Uluslararası Toplum Ve Egemenlik Bosna Hersek Örneği

ULUSLARARASI TOPLUM VE EGEMENLK:
BOSNA HERSEK RNE
nan Rma
Orta Dou Teknik niversitesi
ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi
Doktora rencisi

zet
Bu makalede, egemenlik kayb balamnda Uluslararas Toplumun himaye rejimi kurmas BosnaHersek rneinde zmlenmeye ve tartlmaya allacaktr. Bosna-Hersek rnei Uluslararas Toplumun
stlendii roller asndan nemlidir. Bosna-Hersekteki tecrbeler dier benzer durumlarda da rehberlik
etmi ve bu rnek dier uluslar aras etkinliklerin tanmlanmasnda bir nevi mihenk ta olarak ortaya
kmtr. Uluslar aras Toplum-egemenlik ilikisi, Bosna-Herseke zel ad hoc bir kurum olan Yksek
Temsilcilik Ofisi (YTO) zerine younlalarak irdelenmeye allacaktr. Seilmemi bir uluslararas
memurun ynetimindeki denetlenemeyen ve effaf almayan bir uluslararas rgtn ulusal siyasete
bylesine dahlinin meruiyeti elbette ok kukuludur. Ancak, Bosnallarn tepkileri ve eletirilerine
bakldnda, kurumun sorumlu zelliklerinden ok kendi taleplerini ciddiye almas ve gerekletirmesi
ynnde olduunu gzlemek mmkndr. Bosna-Hersekin amaz gayet belirgindir. YTOda somutlaan
uluslar aras mdahale merkezi devletin glenmesi ve lkenin birlii iin vazgeilmez grnyor; oysa bu
mdahale ulusal karar alma srelerinin ve ulusal kurumlarn nemini azaltarak, dolaysyla da Bosna-Hersek
denilen lkenin egemenliini ypratarak meruiyetini zedeliyor.
Anahtar Kelimeler: Uluslararas toplum, mdahale, egemenlik, meruiyet, YTO.
The International Community and Sovereignty: The Example of BosniaHerzegovina

Abstract
The aim in this article is the analysis of the establishment of the protectorate by the International
Community in Bosnia-Herzegovina within the framework of sovereignty. The focus will be the Office of
High Representative (OHR) in the effort to understand the relation of the International Community with
sovereignty. The legitimacy of the involvement of an unaccountable and non-transparent international body in
domestic politics seems questionable. However, it can be observed in the reactions of the Bosnians that these
are rather on the consideration of their demands than the essential problem of the existence of such an
institution. In this sense, the Bosnian dilemma is clear: The international intervention that is institutionalized
en the OHR seems indispensable for the unity of the country and the strength of the central state, however this
decreases the domestic decision-making and hence the legitimacy of the country by breaking its sovereignty.
Keywords: International community, intervention, sovereignty, legitimacy, OHR.
.
238
Ankara niversitesi SBF Dergisi
63-1
Uluslararas Toplum ve Egemenlik:

Bosna-Hersek rnei
Giri
Souk savan bitii ile 11 Eyll 2001 saldrlar arasndaki o ilgin tarih
kesitinde farkl bir dnya dzeni araylar g kazanmt. Bu erevede, ABD
Bakan George Bush Yeni Dnya Dzenini telaffuz ederek dnya
kamuoyuna sunmutu. Bu yeni dzene gre snrlar g kullanm yoluyla
deitirilemeyecek, bu yndeki olas giriimleri Uluslararas Toplum elbirlii
ile engelleyecekti. Dahas, uluslararas rgtler dnya siyasetinde daha arlkl
olarak rol alacaklar ve uluslararas ibirliinin somut kurumlar olarak hareket
edeceklerdi (Bush, 1991:451).
Beklenmedik denilen etnik sorunlarn ortaya k bahsedilen Yeni
Dnya Dzeninin uygulanmasn gletirdi. Aslnda etnik sorunlar, hele de
eski Yugoslavya topraklarnda yaananlar, hi de beklenmedik deildi. nemli
bir grup akademisyen ve siyaseti 1980lerin ortasndan itibaren
Yugoslavyadaki tartmalarn silahl atmalara dnebilecei uyarsnda
bulunmutu. Ancak, ne yazk ki savan kna kadar Yugoslavya dnya
gndeminde nemli bir yer tutmay baaramad; bundan sonra ise 2000li
yllara, hatta 11 Eylle kadar dnya gndeminden inmedi. Etnik sorunlarla
beraber baarsz devlet eklinde adlandrlan bir kavram da dnya
gndemine hediye edildi.
Bu konuda ok zengin ve anlaml tartmalar olsa da bu makalenin
snrlar bu tartmay yanstmaya izin vermemektedir. Bu makale Uluslararas
Toplumun Bosna-Hersekteki roln egemenlik balamnda incelemeyi
amalamaktadr, bu nedenle baarsz devlet sorunsalna bu erevede ksaca
deinilecektir. Bu kavram, 11 Eyll sonrasnda bu konuya ilgisi bsbtn artan
ABDnin Milli Gvenlik Konseyi tarafndan merkezi hkmetin topraklar
zerinde etkin kontrol uygulayamamas ve hayati hizmetleri sunamamas olarak
tanmlanmaktadr (Rice, 2003: 1). Akademik literatrde de benzer yaklamlar
gze arpmaktadr (Gros, 1996:456; Woodward, 1999:55; Dorff 1999; Helman
238
nan Rma
Uluslararas Toplum ve Egemenlik: Bosna-Hersek rnei
239
ve Ratner, 1993:3; Wallensteen,1998). Bu tanmlar baarsz devleti verili

olarak almaktadrlar; aslnda bunun tartmal bir kavram olduu belirtilmelidir.
rnein, eletirel bakanlar uluslararas ekonomik sistemin belli merkezleri
besleyen haksz uygulamalarnn baarsz devletlere yol atn tespit
etmektedirler (Radice, 2001). Nihayet, nedenleri konusundaki farkllamaya
ramen, temelde, uluslararas tannma sahibi olsa da kendi topraklar zerinde
devlet otoritesini yerletiremeyen ve dolaysyla da egemenliini tam anlamyla
iletemeyen devletlere baarsz devlet dendii gzlenebilir.
Bu baarszln her zaman etnik sorunlar yznden olmadn
belirtelim. Bu anlamda, siyasi-ekonomik sorunlar da bir devleti baarsz
klabilir. rnein, 1997 ylnda Arnavutluka baarsz devlet durumuna
dme riskini ortadan kaldrmak iin uluslararas mdahale yaplmt ve bunun
temel sebebi etnik sorunlar deil, devlet otoritesinin yok olma raddesine
gelmesiydi. Baarsz devletlerin dnya gndeminde yer igal etmesinin
temel nedeni mehur uluslararas bar ve gvenlik iin tehdit olarak
alglanmalardr. Nitekim, Uluslararas Toplum herhangi bir devletin
baarszlnn tehdit olmadna karar verirse ilgili devlet ve nfusu
baarszlnda yalnz braklabilir, bunun rneklerine Afrika ktasnda
rastlanmaktadr. Tersi sz konusu olduunda ise, Uluslararas Toplumun bir
eit himaye rejimi kurmaya kadar giden nlemlere bavurduu
gzlemlenebilir. Bosna-Hersek bu sonuncusuna rnek tekil etmektedir. Bu
anlamda, baarsz devlet kavram ve/veya olgusu Uluslararas Toplumun bir
eit himaye rejimi kurmasn kolaylatrmaktadr.
Bu makalede, egemenlik kayb balamnda Uluslararas Toplumun
himaye rejimi kurmas Bosna-Hersek rneinde zmlenmeye ve tartlmaya
allacaktr. Bosna-Hersek rnei birka adan nemlidir. ncelikle, Yeni
Dnya Dzeni sylemi Bosna-Hersekte sona ermitir: snrlarn g kullanm
yoluyla deitirilmesi teebbslerine kar Uluslararas Toplumun ortak hareket
ederek engel olacana dair sylem ve umutlar bu lkede yok olmutur. BosnaHersek rnei Uluslararas Toplumun stlendii roller asndan da nemlidir,
bu makalede derinlemesine zmlenecei gibi, sava bitiren Dayton
Anlamas bu rol aka tanmlamtr. Bosna-Hersekteki tecrbeler dier
benzer durumlara da rehberlik etmi, rnein Kosovadaki uluslararas rol
tanmlanrken Bosna-Hersek deneyimi byk oranda dikkate alnmtr. Bu
anlamda Bosna-Hersek rnei dier uluslararas etkinliklerin tanmlanmasnda
bir nevi mihenk ta olarak ortaya kmtr. Hatta son Irak felaketinin nasl
alabilecei konusunda bile bu rnekten bahsedilmektedir (Hays vd., 2007).
Bu makalede, ncelikle Uluslararas Toplum derken ne kastedildiini
akla kavuturabilmek iin kuramsal bir ereve sunulmaya allacaktr.
Daha sonra, Dayton Anlamasnn ieriini ve bu konudaki tartmalar
239
240
63-1
yanstarak Uluslararas Toplum-egemenlik ilikisi irdelenmeye allacaktr.

Bu ilikiyi derinlemesine analiz edebilmek iin Bosna-Herseke zel ad hoc bir
kurum olan Yksek Temsilcilik Ofisi zerine younlalacaktr. Nihayet,
Bosna-Hersek rneinden ne sonular kartlabilecei aktarlarak bu makale
sonulandrlacaktr.
1. Kuramsal Altyap: Uluslararas Toplum Kimdir,

Nedir?
Uluslararas Toplum derken ne kastedildiinin olabildiince ksaca
belirtilmesi anlaml grnyor. Bu elbette bal bana bir makale konusu
olarak ele alnmaldr nk ok ciddi ve uzun bir tartmay iermektedir. Bu
makalede, Uluslararas Toplumun Bosna-Hersek rneinde nasl olutuunu
ve nasl hareket ettiini incelemek iin gerekli kuramsal ereve izilmeye
alacaktr. Kuramsal aklk adna, bu kavramn Antonio Gramscinin
hegemonya ve tarihsel blok kavramlarn Uluslararas likilere tayan
Eletirel Okul temsilcilerinin almalar temel alnarak kullanld
belirtilmelidir.
Bu anlamda, Stephen Gill and David Law uluslararas tarihsel blok
kavramn reterek dnyay anlama abasna ciddi bir katk salamlardr.
Uluslararas tarihsel blok ABD merkezli olarak, sermaye-youn, kitlesel
tketime dayanan bir birikim srecini amalamakta ve dorudan yabanc
yatrm iin uygun ortam oluturan siyasetleri tevik etmektedir. Bu bloun
ekirdeini Gill ve Lawun transatlantik siyasi topluluk diye adlandrdklar
ABD ve AB oluturmaktadr. Sadece sermayeden deil, ayn zamanda devlet
brokrasisinden, merkeze yakn siyasi partilerden, ve komnist olmayan ii
rgtlenmelerinden de yeler/eler iermektedir (Gill/Law, 1989: 478).
Benzer ekilde, Takis Fotopoulos, ulustesi elit kavramna arlk
vermeyi tercih ederek dnya dzenini ekonomik, siyasi ve ideolojik seviyelerde
aklamtr. Ekonomik seviye, pazar ekonomisinin uluslararaslatrlmas ve
bylece iktidarn bir ekonomik elitin elinde toplanmas ile tanmlanmaktadr.
Siyasi seviye, ulustesi elitin iktidar tekeline almas ile oluuyor. Ulustesi elit
okuluslu irketlerin yneticileri kadar, devlet brokrasisinin kresellemi
bireyleri ve Sivil Toplum Kuruluu (STK) alanlar, akademisyenler,
gazeteciler gibi her seviyeyi de kapsayan bir eitlilie sahip olarak
kurulmakta ve yeniden retilmektedir. deolojik seviye ise snrl egemenlik
ieren kavramlarn retimi ve yaylmas ile salanmaktadr (Fotopoulos, 2002:
73).
240
nan Rma
241
Bu kuramsal kimlik aklamasnn ardndan sadece Uluslararas Toplum

kavram ile ilgili ksa bir literatr taramasn yanstmak faydal olacaktr: Bu
kavramn savunucularndan Robert Jackson, Grotiusdan beslenen bir anlayla,
dnyay ortak kar etrafnda birlemi bir btn olarak grmek istemi ve
Birlemi Milletlerin Uluslararas Toplumun en ak temsili olduunu
savunmutur (Jackson, 1995: 60-2). Kartlarndan biri ise, bu kavramn aslnda
Tony Blairin NATOnun Kosova bombardman srasnda telaffuz ettii
uluslararas mdahale doktrini demek olduunu belirtmitir (Reynolds, 2004).
Aslnda, bu kavramn daha nceden de kullanmna rastlanmtr; rnein
Ronald Reagan, ABD Bakan iken, Lbnandaki rehine krizi esnasnda
tehditler savururken uluslararas topluma katlmdan bahsetmitir (NYT,
1985). Benzer tarihlerde, Gorbaev de Avrupa Konseyindeki o mehur
konumasnda Uluslararas Toplumun eiinde durduu derin deiimden
bahsediyordu (Gorbaev, 1989). Btn bu rneklerde kimin Uluslararas
Toplumdan ne kastettii ok da ak grnmemektedir.
Var olan tanmlar snflandrmaya alarak literatre herkes iin
rahatlatc bir katkda bulunan Barry Buzan ve Ana Gonzalez-Pelaez nmze
insanln ahlaki birlikteliinden, bu kavram kullanarak kendine meruiyet
reten Batya kadar deien bir dizi tanm sunmaktadrlar (Buzan/Palaez,
2002: 32-3). rnein, Andrew Gowers, znde Amerika ile Avrupa derken
(Gowers, 2002: 32), Kofi Annan, Uluslararas Toplumu herkes iin daha iyi bir
dnya iin ortak bir vizyon olarak tanmlyor, ve bunun ifadesinin de
uluslararas hukukta, uluslararas kurumlarda, felaketlere kar ya da bar
korumak iin yrtlen grevlerde bulunduunu iddia etmektedir (Annan,
2002, 30). Benzer ekilde, Sadako Ogata potansiyel bir g kayna olarak
ortak bir ama sunan ve ortak eylemleri merulatran sanal bir topluluk olarak
tanmlarken(Ogata, 2002:39), Arjun Appadurai toplumsal bir olgu olmaktan
ziyade, milletler arasndaki ilikilere rehber olmas gereken asal ilkeler ve itidal
olarak grmeyi tercih etmektedir (Appadurai, 2002:42). Her halkarda, tm bu
tanmlamalarda gler dengesi ile ahlak ve erdem arasndaki o bilindik eliki,
gerginlik, tercih mecburiyeti vs. sunulmaktadr.
Bu makalede kastedilen ne ahlaki bir birliktelik, ne de karlar iin
yaplan basit bir gzelleme. Uluslararas Toplumu, Ulustesi Elit tarafndan
kurulan, Uluslararas Tarihsel Blokun ekirdeini oluturduu ve bu Blokun
hegemonyasn yanstan bir birliktelik olarak alglamak nerilmektedir. Bu
makalede bu kavram bu anlamda kullanlacaktr. Hegemonyadan kastedilen
kar iin kavram uydurma gibi bir basitletirme ya da ak bir g
kullanm/bask deildir. Tam da Gramscinin kastettii anlamda sadece g
kullanm deil ayn zamanda onay da ieren bir birliktelikten
bahsedilmektedir. Uluslararas Toplumun etkinlikleri sadece g kullanm
241
242
63-1
yoluyla olmuyor, Noam Chomskynin dedii gibi ABD, mttefikleri ve

