CUC CCH MNG

MT-CNG-RM
MASANOBU FUKUOKA
(Bn sch in t ln th nht)
Bin dch:
XanhShop
Li gii thiu v hiu nh:
Hong Hi Vn
Li gii thiu cho ln ti bn th nht:
Dch gi Phng Huyn
Thit k v v ba:
Hu Ch

NH XUT BN TNG HP THNH PH H CH MINH

2

CUC CCH MNG MT-CNG-RM

Bn quyn ting Vit Cng ty TNHH TA XANH,
Vit Nam, 2015.
Xut bn theo hp ng bn quyn gia MICHIYO
SHIBUYA v Cng ty TNHH TA XANH thng qua
UNI Agency, Japan.
Bn quyn tc phm c bo h. Mi hnh
thc xut bn, sao chp, phn phi di dng in
n, vn bn in t hay pht tn trn mng
internet m cha c s ng bng vn bn ca
n v gi bn quyn u l vi phm php lut v
lm tn hi n quyn li ca tc gi.

SHIZEN NOHO WARA IPPON NO KAKUMEI

Published by Shunjusha Publishing Company
Copyright 2004 Masanobu Fukuoka
Vietnamese translation rights arranged with
Michiyo Shibuya through Japan UNI Agency, Inc.,
Tokyo
y l bn ebook c s ng bng vn bn
ca n v gi bn quyn (MICHIYO SHIBUYA) cho
pht tn trn mng internet.

Mi gp v bn dch xin vui lng gi n:

T sch Xanh 489 Cng Ha, P.15, Q. Tn Bnh, TP. H Ch
Minh
Email: books@xanhshop.com
Tham gia ng gp cc kin ca bn online ti y:
https://www.facebook.com/groups/cachmangrom/

Cc bn thn mn,
Bn sch ny l ebook c bn quyn, c a n
cc bn nh s ng gp ca cc bn sau y:
1. XanhShop.com v cc cng s trong vic
bin dch v lin lc mua bn quyn;
2. Mt s mnh thng qun yu cun sch
mun a t tng ca c Fukuoka ti cng
ng ng h v ti chnh tr tin bn
quyn cho bn ebook cng ph chuyn tin ra
nc ngoi;
3. PhoenixBooks.vn gip to ebook vi gi 0;
Chn thnh cm n mi ngi chung sc!
Chng ti mong mun cun sch n c vi tht
nhiu ngi Vit Nam, k c nhng ngi khng c
iu kin mua sch, cng khng c iu kin truy
cp ti mng internet v my vi tnh, nht l cc
nng dn v nhng ngi vng su vng xa.
V th, chng ti mong cc bn, sau khi c bn
ebook ny, nu bn thy n hu ch v bn c iu
kin ti chnh, th hy ng h bng cch mua sch
giy gi tng cc i tng trn.

Sch c th mua ti cc im bn link ny Mua

sch Cuc-Cch-Mng-Mt-Cng-Rm u?
Hoc email v books@xanhshop.com; in thoi
0909.000.202 hi thng tin.
XanhShop.com

MC LC
LI GII THIU..................................................................10
LI GII THIU CHO TI BN LN TH NHT...15
CH THCH BN DCH.....................................................20
I................................................................................................. 23
HY NHN HT LA NY......................................23
CHNG G C..............................................................27
TR V THN QU..................................................37
TIN TI NGH NNG KHNG-LM-G-C44
TR V NGUN CI................................................50
MT L DO KHIN NNG NGHIP T NHIN
CHA C LAN RNG.......................................55
CON NGI KHNG HIU T NHIN.............59
II............................................................................................... 66
BN NGUYN TC CA NNG NGHIP T
NHIN...........................................................................66
LM NNG GIA VNG C DI.........................78
LM NNG VI RM..............................................84
TRNG LA TRN NG CN............................92
7

CY N QU...............................................................98
T VN...............................................................103
TRNG RAU NH KIU CY MC HOANG..107
NHNG IU KIN CHO VIC T B HO CHT
....................................................................................... 115
CC HN CH CA PHNG PHP KHOA HC
....................................................................................... 122
III........................................................................................... 127
MT NNG DN LN TING.............................127
MT GII PHP GIN D CHO MT VN KH
KHN..........................................................................132
TRI CY THI KH KHN...............................137
TIP TH THC PHM T NHIN..................144
NNG NGHIP THNG MI S THT BI149
TIN HNH NGHIN CU CHO LI CH CA AI?
....................................................................................... 154
U L THC PHM DNH CHO CON NGI?
....................................................................................... 158
CI CHT KHOAN DUNG DNH CHO I MCH
....................................................................................... 167
CH CN PHC V T NHIN V TH L MI
S TT P C......................................................174

CC TRNG PHI NNG NGHIP T NHIN

....................................................................................... 181
IV........................................................................................... 190
S M H V THC N.....................................190
MN LA THC PHM CA T NHIN...196
VN HO M THC..............................................206
CH SNG BNG MI BNH M........................215
TNG KT CC KIU CH N...................220
THC PHM V NGH NNG..........................228
V............................................................................................. 230
THNG RNG KU TO.........................................230
AI L K KH?........................................................237
SINH RA I NH TR....................................242
NHNG M MY TRI DT V O TNG
CA KHOA HC......................................................249
THUYT TNG I...........................................258
MT NGI LNG KHNG CHIN TRANH LN
HO BNH.................................................................261
CUC CCH MNG MT-CNG-RM............269
Bn c thn mn,..........................................................276
PAUL DOUMER NI V NGI VIT......................279

LI GII THIU
C th gi ng Masanobu Fukuoka, tc gi cun
sch, l ngi nng dn v i nht hnh tinh cng
khng c g l lm dng t ng. ng l ngi t
n cnh gii v vi trong nng nghip v l v s t
ca nng nghip t nhin.
Nhng bn khng nn ta cun sch
nh la. Cuc cch mng mt-cng-rm, nhng
chng c cuc cch mng no y c. Cun sch
ch l nhng ghi chp ca mt ngi lm nng
khim nhng rn rn trc thin nhin vn
rung, nh th mi mt t c vit ra tc gi u
s lm tn thng t ai cy c.
Bn cng s tht vng nu c nh tm trong
cun sch ny nhng tri thc v nng nghip, d l
nng nghip hu c hay nng nghip t nhin. Bi
v i vi ng Fukuoka, tri thc l hu hn, cn
thin nhin cy ci l v cng, ci hu hn khng
th thu tm c ci v cng.
Cun sch cng khng nhm gp phn lm a
dng ho kin thc ca bn v thin nhin v cuc
sng. Bn s thy tc gi ca n khng h c nh
nh vy.
10

Trong kho tng sch v ca nhn loi, tr cun

Php bo n kinh ca Lc t thin tng Hu Nng,
him c cun sch no nh cun sch ny, khi m
tc gi khng hng ngi c theo t tng v
quan nim ca ngi vit sch m hng ngi
c vo chnh bn thn h trong mi quan h
tng tc vi mi trng sinh ra v nui dng
h.
Vit v nng nghip nhng ng Fukuoka khng
ngi c dnh mc vo cc kin thc trng trt
v chn nui, cng khng dnh mc vo chnh cun
sch ca ng. Ngi ta bo phng php Fukuoka
l Thin trong nng nghip l v vy.
c cun sch ny v gp n li, bn s khng
cn ngh ng Fukuoka vit nhng g, nhng bn
s nhn ra v s nhng iu m trc y do
nhng tri thc hc sch v, trong trng lp
bin thnh nh kin trong u bn khin cho bn
khng nhn ra. Bn s nhn ci cy khng phi l
ging thc vt v tri c m t trong sch trng
trt m l ci cy c tm hn. Bn s th v nh li,
trong cu chuyn c tch Mt ngi m, nh vn
Andersen tng bo mi mt ci cy u c mt
s phn, mi ci cy u c mt tri tim. V bn s
hiu v sao ng Fukuoka li ni ch c nhng a
tr mi nhn c thin nhin nh thin nhin vn
c.
Bn s hiu v sao trong nhng khu rng t
nhin cy ci vn pht trin xanh tt cng vi th
11

hoang v cn trng m khng cn ai chm sc,

khng cn n thuc th y hay thuc bo v thc
vt, trong khi chng ta trng trt chn nui li phi
cy xi t ai v dng khng bit bao nhiu l th
thuc men ho cht. Mun loi da vo nhau
sng, chng nui dng nhau, ch c nhau v loi
b nhng g cn loi b duy tr s sng vnh
hng trn tri t.
Con ngi d t cho mnh l th g i chng
na th trc ht cng l mt sinh vt, nu tch ri
khi s tun hon ca thin nhin th s khng tn
ti. Chng ta vn l nh th nhng chng ta khng
mun ngh th. Chng ta ngh chng ta ng trn
mun loi, chng ta phi chim hu, chng ta phi
ci to, chng ta phi bt mun loi phc v cho
nhu cu ca chng ta. Chng ta c dy d lm
vic .
Gp cun sch ny li, chng ta s nhn ra
nhng tri thc m lu nay chng ta c trang b
khng phi sng thun vi thin nhin m
chng li thin nhin. Nhng tri thc khin cho
u c chng ta b m chp, chng ta khng ngh
rng to ho ch cho php mi loi c nhn phn
dnh cho chng duy tr mt s sng cn bng,
nu lm dng lp tc s b tr gi. Bnh tt chnh l
li cnh bo u tin.
Gp cun sch ny li, chng ta s nhn thy
con ng hon nguyn ca con ngi. l s
bung b tt c nhng g chng li thin nhin v
12

tri vi thin nhin quay v vi thin nhin,

con ngi tr li l mt thnh t ca thin nhin.
S hon nguyn bt u t vic n . Bn s
nhn ra bnh tt l phn ng ca c th trc s
n tri vi t nhin ca con ngi. Chn l gin
n thot khi bnh tt l ch th hng nhng
g m t nhin ban tng. Tri nghim ca ng
Fukuoka cho bn thy ci phng nga bnh tt
nm ngay trong chnh thc n, thuc men v thc
n l hai mt ca mt sn vt. Rau qu trng bng
k thut canh tc hin i c th n c nhng
khng c tc dng phng nga bnh tt, d l rau
qu sch. Cn rau qu mc t nhin hoc trng
trong mt mi trng tim cn vi t nhin th
va l thc n va l nhng v thuc.
Cc nh nng hc coi cch lm nng nghip ca
ng Fukuoka l phng php canh tc t nhin. C
tm cho l nh vy, d bn cht ca n khng phi
l mt phng php. Phng php ca ng l
khng c phng php no c, l bung b, l v vi,
l tin ti khng lm g ht. Nhng bung b,
khng lm g ht l iu khng h d. l s ph
chp m c Pht phi dng n Kinh Kim
Cang, hm l phi dng n mt th rn chc nh
kim cng mi c th tiu dit c s chp m
trong u c con ngi.
Cc nh Pht hc coi phng php canh tc ca
ng Fukuoka l Thin trong nng nghip, l s ng
dng Pht php trong nng nghip. Cng c tm
13

coi nh vy, d nhng ghi chp ca ng Fukuoka

khng dnh mc vi mt php no v bn thn
Thin vn khng dnh mc, d l dnh mc vi
thin, vi chnh s yn tnh.
Cho nn tt nht l c xong cun sch ny,
bn hy qun n i, khi y mt m my m nh
c vn ln v bn s nhn thin nhin khc
trc, bn thn mnh cng khc trc. Bn s th
v tht ln , th ra l nh vy. Nhng nu nh
bn vn cn dnh mc vi cun sch, d l tin theo
hay c nh phn bin, m my m kia s li ph
xung.
Cun sch ca ng Fukuoka c vit bng
ting Nht. Bn dch ting Vit ny c dch t
bn dch ting Anh. Do dch t mt bn dch trung
gian nn s s st l kh trnh khi, nhng ti
ngh nhm dch thut ht sc c gng v
chuyn ti mt cch cn bn ni dung ln nhng n
ng m tc gi mun gi gm.

Nh bo Hong Hi Vn

14

LI GII THIU CHO

TI BN LN TH NHT
Cun sch ny n vi ti trong nhng ngy
thng kh khn ca cuc i, khi c sc khe c
th v tinh thn u gim st. Mi ngy, ti ung
hng vc thuc, chng li nhng th bnh tt do
c thi quen n ung v li sng cng thng gy ra.
Ti nhn vo chnh mnh v mi th bng i mt
nghi ng, cho rng th gii v chnh mnh sp n
lc tn dit.
V gi y, ti c th y v ni vi bn rng
vic c cun sch ny chnh l mt hnh ng. V
d ti c th khng bao gi tr thnh mt ngi
nng dn gii giang, nhng ti s lun l mt ngi
an bnh v hnh phc.
Lc ny v mi mi v sau, ti mun ni v
cun sch ny nh mt tng phm.
D ti mang cun sch ny ti tng bn, c th
bn s t hi Ti sao mnh phi c mt cun sch
v lm nng trong khi ton b phn i cn li ca
mnh s din ra ti thnh ph? Th nhng, c l
ti lc ta nhn vo vic lm nng theo mt con mt
khc, con mt m ng l tt c chng ta c t
15

khi cn th b, v ri b nhng tin nghi lm lu m

i.
Ti sng c mt nm m ch bc vo bp
vi ba ln. Bi l, ch cn bc ra ng, tt ngang
vo ca hng tin li no, ti c th mua c mi
th n tt c u c ng gi k cng, c
ng du m bo v sinh. l cch ca ngi ta
sng nhiu thp k nay, v cng s l cch m nhiu
ngi trn th gii s sng trong nhiu thp k ti.
Con ngi quen vi s tin li ca mi th tin
nghi mang li. Chng ta sng l thuc vo tt c s
tin nghi m khng nhn ra.
Ti nhn thy n lc pht trin ca con ngi
t trc cho ti nay ch nhm hai mc ch: Bin
i t nhin theo mnh v Ngn cch mnh khi
t nhin. iu y r rng bc u mang li ch li
cho loi ngi, gip chng ta phn bit mnh ra
khi cc ging loi khc. Chng ta l loi ng vt
u tin khng ch sn bt hay hi lm nhng th
c sn, chng ta nui trng, sn xut. Tuy nhin,
iu ng tic ca loi ngi l khng bao gi thy
.
Sn xut nng nghip l bc tin vn minh
u tin ca loi ngi, nhm p ng cho nhu cu
c m bo sng st qua nhng ma kh sn
bt, khng hi lm. Tuy nhin, cho n nay, hng
nm, loi ngi lng ph 1/3 lng thc n chng
ta c c. V c c tng thc n m lng
ph, nhng ngi sn xut lng thc thc phm
16

 khng ngng bn phn, dit tr c v su b,

vn chuyn thc phm t lc a ny sang lc a
khc v bo qun chng bng cc ha cht nhn
to. Th ri sau , chng ta cung qut tm cch
cha tr cc cn bnh do ha cht gy ra. Con ngi
tm cch dit vong chnh mnh theo cch .
Ti t nhn thy mnh chnh l nn nhn ca
bn thn v cch sng, n ung v suy ngh tch ri
t nhin nh vy. V nu mi s c din ra nh
th, ti s i xa khi chnh mnh, khi t nhin, v
ti s mi mi t hi: Mnh phi lm g y?
ng vy, chng ta phi lm g y? Cu tr li
nm trong chnh cun sch ny. Masanobu
Fukuoka tng l mt nh nghin cu cy trng v
ging ti, ng tng sng cuc i v tm, tin nghi
ca nhng con ngi th. Tuy nhin, ng i
qua mt qu trnh t vn khc nghit ri nhn
ra tt c nhng s phi l trong sn xut nng
nghip, trong li sng v t duy ca con ngi i
vi t nhin. Hnh trnh cuc i ng, t khi cn l
mt nh nghin cu nng nghip tuyt vng cho
n lc tr thnh mt lo nng hnh phc, c
trnh by li ton b trong cun sch nh ny.
Fukuoka va l mt nh nghin cu, va l mt
ngi thc hnh. V chnh thng qua vic thc
hnh , ng chng minh c s phi l trong
nhng n lc ca loi ngi. ng a ra nguyn
tc 4 Khng trong sn xut nng nghip, ch
nhm mt mc ch duy nht l gip nhng ngi
17

nghin cu v lao ng nng nghip khc nhn ra

rng chng ta khng cn phi u ci c t
nhin. T nhin l mt chnh th hi ha, hon
ho, v may mn thay, n cho php loi ngi l
mt phn trong chnh th .
Nng nghip trong th gii quan ca Fukuoka
khng phi l mt th ngnh ngh phc v cho nhu
cu tiu th ca loi ngi. Tri li, l cch gip
chng ta hiu tm quan trng ca vic sng thun
t nhin, v gim bt i nhng nhu cu vn ch
a ta n bnh tt v au kh. Trng cy l mt
cch thanh lc v bi p cho c nhn, v chng ta
c th lm iu mt cch n gin, nhn tn khi
hiu th no l thun t nhin.
Thng qua chnh vic sn xut v s dng
lng thc, lo nng ny cn gip chng ta nhn ra
c ngha ca s tn ti trong th gii. Khi t
coi mnh l mt phn ca t nhin, chng ta s hiu
th no l ngon, l . V iu khng ch p
dng cho ring vic n ung duy tr s tn ti,
m cn cho tt c nhng phng din khc trong
cuc sng. Tc gi ch cho ta mt con ng i n
hnh phc, v con ng khng cn n mt n
lc kh khn no hay chin thng no c, l iu
ct li ca vic v canh.
i vi ring ti, iu ln lao nht ca cun
sch ny l s khai sng: Bit cch khng lm g
c chnh l vic sng c ngha. Masanobu
Fukuoka phi th v tht bi rt nhiu i n
18

ci ch V ca ng. Gp cun sch li, ti bit

u l iu ti cn chn bi y l mt cun sch
v s Bit. Bit , v bit nh th no l . S
bit , a chng ta tr v vi v tr ca mnh v
an nhin. Fukuoka trao tng cho chng ta iu
, bng ton b cuc i ng.
Th nn, ti thy mnh tht may mn lm sao
c tri nghim mn qu ny, ti c thm
mt la chn i n ci ch hnh phc ca c
nhn mnh. V bn cng vy, d bn u, bn l
ai, bn ang lm trong lnh vc g v trng thi ca
bn l nh th no.

Phng Huyn - Dch gi

19

CH THCH BN DCH
Mt bn dch trc ngha t ngn ng ny
sang ngn ng khc l kh, gi c phong
v v hm ngha ng bi cnh vn ho ca bn
gc li cng kh khn hn. c bit ting Nht
vn tinh t hn ting Anh trong vic biu t
nhng tri nghim tinh thn v trit l, nh
trong quyn sch ny. Mt s thut ng, chng
hn nh kin thc phn bit v phi phn
bit, v tm, hay khng-lm-g-c khng
c t tng ng trong ting Anh, th nn
chng c bin gii theo ngha en v b
sung l gii dng ch thch.
Cc trit gia phng ng khi truyn dy
thng dng php i nghch, ph nh v s
mu thun rnh rnh b gy li t duy
thng thng. Nhng on nh vy khng
nht thit phi hiu theo ngha en hay ngha
bng, bn c c th xem nh mt dng bi
tp nhm m rng tm thc ra vi cch nhn
nhn vt khi tm tr nng.

20

Trong ting Nht, mugi c dch l ng

cc ma ng, bao gm la m, hc mch v
i mch. Cc phng php trng nhng loi
ng cc ny u nh nhau, ngoi tr mt vic
la m nhn chung mt thi gian di hn t tun
chn. i mch v hc mch c trng ph
bin ti Nht Bn hn v la m phi n gia
ma ma Nht mi kp ln thu hoch.
Trong ting Nht, mikan c dch thnh
cam. Loi cam phng ng ph bin nht l
qut. Ti Nht ngi ta trng nhiu loi qut
khc nhau, nhng loi ph bin nht c tri
nh mu cam rt ging vi qu qut quen
thuc ca chng ta.
Khi ng cnh i hi, chng ti s dng
chnh xc tn ca loi ng cc ma ng v loi
cam cn nhc ti.
Bn dch cun Cuc cch mng mt-cngrm c khi s t trang tri ca ng
Fukuoka, thc hin di s gim st ca ng
vo ma xun 1976. N khng hon ton ng
nguyn vn. Mt s phn tc phm khc ca
ng Fukuoka cng nh cc phn tr chuyn
vi ng c a thm vo.
Larry Korn
21

I
HY NHN HT LA NY
Ti tin rng ch mt cng rm cng c th
lm nn c mt cuc cch mng. Thot nhn,
cng rm c v mng manh v khng ng k
g. Kh c ai li c th tin rng n c th khi
ngun cho mt cuc cch mng. Nhng ti
i n ch nhn ra c sc nng v quyn
nng ca cng rm ny. i vi ti, cuc cch
mng ny rt thc.
Hy nhn nhng cnh ng i mch v hc
mch ny. Khi chn, chng s t nng sut
khong 22 gi (gn 6 t) trn mt nghn mt
vung. Ti tin rng nng sut ny ngang nga
vi tp u tnh Ehime. M nu ngang nga
tp u ca tnh Ehime, th n c th d dng
ngang bng vi sn lng thu hoch tp u
trn ton quc v y l mt trong cc khu
vc nng nghip trng yu ca Nht Bn. Th
m nhng tha rung ny khng h c cy
t sut hai mi lm nm qua.
22

 trng, ti ch n gin ri ht ging i

mch v hc mch ln nhng tha rung ring
r vo ma thu, trong lc la1 vn cn trn
rung. t tun sau , ti thu hoch la ri ri
rm ca chng tr li khp ng.
Vi la th cng gieo tng t. Ng cc
ma ng s c gt vo khong 20 thng
nm. Chng hai tun trc khi ng cc ma
ng chn hn, ti vi ht ging la ln rung
i mch v hc mch. Sau khi ng cc ma
ng c thu hoch v p ly ht, ti li ri
rm i mch v hc mch ln khp rung.
Ti cho rng vic s dng cng phng
php trng la v ng cc ma ng l im
c o ch c trong cch lm nng t nhin
ny. Nhng c mt cch cn d hn. Khi sang
ti tha rung bn cnh, ti s ch ra cho cc
bn thy rng la c gieo vo ma
thu nm ngoi cng lc gieo ng cc ma ng.
Trn tha rung , vic gieo trng ca c nm
xong vo thi im n cho nm mi.
Hn cc bn cng thy rng c ba l
hoa trng v c di ang sinh sng trn nhng
cnh ng ny. Ht ging c ba l c gieo
1

T y v sau, khi dng t la s c hiu l la go

(ND).

23

gia m la vo u thng mi, trc khi

gieo i mch v hc mch mt thi gian ngn.
Cn c di th ti chng cn phi lo gieo ht,
chng t lm vic kh d dng.
Vy l th t trng trt trn cnh ng ny
nh sau: vo u thng mi, c ba l c vi
vo m la ang sinh trng; ti gia thng
th n lt gieo ng cc ma ng. u thng
mi mt, la c thu hoch, sau gieo
lun ht ging la cho nm sau ri ph rm
ln khp rung. Ch i mch v hc mch m
cc bn ang thy trc mt c gieo trng
theo phng cch ny.
chm lo cho mi nghn mt vung
rung, mt hay hai ngi c th lm tt tt
cng vic trng la go v ng cc ma ng
ch trong vng mt vi ngy. C l khng c
cch trng ng cc no n gin hn th.
Phng php ny hon ton mu thun vi
k thut canh tc hin i. N vt b hon ton
cc kin thc khoa hc v b quyt lm nng
truyn thng. Vi kiu lm nng khng s
dng n my mc, khng chun b sn phn
bn v khng ho cht ny, sn lng m ta c
th thu hoch c bng hoc cao hn so vi
sn lng ca nhng nng tri trung bnh
24

Nht Bn. Minh chng ang rnh rnh trc

mt cc bn y thi.

25

CHNG G C
Gn y, mi ngi hay hi ti l do ti sao
nhiu nm trc y ti khi s lm nng
theo kiu ny. Cho ti gi, ti cha tng trao
i v vn ny vi bt c ai. C th ni iu
l bt kh thuyt. Ch n gin l - nn ni
th no nh - mt c sc, mt nh chp, mt
tri nghim nh khi s tt c.
S nhn ra hon ton thay i cuc
i ti. N chng phi l th m ta c th thc
s ni ti, nhng n c th c din t li
th ny: Loi ngi chng bit g ht. Chng
c mt gi tr ni ti sn c trong bt k th g,
v mi hnh ng u l gng cng v ch, v
ngha. iu ny nghe c v phi l, nhng nu
phi ni thnh li, th l cch duy nht
m t n.
T tng ny hnh thnh t ngt trong
u khi ti cn kh tr. Ti khng bit liu
s thu trit, rng mi hiu bit v n lc ca
con ngi u v dng, l c ng hay khng,
26

nhng nu ti thm xt nhng t tng ny v

c tm cch xua ui chng i th ti li khng
nhn thy c iu g trong bn thn ti mu
thun vi chng c. Ch c nim tin ch xc
ny l cn chy hoi trong ti.
Ngi ta thng ngh rng chng c g
tuyt vi hn tr tu con ngi, rng con
ngi l nhng to vt mang gi tr c bit, v
rng nhng sng to v thnh tu ca h, nh
c phn nh trong vn ho v lch s, l
nhng iu k diu cn chim ngng. D sao
th y l nim tin ph bin.
V iu ti tin tng li ph nh nim tin
trn ca mi ngi, nn ti chng th truyn
t quan im ca mnh vi bt c ai. Cui
cng th ti quyt nh phi to mt hnh
hi cho nhng t tng ca mnh, a chng
vo thc hnh, xem liu s hiu bit ca ti
l ng hay sai. Dnh c cuc i mnh lm
nng, trng la go v ng cc ma ng, y
l con ng m ti kin nh i theo.
g?

Vy tri nghim thay i cuc i ti l

Bn mi nm trc, lc hai mi lm
tui, ti lm vic cho Cc Hi quan Yokohama
B phn Thanh tra cy trng. Cng vic
27

chnh ca ti l kim tra cc loi cy trng

c a ti v a i tm cc loi cn
trng mang bnh. Tht may mn l ti c kh
nhiu thi gian rnh ri, ti dng n cho vic
nghin cu trong phng th nghim, tin hnh
nhng nghin cu trong chuyn ngnh ca
mnh v bnh trn cy trng. Phng th nghim
ny nm cnh cng vin Yamate, ch trin dc
nhn xung cng Yokohama. Ngay trc to
nh l nh th Cng gio, pha ng l trng
n sinh Ferris. rt yn tnh, xt v mi
mt l mi trng hon ho cho vic tin hnh
nghin cu.
Nh nghin cu v bnh hc ca phng th
nghim ny l Eiichi Kurosawa. Ti tng
hc hi v bnh hc cy trng di s hng
dn ca Makoto Okera, mt gio vin ti
trng Trung hc Nng nghip Gifu, v nhn
c s hng dn t Suehiko Igata Trung
tm Kim nghim Nng nghip tnh Okayama.
c lm hc tr ca Gio s Kurosawa
qu l mt iu rt may mn cho ti. Mc d
trong gii hc thut hu nh khng c ai
bit ti, nhng ng chnh l ngi tch v
nui cy c loi nm gy ra bnh bakanae2
lm hi la. ng tr thnh ngi u tin chit
2

Vit Nam gi l bnh la von hay la c (ND)

28

xut c hoc-mn tng trng cy ci t

loi nm nui cy c ny, l cht
gibberellin. Khi cy la non hp th mt lng
nh hoc-mn ny, n s sinh trng cao t
bin. Tuy nhin, khi hp th qu nhiu, n s
gy tc dng ngc li, khin cho s sinh
trng ca cy b chm li. Ti Nht Bn,
chng my ai ch nhiu n pht hin ny,
nhng nc ngoi, n tr thnh mt ch
nghin cu thit thc. Chng bao lu sau ,
mt ngi M tm ra cch dng cht
gibberellin vo vic pht trin ging nho
khng ht.
Ti xem tin sinh Kurosawa nh cha ca
mnh, v vi s hng dn ca ng, ti rp
c mt chic knh hin vi gii phu v tn
tm nghin cu cc chng bnh v nha cy
gy thi ra thn, cnh, nhnh v qu nhng
cy h cam qut M v Nht.
Qua knh hin vi, ti quan st nhng m
nm nui cy, lai tp nhiu loi nm vi nhau
v to ra nhng chng loi nm mi. Ti phn
khch vi cng trnh ca mnh. Do cng vic
i hi s tp trung cao v lin tc, c khi
ti cn ln ra bt tnh gia lc lm vic trong
phng th nghim.
29

y cng l thi k tui tr y tinh thn

phn chn, ti khng h dnh ton b thi gian
kho mnh trong phng nghin cu. Ni ny l
thnh ph cng ca Yokohama, chng cn ni
no tuyt hn vui chi v tn hng. Chnh
trong thi gian m chng i tip theo
y din ra. Hng hi vi chic my chp
nh trong tay, ti i dc theo bn tu v trng
thy mt ngi ph n rt p. Ngh rng c
y s tr thnh ch tuyt vi cho mt bc
nh, nn ti nh c y lm dng ti chp.
Ti gip c gi ln lan can mt chic tu nc
ngoi ang neo , bo c nhn sang hng
ny hng khc ri chp nhiu bc. C y bo
ti gi nh ti cho c khi ra xong. Khi ti hi
cn gi n u, c y ch ni n Ofuna, ri
b i mt m chng h ni tn.
Sau khi em cun phim i ra, ti cho mt
ngi bn xem nh, hi cu ta c nhn ra c
gi khng. Cu ta h hc v ni, l Mieko
Takamine, ngi sao in nh rt ni ting!
Ngay lp tc, ti gi mi bc nh phng to
ti thnh ph Ofuna cho c y. t lu sau, ch
nh c gi li cho ti bng ng th tn
km vi ch k. Nhng thiu mt tm. V sau
khi ngh li, ti nhn ra l tm nh chn
dung chp gn, hn l n l vi np nhn
30

trn gng mt c. Ti rt phn khi, cm thy

nh mnh c c cht nim v tm l
ph n.
Nhng ln khc, d kh vng v v ngng
ngng, ti cng hay n mt v trng khu
Nankingai. Ti ti thong thy mt ca s ni
ting, Noriko Awaya, bn mi c cng nhy.
Ti khng bao gi qun c cm gic ca ln
nhy , v ti chong ngp bi thn th to
ln ca c nng ti mc chng th vng tay
trn ht c vng eo c.
Ti mi s kin, ti lun l chng trai tr v
cng bn rn v may mn, c sng nhng
ngy chong ngp vi th gii t nhin c
h l qua ng knh hin vi, chong vng bi s
tng t ca th gii nh b vi th gii to
ln ca v tr khn cng. Vo bui ti, d ang
yu ng hay khng, ti u vui chi v tn
hng. Ti tin rng chnh cuc sng v chng
ny, i km vi s mt mi do lm vic qu ,
cui cng dn ti nhng ln ngt xu trong
phng nghin cu. H qu ca mi s l ti
mc chng vim phi cp, b a vo phng
iu tr trn kh mng phi tng trn cng
ca bnh vin Qun y.

31

Lc l ma ng. Qua khung ca s v,

gi thi nhng cun tuyt xoy bay quanh
phng. Bn di chn p th m, nhng mt
ti li lnh nh bng. Y t ti kim tra nhit
ca ti ri i ngay.
V l phng bnh ring, nn gn nh
chng c ai ng vo. Ti cm thy nh mnh b
vt ra ngoi, gia ci lnh y cay ng, ri t
nhin b nm vo mt th gii c c, l loi. Ti
thy mnh k cn vi ni s cht. Gi khi ngh
li, c v n l ni s v ch, nhng vo lc ,
ti s thc s.
Cui cng ti cng c xut vin, nhng
khng ti no ko bn thn vt ra khi cn
trm cm. Cho ti lc , ti t s t tin
ca ti vo ci g c ch? Ti chng lo ngh
g, v tho mn, nhng bn cht ca s tho
mn y l g? Ti ri vo ni ging x, nghi
ng v bn cht ca s sng v ci cht. Ti
khng ng c, khng th buc mnh tp
trung vo cng vic. Nhng m lang thang
ni trin dc v gn bn cng cng chng th
no lm ti ngui ngoai.
Mt bui ti, trong lc lang thang, ti
khuu xung v kit sc trn mt ngn i
nhn ra bn cng, cui cng da c vo mt
32

gc cy to. Ti nm , chng ng cng chng

thc, cho n tn bnh minh. Ti vn cn nh
l bui sng ngy 15 thng nm. Trong cn
m m ti ngm nhn khu cng sng dn, nhn
mt tri l dng, nhng bng cch no li
chng thy g ht. Gi thi ln t di trin
dc, sng sm bng dng tan bin. ng
khonh khc , mt con dic n m xut
hin, ku ln mt ting chi tai, ri bay mt v
pha xa. Ti c th nghe c ting n p
cnh. Trong khonh khc, ton b nghi ng ln
mn sng u ti trong ti u tan bin. Mi
th ti vn tin chc, mi th m cho ti by
gi ti thng trng cy vo u cun i cng
vi gi. Ti cm thy mnh ch hiu c mt
iu duy nht. Khng ngh ngi g, li l t
ming ti bt ra: Trong th gii ny chng c
g st... Ti cm thy mnh chng hiu g c.
Ti c th nhn ra rng mi khi nim
mnh tng bm vu vo, ngay chnh ci
nim v bn thn s tn ti, cng ch l nhng
thu dt rng tuch. Tm tr ti tr nn nh
nhng, sng sa. Ti nhy nht in cung v
vui sng. Ti c th nghe c ting nhng
ch chim nh ku chim chip trn cy, v
thy nhng con sng lp lnh pha xa di
vng thi dng ang ln. Nhng chic l cy
33

nhy ma, xanh v lng lnh. Ti cm thy

rng y chnh thc l thin ng trn a
gii. Tt c nhng th tng chim ly tm hn
ti, mi thng kh, u bin mt, ta nhng
gic m, nhng o nh, v ri mt th g m
ngi ta c th gi l bn tnh thc hin l.
C th khng ngoa khi ni rng t tri
nghim ca bui sng hm , cuc i ti
thay i ton b.
Mc cho s thay i , su trong gc r,
ti gi nguyn l mt g n ng bnh thng,
kh kho, v trong chuyn ny, chng h c s
thay i no k t lc cho n tn by gi.
Ch nhn b ngoi th chng c g no tm
thng hn ti, cn cuc sng hng ngy ca
ti th chng c g phi thng c. Nhng s
qu quyt m ti bit n3, ch ring mt iu
ny thi, l cha tng thay i k t do .
Ti dnh ba mi nm, bn mi nm
kim nghim xem liu mnh c nhm ln hay
khng, va lm va nghin ngm, nhng cha
ln no ti tm ra c bng chng chng li
iu y c.
3

ng Fukuoka ang nhc ti s nhn ra ca ng, rng Ti

cm thy mnh ch hiu c mt iu duy nht. Khng ngh
ngi g, li l t ming ti bt ra: Trong th gii ny chng c
g st... Ti cm thy mnh chng hiu g c." (ND)

34

Ni rng bn thn s nhn thc c gi

tr ln lao khng c ngha l con ngi ti
c gn cho bt k mt gi tr c bit no.
Ti vn l mt ngi n ng n gin, ch l
mt con qu gi, c th ni nh vy. Vi nhng
k quan st bnh thng, ti c th trng nh
hoc l khim tn, hoc l cao ngo. Ti bo
nhng ngi tr sng trn vn ca mnh ht
ln ny n ln khc rng ng c bt chc
ti, v ti thc s ni gin nu c ngi khng
chu ghi nh li dn ny. Thay vo , ti yu
cu h l ch cn sng gia thin nhin v ho
mnh vo cng vic mi ngy. Khng, bn thn
ti khng c g c bit c, nhng iu m ti
thong thy c th quan trng v
cng.

35

TR V THN QU
Hm sau ngy din ra tri nghim , tc
ngy 16 thng nm, ti n ch lm, lp tc
np n xin ngh vic. Cc cp trn, bn b ca
ti u kinh ngc. H chng bit phi ni sao.
H t chc tic chia tay cho ti ti mt nh
hng pha trn bn tu, nhng khng kh c
mt cht k k. Chng trai tr m cho n ngy
hm trc vn rt ho ng vi mi ngi,
cng khng c v g l c bit bt mn vi
cng vic, ngi m, tri li l ng khc,
dnh trn tri tim cho cng trnh nghin cu
ca mnh, bng dng li tuyn b anh ta s b
vic. Cn ti th , vui v ci ha h.
By gi, ti ni vi mi ngi th ny:
pha bn ny l bn tu. pha bn kia l cu
tu s 4. Nu mi ngi ngh bn ny l s
sng, vy bn kia s l ci cht. Nu mun loi
b tng v ci cht, mi ngi cn loi b
trong u c nim rng c s sng pha bn
ny. S sng v ci cht l mt.
36

Khi ti ni vy, mi ngi cng tr nn lo

lng cho ti hn. Cu ta ang ni ci g vy?
Cu ta mt tr ri, hn mi ngi ngh nh
th. H tin ti vi gng mt ru r. Ti l
ngi duy nht bc khi mnh m, hng
khi.
Vo lc y, bn cng phng vi ti v cng
lo lng cho ti, bn gi ti nn tnh dng
mt thi gian, ra bn o Boso chng hn. Th
l ti i. Ti hn s i ti bt c u, nu nh
c ngi yu cu ti i. Ti bt xe but, ngi xe
sut nhiu dm nhn chm chm ra nhng
mnh rung u nh c v nhng ngi lng
nh dc ng ci. Ti mt trm dng, ti
trng thy mt bin bo nh Utopia. Ti
bn xung xe v bt u ln ng tm kim
ni .
Trn b bin, c mt nh tr nh. Tro ln
mm , ti tm thy mt ni c quang cnh
thc s tuyt diu. Ti li nh tr , dnh
nhiu ngy nm g gt gia m c cao, nhn
ra pha bin. C th l vi ngy, mt tun, hay
mt thng g , nhng ni chung ti
mt thi gian. Thi gian tri qua, nim hng
khi trong ti lm dn, ti bt u suy ngm
ch v ci iu xy ra kia. Cc bn c th ni
37

rng cui cng th ti cng tm li c bn

thn.
Ti n Tokyo v li mt thi gian,
qua ngy bng vic i b trong cng vin, chn
ngi trn ph li ri tr chuyn vi h, ng
nay y mai . Ngi bn ca ti lo lng nn
n xem tnh hnh ca ti th no. Khng
phi cu ang sng trong th gii m mng v
o tng no y ch ?, cu ta hi.
Khng, ti p li, chnh cu mi l ngi
ang sng trong th gii mng o y. C hai
chng ti u ngh, Mnh ng, cn cu mi
ang sng trong th gii mng o. Khi bn ti
xoay ngi tm bit, ti tr li vi i l,
ng ni tm bit. Chia tay th ch l chia tay
thi. Bn ti c v nh ht hy vng vi ti
ri.
Ti ri Tokyo, i ngang qua vng Kansai 4
ri i mi v pha nam ti tn Kyushu. Ti t
mnh vui th, tri dt cng gi ht ni ny n
ni khc. Ti thch thc nhiu ngi ph nh
s xc tn ca ti, rng mi th u v ngha v
chng c gi tr g, rng mi th u quay v
h v.

