You are on page 1of 160

KH CNG Y O VIT NAM

Cu chuyn ng y
Tp 6
Phn tch nhng bi thuc kinh nghim
ng y

Cha bnh cao p huyt


v bin chng

C NGC
of 160

of 160

Phn tch nhng bi thuc kinh nghim ng y

Cha bnh cao p huyt


v bin chng

of 160

I-Du hiu cao p huyt :


Bnh cao p huyt l bnh thuc tim mch, c hai
nguyn nhn :
Nguyn nhn nguyn pht gy ra bnh cao p
huyt thng xuyn v nguyn nhn th pht gy ra bnh
cao p huyt bi nh hng ca mt bnh khc .
Thy thuc c th nghi nguyn nhn do cc loi
thuc khc gy ra bnh cao p huyt th pht nh :
Thuc nga thai, thuc c cht cam tho nh
Malox tr bnh bao t, thuc xt mi lm co mch cha
bnh nght mi, thuc tr co git trong bnh Parkinson,
thuc tr phong thp khp, thuc calcium tr bnh xng,
loi thuc cha bnh trm cm I.M.A.O ( Inhibiteurs de
Mono-Aminee-Oxydase ), thuc c ch enzyme
monoamineoxydaza, cc loi thuc cha dpression, thuc
suyn, Histamine, Sulpirid, lm dng Vitamine D b ng
c, lm dng thuc li tiu, thuc nhun trng, thuc
adrenalin, corticoid, dng thc n c cht men tyramine
nh ru, fromage, men bia, nm, gan g, kh mc, cc
tri cy nh nhn, xoi, su ring, chm chm..hoc do
thi quen ung nhiu nc lm suy ph thn..
Thy thuc phi khm tim, ng mch, y mt,
chc nng thn, bng quang v gi i xt nghim nhng
g cn thit c lin quan n chn on so snh kt qa
vi nhng iu mnh nghi ng khi chn on xem c ng
khng, ri mi quyt nh cch cha.
Phng xt nghim thng xt nghim mu v
nc tiu bit ur-huyt, glucoza-huyt, acid-urichuyt, aldostrone-huyt, kali-huyt, lipid-huyt, calcihuyt, natri-huyt, phosphate-huyt, cratinine, ion
mu v nc tiu, protein-niu, cn Addis, vi khun trong
nc tiu, natri-niu, kali-niu, nh lng VMA (Vanillyl
Mandelic Acide ) trong nc tiu..
Chp X-quang ngc xem ng mch, tnh mch b
phnh hay hp, X-quang ng niu tm ra s chm bi

of 160

tit, vt tn thng ng niu, chp thn, bng quang tm


xem thn b nc hay m hay teo thn, si thn, au
nang, phnh ng mch thn (khi nghe c ting thi cnh
rn ), xt in tm , in no xem c tn thng no,
vim no, p lc s no hoc do nguyn nhn tm l lo u
xung ng mnh lit (raptus anxieux ) lm cho biu
dao ng bt bnh thng. Chp u tm khi u nh u
nguyn bo thn kinh giao cm, u hch thn kinh, u
nguyn bo thn, u mch t bo quanh mao mch thn
hoc do ni tit tng nng tuyn gip, tng nng v
thng thn, hay suy thn, hay tc mch mu no...
Vi s tin b ca khoa hc k thut, vic khm
ph v tm bnh, tm nguyn nhn ca mt cn bnh cng
ngy cng nhanh chng v d dng hn xa, v vi kinh
nghim ca thy thuc da vo kt qa xt nghim, chng
ta c th phn bit c th no l cao p huyt mn tnh,
cao p huyt do thuc, cao p huyt cp tnh kch pht,
cao p huyt tm thu, cao p huyt tm trng, cao p
huyt khi mang thai, cao p huyt vi gim kali-huyt, cao
p huyt do d calci trong mu, cao p huyt do d ng
trong mu, cao p huyt do thiu mu nghim trng
hmoglobine di 7g/100ml, cao p huyt do xo trn ni
tit d hoc thiu hormone nht l trong thi k tin mn
kinh, cao p huyt bi tng tuyn hch, hay bi bnh
cng gip do d tha calci khng hp th v chuyn ha
mc d ung calci nhiu m vn xp long xng, cao p
huyt do tim mch nh h l ng mch ch, r ng
mch, tnh mch, x gan, tn thng thn..
Nh vy do xt nghim chng ta thy c hng
chc loi bnh cao p huyt do nhiu nguyn nhn khc
nhau, nu khng truy tm nguyn nhn, ch dng my o
p huyt, thy lc no cng cao hn tiu chun bnh
thng ( trn 140mmHg/90mmHg ) v c nhng du hiu
au u pha gy, tai, chng mt, mt mi, cm gic
rui bay trc mt, chy mu cam, tim p bt bnh
thng.. ai cng bit l bnh cao p huyt.
Bnh cao p huyt theo ty y khng n gin
dng li y m n c pht trin mi cng ngy cng

of 160

nng, phi ung thuc sut i thuc gi p huyt


c n nh, nu ngng b khng ung thuc bnh s
tin trin cng ngy cng nng, Ty y chia ra lm 4 giai
on :
a-Giai on mt :
o p huyt thy cao thng xuyn, m xt
nghim khng thy c tn thng thc th tim, gan,
thn, mch, ch thy c cholestrol hoc, calci, hoc
Chlor, hoc Natri trong mu cao, trong nc tiu tng..
cho nn ngi bnh cn phi c n cht bo, cht mn. V
cht bo lm tng cholestrol trong mu s lm nghn hp
ng mch bao quanh tim, n mn lm s lng mui ClNa
vo c th khng chuyn ha v o thi kp s b kt ta
cht bo, lm tng Chlor v Natri trong mu v trong nc
tiu. C d Natri-huyt d lm kt ta cholestrol tp
trung ni ng mch mu v tim lm tc nghn nhng ng
mch quanh tim s dn n bnh sang giai on hai.
b-Giai on hai :
Nu c th khe mnh, phn ng t nhin l khi
n mn, phi kht nc tc l phn ng t ng ca c
th i tip t thm nc chuyn ha Cl v Na d tha
ra ng tiu bo v mu khng d Natri, nu khng
Natri s kt ta cht bo lm tn thng thc th nh tim
b dy tm tht bn tri, hp ng mch vng mc, c
protein-niu hoc cratinine-huyt tng tng nh.
c-Giai on ba :
Dy tht tri dn n suy tht tri khin qa tim
co bp tun hon lu lng mu khng u, xut huyt
no thnh bin chng t lit, nh th lit mt mo ming
do lit thn kinh ngoi bin, nng th thm bnh Parkinson
co git u v tay chn, nng na th bn thn bt toi.
Nu khng tn thng no th tn thung y mt lm
xut huyt vng mc, sp m mt, ph gai th, nu khng
tn thng no hoc tn thng mt th b cn au tht
ngc ( angine ) lm nhi mu c tim ( crise cardiaque ),
nu qa tim cn khe s c tn thng thn nh suy thn..

of 160

d-Giai on bn :
Cao p huyt c tnh thuc giai on bn thng
gp nhng ngi c bnh cc giai on trn d
bnh cn nh hay va, nhng cha khng ng nguyn
nhn, ch cha cm chng ngn nga khng cho p huyt
tng ln ch khng ln p huyt h xung mc bnh
thng, c khi khng phi thuc m do sai lm n ung,
bin i tm l thn kinh, t nhin au u d di, y
mt xut huyt 3 hoc ph gai th 4, huyt p ln
cao c tm thu ln tm trng ( c s o trc, s o sau
),kht nc nhiu, st cn, ri lon tiu ha, bnh tin
nhanh lm tai bin mch mu no hoc tai bin tim (
stroke ) dn n t vong.
e-Bin chng tai bin mch mu no :
Bin chng cui cng ca bnh cao p huyt l tai
bin mch mu no do nhiu nguyn nhn, trong c
nguyn nhn dng thuc trong iu tr khng hp l lm
ri lon thn kinh no, tng gim p lc s no bt thng
bi cc cht Cl, Na, Kali, Calci, Glucoza, Uric tng hoc
gim trong mu, trong nc tiu. Lm mch mu khi cng
khi gin, bt ng lm au nhc u kch lit ko di 24
gi, khng kp tm nguyn nhn qua xt nghim bit
chnh xc do ha cht no trong c th lm bin i s
cng mch thi qa, hay bt cp, m ch tm thi cho dng
thuc an thn gim au cng khng th no ngn chn kp
thi tai bin mch mu no.
Cng c trng hp mch mu no thiu mu, p
huyt xung thp, nhng v lo s khng ung thuc
cha p huyt u mi ngy, p huyt s tng vt ln cao
tr li, cho nn dng thuc qa liu lng khng kim
sot p huyt mi ngy kp thi iu chnh liu lng
thuc cho ph hp khin p huyt xung di 100mmHg
m khng hay bit, cng gy bin chng t lit chn tay
xui l v lc mm nhn.
Ngc li khi mch mu no cng cng do p
huyt tng t ngt trn 240mmHg s t mch, nu t

of 160

mch nh ngoi vi gy t lit mo ming mt, nu t


mch gy t huyt trong no s gy tai bin mch mo
no.
Cc th bnh thng gp trong tai bin mch mu
no nh : Xut huyt no, khi mu t trong no, nhn
no.
1-Xut huyt no :
Du hiu lm sng :
Nhc na u nht l v m, km theo chng
mt tai, l bn s b xut huyt, c th chy mu cam,
xut huyt vng mc. Bnh tin trin nhanh qua hai giai
on :
Giai on mi pht :
t ngt t ng hn m, hoc bt u bng nhc
u d di, thc gim dn, ng m 1-2 gi sau khng
cha kp s tin trin sang giai on hai .
Giai on hai nng hn, gm ba hi chng :
Hn m su : Ri lon chc nng tip ngoi v
chc nng thc vt ( coma ), mt ti nht, th nh ngy,
ri lon nc v cc cht in gii, ri lon c vng, ton
thn bt ng, mt phn x gic mc v ng t.
Lit na ngi : Bn lit gim trng lc c, lit
mt th trung ng, lit tay chn cng mt bn.
Ri lon chc nng thc vt : Lm tng tit ph
qun gy nght, kh th, lon nhp th, nhp tim, tng
nhit, tng p huyt cao, mt xanh hoc , ri lon dinh
dng, ph n, m hi bn lit, a s 2/3 trng hp t
vong trong vng 10 ngy. Nu qua khi, vn cn nguy c
bin chng nhim khun h hp, tit niu, dinh dng,
nc v in gii.

of 160

2-Khi mu t trong no :
Khi xut huyt no, mu chy ra khng xm nhp
vo nhu m no m ng ti ch to thnh mt khi u
do mch qa cng hoc d dng mch. ngi tr cn
khe mnh, c triu chng lit na ngi hoc hn m
ngt qung lc tnh lc m, lu khng cha ng v kp
lc bnh nng hn lm tng p lc s no, cn phu thut
thn kinh kp thi trnh c tai bin mch mu no.
3-Nhn no :
Khi m thn kinh thiu mu nui dng do cc
mch mu b tc nghn, co tht hay hp, ty theo v tr tc
nghn s c nhng du hiu lm sng phn bit nh
sau :
Ri lon li ni : Do thiu mu ni bn cu no.
Ri lon cm gic : Do khu vc cm gic thn
kinh h.
Hn m lit na ngi : Do tc mch mu no,
nhn no xy n t t, nu khng cha kp thi.
Qua giai on cp tnh trong thi gian 10 ngy
thot khi t thn, bnh hi phc dn, cn li di chng lit
cng hoc lit mm tay chn v lc.

I I-Cc loi dc tho phng nga bnh v


cha bnh cao p huyt :
Cc loi dc tho thng c s dng theo
kinh nghim nhn gian hoc c ghi trong cc toa thuc c
ng y, ty theo tnh trng din bin ca bnh v nhng
bin chng mi giai on, cc thy thuc ng y phi
chn cc v thuc ph hp thnh mt bi thuc y
qun thn t s, mi lc mi i khc cc v thuc tng
cng hiu qa trong iu tr khi c bin chng, nhng

of 160

kinh nghim y c vit thnh cc toa thuc c


truyn li kinh nghim cho i sau.
Chng ta khng phi l thy thuc nhng nh
nhng s nghin cu v phn tch dc tnh ca tng loi
theo ty y v ng y da trn cc toa thuc p dng y,
chng ta cng c th chn ra cc v thuc c li ph hp
vi bnh chng ca mnh dng, cn nhng v thuc no
m theo thi quen bn b mch bo em i chiu vi s
phn tch li hi ca chng nu thy khng ph hp th
khng nn dng na.
Cc loi dc tho c cng nng cha bnh cao
p huyt v bin chng gm c : ba gc, cu ng, cc
hoa, a hong, trng, h kh tho, hong k, hoa he,
tri hng, huyn sm, lin kiu, sn tra, mch mn, ng v
t, ngu tt, tri nhu, tang k sinh, thch xng b, tho
quyt minh, thng ma, thy xng b, m , xuyn khung...
Kinh nghim nhn gian cc vng qu him c
cc thy thuc ng y, khi c bnh h thng dng dc
tho quanh vn nh, ch dng c mt v thuc hp vi
bnh ca mnh th cng c kt qa, nhng nu bnh phc
tp c nhiu bin chng km theo th h phi p dng theo
toa thuc c.
Chng ta s phn tch s li hi ca cc bi thuc
c kinh nghim c kt qa iu tr t trc n nay
c th ng dng thch hp vi bnh ca mnh nht.

of 160

10

A-PHNG NGA CAO P HUYT BNG MN N

Bit cch n ung l mt ngh thut m thc, va


gip n ngon ming, va tng cng cht b cho c th,
nhng i khi cht b tha thi, c th khng hp th v
chuyn ha c li sinh ra bnh, cho nn ng y ch
trng n khng nhng m thc l mt ngh thut m cn
l mt y thut trong cch la chn mn n cho ph hp
vi c th phng nga bnh khi cha bnh v cng
dng cha cho khi ht bnh bng cch phi hp tnh
cht cc mn n thnh mt bi thuc cha bnh. Cch n
ung cha bnh b sung cho cc loi thuc ung ng
ty y, gip cho bnh mau bnh phc m khng cn tr n
cch dng thuc ca ng hay ty trong iu tr.

1- Cho hoa cc :
Nu 300cc nc chung vi 10g hoa kim cc vng, si k,
vt xc hoa ra, cho 100g bt go t vo un nh la
khuy u cho chn, nm mui va n l c.
n mt tun 2 ln thanh nhit t can ha, gii c, lm
h p huyt.
2- Cho rau m :
Nu 300cc nc un nh la, vi 50g u xanh cn v,
khi u xanh mm, un nh la cho 50g bt go t vo
chung khuy u tay khi si cho 100g rau m ti vo cho
si thm mt lc ri nm mui va n l c.
n mt tun 2 ln thanh nhit t can ha, gii c, lm
h p huyt.

of 160

11

3- Canh c qa :
C qa 300g. Rau mung loi nh 150g, Cn ty ly
cung khng ly l 100g. Nu thnh canh nm nm va
n.
Lm h p huyt, b chc nng gan thn, m h dng
can thnh.
4- Cho s huyt :
S huyt 10 con, ra sch hp cch thy ly tht thi nh
p mui, 1 qa trng mui b v thi nh. Cho vo ni
300cc nc un nh la cho bt go t 100g vo ni
khuy u, khi cho chn cho s huyt v trng mui vo,
cho si l c.
Lm h p huyt, b chc nng gan thn, m h dng
can thnh.
5- Canh c rt hm tht heo :
C rt 200g, u c ve 100g ra sch thi ming. Tht
heo nc 150g thi ming p mm mui. Tt c cho vo
nu canh.
Lm h p huyt b gan thn tn thng.
6- Cn ty xo tht ngng :
Tht ngng nc thi ming mng p mm mui em xo
nh la bng du thc vt (du m), khi chn cho 200g
cn ty vo ( nht k ra sch ct on) xo tip, nm
nm va n l c.
Lm h p huyt, b c s v chc nng gan thn u h,
(m dng lng h ).

of 160

12

7- Canh rau h :
Rau h 150g ra sch thi on di 3-4cm, c r 200g
nh vy b rut, hp cch thy, khi chn g ly tht nc
p mm mui. Nu canh h khi chn cho tht nc c vo,
nm nm va n, khi canh si l c.
Lm h p huyt, c bin chng t huyt.
8- Cho b ao c trm gii c :
Tht c trm c 200g chin vng ri nu cho vi b ao
200g, nm mui.
9-Canh tht g hm bt gic phong :
Tht g nc 300g, Bt gic phong ra sch 6g ( mua
tim thuc bc ), cho nc va , hm cho k l n c.
10-Tuyt canh thang tr cao p huyt do m ha, sng
tuyn gip do d calcium.( can dng thng khng).
Dng Hi trit b 2 lng ( khong 80g), M 4 lng,
nu canh, ung nc b ci.
Hi trit b l v con sa bin, ngm ra cho sch mui,
c cng dng tr phong, tiu m, tiu tch tr kt khi.
M l c nng thanh l ha, to, nhit gan, phi, bao
t . Khi c bnh tiu chy th ngng.
11-Canh tht trai , ru bp.
Nu 20g ru bp non cn ti vi 1 lt nc cho k ri vt
xc b i, cho thm vo 50g tht trai, 3g gng, nu thm
cho nh ri nm nm cho va n cha bnh hay nhc
u, cao p huyt, thy thng.
12-Cho tht trai

of 160

13

Nu cho go t 100g chung vi 50g tht trai, cha bnh


cao p huyt, phng nga tai bin mch mu no, nhc
u, yu gan.
Tht trai sng v mn ngt, tnh hn, c tc dng
li thp, thanh nhit, tiu kht, h p huyt.

B-PHNG NGA CAO P HUYT BNG THC


UNG :
Bit cch chn thc ung ph hp vi c th v
bnh tnh ca mnh, c th gip cho bnh khng pht trin
thm hoc lm gim bnh cng rt cn thit c gi tr
tng ng vi thuc. Chng ta c th chn la mt
trong nhng loi nc ung di y cha bnh cao p
huyt :
1-Nc hoa cc, hy thim :
Nu nc vi 15g d cc hoa, 15g hy thim tho ung mi
ngy lm h p huyt, mt gan h ha.
2-Nc n sm, ch mu :
Nu nc vi 15g n sm, 12g ch mu tho, ung nng
cng dng lm tan huyt bm v gip cho mu lu thng
khng b t li.
3-Nc sn tra tr cholesterol phng nga cao p huyt :
Mi ngy nu 5-10 qa sn tra kh ung nh nc tr sau
mi ba n, sau mt tun cholesterol xung. Nu ung
tip tc s gim m bng v gim mp.
Nhng ngi c bnh bing n, m yu, nn ung trc
ba n s kch thch n ngon.

of 160

14

Nhng ngi n c nhng chm tiu, hoc ngi mp,


bng nhiu m, mun bt m bng, gip tiu ha nhanh,
nn ung sau ba n. C hai cch ung trc hay sau cng
lm h p huyt xung bnh thng sau thi gian 1 thng.
Nu chng ta ang dng thuc ty y cha bnh cao p
huyt cng vn dng tr sn tra c, nhng phi o p
huyt kim sot mi ngy, ng p huyt xung
di 120/70mmHg, v tr sn tra l loi dc tho cha
bnh cao p huyt tng ng nh loi thuc tr p huyt
ca ty y.
Phn tch cng dng ca Sn tra theo ng ty y :
Tn khoa hc Malus doumeri (Bois.)A.Chev..tn
khc l chua cht, cha tannin, ng, acid tatric, citric, v
chua ngt, cht, tnh bnh, vo cc kinh can, t, v, c cng
dng kin t, kch thch tiu ha n ngon ming, ha tan
mu cc, tan cht bo, du m, cholesterol, m di, ui
ut kh lm nh ngc, tiu tch tr, tn c, lm tng men
tiu ha trong trng v, thu lim, gim au bng do
khng tiu, do huyt, xut huyt, bnh tr, bo v tim.
Dng cha bnh n khng tiu bng y trng, chua,
kit l, m hi trm.
4-Nc m en, h th nga cao p huyt, bn, x cng
mch mu :
M en, h th , ngu tt, mi th 10g, nu nc ung
mi ngy.
5-Tr r Ba gc cha cao p huyt nh (145-165mmHg )
km theo nhc u, chng mt, mt ng :
Dng bt r Ba gc 200-500mg, hoc 50g r nu ung
nh tr mi ngy.
Phn tch cng dng ca Ba gc theo ng ty y :
C 5 loi Ba gc, tn khoa hc chung l Rauvolfia
,loi 4 l l R. tetraphylla L.,loi hoa l R. serpentine

of 160

15

(L.) Benth.ex Kurz., loi l to l R.cambodiana Pierre ex


Pitard, loi l vng tn R.verticillata (Lour.) Baill. loi Ba
gc Ph th l R. vomitoria Afzel.ex Spreng. C 5 loi u
c cha alkaloid trong c reserpin l cht quan trng
nht lm h p huyt t t m du, tiu hy adrenalin c
ch thn kinh trung ng, gim nhc u chng mt, an
thn d ng, loi tetraphylla cn c tc dng thu nh ng
t, gin m mt, loi serpentine cha c bnh tm thn,
ng kinh, loi verticillata cn c tc dng phong b hch,
loi vomitoria cn c tc dng tng cng tiu ha.
ng y VN ch thnh vin Raucaxin 2mg alkaloid
ton phn t v r Ba gc 4 l, hoc vin nn Reserpin,
Rauviloid 2mg., hoc vin alkaloid 2mg, mi ln ung 1
vin, ngy 2-3 ln. n bit dng bt r ba gc hoa
cha bnh cao p huyt t lu i cho n nay vn
cn c coi l v thuc quan trng, mi ngy dng 200400mg bt ung vi nc.
6-Tr tho quyt minh cha v nga cao p huyt, nhc
au u :
Ht tho quyt minh sao vng, 8g, gi p, pha vi nc
si, ung nh nc tr.
Phn tch cng dng ca Ht tho quyt minh theo ty y
Tn khoa hc Cassia tora L.cn gi l mung he,
cha anthraquinon, chrysophanol-1-beta-gentiobiosid,
chrysophanic acid-9-anthron, c tc dng h p huyt do
gin mch tm thi, tc dng an thn theo di in no
thy tng thnh phn sng chm, gim cc sng nhanh,
gim hot ha i vi t bo thn kinh ca th li v v
no, tc dng nhun trng do cht kaempferol-3sophorosid, tc dng khng khun c ch mt s nm gy
bnh ngoi da, h lipid-mu, cholesterol v c ch kt tp
tiu cu do cht triglycerid, lm thu teo tuyn c, tng
nhm cht SH trong gan gip gii c arsen. Loi sao
chy c tc dng h p huyt v an thn mnh hn loi sao

of 160

16

vng, nhng sao vng c tc dng nhun trng v ty


c mnh nht.
Phn tch theo ng y :
Tho quyt minh ti c v nht hi ng, em
sao c v ng, ngt, hi mn, tnh mt, vo cc kinh can
thn, c tc dng thanh can ha, tn phong nhit, minh
mc, nhun trng, li thy, thng tin, dng cha
vim mng kt mc cp tnh, vng mc, qung g, cao p
huyt, au u, mt ng, to bn kinh nin, nm ngoi da,
chm tr em. V ma h, ngi Trung quc c tp qun
ung Tho quyt minh thay tr phng say nng.
Chng ch nh :
Khng dng Tho quyt minh trong trng hp b tiu
chy.
7-Tr tho quyt minh, Mch mn, cha cao p huyt, tim
hi hp, kh ng, ng m :
Ht Tho quyt minh 20g, Mch mn 15g, Tm sen sao
6g. Sc nc ung.
Phn tch cng dng ca Mch mn theo ty y :
Tn khoa hc Ophiopogon japonicus (L.f.) Ker.Gawl. Tn khc l Mch mn ng, tc tin, c 5 loi
glucoside tc dng h ng huyt, chng vim cp tnh
v mn tnh, gy teo tuyn c, c ch tng i kh trn
ph cu, t cu vng.
Phn tch theo ng y :
Mch mn c v ngt, hi ng, tnh mt, c tc
dng nhun ph, cha ho khan, vim hng, lao phi nng
m v chiu, st cao, tm phin kht nc, cm mu nh
mu cam, th huyt, lm mt tim, thanh nhit, cha kh
ng, li tiu, thiu sa, iu ha nhp tim, to bn, l
nga, bnh gan, thn v rut.
Phn tch cng dng ca Tm sen theo ty y :

of 160

17

Sen c tn khc l lin, tn khoa hc l Nelumbo


nucifera Gaertn.
Tm sen c cht liensinin lm h p huyt v mt
loi alkaloid khc khng kt tinh chuyn liensinin di
dng amoni bc 4 c tc dng h p huyt ko di lu hn,
chng kch ng lon thn kinh gy hung d tng ng
vi amineazin trong iu tr tm thn phn lit m khng
c c t nh thuc amineazin, tm sen cng c tc dng
an thn nhng yu hn tc dng ca l sen.
Nh sen c tc dng c ch t cu vng.
Phn tch theo ng y :
Tm sen gi l lin tm, c v ng, tnh lnh, vo
kinh tm, c tc dng thanh tm ha, iu nhit, cha tm
phin mun ngi hm hp kh chu, t ng, kht, th
huyt.
8- Nc sc thin ma phng v cha tai bin mch mu
no :
Dng Thin ma 9g, thch quyt minh 30g, sc nc ung.
Phn tch cng dng ca Thin ma theo ty y :
Tn khoa hc Gastrodia elata Blume, cha
gastrodin, vanilyl alcohol, polysaccharide c tc dng trn
tnh lm bun ng, khng cn cng thng lo u, c ch
hng phn thn kinh trung ng, khng co git gy ra bi
thuc pentylentetrazol, hay co git ng kinh, nhng
khng c tc dng vi s co git do strychnine, hiu lc
cha co git ng kinh ca thin ma km hn thuc
diazepam nhng khng c tc dng ph. C tc dng
gim au (km morphin), chng vim, tng cng min
dch, gim nhp tim nhng khng nh hng n bin
co bp ca tim, lm tng cng sc chu ng ca c th
trong hon cnh mi trng thiu oxy, lm h hp chm
li, lm co bp c trn ng rut, tng tit mt.
Phn tch theo ng y :

of 160

18

Thin ma v ngt, tnh bnh, vo kinh can v bng


quang c tc dng tr phong, gim au co tht, hoa mt,
chng mt, nhc u, t di tay chn, ng kinh, bn thn
bt toi, pht m kh khn do tai bin mch mu no.
9-Tr hoa he, ht mung cha cao p huyt, cholesterol,
nhc u chong vng, t ngn tay, mt ng :
N hoa he sao vng, ht mung he ( tho quyt minh )
sao vng, hai v bng nhau, xay tn thnh bt.
Mi ln dng 10-20g, sc nu nc ung nh tr, ngy 2
ln.
Phn tch cng dng ca Hoa he theo ty y :
Tn khoa hc Stypnolobium japonicum (L.)
Schott, cha rutin v quercetin c tc dng tng cng sc
khng, gim tnh thm thu ca mao mch, phc hi
tnh n hi ca mao mch b tn thng, lm gim
hin tng oxy ha adrenalin, tng trng lc tnh mch
lm gin v bn vch thnh mch, chng vim ph, gip
c th chng chiu x, h p huyt, cholesterol trong mu,
phng nga x va ng mch, chng kt tp tiu cu.
Phn tch theo ng y :
Hoa he c v ng tnh mt, vo 2 kinh can, i
trng, c tc dng thanh nhit, lng huyt, cm mu do
v mch mu no, mt, mch vnh, vim thn, tr ra
mu, i tiu tin ra mu, mu cam, nn ra mu, cao p
huyt.
10-Tr cu ng cha cao p huyt, au u, trng
phong, chng mt, kinh git :
Cu ng thng dng l cnh gi l dy cu ng, thi
nh, sc nu, c th dng dng bt t 4-9g sc nc cho
n khi si l c, ung nh tr, khng cn nu k.

of 160

19

Phn tch cng dng ca Cu ng theo ty y :


Tn khoa hc Uncaria spp. Cha alkaloid thnh
phn chnh l rhynchophyllin lm h p huyt c lin quan
n h thn kinh trung ng, lm gin thn kinh ngoi vi,
lm lng mu t tim y ra gim, chng ri lon nhp
tim.
Phn tch theo ng y :
Cu ng c v ngt, tnh mt, vo cc kinh tm
can, c tc dng thanh nhit, bnh can, tc phong, an nh
thn kinh, cha kinh git tr em, ngi ln b au u
chng mt, cao p huyt, trng phong. Nu nu chung vi
cc v khc th nu cc v khc gn c mi cho cu ng
vo sau si ln l c.
11-Tr l du ( tang dip).
Dng 4-12g l du kh nu ung nh nc gii kht mi
ngy.
Phn tch cng dng ca Tang dip (L du ) theo ty y :
L l cy du tm, tn khoa hc Morus acidosa
Griff. L cha tinh du, cc acid 26%,phenol 28%,
carbonyl 11%, cc base, cc phn on trung tnh khong
32% cha isobutanol, acetophenol, cc flavonoid,
vit.B,C,D..L c tc dng gim p huyt, lm gin mch.
Phn tch theo ng y :
L du v ng ngt, tnh lnh dng tn phong,
thanh nhit, lng huyt, sng mt, cha cm mo, phong
nhit, st nng, ho, vim hng, au rng, nhc u,
mt, chy nc mt, cao p huyt, mt ng.
12-Tr cu ng, cc hoa, h kh tho cha cao p huyt
do thn kinh trung ng lm ri lon nhp tim, co tht
thn kinh ngoi vi.

of 160

20

Cu ng 12g, Tang dip, Cc hoa, H kh tho, mi th


9g. Sc nc ung nh tr.
Phn tch cng dng ca Cc hoa theo ty y :
C hai loi :
Cc hoa trng tn khoa hc Chrysanthemum
morifolium Ram. ,cha tinh du, flavonoid, acid phenol,
sesquiterpen, acid elagic c tnh c ch mnh aldose
reductase lm gim p huyt giai on 1 v tng tit niu,
tnh khng khun, ph cu khun, lin cu khun, trng
cu khun, t cu khun..
Cc hoa vng tn khoa hc Chrysanthemum
indicum L. cn gi l kim cc, cha carotenoid (
chrysanthemoxanthin ), tinh du c tnh khng khun
mnh, sesquiterpen, flavonoid, acid amine, arteglasin A..
Phn tch theo ng y :
Cc hoa trng c v ngt, ng , tnh hi hn, vo
3 kinh ph, can, thn, c tc dng cha nhc u, au mt,
chy nc mt, h st, h p huyt, bnh vim m ( ung
trong p ngoi ), bnh ngoi da.
Cc hoa vng c v ng cay, tnh n, vo 3 kinh
ph, can, thn, cha cm lnh, st, hoa mt, chng mt,
nhc u, au mt, chy nhiu nc mt, m mt, cao
p huyt, inh c, dng ra p mn nht sng au, tiu
c.
Phn tch cng dng ca H kh tho theo ty y :
Tn khoa hc Brunella vulgaris L. cha alkaloid
tan trong nc, mui KCl, tinh du camphor, glucoside
ng gm prunelin c tc dng chng HIV, cht tannin,
cht bo, lipase, acid oleaolic . C tc dng h p huyt,
kch thch h hp, li tiu, an thn.
Phn tch theo ng y :
H kh tho c v ng hi cay, tnh mt, c tc
dng thanh can ha cha c sng v, lao hch, trng
nhc, bu c, au nhc mt, chy nc mt, vim t

of 160

21

cung, m h, gan mt nhit, p huyt cao, vim thn kinh


da, l nga, mn nht, hc lo, vy nn, tiu tin khng
thng.
Cha trng nhc, dng 20g H kh tho sc c ung
trc khi n cm 2 ting ng h.
13-Tr hoa he, l sen, cc hoa cha p huyt cao, au
mt, mt kh.
N hoa he 10g, l sen hoc ng sen 10g, cc hoa vng
4g. Sc ung nc.
Phn tch cng dng ca Cc hoa vng theo ty y :
Tn khoa hc Chrysanthemum indicum L., tn
khc l kim cc, hong cc, cha Carotenoid (
chrysanthemoxanthin ), tinh du, sesquiterpen, flavonoid,
acid amine.. Hot tnh ca hoa vng lm h p huyt
khng bn vng nhng lm tng bn mao mch rut,
c ch phn x vn mch, c ch adrenalin, chng vim,
khng khun kh mnh, cha phong cm hn b st rt c
hiu qa, c ch kt tp tiu cu gy bi vi khun nh t
cu khun vng, trc khun coli, subtilis, m xanh.
Phn tch theo ng y :
Cc hoa c v ng cay, tnh n, vo 3 kinh ph,
can, thn, c tc dng trc phong nhit, phong thp, gii
c, lm sng mt, dng cha cm st, cm lnh, hoa mt
chng mt, nhc u, mt, chy nc mt nhiu, m
mt, cao p huyt, inh c, mn nht sng au, ung lu
ngy li kh huyt, tng tuyn ni tit lm tr lu, dng
ngoi p mn nht, mt b thoi ha hong im. Ung
hoa cc t 1-2 thng, cc triu chng au u, mt ng, s
ht, th lc tng t t, theo di nhng bnh nhn th lc
km 5/10, sau 6 nm th lc n nh bnh thng.
14- Tr hoa i, cc vng, gim p an thn, bo v mao
mch, ng ngon :

of 160

22

Hoa i kh 100g, cc vng kh 50g thi nh, hoa he


sao vng 50g quyt minh t sao en 50g, tt c tn thnh
bt chia thnh gi 10g,
Mi ngy dng 1-2 gi pha nh tr .
Phn tch cng dng ca Hoa i theo ty y :
Tn khoa hc Plumeria rubra L.var.acutifolia
(Poir.)Bailey, tn khc l bng s, tinh du chit ct t
hoa i phn tch c 74 thnh phn trong c linalool,
phenylacetalldehyde, trans farnesol B. phenyl ethylalcol,
geraniol, alpha terpineol, geranial..c tc dng khng
khun, h p huyt, gim sc co bp c tim, nhun trng,
ty x, h st.
Phn tch theo ng y :
Hoa i v ngt, tnh bnh c tc dng tiu m,
tr ho, thanh nhit, lng huyt, tr thp, cha ri lon
mch, lm h p huyt nhanh v bn vng.
Phn tch cng dng ca Hoa he theo ty y :
Tn khoa hc Stypnolobium japonicum (L.)
Schott, cha rutin v quercetin c tc dng tng cng sc
khng, gim tnh thm thu ca mao mch, phc hi
tnh n hi ca mao mch b tn thng, lm gim
hin tng oxy ha adrenalin, tng trng lc tnh mch
lm gin v bn vch thnh mch, chng vim ph, gip
c th chng chiu x, h p huyt, cholesterol trong mu,
phng nga x va ng mch, chng kt tp tiu cu.
Phn tch theo ng y :
Hoa he c v ng tnh mt, vo 2 kinh can, i
trng, c tc dng thanh nhit, lng huyt, cm mu do
v mch mu no, mt, mch vnh, vim thn, tr ra
mu, i tiu tin ra mu, mu cam, nn ra mu, cao p
huyt.
15- Nc gii kht v da hu phng v cha cao p
huyt :

of 160

23

V da hu 9-12g, quyt minh t 9g sc ung


Phn tch cng dng ca V da hu theo ty y :
Tn khoa hc Citrullus lanatus (Thumb.)Matsum.
et Nak.,cha protein, m, carbohydrate, vit,A, B1, B2, C,
niacin, Ca, Fe, Mg, P. Tht qa da hu c tc dng thc
y s hnh thnh ur gan nn c tc dng li tiu, cht
cucurbocitrin trong ht lm h p huyt v cha vim
bng quang cp tnh.
Phn tch theo ng y :
Da hu v ngt, tnh hn, vo kinh tm, v, bng
quang, thanh nhit, gii th, tr phin kht, li tiu tin,
cha i but, i dt, ph thng, vng da, vim thn, tiu
ng. Qu non dng lm rau n.
V qa da v ngt, tnh mt c tc dng thanh
th, gii nhit, ch kht, li tiu.
Ht da c v ngt, tnh bnh c tc dng thanh
ph, nhun trng, ha trung ch kht.
Chng ch nh :
Ngi trng hn, thp thnh khng dng c.
16-Tr H kh tho cha cao p huyt n thun :
Dng H kh tho 40g ra sch thi nh. Nu nc ung
nh tr sau ba cm.
Ung mi t 10 ngy lin tc ri ngh 1 tun mi ung
t sau, ung nhiu t cho n khi khi bnh.
Phn tch cng dng ca H kh tho theo ty y :
Tn khoa hc Brunella vulgaris L. cha alkaloid
tan trong nc, mui KCl, tinh du camphor, glucoside
ng gm prunelin c tc dng chng HIV, cht tannin,
cht bo, lipase, acid oleaolic. C tc dng h p huyt,
kch thch h hp, li tiu, an thn.
Phn tch theo ng y :

of 160

24

H kh tho c v ng hi cay, tnh mt, c tc


dng thanh can ha cha c sng v, lao hch, trng
nhc, bu c, au nhc mt, chy nc mt, vim t
cung, m h, gan mt nhit, p huyt cao, vim thn kinh
da, l nga, mn nht, hc lo, vy nn, tiu tin khng
thng.
Cha trng nhc, dng 20g H kh tho sc c ung
trc khi n cm 2 ting ng h.
17- Nc sc chui tiu cha cao p huyt :
V v cung qa chui tiu 30-60g sc ung, dng nhiu
ln .
Phn tch cng dng ca Chui tiu theo ty y :
Tn khoa hc Musa sapientum L., cha thnh
phn chnh l carbohydrate, qa xanh nhiu tinh bt, khi
chn tinh bt chuyn thnh ng sucrose, glucose,
fructose, albumin, globulin, cc acid amine cu to
protein, du bo, cc nguyn t Ca, Fe, K, Mg, Na, P, c t
Al, I, Zn, Co, As, cc vit.C, Carotene, thiamin, riboflavin,
niacin, acid pentothenic, pyridoxine, biotin, inositol, folic.
Mt phn cc acid trn s mt khi nu chn. Bt chui tiu
c tc dng chng lot bao t, cn methanol ca chui c
tnh khng khun.
Phn tch theo ng y :
Chui tiu chn v ngt, tnh rt lnh, dng thanh
nhit, ch kht, nhun ph, nhun trng, gii c. Qa
xanh cha tiu chy, kit l.
V chui chn v ngt cht, tnh n, st trng cm tiu
chy, kit l. V xanh dit nm, lm se da.
18-Nc sc hoa hng dng
Dng 30-90g cm hoa hng dng sc nc ung thay
tr.