uydular (Chomsky, 2002:34) eklinde, ittifak benzeri bir birliktelik deil sz
konusu olan; birok aktr -herhangi bir nedenden dolay- belirli bir onay
sunarak katlyor. Baka bir deyile, bu makalede sradan bir gler
dengesi/mcadelesi iinde oluan bir ittifaktan ok daha geni katlml ve
kapsaml bir birliktelik kastedilmektedir. Dahas, bu kavrama dnya siyasetinde
her zaman hazr bulunan deil de, konu temelli oluan bir birliktelik olarak
yaklamak daha uygun grnmektedir. rnein, Irakta Uluslararas Toplumun
varlndan bahsetmek bile gken Bosna-Hersekte etkinliklerini incelemek
kanlmaz denilebilir.
Kendini tam da ifade edemez grnen bu aklamay Bosna-Hersek
rneinde somutlatrarak daha kabul edilebilir klmak gereklidir. Dayton Bar
Anlamas ile Bosna-Hersekin birliinin ve varlnn yasal ve fiili devamll
saland gibi, lke de bir eit uluslararas himaye rejimine braklmtr.
lkenin sahip olduu kurumlarn hemen hepsi ya bir uluslararas rgtn
yetkisine braklm, ya da iine bu rgtlerden yeler yerletirilmitir. rnein,
AGT kendi kuraca bir Seim Komisyonu ile beraber seimlerin
yaplmasndan sorumlu tutulurken Anayasa Mahkemesinde Avrupa nsan
Haklar Mahkemesinden ye bulunmaktadr, Merkez Bankas bakan IMF
(Uluslararas Para Fonu) tarafndan atanyordu vb. Btn kurumlarn zerine,
bir de Yksek Temsilcilik gibi ad hoc bir uluslararas rgt yerletirildi ki,
ortamdaki son otorite sahibi (Dayton Bar Anlamas, Blm 10, Madde 5)
olarak tanmlandndan Uluslararas Toplumun ve kurduu himaye rejiminin
somut kurumu olarak grlebilir.
Bu anlamda, Bosna-Hersekin nasl ynetildiini incelemek ve
zmlemek iin, aktr temelli analizler yetersiz kalmaktadr. Sistemin baat
aktrlerinden ABD, AB veya AB iindeki Fransa, Almanya, Britanya gibi
olaan pheliler erevesinde de dnlse, IMF, Birlemi Milletler gibi
her nedense- tam da aktr saylmayan rgtler erevesinde de dnlse, bu
lkenin nasl ynetildiini anlama abas eksik kalacaktr. Uluslararas Toplum
tam da bu gzlemlenen birliktelii karlayan kavram olarak ortaya
kmaktadr. Bu anlamda, Bosna-Hersekte bu kavram kullanmak, sadece
kuramsal durutan, yaama ve dnyaya baktan kaynaklanan bir tercih deil,
ayn zamanda da bir zorunluluk olarak grlebilir. Bunun dnya politikas
seviyesine yaylabilecek bir genelleme iddias deil, sadece bu rnek zeline ait
bir tespit olduu belirtilmelidir.
Nihayet, Uluslararas Toplum Bosna-Hersek rneinde gayet somut bir
kurumsal yapya sahip: Bar Uygulama Konseyi (BUK) ve Yksek Temsilcilik
Ofisi (YTO). Resmi tanmyla BUK, Bosna-Hersekte sava bitiren Dayton
Bar Anlamasnn imzalanmasndan sonra, 8-9 Aralk 1995te Londrada
242
nan Rma
243
toplanan Bar Uygulama Konferansnda bu Anlamaya uluslararas destek

oluturmak amacyla kurulmutur. 55 lkeden ve eitli uluslararas rgtlerden
olumaktadr. Bu lkeler ve rgtler, bar gcne asker vermekten gndelik
ilerle ilgilenmeye kadar uzanan bir yelpazede katkda bulunmaktadrlar. Ayn
konferansta ayrca, BUKun yrtme aya olarak, Yksek Temsilcinin
bakanlnda alacak bir Ynlendirme Kurulu oluturulmutur. Bu kurulun
yeleri Kanada, Fransa, Almanya, talya, Japonya, Rusya, Britanya, ABD, AB
Bakanl, Avrupa Komisyonu, ve Trkiye tarafndan temsil edilen slam
Konferans rgtdr. Ynlendirme Kurulu Yksek Temsilciye siyasi
rehberlik salamaktadr. Yksek Temsilci, Ynlendirme Kurulu ye
devletlerinin
bykelileri
ile
Saraybosnada
haftalk
toplantlar
dzenlemektedir. Yksek Temsilcilik, biraz nce deinildii gibi, BosnaHerseke zg bir uluslararas rgttr. Resmi tanma gre grevi BosnaHersek halkyla ve Uluslararas Toplumla beraber bu lkenin Avrupa
Btnlemesi yolunda barl ve varln srdrebilir bir devlet olmas iin
almaktr (www.ohr.int).
2. Dayton Anlamas ve Bosna-Herseke Reva

Grlen Ucube Devlet Yaps
Dayton Anlamas imzalanmasnn ardndan pek ok tartmaya zemin
oluturmutur. Bu tartmalara gemeden nce bu Anlamann yirminci
yzyln en kanl savalarndan birini sona erdirmi olduu vurgulanmaldr.
Dayton Anlamasna yneltilen eletiriler iki farkl bak asndan
kaynaklanmaktadr. Bir yandan, Bosna-Hersekin asla egemen bir devlet olarak
var olamayacan savunanlar, Dayton Anlamasnn da yrmeyeceini ve
paylamn eninde sonunda kanlmaz olduunu iddia ettiler (Garfinkle, 1996:
56; Hayden, 1999). Dier yandan ise, Bosna-Hersekin bir ve btn olarak
yaayabileceini dnenler Anlamann bunu salamak iin yetersiz
olduunu ifade ettiler (Woodward, 1997:7). Bu iki ayr grn bugne kadar
ayn younlukla savunulageldiini ve Uluslararas Toplumun rolnn de bu
erevede gelitiini vurgulamakta fayda var. Bunlara ek olarak, Dayton
Anlamasnn Souk Sava sonras dnemde yaygnlaan mdahaleci anlayn
ve Uluslararas Toplumun uluslararas rgtler aracl ile devlet kurulmas
srecine etkisinin bir rnei olduu da bir eletiri olarak belirtildi, bu
saptamaya gre bu etki Dayton Anlamasnda mzakere edilemez bir biimde
yerletirilmitir (Chandler, 2000: 34).
Genel olarak, eletirilen ana nokta, Bonaka/Hrvata/Srpa
Republika Srpska (RS) diye adlandrlan Bosna Srp Cumhuriyeti olmutur.
Bu devlet-alt birim (ngilizce sylenii ile entity) etnik temizliin
243
244
63-1
merulatrlmas olarak alglanmtr. RS topraklarnn Srp olmayan

nfusunun (Bonaklarn, Hrvatlarn vs.) sava srasnda g kullanm yoluyla
temizlendii gz nne alndnda bu eletiri hi de yersiz deildir. stelik
bu alt birim savan hemen banda ilan edilen Bosna Srp Cumhuriyetinin
devam olarak da alglanabilir. Bu durumda, lkede sava balatan, yani
saldrgan taraf olarak tanmlanabilir; Saraybosnadaki merkezi hkmete kar
gelerek (ki bu hkmetin iinde Srplar da vardr) silah kullanm yoluyla siyasi
amalara ulamaya teebbs etmitir. Dolaysyla, aslnda RSin Dayton
Anlamas ile oluturulan devlet yaps iinde tannmas, g kullanm yoluyla
siyasi amalara ulalmasnn merulatrlmas anlamna gelmektedir. Sonu
olarak, RS Dayton Anlamas ile yasallam ve ilev kazanmtr.
Uluslararas Toplumun sava srasndaki rol bu almann snrlar
dndadr, ancak ksaca vurgulanmas gereken sava srasnda yaanan birok
olay sonrasnda Uluslararas Toplumun inandrcln ve gvenilirliini
yksek lde yitirmesidir (Woodward, 1995: s.51). Bar planlar da bu
erevede deerlendirilebilir, btn bar planlar lkeyi etnik temellerde
bldkleri iin eletirilmitir. Bu alma sadece sava bitiren Dayton
Anlamasn inceleyecektir, ve bu balamda belirtilmelidir ki bu anlama da
lkeyi etnik temelli bld iin eletirilmitir.
Bu aamada, Dayton Anlamasnn bizatihi kendisi zerine eilerek
sorunlu noktalar ortaya karmak uygun grnmektedir. Daha sonra
Anlamann uygulanmasna ksaca deilinecektir ve Uluslararas Toplumun
kurumsal mimarisindeki asal rol nedeniyle Yksek Temsilcilik Ofisi
derinlemesine incelenecektir. Dayton Anlamas, devlet tipinin ne olduu
belirtilmeyen Bosna-Hersek iinde bir cumhuriyet bir de federasyon
yaratmtr. Daha dorusu, nceden yaratlm bu alt birimlerin herkes
tarafndan kabul edilerek merulatrlmasn salamtr. Bu konfigrasyonda
Bosnal Srplar sava esnasnda g kullanm ve etnik temizlikle elde etmi
olduklar, Republika Srpska (RS) ad altnda Bosna Srp Cumhuriyetine
kavutular. lkenin kalan ksmnda da Bonak-Hrvat Federasyonu ad altnda
sava srasnda (kerhen) oluan alt birim ilerlik kazand. RS gayet merkezi bir
ynetime sahipken Federasyon 10 adet kantondan olumaktadr. Her iki birim
de ayr parlamentolara sahip olduu gibi, bu kantonlar da kendi meclislerine
sahiptir. lkenin her kurumunda kurucu ulus olarak tanmlanan Bonak, Srp
ve Hrvatlarn temsiline zen gsterilmektedir. Bylece, rnein
Cumhurbakanl l bir yapya sahiptir ve her toplumun temsilcisi ayr
seiliyor, rnein Srp ye RS topraklarndan seilmektedir.
Bu etnik temelli yap elbette ok ciddi eletiriler dourmutur. Bu
yapnn ortak devlet kurumlar ve etnik olmayan kimlikler konusunda
zayflna iaret edilmitir (Woodward, 1997: 608). Bu Anlama ile ABDnin
244
nan Rma
245
ngiliz ve Franszlarn lkeyi blme siyasetlerine teslim olduu ve askeri g

kullanm ile asi Srp glerini durdurmak yerine mzakere masasnda
temsillerini salad gibi, bir de kendi devletiklerini vererek onlar
dllendirdii iddia edilmitir (Harris, 1996) 1. Hatta bu Anlamann d gler
iin k stratejisini de ieren bir paralanma anlamas olduu dahi telaffuz
edilmitir (Kumar, 1997: 34).
Bu etnik temelli ve ilevsizlie davetiye karan yap elbette epey sorun
kartt. Bu erevede ilk olarak, lkenin yasal sreklilii sorun olarak ortaya
kt . Dayton Anlamas ile (yeniden?) kurulan Bosna-Hersek devletinin ne
derece sava ncesindeki Bosna-Hersek Cumhuriyeti olduu sorguland. Bu
erevede, anayasal anlamda bir sreklilik iddia etmenin gl ne srld
(Pech, 2000: 423). Buna ek olarak, sava ncesi ve sonras kurumlar arasnda
ciddi bir devamllk olmamas da bir sorun olarak saptanmtr (Bieber, 2002:
208).
kinci olarak, devlet tr de tartma noktas olarak ortaya kmtr. CIA
Dnya Almana Bosna-Herseki olumakta olan federal demokratik
cumhuriyet (emerging federal democratic republic) olarak tanmlamak
istemi ancak bununla herkes hemfikir grnmyor. rnein, Bosna-Hersekin
kat zerinde tek bir birimmi gibi grnse de aka iki birim olduu iddia
edildi (The Economist, 1995: 13). Bu anlamda, aslnda Dayton Anlamas ile
gelen anayasann ayr devlet tr ve bar koruma anlayn kombine
etmeye alt ne srlmtr: Birincisi, Uluslararas Toplumun askerisiyasi dengeyi deitirme konusunda olduka isteksiz olmas nedeniyle savan
sahadaki sonucu olduu gibi kabul edildi. kincisi, Bonak, Srp ve Hrvatlarn
eitlii -uluslu bir devlet yaps ierisinde saland. ncs, Bosnallk,
yani etnik kkenden bamsz yurttalk, ve mltecilerin dn gibi sivik
zelliklere epey kstl atfta bulunuldu. Bunlarn sonucunda da Dayton ile gelen
kurumsal yapya consociational bir dzenleme ve asimetrik bir okuluslu
federasyon denilebilir (Bieber, 2002: 207).
Ancak bu i rahatlatc terimlerle sorun zlm olmamaktadr. BosnaHersek federal bir devlet saylamyor nk federal devletlerde merkezi
otoritenin alt birimler arasndaki uyumazlklar zmeye yetkisi vardr.
Blnm bir devlet de saylamaz, nk lkenin yasal varl salanm
addediliyor; hukuksal dzenlerin farkllna ramen, devletin birlii -bir
ekilde- korunuyor. Eninde sonunda, Bosna-Hersekin hukuksal yaps olduka
zayf denilebilir nk devlet kurumlar dzeyinde ciddi mulaklklar gze
1 Yazarn sava srasnda Amerikan siyasetini protesto etmek iin istifa eden eski bir
Amerikan diplomat olduu not edilmelidir.
245
246
63-1
arpmaktadr (Hamdouni, 1998: 63). Nihayet, alt birimlerin merkezi devletten

