
kazanmas srecindeki ilk urak, genel ayrmclk yasadr. Bu yasak, 1948
nsan Haklar Evrensel Bildirgesinden balayarak, genel nitelikli btn insan
haklar belgelerinde yer verilen bir ilkedir. Bunu, ayrmcl belirli alanlarda
2Gerald

Horne, Black and Red: W.E.B. DuBois and the Afro-American Response to
the Cold War: 1944-1963 (1986) ve John Hope Franklin, From Slavery to Freedom:
A History of Negro Americans (5th ed. 1980)a atfla, BM Antlamasnn bu
hkmlerinin hukuksal deerinin o dnemde de farkl yorumland, bu hkmler iin
San Fransisco Konferansnda smrge halklarn temsilcileriyle birlikte byk
glere kar lobi faaliyetinde bulunan ABDli siyah liderlerin bunlara byk nem
atfederken, Bakan Trumann Senato nnde bunlar moral ilkeler olarak
tanmlayp herhangi bir hukuksal ykmllk yaratmayacan ileri srd
aktarlmaktadr (McDougall, 1996-1997: 572-573). Ayn tartma 60l yllarda da
devam etmitir, bkz. Schwelb,1966:1030.
3Alt-Komisyonun yirmi yllk almasnn deerlendirilmesi iin bkz. Humphrey,
1968.

Ankara niversitesi SBF Dergisi

66-3

yasaklayan zgl szlemeler izlemitir. Bunlar Uluslararas alma

rgtnn (ILO) 1958 tarihli 111 sayl Ayrmclk ( ve Meslek) Szlemesi
ile Birlemi Milletler Eitim, Bilim ve Kltr rgtnn (UNESCO) iki yl
sonra kabul ettii Eitimde Ayrmcla Kar Szlemedir. Her iki
szlemenin hazrlanmasnda da Alt-Komisyonun nemli katks olmutur
(Humphrey, 879; 876-877). Bu szlemelerin ardndan, rksal ayrmcla
ynelik zgl dzenlemeler gelmitir. Bunlarn ilki, BM Genel Kurulu
tarafndan 20 Kasm 1963te kabul edilen Irksal Ayrmcln Btn
Biimleriyle Sona Erdirilmesine likin Bildirgedir.4 21 Aralk 1965te ise
Irksal Ayrmcln Btn Biimlerinin Sona Erdirilmesine likin Uluslararas
Szleme kabul edilmitir.5
1965 Szlemesi hem taraf devlet says6, hem de rksal ayrmclk
yasana ilikin en kapsaml dzenleme olmas bakmndan rksal ayrmclkla
uluslararas mcadelenin normatif temelini oluturmaya devam etmektedir
(CERD, 2010: 1). Szleme, bugn BM insan haklarn koruma sisteminde7
antlama-temelli (treaty-based) koruma olarak anlan8 mekanizmann dokuz
szlemesinden biri ve birincisidir. Bu mekanizma, her biri ilgili szleme ile
kurulan ve taraf devletlerin dzenli raporlarn deerlendirmek, devlet
4Genel

Kurul ayn gn nsan Haklar Komisyonundan bu konuda bir szleme

hazrlamasn istemi, Alt-Komisyonun hazrlad taslak Komisyondan ve
Ekonomik ve Sosyal Konseyden geerek Genel Kurulun III. Komitesinde iki aylk
bir almann ardndan oybirlii ile Genel Kurula sunulmutur. Szlemenin hazrlk
almalar srasnda her maddenin her aamada hangi tartma ve neriler
dorultusunda nasl bir deiiklie uradna ilikin bir inceleme iin Schwelb (1966)
yan sra bkz. Lerner (1980).
5Szleme 7 Mart 1966da imzaya alm ve hazrlanp kabul edilii kadar hzl bir
biimde 4 Ocak 1969da yrrle girmitir.
627 Austos 2010 tarihli yllk rapora gre 173 olan taraf devlet says bugn 174e
ulamtr:
http://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=IV2&chapter=4&lang=en (eriim tarihi: 2 Temmuz 2011)
7Bu sisteme ilikin kapsaml bir Trke inceleme iin bkz. Mesut Glmez (2004),
Birlemi Milletler Sisteminde nsan Haklarnn Korunmas (Ankara: Trkiye Barolar
Birlii Yaynlar). Ancak sistemin ok hzl bir gelime iinde olmas nedeniyle, bu
alandaki btn yaynlar gibi bu almann da ancak yayn tarihindeki durumu
yanstt gzden karlmamaldr. Gncel durum ve veriler iin en gvenilir kaynak,
BM
nsan
Haklar
Yksek
Komiserliinin
web
sitesidir:
http://www.ohchr.org/EN/Pages/WelcomePage.aspx
8Trkede bunun iin kullanlan bir baka ifade de szleme-ii korumadr (Glmez,
2004).

Gken Alpkaya

BMde Irksal Ayrmclk Yasa, Erken Uyar ve Soykrm Suunun nlenmesi

bavurularn ve bireysel bavurular inceleyerek gr bildirmek gibi giderek

birrnekleen yetkilerle donatlan bamsz organlardan olumaktadr. Bu
organlarn ilki olan ve daha sonraki organlar iin model oluturan9 Irksal
Ayrmcln Btn Biimlerinin Sona Erdirilmesi Komitesi (CERD) bundan
krk bir yl nce, 1970te almaya balamtr. Komite, taraf devletlerce aday
gsterilip onlar adna seilen ama bamsz grev yapan 18 yeden oluur.
BMnin organ deildir,10 buna karlk Genel Sekreter araclyla Genel
Kurula yllk olarak rapor vermesi, szlemeye taraf olmayan BM yelerinin
de Komitenin almalarn deerlendirme srecine katlmalarn
salamaktadr (Schwelb, 1966: 1035).
Devletler, Szlemeye taraf olmakla, Szleme hkmlerinin etki
dourmasn salamak zere aldklar yasal, ynetsel, yargsal veya dier
nlemlere ilikin olarak dzenli raporlar vermeyi stlenmektedir. Bunlar
dnda herhangi bir zamanda rapor isteyebilecei gibi, ek bilgi isteme
yetkisine de sahip olan Komite, sre iinde daha spesifik veriler talep etmek,
raporlarn incelenmesi srasnda devlet temsilcilerinin oturuma katlmasn
kabul etmek gibi yollarla bu usul etkili klmaya almtr (Buergenthal,
1977). te yandan, rapor ykmlln yerine getirmeyen devletler
bakmndan nceleri herhangi bir inceleme yapmazken, 1996da ilgili devletin
dier BM organlarna sunduu her trl bilginin, eer bu da yoksa, BM
organlarnn o devlet hakknda hazrlad rapor ve verilerin balang raporu
olarak kabul edilmesini kararlatrmtr (Thornberry, 2005: 245). Komite, bu
incelemelerinin sonucunda yllk raporlarnda da yer verdii nerilerde ve
genel tavsiyelerde bulunmaktadr.11 Rapor usulnn dnda bugne kadar
rnei bulunmayan devlet bavurularn ve bu yetkisini bir bildirimle kabul
eden devletlere kar bireysel bavurular inceleyip karara balamas ngrlen
Komite ayrca vesayet altndaki topraklarda rksal ayrmcln sona erdirilmesi
konusunda da gr ve tavsiyelerde bulunmakla yetkilendirilmitir.12 lk
9Gerekten

de, Szleme kabul edildii srada hazrlk almalar yrtlen Medeni

ve Siyasal Haklar Uluslararas Szlemesi ile kurulmas ngrlen nsan Haklar
Komitesine bireysel bavurular kabul etme yetkisi tannmyordu, bu bakmdan
Szlemenin Avrupa nsan Haklar Szlemesinden esinlendii belirtilmektedir
(Schwelb, 1966: 1032).
10Hatta Komitenin adnn Irksal Ayrmclk Hakknda BM Komitesi koyulmas nerisi
kayda deer bir ounlukla reddedilmitir (Schwelb, 1966:1049).
11Komitenin bugne kadar kabul ettii 33 Genel Tavsiyenin tamam nsan Haklar
Ortak Platformunun (HOP) giriimiyle Trkeye evrilmitir, bkz:
http://www.ihop.org.tr/index.php?option=com_content&task=view&id=125
12Komitenin yetkilerinin kapsaml bir incelemesi iin bkz. Glmez (2004): 180-191.

Ankara niversitesi SBF Dergisi

66-3

yllarda, Szlemeyi yorumlama yetkisinin bulunmad13 ileri srlen Komite,

sre iinde Szlemeyi kendi ifadesiyle yaayan bir belge (Thornberry,
2005: 266) haline getirmeyi baarmtr.