of 160

25

Cha cao p huyt, au u, chong vng, tai, gim cc


cn au
Phn tch cng dng ca Hoa hng dng theo ty y :
Tn khoa hc Helianthus annuus L. Hoa cha beta
carotene,cryptoxanthin,taraxanthin, lutein, quercimeritrin,
hoa cha nhiu pectin, c mi thm nh d chu , c tc
dng gin mch, h p huyt, kch thch h hp, tng
cng co bp rut dng trong trng hp lit rut, h st.
Phn tch theo ng y :
Hng dng c v ngt du, tnh bnh, cm hoa
tr bnh cao p huyt, au u, chong vng, tai, gim
cc cn au rng, gan, bng, kinh nguyt, xng khp,
vim v.
19-Nc ru bp cha cao p huyt, vim gan mt, b tiu
Dng 30g ru bp vi 300cc nc sc cn cn 100cc,
ung 1 ln mi ngy
Phn tch cng dng ca Ru bp theo ty y :
Tn khoa hc Zea mays L., tn khc l bp. Ru
bp cha cht bo, tinh du, cht keo. cht nha,
glucoside ng, saponin, cryptoxanthin, Vit. C, K,
sitosterol, stigmasterol, acid hu c, anthocyan. C tc
dng li tiu, tng thi tr clorid, tng tit mt, lm gim
lng bilirubin v tng prothrombin trong mu. Ru ng
trong dng ch phm ln men c tc dng h ng
huyt.
Phn tch theo ng y :
Ru bp v rut bc trong thn cy ng c v ngt,
tnh bnh, vo 2 kinh thn v bng quang tr i vng rt
but, b tiu, vim tit niu, tiu ra mu, xut huyt ni
tng, sn trong gan, mt, thn, sn niu, bng quang, ph
thng, lm h p huyt, lm thng mt trong iu tr gan
mt, si mt, vng da.

of 160

26

20- Nc mt hng dng, ru bp phng v cha cao


p huyt :
Cm hoa hng dng 60g, ru bp 30g, sc thm ng
ung.
21-Nc c mn tru cha huyt p cao :
C cy c mn tru 500g ra sch, bm nh gi nt, thm
mt bt nc lc ly nc ct ung hoc ung pha vi t
ng. Ung ngy 2 ln.
Phn tch cng dng ca C mn tru theo ty y :
Tn khoa hc Eleusine indica (L.) Gaertn.f., tn
khc l ngu cn tho, thanh tm tho, cha flavonoid,
glucopy ranosyl, sitosterol v dn cht palmitoyl cha p
huyt cao, st cao co git, hn m, phong nhit gh l.
Phn tch theo ng y :
C mn tru c v ngt, tnh mt, c tc dng
lng huyt, thanh nhit, h st, cm nng, nng xng ln
u, gii c lm mt gan, ni mn , i sn, i ,
lm ra m hi, li tiu.
22- Nc ung m cha cao p huyt ngi gi :
Trch t, ch mu, ht m , h kh tho, tho quyt
minh, cu ng, mi v 1 ch (4g) sc nc ung.
Phn tch cng dng ca trch t theo ty y :
Tn khoa hc Alisma plantago-acquatica L. Thn
r cha tinh du, nha, protid, tinh bt, alismol, alisman
Si, cha cc ri lon gan gip chuyn ha m, gim ur
v cholesterol trong mu, li tiu, chng vim, h p
huyt, c ch trc khun lao, cha cc alisol A,B,C
monoacetat c tc dng bo v gan.
Phn tch theo ng y :

of 160

27

Trch t v ngt, tnh hn, vo hai kinh thn, bng


quang, c tc dng li thy, thm thp cha bnh thy
thng, vim thn, b thn, tiu kh, i ra mu, nhc u,
hoa mt, chng mt.
Phn tch cng dng ca ch mu theo ty y :
Tn khoa hc Leonurus Artemisia (Lour.)S.Y.Hu,
cha alkaloid, flavonoid, glucoide, cc acid bo, c tc
dng kch thch co bp i vi t cung, tc dng nga
thai, phc hi co bp tim v p huyt tr li bnh thng,
ci thin tun hon, chng kt tp tiu cu, kch thch
trung khu h hp v bin h hp u tng, bi tit nc
tiu, khng nm gy bnh ngoi da.
Phn tch theo ng y :
ch mu v ng cay, hi hn vo 2 kinh tm, can,
c tc dng hot huyt, b huyt iu kinh, kh , tiu
thng, cha vim thn. Qa ch mu ( sung y t ) c tc
dng hot v b huyt, thanh can, minh mc.
Phn tch cng dng ca Ht m theo ty y :
Tn khoa hc Plantago major L., tn khc l xa
tin, cha iridoid, acid phenolic, flavonoid, acid cinamic,
acid p.coumaric, ferulic, cafeic, chlorogenic, carotene,
Vit.K,C. Nc p c tc dng tit dch v, cha lao, ung
th, lot bao t, ti sinh t bo da, c hot cht plantagin
lm tng tit nim dch ph qun v ng tiu ha, c ch
trung khu h hp lm cho th su v chm hn, c tc
dng khng khun chng vim m, bo v gan b tn
thung, chng ng c nm.
L c tc dng li tiu mnh hn, ht m thi tr cc
cht in gii trong nc tiu, thc y s bi xut si
niu, h st, h p huyt, cht nhy trong m h ng
huyt v cholesterol.
Ht m nhun trng, kch thch chuyn ng ca nhu
ng rut.
Phn tch theo ng y :

of 160

28

L m c v nht, tnh mt. Ht c v ngt nht,


nht, tnh mt, vo 4 kinh can, ph, thn, tiu trng, c
tc dng cha ho lu ngy, vim kh qun, thn, bng
quang, b tiu, tiu ra mu, si sn, ph thng, au mt
sng , chy mu cam, ra m hi, tiu chy, kit l, l
gi nt p mn nht chng lnh.
Ht m ( 4-8g ) sc ung cha tiu ng, kh tiu, ho,
v bnh him mun nam n.
Chng ch nh :
Ngi ga thn suy km hay tiu m khng nn dng.
23-Tr trng cha chng mt, cao p huyt do thn
suy :
Dng trng 5ch (20g) nu nc ung nh tr, cha
bnh cao p huyt mi pht.
C th mua tr gi trng c bn sn.
Phn tch cng dng ca trng theo ty y :
Tn khoa hc Eucommia ulmoides Oliv.,cha 2
nhm chnh l iridoid glycoside v lignan glycoside, cn
c cc acid khc. V thn trng c tc dng khng
khun, chng phn bo, chng ung th, gim au, chng
vim, an thn, nhun trng, gim p huyt.
Phn tch theo ng y :
V thn trng v ngt, hi cay, tnh m, tc
dng b gan thn, h p huyt, mnh gn xng, dng
huyt, an thai, m t cung, cha au lng chn gi, phong
thp t ph, di tinh, lit dng, thn h tiu m, bi lit.
24-Nc ung cu ng, trng cha bnh cao p huyt
ngi gi km theo au lng, thn yu :
Cu ng, tho quyt minh 15g, ch mu, h kh tho,
12g, trng, 9g, hong cm 6g. sc nc ung.
Phn tch cng dng ca Hong cm theo ty y :

of 160

29

Tn khoa hc Scutellaria baicalensis Georgi. R


cha gm 31 cht thuc nhm flavon v flavano,
flavonoid, tannin,nha, glycoside,wogonin, skulcapflavon
c tnh khng khun trn cc khun gram dng, vi khun
ming, khng histamine, cha vin gan virus B thy
DNA ca virus vim gan B gim, nc sc hong cm c
ch mnh aldose reductase m n gy tch ly sorbitol
trong t bo lm c thy tinh th mt, cho nn hong
cm cha bin chng tiu ng lm c mt c hiu qa.
Phn tch theo ng y :
Hong cm v ng, tnh lnh, vo 5 kinh tm,
ph, can, m, i trng, tc dng thanh nhit, to, thp,
cm mu, an thai, cha st cao, cm mo ko di, ph
nhit ho, tiu dt, ung nht, i ra mu, tiu tiu ra mu,
mu cam, bng huyt, vng da vim gan virus, chng co
git ma vn do ri lon chc nng thn kinh trung ng,
ngy di, vim c tim, thp khp.
25- Tr thuc trng, hong b cha cao p do tim
mch :
trng 12g, Hong b 10g, Qu, Sa nhn, Cam tho
,mi v 6g. Dng 800cc nc un si 20 pht ung nh
tr.
Phn tch cng dng ca Hong b theo ty y :
Tn khoa hc Phellodendron amurense Rupr. cha
berberin,palmatin,jatrorrhizin,phellodendrin, magnoflorin,
candicin, ocbacunon, hp cht phenolic, phelamurin,
flavon,limonoid, tinh du qa cha myrcen, geraniol, ht
cha cc limonoid. C tc dng khng khun yu hn
Hong lin, lm gim s lng vi khun, khng nm gy
bnh ngoi da, khng roi trng m o nhng khng
mnh, h p huyt ng thi lm tng nhp tim, lm long
m, thc y s phn tit ca tuyn ty lm h ng
huyt, bo v tiu cu.

of 160

30

Phn tch theo ng y :


Hong b c v ng, tnh hn, vo 2 kinh thn v
bng quang, t ha, thanh nhit, to thp, gii c,
dng cha bnh nhit l, tiu chy, hong n, i c,
di mng tinh, i ra mu, tr mu, xch bch i, ct
chng lao nhit, mt sng , lot ming li, vim m
o, sng tinh hon, tiu ng, vim mng no, vim lao
phi, vim tai gia c m, vim xoang hm mn tnh.
Hong b phun nc mui sao vng c tc dng t m
ging ha.
Phn tch cng dng ca Qu theo ty y :
Tn khoa hc Cinnamomum cassia Blume. V
thn cnh gi l qu chi, v thn gi l qu nhc c cha
tinh du aldehyde cinnamic, tannin, cht nha, cht
ng, calci oxalate, cht nhy, cht v c, coumarin. C
tc dng dit khun lao, tiu chy, siu vi khun, trc
khun coli, trc khun m xanh, nm, Qu chi lm gin
mch ngoi bin gip gim p huyt, lm tng lc co c
mch tim, chng huyt khi, chng vim, c ch s pht
trin ca t bo bch cu, chng i tho ng.
Phn tch theo ng y :
Qu v ngt cay, mi thm, tnh rt nng, tc dng
b tng ha, hi dng, m thn t, thng huyt mch, tr
hn tch. Dng cp cu chn tay hn lnh, mch chm
nh, hn m, au bng trng thc, phong t bi, tiu ha
km, t l, ph thy thng do b tiu tin, kinh b, rn cn,
ung th.
Phn tch cng dng ca Sa nhn trng theo ty y :
Tn khoa hc Amomum villosum Lour., cha tinh
du gm D.camphor, D.bornyl acetate, D.limonen,
camphen, paramethoxy, trans-cinnamat, phellandren,
pinen. Cc nguyn t vi lng Zn, Cu, Co, Mn. C tc
dng c ch vi khun, dit amip, tr vim lot bao t, t
trng.

of 160

31

Phn tch theo ng y :


Sa nhn trng c v cay, mi thm, tnh m, vo 3
kinh thn, t, v, c tc dng n trung, hnh kh, cm au,
an thai, khai v, tiu thc, kch thch tiu ha cha t v
kh tr, au bng lnh, tiu chy, nn ma, kit l hn,
iu kinh, h st ho cm lnh, dng lm gia v v ch
ru. Ht sa nhn tn bt hoc ngm ru chm vo rng
b au s khi.
Chng ch nh :
Ngi m h ni nhit khng nn dng.
Phn tch cng dng ca cam tho theo ty y :
C hai loi mang tn khoa hc Glycyrrhiza
uralensis Fisch. v G. glabra L. Cha 4-6% cht v c
carbohydrate ( glucose v saccharose ), 3-5% manitol, tinh
bt 25-30%, lipid 0,5-1%, asparagin 2-4%, nha 5%, c
ngt gp 60 ln saccharose, nu phi hp vi ma
ngt c th tng gp 100 ln. Glycyrhizin gm c 2 phn
t acid glucuronic v 1 phn t acid glycyrhetic cu to
gn ging nh cortisone c nhiu ng phn cha c
bnh Addison, c tc dng chuyn ha cc cht in gii,
gi natri v clorid trong c th lm tng p huyt, gip s
bi tit kali. trong cy, glycyrhizin tn ti dng mui
Ca v Mg. Cam tho c tc dng gy trn tnh, c ch thn
kinh trung ng, gim th nhit, gim h hp, gim ho,
gii co tht c trn, cha lot ng tiu ha bao t v
rut, bo v gan khi b vim gan, tng tit mt, chng d
ng, gii c mnh i vi c t ca bch cu, ca c,
ca nc rn, ca strychnine, ca un vn, ca cocain v
clorat hydrate. Cam tho dng chung vi cortisone lm
gim tc dng ca cortisone.
Phn tch theo ng y :
R cam tho bc v ngt, tnh bnh, sng c tc
dng gii c, t ha, chch cam tho loi tm mt sao
vng c tc dng n trung, nhun ph, iu ha cc v
thuc. Ring cam tho cha cm ho, mt ting, vim

of 160

32

hng, mn nht, au bao t, a chy, ng c. Chch cam


tho b t v h nhc, a lng, thn th mt mi, km n.
26-Nc qa hng xanh cha cao p huyt :
Qa hng xanh 30-40g gi nt thm nc, gn ung.
Qa hng chn v ngt, cha ng, cc khong cht, sinh
t C, dng n chn hoc phi kh lm thuc. Nhng
qa hng hi xanh, cn ti th tnh hn lm h p huyt,
cho nn ngi c p huyt thp, tiu ha km, thn nhit
lnh khng dng c.
27- Ph tai ( hi i ) cha cao p huyt do nhit.
Ph tai 8-12g ra sch, thi nh, nu nc ung, hay nu
ch ph tai u xanh, thanh nhit h p, gii c.
Ph tai l loi hi to cha nhiu iode, cht m, ng,
cht bo, st, vi.. c gi tr b sung dinh dng cho c
th, tnh hn, lm tiu chy, lm li tiu, cha ph thng,
sng chn do thy thp, bu c, ha nhit m, cha
trng nhc, st trng, thanh l nhit v thc n tch t
trong trng v, thanh huyt, i mu.
Chng ch nh :
Ngi gc hn, thn nhit thp, thn suy hay tiu nhiu
khng dng c. Nu cn dng iode trong Ph tai
cha p huyt cao do tuyn gip, trnh hn, thay u
xanh bng u en rang ln cho thm ri nu cho u
en ph tai s c an ton hn.
28-Nc sc ngu tt :
Dng 12g ngu tt sc nc ung mi ngy.
Phn tch cng dng ca Ngu tt theo ty y :
Tn khoa hc Achyranthes bidentala Blume, r
ngu tt chng vim mnh gp 4 ln, c ch min dch
mnh gp 8 ln r c xc, lm gim cholesterol ton

of 160

33

phn, h p huyt t t ko di, cha thp khp au lng


cp tnh do lnh, t ng, vim rng, nim mc ming, gim
t l beta, alpha lipoprotein mu tng ng vi
clofibrat, gim p huyt trung bnh t 180/100mmHg
xung 145/90 mmHg v lm n nh p huyt, tng
ng vi thuc alpha methyl-dopa, gim chng mt,
nhc u, mt mi, acid oleanolic trong ngu tt lm gim
s thoi ha v hoi t t bo gan, chng lot.
Phn tch theo ng y :
Ngu tt c v ng chua, tnh bnh, khng c,
vo hai kinh can thn. Dng sng c tc dng hnh huyt,
tn , tiu ung, li thp, cha c hng vim sng au,
amygdale, mn nht, i rt but, ra mu, sn bng quang,
b kinh, bng di kt hn cc, chn thng, mu bm,
u gi nhc mi. Dng chn b gan, thn, cng gn
trng ct, cha tai, au lng, mi gi, chn tay co qup
bi lit, h p huyt.
Chng ch nh :
Ph n c thai, bng huyt khng dng c, n c tc
dng kch thch tnh dc, cha lit dng, trng dng,
lm sy thai.
29-Tr kh qua :
Tr gi Kh qua c bn sn ngoi th trng, sau ba
cm dng mt gi b vo 1 ly nc si cho tan trong 10
pht mi ung.
Kh qua hay mp ng c li cho ngi b bnh
tiu ng c thn nhit cao, ngi nng, c kh kht, p
huyt cao, bnh thuc thc nhit. Ngi b thc chng khi
dng n mt thi gian thy kho, lng ng v p huyt
n nh th ngng, nu ung tip bnh tr thnh h chng
lm c th suy nhc thm. Khi p huyt v ng trong
mu xung trung bnh, ht bnh thi phi ngng, khng nn
lm dng ung mi, s lm mt sc v yu chn i khng
vng.

of 160

34

30-Nc p 5 loi rau qa ti :


Rau cn ty 2 b ln, Da leo gt v 1/4 qa, t xanh
lt loi khng cay, b ht, 1/2 tri, Mp ng b ht 1/4
qa, To ty gt v 1 tri.
Tt c b vo my xay p ly nc ct ung ngay sau khi
va p xong. Ung mi ngy mt ln vo lc bng i c
hiu qa hn. Dng iu chnh p huyt cao hay thp.
31- Nc ung ngu tt ht mung cha cao p, ri lon
tin nh, mt m, tai, thn kinh co rt au, to bn :
Ngu tt, ht mung mI th 12g sc ung.
32-Nc ung cu ng, h th cha bnh lit thn kinh
mt s 7
Cu ng 60g, dy H th ti 120g. Sc nc ung
trong ngy.
Phn tch cng dng ca H th theo ty y :
Tn khoa hc Fallopia multiflora (Thumb.)
Haraldson, c cha lecithin tc dng lm tan ng huyt,
suy nhc thn kinh, sinh huyt dch, gip ci thin
chuyn ha chung, cha antraglucoside kch thch tiu
ha, ci thin dinh dng, chng co tht ph qun, chng
vim, c hp cht stiben khng khun, nm, gy h lipid
huyt v cholesterol, d phng x m ng mch.
Phn tch theo ng y :
R H th c v ng cht, hi ngt, tnh m,
b gan thn, b mu, ch tinh ty, ha kh huyt, mnh gn
ct, cha thn suy, gan yu, mt ng, thiu mu, au lng,
kh h, lm en ru tc.
Chng ch nh :
Ngi c p huyt thp v ng thp khng dng c
h th , king hnh ti, c ci.

of 160

35

33-Nc Hy thim cha lit na ngi, ming mt mo,


mt ting :
L v cnh non Hy thim hi trc khi ra hoa sao vng
tn bt, ngy ung 4-6g sau ba n.
Phn tch cng dng ca Hy thim theo ty y :
Tn khoa hc Siegesbeckia orientalis L., tn khc
l c ch hoa vng, cha daturosid, orientin, orientalid
v 3,7-dimenthyl quercetin, c tc dng h p huyt,
ng huyt, khng siu vi khun gia cm, chng vim
ph, an thn, c ch min dch, khng histamine v
acetylcholine, gim co tht c trn rut, gim t l
gamma-globulin trong huyt thanh, gim c 3 ch s
cholesterol mu cao, beta alpha lipoprotein mu v mc
lipid ton phn trong mu, chng vim a khp.
Phn tch theo ng y :
Hy thim v cay ng, tnh mt, vo 2 kinh can,
thn, c tc dng tr phong, thp, t bi, hot huyt, gim
au, li gn xng, tr au lng mi gi, khp sng
au nhc, mn nht l nga, kinh nguyt khng u, lm
lin vt so trong ni ngoi thng. C tc dng ph gy
nn nu dng ti v nhiu.
34- Nc Sm, Quy, cp cu cha khi p huyt b tt
thp, try tim mch, mt xu, kh th, c th suy nhc :
Cam tho 12g, ng quy 10g, Sm Cao ly 8g. Tt c tn
bt, mi ln ung 4g ngy 3 ln. Khi nguy cp, sc 100cc
nc cho tan ngm, thuc ung mt ln.
Phn tch cng dng ca Cam tho theo ty y :
C hai loi mang tn khoa hc Glycyrrhiza
uralensis Fisch. v G. glabra L. Cha 4-6% cht v c
carbohydrate ( glucose v saccharose ), 3-5% manitol, tinh
bt 25-30%, lipid 0,5-1%, asparagin 2-4%, nha 5%, c
ngt gp 60 ln saccharose, nu phi hp vi ma

of 160

36

ngt c th tng gp 100 ln. Glycyrhizin gm c 2 phn


t acid glucuronic v 1 phn t acid glycyrhetic cu to
gn ging nh cortisone c nhiu ng phn cha c
bnh Addison, c tc dng chuyn ha cc cht in gii,
gi natri v clorid trong c th lm tng p huyt, gip s
bi tit kali. trong cy, glycyrhizin tn ti dng mui
Ca v Mg. Cam tho c tc dng gy trn tnh, c ch thn
kinh trung ng, gim th nhit, gim h hp, gim ho,
gii co tht c trn, cha lot ng tiu ha bao t v
rut, bo v gan khi b vim gan, tng tit mt, chng d
ng, gii c mnh i vi c t ca bch cu, ca c,
ca nc rn, ca strychnine, ca un vn, ca cocain v
clorat hydrat. Cam tho dng chung vi cortisone lm
gim tc dng ca cortisone.
Phn tch theo ng y :
R cam tho bc v ngt, tnh bnh, sng c tc
dng gii c, t ha, chch cam tho loi tm mt sao
vng c tc dng n trung, nhun ph, iu ha cc v
thuc. Ring cam tho cha cm ho, mt ting, vim
hng, mn nht, au bao t, a chy, ng c. Chch cam
tho b t v h nhc, a lng, thn th mt mi, km n.
Phn tch cng dng ca ng quy theo ty y :
Tn khoa hc Angelica spp. cha tinh du c cc
hp cht terpen, phenolic, cc cht dn phtalid, coumarin,
acid hu c vanilic, palmitic, linoleic, nicotimic, sucinic,
polysaccharide, cc acid amine, vit.B1,B12,E, cc nguyn
t Mg, Ca, Al, Cr, Cu, Zn, As, Pb, Cd, Hg, P, Fe, Si, Ni,
V, brefedin..ng quy c phn thnh 4 loi : Quy u
gm phn u ca r chnh, u t v trn cn mang vt
tch ca l. Quy thn l r loi b phn u v ui.
Quy v l phn r ph hay nhnh. Ton ng quy gm c
r ci v r ph.
ng quy c tc dng c ch s co tht c trn rut,
chng thiu mu c tnh, c ch trc khun dch hch,
thng hn, ph cu khun, c ch s ngng tp tiu cu,
c kh nng bo v h thng min dch lm tng lng t

of 160

37

bo lympho T v phc hi ti to hng cu, tng sc


khng, c ch s gim t l huyt sc t, c kh nng iu
tr huyt khi no vim tc, tng cng tun hon no b
mu, chng lon nhp tim, tng hot tnh thc bo. R
ng quy c 2 thnh phn : mt thnh phn khng c
tinh du kch thch t cung lm tng lng AND, tng
lng tiu th oxy ca gan, v tng nng lng s dng
glucose ca t cung, mt thnh phn c tinh du khc c
ch t cung.
Phn tch theo ng y :
ng quy c v ngt hi ng, hi cay, c mi
thm, tnh m, c tc dng b huyt, hot huyt, iu
thng kinh, dng gn, tiu sng, nhun trng, dng
cha bnh ph n, dng lm thuc b cha bnh thiu
mu xanh xao, au u, c th gy yu, suy tim, mt mi,
au lng, ngc, bng, vim khp, chn tay au nhc lnh,
t bi lit, to bn, mn l nga, huyt, kinh nguyt
khng u,au bng kinh, sa t cung, chy mu, lm
thuc gim au chng co git trong bnh ung th.
Phn tch cng dng ca Sm cao ly theo ty y :
Tn khoa hc Panax ginseng C.A. Mey., tn khc
l Nhn Sm, cha cc saponin triterpen nh ginsenosid
Rc, Rg1 v Ro gip hng phn ca v i no, tng cng
c ch, ci thin h thn kinh,tng cng th lc, tr lc,
c tc dng c ch phn x c iu kin ca morphin v
ethanol, nhn sm dng di ngy phng nga c phn
ng gy st do tim vaccin gy ra, dch chit nhn sm
lm tng cao hm lng adrenocorticotropic hormone
(ACTH) v corticosteron. Cc ginsenoid c tc dng trn
h ni tit, c ch r rt nhng thay i v trng lng
ca tuyn thng thn, tuyn c, lch, v tuyn gip trng
trong qa trnh phn ng kch thch, kch thch tuyn yn
phn tit hormone sinh tinh, khng li niu, chuyn ha
ng khi th nghim tim adrenalin hay dung dch
glucose vo th ri tim dch nhn sm thy ng huyt
h, nhng khng th thay th dc insulin gii quyt c

of 160

38

ri lon chuyn ha ng v khng ngn nga c


bnh ti sinh, lm gim ri lon nhp tim, c tc dng gin
mch lm h p huyt v c ch s thu np Ca+ trong
mng c tim, c tc dng thc y qa trnh tng hp acid
nucleic, protein trong t bo gan, tinh hon, ty xng, v
tng hp albumin huyt thanh.
Phn tch theo ng y :
Nhn sm c v ngt, hi ng, tnh n, vo cc
kinh t, ph, tm, c tc dng b nguyn kh, phc mch
c thot, sinh tn, an thn kinh, b t ch ph, b ng tng,
tr t kh, minh mc, khai tm ch tr, cha bnh tim
mch, tiu ng, on kh, tm hi hp, h lao.
35-Nhai ht lin kiu h p huyt v gii c thn
kinh :
Dng 20-30 ht lin kiu kh, b vo ming nhai nhuyn
cho thm tan ht trong c hng khng cn ung nc , s
cm thy u c nh v tnh to. Kim tra p huyt trc
khi v sau khi dng s thy khc.
Hoc dng 30g sc vi 500cc nc cn cn 150cc, chia
ung 3 ln trong ngy.
C th mua lin kiu tim thuc bc, dng my
xay (tiu, c ph), xay nhuyn b vo l nh em theo
trong ngi khi i xa phng khi dng n.
Phn tch cng dng ca Ht lin kiu theo ty y :
Tn khoa hc Forsythia suspensa (Thumb.) Vahl,
cha nhiu cht thuc nhm lignan, cc phenolglycoside
l forsythosid A,C,D,E,BF, rutin, alcohol trong ht nh
rengyol, cc rengyosid A,B,C, cafeoylglycoside, tinh du,
acid oleanolic v ursolic.C tc dng khng khun, c ch
s pht trin ca virus cm, khng nm gy bnh ngoi da,
chng vim, h st, chng nn tng ng vi thuc
chlorpromazin, li tiu, lm cng tim nh, c ch men

of 160

39

cAMP phosphodiesterase, c ch sng ph chn do


avalbumin gy ra.
Phn tch theo ng y :
Lin kiu v ng tnh mt, vo cc kinh tm ,can,
m, c tc dng thanh nhit, gii c thn kinh, tn kt,
tiu thng, dng cha cc bnh phong nhit, cm st,
hng sng au, mn nht, pht ban, mn nga, m ay,
trng nhc, lao vim thn cp, tiu kh, phng v mao
mch khi v trong bnh cao p huyt do vim ph thn.
36-Ru c nu cha lit xi na ngi:
C nu 60g ngm 500cc ru trng trong 5 ngy, cht ly
nc ung 15-30cc trc khi i ng.
Phn tch cng dng ca C nu theo ng ty y :
Tn khoa hc Dioscorea cirrhosa Lour. cha
tannin dng catechin v tanin m epicatechin nhiu hn,
tinh bt, cc cht mu dimeric trimeric v tetrameric
procyanidin. C nu c v ngt cht hi chua, tnh bnh,
khng c, vo kinh trng v, c tc dng thanh nhit,
cm mu, lm se da non, st trng, chng tch t, cha tiu
chy, kit l, cc chng tch t hn cc trong bng, xch
bch i, bng huyt, chy mu t cung, ho ra mu, th
huyt, i ra mu.
37- Bt b kt, bc h cha trng phong cm khu hn m
bt tnh :
Qa b kt, Bc h, 2 v bng nhau tn thnh bt mn, thi
vo mi khin bnh nhn ht hi tnh li.
38-Cy c ch v H cha bnh h van tim v nga nhi
mu c tim.
Dng 9 t, cho 1/2 ly nc, gi vt ly nc. 1 b l h
ti chng 1 nm tay, cho 1/2 ly nc, gi vt ly nc.

of 160

40

Hai ly ring, em phi sng lc bui ti. 12 gi m


em vo, ung tng ly, mi ly cch nhau 30 pht, ung ly
no trc cng c.
Mi tun ung hai m lin tip, tun th hai cng ung
ng nh 2 ngy tun trc.
Vit Nam, vng qu, ngoi b ro, b rung, c mt
loi cy mc hoang, ngi min Bc gi l cy sung di,
ngi min Nam gi l cy i di. Vi tri ca n nh bng
tri trng c, hnh ging qa nh mi mc, nhng bn
trong rut mn, cha nhng ht nh nh rut qa sung. L
ca n c ba loi khc nhau mc trn cng mt cnh, nu
tnh theo chiu di 1 gang tay o t trn ngn xung
khong 20cm, gi l 1 t, cng 1 t c 3 loi l, l trn
cng l l i, l gia to hn chia hai phn, na bn hnh l
i, na bn hnh l u , l di to hn na l l u
nh. Bi thuc ny do c Bc s Lng hong Phn gi
tn n l cy c ch, hc c t Ty Tng, truyn li cho
ti t lu m cha c dp p dng. Bt ng, ti c mt
bnh nhn b bnh h van tim nng, b ta ngi qa mp,
c du hiu h van tim hin trn mt nh, ph hai bn m,
mi dy hn bnh thng, mi di x, hai mi khng th
khp kn c, mu mi v 10 u ngn tay bm tm nh
nhum chm, mt, i li kh khn, lm mt t g cng mt
v th dc. v ang dng thuc ty y, lc no cng
phi dng Coramine tr tim.
Ti ni ngi nh i vng Hc Mn tm cy c ch, h
cht mt cnh em v, ti bo h ngt ly 9 t (mi t
l 1 gang tay, tnh t ngn o xung) .
Cch ung nh li dn trn, bnh nhn khi ung ln th
nht, sng hm sau ti n thy khun mt nh li, mi
nh li, ht mu tm bn, bn tay cng ht tm, bnh nhn
ra n ti ngoi ca mng r, n ni to ting hn. B ta
ung hai ln khi, b hi ti c th ung tip tun th
hai na khng, sau khi bt mch tim, ti ng b
ung tip. Sau 4 ln ung, b i lm tr li bnh
thng.

of 160

41

Cy c ch ch Vit Nam mi c, cha bit tn khoa hc


v thnh phn dc tnh, nhng l thuc kinh nghim
nhn gian li truyn t Ty Tng, c ngha l y hc c
truyn Ty Tng bit p dng t lu. Xin cm n c
bc s Lng hong Phn.

III-Nhng bi thuc c truyn kinh nghim


cha bnh cao p huyt v bin chng :
Sau y chng ta s tham kho n nhng bi
thuc kinh nghim khc cng dng cha bnh cao p
huyt v bin chng, tin vic nghin cu c trn bi
thuc, chng ti khng ngi lp i lp li nhng phn tch
ng ty y ca cc v thuc c trong bi thuc trnh
mt thi gi ca c gi phi tm li nhng v thuc
phn tch nhng trang trc :

A-Nhng bi thuc phng v cha


cao p huyt n thun :
Bi thuc th 1
Cao p huyt ngi gi :
Mu l 20g, H th 16g, Tang k sinh, K t, Sinh a,
Qu du chn, Ngu tt, mi th 12g, Trch t 8g.
Sc 600cc nc cn cn 200cc ung.
Bi thuc th 2
Cao p huyt ngi tr tui :
Rau m 30g, Tang k sinh, Hoa he, L tre, C gianh, mi
th 20g, Ht mung, C nh ni, mi th 16g, Ngu tt
12g, H kh tho 10g, Tm sen 8g.

of 160

42

Sc 600c nc cn cn 200cc ung.


