TRKIYE ERMENilERININ SIYASAl TUTUM VE

DAVRANlaR ZERINENOTlaR

Yrd. Do. Dr. Aveul Komuolu

istanbul niversitesi
Siyasal Bilgiler Faktesi

zet
Bu alma Trkiye Ermenilerinin sosyal, siyasal ve kltrel profilini karmay hedefleyen ve
Kasm 2004- Mays 2005 tarihleri arasnda stanbul'da gerekletirilen bir alan aratrmasnn rndr.
Aratrma sresince ulalan bireylerle hem derinlemesine grme yaplm, hem de grmenin snrlarn
belirlernemze yardmc olan bir anket formu doldurulmutur. Alan aratrmasnn siyasal profil ile ilgili
verileri bu almada alt ayrm iinde zetlenmitir. Bunlar, siyasete ilgi dzeyini lmeye, oy verme
davran ilc Ermeni kimlii arasndaki ilikiyi anlamaya ve Ermenilerin bir topluluk olarak blok oy verme
eilimlerinin olup olmadn belirlemeye ynelik sorularn yantlarn iermektedr. Verilerden ortaya kan
bulgular ve alma sresince aktarlan bilgiler Trkiye Ermenilerinin etnik kimliklerinin, siyasi kimlikleri ve
oy verme davranlar zerin etkin olduunu gstermitir.
Anahtar Kelimeler: Trkiye Ermenileri. etnik oy, blok oy verme davran, siyasal patronaj, siyasal
tutum.

Same Notes on Turkey's

Armenans

POltcal Behavor

Abstract
This paper aims to discuss several findings of a field survey conducted in Istanbul on Turkey's
Armenians, between the dates of November 2004-May 2005, among Turkey's Armenian community to
contribute to the literature on ethnie voting. In this research the questions on the poliical profile were
basically organized in three sections. The first section includes questions aiming to esablish the level of
interest in politics, the second section includes questions aiming to understand the relationship between the
Armenian identity and the voting behavior and the third seelion aimed to understand whether or no the
Armenians have an inclination to vole as a eommuniy. With these queslions this paper examines the political
behavior of the Turkish citizen Armenians. Atlention is focused on the following issues: ) whether being
Armenian has an effect on the voting behavior of the Turkey's Armenians who possess the characteristics of a
communiy 2) mostly with deep interviews and observaions, the pa per assesses the reasons for this affection
in the context of the relation between ethnicity and voting behavior.
Keywords:
behavior.

Turkey's

Armenians,

ehnic voing, ehnie bloc voting, political patronage,

political

150 e

Ankara niversitesi SBF Dergisi e 62-1

-herhangi
bir
davranlarna
etkisi,

partinin

Ermenilere

ynelik

-siyasi partilerin seim dnemlerinde

Ermeni
verme davranlarn
nasl etkiledii, aratrlmtr.

politikalarnn

oy

aday gstermelerinin

verme
oy

nc blm ise, Ermenilerin

bir topluluk olarak blok oy verme
eilimlerinin
olup olmadn
anlamaya yneliktir. Bu blmde aznlklarn
ortak hareket etmelerine genelde nasl bakld ve Ermeni toplumu zelinde
konuya nasl yaklald
anlalmaya
allnu,
siyasal yaanun
gemi
seimlerinde
nasl davranldnn
belirlenmesine
ynelik sorular cevaplandrlmaya allnutr.

1-Aratrmann Metodolojisi
Siyasal
profil ile ilgili bulgularn
bu yazda topland
aratrma,
stanbul'un
11 semtinde 7 ay srede gerekletirildi.
Bu semtler Bakrky
merkez, Ataky, Yeilky,
irinevler,
Kkekmece,
Samatya,
Kumkap,
ili, skdar, Kadky ve Beyolu'dur.
Aratrmada bugn sosyal bilimlerde
tercih edilen bir yol izlenmi, ayn anda hem kalitatif hem de kantitatif
yntemler
kullanlmtr.
Ulalan
bireylerle
hem derinlemesine
grme
yaplm hem de ayn anda grmenin snrlarn beHrlememize yardmc olan
bir anket formu doldurulmu ve bu anket formu grmede elde edilen bilgiler
ve gzlemlerle karlatrma yapmaya uygun saysal veriler salanutr. Yaplan
grmeler
aratrmann
balklar ve bu balklarn altnda yer alan sorular
erevesinde
snrlandrlmaya
allmtr.
Kalitatif ve kantitatif yntemlerin
birlikte
kullanlmasnn
temel nedeni her bir yntemin
zorluklarn
ve
sorunlarn olabildiince azaltmaktr.
Kalitatif
aratrmalar
sosyal
bilimlerde
gzlemlerin
ve ayrntl
grmelerin
salad ierii salayamadklar
iin eletirilmekte,
yanlzca
kantitatif aratrmalar
ise oransalolarak
karlatrma
yapma ve elde edilen
bilgileri snflama asndan sorun yaratmaktadr
(Bryman,
1988). Kantitatif
metod ile elde edilen data, sistematik bir yntemle elde edilmesi ve dier
aratrmaclar
tarafndan kontrol edilebilme imkanna sahip olmas nedeniyle,
literatrde
her zaman daha gvenilir,
kesin ve ikna edici olarak kabul
edilmektedir.
Ancak, denek ile temasn ok ksa olmas, araya profesyonel
anketrlerin
girmesi gibi nedenler, denein kendisini daha zgr olarak ifade
etmesini ve aratrmacnn
denein duygular na nfuz etmesini engelleyebilmektedir. Dier yandan,
kalitatif yntem, tek bana, her zaman ispatlanmaya
muhta bir yntemdir.
rneklernin
geneli temsil gcyle
ve elde edilen
bulgularn
genelletirmeye
imkan verme gc, kalitatif yntemde
olduka

Ayegl Komuolu

e Trkye Ermenilerinin Siyasal Tutum ve Davranlar Uzerine Notlar e

snrldr. Buna ramen kalitatif yntem, denekler ile yakn

verdii iin, elde edilen bulgular daha zengin ve daha derindir.