daha gl olduu bir lkedir szkonusu olan. Baka deyile, merkezi otorite
iler bir otorite kurabilecek kadar merkezi olmamakla birlikte yok
saylamayacak kadar da belirgin grnmektedir.
nc olarak, alt birimlerin statleri ciddi bir sorun tekil etmektedir.
Bir lke, alt birimleri egemenliin zelliklerine sahipken nasl birliini
koruyabilir sorusu (Hamdouni, 1998:63) olduka hakl grnyor. Ancak, alt
birimlerin kendi anayasal yetkilerini artramayaca, Dayton Anlamas
erevesinde self-determinasyon olmad da iddia ediliyor (Maziu, 2001:207).
Her durumda, Bosna-Hersekteki sava bir i sava olarak dnlm ve buna
gre bir devlet yaps oluturulmutur. Bu yapda hukuken meru g kullanma
yetkisi de Yksek Temsilcilik makamna terk edilmitir (Sekulic, 2003:33).
Oysa, birok insan tarafndan da ifade edildii gibi, bu sava i sava saymak
olduka g (Bonsor, 2004:129-30) 2. Dayton Anlamasnn bile Bosnal Srp
veya Hrvat temsilciler tarafndan deil, Hrvatistan ve bakiye Yugoslavya
cumhurbakanlar tarafndan imzaland unutulmamaldr. Sonuta, Dayton
Anlamas ile bir eit blnme (topraksal olmasa bile en azndan siyasi kontrol
dzleminde) bar karlnda takas edilmi oldu (Bonsor, 2004: 129).
Cumhurbakanlnn yaps da ok ciddi bir sorun olarak belirmitir
nk seimler altbirimlerde yapld iin etnik temelli bir temsil yaps ortaya
kmaktadr. Cumhurbakanlnn Srp yesi RS topraklarndan, Bonak ve
Hrvat yesi de Federasyon topraklarndan seilmektedir. Bylece, Federasyon
topraklarnda yaayan Srplar ile RS topraklarnda (her naslsa yaamay
baaran) Bonaklar ve Hrvatlar aslnda Cumhurbakanl kurumunda temsil
edilememektedir. Buna ek olarak, kendini bir etnik kafese hapsetmek
istemeyenler, bu grup dnda kalan etnik gruplar, kark evlilik ocuklar,
tanm itibariyle, temsil edilememektedir. Bu sadece ahlaki deil, pratik anlamda
da gz ard edilebilir bir sorun deil: eitli tahminlere gre yaklak 1,6 milyon
insana, yani toplam nfusun te birine sknt douruyor. Dolaysyla, aslnda
yurttalarn eitlii lkenin tm topraklarnda salanm deildir (Maziu,
2001:200). Bu anlamda, lkenin anayasas yurttalar iin deil, kurucu uluslar
iin oluturulmutur 3. Doal olarak, Uluslararas Toplumun desteiyle yaplan
bir anlama ile kamu grevlilerinin seiminde etnik ayrmclk yaplmas, bunu
tm dnyay sarabilecek bir vebaya benzetmeye kadar varan sert eletirilere
yol at (Rhodes, 1996).
2 Mlakat yapm olduum baz uluslararas memurlar da bu gr dorulamaktadr.
3 Mlakat, Jasna Dzumhur, BM nsan Haklar Yksek Komiserlii, Saraybosna, 13
Mart 2006.
246
nan Rma
247
Drdnc olarak, aka ilk sorunun bir sonucu olarak, BosnaHersekin paralanma ihtimali bu anlama ile fiilen yok edilmi saylamaz.
Anlama esasen lkenin birliini korumay amalasa bile getirdii etnik temelli
yap ile bunu salamas kukulu grnmektedir. Anlamay dzenleyenler, ilgili
etnik gruplarn aklanm karlarn koruma yolu ile, yani bu etnik temelli
devlet dizayn ile, lkenin ok etnili birliinin korunacan dnm
olmallar; nitekim o dnemin Amerikan Dileri Bakan Warren Christopher
anlamann her tarafn asli karlarna hizmet etmek zere zenle dizayn
edildiini ifade etmiti (Christopher, 1996: 567). Akas, uygulama
srecinde de grld zere, Bosnal Srp ve Bosnal Hrvatlarn asli
karlarn nasl tanmlad her zaman ok belirgin olmad ve belirgin olduu
zamanlarda da bunun Bosna-Hersek devletinin glenmemesi ynnde olduu
gayet akt.
Aslnda, Bosna-Hersekin blnmesini en gereki zm olarak
nerenlerin de inandrc olduu sylenemez. Birincisi, orta Bosnada yaayan
Hrvatlarn byle bir paralanmada yer deitirmek zorunda kalacaklar
aikardr. Bylece, blnme ile yeni bir etnik temizlik dalgasna davetiye
karlacaktr (The Economist, 1997:49). kincisi, yeni toprak paylamlarn
gndeme getirecei iin blnme yeni bir atma riskini ok
kuvvetlendirecektir (Woodward, 1998; The Economist, 1996:38). Dorusu,
Bonaklar nfuslarna oranla az bir toprak parasna skm durumdadrlar;
bunu kabul etmelerinin nedeni lkenin birlii ve yerlerinden edilen insanlarn
geri dnecei (yani etnik temizliin geri evrilecei) umududur. ncs,
olas bir blnme sonucunda RSin de blneceini, dou Bosnann Srbistana
katlrken bat RSin darda kalaca da iddia edilmektedir (Kumar, 1997). Bu
da Srplarn vazgeilmez ehri ve RSin bakenti Banja Lukann darda
kalaca anlamna geliyor ki Srplarn bunu kabul edilemez bulacaklar gayet
aktr. Son olarak, blnme bir eit
mslman devletik ortaya
karacandan birok Avrupal tarafndan ho karlanmayacaktr (Vitzhum,
2004:1251).
Beinci sorun, biraz nce de bahsettiimiz Uluslararas Toplumun rol
ile ilgilidir. Bu roln uluslararas rgtlerin meruluunu artrmak ve BM,
NATO ve AGT gibi rgtlerde vcut bulan uluslararas ibirliinin
gelitirilmesi ile dorudan ilgili olduu iddia edilmitir (Chandler, 2000:181).
Bu, zellikle bar gcnn sresinin uzatlmas ve kurumsal yaplanmas ile
Yksek Temsilciliin grev tanm ve reformu tartmalarnda olduka net
ortaya kmtr 4. Bar Gc, hem yaps hem sresi konularnda srekli ABD
4 Yksek Temsilcilik ile ilgili tartmalara ileride deinilecektir.
247
248
63-1
ile Avrupal devletler arasndaki mutat Avrupa gvenlii grmelerine baml

kalmtr. NATO ve ABD arl ile balayan Bar Gc, ABnin kendini
askeri alanda da ispat olarak gsterilen EUFOR ile devam etmektedir.
Altncs, Dayton Anlamas ile gelen devlet yapsnda bariz ve alamaz
grnen bir verimlilik sorunsalnn varldr. Bir anayasa hukukusunun
deyimi ile, yaama olasl olmayan bir idari canavar yaratlmtr bu Anlama
ile (Gelard, 1995:863). Baz Bosnal entelekteller etnik blnmenin tam
anlam ile korunduunu; merkezi devletin gmrk gelirleri elde etmek ve ordu
sahibi olmak gibi asgari yetkilere bile sahip olmad ilevsiz bir devlet yaratldn dile getirmektedirler 5. Bu noktada, merkeziyetiliin nasl ilevsellii
artrdn grebilmek iin merkeziyeti RSin ademimerkeziyetiliin ahikas
Federasyondan daha iyi iledii not dlmelidir 6. Bu anlamda,
ademimerkeziyetilik, blgecilik konularnda pek hevesli olan AB yetkilileri
bile Bosna-Herseki gln derecede desantralize bulmaktadrlar 7.
Btn bu sorunlarn sonucunda, en temelinde de etnik temelli ilevsiz
devlet yaps nedeniyle, Bosna-Hersekin gerek bir devletten ziyade
Uluslararas Toplumun sembolik bir kurgusu olduu iddia edilmitir (Pech,
2000:427). Dahas, devlet bakanlar tarafndan onaylanan ve yurttalarn
onayna sunulmayan bir anayasann kabul edilebilir olmayaca ima edilmitir
(Chossoudovsky, 1997:380). Btn bunlarn sonucunda, demokratik
grntnn ardnda Yksek Temsilcilik zerinden bir ABD-AB ortakl
tarafndan ynetilen, btn kamu iletmeleri de dahil olmak zere ekonomisi
IMF ile EBRD arasnda bir iblm ile idare edilen bu lkenin aka bir
smrge dzeyine drld savunulmutur (Chossoudovsky, 1997:376). Bu
lde sert olmasa da, lkenin tanmlanmam bir himaye rejimi altnda
bulunduu da belirtilmitir (Maziu, 2001:195). Dorusu, birok gzlemci ve
akademisyen gibi uluslararas rgt memurlar da byle bir himaye rejimini
dorulamaktalar, hatta en st dzey az saylabilecek, ortamdaki son otorite
olan Yksek Temsilci de aka ifade etmektedir (Schwarz-Schilling, 2006).
Sonuta, Dayton Anlamas ile Bosna-Hersekte etnik temellerde, karmak ve
ilevsiz bir idari yapya sahip, bir eit uluslararas himaye altnda bir devlet
kurulduu rahatlkla saptanabilir.
5 Mlakat, Senad Peanin, Haftalk Dani dergisi editr, 24 Mart 2006.

6 Mlakat, Avrupa Komisyonu Delegasyonunda bir grevli, Saraybosna, 12 Mart
2006.
7 Mlakat, Avrupa Komisyonu Delegasyonunda bir Daire Bakan, Saraybosna, 11
Mays 2006.
248
nan Rma
3. Uluslararas
Temsilcilik
Toplumun
Simgesi:
249
Yksek
3.1. Genel Bir Deerlendirme

Bu blmde, Uluslararas Toplumun zmlenmesi Yksek Temsilcilik
Ofisi (YTO) zerine odaklanarak yaplacaktr. YTOnun kurumsal evrimi ve
etkinlikleri Uluslararas Toplumun en ak gstergesidir. rnein, eletirel bir
bak as, bu kurumun yetkisinin mulaklnn Uluslararas Topluma batan
beri kukuyla yaklalmasna yol atn iddia etmektedir (Lovrenovic, 2001).
ncelikle, Uluslararas Toplumun evrimini ksaca gzden geirmek
anlamldr. Bu analizi yapabilmek iin aklanan amalara, nceliklere ve
uygulanan ynteme bakmak makul bir yol gibi grnmektedir. Bu anlamda, en
nemli rehber elbette Bar Uygulama Konseyinin (BUK) belgeleri olacaktr.
Bu belgelerin ilkinde, 8 Aralk 1995 tarihinde Londrada toplanan BUKun
aklad amalara baklrsa, demokrasi ve hukuk devleti, insan haklarnn
korunmas ve mltecilerin geri dnnn salanmas, dnyaya ak bir serbest
pazar ekonomisinin kurulmas, ve ekonomik yeniden inann yaplmas gibi
genel ilkelerden bahsediliyor 8. Bu alma erevesinde, Bosna-Hersekteki
ofisinde 2006 baharnda grlen AGT yetkilileri de benzer amalar
tekrarlyorlard. Bu balamda, 1995ten 2006ya kadar ana amalarda bir
deiiklik olmad gzlemlenebilir.
Amalar bu kadar geni tanmlamak elbette bir ncelik sorunsaln
gndeme getirmitir. Eletirel dnenler byle bir ncelik meselesi
olamayacan, nk BUKtaki gr farkllklarnn da gsterdii gibi,
Uluslararas Toplumun yekpare olmadn iddia etmektedirler 9. Buna karn,
gene eletirel baz grler, nceliklerin sava durdurmak, Bat Avrupadaki
mltecileri geri dndrerek bu ykten kurtulmak, ve askeri anlamda barl bir
ortam yaratmakla snrl olduunu belirtmektedirler 10. Aslnda, lkenin ve
dolaysyla blgenin istikrar ve gvenliini salamann ncelik olduu
konusunda herkesin hemfikir olduunu sylemek mmkndr. En yaygn ve
kkten eletiri, Uluslararas Toplumun asla milliyetilii gerekten ortadan
kaldrmaya almamas olarak telaffuz edilmektedir. Bu anlamda, sava
durdurmann yeterli olmad, sava ortaya karan etken ve aktrlerin de
8 Conclusions Of The Peace Implementation Conference Held At Lancaster House
London, December 08, 1995, http://www.ohr.int/pic/archive.asp?sa=on
9 Mlakat, Eref Kenan, akademisyen, Siyaset Bilimi Fakltesi, Saraybosna niversitesi, 23 Mart 2006.
249
250
63-1
ortadan kaldrlmas gerektii iddia edilmektedir. rnein, Srp milliyeti

partisi SDSin kapatlmas gerektii sylenmektedir 11.
ncelik belirlemedeki eksiklik, yntem olarak da olabildiince ok i
yap, sorunlar z ve abucak terket eklinde zetlenen bir anlaya yol
amtr 12. Aslnda bunun temel sebebinin, o dnemin Amerikan Bakan Bill
Clintonun Kongreye bir yl kalnacan szn vermesi olduu
sylenebilir 13; bir yl iinde iler tamamlanacak, seimlerle yerel (ve tercihen
milliyeti olmayan) glere yetkiler devredilecek, ve Uluslararas Toplum, en
azndan ABD, ekilecekti. Bu fantezi elbette hazin bir baarszlkla sonuland,
bir yl dolduunda hemen hemen hibir sorun zlm deildi, ve alelacele
dzenlenen seimleri de savan taraflar olarak dnlen milliyeti parti
kazand. O kadar ki, birok insan aslnda seim deil nfus saym saylr
yorumunda bulundular nk bu partilerin ald oylar neredeyse o kurucu
ulusun says kadard.
Bu baarszln ve ncelik belirleyememe sorununun ardndan
uluslararas ynetimin geliimi kervan yolda dzlr benzeri bir manta
brnmtr. lk baarszlklara ve seimlerden sonra lke ngrld gibi
terk edilememesine ramen, Kasm 1996daki Bar Uygulama Konseyi ayn
geni apl amalar tekrarlad. Uluslararas Toplumun yntemi ile ilgili en
erken dnm noktas 1997 Bonn Zirvesi ile gelmitir. Bu zirvede Yksek
Temsilcinin yetkisi yasa oluturmak ve seimle gelmi olanlar da dahil olmak
zere tm kamu grevlilerini grevden alabilmek dzeyine kadar artrlmtr 14.
Bu dorudan mdahalecilik, nev-i ahsna mnhasr insanlar arasnda mmtaz
bir yeri olan Lord Paddy Ashdownun Yksel Temsilci olduu 2002-2005
yllar arasnda doruuna ulamtr. Sonuta, Uluslararas Toplum byk
hedefler ve isteksiz mdahaleciliin garip kombinasyonu ile balad
yolculuunda daha ak hedefler ve dorudan mdahalecilie doru evrilmitir.
Bu ak hedefler balamnda Uluslararas Toplumun baarsnn
snrlarn ve meruiyet sorunsaln gstermesi asndan nemli iki rnek olan
mltecilerin ve yerlerinden edilmi insanlarn geri dn ile sava sulularnn
yarglanmas konularna ksaca deinmek anlaml grnmektedir. Mltecilerin
ve lke iinde yer deitirmek zorunda kalan insanlarn geri dn sava
ncesi (etnik oulluun topraksal dzlemde de korunduu) Bosna-Herseki
11 Mlakat, Muris Buli, Tuzla merkezli Sivil nisiyatif isimli STKnn yneticisi, 13
Haziran 2006.
12 Mlakat, YTOda alan bir uluslararas memur, 14 Mart 2006.
13 eitli uluslararas rgt memurlar ve diplomatlar tarafndan dorulanmtr.
14 PIC Bonn Conclusions, 10 December 1997, www.ohr.int
250
nan Rma
251
yeniden kurmak ve sava srasnda yaanan etnik temizliin izlerini silmek