II. Szlemenin Kapsam ve Snrlar

1. Irksal Ayrmcln Tanm
Szlemenin 1. maddesine gre rksal ayrmclk u anlama gelmektedir:
... rk, renk, soy ya da ulusal veya etnik kken temelinde, insan
haklarnn ve temel zgrlklerin siyasi, ekonomik, sosyal, kltrel alanda ya
da kamusal yaamn herhangi bir baka alannda (ve) eitlik temelinde
tannmasn, bunlardan yararlanlmasn veya bunlarn kullanlmasn geersiz
klma ya da zayflatma amacna ya da etkisine sahip herhangi bir ayrm
(distinction), dlama (exclusion), kstlama (restriction) ya da tercih
(preference)...14
Irksal ayrmclk sadece rk gzetilerek yaplan ayrmclktan ibaret
deildir, renk, soy, ulusal kken veya etnik kken gzetilerek yaplan
ayrmclk da rksal ayrmclk kapsamna girmektedir.15 Ancak szleme ne
rkn, ne de renk, soy, ulusal kken veya etnik kkenin tanmn yapar.
Hazrlk almalarnda ulusal kken dndakilere ilikin tereddt ve

13Gerekten

de, madde 22, Szlemenin yorumlanmasna ya da uygulanmasna ilikin

herhangi bir uyumazln, belirli koullarla Uluslararas Adalet Divanna
gtrlmesi ngrlmektedir, nitekim Divan da daha birka ay nce bu yetkisini
kullanmtr; bkz. Application of the International Convention on the Elimination of
All Forms of Racial Discrimination (Georgia v. Russian Federation), http://www.icjcij.org/docket/files/140/16398.pdf
14Szlemenin 1982 Anayasas mad. 90/5 uyarnca kanun hkmnde olan resmi
evirisi vahim anlatm bozukluklar, eksiklikler hatta yanllar ierdiinden, bu
yazda yer verilen szleme hkmleri ngilizce ve Franszca metinleri
karlatrlarak ve Mehmet Semih Gemalmazn evirisinden de yararlanlarak
Trkeye aktarlmtr.
15Irksal ayrmcln yasaklanmas konusunda bir bildirge ve bir szleme
hazrlanmasna ilikin ilk grmelerde dinsel ayrmcln da bu balamda ele
alnmas nerildii, ancak bu nerinin kabul grmedii ve bunun yerine rksal
ayrmclk ve dinsel ayrmclk konusunda iki ayr bildirge ve szleme
hazrlanmasnn kararlatrld belirtilmektedir (Schwelb, 1966: 998-999).

Gken Alpkaya

BMde Irksal Ayrmclk Yasa, Erken Uyar ve Soykrm Suunun nlenmesi

tartmalarn ortaya kmamasnn (Gemalmaz, 2010a: 156)16 dier kavramlar

zerinde tereddtsz bir uzlamay deil, tam aksine tanm yapmann gl
nedeniyle bilinli bir suskunluu gsterdiini dnmek daha dorudur.17 Bu
kavramlar akla kavuturmak Komiteye dmektedir. Komite de, genel
tavsiyelerinde hem soy18 gibi kavramlar tanmlamaya (CERD, 2002b), hem
de yerli halklar (CERD, 1997) ve Romanlar (CERD, 2000c) gibi bu tanma
giren zel gruplar belirleyerek Szleme ykmllklerini bu gruplar
bakmndan deerlendirmeye almaktadr.
Szlemenin uygulanabilmesi iin kukusuz ncelikle bir lkede hangi
gruplarn Szleme erevesinde rk, renk, soy, ulusal ya da etnik kken
bakmndan ayrmcla urayabilecek durumda olduunun saptanmas,
dolaysyla ulusal veya etnik gruplarn ya da yerli halklarn varlnn kabul
edilmesi gerekir. Buna karlk, Komitenin de saptad gibi, baz devletler
lkelerinde baz gruplarn varln kabul ederken dierlerini gz ard
etmektedir. Komite, bu durum karsnda, zellikle nfusun ounluundan ya
da dier gruplardan rk, renk, soy, ulusal ya da etnik kken bakmndan farkl
olup olmamalar ve saylar gibi birrnek ltler uygulanmas gerektiini
hatrlatmtr (CERD, 1999). Taraf devletlerin raporlarnda madde
kapsamndaki nfusun (yani rksal ayrmcla maruz kalabilecek gruplarn)
demografik zelliklerine de raporlarda yer verilmesini isteyen (CERD, 1973)
Komite, bu gruplarn yelerinin belirlenmesinde, eer aksini hakl klacak bir
neden yok ise, ilgili kiinin kendi kimliine ilikin beyannn esas alnmas
gerektiini vurgulamtr (CERD, 1990).
Ayrmcln yasakland alanlar siyasi, ekonomik, sosyal, kltrel
alanlarla snrl olmayp, kamusal yaamn herhangi bir baka alann da
iermektedir. Kamusal yaam ifadesinin neleri kapsad da ciddi bir tartma
konusu olmu (rn. Meron, 1985: 291-295) ancak Komite bu tartmalara en
azndan Szleme balamnda son vermitir: Komiteye gre, szlemedeki
haklarn korunmas kamu kurumlarnn kullanlmasyla da, zel kurumlarn
16Ulusal

kkenin Szlemede yer almas, nsan Haklar Komisyonunda bir ekimser

ve 9 aleyhte oya kar 10 oyla kabul edilmesi sayesinde olmutur (Schwelb,
1966:1009).
17Kukusuz bu suskunluk baz taraf devletlerin, kendi lkelerinde rksal ayrmclk
bulunmadna dair rapor vermelerini de kolaylatrmaktadr, rnein bkz. CERD
(1972b). Hatta 2000lerde bile etnik ya da rksal adan homojen olduunu iddia
eden devletler kabilmektedir (Thornberry, 2005: 241).
18Daha nceki belgelerde yer verilmeyen bu kavramn ilk taslaklarda da yer almad,
ilk kez III. Komite nnde Hindistan tarafndan nerilip kabul edildii
belirtilmektedir (Schwelb: 1966: 1002-1003).

Ankara niversitesi SBF Dergisi

66-3

faaliyetleri araclyla da salanabilir, ancak szlemenin etkili biimde

uygulanmasn salamak her koulda ilgili devlete der. Bu balamda, taraf
devletlerin ykmll, zel kurumlar haklarn kullanlmasn ya da frsatlara
eriilmesini etkiledii lde, bunun rksal ayrmclk yaratma ya da srdrme
amac tamamasn veya bu sonucu dourmamasn gvence altna almaktr
(CERD, 1996a).
Buna karlk Komite, rksal ayrmcln kamusal yaam ile
snrlandrlmasnn, rksal ayrmcln btn biimleriyle sona erdirilmesini
salamayacan 2000 gibi olduka ge bir tarihte de olsa kabul ederek rksal
ayrmcln toplumsal cinsiyetle ilgili boyutlarn da dikkate almaya
ynelmitir. Komiteye gre, rksal ayrmclk pratikleri deerlendirilirken
kadn ve erkekler arasnda hem zel hem de kamusal yaamdaki farkl yaam
deneyimleri dikkate alnmaldr, nk bu pratikler kadnlarla erkekleri ayn
ekilde ve ayn lde etkilememektedir. Belirli rksal ya da etnik gruplara
mensup kadnlara alkonulma ya da silahl atma srasnda uygulanan cinsel
iddet, yerli kadnlarn zorla ksrlatrlmas, informel sektrde ya da
yurtdnda ev hizmetlerinde altrlan kadn iilerin istismar gibi, kadnlara
toplumsal cinsiyetleri nedeniyle yneltilebilen rksal ayrmclk biimlerine
dikkat eken Komite, bir tr zeletiri olarak da grlebilecek bu tavsiye
kararyla almalarna bundan byle toplumsal cinsiyet perspektifini
ekleyeceini ilan etmitir (CERD, 2000a).
Ayrmclk kavram ise ayrm yapma19, dlama, kstlama ve tercihte
bulunmay (yelemeyi) iermektedir: Bu eylem ya da ilemlerin, insan
haklarnn ve temel zgrlklerin eitlik temelinde tannmasn, bunlardan
yararlanlmasn veya bunlarn kullanlmasn geersiz klma ya da zayflatma
amacn tamas ya da bu amac tamasa bile bu sonucu dourmas ayrmclk
olarak nitelenmeleri iin yeterlidir. Komite, herhangi bir eylemin Szlemeye
aykr bir sonu dourup dourmadnn belirlenmesinde, o eylemin rk, renk,
soy, ulusal ya da etnik kken bakmndan farkllaan bir grup zerinde meru
gsterilemeyecek eitsiz bir etkisinin olup olmadna bakmaktadr (CERD,
1993c).