temasa

151

imkan

Her iki yntemin ayn anda kullanlmas bize hem aratmlan topluluu
derinlemesine
tanma ve bilgi edinme, hem de iyi bir rneklem ile topluluk
zerinde
veri toplayarak
gzlemlerimiz
ve elde ettiimiz
bilgileri snama
olana vermi, bylece Trkiye Ermenilerinin
sosyal, kltrel ve siyasal
gerekliklerini,
aratrmann snrlar iinde ortaya koymak hedeflenmitir.
Aratrma alan bugn Trkiye'nin
hibir ilinde aratrmann sonularn
etkileyecek
oranda
nfus
bulunmamas
nedeniyle,
stanbul
ile snrl
tutulmutur.
Aratrmann
deneme almalarnn
yapld srete Ankara'nn
da aratrmaya dahil edilmesi dnldyse
de yaplan grmeler sonucunda
Ankara Ermenilerinin
nfusunun aratrmay etkileyecek dzeyde olmamas ve
Ankaral Ermenilerin
Ankara'nn
homojen kentli kltrne entegrasyonunun,
onlarn Ermeni kimliinin etkinliini azaltt izlenimini vermesi nedeniyle,
Ankara'nn
alma
dnda
braklmasna
karar
verilmitir.
Ankara
Ermenilerinin
ounluunun
Katolik olmas ve bu nedenle Ermeni cemaati ile
ilikilerinin greli olarak zayfl da bu karar almakta etkili olmutur.4
Tm grmeler Dr. Birsen rs ve/veya tarafmdan gerekletirilmitir.
Grmeler
srasnda
yaplan
gzlemler
nemli
grlm
ve aratrma
konusunun
Trkiye'de
hassas bir aznlk grubu zerine olmas nedeniyle
profesyonel anketrler tercih edilmemitir.
Her bir grme yarm saatten drt saate kadar uzanan geni bir zaman
cetvelinde
gerekleti.
Grmelerde
birok durum, grme srecini farkl
alardan etkilemitir. Bunlardan en nemlisi kiinin ilgisidir. Grme yaplan
yerin salad imkan (rnein bir dkkanda youn bir i gnnde yaplan
grme ksa olmaktadr) ve kiinin at olduu ya grubu (rnein emeklilerin
bir araya geldii bir demekte grlen bireylerin vakitlerinin ok olmas ve
grmenin sregelen durgun zaman diliminde bir deiiklik olarak alglanmas
nedeniyle
uzun grmeler
yaplabilmektedir)
grme srelerini
etkileyen
dier koullara rnek olarak verilebilir. Deinilmesi gereken bir dier durum
ise her iki aratrmacnn
cinsiyetIerinin
kadn olmasnn, Trk toplumunun
geneli ile rten biimde muhafazakar
zelikler tayan Ermeni toplumunda,
kadnlarla
iliki kurma ve ev benzeri ortarnlara girebilmeyi
kolaylatrm
olmasdr.

4 Ankaral Ermenileri
36)'nn almasdr.

zerne kstl sayda ealmalardan

biri Kevork Hane (1995: 35-

152

e Ankara niversitesi SBF Dergsi e 62.1

Aratrma iin rneklem seimi, Trkiye Ermenilerin nfusunun ve bir

rneklem oluturmakta
kullanabilecek
yerleim yeri, cinsiyet, eitim durumu
gibi bilgilerinin
resmi olarak kullanma
ak biimde
kaytl olmamas
nedeniyle,
allnu rneklem belirleme yntemlerinin
dnda bir yntemle
yrtlmtr.
lk olarak
Trkiye
Ermenilerinin
kiliselerini,
okullarn,
derneklerini
ve yayn organlarn ieren bir liste yaplnutr. Dier bir liste ise
her iki aratrmacnn
kiiselolarak
ulaabildii Ermeni komular, arkadalar,
renciler gibi kiilerden oluturulmutur.
.
Grmeler srasnda iki farkl yol izlendi. lk yntem listemizde varolan
isimler ve bu isimler ile yaptnuz grmeler sonucunda iliki kurduumuz
dier isimler ile randevulamak
ve bireyi tespit edilen saatte ve yerde ziyaret
etmektir. Bu ekilde 20 civarnda kartopu elde edilmitir. Dier yntem ise
listemizde yeralan dernekleri, okullar ve iyerlerini randevusuz olarak ziyaret
etmek ve aratrmaya
katlmak isteyip istemediklerini
sormaktr. Bu ekilde
yeni bireylere ulalm ve bu bireyler de yeni grmelere yol amtr.
Elde edilen kartoplar, rneklemimizin
salkl olmas iin, iki farkl
ekilde kontrol altnda tutuldu. nce bu kiiler ve adresler yoluyla ulamay
hedeflediimiz
bireylerin da l nu n topluluun gerekte varolan grntsne
uygun kllabilmek
iin, toplum hakknda bilgili ve topluma ilgili olduunu
dndmz
yerel Ermeni
siyasetiler,
bir Ermeni
gazetesinin
yayn
ynetmeni, Ermeni Patrikhanesi'nin
de facto ynetim kurulunu oluturduunu
dndmz
baz isimler ve Ermeni entellekteller
ile grmeler yapld.
Bu bireylerin yansra grmelerin
birounda
grlen bireylere Ermeni
toplumunun
genel profili hakkndaki
bireysel gzlemleri
soruldu. Ermeni
toplumu zerine bu iki kaynaktan derlenen bilgilerin oluturduu
resim ile
aratrma rneklemimizin
dalnunn rtmesine zen gsterildi.
rneklemin salkl olmas iin izlenen dier yol ise tm aratrma sresi
boyunca aratrmaclar
olarak kiisel gzlemlerimize
bavurmakt.
Aratrma
rnekleminde
cinsiyet, ya, meslek grubu dalmna zellikle dikkat edildi.
Bunu rneklendirmek
gerekirse
okullar vastasyla
retmenlere
ulamak
greceli
olarak kolayolmasna
karn belirli bir sayya ulatktan
sonra
okullarda grme yaplmad. Dier bir rnek olarak ise cemaat derneklerinde
emekli erkeklere ulamann greceli olarak kolayolmasdr.
Fakat daha nce de
vurguland gibi, ulalmas kolay rneklerde yeterli sayda grmeden sonra
bir kontrol mekanizmas
uygulanm ve grmeler snrlandrlmtr.
Farkl
bir rnek ise Ermeni toplumunun erkek nfusunun byk bir blmnn esnaf
ve zanaatkarlk yapt, aktarlan ve gzlemlenen bir durum olduu iin, oransal
olarak nemli sayda esnaf ve zanaatkar ile grmeye almanuzdr.