Osaka, Kobe, Kyoto.

38

Nhng by nhiu l qu nhiu, hoc qu

t, cm nhn c th gii thng nht. D
sao i na cng chng th truyn t c g.
Ti ch c th ngh n khi nim v s phihu-ch5 ny nh l mt li ch ln lao i vi
th gii, c bit l vi th gii hin ti vn
ang dch chuyn qu nhanh theo chiu hng
ngc li. Ti thc s i lang thang vi
nh truyn b t tng ny khp c nc. Kt
qu l, i ti u ti cng b lm ng, b xem
nh k lp d. Th l ti quay v nng tri ca
cha mnh.
By gi, cha ti ang trng qut. Ti dn
vo mt cn lu trn ni, bt u sng mt
cuc sng v cng n gin, nguyn s. Ti
ngh rng nu y, lm mt nng dn trng
cam qut v ng cc m ti c th thc s
chng minh c nhn thc kia ca mnh, th
th gii s nhn ra tnh chn thc ca n. Thay
v a ra c trm li gii thch, chng phi vic
thc hnh trit l ny mi l cch hay nht?
Phng php lm nng chng-lm-g-c 6 ca
5

Nguyn vn: Non-usefulness.

Bng cch din t ny, ng Fukuoka thu ht c nhiu ch

ti s d dng trong phng php ca mnh. Cch lm nng
ny vn cn phi lm lng vt v, c bit l vo thi im thu
hoch, nhng vn t vt v hn rt nhiu so vi cc phng
php khc.

39

ti bt u t tng y. l nm tr v th
13 ca Thin hong thi by gi, nm 1938.
Ti n nh cuc sng trn ni v mi th
din ra tt p, cho ti khi cha ti tin tng
giao cho ti khu vn cy tru qu. ng ct
ta cy thnh hnh nhng chn ru sake
vic thu hoch qu c d dng hn. Khi ti
mc k chng th nhng cnh cy mc qun
vo nhau, bn cn trng tn cng cy, chng
my chc m ton b vn cy tn li.
Ti tin rng cy trng t chng mc v
khng cn phi chm sc. Ti hnh x theo
tn iu rng mi th phi c mc theo
con ng t nhin ca n, nhng ti pht
hin ra rng nu ta p dng cch suy ngh ny
ngay tc khc th mi chuyn s tin trin
khng c tt p nh ngh. y l b
mc, ch chng phi lm nng t nhin.
Cha ti b sc. ng ni ti cn phi thit lp
li k lut cho bn thn, c l l kim mt cng
vic u ri quay li khi chnh n
mnh cho ng hong. Vo thi im , cha
ti ang gi chc trng lng v tht l kh
cho nhng thnh vin khc trong cng ng
giao thip vi a con trai k qui ca ng,
ngi m r rng cng chng th sng ha
40

nhp vi th gii khi sng theo ci kiu m anh

ta sng trn ni. Cha k, ti cn rt ght
vin cnh phi i ngha v qun s, v v cuc
chin cng lc cng tr nn khc lit, ti quyt
nh nhn mnh lm theo mun ca cha v i
tm vic.
Vo thi im y, chuyn vin k thut
chng c my ngi. Trm Kim nghim tnh
Kochi c nghe v ti, thnh th ti c mi
vo v tr ch tr nghin cu Bnh hc v Kim
sot cn trng. Ti nng nh vo s t t ca
tnh Kochi sut gn tm nm tri. Ti trung
tm kim nghim, ti tr thnh mt gim st
vin mng khoa hc nng nghip, v dnh
ht tm sc mnh trong nghin cu tng sn
lng lng thc phc v cho chin tranh.
Nhng thc ra trong sut tm nm , ti
ngm ngh v mi lin h gia khoa hc nng
nghip v nng nghip t nhin. Nn nng
nghip ho cht, s dng nhng sn phm ca
tr tu con ngi, c xem l siu vit hn.
Cu hi lun ln vn trong tm tr ti l liu
nng nghip t nhin c th ng ln snh
ngang vi khoa hc hin i hay khng.
Khi chin tranh kt thc, ti cm thy mt
lung gi ti mi ca t do v vi mt hi
41

th di y nh nhm, ti quay tr v qu v
bt tay vo cng cuc lm nng mi.

42

TIN TI NGH NNG

KHNG-LM-G-C
Sut ba mi nm, ti ch sng ti trang
tri ca mnh v t lin h vi nhng ngi bn
ngoi. Trong nhng nm thng , ti tp
trung tin thng ti phng thc nng nghip
khng-lm-g-c.
Cch thng thng pht trin mt
phng php l t cu hi Th ci ny xem
sao? hoc Th ci kia xem sao?, v th ngi
ta a vo rt nhiu nhng k thut, ci ny
chng ln ci kia. y l kiu ca nng nghip
hin i v iu ch khin cho nh nng bn
bu hn.
Cch ca ti th ngc li. Ti nhm ti
mt cch lm nng t nhin, nh nhng 7 m
7

Lm nng mt cch n gin ht mc nhm sp xp li ton

b t nhin thay v s dng cch tip cn hin i, a vo
s dng nhng k thut ngy cng phc tp, nhm thit lp li
t nhin mt cch ton b phc v li ch ca ring loi
ngi.

43

kt qu l khin cho cng vic d dng hn

thay v tr nn kh khn hn. Cch ngh ca ti
l Khng lm iu ny th sao nh? Khng lm
iu kia th sao nh? Rt cuc ti i n kt
lun rng chng cn phi cy cuc, chng cn
bn phn, chng cn phn vi sinh, cng
chng phi dng ti thuc dit cn trng. Khi
ch tp trung vo n m xt, chng c my thao
tc nng nghip l thc s cn thit.
L do m cc k thut ci tin ca con
ngi c v cn thit l ch cn bng t
nhin b xo trn trm trng t trc bi
chnh nhng k thut tng t khin cho t
ai tr nn ph thuc vo chng.
Cch l lun ny khng ch p dng cho
nng nghip, m cn cho c nhng kha cnh
khc ca x hi loi ngi na. Bc s v thuc
men tr nn cn thit khi ngi ta to ra mt
mi trng bnh hon. Trng hc chnh
thng chng h c mt gi tr t thn no,
nhng li tr nn cn thit khi nhn loi to ra
mt tnh trng m trong ngi ta phi c
gio dc th mi ha nhp c.
Trc khi cuc chin kt thc, lc ti ln
sng vn cam thc hnh iu m lc
ti cho l lm nng t nhin, ti khng ct
44

ta cy v khng ng ti vn cy. Nhng

cnh cy tr nn an quyn vo nhau, cy th
b cn trng ph, th l gn tm nghn mt
vung vn trng qut kh ho v cht. K t
lc tr i, cu hi u l hnh thi t
nhin? lun trong u ti. Trong qu trnh
i n c cu tr li, ti cho 400 cy na
i tong. Cui cng th ti cm thy mnh c
th ni mt cch chc chn: y chnh l hnh
thi t nhin.
ti mc cy ci b bin dng so vi hnh
dng t nhin ca chng th vic xn ta v dit
cn trng li tr nn cn thit; ti mc m
x hi con ngi t tch mnh ra khi mt
cuc sng gn gi vi thin nhin th vic n
trng li tr nn cn thit. Trong t nhin,
trng hc chnh thng chng c chc nng g.
Trong nui dy con ci, nhiu bc cha m
cng mc sai lm tng t nh ti lm vi
vn cam lc ban u. Ly v d, vic dy nhc
cho tr em cng khng cn thit ht nh vic
xn ta cy vn vy. Tai ca mt a tr s t
nm bt c m nhc. l ting rc rch
ca dng sui, ting p op ca cc nhi b
sng, ting r ro ca l rng, tt c nhng m
thanh t nhin y u l m nhc m nhc
ch thc. Nhng khi loi ting n nhiu
45

lon i vo v lm ri tai nghe, th s thng

thc m nhc thun khit, trc tip ca a
tr s b thoi ho. Nu c tip tc nh th,
a tr s khng th no nghe ra ting gi ca
mt con chim hay ting gi thi nh nhng bi
ca na. y l l do ti sao vic hc nhc li
c ngh l c li cho s pht trin ca tr
em.
a tr c nui dy vi i tai thun
khit, trong tro c th s khng chi c
nhng giai iu thng thng trn n violin
hoc piano, nhng ti khng ngh iu ny c
lin quan g ti kh nng nghe c m nhc
ch thc hay kh nng ca ht. Ch khi tri tim
y p giai iu th a tr mi c gi l c
thin bm v m nhc.
Hu ht mi ngi u ngh rng t
nhin l iu tt, nhng chng my ai nm bt
c s khc bit gia t nhin v phi t
nhin.
Ch mt chi cy mi mc b ct khi mt
ci cy n tri bng mt ci ko thi, iu c
th mang li s ri lon khng th no o
ngc c. Khi sinh trng theo ng hnh
dng t nhin, cnh s vn ra so le t thn
chnh v nhng ci l s nhn c nh sng
46

mt tri mt cch ng u. Nu s phi hp

ny b ph v, nhng cnh cy s xung t vi
nhau, nm ln nhau v tr nn ri rm,
nhng chic l s ho a nhng ni nh mt
tri khng th lt ti c. Cn trng ph hi
s pht trin. Nu cy khng c ct ta th
vo nm sau s xut hin nhiu cnh ho hn.
Con ngi vi s can thip ca h lm
mt iu g sai tri, li s h hi m
khng c sa cha, v khi nhng h qu bt
li cht chng, li dng mi n lc sa sai.
Khi nhng hnh ng sa sai c v thnh
cng, h i n ch xem nhng bin php ny
l nhng thnh tu hay ho. Ngi ta lm th
ht ln ny n ln khc. Ging nh mt g
ngc dm p ln mi nh mnh lm v ht
ngi. Ri khi tri bt u ma v trn nh bt
u ra ra, hn mi vi vng tro ln chp v
nhng ch h hng, cui cng th nhy cng
ln vui mng v mnh hon thnh mt gii
php phi thng.
Vi nh khoa hc th cng tng t nh
vy. ng ta mi m c sch m ngy, cng
ht c mt ra ti mc tr nn cn th, m nu
ta c hi ng ta lm ci g trong sut thi gian
th y l tr thnh nh pht minh ra
knh cn.
47

TR V NGUN CI
Ta ln ci cn di ca chic hi, ti tm
dng cng vic trong vn v nhn m m
v pha nhng ngn ni ng xa v ngi lng
bn di. Ti t hi lm th no m nhng
trit l ca con ngi li thnh ra quay nhanh
hn c s i thay ca bn ma.
Con ng m ti theo ui, cch lm nng
t nhin ny, m n tng i vi hu ht mi
ngi l xa l, lc u n c din dch nh
l mt phn ng chng li s pht trin tin
tin v to bo ca khoa hc. Nhng tt c
nhng iu m ti vn ang lm by lu nay,
trng trt y, ni lng qu ny, l c cho
mi ngi thy rng thc ra h chng bit g
c. Bi l th gii ang dch chuyn vi nng
lng mnh lit theo chiu hng ngc li,
nn c th trng nh ti ang tt hu, nhng
ti tin mt cch c quyt rng con ng mnh
ang i theo l con ng hp l nht.

48

Trong nhng nm gn y, s lng ngi

hng th vi vic lm nng t nhin gia
tng mt cch ng k. C v nh s pht trin
ca khoa hc chm ti gii hn, ngi ta
bt u cm thy nghi ngi, v n lc
xem xt li. Rng ci trc y b xem l th
s, tht li, th gi y t nhin li c xem
nh l i trc rt nhiu so vi khoa hc hin
i. Lc u, iu ny nghe c v l lng,
nhng ti thy n chng c g l lng c.
Gn y, ti c trao i v iu ny vi
Gio s Iinuma i hc Kyoto. Mt nghn
nm trc, nng nghip c thc hnh ti
Nht m khng c chuyn cy rung, v phi
n tn triu i Tokugawa khong 300-400
nm trc th vic cy xi s s mt lp
mng trn b mt mi c a vo. Vic cy
su cuc bm n vi Nht Bn cng vi nn
nng nghip Ty phng. Ti ni rng
i ph vi nhng vn ca tng lai, th h
tip theo s quay tr li vi phng php phi
canh tc.
Thot nhn, vic trng cy lng thc trn
mt mnh rung khng cy xi c th trng
ging nh mt bc tht li tr li nn nng
nghip s khai, nhng qua nhiu nm, phng
php ny cho thy, nhng phng th
49

nghim i hc v nhng trung tm kim

nghim nng nghip trn khp c nc, rng
n l phng php n gin nht, hiu qu
nht v cp nht nht trong tt c cc phng
php. D cch lm nng ny t b khng dng
khoa hc hin i, nhng gi y n li ng
tuyn u trong vic pht trin nng nghip
hin i.
Ti trnh by vic lun canh la go v
ng cc ma ng theo cch gieo ht trc tip
v khng cy rung ny trn cc tp ch nng
nghip hai mi nm trc. K t ti nay,
n thng xuyn xut hin trong cc n phm
v gii thiu ti qung i cng chng trn
radio hoc cc chng trnh TV nhiu ln,
nhng chng thy ai ch ti cho lm.
By gi t nhin n li bin thnh mt cu
chuyn hon ton khc. Cc bn c th ni
rng lm nng t nhin tr thnh cn st.
Cc nh bo, cc gio s, cc nh nghin cu
k thut l lt ti thm nhng tha rung
cng nh nhng ci chi trn ni ca ti.
Nhng ngi khc nhau nhn n theo
nhng cch khc nhau, a ra nhng cch din
dch ca ring mnh, v ri b i. C ngi
thy n th s, ngi khc th cho l tht li,
50

ngi khc na th xem n nh nh cao ca

thnh tu nng nghip, cn ngi th t th
tung h n nh mt s t ph tin bc vo
tng lai. Nhn chung, ngi ta ch bn tm ti
chuyn liu kiu lm nng ny l mt s tin
b ca tng lai sp ti hay l mt s phc
hng ca qu kh qua. Rt t ngi c th
nm bt c mt cch chnh xc rng lm
nng t nhin ni ln t ci tm im khng
suy chuyn v khng i thay ca tin trnh
pht trin nng nghip.
Con ngi cng tch bit bn thn khi t
nhin chng no th h cng quay cung xa
khi ci tm im kia chng y. Cng lc ,
mt tc ng hng tm t n ny ni v nim
kht khao quay tr v vi t nhin ni ln.
Nhng nu ngi ta n thun ch bit phn
ng, ht chy sang tri li chy sang phi, ph
thuc vo nhng iu kin, th kt qu ch l c
thm vic lm. Ci im gc khng suy
chuyn y, vn nm ngoi a ht ca s tng
i, b b qua khng ch ti. Ti tin rng
ngay c nhng hnh ng c v tr-v-vi-tnhin v chng li nhim, d c ng tn
dng th no, cng ang khng i ti mt
gii php thc s nu chng c tin hnh

51

ch t s phn ng li vic pht trin qu

ca thi i hin nay.
T nhin khng thay i, mc d cch nhn
t nhin khng ngng bin i t thi i ny
sang thi i khc. Nhng d thi i no i
chng na, lm nng t nhin vn mi tn ti
nh l ngn ngun ca nng nghip.

52

MT L DO KHIN
NNG NGHIP T NHIN
CHA C LAN RNG
Trong hai mi, ba mi nm qua, phng
php trng la go v ng cc ma ng ny
c kim nghim trn din rng vi nhiu
kiu thi tit v iu kin t nhin khc nhau.
Hu ht cc tnh trn nc Nht u cho th
im so snh sn lng ca phng php
gieo trc tip, khng cy t vi nhng
rung la nc v cnh ng i mch c
cy xi hay hc mch c vun lung to rnh.
Nhng cuc kim nghim ny khng cho thy
bng chng no tri ngc vi tnh kh dng
ph qut ca cch lm nng t nhin c.
V v th ngi ta c th t ra cu hi ti
sao s thc ny vn cha c lan to. Ti
ngh rng mt trong nhng l do l ch th
gii tr nn chuyn bit ho ti mc ngi
ta khng th no nm bt c bt c ci g
trong s ton vn ca n na. Ly v d, mt
53

chuyn gia v phng chng cn trng gy hi

t Trung tm Kim nghim tnh Kochi tng ti
hi ti ti sao trn rung ca ti li c t ry
xanh n vy, mc d ti khng h dng thuc
tr su. Sau khi kho st mi trng sng, s
cn bng gia bn cn trng v nhng con
thin ch t nhin ca chng, t l sinh sn
ca loi nhn, vn vn, h pht hin ra rng s
ry xanh ti rung ca ti cng him gp nh
trn cc tha rung ca Trung tm , vn
c phun loi ho cht c hi v s ln.
V gio s ny cng ngc nhin khi nhn
thy trong khi s lng cn trng gy hi rt
t, nhng s lng nhng con thin ch ca
chng trn rung ca ti li p o hn nhiu
so vi cc rung c phun thuc. Ri ng ta ng
ra rng nhng cnh ng ny duy tr c
trng thi ny l nh vo s cn bng t nhin
c thit lp gia nhng cng ng cn trng
a dng. ng ta tha nhn rng nu phng
php ca ti c p dng rng ri, vn
ma mng b ph hoi bi bn ry xanh c th
c gii quyt. Th ri ng ta ln xe v quay
tr v Kochi.
Nhng nu bn hi liu cc chuyn gia v
mu m ca t trng hay cc chuyn gia
v ging cy trng ca trung tm kim nghim
54

 c n y cha, th cu tr li l cha, h
cha n. M nu ti mt cuc hi tho hay
hp mt ta c xut th p dng phng
php ny, hay phi gi l phi-phng php
mi ng, trn din rng, th ti on rng
lnh o tnh hay trm nghin cu s tr li :
Xin li, vn cn qu sm cho iu . Trc
tin, chng ta cn phi tin hnh cc nghin
cu t mi gc c th trc khi a ra ph
chun cui cng. S phi mt hng nm
mt kt lun nh th c a xung.
Nhng vic th ny xy ra thng xuyn.
Cc chuyn gia v cc k thut vin t khp
Nht Bn u tng n nng tri ny. Quan
st nhng cnh ng ni y t gc nhn
chuyn mn ca ring mnh, tt c nhng nh
nghin cu ny u thy chng t nht l ng
hi lng, nu khng ni l xut sc. Nhng
trong sut nm, su nm k t khi v gio s
trm nghin cu n ti y thm, tnh Kochi
vn chng thy thay i c bao nhiu.
Trong nm nay, khoa Nng nghip ca
trng i hc Kinki lp mt nhm d n
v lm nng t nhin m trong sinh vin
ca cc khoa khc nhau s n y tin
hnh cc cuc iu tra nghin cu. Cch tip
cn ny c th l mt bc tin gn hn,
55

nhng ti c cm gic rng bc i tip theo

c th s l li hai bc.
Cc v chuyn gia t xng thng bnh
lun: tng cn bn ca phng php ny
th n, nhng chng phi thu hoch bng my
th s tin hn sao? hoc Chng phi sn
lng s cao hn nu ng cho dng phn
bn hay thuc tr su trong nhng trng
hp nht nh hoc nhng thi im nht nh
sao? Lun lun c nhng k c c pha trn
cch lm nng t nhin vi cch lm nng
khoa hc. Nhng cch ngh ny l hon ton
lc . Ngi nng dn m i theo hng tho
hip th s khng cn c kh nng ph bnh
khoa hc mc c bn.
Lm nng t nhin th tht m i v d
dng, v n cho thy mt s quay u v vi
ci ngun ca vic lm nng. i mt bc
chch khi ngn ngun ny, ngi ta ch c th
lc li m thi.

56

CON NGI KHNG HIU T

NHIN
Gn y ti thng ngh, hn s ti lc cc
nh khoa hc, cc chnh tr gia, cc ngh s, cc
trit gia, nhng ngi thuc cc tn gio v tt
c nhng ai lm vic trn ng rung nn t
hi li y, nhn cho k nhng tha rung ny
ri bn lun trao i cho ra nh. Ti ngh y
l iu phi xy ra nu ngi ta vt ln trn
c phm vi chuyn mn ca h.
Cc nh khoa hc ngh rng h c th hiu
c t nhin. y ch l lp trng ca h.
Bi v nim tin , nn h b cng kho st t
nhin v phi a n vo s dng mi thi.
Nhng ti ngh vic hiu c t nhin nm
ngoi tm vi ca tr tu loi ngi.
Ti thng bo nhng ngi tr sng
trong nhng tp lu trn ni, nhng ngi n
y gip mt tay v hc hi v lm nng
t nhin, rng ai cng c th nhn thy cy ci
trn ni. H c th nhn thy mu xanh ca
57

nhng chic l; h c th nhn thy nhng cy

la. H ngh h bit mu l xanh l g. Tip xc
vi thin nhin t sng sm ti ti m, c lc
h i n ch ngh rng mnh bit t nhin.
Nhng khi ngh rng mnh bt u hiu c
t nhin, y chnh l lc h c th nm chc
mt iu rng h ang i sai ng.
Ti sao hiu c t nhin li l iu bt
kh? Th c nhn nhn l t nhin ch l
tng v t nhin ny ra trong tm tr mi
ngi m thi. Nhng k thy c t nhin
thc th l nhng a tr. Chng nhn m
khng ngh suy, thng tut v trong sng.
Thm ch nu ch gi tn cy ci, mt cy qut
thuc h cam qut, mt cy thng thuc h
thng, th t nhin khng cn c thy
trong ng nguyn bn ca n na.
Mt i tng c nhn tch bit khi
tng th th khng cn l th c thc na.
Cc chuyn gia cc lnh vc khc nhau
tp trung li cng nhau quan st mt nhnh
la. V chuyn gia v bnh cn trng ch thy
c thit hi do cn trng gy ra, cn v
chuyn gia v dinh dng cy trng th ch cn
nhc v sc sng ca cy. y l iu khng
th trnh khi khi m mi th c nh by gi.
58

Ly mt v d, ti bo vi mt qu ng
ti t trm nghin cu khi ng ta ang kho
st mi lin h gia ry xanh trn cy la v
nhn trn nhng tha rung ca ti rng:
Gio s , do bi ng ang nghin cu nhn
nn ch quan tm vo mt trong s nhiu loi
thin ch ca bn ry xanh. Nm nay nhn
xut hin nhiu, nhng nm ngoi th l cc.
Nm trc na th ch chim u th. C v s
loi m.
Cc nghin cu chuyn bit khng th no
nm bt c vai tr ca ch mt loi sn mi
vo mt thi im nht nh trong mi tng
quan phc tp gia cc loi cn trng. C
nhng ma s lng ry xanh thp v c nhiu
nhn. C nhng khi tri ma nhiu v bn ch
xi sch nhn, hoc nhng khi tri t ma th
c ry xanh ln ch nhi u chng thy u.
Cc bin php kim sot cn trng m lm
ng mi quan h gia bn thn cc loi cn
trng vi nhau th thc s v dng. Vic
nghin cu trn loi nhn v ry xanh cng
phi xem xt n c mi quan h gia ch v
nhn. n lc ny th s cn n mt v gio s
chuyn v ch nhi, cc chuyn gia v nhn v
ry xanh, mt v khc v cy la v mt chuyn
59

gia khc na v iu phi nc, tt c s phi

tham gia vo.
Cha k, c ti bn, nm loi nhn khc
nhau trn rung. Ti nh mt vi nm trc
y, c ai lao ti nh ti vo mt bui sm
hi xem ti c ph li t hay ci g ln
rung khng. Ti cng khng hnh dung c
ng y ang ni n th g, nn vi v ra rung
xem sao.
By gi, chng ti va mi thu hoch la
xong, v ch sau mt m cc gc r ln m c
thp hon ton ph y t nhn, chng
khc g la. Php phi v lng lnh trong
sng m bui sm, trng n tht l mt cnh
k th.
iu k diu y l ch khi chuyn ny
xy ra, m phi rt lu mi xy ra mt ln, n
ch ko di trong mt hai ngy. Nu nhn k, ta
s thy mi phn vung u c nhiu nhn.
Trn rung, chng dy c ti mc kh m
thy khong trng gia chng. Trong mt
nghn mt vung t hn phi c ti bao nhiu
l nghn con, bao nhiu l triu con! Hai, ba
ngy sau ti thm tha rung , ta s thy
nhng si t nhn di vi thc t ra v
ang bay php phi trong gi cng vi nm
60

hay su con nhn bm vo mi si. Ht nh

khi tm bng b cng anh hay i cha nhng
ht thng c thi bay trong gi. m nhn
con bm vo u nhng si t v c hng
gi a ln tri.
Cnh tng l mt mn biu din tuyt
diu ca thin nhin. Thy iu ny ta mi
hiu rng cc nh th v ngh s cng s phi
tham d vo.
Khi ho cht c a vo mt tha rung,
tt c iu ny s b hu hoi ch trong chp
mt. C lc ti ngh chng c g sai tri vi
vic a tro bp ri ln rung c 8. Kt qu th
sao? Hai, ba ngy sau cnh ng hon ton
sch bng nhn. Tro bp khin cc si t b r
ra. c bao nhiu nghn ch nhn l nn
nhn ca ch mt nm tro trng c v v hi
? a vo s dng mt loi thuc tr su
khng ch n thun l chuyn tiu dit bn
ry xanh ln nhng con thin ch ca chng.
Nhiu tin trnh thit yu khc ca t nhin
cng s b nh hng.

ng Fukuoka lm phn mn vi sinh t tro t ci v cc cht

thi hu c ca h gia nh. ng s dng n trong khu vn
nh phc v cho bp nh mnh .

61

Hin tng ko by ln nh th ny ca
m nhn, din ra trn nhng rung la ma
thu v nh nhng ngh s o thut bin mt
ch sau mt m, vn cha l gii c. Chng
ai bit chng t u ti, lm sao chng sng
st qua ma ng, hay khi bin mt th chng
i u.
V v th vic s dng ho cht khng phi
ch l vn ca ring cc nh nghin cu cn
trng. Cc trit gia, gii tn gio, ngh s ln
cc nh th cng phi gip ra quyt nh liu
c nn cho php dng ho cht trong lm nng
hay khng, v u l h qu c th xy ra ngay
c khi s dng cc loi phn bn hu c.
Chng ti s thu hoch c khong 22 gi
(6 t) la go v 22 gi ng cc ma ng t
mi nghn mt vung t ny. Nu thu hoch
t ti 29 gi, nh thnh thong vn t c,
c th ta s khng tm c ni no trn ton
quc c sn lng ln hn. Do bi cng ngh
tin tin chng gp phn g ti vic trng
nhng cy ng cc ny nn n ni bt ln nh
l mt s tri ngc vi nhng gi nh ca
khoa hc hin i. Bt c ai n y, thy
nhng mnh rung ny v chp nhn nhng g
m chng chng thc, s cm thy nhng mi
nghi ng su sc c t ra trn cu hi liu
62

con ngi c hiu t nhin hay khng, v liu

rng t nhin c th hiu c trong phm vi
nhng hiu bit hn ch ca con ngi hay
khng.
iu khi hi l khoa hc ch c tc dng
lm r rng tri thc ca loi ngi mi nh b
lm sao.

63

II
BN NGUYN TC
CA NNG NGHIP T NHIN
Hy cn thn khi i qua nhng cnh ng
ny. Chun chun, bm ngi bay nhn nhp.
Ong mt v v bay t hoa ny sang hoa khc.
Vch l cy ra bn s thy bn cn trng, nhn,
ch, thn ln v nhiu con vt nh khc ang
hi h ngc xui trong bng mt. Chut chi
v giun t th o hang di mt t.
l ng la cn bng sinh thi. y,
cc cng ng cn trng v thc vt duy tr
mt mi quan h n nh. Bnh trn cy ci
qut qua vng ny khng phi l chuyn l,
nhng ma mng trn nhng cnh ng ca
ti khng b nh hng.
Gi hy nhn sang cnh ng ca hng xm
mt cht. C c dn sch bng thuc dit c
v bng cch cy xi. Nhng ng vt sng
64

di t v cn trng b tiu dit bng thuc

c. t mt sch cht hu c v cc vi sinh
vt do s dng phn bn ho hc. Vo ma h
ta s thy nng dn lm lng trn ng, mt th
eo mt n cn tay th mang gng cao su di.
Nhng cnh ng la ny, c trng cy
hn 1.500 nm qua, nay b tn ph bi cc
cch thc lm nng tn thu ca ch mt th h.

Bn Nguyn Tc
Th nht l KHNG CY XI T, ngha l,
khng cy hoc lt ngc t ln. Hng th k
qua, ngi nng dn cho rng cy rung l
vic lm thit yu cho vic trng cy lng
thc. Tuy nhin, khng cy xi li l iu cn
bn trong vic lm nng t nhin. t t xi
trn khi r cy xuyn qua, cng vi hot ng
ca cc vi sinh vt, ng vt nh v giun t.
Th hai l KHNG DNG PHN HO HC
9

HOC PHN . Con ngi can thip vo thin

nhin, v d c n my h cng khng th
cha lnh nhng vt thng do s can thip
gy ra. Cc bin php lm nng bt cn ca
9

lm phn bn, ng Fukuoka trng c ba l hoa trng

ph t, tr li rm cho ng rung v thm mt cht phn gia
cm.

65

h bn rt ht cc dng cht thit yu ca

t, v hu qu l mi nm t li thm cn
ci. Nu c t n, t s duy tr c s
mu m mt cch t nhin, tun theo chu k
c trt t ca i sng ng thc vt.
Th ba l KHNG LM C BNG VIC CY
XI HAY DNG THUC DIT C. C c vai tr
ca n trong vic to ra s mu m cho t v
trong s cn bng ca qun th sinh vt.
Nguyn tc cn bn l, c cn c kim sot
ch khng phi l loi b. Trn cc cnh ng
nh ti, dng lp ph bng rm, lp c ba l
hoa trng mc xen vi cy lng thc v x
nc tm thi vo ng l hiu qu trong
vic kim sot c.
Th t l KHNG PH THUC VO HO
10

CHT . K t khi cc bin php lm nng tri

t nhin nh cy ba v bn phn lm cho cy
trng tr nn yu ui, th bnh tt v s mt
cn bng trong c cu cn trng tr thnh vn
ln trong nng nghip. Thin nhin, mc
n, t cn bng mt cch hon ho. Cn trng
10

ng Fukuoka trng ng cc m khng s dng bt k loi

ho cht no. Vi mt s loi cy trong vn th thi thong ng
dng mt dung dch du my kim sot quy m ca cn
trng. ng khng dng cc cht c c tc dng ko di v
trn din rng, v cng khng ln k hoch tr su no.

66

gy hi v cc loi bnh trn cy lun hin

hu, nhng trong t nhin chng khng din
ra n mc phi dng ti cc ho cht c hi.
Cch tip cn hp l vi vn kim sot bnh
tt v cn trng l trng cc loi cy lng
thc cng cp trong mt mi trng lnh
mnh.

Cy Xi t
Khi t b cy xi, mi trng t nhin b
bin i khng cn nhn ra c na. Tc
ng tr li ca nhng hnh ng nh th ny
gy ra nhng cn c mng cho v s th h
nng dn. Ly v d, khi mt khu vc t t
nhin b t di li cy, nhng ging c rt
khe nh c mn tru v cht cht i khi ln
t c rau mu. Khi nhng loi c ny chim ch
ri th nm no ngi nng dn cng phi i
mt vi mt nhim v lm c gn nh l bt
kh thi. Thng xuyn nh vy, t ai s b
b hoang.
i ph vi nhng vn nh vy, cch
gii quyt hp l duy nht l khng tip tc
tin hnh cc bin php tri t nhin na, l
nguyn nhn t u gy ra tnh trng ny.
Ngi nng dn cng c trch nhim khc
phc cc hu qu m h gy ra. Vic cy xi
67

t phi c dng li. Nu thc hin cc

phng php nh nhng nh tri rm, trng
c ba l thay cho vic s dng cc ho cht
nhn to v my mc tin hnh cuc chin
hy dit, mi trng s quay tr li s cn
bng t nhin ca n v ngay c nhng loi c
di phin toi cng s kim sot c.

Phn Bn
Ngi ta bit n ti nh cu hi Nu c
mc ng rung t pht trin th mu
m ca t s tng hay l s suy kit? khi ni
chuyn vi chuyn gia v mu m ca t.
Thng th h ngng li mt lc ri ni g
kiu nh, , xem no... N s tr nn suy
kit. khng, s khng nh th khi ta nh mt
iu rng khi trng la trong mt thi gian di
trn cng cnh ng m khng bn phn, thu
hoch n nh mc 9 gi (hn 2 t) cho mt
nghn mt vung. t s khng mu m ln
cng khng suy kit i.
Cc chuyn gia ny ang ni v ng la
nc c cy xi. Nu mc cho t nhin
lm phn s ca n, mu m s tng. Cht
hu c cn li ca thc vt v ng vt c
tch t v c phn hy trn b mt t bi vi
khun v nm. Vi s chuyn ng ca nc
68

ma, cc cht dinh dng c a su xung

t tr thnh thc n cho vi sinh vt, giun t,
v cc ng vt nh khc. R cy vn ti lp
t su hn v ht cc dng cht ny ln li
b mt t.
Nu bn mun c mt nim v s mu
m t nhin ca t, thi thong hy n cc
vng ni hoang d v chim ngng nhng ci
cy khng l ln ln m khng cn ti phn
bn v cy xi t. S mu m ca t nhin,
nh t bn thn n, l ngoi sc tng tng.
n i cc cy rng t nhin ri trng
thng Nht Bn hoc tuyt tng trong vi
th h thi, t s cn ci v d dng b xi
mn. Tri li, hy ly mt vng ni cn ci vi
lp t st ngho nn ri trng thng hoc
tuyt tng vi mt t c bao ph bi c ba
l v c linh lng. Khi phn xanh (gm cc loi
cy ph t chng hn nh c ba l, u tm v
c linh lng, chng thit lp iu kin v nui
dng t) lm cho t mu m v ti mm,
cc loi c di v cc cy bi s mc ln bn
di nhng cy ln, v mt chu k ti to
mu m cho t bt u. C nhng trng
hp, cha ti mi nm, tng t dy c mt
tc pha trn cng tr nn mu m.
69

i vi vic trng cc cy lng thc trong

nng nghip cng vy, vic s dng phn
cng c th dng li. Hu ht th, mt lp ph
c nh lm phn xanh cng vi vic tr li
rm v tru cho t l . Phn chung, gip
cho vic phn hy rm, thng c ti ly t
vt th rng trn ng. Nu bt u th vt con
t khi m non th chng s ln ln cng vi
la. Mi con vt s cung cp tt c lng phn
chung cn thit cho mt nghn mt vung
rung v gip kim sot c di na.
Ti thc hin vic ny trong nhiu nm,
cho n khi ngi ta lm ng cao tc chy
ngang qua khin cho l vt khng th bng qua
l v quay tr v chung. Hin gi, ti dng
mt cht phn g gip phn hy rm.
nhng ni khc, vic th vt hoc cc ng vt
chn th loi nh khc l kh thi.
B qu nhiu phn c th dn n nhiu
vn . Mt nm n, ngay sau thi im ngi
ta cy la, ti k hp ng thu 5 mnh mt
nghn mt vung rung la mi cy xong. Ti
x ht nc ra khi ng v c th m khng
s dng phn bn ho hc, ch dng mt lng
nh phn g. Bn tha pht trin bnh thng.
Tuy nhin, tha th nm, d ti c lm g i
na, cc cy la vn mc ln qu dy v b
70

bnh o n tn cng. Khi ti hi ch t v

vic ny, ng ta ni dng tha rung ny
lm bi cha phn g sut c ma ng.
Dng rm, phn xanh, v mt t phn gia
cm, ngi ta c th thu c nng sut cao
m hon ton khng cn phi bn phn hay
phn bn thng mi. Tnh n gi vi chc
nm ri, ti li li v quan st cch m t
nhin lm cho t ti xp v mu m. Thm
vo , trong lc ngm ngha, ti li c bi
thu cc loi rau, cam qut, la go v ng cc
ma ng nh th mt mn qu t s mu m
t nhin ca t vy.

i Ph Vi C
Di
y l mt s im chnh cn nh khi i
ph vi c di:
Ngay khi dng cy xi t, lng c di s
gim nhanh. Cng vy, chng loi c trn cnh
ng y cng thay i.
Nu ht ging c gieo trong khi cy v
trc vn ang chn dn trn ng th nhng
ht ging ny s ny mm trc c di. C ma
ng ch mc sau khi thu hoch la, nhng
cho ti lc th cy ng cc v ng cng
71

i trc mt qung ri. C ma h mc ngay

sau khi thu hoch i mch v hc mch,
nhng ti lc , cy la ln ln mnh m
ri. Phi tnh ton thi gian gieo ht sao cho
khng c khong trng gia cc ma v k tip
nhau, iu s khin cho cy ng cc c
li th hn nhiu so vi c di.
Ngay sau khi thu hoch, nu c cnh ng
c bao ph bng rm th s ny mm ca c
di s b chn ng. C ba l hoa trng c
gieo cng vi cy ng cc nhm mc ch bao
ph mt t cng gip gi cho c di trong
tm kim sot.
Cch thng thng i ph vi c di l
cy xi t. Nhng khi ta cy xi t, nhng
ht c ang nm su trong lng t, ng l s
khng bao gi mc mm c, gi c xi
ln v c c hi mc thnh c. Thm na, cc
loi c mc nhanh, ln nhanh cng c u th
trong nhng iu kin nh vy. Chnh v th ta
c th ni rng ngi nng dn, k c c kim
sot c di bng cch cy xi t, gn nh l
ang gieo nhng mm ho cho chnh mnh.