Bi thuc th 3
Cao p huyt au u chng mt :
Thch cao 30g, Cu ng, Hoa cc, Phng phong, ng
sm, Phc thn, Trn b, Mch mn, mi v 15g, Cam tho
7,5g.
Tt c nghin thnh bt, mi ln dng 12g, sc nc ung,
b b.
Bi thuc th 4 :
K cc a hong thang gia v :
Cha cao p huyt m h ha vng :
C triu chng hoa mt chng mt, trng mt kh, nhc
u, tai, hay qun, t ng, hi hp, ming kh, bn, tiu
.
K t, Thc a, Hoi sn, Cu ng, Sa sm, Mch mn,
mi v 12g, Cc hoa vng, Sn th, Trch t, n b,
Phc linh, To nhn, B t nhn, mi v 8g.
Sc 4 chn nc cn cn 1 chn, ung ngy mt thang.
Phn tch cng dng ca k t theo ty y :
Tn khoa hc Lycium chinense Mill .Tri ca cy
cu k gi l k t mu cam, trong tri c cha tinh
du, acid bo, betain, zeaxanthin, physalien, cha 8-10%
acid amine trong chng mt na dng t do gm c
acid aspartic, prolin, acid glutamic, alanin, arginin, serin,
v 9 acid amine khc.
Nhng ngi gi trn 60 tui hoc nhng ngi b
bnh ung th, nu n sng mi ngy 5-10g ht k t kh
trong 10 ngy lin tip th hot men superoxid
dismitase (SOD) tng 48%, Hemoglobin (Hb) tng 12%
vLipid peroxyd gim 65%, n lm tng cng h min
dch b suy gim ngi gi, iu chnh c t l
chuyn ha ca nguyn bch cu (leukocytoblast ),

of 160

43

globulin min dch trong huyt thanh nh IgG, IgA v


IgM u tng, nc sc k t ung lin tc mi ngy
trong 4 tun l th cholestrol huyt, beta lipoprotein v
triglyceride u gim, lng bch cu tng v ngn ng
hin tng gim bch cu do cyclophosphamid gy nn
trong iu tr ung th.
Phn tch theo ng y :
K t c v ngt tnh bnh, vo hai kinh can thn,
c cng dng dng gan, sng mt, b ph thn, ch tinh,
n c coi l v thuc b ton thn dng cho c th suy
nhc, tinh huyt bt tc, c tc dng b huyt, c ch t
bo ung th.
Phn tch cng dng ca thc a theo ty y :
Thc a l sinh a sao ch chn, tn gc l a
hong, tn khoa hc Rehmannia glutinosa (Gaertn.)
Libosch.. a hong c hot tnh chn min dch, h
ng mu nh tc dng ca cht iridoid glycoside
A,B,C,D, mt mt kch thch tit insulin, mt mt gim
glycogen trong gan. Trong a hong c 3 phenethyl
alcohol glycoside c hot tnh c ch men aldose
reductase c ch s hnh thnh c thy tinh th gy ra
bi bin chng ca bnh tiu ng.
Phn tch theo ng y :
Sinh a c v ngt, ng, tnh mt, vo 4 kinh
gan, tim, thn, tiu trng b m, thanh nhit, sinh
huyt dch, mt mu, cm mu, cha chng bnh m h
ha vng, triu nhit, kh kht nng ung nc nhiu,
tiu ng, thiu mu, xut huyt ni ngoi, c th suy
nhc .
Sinh a ch chn gi l Thc i c v ngt, mi
thm, tnh m vo 3 kinh tm, can, thn, cha m h
gan thn lm au nhc lng gi, chng mt tai, huyt
suy, chng nng m , c th yu mt, ho suyn, tiu kht
tiu ng, b huyt, b thn, sinh tinh, lm sng mt en
ru tc, c th trng kin.

of 160

44

Phn tch cng dng ca hoi sn theo ty y :


Tn khoa hc Dioscorea persimillis Prain et
Burkill, Hoi sn cha 63,25 % tinh bt, 6,70% cht m,
0,45% cht bo c gi tr dinh dng qy ng sau go v
bp ng, ngoi ra n c cha thnh phn mucin l mt
protein nht allantoin, cc acid amine arginin, cholin v
men maltase, men ny c kh nng thy phn ng rt
ln, hi phc chc nng co bp ca nhu ng rut tng
hp th v chuyn ha ng.
Phn tch theo ng y :
Khoai mi tim thuc bc gi l Hoi sn hay
Sn dc, v ngt, tnh bnh, vo cc kinh ph, t, v, thn
cha t v h nhc, thiu mu, n ung km tiu ha,
vim rut kinh nin, tiu chy lu ngy khng khi, phi
yu, ho, sinh tn dch, tng th lc, sinh c bp, nc
ming, b thn cha di tinh, i ng, bch i, chng
kht nc, m hi trm.
Phn tch cng dng ca Cu ng theo ty y :
Tn khoa hc Uncaria spp. Cha alkaloid thnh
phn chnh l rhynchophyllin lm h p huyt c lin quan
n h thn kinh trung ng, lm gin thn kinh ngoi vi,
lm lng mu t tim y ra gim, chng ri lon nhp
tim.
Phn tch theo ng y :
Cu ng c v ngt, tnh mt, vo cc kinh tm
can, c tc dng thanh nhit, bnh can, tc phong, an nh
thn kinh, cha kinh git tr em, ngi ln b au u
chng mt, cao p huyt, trng phong. Cu ng dng
cnh gi l dy cy ng, c th dng dng bt t 4-9g sc
nc ung nh tr, khng cn nu k. Nu nu chung vi
cc v khc th nu cc v khc gn c mi cho cu ng
vo sau, si ln l c.
Phn tch cng dng ca sa sm theo ty y :

of 160

45

Tn khoa hc Glehnia littoralis F.Schmidt ex Miq.


R c cha panaxydol , furocoumarin, tinh du, cc loi
acid triterpenic , c tc dng gim au, h st, iu chnh
phc hi co bp ca tim mch lon nhp, lm tng p
huyt, tng h hp khi ct dy thn kinh ph v tc dng
trn vn tn ti. Cht polysaccharide ca Sa sm Bc
ging nh hydrocortisone c tc dng c ch min dch.
Phn tch theo ng y :
Sa sm Bc v ngt, hi ng, tnh hi hn vo hai
kinh ph v, c tc dng dng m, thanh ph, ph nhit
ho khan lu ngy, lao phi m ln mu, ch v, sinh tn,
kh m.
Phn tch cng dng ca Mch mn theo ty y :
Tn khoa hc Ophiopogon japonicus (L.f.) Ker.Gawl. Tn khc l Mch mn ng, tc tin, c 5 loi
glucoside tc dng h ng huyt, chng vim cp tnh
v mn tnh, gy teo tuyn c, c ch tng i kh trn
ph cu, t cu vng.
Phn tch theo ng y :
Mch mn c v ngt, hi ng, tnh mt, c tc
dng nhun ph, cha ho khan, vim hng, lao phi nng
m v chiu, st cao, tm phin kht nc, cm mu nh
mu cam, th huyt, lm mt tim, thanh nhit, cha kh
ng, li tiu, thiu sa, iu ha nhp tim, to bn, l
nga, bnh gan, thn v rut.
Phn tch theo cng dng ca cc hoa vng ty y :
Cc hoa vng tn khoa hc Chrysanthemum
indicum L. cn gi l kim cc, cha carotenoid (
chrysanthemoxanthin ), tinh du c tnh khng khun
mnh, sesquiterpen, flavonoid, acid amine, arteglasin A..
Phn tch theo ng y :
Cc hoa vng c v ng cay, tnh n, vo 3 kinh
ph, can, thn, cha cm lnh, st, hoa mt, chng mt,

of 160

46

nhc u, au mt, chy nhiu nc mt, m mt, cao


p huyt, inh c, dng ra p mn nht sng au, tiu
c.
Phn tch cng dng ca sn th du theo ty y :
Tn khoa hc Cornus officinalis Sieb. Et Zucc.
Qa c cha moronisid, methylmoronisid, swerosid,
loganin, acid ursolic, galic, amine, Vit.A, saponin. L
cha longicerosid. C tc dng cha suy nhc c th,
cao p ngi c bnh thn, bnh tim, thiu mu, lot t
trng, bao t, x gan, vim cu thn mn tnh, kh h, i
ng.
Phn tch theo ng y :
Sn th du v chua, tnh bnh, vo phn kh ca
hai kinh can, thn, c tc dng sp tinh, bn kh, thng
khiu, gi khng ra m hi, cha phong hn, t thp, au
u, lng, mi gi, tai, thn suy, tiu nhiu, di tinh, ri
lon kinh nguyt.
Chng ch nh :
Ngi ha thnh c bnh thp nhit khng nn dng.
Phn tch cng dng ca trch t theo ty y :
Tn khoa hc Alisma plantago-acquatica L. Thn
r cha tinh du, nha, protid, tinh bt, alismol, alisman
Si, cha cc ri lon gan gip chuyn ha m, gim ur
v cholesterol trong mu, li tiu, chng vim, h p
huyt, c ch trc khun lao, cha cc alisol A,B,C
monoacetat c tc dng bo v gan.
Phn tch theo ng y :
Trch t v ngt, tnh hn, vo hai kinh thn, bng
quang, c tc dng li thy, thm thp cha bnh thy
thng, vim thn, b thn, tiu kh, i ra mu, nhc u,
hoa mt, chng mt.
Phn tch cng dng ca trn b theo ty y :

of 160

47

Trn b l v qut chn kh ca qa qut, tn khoa


hc Citrus reticulate Blanco, cha tinh du D.limonen
91% v cc terpen, caren linalool, anthranilat methyl. C
tc dng tng cng sc bp c tim, tng lng mu do
tim y ra, gy co bp mch mu thn, gim lng nc
tiu, c tc dng ging nh adrenalin, chng vim lot bao
t, li mt, c ch co bp rut, c ch ngng tp tiu cu,
gii co tht, khng d ng, lm tng p huyt tm thu v p
huyt trung bnh nhng khng nh hng n p huyt
tm trng.
Phn tch theo ng y :
Trn b c v cay ng, tnh n, vo 2 kinh can,
m, c tc dng s can, ph kh, tn ut kt, tiu m,
cha n khng tiu, au bng, nn ma, ho c m tc
ngc. Trong y hc c truyn xem trn b rt quan trng
vi nam gi, nn c cu : Nam bt ngoi trn b, n bt
ly hng ph. Ngha l cha bnh n ng khng th thiu
trn b, cha bnh cho ph n khng th thiu hng ph.
Phn tch cng dng ca phc linh theo ty y :
Tn khoa hc Poria cocos Wolf, c cha hot cht
Polysaccharide, Pachymaran c tnh cht khng ung th
mnh, cc acid pinicolic, poriatin, adenine, ergosterol,
cholin, lecithin, cephalin, histamine, histidin, sucrose,
fructose, protease, du bo, mui v c, tc dng li tiu,
chng nn, khng khun, khng estrogen, cha ph thy
thng, tiu chy ko di, cha ung th bo v ty xng,
ci thin chc nng gan thn, tng sc, tng cn, tng th
lc, tng cng min dch, tc dng an thn, chng lot
bao t, h ng huyt v bo v gan.
Phn tch theo ng y :
Phc linh chia lm nhiu loi :
Phc linh b l v ngoi ca c phc linh. Xch phc linh
l lp th 2 sau phn v, mu hi hng hay nu nht.

of 160

48

Bch phc linh l phn bn trong mu trng. Phc thn l


c phc linh m r thng bn trong.
Phc linh v ngt nht, tnh bnh, vo cc kinh tm, ph,
thn, t, v, c tc dng li thy, thm thp, kin t, nh
tm an thn. Cha suy nhc, chng mt di mng tinh, li
tiu cha ph thy thng, bng trng, tiu chy, t h
km n, mt ng.
Phc linh b u tin cha li tiu, tiu thng, chng ph.
Xch phc linh u tin hnh thng thy li thp nhit.
Bch phc linh ngoi tc dng tr thy thp cn b t v
cha bng y trng, tiu chy, t h, km n v dng
lm thuc b ton thn suy nhc, hoa mt, chng mt, di
mng tinh, an thn.
Phn tch cng dng ca to nhn theo ty y :
Tn khoa hc Zizyphus mauritiana Lamk., cha
nc, protein, cht bo, carbohydrate, Ca, P, vit A, C,
polyphenol oxidase, trong ht cha flavon C-glycoside c
tc dng an thn, gy ng, h p huyt ko di phong b
s truyn dn trong c tim, ht to lm chm s xut hin
sc v gim ph n cc b ca vt phng.
Phn tch theo ng y :
To dng c qa v ht, p v v ht ly nhn
phi kh gi l toan to nhn c v chua, ngt, tnh bnh,
vo cc kinh tm, t, can, cha bnh h phin mt ng,
hi hp, nh trng ngc, phin kht, m hi trm.
Chng ch nh :
Ht to c tc dng kch thch t cung, ph n c thai
khng nn dng.
Phn tch cng dng ca b t nhn theo ty y :
Tn khoa hc Biota orientalis (L.) Endl.L ht ca
cy Trc b. L cha flavonoid, lipid, acid hu c, acid
pimaric, isopimaric, tinh du camphor, fenchon, borneol
acetate v terpineol. Ht cha lipid ton phn, lipid trung
tnh, sterol. Ht c tc dng c ch aldose reductase

of 160

49

cha bin chng tiu ng lm h vng mc, bnh thn


kinh v bnh thn.
Phn tch theo ng y :
B t nhn c v ngt, tnh bnh, vo 2 kinh tm,
t, b tm t, nh thn, cm m hi, nhun to, thng
tin, i ngoi phn xanh, cha hi hp, mt ng, hay qun,
kinh gin, bng y.
Bi thuc th 5 :
Lc v quy thc thang :
Thc a 16g, Hoi sn 12g, n b, Sn th, Trch t,
Phc linh, ng quy, Bch thc, mi v 8g.
Sc 4 chn cn 1 chn ung mt ln trong ngy.
Bi thuc th 6 :
Tang k sinh 16g, Chi t, Cu ng, Ngu tt, d, M
, mi th 12g, Xuyn khung, Trch t, mi th 8g.
Sc 4 chn cn 1 chn ung mt ln trong ngy.
Bi thuc th 7 :
Hy thim 8g, Ngu tt, Tho quyt minh, Hong cm,
Trch t, mi th 6g, Chi t, Long m tho, mi th 4g.
Sc 4 chn cn 1 chn ung mt ln trong ngy.
Bi thuc th 8 :
H kh tho, B cng anh, Tho quyt minh sao, mi th
20g, Hoa cc, L du, M , mi th 12g.
Sc 4 chn cn 1 chn ung mt ln trong ngy.

of 160

50

Bi thuc th 9 :
H kh tho, Ngu tt, Long m tho, a long, Hi to
cc v bng nhau, nu thng cao lng.
Ngy ung 2 ln mi ln 1 tha canh vi nc m.
Bi thuc th 10 :
Cha cao p huyt vi mc p huyt trn 200mmHg.
H kh tho, Mu n b, Sn th du, Hong cm, Sinh
a, mi th 10g, Tang k sinh 26,4g, Bch thc 16,5g,
Trch t 13,2g, Si h 6,6g.
Sc vi 800cc nc cn 300cc, chia 3 ln ung trong
ngy. Sau mt tun p huyt thuyn gim, tip tc ung
n khi p huyt n nh.
Phn tch cng dng ca h kh tho theo ty y :
Tn khoa hc Brunella vulgaris L. cha alkaloid
tan trong nc, mui KCl, tinh du camphor, glucoside
ng gm prunelin c tc dng chng HIV, cht tanin,
cht bo, lipase, acid oleaolic. C tc dng h p huyt,
kch thch h hp, li ti, an thn.
Phn tch theo ng y :
H kh tho c v ng hi cay, tnh mt, c tc
dng thanh can ha cha c sng v, lao hch, trng
nhc, bu c, au nhc mt, chy nc mt, vim t
cung, m h, gan mt nhit, p huyt cao, vim thn kinh
da, l nga, mn nht, hc lo, vy nn, tiu tin khng
thng.
Cha trng nhc, dng 20g H kh tho sc c ung
trc khi n cm 2 ting ng h.
Phn tch cng dng ca mu n theo ty y :
Tn khoa hc Paeonia suffruticosa Andr., tn khc
l Mu n b. R mu n cha alkaloid, saponin v mt

of 160

51

t cht thuc nhm anthocyanin, tinh du. V r cha


acetophenon, pantagaloylglucose... C tc dng chng co
tht, chng vim, gim au, c ch kt tp tiu cu, c ch
ng mu trong mch, khng tiu fibrin, chng c hi
gan gy ra bi carbon tetraclorid, c ch aldose reductase
ca thy tinh th trong bin chng tiu ng sang thn,
vng mc, thn kinh trm cm, h st, chng co git. Cht
Paeoniflorin c tc dng chng lot bao t do stress, lm
gin mch ngoi bin h p huyt, iu tr ri lon nhn
thc, sa st tr tu ngi gi.
Phn tch theo ng y :
Mu n v cay, ng, mi thm, tnh bnh vo
cc kinh tm, can, thn. C tc dng trn kinh, gim au,
nng st m v chiu v m, khng ra m hi, pht st
do huyt sng , nhc u, au lng, au khp, au bng
kinh, tr thot mch, vim r thn kinh, co git, co tht c
bp chn, sa st tr tu, cha bnh gan siu vi, c trng,
vim da d ng l lot.
Chng ch nh :
Ph n c thai khng c dng, c tc dng gy v sinh,
sy thai.
Phn tch cng dng ca sn th du theo ty y :
Tn khoa hc Cornus officinalis Sieb. Et Zucc.
Qa c cha moronisid, methylmoronisid, swerosid,
loganin, acid ursolic, galic, amine, Vit.A, saponin. L c
longicerosid. C tc dng cha suy nhc c th, cao p
ngi c bnh thn, bnh tim, thiu mu, lot t trng, bao
t, x gan, vim cu thn mn tnh, kh h, i ng.
Phn tch theo ng y :
Sn th du v chua, tnh bnh, vo phn kh ca
hai kinh can, thn, c tc dng sp tinh, bn kh, thng
khiu, gi khng ra m hi, cha phong hn, t thp, au
u, lng, mi gi, tai, thn suy, tiu nhiu, di tinh, ri
lon kinh nguyt.
Chng ch nh :

of 160

52

Ngi ha thnh c bnh thp nhit khng nn dng.


Phn tch cng dng ca hong cm theo ty y :
Tn khoa hc Scutellaria baicalensis Georgi, r
cha flavonoid nh baicalein, scutelarin, glycoside,
wogonin.. c tc dng cha hen ph qun, vim phi,
nhim khun, c ch s sinh sn mm ca t bo lympho,
c ch s sinh sn eotaxin, ngn chn s sinh sn antigen
b mt virus vim gan B, thy DNA ca virus vim gan B
gim nhm iu tr vi wogonin, c tc dng c ch
mnh aldose reductase thy tinh th.
Phn tch theo ng y :
Hong cm c v ng, tnh lnh, vo 5 kinh tm,
ph, can, m, i trng, cha st sao ko di, cm mo,
ph nhit, i dt, ung nht, nn ra mu, chy mu cam,
tiu ra mu, vng da, ng thai, bng huyt.
Phn tch cng dng ca sinh a theo ty y :
Sinh a l r c ti hay phi sy kh ca cy a
hong, tn khoa hc Rehmannia glutinosa (Gaertn.)
Libosch., cha iridoid glycoside, rehmanglutin A,B,C,D
v mt nguyn t iridoid glucoside c nguyn t Cl l
glutinosid, cc thnh phn khc l carbohydrate, acid
amine..c tc dng iu ha, kch thch min dch, bin
i chc nng tuyn yn v v thng thn, h p huyt,
h ng huyt, an thn, li tiu, chy mu bao t, rut do
ung th, gin mch thc qun, x gan, vim thoi ha
hong im, vim vng mc..
Phn tch theo ng y :
Sinh a hay a hong c v ngt ng, tnh lnh,
vo 4 kinh tm, can, thn, tiu trng, c tc dng b m
cha m h pht nng v chiu, kht nc nhiu, thiu
mu, c th suy nhc, tng chy mu, th huyt, chy
mu cam, ban chn, tn dch kh vim hng, tm thn
khng yn, mt ng.

of 160

53

Phn tch cng dng ca tang k sinh theo ty y :


L loi tm gi cy du, tn khoa hc Loranthus
parasiticus (L.) Merr., cha quercetin, avicularin, dcatechin ,hyperosid, acid amine, lm h p huyt, gin
mch ngoi bin, an thn, ko di gic ng, c cht c
i vi t bo ty xng.
Phn tch theo ng y :
Tang k sinh c v ng, tnh bnh, vo 2 kinh can
thn, b gan thn, tr phong thp, mnh gn xng cha
nhc mi, t bi, au lng gi, an thai, li sa, i tin ra
mu.
Phn tch cng dng ca bch thc theo ty y :
Tn khoa hc Paeonia lactiflora Pall., cha hp
cht triterpen v flavonoid, acid oleanolic, hederagenin..
c tc dng khng khun, khng cholin, chng thc
khun, gim au.
Phn tch theo ng y :
Bch thc c v ng chua, hi cht, vo 3 kinh
can, t, ph, tc dng bnh can, gim au, dng huyt,
iu kinh, lim m, tiu vim, lm mt, li tiu.
Phn tch cng dng ca trch t theo ty y :
Tn khoa hc Alisma plantago-acquatica L. Thn
r cha tinh du, nha, protid, tinh bt, alismol, alisman
Si, cha cc ri lon gan gip chuyn ha m, gim ur
v cholesterol trong mu, li tiu, chng vim, h p
huyt, c ch trc khun lao, cha cc alisol A,B,C
monoacetat c tc dng bo v gan.
Phn tch theo ng y :
Trch t v ngt, tnh hn, vo hai kinh thn, bng
quang, c tc dng li thy, thm thp cha bnh thy
thng, vim thn, b thn, tiu kh, i ra mu, nhc u,
hoa mt, chng mt.

of 160

54

Phn tch cng dng ca si h theo ty y :


Si h Bc tn khoa hc Bupleurum chinense DC.
cha saikosaponin, tinh du, flavonoid c tc dng h st,
gim au, an thn, chng vim, iu ha min dch, c ch
s bin i ca t bo lympho gy bi cht to phn bo,
lm tng mnh s gn ca phc hp min dch vo i
thc bo ph thuc vo s tng calci ni bo v s hot
ha cadmodulin, lm thay i chc nng ca t bo
lympho-T, chng lot, c hot tnh bo v gan, lng tng
th lc.
Phn tch theo ng y :
Si h bc c v ng, mi thm, tnh mt, vo 4
kinh can, m, tm bo, tam tiu, cha st cao, nhc u,
chng mt, st rt thung hn, ngc bng y trng, kinh
nguyt khng u, vim au, cm cm, tc ngc, vim
gan mn tnh, h thn, tiu ng, p huyt cao.
Bi thuc th 11 :
Cha cao p huyt th va.
Huyn sm, Hoi sn, Tri mu, Bc sa sm, Tang bch b,
mi th 15,5g, To ta, H th , Mai ra, mi th 10g,
Sinh a, Mu n b, mi th 9g, ng quy, Phc linh,
Thch xng b, Hong cm, mi th 6g.
Sc 800cc nc cn cn 200cc ung mt ln trong ngy
cho n khi ht bnh.
Phn tch cng dng ca huyn sm theo ty y :
Tn khoa hc Scrophularia ningpoensis Hemsl., r
cha scrophularin, harpagid, harpagosid, ningpogenin, OMecatalpol, angorosid C, alkaloid, ng, steroid, acid
amine, acid bo, c tc dng lm tng sc bp c tim v
lm chm nhp tim, gy h p huyt nh v lm tng h
hp, khng sinh, an thn, li tiu.
Phn tch theo ng y :

of 160

55

Huyn sm c v ng ngt, hi mn, tnh mt,


vo 2 kinh ph thn c tc dng t m ging ha gim st,
sinh tn dch, chng kh kht, lng huyt, gii c,
chng vim, ming l lot, vim hng, amygdale, bnh
tinh hng nhit (scarlatine), mn nga, mn nht, nhun
to, hot trng.
Chng ch nh :
Ngi c p huyt thp, ng trong mu thp, tng hn,
tiu chy, khng dng c. Nu nc sc huyn sm
phi ung m, nu ung ngui lnh d b tiu chy, king
thc n ng mt nh mp ng, c hn.
Phn tch cng dng ca hoi sn theo ty y :
Tn khoa hc Dioscorea persimillis Prain et
Burkill, Hoi sn cha 63,25 % tinh bt, 6,70% cht m,
0,45% cht bo c gi tr dinh dng qy ng sau go v
bp ng, ngoi ra n c cha thnh phn mucin l mt
protein nht allantoin, cc acid amine arginin, cholin v
men maltase, men ny c kh nng thy phn ng rt
ln, hi phc chc nng co bp ca nhu ng rut tng
hp th v chuyn ha ng.
Phn tch theo ng y :
Khoai mi tim thuc bc gi l Hoi sn hay
Sn dc, v ngt, tnh bnh, vo cc kinh ph, t, v, thn
cha t v h nhc, thiu mu, n ung km tiu ha,
vim rut kinh nin, tiu chy lu ngy khng khi, phi
yu, ho, sinh tn dch, tng th lc, sinh c bp, nc
ming, b thn cha di tinh, i ng, bch i, chng
kht nc, m hi trm.
Phn tch cng dng ca tri mu theo ty y :
Tn khoa hc Anemarrhena asphodeloides Bunge
thn r cha saponin,sapogenin steroid, sarsasapogenin,
nhm norlignan, glycan, xanthon C-glucoside. C tc
dng khng khun, h st, c ch ngng kt tiu cu, c
ch ung th biu m v hn ch thng tn do x tr, c
ch mnh Na+/K+ v lm h ng mu nhng lm tng

of 160

56

tnh hp th dung np glucose sau 5 tun dng r tri mu,


ko di gic ng, c tc dng c ch mnh s gn ca
leucotrien B4 vo cc th th trn cc bch cu ht trung
tnh cn nguyn vn ca ngi c hot tnh chng vim.
Phn tch theo ng y :
Tri mu c v ng tnh mt, khng c, vo 3
kinh ph, thn, v, lm mt phi, mt thn, h nhit, tr
phin kht tng tn dch, ch kh, nhun to, hot trng,
cha st, tiu ng, ho c m, th dc, ngc nng kh
chu, st m v chiu ti, i tin to, tiu vng, ph n
ng thai, ung lu s i tiu chy. Dng ngoi pha mi
vi dm cha hc lo, lang ben.
Phn tch cng dng ca sa sm theo ty y :
Tn khoa hc Glehnia littoralis F.Schmidt ex Miq.
R c cha panaxydol, furocoumarin, tinh du, cc loi
acid triterpenic , c tc dng gim au, h st, iu chnh
phc hi co bp ca tim mch lon nhp, lm tng p
huyt, tng h hp khi ct dy thn kinh ph v tc dng
trn vn tn ti. Cht polysaccharide ca Sa sm Bc
ging nh hydrocortisone c tc dng c ch min dch.
Phn tch theo ng y :
Sa sm Bc v ngt, hi ng, tnh hi hn vo hai
kinh ph v, c tc dng dng m, thanh ph, ph nhit
ho khan lu ngy, lao phi m ln mu, ch v, sinh tn,
kh m.
Phn tch cng dng ca tang bch b theo ty y :
Tn khoa hc Morus acidosa Griff. L cy du
tm, v r cy du tm gi l tang bch b. L cha 2
thnh phn, thnh phn bay hi nh tinh du, acid, phenol,
carbonyl, base, thnh phn khng bay hi gm nhiu hp
cht protein, carbohydrat, flavonoid, coumarin, vitamine
B,C,D, carten, cc sterol, acid hu c, polyprenoid. Cnh
cha cc flavonoid, tetrahydroxy- benzophenon, maclurin.
V r cha nhiu nhm ha hc khc nhau trong c

of 160

57

hp cht quan trng prenyl flavon. Qa cha lipid, acid


hu c, alcol, tinh du cineol, geraniol, linalol, acetat,
camphor, alpha pinen, limonen. C tc dng c ch cc vi
khun gram dng v cc men, lm gin mch, v r lm
h p huyt tng t nh acetylcholin v lm h ng
huyt .
Phn tch theo ng y :
V r du c v ngt, hi ng, tnh mt, c tc
dng thanh ph nhit, li thng, tiu khng thng, bng
chng to, gim ho tr m, h suyn, h st, h p huyt.
Phn tch cng dng ca to ta theo ty y :
Tn khoa hc Zizyphus mauritiana Lamk.,cha
nc, protein, cht bo, carbohydrate, Ca, P, vit A, C,
polyphenol oxidase, trong ht cha flavon C-glycoside c
tc dng an thn, gy ng, h p huyt ko di phong b
s truyn dn trong c tim, ht to lm chm s xut hin
sc v gim ph n cc b ca vt phng.
Phn tch theo ng y :
To dng c qa v ht, p v v ht ly nhn
phi kh gi l toan to nhn c v chua, ngt, tnh bnh,
vo cc kinh tm, t, can, cha bnh h phin mt ng,
hi hp, nh trng ngc, phin kht, m hi trm.
Chng ch nh :
Ht to c tc dng kch thch t cung, ph n c thai
khng nn dng.
Phn tch cng dng ca H th theo ty y :
Tn khoa hc Fallopia multiflora (Thumb.)
Haraldson, c cha lecithin tc dng lm tan ng huyt,
suy nhc thn kinh, sinh huyt dch, gip ci thin
chuyn ha chung, cha antraglucoside kch thch tiu
ha, ci thin dinh dng, chng co tht ph qun, chng
vim, c hp cht stiben khng khun, nm, gy h lipid
huyt v cholesterol, d phng x m ng mch.

of 160

58

Phn tch theo ng y :


R H th c v ng cht, hi ngt, tnh m,
b gan thn, b mu, ch tinh ty, ha kh huyt, mnh gn
ct, cha thn suy, gan yu, mt ng, thiu mu, au lng,
kh h, lm en ru tc.
Chng ch nh :
Ngi c p huyt thp v ng thp khng dng c
h th , king hnh ti, c ci.
Phn tch cng dng ca mai ra theo ng ty y :
Tn khoa hc Testudo elongate Blyth, Mai ra
cha cht bo, cht keo, mui Ca, acid amine. C v ngt,
mn, tnh bnh, vo 4 kinh thn, tm, can ,t, ch kh,
mnh gn xng, gim au, cha suy nhc, lao lc, mi
mt, trong nng ngoi rt, ho lu ngy, tr em yu xng
chm ln, chm bit i.
Chng ch nh :
Ngi mu hn hay i tiu chy khng nn dng.
Phn tch cng dng ca sinh a theo ty y :
Sinh a l r c ti hay phi sy kh ca cy a
hong,tn khoa hc Rehmannia glutinosa (Gaertn.)
Libosch., cha iridoid glycoside, rehmanglutin A,B,C,D
v mt nguyn t iridoid glucoside c nguyn t Cl l
glutinoside, cc thnh phn khc l carbohydrate, acid
amine..c tc dng iu ha, kch thch min dch, bin
i chc nng tuyn yn v v thng thn, h p huyt,
h ng huyt, an thn, li tiu, chy mu bao t, rut do
ung th, gin mch thc qun, x gan, vim thoi ha
hong im, vim vng mc..
Phn tch theo ng y :
Sinh a hay a hong c v ngt ng, tnh lnh,
vo 4 kinh tm, can, thn, tiu trng, c tc dng b m
cha m h pht nng v chiu, kht nc nhiu, thiu
mu, c th suy nhc, tng chy mu, th huyt, chy
mu cam, ban chn, tn dch kh, vim hng, tm thn
khng yn, mt ng.

of 160

59

Phn tch cng dng ca mu n theo ty y :


Tn khoa hc Paeonia suffruticosa Andr., tn khc
l Mu n b. R mu n cha alkaloid, saponin v mt
t cht thuc nhm anthocyanin, tinh du. V r cha
acetophenon, pantagaloylglucose... C tc dng chng co
tht, chng vim, gim au, c ch kt tp tiu cu, c ch
ng mu trong mch, khng tiu fibrin, chng c hi
gan gy ra bi carbon tetraclorid, c ch aldose reductase
ca thy tinh th trong bin chng tiu ng sang thn,
vng mc v thn kinh trm cm, h st, chng co git.
Cht Paeoniflorin c tc dng chng lot bao t do stress,
lm gin mch ngoi bin h p huyt, iu tr ri lon
nhn thc, sa st tr tu ngi gi.
Phn tch theo ng y :
Mu n v cay, ng, mi thm, tnh bnh vo
cc kinh tm, can, thn. C tc dng trn kinh, gim au,
nng st m v chiu v m, khng ra m hi, pht st
do huyt sng , nhc u, au lng, au khp, au bng
kinh, tr thot mch, vim r thn kinh, co git, co tht c
bp chn, sa st tr tu, cha bnh gan siu vi, c trng,
vim da d ng l lot.
Chng ch nh :
Ph n c thai khng c dng, c tc dng gy v sinh,
sy thai.
Phn tch cng dng ca ng quy theo ty y :
Tn khoa hc Angelica spp. cha tinh du c cc
hp cht terpen, phenolic, cc cht dn phtalid, coumarin,
acid hu c vanilic, palmitic, linoleic, nicotimic, sucinic,
polysaccharide, cc acid amine, vit.B1,B12,E, cc nguyn
t Mg, Ca, Al, Cr, Cu, Zn, As, Pb, Cd, Hg, P, Fe, Si, Ni,
V, brefedin..ng quy c phn thnh 4 loi : Quy u
gm phn u ca r chnh, u t v trn cn mang vt
tch ca l. Quy thn l r loi b phn u v ui.
Quy v l phn r ph hay nhnh. Ton ng quy gm c
r ci v r ph.