Ayegl Komuolu

e Trkiye Ermenilerinin Siyasal Tutum ve Davranlar zerine Notlar e

153

ii. Etnik Temelli Oy Verme Davran: Trkiye

Ermenileri rnei
Aratrmada elde edilen veriler ve gzlemler kantitatif ve kalitatif
sonular olarak iki ayr balk altnda deil, birbirini desteklemek amacyla bir
btn halinde sunulacaktr. Saysal verilerin sunumu metodolojinin anlatld
ilk blmde belirtilen nedenlerden dolay istatistikselolarak anlaml sonulara
ulamay deil, dalnu iyi bir rneklemin verdii cevaplar oransalolarak
gstermek amacn tamaktadr. Alan aratrmas srasnda yaplan derinlemesine grme says 228'dir.
Aratrma srasnda siyasal profil ksnun oluturan balk almann
bu blmnde alt balk olarak kullanlacaktr. Bu balklara gemeden nce
Trkiye Ermenilerinin oy verme davran zerine baz gzlemlerden sz
edilecektir. Bunlar, tarihsel etkiler ve ideolojik konumla ortaya konan
ekonomik beklentiler
gibi, iki farkl nedenin oy verme davrann
ynlendirmesidir.
Tarihsel etkilerin en temelolan, stanbul kkenli Ermenilerin orta ya ve
orta ya st olanlannn CHP' ye kar olan olumsuz tutumlandr. Tek parti
dneminin basluc uygulamalar, aynmc politikalar ve bu nedenle yaanan g
olaylan (Aktar, 2000; Bali, 2000; 1998; Gl, 2005; Gven, 2005; Maksudyan,
2005; kte, 1951) CHP'nin ttihat ve Terakki ile olan tarihsel balannn da
etkisi ile, olumsuz olarak alglanmasna neden olmutur. CHP'ye kar bu
tutumun varsaylann aksine btn Trkiye Ermenileri iin geerii olduunu
dnmemekteyim. Yaplan grmelerde Anadolu kkenli Ermenilerin, erken
dnemde stanbul'a gelmi veya stanbul kkenli olan Ermenilere gre CHP' ye
balularnn ok daha olumlu olduu grlmtr. Bunun nedeni olarak
szkonusu dnemde Anadolu'nun haberIeme ve ulam koullarnn geriliini
grmek mmkndr. rnein Orta Anadolu'da bir kasabada yaayan bir ailenin
stanbul'da yaanan olaylardan ve gerilimlerden stanbul'da bulunan bireylerIe
ayn dzeyde etkilenmi olmas ve bu nedenle tarihsel etkilerIe CHP'ye kar
olumsuz bir dnce edinmesi ok daha az olasdr.
deolojik olarak ise, Ermenilerin byk lde ticaret ve zanaatkarlk .
gibi alanlarda meslek sahibi olmas, bu i alanlann ekonomik beklentileri
dorultusunda, Ermenilerin gelenekselolarak
liberal ekonomik politkalar
savunan sa partilere yneldii ngrsn dourmutur. Bu aratrmadaki
gzlemlerimiz bu ngry dorular niteliktedir. CHP gibi sol partilere destek
veren Ermenilerin varlna ramen zellikle eski kuaklarn sa partilere daha
yalun durduu grlmtr. Bunun en temel istisnas, 1980 ncesinde sol
gruplara yalunIk duyanlann
daha sonra sol partiler ile ilikilerini
srdrmesidir. Gene benzer biimde gen kesimde, zellikle niversite

154 e Ankara

niversitesi SBF Dergis e 62-1

rencisi olan bireyler arasnda, dier genler gibi, radikal akmlara ilgi
duyarak sol partilere yakn duran bireyler vardr (farkl bir aratrmada benzer
bir sonu iin bkz:Koolu, 2001). Son yllarda geleneksel sa izgiden
uzaklamaya neden olan bir baka etken ise bugn Trkiye siyasetindeki
merkez sa partilerin gsz olmasdr ve bu nedenle birok Ermeni birey
slamc izgide grdkleri AKP'ye oy vermemek iin CHP'ye ynelmektedir.
Bu konuda vurgulanabilecek son bir gzlem ise kadnlarn slamc partilerin
g kazanmas fikrine kar ok daha hassas olduudur.

1. Siyasete Ilgi Dzeyi ve Oy Kullanma Davran

Giri blmnde belirttiimiz gibi aratrmann siyasal profil ayrmnn
ilk blm siyasete ilgi dzeyini lmeye ynelik sorular iermektedir. Siyasi
partiye yelik, milletvekili ve bakan isimleri bilgisi, dernek yelii, bir siyasi
parti iin alm olma, aktif politikaya katlm istei sorular Ermeni
toplumun siyasete youn bir ilgisi olmadn iaret etmektedir.
Bu blmde
vurgulanabilecek
ilgi ekici tek sonu Trkiye
Ermenilerinin oy verme oranlarnn aratrma snrlar iinde ok yksek
kmasdr. Son genel seimde (2002) Trkiye genelinde oy verme oran %79
olarak gerekleirken grme yaptmz bireylerin %95.5'i hem genci hem
de yerel seimlerde oy verdiklerini sylemitir. Tek olumsuz cevap yurtdnda
yaadn syleyen bir kadndan gelmitir. Derin grmelerde ise bireylere
evrelerinde oy kullanma oran zerinde gr sorulduunda alnan cevaplar
"tandklar herkesin oy kulland" ynndedir.
Oy verme konusundaki bu hassasiyet aznlk olma psikolojisi ile
ilikilendirilebilir. Cumhuriyet tarihi boyunca karlalan ayrmclklar, dier
vatandalar ile her adan eit olma konusundaki istei n gl olmasna yol
am gzkmektedir. Trkiye Ermenilerinin yaad eitsizliklere rnek
olarak devlet memurluu konusunda yaanan skntlar verilebilir. Oy verme
dier vatandalarla birlikte eit olarak sahip olduklan bir hak olarak grlmekte
ve bu da oy verme konusunu hassas klmaktadr.
Oy verme konusundaki hassasiyete dier bir aklama ise grmeler
srasnda "Ermenilerin devlet ile ilikili konularda dikkatli olduklan"nn iddia
edilmesi ile ortaya kmtr. Verilen rnekler Ermenilerin genel asayii
bozacak olaylardan uzak kalmaya dikkat ettikleri, hatta park cezas bile
almamaya zenli olduklardr. Oy vermek Trkiye'de zorunludur ve oy
verilmedii takdirde cezas vardr. Dile getirilen hassasiyet asndan
deerlendirildiinde,
Ermenilerin devlet ve/veya devlet memurlar ile oy
vermeme karl olan czi bir ceza iin bile olsa kar karya gelmek
istemediklerinin grlebilecei sylenmitir.

Ayegl Komuolu

e Trkiye Ermenilerinin Siyasal Tutum ve Davranlar zerine Notlar e

155

Ermeni milletvekillerinin
isimlerinin hatrlanp hatrlanmad
ile ilgili
soruda ise yalnzca 1 (%0.4) kii cevap vermemi, 59 (%25.9) kii bir veya
birden fazIa milletvekili ismi hatrlanu ve 168 (%73.7) kii ise ya doru bir
isim verememi ya da hatrlamadn
syIemitir. Bir ngr yaplIdnda yal
kesimin daha ok isim hatrlayaca
dnIebilir.
Oysa grmelerde
ya
farknn isim hatrlama
zerinde etkin bir fark yaratmad
grImektedir.
Bunun nedeni oIarak yeni neslin okullar ve cemaat organizasyonIar
gibi
kaynakIardan cemaate ait biIgileri edinmesi gsteriIebiIir.