72

 Kim Sot Su
Bnh
Vn cn nhiu ngi ngh rng nu khng
dng ho cht th cy n tri v cc cy lng
thc trn ng s ho a ngay trc mt h.
Tht ra th chnh bi vic s dng cc ho cht
m con ngi v tnh thit lp nhng
iu kin cho ni s khng c c s c
th tr thnh hin thc.
Gn y, cy thng Nht Bn b ph
hoi nng n do s bng pht ca bn mt n
v thng. n lc chn ng thit hi, cc
kim lm vin hin gi ang phi dng trc
thng ri thuc t trn khng. Ti khng
ph nhn rng v ngn hn, vic lm ny c
hiu qu, nhng ti bit, hn l phi c cch
khc.
Bnh mt n cy ny, theo cc nghin cu
gn y nht khng phi l ly nhim trc tip,
m xut hin theo sau hot ng ca loi giun
trn trung gian. Bn giun trn sinh si ny n
trong thn cy, lm tc ng vn chuyn
nc v cht dinh dng, cui cng lm cho
cy thng ho v cht. Nguyn nhn ch yu,
d nhin, vn cn cha r rng.
73

Giun trn sng nh vo mt loi nm trong

thn cy. Ti sao loi nm ny li bt u lan
ra nhanh nh vy bn trong thn cy? C phi
loi nm ny bt u nhn rng sau khi bn
mt xut hin? Hay ngc li, bn mt xut
hin l do loi nm ny c mt? Tt c quy
v mt cu hi, ci g c trc, nm hay giun?
Hn na, c mt vi sinh vt khc cn c
bit n rt t, loi ny lun song hnh vi bn
nm, v c mt loi vi-rt na gy hi cho bn
nm ny. Ht tc ng ny theo sau tc ng
kia theo mi hng, iu duy nht c th
ni chc l nhng cy thng ang ho i vi s
lng bt thng.
Ngi ta khng th bit u l nguyn
nhn tht s ca cn bnh trn cy thng, cng
nh khng th bit h qu sau rt ca cch
cha tr m h a ra. Nu can thip ba vo
tnh hung ny th ngi ta ch gieo mm
mng cho i ho k tip. Khng, ti khng th
vui mng khi bit rng s thit hi tc thi do
loi mt ny gy ra c gim thiu nh
vo vic phun ho cht. S dng ho cht nng
nghip l phng php d dn nht i ph
vi nhng vn nh th ny, v n ch dn
n cc vn ln hn trong tng lai.
74

Bn nguyn tc lm nng t nhin ny

(khng cy xi t, khng dng phn bn ho
hc hay phn sn, khng lm c hay dng
thuc dit c, v khng ph thuc vo ho
cht) tng hp vi trt t ca t nhin v
mang s phong ph tr li vi t nhin. Mi
s ln m ca ti u chy theo lung suy
tng ny. l trng tm ca phng php
trng rau, ng cc v vn cam qut ca ti.

75

LM NNG GIA VNG C DI

Nhiu chng loi c di khc nhau ang
sinh trng cng vi ng cc v c ba l trn
nhng cnh ng ny. Rm r ri khp rung
t ma thu trc c phn hy thnh
mn giu dinh dng. Sn lng thu hoch s
t tm 22 gi (6 t) cho mt nghn mt vung
rung.
Hm qua, khi gio s Kawase, nh nghin
cu hng u v c, v gio s Hiroe, ang
nghin cu cc ging cy c, trng thy s sinh
trng ca i mch v lp ph t to phn
xanh trn nhng cnh ng ca ti, h bo
rng l mt tuyt tc ngh thut. Mt nng
dn trong vng, ngi ngh rng m rung
ca ti s b c di bao ph hon ton, rt
ngc nhin khi thy i mch vn ln rt
cng cp gia nhiu loi cy khc. Cc chuyn
gia k thut cng n y, thy bn c
di, thy c nhng cy ci xoong v c ba l
pht trin khp mi ni, ri ra i lc u kinh
ngc.
76

Cch y hai mi nm, khi ti khuyn

khch vic s dng lp che ph thng xuyn
cho t trong nhng vn cy n tri, chng
thy mt ngn c no trn ng hay trong
vn cy bt k u trn khp c nc. Thy
nhng vn cy nh ca ti, mi ngi cui
cng cng hiu ra rng cc loi cy n tri c
th sng kh tt cng c di. Ngy nay, ta
thng thy nhng vn cy c c bao ph
khp nc Nht, cn nhng vn khng c c
che ph tr nn him gp.
Tng t nh vy vi cc cnh ng ng
cc. La go, i mch v hc mch c th sinh
trng tt trong khi rung c che ph bi
c ba l v c di quanh nm.
Ti xin k chi tit lch gieo ht v thu hoch
hng nm trn nhng cnh ng ny xem nh.
u thng mi, trc khi thu hoch la, c ba
l hoa trng v ht ging cc loi ng cc ma
ng mc nhanh c gieo vi gia cc nhnh
11

la ang chn . C ba l v i mch hoc hc

11

C ba l hoa trng c gieo chng na k; ng cc v ng

th tm 3 k n 6 k ht cho mi nghn mt vung rung. i
vi nhng nng dn cha c kinh nghim hay vi rung cng
hoc cn ci, ban u gieo nhiu ht ging hn th s an ton
hn. Khi cht lng t dn dn ci thin nh rm v lp
phn xanh, v khi ngi nng dn quen thuc hn vi phng

77

mch s ny mm v mc cao tm 2 phn ri

ti 5 phn vo thi im la sn sng cho thu
hoch. Trong lc thu hoch la, cc mm cy s
b chn ngi gim ln, nhng chng s phc
hi rt nhanh. Khi la p xong th rm s
c ri khp rung.
Nu ht ging la c gieo vo ma thu
v b khng che y li, chng s b chim
chut n mt, hoc i khi chng b thi ra
trn mt t, bi vy ti em ht ging bc
trong nhng vin t st nh trc khi gieo.
Ht ging c ri trn cho phng y hoc
trong mt ci r ri lc ti lui theo chuyn
ng trn. Lp bt t st mn s c ry ph
ln chng v thi thong s ch nc phun
sng vo. Lm th ny s to thnh vin t
nh ng knh khong mt phn.
C mt phng php v vin khc. Trc
tin, ngm ht thc cn nguyn v trong nc
vi gi. Sau , ht ging c vt ra ri nho
trn vi t st m bng tay hoc chn. Ri
khi t st ny c y qua cc mt trn
mt tm phn nht g chia thnh nhng cc
t nh. Nhng cc t ny cn phi cho
ro mt n hai ngy hoc cho n khi chng
php gieo ht trc tip-khng cy xi, th s lng ht ging
ri ra c th gim i.

78

c th d dng dng hai lng bn tay vo thnh

cc vin t. L tng nht l c mt vin t
c cha mt ht ging. Trong mt ngy c th
lm ra s lng cc vin t gieo trn vi
mu rung.
Tu tnh hnh, i khi ti cng bc ht
ging cc loi ng cc v rau c khc thnh cc
vin t trc khi em gieo.
Gia trung tun thng mi mt v trung
tun thng mi hai l lc thch hp vi cc
vin t cha ht ging la go gia cc cy
i mch hay hc mch non, nhng cng c th
12

vi chng vo ma xun . Mt lp mng phn

g c ri khp rung gip phn hy rm, v
cng vic trng trt c nm nh vy l hon
tt.
Trong thng nm, ng cc v ng s c
gt. Sau khi p ly ht xong, tt c rm r s
c ri khp rung.
Sau , nc s c a vo ng trong
mt tun cho ti mi ngy. N s lm cho c
di v c ba l yu i, cho php la ny mm
12

La ging c gieo tm 2 k ti 4 k cho mi nghn mt

vung. Ti cui thng T, ng Fukuoka s kim tra vic ny
mm cc ht ging gieo hi ma thu v vi thm cc vin
t bc ht ging nu cn.

79

xuyn qua lp rm. Ch cn nc ma thi l

cho cy la trong sut thng su v by;
trong thng tm, mi tun mt ln, nc sch
c cho chy qua rung m khng cn gi li.
Ma gt v thu ti.
l chu k canh tc la go v ng cc
ma ng hng nm theo phng php t
nhin. Vic gieo ht v thu hoch rt gn vi
mu hnh ca t nhin nn c th coi y l
mt qu trnh t nhin hn l mt k thut
nng nghip.
Mt ngi nng dn s ch mt t mt n
hai gi gieo ht v ph rm khp mt nghn
mt vung rung. Ngoi tr cng vic thu
hoch ra th ng cc ma ng c th mt tay
ngi l trng c, v ch hai n ba ngi l
c th lm tt c mi vic cn thit trng
mt rung la m ch s dng cc cng c
truyn thng ca Nht. C l chng cn cch
trng ng cc no d dng v n gin hn
th. Ch cn lm nhiu hn vic vi ht v ri
rm mt cht, nhng phi mt hn ba mi
nm ti mi t c ti iu n gin .
Phng php lm nng ny c pht
trin ph hp vi iu kin t nhin ca cc
hn o Nht, nhng ti cm thy rng lm
80

nng t nhin cng c th p dng c cc

vng khc v trng cc loi cy lng thc
bn x khc. nhng vng khng sn nc,
loi la vng cao hoc cc ng cc khc nh
kiu mch, cao lng hoc k c th em
trng. Thay v c ba l hoa trng, mt chi c ba
l khc, c linh lng, u tm hoc cy mm si
c th thch hp lm lp ph rung hn. Lm
nng t nhin c tnh c th ph hp vi cc
iu kin th nhng ca tng ni m n
c p dng.
Trong thi k chuyn i sang kiu lm
nng ny, vic nh c, bn phn hay ct ta
cnh lc u c th vn cn thit, nhng cc
bin php ny phi gim i mi nm. Rt cuc
th k thut trng trt khng phi l yu t
quan trng nht, m chnh l nhn thc ca
ngi nng dn.

81

LM NNG VI RM
Vic ri rm thay v c th c coi l
khng quan trng, n li l iu cn bn trong
phng php trng la go v ng cc ma
ng ca ti. N kt ni vi tt c, vi ph
nhiu ca t, vi s ny mm, vi c di, vi
vic khng cho l chim s ti ph, vi iu tit
nc. Trong thc hnh hay trong l thuyt,
vic s dng rm khi lm nng l mt vn
ct yu. l iu m c v nh ti khng ti
no lm cho ngi ta hiu c.

Ri Rm Cn
Nguyn Cha Ct
Trung tm th nghim Okayama ang th
trng la go gieo ht trc tip trong 80%
rung th nghim ca mnh. Khi ti xut h
nn ri rm cn nguyn cha ct, hn h ngh
iu khng th ng c, v cho tin
hnh cc v th nghim sau khi cht nh rm
ra bng my ct. Khi ti thm ni vi nm
trc, ti thy cc tha rung c chia ra
82

thnh nhng tha dng rm ct, tha dng

rm khng ct v tha khng dng cht rm
no. chnh xc l nhng g ti lm mt
thi gian di, v v rm khng ct cho kt qu
tt nht, nn ti mi chn s dng phng
php ny.
ng Fujii, mt gio vin dy trng
Trung cp Nng nghip Yasuki ti tnh
Shimane mun th vic gieo ht trc tip nn
n thm trang tri ca ti. Ti ngh ng
nn ri rm cha ct ln rung ca mnh. Nm
sau ng quay li v bo rng cuc th nghim
tht bi. Sau khi nghe k li k ca ng ta,
ti pht hin ra rng ng ta t rm nm
thng hng ngay li nh kiu ph vn sau
nh ca ngi Nht. Nu ta lm nh th, cc
ht ging s khng ny mm tt cht no. Vi
rm ca hc mch v i mch cng th, nu
n c ri qu ngay ngn, cy m ca la go
s kh m xuyn qua. Tt nht l ri rm ra
mi hng, nh th cc nhnh la xung
mt cch t nhin.
Rm ca la go lm lp che ph cho ng
cc v ng rt tt, cn rm ca ng cc v
ng dng tt nht cho la go. Ti mun iu
ny phi c hiu cho r. C vi bnh trn la
go s ly nhim cho v trng mi nu ri rm
83

ti ln rung. Tuy nhin, nhng bnh trn la

go ny s khng nhim ln ng cc v ng,
v nu rm la go c ri vo ma thu, n
s c phn hy hon ton vo lc cy la tr
mm ma xun nm sau. Rm ti ca la go
an ton cho cc ng cc khc, cng ging nh
rm kiu mch vy, v rm cc loi ng cc
khc c th dng cho la go v kiu mch. Ni
chung, rm ti ca cc loi ng cc ma
ng, chng hn nh la m, i mch v hc
mch khng nn dng lm lp ph cho cc loi
ng cc ma ng khc, v c th s gy bnh.
Tt c rm r v v tru, cn li sau khi gt
p t v thu hoch trc , phi c tr li
cho cnh ng.

Rm Lm Mu
M t
Vic ri rm duy tr cu trc t v lm cho
t mu m nn phn sn thnh ra chng
cn thit. iu ny d nhin c lin quan ti
vic khng cy xi t. Nht chc mi rung
ca ti l khng c cy ba g sut trn hai
mi nm nay, m mi ma qua i cht lng
t li c ci thin thm ln. Ti c tnh
rng lp t b mt, giu cht mn, tr nn
mu m vi dy ti hn mt tc trong sut
84

nhng nm qua. y phn ln l kt qu ca

vic a tr li t tt c nhng g c
trng trn ng, tr phn ht thu c.

Khng Cn Chun
B Phn
Khng cn phi chun b phn na. Ti
khng ni l bn khng cn cn ti phn vi
sinh ch l khng vic g phi vt v to ra
n. Nu rm nm trn mt rung vo ma
xun hoc ma thu ri c ph ln mt lp
mng phn g hay vt th chng s phn hy
hon ton trong su thng.
lm phn bng phng php thng
thng, ngi nng dn phi lm vic qun
qut di nh mt tri thiu t, bm nh
rm, ch thm nc v vi, o ng ri
chuyn ra rung. Anh ta t hnh h bn thn
mnh v ngh rng l cch tt nht. Ti
mun thy ngi ta ch vic ri rm, tru hoc
mn ca trn khp rung ca h hn.
i dc tuyn Tokaido vng pha ty Nht
Bn, ti thy rng rm c ct di hn
khi ti ln u tin ln ting v vic ri nguyn
rm cha ct. Ti phi khen ngi nhng ngi
nng dn ny. Nhng nhng chuyn gia thi
85

hin i vn c ni rng tt nht l dng bao

nhiu t rm cho mi nghn mt vung t.
Sao h khng ni l b tt c rm tr li rung
cho ri? Nhn ra ngoi ca s toa tu, ta c th
thy nhng ngi nng dn ct v ri mt na
s rm, s cn li th qung sang mt bn
cho mc ra di ma.
Nu mi nng dn Nht thng nht vi
nhau v bt u tr tt c rm v rung th kt
qu s l mt lng phn vi sinh khng l
c quay v vi t.

Ny Mm
Hng trm nm nay, nng dn rt cn
trng trong vic chun b t m cy m
ln ln khe mnh cng cp. Nhng khonh
t nh c chun b ngn np nh th
chng l bn th gia tin. t c cy xi, ct
v tro tru c ri khp xung quanh, v
ngi ta gi li cu nguyn cho cy m mau
ln.
Th nn khng c g kh hiu khi nhng
dn lng quanh y ngh rng ti mt tr mt
ri, i vi la ging trong khi ng cc v ng
vn ang cn trong ng, vi c di v nhng
mnh rm mc vng vi khp ni.
86

Tt nhin l ht ging s ny mm tt khi

c gieo trc tip trn mt cnh ng cy
ba k cng, nhng nu tri ma v rung
bin thnh bn th ta khng th li xung v i
khp ng c, th l vic gieo ht s b hon
li. V im ny th phng php khng cy
xi li bnh an v s, ch c kh khn l cc con
vt nh nh chut chi, d, chut nht, v c
sn rt khoi n ht ging. t st bc ht
ging thnh nhng vin nh gii quyt c
vn ny.
Trong vic gieo ng cc ma ng, phng
php thng dng l gieo ht ri ph t ln.
Nu ht ging b ph t qu su chng s b
thi. Ti tng dng cch th ht vo nhng
l nh trn t, hoc vo nhng rnh t m
khng ph t ln, nhng ti u tht bi
nhiu ln vi c hai phng php ny.
Gn y ti tr nn li bing v thay v
to rnh hoc chc l trn mt t, ti bc ht
ging trong nhng vin t st ri nm chng
thng ln rung. Vic ny mm tt nht l
trn b mt, ni tip xc vi -xy. Ti pht
hin ra rng ni no m nhng vin t ny
c rm bao ph th ht ging ny mm tt
v khng b thi ngay c trong nhng nm
ma nhiu.
87

 Rm Gip i
Ph Vi C Di V
Chim S
ng ra th mt nghn mt vung rung s
cho tm 4 t rm. Nu tt c rm c ri tr
li trn ng, b mt ca n s c ph hon
ton. Ngay c ging c kh chu nh c mn
tru, vn kh khn nht gp phi trong
phng php khng cy xi, cng c th kim
sot c.
Chim s cng khin cho ti au u. Vic
gieo ht trc tip khng th thnh cng nu
khng c bin php hu hiu i ph vi l
chim, v vic gieo ht trc tip chm ph bin
nhiu ni cng ch v mi l do ny. Nhiu
ngi trong s cc bn c th gp vn
tng t vi l chim s, v th cc bn s bit
ti l g.
Ti vn nh nhng ln l chim theo ngay
sau ti v chn ht ngay s ht ging m ti
va gieo, trc c khi ti kt thc vic gieo
trng bn kia cnh ng. Ti th dng b
nhn, li che v nhng si dy buc my ci
can gy ting ng ui chim, nhng chng
my tc dng. Hoc gi, nu mt trong nhng
88

phng php ny c tc dng i chng na, th

hiu qu ca n cng khng ko di nhiu hn
mt hoc hai nm.
Kinh nghim bn thn ti ch ra rng
bng vic gieo ht ging v sau khi cy trng
v trc vn cn trn ng, sao cho chng n
gia m c di v c ba l, ng thi ri ln
trn mt lp rm la go, hc mch hoc i
mch ngay khi ma v thu hoch xong, vn
chim s c th c gii quyt mt cch hiu
qu nht.
Nhng nm qua, ti mc nhiu sai st
trong qu trnh th nghim v gp loi
tht bi. Ti gn nh bit v nhng iu sai st
c th xy ra khi trng cy nng nghip nhiu
hn bt k ai khc Nht. Ln u thnh cng
trong vic trng la v ng cc ma ng bng
phng php v canh, ti cm thy vui sng
nh Columbus hn cm thy khi ng tm ra
chu M.

89

TRNG LA TRN NG CN
Vo u thng tm, khi nhng cy la trn
rung ca lng ging cao ngang lng, th
trn rung ca ti, chng ch cao bng mt
na. Tm cui thng by, nhng ngi ti
thm rung lun t ra hoi nghi v hi: Tin
sinh Fukuoka , ch la ny liu c nn cm
cho g khng? Chc ch, ti tr li: Khng
cn phi lo.
Ti khng ch trng cho cy mc nhanh,
cao ln vi nhng ci l to. Thay vo , ti gi
cho cy cng nh gn cng tt. Gi cho ngn
cy nh, khng chm bn qu mc, v
chng mc ng theo hnh dng t nhin ca
cy la.
Thng th nhng cy la cao 9 tc hoc 1
thc 2 ra l xum xu v cho cm tng rng
n s u nhiu ht, nhng thc ra ch cc
nhnh l mc khe m thi. Sn lng tinh bt
ln nhng hiu qu th thp, v qu nhiu nng
lng c dng vo vic pht trin thn l
nn chng cn bao nhiu c tch tr trong
90

cc ht thc. Ly v d, nu nhng cy la cao,

qu kh cho 9 t rm th sn lng thc thu
c s tm 4 t ri ti 5 t ri. Cn i vi
nhng cy la nh, nh nhng cy trn rung
ca ti th c 9 t rm cho 9 t thc. Vo
nhng lc ma mng tt, sn lng thc t
nhng cy la ca ti s t ti tm 1 tn mt,
ngha l, nhiu hn 20% so vi lng rm.
La trng rung cn s khng mc qu cao.
nh nng mt tri c tip nhn ng u,
chm ti tn gc v nhng l cy pha di.
Tm 6 phn vung l l sn sinh ra su ht
thc. Ch cn ba n bn l nh l qu
cho ra hng trm ht thc trn mi ngn la.
Ti gieo ht hi dy, thnh ra c tm 300360 nhnh la cho ht (24 n 30 cy) trn
mi mt vung rung. Nu bn c nhiu m
m khng c trng ra nhng cy la ln, bn
c th thu c sn lng ln chng my kh
khn. iu ny cng ng vi la m, hc
mch, kiu mch, yn mch, k v cc loi ng
cc khc.
D nhin, cch lm thng dng l gi nc
ngp trong rung tm 5 ti 10 phn sut c
ma la. Nng dn trng la nc t rt
nhiu th k ri nn phn ln tin rng khng
th trng la theo bt k cch no khc. Nhng
91

ging la canh tc trong rung t s tng

i khe nu c trng trong rung ngp
nc, nhng s khng tt cho cy khi trng
theo cch ny. Cy la s sinh trng tt nht
khi lng nc trong t chim khong 60
n 80% kh nng gi nc ti a ca t. Khi
rung khng ngp nc, b r cy s pht
trin mnh m hn, khi , cy s chng chu
tt hn trc s tn cng ca bnh tt v cn
trng.
L do chnh ca vic trng la trong rung
ngp nc l kim sot c di, bng cch
to ra mi trng m trong ch mt s t
loi c di c th sng c. Tuy nhin, nhng
loi c sng c th phi nh bng tay hoc
lm bt gc bng dng c lm c cm tay. Vi
cch lm truyn thng nh th, cng vic sn
lng v tn thi gian ny c phi lp i lp li
mi ma la.
Vo thng su, trong sut ma ma, ti gi
nc trong rung tm mt tun. t loi c di
rung cn no c th sng st thm ch ch
trong mt khong thi gian ngn m khng c
-xy, v bn c ba l cng ho vng. tng l
khng dit c ba l m ch lm chng yu i
nhng cy m mc vng trc . Khi nc
c tho i (cng sm cng tt), c ba l s
92

hi phc v lan ra che ph b mt rung, bn

di nhng cy la ang sinh trng. Sau
th hu nh ti khng phi lm g vi chuyn
iu tit nc na. Vo na u v la ti
hon ton khng ti nuc. Ngay c nhng
nm t ma, t bn di lp rm v lp phn
xanh vn gi c m. Vo thng tm, ti
cho nc vo tng t mt nhng khng bao gi
gi nc li trong rung.
Nu ti cho mt ngi nng dn xem cy
la trng trong rung ca ti, ng ta s lp tc
bit ngay rng mt cy la phi nh th v
chng c mt hnh dng l tng. ng ta s
bit rng la ging ny mm mt cch t
nhin v khng phi cy m, rng cy la ny
khng trng ni nhiu nc, khng s dng
ti phn ho hc. Bt k ngi nng dn no
cng c th phn bit c nh l chuyn
ng nhin, bng cch nhn vo hnh thc
tng th ca cy la, hnh dng r v khong
cch cc t trn thn la. Nu bit hnh
dng l tng ca n ri th ch cn chuyn
trng th no cho cy la c hnh dng y vi
nhng iu kin c th trn chnh mnh rung
ca mnh.
Ti khng tn thnh vi kin ca gio s
Matsushima cho rng s l tt nht khi chic l
93

th t, tnh t ngn cy la xung, di nht. C

nhng khi chic l th hai hoc th ba di nht
th ta c c kt qu tt nht. Nu s sinh
trng c km li trong lc cy la cn non
th l trn cng hay l th hai thng tr nn
di nht, m vn c ma ln.
L thuyt ca gio s Matsushima c c
t nhng v th nghim s dng cc ging la
yu t c trng vi phn bn trong t m
ri sau mang i cy. La ca ti th khc,
chng c trng theo chu k sng t nhin
ca cy la, nh th chng ang mc hoang
vy. Ti kin nhn ch i cho la pht trin
v chn theo nhp ring ca n.
Nhng nm gn y, ti ang th pht
trin mt ging la np c t min Nam. Mi
ht ging, c gieo vo ma thu, cho ra trung
bnh 12 nhnh vi khong 250 ht mi nhnh.
Ti tin rng vi ging la ny, mt ngy no
ti c th gt hi c sn lng gn chm ti
ngng ti a v mt l thuyt c th c, cn
c trn nng lng mt tri xung cnh
ng. Ti mt s khonh trong cc tha rung
ca ti, vi ging la ny, sn lng thu hoch
27 gi ri (7 t ri) la trn mi nghn mt
vung thnh hin thc.
94

Nhn di con mt hoi nghi ca k thut

gia, phng php trng la ca ti c th c
bo l ngn hn hoc ch cho kt qu tm thi.
Nu vic th nghim tip tc tin hnh lu
hn na th mt vi vn no nht nh s
ny sinh, ng ta c th ni vy. Nhng m, ti
trng la theo cch ny c trn hai
mi nm. Mi nm tri qua, sn lng vn
tip tc tng v t ngy cng tr nn mu m.

95

CY N QU
Ti cng trng nhiu ging cam qut trn
nhng sn i gn nh. Sau chin tranh, khi
khi nghip lm nng, ti bt u vi 7.000
mt vung trng cam qut v 1.500 mt vung
rung trng la. Gi th ch din tch trng cam
qut khng thi cng ln ti trn 50 nghn
mt vung. Ti c s t ny nh tip qun cc
sn i b b hoang xung quanh. Ri ti
pht quang chng bng tay.
Nhng cy thng trn mt s sn dc ny
b cht tri vi nm trc . Tt c nhng
g ti lm l o cc l theo ng vng quanh
i v trng nhng cy cam qut ging. Cc
chi cy nh t nhng gc cy b n v vi
thi gian, c lau Nht, c tranh, v dng x
bt u pht trin mnh. Cc cy cam ging lt
thm trong m cy ci ri rm .
Ti ct i phn ln cc mm thng, nhng
vn cho mt s mc tr li chn gi. Ri ti
pht i nhng bi cy v m c che kn mt
t v trng c ba l ln .
96

Sau su hoc by nm nhng cy cam qut

cui cng cng ra qu. Ti o t pha sau
13

nhng ci cy to thnh cc t cao . By

gi khu vn trng c hi khc so vi bt k
khu vn no khc.
Tt nhin l ti vn gi nhng nguyn tc
khng cuc xi, khng dng phn bn ho hc,
khng dng thuc tr su v thuc dit c. Mt
iu th v l, lc u, trong khi cy con cn
ang pht trin di bng nhng cy rng
mc li, th khng h c du hiu ca su b
ph hoi, chng hn nh bn rp u mi tn
hay gp. Mt khi nhng cy bi v cy ln mc
li b cht ht, t tr nn bt hoang d v
trng ging mt khu vn hn, ch khi th
bn cn trng ny mi xut hin.
cho cy n qu pht trin theo hnh
dng t nhin ca n ngay t u l tt nht.
Cy ny s ra tri hng nm v khng cn c
ct ta. Mt cy cam th cng pht trin hnh
dng ging nh mt cy tuyt tng hoc mt
cy thng, tc l, mt thn chnh duy nht mc
thng ln cng vi nhng cnh nhnh m ra
so le. D nhin tt c cc ging cam qut khng
13

C l ng Fukuoka p t cao vi dng gi nc v

cht mn hu c khng b tri i (ND)

97

sinh trng ti chnh xc cng mt kch thc

v hnh dng. Ging Hassaku v Shaddock
vn rt cao, ging qut Unshu ma ng th
ln v b b, cc ging qut Satsuma trc y
lc trng thnh th nh b, nhng chng u
c mt thn chnh duy nht.

Khng Git
Nhng Loi Thin
ch
Ti ngh ai cng bit rng nhng con su
hi thng thy nht trong cc vn cy, nh
rp v b sp c sng, u c k th t
nhin, nn khng cn phi dng thuc tr su
kim sot chng. C mt thi, loi thuc tr
su Fusol c dng Nht Bn. Cc loi thin
ch b tiu dit hon ton v hu qu vn cn
cho n gi nhiu tnh trong c nc. T
kinh nghim ny, ti ngh phn ln nng dn
nhn ra rng khng nn dit b cc con
thin ch bi l v lu v di, thit hi ln hn
do l cn trng ph hoi l iu khng th
trnh khi.
Khi bn ve v rp xut hin tht, nu dng
dung dch du my, loi ho cht gn nh v
hi i vi bn thin ch, c pha long 200
98

ti 400 ln phun nh vo tm gia h, ri

sau cho qun th cn trng t t ti
trng thi cn bng t nhin th ni chung vn
ny s t c gii quyt. Vic ny s khng
c tc dng nu s dng mt loi thuc tr
su gc pht-pho hu c vo thng su hoc
thng by, v bn thin ch cng b ho cht
ny git cht.
Ti khng c c v vic s dng ci gi l
dung dch phun hu c v hi chng hn nh
dung dch mui ti hoc dung dch du my,
cng khng phi l ti thch th vi vic a
nhng loi thin ch l vo vn cy kim
sot cc con cn trng gy hi. Nhng ci cy
b suy yu v b tn cng bi cn trng ti mc
chng s lch lc khi hnh dng t nhin. Nu
cy sinh trng theo mt kiu phi t nhin v
b b mc trong trng thi , cc nhnh cy s
an ri vo nhau v kt qu l b cn trng ph
hoi. T u, ti k l ti lm cht sch
nhiu mu cam qut theo cch ny nh th
no ri.
Du sao th, nu cy ci dn c iu
chnh, chng s tr li t nht l gn ging vi
hnh dng t nhin ca chng. Cy s khe hn
v cc bin php kim sot cn trng s tr
nn khng cn thit. Nu mt ci cy c
99

trng cn thn v cho mc theo hnh dng t

nhin ngay t u, th s khng cn phi xn
ta hay phun thuc g ht. Phn ln nhng cy
ging u b ct ta t trc hoc b r ca
chng b h hi ti vn m trc khi c
nh ra trng vn, nn vic ct ta ngay t
u l cn thit.
Nhm ci thin t vn, ti th trng
nhiu ging cy khc nhau. Trong s c cy
keo Morishima. Loi cy ny sinh trng sut
c nm, ma no cng m chi mi. Nhng
con rp, sng nh nhng ci chi ny, bt u
sinh si ny n nhiu. Bn b ra th n rp
v chng my chc chng cng bt u tng s
lng. Sau khi x ht ch rp, chng leo xung
nhng cy cam v bt u xi nhng con cn
trng khc nh ve, rp u mi tn v rp sp
bng.
Trng cy n qu m khng cn ta cnh,
bn phn hoc phun xt ho cht th ch kh d
trong phm vi mt mi trng t nhin.

100

T VN
Khng cn ni cng bit rng vic ci thin
t l mi quan tm c bn trong chm sc
vn cy. Nu dng phn ho hc cy ci s
sinh trng cao ln hn, nhng nm ny qua
nm khc t s tr nn cn ci. Phn bn ho
hc s ht kit sc sng ca t. Ngay c nu
ch dng cho mt th h thi, t cng s phi
chu tn tht ng k.
Trong lm nng khng c con ng no
khn ngoan hn con ng ci thin t mt
cch tng th. Cch y hai mi nm, b mt
ca ngn ni ny ch l t st tr tri, cng
n ni khng th cm xng vo c. Phn
ln t quanh y lc l nh th. Ngi ta
trng khoai ty cho n khi t cn kit v ri
b hoang chng. C th ni rng, khng phi
ch trng cam v rau xanh, m ng ra ti cng
gip phc hi mu m ca t y.
Chng ta hy ni v vic ti phc hi
nhng sn ni cn ci ny nh th no. Sau
chin tranh, k thut cy xi vn cam v o
101

nhng ci h chn cht hu c c khuyn

khch. Khi quay v t trung tm th nghim, ti
th lm nh th trong chnh vn ca
mnh. Sau vi nm ti i n kt lun rng
phng php ny khng ch tn sc, m xt v
mt ci to t, l hon ton v dng.
Lc u, ti chn rm v dng x mang t
trn ni xung. Vc nhng l nng ti 40 cn
hoc hn qu l vic nng nhc, nhng sau hai
hay ba nm, thm ch vn khng c mn
vun va lng bn tay ti. Nhng ci ho ti o
chn cht hu c sp xung v tr thnh
nhng ci hm l thin.
Tip , ti th chn ci g. C l rm l
nhn t h tr tt nht cho vic ci thin t,
nhng xt t lng t tht c hnh thnh,
th g tt hn. S n c chng no vn cn cy
cht. Tuy nhin, vi nhng ai khng c cy
gn quanh , tt hn l trng cy ly g ngay
trong vn cn hn l phi i mang chng t
xa v.
Trong vn ca ti c thng, tuyt tng,
vi cy l, hng vng, sn tr, s-ri Nht v
nhiu loi cy bn a khc mc xen gia
nhng cy cam qut. Mt trong nhng ging
cy th v nht, d chng phi cy bn a, l
102

cy keo Morishima. N vn l loi cy m ti

cp lc trc trong mi tng quan vi
bn b ra v vic bo v nhng con thin
ch. G ca n chc, hoa thu ht ong ti cn l
th dng lm thc n gia sc tt. N gip phng
trnh cn trng ph hoi trong vn, ng vai
tr chn gi v loi vi khun rhizobium sng
trong r ca n lm mu m thm cho t.
Cy ny c du nhp t c cch y vi
nm v mc nhanh hn bt k cy no ti tng
thy. Ch vi thng l r n m rt su, sau
su n by nm, n cao nh mt ci ct
in thoi. Thm na, cy ny cn c kh nng
c nh m, bi vy nu 6 n 10 cy c
trng trn mt nghn mt vung, t c th
c ci thin ti tn tng su m chng cn
phi sn lng vc g t trn ni xung.
i vi lp t b mt, ti trn c ba l hoa
trng v c linh lng gieo ln mt t cn ci.
Cng phi mt vi nm chng bm tr
c, nhng cui cng th chng cng tr ln
v che ph khp cc sn i. Ti cng trng
c c ci Nht (daikon). R ca loi rau kin
cng ny m su vo t, b sung cht hu
c v m cc knh dn cho khng kh v nc
lu thng. N t gieo ht mt cch d dng v
103

sau ch mt ln gieo ht thi l ta c th qun

lun cng c.
Khi t tr nn mu m hn, c di bt u
tm ng tr li. Sau by hoc tm nm, m
c ba l hoa trng gn nh bin mt gia m
c di, bi vy ti nm thm mt t ht c ba l
vo cui h sau khi pht bt c di. Thnh qu
ca lp ph dy gm c di/c ba l ny l lp
t b mt ca vn cy, trong vng hn 25
nm qua, t ch tng l t st kh cng,
gi tr nn ti, sm mu v tha thi giun
t vi cht hu c.
Vi lp phn xanh lm mu m lp t tht
pha trn v r ca nhng cy keo Morishima
ci thin lp t su bn di, ta c th thoi
mi trng trt m khng cn phn bn v cng
khng cn phi cy xi t trng gia nhng
cy trng trong vn. Vi nhng cy g cao
dng chn gi, nhng cy cam qut gia
v lp phn xanh ph pha di, ti tm ra
mt cch khi phi bn tm v mc vn
cy t lo cho n.

104

TRNG RAU NH KIU

CY MC HOANG
Tip theo, chng ta hy ni v chuyn
trng rau. Ngi ta c th hoc l dng vn
sau nh cung cp rau n hng ngy cho c
gia nh hoc l trng rau trn t trng,
khng ai s dng ti.
i vi vn nh, ta nn trng ng loi
rau vo ng thi im, vi t trng c
chun b sn vi phn trn hu c v phn
chung, th l . Phng php trng rau
s dng ti gia thi Nht xa rt ha hp vi
14

kiu cch t nhin ca i sng . Tr con n

a di tn cy n qu sn sau nh. L ln
n tha t nh bp v r c i c u
trong t. Ch sa v a gin cn ngi nng
dn th gieo ht trn t mu m. Su v cn
trng sinh trng cng vi m rau; bn g
m su v ra nhng ci trng cho tr con
n.
14

Nguyn vn: natural way of life

105

Mt gia nh nng thn Nht in hnh

trng rau theo cch cho ti thi im cch
y cha n hai mi nm.
Bnh trn cy c ngn nga bng vic
trng loi cy truyn thng vo ng thi
im, gi cho t khe mnh bng cch tr li
n tt c nhng cht hu c d tha v lun
canh cy trng. L cn trng gy hi th c
bt bng tay, hoc b l g xi. min nam
Shikoku c mt ging g n su b trn rau m
khng bi r hoc lm nt cy rau.
Mt s ngi lc u c th hoi nghi v
vic dng phn chung v phn bc, h ngh
nh th l c l v bn thu. Ngy nay, ngi ta
mun rau sch, vy nn nng dn trng rau
trong cc nh knh hon ton khng dng ti
t. Trng trn si, trng trn ct v thy canh
ang tr nn ngy cng thng dng hn. Rau
c trng vi cc dng cht ho hc v
bng nh sng c lc qua lp che bng nha
vinyl. Tht l l ngi ta ngh rau trng kiu
ho hc ny l sch v an ton n vo
ngi. Nhng thc phm c trng trong
t, cn bng nh vo hot ng ca giun, cc
vi sinh vt v phn chung phn hy mi l
sch nht v lnh mnh nht trong tt c cc
loi.
106

Trong vic trng rau theo cch bn hoang

d, tn dng khonh t trng, b sng hoc
bi t b khng, tng ca ti l ch vi ht
ging ra ri rau mc ln cng vi c di. Ti
trng rau trn sn ni, tn dng cc
khong trng gia nhng cy cam qut.
iu quan trng l bit trng rau ng thi
im. Vi cc loi rau v xun, thi im tt
nht l khi c di ma ng ang a dn v
15

ngay trc khi c di ma h kp ny mm .

i vi v thu, ht ging cn phi vi ra khi c
ma h ang li tn v l c di ma ng cn
cha xut u l din.
Tt nht l ch cho ma ri xung, n c
kh nng ko di vi ngy. Ct mt vt c ang
ph kn mt t ri rc ht ging rau ln.
15

Phng php trng rau ny c ng Fukuoka pht trin

bng phng php th sai, tng thch vi iu kin a
phng. Ni ng sng c ma n nh vo ma xun, vi kh
hu m va trng rau tt c cc ma. Qua nhiu nm,
ng i n ch bit c rau no c th trng gia nhng
loi c no v cch chm sc tng loi.
phn ln vng Bc M, phng php trng rau c th m
ng Fukuoka s dng c th khng p dng c. Mi ngi
nng dn khi trng rau theo kiu bn hoang d s pht trin
mt k thut ph hp vi vng t v cy c t nhin ni .