of 160

60

ng quy c tc dng c ch s co tht c trn rut,


chng thiu mu c tnh, c ch trc khun dch hch,
thng hn, ph cu khun, c ch s ngng tp tiu cu,
c kh nng bo v h thng min dch lm tng lng t
bo lympho T v phc hi ti to hng cu, tng sc
khng, c ch s gim t l huyt sc t, c kh nng iu
tr huyt khi no vim tc, tng cng tun hon no b
mu,chng lon nhp tim, tng hot tnh thc bo. R
ng quy c 2 thnh phn: mt thnh phn khng c tinh
du kch thch t cung lm tng lng AND, tng lng
tiu th oxy ca gan, v tng nng lng s dng glucose
ca t cung, mt thnh phn c tinh du khc c ch t
cung.
Phn tch theo ng y :
ng quy c v ngt hi ng, hi cay, c mi
thm, tnh m, c tc dng b huyt, hot huyt, iu
thng kinh, dng gn, tiu sng, nhun trng, dng
cha bnh ph n, dng lm thuc b cha bnh thiu
mu xanh xao, au u, c th gy yu, suy tim, mt mi,
au lng, ngc, bng, vim khp, chn tay au nhc lnh,
t bi lit, to bn, mn l nga, huyt, kinh nguyt
khng u,au bng kinh, sa t cung, chy mu, lm
thuc gim au chng co git trong bnh ung th.
Phn tch cng dng ca phc linh theo ty y :
Tn khoa hc Poria cocos Wolf, c cha hot cht
Polysaccharide, Pachymaran c tnh cht khng ung th
mnh, cc acid pinicolic, poriatin, adenine, ergosterol,
cholin, lecithin, cephalin, histamine, histidin, sucrose,
fructose, protease, du bo, mui v c, tc dng li tiu,
chng nn, khng khun, khng estrogen, cha ph thy
thng, tiu chy ko di, cha ung th bo v ty xng,
ci thin chc nng gan thn, tng sc, tng cn, tng th
lc, tng cng min dch, tc dng an thn, chng lot
bao t, h ng huyt v bo v gan.
Phn tch theo ng y :

of 160

61

Phc linh v ngt nht, tnh bnh, vo cc kinh


tm, ph, thn, t, v, c tc dng li thy, thm thp, kin
t, nh tm an thn. Cha suy nhc, chng mt di mng
tinh, li tiu cha ph thy thng, bng trng, tiu chy,
t h km n, mt ng.
Phn tch cng dng ca Thch xng b theo ty y :
Tn khoa hc Acorus gramineeus Soland. Thn r
cha tinh du myrcen, camphor, caryophylen, alpha
humulen, dimethoxy, benzene, trimethoxy, tetramethyl,
chroman, shyobunon, isopropennyl. C tnh c ch mnh
trn t cu vng khng nhiu thuc, tng thi gian ca
gic ng, lm h p huyt, ci thin s suy gim tr nh do
ru, khng ci thin tr nh do nhng nguyn nhn khc,
chng co tht c trn.
Phn tch theo ng y :
Thch xng b c v cay, ng, mi thm, tnh
m, vo 3 kinh tm, m, can, c tc dng khai khiu, ha
m, gii c, st trng, mnh tm thn, tn phong, tr
thp, nhc xng, tiu ha km, au bao t, cm st, cm
gi, tiu chy, rn cn. Dng ngoi da, nu thch xng
b dng tm, ra tr. Dng nc hm thch xng b gip
n ngon, tr giun, tr tiu chy, trng bng, gim au, an
thn, h nhit, chng co git ng kinh, cha au rng,
chy mu li v ng c du ba u, tng thnh gic, th
gic, lu thng mu, long m, thm sc mnh v ngh
lc.
Chng ch nh :
Ngi m h, hot tinh, ra nhiu m hi khng nn dng.
Phn tch cng dng ca hong cm theo ty y :
Tn khoa hc Scutellaria baicalensis Georgi, r
cha flavonoid nh baicalein, scutelarin, glycoside,
wogonin.. c tc dng cha hen ph qun, vim phi,
nhim khun, c ch s sinh sn mm ca t bo lympho,
c ch s sinh sn eotaxin, ngn chn s sinh sn antigen

of 160

62

b mt virus vim gan B thy DNA ca virus vim gan B


gim nhm iu tr vi wogonin, c tc dng c ch
mnh aldose reductase thy tinh th.
Phn tch theo ng y :
Hong cm c v ng, tnh lnh, vo 5 kinh tm,
ph, can, m, i trng, cha st cao ko di, cm mo,
ph nhit, i dt, ung nht, nn ra mu, chy mu cam,
tiu ra mu, vng da, ng thai, bng huyt.
Bi thuc th 12 :
Cha p huyt cao, nhc u, hoa mt, kh ng, m h ,
gy yu mt mi :
Tri b bt v gia gim :
Tri mu, Thc a, Sinh a, Tho quyt minh, mi v 20g,
Mu n b, Hong b, Hoi sn, Chi t, mi v 12g,
Trch t, Bch linh, Sn th, mi v 8g.
Sc 600cc nc cn cn 200cc, ung mi ngy mt thang.
Phn tch cng dng ca tri mu theo ty y :
Tn khoa hc Anemarrhena asphodeloides Bunge
,thn r cha saponin,sapogenin steroid, sarsasapogenin,
nhm norlignan, glycan, xanthon C-glucoside. C tc
dng khng khun, h st, c ch ngng kt tiu cu, c
ch ung th biu m v hn ch thng tn do x tr, c
ch mnh Na+/K+ v lm h ng mu nhng lm tng
tnh hp th dung np glucose sau 5 tun dng r tri mu,
ko di gic ng, c tc dng c ch mnh s gn ca
leucotrien B4 vo cc th th trn cc bch cu ht trung
tnh cn nguyn vn ca ngi, c hot tnh chng vim.
Phn tch theo ng y :
Tri mu c v ng tnh mt, khng c, vo 3
kinh ph, thn, v, lm mt phi, mt thn, h nhit, tr
phin kht tng tn dch, ch kh, nhun to, hot trng,
cha st, tiu ng, ho c m, th dc, ngc nng kh
chu, st m v chiu ti, i tin to, tiu vng, ph n

of 160

63

ng thai, ung lu s i tiu chy. Dng ngoi pha mi


vi dm cha hc lo, lang ben.
Phn tch cng dng ca thc a, sinh a theo ty y :
Thc a l sinh a sao ch chn, tn gc l
a hong ,tn khoa hc Rehmannia glutinosa (Gaertn.)
Libosch.. a hong c hot tnh chn min dch, h
ng mu nh tc dng ca cht iridoid glycoside
A,B,C,D, mt mt kch thch tit insulin, mt mt gim
glycogen trong gan. Trong a hong c 3 phenethyl
alcohol glycoside c hot tnh c ch men aldose
reductase c ch s hnh thnh c thy tinh th gy ra
bi bin chng ca bnh tiu ng.
Phn tch theo ng y :
Sinh a c v ngt, ng, tnh mt, vo 4 kinh
gan, tim, thn, tiu trng b m, thanh nhit, sinh
huyt dch, mt mu, cm mu, cha chng bnh m h
ha vng, triu nhit, kh kht nng ung nc nhiu,
tiu ng, thiu mu, xut huyt ni ngoi, c th suy
nhc.
Sinh a ch chn gi l Thc i c v ngt, mi
thm, tnh m vo 3 kinh tm, can, thn, cha m h
gan thn lm au nhc lng gi, chng mt tai, huyt
suy, chng nng m , c th yu mt, ho suyn, tiu kht
tiu ng, b huyt, b thn, sinh tinh, lm sng mt en
ru tc, c th trng kin.
Phn tch cng dng ca ht tho quyt minh (ht mung
he) theo ty y :
Tn khoa hc Cassia tora L. cha anthraquinon,
chrysophanol -1-beta-gentiobiosid, chrysophanic acid-9anthron, c tc dng h p huyt do gin mch tm thi,
tc dng an thn, theo di in no thy tng thnh
phn sng chm, gim cc sng nhanh, gim hot ha i
vi t bo thn kinh ca th li v v no, tc dng
nhun trng do cht kaempferol-3-sophoroside, tc dng
khng khun c ch mt s nm gy bnh ngoi da, h

of 160

64

lipid mu, cholesterol v c ch kt tp tiu cu do cht


triglycerid, lm thu teo tuyn c, tng nhm cht SH trong
gan gip gii c arsen. Loi sao chy c tc dng h p
huyt v an thn mnh hn loi sao vng, nhng sao vng
c tc dng nhun trng v ty c mnh nht.
Phn tch theo ng y :
Tho quyt minh ti c v nht hi ng, em
sao c v ng, ngt, hi mn, tnh mt, vo cc kinh can
thn, c tc dng thanh can ha, tn phong nhit, minh
mc, nhun trng, li thy, thng tin, dng cha
vim mng kt mc cp tnh, vng mc, qung g, cao p
huyt, au u, mt ng, to bn kinh nin, nm ngoi da,
chm tr em. V ma h, ngi Trung quc c tp qun
ung Tho quyt minh thay tr ung phng say nng.
Chng ch nh :
Khng dng Tho quyt minh trong trng hp b tiu
chy.
Phn tch cng dng ca mu n theo ty y :
Tn khoa hc Paeonia suffruticosa Andr., tn khc
l Mu n b. R mu n cha alkaloid, saponin v mt
t cht thuc nhm anthocyanin, tinh du. V r cha
acetophenon, pantagaloylglucose... C tc dng chng co
tht, chng vim, gim au, c ch kt tp tiu cu, c ch
ng mu trong mch, khng tiu fibrin, chng c hi
gan gy ra bi carbon tetraclorid, c ch aldose reductase
ca thy tinh th trong bin chng tiu ng sang thn,
vng mc v thn kinh trm cm, h st, chng co git.
Cht Paeoniflorin c tc dng chng lot bao t do stress,
lm gin mch ngoi bin h p huyt, iu tr ri lon
nhn thc, sa st tr tu ngi gi.
Phn tch theo ng y :
Mu n v cay, ng, mi thm, tnh bnh vo
cc kinh tm, can, thn. C tc dng trn kinh, gim au,
nng st m v chiu v m, khng ra m hi, pht st
do huyt sng , nhc u, au lng, au khp, au bng

of 160

65

kinh, tr thot mch, vim r thn kinh, co git, co tht c


bp chn, sa st tr tu, cha bnh gan siu vi, c trng,
vim da d ng l lot.
Chng ch nh :
Ph n c thai khng c dng, c tc dng gy v sinh,
sy thai.
Phn tch cng dng ca Hong b theo ty y :
Tn khoa hc Phodendron amurense Rupr. R
cha cc alkaloid nh berberin, palmatin, jatrorrhizin,
phellodendrin, magnoflorin,candicin . L c phelamurin,
cc cht flavon. Qa cha cc limonoid, tinh du cha
myrcen v geraniol. Ht cha cc limonoid. C tc dng
khng khun, trc khun lao, khng nm gy bnh ngoi
da, khng roi trng m o khng mnh, h p huyt
xung c 60% do lm lit hch thn kinh v lm tng
nhp tim, lm long m, chng ho, tng bin co bp hi
trng, y s phn tit tuyn ty, h ng huyt, bo v
tiu cu.
Phn tch theo ng y :
Hong b c v ng, tnh hn, vo 2 kinh thn,
bng quang, c tc dng thanh nhit, to thp, t ha, gii
c. Hong b phun mui c tc dng t m ging ha.
Dng cha nhit l, tiu chy, vng da, i c, di
mng tinh, i ra mu, xch bch i, ct chng lao nhit,
mt sng , lot ming li, vim m o, sng tinh
hon, tiu ng, cha vim mng no, l trc trng,
vim lao phi, m o do roi trng, vim tai gia c m,
vim xoang hm mn tnh. Dng ngoi ra mt, p
vt thng, mn nht.
Phn tch cng dng ca hoi sn theo ty y :
Tn khoa hc Dioscorea persimillis Prain et
Burkill, Hoi sn cha 63,25 % tinh bt, 6,70% cht m,
0,45% cht bo c gi tr dinh dng qy ng sau go v
bp ng, ngoi ra n c cha thnh phn mucin l mt
protein nht allantoin, cc acid amine arginin, cholin v

of 160

66

men maltase, men ny c kh nng thy phn ng rt


ln, hi phc chc nng co bp ca nhu ng rut tng
hp th v chuyn ha ng.
Phn tch theo ng y :
Khoai mi tim thuc bc gi l Hoi sn hay
Sn dc, v ngt, tnh bnh, vo cc kinh ph, t, v, thn
cha t v h nhc, thiu mu, n ung km tiu ha,
vim rut kinh nin, tiu chy lu ngy khng khi, phi
yu, ho, sinh tn dch, tng th lc, sinh c bp, nc
ming, b thn cha di tinh, i ng, bch i, chng
kht nc, m hi trm.
Phn tch cng dng ca Chi t theo ty y :
Tn khoa hc Gardenia jasminoides Ellis, tn
khc l dnh dnh. Qu cha cc iridioid glycoside, cc
cht 5-beta-hydroxygeniposid v 10-acetylgeniposid, cc
acid hu c, cc sc t. L cha iridoid l cerbinal. Hoa
cha steroid l acid gardenoic B, tinh du benzyl acetate,
hydroxycitronelal v eugenol. C tc dng li mt, tng
cng phn tit mt, phn tit dch bao t v rut, lm
gim nng acid cholic trong dch mt, c ch gia tng
bilirubin trong mu, trn tnh thn kinh lm ng ko di,
lm gim au, h p huyt tc ng trn thn kinh trung
ng lm hng phn i giao cm hnh no, lm gim
sc co bp c tim v dn truyn nh tht b phong b,
gim cholesterol, c ch s pht trin t cu vng v no
m cu, c ch mt s nm ca bnh ngoi da, chng
vim, gy tiu chy.
Phn tch theo ng y :
Chi t hay dnh dnh c v ng, tnh hn, vo cc
kinh tm, ph, tam tiu, cha st, bn chn kh ng, vng
da, huyt nhit, tiu kh, mt au, ming kht, lng
huyt, cm mu cha chy mu cam, o ra mu, i ra
mu, bng lu. Dng ngoi da p ch vt thng sng
au, bong gn.
Chng ch nh :

of 160

67

Ngi c bnh t h, bnh tiu ng khng dng c.


Phn tch cng dng ca trch t theo ty y :
Tn khoa hc Alisma plantago-acquatica L. Thn
r cha tinh du, nha, protid, tinh bt, alismol, alisman
Si, cha cc ri lon gan gip chuyn ha m, gim ur
v cholesterol trong mu, li tiu, chng vim, h p
huyt, c ch trc khun lao, cha cc alisol A,B,C
monoacetat c tc dng bo v gan.
Phn tch theo ng y :
Trch t v ngt, tnh hn, vo hai kinh thn, bng
quang, c tc dng li thy, thm thp cha bnh thy
thng, vim thn, b thn, tiu kh, i ra mu, nhc u,
hoa mt, chng mt.
Phn tch cng dng ca bch linh theo ty y :
Tn khoa hc Poria cocos Wolf, c cha hot cht
Polysaccharide, Pachymaran c tnh cht khng ung th
mnh, cc acid pinicolic, poriatin, adenine, ergosterol,
cholin, lecithin, cephalin, histamine, histidin, sucrose,
fructose, protease, du bo, mui v c, tc dng li tiu,
chng nn, khng khun, khng estrogen, cha ph thy
thng, tiu chy ko di, cha ung th bo v ty xng,
ci thin chc nng gan thn, tng sc, tng cn, tng th
lc, tng cng min dch, tc dng an thn, chng lot
bao t, h ng huyt v bo v gan.
Phn tch theo ng y :
Phc linh chia lm nhiu loi :
Phc linh b l v ngoi ca c phc linh. Xch phc linh
l lp th 2 sau phn v, mu hi hng hay nu nht.
Bch phc linh l phn bn trong mu trng. Phc thn l
c phc linh m r thng bn trong.
Bch phc linh hay bch linh c tc dng li thy, tr
thp, b t v cha bng y trng, t h tiu chy, km
n, an thn, dng lm thuc b ton thn cha suy nhc,
hoa mt, chng mt, di mng tinh.

of 160

68

Phn tch cng dng ca sn th du theo ty y :


Tn khoa hc Cornus officinalis Sieb. Et Zucc.
Qa c cha moronisid, methylmoronisid, swerosid,
loganin, acid ursolic, galic, amine, Vit.A, saponin. L c
longiceroside. C tc dng cha suy nhc c th, cao p
ngi c bnh thn, bnh tim, thiu mu, lot t trng,
bao t, x gan, vim cu thn mn tnh, kh h, i ng.
Phn tch theo ng y :
Sn th du v chua, tnh bnh, vo phn kh ca
hai kinh can, thn, c tc dng sp tinh, bn kh, thng
khiu, gi khng ra m hi, cha phong hn, t thp, au
u, lng, mi gi, tai, thn suy, tiu nhiu, di tinh, ri
lon kinh nguyt.
Chng ch nh :
Ngi ha thnh c bnh thp nhit khng nn dng.
Bi thuc th 13:
Cha cao p huyt, chng mt nhc u, tai, mt ng,
chy mu mi, da, i tin ra mu, gn c co rt au, m
hi trm :
Huyn sm 16g, Tho quyt minh sao 12g, Trc b dip
sao, Kim anh, Hoa he sao, Ngu tt, Mch mn, mi v
10g.
Sc 600cc nc cn cn 200cc ung.
Phn tch cng dng ca huyn sm theo ty y :
Tn khoa hc Scrophularia ningpoensis Hemsl., r
cha scrophularin, harpagid, harpagosid, ningpogenin, OMecatalpol, angorosid C, alkaloid, ng, steroid, acid
amine, acid bo, c tc dng lm tng sc bp c tim v
lm chm nhp tim, gy h p huyt nh v lm tng h
hp, khng sinh , an thn, li tiu.
Phn tch theo ng y :

of 160

69

Huyn sm c v ng ngt, hi mn, tnh mt,


vo 2 kinh ph thn c tc dng t m ging ha gim st,
sinh tn dch, chng kh kht, lng huyt, gii c,
chng vim, ming l lot, vim hng, amygdale, bnh
tinh hng nhit (scarlatine), mn nga, mn nht, nhun
to, hot trng.
Chng ch nh :
Ngi c p huyt thp, ng trong mu thp, tng hn,
tiu chy, khng dng c. Nu nc sc huyn sm
phi ung m, nu ung ngui lnh d b tiu chy, king
thc n ng mt nh mp ng, c hn.
Phn tch cng dng ca ht tho quyt minh ( ht mung
he ) theo ty y :
Tn khoa hc Cassia tora L. cha anthraquinon,
chrysophanol -1-beta-gentiobiosid, chrysophanic acid-9anthron, c tc dng h p huyt do gin mch tm thi,
tc dng an thn, theo di in no thy tng thnh
phn sng chm, gim cc sng nhanh, gim hot ha i
vi t bo thn kinh ca th li v v no, tc dng
nhun trng do cht kaempferol-3-sophorosid, tc dng
khng khun c ch mt s nm gy bnh ngoi da, h
lipid mu, cholesterol v c ch kt tp tiu cu do cht
triglycerid, lm thu teo tuyn c, tng nhm cht SH trong
gan gip gii c arsen. Loi sao chy c tc dng h p
huyt v an thn mnh hn loi sao vng, nhng sao vng
c tc dng nhun trng v ty c mnh nht.
Phn tch theo ng y :
Tho quyt minh ti c v nht hi ng, em
sao c v ng, ngt, hi mn, tnh mt, vo cc kinh can
thn, c tc dng thanh can ha, tn phong nhit, minh
mc, nhun trng, li thy, thng tin, dng cha
vim mng kt mc cp tnh, vng mc, qung g, cao p
huyt, au u, mt ng, to bn kinh nin, nm ngoi da,
chm tr em. V ma h, ngi Trung quc c tp qun
ung Tho quyt minh thay tr ung phng say nng.
Chng ch nh :

of 160

70

Khng dng Tho quyt minh trong trng hp b tiu


chy.
Phn tch cng dng ca Trc b dip theo ty y :
Tn khoa hc Biota orientalis (L.) Endl. L cha
flavonoid, lipid, acid hu c, acid pimaric, isopimaric,
tinh du camphor, fenchon, borneol acetate v terpineol.
Ht cha lipid ton phn, lipid trung tnh, sterol. Ht c
tc dng c ch aldose reductase cha bin chng tiu
ng lm h vng mc, bnh thn kinh v bnh thn.
Phn tch theo ng y :
Trc b dip ( cnh v l non ) c v ng, cht,
hi hn, vo 3 kinh ph, can, i trng, c tc dng
lng huyt, cm mu, tr thp nhit, cha ho ra mu, ra
mu tiu tiu, mu cam, t cung xut huyt rong kinh, ho
st. L sao en tr cm mu.
Phn tch cng dng ca kim anh theo ty y :
Tn khoa hc Rosa laevigata Michx. Qa cha
saponin, vit C, ng, acid malic, citric, tanin, nha. V
qa cha 3 elagitanin dimmer. C tc dng khng khun
c ch mnh virus cm PR8, lm gim hm lng
cholesterol trong huyt thanh, lng beta lipoprotein cng
gim, gim s phn tit ca nim mc rut, chng tiu
chy, tng cng sc khng ca c th v cm mu.
Dng Kim anh phi b ht, c cha glycoside c i vi
ng vt. L ti gi p cha mn nht, vt thng l
lot. R ra sch b lp v en, thi nh, sao vng, ngm
ru, ngy ung 2-3 ln cha chng phong t bi au
nhc tay chn.
Phn tch theo ng y :
Qa kim anh v hi ngt, chua, cht, tnh bnh,
vo cc kinh thn, t, ph, b tinh, thu lim, cm tiu
chy. L c v ng, tnh bnh, c tc dng tiu thng, gii
c. R c v chua, cht, tnh bnh, c tc dng c tinh,
cht rut.

of 160

71

Phn tch cng dng ca hoa he theo ty y :


Tn khoa hc Stypnolobium japonicum (L.)
Schott, cha rutin v quercetin c tc dng tng cng sc
khng, gim tnh thm thu ca mao mch, phc hi
tnh n hi ca mao mch b tn thng, lm gim
hin tng oxy ha adrenalin, tng trng lc tnh mch
lm gin v bn vch thnh mch, chng vim ph, gip
c th chng chiu x, h p huyt, cholesterol trong mu,
phng nga x va ng mch, chng kt tp tiu cu.
Phn tch theo ng y :
Hoa he c v ng tnh mt, vo 2 kinh can, i
trng, c tc dng thanh nhit, lng huyt, ch huyt,
cm mu do v mch mu no, mt, mch vnh, vim
thn, tr ra mu, i tiu tin ra mu, mu cam, nn ra
mu, cao p huyt.
Phn tch cng dng ca Ngu tt theo ty y :
Tn khoa hc Achyranthes bidentala Blume, r
Ngu tt chng vim mnh gp 4 ln, c ch min dch
mnh gp 8 ln r c xc, lm gim cholesterol ton
phn, h p huyt t t ko di, cha thp khp au lng
cp tnh do lnh, t ng, vim rng, nim mc ming, gim
t l beta, alpha lipoprotein mu tng ng vi
clofibrat, gim p huyt trung bnh t 180/100mmHg
xung 145/90 mmHg v lm n nh p huyt, tng
ng vi thuc alpha methyl-dopa, gim chng mt,
nhc u, mt mi, acid oleanolic trong ngu tt lm gim
s thoi ha v hoi t t bo gan, chng lot.
Phn tch theo ng y :
Ngu tt c v ng chua, tnh bnh, khng c,
vo hai kinh can thn. Dng sng c tc dng hnh huyt,
tn , tiu ung li thp, cha c hng vim sng au,
amygdale, mn nht, i rt but, ra mu, sn bng quang,
b kinh, bng di kt hn cc, chn thng, mu bm,
u gi nhc mi. Dng chn b gan, thn, cng gn

of 160

72

trng ct, cha tai, au lng, mi gi, chn tay co qup


bi lit.
Chng ch nh :
Ph n c thai, bng huyt khng dng c, n c tc
dng kch thch tnh dc, cha lit dng, trng dng,
lm sy thai.
Phn tch cng dng ca Mch mn theo ty y :
Tn khoa hc Ophiopogon japonicus (L.f.) Ker.Gawl. Tn khc l Mch mn ng, tc tin, c 5 loi
glucoside tc dng h ng huyt, chng vim cp tnh
v mn tnh, gy teo tuyn c, c ch tng i kh trn
ph cu, t cu vng.
Phn tch theo ng y :
Mch mn c v ngt, hi ng, tnh mt, c tc
dng nhun ph, cha ho khan, vim hng, lao phi nng
m v chiu, st cao, tm phin kht nc, cm mu nh
mu cam, th huyt, lm mt tim, thanh nhit, cha kh
ng, li tiu, thiu sa, iu ha nhp tim, to bn, l
nga, bnh gan, thn v rut.
bi thuc th 14 : Cha p huyt thp
Hong tinh, ng sm, mi th 30g. Cam tho chch 10g.
Sc 4 chn nc cn cn 1 chn, ung ngy 1 thang.

B-Nhng bi thuc phng v cha

cao p huyt do tim mch :


Bi thuc th 1
Cha cao p huyt c x va ng mch, chng mt,
tai.

of 160

73

Cc hoa trng, Mu n, L du, mi th 10g, Sinh a


25g, Sn dc 15g, Phc linh, Sn th du, mi th 12g.
800cc nc, sc cn cn 300cc, chia 3 ln ung trong
ngy.
Phn tch cng dng ca cc hoa trng theo ty y :
Cc hoa trng tn khoa hc Chrysanthemum
morifolium Ram. cha tinh du, flavonoid, acid phenol,
sesquiterpen, acid elagic c tnh c ch mnh aldose
reductase lm gim p huyt giai on 1 v tng tit niu,
tnh khng khun, ph cu khun, lin cu khun, trng
cu khun, t cu khun..
Phn tch theo ng y :
Cc hoa trng c v ngt, ng, tnh hi hn, vo
3 kinh ph, can, thn, c tc dng cha nhc u, au mt,
chy nc mt, h st, h p huyt, bnh vim m ( ung
trong p ngoi), bnh ngoi da.
Phn tch cng dng ca mu n theo ty y :
Tn khoa hc Paeonia suffruticosa Andr., tn khc
l Mu n b. R mu n cha alkaloid, saponin v mt
t cht thuc nhm anthocyanin, tinh du. V r cha
acetophenon, pantagaloylglucose... C tc dng chng co
tht, chng vim, gim au, c ch kt tp tiu cu, c ch
ng mu trong mch, khng tiu fibrin, chng c hi
gan gy ra bi carbon tetraclorid, c ch aldose reductase
ca thy tinh th trong bin chng tiu ng sang thn,
vng mc v thn kinh trm cm, h st, chng co git.
Cht Paeoniflorin c tc dng chng lot bao t do stress,
lm gin mch ngoi bin h p huyt, iu tr ri lon
nhn thc, sa st tr tu ngi gi.
Phn tch theo ng y :
Mu n v cay, ng, mi thm, tnh bnh vo
cc kinh tm, can, thn. C tc dng trn kinh, gim au,
nng st m v chiu v m, khng ra m hi, pht st

of 160

74

do huyt sng , nhc u, au lng, au khp, au bng


kinh, tr thot mch, vim r thn kinh, co git, co tht c
bp chn, sa st tr tu, cha bnh gan siu vi, c trng,
vim da d ng l lot.
Chng ch nh :
Ph n c thai khng c dng, c tc dng gy v sinh,
sy thai.
Phn tch cng dng ca L du theo ty y :
L l cy du tm, tn khoa hc Morus acidosa
Griff., tn khc l Tang dip. L cha tinh du, cc acid
26%, phenol 28%, carbonyl 11%, cc base, cc phn on
trung tnh khong 32% cha isobutanol, acetophenol, cc
flavonoid, vit.B,C,D..L c tc dng gim p huyt, lm
gin mch.
Phn tch theo ng y :
L du v ng ngt, tnh lnh dng tn phong,
thanh nhit, lng huyt, sng mt, cha cm mo, phong
nhit, st nng, ho, vim hng, au rng, nhc u,
mt, chy nc mt, cao p huyt, mt ng. Ngy dng 412g l nu ung.
Phn tch cng dng ca sinh a theo ty y :
Sinh a l r c ti hay phi sy kh ca cy
a hong, tn khoa hc Rehmannia glutinosa (Gaertn.)
Libosch.,cha iridoid glycoside, rehmanglutin A,B,C,D v
mt nguyn t iridoid glucoside c nguyn t Cl l
glutinosid, cc thnh phn khc l carbohydrate, acid
amine..c tc dng iu ha, kch thch min dch, bin
i chc nng tuyn yn v v thng thn, h p huyt,
h ng huyt, an thn, li tiu, chy mu bao t, rut do
ung th, gin mch thc qun, x gan, vim thoi ha
hong im, vim vng mc..
Phn tch theo ng y :
Sinh a hay a hong c v ngt ng, tnh lnh,
vo 4 kinh tm, can, thn, tiu trng, c tc dng b m

of 160

75

cha m h pht nng v chiu, kht nc nhiu, thiu


mu, c th suy nhc, tng chy mu, th huyt, chy
mu cam, ban chn, tn dch kh, vim hng, tm thn
khng yn, mt ng.
Phn tch cng dng ca hoi sn theo ty y :
Tn khoa hc Dioscorea persimillis Prain et
Burkill, Hoi sn cha 63,25 % tinh bt, 6,70% cht m,
0,45% cht bo c gi tr dinh dng qy ng sau go v
bp ng, ngoi ra n c cha thnh phn mucin l mt
protein nht allantoin, cc acid amine arginin, cholin v
men maltase, men ny c kh nng thy phn ng rt
ln, hi phc chc nng co bp ca nhu ng rut tng
hp th v chuyn ha ng.
Phn tch theo ng y :
Khoai mi tim thuc bc gi l Hoi sn hay
Sn dc, v ngt, tnh bnh, vo cc kinh ph, t, v, thn
cha t v h nhc, thiu mu, n ung km tiu ha,
vim rut kinh nin, tiu chy lu ngy khng khi, phi
yu, ho, sinh tn dch, tng th lc, sinh c bp, nc
ming, b thn cha di tinh, i ng, bch i, chng
kht nc, m hi trm.
Phn tch cng dng ca phc linh theo ty y :
Tn khoa hc Poria cocos Wolf, c cha hot cht
Polysaccharide, Pachymaran c tnh cht khng ung th
mnh, cc acid pinicolic, poriatin, adenine, ergosterol,
cholin, lecithin, cephalin, histaminee, histidin, sucrose,
fructose, protease, du bo, mui v c, tc dng li tiu,
chng nn, khng khun, khng estrogen, cha ph thy
thng, tiu chy ko di, cha ung th bo v ty xng,
ci thin chc nng gan thn, tng sc, tng cn, tng th
lc, tng cng min dch, tc dng an thn, chng lot
bao t, h ng huyt v bo v gan.
Phn tch theo ng y :

of 160

76

Phc linh v ngt nht, tnh bnh, vo cc kinh


tm, ph, thn, t, v, c tc dng li thy, thm thp, kin
t, nh tm an thn. Cha suy nhc, chng mt di mng
tinh, li tiu cha ph thy thng, bng trng, tiu chy,
t h km n, mt ng.
Phn tch cng dng ca sn th du theo ty y :
Tn khoa hc Cornus officinalis Sieb. Et Zucc.
Qa c cha moronisid, methylmoronisid, swerosid,
loganin, acid ursolic, galic, amine, Vit.A, saponin. L c
longicerosid. C tc dng cha suy nhc c th, cao p
ngi c bnh thn, bnh tim, thiu mu, lot t trng, bao
t, x gan, vim cu thn mn tnh, kh h, i ng.
Phn tch theo ng y :
Sn th du v chua, tnh bnh, vo phn kh ca
hai kinh can, thn, c tc dng sp tinh, bn kh, thng
khiu, gi khng ra m hi, cha phong hn, t thp, au
u, lng, mi gi, tai, thn suy, tiu nhiu, di tinh, ri
lon kinh nguyt.
Chng ch nh :
Ngi ha thnh c bnh thp nhit khng nn dng.
Bi thuc th 2 :
Bi Lc v a hong
Cha tng p huyt x cng ng mch, suy nhc thn
kinh, ri lon cht to keo (st ban ..)
a, Linh, n, T, Th, Dc.
Thc a
3,0 ch
Phc linh
2,5 ch
n b
2,5 ch
Trch t
1,5 ch
Sn th
2,0 ch
Sn dc
2,0 ch
3 chn nc sc li cn 7 phn, ung m, mi ngy 1
thang. Khi o li p huyt v lng ng trong mu
xung mc n nh th ngng.

of 160

77

Phn tch tnh dc theo ng y :


Thc a v n m, b thn, b huyt, ch tinh ty.
Phc linh v m, c tnh thm thp, thng thy o, ha
m.
n b ng, hn, ph huyt xu, thng kinh, cha huyt
nhit c, au nhc xng.
Trch t ng, hn, cha kht, ph thng, tr thp, thng
tiu, m hi trm.
Sn th tnh m, sp tinh, ch ty cha thn h tai ic,
au lng gi.
Sn dc hay hoi sn v ngt tnh m, cm tiu chy
cha t thn b trung tiu .
V l loi thuc b iu chnh v cha c nhiu
bnh thng dng, ng y ch thnh thuc vin gi l
Lc v a hong hon, ngi khng c bnh c th ung
mi ngy nh thuc b v nga bnh.
Bi thuc th 3 :
Cha cao p huyt bnh nhn c gin tim, chng mt
th hn hn, c chng mu tr, ra m hi :
Mch mn, H th , mi v 15g, Sinh a, ng quy,
Ng v t, To ta, Huyn sm, mi v 10g, Cc hoa trng,
Phc linh, Thch xng b, Cam tho, ng sm, mi v
6g, Chi t 3g.
Sc 4 chn nc cn cn 1 chn ung.
Phn tch cng dng ca Mch mn theo ty y :
Tn khoa hc Ophiopogon japonicus (L.f.) Ker.Gawl. Tn khc l Mch mn ng, tc tin, c 5 loi
glucoside tc dng h ng huyt, chng vim cp tnh
v mn tnh, gy teo tuyn c, c ch tng i kh trn
ph cu, t cu vng.
Phn tch theo ng y :
Mch mn c v ngt, hi ng, tnh mt, c tc
dng nhun ph, cha ho khan, vim hng, lao phi nng

of 160

78

m v chiu, st cao, tm phin kht nc, cm mu nh


mu cam, th huyt, lm mt tim, thanh nhit, cha kh
ng, li tiu, thiu sa, iu ha nhp tim, to bn, l
nga, bnh gan, thn v rut.
Phn tch cng dng ca H th theo ty y :
Tn khoa hc Fallopia multiflora (Thumb.)
Haraldson, c cha lecithin tc dng lm tan ng huyt,
suy nhc thn kinh, sinh huyt dch, gip ci thin
chuyn ha chung, cha antraglucoside kch thch tiu
ha, ci thin dinh dng, chng co tht ph qun, chng
vim, c hp cht stiben khng khun, nm, gy h lipid
huyt v cholesterol, d phng x m ng mch.
Phn tch theo ng y :
R H th c v ng cht, hi ngt, tnh m,
b gan thn, b mu, ch tinh ty, ha kh huyt, mnh gn
ct, cha thn suy, gan yu, mt ng, thiu mu, au lng,
kh h, lm en ru tc.
Chng ch nh :
Ngi c p huyt thp v ng thp khng dng c
h th , king hnh ti, c ci.
Phn tch cng dng ca sinh a theo ty y :
Sinh a l r c ti hay phi sy kh ca cy
a hong, tn khoa hc Rehmannia glutinosa ( Gaertn.
)
Libosch., cha iridoid glycoside, rehmanglutin A,B,C,D
v mt nguyn t iridoid glucoside c nguyn t Cl l
glutinosid, cc thnh phn khc l carbohydrate, acid
amine..c tc dng iu ha, kch thch min dch, bin
i chc nng tuyn yn v v thng thn, h p huyt,
h ng huyt, an thn, li tiu, chy mu bao t, rut do
ung th, gin mch thc qun, x gan, vim thoi ha
hong im, vim vng mc..
Phn tch theo ng y :

of 160

79

Sinh a hay a hong c v ngt ng, tnh lnh,


vo 4 kinh tm, can, thn, tiu trng, c tc dng b m
cha m h pht nng v chiu, kht nc nhiu, thiu
mu, c th suy nhc, tng chy mu, th huyt, chy
mu cam, ban chn, tn dch kh, vim hng, tm thn
khng yn, mt ng.
Phn tch cng dng ca ng quy theo ty y :
Tn khoa hc Angelica spp. cha tinh du c cc
hp cht terpen, phenolic, cc cht dn phtalid, coumarin,
acid hu c vanilic, palmitic, linoleic, nicotimic, sucinic,
polysaccharide, cc acid amine, vit.B1,B12,E, cc nguyn
t Mg, Ca, Al, Cr, Cu, Zn, As, Pb, Cd, Hg, P, Fe, Si, Ni,
V, brefedin..ng quy c phn thnh 4 loi : Quy u
gm phn u ca r chnh, u t v trn cn mang vt
tch ca l. Quy thn l r loi b phn u v ui.
Quy v l phn r ph hay nhnh. Ton ng quy gm c
r ci v r ph.
ng quy c tc dng c ch s co tht c trn rut,
chng thiu mu c tnh, c ch trc khun dch hch,
thng hn, ph cu khun, c ch s ngng tp tiu cu,
c kh nng bo v h thng min dch lm tng lng t
bo lympho T v phc hi ti to hng cu, tng sc
khng, c ch s gim t l huyt sc t, c kh nng iu
tr huyt khi no vim tc, tng cng tun hon no b
mu, chng lon nhp tim, tng hot tnh thc bo. R
ng quy c 2 thnh phn: mt thnh phn khng c tinh
du kch thch t cung lm tng lng AND, tng lng
tiu th oxy ca gan, v tng nng lng s dng glucose
ca t cung, mt thnh phn c tinh du khc c ch t
cung.
Phn tch theo ng y :
ng quy c v ngt hi ng, hi cay, c mi
thm, tnh m, c tc dng b huyt, hot huyt, iu
thng kinh, dng gn, tiu sng, nhun trng, dng
cha bnh ph n, dng lm thuc b cha bnh thiu
mu xanh xao, au u, c th gy yu, suy tim, mt mi,

of 160

80

au lng, ngc, bng, vim khp, chn tay au nhc lnh,


t bi lit, to bn, mn l nga, huyt, kinh nguyt
khng u, au bng kinh, sa t cung, chy mu, lm
thuc gim au chng co git trong bnh ung th.
Phn tch cng dng ca Ng v t theo ty y :
Tn khoa hc Schisandra chinensis (Tuecz.)
Baill., cha tinh du mi chanh, qa cha acid citric,
malic, tartaric, dn cht ca dibenzo a,c, c tc dng tr
tim, tun hon mu, kch thch h hp, gin mch ngoi
bin lm h p huyt, lm h ng huyt, gim clorid
mu, gim lng glycogen trong gan, tng th lc ban m
v c tc dng b.
Phn tch theo ng y :
Ng v t c v chua cht, tnh m, vo hai kinh
ph thn, c tc dng lim ph, ph h, ho tc ngc,
suyn, ming kh kht, mi mt, thn h, lit dng, di
tinh, m hi trm, t l lu ngy, i dm.
Chng ch nh :
Khng thch hp cho ngi ang b cm st cao, ln si,
pht ban.
Phn tch cng dng ca to ta theo ty y :
Tn khoa hc Zizyphus mauritiana Lamk., cha
nc, protein, cht bo, carbohydrate, Ca, P, vit A, C,
polyphenol oxidase, trong ht cha flavon C-glycoside c
tc dng an thn, gy ng, h p huyt ko di phong b
s truyn dn trong c tim, ht to lm chm s xut hin
sc v gim ph n cc b ca vt phng.
Phn tch theo ng y :
To dng c qa v ht, p v v ht ly nhn
phi kh gi l toan to nhn c v chua, ngt, tnh bnh,
vo cc kinh tm, t, can, cha bnh h phin mt ng,
hi hp, nh trng ngc, phin kht, m hi trm.
Chng ch nh :

of 160

81

Ht to c tc dng kch thch t cung, ph n c thai


khng nn dng.
Phn tch cng dng ca huyn sm theo ty y :
Tn khoa hc Scrophularia ningpoensis Hemsl., r
cha scrophularin, harpagid, harpagosid, ningpogenin, OMecatalpol, angorosid C, alkaloid, ng, steroid, acid
amine, acid bo, c tc dng lm tng sc bp c tim v
lm chm nhp tim, gy h p huyt nh v lm tng h
hp, khng sinh , an thn, li tiu.
Phn tch theo ng y :
Huyn sm c v ng ngt, hi mn, tnh mt,
vo 2 kinh ph thn c tc dng t m ging ha gim st,
sinh tn dch, chng kh kht, lng huyt, gii c,
chng vim, ming l lot, vim hng, amygdale, bnh
tinh hng nhit (scarlatine), mn nga, mn nht, nhun
to, hot trng.
Chng ch nh :
Ngi c p huyt thp, ng trong mu thp, tng hn,
tiu chy, khng dng c. Nu nc sc huyn sm
phi ung m, nu ung ngui lnh d b tiu chy, king
thc n ng mt nh mp ng, c hn.
Phn tch cng dng ca cc hoa trng theo ty y :
Cc hoa trng tn khoa hc Chrysanthemum
morifolium Ram. ,cha tinh du, flavonoid, acid phenol,
sesquiterpen, acid elagic c tnh c ch mnh aldose
reductase lm gim p huyt giai on 1 v tng tit niu,
tnh khng khun, ph cu khun, lin cu khun, trng
cu khun, t cu khun..
Phn tch theo ng y :
Cc hoa trng c v ngt, ng, tnh hi hn, vo
3 kinh ph, can, thn, c tc dng cha nhc u, au mt,
chy nc mt, h st, h p huyt, bnh vim m ( ung
trong p ngoi ),bnh ngoi da.