2. Ermeni Kkenli Olmak ve Oy Verme Davran

Arasndakilk
GrmeIerde
oy verme davran ve Ermeni kimlii arasndaki ilikiyi
anIamaya yneIik sekiz ayr soru soruIdu. BireyseI niteIikIerin (cinsiyet, ya,
eitim gibi) verilen cevapIar zerinde nemli grIebiIecek
bir ayrma yol
amad gzlenmitir.
Bu soruIarn iIki oIasl bir durumda ErmeniIeri temsil eden bir Ermeni
partisinin varlna naslI yaklaIacaydl.
238 grmede
7 (%3. i) kii bu
soruya cevap vermek istemedi.
III (%48.7) kii "evet", iLO (%48.2) kii
"hayr"
cevabn
verdi. Bu soru etrafnda
yapIan konumaIarda
%48.7
dzeyindeki evet oranna ramen, bireylerin etnik temelli bir parti fikrine scak
bakmadklar gzIendi. Bu noktada Trkiye'nin
Krt sorunu nedeniyIe yaad
sorunIar ve baz Krt grupIarn etnik temelli siyaset anlayIarnn, etnik temelli
siyasaI rgtIenmeIere
oIan yaklam oIumsuz etkiIedii dikkate alnmaldr.
Grmeler
srasnda etnik temelli oy verme davranna
oIumlu bir
bakIarl oImadl haIde "evet" cevabn verdiini gzIemIediimiz
bireyIere
niye "evet" diye soruIduunda,
ErmeniIerin Trkiye'de "yanl" tannd ve bir
Ermeni partisinin
Ermeni topIumunu
temsiI ederek, ErmeniIerin
"doru"
tannmasna
katkda buIunabilecei
dnId
gzIendi. Burada "temsiI"
kavranunn
kullannunn
"siyasi temsiI" kavranun aarak Ermeni topIumunun
temsiIi oIarak kullanIdl
grId.
kinci oIarak ise bir Ermeni partisinin
ErmeniIeri
temsil ederek, Ermeni topIumun sorunIarna
zm getirmesine
katk saIayacal fikrinin arlkta oIduu anIalId.
CevapIar arasnda arlk tamayan ama etnik temelli bir partiye farkl
yaklamIar temsiI etmeIeri asndan iIgin oIan dier cevapIar ise; "Avrupaya
kar iyi oIur, ayrm yapmadmz
grrler", "herey Patrik'in zerinde; onun
da yk hafifler" ve etnik temelli bir oIuumun gereksizliine
gereke oIarak
"Patrik zaten temsil asndan parti gibi, bu yzden bir Ermeni partisine gerek
yok" oIarak slraIanabilir.

156 e Ankara

niversites SBF Dergisi e 62.1

Bir Ermeni partisinin nasl alglanacann ardndan, gnmz artlar

asndan daha gereki olan dier bir soru kmesi ise, varolan partilerin
Ermeni aday gstermesini salamak iin bir kota uygulamasna nasl baklaca
etrafnda yaplandrld. Grmeler srasnda bu balk etrafnda sorulan
sorulara verilen cevaplar, uygulamada daha gereki olan bu fikre, ok daha
scak bakldn gsterdi. 238 bireyin Tsi (%3.1) soruya cevap vermek
istemedi, 152 (%66.7) kii "evet", 69 (%30.3) kii "hayr" cevabn verdi.
En ok dile getirilen gr Trkiye'nin siyasi ortanunn, partilerin genel
seimlerde Ermeni adaylar seilebilir yerden aday gstermelerine imkan
vermedii, bu nedenle bir kota uygulamasnn "adalet" salayacayd. Ermeni
adaylarn varlnn Ermeni toplumunun temsili iin nemi, grmeler
srasnda okca vurgulanan noktalardan bir dieri oldu. Grmelerde verilen
dier cevaplarn arasnda, Ermeni toplumun Trkiye Cumhuriyeti'nin Ermeni
asll vatandalar olarak Ermeni bir milletvekili de grmek istei, aratrma
sresince btn grmelere hakim olan eitlik araynn vurgulanmas
asndan nemlidir. Bu eitlik anlay "kendimi tam vatanda olarak
hissetmem iin", "ruhsalolarak
kendimi daha rahat hisseder, yaadm
toplumda kabul edildiimi hissederim", "olabiliyorsa 4000 yldr bu topraklarda
olan insanlar niye milletvekili deil" gibi cevaplarda kendini gstermektedir.
Daha nce farkl balklarda da benzer bir cevap olarak yer alan "Trkiye'nin
yurtdnda iyi bir imaj iin iyi olur" cevab ise Trk halknda birok konuda
varolan "Ballar ne der" kaygs ile rtmesi asndan Ermeni toplumun
kltrelolarak bir paras olduklar Anadolu'nun btn dier halklan ile ne
kadar benzetiklerine bir rnek olarak deerlendirilebilir.
nc bir balk olarak ise herhangi bir partinin progranunda Ermeniler
ile ilgili olumlu politikalarn oy verme davrann etkileyip etkilemeyecei
soruldu. 7 (%3.1) kii soruya cevap vermedi, 153 (%67.1) kii "evet"
etkilenirim, 68 (%29.8) kii ise"hayr"oy verme davrannu Ermenilere ynelik
politikalar etkilemez dedi. Ayn soru, drdnc balk olarak, yerel dzeyde,
rnein belediye seilerinde partilerin Ermeni cemaatine ynelik politikalan
asnda soruldu. 153 (%67.l) "evet", 69 (%30.3) "hayr"cevab geldi. Bu
soruya verilen cevaplar partilerin genel politikalarnn yansra Ermeni
toplumunu dogrudan ilgilendiren konulara olan yaklamlarnn da oy verme
davrann etkilediini gsterdi.
Beinci soruda partilerin Ermenileri ilgilendiren politikalar ile ilgili
soruya verilen cevaplar, soruyu snrlayarak tekrar snamaya altk. Soru
"varolan partiler arasnda herhangi bir parti, parti progranunda Ermeni toplumu
ile ilgili ok olumlu olarak nitelendireceiniz politikalara yer verirse partinin
progranunda bulunan dier konulardaki politikalar onaylamasanz bile destek
verir misiniz" biiminde soruldu. 7 (0/03.1) kii soruya cevap vermedi, 39