19Ayrm

(distinction) szcnn sklkla hem olumlu, hem de olumsuz anlam

tayabilen ayrmclk (discrimination) yerine kullanldn hatrlatan Lerner, ikiz
szlemelerden Ekonomik, Sosyal ve Kltrel Haklar Szlemesinin
discrimination terimini kullanrken, Medeni ve Siyasal Haklar Szlemesinin
distinction terimini kullandna dikkat ekmektedir. Yazara gre, 1965
Szlemesi terim sorununu bu tanm araclyla zmeye almtr (Lerner, 2003:
32)

Gken Alpkaya

BMde Irksal Ayrmclk Yasa, Erken Uyar ve Soykrm Suunun nlenmesi

Bu balamda son olarak Komitenin rksal ayrmclk yasa ile kendini

belirleme (self-determination) hakk arasnda nasl bir ilinti kurduuna
deinmekte fayda vardr: Komite, hem aka belirttii gibi bir yandan etnik ya
da dinsel grup veya aznlklarn sk sk bu hakka atf yapmalarna, hem de
aka belirtmese bile baz devletlerin blnme korkusuyla ynelttii
sulamalara cevap olarak kabul ettii anlalan genel tavsiyede, taraf
devletlerin etnik gruplara mensup kiilerin onurlu bir yaam srme, kendi
kltrn koruma, ulusal bymeden eit yararlanma ve vatanda olduu
devletin ynetiminde yer alma haklarna duyarl olmas gerektiini hatrlatm
ve kendi almalarnn hibirinin halklarn eitlii ve self-determination
hakkna uygun davranan ve rk, inan ve renk ayrm gzetmeden lkesindeki
btn halklar temsil eden bir hkmete sahip, egemen ve bamsz devletlerin
toprak btnln ya da siyasal birliini tmyle ya da ksmen blecek ya da
zayflatacak herhangi bir eyleme yetki verdii ya da bu tr bir eylemi tevik
ettii eklinde yorumlanamayacan vurgulamtr (CERD, 1996b).
2. Szlemenin Vatanda-Olmayanlar Bakmndan
Etkisi
Szleme bir taraf devletin vatandalar ile vatanda olmayanlar
arasndaki ayrm, dlama, kstlama ya da tercihlerine uygulanmayacaktr.
(madde 1.2) ve szlemedeki hibir hkm, belirli bir milliyete kar
ayrmclk yapmamas kouluyla, Taraf Devletlerin milliyete, vatandala
yahut vatandala kabule ilikin yasal hkmlerini herhangi bir biimde
etkiliyormu gibi yorumlanamaz. (madde 1.3)
Milliyet (nationality) kavram tpk ulusal kken (national origin)
kavram gibi son derece bulanktr. Szlemeden sadece on yl nce saygn
akademik almalarda milliyetin hem bir devletle ba gsteren
siyasi/hukuksal, hem de bir ulusa aidiyeti bildiren tarihsel/biyolojik (sic) bir
terim olduunun dile getirilebilmesi bu bakmdan yeterince aklayc
grnmektedir (Weis, Nationality and Statelessness in International Law,
London, 1956, s. 3ten aktaran Schwelb, 1966: 1006). Terimin Almancada ve
Slav dillerinde ngilizce ve Franszcada tad anlamdan farkl bir anlam
tamas da sorunu karmaklatrm gibidir.20 Milliyet sorunu bir yana
20Ayn

sorun Trke bakmndan daha da fazla geerlidir. Mevcut TDK milleti

ounlukla ayn topraklar zerinde yaayan, aralarnda dil, tarih, duygu, lk,
gelenek ve grenek birlii olan insan topluluu, ulus biiminde ideolojik bir
tanmla, milliyeti ise 1. Millete zg olma veya mill olma durumu, ulusallk;
2.Bal bulunan millet, tabiiyet gibi ideolojik olmak bir yana, bozuk bir Trke ile

10

Ankara niversitesi SBF Dergisi

66-3

braklrsa, bu hkmlerin temelinde, eitliin benzer koullardaki kiilere

benzer davran gerektirdii, buna karlk vatandalar ile vatandaolmayanlarn benzer koullarda olmad gr bulunmaktadr (MahalicMahalic, 1987: 75) Buna karlk Komite daha yaln bir yaklamla, nce taraf
devletlerin raporlarnda yabanclara ilikin mevzuata ve uygulamaya da yer
vermekle ykml olduunu, ayrca mad.1 par.2nin dier belgelerde, zellikle
de Evrensel Bildirge ve ikiz szlemelerde tannan hak ve zgrlklere uygun
olarak yorumlanmas gerektiini belirtmi (CERD, 1993a), daha sonra bu genel
tavsiyenin yerini almak zere kabul ettii Genel Tavsiye no. XXXda ise ok
daha ak ve ayrntl bir yorumu benimsemitir. Buna gre, taraf devletler
sadece vatandalarnn deil, gmenleri, mltecileri, snma-arayanlar
olduu gibi belgesiz yabanclar ve hayatlar boyunca ayn lkede olduklar
halde o devletin vatanda olduklarn kantlayamayanlar da ieren vatandaolmayanlarn da insan haklarndan eit biimde yararlanmasn salamakla
ykmldr. Dolaysyla madde 1.2 vatanda-olmayanlar zellikle Evrensel
Bildirge ve ikiz szlemelerde tannan haklardan yoksun brakacak ekilde
yorumlanamaz. Komiteye gre madde 1.2 vatandalk stats bakmndan
farkl muameleye izin vermekle birlikte bu farkl muamele szlemenin ama
ve hedefleri bakmndan meru bir amac gerekletirmek zere
uygulanmyorsa veya bu amacn gerekletirilmesiyle orantl deilse
ayrmclk oluturacaktr. Komite, bu genel ilkeler temelinde, taraf devletlerin
vatanda-olmayanlar bakmndan almas gereken nlemleri de ayrntl biimde
ele almtr (CERD, 2004).
3. Devletlerin Ykmllkleri
Szlemenin esasa ilikin maddelerinin taraf devletlere getirdii
ykmllkler, balca grupta toplanabilir: a. Btn resmi eylem ve
ilemlerinden rksal ayrmcl temizlemek, b. Yetkileri altndaki kii ve
rgtlerin ayrmcln sona erdirmek, c. Gelitirici bir program benimseyip
uygulamak (Reisman, 1971: 47-48).

aklamaktadr. Nianyana gre, Arapa millet szcnn zgn anlam

muhtemelen ayn dili konuanlar iken zaman iinde ayn dini treye bal olanlar
anlam kazanm ve Trkede 19. yzyl sonuna kadar bu anlamda kullanlmtr. Bu
tarihten sonra nation karl olarak kullanlmaya balam, bu yeni anlam
pekitirmek zere de, Kamus- Trkide mvelled olarak nitelenen milliyet
szc
tretilmitir,
bkz.
Sevan
Nianyan,
Szlerin
Soyaac,
http://www.nisanyansozluk.com

Gken Alpkaya

BMde Irksal Ayrmclk Yasa, Erken Uyar ve Soykrm Suunun nlenmesi

11

a. Btn Resmi Eylem ve lemlerinden Irksal

Ayrmcl Temizlemek
Szleme uyarnca, her taraf devlet, ...kiilere, kii gruplarna ya da
kurumlara kar hibir rksal ayrmclk eylemi ya da uygulamas iine
girmemeyi ve ulusal ve yerel btn kamu otoritelerinin ve kamu kurumlarnn
bu ykmlle uymalarn salamay (madde 2.1.a); herhangi bir kii ya da
rgt tarafndan uygulanan rksal ayrmcl zendirmemeyi, savunmamay
veya desteklememeyi (madde 2.1.b) stlenmektedir, ayrca hkmet
politikalar ile ulusal ve yerel politikalar gzden geirmek ve rksal ayrmclk
yaratan veya onu bulunduu yerde srdren btn yasalarn ve
dzenlemelerini deitirmek, kaldrmak ya da geersiz klmak iin etkili
nlemler alacaktr (madde 2.1.c).
Bu konudaki ilk genel tavsiyesinde bu ykmllklerin yerine
getirilmesinin kiileri zgrlnden alkoyma yetkisi bata olmak zere polis
yetkisi kullanan kolluk grevlilerine ve bu grevlilerin Szleme
ykmllklerini bilmelerine bal olduunu, bu nedenle kolluk grevlilerinin
grevlerini yaparken rk, renk ya da ulusal veya etnik kken ayrm
gzetmeksizin herkesin insan haklarn korumalarn ve glendirmelerini
salamak zere youn bir eitim almalar gerektiini bildiren (CERD, 1993b)
Komite bunun ardndan ceza sisteminin btnnde rksal ayrmcl nlemeye
ynelik ayrntl bir genel tavsiyeyi kabul etmitir (CERD, 2005a).
Taraf devletler rksal ayrmay (segregation) ve apartheidi zellikle
knarlar ve yetkileri altndaki topraklarda bu trdeki btn pratikleri nlemeyi,
yasaklamay ve sona erdirmeyi stlenirler. (madde 3) 21
Apartheid yasa, Gney Afrikann gemiteki rk rejimini
hedeflediinden bugn bu hkmn uygulama alan bulunmamaktadr. Ancak,
Komitenin 1972 tarihli genel tavsiyesi taraf devletlerin rksal ayrma yasana
21nsan

Haklar Komisyonundaki grmelerde, ABD anti-semitizmin nce bu

maddeye eklenmesini, daha sonra ise ayr bir maddede dzenlenmesini nermi,
Sovyetler Birlii ise buna ynelik bir deiiklik nergesiyle rksal ayrmcln
btn biimleri gibi, btn yeni grnmleri (Neo-nazizm) dahil Nazizm, soykrm
ve anti-semitizmin knanmasn istemitir. Szlemenin III. Komitedeki
grmelerinde atmosferin farkl olmas ve zellikle Sovyetler Birliinin siyonizm
ve smrgeciliin de dierleriyle birlikte anlmasna ynelik yeni nerisi nedeniyle,
tasarda rksal ayrmcln bu zel biimlerinin hibirisine yer verilmemesi
kararlatrlmtr (Schwelb, 1966: 1011-1014).