of 160

82

Phn tch cng dng ca phc linh theo ty y :


Tn khoa hc Poria cocos Wolf, c cha hot cht
Polysaccharide, Pachymaran c tnh cht khng ung th
mnh, cc acid pinicolic, poriatin, adenine, ergosterol,
cholin, lecithin, cephalin, histamine, histidin, sucrose,
fructose, protease, du bo, mui v c, tc dng li tiu,
chng nn, khng khun, khng estrogen, cha ph thy
thng, tiu chy ko di, cha ung th bo v ty xng,
ci thin chc nng gan thn, tng sc, tng cn, tng th
lc, tng cng min dch, tc dng an thn, chng lot
bao t, h ng huyt v bo v gan.
Phn tch theo ng y :
Phc linh v ngt nht, tnh bnh, vo cc kinh
tm, ph, thn, t, v, c tc dng li thy, thm thp, kin
t, nh tm an thn. Cha suy nhc, chng mt di mng
tinh, li tiu cha ph thy thng, bng trng, tiu chy,
t h km n, mt ng.
Phn tch cng dng ca Thch xng b theo ty y :
Tn khoa hc Acorus gramineeus Soland. Thn r
cha tinh du myrcen, camphor, caryophylen, alpha
humulen, dimethoxy, benzene, trimethoxy, tetramethyl,
chroman, shyobunon, isopropennyl. C tnh c ch mnh
trn t cu vng khng nhiu thuc, tng thi gian ca
gic ng, lm h p huyt, ci thin s suy gim tr nh do
ru, khng ci thin tr nh do nhng nguyn nhn khc,
chng co tht c trn.
Phn tch theo ng y :
Thch xng b c v cay, ng, mi thm, tnh
m, vo 3 kinh tm, m, can, c tc dng khai khiu, ha
m, gii c, st trng, mnh tm thn, tn phong, tr
thp, nhc xng, tiu ha km, au bao t, cm st, cm
gi, tiu chy, rn cn. Dng ngoi da, nu nc thch
xng b dng tm, ra tr. Dng nc hm thch xng
b gip n ngon, tr giun, tr tiu chy, trng bng, gim
au, an thn, h nhit, chng co git ng kinh, cha au

of 160

83

rng, chy mu li v ng c du ba u, tng thnh gic,


th gic, lu thng mu, long m, thm sc mnh v ngh
lc.
Chng ch nh :
Ngi m h, hot tinh, ra nhiu m hi khng nn dng.
Phn tch cng dng ca cam tho theo ty y :
C hai loi mang tn khoa hc Glycyrrhiza
uralensis Fisch. v G. glabra L. Cha 4-6% cht v c
carbohydrat ( glucose v saccharose ), 3-5% manitol, tinh
bt 25-30%, lipid 0,5-1%, asparagin 2-4%, nha 5%, c
ngt gp 60 ln saccharose, nu phi hp vi ma
ngt c th tng gp 100 ln. Glycyrhizin gm c 2 phn
t acid glucuronic v 1 phn t acid glycyrhetic cu to
gn ging nh cortisone c nhiu ng phn cha c
bnh Addison, c tc dng chuyn ha cc cht in gii,
gi natri v clorid trong c th lm tng p huyt, gip s
bi tit kali. trong cy, glycyrhizin tn ti dng mui
Ca v Mg. Cam tho c tc dng gy trn tnh, c ch thn
kinh trung ng, gim th nhit, gim h hp, gim ho,
gii co tht c trn, cha lot ng tiu ha bao t v
rut, bo v gan khi b vim gan, tng tit mt, chng d
ng, gii c mnh i vi c t ca bch cu, ca c,
ca nc rn, ca strychnine, ca un vn, ca cocain v
clhorat hydrate. Cam tho dng chung vi cortisone lm
gim tc dng ca cortisone.
Phn tch theo ng y :
R cam tho bc v ngt, tnh bnh, sng c tc
dng gii c, t ha, chch cam tho loi tm mt sao
vng c tc dng n trung, nhun ph, iu ha cc v
thuc. Ring cam tho cha cm ho, mt ting, vim
hng, mn nht, au bao t, a chy, ng c. Chch cam
tho b t v h nhc, a lng, thn th mt mi, km n.
Phn tch cng dng ca ng sm theo ty y :
Tn khoa hc Codonopsis javanica (Blume)
Hook.f. R cha ng, cht bo, khng c saponin,

of 160

84

ngi ta chit xut c triterpenglucoside v c bit l


cc polysaccharide c tc dng ln h min dch, chng
vim, tng chc nng ty xng sinh sn t bo c hot
tnh min dch v dng bo, tng hng cu, gim bch
cu, h p huyt ngoi vi v c ch tc dng gy tng p
huyt ca adrenalin.
Phn tch theo ng y :
R ng sm c v ngt, tnh bnh, c tc dng
cha t v suy nhc, ph kh km, bing n, i tin lng,
thiu mu, vng da, tng bch cu, vim thn, nc tiu c
albumin, chn ph au.
Phn tch cng dng ca Chi t theo ty y :
Tn khoa hc Gardenia jasminoides Ellis, tn
khc l dnh dnh. Qu cha cc iridioid glycoside, cc
cht 5-beta-hydroxygeniposid v 10-acetylgeniposid, cc
acid hu c, cc sc t. L cha iridoid l cerbinal. Hoa
cha steroid l acid gardenoic B, tinh du benzyl acetate,
hydroxycitronelal v eugenol. C tc dng li mt, tng
cng phn tit mt, phn tit dch bao t v rut, lm
gim nng acid cholic trong dch mt, c ch gia tng
bilirubin trong mu, trn tnh thn kinh lm ng ko di,
lm gim au, h p huyt tc ng trn thn kinh trung
ng lm hng phn i giao cm hnh no, lm gim
sc co bp c tim v dn truyn nh tht b phong b,
gim cholesterol, c ch s pht trin t cu vng v no
m cu, c ch mt s nm ca bnh ngoi da, chng
vim, gy tiu chy.
Phn tch theo ng y :
Chi t hay dnh dnh c v ng, tnh hn, vo cc
kinh tm, ph, tam tiu, cha st, bn chn kh ng, vng
da, huyt nhit, tiu kh, mt au, ming kht, lng
huyt, cm mu cha chy mu cam, i ra mu, i ra
mu, bng lu. Dng ngoi da p ch vt thng sng
au, bong gn.
Chng ch nh :

of 160

85

Ngi c bnh t h, bnh tiu ng khng dng c.


Bi thuc th 4 :
Cha x cng ng mch vnh ti n nh sau nhi mu
c tim :
ng sm 12g, Bch trut, Hoi sn, d, Tang thm,
mi th 12g, B t nhn, Long nhn, To nhn, mi th
8g.
Sc 4 chn nc cn cn 1 chn, ung mi ngy mt
thang.
Phn tch cng dng ca ng sm theo ty y :
Tn khoa hc Codonopsis javanica (Blume)
Hook.f. R c ng, cht bo, khng c saponin, ngi
ta chit xut c triterpenglucoside v c bit l cc
polysaccharide c tc dng ln h min dch, chng vim,
tng chc nng ty xng sinh sn t bo c hot tnh
min dch v dng bo, tng hng cu, gim bch cu, h
p huyt ngoi vi v c ch tc dng gy tng p huyt
ca adrenalin.
Phn tch theo ng y :
R ng sm c v ngt, tnh bnh, c tc dng
cha t v suy nhc, ph kh km, bing n, i tin lng,
thiu mu, vng da, tng bch cu, vim thn, nc tiu c
albumin, chn ph au.
Phn tch cng dng ca Bch trut theo ty y :
Tn khoa hc l Atractylodes macrocephala
Koidz., b phn dng l r c, v mu nu, rut trng ng,
c ch vi khun gy ra bnh ngoi da, nc sc ca bch
trut c cht glucoside kali atractylat lm h ng huyt
trong gan xung thp c th ti mc gy co git, nhng
lng glycogen trong tim hi tng, c ch s ng mu,
tng chc nng hot ng ca gan, chng lot cc c quan
thuc ng tiu ha, chng vim khp.

of 160

86

Phn tch theo ng y :


Bch trut c mi thm nh, v ngt ng, tnh
m, kin t, to thp, ha trung, li tiu, gim ph nh, an
thai, chng lot d dy, tng cng chc nng gii c ca
gan v chng vim, nu bch trut sao ch vi gim s
lm tng tit mt. ng y xem n nh l mt loi thuc b
cha cc bnh h chng nh au bao t, gim au bng
y trng c cm gic nng rt vng thng v lm nn
ma, gip n c, cha bnh chm tiu, thp nhit, tiu
chy phn sng, vim rut mn tnh, cha st ra m hi.
Ngy dng 1,5-3,0 ch ( 6g-12g )sc nc ung.
Chng ch nh :
Ngi c bnh au bng do m h nhit trng, to bn,
ho kht khng dng c.
Phn tch cng dng ca hoi sn theo ty y :
Tn khoa hc Dioscorea persimillis Prain et
Burkill, Hoi sn cha 63,25 % tinh bt, 6,70% cht m,
0,45% cht bo c gi tr dinh dng qy ng sau go v
bp ng, ngoi ra n c cha thnh phn mucin l mt
protein nht allantoin, cc acid amine arginin, cholin v
men maltase, men ny c kh nng thy phn ng rt
ln, hi phc chc nng co bp ca nhu ng rut tng
hp th v chuyn ha ng.
Phn tch theo ng y :
Khoai mi tim thuc bc gi l Hoi sn hay
Sn dc, v ngt, tnh bnh, vo cc kinh ph, t, v, thn
cha t v h nhc, thiu mu, n ung km tiu ha,
vim rut kinh nin, tiu chy lu ngy khng khi, phi
yu, ho, sinh tn dch, tng th lc, sinh c bp, nc
ming, b thn cha di tinh, i ng, bch i, chng
kht nc, m hi trm.
Phn tch cng dng ca d theo ty y :
Tn khoa hc Coix lacryma-jobi L. tn khc l d
m, bo bo. Cha 50-79% tinh bt, 16-19% protein, 39.8
ppm st, du bo coixenolid, lipid, glypolipid, thiamine,

of 160

87

acid amine, adenosine. C tc dng i vi c vn v u


cui dy thn kinh vn ng, ko di thi gian gy ng, c
ch bin co bp tim mch, hot cht coixenolid chng
ung th.
Phn tch theo ng y :
d c v ngt, nht, tnh mt, vo cc kinh t,
ph, thn b ph kin t, thanh nhit, li thp, ch t,
bi m, cha ri lon tiu ha, ph thng, b tiu, ung th
rut, phong thp lu ngy khng khi, gn co qup kh c
ng. d hm vi ht sen v tht nc l mn n cho
nhng ngI c th gy yu suy dinh dng. Nc sc
d 20g cho 600cc nu cn cn 200cc ung lin tc mi
ngy cha i tiu c sn, ung n khi no tiu bnh
thng th thi.
Chng ch nh :
Ngi c bnh au bng do m h nhit trng, to bn,
ho kht khng dng c.
Phn tch cng dng ca Tang thm theo ng ty y :
Tn khoa hc morus acidosa Griff. Tang thm l
qu cu cy du tm, cha lipid, acid hu c, alcol, tinh
du, acid bo trong phn on lipid l acid heptanoic,
caprylic, perlagonic, capric, myristic, palmitic,
palmitoleic, methylheptadecanoic, stearic, oleic, linoleic,
nonadecanoic, linolenic. Qa c v ngt chua, tnh mt, b
gan thn, b huyt tr phong, cha tiu ng, trng nhc,
lao hch, mt m, tai, thiu mu, au khp xng, km
ng, ru tc bc sm, to bn. Ung lu khe ngi, ng
ngon gic, thnh tai, sng mt, tr lu. Sirop qa du chn
bi cha au hng, lot mm, l li.
Phn tch cng dng ca B t nhn theo ty y :
Tn khoa hc Biota orientalis (L.) Endl. L ht
ca cy Trc b. L cha flavonoid, lipid, acid hu c,
acid pimaric, isopimaric, tinh du camphor, fenchon,
borneol acetate v terpineol. Ht cha lipid ton phn,
lipid trung tnh, sterol. Ht c tc dng c ch aldose

of 160

88

reductase cha bin chng tiu ng lm h vng


mc, bnh thn kinh v bnh thn.
Phn tch theo ng y :
B t nhn c v ngt, tnh bnh, vo 2 kinh tm,
t, b tm t, nh thn, cm m hi, nhun to, thng
tin, i ngoi phn xanh, cha hi hp, mt ng, hay qun,
kinh gin, bng y.
Phn tch cng dng ca Long nhn theo ng ty y :
Tn khoa hc Euphoria longan (Lour.) Steud.
Phn tht nhn n c gi l nhn nhc cha nc,
protein, cht bo, ng kh, sucrose, cht si, acid hu
c succinic, malic, citric, cht tan trong nc khong 80%
cha glucose, saccarose, acid tartaric v cht c nitro, cht
khng tan trong nc khong 20% c tro 3,36%.
Long nhn c v ngt, tnh n, vo 2 kinh tm t, b kh
huyt, an thn, dng lm thuc b cha thn kinh suy
nhc, tim p hi hp, mt ng, hay qun, i tin ra
mu, ngy n 15g hay sc nc ung.
Phn tch cng dng ca To nhn theo ty y :
Tn khoa hc Zizyphus mauritiana Lamk., cha
nc, protein, cht bo, carbohydrate, Ca, P, vit A, C,
polyphenol oxidase, trong ht cha flavon C-glycoside c
tc dng an thn, gy ng, h p huyt ko di phong b
s truyn dn trong c tim, ht to lm chm s xut hin
sc v gim ph n cc b ca vt phng.
Phn tch theo ng y :
To dng c qa v ht, p v v ht ly nhn
phi kh gi l toan to nhn c v chua, ngt, tnh bnh,
vo cc kinh tm, t, can, cha bnh h phin mt ng,
hi hp, nh trng ngc, phin kht, m hi trm.
Chng ch nh :
Ht to c tc dng kch thch t cung, ph n c thai
khng nn dng.

of 160

89

Bi thuc th 5 :
Cha x va ng mch, chng mt, tai :
Sinh a 12g, B t nhn, Mch mn, Mu n b, Bch
thc, A giao, mi th 9g, Ngu tt 6g, Cam tho 4g,
Nhn sm 3g.
Sc 4 chn nc cn cn 1 chn, ung mi ngy mt
thang.
Phn tch cng dng ca Sinh a theo ty y :
Sinh a l r c ti hay phi sy kh ca cy
a hong, tn khoa hc Rehmannia glutinosa
(Gaertn.)
Libosch., cha iridoid glycoside, rehmanglutin A,B,C,D
v mt nguyn t iridoid glucoside c nguyn t Cl l
glutinosid, cc thnh phn khc l carbohydrate, acid
amine..c tc dng iu ha, kch thch min dch, bin
i chc nng tuyn yn v v thng thn, h p huyt,
h ng huyt, an thn, li tiu, chy mu bao t, rut do
ung th, gin mch thc qun, x gan, vim thoi ha
hong im, vim vng mc..
Phn tch theo ng y :
Sinh a hay a hong c v ngt ng, tnh lnh,
vo 4 kinh tm, can, thn, tiu trng, c tc dng b m
cha m h pht nng v chiu, kht nc nhiu, thiu
mu, c th suy nhc, tng chy mu, th huyt, chy
mu cam, ban chn, tn dch kh, vim hng, tm thn
khng yn, mt ng.
Phn tch cng dng ca B t nhn theo ty y :
Tn khoa hc Biota orientalis (L.) Endl.L ht ca
cy Trc b. L cha flavonoid, lipid, acid hu c, acid
pimaric, isopimaric, tinh du camphor, fenchon, borneol
acetate v terpineol. Ht cha lipid ton phn, lipid trung
tnh, sterol. Ht c tc dng c ch aldose reductase

of 160

90

cha bin chng tiu ng lm h vng mc, bnh thn


kinh v bnh thn.
\
Phn tch theo ng y :
B t nhn c v ngt, tnh bnh, vo 2 kinh tm,
t, b tm t, nh thn, cm m hi, nhun to, thng
tin, i ngoi phn xanh, cha hi hp, mt ng, hay qun,
kinh gin, bng y.
Phn tch cng dng ca Mch mn theo ty y :
Tn khoa hc Ophiopogon japonicus (L.f.) Ker.Gawl. Tn khc l Mch mn ng, tc tin, c 5 loi
glucoside tc dng h ng huyt, chng vim cp tnh
v mn tnh, gy teo tuyn c, c ch tng i kh trn
ph cu, t cu vng.
Phn tch theo ng y :
Mch mn c v ngt, hi ng, tnh mt, c tc
dng nhun ph, cha ho khan, vim hng, lao phi nng
m v chiu, st cao, tm phin kht nc, cm mu nh
mu cam, th huyt, lm mt tim, thanh nhit, cha kh
ng, li tiu, thiu sa, iu ha nhp tim, to bn, l
nga, bnh gan, thn v rut.
Phn tch cng dng ca Mu n theo ty y :
Tn khoa hc Paeonia suffruticosa Andr., tn khc
l Mu n b. R mu n cha alkaloid, saponin v mt
t cht thuc nhm anthocyanin, tinh du. V r cha
acetophenon, pantagaloylglucose... C tc dng chng co
tht, chng vim, gim au, c ch kt tp tiu cu, c ch
ng mu trong mch, khng tiu fibrin, chng c hi
gan gy ra bi carbon tetraclorid, c ch aldose reductase
ca thy tinh th trong bin chng tiu ng sang thn,
vng mc v thn kinh trm cm, h st, chng co git.
Cht Paeoniflorin c tc dng chng lot bao t do stress,
lm gin mch ngoi bin h p huyt, iu tr ri lon
nhn thc, sa st tr tu ngi gi.

of 160

91

Phn tch theo ng y :


Mu n v cay, ng, mi thm, tnh bnh vo
cc kinh tm, can, thn. C tc dng trn kinh, gim au,
nng st m v chiu v m, khng ra m hi, pht st
do huyt sng , nhc u, au lng, au khp, au bng
kinh, tr thot mch, vim r thn kinh, co git, co tht c
bp chn, sa st tr tu, cha bnh gan siu vi, c trng,
vim da d ng l lot.
Chng ch nh :
Ph n c thai khng c dng, c tc dng gy v sinh,
sy thai.
Phn tch cng dng ca Bch thc theo ty y :
Tn khoa hc Paeonia lactiflora Pall., cha hp
cht triterpen v flavonoid, acid oleanolic, hederagenin..
c tc dng khng khun, khng cholin, chng thc
khun, gim au.
Phn tch theo ng y :
Bch thc c v ng chua, hi cht, vo 3 kinh
can, t, ph, tc dng bnh can, gim au, dng huyt,
iu kinh, lim m, tiu vim, lm mt,li tiu.
Phn tch cng dng ca A giao theo ng ty y :
Tn khoa hc Bubalus bubalis L. A giao lm t da
tru cn gi l minh giao, cha Ca, gelatin, keratin v
protid, c v mn, ngt, mi hi tanh, tnh bnh, khng
c, c tc dng gim au, cm mu, nhun to. A giao
nu vi na chn nc gng, nh la n khi c qunh,
pht ln giy dn vo ch sng au phong thp tay chn,
nu vi nc gim lm cao p cha sng au v.
Phn tch cng dng ca Ngu tt theo ty y :
Tn khoa hc Achyranthes bidentala Blume, r
ngu tt chng vim mnh gp 4 ln, c ch min dch
mnh gp 8 ln r c xc, lm gim cholesterol ton
phn, h p huyt t t ko di, cha thp khp au lng
cp tnh do lnh, t ng, vim rng, nim mc ming, gim

of 160

92

t l beta, alpha lipoprotein mu tng ng vi


clofibrat, gim p huyt trung bnh t 180/100mmHg
xung 145/90 mmHg v lm n nh p huyt, tng
ng vi thuc alpha methyl-dopa, gim chng mt,
nhc u, mt mi, acid oleanolic trong ngu tt lm gim
s thoi ha v hoi t t bo gan, chng lot.
Phn tch theo ng y :
Ngu tt c v ng chua, tnh bnh, khng c,
vo hai kinh can thn. Dng sng c tc dng hnh huyt,
tn , tiu ung, li thp, cha c hng vim sng au,
amygdale, mn nht, i rt but, ra mu, sn bng quang,
b kinh, bng di kt hn cc, chn thng, mu bm,
u gi nhc mi. Dng chn b gan, thn, cng gn
trng ct, cha tai, au lng, mi gi, chn tay co qup
bi lit.
Chng ch nh :
Ph n c thai, bng huyt khng dng c, n c tc
dng kch thch tnh dc, cha lit dng, trng dng,
lm sy thai.
Phn tch cng dng ca Cam tho theo ty y :
C hai loi mang tn khoa hc Glycyrrhiza
uralensis Fisch. v G. glabra L. Cha 4-6% cht v c
carbohydrate ( glucose v saccharose ), 3-5% manitol, tinh
bt 25-30%, lipid 0,5-1%, asparagin 2-4%, nha 5%, c
ngt gp 60 ln saccharose, nu phi hp vi ma
ngt c th tng gp 100 ln. Glycyrhizin gm c 2 phn
t acid glucuronic v 1 phn t acid glycyrhetic cu to
gn ging nh cortisone c nhiu ng phn cha c
bnh Addison, c tc dng chuyn ha cc cht in gii,
gi natri v clorid trong c th lm tng p huyt, gip s
bi tit kali. trong cy, glycyrhizin tn ti dng mui
Ca v Mg. Cam tho c tc dng gy trn tnh, c ch thn
kinh trung ng, gim th nhit, gim h hp, gim ho,
gii co tht c trn, cha lot ng tiu ha bao t v
rut, bo v gan khi b vim gan, tng tit mt, chng d
ng, gii c mnh i vi c t ca bch cu, ca c,

of 160

93

ca nc rn, ca strychnine, ca un vn, ca cocain v


clorat hydrate. Cam tho dng chung vi cortisone lm
gim tc dng ca cortisone.
Phn tch theo ng y :
R cam tho bc v ngt, tnh bnh, sng c tc
dng gii c, t ha, chch cam tho loI tm mt sao
vng c tc dng n trung, nhun ph, iu ha cc v
thuc. Ring cam tho cha cm ho, mt ting, vim
hng, mn nht, au bao t, a chy, ng c. Chch cam
tho b t v h nhc, a lng, thn th mt mi, km n.
Phn tch cng dng ca Nhn sm theo ty y :
Tn khoa hc Panax ginseng C.A.Mey. tng
cng qa trnh hng phn ca v i no, khng mt
mi, ci thin gic ng r rt, tng sc khng chng
c ca c th nh b nhim chiu x, nhim virus, cy
ghp ung th, nhim c ru, carbon, thiu oxy, sc in
hoc c ng b g b, thc y tuyn thng thn tit
hormone corticosteron thc y qa trnh phn hy ng,
tng cng chuyn ha nng lng c tc dng lm tng
hm lng erythropoietin trong ty sng, thc y qa
trnh tng hp acid mucleic, protein trong t bo gan, tinh
hon, ty xng v tng hp albumin trong huyt thanh.
Phn tch theo ng y :
Nhn sm v ngt, hi ng, tnh n vo cc kinh
t, ph, tm, c tc dng i b nguyn kh ng tng, phc
mch c thot, sinh tn, an thn, tr t kh, minh mc,
khai tm ch tr, tng th lc tr lc, tr th kh, ho hen,
tim p hi hp, tn thng tn dch, ming kht, i
ng, suy nhc c th, mt mu, t h tit t.
Bi thuc th 6 :
Cha cao p huyt x va ng mch, chng mt tai :

of 160

94

Sinh a, V trai ngc mi th 25g. Hoi sn 15g. Phc


linh, Sn th mi th 12g. Cc trng, Mu n, L du
mi th 10g.
Sc 800cc nc cn cn 300cc chia 3 ln ung trong ngy.
Bi thuc th 7 :
Cha cao p huyt x cng mch mu ngi gi ,nam
gii chm c con :
H th 20g, Tang k sinh, K t, Ngu tt, mi th
16g.
Sc 4 chn nc cn cn 1 chn ung
Bi thuc th 8 :
Cha cao p huyt x va ng mch, suy nhc thn
kinh ngi gi hoc ph n cao p huyt thi k tin
mn kinh.
K t, H th , Thc a, Sa sm, u en sao, mi th
12g, Cc vng, Tang thm, Long nhn, Mch mn, mi
th 8g.
Sc 4 chn cn cn 1 chn ung.
Bi thuc th 9 :
Cha cao p huyt km theo bnh c tim :
V con trai ngc, Ht trc b dip, To ta, Phc linh, mi
v 15,5g . ng sm, Sinh a, ng quy, mi th 10g.
Vn mc hng 6g, Hong lin 3g.
Sc 800cc nc cn cn 300cc chia 3 ln ung trong ngy
trong thi gian 2 thng.

of 160

95

Bi thuc th 10 :
Cao p huyt gin tim, kh th, tr mu, chng mt, ra
m hi :
Mch mn, H th , mi th 15g. ng quy, Sinh a,
Huyn sm, Ng v t, To chua, mi th 10g. Phc linh,
Thch xng b, Cc hoa, Cam tho, ng sm, mi v
6g. Chi t 3g.
Sc 800cc nc cn cn 300cc ung mt ln trong ngy.
Bi thuc th 11 :
Cha x cng ng mch vnh sau nhi mu c tim :
H th 20g, Tang k sinh, K t, Hong tinh, mi th
16g, Thc a, Thch hc, Quy bn, mI th 12g.
Sc 4 chn nc cn cn 1 chn ung.
Bi thuc th 12 :
Cha cao p huyt nhi mu c tim :
Mch mn, Nhn sm, Ng v t, mi v 12g, Cam tho
6g.
Sc 4 chn nc cn cn 1 chn ung.

C-Nhng bi thuc phng v cha

cao p huyt do cholesterol :


Bi thuc th 1 :
Tang k sinh, Cu ng, Hoa he, Thin ma, Ngu tt,
d, mi th 16g. Bch trut 12g. Phc linh 8g. Bn h ch,
Cam tho, Trn b, mi th 6g.
Sc 4 chn nc cn cn 1 chn ung.

of 160

96

Bi thuc th 2 :
Bch trut, Ht sen, d, Hoi sn, mi th 16g. ng
sm, Ht mung, Ngu tt, mi th 12g. Thy xng b,
Tm sen, mi th 8g. ng tm 4g.
Sc 4 chn nc cn cn 1 chn ung.

D-Nhng bi thuc phng v cha


cao p huyt do thn :
Bi thuc th 1 :
Cha cao p huyt bnh nhn c bnh thn :
Phc linh, Sinh a, Hoi sn, Thch hc, mi v 12g, Cc
hoa trng, K t, Sn th du, Trch t mi v 10g, Mu
n 6g.
Nc 800g sc cn 300g chia 3 ln ung trong ngy.
Phn tch cng dng ca phc linh theo ty y :
Tn khoa hc Poria cocos Wolf, c cha hot cht
Polysaccharide, Pachymaran c tnh cht khng ung th
mnh, cc acid pinicolic, poriatin, adenine, ergosterol,
cholin, lecithin, cephalin, histamine, histidin, sucrose,
fructose, protease, du bo, mui v c, tc dng li tiu,
chng nn, khng khun, khng estrogen, cha ph thy
thng, tiu chy ko di, cha ung th bo v ty xng,
ci thin chc nng gan thn, tng sc tng cn, tng th
lc, tng cng min dch, tc dng an thn, chng lot
bao t, h ng huyt v bo v gan.
Phn tch theo ng y :
Phc linh v ngt nht, tnh bnh, vo cc kinh
tm, ph, thn, t, v, c tc dng li thy, thm thp, kin

of 160

97

t, nh tm an thn. Cha suy nhc, chng mt di mng


tinh, li tiu cha ph thy thng, bng trng, tiu chy,
t h km n, mt ng.
Phn tch cng dng ca Sinh a theo ty y :
Thc a l sinh a sao ch chn, tn gc l
a hong, tn khoa hc Rehmannia glutinosa (Gaertn.)
Libosch.. a hong c hot tnh chn min dch, h
ng mu nh tc dng ca cht iridoid glycoside
A,B,C,D, mt mt kch thch tit insulin, mt mt gim
glycogen trong gan. Trong a hong c 3 phenethyl
alcohol glycoside c hot tnh c ch men aldose
reductase c ch s hnh thnh c thy tinh th gy ra
bi bin chng ca bnh tiu ng.
Phn tch theo ng y :
Sinh a c v ngt, ng, tnh mt, vo 4 kinh
gan, tim, thn, tiu trng b m, thanh nhit, sinh
huyt dch, mt mu, cm mu, cha chng bnh m h
ha vng, triu nhit, kh kht nng ung nc nhiu,
tiu ng, thiu mu, xut huyt ni ngoi, c th suy
nhc .
Sinh a ch chn gi l Thc i c v ngt, mi thm,
tnh m vo 3 kinh tm, can, thn, cha m h gan thn
lm au nhc lng gi, chng mt tai, huyt suy, chng
nng m , c th yu mt, ho suyn, tiu kht tiu ng,
b huyt, b thn, sinh tinh, lm sng mt en ru tc, c
th trng kin
Phn tch cng dng ca hoi sn theo ty y :
Tn khoa hc Dioscorea persimillis Prain et
Burkill, Hoi sn cha 63,25 % tinh bt, 6,70% cht m,
0,45% cht bo c gi tr dinh dng qy ng sau go v
bp ng, ngoi ra n c cha thnh phn mucin l mt
protein nht allantoin, cc acid amine arginin, cholin v
men maltase, men ny c kh nng thy phn ng rt
ln, hi phc chc nng co bp ca nhu ng rut tng
hp th v chuyn ha ng.

of 160

98

Phn tch theo ng y :


Khoai mi tim thuc bc gi l Hoi sn hay
Sn dc, v ngt, tnh bnh, vo cc kinh ph, t, v, thn
cha t v h nhc, thiu mu, n ung km tiu ha,
vim rut kinh nin, tiu chy lu ngy khng khi, phi
yu, ho, sinh tn dch, tng th lc, sinh c bp, nc
ming, b thn cha di tinh, i ng, bch i, chng
kht nc, m hi trm.
Phn tch cng dng ca Thch hc theo ty y :
Tn khoa hc Dendrobium nobile Lindl.,tn khc
l Hong tho cng g. C cha hot cht dandrobin
tng t v mt nh tnh nh strychnine lm gim au, h
nhit, lm tng ng huyt va phi, chng khi u phi,
bung trng v bnh bch cu .
Phn tch theo ng y :
Thch hc v hi ngt, mn, tnh hi lnh vo 3
kinh ph, v, thn. Gip bao t tng tit dch, dng m
cha st nng, c kh kht, cha au lng chn tay nhc
mi, lm thuc b ng tng m, sinh tn dch, cha h lao,
ra m hi trm, di tinh, au bao t, chua, gy yu km
n, th lc gim.
Phn tch cng dng ca Cc hoa trng theo ty y :
Cc hoa trng tn khoa hc Chrysanthemum
morifolium Ram. ,cha tinh du, flavonoid, acid phenol,
sesquiterpen, acid elagic c tnh c ch mnh aldose
reductase lm gim p huyt giai on 1 v tng tit niu,
tnh khng khun, ph cu khun, lin cu khun, trng
cu khun, t cu khun..
Phn tch theo ng y :
Cc hoa trng c v ngt, ng, tnh hi hn, vo
3 kinh ph, can, thn, c tc dng cha nhc u, au mt,
chy nc mt, h st, h p huyt, bnh vim m ( ung
trong p ngoi ), bnh ngoi da.

of 160

99

Phn tch cng dng ca K t theo ty y :


Tn khoa hc Lycium chinense Mill. Tri ca cy
cu k gi l k t mu cam, trong tri c cha tinh
du, acid bo, betain, zeaxanthin, physalien, cha 8-10%
acid amine trong chng mt na dng t do gm c
acid aspartic, prolin, acid glutamic, alanin, arginin, serin,
v 9 acid amine khc.
Nhng ngi gi trn 60 tui hoc nhng ngi b
bnh ung th, nu n sng mi ngy 5-10g ht k t kh
trong 10 ngy lin tip th hot men superoxid
dismitase (SOD) tng 48%, Hemoglobin (Hb) tng 12%
vLipid peroxyd gim 65%, n lm tng cng h min
dch b suy gim ngi gi, iu chnh c t l
chuyn ha ca nguyn bch cu (leukocytoblast),
globulin min dch trong huyt thanh nh IgG, IgA v
IgM u tng, nc sc k t ung lin tc mi ngy
trong 4 tun l th cholestrol huyt, beta lipoprotein v
triglyceride u gim, lng bch cu tng v ngn ng
hin tng gim bch cu do cyclophosphamid gy nn
trong iu tr ung th.
Phn tch theo ng y :
K t c v ngt tnh bnh, vo hai kinh can thn,
c cng dng dng gan, sng mt, b ph thn, ch tinh,
n c coi l v thuc b ton thn dng cho c th suy
nhc, tinh huyt bt tc, c tc dng b huyt, c ch t
bo ung th.
Phn tch cng dng ca Sn th du theo ty y :
Tn khoa hc Cornus officinalis Sieb. Et Zucc.
Qa c cha moronisid, methylmoronisid, swerosid,
loganin, acid ursolic, galic, amine, Vit.A, saponin. L c
longicerosid. C tc dng cha suy nhc c th, cao p
ngi c bnh thn, bnh tim, thiu mu, lot t trng, bao
t, x gan, vim cu thn mn tnh, kh h, i ng.
Phn tch theo ng y :

of 160

100

Sn th du v chua, tnh bnh, vo phn kh ca


hai kinh can, thn, c tc dng sp tinh, bn kh, thng
khiu, gi khng ra m hi, cha phong hn, t thp, au
u, lng, mi gi, tai, thn suy, tiu nhiu, di tinh, ri
lon kinh nguyt.
Chng ch nh :
Ngi ha thnh c bnh thp nhit khng nn dng.
Phn tch cng dng ca Trch t theo ty y :
Tn khoa hc Alisma plantago-acquatica L. Thn
r cha tinh du, nha, protid, tinh bt, alismol, alisman
Si, cha cc ri lon gan gip chuyn ha m, gim ur
v cholesterol trong mu, li tiu, chng vim, h p
huyt, c ch trc khun lao, cha cc alisol A,B,C
monoacetat c tc dng bo v gan.
Phn tch theo ng y :
Trch t v ngt, tnh hn, vo hai kinh thn, bng
quang, c tc dng li thy, thm thp cha bnh thy
thng, vim thn, b thn, tiu kh, i ra mu, nhc u,
hoa mt, chng mt.
Phn tch cng dng ca Mu n theo ty y :
Tn khoa hc Paeonia suffruticosa Andr., tn khc
l Mu n b. R mu n cha alkaloid, saponin v mt
t cht thuc nhm anthocyanin, tinh du. V r cha
acetophenon, pantagaloylglucose... C tc dng chng co
tht, chng vim, gim au, c ch kt tp tiu cu, c ch
ng mu trong mch, khng tiu fibrin, chng c hi
gan gy ra bi carbon tetraclorid, c ch aldose reductase
ca thy tinh th trong bin chng tiu ng sang thn,
vng mc, thn kinh trm cm, h st, chng co git. Cht
Paeoniflorin c tc dng chng lot bao t do stress, lm
gin mch ngoi bin h p huyt, iu tr ri lon nhn
thc, sa st tr tu ngi gi.
Phn tch theo ng y :

of 160

101

Mu n v cay, ng, mi thm, tnh bnh vo


cc kinh tm, can, thn. C tc dng trn kinh, gim au,
nng st m v chiu v m, khng ra m hi, pht st
do huyt sng , nhc u, au lng, au khp, au bng
kinh, tr thot mch, vim r thn kinh, co git, co tht c
bp chn, sa st tr tu, cha bnh gan siu vi, c trng,
vim da d ng l lot.
Chng ch nh :
Ph n c thai khng c dng, c tc dng gy v sinh,
sy thai.
Bi thuc th 2 :
p huyt cao vim cu thn cp :
Ngi dip 12g, Bo ci, ch mu, Mao cn, Hoa cc, Hoa
he, H kh tho, mi th 10g.
Sc 4 chn nc cn cn 1 chn ung .
Phn tch cng dng ca Ngi dip theo ty y :
Tn khoa hc Atemisia vulgaris L. tn khc l
thuc ngi cu, ton cy cha tinh du monoterpen v
sesquiterpen, cc flavonoid, glycoprotein allergen, acid
amine adenine, cholin, c tc dng tr vim nga da, c
ch s pht trin ca vi khun gram dng, gram m,
nm, li tiu, khng khun, gy co c trn t cung m
khng co c trn rut, lm ht sng au khp v do chn
thng phn mm, gim protein niu trong bnh sng
ph, gim ur mu.
Phn tch theo ng y :
Ngi cu v ng, mi thm, tnh m, vo 3 kinh
can, t, thn, iu ha kh huyt, tr hn thp, n kinh, an
thai, gim au, cm mu, st trng, cha au bng lnh,
nn ma kit l, kinh nguyt khng u, th huyt, chy
mu cam, i ra mu, bch i, au dy thn kinh, phong
thp, gh l.