Ayegl

Komuolu

e Trkiye Ermenilerinin Siyasal Tutum ve Davranlar zerine Notlar e

151

(%17.1) kii "evet", 182 (%79.8) kii"hayr"dedi. Bu cevaplar, partilerin

Ermenileri zelolarak ilgilendiren politikalarnn oy verme davran zerinde
etkili olabileceini, fakat bireylerin genel politikasn desteklemedikleri bir
partiye, sadece bu nedenle oy vermeyeceklerini gsterdi.
Bu noktada Ermeni toplumun gncel sorunlan ile aktif olarak uraan
bireylerin (rnein bina tamiratlan, okullarn finansmas gibi), varolan
partilerin Ermeniler ile olumlu politikalara sahip olmalar ve bu politikalarn
somut karlara dnme olasl ile daha ok ilgilendikleri grld.
Altnc ayrnu oluturan soru, "u an varolan partilerin herhangi birinin
Ermeni toplumunu temsil ettiini dnyor musunuz" biiminde dzenlenmiti. Bu soruya 39 (%17.1) kii "evet" cevabn verdi. "evet" cevabn veren
bireylerin ortak noktas, siyasetle ilgili olmalar ve cemaatin genel siyasi
eilimlerinden farkl grnen siyasi grlere destek vermeleriydi. rnein
grmeler srasnda sorular arasnda yer almamasna karn, grlen
bireylerin birou hangi partiyi desteklediklerini syledi ve "evet" cevab veren
bireylerin byk blmnn Ermeni toplumun genel siyasi eilimleri dnda
bir partiye destek veriyorlard. rnein Trkiye'de radikal sol bir parti olan ve
semen destei ok az olan DP'yi desteklediini syleyen 6 kiinin hepsi bu
soruya "evet" cevab verdi. "evet" cevab veren dier bireylerin arasnda AKP
gibi cemaatin genel siyasi eilimleri dnda bir partiye oy verenler de
bulunuyordu. AKP'ye destek veren bu bireyler bu partiye Ermeni toplumun
sorunlarna zmne daha nceki iktidarlara gre daha olumlu yaklat
dncesiyle destek vermekteydi. AKP'ye destek verdiklerini syleyen
bireylerin tmnn Ermeni toplumu iinde aktif ve etkin isimler olmas bu
bireylerin AKP'nin aznlk sorunlarnn ziimnde yarattn iddia ettikleri
olumlu gelimeleri cemaatin ileri ile dorudan ilgilenen isimler olarak ilk
alglayanlar olmalar ile aklanabilir.
Son iki soru partilerin Ermeni aday gstermeleri ile oy verme davran
arasndaki ilikiyi tanmlamaya ynelikti. Soru yerel seim ve genel seim
olarak iki ayrmda soruldu. Her iki soruya 7 (%3.1) kii cevap vermedi.
"Partilerin seimlerde Ermeni bir adaya adaylar arasnda yer vermeleri
genel/yerel seimde oy verme davrannz etkiler mi" biiminde dzenlenen
soruya genel seim iin 97 (%42.5 ) "evet", 124 (%54.4) hayr, yerel seim iin
118 (%51.8) "evet", 103 (%45.2)" hayr" cevab alnd.
Yerel seim iin 21 fazla olumlu cevabn olmasndaki temel neden,
bireylerin Ermeni bir adayn varl ile bu adayn Ermeni cemaati ile kuraca
ilikinin yaknl arasnda ba kurmalardr.
Benzer bir soru Arusyak Yumul tarafndan Trkiye Ermenileri zerinde
gerekletirilen bir aratrmada sorulmutur. ki soru arasndaki temel fark,

158 e Ankara

niversitesi SBF Dergis e 62.1

aratrmamzda sorunun "etkileme" ile snrl tutulmas, Yumul'un aratrmasnda ise sorunun "dorudan oy vermeyi" hedeflemesidir. Yumul'un "Ermeni
bir adaya mensubu olduu partiyi ve dier etkenleri nazara almakszn oy verir
misiniz" sorusuna, grlen bireylerin % 86.7'si bir adaya sadece Ermeni
olduu iin oy vermeyecekleri cevabn vermilerdir (Yumul, 1992: 284).
Grmeler sonunda, bir adaya oy verme katarnda adayn Ermeni
olmasndan daha ok "kim olduunun" nemli olduu grld. zerinde ska
durulan Ermeni olmann ancak eitler arasnda birinciyi semek iin etken
olabileceiydi. Bu gzlemi test etmek iin gemi seim dnemlerinde
cemaatn davran incelendiinde ise, Ermeni nfusun youn olduu yerlerde
partilerin, zellikle yerel seimlerde, ska Ermeni aday gsterdikleri fakat bu
durumun koulsuz destee yol amad grld. rnein stanbul'da
Ermenilerin youn olarak oy kullan Adalar seim blgesinde 1989 belediye
seimlerinde Ermeni bir aday (Pars Tulac) olmasna ramen Ermeni nfus bir
Trk aday destekledi. Bunun nedeni sorulduunda ise "bize daha faydal
olacan dndk" biiminde bir cevap alnmtr. Bu durumda yerel
seimlerde adaylarn kim olduklannn ve cemaate ynelik ne hizmet vereceklerinin oy verme davrann etkileme asndan etkin olduu sylenebilir.
Arusyak Yumul 1992'de yaynlad almasnda grt bireylerin
%27.8'nin Tulac'ya oy verdiini veya Adalar'da oy kuanm olsalar vermi
olacaklann sylediklerini belirtmektedir. Tulac' ya oy verdiini syleyen
%27.8'lik kesimin sadece %47.7'si Tulac'ya Ermeni olduu iin oy
verdiklerini veya vermi olacaklarn sylemitir (Yumul, 1992:282).
zetle, bu blmn sorulan erevesinde yaplan grmelerde
desteklenen adaylann Ermeni isimler olduu durumlarda bu adaylara destek
verilmesinde farkl etkenin biraraya geldii grlmtr. Bunlar, adayn
kimliinin cemaat iinde destek toplayabilecek bir kiilik olmas, parti ii
etkinliinin cemaate hizmet asndan yeterli olacana inanlmas ve aday
olduu partinin
ideolojik olarak desteklenmesi zor bir parti olmamasdr.
deolojik olarak desteklenmesi zor tanmlamas ile MHP gibi ar Trk
milliyetisi veya slamc kimlie sahip bir parti gibi siyasi partiler
kastedilmektedir. Ermeni adaylara destek rnei olarak ili Belediye Bakan
Mustafa Sargl'n Bakan Yardmcs olan Vasken Bann'a verilen destek
gsterilebilir.5