asndan olduka nemlidir. Sava sulularnn yarglanmas ise toplumlar
arasndaki gvensizlik duygusunun ve sava zamanndan kalan kt anlarn
etkisinin azaltlmas asndan nemlidir. Hem mltecilerin geri dn, hem de
sava sulularnn yarglanmas sava srasnda yok olan adaletin yeniden
canlandrlmas asndan Bosna-Hersekin yeniden kurulmasnda asli bir nem
tamaktadr.
Geri dn sorunu ile ilgili olarak, byk bir baarszlktan rahatlkla
bahsedilebilir. Uluslararas Toplum geri dn sosyal balamndan (istihdam,
sosyal sigorta, eitim) kartp sadece mlkiyet hakkna indirgemi ve bu
zihniyeti istatistiklere de yanstmtr. Dolaysyla geri dnd diye kaydedilen
insanlarn nemli bir blm (nfus saym srarla yaplmad iin tam rakam
ne yazk ki bilinememektedir) aslnda sadece mlkiyeti ele geiren ardndan da
sat veya takas yoluyla elden karanlardr. Durumun bu kadar net bir
baarszlk olduu ilgili uluslararas rgt tarafndan da kabul edilmektedir 15.
Daha akas, dnenler ne konutlarn onarabildii, ne de normal bir yaam
kurmak iin gerekli olan istihdam, sosyal gvenlik, eitim gibi haklarn
iletemedikleri iin dnmemeyi tercih etmektedirler. Bunun sonucunda, sava
ncesinde nfusunun neredeyse yarsndan fazlas Srp olmayan Republika
Srpska topraklar bugn eitli tahminlere gre %90 orannda Srp bir nfusa
sahiptir. Bu nedenle, etnik temizliin son aamasnn da gerekletii ve
kesinletii sylenebilir (Ahmetasevi, 2006).
Sava sulularnn adalete teslim edilmesi konusunda Uluslararas
Toplumun gerektii kadar aba gsterdiini sylemek olduka zordur. Bu
konuyla ilgili olarak, zellikle Srplar ve Hrvatlar arasnda sava sulularnn
sava kahraman olarak grlmesi kukusuz nemli bir engel olmutur ancak
Uluslararas Toplumun bu sorunu olduundan nemli grd/gsterdii de
sylenebilir. Bu durumdan hareketle, sava sulularnn yakalanmas iin askeri
operasyonlar yapmann greceli de olsa var olan istikrar bozaca iddias sava
sulularnn yakalanmasn engellemi, baz yorumlara gre istikrar adalete
tercih edilmitir (The Economist, 1996, s.16). Uluslararas likiler literatrnde
kanlmazm gibi sunulan istikrar-adalet ikilii bylece yeniden retilmitir.
Bu ikilik zerine genel bir tartma bu makalenin kapsam ve amac tesindedir,
ancak Bosna-Hersek rneinde vurgulamak gerekir ki bahsedilen istikrar sava
sulularnn yarglanmas ve mltecilerin geri dn gibi adalete ynelik
politikalar uygulanmadan oluamaz. Bu iki kavramn arasnda tercih yaplmas
15 Update on Conditions for Return to Bosnia and Herzegovina, January 2005,
www.unhcr.ba
251
252
63-1
gerekiyormu gibi yorumlamak yanltr. Halihazrda istikrar diye adlandrlan

bar gc askerleri nezaretinde srdrlen bir sava yokluu durumudur;
silahl g kullanm olasln dren bir siyasi ortamn ve devlet yapsnn
varlndan sz etmek olduka zordur. Sava sulular yarglanmadan da bu
ortamn olumasndan bahsetmek inandrc grnmemektedir.
Sava sulularnn, zellikle de en mehur iki sava sulusu Radovan
Karadi ile Ratko Mladiin halen yakalanamamas Uluslararas Toplumun
inandrcln nemli lde azaltmtr. Uluslararas Toplumun, sava
zamannda etkili olan milliyeti yaplarn ortadan kalkmas gerekliinden
bahsederken sava sulular konusunda beklenen kararll gsterememesi
dier abalarnn da gvenilirliini azaltmaktadr. Buna en gzel rnek, BosnaHersekte youn bir uluslararas roln hala devamn savunan Uluslararas Kriz
Grubunun (International Crisis Group) askeri anlamda acil durumun bitmi
saylamayaca iddiasn sava sulularnn yakalanmamasna dayandrmasdr
(Knaus/White, 2004).
Bu ve benzeri birok baarszla, uluslararas rgt ve memurlarn
donanmszl, savrukluu, beceriksizlii ve/veya etkisiz kal da eklenince
Dayton Anlamasnn uygulanmasnda ciddi sorunlar ortaya kmtr.
ncelikli sorun, uluslararas rgtlerin uygulamalarnda uyum ve egdmn
salanamamasdr. Yksek Temsilci makam aslen bu grevle sorumlu
tutulmasna ramen verimsizlik, mkerrer eylemler ve (uluslararas) rgtler
arasndaki rekabet engellenememitir(ICG Raporu, 2001:20). Btn bunlar
aslnda Yksek Temsilcilik Ofisinin incelenmesi ile daha da akla
kavuacaktr.
3.2. Yksek Temsilcilik Ofisi
Dayton Anlamasnn ilgili maddesinde, YTOyu ortamda son otorite
olarak telaffuz edilirken bu otoritenin nasl uygulanacan aka belirtmeye
tenezzl edilmemiti. Bonn Zirvesi ile bu uygulama da somutlat, ardndan,
giderek artan bir mdahalecilik kendini gsterdi. Aslnda, sorunun z,
Dominik Zaumun Egemenlik Paradoksu diye adlandrd durumdur:
Uluslararas ynetim Bosna-Hersekin egemenliini tam olarak salayabilmek
iin bu lkenin egemenliinin nemli bir blmn elinde tutmaktadr (Zaum,
2003:104). Baka baz akademisyenler de Uluslararas Toplumun BosnaHersekin egemenliini kurmak isterken onu zedelemek gibi bir yntem
izlediini saptadlar (Solioz, 2003:149). YTO bu egemenlik paradoksunun tam
merkezinde yer almaktadr.
YTOnun kurumsal evrimi ve etrafnda dnen tartmalar aslnda bir
anlamda da Uluslararas Toplum tartmasn simgelemektedir. rnein,
252
nan Rma
253
YTOnun bataki gszlnn ABDnin tercihi olduu iddia edilmektedir:

ABDnin, Dayton Anlamasnn hibir taraf tam memnun etmediini
dnerek, gl bir roln NATO mdahalesi gerektirebilecei endiesi ile
bata daha etkisiz bir kurumu tercih etmi olduu iddia edilmektedir (Caplan,
2004:55). Dahas, Bar Uygulama Konseyinin arlnn zaman ierisinde
Bosna-Hersekin uluslararas gndemden de dmesiyle- azald da hesaba
katlmaldr 16. Dolaysyla, Yksek Temsilcinin yetki art aslnda
Uluslararas Toplum iindeki iblmnn kurumsal ekillenmeye yansmas
ile ilgilidir, ileride deinilecei gibi, bu olgu bu kurumun reformu
tartmalarnda da gzlemlenebilir.
Yksek Temsilcinin bu yeni rol, elbette geni ve yer yer sert
tartmalara neden olmutur, hele de Lord Paddy Ashdown dneminde.
ncelikle saptanmas gereken, Yksek Temsilciliin kurucu uluslar arasnda
g blmne dayanmamas ve en etkili kurum olarak ortaya kmasdr.
Dolaysyla, zaten zayf olan devlet kurumlar, uluslararas mdahalenin
glenmesi ile daha da zayflamtr (Bieber, 2002:213). Bu yeniden
tanmlanmann dahi hala aksak kald not edilmelidir: YTO polis veya ordu
benzeri herhangi bir kolluk gc sahibi deildir (Pech, 2000:433). Baz
durumlarda ibirlii yaplsa da (rnein Hrvat milliyeti partisi HDZnin
yasad ekonomik kaynaklarna ynelik operasyon), NATO/SFOR veya
EUFOR ile dorudan ilikisi sz konusu deildir. Bu rneklerde de alt
izilmesi gereken, bu snrl askeri mdahalelerin YTOnun dorudan
talebindense Uluslararas Toplum iinde bir uzlamadan kaynaklanmasdr.
Bu erevede, YTOnun meruiyeti ciddi bir tartma konusu olmutur.
Aslnda, bu meruiyet bir miktar BUK tarafndan salanmaktadr, her ne kadar
BUKun da hukuki stats mulak olsa da, nihayet BM Gvenlik Konseyinin
1031 sayl karar ile meruiyet kazanmtr (Pech, 2000:433). Dolaysyla,
Yksek Temsilci BUKun altndadr, ona hesap vermektedir ve BM Genel
Sekreterine rapor vermekle ykmldr. Ancak, YTOnun kararlarn ne
BUKun ne de BMnin denetledii iddia edilmektedir (Caplan, 2004:61).
YTOnun bu sorunlu yaps uluslararas memurlar tarafndan bile
eletirilmektedir. rnein st dzey bir nsan Haklar yetkilisi YTOnun yeni
bakanlklar yaratmaya kadar giden bir yrtme gc olduunu saptayarak
bunlarn yerel glerin katlm olmadan yapldnn altn izmektedir. Yksek
Temsilcinin seilmi bir grevli olmad, karar alma srelerinde effaflk
253
254
63-1
olmad, kimin tarafndan denetlendii belli olmad halde lke siyasetine

dorudan mdahale ettii belirtilmektedir 17.
En tartmal Yksek Temsilci Ashdown bu eletirileri dorudan
reddederek yetkisinin Bosna-Hersekin kendisi de dahil olmak zere Dayton
Anlamasnn yrtlmesinden sorumlu elli lkenin yer ald BUKtan
geldiini belirtmitir. Kararlarnn uluslararas denetime olduu kadar lkenin
Anayasa Mahkemesinin denetimine de, hatta Bosna-Hersek Avrupa Konseyi
yesi olduuna gre, Avrupa nsan Haklar Mahkemesi denetimine de ak
olduunu savunmutur (Ashdown, 2003). Ak olmayan, btn bu denetimlerin
nasl alt olarak kald, zira hibir Yksek Temsilci karar bu denetimlere
maruz kalmad. Hatta, zaten lkenin Anayasa Mahkemesinin byle bir yetkisi
olmad da iddia edilmitir (Pech, 2000:433).
stelik, meruiyet sorunsal daha ziyade Bosna-Hersek halknn etkisi ve
denetimi balamndayd. Bu etki ve denetimin snrl kaldn bile sylemek
olanakl deil, nk asla var olmamtr. Tam tersine, Yksek Temsilcinin
anayasal dzenin zerinde hareket etme alkanl olduka tehlikeli seviyelere
varmtr (Caplan, 2004:59-61). Bir Anayasa Mahkemesi hakimi, mahkemenin
var olan anayasa ile altn, ancak bunun Yksek Temsilcinin dayatt
kanunlar nedeniyle daha ziyade evrimci ve esnek bir anlayla yapldn
aklad. Bu kanunlarn nihayetinde parlamento tarafndan kabul edildii iin de
meru olduunu ekledi 18.
Meruiyet ve denetim sorunlar bir yana, YTO mdahaleciliinin
etkinlii/baars da nemli bir tartma konusudur. Bir yandan, seilmi de olsa
grevlileri yerinden alma yetkisinin milliyeti partilerin lmllamasna yol
at iddia edilirken (Manning, 2004:60), te yandan bu mdahaleciliin
Bosna-Hersekte siyaseti ldrd de saptanmtr (ESI Raporu, 2001:7). Bu
adan elbette Bosnallarn grleri belirleyici olarak dnlebilir.
Bu tartmal mdahalecilie ramen Bosnallarn grleri bir eitlilik
arz ediyor. Eletirel bir yabanc akademisyen gr Bonn kararlar alnrken
yerel taraflara danlmadn iddia etmektedir (Caplan, 2004:61). Bu gr
baz temellere dayanmakla beraber, bu mdahalecilik iin yerel talepler olduu
gzlemlenebilir, daha akas, bu uluslararas mdahalecilik btnyle
temelsiz deildir. Ancak, birok Bosnalya gre, YTOnun ve dolaysyla
Uluslararas Toplumun evrimi tam tersine olmalyd: En bata etkin olup
milliyeti siyasi partileri kapatmal, milliyeti organize su etelerini
17 Mlakat, Madeleine Rees, BM nsan Haklar Yksek Komiserlii, Saraybosna, 14
Mart 2006.
18 Mlakat, Bir Anayasa Mahkemesi Yargc, 14 Mart 2006.
254
nan Rma
255
kertmeli, ve milliyeti olmayan siyasi gler olutuka da roln