12

Ankara niversitesi SBF Dergisi

66-3

ilikin ykmllkleri konusunda anlaml bir alm salayabilir. Buna gre

devletlerin szleme hkmlerini uygulamak zere benimsedikleri nlemler,
szleme ilkelerine her yerde uyulmasn zendirmek zere alnan uluslararas
nlemlerle karlkl iliki iindedir (CERD, 1972c). Buna dayanarak, belirli bir
siyasi sisteme zg olmayp kapsayc bir terim olan ve kastl olmasa, hatta
ngrlmemi olsa bile, konut, eitim gibi alanlarda ortaya kan ayrlmalar da
ieren rksal ayrma pratikleri (Thornberry, 2005: 252; CERD, 1995)
bakmndan da uluslararas nlemler alnmasnn Szleme ykmllkleri
kapsamnda olduu pekala ileri srlebilir. Buna karlk, maddenin bu
biimiyle, 2. ve 5. madde bata olmak zere Szlemenin dier
ykmllklerine herhangi bir ey katmad, bu madde olmasa da rksal
ayrmann yasakland, bu balamda eit ama ayr doktrininin Szlemeyi
aka ihlal edecei de savunulmutur (Schwelb, 1966: 1021).
Bu szlemenin 2. maddesinde getirilen temel ykmllklere uygun
olarak, taraf devletler, her biimiyle rksal ayrmcl yasaklamay ve ortadan
kaldrmay ve herkesin rk, renk veya ulusal ya da etnik kken ayrm olmadan
yasa nnde eitlik hakkn gvenceye almay zellikle u haklardan
yararlanma bakmndan stlenirler: (madde 5)
a. Mahkemeler ve adaleti yneten dier btn organlar nnde eit
muameleye hak;
b. Kii gvenliine hak ve ister devlet grevlilerinin ister herhangi bir
birey, grup yahut kurumun iddet ya da bedensel zarar verici
eylemlerine kar devlet tarafndan korunma hakk;
c. Siyasal haklar, zellikle genel ve eit oy temelinde seimlere katlma
seme ve aday olma- hakk, her dzeydeki kamusal ilerin
yrtlmesi de dahil ynetimde yer alma ve kamu hizmetlerine eitlik
koullarnda girme hakk;
d. Dier medeni haklar, zellikle: (i) Devletin snrlar ierisinde
zgrce seyahat etme ve konutunu seme hakk; (ii) Kendi lkesi
dahil olmak zere, herhangi bir lkeden ayrlma ve kendi lkesine
dnme hakk; (iii) Vatandalk/(uyrukluk) hakk; (iv) Evlenme ve eini
seme hakk; (iv) Tek bana ya da bakalaryla birlikte mlkiyet
sahibi olma hakk; (v) Miras hakk; (vi) Dnce, vicdan ve din
zgrlne hak; (vii) Gr ve ifade zgrlne hak; (viii) Bar
toplanma ve rgtlenme zgrlne hak;
e. Ekonomik, sosyal ve kltrel haklar, zellikle: (i) alma, iini
zgrce seme, adil ve elverili alma koullar, isizlie kar
korunma, eit ie eit cret, adil ve elverili cret haklar;(ii) Sendika
kurma ve sendikalara katlma hakk; (iii) Konut hakk; (iv) Genel
sala, tbbi bakma, sosyal gvenlik ve sosyal hizmetlere hak; (v)

Gken Alpkaya

BMde Irksal Ayrmclk Yasa, Erken Uyar ve Soykrm Suunun nlenmesi

13

Eitim ve mesleki formasyon hakk; (vi) Kltrel faaliyetlere eit

koullarda katlma hakk;
f. Ulam aralar, oteller, lokantalar, kahvehaneler, gsteri salonlar
ve parklar gibi kamunun kullanm iin ngrlen herhangi bir
mekan ya da hizmetten yararlanma hakk.
Bu haklarn ounun bir devlette yaayan herkesin, seimlere katlma
gibi baz haklarn ise vatandalarn haklar olduunu hatrlatan Komite bunlarn
tketici bir liste oluturmadn, ounun ikiz szlemelerde yer aldn, yani
Szlemenin yeni haklar yaratmadn ama var olanlar dorulayarak rksal
ayrmclk yaplmakszn kullanlmalarn gvence altna aldn
belirtmektedir. Dolaysyla, bir taraf devlet bu haklardan birine kstlama
getirdiinde, bu kstlamann amacnn ya da sonucunun Szlemenin 1.
maddesiyle badar olmasn salamak zorundadr (CERD, 1996a).
te yandan, Komite, 5. maddeyi mlteciler ve yerinden edilmi kiiler
bakmndan yorumlayarak, bu kimselerin gvenli koullarda lkelerine
serbeste ve gnll olarak geri dnme hakkn; taraf devletlerin geri vermeme
ve snrd etmeme ykmlln; bu kimselerin geri dndklerinde btn
dzeylerde kamusal ilere katlma ve onlardan eit yararlanmann yan sra
rehabilitasyon yardm alma hakkn ve nihayet, geri dndklerinde mlklerini
geri alma ve bunun mmkn olmad durumlarda uygun biimde tazmin
edilme hakkn hatrlatmaktadr (CERD, 1996c).
Madde 6. Taraf Devletler, yetkileri altndaki herkese, bu Szlemeye
aykr olarak bireysel haklarn ve temel zgrlklerini ihlal eden her trl
rksal ayrmclk eylemine kar, yetkili ulusal mahkemeler ve dier devlet
kurumlar nnde etkili koruma ve bavuru yollarn ve bunun yan sra, bu
mahkemelerden bu tr bir ayrmcln sonucunda urayabilecei her trl
zarar nedeniyle adil ve uygun giderim ve tazminat talebinde bulunma hakkn
salayacaklardr.
Komite bu madde balamnda adil ve uygun giderim ya da tazminatn
sadece failin cezalandrlmasndan gemediini, mahkemelerin ve dier yetkili
organlarn, uygun olduunda, madurun urad maddi ya da manevi zarar
iin parasal bir giderimi de dnmeleri gerektii uyarsnda bulunmaktadr
(CERD, 2000b).
b. Yetkileri Altndaki Kii ve rgtlerin Ayrmcln
Sona Erdirmek
Her taraf devlet, koullar gerektirirse yasal nlemler de dahil olmak
zere btn uygun aralarla kiiler, gruplar ya da rgtler tarafndan
uygulanan rksal ayrmcl yasaklayacak ve sonlandracaktr (madde 2.1.d)

14

Ankara niversitesi SBF Dergisi

66-3

Taraf devletler, bir rkn ya da belirli bir renkten ya da etnik kkenden

kii grubunun stnlne dayal dnce ya da kuramlara dayanan ya da
rksal nefretin veya ayrmcln herhangi bir biimini merulatrmaya veya
zendirmeye kalkan btn propagandalar ve btn rgtleri knarlar; bu tr
ayrmclk kkrtmalarn veya eylemlerini sona erdirmek iin tasarlanm acil
ve pozitif nlemler almay stlenirler ve bu amala nsan Haklar Evrensel
Bildirgesinde yer alan ilkeleri ve bu szlemenin 5. maddesinde aka ilan
edilen haklar gereince dikkate alarak, dierlerinin yan sra zellikle (madde
4):
a. Irksal stnle ya da rksal nefrete dayal dncelerin her eit
yaylmasn, rksal ayrmclk kkrtmasn olduu gibi herhangi bir
rka ya da baka bir renkten ya da etnik kkenden kii grubuna kar
btn iddet eylemlerini ya da bu eylemleri kkrtmay ve finanse
edilmeleri de dahil olmak zere rk faaliyetlere herhangi bir
yardm yasayla cezalandrlabilir bir su olarak ilan edeceklerdir;
b. Irksal ayrmcl tevik eden ve kkrtan rgtler gibi rgtl
propaganda ve dier her trl propaganday da yasad ilan edecek
ve yasaklayacak ve bu rgtlere ya da bu faaliyetlere katlmay
yasayla cezalandrlabilir bir su olarak kabul edeceklerdir;
c. Ulusal veya yerel kamu otoritelerinin ya da kamu kurumlarnn rksal
ayrmcl kkrtmasna ya da zendirmesine izin vermeyeceklerdir;
Komitenin kabul ettii ilk genel tavsiye szlemenin en ok tartmaya
yol aan bu maddesine ilikindir. Daha ilk incelemelerinde taraf devletlerin
mevzuatlarn bu madde ile uyumlu hale getirmediini saptayan Komite, nce
maddenin btn taraf devletler bakmndan balayc olduunu hatrlatm
(CERD, 1972a), daha sonraki bir genel tavsiyesinde ise raporlarda a ve b
paragraflarnn hangi ekilde ve hangi lde uygulandna ve yetkili ulusal
mahkemeler ile dier devlet kurumlarnn bu sularla ilgili kararlarna ilikin
daha fazla bilgi verilmesini istemitir (CERD, 1985).
Ancak, bu ykmllklerin ifade zgrl ile nasl badatrlaca
sorusu cevaplanabilmi deildir. Batl devletlerin bu yasan ifade
zgrl ile badamayacana dair argmannn, hem II. Dnya Sava
ardndan yaplan bar antlamalarna konan kstlayc hkmler, hem de
rnein Avrupa nsan Haklar Komisyonunun Alman Komnist Partisinin
kapatlmasn Avrupa nsan Haklar Szlemesine aykr bulmamas gibi
rneklerle rtld ileri srlse de (Schwelb, 1966: 1021-1023) bu tartma
hakl olarak devam etmektedir. zellikle, rksal stnle dayal dncelerin
yaylmas ile rksal iddetin kkrtlmasnn ayn kefeye konup yasaklanmas
hem ifade zgrlnn korunmas, hem de politik sonular bakmndan
eletirilmektedir (rn. bkz: Korengold, 1992-1993).