5 Son yllarda yerel meclislerde zellikle Ermeni nufusun yksek olduu ilelerde yer
alan isimler her iki iddiay da destekler niteliktedir. rnek olarak: 1989' da Yervant
zuzun SHP'den, 1994'de ili'de, Hamparsum Gnkeser SHP'den, Arman Basmac
ANAP'tan; Bakrky'de,
Paravan Sar ANAP'tan, Baran Nalbant DYP'den;

Ayegl

Komuolu

e Trkye Ermenilerinin Siyasal Tutum ve Davranlar zerine Notlar e

159

3. Etnik Temelli Blok Oy Kullanmna Yaklam

nc blm dokuz farkl sorudan olumakta.
lk soruda
etnik aznlklar
asndan deerlendirildiinde
aznlklarn
genel
blok olarak oy kullanmasna nasl bakld soruldu. Hedeflenen, bir
partiyi desteklemek
iin blok oy kullanlmasna
nasl bakldn
kinci soru ise ayn sorunu yerel seimler iin deerlendirmek
dzenlenmiti.

dini veya
seimlerde
aday veya
anlamakt.
amac ile

Genel seimler iin 6 (%2,6) kii soruya cevap vermedi, 66 (%28,9) kii
"aznlklarn
toplu
oy vermesini
onaylyorum",
156 (%68,4) kii ise
"onaylanuyorum"
cevabn verdi. Yerel seimler iin ayn soru tekrarlandnda
verilen cevaplar genel seim iin verilenlere ok yaknd. 72 (%31,6) "evet",
146 (%64) kii "hayr"cevabn
verdi.
nc
ve drdnc
sorularda
grmecilere
"kendi cemaatinizde
genel/yerel
seimlerde byle bir ynlendirme
olduunu dnyor musunuz"
diye soruldu. 228 kiiden 195 (%85.5) kii bu soruya "hayr"cevabn
verdi.
Grmeler srasnda topluluklarn blok oy kullanmasnn
kiisel iradeye aykr
bir davran olarak algland grld. Birou cemaatin ortak iyilii iin bile
olsa istemedii veya onaylamad
bir gre/bireye oy vermeyeceini
belirtti.
Blok oyun rgtlenme
srecinde
bireylere
bilgi vermek
veya hareketi
rgtlernek
iin yaplabilecek
propogandann
da bireysel iradeye mdahale
olarak grld gzlendi.
Grme
yaplan
bireylere
kendi cemaatlerinin
toplu olarak
oy
kullanmasn
isteyip istemedikleri
sorulduunda
ise 152 (%66.7) kii soruyu
"hayr" diye cevaplad.
Bu oran cemaatin demokratik
bir ortamda bireysel
iradeleri ile hareket etmeye verdii nem asndan deerlendirilebilir.
"Evet"
cevabn veren bireyler ise aznlklarn siyasi olarak, tmyle reel artlar gz
nne alarak, bir gbirlii
iinde olmasnn
lkedeki
patronaj
ilikileri
asndan faydal olacan dnmektedir.
Karlalan sorunlara kar birlik

Eminn'de, Ohannes Bak ANAP'tan; Adalar'da, Herman Balyan ANAP'tan

belediye meclis yeliklerine; 999'da Bakrky'de Dt. Murad Ekmekiolu DSP'den
(sonra CHP'ye geti), Paravon Sar ANAP'tan; ili'de Dr. Garabet Yayla ANAP'tan
(sonra CHP'ye geti); Adalardan-ayn zamanda Bykehir meclis yesi- Herman
Balyan ANAP'tan, Yetisya Trt! DYP'den belediye meclis yeliklerine, Setrak Gler
DSP'den iLGenel Meclisi yeliine seildiler. Yine bu srede Vasken Barn ili'de
Bakan Yardmcs, Jeri Hrimyan Bykehir'de Bakan Danman olarak grev
aldlar. Bu bilgiler ile Trkiye Ermenileri ve Yerel seimleri zerine ayrntl bir
yorum iin bkz. zuzun (2004).

,-------------------------------

160 _ Ankara

--

--

niversitesi SBF Dergisi _ 62-1

iinde olmann ve siyasette g elde etmenin sorunlar zmekte yardmc

olaca dnlmtr.
"Belirli blgelerde seim sonularn etkileyecek nfusun varl
dnldnde ortak hareket ederek niye bir parti veya aday desteklemek
mmkn olmuyor" sorusuna "cemaat olarak birlik olarnama beraber oy
verememenin en nemli nedeni", "cemaat olarak dayanmac deiliz ayrca
bireysellik bizim iin ok nemli", "hareketi rgtleyecek lider yok",
"cemaatimizde byle bir dayanma yok, dayanmann alan da yok",
"Ermeniler olarak bireysel fikirlerimiz toplu fikirlerden daha nemlidir",
"kiinin seme zgrln kstladn dndm iin ve ynlendirilmeyi
benimsemediim iin", "teoride etnik temelli oy gzel deil ama pratikte byle
deiloyzden
lazm ama homojen bir topluluk deiliz o yzden toplu hareket
etmemiz beklenemez" ve "bugne kadar hi onayalacak bir isim olmad; olsa
olabilir toplu oy" cevaplar rnek verilebilir.
Ermeni toplumunun bugne kadar rgtl bir biimde olmasa da tarihsel
olarak belirli dnemlerde arlkl olarak bir partiye destek verdii ve ayn
dnemde de bir partiye zellikle destek vermedii sylenebilir. Kendini
stanbullu olarak tanmlayan birok birey toplu hareket etme ile ilgili sorulara
"daha nceleri CHP'ye
toplu olarak oy vermeme vard mesela" biiminde
cevap vermilerdir.
Son drt soru ise daha nceki sorular gncel hafza yardm ile test
etmeyi amalyordu. Grmecilere sorulan sorular "cemaat olarak herhangi bir
partiye toplu olarak oy verildiini syleyip syleyemeyecekleri" ve "cemaat
olarak herhangi bir partiye bir aday desteklemek iin toplu olarak oy verip
vermedikleri" biiminde soruldu. Her iki soru yerel seim iin tekrarland.
Sorular derin grmelerde son genel seimle snrlanmad ve bireyin
hatrlad tm seimler zerine konuuldu.
Sonular iinde dikkat ekici olan "bir aday iin bir partiye toplu olarak
yerel seimlerde oy verme" sorusuna gelen 75 (%32.9) olumlu cevapt. Bu
olumlu cevap oran bir adaya destek vermek iin bir partiye oy verme"
sorusuna verilen 28 (%12.3) olumlu cevaba gre ok yksekti. "evet" cevab
verenlere "niye evet" diye sorulduunda genel anlayn gbirliinin cemaatin
sorunlarna
zm
getirebilecek
yerel ynetimlere
pazarlk
ansn
arttrabilecei ihtimalinin varlna inan olduu grld. Olumlu cevaplarn
nedenlerine aykn bir rnek olarak ise "blok oy vermek ortak akl temsil eder, o
yzden iyi fikir" gr verilebilir.
Bu yerel seimlerde bir aday desteklemek iin bir partiye oy verme
sorusuna verilen cevap, gnlk hayatta Mustafa Sarg\'n yerel seimlerde
elde ettii destek dnlerek dile getirilmi gibi grnyordu. Birok bireyin

