SINONIMIJA

Sinonimija je odnos izmeu dvaju leksema razliita izraza, a istoga ili slinoga sadraja. Dva
leksema u odnosu sinonimije nazivamo sinonimski par (glazba muzika), a tri ili vie
sinonimnih leksema nazivamo sinonimski niz (veseo radostan sretan). Sinonimi iji se
sadraj u potpunosti preklapa i koji su zamjenjivi u svim kontekstima nazivaju se potpuni
sinonimi ili istoznanice (knjinica bibilioteka, ljekarna apoteka).Sinonimi iji se sadraj
preklapa samo djelomino i koji su zamjenjivi samo u nekim kontekstima nazivaju
se djelomini sinonimi ili bliskoznanice (svjetiljka lampa, kua dom).
Kada se govori o sinonimskim leksemima, obino se podrazumijevaju leksemi koji pripadaju
hrvatskome standardnome jeziku. Sinonimski leksemi od kojih jedan pripada standardnome
jeziku,
a
drugi
nekom
od
dijalekata
nazivaju
se kontaktni
sinonimi (boja farba pitura,arapa bjeva tunf, rajica paradajz pomidor). Isto
vrijedi i za sinonimske lekseme od kojih jedan pripada standardnomu jeziku, a drugi
razgovornomu jeziku ili argonu (djevojka riba treba komad, muzika mjuza zika).
Sinonimi nadalje mogu biti opejezini i individualni. Opejezine sinonime svi govornici
nekoga jezika mogu prepoznati kao sinonime izvan konteksta. Individualni su sinonimi
sinonimi samo unutar odreenoga konteksta, zbog ega se nazivaju i kontekstualnim
sinonimima.
ANTONIMIJA
Antonimija je odnos izmeu dvaju leksema suprotnoga znaenja. Dva leksema suprotna
znaenja ine antonimski par (velik malen, vjenati se razvesti se, gladan sit) .
Po podrijetlu antonimi mogu biti primarni (raznokorijenski: lijevo desno, topao hladan)
i tvorbeni (istokorijenski: moralan nemoralan, otvoriti zatvoriti).
Po naravi znaenjske opreke antonimi mogu biti binarni, stupnjeviti i obratni. Binarni su
antonimi oni koji zajedno u cijelosti pokrivaju jedan leksiko-semantiki mikrosustav.
Znaenje konteksta s jednim antonimom potpuno iskljuuje znaenje tog istog konteksta s
njegovim antonimskim parnjakom, npr.
mukarac ena, istina la, djeak djevojica, iv mrtav
Reenica Marko je iv. u potpunosti iskljuuje reenicu Marko je mrtav.
Stupnjeviti su antonimi krajnje toke leksiko-semantikog mikrosustava izmeu kojih postoji
jo najmanje jedna, sredinja toka koja oznaava normalnu vrijednost od koje se mjeri
suprotnost prema jednome ili drugome parnjaku. Stupnjeviti se antonimi meusobno ne
iskljuuju, npr.
topao hladan, malen velik, visok nizak
Izmeu vru i hladan postoji jo barem onaj koji je srednje temperature, mlak.
Obratni su antonimi oni koji oznaavaju isti odnos gledan iz dviju suprotnih perspektiva, npr.
kupiti prodati, iznad ispod, dati primiti

HOMONIMIJA
Homonimija je odnos izmeu dvaju leksema istoga izraza, ali razliitoga sadraja (znaenja).
Leksemi jednakih izraza nazivaju se homonimi, a dva leksema s istim izrazom, ali razliitim
sadrajem nazivamo homonimski par.
Homonimi mogu biti leksiki ili oblini.
Oblini ili morfoloki homonimi nastaju zbog izjednaavanja oblika uslijed dobivanja
oblinih nastavka u deklinaciji ili konjugaciji:
npr. oblik n moe znaiti:
1.
G
2.
N
3.
A
4.
V
5. 3. l. jd. prezenta glagola eniti.

jd.
jd.
jd.
jd.

imenice
imenice
imenice
imenice

na
na
na
na

Leksiki homonimi nastaju:

1. tvorbom rijei: istupiti (iz- + tupiti; iz- + stupiti) = tvorbeni homonimi
2.
posuivanjem: br (zimzeleno
stablo)
br (kemijski
element)
3.
glasovnim
promjenama
u
prolosti: bti (postojati)
bti (tui)
4. udaljavanjem znaenja vieznanice: list (dvije strane papira) list (dio biljke
ARHAIZMI
Arhaizmi su leksemi koji su postali dijelom pasivnoga leksika iz unutarjezinih razloga.
a) izrazni izraz je leksema zastario, a sadraj koji je oznaavao izrie se drugim izrazom:
horugva zastava, islo broj
b) sadrajni ili znaenjski izrazu se leksema u suvremenome jeziku pridruuje nov sadraj
vra (lijenik), podoknica (prozorska daska)
c) tvorbeni leksemi sa zastarjelim tvorbenim elementima
ljepost (ljepota), kraljski (kraljevski)
d) fonoloki leksemi sa zastarjelim fonolokim stanjem
karv (krv), cesar (car)
e) grafijski i ortografski starija grafijska i pravopisna rjeenja:
dte (dijete), oudi (ovdi)