Gken Alpkaya

BMde Irksal Ayrmclk Yasa, Erken Uyar ve Soykrm Suunun nlenmesi

15

Buna karlk Komite bu madde konusunda benimsedii genel tavsiyede

herhangi bir tartmaya ak gibi grnmemektedir (CERD, 1993d): Komiteye
gre, Szlemenin kabul edildii dnemde otoriter ideolojilerin yeniden
dirileceine ilikin yaygn korku nedeniyle bu madde rksal ayrmcla kar
mcadelede merkezi nemde grlyor, rksal stnle ilikin grlerin ve
rksal iddeti kkrtacak rgtl faaliyetlerin yasaklanmasnn belirleyici bir
nem tad dnlyordu. O dnemden bu yana da etnik kkene dayal
iddet eylemlerine ve etnik farkllklarn siyasi istismarna ilikin kantlar
bulunduuna dikkat eken Komiteye gre maddenin nemi daha da artmtr
ve taraf devletlerin yalnzca uygun mevzuat benimsemesi deil ayn zamanda
onu etkili biimde uygulamas gerekmektedir. Irksal iddet tehdidi ve eylemleri
kolaylkla bu tr dier eylemlere neden olabildiinden ve dmanlk atmosferi
yaratabildiinden, sadece derhal mdahalede bulunulursa etkili bir karlk
verme ykmll yerine getirilebilir.
Komite, mad. 4.ann taraf devletlere unlar cezalandrma ykmll
getirdiini belirtmektedir: (i) Irksal stnle ya da rksal nefrete dayal
dncelerin her eit yaylmas; (ii) rksal nefretin kkrtlmas; (iii) herhangi
bir rka ya da baka bir renkten ya da etnik kkenden kii grubuna kar iddet
eylemleri; ve (iv) bu tr eylemlerin kkrtlmas.
Komiteye gre, rksal stnle ya da nefrete dayal dncelerin her
eit yaylmasnn yasaklanmas gr ve ifade zgrl hakk ile badamaz
deildir: Bu hak nsan Haklar Evrensel Bildirgesinin 19. maddesinde
tanmlanmtr ve Szlemede de (mad. 5.d.viii) yer almtr. Bu hakkn madde
4 ile balantsndan maddenin kendisinde de sz edilmitir. Vatandalarn bu
haktan yararlanmalar, Evrensel Bildirge mad. 29.2de belirtilen zel dev ve
sorumluluklar iermektedir ve rk dncelerin yaylmamas ykmll
bunlar arasnda zellikle nem tar. Komite, bu balamda ayrmcl,
dmanl ya da iddeti kkrtan ulusal, rksal ya da dinsel nefret savunusunun
yasayla yasaklanmasn ngren Medeni ve Siyasal Haklar Uluslararas
Szlemesinin 20. maddesine de dikkat ekmitir.
te yandan, ayn tavsiyede, baz devletlerin, kendi hukuk dzenlerinde
yeleri rksal ayrmcl tevik ve kkrtmadan nce bir rgtn yasad
saylamayacan belirttiini hatrlatan Komite, madde 4.bnin bu devletlere bu
tr rgtleri mmkn olan en erken zamanda kovuturmalar konusunda tetikte
olma sorumluluu ykledii grn dile getirmitir. Komiteye gre bu tr
rgtler ve bunlarn yan sra rgtl ve dier trl propaganda faaliyetleri
yasad ilan edilmeli ve yasaklanmaldr. Bu tr rgtlere katlmn kendisi de
cezalandrlmaldr.

16

Ankara niversitesi SBF Dergisi

66-3

c. Gelitirici Bir Program Benimseyip Uygulamak

Tek amac insan haklarndan ve temel zgrlklerden eit koullarda
yararlanmay veya bunlar kullanmay gvenceye almak iin gerekebilecek bir
korumaya ihtiyac olan belirli rksal ya da etnik gruplarn veya bireylerin
uygun ekilde gelimelerini salamak olan zel nlemler, bunlarn farkl rksal
gruplar iin ayr ayr haklarn korunmas sonucunu dourmamas ve ynelik
olduklar amalara bir kez ulaldktan sonra yrrlkte tutulmamas
kouluyla, rksal ayrmclk saylmayacaktr. (madde 1.4)
Taraf devletler rksal ayrmcl knarlar ve rksal ayrmcln btn
biimlerinin sona erdirilmesine ve btn rklar arasnda karlkl bir anlayn
gelitirilmesine ynelik bir politikay uygun btn aralarla ve gecikmeksizin
izlemeyi stlenirler, ve bu amala (madde 2):
Her taraf devlet, gerektiinde entegrasyonist ok-rkl rgt ve
hareketleri ve rklar arasndaki bariyerlerin ortadan kaldrlmasna dnk
dier aralar zendirmeyi ve rksal blnmeyi glendirmeye eilimli olanlar
caydrmay stlenir. (2.1.e)
Taraf devletler, koullar gerektirirse, insan haklarn ve temel
zgrlkleri eitlik koullar iinde tam olarak kullanmalarn gvence altna
almak iin belirli rksal gruplarn ya da bu gruplara mensup bireylerin uygun
ekilde geliimini ya da korunmasn salamak zere sosyal, ekonomik, kltrel
ve dier alanlarda zel ve somut nlemler alacaklardr. Bu nlemler, hedefine
bir kez ulatktan sonra, hibir durumda eitli rksal gruplar iin eitsiz ya da
ayr ayr haklarn korunmas sonucunu douramaz. (Madde 2. 2)
Yukardaki maddelerin ortak zellii, devletlere ayrmcl yasaklama
ve ortadan kaldrmann yannda, nleme dolaysyla nlem alma
ykmll getirmeleridir. Komite, bu ykmllk balamnda ortaya kan
ciddi terim ve kavram kargaasn (Gemalmaz, 2010a) gidermek zere yapt
tematik almann sonucunda, biimsel ve fiili eitlik, dolaysz ve dolayl
ayrmclk, zel nlem, zel ve somut nlem kavramlarn ak ve seik
hale getiren bir genel tavsiye kabul etmitir. Komiteye gre, uluslararas insan
haklar standartlar erevesinde elikili bir terim olan pozitif ayrmclk
teriminin kullanlmasndan kanlmal, Szlemede yer verilen ve bazen
destekleyici eylem ya da pozitif eylem olarak anlan zel nlemler ya da
zel ve somut nlemler terimi kullanlmal, ancak bu kavram belirli kii ve
gruplarn insan haklar belgelerince tannan zel haklaryla, rnein aznlklara
mensup kiilerin kendi dillerini kullanma ya da kadnlarn doum izni hakk
gibi srekli haklarla kartrlmamaldr (CERD, 2009).
Taraf Devletler, rksal ayrmcla gtren nyarglara kar mcadele
etmek ve uluslar ve rksal ya da etnik gruplar arasndaki anlay, hogr ve
dostluu gelitirmek ve bunlarn yan sra, Birlemi Milletler artnn, nsan

Gken Alpkaya

BMde Irksal Ayrmclk Yasa, Erken Uyar ve Soykrm Suunun nlenmesi

17

Haklar Evrensel Bildirgesinin, Irksal Ayrmcln Btn Biimlerinin Sona

Erdirilmesi Birlemi Milletler Bildirisinin ve bu Szlemenin amalarn ve
ilkelerini yaymak zere, zellikle retim, eitim, kltr ve enformasyon
alanlarnda, derhal ve etkili nlemler almay stlenirler. (madde 7)
Bu maddenin bazen biraz ihmal edildii saptamas (Thornberry, 2005:
254), alnmas gereken nlemlerin derhal ve etkili nlemler olmas
nedeniyle, artc deildir. Nitekim Komite daha ilk yllarda yetkileri altnda
rksal ayrmclk uygulanmadn bildiren devletler de dahil olmak zere btn
taraf devletlerin bu madde uyarnca aldklar nlemleri bildirmeleri gerektiini
hatrlatmak zorunda kalmtr (CERD, 1977).

III. Komite ve Soykrm Suunun nlenmesinde

Erken Uyar Yntemi
Yukarda en genel hatlaryla aktarld gibi, Szleme taraf devletlere
rksal ayrmcl sona erdirme konusunda ykmllk getirmekte ve
Komiteye de sadece taraf devletlerin bu ykmllklere uyup uymadn
denetlemekte yetkisi vermektedir. Szleme bu haliyle rksal ayrmcln
nedenleriyle ilgilenmedii gibi, sonularyla da ilgilenmez. Buna karlk
Komite, BMnin bu alandaki giriimlerinden de nce benimsedii alma
yntemiyle, rksal ayrmcln olas sonularn ve bu balamda soykrm
suunu gndemine almtr.
1. BM erevesinde Soykrm Suunun nlenmesi
abalar: Koruma Sorumluluu
Soykrm suu, rksal ayrmclktan nce, 1948 tarihli Soykrm Suunun
nlenmesine ve Cezalandrlmasna likin Szleme ile yasaklanm olduu
halde bu suun uluslararas yarglama konusu olmas ancak 1990 sonrasndaki
yeni dnya dzeninde gereklemitir. Sosyalist blokun zlmesini Yeni
Bir Demokrasi, Bar ve Birlik a olarak kutlayan 1990 tarihli Paris
artnn simgeledii bu yeni dnya dzeni daha ilk yllarnda Yugoslavya ve
Ruanda soykrmlarn retince, nce ceza kurumlar devreye sokulmu,
Gvenlik Konseyi tarafndan kurulan Eski Yugoslavya iin Uluslararas Ceza
Mahkemesi (1993) ile Ruanda iin Uluslararas Ceza Mahkemesi (1995),
ardndan da Roma Stats ile kurulan Uluslararas Ceza Mahkemesi, soykrm