Ayegl Komuolu

e Trkiye Ermenilernin Syasal Tutum ve Davranlar zerne Notlar e

161

toplu hareket ederek cemaate fayda salamann mmkn olduunu dnmesi

Trk siyasetinde etkin olan klientel ilikilerin Ermeni toplumuna yansmas
olarak grlebilir.6 Ermeni kkenli vatandalarn Trk siyasetinde sorunlarn
zm mercilerine aktarmakta ve bu sorunlar zmekte zorluk ekmi birok
grup gibi siyasal patronaj ilikIerini nemsedii vurgulanmaldr.

Deerlendirme
Bu yazda Kasm 2004- Mays 2005 tarihleri arasnda stanbul' da
gerekletirilen
bir alan aratrmasnn
sonular Trkiye' deki Ermeni
cemaatinin genel siyasi profilini izmek amacyla aktarld. Gzlemlerin ve
verilerin younlat nokta, oy verme davran oldu. Temel sonu olarak
"Ermeni olmann" Trkiye Ermenilerinin siyasi kimlikleri ve oy verme
davranlar zerinde etkin olduu sylenebilir. Bu etkinliin gzlendi i
noktalar ise almada bilgiler nda aadaki biimde zetlenebilir:
-Cemaat hem nfusunun azl hem de tarihsel ve toplumsal ekinceler
nedeniyle siyasal alanda etkin olarak nitelendirilmekten uzaktr.
- Oy kullanma konusundaki hassasiyet, yani seme konusundaki
hassasiyet, seilme konusunda kendini gstermemekte
ve aktif olarak
politikann iinde bulunan Ermenilerin ok az olduu gzlemlenmektedir.
Genelolarak Ermeni toplumu Ermeni vatandalarn zellikle genel seimlerde
aday olamayacaklarn, daha dorusu gstcrilmeyeceklerini dnmekte ve bu
nedenle aktif siyasetin etki alann arlkl olarak yerel seimlerle
snrlamaktadr.
- CHP hala birok eski kuak Ermeni iin hereye ramen oy
verilerneyecek bir partidir.

6 Trkiye klientelist iliki biimlerinin kurulabilecei; sosyal, siyasal ve ekonomik

olarak eitsiz yaplara sahip, kltrelolarak farkl anlaylar barndran, seklarizm
srecini tamamlamam gelimekte olan bir lkedir. Bu nedenlerle Trk siyasetinde
klientel ilikiler siyasette byk nem tamakta ve siyasal patronaj oy verme
davran asnda belirleyici olmaktadr. Trkiye gibi modernleme srecinde bir
lkede, siyasal patronaj ilikileri bir iletiim ve katlm biimdir. Trkiye Ermeniler
de taleplerini karlama zorluu eken bir kesim olarak siyasal patronaj ilikilerinin
erevesinde taleplerini karlayacak yerel ynetimler ve yneticiler ile karlkl bir
ilikiye girmilerdir. Trkiye'de
patronaj!klientelizm
iin bkz. Sayan, 1977;
zbudun, 1981; Gne-Ayata, 1994; Ayata, 1996; Kalayeolu, 1998; 2001;
Heper/Keyman, 1998;

162 e Ankara

niversitesi SBF Dergsi e 62-1

-Yakn gemite
ve gnmzde
partilerin
cemaate ynelik olumlu
yaklamlar
ve
sorunlarn
zmne
katklar
hatrlanmakta
ve
nemsenmektedir.
Bugn slamc bir kimliin glgesini zerinde tayan bir
parti olan AKP iin grmelerde
sylenen
birka olumlu sz, Ermeni
cemaatinin birikmi sorunlara ynelik her trl zm ne kadar nemsediini
gstermektedir.
-Yerel seimlerde Trk siyasetinin en nemli zelliklerinden
biri olan
patronaj ilikileri n plana kmakta ve aylar ideolojik olmaktan ok, en ok
faydas dokunacak
kii yargsna gre kullanlmaktadr.
Trkiye siyasetinde,
hem oy verene hem de siyasetiye hizmet eden, klientelist ilikilerin zellikle
yerel seimlerde Ermeni nfusun oy kullanmas zerinde arlkl olarak etkin
olduu sylenebilir. Yerel politikaclar cemaatin kar karya geldii ve talepte
bulunabilecei
en yakn siyasi noktadr. Yerel siyasetilerin cemaate verdikleri
tm hizmetler bireyler tarafndan ayrntl olarak hatrlanmakta
ve siyasetilere
oyolarak geri dner grnmektedir.
Yerel seimlerde tek ideolojik etken olarak
ar milliyeti ve slamc bir partiye oy verme ihtimalinin dkl dikkat
ekmektedi r.
-Genel seimler dzeyinde klientel ilikiler yerel dzlemdeki kadar etkin
deildir. Fakat AKP'ye
oy verebileceini
syleyen Ermeniler
olmas lke
siyasetinde
cemaati
etkiler dzeyde
alnan kararlarn
oylan
etkilediini
gstermektedir.
-Cemaatin bir partiye veya adaya ynelik blok oy kullanmas davran
ise bireysel
zgrlklere
aykr olarak alglanmaktadr.
Demokratik
bir
dzlemde biresel iradenin nemi, farkl bireyler tarafnda ska dile getirilen bir
noktadr.
-Teorik
olarak blok oy verme davran
onaylanmasa
bile, yerel
dzlemde
seim sonularn
etkileyebilecekler
blgelerde
adaylar zerinde
ortak hareket edilerek oy vermeyi, Trk siyasetinde patronajn rol asndan
deerlendirilebilecek
bir dnce ile, cemaatin gilnlk sorunlarnn zm iin
gbirlii olarak grdkleri gzlenmektedir.

Kaynaka
AKTAR, Ayhan (ZOOO), Varlk Vergisi ve Trkletirme Politikalar (istanbul: iletiim Yaynlar).
ATAOGLU, Sevan (ZOOO), "Istanbul Ermenilerinin Spor Tarihi," Tarih ve Toplum, Say:Z02lEkim:
17-20.
AYATA, Sencer (1996), "Patronage,
party, and state: The Politicization of Islam in Turkey," The
Middle East Journal, 50/1: 40-56.
BAl, Rfat (ZOOO).' Cumhuriyet Yllarnda Trkiye Yahudileri: Bir Trkletirme Serveni 19231945 (Istanbul: Iletiim Yaynlar).
BAl, Rifat (1998), "Yirmi Kur'a ihtiyatlar Olay," Tarih ve Toplum, 179 Kasm:Z60-Z74.