107

Khng cn phi ly t ph ln; ch cn t lp

c va ct ph ln ht ging che chn v
l chim g khi n, cho ti khi chng c th
ny mm. Thng thng, c di phi c ct
i hai hoc ba ln cho nhng cy rau con c
mt khi u vng chc , nhng i khi ch
cn mt ln ct c l .
nhng ni c di v c ba l khng qu
dy, ta c th n gin vi ht ra l c. L g
s xi mt t, nhng nhiu ht khc s ny
mm. Nu ta trng theo hng hoc theo rnh,
c kh nng bn b cnh cng hay nhng con
cn trng khc s xi ti mt nhiu ht ging.
Chng i theo ng thng. L g cng s nhn
thy ch t quang v ti bi tm. Theo kinh
nghim ca ti tt nht l hy ri ht mi ch
mt t.
Rau c trng theo cch ny mnh m
hn phn ng chng ta tng. Nu mc trc
c di, chng s khng b ln t v sau. C mt
s loi rau nh rau chn vt v c rt khng d
ny mm. Ngm nhng ht ging ny trong
nc mt n hai ngy, ri bc chng trong
vin t st nh l vn c gii quyt.
Nu gieo hi dy mt cht, c ci Nht, c
ci thng v nhiu loi rau n l ma thu s
108

 mnh chng chi li vi c di ma ng

v c di u ma xun. Lun c mt s cy
rau khng b thu hoch, ht ca chng t mc
ln ht nm ny qua nm khc. Chng c mt
hng v c bit v n s rt th v.
Tht l cnh tng k diu khi thy nhiu
loi rau l sinh si ny n y trn ni.
Cc loi c ci thng sinh trng na trong
t, na trn mt t. C rt v ngu bng
thng mc thp v mp vi nhiu r con. Ti
tin rng v cht hi hng ca nhng ging cy
ny l tha hng t t tin hoang d ban u
ca chng. Ti, hnh Nht v ti Tu mt khi
c trng s t mc ln nm ny qua nm
khc.
Thi im gieo trng nhng cy h u tt
nht l vo ma xun. u a v u thn th
d trng v cho sn lng cao. Trong vic
trng u H Lan, u azuki, u nnh, u
pinto v u thn th vic cho ht ny mm
trc l yu t quyt nh. Chng s rt kh
m ny mm nu khng c ma, v ta cn
phi trng chng l chim v bn cn trng
na.
C chua v c tm khi cn non khng
mnh cnh tranh vi c di, v th cn phi
109

trng vn m trc ri mi bng i

trng. Thay v cm cc cy thng ln, c
cho c chua b trn mt t. R cy s m
xung t cc t trn thn chnh, nhng chi
mi s nh ln v cho tri.
i vi da chut, ging b-trn-mt-t l
tt hn c. Ta s phi chm lo cho nhng cy
non, thi thong ct c di, nhng sau chng
s mc khe. t tre hoc cc cnh cy trn
t, bn da chut s leo bm ph kn chng.
Nhng cnh cy s gi cho qu da chut
khng chm mt t, trnh cho n khng b
thi.
Phng php trng da chut ny cng
dng c cho cc loi da v b.
Khoai ty v khoai s l nhng loi cy rt
khe. Mt khi trng, nm no chng cng s
ln ng ch v khng bao gi b c di ln
t. Ch vic b li mt vi c trong t khi ta
thu hoch. Nu t cng th hy trng c ci
Nht trc. Khi r cy pht trin, chng s lm
t xp v mm, v sau t ma th c th trng
khoai ty ch .
Ti pht hin thy c ba l hoa trng c li
trong vic ngn chn c di. Chng mc ken
dy v c th bp cht nhng th c di khe
110

nh ngi cu v c mn tru. Nu c ba l
c gieo trn ln vi ht ging rau, n s c
tc dng nh mt lp che ph sng, lm mu
m cho t, gi t m v ti xp.
Cng nh vi cc loi rau, iu quan trng
l chn ng thi im gieo ht c ba l.
Cui h hoc vo ma thu l thi im tt
nht; b r ca chng s pht trin trong sut
nhng thng lnh lo, to cho c ba l vt
qua c cc loi c ma xun. C ba l cng
mc tt nu gieo sm vo ma xun. Vi ht
hoc trng thnh hng cch nhau khong tm
3 tc l n. Mt khi c ba l tr vng c,
ta s khng cn gieo li n trong vng nm hay
su nm.
Mc ch chnh ca vic trng rau bn
hoang d ny l trng hoa mu cng t
nhin cng tt trn t m nu khng canh tc
th s b b khng. Nu ta c tnh s dng cc
k thut tin tin hoc c c c sn
lng ln hn, nhng n lc y s kt thc
trong tht bi. Trong hu ht cc trng hp,
tht bi ny s c nguyn nhn do su bnh.
Nu cc loi tho dc v rau c trn ln
16

vi nhau v trng cng m cy ci t nhin,

16

Trn ht trc khi gieo (ND)

111

thit hi do su bnh s c gim thiu m

khng cn s dng ti thuc phun xt hoc
phi bt su bng tay na.
Ta c th trng rau bt k ni no c c
di mc khe v a dng. Quan trng l phi
quen thuc vi chu k hng nm v kiu sinh
trng ca cc loi c di . Bng cch quan
st chng loi v kch c ca c di mt
vng, ta c th bit kiu t l g v liu c
thiu ht mt loi dng cht no khng.
Trong vn cy n tri, ti trng ngu
bng, bp ci, c chua, c rt, m tt, cc loi
u, c ci, nhiu loi tho dc v rau c khc
cng bng phng php bn hoang d ny.

112

NHNG IU KIN CHO VIC

T B HO CHT
Ngy nay, vic trng la go ca Nht Bn
ang ng trc mt ng r quan trng. Nng
dn v cc chuyn gia u bi ri khng bit
phi theo con ng no tip tc kiu cy la
hay chuyn sang cch gieo ht trc tip. Nu
theo kiu sau th chn canh tc hay v canh.
Ti ni sut hai mi nm qua l kiu gieo
ht trc tip v v canh cui cng s chng t
n l phng php tt nht. tnh Okayama,
tc m phng php ny lan truyn
khin ngi ta phi m to mt.
Tuy nhin, nhiu ngi bo vic da vo
nn nng nghip phi ho cht cung cp thc
phm cho c nc l iu khng th tng
tng c. H ni cc bin php ho hc phi
c s dng kim sot ba bnh ln trn
cy la thi gc, o n v bc l. Nhng nu
nng dn ngng s dng cc ging ci tin
yu ui, dng vic b sung qu nhiu m
cho t v gim lng nc ti cho b r
113

pht trin khe mnh th tt c cc bnh k

trn s bin mt v vic phun xt ho cht s
tr nn khng cn thit.
Lc u, t st trong rung ca ti
ngho v khng thch hp cho trng la. Bnh
17

tim t sn xy ra thng xuyn. Nhng khi

t rung tng dn mu m, t l mc phi
bnh ny gim hn. Thi gian gn y khng
cn thy bng pht na.
Vi thit hi do su b th tnh hung cng
nh vy. iu quan trng nht l khng c
git cc con thin ch. Duy tr nc thng
xuyn trong rung hoc ti nc t ng hay
nhim vo rung cng s gp vn cn
trng ph hoi. Nhng loi cn trng gy hi
phin toi nht, nhng con ry vo ma xun
17

Bnh tim t sn cn gi l bnh tuyn trng. Cy bnh c

th b ln, phin l t c nhng vt trng do l mt dip lc,
r nt nht l phn chn phin l. L t cng non triu
chng cng r, c khi c phin l hay phn ln phin l b
trng hon ton, l yu t, ngn l b r xung, nn nng dn
cn gi l bnh tim t nhiu.
giai on tr, bnh rt d pht hin. L b bin dng, xon,
nht l l c. Gi bn trong cng b bin dng, r nht phn
chn ca gi. Chi bnh c th nhy nhnh thn. B l v cc
lng trn ca thn c th c mu nu ti (ND).

114

v ma thu, c th nm trong tm kim sot

nh vo vic khng cho nc vo rung.
Ry xanh ui en trn la, sng trong m
c di sut c ma ng, c th tr thnh mt
vt ch cha vi-rt gy bnh o n. Nu iu
ny xy ra th hu qu thng s l mt t
mi n hai mi phn trm sn lng do
bnh o n. Tuy nhin, nu khng phun xt
thuc ho hc, s c nhiu nhn hin din
trong rung, v ni chung l ta c th nhng
phn vic ny cho chng. Nhng con nhn rt
nhy cm vi s can thip d l nh nht ca
con ngi, v th lun lun phi cn trng khi
tnh ti chuyn ny.
Hu ht mi ngi ngh rng nu khng
dng phn bn ho hc v thuc tr su th
sn lng nng nghip s st gim mt phn
mi so vi mc hin ti. Cc chuyn gia v
cn trng gy hi d on thit hi trong nm
u tin sau khi khng dng ti thuc tr su
s vo khong nm phn trm. St gim nm
phn trm na do khng dng phn bn ho
hc chc hn s khng phi l d on sai g
cho lm.
Ngha l, nu vic s dng nc trong
rung la b ct gim, phn bn ho hc v
115

thuc tr su, c c v bi Hip hi Hp tc

x nng nghip, m b b i, th thit hi trung
bnh trong nm u tin s khong mi phn
trm. Nhng nng lc hi phc ca t nhin l
tuyt vi ngoi sc tng tng. Ti tin rng
sn lng thu hoch s tng ln v cui cng
s vt qua mc ban u.
Khi cn lm Trm Kim nghim Kochi, ti
thc hin cc th nghim ngn nga su c
thn. Nhng con cn trng ny chui vo sng
nh trong thn cy la, lm nhnh la chuyn
sang mu trng v ho i. Phng php dng
c tnh thit hi rt n gin: ta m xem
c bao nhiu nhnh la mu trng. Trong mt
trm cy th mi n hai mi phn trm cc
nhnh la c th b trng. Trong nhng trng
hp nghim trng, khi m trng c v nh c
ma v b hy hoi, th thit hi tht s l
tm ba mi phn trm.
th xem c trnh c thit hi ny
khng, mt tha rung trng la c phun
thuc tr su tiu dit su c thn; mt
tha rung khc th khng lm g c. Khi tnh
ton kt qu th ho ra l tha rung khng x
l g vi nhiu nhnh la b ho li cho sn
lng cao hn. u tin, bn thn ti cng
khng tin c chuyn nh th v ngh rng
116

y l mt sai s th nghim. Du sao th s

liu dng nh l chnh xc, th nn ti tip
tc iu tra.
Thc t l, bng vic tn cng cc cy yu
hn, bn su c thn to ra i loi mt
hiu ng ta bt. Mt s nhnh la ho i li
nhiu khong trng hn cho cc cy la cn li.
nh sng mt tri v th c th thm nhp ti
nhng ci l di thp. Kt qu l cc cy la
cn li s mc khe hn, m ra nhiu nhnh
la cho ht hn, v sn sinh nhiu ht trn mt
bng la hn l khi khng b ta bt i. Khi mt
cc nhnh la qu ln v bn cn trng
khng ta bt phn tha ra, th cy la trng
vn kh khe mnh, nhng trong nhiu trng
hp, sn lng thu hoch thc t li thp hn.
Nhn vo nhiu bo co t cc trung tm
nghin cu kim nghim, ta c th thy kt
qu c ghi chp li t vic s dng gn nh
mi loi ho cht phun xt. Tuy th, thng th
ngi ta khng nhn ra rng ch mt na trong
s cc kt qu ny c em ra bo co. Tt
nhin y khng c chuyn c tnh che giu
g, nhng khi cc kt qu c cng b bi cc
cng ty ho cht, nh trong cc mu qung
co, th gn nh nhng s liu cn c mu
thun b lp lim i. Cc kt qu m cho
117

thy sn lng thp, nh trong th nghim vi

su c thn, c nh du nh l nhng sai
s th nghim v b loi b. D nhin l c
nhng trng hp trong vic dit cn trng
em li sn lng tng, nhng cng c nhng
trng hp sn lng suy gim. Nhng bo
co v sn lng thp him khi c cng b.
Trong s cc ho cht s dng trong nng
nghip, thuc dit c c l l loi kh thuyt
phc nng dn ng s dng nht. T thi
xa, ngi nng dn phi kh s trong
trn chin vi c di. Cy t, cuc xi gia
cc hng la, bn thn nghi thc cy la, tt c
ch yu u nhm ti vic loi tr c di.
Trc khi c thuc dit c, mi ma v, ngi
nng dn s phi li nhiu cy s trn cc ng
la ngp nc, y mt dng c nh c ngc
xui cc hng la v thm ch phi nh c bng
tay. V th tht d hiu khi nhng ho cht ny
li c n nhn nh mn qu tri ban. Vi
vic s dng rm, c ba l v ch a nc vo
rung tm thi, ti tm ra mt cch n
gin ch ng c di m khng cn phi vt
v b cng lm c hay s dng ti ho cht
na.

118

CC HN CH CA
PHNG PHP KHOA HC
Cc nh nghin cu nn tr thnh trit gia
trc khi tr thnh nh nghin cu. H nn
xem xt u l mc tiu ca con ngi, u l
th m nhn loi nn to ra. Cc bc s trc
ht cn xc nh, mc cn bn, u l th
m con ngi da vo sng.
Bng vic p dng cc l thuyt ca mnh
vo lm nng, ti th nghim trng cc ma
v ca mnh theo nhiu cch khc nhau, lun
lun vi tng pht trin c mt phng
php gn vi t nhin. Ti lm c iu
ny bng cch b i nhng k thut nng
nghip khng cn thit.
Nng nghip theo khoa hc hin i th tri
li, khng c tm nhn nh vy. Vic nghin
cu lan man v mc ch khin mi nh
nghin cu ch nhn thy mt phn trong v
vn cc yu t t nhin tc ng ln sn lng
119

thu hoch. Hn na, nhng yu t t nhin

ny bin i tu theo ni chn v thi gian.
Cho d l cng mt khonh t mt nghn
mt vung , ngi nng dn phi trng cy
ma v ca mnh mi nm mt khc tu theo
s bin i ca thi tit, mt cc loi cn
trng, iu kin t trng v nhiu nhn t t
nhin khc. T nhin khp mi ni, vn ng
khng ngng; cc iu kin khng bao gi l y
ht nhau trong hai nm bt k no.
Nghin cu hin i chia t nhin ra thnh
cc mnh nh v tin hnh cc php th khng
tun theo quy lut t nhin cng nh cc kinh
nghim thc t. Cc kt qu nghin cu c
sp xp v s thun tin trong nghin cu ch
khng theo nhu cu ca ngi nng dn. S l
mt sai lm ln khi cho rng c th p dng
thnh cng nhng kt qu nghin cu trn
rung ca ngi nng dn nh trn m
rung th nghim.
Gn y Gio s Tsuno ca Trng i hc
Ehime c vit mt cun sch di v mi quan
h gia s trao i cht ca cy v sn lng
thc thu hoch c. V gio s ny thng
n rung ca ti, o su xung vi tc
kim tra mu t, cn dn sinh vin theo o
120

gc chiu ca mt tri v bng rm v th

khc na, ri ly vi mu cy mang v phng
th nghim phn tch. Ti thng hi ng ta:
Khi no quay li, ng s th phng php
gieo ht trc tip v canh ch?. ng ta ci
ci tr li: Khng, ti phn p dng li
cho ng. Ti s ch bm cht ly vic nghin
cu thi.
Th y, chuyn n l nh vy. Anh nghin
cu chc nng qu trnh trao i cht ca cy
v kh nng hp th cht dinh dng t t
ca n, vit sch, nhn bng tin s nng
nghip. ng c hi liu l thuyt v s ng
18

ho ca anh c lin quan g ti hoa li hay

khng.
Ngay c khi ta c th gii thch s trao i
19

cht tc ng th no ln sc sn xut ca
chic l pha trn cng khi nhit trung bnh
l 29 C, th vn c nhng ni m nhit
ny khng phi l 29 . Hn na, nu nm
nay Ehime nhit l 29 th sang nm c
th n ch cn 24 . Nu ni n gin rng ch
cn y mnh qu trnh trao i cht l s lm
tng lng tinh bt hnh thnh v mang li
18

Qu trnh trao i cht bao gm ng ho v d ho (ND)

19

Nguyn vn: Productivity

121

nng sut cao l mt sai lm. a l v a th

t, iu kin t trng, cu trc ca n, kt
cu, s thot nc, thi gian chiu sng, mi
lin h gia cc loi cn trng, loi ging s
dng, phng php canh tc thc s l v
cng v tn cc nhn t - tt c u phi c
xem xt. Mt phng php kim nghim khoa
hc m a c tt c cc yu t lin quan
vo xem xt l iu bt kh thi.
Do ny ta nghe thy nhiu v li ch ca
Phong tro la tt v Cuc cch mng Xanh.
Bi l nhng phng php ny ph thuc vo
nhng ging la yu t, ci tin nn vic
ngi nng dn s dng ho cht v thuc tr
su tm n mi ln trong sut ma v l
iu cn thit. Trong mt thi gian ngn, t
trng s b xa sch cc vi sinh vt v cht hu
c. S sng ca t b hy hoi v ma v tr
nn ph thuc vo cc dng cht thm vo
di dng phn bn ho hc.
C v nh mi th tt hn ln khi ngi
nng dn p dng cc k thut khoa hc,
nhng th khng c ngha l khoa hc phi n
gii cu do mu m t nhin vn
khng , m s gii cu thnh ra cn thit
l do mu m t nhin ca t b hy
hoi.
122

Bng cch ri rm, trng c ba l, v tr v

cho t tt c nhng cht hu c tha, t s
c c tt c dng cht cn thit cho vic
trng la v ng cc v ng trn cng cnh
ng ht nm ny qua nm khc. Bng vic
lm nng t nhin, nhng cnh ng b ph
hoi bi qu trnh canh tc hay bi vic s
dng cc ho cht nng nghip, s c th c
khi phc mt cch c hiu qu.

123

III
MT NNG DN LN TING
Nhng ngy ny, ti Nht Bn, ngi ta lo
ngi rt nhiu, mt cch chnh ng, v cht
lng mi trng suy gim dn n nhim
thc phm. Dn chng t chc cc cuc ty
chay v biu tnh ln phn i s th ca
cc nh lnh o chnh tr v cng nghip.
Nhng tt c nhng ng thi ny, nu c
tin hnh vi tinh thn nh hin ti, cng ch
l nhng c gng v ch m thi. Ni v chuyn
x l dn dp vi trng hp gy nhim c
th th cng ging nh cha triu chng trong
khi gc r ca cn bnh vn tip tc pht tc.
Chng hn cch y 2 nm, mt hi ngh
vi mc ch bn tho v nhim c t
chc bi Trung tm Nghin cu v Qun l
Nng nghip, cng vi y ban Nng nghip
Hu c v Nada Co-op (Hp tc x Nada). Ch
tr hi ngh l ng Teruo Ichiraku, ngi ng
124

u ca Hip hi Nh nng Hu c Nht Bn

v cng l mt trong nhng nhn vt c th lc
nht trong Hp tc x Nng nghip trc thuc
chnh ph. Nhng khuyn ngh ca c quan
ny trong vic loi cy no, loi ging no nn
trng, nn bn bao nhiu phn, nn a vo s
dng nhng ho cht g u c hu nh l
tt c nng dn Nht lm theo.
Bi v c a dng thnh phn nhng ngi
c tm nh hng nh vy tham gia, ti
tham d vi hy vng rng mt ng thi c
tm nh hng su rng c th s c quyt
nh chn la v a vo thc tin.
ng trn quan im cng khai ho vn
nhim thc phm, hi ngh ny c th c
coi l thnh cng. Nhng cng nh cc cuc
hp khc, cc vn tho lun b h cp
xung thnh mt lot cc bo co k thut
chuyn su bi cc chuyn gia nghin cu v
cc tng thut mang tnh c nhn v mc
kinh hong ca nhim thc phm. C v nh
chng mt ai mun ch ra vn tm cn bn
ca n.
Trong mt tho lun v nhim c thy
ngn c ng chng hn, m u i din Cc
Thy sn pht biu v chuyn vn ny
125

tr nn ng s nh th no. Vo thi im ,
nhim c thy ngn ang c nhc n
hng ngy trn bo i nn mi ngi u
chm ch nghe xem ng ta ni g.
V din gi ny ni rng lng thy ngn
trong c th ca c ng, ngay c nhng con
bt c Bc Bng Dng v vng bin gn
Nam cc, l cc k cao. Tuy nhin, khi mt
mu vt trong phng th nghim thu thp c
t vi trm nm trc c m x v phn
tch th con c ny, tri vi k vng, li cng c
cha thy ngn. Kt lun tm thi ca ng ta l
vic tiu th thy ngn l cn thit cho s sng
ca c ng.
C ta nhn nhau ng vc. Mc ch ca
cuc hp ny ng l ra l xc nh lm th
no i ph vi vn nhim tc ng ln
mi trng v a ra cc bin php khc
phc n. Thay vo , y v i din ca Cc
Thy sn li ni rng thy ngn l cn thit
cho s sng ca c ng. iu ti mun ni
y l ngi ta khng nm c nguyn nhn
gc r ca nhim m ch thy n t mt kha
cnh hi ht v nng cn.
Ti ng dy v kin ngh rng chng ta
cn chung tay ln phc tho, lp k hoch c
126

th i ph ngay vi nhim. Chng phi

c ni ngay ti vic ngng s dng cc loi
ho cht gy ra nhim th tt hn khng? La
go chng hn, c th sinh trng rt tt m
khng cn ti phn thuc ho hc, cng nh
cam qut, v cng khng kh khn g khi trng
rau theo cch . Ti ni rng iu c
th lm c v rng ti vn ang lm th trn
nng tri ca ti trong nhiu nm qua, nhng
chng no chnh ph cn tip tc ng h vic
s dng ho cht th s chng cn ai khc
mun th lm nng nghip sch c.
Hin din ti hi ngh c cc thnh vin Cc
Thy sn, cng nh nhng ngi ti t B
Nng Lm v Hp tc x Nng nghip. Nu h
v ngi ch tch hi ngh - ng Ichiraku tht
s mun thc y mi vic v ngh nng
dn c nc nn th vic trng la khng
dng ho cht th c th c s thay i su
rng ri.
Tuy nhin c mt vn ln. Nu cy trng
m khng s dng ho cht nng nghip, phn
bn hoc my mc th nhng cng ty ho cht
ln s tr nn khng cn thit v Hp tc x
Nng nghip, c quan thuc chnh ph ny s
tan r. a thng vn ra, ti ni rng
cc hp tc x v nhng ngi lp chnh sch
127

cho nng nghip hin i da trn khon u

t ln vo phn bn v my mc nng nghip
lm nn mng cho quyn lc ca h. Vic
loi b my mc v ho cht s mang li mt
s thay i ton din c cu x hi v kinh t.
V th, ti khng thy c cch no m ng
Ichiraku, cc Hp tc x hay cc quan chc
chnh ph li c th ln ting ng h cc gii
php xa b nhim.
Khi ti ln ting nh vy, ngi ch tch
ni Tha ng Fukuoka, ng ang lm hi ngh
kh chu vi nhng nhn xt ca mnh , lm
ti phi ngm ming li. Vng, n din ra
nh vy y.

128

MT GII PHP GIN D

CHO MT VN KH KHN
Vy l c v nh cc c quan chnh ph
chng h c nh ngn chn nn nhim.
Kh khn th hai nm ch tt c mi kha
cnh ca vn nhim thc phm cn phi
c a ra ng thi v gii quyt cng mt
lc. Mt vn khng th c gii quyt trn
vn bi nhng ngi ch quan tm n b
phn ny hoc b phn kia trong tt c cc
kha cnh ca n.
Chng no nhn thc ca tt c mi ngi
cn cha bin chuyn mt cch cn bn th
chuyn nhim s khng th ngn chn c.
Ly v d, ngi nng dn ngh rng bin
20

Ni Hi th chng c can h g ti mnh. Anh

ta ngh rng coi sc vic nh bt c l trch
nhim ca cc vin chc thuc Cc Thy sn
v chu trch nhim v vn nhim bin l
20

Mt vng bin nh nm gia cc o Honshu, Kyushu v

Shikoku.

129

cng vic ca y ban Mi trng. Vn nm

ngay trong chnh kiu suy ngh .
Cc loi phn bn ho hc hay c dng
nht, m amoni, ur, phn ln v nhng phn
v c tng t c s dng vi s lng ln,
ch vi phn trong l c cy trng hp
th. Phn cn li r r ra sng sui, cui cng
ra bin Ni Hi. Cc hp cht cha nit ny
tr thnh thc n cho to v sinh vt ph du
khin cho chng sinh si s lng ln, gy ra
hin tng thy triu . Tt nhin, cht thi
cng nghip cha thy ngn v cc rc thi gy
nhim khc cng gp phn vo, nhng phn
ln nhim nc Nht l do cc ho cht s
dng trong nng nghip.
V vy, chnh nng dn l ngi phi chu
trch nhim ch yu v nn thy triu .
Ngi nng dn ri cc ho cht gy nhim
xung cnh ng ca mnh, nhng cng ty sn
xut ra cc ho cht ny, nhng chc sc lng
x tin tng vo s tin dng ca ho cht ri
a ra cc hng dn k thut tng ng nu mi ngi trong nhng ngi trn y
khng suy ngm v vn ny mt cch su
sc th s khng gii quyt c bi ton v
nhim nc.
130

C nh by gi th ch nhng ai b nh
hng trc tip nht mi tch cc trong vic
c gng tm cch i ph vi cc vn nn v
nhim, nh trong trng hp u tranh ca
cc ng dn a phng chng li cc cng ty
du ln sau s c trn du gn Mizushima.
Hoc khng th l mt s gio s ngh i
ph vi vn bng cch x mt con knh
xuyn qua mn phnh to ca o Shikoku
cho dng nc tng i sch ca Thi Bnh
Dng chy vo bin Ni Hi. Nhng chuyn
i loi nh vy c nghin cu v th
nghim ht ln ny n ln khc, nhng mt
gii php thc s th khng bao gi c th tm
ra theo cch ny.
S tht l d chng ta c lm g, tnh hnh
vn cng ngy cng xu i. Cc bin php i
ph cng cng phu th cc vn cng tr nn
phc tp.
Gi d nh mt ng ng c t
bng qua Shikoku v nc c bm t Thi
Bnh Dng vo bin Ni Hi. C cho l
iu ny c th lm sch c bin Ni Hi,
nhng s ly u ra in vn hnh cc nh
my sn xut ng thp v s cn bao nhiu
in chy my bm nc? Chc phi cn
n nh my in ht nhn. xy dng mt
131

h thng nh th, b tng v tt c cc loi vt

liu khc nhau phi c rp ni li v cn
phi xy dng mt trung tm x l uranium
na. Khi cc gii php c pht trin theo
kiu ny, chng s ch gieo mm cho cc vn
nhim i hai, i ba, nhng vn cn kh
gii quyt hn so vi nhng vn trc ,
m li cn lan rng hn.
Cng ging nh trng hp ngi nng
dn hm li m ng mng dn nc ti
qu rng v cho nc chy o o vo rung
la ca mnh. B mng s b nt v sp.
Ti lc th li phi b cng gia c. B
mng c p cho kin c li, mng dn
nc s c m rng ra thm. Lng nc
tng ln ch lm gia tng mi nguy him tim
tng v ln suy yu sau ca b mng s
i hi cng sc ln hn xy dng li.
Khi mt quyt nh c a ra i ph
vi cc triu chng ca mt vn , ngi ta
thng gi nh rng cc bin php khc phc
s gii quyt c bn thn vn . Him
khi c chuyn nh vy. Cc k s c v nh
khng th gii quyt cho thu o chuyn ny.
Tt c cc bin php i ph y u da trn
mt nh ngha qu hp v ci khng n ang
din ra. Nhng bin php v i php ca con
132

ngi bt ngun t s tht khoa hc v cch

phn xt khoa hc hn hp. M mt gii php
thc s th khng bao gi c th c c theo
21

cch .
Cc gii php gin d ca ti, nh ri rm
v trng c ba l, th khng to ra nhim.
Chng hiu qu v chng loi b c gc r
ca vn . Cho ti khi no m lng tin thi
hin i t vo nhng gii php i cng ngh
cn cha th b lt nho th tnh trng nhim
s ch c nc xu i.

21

Vi s tht khoa hc v cch phn xt khoa hc hn hp,

ng Fukuoka ang ni n th gii nh c nhn nhn v

dng ln bi tr tu loi ngi. ng cho rng cch nhn nhn
ny b hn ch vo mt kt cu khung c xc nh bi chnh
nhng gi thit ca chnh n.

133

TRI CY THI KH KHN

Ngi tiu dng ni chung ngh rng h
chng can h g ti vic gy ra nhim trong
nng nghip. Nhiu ngi trong s h mun c
thc phm khng b x l ho cht. Nhng
thc phm x l ho cht c a ra th
trng ch yu l p ng cc s thch ca
chnh ngi tiu dng. Ngi tiu dng i
sn phm phi to, bng, khng t vt. tha
mn nhng yu cu , nhng ho cht nng
nghip ngng s dng t nm hoc su
nm trc gi li nhanh chng c a vo
dng.
Lm sao m chng ta ri vo tnh trng kh
x nh vy? Ngi ta ni h chng bn tm
liu da chut thng hay cong v rng tri cy
khng cn p m. Nhng hy nhn vo th
trng bn s Tokyo nu ta mun bit gi
bn thay i th no tu theo thch ca ngi
tiu dng. Khi tri cy trng ch p hn mt t
xu, ta bn c gi cao hn t 10 ti 20 yn
mt k. Khi tri cy c phn loi: Nh,
134

Trung bnh hoc Ln, gi mi k c th

tng ln gp i hoc gp ba cng vi s tng
ln ca kch c.
Vic ngi tiu dng sn lng tr gi cao
i vi thc phm tri ma cng gp phn vo
lm gia tng vic p dng cc phng php
nui trng nhn to v s dng ho cht. Nm
va ri, nhng tri qut Unshu c trng
22

trong nh knh bn vo ma h c gi cao

gp t mi n hai mi ln so vi qut
ng v. Thay v gi thng thng ch 20 n
30 yn mt k, ngi ta tr gi trn tri ti
170 yn, 220 yn, thm ch l 380 yn cho mt
k. V nh th, nu ta u t vi trm ngn
yn lp t thit b, mua nhin liu cn
dng v lm vic thm gi, ta c th thu c
li nhun.
Lm nng tri v cng ngy cng tr nn
c a chung. c nhng tri qut sm
hn ch mt thng, dn thnh th c v kh
hoan h mc hu bao tr cho khon u t
thm ca ngi nng dn v cng lao ng
cng nh thit b. Nhng nu ta hi vic c loi
tri cy ny sm mt thng quan trng n
u i vi con ngi, th s tht l, vic
22

Thng qut ny chn t nhin vo cui thu.

135

chng quan trng cht no, v ci gi phi tr

cho vic chiu theo s thch khng ch dng
li tin.
Thm na, mt loi cht to mu, cch y
vi nm khng c dng th by gi li c
s dng. Vi ho cht ny, tri cy s c mu
tri chn sm hn mt tun. Gi bn tng gp
i hoc rt mt na, tu thuc vo vic tri
cy c bn sm mt tun hoc bn sau
mng 10 thng mi, bi vy ngi nng dn
s dng ho cht thc tri cy tr mu nhanh,
ri sau khi thu hoch h tri cy trong
phng chn bng kh ga.
Nhng v tri cy c hi bn sm vn
cha ngt nn ngi ta s dng ti cht
to ngt nhn to. Thng thng, ai cng ngh
rng ho cht to ngt b cm s dng ri,
nhng loi ho cht to ngt c phun ln
cy th khng b quy nh l phm lut mt
cch r rng, minh bch. Cu hi y l liu
n c ri vo nhm ho cht nng nghip
hay khng? D cu tr li l g i na th hu
ht mi ngi ai cng s dng n c.
Tri cy sau c a n trung tm
phn loi ca nh phn phi. c th phn
loi tri cy theo kch thc ln nh, ngi ta
136

cho mi tri ln xung theo bng chuyn di

hng trm mt. Dp l chuyn thng gp.
Trung tm phn loi cng rng ln th tri cy
cng b va p v nho ln lu hn. Sau khi
c ra bng nc, nhng tri qut c
phun cht bo qun v qut cht to mu ln.
Cui cng, hon thin, mt dung dch sp
paraffin c qut ln v tri cy c nh
bng trng cho ho nhong. Ngy nay, tri cy
thc s b i x rt t bc.
Nh vy, t trc khi tri cy c thu
hoch cho n khi n c xut i v by bn
th nm hoc su loi ho cht c dng.
y l cha k ti phn bn v cc ho cht
phun xt c s dng khi cy ang sinh
trng trong vn. V tt c chuyn ny l do
ngi tiu dng mun mua tri cy trng hp
dn hn mt cht. S thch nho nh ny t
ngi nng dn vo mt tnh th tht s kh
x.
Nhng cch thc x l tri cy ny c
ng dng chng phi bi v ngi nng dn
thch lm theo kiu nh vy, hay v nhng vin
chc ca B Nng nghip thch y ngi
nng dn vt v thm. Ch ti khi no quan
nim chung v gi tr thay i th tnh trng
ny mi c th ci thin c.
137

Khi ti cn lm Vn phng Hi quan

Yokohama 40 nm trc, chanh v cam
Sunkist vn c x l theo cch . Ti
kch lit phn i vic a h thng ny vo
Nht, nhng nhng li ca ti chng th ngn
ni vic a chng vo s dng.
Nu mt h nng dn hay mt hp tc x
chn dng mt quy trnh x l mi, chng hn
nh vic nh sp cho qut, th bi v vi vic
chm cht thm nh th, li nhun s cao hn.
Cc hp tc x nng nghip khc s thy
iu v chng my chc, h cng s p dng
quy trnh mi ny. Tri cy khng c x l
nh sp s khng cn bn c gi cao nh
trc na. Trong vng hai, ba nm thi, vic
nh sp s c s dng trn ton quc. S
cnh tranh sau s lm gi h xung, v tt
c nhng g cn li i vi nng dn ch l
gnh nng v khi lng cng vic v nhng
chi ph ph tri vo nguyn vt liu v thit b.
By gi, ngi nng dn buc phi s dng sp
bng.
L d nhin l ngi tiu dng lnh chu
hu qu. Thc phm khng ti vn c th bn
c v trng chng ti. Ni v mt sinh hc,
tri cy trong trng thi hi ho ang gi cho
qu trnh h hp v tiu hao nng lng mc
138

thp nht c th. Cng ging nh mt ngi

trong trng thi thin: s trao i cht, h hp
v tiu hao ca-lo ca anh ta mc cc k thp.
Ngay c khi anh ta nhn n, nng lng trong
c th vn s c bo tn. Tng t nh vy,
khi tri qut nhn nheo, khi tri cy ho, khi
rau r xung, chng ang trong trng thi bo
tn gi tr dinh dng ca mnh trong khong
thi gian lu nht c th.
Tht sai lm khi c duy tr v ti ngon
n thun bn ngoi, nh khi ngi bn hng
lin tc vy nc ln rau qu. Mc d rau qu
gi c v ti mi, nhng hng v v gi
tr dinh dng ca n s gim i nhanh chng.
Bt lun th no th tt c cc lin hp
nng nghip v cc c s phn loi vn ang
c tch hp v m rng thm thc hin
cc cng on khng cn thit nh trn ri.
y c gi l qu trnh hin i ho. Sn
phm c ng gi v ri h thng phn phi
ln chuyn ti tay ngi tiu dng.
Ni ngn gn, khi no vn cn s o
ngc trong cm nhn v gi tr, trong kch
c v hnh thc bn ngoi c quan tm
nhiu hn l cht lng bn trong, th vn

139

nhim thc phm s khng bao gi c gii

quyt.

140

TIP TH THC PHM T

NHIN
Trong nhng nm qua, ti gi i t 88
n 110 gi la go (hn 2 tn n 3 tn) ti
cc ca hng bn thc phm t nhin nhiu
ni trn nc Nht. Ti cng chuyn 400
thng cc-tng qut (mi thng nng tm 16
k) cht ln xe ti loi 10 tn n hip hi cc
khu chung c qun Suginami trn Tokyo.
Ch tch hip hi mun bn ra nhng sn
phm khng b nhim, v iu ny l nn
tng trong tha thun hp tc gia chng ti.
Nm u kh thnh cng nhng cng c
mt s phn nn. Kch c tri cy qu khc
bit, bn ngoi hi d, v i lc b ho v
nhng chuyn tng t. Ti chuyn tri cy
i trong cc thng cc-tng khng nhn mc,
v th l mt s ngi nghi ng rng y l
tri cy loi hai. Gi ti ng tri cy vo
thng c ghi ch qut t nhin.