azaltmalyd 19.
Her durumda, yerel grlerle ilgili en arpc gzlem Bosnallarn
Yksek Temsilciyi sorunlarna zm olarak dnmeleridir. Bu durum kendi
siyasi partilerine duyulan derin gvensizlikten kaynakland gibi, bu
gvensizlii de glendirmektedir. rnein, Bosnal bir Sivil Toplum Kuruluu
(STK) lideri Ashdownun yapt olumlu ilerden bahsederken, siyasetten uzak
kalarak teknik ilere ynelmesini vm ve KDV uygulamasn rnek
vermitir 20. Bu anlamda, siyaset sorunlarn kayna olarak grlrken, ondan
uzaklaarak teknik iler yapmak olumlu olarak alglanmaktadr. Yksek
Temsilci de bu teknik ileri yapt lde takdir edilmekte ve bunlar yapmaya
tevik edilmektedir. Dolaysyla, uluslararas mdahale yerel milliyeti
siyasetin tkanklklarna teknik almlar getirdii lde tercih edilmektedir.
Bu nokta birazdan akla kavuturulacaktr.
Bir baka nokta da Bonn yetkilerinin gndelik siyasetteki
uygulamalardr. Bu erevede, bata milliyeti olmayan Bosnallar olmak
zere herkesin Yksek Temsilciden bir beklentisi olduu sylenebilir.
rnein, SDP szcs Cumhurbakanl Konseyinin Srp yesi Dragan
oviin beklenenden iki yl daha ge grevinden alndn sylerken21 bir
SDA milletvekili de baz grevden almalar gerekli grdklerini ama baz
rneklerde nedenleri anlayamadklarn belirtmektedir 22. SDS yetkilisi
kendilerini savunabildiklerini ama Yksek Temsilcinin kararlarn engellemeyi
baaramadklarn ileri srmtr 23. PDP yetkilisi Republika Srpskadaki genel
kannn Bonaklarn Srplar kadar kovuturmaya maruz kalmad eklinde
olduunu iletmitir 24.
YTOnun Bosna-Hersek siyasetindeki bu tuhaf durumu eitli yorumlara
neden olmaktadr. Bir yandan, beklentiler o dzeydedir ki YTO binas nnde
gsteriler yaplp talepler bile seslendirildii sylenmektedir 25. te yandan,
Haziran 2006; Eref Kenan, akademisyen, Siyaset Bilimi Fakltesi, Saraybosna
niversitesi, 23 Mart 2006.
20 Mlakat, Denisa Sarajli-Magali, D Politika nisiyatifi isimli STK yneticisi, 21
Mart 2006.
21 Mlakat , Damir Mai, SDP szcs. ovi 29 Mart 2005te grevi ktye
kullanma suuyla grevden alnd.
22 Mlakat, Mirsad eman, SDA milletvekili, 11 Mays 2006.
23 Mlakat, Milovan Stankovi, SDS milletvekili, 6 Haziran 2006.
24 Mlakat, Nika Loli, PDP D likiler Sorumlusu, 6 Haziran 2006.
25 Mlakat, Nidara Ahmetasevi, gnlk Oslobodjenjede gazeteci,30 Mart 2006.
255
256
63-1
Yksek Temsilcinin nceliklerinin Bosna-Hersek yurttalarnn talepleri

dorultusunda olduu epey kukuludur: rnein ekonomiye (istihdama)
ncelik vermedii iin YTOnun hibir ey yapmam olduunu ne
srlmektedir 26. Benzer ekilde, eitime daha fazla kaynak ve destek
salanmas gerektiini iddia edenler de mevcuttur 27. Savunma reformu gibi
Ashdown icraatlarnn gerekli olmakla beraber ne derece ncelik olduunun
kukulu olduu da iddia edilmektedir 28. Bu ekilde birok talep ve beklenti
duymak olasdr. Ayrca, Ashdownun bu reformlar sahiplenmeye almas da
sknt yaratmtr, SDP szcs bunlarn Ashdownun kiisel baarsndan ok
AB koulu olduunu belirtmitir 29. Dahas, gln bir rekabet de gzler nne
serilmektedir; Ashdownun, hkmetin zaten sylediklerini, hatta ve
Adalet eklindeki slogann bile gasp ettii sylenmektedir 30.
Yksek Temsilci bir yandan Smrge Valisi kadar gl grlmekte, te
yandan asla dier uluslararas rgtleri koordine etmedii, hatta onlar
tarafndan bilgilendirilmedii bile iddia edilmektedir 31. Yksek Temsilcinin
yerel aktrlerle ilikisi de benzer ekilde arpc; bu alanda da zimni bir kabul
veya pasif bir direni, ama her ekilde, YTOya bir talep sunumu sz
konusudur. Anlalan, yerel aktrler YTOnun Bosna-Hersek siyasetindeki
yerini kabullenmiler sadece daha fazla ibirlii ve sayg beklemektedirler ki
YTO da bylece merulatrlm olmaktadr . Bu anlamda, anlalmas ok g
olsa da, seilmemi bir uluslararas otoriteden ibirlii talep edildii
gzlemleniyor.
Siyasetilere bakldnda, SDA lideri ve l Cumhurbakanlnn
Bonak yesi Sulejman Tihi lke normalleene kadar Yksek Temsilciye
ihtiya duyulduunu, ancak gndelik siyasete bu kadar mdahale edilmemesi
gerektiini savunmaktadr. Republika Srpska babakanlarndan Dragan
Mikerevi, Ashdown mdahaleciliinin ulusal siyasetilerin mzakere etme
isteklerini krelttiini saptamaktadr (Hawton-b, 2003). Aslnda bu iki alnt iki
ana sorunu iaret ediyor: birincisi, zellikle de Bonak milliyetileri bata
olmak zere merkezi devleti glendirmek isteyenler YTOyu gerekli
26 Mlakat, Nidara Ahmetasevi, gnlk Oslobodjenjede gazeteci, 30 Mart 2006.

27 Mlakat, Lamija Tanovi, LDP Genel Bakan, 4 Mays 2006.
Mart 2006.
29 Mlakat, Damir Mai, SDP szcs.
Mart 2006.
31 Mlakat, Davor Vuci, D Politika nisiyatifi isimli STK yneticisi, 21 Mart 2006.
256
nan Rma
257
grmektedir; ikincisi, bu amala olduunda bile YTO mdahalecilii ulusal

siyasetin deerini azaltmaktadr.
Bu iki noktay zenginletirecek eitli siyaseti grleri de saptamak
mmkn. SDA yetkilisi Mirsad eman YTOnun gerekli olduu noktay net
olarak aklamaktadr: Dayton Anayasas btnleme ile ayrma gerginliini
yanstmaktadr, Bosna-Herseki bir ve btn grmek isteyenler bu anayasada
btnletirici etmenleri grrken, dierleri ayrtrc ynlerini vurgulamaya
almaktadr. YTOnun bu gerginlii azaltma ve anayasay yorumlamadaki
rol hayati nem tamaktadr. stelik, ayn yetkili YTO mdahalelerinin
Bosna-Hersek Parlamentosu karar alamad zamanlarda geldiinin de altn
izmektedir. Ancak, YTOnun yasalar dayatmasnn lkenin egemenliini
zedelediini kabul etmekle beraber, bunun lkenin birlii iin gerekli olduunu
sylemekten de geri kalmamaktadr 32. Bu da, bata aktardmz egemenlik
paradoksuna yeni bir boyut eklemektedir: Bosna-Hersek ancak uluslararas
mdahale srdke bir ve btn kalabiliyor, ancak bu mdahale de lkenin
egemenliini zedeliyor. Bu anlamda, Bosna-Hersekin amaz gayet belirgindir:
Birliini egemenliini kaybetmeden koruyamamaktadr.
Dier Bonak milliyeti partisi SBiH, YTO konusunda kararszln
ifade etmektedir: Bir yandan, YTOnun btnletirici roln ve devlet
dzeyindeki ilevlerini takdir ederken; te yandan da Bosna-Hersek (ok-etnili)
toplumunu gerekten yeniden kurma ynnde ok az aba harcad ve alt
birimlere merkezi devletten daha fazla ilgi gsterdii iin de rahatsz
olmaktadr. Hatta SBiHin gl bir merkezi devleti savunduu iin YTOnun
zel ilgisine mazhar olmadn ifade etmektedir 33.
Liberal Demokrat Parti lideri YTOyu bir eit paralel hkmet diye
adlandrmakta ve buna en byk dayanak olarak da YTO dayatmas olmadan
bir uzlama retmenin zorluunu gstermektedir. Ancak, Yksek Temsilci
dahil olmak zere birok uluslararas grevlinin gerekli bilgilere sahip
olmadn, ve gerekten ie balayana kadar yllarn getiini iddia
etmektedir. Aktarlanlar arasnda zellikle ilgin olan, Uluslararas Toplum
liberal demokrasi zerine bu kadar vurgu yaparken, bu partinin kk bir parti
olarak grlerek ciddiye alnmamas, hatta Ashdown gibi kendi lkesinde ayn
isimli bir partinin lideri Yksek Temsilci olduunda bile bu partiyle
grlmemesidir 34. Anlalan, Uluslararas Toplum liberal demokrasi
kurarken liberal demokrat bir siyasi partiye ihtiya hissetmemi.
32 Mlakat, Mirsad eman, SDA milletvekili, 11 Mays 2006.
33 Mlakat, Beriz Belki, SBiH milletvekili,
34 Mlakat, Lamija Tanovi, LDP, 4 Mays 2006.
257
258
63-1
Kolaylkla ngrlebilecei gibi, Republika Srpskada yorumlar

deiiyor. Srp milliyetisi SDS, YTOnun mdahaleci rolne en byk muhalif
olagelmitir, nk genelde Uluslararas Toplumun, zelde de bu kurumun
partisine zellikle kar olduunu dnmektedir. zellikle Ashdown
dneminde negatif ayrmcla uradklarn iddia etmektedirler. Dahas, YTO
her reformda lkenin daha merkezilemesini salayarak Republika Srpskadan
ziyade Federasyon yanls olarak yorumlanmaktadr. SDS temsilcileri BosnaHersekin ancak ademimerkeziyeti bir lke olarak yaayabileceini ne
srmektedir. Nihayet, onlar bile YTOnun baz yasalar konusunda BosnaHerseke yardmc olduunu, bu anlamda da olumlu bir katks olduunu
belirtmektedirler 35.
Dier siyasi partilerin bu konudaki grleri de znde farkl deildir.
Bir dier Srp milliyetisi PDP, YTOnun zamanla daha da ktye gittiini, her
gelen Yksek Temsilcinin bir dierinden kt olduunu, zellikle de
Ashdownun zellikle savunma reformunu dayatt iin- tam bir diktatr
olduunu iddia etmektedir 36. Sosyal demokrat ama ayn zamanda da herkes
gibi ve herkes kadar- milliyeti olan SNSD yetkilisi ise Ashdownun
mdahalelerinin Uluslararas Toplumun halktan kopuu anlamna geldiini
belirtmekte, ancak, bu kuruma hala ihtiya duyulduunu, sadece daha ibirlii
odakl bir anlayla hareket edilmesi gerektiini savunmaktadr 37.
STK temsilcilerinin grleri de benzer bir eitlilik arz etmektedir. Bir
Bonak STK yneticisi YTOnun anti-demokratik yntemlerle demokratiklemeyi simgelediini tespit etmekte ve Bonn yetkilerinin herhangi bir ulusal
kurumun YTOya hkmn geirememesi nedeniyle- sorunlu olduunu
belirtmektedir 38. Bir Srp temsilci ise ayn noktaya olumsuz bir vurgu yaparak,
bu yetkilerin demokratik gelimeyi durdurduunu ne srmektedir 39.
Saraybosna merkezli bir STKnn Hrvatistanl Hrvat bir temsilcisi de YTO
mdahaleciliinin Uluslararas Toplumun Bosnallarn lkenin kontroln
tamamyla ellerine almasna izin vermedii anlamna geldiini saptamaktadr 40.
Bu yorumlardan btn STK temsilcilerinin YTOdan ikayeti olduu sonucu
kartlmamaldr; Tuzla merkezli bir STKnn Bonak temsilcisi, son Yksek
35 Mlakat, Milovan Stankovi, SDS, 6 Haziran 2006.

36 Mlakat, Nika Loli, PDP, 6 Haziran 2006.
37 Mlakat, Danijela Injac, SNSD, 6 Haziran 2006.
38 Mlakat, Dino Abazovi, 8 Haziran 2006.
39 Mlakat, Milo Solaja, Banja Lukada STK yneticisi, 5 Haziran 2006.
40 Mlakat, Zoran Kulundzi, D Politika nisiyatifi isimli STK yneticisi.
258
nan Rma
259
Temsilci Schwarz-Schillingin mdahalecilie kar szlerinin milliyeti

siyasetilere gene istedikleri gibi at oynatma ans verdiini belirtmektedir 41.
Tartmay damtmak iin YTOnun Bosna-Hersek siyasetindeki rolne
ksaca deinmekte fayda vardr. Bir yandan, bu roln uyumsuz grevlilerin
uzaklatrlmasn da ieren- kademeli bir kurum inas olduu iddia
edilmektedir. Bu da aslnda bu lkenin bir eit himaye rejimi altnda olduunu
gsteriyor ki zaaflarn dnerek bunu destekleyenler de vardr 42. te
yandan,YTOnun hukuk d ve keyfi bir mdahalecilii olduu belirtilmekte,
ve YTOya sormadan giderek hibir ey yaplamaz hale gelindiini,
mahallelerin p toplama ilerinde bile kimsenin inisiyatif alamaz hale
getirildii gzlemlenmektedir 43. Bundan baka, YTO mdahaleciliinin
insanlar bsbtn sorumsuzlua ittii, rnein vatandalarn oy kullanmaktan
bile imtina eder hale geldikleri grlmektedir 44. Nihayet, YTOnun tam bir
himaye rejimi iletmesine ramen baarsz olunan alanlarda sorumluluktan
kat da dile getirilmektedir 45.
Uluslararas memurlarn da benzer tartmalar seslendirdikleri
gzlemlenebilir. Bir YTO yetkilisi Uluslararas Toplumun roln, YTO dahil,
gayet olumlu grmektedir. Bonn yetkilerinin gerekliliini de, yerel siyaset etnik
kimlik ve yolsuzlua dayal olduundan etkin bir uluslararas yrtme gc
olmadan demokratikleme dahil hibir ciddi gelime olamayaca savyla
aklamaktadr 46. Benzer ekilde, bir baka uluslararas memur da YTOnun
gerekli olduu bir dnem olduunu ve bu dnemin mirasnn ne derece iyi ya
da kt olduunun bak asna gre deieceini YTO birok farkl kesimden
talepler alyordu ve kapanmas da herkesi sevindirmez 47 szleriyle ifade
etmitir. Bu grlerin aksine, bir st dzey nsan Haklar Grevlisi ise
YTOnun hibir yerel katlm olmadan, seilmemi, effaf almayan ve
denetlenemeyen bir kurum olduu ortaya koymaktadr 48.
Haziran 2006.
42 Mlakat, YTOde alan bir Bosnal memur, 20 Mart 2006.
43 Mlakat, Eref Kenan, akademisyen, Siyaset Bilimi Fakltesi, Saraybosna
niversitesi, 23 Mart 2006.
44 Mlakat, Nidara Ahmetasevi, gnlk Oslobodjenjede gazeteci,30 Mart 2006.
46 Mlakat, YTOde grevli bir uluslararas memur-2, 31 Mays 2006.
47 Mlakat, bir AB grevlisi, 30 Mart 2006.
Mart 2006.
259
260
63-1
Kurumsal yap bir yana, Yksek Temsilcinin kii olarak da ele alnmas
gerekmektedir. Her eyden nce, Yksek Temsilcinin kiisel deneyiminin ve
tannmlnn da kuruma meruiyet kazandrd iddia edilmektedir: Carl Bildt
svein eski bir bakan ve saygn bir siyasetisi, Carlos Westendorp ve
Wolfgang Petritsch st dzey, deneyimli ve saygn diplomatlar, Lord Paddy
Ashdown da Britanyada bir siyasi parti lideri idi 49. stelik, uluslararas
gndemin deimesi sonucu Bar Uygulama Konseyinin (BUK) rolnn
azalmas ve zellikle de Bonn yetkilerinin tahsisi Yksek Temsilciyi bir kii
olarak n plana kartmtr, bunu ilk Yksek Temsilci Carl Bildtle Lord
Paddy Ashdown arasndaki farkta da gzlemek mmkndr 50. Dorusu,
Bildtin zarif ve ekingen tavrlar ile Ashdownun kaba mdahaleciliini
kyaslaynca ayn kurumun banda olmadklar bile dnlebilir! Yksek
Temsilcilerin kiisel balantlarla ilgili de birok sav ileri srlmtr:
Petritschin Britanyallar kzdracak kadar Avusturya bankalarn tevik
etmesi 51 veya GSM operatrnn, Amerikan elisinin Amerikan irketlerinin
hakkn koruyacan aka ilan etmesine yol aacak kadar aibeli
zelletirilmesindeki rol buna rnek olarak verilebilir (Kebo, 2001). Bu
noktada, en nemli tartma elbette nev-i ahsna mnhasr kiilii ve tavrlar
ile Lord Paddy Ashdown zerine dnmtr.
Bu zgn kiilik ve tavrlar ile sadece Yksek Temsilcinin kiiliinin
nemini gsteren en iyi rnek 52 olmakla kalmam, ayn zamanda Uluslararas
Toplumun YTO merkezli mdahalecilii zerine eletiri ve tartmalar da
pekitirmitir. Tam da bu karakteri nedeniyle bu greve seilmi olabileceini
not delim: Amerikan Bykelisinin Petritschin ar milliyetilere kar
tavrlarn yumuak bulduu bir ak sr olarak addedilirdi (Kebo, 2001).
Nitekim Ashdownun ABD etkisinde kald da ifade edilmitir 53.
Aslnda, Bosnallar Ashdownun atanmasn ho karlamlard nk
sava srasnda sava durdurmak iin uluslararas mdahale nerdii
bilinmektedir. Ayn nedenden dolay Srp milliyetilerinin kendisine scak
bakmad da not edilmelidir elbette (Hawton-a, 2003). Yksek Temsilcinin,
eletirenler tarafndan bile Bosna-Hersek siyasetinin meru paras sayldna
en ak rneini Ashdown etrafnda dnen tartmalar oluturmutur: Yksek
Temsilci banda olduu kurumun gerekliliinden ziyade yaptklar ile
49 Mlakat, bir Avusturya diplomat, 30 Mays 2006.
50 Mlakat, YTOda grevli bir uluslararas memur, 14 Mart 2006.
51 Mlakat, Eref Kenan, akademisyen, Siyaset Bilimi Fakltesi, Saraybosna niversitesi, 23 Mart 2006.
52 Mlakat, Avrupa Komisyonu Delegasyonu grevlisi, Saraybosna, 12 Mart 2006.
53 Mlakat, bir Fransa diplomat, 2 Haziran 2006.
260
nan Rma
261
eletirilmektedir. Daha akas, kabul edilebilir bulunmayan varl deil,