Ayegl Komuolu

BJRKLUND, Ulf. (2003),

'Transnational'
337-354.

e Trkiye Ermenilerinin Siyasal Tutum ve Davranlar zerine Notlar e

163

"Armenians of Athens and Istanbul: The Armenian Diaspora and the

Nation","
Global Networks: A Journal of Transnational Atfairs, 313:

BRYAN, O. Jackson (1988), Ethnic Cleavages and Voting Patterns in Los Angeles, Institute for
Social Science Research, CHt 4, 1988-89 . Conference on Comparative Ethnicity: The
Conference Papers (Los Angeles: University of California).
BRYMAN, Alan (1988), Quality and Quantity

in Social Research (London: Unwin Hyman)

DER-KARABETIAN, Aghopl
BALIAN, Natalie. (1992), "Ingroup, Outgroup,
and Global-Human
Identities of Turkish-Armenians,"
Journal of Social Psychology, 13214: 497-504.
DiNK, Dink (2000), "Trkiye

Ermenilerinin

Nfus Hali,"

Tarih ve Toplum, 202lEkim:

31-35.

GABRILE, Richard (1972), "A New Theory of Ethnic Voting," Polity, 4/4:405-428.
GORDON, Daniel (1970), "Immigrants and Municipal Voting Turnout: Implications for the Changing
Ethnic Impact on Urban Politics," American Sociological Review, 35/4:665-681.
GOBELYAN, Yervant

(2000), "Tanklklarm,"

GL, Ayla (2005), "Imagining

Nationalism ,11/1:

Tarih ve Toplum, 2021 Ekim: 38.44.

the Turkish
121-139.

Nation Through 'Othering'

Armenians,"

Nations

and

GNE-AYATA, Aye (1994), "Roots and Trends of Clientelism in Turkey," RONIGER, Luis/GNEAYATA, Aye (eds.), Democracy, Clientelism and Civil Society (London: Lynne Rienner
pub): 49-63.
GVEN, Dilek (2005), Cumhuriyet
Dnemi
(istanbul: Tarih Vakf Yaynlar).
HANCI, Kevork (1995), "Ankaral
HEPER, Metin/KEYMAN
Consolidation

Aznlk

Ermeni-Katolikler,"

Politikalar

Balamnda

6-7 EyllOlaylar

Birikim 73, Mays:35.36.

Fuat (1998),
"Double-Faced
State:
Political
Patronage
and the
of Democracy in Turkey," Middle Eastern Studies, 34/0ctober:261-277.

HOROWITZ, Donald (1985), Ethnic Groups in Conflict

KALAYCIOGLU, Ersin
(2001), "Turkish
Studies, 211: 54-70.

(Berkeley:

Democracy

University of California

Patronage

Versus

Governance,"

KALAYCIOGLU, Ersin (1998), "Trk Siyasal Sisteminde Deiim, Siyasal Patronaj

Yeni Trkiye, Cumhuriyet zel Says II, 23.24/Eyll-Aralk:
818-825.
KARAKALI, Karin (2000), "Hayat Yontan Marangoz Ustas,"
KOOGLU, Yahya (2001), Aznlk Genleri Anlatyor
LANDA,

Press).
Turkish

ve Yozlama,"

Tarih ve Toplum, 2021 Ekim: 14-16.

( Istanbul: Metis Yaynlar).

J/COPELAND, MI GROFMAN, B (1995), Ethn;c voting patterns:

Metropolitan
Toronto, Political Geography, 14/5: 435-449.

MAKSUDYAN, Nazan (2005), Trkl lmek: Bilimkurgusal Antropolo}i

rk Cehresi (1925-1939) (Istanbul: Metis Yaynlar).

a case study

of

ve Trk Milliyetiliinin

McALLlSTER, lanlMUGHAN, Anthony (1981), "The Mobilization of the Ethnic Vote: A Thesis and
Some Scottish and Welsh Evidence," Ethnic and Racial Studies, 4:189.204.
MUGHAN, Anthony (1979),
27:21-37.

"Modernization

and Ethnic Conflict

in Belgium,"

Palitical

Studies,

NELSON, Dale C. (1979), "Ethnicity and Socioeconomic Status as Sources of Participation:

The
Case for Ethnic Political Culture," American Political Science Review, 73:1024-1038.
KTE, Faik (1951), Varlk Vergisi Facias ( istanbul:

Nebiolu Yaynlar).

ZBUDUN, Ergun (1981), "Turkey: The Politics of Clientelism,"

EISENSTADT, S. N./LEMARCHAND,
Rene (eds.), Political Clientelism, Patronage, and Development (Beverly Hills: Sage
Publications): 249- 270.
ZUZUN, Yervant, (eriim tarihi:Ocak 2006), "Yerel Seimler ve Biz," www.hyetert.com/yazi3.
asp?s=0&AltYazi=Makaleler+%5C %3E+Se%E7imler&ld= 175&Dilld=1.

164 e Ankara

niversitesi SBF Dergisi e 62-1

PARENTi, Michael (1967), "Ethnic Politics and the Persistence of Ethnic Identification,"
Politica/ Science Review, 61 i 3:717.726.

American

PLAX, Martin (1971), "Uncovering Ambiguities in Some Uses of the Concept of Ethnic Voting,"
Midwest Journalaf
Political Science, 15/3: 571-582.
POMPER, Gerald (1966), "Ethnic and Group Voting in Nonpartisan
Opinion Quarterly, 30/1:79-97.

Municipal

Elections,"

Public

SAYARI, Sabri (1977), "Political Patronaj in Turkey," GELLNER, ErnestlWATERBURY, John (eds.),
Patrons and Clients in Mediterranean Societies (London: Duckworth): 103-113.
SEROPYAN, Sarki s (2000), "Vatansz Tek Ulus ingeneler ve ingenelerin
Poalar," Tarih ve Top/um, 2021 Ekim: 21-25.
WOLFINGER, Raymond (1965), "The Development
Political Science Review, 59:896-908.

and Persistence

Ermenilemileri,

of Ethnic Voting,"

YUMUL, Arusyak (1992), Religion, Community and Culture: The Turkish Armenians,
Ph.O Thesis, St.Antony's College, University of Oxford, Trinity Term.
YUMUL, Arus (1997), "istanbul

Ermenilerinin

Gnlk Yaam," Varlk, 1076/Mays:46-49.

Hay-

American

Unpublished