141

V thc phm t nhin c th c sn

xut vi chi ph v cng sc ti thiu, ti suy
lun rng n phi c bn vi gi r nht.
Nm ngoi, khu vc Tokyo, tri cy ca ti c
gi thp nht. Nhiu ca hng ni chng thm
ngon nht. Tt nhin, s tt hn c nu tri cy
c th bn c ngay ti ch, loi tr c
khong thi gian v chi ph cho vn chuyn,
nhng cho d c phi vn chuyn xa th gi c
vn va phi, tri cy khng nhim ho cht v
c v rt ngon. Nm nay, ngi ta yu cu ti
chuyn i s lng gp hai n ba ln so vi
trc.
Vo lc ny, cu hi t ra l vic bn trc
tip thc phm t nhin c th vn ra c
bao xa. Ti c hy vng trong chuyn ny. Thi
gian gn y, nhng nh vn s dng ho
cht b y vo mt tnh cnh o p v kinh
t cc k cng thng, v iu khin cho vic
sn xut thc phm t nhin c hp lc vi h
hn. Cho d mt ngi nng dn bnh thng
phi lm vic vt v th no trong vic s dng
ho cht, cht to mu, nh bng v nhng
i hi tng t, ng ta cng ch c th bn
tri cy ca mnh vi ci gi gn nh ch va
b p chi ph. Nm nay, ngay c mt trang
tri c tri cy thuc loi xut sc cng ch c
142

th mong ch thu c li nhun di 13 yn

mt k. Ngi no trng ra tri cy c cht
lng ch km hn mt cht, rt cc s chng
c li.
V gi c st gim trong my nm qua, cc
hp tc x nng nghip v cc c s phn loi
tr nn rt nghim ngt, ch la chn tri cy
c cht lng rt cao. Tri cy cht lng thp
hn khng th bn c cho cc c s ny. Sau
khi b c ngy lao ng trong vn thu
hoch qut, xp vo cc thng cha v mang
n k phn loi, ngi nng dn phi lm vic
n mi mt hoc mi hai gi m la
chn trong s tri cy ca mnh, tng tri tng
tri mt, ch gi li nhng tri c kch c v
23

hnh dng hon ho nht .

S tri tt i khi ch chim t l trung
bnh t 25 n 50% trn tng lng thu
hoch, ngay c mt s tri tt cng vn b c
s phn loi t chi. Nu li nhun cn li ch
l 5 hoc 6 yn mt k cng c xem l tt
lm ri. Do ny, nhng nng dn trng cam
qut ti nghip phi lao ng tht vt v m
cng phi kh khn lm mi ha vn.
23

Nhng tri b loi ra c bn vi gi phn na cho mt

cng ty t nhn p ly nc.

143

Trng cy khng dng ho cht, khng

phn bn, khng cy xi t ai s cn t chi
ph i, v li nhun thun ca ngi nng dn
v th s cao hn. S tri cy m ti chuyn i
thc t l khng phn loi; ti ch ng tri cy
vo hp, gi ra ch v ln ging i ng sm.
Nhng nng dn lng ging ca ti nhn ra
rng h ang lm vic rt vt v ri cui
cng trong ti chng c g. Ngi ta cng ngy
cng cm thy khng c g k l trong vic nui
trng nhng thc phm t nhin na, v cc
nh sn xut sn sng chuyn i sang lm
nng khng ho cht. Nhng ngi nng dn
bnh thng s vn lo lng v chuyn khng c
th trng bn sn phm ca mnh cho n
khi no thc phm t nhin c th phn phi
c ngay ti ch.
Cn i vi ngi tiu dng, c mt nim
tin thng gp l thc phm t nhin th phi
t. Nu khng t, ngi ta s nghi ng rng
n khng phi l thc phm t nhin. Mt nh
bn l ni vi ti rng s chng ai mua sn
phm t nhin nu gi khng cao.
Ti vn cm thy rng thc phm t nhin
cn phi c bn r hn so vi bt k loi
no khc. Nhiu nm trc ti c yu cu
144

gi mt ong ly c trong vn cam v trng

g ni cho mt ca hng thc phm t nhin
Tokyo. Khi ti pht hin ra v thng gia
bn chng vi gi ct c, ti rt gin d. Ti
bit rng mt thng gia m li dng khch
hng theo cch th cng s trn go ca ti
vi cc loi go khc, v rng loi go trn ny
s n tay khch hng vi ci gi khng trung
thc. Ti tc khc ngng giao hng cho ca
hng .
Nu thc phm t nhin c gi cao, ngha l
ngi thng gia ang thu li nhun qu
ng. Hn na, nu thc phm t nhin t
, chng tr thnh thc n xa x v ch c
ngi giu mi c th mua chng.
Nu mun thc phm t nhin tr nn
thng dng mt cch rng khp th n phi c
sn ti a phng vi gi c hp l. Ch cn
ngi tiu dng iu chnh li suy ngh, rng
gi thp khng c ngha l thc phm khng t
nhin, khi tt c mi ngi s bt u suy
ngh theo chiu hng ng n.

145

NNG NGHIP THNG MI

S THT BI
Khi khi nim nng nghip thng mi ln
u xut hin, ti phn i n. Nng nghip
thng mi Nht khng mang li cho ngi
nng dn. C mt qui tc gia cc thng gia
l mt mn hng xut pht im c mt gi
tin nht nh, nu sau c x l tip th
gi bn s tng ln. Nhng i vi nng nghip
Nht th khng n gin nh vy. Phn bn,
thit b v ho cht c mua vi gi c nh
t nc ngoi, v khng th ni trc gi phi
tr thc t cho mi k l bao nhiu khi nhng
sn phm nhp khu ny c s dng. Tt c
hon ton ph thuc vo thng li. Vi gi
bn sn phm c nh, thu nhp ca ngi
nng dn nm ngoi tm kim sot ca h.
Nhn chung, nng nghip thng mi l
mt cch lm khng bn vng. S tt hn
nhiu cho ngi nng dn khi nui trng loi
thc phm mnh cn m khng ngh n
chuyn lm ra tin. Nu ta trng mt ht thc,
146

n s cho ra hn c ngn ht. Mt lung c ci

lm da mui cho c ma ng. Nu ta suy
ngh theo hng ny, ta s c ci n, cn
hn c na, m khng cn phi vt v.
Nhng thay vo , nu ta quyt nh c gng
kim tin, th ta leo ln lng cp v ta s
phi i cng n.
Do gn y, ti ang suy ngh v loi g
24

lgo (leghorn ) lng trng. Ging g lai t g

lgo lng trng c th trng trn 200 ngy
trong nm, vic nui chng kim li c
xem l thng v tt. Khi c nui cho mc
ch thng mi, nhng con g ny b nht
trong mt dy di nhng ci chung nh chng
khc g my so vi nhng phng bit giam, v
c i chng chn khng bao gi c php
chm t. Bnh tt l chuyn thng gp v
nhng con g ny b bm vo ngi th
khng sinh, c cho n theo mt ch bao
gm cc loi vitamin v hoc-mn tng trng.
Ngi ta bo rng cc con g a phng,
c nui t thi k xa xa, loi shamo v
chapo nu v en, kh nng cho trng ch bng
c mt na. Kt qu l chng bin mt khi
nc Nht. Ti mc cho hai con g mi v
24

Ging g ny xut pht t Tuscany nc (ND)

147

mt con g trng chy nhy thoi mi trn

sn ni v sau mt nm chng pht trin
thnh 24 con. Trng th c v l chng t
trng, nhng thc ra lc bn lng v bn
a ny ang bn rn nui con.
Trong nm u tin, ging g lgo c hiu
sut trng cao hn ging g a phng,
nhng sau mt nm bn g lgo lng trng
ny cn kit sc lc v b loi b, trong khi bn
g shamo m chng ti gy ging bin thnh
mi con khe mnh chy tung tng trong
vn cy. Thm na, g lgo lng trng
trng tt v chng c nui bng thc n
dinh dng nhn to nhp t nc ngoi v
phi mua t cc li bun. Cn nhng con g
bn a th bi t v thoi mi n ht vi cn
trng ni chng sng, ri ra nhng qu
trng t nhin, ngon lnh.
Nu bn ngh rau c qu thng mi l t
t nhin m ra th bn nhm to. Nhng th rau
tri ny l s pha trn ho hc mng nc ca
ni-t, pht-pho v kali vi mt cht tr gip t
ht ging. V chng s c hng v ng nh
th. Cn trng g thng mi (ta c th gi
chng l trng nu thch) th khng g hn l
mt hn hp thc n tng hp, cc ho cht v
hoc-mn. y chng phi l sn phm ca t
148

nhin, m l mt sn phm tng hp do con

ngi to ra di hnh dng mt qu trng.
Vi nhng ngi nng dn to ra rau c v
trng kiu ny, ti gi h l nh sn xut.
By gi, nu ni v sn xut th ta s phi
lm vi php tnh ho huyn nu ta mun c
li nhun. Do ngi nng dn lm thng mi
hin nay khng kim c cht tin li no,
nn ng ta ging nh mt li bun khng bit
dng bn tnh. Kiu ngi th ny b k khc
coi l kh kho, v li nhun ca ng ta s b
cc chnh tr gia v cc thng gia lc li bn
rt.
Thi xa c chin binh, nng dn, th th
cng v thng li. Nng nghip c coi l
gn vi ngun gc ca mi th hn so vi i
chc hay ch tc, v ngi nng dn c gi
l ngi phng s cc v thn. Anh ta lun c
th bng cch ny hay cch khc c n.
Nhng gi y tt c ch l nho nho kim
tin. Ngi ta m u vo trng nhng sn
phm siu thi thng nh nho, c chua v
da hu. Hoa v tri cy c sn xut tri v
trong nh knh. Vic lai to cc ging c c
p dng, gia sc cng c nui nhiu v mang
li li nhun cao.
149

Mu hnh ny cho thy mt cch r rng

iu g s xy ra khi nng nghip leo ln ngi
trn chic tu ln kinh t. Nhng bin ng
v gi c rt kh lng. C li y, nhng cng
c c thua l na.
Tht bi l iu khng th trnh khi. Nn
nng nghip Nht Bn mt nh hng v
tr nn bt n. N lc li, chch xa khi
nhng nguyn tc c bn ca nng nghip v
tr thnh mt ngnh kinh doanh.

150

TIN HNH NGHIN CU

CHO LI CH CA AI?
Ln u tin ti bt u gieo s la v ng
cc v ng, ti d nh l s thu hoch
bng lim, v v th ti ngh s thun tin hn
khi gieo ht thng hng ngay li. Sau nhiu
my m, chng u ra u v l dn khng
chuyn, ti cng ch to c mt dng c
gieo ht cm tay. Ngh rng dng c ny c th
c gi tr s dng thc t cho nhng nng dn
khc, ti mang n ti cho mt ngi trung
tm kim nghim n. ng ta ni vi ti rng do
chng ta ang trong thi i my mc c ln
nn ng ta khng th bn lng vi ci my k
cc ny ca ti.
Tip , ti n ch mt nh sn xut thit
b nng nghip. , ti c bo rng mt
dng c n gin nh th, d ta c gng ti
u c c li nhun, th cng chng th
bn c nhiu hn 400 yn mt chic. Nu
chng ti sn xut ci dng c nh th ny,
nng dn c l s bt u ngh rng h khng
cn ti nhng chic my ko m chng ti bn
151

vi gi my trm ngn yn na. ng ta ni

rng ngy nay, tng l phi sng ch tht
nhanh nhng th my mc phc v cho vic
trng la, bn chng nho nho c cng lu
cng tt, ri gii thiu ci g mi hn. Thay
v cc my ko nh, h mun i sang nhng
kiu my kch c ln hn, v ci thit b ca
ti, i vi h ch l mt bc tht li. p
ng yu cu ca thi i, cc ngun lc
c vo y xa thm nhng cng trnh
nghin cu v dng, v cho n tn ngy hm
nay, pht minh ca ti vn cn nm nguyn
trn k.
Vi phn bn v ho cht cng vy. Thay v
nghin cu pht trin phn bn t li ch ca
ngi nng dn ln trn ht, ngi ta li tp
trung vo vic pht trin mt ci g mi, bt
k ci g cng c, ch kim tin. Sau khi
cc k thut vin ri b cng vic ca mnh ti
cc trung tm kim nghim, h chuyn ngay
sang lm cho cc cng ty ho cht ln.
Mi y, ti c ni chuyn vi ng Asada,
mt vin chc k thut lm B Nng Lm,
ng ta k cho ti nghe mt cu chuyn th v.
Rau c c trng ti cc nh knh n ch c
mi v g. Nghe ni tri c v ng chng c t
vitamin no cn da chut th khng c hng
152

v, ng ta nghin cu v tm ra nguyn do:

mt lng nh nng mt tri nht nh khng
th xuyn qua c lp bao ph bng nha v
lp knh m rau tri c trng trong . Cuc
iu tra ca ng ta chuyn sang h thng chiu
sng bn trong cc nh knh.
Cu hi cn bn t ra y l liu con
ngi c nht thit phi n c v da chut
trong ma ng hay khng. Nhng, ngoi ci
s cn thit hay khng ny th l do duy nht
ngi ta trng c v da chut trong ma
ng l v chng c th c bn vi gi hi.
Mt s ngi pht trin ra nhng phng
php trng c chng tri v, v ri sau mt
thi gian ngi ta thy rng nhng th rau
tri ny khng c gi tr dinh dng. Tip ,
ngi lm k thut suy ngh rng nu cht
dinh dng b mt th s phi tm ra mt bin
php ngn nga s mt mt . Do rc ri
ny c cho l nm h thng chiu sng,
ng ta bt u nghin cu v cc tia sng. ng
ta ngh mi th s n tha nu c th sn xut
ra tri c nh knh c cha cc vitamin. Ti c
nghe k mt s k thut gia sn sng dnh c
i mnh cho cc nghin cu kiu nh vy.
Mt cch t nhin thi, do phi c gng
v b ra nhng ngun lc ln nh vy cho vic
153

trng loi c ny, n cn c cho l c hm

lng dinh dng cao, nn thm ch chng cn
c dn gi cao hn na v bn rt chy.
Nu n c kh nng mang li li nhun, v
nu ta c th bn n, th khng th c chuyn
g sai tri vi n c.
D c c gng ti u, ngi ta cng khng
th cho ra nhng th rau tri tt hn so vi
rau c v tri cy trng t nhin. Sn phm
c trng theo cch phi t nhin tha mn
c nhng ham mun thong chc nhng li
lm suy yu c th con ngi v gy bin i
th cht khin cho n ph thuc vo cc loi
thc phm . Khi iu ny xy ra, vic b
sung vitamin v thuc men tr nn cn thit.
Tnh trng ny ch mang li kh khn nng
nhc cho ngi nng dn v thit hi cho
ngi tiu dng m thi.

154

U L THC PHM
DNH CHO CON NGI?
Mt ngy n, c ngi t i truyn hnh
NHK n v yu cu ti ni vi iu v v ngon
ca thc phm t nhin. Chng ti ni chuyn,
v ti yu cu anh ta so snh gia trng g
nui trong chung di t thp vi trng g
th chy t do trong vn trn ni. Anh ta
thy rng lng trng ca g b nht trong
tri nui thng thng th mm v long, c
mu vng nht cn lng trng g sng t
do trn ni th chc, n hi v c mu cam
sng. Khi ng gi, ch mt ca hng sushi trn
th trn, nm th mt trong cc qu trng t
nhin ny, ng ta ni y mi l trng tht, y
nh hi xa, v ng ta hn hoan nh th n l
bu vt.
Li na, trn vn qut c nhiu loi rau
khc nhau mc xen gia m c di v c ba l.
C ci, ngu bng, da chut, b, u phng, c
rt, nhng cy hoa cc n c, khoai ty,
hnh, ci cay, ci bp, vi ging u, v nhiu
155

loi rau c khc tt c u cng nhau chung

sng. Cuc ni chuyn chuyn sang vn liu
cc loi rau k trn, c trng kiu bn hoang
d nh vy, c v ngon hn nhng loi c
trng trong vn nh hoc c s tr gip ca
phn bn ho hc khi trng trn rung hay
khng. Khi chng ti em so snh chng vi
nhau, th thy mi v rt khc bit, v chng ti
xc nh rng cc loi rau hoang di c
hng v phong ph hn.
Ti bo vi ngi phng vin rng khi
rau c c trng trn rung chun b sn,
s dng phn bn ho hc (NPK), th chng
c cung cp ni-t, pht-pht v kali. Nhng
khi rau c c trng trn nn t t nhin
vi lp t mt giu cht hu c, chng s c
c mt ch dinh dng cn bng hn. S
c mt ca nhiu loi cy c hoang di ng
ngha vi mt lng phong ph cc a cht v
vi cht dinh dng thit yu c sn cung
cp cho rau c. Cy ci sinh trng trong lp
t tht cn bng nh vy s c hng v tinh
t hn.
Cc loi tho mc n c, rau di, cy ci
mc trn ni v trn ng c c gi tr dinh
dng rt cao v cng c tc dng lm thuc.
Thc phm v thuc khng phi l hai th
156

khc nhau: chng l mt trc v mt sau ca

mt c th. Nhng th rau c nui bng cht
ho hc c th dng lm thc phm n,
nhng chng khng th dng lm thuc c.
Khi ta i tm hi v n by loi tho dc
25

ma xun , tinh thn ta tr nn th thi. Cn

khi n chi dng x, cy vi v rau t thi ta s
tr nn im tnh. gim cm gic bn chn,
nn nng th dng rau t thi l tt nht.
Ngi ta ni rng nu tr con n rau t thi,
chi liu hoc nhng con cn trng sng trn
cy th s cha c nhng cn khc lc bc
pht, v hi xa bn tr con thng b bt phi
n. Daikon (c ci Nht) c t tin l mt loi
cy gi l nazuna (rau t thi), t nazuna ny
c lin quan vi t nagomu, c ngha l lm du
i. Daikon l loi tho dc lm mm du tnh
kh con ngi.
Trong s cc loi thc n hoang d th cn
trng thng khng c ng ngng ti.
Trong thi gian chin tranh, lc cn lm vic
trung tm nghin cu, ti c phn cng xc
nh xem nhng loi cn trng no khu vc
ng Nam l c th n c. Khi iu tra v
25

Ci xoong, rau t thi, c ci trng hoang, c bng, trng sao,

c ci hoang v cy tm ma.

157

chuyn ny, ti kinh ngc khi khm ph ra

rng hu nh bt k con cn trng no cng c
th n c.
Ly v d, chng ai c th ngh l rn hay b
cht c th dng c cho bt c chuyn g,
nhng rn, c nghin nh v n cng vi
ng cc ma ng, l mt phng thuc cha
ng kinh, cn b cht th l thuc cha t
cng. Tt c u trng ca cn trng hon ton
c th n c, nhng phi n sng. Tra cu
cc vn bn c, ti tm thy nhng cu chuyn
lin quan ti cc mn c bit c lm t
gii ly t nh x, cn mi v ca con tm quen
thuc c nhc ti l thanh tao khng g snh
c. Ngay c nhng con bm m n cng
rt ngon nu ta r ht phn khi cnh ca
chng trc.
Nh vy, d t quan im hng v hay t
quan im sc khe, nhiu th m con ngi
coi l gm ghic thc ra li kh l ngon v tt
cho c th con ngi.
Nhng loi rau no m v mt sinh hc gn
nht so vi t tin hoang di ca chng th s
c hng v tuyt nht v c gi tr dinh dng
cao nht. V d, trong h hu (gm nira - ti
ty, ti, ti Tu, hnh tm, c kiu, v hnh c)
158

th nira v ti Tu cho gi tr dinh dng cao

nht, lm tho dc tt, v cng c tc dng
nh mt loi thuc b cho sc khe tng qut.
Tuy nhin i vi phn ln mi ngi, cc
ging thun ho hn chng hn nh hnh tm
hay hnh c, li c coi l c v ngon nht. V
l do no , con ngi hin i thch hng v
cc loi rau c khng cn trng thi hoang d
ban u ca chng na.
S thch i vi cc thc phm c ngun
gc ng vt cng tng t nh vy. n vo
ngi tht chim hoang th tt cho c th hn l
nhng con gia cm thun ho, chng hn nh
g vt, th nhng nhng con gia cm ny, nui
trong mt mi trng ri xa ni sinh sng t
nhin ca chng, li c xem l c v ngon v
c bn vi gi cao. Sa d c gi tr dinh
dng cao hn sa b, nhng chnh sa b
mi l loi sa c nhu cu s dng cao hn.
Nhng loi thc phm xa ri trng thi
hoang d ca chng v nhng loi c nui
trng bng ho cht hoc trong mi trng
c sp t hon ton di bn tay con
ngi s lm mt cn bng tin trnh ho hc
bn trong c th. Th cht cng tr nn mt
cn bng, ngi ta li cng tr nn ham mun
159

nhng loi thc phm phi t nhin. Tnh trng

ny rt nguy hi cho sc khe.
Ni rng ngi ta n g ch n thun l
chuyn s thch c nhn, nh th l nh lc
hng, bi l mt ch n ung phi t nhin
hay ngoi lai s gy kh cho ngi nng dn v
c ng dn na. Dng nh ngi ta cng ham
mun nhiu th ngi ta li cng phi lao ng
nhiu hn tha mn chng. Mt s loi c,
chng hn nh c ng i dng v c cam ni
ting, phi nh bt xa b trong khi c mi, c
trp, c bn v cc loi c nh khc th c th
nh bt vi s lng di do ngay ti bin
Ni Hi. Ni v mt dinh dng, nhng sinh
vt sng sng sui nc ngt, chng hn nh
c chp, c ao, tm ng, cua m ly v.v. th
tt hn cho c th so vi nhng loi nc
mn. Tip n l c bin khu vc nc nng,
v cui cng mi l c bin sng khu vc
nc su v xa b. Thc phm gn quanh l
tt nht cho th cht con ngi, cn nhng th
m con ngi phi vt v mi c c li
chng c ch li g my.
iu ni ln rng nu ngi ta chp
nhn nhng g gn tm tay, th mi th s tt
p. Nu nng dn sng trong lng ny ch n
nhng thc phm c th trng hoc hi c
160

ti ch th s khng c chuyn g sai lm c.

Cui cng th, ging nh nhm ngi tr tui
sng trong nhng ci chi trn khu vn,
ngi ta s thy n gin nht l n go lt v
i mch, k khng nh bng, kiu mch,
cng vi cc loi tho mc theo ma v rau c
bn hoang d. l loi thc n tt nht, c
hng v v tt cho c th.
Nu 22 gi la go (600 k) v 22 gi ng
cc ma ng thu hoch c t mt nghn
mt vung rung, nh mt trong nhng tha
rung y, th mt tha rung s nui
sng c t nm n mi ngi, m mi
ngi ch cn b ra trung bnh cha n mt
gi lm vic mi ngy. Nhng nu rung
bin thnh ng c cho gia sc, hay nu lng
ng cc c em cho gia sc n th mi
nghn mt vung t ch nui sng c mt
ngi. Tht tr thnh mt th thc phm xa x
khi vic sn xut ra n i hi phi chim din
tch t m l ra c th dng cung cp thc

161

26

n cho con ngi s dng trc tip c .

iu ny c chng minh mt cch r
rng v rch ri. Mi ngi cn phi suy ngm
mt cch nghim tc xem mnh gy ra bao
kh khn vt v khi chy theo nhng loi thc
phm phi qu tn km mi sn xut ra c.
Tht v cc thc phm nhp khu khc l xa
x phm v chng i hi nhiu nng lng v
ti nguyn hn cc loi rau c ng cc truyn
thng sn xut c ti ch. Kt qu l nhng
ai t t gii hn cho mnh ch s dng mt
ch n n gin kiu a phng s khng
cn lm vic nhiu v s dng t t ai hn so
vi nhng ngi thch n xa x.
Nu ngi ta tip tc n tht v thc phm
nhp khu th trong vng mi nm chc chn
nc Nht s ri vo khng hong thc phm.
Trong vng ba mi nm s c s thiu ht
thc phm trm trng. Ci tng ng ngn
26

Mc d phn ln tht Bc M c sn xut bng cch

em nng sn thu hoch c nh la m, i mch, ng v

u nnh cho ng vt n, th vn cn nhiu din tch t c
s dng mt cch tt nht khi thng xuyn cho quay vng
thnh tho nguyn hoc ng c. Nht, gn nh khng tn
ti nhng khu vc t ai nh vy. Hu ht tt c tht u phi
nhp khu.

162

trn ti t ni no khng bit, bo rng vic

thay i t n cm sang n bnh m l du
hiu ca s ci thin trong cuc sng hng
ngy ca ngi Nht. Thc s khng phi nh
vy. Go lt v rau c trng c v l mt ch
n m bc, nhng y l ch n rt tt v
mt dinh dng v cho php con ngi ta sng
mt cch n gin v ngay tht.
Nu thc s chng ta c khng hong
lng thc th n s khng phi do nng lc
ca t nhin khng , m l do bi ham mun
v ca con ngi.

163

CI CHT KHOAN DUNG

DNH CHO I MCH
40 nm trc, h qu ca s th ch chnh
tr gia tng gia Hoa K v Nht Bn khin cho
vic nhp khu la m t M tr nn bt kh.
C nc c phong tro trng la m. Cc ging
la m M ang c s dng i hi mt thi
v di v la chn vo tm gia ma ma
Nht. Cho d ngi nng dn phi b ra rt
nhiu cng sc chm sc, ht la m vn
thng b thi trong lc thu hoch. Nhng
ging la ny rt tht thng v d nhim
bnh, v th cho nn nng dn khng mun
trng la m na. Khi nghin bt v nng
theo cch truyn thng, v ca n gh n ni
ta gn nh b nghn v phi nh n ra.
Cc ging hc mch v i mch truyn
thng ca Nht c th thu hoch vo thng
nm, trc ma ma, v th chng l ging cy
trng tng i an ton. Nhng d sao i na,
ngi nng dn vn b p phi trng la m. Ai
cng ci nho v ni chng c g t hn l
164

vic trng la m, nhng h vn kin nhn tun

theo chnh sch (trng la m) ca chnh ph.
Sau chin tranh, la m M li c nhp
vi s lng ln, lm cho la m trng ti Nht
b rt gi. iu ny cng thm vi nhiu l do
khc, em li l do chnh ng cho vic ngng
trng la m. Hy t b la m, hy t b la
m l khu hiu c cc nh lnh o nng
nghip ca chnh ph tuyn truyn khp c
nc, v nng dn vui v hng ng. Cng lc
, do gi la m nhp khu thp, chnh ph li
khuyn khch nng dn ngng lun c vic
trng cc cy v ng truyn thng l hc
mch v i mch. Chnh sch ny c thc
hin v cc ng la ca Nht b b hoang sut
c ma ng.
Khong mi nm trc ti c chn lm
ngi i din cho tnh Ehime trong cuc thi
Ngi nng dn ni bt ca nm trn knh
truyn hnh NHK. Vo thi im , mt thnh
vin Ban gim kho hi ti: ng Fukuoka
ny, sao ng khng t b vic trng hc mch
v i mch? Ti tr li: Hc mch v i
mch l nhng loi d trng, v bng vic
trng chng lun phin vi la go chng ta c
th sn xut c sn lng lng thc ln
165

nht t nhng cnh ng nc Nht. l l

do v sao ti khng t b chng.
R rng l khng c ngi no bng bnh
i ngc li mun ca B Nng nghip li c
th c vinh danh Ngi nng dn in
hnh nn ti ni tip: Nu y l ci khin
cho mt ngi khng nhn c gii thng
Ngi nng dn in hnh, ti khng c n th
hn. Sau ny c mt thnh vin trong Ban
gim kho ni vi ti: Nu c ri khi trng
i hc v t mnh lm nng, chc ti cng s
lm nh ng, trng la go ma h v hc
mch vi i mch vo ma ng, nm no
cng nh nm no, nh thi trc chin tranh
vy.
Khng lu sau , ti xut hin trn
chng trnh truyn hnh ca i NHK trong
mt cuc tho lun vi nhiu v gio s i
hc, v lc ti li b t cu hi: Ti sao ng
khng t b vic trng hc mch v i mch?
Ti tuyn b li mt ln na rt r rng rng
ti khng nh t b chng cho d c a ra
bt c l do no trong hng t l do nghe hay
ho. Vo thi im , khu hiu cho vic t b
vic trng trt v ng l: Mt ci cht khoan
dung. l chuyn thc hnh trng lun phin
ng cc v ng v la go nn ra i mt cch
166

m thm. Nhng ci cht khoan dung l cch

ni qu nh nhng; v B Nng nghip thc
bng mun n cht di cht nhi. Khi thy r
mc ch chnh ca chng trnh ny l c v
cho s kt liu nhanh gn vic trng ng cc
v ng, mc cho n cht ng cht ch, c
th ni nh vy, ti ni cn thnh n.
Bn mi nm trc, h ku gi trng la
m, trng ng cc ngoi nhp, trng ci loi cy
v dng v bt kh thi. Ri ngi ta ni cc
ging hc mch v i mch ca Nht khng c
gi tr thc phm cao nh ng cc M v th l
nng dn phi tic nui t b vic trng nhng
loi ng cc truyn thng ny. Khi tiu chun
sng tng ln nhanh chng, li tuyn b a ra
l hy n tht, n trng, ung sa v chuyn t
n cm sang n bnh m. Ng, u nnh v la
m c nhp vo vi s lng ngy cng tng.
La m ca M r tin, v th vic trng hc
mch v i mch b b b. Nn nng nghip
Nht Bn s dng nhng bin php buc
ngi nng dn phi lm nhng cng vic bn
thi gian thnh th c tin mua nhng
nng sn m h c bo l ng c trng.
V gi, khi mi quan ngi mi v vic thiu
ht ngun thc phm ni ln, vic t tc sn
xut hc mch v i mch li c khuyn
167

khch. H ni rng thm ch s c tin tr cp

cho vic na. Nhng trng ng cc v ng
truyn thng trong mt vi nm ri li b
khng trng s l khng . Mt chnh sch
nng nghip ng tin cy phi c thit lp.
Bi l B Nng nghip khng r rng ngay t
u trong vic khuyn khch nn trng ci g,
v bi v B ny khng hiu mi kt rng gia
ci c trng trn ng rung vi ch n
ca ngi dn, vic a ra mt chnh sch
nng nghip nht qun vn l iu bt kh thi.
Nu i ng vin chc ca B chu ln ni
v ra ng c, nht hi cho by loi tho
dc ma xun, cng by loi tho dc ma
thu (ct cnh, sn dy (kudzu), cc bc (vi
hong), n lang, u cha ba Nht, cm chng
di v c lau Nht) ri thng thc chng, h
s bit ngn ngun nui dng con ngi l
ci g. Nu nghin cu su hn, h s thy rng
ta c th sng khe vi nhng nng sn ni a
truyn thng nh go, i mch, hc mch,
kiu mch v rau c, v t h c th quyt
nh mt cch n gin rng y l tt c
nhng g m nn nng nghip Nht cn gieo
trng. Nu l tt c nhng g m ngi nng
dn phi trng trt, vic lm nng s tr nn
rt d dng.
168

Cho n tn by gi, kiu t duy ca cc

kinh t gia hin i vn l: cch lm nng quy
m nh, t cp t tc l sai lm, rng y ch l
mt kiu nng nghip s khai cn phi loi b
cng nhanh cng tt. H ni rng din tch ca
mi cnh ng phi m rng ra p ng vi
vic chuyn sang nn nng nghip quy m ln
kiu M. Cch suy ngh ny khng ch p t
trong nng nghip khng thi, s pht trin
trn tt c cc lnh vc khc cng chuyn dch
theo hng nh th.
Mc tiu t ra l ch cn mt s t ngi
lm nng. Nhng ngi c thm quyn trong
nng nghip ni rng t ngi hn m s dng
my mc c ln, hin i th vn c th thu
c sn lng cao hn trn cng mt din
tch t. y c xem l s tin b trong
nng nghip. Sau chin tranh, c khong 70
n 80 phn trm ngi Nht l nng dn. Con
s ny thay i nhanh chng xung cn 50%,
ri 30%, 20%, v by gi ng quanh mc
14%. nh ca B Nng nghip l t c t
l ging nh Chu u v M, gi cho t l nng
dn di 10% dn s, s cn li th khng
khuyn khch.
Theo quan im ca ti, nu 100% dn s
u lm nng th mi l l tng. Nht, mi
169

u ngi ch c mt nghn mt vung t

trng trt. Nu mi ngi dn c cp cho
mt nghn mt vung, ngha l 5000 mt
vung cho mi h nm ngi, nh th l qu
t trng nui sng c h gia nh trong
c nm. Nu thc hnh cch lm nng t
nhin, ngi nng dn cng s c nhiu thi
gian nhn tn v dnh cho cc hot ng x hi
trong cng ng lng xm. Ti ngh y l con
ng trc tip nht a t nc ny tr
thnh mt di t y nim vui v hnh phc.

170

CH CN PHC V T NHIN
V TH L MI S TT P C
Ham mun v ca con ngi l nguyn
nhn c bn a th gii n tnh trng kh
khn hin nay.
Nhanh cn hn chm, nhiu cn hn t s
pht trin ho nhong ny lin quan trc
tip n s sp ang treo l lng trn u
x hi. N ch c tc dng chia ct con ngi
khi t nhin. Nhn loi phi thi nung chiu
cho ci ham mun s hu vt cht v li ch c
nhn, thay vo , hy hng ti nhn thc
tm linh.
Nng nghip phi thay i t cc hot ng
c gii c ln xung cc trang tri nh gn lin
vi bn thn s sng. i sng vt cht v ch
n ung cn phi n gin i. Nu lm c
iu , lao ng s tr thnh nim vui, v i
sng tinh thn s tr nn phong ph hn.
Ngi nng dn cng tng quy m hot
ng th th cht v tinh thn ca anh ta cng
171

hao mn, v ri anh ta s cng ri xa mt cuc

sng mn nguyn v tinh thn. Cuc sng ca
ngi nng dn lm vic quy m nh c th
trng c v s khai, nhng trong vic sng mt
cuc sng nh vy, chuyn suy ngm v i
27

o l iu c th. Ti tin rng nu ngi ta

thu hiu c su sc mi trng xung
quanh mnh v th gii thng ngy m anh ta
ang sng, th s k v ca vn gii s c
hin by.
Ngy xa, vo nhng dp cui nm, ngi
nng dn ch c mt mu t trong tay thng
dnh ra ba thng t thng ging ti thng ba
i sn th trn i. D b gi l mt nng
dn ngho, nhng ng ta vn c t do theo
cch . K ngh nm mi ko di khong ba
thng. Dn dn, k ngh l ny rt ngn xung
cn hai thng, mt thng, v by gi ngy Tt
ch cn l k ngh ba ngy.
S teo nh s ngy ngh Tt cho thy ngi
nng dn tr nn bn rn th no, v nh mt
i nim hnh phc vui sng v th cht cng
nh tinh thn ra sao. Trong nn nng nghip

27

Great Way: con ng ca nhn thc tm linh bao hm s

ch ti v chm lo cho nhng hot ng thng nht.

172

hin i khng c thi gian cho ngi nng

dn vit mt bi th hoc sng tc mt bi ht.
Mt ngy n, trong khi lau chi miu th
nh trong lng, ti ngc nhin khi thy c
vi tm bng treo trn tng. Chi i lp bi
v nhn vo cc ch ci m phai, ti c th
nhn ra hng t bi th haiku. Ngay c trong
mt ci lng nh nh vy, tm hai mi hoc
ba mi ngi, cng sng tc c th
haiku v dng chng ln nh l vt. iu
cho thy trong cuc sng ngy xa, ngi ta
28

c bao nhiu l khng gian rng m . Mt vi

bi th hn vi trm nm tui. xa xa
lm ri, nn h hn l nhng ngi nng dn
ngho, nhng vn c s nhn tn vit haiku.
Gi th chng c ai trong ci lng ny rnh
ri m lm th na. Trong nhng thng
ma ng lnh gi, ch c mt s t dn lng c
th kim c cht thi gian ln ra ngoi
sn th mt hay hai ngy. By gi, nhng lc
nhn tn, ti vi l trung tm ca s ch , v
khng c cht thi gian no cho nhng th
tiu khin n gin mang li s phong ph cho
cuc sng hng ngy ca ngi nng dn na.
iu ti mun ni l, nng nghip tr nn
28

Nguyn vn: Open space

173

ngho nn v yu ui v tinh thn; bn thn

n ang ch dnh mi quan tm ti s pht
trin v vt cht m thi.
Lo T, mt hin nhn ca o Lo, ni
rng c th sng mt cuc sng trn vn v
tm tt trong mt ngi lng nh. B t
Ma, t s ca phi Thin trong Pht gio,
tri qua chn nm sng trong hang khng cht
29

chn rn . Lo lng v chuyn kim tin, m

rng, pht trin, trng nhng th cy kim ra
tin ri vn chuyn chng i khng phi l con
ng dnh cho ngi nng dn. Ch ngay
y, chm lo cho mt cnh ng nh, s hu
hon ton s t do v sung tc mi ngy, mi
ngy y hn vn l cch thc khi nguyn
ca nng nghip.
Vic ct i tri nghim cuc sng ri gi
mt bn vt cht v bn kia tinh thn l hn
hp v ri rm. Con ngi khng sng ph
thuc vo thc n. Rt cuc th chng ta cng
khng th bit thc n l g. Thm ch s tt
hn nu ngi ta thi ngh v thc n i.
Tng t nh vy, s tt p c nu ngi ta
thi lm bn thn mnh bn lng v chuyn
29

B t Ma dnh 9 nm ngi i mt vo vch ,

thng gi l cu nin din bch (ND)

174

khm ph ra ngha thc ca s sng; chng

ta c th s khng bao gi bit c nhng
cu tr li cho nhng cu hi ln v tm linh,
c khng hiu th cng chng lm sao c. Chng
ta c sinh ra v ang sng trn tri t ny
l trc din vi hin thc ca Vic Sng.
Vic Sng khng g hn l h qu ca vic
c sinh ra. Bt k con ngi n g sng,
bt k ngi ta ngh mnh phi n g sng,
th y khng g hn cng ch l mt th no
m h ngh ra. Th gii ny tn ti theo
cch m nu ngi ta t qua mt bn ch
ca mnh, thay vo c cho t nhin dn
dt th s chng c l do g s cht i.
An tr trong hin ti y l cn bn thc
s ca i sng con ngi. Khi mt tri thc
khoa hc ngy ng tr thnh nn tng ca vic
sng, ngi ta s sng nh th ch da vo c
mi tinh bt, cht bo, v protein, cn cy ci
th ch da vo mi ni-t, pht pht, v kali.
Hn na, cc nh khoa hc, bt k h
nghin cu thin nhin bao nhiu v bao xa,
cui cng cng ch i n nhn ra thin nhin
hon ho v b n ti mc no. Tin rng nh
vo vic nghin cu v bng pht kin, nhn
loi c th to ra mt ci g tt hn c t
175

nhin l iu o tng. Ti ngh rng ngi ta

ang gng sc khng v l do no khc hn l
bit c ci m ta c th gi l s bt kh
30

t ngh v ci bao la ca t nhin.