yaptklardr! Buna en gzel rnek, Ashdownun milliyetilik kart liberal
ve/veya sol evrelerle giritii ve kimsenin neden olduunu anlamad
tartmadr.
Tartma Ashdownun 2002 seimlerinde sylemi olduu dnlen ve
milliyetilik kart evrelerin milliyeti partilere yeil k olarak alglad
szlerinden kaynaklanmtr. Aslnda, BBC Javier Solana ve Paddy Ashdownu
kastederek uluslararas lider kadrolarn Bosna-Hersekin istikrar iin
milliyetilere oy verilmemesi ars yaptn duyurmutu (BBC, 3 Ekim
2002). Bunun seimlere dorudan bir mdahale olduunu ve normal
demokratik prosedrler erevesinde ne kadar kabul edilemez olduunu da not
etmek gerekir. Ancak, SDP szcs Ashdownun seimlerden nce
milliyetilerle de alabileceini belirterek halka yanl mesaj verdii
konusunda srarl olmutur 54. Seimlerden sonra lkede gerekli reformlar icin
milliyeti partilerle beraber alacan resmen aklamas, bu partilerin hem
lke iinde hem lke dnda istenen reformlar konusunda inandrc olmak iin
ok almalar gerektiini (YTO Basn blteni, 2002) eklemesine ramen ciddi
tepki dourmutur.
Ashdownun, savan sorumlusu bu milliyeti partilerle beraber beklenen
reformlar yapabileceini dnmesi naiflik olarak adlandrlm ve cesaret
krc bulunmutur (Peanin, 2003). rnein, SDP szcs Ashdowna kadar
YTO ile gayet iyi ilikiler iinde olduklarn, ardndan Ashdownun bu tavrlar
nedeniyle ilikilerin asla ayn seviyede olamadn belirtti 55. YTO szcs,
Ashdownun bir eit milli mutabakat salamaya abaladn, bu nedenle
milliyeti partileri de srece dahil etmeye altn aklad. Bu mutabakat ile
Avrupa btnlemesi egemen klnacak ve milliyeti partiler iindeki lmllar
ve/veya pragmatikler cesaretlendirilecekti (Braithwaite, 2003). Bu szler,
temsili demokrasinin kanlmaz amaz olarak srekli -istenmeyenmilliyetilerin seilmesine cevaben, Ashdownun milliyeti partiler ierisinde
bir kadro deiimini hedeflediini gsteriyor. Bu noktada, Yksek Temsilcinin
milliyetilik kart hareket etmesi ynnde yerel bir talep olduu not
edilmelidir, nitekim daha sonraki dayatmalarnn ou Srp ve Hrvat
milliyetileri zerinde olmutur.
Bu eletirilere cevaben konuan bir uluslararas memur, Ashdownun
2002 seimlerinden nce iktidardaki SDP liderliindeki Deiim ttifak
hkmetine destek vermek iin elinden geleni yaptn, ancak Saraybosna
261
262
63-1
entellektel kitlesinin kendi baarszln rtmek iin ocuk gibi Ashdownu

suladn ve nihayet, Bosna-Hersek siyasi elitinin ancak YTO kapanrsa
ciddileebileceini iddia etmektedir 56. Aka grlyor ki, uluslararas
memurlar bile milliyeti siyasi partilere kar ellerinden geleni yaptklarn ifade
ederek kendilerinden bunu bekleyen ulusal siyasi gler gibi mdahaleyi
normalletirmektedirler. Sonuta, gene egemenlik paradoksuna gelip
tkanyoruz: YTO anlaml deiimler iin gerekli grlyor ama en anlaml
deiim bu kurumun ortadan kalkmas olacaktr.
Tartma, Oslobodjenje ile Nezavisne Novine gibi gnlk gazeteler ve
Dani ile Slobodna Bosna gibi haftalk dergiler ile devam etti. Yksek
Temsilcinin sava boyunca hayat pahasna mcadele eden ve sava sonrasnda
da uzlama ve istikrar iin abalayan gazetecilerle mnakaaya girerek kendini
kltt ve kuku uyandrd belirtildi ((Peanin, 2003). Bu tartmann
nedenleri asla anlalamad. Hemen ardndan, Ashdown en tartmal
kararlarndan birini alarak Federasyonun istihbarat servisinin bakan Munir
Alibabii basna belge szdrd gerekesiyle grevden ald. Uluslararas
Sava Sular Mahkemesi Basavcs Carla Del Ponte bunun byk bir kayp
olduunu, gerekesi konusunda bilgilendirilmediini ve bunu da aka
Ashdowna sylediini bildirince konunun nemi daha iyi anlald.
Alibabiin Slobodna Bosna ile ilikisi olduu syleniyordu ve nitekim, kararn
ardndan bu dergi sarih bir Ashdown kart kampanya balatt (Hawton-a,
2003) ve bu kampanya istifa arlarna dahi ulat (Hawton-b, 2003).
Kanlabilir bu tartmann ardndan ve mdahaleciliinin de etkisiyle,
Ashdown dnemi milliyetilik kart evreler tarafndan ok kt anlmaktadr;
SDPye yakn bilinen bir gazetecinin de belirttii gibi: milliyetilere inand,
oysa btn byk sulular bu milliyeti partide. Daha nceki Yksek
Temsilciler, Bildt, Westerndorp, Petritsch bamsz medyann ve milliyeti
olmayan siyasi glerin nemini kavram buna gre hareket ederken,
Ashdown btn bunlar ykt, ve sonucunda Bosna-Hersek byk bir bedel
dedi 57.
Gelen eletiriler de Ashdownun kiilii etrafnda dnd. Hatta
mdaheleciliinin bile kendisinden kaynakland, st dzey grevlilerin dahi
fazla seim hakk olmad iddia edilmitir 58. Kendini pazarlamaya merakl,

58 Mlakat, Milovan Stankovi, SDS milletvekili, 6 Haziran 2006.
262
nan Rma
263
skc ilerden uzak kalmay yeleyen 59, s bir medya adam 60 olarak
addedildi. Dorusu, kiiliine ynelik bu odaklanma, verdii cevaplar gz
nne alnnca ok da tuhaf grnmyor: nsanlarn benim burada bir ii
yerine getirmeye altm anlamalarn istiyorum. Bunlar yapmak iin
gerekli aralara sahibim ve bunlar kullanmaya da niyetim var...Hzl yol aldk.
Ne zaman hzl gitseniz, ok toz kaldrrsnz. Ama bu tozdur. Uar gider.
Herkesin anlamasn istiyorum ki bu yolculuk devam ediyor, hzmz azalmyor.
Azalamaz. (Hawton-b, 2003).
Son olarak, Ashdownun kiisel tarznn Dayton Anlamasnn
uygulama srecinde de sorun yaratt sylenebilir. rnein, bir uluslararas
rgtn st dzey bir memuru (Bosnal ) onun dnemi boyunca kayda deer bir
egdm olmadn belirtmitir 61. Buna karn, Ashdownun patronvari
tavrlarnn egdm kolaylatrd da iddia edilmitir 62. Aslnda, bu tarzn
etkinlii artrd, bunun da Uluslararas Toplumun daha uyumlu grnmesine
yol at sylenebilir. Baka deyile, nceki egdm abalar daha uyumsuz
ve dolaysyla daha az etkin bir grnm sunmaktayd.
Her halkarda, Ashdownun kiilii, tarz ve eylemleri YTOnun
mdahalecilii zerine var olan eletirileri arttrmtr. lk geni apl eletiri,
Ashdownun atanmasndan da nce, Almanya merkezli bir STK olan Avrupa
stikrar nisiyatifi (European Stability Initiative-ESI) tarafndan sunulmutu.
Eletirileri Uluslararas Toplumun milliyeti partilere kar giritii ilan
edilmemi savan Dayton Anlamasnn uygulanmasn engelledii ve ana
amaca aykr olduu savna dayanmaktayd. Temel anlayn Bosna-Herseki
gsz ama sonuta egemen bir devlet olarak ele almak olmas gerektiini
belirttiler. Milliyeti partilerin eliminasyonunun Bosna-Hersekte salam bir
demokrasi yaratmak iin ne anlaml ne de gereki olmadn savundular.
Bunun yerine, Uluslararas Toplumun bu siyasi partilerin anayasal dzene ve
hukuun stnlne sayg duymalarn salamas ve denetlemesi gerektiini
ileri srdler (ESI Raporu, 2001:7).
Dorusu, milliyeti partilerin bylesine bir sayg duyma pratiine
girdikten sonra siyasi arenada kalabilecekleri dncesi inandrc gelmektedir.
Ama ya sayg duymazlarsa? Uluslararas Toplumun olduka keyfi, temelsiz
Mart 2006.
61 Mlakat, Jasna Dumhur, BM nsan Haklar Yksek Komiserlii, Saraybosna, 13
Mart 2006.
263
264
63-1
ve/veya etkisiz mdahalesi olduu aka grlmekle beraber, lkenin birliini

ve anayasal dzenini Srp ve Hrvat, hatta Bonak milliyeti partilerinden daha
fazla gzettii ileri srlebilir. Srp ve Hrvat milliyetileri bu birlik ve dzen
konusunda -en iyimser ifadesi ile- gayet isteksiz hareket etmilerdir; Bonak
milliyetileri de hakl bir tepkisellik denilebilirse de- dolayl bir nevi
blclk ve gven vermezlik ierisinde bu isteksizlii kkrtmlardr. Bu
anlamda, aslnda lkedeki en birletirici aktr olarak Uluslararas Toplum
ortaya kmtr.
ESInin eletirilerine bu ynden yaklaan uluslararas memurlar savan
etkilerini gz ard ettiklerini belirterek 63 iddialarnda hakl ynler olsa da
durumun nerilerini uygulamaya msait olmadn savunmulardr 64. Bu
anlamda, eer sava sulular, bata meum nderleri Radovan Karadi ve
Ratko Mladi olmak zere, yakalanm olsayd; milliyeti partilerin ekonomik
g kayna olan eitli organize su eteleri yok edilmi olsayd ve bu partiler
sua ve savaa bulamam kiiler tarafndan ynetilseydi; mltecilerin ve
yerlerinden edilmi insanlarn evlerine dnmesi ve normal bir yaam
kurabilmesi suretiyle etnik temizlik geri evrilmi olabilseydi, belki bu neri
daha inandrc olabilirdi. Bunlarn yaplmas da elbette Uluslararas Toplumun
sorumluluundayd, dolaysyla, Uluslararas Toplum kendi yapmad ilerin
sorunlar kalclatrd bir ortamda seici bir dorudan mdahelecilii tercih
etmi oldu.
Sonuta, mdahalecilik de eletiriler de devam etti, kervan yrd ama
yolda dzld, Ashdown dneminde de doruk noktasna ulat. Syledii gibi,
bir i yapmaya gelmiti ve kaldrd tozu nemsemeden niyetlendiini yapt.
Eletiriler de sertleerek, ESI tarafndan Ashdowna ak mektup eklini ald.
Bu mektupta, ESI, uluslararas himaye rejimi srd srece ileyen bir BosnaHersek devleti kurmann olanaksz olduunu saptam ve YTOnun ilga
edilmesi iin kademeli bir srecin balamasn nermitir. Bu olanakszl,
Bonn yetkilerinin (kullanmndaki btn keyfiliinden, YTOnun seilmemiliinden, effaf ve denetlenebilir olmamasndan kaynaklanan sorunlara ek
olarak) Bosnal siyasetileri hibir sorumluluk almadan sessizce uluslararas
taleplere uymaya ynlendirdii sav ile aklamlardr (Knaus and Cox, 2003).
Bu durumun toplumdaki genel havadan beslendii daha nce de bu makalede
belirtilmiti. Ancak, ESI, himaye rejiminin sona ermesini isterken, uluslararas
askeri varl sona erdirmekten bahsetmediini aka vurgulamaktadr. Bu
anlamda, nerdikleri aslnda uluslararas mdahalenin sadece yeniden
63 Mlakat, YTOda alan bir Bosnal memur, 20 Mart 2006.
264
nan Rma
265
tanmlanmasndan ibarettir. Bu nokta ileride Uluslararas Toplumun kurumsal