18

Ankara niversitesi SBF Dergisi

66-3

suunu yarglama yetkisiyle donatlmtr.22 Bunun yan sra, uluslararas bar

ve istikrar korumak zere, ar ve kitlesel insan haklar ve insani hukuk
ihlallerini ve bu balamda soykrm nleme mekanizmalar da gelitirilmeye
balamtr. zellikle Ruanda soykrmnda BM eylemlerine ilikin bamsz
soruturma kurulunun raporunda23 BM sisteminin bir btn olarak baarsz
olduunun saptanmasnn da etkisiyle, soykrm nleme ncelikli hedefler
arasna girmitir.
Dnemin BM Genel Sekreteri Kofi Annan, Ruanda soykrmnn onuncu
yldnmnde, Nisan 2004te, Soykrmn nlenmesi iin Be Maddelik Eylem
Plann aklamtr.24 Plan silahl atmay nleme; silahl atmada sivilleri
koruma; ulusal ve uluslararas mahkemelerde yarglama yoluyla cezaszlk
sona erdirme; soykrma dnebilecek durumlar iin erken ve ak uyar
salama ve BMnin enformasyon ve analiz kapasitesini glendirme ve son
olarak, kesintisiz bir sre iinde hzl ve kararl eylemde bulunma maddelerini
iermektedir. Annan, Austos 2004te de, grevi, rksal/etnik temelde
gerekleen ve soykrma dnebilecek ar ve kitlesel insan haklar/insani
hukuk ihlallerine ilikin zellikle BM erevesinde bilgi toplamak; BM Genel
Sekreterine ve onun araclyla Gvenlik Konseyine soykrma
dnebilecek durumlara ilikin erken uyar ilevini yerine getirmek; bu
durumlarda gerekletirilebilecek eylemlere ilikin tavsiyelerde bulunmak; BM
sistemi iinde soykrmn nlenmesine ilikin abalar bir araya getirmek ve
BMnin soykrm ve ilgili sulara ilikin bilgiyi analiz ve ynetme kapasitesini
gelitirmek olan ilk Soykrmn nlenmesi iin zel Danmann atamtr.25
te yandan, Devlet ve Hkmet Bakanlar, 2005te kabul ettikleri
Dnya Zirvesi Sonu Belgesinde her devletin halklarn soykrm, sava
sular, etnik temizlik ve insanla kar sular karsnda koruma sorumluluu
bulunduu, bu sorumluluun, bunlara kkrtmann da dahil olduu bu tr
sularn uygun ve zorunlu nlemlerle nlenmesini gerektirdiini ve
kendilerinin bu sorumluluunu kabul ettiklerini, uluslararas toplumun
22Bu

srece ve sz edilen uluslararas mahkemelerin yetkilerine ilikin titiz bir

akademik alma iin bkz. Murat nok (2003), Tarih Perspektifiyle Uluslararas
Ceza Divan (Ankara: Turhan Kitabevi).
23Report of the Independent Inquiry into the Actions of the United Nations during the
1994
Genocide
in
Rwanda
http://daccess-ddsny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N99/395/47/IMG/N9939547.pdf?OpenElement
24Annann nsan Haklar Komisyonuna yapt 7 Nisan 2004 tarihli konuma iin
bkz: http://www.un.org/News/ossg/sg/stories/statments_search_full.asp?statID=13
25zel Danmann faaliyetleri iin bkz.
http://www.un.org/en/preventgenocide/adviser/index.shtml

Gken Alpkaya

BMde Irksal Ayrmclk Yasa, Erken Uyar ve Soykrm Suunun nlenmesi

19

devletlerin bu sorumluluu yerine getirmesine zendirmesi ve yardm etmesi,

BMyi de bir erken uyar becerisi gelitirmede desteklemesi gerektiini ilan
etmilerdir (Genel Kurul, 2005: par. 138). Uluslararas toplumun, BM artnn
VI. ve VII. blmlerine uygun olarak, BM araclyla, halklar bu sulardan
korumaya yardmc olmak zere, diplomatik, insani ve dier bar yntemler
kullanma sorumluluunun da doruland belgede, bar yollarn uygun
olmad ve ulusal otoritelerin halklarn bu sulara kar koruyamadnn
aka grld durumlarda Gvenlik Konseyi araclyla zamannda ve
kararl biimde kolektif eyleme hazr olunduu bildirilmekte, Genel Kurulun
da halklarn bu sulara kar korunmas sorumluluunu deerlendirmeye devam
etmesi istenmekte, uygun ve gerekli olduunda devletlere halklarn bu
sulardan koruma kapasitesini oluturmak zere ve bask altnda olanlara da
kriz ve atmalar patlak vermeden nce yardmda bulunmay stlenme niyeti
dile getirilmektedir (Genel Kurul, 2005: par. 139). Belgede, Soykrmn
nlenmesi iin zel Danmann grevine de tam destek sunulmutur (Genel
Kurul, 2005: par. 140)
Bu hkmler daha sonra Gvenlik Konseyi tarafndan kapsaml bir
kararla dorulanmtr (Gvenlik Konseyi, 2006). Ayn yl, BM Genel
Sekreteri, kendisi araclyla Gvenlik Konseyine uyar ve tavsiyelerde
bulunmak zere Soykrmn nlenmesi iin Danma Komitesini
oluturmutur.
Bu gelimeler, ilk kez 2001de, Kanada Hkmetinin kurduu
International Commission on Intervention and State Sovereignty (ICISS)
tarafndan kabul edilen raporda26 kullanlan koruma sorumluluu kavramn
gncel siyasi ve akademik tartmalarn merkezine oturtmutur.27 1990larn
banda gzde olan ama ksa srede 19. yzyln mission civilisatrice
kavramyla akrabal ortaya serilen insani mdahale kavramnn yerine
gemeye aday olan bu yeni kavramn daha inandrc bulunduu
anlalmaktadr. Selefinin giriimlerini benimseyip srdren mevcut Genel
Sekreter Ban Ki-moon da bu kavramn BMnin tamam tarafndan kabul
edilmesi iin almaktadr. Soykrmn nlenmesi iin zel Danman ile
yakn iliki iinde almak zere bir Koruma Sorumluluu zel Danman da
atayan Ban Ki-moon, 2009 tarihli raporunda koruma sorumluluunu stun
26Raporun

metni iin bkz. http://www.iciss.ca/pdf/Commission-Report.pdf

konuda Trke bir alma iin bkz. Funda Keskin (2009), Darfur: Koruma
Ykmll ve nsancl Mdahale Kavramlar erevesinde Bir nceleme,
Uluslararas likiler 21: 67-88. Ayrca bkz: Aye Fsun Arsava (2011), Egemenlik
ve Koruma Sorumluluu, Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi, 15/1: 101124. (Ancak bu metnin orijinaline henz ulalamamtr.)

27Bu

20

Ankara niversitesi SBF Dergisi

66-3

temelinde deerlendirmektedir: i. Devletin koruma sorumluluklar; ii.

Uluslararas destek ve kapasite-inas; iii. Zamannda ve kararl cevap. (Genel
Sekreter, 2009) Kavramn politik ve hukuksal boyutlar son derece tartmal
olsa da, Ban Ki-Moon Genel Kurulun 63/308 sayl kararyla koruma
sorumluluunu destekledii sonucuna varmtr (Payandeh, 2010: 479-480).
2. Komitenin Erken Uyar ve Acil Eylem Prosedrleri
Komite, henz yksek politika dzeyinde bu gelimeler yaanmadan
nce, daha 1993te, BM Gvenlik Konseyinin ekonomik, sosyal, insani ve
ekolojik alanlardaki istikrarszln bar ve gvenlik iin tehdide dntne
dair kararna,28 dnemin BM Genel Sekreteri Boutros-Boutros Ghalinin Bar
in Gndem raporuna ve zellikle de Genel Kurulun btn BM organlarn
rgtn nleyici diplomasideki roln glendirmek zere abalarn
younlatrmaya ard kararna29 dayanan bir rapor kabul etmiti. Rapor,
mevcut yapsal sorunlara atmaya dnmeden nce eilmeye ynelik erken
uyar nlemlerini ve Szlemenin ciddi ihlallerini nlemek veya snrl tutmak
zere derhal eilinmesi gereken problemler iin acil prosedrleri
ngrmektedir (CERD, 1993e:125-129).
Bylece Komite 1993ten balayarak erken uyar ve acil eylem
prosedrleri kapsamnda ok sayda durum incelemesi yaparak karar almtr:
Bunlar, aznlklara ve yerli halklara kar kylerin bombalanmas, kimyasal
silahlarn ve kara maynlarnn kullanlmas, yargsz infazlar, tecavz ve
ikence gibi ar iddet eylemlerinin de yer ald, kimi zaman soykrm
boyutlarna varan ar, kitlesel ya da srekli rksal ayrmclk vakalar; rksal
ayrmcla bal geni lekli mlteci aknlar ve yerinden etmeler; yerli
halklarn topraklarna ynelik olarak doal kaynaklarn tketilmesi ya da
onarlmaz zarar verebilecek altyap projeleri; trmanan rksal nefret ve iddet
vakalar; sosyal ve ekonomik gstergelerin kantlad rksal ayrmclk
pratikleri; etnik gerilimler; rk propaganda veya rksal hogrszle
ynelik arlar; ve nihayet rksal ayrmcln btn biimlerinin
tanmlanmasn ve su saylmasn salayacak yasal bir temelin bulunmamas
gibi durumlar iermektedir (CERD, 2007: 116)
Komitenin bu balamdaki kararlar zgl eylem taleplerine de yer
vermektedir. Bu erevede sadece ilgili taraf devletin rapor vermesini
istemekle yetinmeyip, sz konusu duruma ve o durumu ortadan kaldrmak
zere Szlemeye uygun olarak alnan nlemlere ilikin zgl olarak bilgi
2831
2918

Ocak 1992 tarihli ve S/23500 sayl karar

Aralk 1992 tarihli ve 47/120 sayl karar.