V th i vi ngi nng dn trong cng
vic ca mnh: hy phng s t nhin ri mi
chuyn u s u vo . Lm nng tng
l cng vic thing ling. Khi nhn loi ri xa
khi l tng ny l khi nn nng nghip
thng mi hin i bt u. Khi ngi nng
dn bt u trng cy kim tin, ng ta
qun mt nhng nguyn tc thc s ca nng
nghip.
Tt nhin nh bun c mt vai tr ring
trong x hi, nhng s vinh danh cc hot
ng ca thng li c khuynh hng ko con
ngi ra khi vic nhn chn c ci ngun
ca s sng. Lm nng, vi t cch l mt
ngh, bn trong t nhin, th gn vi ngun
sng ny nht. Nhiu nng dn khng tm
nhn thc v t nhin ngay c khi ang sng
v lm lng trong mi trng t nhin, nhng
vi ti, vic lm nng lun mang li cho ngi
ta rt nhiu c hi c c s nhn thc
ln lao hn.
30

Khng th lun bn

176

Liu ma thu ti c mang theo gi hay

ma, ti khng th no bit c, nhng hm
nay ti s lm lng trn ng. l nhng li
ca mt bi dn ca c. Chng biu t s tht
v vic lm nng nh l mt cch sng. Bt k
vic ma mng c thnh ra th no, bt k s
c thc n n hay khng, trong vic gieo
ht v du dng chm lo cho cy ci di s
dn dt ca thin nhin lun cha ng nim
vui.

177

CC TRNG PHI
NNG NGHIP T NHIN
Ti c bit khng thch t lm vic. Con
ngi l loi ng vt duy nht phi lm vic,
v ti ngh l iu nc ci nht trn th
gii ny. Cc ng vt khc kim sng bng
cch sng, nhng con ngi th lm vic nh
in, ngh rng mnh phi lm vy mi sng
c. Cng vic cng ln lao, thch thc cng
cao th h ngh n cng tuyt vi. S tt bit
bao khi t b cch ngh y v sng mt cuc
sng d dng, thoi mi vi bao nhiu l thi
gian rnh ri. Ti ngh y l cch m cc con
th sng nhng vng nhit i, sng sng ti
ti bc ra ngoi xem c g n khng, tra
th nh mt gic di, hn phi l mt cuc
sng tuyt vi.
i vi con ngi, mt cuc sng gin d
nh vy l c th, nu ngi ta lm vic p
ng trc tip nhu cu hng ngy ca mnh.
Trong mt cuc sng nh th, lao ng chng
178

phi l lao ng nh ngi ta thng ngh, m

n gin ch l lm nhng g cn lm.
Mc ch ca ti l a mi vic theo chiu
hng ny. cng l mc tiu ca by, tm
ngi tr sng cng nhau trong nhng ci chi
trn ni v gip nhau lm nhng vic nho nh
ca nh nng. Nhng ngi thanh nin ny
mun tr thnh nng dn, thnh lp nhng
lng mi, nhng cng ng mi, v th sng
theo cch y. H n vi trang tri ca ti
hc hi cc k nng thc t ca vic lm nng
m h s cn ti.
Nu ta nhn khp c nc, thi gian gn
y c kh nhiu cng ng ang mc ln. Nu
h b gn cho ci tn l nhng hippy, th c
nhn nhn h l nh vy. Nhng trong vic
sng v lm vic cng nhau, trong vic tm
ng quay tr v vi t nhin, h chnh l
kiu mu ca ngi nng dn mi. H hiu
rng sng t sn vt trn mnh t ca chnh
mnh mi l cuc sng bn chc. Mt cng
ng m khng th xoay x sn xut thc
phm cho chnh mnh th s khng tn ti
c lu.
Nhiu ngi trong s nhng thanh nin
ny du hnh ti n , hoc n lng Gandhi
179

Php, dnh thi gian lm vic trong nhng

kibbutz Israel, hoc ti thm nhng cng
ng sng trn ni v sa mc Ty M. C
nhng nhm nh nhm ngi trn o
Suwanose trong qun o Tokara pha Nam
nc Nht, h th nghim nhng kiu sng gia
nh mi m v tri nghim s thn thuc
ging vi cc cch sng b lc. Ti ngh rng
phong tro ca nhng ngi ny ang m
ng cho mt thi i tt p hn. Chnh t
nhng thanh nin m vic lm nng t
nhin nhanh chng ng vng v to c
pht trin.
Thm vo , nhiu nhm tn gio khc
nhau cng ang tip nhn cch lm nng t
nhin. Trong vic tm kim bn cht ct ty
ca con ngi, bt k ta tip cn theo cch no,
ta cng phi bt u bng vic xem xt vn
sc khe. Con ng dn n chnh nim bao
hm vic sng mi ngy mt cch n gin, ch
nui trng cng nh n thc phm t nhin v
ton phn. Cho nn chuyn lm nng t nhin
i vi nhiu ngi lun l im tt nht
bt u.
Bn thn ti khng thuc v bt c mt
nhm tn gio no v ti s tho lun quan
im ca ti mt cch ci m vi bt k ai. Ti
180

khng quan tm lm vic phn bit rch ri

gia Thin cha gio, Pht gio, Thn o v
cc tn gio khc, nhng ti thy tht t m l
nhng ngi c nim tin tm linh su sc li
ang b cun ht n vi trang tri ca ti. Ti
ngh y l do vic lm nng t nhin khng
ging vi cc kiu lm nng khc, n da trn
mt trit l thm su vt qua khi nhng
quan tm v phn tch tnh cht t, pH v
sn lng thu hoch.
Mt thi gian trc y, c anh bn t
Trung tm lm vn hu c Paris tro ln
ni ny v chng ti tr chuyn c ngy vi
nhau. Nghe v nhng s v xy ra nc
Php, ti c bit rng h ang ln k hoch
t chc mt hi ngh v nng nghip hu c
quy m quc t, v chun b cho bui gp g
, anh chng ngi Php ny ang i thm
cc nng tri hu c v t nhin trn khp th
gii. Ti dn anh ta i thm th quanh vn
cy, ri cng ngi xung ung mt tch tr
ngi v bn lun v mt s nhng quan st ca
ti trong vng hn ba mi nm qua.
Trc tin, ti ni khi ta xem xt nhng
nguyn tc lm nng hu c ph bin
phng Ty, ta s thy chng hu nh khng
khc g my so vi nn nng nghip truyn
181

thng phng ng c thc hnh Trung

Quc, Triu Tin v Nht Bn trong nhiu th
k. Tt c nng dn Nht vn cn s dng kiu
lm nng ny sut thi Minh Tr (Meiji) v i
Chnh (Taisho) (1868-1926) cho ti khi kt
thc Th chin th hai.
l h thng nhn mnh tm quan trng
cn bn ca phn mn v vic ti s dng cc
cht thi ca ngi v ng vt. Phng thc
canh tc rt chuyn su v bao gm nhng
phng thc nh lun canh, cng sinh, cng
vi vic s dng phn xanh. V khng gian
trng trt c hn nn cc cnh ng khng bao
gi b b khng, thi kho biu trng v thu
hoch c tin hnh rt chnh xc. Tt c
nhng phn hu c tha ra u c bin
thnh phn mn vi sinh v cho quay tr li bn
rung. Vic s dng phn mn vi sinh c
chnh thc khuyn khch v cc nghin cu
trong nng nghip ch yu l lin quan ti cht
hu c v cc k thut phn.
l mt nn nng nghip c s tham gia
ca ng vt, cy trng v con ngi, kt hp
thnh mt th thng nht tn ti nh mt
phng thc lm nng ch o ca nc Nht
cho n thi cn i. C th ni nng nghip
hu c c tin hnh phng Ty ly khi
182

im l nn nng nghip truyn thng ca

phng ng.
Ti ni tip, trong cc phng php lm
nng t nhin c th phn bit thnh hai loi:
cch lm nng t nhin kiu rng, siu vit, v
cch lm nng t nhin kiu hp ca th gii
31

tng i. Nu buc phi ni v n theo

thut ng nh Pht th hai cch ny c th gi
mt cch tng i l lm nng t nhin i
tha v Tiu tha.
Lm nng t nhin kiu rng, i tha, t
n xut hin khi c mt s thng nht gia con
ngi v t nhin. N tun theo t nhin nh
t nhin vn c v tun theo tm tr con ngi
nh n vn l. N xut pht t nim tin rng
nu c nhn tm t b ch ca mnh, cho
bn thn c dn dt bi t nhin, th t
nhin s p ng li bng cch cung cp cho
anh ta tt c nhng g anh ta cn. Xin a ra
mt s so snh n gin, trong cch lm nng
t nhin siu vit, mi quan h gia con ngi
v thin nhin c th c v nh mt cp v
chng hp cn trong cuc hn nhn hon ho.
Cuc hn nhn ny khng c ban pht,
31

y l th gii c hiu bi tr nng.

183

khng c tip nhn, m l cp i hon ho

t hin hu.
Cn cch lm nng t nhin kiu hp th
ngc li, phi chy ui theo cch thc ca t
nhin, n c gng i theo t nhin mt cch
nhun nhuyn bng phng php hu c
hoc cc phng php khc. Lm nng ch l
phng tin t c mt mc tiu
nh. Mc d thc lng yu thin nhin v tha
thit ng li vi nng, nhng mi quan h
vn cn trong e ngi. Kiu lm nng theo cng
nghip hin i, va ham mun c c tr
khn ca tri m chng nm bt c ngha
ca n, li va mun kim chc t thin nhin.
Kim tm khng ngng ngh, nhng chng th
tm c ai gi trao.
Ci nhn hn hp v lm nng t nhin pht
biu rng s tt cho ngi nng dn nu b
sung cht hu c cho t v nui ng vt,
rng y l cch tt nht v hiu qu nht
t nhin tr nn hu dng. Ni trong gii hn
thc tin ca mi c nhn th l iu tt,
nhng ch vi cch ny th tinh thn thc s
ca nng nghip t nhin khng th duy tr
c. Kiu lm nng t nhin hn hp nh th
tng t vi trng phi kim thut mt nht
chm (one-stroke school), n tm kim thng
184

li qua k nng, th nhng vn ch l s p

dng k thut mt cch nhun nhuyn m thi.
Cch lm nng cng nghip hin i i theo
trng phi hai nht chm (two-stroke
school), n tin rng chin thng c th t
c bng cch chng c nhiu nht
(nhng nht kim ca i phng).
Tri li, lm nng thun ty t nhin l
kiu trng phi khng nht chm (no-stroke
school). N chng i ti ci ch no m cng
khng tm kim chin thng. a khi nim
khng lm g c vo thc hnh l mt iu
m ngi nng dn phi n lc t ti. Lo T
c ni v kha cnh bt ng ca t nhin, v
ti ngh rng nu l nng dn ng y nht nh
s thc hnh vic lm nng t nhin. Ti tin
rng cch thc ca Gandhi, mt phng php
bt phng php, hnh ng vi mt tm thc
khng i khng, khng thng thua, th cng
ging vi lm nng t nhin. Khi hiu c
rng ngi ta s nh mt nim vui v nim
hnh phc trong vic c gng s hu chng
th l lc iu ct yu ca vic lm nng t
nhin s c nhn chn. Mc ch ti thng

185

ca vic lm nng khng phi l trng cy, m

l s tu dng v hon thin con ngi.

32

32

Trong on ny, ng Fukuoka ang vch ra mt s phn

nh gia cc k thut c thc hin vi thc theo ui

mt mc tiu nh trc, vi cc k thut bt ra mt cch tc
thi, nh l s biu t ci ho hp ca mt ngi vi t
nhin, t do khi s ln t ca tr nng, trong khi anh ta thc
hin cc hot ng thng ngy ca mnh.

186

IV
S M H V THC N
Mt bn tr sng ba nm mt trong
nhng ci chi trn ni mt ngy kia ni vi
ti, Bc , khi ngi ta ni ti thc phm t
nhin chu ch bit ca h l g.
Khi ta ngh v iu th thy rng ai ai
cng quen thuc vi cm t thc phm t
nhin, nhng thc phm t nhin thc s l
g th khng my ai hiu mt cch r rng.
Nhiu ngi cho rng vic n nhng thc
phm khng c cha cc ho cht nhn to
hoc cc cht ph gia th l mt ch n t
nhin ri, ngi khc th ngh mt cch m h
rng ch n t nhin l tm thy nhng thc
phm nh th no trong t nhin th n ng
nh th.
Nu ta t cu hi, liu vic s dng la v
mui trong nu n l t nhin hay phi t nhin
th c hai cch tr li. Nu ch n ca nhng
ngi thi c s ch n thc vt v ng vt
187

trong trng thi hoang d ca chng l t

nhin, th mt ch n dng ti mui v la
khng th c coi l t nhin. Nhng nu lp
lun rng nhng tri thc c c t thi xa
v s dng la v mui l nh mnh t nhin
ca loi ngi, th thc n c ch bin mt
cch thch hp l iu hon ton t nhin. Liu
rng thc phm, c cc k thut ch bin
ca con ngi p dng vo l tt, hay cc thc
n nguyn s nh trong t nhin mi c
xem l tt? Liu nhng nng sn c to ra
do canh tc c th c gi l t nhin? u l
ln ran rn ni gia tn t h niavan pn i tia t h niavan?
Co t iv noa rn rangi cuhm t i civ oah n n t h niavan
Nin aht bn tt ngiuonn t i ni tngi lia dn hc cun Sn givn
Isiazukn t iia Mani Trah (Mvaja). Lc t iucvt cun
ng y sau ny c tinh chnh v nng tm
bi ng Sakurazawa (George Osawa) v ng
Niki. Con ng dng sinh (Thc dng),
c bit ti phng Ty vi ci tn
Macrobiotics, t nn tng trn thuyt bt nh
v cc khi nim m-dng ca Kinh Dch. Do
n thng c ngha l ch n go lt, nn
ch n t nhin thng c ngh l vic
n ng cc ton phn v rau c. Tuy vy, thc
phm t nhin khng th quy mt cch qu
n gin v ch n chay go lt.
188

Vy th n l g?
Nguyn do ca tt c nhng s m h ny
l ch, c hai li i ca tri thc loi ngi
phn bit (discrimination) v bt phn bit
(non-discrimination)33. Ngi ta thng tin
rng vic nhn nhn th gii khng lm ln l
iu c th c c ch qua vic phn bit. V
th, ci t t nhin nh thng c cp
l hm mt t nhin nh n c tip nhn
bi tr phn bit.
Ti chi t ci hnh nh rng tuch v t
nhin c to ra bi tr no con ngi nh
th, v ti cng phn nh rch ri gia n vi
bn thn t nhin - nh c tri nghim bi
s hiu bit bt phn bit. Nu chng ta xa b
i c khi nim sai lm v t nhin , ti
tin rng cn nguyn ca s hn lon trn th
gii s bin mt.
33

y l cch chia trong nhiu trng phi trit hc phng

ng. Phn bit tri thc pht xut t s phn tch, n lc c
tnh sp xp mi th thnh nhng khun mu. ng Fukuoka
cho rng khi lm nh vy, con ngi v tnh tch mnh khi
t nhin. chnh l gii hn trong nhn thc v phn on
ca khoa hc.
Vic phn bit tri thc l thit yu gii quyt nhiu vn
thc tin trn th gii, nhng ng Fukuoka tin rng iu
dn n gc nhn qu hn hp.

189

 phng Ty, khoa hc t nhin c

pht trin t tri thc phn bit; phng
ng trit l v m-dng v v Kinh Dch
c pht trin t cng mt ngun nh th.
Th nhng chn l khoa hc khng bao gi c
th t ti chn l tuyt i, cn cc trit
thuyt, sau cng th chng khc g hn nhng
din gii v th gii. T nhin nh c nm
bt bi tri thc khoa hc l mt th t nhin
b ph hoi; n l mt bng ma chim hu
mt b xng, nhng chng c linh hn. T
nhin nh c nm bt bi tri thc trit hc
l mt l thuyt c to ra t s c on ca
con ngi, mt bng ma vi mt linh hn,
nhng khng c kt cu.
Chng c cch no khc c th nhn ra
c tri thc bt phn bit, ngoi tr bng
trc gic, nhng ngi ta li c nht n vo
mt ci khung quen thuc bng vic gi n l
bn nng. Thc ra n l tri thc ti t mt
ngun khng th t tn. Hy b li tm tr
phn bit v vt qua th gii tng i nu
ta mun bit bn cht tht s ca t nhin. T
khi u chng h c ng hay Ty, chng c
bn ma, v khng c m hay dng.
Khi ti i xa ti mc ny, th anh bn tr
kia hi tip, Vy l bc khng ch chi t khoa
190

hc t nhin, m c cc trit l phng ng

da trn m-dng v Kinh Dch na ?
Ti ni, nhng iu trn vi t cch mt
cch thc hay vi vai tr nhng ct mc ch
hng c th c tha nhn l c gi tr,
nhng chng khng nn c xem nh l
nhng s c cao nht. Nhng chn l khoa
hc v trit hc l nhng khi nim ca th
gii tng i, chng l ng v gi tr
ca chng c nhn nhn. Chng hn, i vi
nhng ngi hin i sng trong th gii
tng i, ang gy o ln trt t ca t
nhin v dn ti s suy sp ca chnh c th v
tinh thn ca h, th hc thuyt m-dng c
th ng vai tr nh mt mi tn ch ng
thch hp v hiu qu, ch v pha khi phc li
trt t .
Nhng ng hng nh th c th ni l
nhng thuyt hu ch gip ngi ta t c
mt ch n c ng v tinh gn 34, cho ti
khi mt ch n t nhin thc s c thnh
hnh. Nhng nu ta nhn ra rng mc tiu cui
cng ca con ngi l vt ln trn th gii
tng i, vui chi trong a ht ca t do,
th vic ko l theo, dnh cht vi l thuyt l
mt s khng may. Khi c nhn c th bc
34

Nguyn vn: condensed and compact

191

vo mt th gii trong hai kha cnh m v

dng quay tr v vi s thng nht nguyn
thy ca chng, th nhim v ca nhng biu
tng ny kt thc.
Mt bn tr mi n ln ting: Th th,
nu ta tr thnh mt con ngi t nhin th ta
c th n bt k th g ta mun ?
Ta cn mong ch mt th gii sng sa
bn kia ng hm chng no th bng ti ca
ng hm cn ko di ti chng y. Khi ta
khng cn mun n ci g cho ngon ming,
th ta c th nm c hng v thc s ca
bt k th g m ta ang n. By nhng thc
phm n gin ca ch n t nhin ln bn
n th d, nhng c th thc s thng thc
mt ba tic nh th th ch c mt vi ngi.

192

MN LA
THC PHM CA T NHIN
Suy ngh ca ti v thc phm t nhin th
cng ging nh vi vic lm nng t nhin.
Cng nh lm nng t nhin phi tun theo t
nhin nh n c, ngha l, t nhin c thu
hiu bi tm tr bt phn bit, th ch n t
nhin l mt cch n ung trong nhng
thc phm c thu hi ni hoang d hoc
l nhng cy c c trng theo cch lm
nng t nhin, v nhng con c c bt theo
nhng phng php t nhin, cch n ung
ny c c qua tm tr bt phn bit m
khng vn dng ti hnh ng c .
D ti c ni v hnh ng khng c v
phi phng php, th tt nhin nhng hiu bit
tr tu c c theo thi gian trong cuc sng
thng ngy vn c tha nhn. Vic s
dng mui v la trong nu nng c th b
ch trch nh l bc i u tin ca s chia
ct con ngi ra khi t nhin, nhng y n
193

gin ch l tr tu t nhin, nh c hiu bi

nhng ngi c s, v iu nn c tha
nhn nh l tr khn tri ban.
Nhng cy trng tin ho qua hng ngn
v hng vn nm khi sng chung vi con ngi
khng phi l nhng sn phm sinh ra hon
ton t tri thc phn bit ca ngi lm nng,
v c th c xem l nhng thc phm hnh
thnh mt cch t nhin. Nhng nhng ging
loi b can thip tc thi li khng c tin
ho di nhng iu kin t nhin, thay vo
c pht trin bi ngnh khoa hc nng
nghip, l ci b ko xa khi t nhin, cng
nh nhng con c, tm cua s hn, cng vi
nhng con gia sc c sn xut hng lot,
chng nm ngoi danh mc (t nhin) ny.
Trng trt, nui c, chn nui ng vt,
thc n thc t hng ngy, qun o mc,
mi nh trn u, cuc sng tinh thn tt c
mi th - phi to thnh mt th thng nht
vi t nhin.
Ti v cc s sau gip cho vic gii
thch ch n t nhin thot qua khi khoa
hc v trit l. S u tin tp hp li
nhng loi thc n ngi ta c th d dng c
c nht, v nhng thc n ny c sp xp
194

theo cc nhm, i loi nh th. S th hai

cho thy nhng loi thc n no c vo nhng
thng no trong nm. Cc s ny to nn
Mn la35 thc phm ca t nhin. T Mn
la ny, c th thy rng ngun thc n c
cung cp trn b mt tri t ny gn nh l v
hn. Nu ngi ta kim c thc n qua vtm36 th ngay c khi h chng bit g v m v
dng, h vn c th c c mt ch n t
nhin hon ho.
Nhng ng dn v nng dn lng qu
Nht Bn khng tm ti lun l ca nhng
s ny. H tun theo s ch nh ca t
nhin bng cch chn ly nhng thc phm
theo ma c ngay trong khu vc h sinh sng.
T u ma xun, khi by loi tho dc
ny mm ln t t, ngi nng dn c th
thng thc c by v. i cng vi nhng
thc ny l v ngon lnh ca c trong ao, trai
bin v cc loi nhuyn th.
Ma l xanh n vo thng ba. Cy ui
nga, dng x diu hu, cy ngi, cy vi (mt
35

Mt hnh hnh trn trong ngh thut v tn gio phng

ng, biu trng cho s tng th v ton vn ca ch .
36

No-mind: mt t Pht gio m t trng thi trong khng

c s phn bit gia c nhn v th gii bn ngoi.

195

loi dng x), cng cc loi cy mc trn ni

khc, v tt nhin nhng chic l non ca cy
hng vng, cy o, cng vi t non ca cc
loi khoai ni, tt c chng u n c. S
hu v thanh nh, chng lm nn nhng mn
xo ngon ming v cng c th c dng
lm gia v. b bin th nhng loi rau bin
nh to b, rong v rong tht ngon lnh
v c nhiu sut nhng thng ma xun.
Khi nhng cy tre nh nhng bp mng ln
khi mt t th cng l lc c tuyt xm, c
trp bin v c ln vn ang thi im n
ngon nht. Ma hoa iris n c n mng vi
sashimi c h v c thu. u xanh, u tuyt,
u lima v u g lt v n lun hoc em
nu vi ng cc ton phn nh go lt, m lt
hay mch lt u ngon c.
Ti cui ma ma37, m Nht c em
mui, cn du ty v mm xi c th i nht
c rt nhiu. Vo lc ny, tht t nhin l c
th bt u thm v mt ca hnh tm cng vi
nhng loi tri cy mng nc nh sn tr
Nht, m v o. Trn cy sn tr Nht th qu
ca n khng phi l th duy nht c th n
37

Hu ht Nht Bn c ma ma ko di t thng su ti gia

thng by

196

c. Ht c th nghin ra thnh c ph, v

khi l ca n c lm tr th y l mt
trong nhng loi thuc qu nht. Nhng l gi
ca cy o v cy hng vng sn sinh ra mt
loi thuc b ko di tui th.
Nu gi l iu huyn b, th ng l
huyn b tht, khi m ng cc ma ng c
thu hoch vo ma xun li hp n th vi s
chn n vo ma h, v v th trong h, cc loi
m si vt t ht i mch vi kch thc v
hnh dng li c ch bin thng xuyn. Ht
kiu mch th c thu hoch trong h. y l
mt loi cy hoang t c xa v l mt loi
thc phm rt hp vi ma ny.

197

198

u thu l khong thi gian tht vui sng,

vi u nnh v u nh ht (azuki), nhiu
loi tri cy, rau, cng vi nhiu loi ng cc
mu vng u chn cng mt lc. Bnh k c
thng thc vo cc ngy hi ngm trng thu.
u nnh luc s c by ra cng vi khoai
s. Vo khong cui ma thu, ng v go c
hp ln vi u , nm hng, hoc ht d, l
nhng mn c n v thng thc thng
xuyn. Quan trng hn c l ht thc hp
th nh nng mt tri sut c ma h v chn
vo ma thu. iu ny c ngha y l mt loi
thc n ch o c th tch tr nhiu, n giu
nng lng, thch hp cho nhng thng ma
ng lnh gi.
Khi bng gi bt u xut hin, ngi ta
cm thy mun gh qua ch l nng c. C
mnh xanh sng vng nc su nh c ui
vng hay c ng c th bt c trong ma
ny. Tht th v l c ci Nht v nhng loi
rau n l c nhiu trong ma li thch hp vi
nhng loi c ny n vy.
Vic nu nng trong ngy L mng nm
mi c chun b phn ln t nhng thc
phm c mui chua hay p mn t
trc c bit dnh cho ngy l ln. Vic c
hi mui, trng c trch, c trp , tm hm,
199

to b, v u en c by ln bn tic mi
nm din ra trong nhiu th k ri.
Vic o nhng loi c ci trc c
b mc trn mt t, gi c bao ph bi
mt lp t v tuyt, l mt tri nghim thch
th trong ma ng. Ng cc v nhiu loi u
c trng trong nm cng miso v nc
tng l nhng mn n ch o lun lun c
sn. Cng vi ci bp, c ci, b v khoai lang
c tch tr trong ma thu l mt trong s
nhng thc n sn c trong nhng thng lnh
lo hn. Ti ty v hnh hoang rt hp vi v
ngon ca hu v con da bin c th bt c
vo thi gian .
Trong lc ch cho ma xun ti, ngi ta
c th thong thy nhng ci mm ca cy
chn nga v nhng ci l n c ca loi
phong l b l ra khi tuyt. Vi s tr li ca
ci xoong, rau t thi, c g, v nhng loi tho
dc hoang khc, c mt vn nhng cy rau
t nhin ca ma xun c th thu hi ngay
di ca s nh bp.
V th, bng vic i theo mt ch n gin
d, hi lm nhng thc phm ca cc ma
trong nm khc nhau gn nh, bng vic
thng thc s ton phn v hng v giu
200

dinh dng ca chng, nhng c dn bn a

chp thun nhng g m t nhin mang ti.
Nhng ngi ny bit hng v ngon lnh
ca thc n, nhng h chng th nm c
hng v huyn b ca t nhin; ng hn l
h nm c n, nhng khng th biu t n
ra bng ngn t.
Mt ch n t nhin nm ngay di
chn mi ngi.

201

202

VN HO M THC
Khi c hi l do ti sao chng ta li n
thc n, t ngi ngh xa hn ci thc t rng
thc n l cn thit duy tr s sng v s
sinh trng ca c th con ngi. Tuy nhin,
trn c iu ny, mt cu hi su xa hn v
mi quan h gia thc phm v tinh thn ca
con ngi c t ra. i vi con vt, ch n,
chi a ri ng l . i vi con ngi cng
vy, s l mt thnh tu ln lao nu h c
th thng thc nhng thc n b dng,
nhng cng vic hng ngy n gin v mt
gic ng thnh thi.
c Pht ni, Sc l Khng v Khng l
Sc. Do Sc trong ngn ng Pht gio ch vt
cht, hay l nhng s vt, cn Khng l tm
tr, ngi ang ni rng vt cht v tm tr l
nh nhau. Vt th c nhiu mu, hnh dng v
hng v khc nhau, cn tm tr con ngi th
bay chuyn t bn ny qua bn khc, b thu
203

ht ti nhng phm cht khc nhau ca s vt.

Thc s th vt cht v tm tr l mt.

Mu Sc
Th gii c by mu c bn. Nhng nu
by mu ny c kt hp li, chng tr thnh
mu trng. Khi c phn tch ra bng mt
thu knh, nh sng trng s cho ra by mu.
Khi con ngi nhn th gii ny vi v-tm,
th mu sc s bin mt. N l v mu. Ch khi
chng c nhn bi tm tr by mu ca s
phn bit th by mu sc ny mi xut hin.
Nc tri qua v s s bin i nhng
nc vn c l nc. Cng ging nh vy, mc
d tm thc c v nh tri qua nhiu bin c
nhng ci tm bt ng nguyn thu th khng
h thay i. Khi ngi ta m m by mu, tm
tr d dng b phn tn. Nhng mu sc ca l,
cnh cy v tri cy c thu nhn, trong khi
ci nn tng ca mu sc b b qua khng ch
ti.
iu ny cng ng vi thc n. Trong th
gii ny, c rt nhiu vt cht t nhin ph
hp lm thc n cho con ngi. Nhng thc n
ny c phn bit bi tm tr v c ngi
ta ngh l c nhng phm cht tt v xu. Khi
ngi ta chn la mt cch thc ci m
204

h ngh l h phi c cho mnh. Qu trnh la

chn ny cn tr vic nhn ra u l nn tng
ca dinh dng dnh cho con ngi, l ci m
to ho ch nh cho ni chn vo ma (thi
gian) trong nm.
Nhng mu sc ca t nhin, nh mu hoa
t cu, thay i tht d dng. Bn cht ca t
nhin l bin i khng ngng. Cng bi chnh
ci l do n chuyn ng v tn, nn ta cng c
th xem l s chuyn ng phi chuyn
ng. Khi l l c p vo vic chn la thc
n, s hiu bit v t nhin ca ngi ta tr
nn c nh v th l s bin trng ca t
nhin, chng hn nh s thay i ma, b pht
l.
Mc ch ca mt ch n t nhin khng
phi l to ra nhng con ngi thng tho
c th gii thch hp l v snh si trong vic
la chn thc n, m l to ra nhng con
ngi khng bit g, nht ly n m khng
cn vin ti nhng phn bit thuc v thc.
iu ny khng i ngc li vi t nhin. Bng
vic nhn ra v-tm, khng lc li trong
nhng vi t ca hnh tng, chp nhn mu
sc ca v mu chnh l mu, y l lc ch
n ng n bt u.
205

 Hng V
Ngi ta ni Anh chng th bit thc n
c v nh th no cho ti khi anh n th
n. Nhng ngay c khi anh th n n thc, th
hng v ca thc n c th bin thin, tu
thuc vo thi im, trng hung, v thin
hng ca ngi ang nm n.
Nu ta hi mt nh khoa hc hng v l g,
ng ta s c nh ngha n bng cch tch ring
cc thnh phn khc nhau ra v bng cch xc
nh t l ca chua, cay, mn, ngt, ng.
Nhng hng v khng th c nh ngha
bng phn tch hay thm ch bng u li. D
cho nm v ny c li cm th, nhng
nhng n tng li c thu thp v din dch
bi tm tr.
Mt ngi sng t nhin c th t c
ch n ng n l nh bn nng ca anh ta
ang trong mt trt t lm vic ng n.
Anh ta thy tha mn vi thc n n gin; n
b dng, n thy ngon ming, v l dc
phm c ch mi ngy. Thc n v tinh thn
ca ngi l thng nht.
Con ngi hin i nh mt ci bn
nng trong sch ca mnh, v h qu l khng
th i hi v thng thc by tho dc ma
206

xun. H lao ra ngoi kim tm mun v hng

v. Ch n ca h tr nn hn lon, khong
cch gia ci a thch v khng a thch cng
m rng ra, v bn nng ca h ngy cng tr
nn ln xn. T y, con ngi bt u s
dng nhng th gia v mnh vo thc n v
dng ti nhng k thut nu n cng phu, do
cng khot su thm s ln xn . Thc n
v tinh thn ngi y tr nn xa l nhau.
Hu ht con ngi thi nay thm ch cn
tr nn xa ri vi hng v cm go h n na.
Go ton phn th b em ra tinh ch v x l,
ch cn li phn tinh bt v v. Go ch bng
thiu i hng v c o ca go ton phn.
Kt qu l, n i hi phi c nhng gia v v
phi c b bng nhng mn n km hay
phi ri nc st (mm, tng) ln. Ngi ta
ngh, mt cch nhm ln, rng chuyn cm go
c gi tr dinh dng thp khng thnh vn ,
chng no h c nhng vin vitamin b sung
hay nhng thc n khc, chng hn nh tht
hay c, cung cp nhng dng cht cn
thiu.
Nhng mn n nhiu hng v bn thn
chng khng ngon. Thc n khng ngon lnh
g tr phi ngi ta ngh nh vy. Mc d hu
ht mi ngi ngh rng tht b v tht g l
207

ngon ming, i vi mt ngi v l do th

cht hoc l do tm linh m anh ta khng thch
chng, th chng li l gh tm.
Ch chi a hoc chng lm g c, th m
bn tr con vn vui sng. Mt ngi ln vi
tm tr phn bit th khc, anh ta quyt nh
nhng g s lm cho anh ta vui sng hnh
phc, v khi nhng iu kin ny c tha
mn, anh ta mi thy hi lng. Thc n ngon
i vi anh ta khng nht thit l v chng c
nhng hng v tinh t ca t nhin v b
dng vi c th, m bi v khu v ca anh ta
b iu kin ho rng nh th l ngon.
M si lm t bt m th tht l ngon, nhng
mt ly m n lin mua t my bn l n cc t.
Nhng, nh vo qung co, xa i ci tng
v mi v t hi ca chng, v th l i vi
nhiu ngi, bng cch no , thm ch ci
th m nht nho ny li thnh ra ngon.
C cu chuyn k rng, b h ly phnh,
ngi ta n c phn nga. y khng c g
ng ci c. Con ngi ngy nay n vi tm
tr ca h ch chng bng c th ca h. Nhiu
ngi chng quan tm liu c bt ngt trong
thc n ca h hay khng, h ch nm bng
u li, v v vy h d dng b nh la.
208

Ban u, ngi ta n ung n gin l bi

v h sng v bi v thc n tht ngon. Con
ngi hin i i n ch ngh rng nu h
khng ch bin thc n vi nhng th gia v
cng phu th ba n s nht nho. Nhng nu
ta khng c lm cho thc n ngon ming, ta s
thy rng T Nhin s lm cng vic .
iu cn cn nhc u tin phi l sng lm
sao bn thn thc n n vo ngon ming,
nhng thay vo , ngy nay, tt c mi n lc
li l tp trung vo vic thm tht tnh ngon
ming cho thc n. Ma mai thay, nhng thc
n ngon lnh chng thy u m ch bin mt
tit.
Ngi ta c gng lm ra bnh m ngon, v
th l bnh m ngon bin mt. Bng vic c to
ra nhng loi thc n xa x giu sang, h to ra
nhng th thc n v dng, v gi th khu v
ca ngi ta tr nn khng th no tha mn
c na.
Nhng phng php ch bin thc n tt
nht lun bo ton hng v c trng t
nhin. S thng thi thng ngy c c t
trc y rt lu cho php ngi ta to ra
loi da t rau c, chng hn nh da phi
nng, da mui, da mui cm, v da mui
209

tng miso, sao cho hng v ca bn thn rau

c cng c bo tn.
Ngh thut nu n bt u cng vi mui
bin v mt ngn la. Khi thc n c ch
bin bi ai nhy bn vi nhng iu cn
bn ca nu n, chng vn s gi c hng
v t nhin. Nu thng qua vic nu, thc
phm c thm hng v ngoi lai no , v
nu mc ch ca vic thay i hng v ny
ch n thun mn n c thch th hn,
th y l nu n sai.
Vn ho thng c ngh nh l ci g
c to ra, duy tr v pht trin bi ring
nhng n lc ca loi ngi. Nhng vn ho
lun lun khi ngun trong mi tng tc gia
con ngi vi t nhin. Khi tnh thng nht
ca x hi loi ngi v t nhin c nhn ra,
vn ho s t n nh hnh. Vn ho lun c
kt ni gn gi vi cuc sng hng ngy, v v
th c truyn trao qua tng th h, v c
bo tn cho ti thi im hin ti.
Ci g sinh ra t s t cao ca con ngi v
t cng cuc tm kim khoi lc khng th
c xem l vn ho thc s. Vn ho thc s
c sinh ra trong t nhin, n n gin,

210

khim nhng v thanh khit. Thiu i vn

ho thc s, loi ngi s dit vong.
Khi ngi ta gt b thc phm t nhin v
thay vo , la chn thc phm tinh ch l lc
x hi i vo con ng t hy dit. y l bi
v nhng thc n nh th khng phi l sn
phm ca vn ho thc s. Thc n l s sng,
v s sng khng th xa ri t nhin.