yapsnn reformu tartmalarnda akla kavuturulacaktr.
ESI eletirilerinde yalnz deildi. Avrupa Parlamentosunun Gneydou
Avrupa delegasyonu temsilcisi Doris Pack de benzer eletiriler ynelterek
Yksek Temsilcinin kendisine verilen yetkilerinin hepsini kullanmak zorunda
olmadn ilan etmitir. Bu k, Ashdown tarafndan dayattklarnn
saysndaki azalmalar ne srerek yetkilerini giderek daha az kulland
eklinde cevapland (Bickel, 2004). En sivri eletiriyi yapan, sviredeki
Bosna-Hersek Dernei yneticisi Christophe Solioz YTOnun hemen ilgasn
nerdi ve Ashdownun ikinci bir Dayton olmayaca eklindeki sert cevab ile
karlat (Bickel, 2004). Ayn Ashdown, biraz ileride aklanaca gibi, ok
deil birbuuk sene sonra, Dayton Anlamasnn artk alamayacan ifade
etmitir.
Nihayet, Ashdownun, kendisinden beklenebilecei gibi, btn
eletirileri dorudan ve bir uluslararas memurdan ok bir siyaseti gibi
yantlad grlmektedir: Grevinin makamn yok edecek ortam hazrlamak
ve bunun iin de en iyi yntemin reformu uluslararas uyumu koruyarakolabildiince hzl gerekletirmek olduunu iddia ettikten sonra gerekleen
gelimeleri sralad: Saraybosnada hayatn normallemesi, mltecilerin dn,
yeni araba plaka sistemi ile hareket zgrlnn salanmas vb. (Ashdown,
2003). Benzer ekilde, YTO szcs de Ashdownun babakanlarn rotasyonla
gelmesi, lke iinde bir sava sular mahkemesi kurulmas, gmrk gelirlerinin
merkezi devlete aktarlmas, KDV uygulamasna geilmesi gibi icraatlarn
belirtmitir (Braithwaite, 2003). Ashdown, ayrlmasndan hemen nce verdii
mlakatta da bir siyaseti gibi kendisine Bosna-Herseki tam bir devlet haline
getirmek ve Avrupa Btnlemesi yoluna sokmak gibi iki ama koyduunu, ve
bunun iin de yarg, gmrk idaresi, vergi, ordu, istihbarat servisleri
reformlarn yaptklarn gururla anlatmtr. Ancak Ashdown gibi kendisinin ve
Uluslararas Toplumun baarlarn kvanla pazarlamay seven siyasetiden
bozma bir st dzey uluslararas memur bile sonuta Bosna-Hersekin
ilemeyen bir siyasi sistem, zayf kurumlar, yolsuzluk ve sutan yana ok
skntl olduunu tespit edebilmekteydi (Veernji list, 2006).
Bu blm sonulandrmak iin Uluslararas Toplumun kurumsal
mimarisinin reformu tartmalarna ksaca deinmek anlaml grnmektedir. Bu
reform ihtiyac ve tartmasnn temel nedeni Dayton Anlamas ile gelen
dzenin ne iler ne de kabul edilebilir olduu ynndeki genel kandr. st
dzey uluslararas memurlar bile milliyeti partinin iktidarna paralel bir
265
266
63-1
uluslararas himaye rejimine yol almasn kabul edilemez bulmaktadrlar 65.

Benzer ekilde, Batl bir grup siyaseti ve/veya aydn da Dayton anayasal
dzeninin sivik bir anlaytansa etnik bir anlay ngrd iin kabul
edilemez olduunu duyurmulard (Cohn-Bendit vd., 2005). Uluslararas
Toplumun sadk destekisi Uluslararas Kriz Grubu bile 2001 kadar grece
erken bir tarihte Dayton dzeni ile demokratik, gvenli ve ekonomik olarak
kendi ayaklar zerinde durabilecek, AB yolunda bir Bosna-Hersek
yaratlamadn saptamtr (ICG Raporu, 2001:20). Zaten bu tarihlerde,
Uluslararas Toplumun baarszlklar ve meruiyet kayb yerel szlanmalara
da yol amaya balamtr (Kebo, 2001). Nihayet, bu makalede adn epeyce
telaffuz ettiimiz mehur Yksek Temsilci Ashdown da Dayton Anlamasnn
nmzdeki on yl boyunca yryemeyeceini, anayasann deitirilmesi ve
bylece iler bir devlet yaratlmas gerektiini bildirmiti (Veernji list, 2006).
Btn bunlara ek olarak arka planda grlmesi gereken, bu reformun hem o ok
sz edilen uluslararas (finansal) bkknlktan kaynaklanmas hem de
Uluslararas Toplumun temelsiz baar propagandas ile Bosna-Hersekin
yaayamayacan iddia edenler arasnda makul bir orta yol olarak ortaya
kmasdr.
Reform sz konusu olduunda birok nerinin ortaya serildiini
gzlemlemek ok zor deildir. Erken dnem nerileri arasnda dnemin
Yksek Temsilcisi Petritschin btn uluslararas rgtleri YTO altnda
toplama plan bu rgtlerin kendi genel merkezlerine bal kalmak istemesi
nedeniyle kabul edilmezken (Kebo, 2001) BMyi n plana karmak isteyen bir
Rus nerisine de pek rabet edilmedi (ICG Raporu, 2001:12). Bu balamda en
ierikli ve sonular itibariyle en nemli tartma Avrupa stikrar nisiyatifi
(ESI) ile Uluslararas Kriz Grubu (ICG) arasnda gereklemitir.
Sert eletirilerinin bir ksmnn aktarld ESI uluslararas himaye
rejiminin kademeli olarak kaldrlmasn nermitir. Buna gre, ilk olarak
Yksek Temsilcinin kamu grevlilerini grevden alma yetkisi ortadan
kaldrlacak, daha sonra YTO kendisini yasal olarak aka belirlenmi bir role
ekecek ve bunun dndaki btn roller Bosna-Hersek parlamentolarna
devredilecekti. Son olarak, Bonn yetkileri tamamyla ortadan kaldrlacakt ve
YTO Bosna-Hersek devleti yerine karar vermektense, uzun dnemli bir AB
varl iin siyasi liderlie dnecekti (Knaus/Cox, 2003:12).
Daha sonra da eitli biimlerde sunulan ESI nerisi aslnda ABnin
roln arttrmay amalamaktadr. Baka bir deyile, Bosna-Hersekin
Mart 2006.
266
nan Rma
267
egemenliini zedeleyen mdahaleci anlaya kar kmakta, ancak bu

egemenlii Avrupa btnlemesi balamnda yeniden tesis etmek istemektedir.
ICG ile tartmalar erevesinde bu nokta aka ortaya kmtr. rnein,
blgenin kendi haline braklmasnn olanaksz olduunu belirttikten sonra
NATO-AB ibirliinin sonucu olarak veya sadece ABnin askeri varl ile
olas bir savan engellemesi, siyasi anlamda da Avrupa Btnlemesinin
dinamiklerinin baat olmasn nerdiler. Kurumsal mimarinin de buna gre
ekillenmesini, Yksek Temsilci yerine bir AB zel Temsilcisi atanmasn ve
bu temsilcinin sadece danmanlk grevi yapmasn savundular (Knaus/Cox,
2003:12).
Uluslararas Kriz Grubu da znde farkl bir ey nermiyordu aslnda.
Onlar da blgenin Avrupa-Atlantik btnlemesini orta ve uzun vadeli ama
olarak tanmladlar. Ancak askeri anlamda olaanst durumun ortadan
kalkmadn iddia ederek, savunma, istihbarat, polis gibi kurumlara nem
verdiler. Nitekim, -ilgin bir tesadf olsa gerek- bunlar Ashdownun da
dayatt reformlard. ESI ile olan anlamazlk noktas, btn bu gelimeler iin
Yksek Temsilcinin bir engel deil, tam aksine, asal olduunu savunmalardr
(Knaus/Cox, 2003:5). Baka bir deyile, ICG, ESInin bahsettii aamaya
gelinmeden nce gvenlik brokrasisi bata olmak zere yaplmas
gerekenlerin YTO dayatmalar ile yaplmasn, Yksek Temsilcinin de bu
yndeki rolnn devam etmesini tercih etmektedir.
Dorusu, bu tartma daha sonraki gelimelerdeki yansmalar ile iki
STKnn tartmasnn siyasi kararlar balamnda da ne kadar nemli olduunu
gstermitir, hele de ICGnin ABD, ESInin Almanya merkezli olduunu
dikkate alnrsa. YTOnun dnm de bu erevede gereklemitir, ESI ve
ICG nerileri dengelenmi ve Yksek Temsilci ayn zamanda da AB zel
Temsilcisi diye anlmaya balanmtr. Ashdowndan sonra bu greve atanan
(Alman
siyaseti)
Christian
Schwarz-Schilling
Bonn
yetkilerini
kullanmayacan, olduka da cesur tespitlerle aklamtr: Bu lkeyi ynetme
grevinin YTOnun sorumluluu olmadn, Bosna-Hersekin himaye altnda
kald srece AB iin gerek bir ortak olamayacan, Anayasal dzeni tehdit
etmeyen her trl siyasi oluumla ibirlii yapacan, ancak, Dayton dzeni
tehdit altnda olursa yetkilerini tamamyla kullanacan bildirmitir (SchwarzSchilling, mlakat, 2006). Ancak, bu dnmn nasl gerekleecei henz
ak deildir. Bu konu zerindeki tartmalar halen devam etmekte, o nedenle
daha ierikli analizlere girmek ok olas grnmemektedir.
267
268
63-1
Sonu
karlabilecek ilk sonu aslnda ilk gze arpan oluyor: Yksek
Temsilci, zamanla evrilerek de olsa, Bosna-Hersek siyasetinin bir paras
olmutur. Seilmemi bir uluslararas memurun ynetimindeki denetlenemeyen
ve effaf almayan bir kurumun ulusal siyasete bylesine dahlinin meruiyeti
elbette ok kukuludur. Ancak, Bosnallarn tepkileri ve eletirilerine
bakldnda, kurumun sorunlu zelliklerinden ok kendi taleplerini ciddiye
almas ve gerekletirmesi ynnde olduunu gzlemek mmkndr.
Milliyetilik kart siyasi-toplumsal gler YTOyu milliyetilere kar doal
mttefik olarak grrken, milliyetiler de birbirine kar kullanmaya alyor.
Bu anlamda, birincinin ardndan kanlmaz olarak ulalan ikinci sonu da
Bosnallarn YTOya taleplerini iletmesi ve yaplmasn beklemesi suretiyle
kendini gsteren ve uluslararas mdahaleyi tevik eden yerel bir talep ve
zeminin sz konusu olmasdr.
Ashdown gibi en tartmal Yksek Temsilciye ynelik eletirilerde bile
ana nokta kurumunun gerekliliinden ziyade mdahale etmek iin setii
konular, grevden ald siyasetiler, kendi muhteris ve rahatsz edici tarz
olmutur. Kendisine yneltilen en sert eletiriler aslnda gene Uluslararas
Toplumun bir ekilde iinde saylabilecek uluslararas memurlardan ve
STKlardan gelmitir. Bunun verdii rahatlkla olsa gerek, anketlerin kendisini
hakl kardn nk Bosnallarn Bonn yetkilerini kullanmasn
desteklediini, hatta daha fazla kullanmasn istediini iddia etmekten
ekinmemitir (Ashdown, 2003).
Bu anlamda, Bosna-Hersekin amaz gayet belirgindir: YTOda
somutlaan uluslararas mdahale merkezi devletin birlemesi ve lkenin birlii
iin vazgeilmez grnyor; oysa bu mdahale ulusal karar alma srelerinin
ve ulusal kurumlarn nemini azaltarak dolaysyla da Bosna-Hersek denilen
lkenin egemenliini ypratarak meruiyetini zedeliyor.
Benzer ekilde, ama daha az artc olan nc sonu da, uluslararas
eletirilerin daha ok yntemlerin yeniden ele alnmasna ynelik olmasdr. Bu,
Uluslararas Toplumun kurumlamasnn yeniden dzenlenmesi tartmalarnda en belirgin biimde ortaya kmtr. Bu noktada, ne amala, ne kadar ve
nasl mdahale edilmesi gerektii ana tartma noktalar olarak ortaya kmakta,
mdahalenin gerekliinde ise herkes hemfikir grnmektedir.
Son olarak, Bosna-Hersekteki sava lkenin okuluslu yapsn ykmaya
ynelik bilinli bir abann sonucu olarak grlebilir. Sava sonucunda BosnaHersekin devlet kurumlar ciddi biimde yklm, nfus yaps ciddi tahribata
uram ve nfusun corafi dalm etnik temizlik diye adlandrlan vahi
iddetle homojenletirilmitir. Sava zamannda Bosna-Hersek babakan olan,
268
nan Rma
269
Kasm 2006 seimleri ile yeniden doarak l Cumhurbakanlnn Bonak