Gken Alpkaya

BMde Irksal Ayrmclk Yasa, Erken Uyar ve Soykrm Suunun nlenmesi

21

verilmesini de isteyebilmektedir. Baz kararlar, Gvenlik Konseyi eer o

duruma ilikin nlemler kararlatrmsa bunlara da atf yapmaktadr.
Kararlarn pek ounda, ilgili devlete insan haklar ihlallerinin sona
erdirilmesine, rksal ayrmclk madurlaryla diyaloa girmesine ve nsan
Haklar Yksek Komiserliinden teknik yardm ve danma hizmeti
alnmasna ilikin ayrntl tavsiyeler bulunmaktadr. Baz durumlarda
Komitenin kendisi arabuluculuk ve teknik yardmda bulunmu, iki durumda da
Komite yeleri saha grevi stlenmitir. Dier durumlarda Komite Genel
Sekreterden, Gvenlik Konseyi bata olmak zere yetkili organlarn dikkatini
duruma ekmesini istemi, durumun ktlemesini engellemek ve madurlara
yardm artrmak iin blgesel ve uluslararas ibirliine arda bulunmutur.
Yetkili BM organlarna insani yardm salama tavsiyesinde de bulunan
Komite, sk sk hem devletlere hem de uluslararas topluma uluslararas
sularn faillerinin kovuturulup cezalandrlmas ve madurlara onarm
salanmas ykmlln hatrlatmtr. (CERD, 2007: 116)
3. Komitenin Soykrmn nlenmesine likin
Kararlar
Komite bu almalar balamnda, BMnin ksa srede koruma
sorumluluuna dnecek olan soykrm nleme misyonuna da destek
vermitir. 11 Mart 2005te kabul ettii Soykrmn nlenmesi Bildirisinde,
Genel Sekreterin eylem plann destekleyerek Soykrmn nlenmesi iin zel
Danmann atanmasn kutlam, zel Danmana rk, renk, soy, ulusal ya da
etnik kkene dayal sistematik veya sistemik ayrmcla ilikin bilgileri
zamannda iletmeyi stlendiini aklam ve bilgi alveriini kolaylatrmak
zere soykrma ilikin gstergeler zerine bir alma yrtmeyi
kararlatrmtr (CERD, 2005:95-97) Ayn yl, bu karar dorultusunda,
szlemeye taraf bir devletteki durumu incelerken dikkate alaca bir ara
olarak, atmaya ve soykrma gtrebilecek durumlara dair nemli bileenler
olarak bilinen unsurlarn varlnn saptanmasna ynelik gstergeleri listeleyen
bir karar almtr (CERD, 2005: 10-12). Komitenin, grup ifadesini rksal,
etnik ve dinsel gruplar ierecek ekilde kullandn belirttii ve bir tanesinin
bile bulunmas durumunda ilgili devletin izleme prosedr erevesinde nlem
almaya davet edilecei bu gstergeler unlardr:
1. Irksal ayrmcl nlemeye ve ayrmclk madurlarna bavuru
imkan salamaya ynelik yasal bir erevenin ve kurumlarn
bulunmamas;
2. Belirli farkl gruplarn varlnn resmi olarak sistematik biimde
inkar edilmesi;

22

Ankara niversitesi SBF Dergisi

66-3

3. Gruplarn
iktidar
pozisyonlarndan,
devlet
kurumlarnda
istihdamdan ve eitim, yarg ve polis gibi anahtar mesleklerden
hukuken ya da fiilen- sistematik olarak dlanmas;
4. Etnik kimlii gsteren kimlik kartlarnn kullanm da dahil olmak
zere, belirli gruplarn yelerinin iradesi hilafna zorunlu kimlik
saptamas (identification);
5. Okul kitaplarnda ve dier eitim materyallerinde tarihsel olaylarn
byk lde tarafl/nyargl versiyonlarnn yer almas, bunun gibi
gruplar ve halklar arasnda gerilimleri iddetlendirecek tarihsel
olaylarn kutlanmas;
6. Tam asimilasyon amacyla etnik aznlklara mensup ocuklarn zorla
alnmasna ilikin politikalar;
7. Ayr okul ve konut alanlar gibi dolaysz ya da dolayl ayrma
(segregation) politikalar;
8. Aznlk gruplara kar nefreti artran ve/veya iddeti kkrtan sylem
ya da propagandann, zellikle medyada, sistematik ve geni lekli
kullanm ve kabullenilmesi;
9. Siyasi liderlerin/nde gelen kimselerin bir rkn ya da etnik grubun
stnlnn dorulanmas iin ak destek veren, aznlklar
canavarlatran ya da eytanlatran ya da bir aznla kar iddeti
hogren veya merulatran vahim aklamalar;
10. dnyasnn elit tabakas gibi nde gelen pozisyonlarda ya da siyasi
yaamda ve devlet kurumlarnda geleneksel olarak yer ald bilinen
aznlk gruplarna ynelik iddet ya da ar kstlamalar;
11. Gerek kiiler tarafndan, aznlk yelerine, asl olarak o gruba ye
olmalar nedeniyle yneltilmi grnen ciddi bireysel saldr
kalplar;
12. Irk bir platform temelinde milis gruplarnn ve/veya ar siyasal
gruplarn gelimesi ve rgtlenmesi;
13. zellikle ilgililerin belirli etnik ya da dinsel gruplara mensup olduu
hallerde, mlteci ya da yerinden edilmi kimselerin kayda deer
ak;
14. Sosyo-ekonomik gstergelerde, ciddi bir rksal ayrmclk rntsn
kantlayan kayda deer eitsizlikler;
15. Baz blgelerde veya belirli gruplar hedef alan ve yardm
ulatrlmasnn veya gda, su, salk ya da temel tbbi destee
ulamann engellenmesi de dahil olmak zere, temel hizmetlerin ya
da yardmlarn salanmasn nlemeyi amalayan politikalar.

Gken Alpkaya

BMde Irksal Ayrmclk Yasa, Erken Uyar ve Soykrm Suunun nlenmesi

23

Komite, bu gstergelere, iddete ya da soykrma ynelmeyen

devletlerde de rastlanabileceinden hareketle, u genel gstergelerin varlnn
da aratrlmas gerektiini vurgulamaktadr:
1. Bir gruba kar gemite soykrm ya da iddet eylemlerine
bavurulmu olmas;
2. Cezaszlk politikasnn ya da uygulamasnn varl;
3. lke dndan fanatizmi zendiren ve/veya silah salayan aktif
gruplarn varl;
4. BM veya dier davetli nc kiiler gibi yabanc arabulucu
unsurlarn varl.
Kararn nemi, aslnda herkesin bildiini ilan etmi olmasnda
yatmaktadr. Gerekten de soykrmn temelinde, gndelik yaam iinde
sorgulanmayan, grmezden gelinen veya kanksanan rksal ayrmclk pratikleri
yatmaktadr. Bu nedenle, Irksal Ayrmcln Btn Biimlerinin Sona
Erdirilmesine likin Uluslararas Szlemenin, soykrm suunun nlenmesi
bakmndan 1948 Szlemesinden bile daha etkili aralar sunduu sylenebilir.
Buna karlk, koruma sorumluluu tartmalarnda gerek Szlemeye,
gerekse Komiteye hemen hi yer verilmemesi dikkat ekicidir.

Sonu
Alain Badiou, nsznde NATO ile birlikte Uluslararas Ceza
Mahkemesinin30 de datlmasn talep ettii Etik kitabnda, bugn egemen
olan insan haklar etiinin u nvarsaymlara dayandn syler (Badiou,
2004: 25):
1. Genel bir insan znesinin koyutlanmas;
2. Siyasetin etie, yani koullar seyreden kiinin sempati ve hiddet
rn yargsna tabi klnmas;
3. yinin ancak Ktye bakarak tretilebilmesi;
4. nsan haklarnn ancak ktlk grmeme haklar olarak
kavranmas.
Irksal ayrmclk yasa da bu balamdaki Kty iaret eden bir
ilkedir. Bir Komite yesinin, Devleti ve Aydnlanmac unsurlarn birlikte
almasnn her zaman kolay olmad Westphalian devlet sisteminde
alakgnll ve yapc bir almay verken, rk pratiklerin de srekli yeni
30Trke

evirisinde Uluslararas nsan Haklar Mahkemesi olarak gemektedir

(Badiou, 2004:13)

24

Ankara niversitesi SBF Dergisi

66-3

kaynaklarla beslenmeye devam ettiine dikkat ekmesi (Thornberry, 2005:

267) bu adan anlamldr: Evrenselcilik kendini ancak rklka bakarak
tretebilir.
* * *
Bu yaznn yazlmasna iki soruya cevap aray yol amt. lki
Evrenselcilik niin iyidir ve rklk niin ktdr?, ikincisi de Bugn
Trkiyede rklk ve rksal ayrmclk pratiklerinin soykrma dnmesi riski
var mdr? sorusu31 idi. Yaznn her iki soruyu da bir yana brakp kendini BM
norm ve faaliyetlerini aktarmakla snrl tutmasna da iki etken yol at.
Bunlardan ilki, uluslararas insan haklar hukuku ve uluslararas ceza hukuku
alannda son yllarda giderek byyen, tabiri caizse ien Trke akademik
literatrn, rksal ayrmclk yasana pek itibar etmediini grmek idi.
Yaznn bu adan boluk doldurmaya ynelmesi kanlmaz oldu. kinci
etken ise, uluslararas hukuk/uluslararas insan haklar hukuku disiplininin, bu
sorular tartmaya elverili aralar iermediini bir kez daha grmek idi:
Gerekten de, soykrma bakp ondan koruma sorumluluu tretebilen bir
mekanizmann bu tr sorulara cevap bulmaya yardmc olmasn beklememek
gerekir.