211

CH SNG BNG MI BNH M

Chng c g snh bng vic c n thc n
ngon, nhng i vi hu ht mi ngi, n ch
l mt cch nui dng c th, c nng
lng lm vic v sng cho ti gi. Cc b
m thng bo con ci h phi n n ca
chng ngay c khi chng khng thch v ca
n ch bi v th l tt cho chng.
Nhng dinh dng khng th tch ri ra
khi cm nhn v v. Nhng thc phm b
dng, tt cho c th con ngi, kch thch
khu v th t thn chng l ngon. Dinh dng
ng n khng th tch ri khi hng v
ngon.
Cch y khng lu, ba n hng ngy ca
nhng ngi nng dn trong vng ny bao
gm cm, mch vi tng miso v rau c
mui. Ch n ny cho tui th cao, th cht
mnh m v sc khe tt. Rau xo v cm hp
ln km u l tic mi thng c mt ln.
Sc khe v c th cng trng ca ngi
212

nng dn c nui dng tt bng ch

n gin n ny.
Ch n cm lt vi rau truyn thng
ny ca phng ng rt khc so vi ch
n ca hu ht cc x hi phng Ty. Khoa
hc dinh dng ca phng Ty tin rng tr
phi mt lng nht nh tinh bt, cht bo,
protein, khong cht v vitamin c n vo
mi ngy, ch n tht cn bng v sc khe
tt chng th no duy tr c. Nim tin ny
to ra kiu ngi m lun nhi nht nhng
thc n b dng vo ming a con b
bng ca h.
Ngi ta c th cho rng dinh dng hc
ca phng Ty, vi nhng l thuyt v tnh
ton phc tp ca n, s khng cn ch cho s
nghi ng no v ch n ng n. S tht l
n to ra nhiu vn hn so nhng ci m n
gii quyt c.
Mt vn trong khoa hc dinh dng
phng Ty l khng c mt n lc no c
a ra iu chnh ch n theo chu k ca
t nhin. Ch n m h a ra cch ly con
ngi ra khi t nhin. Ni s hi thin nhin
v cm gic chung v s bt an thng l hu
qu ca n.
213

Mt vn khc l cc gi tr tinh thn v

tnh cm b b qun hon ton, d rng thc
n c mi lin h trc tip vi tinh thn v cm
xc ca con ngi. Nu thc th con ngi
c xem xt n thun ch nh mt i
tng sinh l, th chng th no sn sinh ra
mt hiu bit nht qun ng tin v ch n.
Khi cc mnh nh thng tin c tp hp v
gn li vi nhau trong s hoang mang, kt qu
s l mt ch n khim khuyt, xa ri t
nhin.
Trong mt s vt l c vn vt, nhng nu
vn vt c em li gn nhau th khng th
cho ra mt s vt no. Khoa hc phng Ty
chng th no nm bt c gio hun ny ca
trit l phng ng. Mt ngi c th phn
tch v nghin cu mt con bm bao lu cng
c, nhng anh ta khng th to ra mt con
bm.
Nu ch n khoa hc ca phng Ty
c a vo thc hnh trn phm vi rng, th
nhng vn thc tin no c th s xy ra?
Tht b, trng, sa, rau, bnh m v nhng
thc phm cht lng cao khc s phi c sn
sut c nm ngi ta c th theo c ch
n . Sn xut quy m ln v lu tr trong
thi gian di s tr nn cn thit. Ngay Nht
214

cng xy ra ri, vic du nhp ch n ny

khin cho ngi nng dn phi sn xut
nhng loi rau ma h nh rau dip, da
chut, cc loi c tm v c chua trong ma
ng. Chng bao lu na ngi nng dn s b
yu cu phi thu hoch hng vng vo ma
xun v o vo ma thu.
Khng hp l cht no khi mong i rng
mt ch n ton phn, cn bng li c th
t c n gin ch bng vic cung cp tht
nhiu loi thc n bt k ma no trong nm.
So snh vi nhng loi cy trng thnh mt
cch t nhin, th nhng loi rau tri trng tri
ma di nhng iu kin phi t nhin cha
rt t vitamin v khong cht. Chng c g ngc
nhin khi m nhng cy rau ma h c em
trng vo ma thu hay ma ng li chng c
t hng v no nh khi chng c trng
di nh mt tri bng nhng phng php
hu c v t nhin.
Phn tch ho hc, cc t l dng cht v
nhng iu quan tm i loi nh th l nhng
nguyn nhn chnh gy ra sai lm. Thc phm
nh k ra bi khoa hc hin i khc xa so vi
ch n truyn thng ca phng ng, v
n ang xi mn sc khe ca ngi dn Nht
Bn.
215

TNG KT CC KIU CH N
Trn th gii ny tn ti bn th loi ch
n chnh:
(1) Mt ch n lng lo tun theo nhng
ham mun v khu v thuc thi quen.
Nhng ngi theo ch n ny ng
nghing tht thng theo nhng thch
cht ny ra v th hiu. Ch n ny c
th c gi l n nung chiu bn thn, n
rng tuch.
(2) Ch n dinh dng tiu chun cho hu
ht mi ngi, rt ra t nhng kt lun v
sinh hc. Cc thc n dinh dng c n
vi mc ch duy tr s sng ca c th. N
c th c gi l n theo kiu ca ngi
duy vt, khoa hc.
(3) Ch n da trn cc nguyn tc tm linh
v cc trit l duy tm. t hn nh cho
thc n, nhm ti s nn, hu ht nhng
ch n t nhin ri vo th loi ny.
216

y c th c gi l ch n ca
nguyn tc.
(4) Ch n t nhin, tun theo ca to ho.
Loi b tt c nhng tri thc ca con
ngi, ch n ny c th c gi l ch
n phi phn bit.
u tin ngi ta trnh xa khi ch n
rng tuch l ngn ngun ca v s bnh tt.
Tip theo , khng cn o tng v ch n
khoa hc na, l ci ch n thun c duy tr s
sng sinh vt, nhiu ngi tin n mt ch
n theo nguyn tc. Cui cng, vt qua khi
iu ny, ngi ta i n ch n phi phn
bit ca con ngi t nhin.

Ch n Phi
Phn Bit
S sng ca loi ngi khng c duy tr
bi nng lc ca chnh n. T nhin sinh ra
con ngi v gi cho h sng. y l mi
tng quan vi t nhin m con ngi l mt
phn trong . Thc n l mn qu ca to
ho. Ngi ta khng to ra thc n t t nhin;
ng tri ban chng xung.

217

Thc n l thc n v thc n cng khng

phi l thc n. N l mt phn ca con ngi
v cng tch bit khi con ngi.
Khi thc phm, c th, tri tim v tm tr
con ngi tr nn thng nht mt cch hon
ho trong phm vi ca t nhin, khi mt ch
n t nhin l iu c th. C th nh n
vn th - i theo bn nng ca ring n, n ci
g nu nm thy ngon, king khng n nu
khng thy ngon - l thc th t do.
K ra nhng quy tc v t l cho mt ch
n t nhin l iu bt kh 38. Ch n ny t
nh hnh tu theo mi trng a phng,
theo nhng nhu cu a dng v th cht ca
mi ngi.

Ch n Theo
Nguyn Tc
Mi ngi nn nhn thc rng t nhin th
lun trn vn, cn bng trong s hi ha tuyt
38

L mt quy tc hay mt h thng xc nh trong ngi ta

c th quyt nh mt cch c thc; nhng i hi ny l
iu bt kh. T nhin, hay l bn thn c th, ng vai tr
nh mt k dn ng lnh ngh. Nhng s hng dn vi t
ny khng c nghe thy bi hu ht mi ngi, do ting n
o gy ra bi ham mun v bi nhng hot ng ca tm tr
phn bit.

218

ho bn trong chnh n. Thc n t nhin l

ton phn v trong ci ton th l nhng
hng v tinh t v b dng.
C v nh bng cch p dng h thng m
dng, ngi ta c th gii thch c ngun
gc ca v tr v s bin chuyn ca t nhin.
Cng c v nh s hi ha ca c th con
ngi c th c xc nh v duy tr mt cch
c thc. Nhng nu i qu su vo nhng
hc thuyt ny (nh cn phi th trong vic
nghin cu y hc phng ng) ngi ta s
bc vo a ht ca khoa hc v tht bi
trong vic trng yu, l thot khi nhn thc
phn bit.
B cun i bi nhng vi t ca tri thc con
ngi m khng nhn ra c nhng hn ch
ca n, ngi thc hnh ch n theo
nguyn tc ny s i n ch ch gn bn thn
vi nhng i tng thc phm ring bit.
Nhng khi c nm ly ngha ca t nhin vi
mt tm nhn xa rng, anh ta li tht bi trong
vic ti nhng th nh b xy ra ngay
di chn mnh.

219

 Ch n in
Hnh Ca Ngi
Bnh Tt
Bnh tt pht sinh khi ngi ta xa ri t
nhin. S him ngho ca cn bnh t l trc
tip vi mc chia ct. Nu ngi bnh tr
li vi mi trng lnh mnh, thng th cn
bnh s bin mt. Khi s xa l vi t nhin ti
cc im, s lng ngi bnh s tng ln. Lc
mong c quay tr v vi t nhin ca
ngi ta s tr nn mnh m hn. Nhng
trong vic tm cch quay tr v vi t nhin
, ngi ta khng hiu r t nhin l g, v v
th n lc y l v ch.
Ngay c khi mt ngi c quay v ni sng
mt cuc sng s khai, anh ta vn c th tht
bi trong vic chm ti mc tiu thc s ca
mnh. Nu ta c gng mt iu g , nhng n
lc ca ta s chng bao gi gip ta t c
kt qu nh mong mun.
Con ngi sng trong cc th phi i
mt vi nhng kh khn kinh khng trong vic
c t ti mt ch n t nhin. Thc phm
t nhin n gin l khng c sn, bi l nng
dn ngng nui trng chng. Ngay c khi h
220

c th mua c thc phm t nhin th c th

ca con ngi s cn phi tng thch c
th tiu ho c nhng thc n giu dng
cht nh th.
Trong tnh hung , nu ta c c n
nhng ba n ton phn hay c t c mt
ch n cn bng m dng, ta s cn phi
c nhng phng tin siu nhin v nng
lng phn on siu phm trong thc hnh.
Tr v vi t nhin cha thy u, mt kiu
ch n t nhin l lng, phc tp s l ra,
v ngi s ch b ko xa khi t nhin hn.
Ngy nay, nu ta ng vo bn trong cc ca
hng bn thc phm lnh mnh, ta s thy
hoa mt chng mt vi loi thc phm ti
sng, thc phm ng gi, vitamin v cc cht
b sung dnh cho vic n king. Trong thc t,
c nhiu ch n khc nhau c gii thiu
l t nhin, b dng, v tt nht cho sc
khe. Nu c ai ni nu cc thc phm cng
vi nhau l c li cho sc khe th cng s c
ngi khc bo rng nu cc thc phm vi
nhau ch c tc dng lm cho ngi ta mc
bnh. Mt s ngi nhn mnh gi tr thit yu
ca mui trong ch n, nhng ngi khc
li ni rng qu nhiu mui l nguyn nhn
gy bnh. Nu c ai trnh xa tri cy, bo n
221

l m v l thc n dnh cho kh th s c

ngi khc ni rng tri cy v rau l nhng
thc phm tt nht mang li tui th v mt
tnh tnh vui v.
Ti nhng thi im khc nhau, v trong
nhng trng hp khc nhau, c th ni rng
tt c nhng quan im ny l ng, v v th
ngi ta tr nn bi ri. Hay ng hn, i vi
mt ngi ang hoang mang, tt c nhng l
thuyt ny s gy ra hoang mang nhiu hn.
T nhin th bin i khng ngng, thay
i t khonh khc ny sang khonh khc
khc. Ngi ta chng th no nm bt c
khun mt thc s ca t nhin. Khun mt
ca n l khng th bit c. C c chp li
ci khng th bit c bng nhng l thuyt
v nhng ch thuyt c cng thc ho th
cng ging nh chp gi bng vt bt bm
vy.
Nu nh ta bn trng hng tm m sai tm
bia, th vn l ta bn trt.
Loi ngi ging nh k m chng bit
mnh ang i v u. Anh ta d dm xung
quanh vi cy gy l tri thc khoa hc, cn c
vo m v dng quyt nh ng i.
222

iu ti mun ni l, ng n vi ci u
ca ta, ngha l hy b i tm tr phn bit. Ti
hy vng l ci Mn la thc phm m ti
v lc trc s c tc dng nh mt s ch dn,
tm tt mi quan h gia cc loi thc phm
vi nhau v vi con ngi. Nhng ta cng c
th nm n i sau khi nhn thy n mt ln.
iu quan tm chnh yu y l cho
ngi ta pht trin c s nhy bn, cho
php c th t chn thc n. Vic ngh ngi ch
v bn thn cc loi thc n khng thi cn
mt tinh thn b qua mt bn th cng ging
nh vic ti thm mt ngi n, c cc bn
kinh vn, cn Pht th b bn ngoi. Thay v
nghin cu l thuyt trit l t ti s hiu
bit v thc phm, tt hn l hy t rt ra l
thuyt t trong ch n hng ngy ca mi
ngi.
Cc bc s chm lo cho nhng ngi bnh,
cn nhng ngi khe mnh th c lo liu
bi t nhin. Thay v mc bnh ri mi m
mnh vo mt ch n t nhin khe li,
ngi ta nn sng trong mt mi trng t
nhin sao cho bnh tt ng xut hin.
Nhng ngi tr tui ti v li trong
nhng ci chi trn ni, sng mt cuc sng s
223

khai, n nhng thc n t nhin v thc hnh

vic lm nng t nhin, h nhn thc c
mc ch ti thng ca con ngi, v h
bc chn vo con ng sng sao cho ph
hp vi mc ch y theo cch trc tip nht.

224

THC PHM V NGH NNG

Cun sch ny ni v vic lm nng t
nhin nn cn quan tm ti thc phm t
nhin. y l bi v thc phm v lm nng l
mt trc v mt sau ca cng mt c th.
Chuyn qu hin nhin l nu vic lm nng t
nhin khng c thc hnh th thc phm t
nhin s khng th c cho cng chng. Nhng
nu ch n t nhin khng c thit lp
th ngi nng dn s tip tc bi ri khng
bit phi nui trng ci g.
Tr phi ngi ta tr thnh con ngi t
nhin, bng khng s chng th c vic lm
nng t nhin ln thc phm t nhin. mt
trong my ci chi trn ni, ti c li my
t, Chnh Thc phm, Chnh Nghip, Chnh
Thc (Right Food, Right Action, Right
Awareness: khu hiu ny c t theo Bt
Chnh o ca Pht gio) vit trn mt mnh
g thng t pha trn ch bp ci. Ci king
ba chn ny khng th tch ri khi nhau. Nu
thiu i mt ci th chng ci no c th hin
225

thc ho c. Nu mt ci thnh th tt c
u thnh.
Ngi ta tha mn vi vic nhn th gii
nh mt ni m s tin b ny sinh ra t
ng lon v ri bi. Nhng s pht trin v
mc ch v mang tnh ph hoi ch mi ti s
hoang mang trong suy ngh, mi ti khng g
hn l s suy thoi v sp ca loi ngi.
Nu khng hiu r rng ci g l ngn ngun
bt ng ca tt c nhng hot ng ny hay
T Nhin l g th vic phc hi li sc khe
ca chng ta l iu bt kh.

226

V
THNG RNG KU TO
Nhng m thu thng di v lnh lo.
Sung sng bit bao nu ta c th dnh thi
gian ngi nhn vo bp than chy , tay p
vo cc tr nng. Ngi ta ni rng khi ngi
quanh ngn la th tr chuyn v iu g cng
c, th nn, ngh rng nhng chuyn bt
bnh ca cc bn nh nng s l mt ch th
v, ti cng thi thong a ch ny ra.
Nhng c v s c mt s vn .
Ngh m xem, trong khi ti y, tng ni
mi rng mi th chng c g ng k, rng loi
ngi th ngu mui, rng chng c g phi
c gng t cho bng c, v rng bt c ci
g hon thnh u l ph cng, lm sao ti c
th ni vy v ri tip tc huyn thuyn nh
th ny? Nu buc bn thn phi vit th g
ra, th iu duy nht ti vit s l: vit lch
cng v dng. Tht qu phc tp.

227

Ti khng mun chm m vo qu kh

ca ring mnh vit v n, ti cng khng
thng thi tin on tng lai. Khi
ngn la trong lc tr chuyn v cng vic
hng ngy quanh l si, lm sao ti c th bt
mi ngi phi chu ng nhng tng ng
nghch ca mt lo nng dn gi ch?
Trn chm t ca vn cy, nhn ra vnh
Matsuyama v ng bng Dogo rng ln l vi
tp lu nh, vch bng t. , mt nhm
ngi tm li v cng nhau sng mt cuc
sng gin d. Chng h c nhng tin nghi hin
i. Tri qua nhng bui ti yn bnh di nh
nn v n du, bn h sng mt cuc sng vi
nhng nhu yu phm n gin: go lt, rau c,
mt chic o chong v mt ci bt. H t u
ti, li t lu, ri li tip tc ln ng.
Trong s nhng v khch ny, c nhng
nh nghin cu nng nghip, sinh vin, hc gi,
nng dn, dn hippy, cc nh th v nhng k
lang thang, c gi ln tr, ph n, n ng,
thuc kiu v quc tch khc nhau. Hu ht
nhng ngi li lu l nhng ngi tr ang
cn mt khong thi gian t suy xt ni tm.
Nhim v ca ti l hnh x nh ngi coi
sc ci qun tr bn ng ny, phc v tr
228

cho l khch c n ri i. V trong thi gian

h ang lm gip nhng cng vic trn ng,
ti thch th lng nghe h k v nhng chuyn
ang din ra trn th gii.
Nghe c v hay ho, nhng thc ra khng
phi cuc sng nh nhng v d dng. Ti ch
trng lm nng v vi, v th l nhiu ngi
n vi tm th rng h s tm thy mt chn
a ng trn gian (Utopia) ni ngi ta c
th sng m thm ch chng cn ri khi
ging. Nhng ngi ny s h to. Gnh nc
t di sui ln gia ln sng m bui sm,
ch ci ti khi hai tay u ng v nhc nhi
v phng gip, li bn ti mt c chn - nhiu
ngi v th m nhanh chng b cuc.
Hm nay, lc ti ang quan st mt nhm
bn tr dng mt ci chi nh, mt ph n tr
tui t Funabashi ln li i b ln ti ni.
Khi ti hi ti sao li n y, c y tr li,
Chu c ti th thi. Chu chng bit bt c
iu g hn na.
C gi sng sa, h hng ny c ci sng
sut ca c y y ch.
Ti li hi, Nu chu bit mnh cn cha
khai sng, vy th chng cn g ni, ng
khng? Trong vic i n ch hiu bit v th
229

gii thng qua sc mnh ca tr phn bit,

ngi ta qun mt ngha ca n. y chng
phi l l do ti sao th gii li trong tnh
trng kh khn nh th ny hay sao?
C gi du dng p, Vng, nu bc ni nh
vy.
C th chu cng chng c nim tht r
rng v chuyn khai sng l g. Trc khi ti
y chu c nhng dng sch g?
C gi lc u, ni mnh khng c sch.
Ngi ta hc do h ngh mnh khng hiu
bit, nhng vic hc s khng gip cho ngi
ta hiu bit. Bn h vt v hc ch cui cng
nhn ra rng con ngi chng th bit bt c
ci g, rng s thu hiu nm ngoi tm vi
ca con ngi.
Thng th ngi ta ngh rng cm t
khng hiu c p dng khi, chng hn, ta
ni rng ta hiu c chn vic, nhng c mt
vic ta khng hiu. Nhng khi c nh hiu
ht c mi vic th thc ra ta chng hiu
c mt iu no ht. Nu ni bit c trm
hoa th thc ra ta khng bit d ch mt
bng. Ngi ta gian nan vt v hiu, thuyt
phc bn thn rng mnh hiu, nhng ti cht
vn chng bit g.
230

m thanh nin ngh tay lm mc, ngi

xung bi c gn mt cy qut to, ri ngc
nhn ln nhng m my mng manh trn bu
tri phng nam.
Ngi ta ngh rng khi ta chuyn nh mt
t mt t ln bu tri l ta s thy c thin
ng. Ta tch qu mu cam khi l mu lc
v ni rng ta bit mu lc ca l v mu cam
ca qu. Nhng vo khonh khc ngi ta
phn bit gia lc v cam, nhng mu sc thc
s bin mt.
Ngi ta ngh rng mnh hiu mi th bi
v ta tr nn quen thuc vi chng. y ch l
tri thc cn ct b ngoi. y l th kin thc
ca nh thin vn hc bit tn gi ca nhng v
sao, ca nh thc vt hc bit cch phn loi
cc kiu l v hoa, ngi ha s bit c tnh
thm m ca mu xanh v mu . y khng
phi l hiu bit v bn thn t nhin mt
t v bu tri, mu xanh v mu . Nh
thin vn hc, nh thc vt hc, ngi ha s
chng lm c g hn vic nm bt nhng n
tng v ri din dch chng, mi ngi c
mt phm vi hiu bit ring trong tm tr
mnh. Cng ht tm tr vo hot ng ca tr
nng, h s cng tch bit mnh ra v cng kh
sng mt cch t nhin.
231

Bi kch l ch, trong s ngo mn v cn

c ca mnh, ngi ta c gng b cong t nhin
theo mun ca h. Loi ngi c th hu
hoi cc hnh thi t nhin, nhng li khng
th to ra chng c. Tr phn bit, mt s
hiu bit phn mnh v khng trn vn, lun
nh hnh im khi u cho tri thc con
ngi. Khng th no bit cho ht ton b t
nhin, ngi ta chng th lm c g tt hn
ngoi vic dng ln mt m hnh khng hon
thin ca t nhin v ri t nh la bn thn,
rng mnh to ra c ci g t nhin.
Tt c nhng g m mt ngi cn lm
hiu c t nhin l nhn ra rng mnh
khng thc s bit bt c ci g c, rng anh ta
khng th bit bt c iu g. Khi mi c th
hy vng l anh ta s thi khng cn quan tm
ti tri thc mang tnh phn bit na. Khi t b
tri thc phn bit, tri thc phi phn bit t n
s hin l bn trong anh ta. Nu khng c ngh,
khng thm quan tm v s hiu bit na, th
ri s ti lc anh ta hiu. Chng c cch no
khc ngoi cch thng qua s ph hy bn ng,
vt b i ci tng rng con ngi tn ti
tch ri khi tri v t.
Th c ngha l kh kho ch chng phi
thng minh g, ti ni quu vi mt anh chng
232

tr tui c ci v khn ngoan t mn hin ln

trn nt mt. nh mt ca cu nh th ngha
l sao? Kh m by t khn ngoan. Cu c
bit chc l mnh khn ngoan hay kh kho
khng, hay l cu ang c tr thnh g khn
theo kiu kh kh? Cu chng th no tr nn
khn ngoan, cng chng th no tr nn kh
kho, cu mc kt trong s b tc. Chng phi
y l v th ca cu lc ny hay sao?
Thc ra, ti ni gin vi bn thn v c lp
i lp li nhng li ging nhau ht ln ny ti
ln khc, nhng ngn t s chng bao gi snh
ni vi s thng thi ca s im lng, nhng li
ni m bn thn ti cng chng th hiu ni.
Mt tri ma thu ang dn ln pha chn
tri. Nhng sc mu lc tri nhp nhong tin
gn n ch gc cy gi. Quay lng li nh sng
t pha bin Ni Hi, m ngi tr im lng
chm ri quay tr v nhng cn chi dng
ba ti. Ti lng l theo sau trong bng ti
ang lan dn.

233

AI L K KH?
Ngi ta ni rng khng c sinh vt no
thng thi nh con ngi. S dng ci thng
thi y, con ngi tr thnh loi ng vt
duy nht c kh nng gy ra chin tranh ht
nhn.
Mt ngy n, ch ca hng thc phm t
nhin i din ca nh ga Osaka leo ln ni
ny, mang theo by ngi bn ng hnh,
ging nh by v ti thn vy. Bui tra, khi
chng ti ang thng thc mn cho thp
cm ngu hng t go lt, th mt ngi trong
s h ni: Trong m tr con, s lun c mt
a ci vang vui v khi i t m chng bn
tm g ti th gian, s c mt a khc lun
phi ng vai nga khi chi tr ci nga v
s lun c a th ba khn li, bit cch la
trm ly n vt bui chiu ca nhng a
khc. Trc khi chn lp trng, ngi thy
ni chuyn nghim tc v nhng phm cht
ng mong c ca mt ngi lnh o gii v
tm quan trng ca vic a ra mt quyt nh
234

khn ngoan. Th m khi t chc bu, a tr

hay ci a vui v bn v ng li l a
c chn.
Mi ngi u thy ngc nhin, nhng ti
chng hiu sao h li ci. Ti ngh ch l
chuyn t nhin.
Nu mi th u quy v thng thua,
ngi ta hn s xem a tr lun phi ng vai
con nga l k thua cuc, nhng s v i hay
tm thng khng p dng c vo tr con.
Ngi thy cho rng a gii giang th ng
ch nht, nhng nhng a khc thy cu ta
gii giang khng ng kiu, mt ngi s p
bc nhng ngi khc.
Ngh rng ci k thng minh v bit chm
lo cho bn thn l xut chng, v rng xut
chng th tt hn, y l chy theo thang gi tr
ca ngi ln. Dng nh vi ti, k m c
vic mnh mnh lm, n tt ng tt, k khng
c g phi lo lng, l k ang sng theo li
mn nguyn nht. Chng c ai v i bng k
khng c hon thnh bt c ci g c.
Trong truyn ng ngn ca Aesop, khi loi
ch i thng ban cho chng mt v vua,
ngi gi cho chng mt khc g. L ch ch
nho khc g cm v khi chng i thng
235

 ban cho mt v vua v i hn, ngi gi

xung mt con c. Nh cu chuyn din tin
th con c m cht tt c bn ch.
Nu k i trc gii giang, nhng ngi
theo sau s phi gian nan v gng sc. Nu ta
a mt g bnh thng ln u, nhng ngi
ng sau s thoi mi hn. Ngi ta ngh rng
ai mnh m v khn ngoan th ni bt, th
nn h la chn mt v th tng ko c
nc i theo nh mt ci u my diesel vy.
Kiu ngi no nn c chn lm th
tng?
Mt khc g cm, ti p. Chng c ai
ph hp hn tin sinh Daruma39, ti p. ng
y tht l mt k thnh thi nn c th ngi
thin sut nhiu nm m khng ni mt li
no. Nu y mt ci, ng s lc l, nhng vi
s bt phn khng kin nh ng lun ngi
thng dy. Daruma-san khng ch c n khng
ngi ri, gi cho tay chn khoanh li m thi.
Hy bit rng ta phi gi cho chng t th
khoanh li, nu khng tin sinh s lng l cau
c vi nhng ai mun dui thng chng ra.
39

Daruma-san l mt loi chi ph thng ca tr con Nht.

N l mt qu bng ln, nng y, c hnh dng mt v s
ang ngi thin.

236

Nu ta m khng lm g ht th th gii s
khng vn hnh c. Th gian s ra sao nu
khng c s pht trin y?
Ti sao anh li phi pht trin c ch? Nu
tng trng kinh t nhy t 5% ln 10%, liu
mc hnh phc c tng gp i khng? M
tc tng trng 0% th c g sai? Chng phi
y ng ra l mt kiu nn kinh t n nh
sao? Cn c bt c th g tt p hn vic sng
gin n v xem nh mi s hay sao?
Ngi ta tm thy mt ci g , hc hi
xem n hot ng th no, v a t nhin vo
s dng, c ngh rng y l v mun tt cho
nhn loi. Cho ti gi, kt qu ca ton b
nhng chuyn l hnh tinh ny tr nn
nhim, ngi ta tr nn hoang mang, v chnh
chng ta mi n nhng hn lon ca thi
hin i.
Ti nng tri ny, chng ti thc hnh cch
lm nng chng-lm-g-c, n cc loi ng
cc ton phn v ngon lnh, cng vi rau c v
cam qut. Ch cn sng gn gi vi ci ngun
ca mi th l thy c ngha v c s tha
mn cn bn ri. Cuc i l th ca.
Ngi nng dn tr nn qu bn rn khi
ngi ta bt tay vo nghin cu th gii v
237

quyt nh rng s tt nu chng ta lm iu

ny hay iu n. Tt c nghin cu ca ti li
theo hng l khng lm iu ny hay iu kia.
Ba mi nm y dy cho ti rng nh nng
hu nh khng lm g c th tt hn.
Ngi ta cng lm, x hi cng pht trin,
th cng c nhiu vn pht sinh. T nhin
ngy cng tiu iu v suy kit ti nguyn, s
bt rt v phn r ca tinh thn con ngi, tt
c l do n lc ca loi ngi nhm hon
thnh ci g . Khi thy vn chng c l do g
phi ci tin c, v cng chng cn phi lm g
ht. Chng ta i n ch khng cn cch no
khc ngoi vic t chc mt phong tro vi
tinh thn chng cn t c bt c ci g ht.

238

SINH RA I NH TR
Mt chng trai tr khoc chic ti nh trn
vai, bc lng thng n ch chng ti ang
lm vic trn ng.
Cu t u ti?, ti hi.
T ng kia.
Lm sao cu ti y c?
Chu i b.
Cu n y lm g?
Chu khng bit.
Hu ht nhng ngi ti y u khng
vi vng h l danh tnh hay nhng cu chuyn
trong qu kh ca h. H cng khng ni r
mc ch ca mnh. Do nhiu ngi trong s
h chng bit ti sao mnh li n, m ch n
thi, nn chuyn ny cng tht t nhin.
Thu ban u, con ngi chng h bit
mnh t u ti hay mnh s i n u. Ni
rng ta c sinh ra t bng m v s quay v
239

vi t ch l li gii thch mang tnh sinh hc,

ch chng ai thc s bit iu g tn ti trc
lc sinh ra hay th gii no s i ch sau khi
cht.
Sinh ra m khng bit nguyn do, ch ri
nhm mt xui tay, ra i vo ci v nh - con
ngi tht ng l mt to vt bi thm.
Hm trc, ti c tm thy mt chic nn
ci an ca mt nhm ngi hnh hng n
thm cc n th ti Shikoku b li. Trn c
vit nhng li sau: Khi thy khng ng
chng Ty/ Mi phng v nh. Lc ny,
cm chic nn trong tay, ti hi cu trai tr kia
ln na, cu ta t u n, v cu ni rng
mnh l con trai ca mt tu s Thn o
Kanazawa, v v vic c kinh vn cho ngi
cht sut c ngy tht qu ng ngn, nn cu
mun tr thnh nng dn.
Lm g c ng vi chng ty. Mt tri mc
ln ng ng, ln xung ng ty, nhng
n thun ch l mt quan st thin vn.
Bit rng ta chng hiu ng l g, ty l g th
gn vi s tht hn. Thc t th khng ai bit
mt tri t u m ra.
Trong s hng chc nghn kinh sch, bn
kinh c cm kch nht, hi t mi iu quan
240

trng chnh l Bt Nh Tm Kinh. Theo bn

kinh ny, c Pht Th Tn tuyn b: Sc tc
th khng, khng tc th sc. Vt v tm l mt,
nhng tt c u khng. Con ngi khng
sng, khng cht, khng sinh ra cng khng
cht i, khng gi khng bnh, khng tng
cng khng gim.
Mt ngy n, trong lc chng ti ang gt
la, ti ni vi m thanh nin ang da ngi
vo mt ng rm to, Ta ang ngh rng khi
la c gieo vo ma xun, ht ging m ra
nhng ci mm sng, v gi, nh khi chng ta
ang gt y, n c v cht i. S thc l ci
nghi thc ny c lp li nm ny sang nm
khc, ngha l s sng vn tip din trn cnh
ng ni y v ci cht hng nm bn thn
n l s sinh ra hng nm. Ta c th ni rng
cy la m chng ta ang ct y vn lin tc
sng.
Con ngi thng nhn s sng v ci cht
di gc nhn ngn hn. S sinh ra ca ma
xun v ci cht ca ma thu c ngha g vi
ngn c ny? Ngi ta ngh rng sng l vui
cn cht l bun, th nhng ht la, nm im
trong t ri ny mm vo ma xun, nhng
ci l v thn ca n ho i vo ma thu, vn
gi bn trong ci li nh xu ca n nim vui
241

trn vn ca s sng. Nim vui ca s sng

chng ri i trong ci cht. Ci cht chng g
hn l ci lt qua tm thi. Chng phi cy
la ny, bi l n s hu nim vui trn vn ca
s sng, nn chng h bit ti ni bun kh
ca ci cht y sao?
iu tng t xy ra vi la go v i
mch cng tip din khng ngng bn trong c
th con ngi. Ngy li ngy, tc v mng mc
di ra, hng chc nghn t bo cht i nhng
mt s lng nhiu hn th li c sinh ra;
dng mu trong c th mt thng trc khng
y ht nh dng mu ngy hm nay. Khi ngh
rng nhng c tnh ca ring ta s c
truyn tip trong c th con chu l ta c th
ni rng mnh ang cht i v ti sinh mi
ngy, y th m ta vn s sng tip thm nhiu
th h sau khi cht.
Nu vic tham d vo vng tun hon ny
c th c tri nghim v thng thc tng
ngy th chng cn cn thm iu g na.
Nhng hu ht ngi ta li khng th tn
hng cuc sng khi n tri qua v i thay
mi ngy. H bm ly s sng nh h tng
tri nghim n ri, v s bm vu theo thi
quen ny em n ni s cht. Ch ch n
qu kh, l ci qua mt, hay n tng lai,
242

l ci vn cn cha ti, h qun mt rng mnh

ang sng trn tri t ngay y v ngay lc
ny. Vng vy trong vng lun qun, h nhn
cuc i ca mnh tri i nh trong mt gic
m.
Nu sng v cht l thc ti, th chng phi
ni kh au ca con ngi l chng th no
trnh khi sao?
Khng c sng hay cht.
Sao bc li c th ni th c?
Bn thn th gii l mt chnh th cc s
vt hin tng trong dng chy tri nghim,
th nhng tm tr con ngi li phn tch cc
hin tng thnh nhng cp nh nguyn nh
sng v cht, m v dng, h v thc. Ci tm
tr i n ch tin vo tnh hp l tuyt i
ca nhng g cc gic quan cm th c, v
ri, ln u tin, vt cht nh n vn l bin
thnh nhng khch th nh kiu con ngi
thng thng vn nhn nhn v chng.
Cc hnh tng ca th gii vt cht, cc
khi nim v sng v cht, sc kho v bnh
tt, nim vui v ni su kh, tt c u pht
xut t tm tr con ngi. Trong bn kinh trn,
khi c Pht ni rng tt c u khng, ngi
khng ch ph nhn tnh hin thc ni ti ca
243

bt c th g c dng ln bi tr nng ca
con ngi m ngi cng tuyn b rng nhng
cm xc ca con ngi ch l o tng.
bc tt tt u l o tng. Khng cha
th g?
Khng cha th g ? R rng l khi nim
h khng vn cn tn ti trong tm tr cu,
ti ni vi chng trai tr. Nu cu khng bit
mnh t u ti hay mnh sp i u, vy cu
lm sao c th chc chn l mnh ang y,
ang ng trc mt ta? S hin tn ny l v
ngha ?

Bui sng mt ngy kia, ti c nghe mt b

gi ln bn hi m ca mnh: Ti sao con sinh
ra trn i ny vy ? i nh tr sao?
ng nhin l m ca c b chng th
thnh tht m ni rng, ng, ng y con,
gi con i hc i. Th nhng, ta c th ni
rng con ngi ngy nay c sinh ra l i
nh tr.
Cho ti tn lc hc ln i hc, ngi ta
vn hc hnh mt cch chm ch hiu cho
c ti sao mnh li sinh ra i. Cc hc gi
v trit gia, thm ch c ph hng i mnh
244

trong ci n lc y, vn ni, h s thy mn

nguyn khi hiu c ch mt iu ny thi.
Ban u, con ngi chng c mc ch g
c. Cn gi, m tng ra mc tiu ny mc
tiu n, h vng vy c gng tm cho ra ngha
cuc sng. y l cuc u vt ch-mt-ngi.
Chng c mc tiu no ngi ta phi suy
ngh v n hay phi ln ng tm kim c. Tt
hn ht, ta c i hi m tr con xem liu mt
cuc i khng mc ch th c v ngha hay
khng.
K t thi im bc chn vo nh tr, ni
su kh ca con ngi bt u. Vn l mt to
vt vui v, nhng con ngi t to ra mt
th gii h khc v gi phi vng vy thot
ra.
Trong t nhin, c s sng v ci cht, v
t nhin y p nim vui.
Trong x hi loi ngi, c sng v cht,
nhng con ngi th sng trong kh au.

245

NHNG M MY TRI DT
V O TNG CA KHOA HC
Sng nay, ti ang ra nhng hp ng
cam bn b sng. Khom ngi trn mt phin
phng, tay ti cm nhn c ci gi lnh
ca con sng vo thu. L ca nhng cy sn
dc b sng ni bt trn nn tri thu xanh
trong. Ti chong ngp trc v trng l
khng ng ca nhng nhnh cy tng phn
vi nn tri.
Bn trong ci cnh tng tnh c ny, ton
b th gii tri nghim u hin din. Trong
dng nc chy, dng thi gian tri, b tri v
b phi ca con sng, nh mt tri v nhng
bng rm, nhng chic l v bu tri xanh
tt c u xut hin bn trong cun sch
thing ling, lng cm ny ca t nhin. Cn
con ngi l mt nhnh lau mng manh ang
suy ngh.
Mt khi thc mc t nhin l g, anh ta
hn phi thc mc tip ci g l g, v ci
246

con ngi ang thc mc v ci g l ci

ging g. Anh ta dn bc, c th ni vy, vo
mt th gii ca nhng cu hi khn cng.
Trong vic c gng t c s hiu bit
sng t v ci g , ci ang rt y con
ngi anh ta vi nhng thc mc, ci ang lm
anh ta kinh ngc, anh ta c hai con ng kh
d i. Con ng th nht l nhn su vo
chnh mnh, vo ci k ang t ra cu hi, T
nhin l g? Con ng th hai l xem xt t
nhin tch bit khi con ngi.
Con ng th nht dn ti a ht ca
trit hc v tn gio. Nhn mt cch l ng,
khng c g l khi thy nc chy t cao xung
thp, nhng khng h thiu nht qun khi nhn
dng nc nh ang ng im cn cy cu th
nh ang tri.
Tri li, nu i theo con ng th hai, th
cnh tng s b chia thnh mt tp nhng
hin tng t nhin khc nhau: nc, tc
ca dng chy, nhng con sng, gi v nhng
m my trng. Tt c chng, mt cch ring
r, s tr thnh cc i tng kho st, dn
n nhng cu hi xa hn, n m rng ra v
tn theo mi hng. y l con ng ca
khoa hc.
247

Th gii ny tng gin n. Ta him khi

trong lc i ngang qua ta b t v qut
phi nhng git sng, trong lc ang th
thn trn ng c. Nhng k t lc ngi ta
quyt nh gii thch git sng ny mt cch
khoa hc, h t t by mnh trong a ngc
khn cng ca tr nng.
Cc phn t nc c to thnh t nhng
nguyn t hydro v -xy. c lc ngi ta
ngh rng cc ht nh nht trong th gian ny
l cc nguyn t, nhng ri h khm ph ra
rng c mt ht nhn bn trong nguyn t. Gi
h li pht hin ra rng bn trong ht nhn c
nhng ht thm ch cn b hn. Trong s
nhng ht ht nhn ny, c hng trm loi
khc nhau v chng ai bit s kho st v th
gii t hon ny s kt thc u.
Ngi ta ni rng ci cch m cc electron
xoay quanh vi vn tc siu nhanh bn trong
nguyn t th cng y ht nh ng bay ca
cc sao chi trong ngn h. i vi nh vt l
ht nhn, th gii ca cc ht c bn cng bao
la nh bn thn v tr. Th nhng, ngi ta
chng minh rng bn cnh chnh thin h m
chng ta ang sng y, cn c v s nhng
thin h khc. Vy nn trong mt nh v tr
248

hc, ton b thin h ca chng ta li tr nn

nh t teo.
S tht l nhng ngi ngh rng mt git
nc th n gin hay mt hn th nm yn
bt ng v tr h l nhng k ngc hnh
phc, cn cc khoa hc gia bit rng mt git
nc l c mt v tr ln lao v hn l mt
th gii si ng ca nhng ht c bn tun
chy nh nhng qu tn la - h li l nhng
k ngc ti gii. Nhn n gin, th gii ny c
thc v nm trong tm tay. Nhn phc tp, th
gii tr nn tru tng v xa vi n kinh
ngi.
Cc nh khoa hc sung sng n mng khi
nhng vin c mang v t mt trng
chng hiu c mt trng bng nhng a
tr hay ht nghu ngao trng bao nhiu tui
trng gi... Basho40 c th thu c s diu
k ca t nhin bng vic ngm nh trng trn
phn chiu trn mt h tnh lng. Tt c nhng
g cc khoa hc gia lm c khi i vo khng
gian v chp chng trn i giy i ngoi
khng gian ca mnh l lm m i cht xu v
trng l ca mt trng trc hng triu tnh
nhn v tr con trn tri t.
40

Mt nh th haiku ni ting ca Nht Bn (1644 1694).