of 160

102

Phn tch cng dng ca Bo ci theo ng ty y :


Tn khoa hc Pistia stratiotes L., tn khc l i
ph bnh, v nht, hi cay, nga, tnh mt, pht hn tr
phong nhit, tiu c khng khun, tiu ph thng, tiu
kht, cha chm eczema, mn nga, nc sc bo ci ra
sch mn rp loang vng (herpes), ri dng bo ci t
thnh tro rc ln mn.
Phn tch cng dng ca ch mu theo ty y :
Tn khoa hc Leonurus Artemisia (Lour.)S.Y.Hu,
cha alkaloid, flavonoid, glucoid, cc acid bo, c tc
dng kch thch co bp i vi t cung, tc dng nga
thai, phc hi co bp tim v p huyt tr li bnh thng,
ci thin tun hon, chng kt tp tiu cu, kch thch
trung khu h hp v bin h hp u tng, bi tit nc
tiu, khng nm gy bnh ngoi da.
Phn tch theo ng y :
ch mu v ng cay, hi hn vo 2 kinh tm, can,
c tc dng hot huyt, b huyt iu kinh, kh , tiu
thng, cha vim thn. Qa ch mu (sung y t ) c tc
dng hot v b huyt, thanh can, minh mc.
Phn tch cng dng ca Mao cn theo ng ty y :
Tn khoa hc Imperata Amndinacea, cn gi l
bch mao cn hay r c tranh, tnh hn, v ngt, khng
c, c tc dng tr ni nhit, huyt, lm lch, li tiu,
ung ru trng c, th huyt, chy mu cam, huyt b
sinh hn nhit, phi nng th hn hn gp rt.
Phn tch cng dng ca Cc hoa theo ty y :
C hai loi :
Cc hoa trng tn khoa hc Chrysanthemum
morifolium Ram. ,cha tinh du, flavonoid, acid phenol,
sesquiterpen, acid elagic c tnh c ch mnh aldose
reductase lm gim p huyt giai on 1 v tng tit niu,
tnh khng khun, ph cu khun, lin cu khun, trng
cu khun, t cu khun..

of 160

103

Cc hoa vng tn khoa hc Chrysanthemum


indicum L. cn gi l kim cc, cha carotenoid (
chrysanthemoxanthin ), tinh du c tnh khng khun
mnh, sesquiterpen, flavonoid, acid amine, arteglasin A..
Phn tch theo ng y :
Cc hoa trng c v ngt, ng, tnh hi hn, vo
3 kinh ph, can, thn, c tc dng cha nhc u, au mt,
chy nc mt, h st, h p huyt, bnh vim m ( ung
trong p ngoi ), bnh ngoi da.
Cc hoa vng c v ng cay, tnh n, vo 3 kinh
ph, can, thn, cha cm lnh, st, hoa mt, chng mt,
nhc u, au mt, chy nhiu nc mt, m mt, cao
p huyt, inh c, dng ra p mn nht sng au, tiu
c.
Phn tch cng dng ca Hoa he theo ty y :
Tn khoa hc Stypnolobium japonicum (L.)
Schott, cha rutin v quercetin c tc dng tng cng sc
khng, gim tnh thm thu ca mao mch, phc hi
tnh n hi ca mao mch b tn thng, lm gim
hin tng oxy ha adrenalin, tng trng lc tnh mch
lm gin v bn vch thnh mch, chng vim ph, gip
c th chng chiu x, h p huyt, cholesterol trong mu,
phng nga x va ng mch, chng kt tp tiu cu.
Phn tch theo ng y :
Hoa he c v ng tnh mt, vo 2 kinh can, i
trng, c tc dng thanh nhit, lng huyt, cm mu do
v mch mu no, mt, mch vnh, vim thn, tr ra
mu, i tiu tin ra mu, mu cam, nn ra mu, cao p
huyt.
Phn tch cng dng ca H kh tho theo ty y :
Tn khoa hc Brunella vulgaris L. cha alkaloid
tan trong nc, mui KCl, tinh du camphor, glucoside
ng gm prunelin c tc dng chng HIV, cht tannin,

of 160

104

cht bo, lipase, acid oleaolic. C tc dng h p huyt,


kch thch h hp, li tiu, an thn.
Phn tch theo ng y :
H kh tho c v ng hi cay, tnh mt, c tc
dng thanh can ha cha c sng v, lao hch, trng
nhc, bu c, au nhc mt, chy nc mt, vim t
cung, m h, gan mt nhit, p huyt cao, vim thn kinh
da, l nga, mn nht, hc lo, vy nn, tiu tin khng
thng.
Cha trng nhc, dng 20g H kh tho sc c ung
trc khi n cm 2 ting ng h.

E-Nhng bi thuc cha cao p huyt

do di chng tai bin mch mu no :


Bi thuc th 1 :
Cu ng, Hy thim, mi th 16g. Qa gai chng, Thin
ma, Ng ng, Cng tm, mi v 12g. a long 10g, Nam
tinh 8g.
Sc 4 chn nc cn cn 1 chn, ung ngy mt thang.
Bi thuc th 2 :
Cha tai bin mch mu no lm t lit nhng khng b
hn m :
Tho quyt minh 20g. Tang k sinh, Cu ng, K huyt
ng, mi th 16g. Ngu tt, Cc hoa, H th , a
long, mi th 12g.
Sc 4 chn nc cn cn 1 chn, ung ngy mt thang.

F-Nhng bi thuc cha cao p huyt Bin

chng tc mch t chi ,t lit bn thn :


of 160

105

Bi thuc th 1 :
Vim tc mch mu tay chn :
Huyn sm 24g, ng quy, Cam tho dy, Huyt gic,
Ngu tt, mi th 10g.
Sc 4 chn nc cn cn 1 chn, ung ngy mt thang.
Bi thuc th 2 :
Cha chn tay t bi :
Tang k sinh 30g. Ngu tt 12g.
Sc 4 chn nc cn cn 1 chn, ung ngy mt thang.
Bi thuc th 3 :
Bn thn bt toi, ni kh, i li kh khn, tay cm khng
vng :
Khng hot, ng quy, Hng ph ch, mi th 12g.
c hot, Ng gia b, Uy linh tin, Ch xc, Nh hng,
dc, Phng phong, mi th 9g. Xuyn sn gip, Cam
tho, mi th 6g.
C chc nng s phong hot huyt thun kh thang.
Sc 4 chn nc cn cn 1 chn, ung ngy mt thang.
Bi thuc th 4 :
Ru xoa bp :
Qu chi 20g. Hi, inh hng, Rau sam, Dy bm bm,
Cy ngh, L cy u gi, Cy xng b, Huyt gic, mi
th 12g.
Tn nh trn vi 1 chn ru dng xoa bp.

G-Nhng bi thuc cha cao p huyt

bin chng cm khu :


of 160

106

Bi thuc th 1 :
Trng phong cm khu, rng cn cht cng :
c hot 20g, Xuyn khung, Xng b 10g.
Sc 4 chn nc cn cn 1 chn, ung ngy mt thang.
Bi thuc th 2 :
Chy mu no do di chng bnh nhn cao p huyt
khng ni v khng c ng c.( Bi thuc Trung Quc
).
trng 12,5g, L sen, Cam tho mi th 15,5g, Sinh
a, Mch mn, Tang k sinh 10g, Bch thc 16g.
Sc v chia ra ung ht trong ngy. Sau 3 ngy p huyt
h ng k, sau mt tun bnh nhn ni r v c ng
c. Tip tc ung n khi o li p huyt n nh th
ngng.
Phn tch cng dng ca trng theo ty y :
Tn khoa hc Eucommia ulmoides Oliv. cha 2
nhm chnh l iridoid glycoside v lignan glycoside, ngoi
ra cn c ulmosid, erythro v threo guaiacyl, betulin, acid
ursolic, vanilic.. c tc dng h p huyt do nh hng
trn trung tm vn mch hnh ty, c ch h thn kinh
trung ng, c bit di vng v no, c tc dng khng
khun, gim au, chng vim, an thn, nhun trng, chng
ung th.
Phn tch theo ng y :
V thn trng c v ngt, hi cay, tnh m, iu
tr thn h, au lng, chn gi mi yu, phong thp, sng
t ph, lm gim p huyt, cha bi lit, tiu m, di tinh,
lit dng, c thai au bng, ng thai ra huyt, b gan
thn, mnh gn xng, dng huyt.
Phn tch cng dng ca Sen theo ty y :
Sen c tn khc l lin, tn khoa hc l Nelumbo
nucifera Gaertn.

of 160

107

Tm sen c cht liensinin lm h p huyt v mt


loi alkaloid khc khng kt tinh chuyn liensinin di
dng amoni bc 4 c tc dng h p huyt ko di lu hn,
chng kch ng lon thn kinh gy hung d tng ng
vi amineazin trong iu tr tm thn phn lit m khng
c c t nh thuc amineazin, tm sen cng c tc dng
an thn nhng yu hn tc dng ca l sen.
Nh sen c tc dng c ch t cu vng.
L sen c cht nuciferin tc dng c ch thn kinh
trung ng chng vim, gim au, ho, an thn, ko di
gic ng, tng thnh phn sng chm delta, gim thnh
phn sng nhanh bta, tng trng lc c, gii co tht c
trn, c ch lon nhp tim gy ra bi calci clorid v n lm
tng ngng kch thch tm trng v tng giai on tr
ca c tm nh v tm tht, chng chong, cha chy mu
nh i tiu tin ra mu, xut huyt di da, chn rng
chy mu.
Phn tch theo ng y :
Tm sen gi l lin tm, c v ng, tnh lnh, vo
kinh tm, c tc dng thanh tm ha, iu nhit, cha tm
phin mun ngi hm hp kh chu, t ng, kht, th
huyt.
L sen gi l lin dip c v ng, tnh mt vo 3
kinh can t v lm thanh th li thp, cha tc ngc nng
st, tn , ch huyt.
Ht sen gi l lin nhc, gng sen ly qu l
lin phng, Ht sen trng (qu sen bc b v l lin thch)
c v ngt, tnh bnh, vo 3 kinh tm t thn, c tc dng
b t h km n, dng tm tr mt ng hi hp, c tinh,
cha di mng tinh, sp trng (lm cht rut ) cha kh h
i kit l.
Hoa sen c v ngt ng, tnh m lm an thn v
cm mu.
Tua sen b ht go u gi l lin tu v cht,
tnh m, vo 2 kinh tm-thn, c tc dng c tinh, ch thn
cha di mng tinh, thanh tm tr mt ng, ch huyt cm
mu khi lm bng, th huyt.

of 160

108

Gng sen v ng sen hay thn r l lin ngu, c


v ng cht, tnh mt, tc dng nh thuc ng v li tiu,
thu lim, cm mu khi i tiu tin ra mu, t cung xut
huyt, bch i, chy mu cam..
Phn tch cng dng ca Cam tho theo ty y :
C hai loi mang tn khoa hc Glycyrrhiza
uralensis Fisch. v G. glabra L. Cha 4-6% cht v c
carbohydrate ( glucose v saccharose ), 3-5% manitol, tinh
bt 25-30%, lipid 0,5-1%, asparagin 2-4%, nha 5%, c
ngt gp 60 ln saccharose, nu phi hp vi ma
ngt c th tng gp 100 ln. Glycyrhizin gm c 2 phn
t acid glucuronic v 1 phn t acid glycyrhetic cu to
gn ging nh cortisone c nhiu ng phn cha c
bnh Addison, c tc dng chuyn ha cc cht in gii,
gi natri v clorid trong c th lm tng p huyt, gip s
bi tit kali. trong cy, glycyrhizin tn ti dng mui
Ca v Mg. Cam tho c tc dng gy trn tnh, c ch thn
kinh trung ng, gim th nhit, gim h hp, gim ho,
gii co tht c trn, cha lot ng tiu ha bao t v
rut, bo v gan khi b vim gan, tng tit mt, chng d
ng, gii c mnh i vi c t ca bch cu, ca c,
ca nc rn, ca strychnine, ca un vn, ca cocain v
clorat hydrat. Cam tho dng chung vi cortisone lm
gim tc dng ca cortisone.
Phn tch theo ng y :
R cam tho bc v ngt, tnh bnh, sng c tc
dng gii c, t ha, chch cam tho loi tm mt sao
vng c tc dng n trung, nhun ph, iu ha cc v
thuc. Ring cam tho cha cm ho, mt ting, vim
hng, mn nht, au bao t, a chy, ng c. Chch cam
tho b t v h nhc, a lng, thn th mt mi, km n.
Phn tch cng dng ca Sinh a theo ty y :
Thc a l sinh a sao ch chn, tn gc l a
hong, tn khoa hc Rehmannia glutinosa (Gaertn.)
Libosch..a hong c hot tnh chn min dch, h ng
mu nh tc dng ca cht iridoid glycoside A,B,C,D, mt

of 160

109

mt kch thch tit insulin, mt mt gim glycogen trong


gan. Trong a hong c 3 phenethyl alcohol glycoside c
hot tnh c ch men aldose reductase c ch s hnh
thnh c thy tinh th gy ra bi bin chng ca bnh
tiu ng.
Phn tch theo ng y :
Sinh a c v ngt, ng, tnh mt, vo 4 kinh
gan, tim, thn, tiu trng b m, thanh nhit, sinh
huyt dch, mt mu, cm mu, cha chng bnh m h
ha vng, triu nhit, kh kht nng ung nc nhiu,
tiu ng, thiu mu, xut huyt ni ngoi, c th suy
nhc .
Sinh a ch chn gi l Thc i c v ngt, mi thm,
tnh m vo 3 kinh tm, can, thn, cha m h gan thn
lm au nhc lng gi, chng mt tai, huyt suy, chng
nng m , c th yu mt, ho suyn, tiu kht tiu ng,
b huyt, b thn sinh tinh, lm sng mt en ru tc, c
th trng kin.
Phn tch cng dng ca Mch mn theo ty y :
Tn khoa hc Ophiopogon japonicus (L.f.) Ker.Gawl. Tn khc l Mch mn ng, tc tin, c 5 loi
glucoside tc dng h ng huyt, chng vim cp tnh
v mn tnh, gy teo tuyn c, c ch tng i kh trn
ph cu, t cu vng.
Phn tch theo ng y :
Mch mn c v ngt, hi ng, tnh mt, c tc
dng nhun ph, cha ho khan, vim hng, lao phi nng
m v chiu, st cao, tm phin kht nc, cm mu nh
mu cam, th huyt, lm mt tim, thanh nhit, cha kh
ng, li tiu, thiu sa, iu ha nhp tim, to bn, l
nga, bnh gan, thn v rut.
Phn tch cng dng ca Tang k sinh theo ty y :
L loi tm g cy du, tn khoa hc Loranthus
parasiticus (L.) Merr., cha quercetin, avicularin, d-

of 160

110

catechin ,hyperosid, acid amine, lm h p huyt, gin


mch ngoi bin, an thn, ko di gic ng, c cht c
i vi t bo ty xng.
Phn tch theo ng y :
Tang k sinh c v ng, tnh bnh, vo 2 kinh can
thn, b gan thn, tr phong thp, mnh gn xng cha
nhc mi, t bi, au lng gi, an thai, li sa, i tin ra
mu.
Phn tch cng dng ca Bch thc theo ty y :
Tn khoa hc Paeonia lactiflora Pall. cha hp
cht triterpen v flavonoid, acid oleanolic, hederagenin..
c tc dng khng khun, khng cholin, chng thc
khun, gim au.
Phn tch theo ng y :
Bch thc c v ng chua, hi cht, vo 3 kinh
can, t, ph, tc dng bnh can, gim au, dng huyt,
iu kinh, lim m, tiu vim, lm mt, li tiu.
Bi thuc th 3 :
trng 33g, Hong b 10g, Cam tho, Sa nhn trng,
mi th 6,6g.
Dng 800cc nc un si 20 pht, lc b b, ung 3 ln
trong ngy.
Phn tch cng dng ca trng theo ty y :
Tn khoa hc Eucommia ulmoides Oliv. cha 2
nhm chnh l iridoid glycoside v lignan glycoside, ngoi
ra cn c ulmosid, erythro v threo guaiacyl, betulin, acid
ursolic, vanilic.. c tc dng h p huyt do nh hng
trn trung tm vn mch hnh ty, c ch h thn kinh
trung ng, c bit di vng v no, c tc dng khng
khun, gim au, chng vim, an thn, nhun trng, chng
ung th.

of 160

111

Phn tch theo ng y :


V thn trng c v ngt, hi cay, tnh m, iu
tr thn h, au lng, chn gi mi yu, phong thp, sng
t ph, lm gim p huyt, cha bi lit, tiu m, di tinh,
lit dng, c thai au bng, ng thai ra huyt, b gan
thn, mnh gn xng, dng huyt.
Phn tch cng dng ca Hong b theo ty y :
Tn khoa hc Phodendron amurense Rupr. R
cha cc alkaloid nh berberin, palmatin, jatrorrhizin,
phellodendrin, magnoflorin,candicin. L c phelamurin,
cc cht flavon. Qa cha cc limonoid, tinh du cha
myrcen v geraniol. Ht cha cc limonoid. C tc dng
khng khun, trc khun lao, khng nm gy bnh ngoi
da, khng roi trng m o khng mnh, h p huyt
xung c 60% do lm lit hch thn kinh v lm tng
nhp tim, lm long m, chng ho, tng bin co bp hi
trng, y s phn tit tuyn ty, h ng huyt, bo v
tiu cu.
Phn tch theo ng y :
Hong b c v ng, tnh hn, vo 2 kinh thn,
bng quang, c tc dng thanh nhit, to thp, t ha, gii
c. Hong b phun mui c tc dng t m ging ha.
Dng cha nhit l, tiu chy, vng da, i c, di
mng tinh, i ra mu, xch bch i, ct chng lao nhit,
mt sng , lot ming li, vim m o, sng tinh
hon, tiu ng, cha vim mng no, l trc trng,
vim lao phi, m o do roi trng, vim tai gia c m,
vim xoang hm mn tnh. Dng ngoi ra mt, p
vt thng, mn nht.
Phn tch cng dng ca Cam tho theo ty y :
C hai loi mang tn khoa hc Glycyrrhiza
uralensis Fisch. v G. glabra L. Cha 4-6% cht v c
carbohydrate ( glucose v saccharose ), 3-5% manitol, tinh
bt 25-30%, lipid 0,5-1%, asparagin 2-4%, nha 5%, c
ngt gp 60 ln saccharose, nu phi hp vi ma

of 160

112

ngt c th tng gp 100 ln. Glycyrhizin gm c 2 phn


t acid glucuronic v 1 phn t acid glycyrhetic cu to
gn ging nh cortisone c nhiu ng phn cha c
bnh Addison, c tc dng chuyn ha cc cht in gii,
gi natri v clorid trong c th lm tng p huyt, gip s
bi tit kali. trong cy, glycyrhizin tn ti dng mui
Ca v Mg. Cam tho c tc dng gy trn tnh, c ch thn
kinh trung ng, gim th nhit, gim h hp, gim ho,
gii co tht c trn, cha lot ng tiu ha bao t v
rut, bo v gan khi b vim gan, tng tit mt, chng d
ng, gii c mnh i vi c t ca bch cu, ca c,
ca nc rn, ca strychnine, ca un vn, ca cocain v
clorat hydrate. Cam tho dng chung vi cortisone lm
gim tc dng ca cortisone.
Phn tch theo ng y :
R cam tho bc v ngt, tnh bnh, sng c tc
dng gii c, t ha, chch cam tho loi tm mt sao
vng c tc dng n trung, nhun ph, iu ha cc v
thuc. Ring cam tho cha cm ho, mt ting, vim
hng, mn nht, au bao t, a chy, ng c. Chch cam
tho b t v h nhc, a lng, thn th mt mi, km n.
Phn tch cng dng ca Sa nhn trng theo ng ty y :
Tn khoa hc Amomum villosum Lour., cha tinh
du gm D.camphor, D.bornyl acetate, D.limonen,
camphen, paramethoxy, trans-cinnamat, phellandren,
pinen. Cc nguyn t vi lng Zn, Cu, Co, Mn. C tc
dng c ch vi khun, dit amip, tr vim lot bao t, t
trng.
Phn tch theo ng y :
Sa nhn trng c v cay, mi thm, tnh m, vo 3
kinh thn, t, v, c tc dng n trung, hnh kh, cm au,
an thai, khai v, tiu thc, kch thch tiu ha cha t v
kh tr, au bng lnh, tiu chy, nn ma, kit l hn,
iu kinh, h st ho cm lnh, dng lm gia v v ch

of 160

113

ru. Ht sa nhn tn bt hoc ngm ru chm vo rng


b au s khi.
Chng ch nh :
Ngi m h ni nhit khng nn dng.
Bi thuc th 4 :
X cng mch mu no lm xung huyt hay xut huyt
no lm lit na ngi v mt ting :
Hong k, Sinh a mi th 15,5g. Long m, Ht m mi
th 19g. Bch thc 6g. Ct cnh, Hng hoa, Phng
phong, Cam tho, mi th 3g.
Nc 800cc sc cn 300cc chia 3 ln ung trong ngy .
Phn tch cng dng ca Hong k theo ty y :
Tn khoa hc Astragalus membranaceus (Fisch.)
Bunge,cha 2 nhm hot tnh polysaccharide v saponin,
c tc dng trn h min dch, khng khun, lm t bo
sinh trng nhanh hn, tui th t bo ko di hn, lm
nhp tim co bp bnh thng, lm gin mch gim p
huyt, li niu, lm tng sinh tng hp ADN trong qa
trnh ti sinh gan, bo v gan, ngn nga s gim
glycogen trong gan, tng protein v albumin ton phn
trong huyt thanh, chng vim, tng co bp t cung, c
ch aldose reductase.
Phn tch theo ty y :
Hong k c v ngt, tnh n, vo 2 kinh ph t,
b kh, thng dng, lim hm, li tiu, gii c, cha
bnh tiu ng, i c, i but, ph thng, vim thn
mn tnh, albumin niu, l lot, phong thp, au xng.
Phn tch cng dng ca Sinh a theo ty y :
Thc a l sinh a sao ch chn, tn gc l a
hong, tn khoa hc Rehmannia glutinosa (Gaertn.)

of 160

114

Libosch.. a hong c hot tnh chn min dch, h


ng mu nh tc dng ca cht iridoid glycoside
A,B,C,D, mt mt kch thch tit insulin, mt mt gim
glycogen trong gan. Trong a hong c 3 phenethyl
alcohol glycoside c hot tnh c ch men aldose
reductase c ch s hnh thnh c thy tinh th gy ra
bi bin chng ca bnh tiu ng.
Phn tch theo ng y :
Sinh a c v ngt, ng, tnh mt, vo 4 kinh
gan, tim, thn, tiu trng b m, thanh nhit, sinh
huyt dch, mt mu, cm mu, cha chng bnh m h
ha vng, triu nhit, kh kht nng ung nc nhiu,
tiu ng, thiu mu, xut huyt ni ngoi, c th suy
nhc .
Sinh a ch chn gi l Thc i c v ngt, mi thm,
tnh m vo 3 kinh tm, can, thn, cha m h gan thn
lm au nhc lng gi, chng mt tai, huyt suy, chng
nng m , c th yu mt, ho suyn, tiu kht tiu ng,
b huyt, b thn, sinh tinh, lm sng mt en ru tc, c
th trng kin
Phn tch cng dng ca Long m tho theo ty y :
Tn khoa hc Gentiana scabra Bunge, cha thnh
phn chnh l gentiopicrosid, ngoi ra cn c gentioflavin,
gentisin, scabrosid, triflorosid, swertiamarin, swerosid,
amarogentin, amaroswerin. C tc dng tit dch v kch
thch tiu ha lm mnh bao t, nhng nu ung nhiu
lm tiu ha st km, mt , nhc u, hoa mt.
Phn tch theo ng y :
Long m tho c v ng, tnh hn, vo 3 kinh
can, m, bng quang, thanh nhit, gii c, li tiu, tiu
c, tiu vim, tr n c sng l, l loi thuc b ng,
kch thch tiu ha i tiu d dng, cha st ra m hi
trm, au c hng, vim gan, vng da, l, au nhc mt
, i ra mu. Dng ngoi p mn, hch nht c, p
xe.

of 160

115

Phn tch cng dng ca Ht m theo ty y :


Tn khoa hc Prunus armeniaca L.,tn khc l
mai, hnh. Ht cha du bo, acid myristic, palmitic,
stearic, oleic, linoleic, amygdalin, estron, emulsion,
prunase. Nhai hoc ngm ht m s cho acid hydrocyanic
c c nu dng nhiu lm gim oxy trong mu v thn
kinh khin lit h hp, ri lon vn mch, nhng liu nh
,chng c ho, kh th, nn ma, mt ting.
Phn tch theo ng y :
Ht m dng lm thuc an thn, gim ho, cha
nc, dng phi hp vi thuc khc tr ho g, vim ph kh
qun, thanh qun, vim thn.
Phn tch cng dng ca Bch thc theo ty y :
Tn khoa hc Paeonia lactiflora Pall., tn khc l
Mu n trng, cha hot cht paeoniflorin,
oxypaeoniflorin, albiflorin, benzoyol paeoniflorin, hp
cht triterpen, flavonoid, c tc dng khng khun, kch
thch co bp, khng cholin, gim au, iu kinh.
Phn tch theo ng y :
Bch thc c v ng chua, hi cht vo 3 kinh
can t ph, cha au bng, t l do rut co bp, lng ngc
au, chn tay nhc mi, nhc u, hoa mt, vim mch
huyt khi, tc mch mu no, kinh nguyt khng u, b
kinh, xch bch i, tiu kh.
Phn tch cng dng ca Ct cnh theo ty y :
Tn khoa hc Platycodon grandiflorum (Jacq.)
A.DC, r cha cc platycodin A,C,D,D2, cc polygalacin
D, D2, cc ssapogenin v acid polygalacic, phytosterol,
tanin. C tc dng tiu m r rt do saponin lm kch
thch nim mc hng, bao t, tng tit dch ng h hp
lm cho m long d b tng ra ngoi, c tc dng tan
mu, ph huyt, gim au, trn tnh thn kinh, h nhit,
gim ho, kh m, h ng huyt, chng vim lot.

of 160

116

Phn tch theo ng y :


Ct cnh v ngt, sau hi ng, hi cay, tnh bnh,
c tc dng thng ph kh, tiu m, lm cho m c v
ra ngoi, dng cha m hi tanh, vim au hng, khan
ting, hen suyn, tc ngc, kh th, nht trong phi, kit
l, tc ngc ho ra mu.
Chng ch nh :
Ph n c thai khng nn dng.
Phn tch cng dng ca Hng hoa theo ty y :
Tn khoa hc Carthamus tinctorius, cha
carthamine c tc dng kch thch co bp t cung bnh
thng v t cung c cha, gy h p huyt trong thi
gian di, tng co bp tim v gy co mch thn, co c trn
ph qun, c ch pht trin ca nguyn bo, gim min
dch, cholesterol mu, lipid mu, tng qa trnh ti to
gan, vim nghn mch mu tim v no.
Phn tch theo ng y :
Hng hoa c v cay, tnh m, vo 2 kinh tm, can,
thng kinh, ph huyt , sinh huyt, hot huyt, cha b
kinh, au kinh huyt sau khi sanh, vim t cung, bung
trng, kh h, gim nhit, ra m hi, vim phi, bao t,
tinh hng nhit, ban si.
Chng ch nh :
Ph n c thai khng dng c.
Phn tch cng dng ca Phng phong theo ty y :
Tn khoa hc Ledebouriella seseloides Wolf. cha
coumarin, chromon, polyacetylen, hp cht umbelliferon,
silinidin, anomalin,nodakenin, acid ferulic. C tc dng h
nhit, c hot tnh i khng histamine v acetylcholine c
tc dng c ch min dch, d ng.
Phn tch theo ng y :
Phng phong c v cay, ngt, tnh m, vo 5 kinh
can, ph, t, v, bng quang, cha phong thp, ngoi cm,
nhc u, chong vng, mt m, au khp, mn l.

of 160

117

Chng ch nh :
Ngi m h ha vng, khng c phong t khng nn
dng.
Phn tch cng dng ca Cam tho theo ty y :
C hai loi mang tn khoa hc Glycyrrhiza
uralensis Fisch. v G. glabra L. Cha 4-6% cht v c
carbohydrate ( glucose v saccharose ), 3-5% manitol, tinh
bt 25-30%, lipid 0,5-1%, asparagin 2-4%, nha 5%, c
ngt gp 60 ln saccharose, nu phi hp vi ma
ngt c th tng gp 100 ln. Glycyrhizin gm c 2 phn
t acid glucuronic v 1 phn t acid glycyrhetic cu to
gn ging nh cortisone c nhiu ng phn cha c
bnh Addison, c tc dng chuyn ha cc cht in gii,
gi natri v clorid trong c th lm tng p huyt, gip s
bi tit kali. trong cy, glycyrhizin tn ti dng mui
Ca v Mg. Cam tho c tc dng gy trn tnh, c ch thn
kinh trung ng, gim th nhit, gim h hp, gim ho,
gii co tht c trn, cha lot ng tiu ha bao t v
rut, bo v gan khi b vim gan, tng tit mt, chng d
ng, gii c mnh i vi c t ca bch cu, ca c,
ca nc rn, ca strychnine, ca un vn, ca cocain v
clorat hydrate. Cam tho dng chung vi cortisone lm
gim tc dng ca cortisone.
Phn tch theo ng y :
R cam tho bc v ngt, tnh bnh, sng c tc
dng gii c, t ha, chch cam tho loi tm mt sao
vng c tc dng n trung, nhun ph, iu ha cc v
thuc. Ring cam tho cha cm ho, mt ting, vim
hng, mn nht, au bao t, a chy, ng c. Chch cam
tho b t v h nhc, a lng, thn th mt mi, km n.
Bi thuc th 5 :
au u chng mt do p huyt cao :

of 160

118

Thch cao 30g, Cu ng, Cc hoa, Phng phong, ng


sm, Phc thn, Phc linh, Trn b, Mch mn, mi v
15g, Cam tho 7.5g.
Nc 500cc sc ung hoc tt c tn bt , mi ln ung
12g, ngy 3 ln.
Phn tch cng dng ca Thch cao theo ng ty y :
Tn khoa hc Calch Sulpha, l mm c th
thng, kh lnh, v ngt, khng c, cha cm nng nng,
th dc, ming kh c ro, tiu kht, kh kt rn chc
trong bng, m man, ni lm nhm, nc tiu c.
Chng ch nh :
Nhng ngi gi suy nhc, kh huyt h, yu bao t,
khng dng c.
Phn tch cng dng ca Cu ng theo ty y :
Tn khoa hc Uncaria spp., cha alkaloid c 3
nhm oxindol, corynan, oxayohimban, c tc dng h p
huyt c lin quan n thn kinh trung ng, thn kinh
ngoi vi, gin mch mu ngoi vi, v h tim mch, chng
lon nhp tim, an thn, h c trn.
Phn tch theo ng y :
Cu ng c v ngt, tnh mt, vo cc kinh tm,
can, c tc dng thanh nhit, bnh can, tc phong, nh
kinh, huyt p cao..
Phn tch cng dng ca Cc hoa theo ty y :
C hai loi :
Cc hoa trng tn khoa hc Chrysanthemum
morifolium Ram. ,cha tinh du, flavonoid, acid phenol,
sesquiterpen, acid elagic c tnh c ch mnh aldose
reductase lm gim p huyt giai on 1 v tng tit niu,
tnh khng khun, ph cu khun, lin cu khun, trng
cu khun, t cu khun..
Cc hoa vng tn khoa hc Chrysanthemum
indicum L. cn gi l kim cc, cha carotenoid (

of 160

119

chrysanthemoxanthin ), tinh du c tnh khng khun


mnh, sesquiterpen, flavonoid, acid amine, arteglasin A..
Phn tch theo ng y :
Cc hoa trng c v ngt, ng, tnh hi hn, vo
3 kinh ph, can, thn, c tc dng cha nhc u, au mt,
chy nc mt, h st, h p huyt, bnh vim m ( ung
trong p ngoi ),bnh ngoi da.
Cc hoa vng c v ng cay, tnh n, vo 3 kinh
ph, can, thn, cha cm lnh, st, hoa mt, chng mt,
nhc u, au mt, chy nhiu nc mt, m mt, cao
p huyt, inh c, dng ra p mn nht sng au, tiu
c.
Phn tch cng dng ca Phng phong theo ty y :
Tn khoa hc Ledebouriella seseloides Wolf. cha
coumarin, chromon, polyacetylen, hp cht umbelliferon,
silinidin, anomalin,nodakenin, acid ferulic. C tc dng h
nhit, c hot tnh i khng histamine v acetylcholine c
tc dng c ch min dch, d ng.
Phn tch theo ng y :
Phng phong c v cay, ngt, tnh m, vo 5 kinh
can, ph, t, v, bng quang, cha phong thp, ngoi cm,
nhc u, chong vng, mt m, au khp, mn l.
Chng ch nh :
Ngi m h ha vng, khng c phong t khng nn
dng.
Phn tch cng dng ca ng sm theo ty y :
Tn khoa hc Codonopsis javanica (Blume)
Hook.f. R c ng, cht bo, khng c saponin, ngi
ta chit xut c triterpenglucoside v c bit l cc
polysaccharide c tc dng ln h min dch, chng vim,
tng chc nng ty xng sinh sn t bo c hot tnh
min dch v dng bo, tng hng cu, gim bch cu, h

of 160

120

p huyt ngoi vi v c ch tc dng gy tng p huyt


ca adrenalin.
Phn tch theo ng y :
R ng sm c v ngt, tnh bnh, c tc dng
cha t v suy nhc, ph kh km, bing n, i tin lng,
thiu mu, vng da, tng bch cu, vim thn, nc tiu c
albumin, chn ph au.
Phn tch cng dng ca Phc linh, phc thn theo ty y
Tn khoa hc Poria cocos Wolf, c cha hot cht
Polysaccharide, Pachymaran c tnh cht khng ung th
mnh, cc acid pinicolic, poriatin, adenine, ergosterol,
cholin, lecithin, cephalin, histamine, histidin, sucrose,
fructose, protease, du bo, mui v c, tc dng li tiu,
chng nn, khng khun, khng estrogen, cha ph thy
thng, tiu chy ko di, cha ung th bo v ty xng,
ci thin chc nng gan thn, tng sc, tng cn, tng th
lc, tng cng min dch, tc dng an thn, chng lot
bao t, h ng huyt v bo v gan.
Phn tch theo ng y :
Phc linh chia lm nhiu loi :
Phc linh b l v ngoi ca c phc linh. Xch phc linh
l lp th 2 sau phn v, mu hi hng hay nu nht.
Bch phc linh l phn bn trong mu trng. Phc thn l
c phc linh m r thng bn trong.
Phc linh v ngt nht, tnh bnh, vo cc kinh tm, ph,
thn, t, v, c tc dng li thy, thm thp, kin t, nh
tm an thn. Cha suy nhc, chng mt di mng tinh, li
tiu cha ph thy thng, bng trng, tiu chy, t h
km n, mt ng.
Phc linh b u tin cha li tiu, tiu thng, chng ph.
Xch phc linh u tin hnh thng thy li thp nhit.
Bch phc linh ngoi tc dng tr thy thp cn b t v
cha bng y trng, tiu chy, t h, km n v dng
lm thuc b ton thn suy nhc, hoa mt, chng mt, di
mng tinh, an thn.