Kaynaka
Badiou, Alain (2004), Etik-Ktlk Kavray zerine Bir Deneme (stanbul: Metis) (ev. Tuncay
Birkan)
Buergenthal, Thomas (1977), Implementing the UN Racial Convention, Tex. Intl L. J. 12: 187221.
Gemalmaz, Mehmet Semih (2010), Ulusalst nsan Haklar Hukukunda Ayrmclk Yasa ve
Eitlik lkesi Balamnda zel nlemler, Geici zel nlemler, Pozitif Edim ve
Destekleyici Edim , Prof. Dr. Tuner Karamustafaoluna Armaan (Ankara: Adalet
Yaynevi).
Glmez, Mesut (2004), Birlemi Milletler Sisteminde nsan Haklarnn Korunmas (Ankara: Trkiye
Barolar Birlii Yaynlar).
Humphrey, John P. (1968), The United Nations Sub-Commission on the Prevention of
Discrimination and the Protection of Minorities, Am. J. Int'l L. 62:869-888.
31Bu

soruya yol aan bir metin iin bkz. Frat Aydnkaya (2011), Soykrmn
zelletirilmesi: Yakn Gelecekte Krt Soykrm Riski zerine, Dipnot 3: 125150.
Metin iinde dorudan atf yaplmayp dipnotlarda genel bilgi amacyla deinilen
yayn ve belgelere kaynakada yer verilmemitir.

Gken Alpkaya

BMde Irksal Ayrmclk Yasa, Erken Uyar ve Soykrm Suunun nlenmesi

25

Korengold, Michael A. G. (1992-1993), Lessons in Confronting Racist Speech: Good Intentions,

Bad Results, and Article 4(a) of the Convention on the Elimination of All Forms of
Racial Discrimination Minn. L. Rev. 77: 719-737.
Lerner, Nathan (1980), The UN Convention on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination
(Netherlands: Sijthoff and Noordhoff International Publishers).
Lerner, Natan (2003), Group Rights and Discrimination in International Law (Netherlands: Martinus
Nijhoff).
Mahalic, Drew ve Mahalic, Joan Gambee (1987), The Limitation Provisions of the International
Convention on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination, Hum. Rts. Q. 9:
74-101.
McDougall, Gay J. (1996-1997), Toward a Meaningful International Regime: The Domestic
Relevance of International Efforts to Eliminate All Forms of Racial Discrimination
Howard L.J. 40: 571-595.
Meron, Theodor (1985), The Meaning and the Reach of the International Convention on the
Elimination of All Forms of Racial Discrimination, Am. J. Int'l L. 79: 283-318.
Payandeh, Mehrdad (2010), With Great Power Comes Great Responsibility? The Concept of the
Responsibility to Protect within the Process of International Lawmaking, Yale J. Int'l L.
35: 469-516.
Ragazzi, Maurizio (1997), The Concept of International Obligations Erga Omnes (Oxford:
Clarendon Press).
Reisman, W. M. (1971), Responses to Crimes of Discrimination and Genocide: An Appraisal of the
Convention on the Elimination of Racial Discrimination, Denv. J. Intl L. & Poly 1: 2964.
Schwelb, Egon (1966), The International Convention on the Elimination of All Forms of Racial
Discrimination, Intl & Comp. L.Q. 15:996-1068.
Thornberry, Patrick (2005), Confronting Racial Discrimination: A CERD Perspective, Human
Rights Law Review 5 (2): 239-269.

Belgeler
CERD (1972a), General Recommendation I, States parties' obligations (Art. 4) , 25.02.1972.
CERD (1972b), General Recommendation II, States parties obligations (Art. 9), 26.02.1972.
CERD (1972c), General Recommendation III, Apartheid (art. 3), 24.08.1973.
CERD (1973), General Recommendation IV, Demographic composition of the population (Art.
9), 25.08.1973.
CERD (1977), General Recommendation V, Reporting by States parties (Art. 7), 14.04.1977.

CERD

belgelerine aksi belirtilmedike

http://www2.ohchr.org/english/bodies/cerd/comments.htm adresinden ulalmtr.

26

Ankara niversitesi SBF Dergisi

66-3

CERD (1985), General Recommendation VII, Legislation to eradicate racial discrimination (Art. 4),
23.08.1985.
CERD (1990), General Recommendation VIII, Identification with a particular racial or ethnic group
(Art.1, par.1 & 4), 22.08.1990.
CERD (1993a), General Recommendation XI, Non-citizens (Art. 1), 19.03.1993.
CERD (1993b), General Recommendation XIII, Training of law enforcement officials in the
protection of human rights, 21.03.1993.
CERD (1993c), General Recommendation XIV, Definition of discrimination (Art. 1, par.1),
22.03.1993, A/48/18.
CERD (1993d), General Recommendation XV, Organized violence based on ethnic origin (Art.
4), 23.03.1993.
CERD (1993e), Prevention of racial discrimination, including early warning and urgent procedures:
working paper adopted by the Committee on the Elimination of Racial Discrimination,
Report of the Committee on the Elimination of Racial Discrimination, General Assembly
Official Records Forty-eigth Session Supplement No.18 (A/48/18), http://daccess-ddsny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N94/032/66/PDF/N9403266.pdf?OpenElement
CERD (1995), General Recommendation XIX, Racial segregation and apartheid (Art.
3), 18.08.1995..
CERD (1996a), General Recommendation XX, Non-discriminatory implementation of rights and
freedoms (Art. 5), 15.03.1996.
CERD (1996b), General Recommendation XXI, General Recommendation No. 21: Right to selfdetermination, 23.08.1996.
CERD (1996c), General Recommendation XXII, Article 5 and refugees and displaced
persons, 24.08.1996.
CERD (1997), General Recommendation XXIII, Indigenous Peoples, 18.08.1997.
CERD (1999), General Recommendation XXIV, Reporting of persons belonging to different races,
national/ethnic groups, or indigenous peoples (Art. 1), 27.08.1999.
CERD (2000a), General Recommendation XXV, Gender related dimensions of racial
discrimination, 20.03.2000.
CERD (2000b), General Recommendation XXVI, Article 6 of the Convention, 24.03.2000.
CERD (2000c), General Recommendation XXVII, Discrimination against Roma, 16.08.2000.
CERD (2002a), General Recommendation XXVIII, The follow-up to the World Conference
against
Racism,
Racial Discrimination, Xenophobia and Related Intolerance 19.03.2002.
CERD (2002b), General Recommendation XXIX, Article 1, paragraph 1 of the Convention
(Descent), 02.11.2002.
CERD (2004), General Recommendation XXX, Discrimination Against Non Citizens, 01.10.2004.
CERD (2005a), General Recommendation XXXI, Prevention of racial discrimination in
administration and functioning of the criminal justice system, August 2005.

the

Gken Alpkaya

BMde Irksal Ayrmclk Yasa, Erken Uyar ve Soykrm Suunun nlenmesi

27

CERD (2005b), Report of the Committee on the Elimination of Racial Discrimination

http://daccess-ddsny.un.org/doc/UNDOC/GEN/G05/441/20/PDF/G0544120.pdf?OpenElement
CERD (2007), Guidelines for the Early Warning and Urgent Action Procedure, Report of the
Committee on the Elimination of Racial Discrimination, General Assembly Official
Records Sixty-second session Supplement No. 18 (A/62/18) http://daccess-ddsny.un.org/doc/UNDOC/GEN/G07/442/00/PDF/G0744200.pdf?OpenElement
CERD (2009), General Recommendation XXXII, The meaning and scope of special measures in
the International Convention on the Elimination of Racial Discrimination, August 2009.
CERD (2010), Report of the Committee on the Elimination of Racial Discrimination, http://daccessdds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/G10/459/21/PDF/G1045921.pdf?OpenElement
Genel Kurul (2005), World Summit Outcome, http://www.un.org/ga/search/view_doc.asp?symbol=A
/RES/60/1
Genel

Sekreter
(2009),
Implementing
the
responsibility
to
http://www.un.org/ga/search/view_doc.asp?symbol=A/63/677

protect,

A/63/67,

Gvenlik Konseyi (2006), S/RES/1674 (2006), http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N06

/331/99/PDF/N0633199.pdf?OpenElement