yesi seilen Haris Slajdziin Dnya dzeni deiikliine atfta bulunaraksyledii gibi, Berlin duvar Bosna-Hersekin zerine yklmtr. Bu byk
ykmn yaratt hasar Saraybosnadaki binalar haricinde- ne yazk ki hala
giderilmi deildir. Btn bu yaananlarn arl da etnik kkeni ne olursa
olsun Bosna-Hersek vatanda sradan insanlarn zerine kalmtr.
Kaynaka
Kitaplar ve Makaleler
ANNAN, Kofi (2002), Problems out passports, Foreign Policy, 132.
APPADURAI, Arjun (2002), Broken promises, Foreign Policy, 132.
BIEBER, Florian (2002), BosniaHerzegovina: Developments towards a More Integrated State?,
Journal of Muslim Minority Affairs, Vol. 22, No. 1.
BONSOR, Nicholas (2004), Post-Conflict Peace-Making from Bosnia to Iraq: lessons which should
be learnt, Contemporary Review, Vol.284, No. 1658:129-30.
BOSCO, David L. (1998), Reintegrating Bosnia: A Progress Report, Washington Quarterly,
Vol.21, No. 2.
BUZAN, Barry / GONZALEZ-PELAEZ, Ana, International community after Iraq, International
Affairs, 81/1.
CAPLAN, Richard (2004), International Authority and State Building: The Case of Bosnia and
Herzegovina, Global Governance, 10.
CHANDLER, David (2000), Bosnia: Faking Democracy After Dayton (London: Pluto Press).
CHOMSKY, Noam (2002), The crimes of Intcom, Foreign Policy, 132.
CHOSSUDOVSKY, Michel (1997), Dismantling former
Development in Practice, Vol.7, No 4: 380-1.
Yugoslavia,
recolonising
Bosnia,
DORFF, Robert (1999), Responding to the Failed State: What to do and What to Expect (West
Lafayette: paper presented in the Failed States Conference, Purdue University): 710.
FOTOPOULOS, Takis (2002), New World Order and NATOs War against Yugoslavia, New
Political Science, Vol. 24, No. 1.
GARFINKLE, Adam (1996), A Dayton Relationship, American Spectator, Vol.29, No. 2.
GILL, Stephen / LAW, David (1989), Global Hegemony and the Structural Power of the Capital,
International Studies Quarterly, 33.
GOWERS, Andrew (2002), The power of two, Foreign Policy, 132.
GROS, Jean Germain (1996), Towards a Taxonomy of Failed States in the New World Order:
Decaying Somalia, Liberia, Rwanda, And Haiti, Third World Quarterly, Vol.17, No. 3.
HAMDOUNI, Said (1998), Les Accords de Dayton et le statut de la Bosnie-Herzegovine, Etudes
Internationales, 29/1.
HAYDEN, Robert M. (1993), The Partition of Bosnia and Herzegovina, 1990-1993, RFE/RL, Vol.2,
No.22.
HAYS, Don / HITCHNER, R. Bruce / JOSEPH, Edward P. (2007), Bosnia is no model for Iraq,
International Herald Tribune, January, 19.
HELMAN, Gerald B. / RATNER, Steven R. (1993), Saving Failed States, Foreign Policy, No. 89.
269
270
63-1
JACKSON, Robert H. (1995), International community beyond the Cold War LYONS, Gene M. /
MASTANDUNO, Michael (eds.), State Sovereignty and International Invention Beyond
Westphalia? (Johns Hopkins University Press).
JELAVICH, Charles&Barbara (1965), The History of the Balkans (New Jersey: Prentice-Hall).
KUMAR, Radha (1997), The Troubled History of Partition, Foreign Affairs, Vol.76, No. 1.
LURDJIK, Dick A. (1997), Before and After Dayton: The UN and NATO in the Former Yugoslavia,
Third World Quarterly, Vol.18, No. 3.
MAHMUTCEHAJI, Rusmir (1999), The War Against Bosnia and Herzegovina, East European
Quarterly, Vol.33, No. 2.
MANNING, Carrie (2004), Armed Opposition Groups into Political Parties: Comparing Bosnia,
Kosovo, and Mozambique, Studies in Comparative International Development, Vol.
39, No. 1.
MAZIAU, Nicolas (2001), Le controle de constitutionnalite des constitutions de BosnieHerzegovine. Commentaire de decisions de la Cour constitutionelle, Affaire no 5/98
Alija Izzetbegovic, Revue de Droit Constitutionnel, No. 45.
OGATA, Sadako (2002), Guilty parties, Foreign Policy, 132.
GELARD, P. (1995), Actualite constitutionelle en Europe de lEst, Revue francaise de Droit
constitutionnel, 24.
PECH, Laurent (2000), La garantie internationale de la Constitution de Bosnie-Herzegovine,
Revue franaise de Droit constitutionnel, 42.
RADICE, Hugo (2001), Globalization, State Failure, and Underdevelopment: Imperialism?,
(Sussex: paper presented in the conference Global Constitution of Failed States: the
Consequence of a New Imperialism, University of Sussex, April 18th-20th).
RICE, Susan (2003), New National Security Strategy:
Institution Policy Brief 116, www.brook.edu
Focus on Failed States, Brookings
SEKULIC, Bozidar Gajo (2003), Guerre et Paix en Bosnie-Herzegovine: dune paix negative a une
paix positive, SLIO, Christophe / DIZDAREVIC, Svebor Andre (eds.), La BosnieHerzegovine, Enjeux de la transition (Paris: LHarmattan).
SOLIOZ, Christophe (2003), Quest for sovereignty: Bosnia and Herzegovinas challenge, Helsinki
Monitor, No.2.
VITZHUM, Wolfgang Graf (2004), Penser la Bosnie-Herzegovine, Une democratie pluriethnique et
un controle juridique paradigmatique?, Revue de la Recherche Juridique, 2 /2.
WALLENSTEEN, Peter (1998), State Failure, Ethnocracy and Democracy: New Conceptions of
Governance, Failed States and International Security: Causes, Prospects, and
Consequences (West Lafayette: Purdue University).
WARD, Michael D. / GLEDITSCH, Kristian S. (1998), Democratizing For Peace, American
Political Science Review, Vol.92, No.1.
WOODWARD, Susan L. (1998), Avoiding Another Cyprus or Israel, Brookings Review, Vol.16, No.
1.
WOODWARD, Susan L. (1997), Bosnia after Dayton: Year Two, Current History, Vol.96, No.608.
WOODWARD, Susan, Bosnia-Foreign Policy Challenges, Brookings Review, Vol.15, No.2.
WOODWARD, Susan (1999), Failed States-Warlordism and Tribal Warfare, Naval War College
Review, Vol.92, No.2.
ZAUM, Dominik (2003), The Paradox of Sovereignty:International Involvement in Civil Service
Reform in Bosnia and Herzegovina, International Peacekeeping, Vol.10, No.3.
270
nan Rma
271
Haberler, Haber Analizleri ve Raporlar

AHMETASEVI, Nidara, Bosnian Returnees Quietly Quit Regained Homes, Balkan Insight, 31 Aug
06.
ASHDOWN, Paddy, Bosnia Needs Accelerated Reforms, IWPR Balkan Crisis Report, No. 447, 23
july 2003.
BICKEL, Markus, Calls Grow For Ashdown to Surrender Imperial Powers, IWPR Balkan Reports,
No. 525, 12-Nov-04.
Bosnias Bitter Peace, The Economist, 11/25/1995, Vol.337, No. 7942.
Bosnia: Reshaping The International Machinery, ICG Balkans Report No.121, 29 November 2001,
www.crisisweb.org,
Bosnians warned to shun nationalism, BBC World News, 3 October, 2002.
BRAITHWAITE, Julian, Can the Nationalists Deliver?, IWPR Balkan Crisis Reports, No. 413, 11Mar-03.
COHN-BENDIT, Daniel / MENDILUCE, Jos Maria / SILAJDIC, Haris, Dayton Bosnia-Herzegovina
ten years on, Bosnian Report, New Series No. 47-48, September - November 2005.
Dayton Stumbles, International Crisis Group (ICG) Balkans Report No.104, 18 December 2000,
www.crisisweb.org
DRAZEN, Simi, The art of Survival, AIM, 23 November 2001.
HARRIS, Marshall Freeman, Clintons Debacle in Bosnia, Bosnian Report, No. 16, July-October
1996.
HAWTON, Nick, Ashdown in Media Storm, IWPR Balkan Crisis Reports, No. 413, 11-Mar-03.
HAWTON, Nick, Raj Claims Hit Home, IWPR Balkan Reports, No. 447, 23 july 2003.
Interview: Christian Schwarz-Schilling, HR for BiH: "I won't impose laws February 06, 2006,
www.ohr.int
Interview: Paddy Ashdown, HR for BiH: Within BiH New Borders Will Be Drawn! Vecernji List,
January 5, 2006, in www.ohr.int
KEBO, Amra, West Considers Radical Bosnia Plan, IWPR Balkan Crisis Report, No 259, June 27,
2001, www.iwpr.net
KNAUS, Gerald / COX, Marcus, Ashdown Urged to Let Go, Open Letter to Lord Ashdown, IWPR
Balkan Report, No 447, 23-july-2003.
KNAUS, Gerald / COX, Marcus, Ashdown Urged to Let Go, Open Letter to Lord Ashdown, IWPR
Balkan Crisis Report, No. 447, July 23, 2003.
LOVRENOVIC, Ivan, Is Paddy Ashdown Bosnia's last governor?, Bosnian Report, New Series No.
35, August - September 2003.
PEANIN, Senad, Backing the Wrong Horse, IWPR Balkan Crisis Reports, No. 413, 11-Mar-03.
RHODES, Aaron, The Dayton Pact endorses outlawed ethnic abuse in Bosnia, Bosnian Report,
No.14, february-march 1996; International Herald Tribune, 14 February 1996.
Reshaping international priorities in Bosnia and Herzegovina, European Stability Initiative (ESI)
Report, Part Three, 22 March 2001, www.esiweb.org, p.7.
REYNOLDS, Paul, Blair's 'international community' doctrine, BBC News Online, 6 March 2004,
http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/politics/3539125.stm
The Disunited State of Bosnia, The Economist, Vol. 343, No. 8023.
The Internationals and the Balkans: Time for Change?, Debate between Gerald Knaus and
Nicholas Whyte, IWPR Balkan Crisis Reports, No 505, 02-Jul-04.
U.S. Warns Shiites About Becoming Global 'Outcasts', The New York Times, 20 June 1985.
What Kind of Bosnia, The Economist, 8/24/1996, Vol.340, No. 7980, p.37-39.
271
272
63-1
Belgeler
ALBRIGHT, Madeleine, Madeleine Albright Deliver Remarks to The Ministerial Panel On
Democracy and International Organizations, FDCH Political Transcripts, 26/06/2000.
BUSH, George, The Possibility of a New World Order, Vital Speeches Of the Day, 15/05/91,
Vol.57, Iss.15: 451-452.
Conclusions of the Peace Implementation Conference Held At Lancaster House London, 08
December 1995, http://www.ohr.int/pic/archive.asp?sa=on
GFAP,
Annex 10, Civilian Implementation, Article V, Final

http://www.ohr.int/dpa/default.asp?content_id=380
Authority
to
Interpret,
GORBACHEV, Mikhail, The International Community and Change, A Common European Home,
speech delivered to the Council of Europe, Strasbourg, 6 July 1989, in Vital Speeches
of the Day, Vol. LV, No. 23, 15 September 1989.
High Representative Sets Out the Challenge for the New Government, OHR Press Releases, 09
October 2002, www.ohr.int
Update on Conditions for Return to Bosnia and Herzegovina, January 2005, www.unhcr.ba
WARREN, Christopher, Charting the Course for Future Civilian Implementation Efforts in Bosnia,
US Department of State Dispatch, 11/18/1996, Vol.7, No. 47: 567-569.
www.ohr.int
272

Uluslararası Toplum Ve Egemenlik Bosna Hersek Örneği

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Uluslararası Toplum Ve Egemenlik Bosna Hersek Örneği

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ULUSLARARASI TOPLUM VE EGEMENLK:

BOSNA HERSEK RNE

The International Community and Sovereignty: The Example of BosniaHerzegovina

Ankara niversitesi SBF Dergisi

Uluslararas Toplum ve Egemenlik:

Uluslararas Toplum ve Egemenlik: Bosna-Hersek rnei

ve Ratner, 1993:3; Wallensteen,1998). Bu tanmlar baarsz devleti verili

Ankara niversitesi SBF Dergisi

yanstarak Uluslararas Toplum-egemenlik ilikisi irdelenmeye allacaktr.

1. Kuramsal Altyap: Uluslararas Toplum Kimdir,

Uluslararas Toplum ve Egemenlik: Bosna-Hersek rnei

Bu kuramsal kimlik aklamasnn ardndan sadece Uluslararas Toplum

Ankara niversitesi SBF Dergisi

yoluyla olmuyor, Noam Chomskynin dedii gibi ABD, mttefikleri ve

Uluslararas Toplum ve Egemenlik: Bosna-Hersek rnei

toplanan Bar Uygulama Konferansnda bu Anlamaya uluslararas destek

2. Dayton Anlamas ve Bosna-Herseke Reva

Ankara niversitesi SBF Dergisi

merulatrlmas olarak alglanmtr. RS topraklarnn Srp olmayan

Uluslararas Toplum ve Egemenlik: Bosna-Hersek rnei

ngiliz ve Franszlarn lkeyi blme siyasetlerine teslim olduu ve askeri g

Ankara niversitesi SBF Dergisi

arpmaktadr (Hamdouni, 1998: 63). Nihayet, alt birimlerin merkezi devletten

Uluslararas Toplum ve Egemenlik: Bosna-Hersek rnei

Ankara niversitesi SBF Dergisi

ile Avrupal devletler arasndaki mutat Avrupa gvenlii grmelerine baml

5 Mlakat, Senad Peanin, Haftalk Dani dergisi editr, 24 Mart 2006.

Uluslararas Toplum ve Egemenlik: Bosna-Hersek rnei

3.1. Genel Bir Deerlendirme

Ankara niversitesi SBF Dergisi

ortadan kaldrlmas gerektii iddia edilmektedir. rnein, Srp milliyeti

Uluslararas Toplum ve Egemenlik: Bosna-Hersek rnei

yeniden kurmak ve sava srasnda yaanan etnik temizliin izlerini silmek

Ankara niversitesi SBF Dergisi

gerekiyormu gibi yorumlamak yanltr. Halihazrda istikrar diye adlandrlan

Uluslararas Toplum ve Egemenlik: Bosna-Hersek rnei

YTOnun bataki gszlnn ABDnin tercihi olduu iddia edilmektedir:

16 Mlakat, YTOda alan bir uluslararas memur, 14 Mart 2006.

Ankara niversitesi SBF Dergisi

olmad, kimin tarafndan denetlendii belli olmad halde lke siyasetine

Uluslararas Toplum ve Egemenlik: Bosna-Hersek rnei

kertmeli, ve milliyeti olmayan siyasi gler olutuka da roln

Ankara niversitesi SBF Dergisi

Yksek Temsilcinin nceliklerinin Bosna-Hersek yurttalarnn talepleri

26 Mlakat, Nidara Ahmetasevi, gnlk Oslobodjenjede gazeteci, 30 Mart 2006.

Uluslararas Toplum ve Egemenlik: Bosna-Hersek rnei

grmektedir; ikincisi, bu amala olduunda bile YTO mdahalecilii ulusal

Ankara niversitesi SBF Dergisi

Kolaylkla ngrlebilecei gibi, Republika Srpskada yorumlar

35 Mlakat, Milovan Stankovi, SDS, 6 Haziran 2006.

Uluslararas Toplum ve Egemenlik: Bosna-Hersek rnei

Temsilci Schwarz-Schillingin mdahalecilie kar szlerinin milliyeti

Ankara niversitesi SBF Dergisi

Uluslararas Toplum ve Egemenlik: Bosna-Hersek rnei

eletirilmektedir. Daha akas, kabul edilebilir bulunmayan varl deil,

Ankara niversitesi SBF Dergisi

entellektel kitlesinin kendi baarszln rtmek iin ocuk gibi Ashdownu

56 Mlakat, YTOda alan bir uluslararas memur, 14 Mart 2006.

Uluslararas Toplum ve Egemenlik: Bosna-Hersek rnei

Ankara niversitesi SBF Dergisi

ve/veya etkisiz mdahalesi olduu aka grlmekle beraber, lkenin birliini

Uluslararas Toplum ve Egemenlik: Bosna-Hersek rnei

tanmlanmasndan ibarettir. Bu nokta ileride Uluslararas Toplumun kurumsal

Ankara niversitesi SBF Dergisi