of 160

121

Phc thn c tc dng an thn, s hi, hi hp, mt ng, u


ut, n n, tinh thn bc nhc, mt tr.
Phn tch cng dng ca Trn b theo ty y :
Trn b l v qut chn kh ca qa qut, tn khoa
hc Citrus reticulate Blanco, cha tinh du D.limonen
91% v cc terpen, caren linalool, anthranilat methyl. C
tc dng tng cng sc bp c tim, tng lng mu do
tim y ra, gy co bp mch mu thn, gim lng nc
tiu, c tc dng ging nh adrenalin, chng vim lot bao
t, li mt, c ch co bp rut, c ch ngng tp tiu cu,
gii co tht, khng d ng, lm tng p huyt tm thu v p
huyt trung bnh nhng khng nh hng n p huyt
tm trng.
Phn tch theo ng y :
Trn b c v cay ng, tnh n, vo 2 kinh can,
m, c tc dng s can, ph kh, tn ut kt, tiu m,
cha n khng tiu, au bng, nn ma, ho c m tc
ngc. Trong y hc c truyn xem trn b rt quan trng
vi nam gi, nn c cu : Nam bt ngoi trn b, n bt
ly hng ph. Ngha l cha bnh n ng khng th thiu
trn b, cha bnh cho ph n khng th thiu hng ph.
Phn tch cng dng ca Mch mn theo ty y :
Tn khoa hc Ophiopogon japonicus (L.f.) Ker.Gawl. Tn khc l Mch mn ng, tc tin, c 5 loi
glucoside tc dng h ng huyt, chng vim cp tnh
v mn tnh, gy teo tuyn c, c ch tng i kh trn
ph cu, t cu vng.
Phn tch theo ng y :
Mch mn c v ngt, hi ng, tnh mt, c tc
dng nhun ph, cha ho khan, vim hng, lao phi nng
m v chiu, st cao, tm phin kht nc, cm mu nh
mu cam, th huyt, lm mt tim, thanh nhit, cha kh
ng, li tiu, thiu sa, iu ha nhp tim, to bn, l
nga, bnh gan, thn v rut.

of 160

122

Phn tch cng dng ca cam tho theo ty y :


C hai loi mang tn khoa hc Glycyrrhiza
uralensis Fisch. v G. glabra L. Cha 4-6% cht v c
carbohydrate ( glucose v saccharose ), 3-5% manitol, tinh
bt 25-30%, lipid 0,5-1%, asparagin 2-4%, nha 5%, c
ngt gp 60 ln saccharose, nu phi hp vi ma
ngt c th tng gp 100 ln. Glycyrhizin gm c 2 phn
t acid glucuronic v 1 phn t acid glycyrhetic cu to
gn ging nh cortisone c nhiu ng phn cha c
bnh Addison, c tc dng chuyn ha cc cht in gii,
gi natri v clorid trong c th lm tng p huyt, gip s
bi tit kali. trong cy, glycyrhizin tn ti dng mui
Ca v Mg. Cam tho c tc dng gy trn tnh, c ch thn
kinh trung ng, gim th nhit, gim h hp, gim ho,
gii co tht c trn, cha lot ng tiu ha bao t v
rut, bo v gan khi b vim gan, tng tit mt, chng d
ng, gii c mnh i vI c t ca bch cu, ca c,
ca nc rn, ca strychnine, ca un vn, ca cocain v
clorat hydrate. Cam tho dng chung vi cortisone lm
gim tc dng ca cortisone.
Phn tch theo ng y :
R cam tho bc v ngt, tnh bnh, sng c tc
dng gii c, t ha, chch cam tho loi tm mt sao
vng c tc dng n trung, nhun ph, iu ha cc v
thuc. Ring cam tho cha cm ho, mt ting, vim
hng, mn nht, au bao t, a chy, ng c. Chch cam
tho b t v h nhc, a lng, thn th mt mi, km n.
Bi thuc th 6 :
V trai, Ht trc b, Qa to chua, Phc linh, mi v
15,5g. ng quy, Sinh a, ng sm, mi v 10g, Vn
mc hng 6g, Hong lin 3g.
Sc 800cc nc, cn cn 300cc. Chia 3 ln ung trong
ngy.

of 160

123

Phn tch cng dng ca V trai cng dng theo ng ty


y:
Tn khoa hc Sinanodonta jourdyi Morlet, tht trai
sng v mn ngt, tnh hn, c tc dng li thp, thanh
nhit, tiu kht, h p huyt. V trai sng v mn, tnh hn,
cha Ca di dng carbonate v cht chitin, c tc dng
gim au, chng vim, tiu tch, minh mc, ha m.
Phn tch cng dng ca Trc b theo ty y :
Tn khoa hc Biota orientalis (L.)Endl.,L cha
tinh du, flavonoid, lipid, acid hu c, acid pimaric,
isopimaric. Ht trc b cn c tn l b t nhn, cha lipid
ton phn, lipid trung tnh, sterol.. C tc dng khng
khun, nm, siu vi khun, ung th, lm gin mch ngoi
bin, tng t l prothrombin trong mu ging nh vit.K
cm mu, lm tng s thu nhn tr nh. Cao ht trc bch
c tc dng c ch aldose reductase l enzyme gy tch
ly sorbitol trong t bo sinh bin chng tiu ng nh
vim vng mc, thn, thn kinh.
Phn tch theo ng y :
Trc bch dip (cnh non v l ) v ng, cht, hi
hn, vo 3 kinh ph, can, i trng, c tc dng lng
huyt, cm mu, tr thp nhit.
Ht trc b (b t nhn) v ngt, tnh bnh vo 2
kinh tm t, c tc dng b tm t, nh thn, cm m hi,
nhun to, thng tin.
Phn tch cng dng ca Ht to chua theo ty y :
Tn khoa hc Zizyphus mauritiana Lank. cha
protein, cht bo, carbohydrate, Ca, P, Vit A, C,
polyphenol oxidase, flavon C-glycoside, c tc dng an
thn gy ng, gim au, khng co git, gim nhit, h p
huyt ko di, phong b s truyn dn trong c tim, lm
chm s xut hin sc v gim ph n cc b khi b
phng. Ht to kch thch co bp t cung.
Phn tch theo ng y :

of 160

124

Ht to chua cn gi l toan to nhn, v chua,


ngt, tnh bnh, vo cc kinh tm, t, can, dng iu tr
chng h phin kh ng, hi hp, nh trng ngc, phin
kht, m hi trm.
Chng ch nh :
Ht to c tc dng kch thch t cung, ph n c thai
khng nn dng.
Phn tch cng dng ca Phc linh theo ty y :
Tn khoa hc Poria cocos Wolf, c cha hot cht
Polysaccharide, Pachymaran c tnh cht khng ung th
mnh, cc acid pinicolic, poriatin, adenine, ergosterol,
cholin, lecithin, cephalin, histamine, histidin, sucrose,
fructose, protease, du bo, mui v c, tc dng li tiu,
chng nn, khng khun, khng estrogen, cha ph thy
thng, tiu chy ko di, cha ung th bo v ty xng,
ci thin chc nng gan thn, tng sc tng cn, tng th
lc, tng cng min dch, tc dng an thn, chng lot
bao t, h ng huyt v bo v gan.
Phn tch theo ng y :
Phc linh v ngt nht, tnh bnh, vo cc kinh
tm, ph, thn, t, v, c tc dng li thy, thm thp, kin
t, nh tm an thn. Cha suy nhc, chng mt, di mng
tinh, li tiu cha ph thy thng, bng trng, tiu chy,
t h km n, mt ng.
Phn tch cng dng ca ng quy theo ty y :
Tn khoa hc Angelica spp. cha tinh du c cc
hp cht terpen, phenolic, cc cht dn phtalid, coumarin,
acid hu c vanilic, palmitic, linoleic, nicotimic, sucinic,
polysaccharide, cc acid amine, vit.B1,B12, E, cc nguyn
t Mg, Ca, Al, Cr, Cu, Zn, As, Pb, Cd, Hg, P, Fe, Si, Ni,
V, brefedin..ng quy c phn thnh 4 loi : Quy u
gm phn u ca r chnh, u t v trn cn mang vt
tch ca l. Quy thn l r loi b phn u v ui.
Quy v l phn r ph hay nhnh. Ton ng quy gm c
r ci v r ph.

of 160

125

ng quy c tc dng c ch s co tht c trn rut,


chng thiu mu c tnh, c ch trc khun dch hch,
thng hn, ph cu khun, c ch s ngng tp tiu cu,
c kh nng bo v h thng min dch lm tng lng t
bo lympho T v phc hi ti to hng cu, tng sc
khng, c ch s gim t l huyt sc t, c kh nng iu
tr huyt khi no vim tc, tng cng tun hon no b
mu,chng lon nhp tim, tng hot tnh thc bo. R
ng quy c 2 thnh phn: mt thnh phn khng c tinh
du kch thch t cung lm tng lng AND, tng lng
tiu th oxy ca gan, v tng nng lng s dng glucose
ca t cung, mt thnh phn c tinh du khc c ch t
cung.
Phn tch theo ng y :
ng quy c v ngt hi ng, hi cay, c mi
thm, tnh m, c tc dng b huyt, hot huyt, iu
thng kinh, dng gn, tiu sng, nhun trng, dng
cha bnh ph n, dng lm thuc b cha bnh thiu
mu xanh xao, au u, c th gy yu, suy tim, mt mi,
au lng, ngc, bng, vim khp, chn tay au nhc lnh,
t bi lit, to bn, mn l nga, huyt, kinh nguyt
khng u, au bng kinh, sa t cung, chy mu, lm
thuc gim au chng co git trong bnh ung th.
Phn tch cng dng ca Sinh a theo ty y :
Thc a l sinh a sao ch chn, tn gc l a
hong, tn khoa hc Rehmannia glutinosa (Gaertn.)
Libosch..a hong c hot tnh chn min dch, h ng
mu nh tc dng ca cht iridoid glycoside A,B,C,D, mt
mt kch thch tit insulin, mt mt gim glycogen trong
gan. Trong a hong c 3 phenethyl alcohol glycoside c
hot tnh c ch men aldose reductase c ch s hnh
thnh c thy tinh th gy ra bi bin chng ca bnh
tiu ng.
Phn tch theo ng y :

of 160

126

Sinh a c v ngt, ng, tnh mt, vo 4 kinh


gan, tim, thn, tiu trng b m, thanh nhit, sinh
huyt dch, mt mu, cm mu, cha chng bnh m h
ha vng, triu nhit, kh kht nng ung nc nhiu,
tiu ng, thiu mu, xut huyt ni ngoi, c th suy
nhc .
Sinh a ch chn gi l Thc i c v ngt, mi thm,
tnh m vo 3 kinh tm, can, thn, cha m h gan thn
lm au nhc lng gi, chng mt tai, huyt suy, chng
nng m , c th yu mt, ho suyn, tiu kht tiu ng,
b huyt, b thn, sinh tinh, lm sng mt en ru tc, c
th trng kin
Phn tch cng dng ca ng sm theo ty y :
Tn khoa hc Codonopsis javanica (Blume)
Hook.f. R c ng, cht bo, khng c saponin, ngi
ta chit xut c triterpenglucoside v c bit l cc
polysaccharide c tc dng ln h min dch, chng vim,
tng chc nng ty xng sinh sn t bo c hot tnh
min dch v dng bo, tng hng cu, gim bch cu, h
p huyt ngoi vi v c ch tc dng gy tng p huyt
ca adrenalin.
Phn tch theo ng y :
R ng sm c v ngt, tnh bnh, c tc dng
cha t v suy nhc, ph kh km, bing n, i tin lng,
thiu mu, vng da, tng bch cu, vim thn, nc tiu c
albumin, chn ph au.
Phn tch cng dng ca Vn mc hng theo ty y :
Tn khoa hc Saussurea lappa Clarke. R cha
tinh du sesquiterpen, alkaloidsaussurim, betulin,
stigmasterol, inilin v cht nha, c tc dng c ch cc
chng khun v ty u mnh c bit vI lin cu v t
cu khun, c ch nhu ng rut gy th gin, gy trung
tin mnh, gim s co tht ph qun, chng lot. Tinh du
gy long m, li tiu, c ch h thn kinh trung ng, an
thn, gy ng, cha vim i trng, thn kinh suy nhc,
bnh tiu ng.

of 160

127

Phn tch theo ng y :


Vn mc hng v ng, cay, tnh m, vo 3 kinh
ph, can, t, c tc dng hnh kh, gim au, kin t ha
v, li tiu ha, lI tiu, an thai, tr m, cha ng c
thc n, cha st rt cn, an thai.
Phn tch cng dng ca Th hong lin theo ty y :
Tn khoa hc Thalictrum foliolosum DC. Thn r
cha berberin 0,5%, magnoflorin, palmatin 0,03%,
jatrorhizin 0,02%, thalictrin, c tc dng khng khun
tng t gentamycin, neomycine.
Phn tch theo ng y :
R th hong lin rt ng, tnh hn, c tc dng
thanh nhit, gii c, khu phong, dng cha l, hong n,
y hi, dng ngoi cha au mt, mn nht.
Bi thuc th 7 :
Cha cao p huyt, tim p nhanh, ra m hi, tr mu
ngoi vi, da xanh tm, t t chi.
Hong b, Hong lin, Hong cm, Chi t, ng quy,
Sinh a, Mch mn, Long m, Thch cao, mi v 30g,
Ngu tt 25g, L hi, i hong, H th , mi v 15g,
Tri mu 10g, Vn mc hng 6g, X hng 1,5g. Tn bt
cho thm mt ong lm thnh vin 0,5g .
Ung mi ln 4 vin, ngy 3 ln. Nu sc ung, dng 1/5
s lng, nhng khng sc x hng, khi sc 800cc
nc, cn cn 200cc ri cho 1/5 x hng vo ung.
Phn tch cng dng ca Hong b theo ty y :
Tn khoa hc Phodendron amurense Rupr. R
cha cc alkaloid nh berberin, palmatin, jatrorrhizin,
phellodendrin, magnoflorin,candicin . L cha phelamurin
v cc cht flavon. Qa cha cc limonoid, tinh du cha
myrcen v geraniol. Ht cha cc limonoid. C tc dng

of 160

128

khng khun, trc khun lao, khng nm gy bnh ngoi


da, khng roi trng m o khng mnh, h p huyt
xung c 60% do lm lit hch thn kinh v lm tng
nhp tim, lm long m, chng ho, tng bin co bp hi
trng, y s phn tit tuyn ty, h ng huyt, bo v
tiu cu.
Phn tch theo ng y :
Hong b c v ng, tnh hn, vo 2 kinh thn,
bng quang, c tc dng thanh nhit, to thp, t ha, gii
c. Hong b phun mui c tc dng t m ging ha.
Dng cha nhit l, tiu chy, vng da, i c, di
mng tinh, i ra mu, xch bch i, ct chng lao nhit,
mt sng , lot ming li, vim m o, sng tinh
hon, tiu ng, dng ngoi ra mt, p vt thng,
mn nht, cha vim mng no, l trc trng, vim lao
phi, m o do roi trng, vim tai gia c m, vim
xoang hm mn tnh.
Phn tch cng dng ca Hong lin theo ty y :
Tn khoa hc Thalictrum foliolosum DC. Tn
khc l th hong lin. Thn r cha berberin 0,5%,
magnoflorin, palmatin 0,03%, jatrorhizin 0,02%,
thalictrin, c tc dng khng khun tng t gentamycin,
neomycin.
Phn tch theo ng y :
R th hong lin rt ng, tnh hn, c tc dng
thanh nhit, gii c, khu phong, dng cha l, hong n,
y hi, dng ngoi cha au mt, mn nht.
Phn tch cng dng ca Hong cm theo ty y :
Tn khoa hc Scutellaria baicalensis Georgi, r
cha flavonoid nh baicalein, scutelarin, glycoside,
wogonin..c tc dng cha hen ph qun, vim phi,
nhim khun, c ch s sinh sn mm ca t bo lympho,
c ch s sinh sn eotaxin, ngn chn s sinh sn antigen
b mt virus vim gan B thy DNA ca virus vim gan B

of 160

129

gim nhm iu tr vi wogonin, c tc dng c ch


mnh aldose reductase thy tinh th.
Phn tch theo ng y :
Hong cm c v ng, tnh lnh, vo 5 kinh tm,
ph, can, m, i trng, cha st cao ko di, cm mo,
ph nhit, i dt, ung nht, nn ra mu, chy mu cam,
tiu ra mu, vng da, ng thai, bng huyt.
Cng dng ca Chi t :
Phn tch theo ty y :
Tn khoa hc Gardenia jasminoides Ellis, tn
khc l dnh dnh. Qu cha cc iridioid glycoside, cc
cht 5-beta-hydroxygeniposid v 10-acetylgeniposid, cc
acid hu c, cc sc t. L cha iridoid l cerbinal. Hoa
cha steroid l acid gardenoic B, tinh du benzyl acetate,
hydroxycitronelal v eugenol. C tc dng li mt, tng
cng phn tit mt, phn tit dch bao t v rut, lm
gim nng acid cholic trong dch mt, c ch gia tng
bilirubin trong mu, trn tnh thn kinh lm ng ko di,
lm gim au, h p huyt tc ng trn thn kinh trung
ng lm hng phn i giao cm hnh no, lm gim
sc co bp c tim v dn truyn nh tht b phong b,
gim cholesterol, c ch s pht trin t cu vng v no
m cu, c ch mt s nm ca bnh ngoi da, chng
vim, gy tiu chy.
Phn tch theo ng y :
Chi t hay dnh dnh c v ng, tnh hn, vo cc
kinh tm, ph, tam tiu, cha st, bn chn kh ng, vng
da, huyt nhit, tiu kh, mt au, ming kht, lng
huyt, cm mu cha chy mu cam, i ra mu, i ra
mu, bng lu. Dng ngoi da p ch vt thng sng
au, bong gn.
Chng ch nh :
Ngi c bnh t h, bnh tiu ng khng dng c.

of 160

130

Phn tch cng dng ca ng quy theo ty y :


Tn khoa hc Angelica spp. cha tinh du c cc
hp cht terpen, phenolic, cc cht dn phtalid, coumarin,
acid hu c vanilic, palmitic, linoleic, nicotimic, sucinic,
polysaccharide, cc acid amine, vit.B1,B12,E, cc nguyn
t Mg, Ca, Al, Cr, Cu, Zn, As, Pb, Cd, Hg, P, Fe, Si, Ni,
V, brefedin..ng quy c phn thnh 4 loi : Quy u
gm phn u ca r chnh, u t v trn cn mang vt
tch ca l, Quy thn l r loi b phn u v ui,
Quy v l phn r ph hay nhnh, Ton ng quy gm c
r ci v r ph.
ng quy c tc dng c ch s co tht c trn
rut,chng thiu mu c tnh, c ch trc khun dch hch,
thng hn, ph cu khun, c ch s ngng tp tiu cu,
c kh nng bo v h thng min dch lm tng lng t
bo lympho T v phc hi ti to hng cu, tng sc
khng, c ch s gim t l huyt sc t, c kh nng iu
tr huyt khi no vim tc, tng cng tun hon no b
mu,chng lon nhp tim, tng hot tnh thc bo. R
ng quy c 2 thnh phn : mt thnh phn khng c
tinh du kch thch t cung lm tng lng AND, tng
lng tiu th oxy ca gan, v tng nng lng s dng
glucose ca t cung, mt thnh phn c tinh du khc c
ch t cung.
Phn tch theo ng y :
ng quy c v ngt hi ng, hi cay, c mi
thm, tnh m, c tc dng b huyt, hot huyt, iu
thng kinh, dng gn, tiu sng, nhun trng, dng
cha bnh ph n, dng lm thuc b cha bnh thiu
mu xanh xao, au u, c th gy yu, suy tim, mt mi,
au lng, ngc, bng, vim khp, chn tay au nhc lnh,
t bi lit, to bn, mn l nga, huyt, kinh nguyt
khng u,au bng kinh, sa t cung, chy mu, lm
thuc gim au chng co git trong bnh ung th.
Phn tch cng dng ca Sinh a theo ty y :

of 160

131

Sinh a l r c ti hay phi sy kh ca cy a


hong, tn khoa hc Rehmannia glutinosa (Gaertn.)
Libosch., cha iridoid glycoside, rehmanglutin A,B,C,D
v mt nguyn t iridoid glucoside c nguyn t Cl l
glutinoside, cc thnh phn khc l carbohydrate, acid
amine..c tc dng iu ha, kch thch min dch, bin
i chc nng tuyn yn v v thng thn, h p huyt,
h ng huyt, an thn, li tiu, chy mu bao t, rut do
ung th, gin mch thc qun, x gan, vim thoi ha
hong im, vim vng mc..
Phn tch theo ng y :
Sinh a hay a hong c v ngt ng, tnh lnh,
vo 4 kinh tm, can, thn, tiu trng, c tc dng b m
cha m h pht nng v chiu, kht nc nhiu, thiu
mu, c th suy nhc, tng chy mu, th huyt, chy
mu cam, ban chn, tn dch kh vim hng, tm thn
khng yn, mt ng.
Phn tch cng dng ca Mch mn theo ty y :
Tn khoa hc Ophiopogon japonicus (L.f.) Ker.Gawl.Tn khc l Mch mn ng, tc tin, c 5 loi
glucoside tc dng h ng huyt, chng vim cp tnh
v mn tnh, gy teo tuyn c, c ch tng i kh trn
ph cu, t cu vng.
Phn tch theo ng y :
Mch mn c v ngt, hi ng, tnh mt, c tc
dng nhun ph, cha ho khan, vim hng, lao phi nng
m v chiu, st cao, tm phin kht nc, cm mu nh
mu cam, th huyt, lm mt tim, thanh nhit, cha kh
ng, li tiu, thiu sa, iu ha nhp tim, to bn, l
nga, bnh gan, thn v rut.
Phn tch cng dng ca Long m theo ty y :
Tn khoa hc Gentiana scabra Bunge, cha thnh
phn chnh l gentiopicrosid, ngoi ra cn c gentioflavin,
gentisin, scabrosid, triflorosid, swertiamarin, swerosid,

of 160

132

amarogentin, amaroswerin. C tc dng tit dch v kch


thch tiu ha lm mnh bao t, nhng nu ung nhiu
lm tiu ha st km, mt , nhc u, hoa mt.
Phn tch theo ng y :
Long m tho c v ng, tnh hn, vo 3 kinh
can, m, bng quang, thanh nhit, gii c, li tiu, tiu
c, tiu vim, tr n c sng l, l loi thuc b ng,
kch thch tiu ha i tiu d dng, cha st ra m hi
trm, au c hng, vim gan, vng da, l, au nhc mt
, i ra mu. Dng ngoi p mn, hch nht c, p
xe.
Phn tch cng dng ca Thch cao theo ng ty y :
Tn khoa hc Calch Sulpha, l mm c th
thng, kh lnh, v ngt, khng c, cha cm nng nng,
th dc, ming kh c ro, tiu kht, kh kt rn chc
trong bng, m man, ni lm nhm, nc tiu c.
Chng ch nh :
Nhng ngi gi suy nhc, kh huyt h, yu bao t,
khng dng c.
Phn tch cng dng ca Ngu tt theo ty y :
Tn khoa hc Achyranthes bidentala Blume, r
ngu tt chng vim mnh gp 4 ln, c ch min dch
mnh gp 8 ln r c xc, lm gim cholesterol ton
phn, h p huyt t t ko di, cha thp khp au lng
cp tnh do lnh, t ng, vim rng, nim mc ming, gim
t l beta, alpha lipoprotein mu tng ng vi
clofibrat, gim p huyt trung bnh t 180/100mmHg
xung 145/90 mmHg v lm n nh p huyt, tng
ng vi thuc alpha methyl-dopa, gim chng mt,
nhc u, mt mi, acid oleanolic trong ngu tt lm gim
s thoi ha v hoi t t bo gan, chng lot.
Phn tch theo ng y :
Ngu tt c v ng chua, tnh bnh, khng c,
vo hai kinh can thn. Dng sng c tc dng hnh huyt,

of 160

133

tn , tiu ung, li thp, cha c hng vim sng au,


amygdale, mn nht, i rt but, ra mu, sn bng quang,
b kinh, bng di kt hn cc, chn thng, mu bm,
u gi nhc mi. Dng chn b gan, thn, cng gn
trng ct, cha tai, au lng, mi gi, chn tay co qup
bi lit.
Chng ch nh :
Ph n c thai, bng huyt khng dng c, n c tc
dng kch thch tnh dc, cha lit dng, trng dng,
lm sy thai.
Phn tch cng dng ca L hi theo ty y :
Tn khoa hc Aloe vera L.var.chinensis (Haw.)
Berger, tn theo ng dc l L hi ( Asphodelaceae ),
cn gi l l li h hay Nha m. Cha 13,6% cc cht
thuc nhm hydroxymethylanthraquinon nh aloin A, B,
isobarbaloin C21H22O9 , hp cht emodin, aloemodin
C15H10O6, acid chrysophanic, aloeresistabol, nhm
polysaccharide c glycomannan, galactan, acemanan,
galacturonan, acid amine, enzyme, phytosterol v mui
khong. Cht nha cha 30-40%, nha kh l l hi ( nha
m) kch thch chuyn ng ca kt trng, thc y
nhanh phn qua rut kt, lm tng thm quanh t bo
qua nim mc kt trng do c ch Na+, K+, adenosine
triphosphatase, cc aloin A,B khng hp thu rut non, c
tc dng ty rut sau khi ung 24 gi, nu dng qa liu
s b ng c au qun bng tiu chy nng, mt dch cht
v cht in gii.
Thuc gel Aloe vera l gel nhy thu c t t
bo nhu m l ti l hi lm mau lnh vt thng do
kch thch trc tip hot tnh ca i thc bo v nguyn
bo si, gim phn ng da do phng x, cha thiu mu
cc b trn da b tn thng do phng, do in git v do
lm dng tim thuc ng mch, gel cng chng vim cp
tnh hay mn tnh.
Chng ch nh :
Gel dng cha phng khng thch hp vi ngi b d ng
da.

of 160

134

Phn tch theo ng y :


L hi c v ng, tnh hn, vo 4 kinh can, t, v,
i trng, c tc dng thanh nhit, mt gan, thng i
tin, nhun trng, ty rut. Gel l hi cha try da, thm
tm, phng, cha tr, trng c, vy nn, vim da, mn nga
do di n.
Chng ch nh :
Khng dng trong nhng trng hp tc, hp rut, mt
trng lc, mt nc, vim rut tha, to bn mn tnh,
vim thn, lm dng dng l hi s lm h kali huyt,
calci huyt, nhim acid chuyn ha, lm bi tit calci qu
mc trong phn v nhuyn xng ct sng. Khng nn
dng l hi lu di cha bnh tiu ng v cao p
huyt s lm h kali v calci huyt xung thp dn n
vim thn.
Phn tch cng dng ca i hong theo ty y :
Tn khoa hc Rheum officinale Baill. R i
hong cha Anthranoid, Tannin thy phn cho glucose v
acid galic, cht v c oxalate, tinh bt, cht nha. C tc
dng khng khun trn t cu, trc khun, thng hn,
cht Emodin trong a hong lm li niu, c ch Na +,
K+, lm tng th tch nc tiu ln 5,9 ln, tng thi tr
Na 4,4 ln v K ln 3 ln, kch thch co bp rut gy tc
dng nhun trng v ty x do cht anthraquinon, nhng
ngi c bnh bn v b tr khng dng c v sau khi
nhun trng th cht tannin trong i hong li lm bn
v lm sung huyt cc mch mu tr.
Liu i hong nh lm sn da. Liu trung bnh lm li
mt, tiu tch tr, ph . Liu cao ty c.
Phn tch theo ng y :
i hong c v ng, tnh hn, vo 5 kinh t, v,
gan, tm bo, i trng, liu va phi cha km n, da
vng, au bng, t l, b kinh. Liu cao dng ty nh cho
ngi b i tin, vng da.
Chng ch nh :

of 160

135

Ph n c thai hay ang cho con b, b bnh tr, si thn,


si tit niu do calci oxalate khng c dng.
Phn tch cng dng ca H th theo ty y :
Tn khoa hc Fallopia multiflora (Thumb.)
Haraldson, cha lecithin tc dng lm tan ng huyt,
suy nhc thn kinh, sinh huyt dch, gip ci thin
chuyn ha chung, cha antraglucoside kch thch tiu
ha, ci thin dinh dng, chng co tht ph qun, chng
vim, c hp cht stiben khng khun, nm, gy h lipid
huyt v cholesterol, d phng x m ng mch.
Phn tch theo ng y :
R H th c v ng cht, hi ngt, tnh m,
b gan thn, b mu, ch tinh ty, ha kh huyt, mnh gn
ct, cha thn suy, gan yu, mt ng, thiu mu, au lng,
kh h, lm en ru tc.
Chng ch nh :
Ngi c p huyt thp v ng thp khng dng c
h th , king hnh ti, c ci.
Phn tch cng dng ca Tri mu theo ty y :
Tn khoa hc Anemarrhena asphodeloides Bunge
,thn r cha saponin,sapogenin steroid, sarsasapogenin,
nhm norlignan, glycan, xanthon C-glucoside. C tc
dng khng khun, h st, c ch ngng kt tiu cu, c
ch ung th biu m v hn ch thng tn do x tr, c
ch mnh Na+/K+ v lm h ng mu nhng lm tng
tnh hp th dung np glucose sau 5 tun dng r tri mu,
ko di gic ng, c tc dng c ch mnh s gn ca
leucotrien B4 vo cc th th trn cc bch cu ht trung
tnh cn nguyn vn ca ngi, c hot tnh chng vim.
Phn tch theo ng y :
Tri mu c v ng tnh mt, khng c, vo 3
kinh ph, thn, v, lm mt phi, mt thn, h nhit, tr
phin kht tng tn dch, ch kh, nhun to, hot trng,
cha st, tiu ng, ho c m, th dc, ngc nng kh

of 160

136

chu, st m v chiu ti, i tin to, tiu vng, ph n


ng thai, ung lu s i tiu chy. Dng ngoi pha mi
vi dm cha hc lo, lang ben.
Phn tch cng dng ca Vn mc hng theo ty y :
Tn hoa hc Saussurea lappa Clarke, r cha tinh
du, saussurin, saussureamine A, B, C, D, E. betulin,
stigmasterol, inulin, nha, acid amine, cholamine. Tinh
du c tc dng khng khun v ty u mnh vi t cu v
lin cu khun, c ch nhu ng rut, c ch co tht hi
trng, gy th gin, gin c trn ph qun lm du cn
hen, long m, chng lot, li mt, li tiu, chng vim,
gy thu teo tuyn c, an thn ko di gic ng, lm gin
mch vng ni tng gim au v kch thch tun hon,
lm gim p huyt, cha i tho ng, h ng huyt
khng gy phn ng ph, bo v gan chng nhim c
gan, c ch mnh s sinh sn yu t hoi t, cha tiu
chy, l trc khun, amip, vim i trng mn tnh th co
tht, ri lon tiu ha ko di, phn nt c mu, suy nhc
thn kinh, mu nhim c.
Phn tch theo ng y :
Vn mc hng v ng, cay, tnh m, vo 3 kinh
can, ph, t, tc dng hnh kh, gim au, kin t, ha v,
li tiu ha, li tiu, an thn, an thai, tr m, lm sn.
Cha cm lnh kh tr, y au bng, kh tiu, tiu chy
nn ma, au mt trong bnh kit l, gy trung tin, ng
c thc n, au tc ngc, vng thng v, st rt cn,
gy ng, cm mu, gii c, nhim c thai nghn, chng
hi nch (dng bt bi xoa vo nch ).
Phn tch cng dng ca X hng theo ng ty y :
Tn khoa hc Moschus berezovski Flerov, cha
tinh du muskon, 1-ceton : 3-methyl cyclopentadecanon,
c mi c trng ca x hng, cht bo, nha, nhy,
cholesterin v protein, c v cay, tnh m, khng c, tc
dng khai khiu, hot lc, tn , tiu vim, kch thch,

of 160

137

gim au, gii c. L mt loi thuc lm tnh hn thng


li khai khiu khp ton thn gip kh huyt b tc c
lu thng d dng.
Chng ch nh :
Ph n c thai khng c tip xc vi x hng. X
hng l mt thnh phn trong nhng bi thuc cai .
Khi c th ang c bnh truyn nhim ti mt tng ph
no , khng c dng n, nu khng, n s dn t kh
thng truyn khp cc ph tng s c hi.
Bi thuc th 8 :
Lc qun gia gim :
Cha bin chng cao p huyt lm cm v t lit na
ngi :
Rau m 10g, ng sm, Th phc linh, Bch gii t, mi
th 8g, Bch trut, Bch bin u, ng quy, Bch
thc, mi th 6g, Thch xng b, Cam tho, Sa nhn,
Trn b, mi th 4g.
Sc 800cc nc cn cn 200cc, ung mi ngy mt thang
cho n khi khi bnh.
Phn tch cng dng ca Rau m theo ty y :
Rau m c tn khc l lin tin tho, tn khoa hc
l Centella asiatica (L.) Urban c cha triterpen, tinh du,
cc hp cht polyactylen, flavonoid, steroid, du bo,
acid amine..
Phn tch theo ng y :
Rau m c v ng hi ngt, mi thm, tnh mt
dng thanh nhit, gii c, st trng, cm mu, tiu
vim, li tiu, nhun gan.
Cng dng dng cha st, mn c, bnh gan
vng da, th huyt, chy mu cam, to bn, tiu rt but,
kh h bch i, mt sa, cha phong lao, cm mo au
u, amygdale, mt , au rng au gan do siu vi,
eczema, mn nga, ho g, ung nc rau m dng lm

of 160

138

gii kht, p l rau m gi nt cm mu, cha vt


thng, bong gn gy xng.
Phn tch cng dng ca ng sm theo ty y :
Tn khoa hc Codonopsis javanica (Blume)
Hook.f. R c ng, cht bo, khng c saponin, ngi
ta chit xut c triterpenglucoside v c bit l cc
polysaccharide c tc dng ln h min dch, chng vim,
tng chc nng ty xng sinh sn t bo c hot tnh
min dch v dng bo, tng hng cu, gim bch cu, h
p huyt ngoi vi v c ch tc dng gy tng p huyt
ca adrenalin.
Phn tch theo ng y :
R ng sm c v ngt, tnh bnh, c tc dng
cha t v suy nhc, ph kh km, bing n, i tin lng,
thiu mu, vng da, tng bch cu, vim thn, nc tiu c
albumin, chn ph au.
Phn tch cng dng ca Th phc linh theo ty y :
Tn khoa hc Smilax glabra Roxb., tn kh l
khc khc, r cha tinh du c 47 thnh phn chnh l cc
ester mch h chui di trong c astilbin, engeletin,
acid O (3)- cafeoylshikimic, ferulic, sitosterol, glucose,
khng thy c saponin. C tc dng tr giun sn, khng
siu vi khun, li tiu, chng vim ph chn, thu teo tuyn
c, c ch min dch, gim nh cn d ng h hp tng
ng vi thuc chng vim steroid, khng histamine,
lm h ng mu, gim glucose mu gy i tho ng
khng ph thuc insulin, h p huyt, n nh mng hng
cu v khng nh hng ti tc dng n nh mng hng
cu ca aspirin.
Phn tch theo ng y :
Th phc linh c v ngt nht, cht, tnh bnh, vo
2 kinh can, v, c tc dng tiu c, thanh nhit, tiu
thng, tr phong thp, mnh gn ct, lc mu, dng cha
thp khp au nhc gn xng, co cng au chn, ung

of 160

139

thng, trng nhc, vim hch bch huyt mn nht, l


nga, giang mai, gii c thy ngn, d ng, i c , i
kh, kh h, bnh ngoi da, vy nn, vt thng vim
sng l lot, eczema mn tnh.
Phn tch cng dng ca Bch gii t theo ty y :
Tn khoa hc Semen sinapis alba l ht ca cy
ci b xanh (white mustard seed ), tn khoa hc ca cy
ci b l Brassica juncea (L.) Czern.et Cosson. Ht ci
cha crotonyl, isothicyanat, du bo c nhiu acid bo nh
eriric, eicosenoic, behenic, sinapic, arachidic, t sinapin,
protid, brassicasterol, nhiu enzyme m hn hp gi l
myrosinase, tinh du. L ci dng mui da cha protid,
lipid, ng, cellulose, carotene acid nicotinic, vit.C,
nguyn t Ca, P, Fe, acid amine l glutamic v aspartic.
Trong thc phm, du ht ci lm mustard dng iu v
tng cng s phn tit dch v v hot tnh ca men
amylase lm gim nhp tim v c tc dng chng nc cc,
liu mnh kch thch gy nn ma, n ht ci mustard c
tc dng c ch tuyn gip trng thu np Iode 131 (I.131)
v lm cho SCN trong mu tng cao, sau khi n ban u
lm tng p huyt nh sau p huyt h v lm tng bin
h hp, v tng glycogen gan lm h ng huyt .
Phn tch theo ng y :
Ht canh ci cay, hng, tnh nng, vo kinh ph t
c tc dng n trung tn hn, lI kh, ha m, thng kinh
lc, tiu thng c. Thn v l canh ci thng dng lm
rau n, nu canh, mui da, c tc dng tuyn ph ha
m, n trung li kh, cha bao t hn n vo i ra, au
qun bng, ph hn, ho m, au hng, lao hch, au
khp.
Phn tch cng dng ca Bch trut theo ty y :
Tn khoa hc l Atractylodes macrocephala
Koidz.,b phn dng l r c, v mu nu, rut trng ng
c ch vi khun gy ra bnh ngoi da, nc sc ca bch
trut c cht glucoside kali atractylat lm h ng huyt

of 160

140

trong gan xung thp c th ti mc gy co git, nhng


lng glycogen trong tim hi tng, c ch s ng mu,
tng chc nng hot ng ca gan, chng lot cc c quan
thuc ng tiu ha, chng vim khp.
Phn tch theo ng y :
Bch trut c mi thm nh, v ngt ng, tnh
m, kin t, to thp, ha trung, li tiu, gim ph nh, an
thai, chng lot d dy, tng cng chc nng gii c ca
gan v chng vim, nu bch trut sao ch vi gim s
lm tng tit mt. ng y xem n nh l mt loi thuc b
cha cc bnh h chng nh au bao t, gim au bng
y trng c cm gic nng rt vng thng v lm nn
ma, gip n c, cha bnh chm tiu, thp nhit, tiu
chy phn sng, vim rut mn tnh, cha st ra m hi.
Ngy dng 1,5-3,0 ch ( 6g-12g )sc nc ung.
Chng ch nh :
Ngi c bnh au bng do m h nhit trng, to bn,
ho kht khng dng c.
Phn tch cng dng ca Bch bin u theo ty y :
Tn khoa hc Dolichos lablab L., tn khc l u
vn trng, cha 82.4% nc, 4.5% protein, 0.1% lipid, 1%
cht v c, Ca, P, Fe, Vit.C, B1, Cu, Zn, Ni, V, As, Mg,
Sn, Ba, Ti, Mn, Sr, Al, Ag., cc Pectic polysaccharide, c
bit c hemaaglutinin lm ngng kt hng cu, ko di
thI gian ng mu, lm h st, kin v, gii co tht c
trn.
Phn tch theo ng y :
u vn trng c v ngt, tnh hi n, vo 2 kinh
t, v, tr thp, tiu th, ha trung. Qa non u vn trng
l mn n giu cht b, qa gi cho ht lm thuc bi b
c th, cha t v h nhc, chn n, tiu chy lu ngy,
au bng nn ma, y bng kh tiu, st cao, co git,
gii nhit c.
Phn tch cng dng ca ng quy theo ty y :

of 160

141

Tn khoa hc Angelica spp. cha tinh du c cc


hp cht terpen, phenolic, cc cht dn phtalid, coumarin,
acid hu c vanilic, palmitic, linoleic, nicotimic, sucinic,
polysaccharide, cc acid amine, vit.B1,B12,E, cc nguyn
t Mg, Ca, Al, Cr, Cu, Zn, As, Pb, Cd, Hg, P, Fe, Si, Ni,
V, brefedin..ng quy c phn thnh 4 loi : Quy u
gm phn u ca r chnh, u t v trn cn mang vt
tch ca l. Quy thn l r loi b phn u v ui.
Quy v l phn r ph hay nhnh. Ton ng quy gm c
r ci v r ph.
ng quy c tc dng c ch s co tht c trn rut,
chng thiu mu c tnh, c ch trc khun dch hch,
thng hn, ph cu khun, c ch s ngng tp tiu cu,
c kh nng bo v h thng min dch lm tng lng t
bo lympho T v phc hi ti to hng cu, tng sc
khng, c ch s gim t l huyt sc t, c kh nng iu
tr huyt khi no vim tc, tng cng tun hon no b
mu,chng lon nhp tim, tng hot tnh thc bo. R
ng quy c 2 thnh phn: mt thnh phn khng c tinh
du kch thch t cung lm tng lng AND, tng lng
tiu th oxy ca gan, v tng nng lng s dng glucose
ca t cung, mt thnh phn c tinh du khc c ch t
cung.
Phn tch theo ng y :
ng quy c v ngt hi ng, hi cay, c mi
thm, tnh m, c tc dng b huyt, hot huyt, iu
thng kinh, dng gn, tiu sng, nhun trng, dng
cha bnh ph n, dng lm thuc b cha bnh thiu
mu xanh xao, au u, c th gy yu, suy tim, mt mi,
au lng, ngc, bng, vim khp, chn tay au nhc lnh,
t bi lit, to bn, mn l nga, huyt, kinh nguyt
khng u,au bng kinh, sa t cung, chy mu, lm
thuc gim au chng co git trong bnh ung th.
Phn tch cng dng ca Bch thc theo ty y :
Tn khoa hc Paeonia lactiflora Pall.,cha hp
cht triterpen v flavonoid, acid oleanolic, hederagenin..

of 160

142

c tc dng khng khun, khng cholin, chng thc


khun, gim au.
Phn tch theo ng y :
Bch thc c v ng chua, hi cht, vo 3 kinh
can, t, ph, tc dng bnh can, gim au, dng huyt,
iu kinh, lim m, tiu vim, lm mt, li tiu.
Phn tch cng dng ca Thch xng b theo ty y :
Tn khoa hc Acorus gramineeus Soland. Thn r
cha tinh du myrcen, camphor, caryophylen, alpha
humulen, dimethoxy, benzene, trimethoxy, tetramethyl,
chroman, shyobunon, isopropennyl. C tnh c ch mnh
trn t cu vng khng nhiu thuc, tng thi gian ca
gic ng, lm h p huyt, ci thin s suy gim tr nh do
ru, khng ci thin tr nh do nhng nguyn nhn khc,
chng co tht c trn.
Phn tch theo ng y :
Thch xng b c v cay, ng, mi thm, tnh
m, vo 3 kinh tm, m, can, c tc dng khai khiu, ha
m, gii c, st trng, mnh tm thn, tn phong, tr
thp, nhc xng, tiu ha km, au bao t, cm st, cm
gi, tiu chy, rn cn. Dng ngoi da, nu thch xng
b dng tm, ra tr. Dng nc hm thch xng b gip
n ngon, tr giun, tr tiu chy, trng bng, gim au, an
thn, h nhit, chng co git ng kinh, cha au rng,
chy mu li v ng c du ba u, tng thnh gic, th
gic, lu thng mu, long m, thm sc mnh v ngh
lc.
Chng ch nh :
Ngi m h, hot tinh, ra nhiu m hi khng nn dng.
Phn tch cng dng ca Cam tho theo ty y :
C hai loi mang tn khoa hc Glycyrrhiza
uralensis Fisch. v G. glabra L. Cha 4-6% cht v c
carbohydrate (glucose v saccharose), 3-5% manitol, tinh
bt 25-30%, lipid 0,5-1%, asparagin 2-4%, nha 5%, c

of 160

143

ngt gp 60 ln saccharose, nu phi hp vi ma


ngt c th tng gp 100 ln. Glycyrhizin gm c 2 phn
t acid glucuronic v 1 phn t acid glycyrhetic cu to
gn ging nh cortisone c nhiu ng phn cha c
bnh Addison, c tc dng chuyn ha cc cht in gii,
gi natri v clorid trong c th lm tng p huyt, gip s
bi tit kali. trong cy, glycyrhizin tn ti dng mui
Ca v Mg. Cam tho c tc dng gy trn tnh, c ch thn
kinh trung ng, gim th nhit, gim h hp, gim ho,
gii co tht c trn, cha lot ng tiu ha bao t v
rut, bo v gan khi b vim gan, tng tit mt, chng d
ng, gii c mnh i vi c t ca bch cu, ca c,
ca nc rn, ca strychnine, ca un vn, ca cocain v
clorat hydrate. Cam tho dng chung vi cortisone lm
gim tc dng ca cortisone.
Phn tch theo ng y :
R cam tho bc v ngt, tnh bnh, sng c tc
dng gii c, t ha, chch cam tho loI tm mt sao
vng c tc dng n trung, nhun ph, iu ha cc v
thuc. Ring cam tho cha cm ho, mt ting, vim
hng, mn nht, au bao t, a chy, ng c. Chch cam
tho b t v h nhc, a lng, thn th mt mi, km n.
Phn tch cng dng ca Sa nhn trng theo ng ty y :
Tn khoa hc Amomum villosum Lour.,cha tinh
du gm D.camphor, D.bornyl acetate, D.limonen,
camphen, paramethoxy, trans-cinnamat, phellandren,
pinen. Cc nguyn t vi lng Zn, Cu, Co, Mn. C tc
dng c ch vi khun, dit amip, tr vim lot bao t, t
trng.
Phn tch theo ng y :
Sa nhn trng c v cay, mi thm, tnh m, vo 3
kinh thn, t, v, c tc dng n trung, hnh kh, cm au,
an thai, khai v, tiu thc, kch thch tiu ha cha t v
kh tr, au bng lnh, tiu chy, nn ma, kit l hn,
iu kinh, h st ho cm lnh,dng lm gia v v ch ru.

of 160

144

Ht sa nhn tn bt hoc ngm ru chm vo rng b au


s khi.
Chng ch nh :
Ngi m h ni nhit khng nn dng.
Phn tch cng dng ca Trn b theo ty y :
Trn b l v qut chn kh ca qa qut, tn khoa
hc Citrus reticulate Blanco, cha tinh du D.limonen
91% v cc terpen, caren linalool, anthranilat methyl. C
tc dng tng cng sc bp c tim, tng lng mu do
tim y ra, gy co bp mch mu thn, gim lng nc
tiu, c tc dng ging nh adrenalin, chng vim lot bao
t, li mt, c ch co bp rut, c ch ngng tp tiu cu,
gii co tht, khng d ng, lm tng p huyt tm thu v p
huyt trung bnh nhng khng nh hng n p huyt
tm trng.
Phn tch theo ng y :
Trn b c v cay ng, tnh n, vo 2 kinh can,
m, c tc dng s can, ph kh, tn ut kt, tiu m,
cha n khng tiu, au bng, nn ma, ho c m tc
ngc. Trong y hc c truyn xem trn b rt quan trng
vi nam gi, nn c cu: Nam bt ngoi trn b, n bt ly
hng ph. Ngha l cha bnh n ng khng th thiu
trn b, cha bnh cho ph n khng th thiu hng ph.
Bi thuc th 9 :
Cha cao p huyt, sung huyt no cng mch mu no
lm lit na ngi, mt ting.
Sinh a, Hong k, mi th 15,5g Long m tho, Ht
m, mi th 10g, ng quy, Bch thc, mi th 6g,
Phng phong, Hng hoa, Ct cnh, Cam tho, mi th 3g.
Sc 800 cc nc cn 450cc. chia lm 3 ln ung trong
ngy.
Phn tch cng dng ca Sinh a theo ty y :

of 160

145

Sinh a l r c ti hay phi sy kh ca cy a


hong, tn khoa hc Rehmannia glutinosa (Gaertn.)
Libosch., cha iridoid glycoside, rehmanglutin A,B,C,D
v mt nguyn t iridoid glucoside c nguyn t Cl l
glutinoside, cc thnh phn khc l carbohydrate, acid
amine..c tc dng iu ha, kch thch min dch, bin
i chc nng tuyn yn v v thng thn, h p huyt,
h ng huyt, an thn, li tiu, chy mu bao t, rut do
ung th, gin mch thc qun, x gan, vim thoi ha
hong im, vim vng mc..
Phn tch theo ng y :
Sinh a hay a hong c v ngt ng, tnh lnh,
vo 4 kinh tm, can, thn, tiu trng, c tc dng b m
cha m h pht nng v chiu, kht nc nhiu, thiu
mu, c th suy nhc, tng chy mu, th huyt, chy
mu cam, ban chn, tn dch kh, vim hng, tm thn
khng yn, mt ng.
Phn tch cng dng ca Hong k theo ty y :
Tn khoa hc Astragalus membranaceus (Fisch.)
Bunge,cha 2 nhm hot tnh polysaccharide v saponin,
c tc dng trn h min dch, khng khun, lm t bo
sinh trng nhanh hn, tui th t bo ko di hn, lm
nhp tim co bp bnh thng, lm gin mch gim p
huyt, li niu, lm tng sinh tng hp ADN trong qa
trnh ti sinh gan, bo v gan, ngn nga s gim
glycogen trong gan, tng protein v albumin ton phn
trong huyt thanh, chng vim, tng co bp t cung, c
ch aldose reductase.
Phn tch theo ty y :
Hong k c v ngt, tnh n, vo 2 kinh ph t,
b kh, thng dng, lim hm, li tiu, gii c, cha
bnh tiu ng, i c, i but, ph thng, vim thn
mn tnh, albumin niu, l lot, phong thp, au xng.
Phn tch cng dng ca Long m theo ty y :

of 160

146

Tn khoa hc Gentiana scabra Bunge, cha thnh


phn chnh l gentiopicrosid, ngoi ra cn c gentioflavin,
gentisin, scabrosid, triflorosid, swertiamarin, swerosid,
amarogentin, amaroswerin. C tc dng tit dch v kch
thch tiu ha lm mnh bao t, nhng nu ung nhiu
lm tiu ha st km, mt , nhc u, hoa mt.
Phn tch theo ng y :
Long m tho c v ng, tnh hn, vo 3 kinh
can, m, bng quang, thanh nhit, gii c, li tiu, tiu
c, tiu vim, tr n c sng l, l loi thuc b ng,
kch thch tiu ha i tiu d dng, cha st ra m hi
trm, au c hng, vim gan, vng da, l, au nhc mt
, i ra mu. Dng ngoi p mn, hch nht c, p
xe.
Phn tch cng dng ca Ht m theo ty y :
Tn khoa hc Prunus armeniaca L.,tn khc l
mai, hnh. Ht cha du bo, acid myristic, palmitic,
stearic, oleic,linoleic, amygdalin, estron, emulsion,
prunase. Nhai hoc ngm ht m s cho acid hydrocyanic
c c nu dng nhiu lm gim oxy trong mu v thn
kinh khin lit h hp, ri lon vn mch, nhng liu nh,
chng c ho, kh th, nn ma, mt ting.
Phn tch theo ng y :
Ht m dng lm thuc an thn, gim ho, cha
nc, dng phi hp vi thuc khc tr ho g, vim ph kh
qun, thanh qun, vim thn.
Phn tch cng dng ca ng quy theo ty y :
Tn khoa hc Angelica spp. cha tinh du c cc
hp cht terpen, phenolic, cc cht dn phtalid, coumarin,
acid hu c vanilic, palmitic, linoleic, nicotimic, sucinic,
polysaccharide, cc acid amine, vit.B1,B12,E, cc nguyn
t Mg, Ca, Al, Cr, Cu, Zn, As, Pb, Cd, Hg, P, Fe, Si, Ni,
V, brefedin..ng quy c phn thnh 4 loi : Quy u
gm phn u ca r chnh, u t v trn cn mang vt

of 160

147

tch ca l. Quy thn l r loi b phn u v ui.


Quy v l phn r ph hay nhnh. Ton ng quy gm c
r ci v r ph.
ng quy c tc dng c ch s co tht c trn
rut,chng thiu mu c tnh, c ch trc khun dch hch,
thng hn, ph cu khun, c ch s ngng tp tiu cu,
c kh nng bo v h thng min dch lm tng lng t
bo lympho T v phc hi ti to hng cu, tng sc
khng, c ch s gim t l huyt sc t, c kh nng iu
tr huyt khi no vim tc, tng cng tun hon no b
mu, chng lon nhp tim, tng hot tnh thc bo. R
ng quy c 2 thnh phn : mt thnh phn khng c
tinh du kch thch t cung lm tng lng AND, tng
lng tiu th oxy ca gan, v tng nng lng s dng
glucose ca t cung, mt thnh phn c tinh du khc c
ch t cung.
Phn tch theo ng y :
ng quy c v ngt hi ng, hi cay, c mi
thm, tnh m, c tc dng b huyt, hot huyt, iu
thng kinh, dng gn, tiu sng, nhun trng, dng
cha bnh ph n, dng lm thuc b cha bnh thiu
mu xanh xao, au u, c th gy yu, suy tim, mt mi,
au lng, ngc, bng, vim khp, chn tay au nhc lnh,
t bi lit, to bn, mn l nga, huyt, kinh nguyt
khng u, au bng kinh, sa t cung, chy mu, lm
thuc gim au chng co git trong bnh ung th.
Phn tch cng dng ca Bch thc theo ty y :
Tn khoa hc Paeonia lactiflora Pall.,cha hp
cht triterpen v flavonoid, acid oleanolic, hederagenin..
c tc dng khng khun, khng cholin, chng thc
khun, gim au.
Phn tch theo ng y :
Bch thc c v ng chua, hi cht, vo 3 kinh
can, t, ph, tc dng bnh can, gim au, dng huyt,
iu kinh, lim m, tiu vim, lm mt, li tiu.

of 160

148

Phn tch cng dng ca Phng phong theo ty y :


Tn khoa hc Ledebouriella seseloides Wolf. cha
coumarin, chromon, polyacetylen, hpcht umbelliferon,
silinidin, anomalin,nodakenin, acid ferulic. C tc dng h
nhit, c hot tnh i khng histamine v acetylcholine
,c ch min dch, d ng.
Phn tch theo ng y :
Phng phong c v cay, ngt, tnh m, vo 5 kinh
can, ph, t, v, bng quang, cha phong thp, ngoi cm,
nhc u, chong vng, mt m, au khp, mn l.
Chng ch nh :
Ngi m h ha vng, khng c phong t khng nn
dng.
Phn tch cng dng ca Hng hoa theo ty y :
Tn khoa hc Carthamustinctorius, cha
carthamine c tc dng kch thch co bp t cung bnh
thng v t cung c cha, gy h p huyt trong thi
gian di, tng co bp tim v gy co mch thn, co c trn
ph qun, c ch pht trin ca nguyn bo, gim min
dch, cholesterol mu, lipid mu, tng qa trnh ti to
gan, vim nghn mch mu tim v no.
Phn tch theo ng y :
Hng hoa c v cay, tnh m, vo 2 kinh tm, can,
thng kinh, ph huyt , sinh huyt, hot huyt, cha b
kinh, au kinh huyt sau khi sanh, vim t cung, bung
trng, kh h, gim nhit, ra m hi, vim phi, bao t,
tinh hng nhit, ban si.
Chng ch nh :
Ph n c thai khng dng c.
Phn tch cng dng ca Ct cnh theo ty y :
Tn khoa hc Platycodon grandiflorum (Jacq.)
A.DC., r cha cc platycodin A,C,D,D2, cc polygalacin
D, D2, cc sapogenin v acid polygalacic, phytosterol,
tanin. C tc dng tiu m r rt do saponin lm kch

of 160

149

thch nim mc hng, bao t, tng tit dch ng h hp


lm cho m long d b tng ra ngoi, c tc dng tn
mu, ph huyt, gim au, trn tnh thn kinh, h nhit,
gim ho, kh m, h ng huyt, chng vim lot.
Phn tch theo ng y :
Ct cnh v ngt, sau hi ng, hi cay, tnh bnh,
c tc dng thng ph kh, tiu m, lm cho m c v
ra ngoi, dng cha m hi tanh, vim au hng, khan
ting, hen suyn, tc ngc, kh th, nht trong phi, kit
l, tc ngc ho ra mu.
Chng ch nh :
Ph n c thai khng nn dng.
Phn tch cng dng ca Cam tho theo ty y :
C hai loi mang tn khoa hc Glycyrrhiza
uralensis Fisch. v G. glabra L. Cha 4-6% cht v c
carbohydrate (glucose v saccharose), 3-5% manitol, tinh
bt 25-30%, lipid 0,5-1%, asparagin 2-4%, nha 5%, c
ngt gp 60 ln saccharose, nu phi hp vi ma
ngt c th tng gp 100 ln. Glycyrhizin gm c 2 phn
t acid glucuronic v 1 phn t acid glycyrhetic cu to
gn ging nh cortisone c nhiu ng phn cha c
bnh Addison, c tc dng chuyn ha cc cht in gii,
gi natri v clorid trong c th lm tng p huyt, gip s
bi tit kali. trong cy, glycyrhizin tn ti dng mui
Ca v Mg. Cam tho c tc dng gy trn tnh, c ch thn
kinh trung ng, gim th nhit, gim h hp, gim ho,
gii co tht c trn, cha lot ng tiu ha bao t v
rut, bo v gan khi b vim gan, tng tit mt, chng d
ng, gii c mnh i vi c t ca bch cu, ca c,
ca nc rn, ca strychnine, ca un vn, ca cocain v
clorat hydrate. Cam tho dng chung vi cortisone lm
gim tc dng ca cortisone.
Phn tch theo ng y :
R cam tho bc v ngt, tnh bnh, sng c tc
dng gii c, t ha, chch cam tho loi tm mt sao

of 160

150

vng c tc dng n trung, nhun ph, iu ha cc v


thuc. Ring cam tho cha cm ho, mt ting, vim
hng, mn nht, au bao t, a chy, ng c. Chch cam
tho b t v h nhc, a lng, thn th mt mi, km n.
Bi thuc th 10 :
Cha cao p huyt bnh nhn c bnh thn :
Phc linh, Sinh a, Hoi sn, Thch hc, mi v 12g, Cc
hoa trng, K t, Sn th du, Trch t mi v 10g, Mu
n 6g.
Nc 800g sc cn 300g chia 3 ln ung trong ngy.
Phn tch cng dng ca Phc linh theo ty y :
Tn khoa hc Poria cocos Wolf, c cha hot cht
Polysaccharide, Pachymaran c tnh cht khng ung th
mnh, cc acid pinicolic, poriatin, adenine, ergosterol,
cholin, lecithin, cephalin, histamine, histidin, sucrose,
fructose, protease, du bo, mui v c, tc dng li tiu,
chng nn, khng khun, khng estrogen, cha ph thy
thng, tiu chy ko di, cha ung th bo v ty xng,
ci thin chc nng gan thn, tng sc tng cn, tng th
lc, tng cng min dch, tc dng an thn, chng lot
bao t, h ng huyt v bo v gan.
Phn tch theo ng y :
Phc linh v ngt nht, tnh bnh, vo cc kinh
tm, ph, thn, t, v, c tc dng li thy, thm thp, kin
t, nh tm an thn. Cha suy nhc, chng mt di mng
tinh, li tiu cha ph thy thng, bng trng, tiu chy,
t h km n, mt ng.
Phn tch cng dng ca Sinh a theo ty y :
Thc a l sinh a sao ch chn, tn gc l a
hong, tn khoa hc Rehmannia glutinosa (Gaertn.)
Libosch.. a hong c hot tnh chn min dch, h
ng mu nh tc dng ca cht iridoid glycoside

of 160

151

A,B,C,D, mt mt kch thch tit insulin, mt mt gim


glycogen trong gan. Trong a hong c 3 phenethyl
alcohol glycoside c hot tnh c ch men aldose
reductase c ch s hnh thnh c thy tinh th gy ra
bi bin chng ca bnh tiu ng.
Phn tch theo ng y :
Sinh a c v ngt, ng, tnh mt, vo 4 kinh
gan, tim, thn, tiu trng b m, thanh nhit, sinh
huyt dch, mt mu, cm mu, cha chng bnh m h
ha vng, triu nhit, kh kht nng ung nc nhiu,
tiu ng, thiu mu, xut huyt ni ngoi, c th suy
nhc .
Sinh a ch chn gi l Thc i c v ngt, mi thm,
tnh m vo 3 kinh tm, can, thn, cha m h gan thn
lm au nhc lng gi, chng mt tai, huyt suy, chng
nng m , c th yu mt, ho suyn, tiu kht tiu ng,
b huyt, b thn, sinh tinh, lm sng mt en ru tc, c
th trng kin
Phn tch cng dng ca Hoi sn theo ty y :
Tn khoa hc Dioscorea persimillis Prain et
Burkill, Hoi sn cha 63,25 % tinh bt, 6,70% cht m,
0,45% cht bo c gi tr dinh dng qy ng sau go v
bp ng, ngoi ra n c cha thnh phn mucin l mt
protein nht allantoin, cc acid amine arginin, cholin v
men maltase, men ny c kh nng thy phn ng rt
ln, hi phc chc nng co bp ca nhu ng rut tng
hp th v chuyn ha ng.
Phn tch theo ng y :
Khoai mi tim thuc bc gi l Hoi sn hay
Sn dc, v ngt, tnh bnh, vo cc kinh ph, t, v, thn
cha t v h nhc, thiu mu, n ung km tiu ha,
vim rut kinh nin, tiu chy lu ngy khng khi, phi
yu, ho, sinh tn dch, tng th lc, sinh c bp, nc
ming, b thn cha di tinh, i ng, bch i, chng
kht nc, m hi trm.

of 160

152

Phn tch cng dng ca Thch hc theo ty y :


Tn khoa hc Dendrobium nobile Lindl.,tn khc
l Hong tho cng g. C cha hot cht dandrobin
tng t v mt nh tnh nh strychnine lm gim au, h
nhit, lm tng ng huyt va phi, chng khi u phi,
bung trng v bnh bch cu .
Phn tch theo ng y :
Thch hc v hi ngt, mn, tnh hi lnh vo 3
kinh ph, v, thn. Gip bao t tng tit dch, dng m
cha st nng, c kh kht, cha au lng chn tay nhc
mi, lm thuc b ng tng m, sinh tn dch, cha h lao,
ra m hi trm, di tinh, au bao t, chua, gy yu km
n, th lc gim.
Phn tch cng dng ca Cc hoa trng theo ty y :
Cc hoa trng tn khoa hc Chrysanthemum
morifolium Ram.,cha tinh du, flavonoid, acid phenol,
sesquiterpen, acid elagic c tnh c ch mnh aldose
reductase lm gim p huyt giai on 1 v tng tit niu,
tnh khng khun, ph cu khun, lin cu khun, trng
cu khun, t cu khun..
Phn tch theo ng y :
Cc hoa trng c v ngt, ng, tnh hi hn, vo
3 kinh ph, can, thn, c tc dng cha nhc u, au mt,
chy nc mt, h st, h p huyt, bnh vim m ( ung
trong p ngoi ), bnh ngoi da.
Phn tch cng dng ca K t theo ty y :
Tn khoa hc Lycium chinense Mill. Tri ca cy
cu k gi l k t mu cam, trong tri c cha tinh
du, acid bo, betain, zeaxanthin, physalien, cha 8-10%
acid amine trong chng mt na dng t do gm c
acid aspartic, prolin, acid glutamic, alanin, arginin, serin,
v 9 acid amine khc.

of 160

153

Nhng ngi gi trn 60 tui hoc nhng ngi b


bnh ung th , nu n sng mi ngy 5-10g ht k t kh
trong 10 ngy lin tip th hot men superoxid
dismitase (SOD) tng 48%, Hemoglobin (Hb) tng 12%
v Lipid peroxyd gim 65%, n lm tng cng h min
dch b suy gim ngi gi, iu chnh c t l
chuyn ha ca nguyn bch cu (leukocytoblast ),
globulin min dch trong huyt thanh nh IgG, IgA v
IgM u tng, nc sc k t ung lin tc mi ngy
trong 4 tun l th cholestrol huyt, beta lipoprotein v
triglyceride u gim, lng bch cu tng v ngn ng
hin tng gim bch cu do cyclophosphamid gy nn
trong iu tr ung th.
Phn tch theo ng y :
K t c v ngt tnh bnh, vo hai kinh can thn,
c cng dng dng gan, sng mt, b ph thn, ch tinh,
n c coi l v thuc b ton thn dng cho c th suy
nhc, tinh huyt bt tc, c tc dng b huyt, c ch t
bo ung th.
Phn tch cng dng ca Sn th du theo ty y :
Tn khoa hc Cornus officinalis Sieb. Et Zucc.
Qa c cha moronisid, methylmoronisid, swerosid,
loganin, acid ursolic, galic, amine, Vit.A, saponin. L c
longicerosid. C tc dng cha suy nhc c th, cao p
ngi c bnh thn, bnh tim, thiu mu, lot t trng, bao
t, x gan, vim cu thn mn tnh, kh h, i ng.
Phn tch theo ng y :
Sn th du v chua, tnh bnh, vo phn kh ca
hai kinh can, thn, c tc dng sp tinh, bn kh, thng
khiu, gi khng ra m hi, cha phong hn, t thp, au
u, lng, mi gi, tai, thn suy, tiu nhiu, di tinh, ri
lon kinh nguyt.
Chng ch nh :
Ngi ha thnh c bnh thp nhit khng nn dng.

of 160

154

Phn tch cng dng ca Trch t theo ty y :


Tn khoa hc Alisma plantago-acquatica L. Thn
r cha tinh du, nha, protid, tinh bt, alismol, alisman
Si, cha cc ri lon gan gip chuyn ha m, gim ur
v cholesterol trong mu, li tiu, chng vim, h p
huyt, c ch trc khun lao, cha cc alisol A,B,C
monoacetat c tc dng bo v gan.
Phn tch theo ng y :
Trch t v ngt, tnh hn, vo hai kinh thn, bng
quang, c tc dng li thy, thm thp cha bnh thy
thng, vim thn, b thn, tiu kh, i ra mu, nhc u,
hoa mt, chng mt.
Phn tch cng dng ca Mu n theo ty y :
Tn khoa hc Paeonia suffruticosa Andr, tn khc
l Mu n b. R mu n cha alkaloid, saponin v mt
t cht thuc nhm anthocyanin, tinh du. V r cha
acetophenon, pantagaloylglucose...C tc dng chng co
tht, chng vim, gim au, c ch kt tp tiu cu, c ch
ng mu trong mch, khng tiu fibrin, chng c hi
gan gy ra bi carbon tetraclorid, c ch aldose reductase
ca thy tinh th trong bin chng tiu ng sang thn,
vng mc, thn kinh trm cm, h st, chng co git. Cht
Paeoniflorin c tc dng chng lot bao t do stress, lm
gin mch ngoi bin h p huyt, iu tr ri lon nhn
thc, sa st tr tu ngi gi.
Phn tch theo ng y :
Mu n v cay, ng, mi thm, tnh bnh vo
cc kinh tm, can, thn. C tc dng trn kinh, gim au,
nng st m v chiu v m, khng ra m hi, pht st
do huyt sng , nhc u, au lng, au khp, au bng
kinh, tr thot mch, vim r thn kinh, co git, co tht c
bp chn, sa st tr tu, cha bnh gan siu vi, c trng,
vim da d ng l lot.
Chng ch nh :

of 160

155

Ph n c thai khng c dng, c tc dng gy v sinh,


sy thai.

Kt lun :
Khi chng ta nghin cu thnh phn dc tnh
ca nhng v thuc k trn theo ty y v cch dng ca
ng y, chng ta thy c nhng im tng ng v cng
dng ca thuc trong cch cha bnh, nhng cng c
nhng im d bit, gia s phn cht ca khoa hc kim
chng trn l thuyt v kinh nghim s dng c kt qa
ca ng y c truyn, nhng d bit ny s b tc cho
nhau trn lm sng chng ta bit cch p dng mt liu
lng thch hp cho ng tng loi bnh, khng nhng
ngoi bnh cao p huyt v bin chng ca bnh cao p,
m cn c nhng bnh khc, chng ta cng vn c th
phn tch nhng du hiu lm sng, ri so snh vi dc
tnh ca mi v thuc c phn tch theo ng ty y,
bit cch chn ra c v thuc cha ng bnh ca
mnh bng nhng liu lng n gin, nu ung nh nc
tr m c th gt hi c kt qa tt trong iu tr.
Tc gi hy vng tp sch nh ny s em la nhiu ch li
cho qy v trong vic t phng bnh v cha bnh cho bn
thn mnh, v c th hng dn gip cho nhng ngi
bnh khc na.

of 160

156

Mc lc
I-Du hiu cao p huyt :
trang
II-Cc loi dc tho phng nga bnh
v cha bnh cao p huyt :
A-Nhng bi thuc phng nga
bnh cao p huyt bng mn n :
Cho hoa cc ,Cho rau m :
Canh c qa , Cho s huyt, Canh c rt tht heo
Cn ty xo tht ngng
Canh rau h, Cho b ao c trm, canh tht g hm
Tuyt canh thang
Tht trai, ru bp, Cho trai
B-Nhng bi thuc phng nga
bnh cao p huyt bng mn n :
Nc hoa cc, hy thim
Nc n sm, ch mu, sn tra,
M en, h th , Tr r ba gc
Tho quyt minh
Tr tho quyt minh, Mch mn
Nc Thin ma, Hoa he, ht mung
Tr cu ng.
Tr l du Tr cu ng, hoa cc,
H kh tho,
Hoa he, l sen, hoa cc, hoa i, hoa cc vng
Nc v da hu,
Tr h kh tho
Nc sc chui tiu,Nc sc hoa hng dng
Ru bp
Ru bp, nc sc hng dng,
C mn tru, M
trng,Cu ng , trng
trng, Hong b
Qa hng xanh, Ph tai, Ngu tt,
Tr kh qua,
Nc p 5 loi tri cy,
Ngu tt, Ht mung,H th , Cu ng
Tr Hy thim, Tr sm quy,

36

of 160

157

9
11
11
12
13
14
14
14
15
16
17
18
19
20
22
23
24
25
26
27
28
30
33
34
35

Lin kiu
C nu, B kt, Bc h, Cy c ch

39
40

III-Nhng bi thuc c truyn :


A-Cha cao p huyt n thun :
Bi 1 : Cao p huyt ngi ga
Bi 2 : Cao p huyt ngi tr
Bi 3 : Cao p huyt chng mt
Bi 4 :K cc a hong , m h ha vng
Bi 5 : Lc v quy thc thang,
Bi 6,7,8
Bi 9, 10
Bi 11 : Cao p th va
Bi 12 : Tri b bt v gia gim
Bi 13 : Cao p huyt nhc u chng mt tai
Bi 14 : Cha p huy thp
B-Nhng bi thuc phng v cha
cao p huyt do tim mch :
Bi1:Cao p, x va ng mch
Bi 2 : Lc v a hong
Bi 3 :Cao p, gin tim mch
Bi 4 :Cao p, sau nhi mu c tim
Bi 5 :Cao p x va ng mch
Bi 6 :Cao p. X va ng mch
Bi 7 8,9: Cao p, cng ng mch
Bi :,10,1112,Cng ng mch Nhi mu c tim,
C-Nhng bi thuc phng v cha
cao p huyt do cholesterol :
Bi 1,
Bi 2
D-Nhng bi thuc phng v cha
cao p huyt do thn :
Bi 1,
Bi 2
E-Nhng bi thuc cha cao p huyt
do di chng tai bin mch mu no :
Bi 1,2
F-Nhng bi thuc cha cao p huyt bin

42
42
42

of 160

43
50
51
55
63
69
73
73
77
78
86
90
94
95
96
96
97
97
102
105

158

chng tc mch t chi ,t lit bn thn :


Bi:1,23,4
G-Nhng bi thuc cha cao p huyt
bin chng cm khu :
Bi 1, 2
Bi 3
Bi 4
Bi 5
Bi 6
Bi 7
Bi 8 : Lc qun gia gim
Bi 9
Bi 10
Kt lun

of 160

106
107
111
114
118
123
128
138
145
151
156

159

KH CNG Y O VN
Website : www.doducngoc.org
of 160

160

You might also like