249

Lm th no m ngi ta li ngh rng khoa

hc mang li li ch cho loi ngi c ch?
Ngy xa trong ngi lng ny, ht ng cc
c nghin thnh bt nh ci xoay chm
chm bng tay. Ri n ci xay nc, c ng
lng ln hn nhiu m chic ci hi xa
chng th no snh ni, c dng ln s
dng sc mnh ca dng chy. Vi nm trc,
mt ci p c xy dng sn xut in
nng v mt nh my xay xt vn hnh bng
in cng c ct ln.
Cc bn ngh c my tn tin lm li cho
loi ngi ch no? nghin go thnh bt,
trc tin n c nh bng ngha l lm
thnh go trng. Tc l ngi ta xay thc, loi
b phn mm v v cm, vn l nn tng cho
sc kho, v gi ly phn cn li 41. V v th,
kt qu ca cng ngh ny l ph v nguyn
ht go thnh nhng th phm khng y .
Nu th go trng qu d tiu ho tr
thnh mn n chnh hng ngy, ch n ny
s b thiu ht dinh dng, v ngi ta s cn
phi dng ti nhng thc phm b sung. Ci
41

Trong ting Nht, con ch ch phn tha ra pht m l

kasu bao gm hai thnh t mang ngha ln lt l mu
trng v go. Con ch ch v cm pht m l nuka cu
thnh t go v sc kho.

250

xay nc v nh my xay xt ang lm thay

phn vic ca d dy v ca rut, h qu l lm
cho nhng c quan ny tr nn li bing.
Nhin liu cng tng t nh vy. Du th
hnh thnh khi m g ca nhng ci cy thi xa
xa b chn vi su di lng t, bin tnh do
p sut v nhit cao. Cht ny b moi ht ln
khi sa mc, a ti cng bng ng ng, sau
c vn chuyn bng tu ti nc Nht
ri c lc thnh xng v du ha ti mt nh
my lc du ln.
Cc bn ngh ci no th nhanh hn, m
hn v tin hn, t th xng ny hay cc cnh
tuyt tng, cnh thng ly c ngay trc
ca nh?42 Nhin liu vn l cht liu thc vt.
C iu du ho v xng th phi i theo mt
chng ng di hn ti c y.
Gi th ngi ta ang ni rng nng lng
ho thch l khng , rng chng ta cn phi
pht trin nng lng ht nhn. tm ra
qung uranium him, nn n thnh nhin liu
phng x v t n trong mt l ht nhn
khng l th khng d nh vic t nhng ci
42

Hin nay, phn ln th gii ang phi i mt vi vic thiu

ci t. n trong lun im ca ng Fukuoka l nhu cu trng
cy. Rng hn, ng Fukuoka ang gi ti nhng p n gin
d v trc tip cho nhng nhu cu ca cuc sng hng ngy.

251

l kh bng dim. Hn na, t la trong l

si ch li mi tro, nhng sau mt v t
ht nhn, cht thi phng x vn cn nguy
him trong nhiu ngn nm.
Cng mt nguyn l nh vy tc ng ln
nng nghip. Trng mt cy la mp mp,
mm ot trong mt cnh ng ngp nc, ta s
c mt ci cy d dng b cn trng v bnh tt
tn cng. Nu cc ging la ci tin c s
dng, ngi ta s phi da vo s tr gip ca
cc loi thuc dit cn trng v phn bn ho
hc.
Tri li, nu ta trng mt cy la nh nhn,
chc kho trong mt mi trng lnh mnh,
nhng ho cht ny s chng cn cn thit
na.
Cy xi mt cnh ng la ngp nc vi
mt ci cy hay my ko, t trng s tr nn
thiu dinh dng. Kt cu t b hu hoi, giun
t v cc loi ng vt nh khc b tiu dit,
t tr nn rn v mt sinh kh. Mt khi iu
ny xy ra, tha rung ny buc phi c cy
lt t mi nm.
Nhng nu mt phng php c a
vo s dng, trong t t n canh tc ly,
252

th chng cn ti ci cy hay my mc canh tc

na.
Sau khi cc cht hu c v vi sinh vt trong
lp t y sinh kh b t kit, vic s dng
cc loi phn bn tc dng nhanh tr nn cn
thit. Nu phn bn ho hc c em dng,
cy la s sinh trng nhanh v cao, nhng
m c di cng vy. Th l ngi ta dng ti
thuc dit c v cho rng n hu ch.
Nhng nu c ba l c gieo cng vi ng
cc, v ton b rm r cng cc phn hu c
d tha c em tr v bao ph b mt
rung th c th trng cc v ma m khng
cn ti thuc dit c, phn bn ho hc hay
phn mn vi sinh sn.
Trong lm nng, c rt t cng on l
khng th b. Phn , thuc dit c, thuc dit
cn trng, my mc - tt c u khng cn
thit. Nhng nu ngi ta to ra nhng iu
kin trong chng tr nn cn thit th khi
s phi cn ti sc mnh ca khoa hc.
Ti th hin trn nhng tha rung ca
mnh rng lm nng t nhin cho sn lng
ngang nga vi nhng tha rung p dng
khoa hc hin i. Nu nhng thnh qu ca
nng nghip phi-tc-ng cng tng t so
253

vi cch lm ca khoa hc, m ch cn mt

khon u t cho lao ng v ti nguyn bng
mt phn mi, th th ch li ca khoa hc
cng ngh nm u?

254

THUYT TNG I
Nhn ra nh nng rc r ca bu tri thu,
bao qut nhng cnh ng xung quanh, ti
thy kinh ngc. Ngoi tr nhng tha rung
ca ti cn th rung no cng c my thu
hoch la hoc my lin hp ang chy qua
chy li. Trong ba nm va qua, ngi lng ny
thay i n khng nhn ra c na.
ng nh d on, nhng thanh nin trn
ni chng h ganh t vi vic chuyn sang s
dng my mc ny. H thch th thu hoch
trong yn bnh, im lng vi chic lim tay kiu
c.
Ti hm , lc chng ti sp dng xong
ba ti, ti cht nh li bn tch tr, thi xa
xa lu lm ri trong ngi lng ny, vo thi
m nh nng vn phi cy rung bng tay, c
mt ngi bt u s dng con b. ng ta rt
t ho c th hon tt cng vic cy ba nng
nhc kia mt cch d dng v nhanh chng.
Hai mi nm trc, khi chic my cy u
255

tin xut hin, tt c dn lng hp li vi

nhau v tranh lun nghim tc xem ci no tt
hn, con b hay my mc. Hai hay ba nm tri
qua, h thy r rng cy bng my th nhanh
hn, v khng cn xem xt xa hn nhng tiu
ch v thi gian v mc tin li, nng dn
ng lot b vic s dng sc vt ko nh
trc y. Nguyn do n thun ch l lm sao
cho xong cng vic nhanh hn ngi nng dn
rung k bn.
Ngi nng dn khng nhn ra rng mnh
thun tu tr thnh mt tha s trong cng
thc tng tc v hiu sut ca nng nghip
hin i. ng ta cho g bn thit b nng
nghip lm tt tt vic tnh ton h mnh.
Thu ban u, ngi ta hay nhn ln bu
tri m y sao v cm thy knh s trc s
bao la ca v tr. Cn gi th nhng cu hi v
thi gian v khng gian c ph mc hon
ton cho cc nh khoa hc xem xt.
Ngi ta ni rng Einstein c trao gii
Nobel vt l l do kh hiu ca thuyt
tng i m ng ta a ra. Nu l thuyt ca
ng ta gii thch c mt cch r rng cc
hin tng v tnh tng i trong th gii
ny v v th gii phng loi ngi khi s cu
256

thc ca thi gian v khng gian, mang li mt

th gii thoi mi, yn bnh hn th n ng
tn dng. Tuy nhin, li gii thch ca ng ta
li ri rm, v n khin cho ngi ta ngh rng
th gii ny phc tp ngoi mi kh nng hiu
bit. ng ra n phi c trao gii quy ri
s bnh yn ca tinh thn con ngi th ng
hn.
Trong t nhin, th gii ca s tng i
chng h tn ti. nim v cc hin tng
tng i l mt cu trc c trao cho tr
nng con ngi tri nghim. Nhng con vt
khc sng trong th gii ca thc ti khng
chia ct. Chng no ngi ta cn sng trong
th gii tng i ca tr nng, ngi s
nh mt tm nhn v thi gian vt trn thi
gian v khng gian vt trn khng gian.
Cc cu c th ang thc mc l ti sao ta
c thi quen lc no cng ch trch cc khoa
hc gia th ny, ti ni, ngng li nhp mt
ngm tr. m thanh nin ngng u ln mm
ci, nhng gng mt bng sng v lp lnh
trong nh la. y l bi v vai tr ca khoa
hc gia trong x hi cng tng t nh vai tr
ca tr phn bit trong tm tr ca chnh chng
ta.
257

MT NGI LNG
KHNG CHIN TRANH LN HO
BNH
Mt con rn ngm con ch trong ming n
ri lnh vo trong m c. Mt c gi ht tong
ln. Mt chng trai dng cm biu l cm gic
gh tm v nm mt hn v pha con rn.
Nhng ngi khc ph ra ci. Ti quay sang
pha chng trai va nm hn . Cu ngh lm
nh th th s c g?
Diu hu sn rn. Ch si tn cng diu
hu. Mt ngi git con si , v sau ny li
phi u hng trc con vi-rt lao. Vi khun
sinh si trong xc cht ca con ngi, v cc
loi th, cy c li pht trin mnh nh nhng
cht dinh dng s dng c do hot ng
ca bn vi khun. Cn trng tn cng cy ci
v l ch li n cn trng.
Th vt, cy ci, cc vi sinh vt tt c u
l mt phn trong vng tun hon ca s sng.
Duy tr s cn bng ph hp, chng sng mt
cuc i c kim sot mt cch t nhin.
258

Con ngi c th chn cch nhn th gii ny

hoc nh mt hnh mu ca c ln nut c b
hoc nh mt hnh mu ca s cng sinh v
cng c li. D theo cch no, y cng ch l
mt cch din gii tu tin, l ci gy ra sng
v gi, mang ti s ri lon v ln xn.
m ngi ln ngh rng con ch ng
thng, v ng lng trc n v ci cht ca n,
cn th h khinh mit con rn. Cm xc ny
trng c v t nhin, ch l mt iu hin
nhin, nhng c phi thc s l nh th
khng?
Mt thanh nin ni, Nu s sng c
xem nh mt cuc thi trong k mnh n tht
k yu, th th b mt ca tri t ny s tr
thnh mt a ngc y cnh tn st, hu dit.
Nhng khng th trnh khi vic k yu phi
hy sinh k mnh c sng. Vic k mnh
chin thng v tn ti cn k yu cht i l mt
quy lut ca t nhin. Sau hng triu nm, cc
to vt by gi cn sng trn tri t u l
nhng k chin thng trong cuc u tranh
sinh tn. Ta c th ni rng s sng st ca
loi thch nghi nht chnh l mun ca t
nhin.

259

Mt ngi th hai ni, D sao th i vi

nhng k chin thng chuyn c v l nh vy.
Theo cch nhn ca ti th th gii ny l mt
th gii ca cng sinh v cng c li. Di gc
cy lng thc trn cnh ng ny, c ba l v
rt nhiu ging c di khc nhau ang sng
cuc sng cng c li. Dy thng xun qun
quanh nhng cy ln; ru v a y sng bm
vo thn v cnh cy. Dng x lan bn di
tn rng. Chim v ch, cy ci, cn trng,
nhng con th nh, vi khun, nm tt c cc
sinh vt u ng nhng vai tr thit yu v
c hng li t s tn ti ca nhau.
Ngi th ba ni, Th gii ny l mt th
gii ca k mnh xi k yu, ng thi cng l
mt th gii ca s cng sinh. Nhng k mnh
hn khng ly i nhiu hn lng thc n cn
thit; mc d n tn cng cc sinh vt khc
nhng s cn bng tng th ca t nhin c
duy tr. mun ca t nhin l mt quy tc
cng rn, duy tr s bnh yn v trt t trn
tri t ny.
Ba ngi v ba quan im. Ti ph nh
hon ton c ba quan im ny.
Bn thn th gii chng bao gi t cu hi
liu n da trn nguyn l v tnh cnh tranh
260

hay l v hp tc c. Khi nhn t kha cnh

tng i ca tr nng con ngi mi c
nhng k mnh v k yu, mi c ln v nh.
Hin nay, chng c ai nghi ng s tn ti
ca cch nhn tng i ny, nhng nu chng
ta gi nh rng tnh tng i trong nhn
thc ca con ngi l sai lm v d nh
khng h c to hay nh, khng c trn hay
di nu chng ta ni khng c quan im
no nh th ht, th nhng gi tr v phn xt
m con ngi trn trng s sp .
Chng phi cch nhn th gii nh vy l
s bay bng rng tuch ca tr tng tng
hay sao? Trong thc t, c nhng nc ln v
nhng nc nh. Nu c ngho i v thnh
vng, mnh v yu, th hin nhin s c
nhng tranh chp, v h qu l, c k thng
ngi bi. Thay vo , chng phi ta c th
ni rng nhng gc nhn tng i ny v
nhng cm xc pht sinh l thuc v con ngi
v do thuc v t nhin, rng chng l mt
c quyn ring c ca vic lm ngi hay
sao?
Cc loi ng vt khc c nh nhau nhng
chng khng gy chin. Nu ta ni rng vic
gy chin, vn ph thuc vo cc nim v
261

mnh v yu, l c quyn c bit ch c

loi ngi, th th cuc sng l mt tr khi
hi. Bi kch ca loi ngi nm ch khng
bit rng l mt tr khi hi.
Nhng k sng an bnh trong mt th gii
khng c nhng mu thun v phn bit l
m tr nh. Chng cm nhn sng v ti,
mnh v yu, nhng khng h phn xt. D
cho rn v ch c tn ti th a tr cng
khng c hiu bit no v mnh v yu. C
nim vui ban s ca s sng , nhng ni
s hi ci cht vn cn cha xut hin.
Yu v ght, ci hin ln trong mt ca
ngi ln, ban u khng phi hai th tch
bit nhau. Chng l cng mt th c nhn t
ng trc v t ng sau. Yu l cht liu cho
ght. Nu ta lt ngc ng xu tnh yu, n tr
thnh cm ght. Ch bng cch bc vo th
gii tuyt i khng din mo, ta mi c th
trnh khi lc li trong ci nh nguyn ca th
gii s vt hin tng.
Con ngi phn bit gia Mnh v Ci Khc.
Chng no ci ti cn tn ti, chng no cn c
mt ci khc, ngi ta s khng thot khi
yu v ght. Ci tm yu qu, ci ti tinh qui
s to ra k th cm ght. i vi con
262

ngi, k th u tin v v i nht chnh l

ci bn ng m h v cng yu qu.
Loi ngi chn cch tn cng hoc phng
th. Trong cuc vt ln pht sinh sau , h
kt ti bn kia l ch mu gy ra xung t.
Chng khc no v hai tay xong ri tranh ci
xem tay no to ra ting, tay phi, hoc tay tri.
Trong mi cuc tranh ci, chng c ng,
chng c sai, cng chng c tt hay xu. Mi
phn bit c thc u ni ln cng mt lc v
tt c u sai lm.
Vic dng ln mt pho i vn sai ngay
t u. Mc d ng ta a ra ci c l bo
v cho thnh ph, th lu i c bo v
vn ch l th ra i t thch ring ca v
lnh cha, v da vo y ng ta tm mi cch
p t quyn lc ln vng t xung quanh. Ni
rng mnh lo ngi b tn cng v rng vic xy
pho i l bo v thnh, k bo ngc c
c tch tr v kh v kho cng thnh li.
Hnh ng phng th l mt kiu tn
cng ri. V kh dng t v lun lun to c
cho nhng k mun gy chin. Ha chin tranh
xut pht t vic cng c v phng i s phn
bit v ngha gia mnh v ngi khc, gia
mnh v yu, gia cng v th.
263

Chng c con ng no khc dn ti ho

bnh ngoi vic tt c mi ngi phi ra khi
cnh cng ca ta lu i nhn thc mang tnh
tng i, bc xung tho nguyn, ri quay
tr v vi ci tm ca bn tnh phi cng bc.
Th c ngha l, mi sc li lim thay v li
gm.
Ngi nng dn t thi xa xa vn l
nhng con ngi khoan ho, nhng by gi th
h li ci l vi nc c v tht, tranh chp vi
nc Nga v c, v ph thuc vo nc M v
khon la m v u nnh.
Ti cm thy nh th ngi Nht Bn
chng ta ang sng di bng che ca mt ci
cy ln, v trong cn bo t, chng c ni no
nguy him hn l di mt gc cy to. V
chng c iu g ngu ngc bng vic np di
mt ci che ht nhn, l ci s tr thnh
mc tiu u tin trong cuc chin tip theo.
Hin gi chng ta ang cy cy t ai di
bng ci en ti . Ti cm thy nh th
mt cuc khng hong ang ti gn c t bn
trong ln bn ngoi.
Hy r b nhng kha cnh bn trong ln
bn ngoi. Nng dn khp mi ni trn th
gii v gc r u nh nhau c. Ta c th ni
264

rng, cha kho i n ho bnh nm gn ngay

vi mt t.

265

CUC CCH MNG MT-CNGRM

Trong s nhng thanh nin tr n sng
trong nhng ci chi trn ni ny, c nhng
ngi, ngho c v th xc ln tinh thn,
nhng ngi t b mi hy vng. Ti ch l
mt lo nng, bun v thm ch mt i xngan cng chng c cho h nhng vn c
mt th ti c th trao cho h.
Mt cng rm.
Ti nht ln vi cng rm vng pha
trc cn chi v ni, Ch t mt cng rm
ny thi mt cuc cch mng c th c khai
mo.
Loi ngi sp b hu dit ti ni m bc
vn hy vng c th bm vu vo mt cng rm
?, mt thanh nin hi, trong ging ni c
m cht cay ng.
Si rm ny c v nh nhoi v nh bng, v
hu ht ngi ta khng bit n thc s nng
266

th no. Nu ngi ta bit gi tr thc s ca

cng rm ny th mt cuc cch mng ca
nhn loi c th din ra, s tr nn mnh
dch chuyn t nc ny v c th gii.
Thi ti cn l mt a tr con, c mt
ngi n ng sng gn o Inuyose. Dng
nh tt c nhng g ng y lm l cht than ci
ln lng nga i mt chng ng di chng
hai dm t trn nh ni ti cng Gunchu. y
th m ng ta tr nn giu c. Nu ta hi bng
cch no, ngi ta s k cho ta nghe rng trn
qung ng tr v nh t cng, ng ta
nht nhnh nhng ci mng nga bn bng
rm b i v phn gia sc bn v ng ri b
vo rung ca mnh. Phng chm ca ng y
l: i x vi mt cng rm nh th quan
trng, v khng bao gi i bc no v ch.
iu bin ng thnh mt ngi giu c.
Ngay c khi bc em t cng rm ny,
chu khng ngh l n c th to ra c mt
tia la khi u cho mt cuc cch mng
u.
Mt cn gi nh thi xo xc qua nhng ci
cy trong vn, nh nng lp long gia m
l xanh. Ti bt u ni v vic dng rm
trong vic trng la go.
267

Cng gn bn mi nm ri k t khi ti
nhn ra rm quan trng nh th no trong
vic trng la go v i mch. Vo lc by gi,
i ngang qua mt rung la tnh Kochi b b
hoang v khng canh tc trong nhiu nm, ti
trng thy nhng cy la non kho mnh ny
mm xuyn qua m c di qun vo nhau v
rm chng cht trn mt rung. Sau nhiu
nm tm hiu ngha ca chuyn , ti ra mt
c v cho mt phng php trng la go v
la mch hon ton mi.
Tin rng y l mt cch lm nng t nhin
v mang tnh cch mng, ti vit v n trong
sch v v tp ch, v ni v n trn truyn
hnh vi radio hng chc ln.
Nghe th c v y l mt chuyn v cng
n gin, nhng nng dn th qu cng nhc
trong suy ngh ca mnh v vic rm phi
c s dng nh th no, nn khng c v l
h s d dng chp nhn thay i. Ri rm
ti ln rung c th l mo him bi l o
n v thi thn l nhng cn bnh lun hin
din trong rm ca cy la. Trong qu kh,
nhng cn bnh ny tng gy ra thit hi
ln, v y l mt trong cc l do chnh m
ngi nng dn lun phi rm thnh phn
mn vi sinh trc ri mi a tr li rung.
268

Trc y lu, vic nghim tc loi b rm

la go i l cch lm ph bin i ph vi
bnh o n, v c nhng lc Hokkaido,
vic t rm cn c quy nh trong lut.
Nhng con su c thn cng chui vo
trong rm qua c ma ng. trnh s
quy ph ca nhng con cn trng ny, nng
dn quen vi vic rm tht k sut c ma
ng di m bo rng n s phn hu hon
ton khi ma xun n sau . y l l do ti
sao nng dn Nht lun lun gi cho ng
rung ca mnh gn gng v ngn np n vy.
Kin thc thc t t cuc sng hng ngy cho
thy rng nu ngi nng dn mc rm
nm ba bn quanh rung, h s b tri pht v
s cu th ca mnh.
Sau nhiu nm th nghim, by gi ngay c
nhng chuyn gia k thut cng xc nhn
thuyt ca ti, rng vic tri rm ti ln
rung su thng trc khi gieo ht ging l
hon ton an ton. iu ny o ln ton b
nhng tng trc y v ch ny.
Nhng s phi mt nhiu thi gian cho n khi
ngi nng dn lnh hi c vic s dng
rm theo cch ny.

269

Trong nhiu th k, ngi nng dn tm

cch c gng gia tng vic sn xut phn mn.
B Nng nghip tng chi tin khuyn
khch vic sn xut phn mn, v cc cuc
trin lm v phn mn mang tnh thi th c
t chc nh nhng s kin hng nm. Ngi
nng dn i n ch tin vo phn mn nh th
n l mt v thn bo h cho t. Hin gi, mt
ln na li c phong tro lm ra nhiu phn
mn hn, lm ra loi phn mn tt hn, vi
giun t v phn mn ging. Chng c l no
mong ch ngi ta s d dng chp nhn
xut ca ti rng phn mn vi sinh sn l
khng cn thit, rng tt c nhng g ta cn
phi lm ch l vi rm ti cha b ct vn ln
khp rung.
Trong chuyn i ln Tokyo, nhn ra ngoi
ca s con tu Tokaido, ti trng thy s bin
dng ca lng qu Nht Bn. Nhn vo nhng
cnh ng ma ng, thy din mo ca chng
hon ton thay i ch trong mi nm, ti
cm thy mt cn gin khng ti no din t
ni. Quang cnh trc kia v nhng tha
rung ngn np trng i mch xanh ngt,
hong k Tu v nhng cy ci du tr hoa
chng cn thy u na. Thay vo l rm
t d, cht chng thnh ng v mc cho
270

t sng di ma. Vic ch rm ny b xem

nh chnh l bng chng cho s ba bi ca
cch lm nng hin i. S cn ci ca nhng
cnh ng ny tit l s cn ci trong chnh
tinh thn ngi nng dn. N i hi nhng
v lnh o chnh ph tinh thn trch nhim,
v ch ra mt cch r rng s thiu vng ca
mt chnh sch nng nghip c hiu bit.
Ci ngi m nhiu nm trc ni v
ci cht khoan dung cho vic trng ng cc
ma ng, v ci cht khng ai ng ngng ti
ca n lc ny ng ta ngh g khi trng thy
nhng tha rung trng trn ny? Nhn thy
nhng cnh ng Nht Bn cn ci vo ma
ng, ti khng th nhn nhn thm c na.
Vi cng rm ny, ti, t thn ti, s bt u
mt cuc cch mng!
m thanh nin ny gi vn lng im lng
nghe, lc ny ph ln ci.
Cuc cch mng mt-ngi! Ngy mai
chng ta hy ly mt gi ln ht i mch, la
v c ba l ri ln ng, vc n trn vai, ging
nh thn Okuninushi-no-mikoto43, v vi
43

V thn cha lnh trong thn thoi ca Nht Bn, ngi i

khp ni v tung phc lnh t mt chic gi ln m ng ta
eo trn vai.

271

nhng ht ging ny ln khp nhng cnh

ng ca Tokaido.
y khng phi l cuc cch mng mtngi, ti ci, n l cuc cch mng mtcng-rm!
Bc ra khi cn chi vo nh nng ban
chiu, ti ng li hi lu v chm ch nhn
nhng cy ci trong vn xung quanh, nng
tru nhng qu chn, nhn nhng con g ang
bi trong m c di v c ba l. V ri ti bt
u chuyn xung thm ng quen thuc ca
mnh.

272

Bn c thn mn,
Chng c ni u tt p hn th gian
ny. Nhiu nm trc y, ti nhn ra rng
con ngi chng ta th no th c nh th y l
tt ri, v th l ti ch vic tn hng cuc
sng ca mnh. Ti chn mt con ng v
lo quay v vi t nhin, khng b rng buc bi
tri thc v s n lc ca loi ngi. T ti
gi, cuc i ti tri thm c nm chc
nm. Ti c c mt s thnh cng, nhng c
c nhng tht bi. Nhiu gic m thi tr ca
ti vn cha thnh. Ti bit thi gian ti cn
c trn th gian ny l c hn.
Gi ti ngh hu, sng trong mt tp
lu trn ni gia vn cam. Ti ng ca
nng tri, khng n khch thp phng na
trn trng hn thi gian mnh cn li. iu
tuyt nht ca vic sng cuc i ngh hu
trn ni, tch khi nhng tin tc v th gii
bn ngoi, l ch ti c c mt cm nhn
khc v thi gian. Ti hy vng rng, khi thi
gian tri i, ti s c th tri nghim mt ngy
ging nh mt nm. Khi , ging nh dn b
273

lc ti gp Somalia, ti s chng cn bit

mnh bao nhiu tui na.
Nhng ngy ny, ti gng tng tng
rng mnh mt trm tui... hoc thm ch
hai trm tui. Ti hy vng n lc qua i, tm
tr ln thn th ca ti vn cn tnh trng tt.
Khi xung rung hoc ln vn, ti t nh vi
mnh: ch c ha hn g c, hy qun ngy
hm qua i, ng ngh v ngy mai, n lc ht
mnh vo cng vic ca tng ngy v khng
li du vt no trn tri t ny ht. Vi ti,
hnh phc ch n gin l c lm vic vui v
trn nng tri ca mnh, n chnh l Vn a
ng. Con ng lm nng t nhin s vnh
vin khng bao gi l hon thin. T nhin
khng bao gi c th c thu hiu hoc ci
to nh vo n lc ca con ngi. Cui cng
th, ho lm mt vi t nhin, c sng
cng Thng , ngi ta khng th gip
ngi khc, ngay c nhn s gip t h
cng khng. Chng ta ch c th t mnh i con
ng ca mnh.
ng ln chng h c cng, ti chng thy ci
no
Yn bnh trn Thin ng, chn trn gian l
ting th tho
Ai khin cn gi i hoang?
274

Sang bn tri, dt qua bn phi

Ht th li cng
Chng bit u l tt xu
Chic qut thi c hai pha, lng ngng nh
nhau
c bc trong vn, ti thy mt tp lu dng
tm
Mt ngy l c trm nm
m ci c, ci cay bung n
Nm hai nghn ri nh trng s m
tn lc chn ny, gi ta bt u phiu du
chn mi
Chuyn du hnh thong chc, ai bit l ti u

u xun 1986

275

PAUL DOUMER NI V NGI

VIT
Paul Doumer l Ton quyn ng
Dng t nm 1897 ti nm 1902 v sau ny
l tng thng Php, tng so snh ngi Vit
vi cc dn Min, Lo, Thi v cc dn khc (
ng Nam ). ng bo rng Phi sang n tn
Nht Bn ngi ta mi thy c mt ging
dn tng xng v ging vi ngi Vit. C hai
ging ngi Vit v Nht, theo ng, u thng
minh, chm ch v can m.
Vo thi im Doumer pht biu nhn
nh trn y, dn tc Vit Nam ang trong
hon cnh tht th nhc nh, trong khi dn tc
Nht Bn ang tt nh vinh quang, va i
thng Nga.
Th nhng by gi, ngi Vit Nam lin
tc nhc n ngi Nht Bn nh mt hnh
mu tiu biu v vic sng: sng tt, sng
p. V mi khi ngi Nht lm mt iu g
tt p th ngi Vit Nam li bo nhau: Vit
Nam y , cn lu nh!
276

 hn trm nm tri qua k t khi

Paul Doumer ca ngi ngi Vit.
Chng ti mun tin Paul Doumer, v
chng ti mun tng bc Hin Thc iu
cng vi cc bn, iu Paul Doumer tng
ni v chng ta sm thnh s tht.
Chng ti mong mun cun sch n
c vi tht nhiu ngi Vit Nam, k c
nhng ngi khng c iu kin mua sch,
cng khng c iu kin truy cp ti mng
internet v my vi tnh, nht l cc nng dn v
nhng ngi vng su vng xa.
V th, chng ti mong cc bn, sau khi
c bn ebook ny, nu bn thy n hu ch v
bn c iu kin ti chnh, th hy ng h bng
cch mua sch giy gi tng cc i tng
trn.
Sch c th mua ti cc im bn link
ny Mua sch Cuc-Cch-Mng-Mt-Cng-Rm
u?
Hoc email v books@xanhshop.com;
in thoi 0909.000.202 hi thng tin.
XanhShop.com

277

NGI C NI G
1. Nu mnh bit n Fukuoka sm hn, chc
hn cch dy con ca mnh c nhiu ci khc
so vi nhng g mnh lm.
Mai Hng (http://goo.gl/d3NXND)
2. Cuc chin gia cng rm v bnh ha cht
dit c bt u t lu trc khi mnh ra i.
Chc chn khi mnh cht i, n vn cha kt
thc. Nhng mnh chn ng v pha cng
rm v t ra mnh s chng kin cuc chin lu
hn, trong tnh trng khe mnh hn!
Trn Quc Khnh (http://goo.gl/BMcWZy)
3. Ng ra mt iu qu th v: rng cuc sng
thm thy khng u xa. Thin nh, ch l
th vo th ra. Ci thin sc khe cho mt th
h ch t nui con sa m. Ci thin mi
trng nhim t cng rm.
Trn Th Trung Thun
(https://goo.gl/kMUo49)

278

4. Cuc Cch Mng Mt Cng Rm l s t do

v minh trit ca mt ngi nng dn khi ni
v cng vic ca mnh, ch khng phi tnh
khc kh ca mt nh l thuyt khi gii thch
trit hc, hay s cay nghit ca mt k lnh
i, khi giu ct k khc.
Chnh s t do v minh trit ni nhng bi hc
thc t ny, theo ti, lm nn cun sch v
to ra nim hnh phc cho ngi c sch - t
ra, l nim hnh phc m ti cm nhn
c.
Ngh s th gic Nguyn Nh Huy
(http://goo.gl/jPQYeh)
5. y l cun sch m mi ngi, nhng ai m
hng ngy vn phi n g sng, th u
nn c. c khng phi tr thnh nng
dn, lm nng nghip m l hiu hn v t
nhin, ng i hi nhng th m t nhin
khng th c, nn phi can thip bng ho
cht.
Phm Nhung (http://goo.gl/TnHtLf)
6. Gp cun sch li, em thy mnh yu cuc
sng ny bit bao. Em khng cn phn bit
sng hay kh, giu hay ngho, thng minh
hay dt nt, lao ng chn tay hay tr c. Em
khng cn ghi nh trong u n dm cho tr s
279

phi nh th no? Gio dc sm cho b ra sao?

C Fukuoka dy: Khng b mc thin nhin
cng khng ci to thin nhin. Em ng ra con
ci cng l mt thc th ca thin nhin.
Nguyn Phng Nhi (trch t email gi v cho
XanhShop)
7. Cuc cch mng mt-cng-rm ging nh
mt cun kinh Pht c vit bng ngn ng
trng trt, k thut nng nghip ht sc gin
d, hp dn. ng nh th mt v Lt Ma c o
ging gii, khai m cho ngi c vy. Hiu
c nh ng, sng v thc hnh cuc sng
nh ng c l ai cng thnh Pht.
Nhip nh gia Na Sn (http://goo.gl/ajPXGx)
8. Cuc Cch Mng Mt-Cng-Rm l bn
tuyn ngn ca Masanobu Fukuoka v ngh
nng, v vic n ung v v nhng hn ch ca
tri thc con ngi. N a ra mt thch thc
mang tnh cn bn cho nhng h thng ton
cu m chng ta ang trng cy vo c thc
phm. ng thi, n cng l cun hi k tm
linh ca mt con ngi m phng php canh
tc ca ng phn nh mt nim tin su sc vo
tnh ton th v cn bng ca th gii t nhin.
New York Review Books
280

9. Cch tip cn khng-lm-g-c ca Fukuoka

trong lm nng khng ch mang tnh cch
mng xt v mt nui trng thc phm m n
cn p dng c cho cc kha cnh khc ca
i sng (s sng to, nui dy con tr, ch
ngha hnh ng, s nghip, v.v). Hn bao
gi ht, thng ip bao qut ca ng l rt cn
thit khi chng ta tin hnh tm kim nhng
cch thc mi tip cn mi trng, x hi
v s sng ni chung. n lc tt c chng
ta gia nhp vo phong tro bt-hnh-ng
ny cng vi ng.
Keri Smith, tc gia, How to be an Explorer of
the World
10. T rt lu, trc c Michael Pollan ca
nc M th Masanobu Fukuoka nhn ra
mi lin h gia nng nghip thm canh, cc
thi quen n ung khng lnh mnh v c mt
nn kinh t mang tnh hy dit da trn du
m.
Harry Eyres, The Financial Times
11. Khng cy t, khng lm c, khng phn
bn, khng phn mn vi sinh t bn ngoi a
vo, khng ct ta cng khng dng ha cht.
Cch tip cn ti gin ca ng ct gim thi
gian lao ng xung cn mt phn nm so vi
281

cc cch lm nng thng thng. Th nhng,

sn lng li snh ngang vi cc phng php
tiu tn nhiu ti nguyn hn
New Internationalist
12. Cuc Cch Mng Mt-Cng-Rm cho thy
vai tr then cht ca kin thc sinh thi hc
nng nghip Bn a trong vic pht trin cc
phng thc lm nng bn vng.
Sustainable Architecture
13. nh l mt sai lm h thng v khng
bit u l im dng, khi m lng tham v
nhu cu ca con ngi dng nh v tn. V
sai lm h thng th i khi ch c sa cha
trit bng cch thay th chnh h thng !
Thi bo kinh t Si Gn
(http://goo.gl/9qIyGj)
14. Trong cng ng nhng ngi lm nng
nghip trn mng, d dng thy nhng trao i
hng hc mu la nh trng cy g, bn phn
g, nui con g, cho n g nhanh chng lm
giu. Nng nghip vi mc ch lm giu, t
bn thn n ra nhiu th phc v cho mc
ch : bi ton u t, bi ton thu hi vn,
bi ton tip th, ng gi, phn phi, kinh
doanh, tch hp cc kin thc v sn phm ca
282

khoa hc nng cao nng sut, trng v cho

ra sn phm nng nghip nghch v, gii quyt
bi ton su hi v bnh ca cy trng, vt
nui...
Ti, nh mt k mi toanh khng kin thc,
khng tri nghim, mm cht na l b lc hn
vo trong khng ng ra. Tht may l
trc khi sa chn vo trn bt qui , a
bn thn tng cho ti cun sch ny. Cun sch
vi ni dung cc k gin d nhng v cng su
sc, gip ti kp nhn ra s v ngha v sai tri
ca nhng cch lm nng nghip hin i; hiu
c chn bn cht ca nng nghip theo
phng php t nhin v hn th na, gip ti
cng c thm nhn thc ca mnh v Tht v
o trong cuc sng; v s hu hn ca kip
ngi; v s k l trong nhng n lc n o
ca loi ngi lin tc y cuc sng v hng
ny theo hng kia, m tht s chng ai bit l
lm g, i ti u.
(http://goo.gl/tDa1eM)
15. Lot bi ca nh bo Hong Hi Vn trn
ThanhnienOnline
(http://goo.gl/qrgruj
http://goo.gl/NmUIBD
283

http://goo.gl/ESIfdm
http://goo.gl/a50wWs
http://goo.gl/JUPOVG
http://goo.gl/kakxhV
http://goo.gl/bHH3b9)
16. Lm nng nghip xanh, cho n hm nay
vn l mt khu hiu thi thng. D nhin,
pha sau ci khu hiu thi thng , xanh
i khi l mt th khi sinh lm thi tt tiu
chun hnh thc, nhn danh n kia i n
ci ch cui cng l nhng bi ton th trng
gia thi i tiu dng. Mt khi nng nghip
c t ln chic tu ln ca nn kinh t, n
khng cn l n, ngi nng dn khng cn
thy vui vi cng vic ca mnh, trit l tt p
ca ngh nng b ph hy.
(http://goo.gl/3GHd31)
17. C v khng thc t, nu k vng nhng t
tng ca Fukuoka v nhng ngi ng ch
vi ng c th i chiu xu hng phi t nhin
y ca phn ng nn nng nghip th gii.
Cng ging nh mt ngi c truyn dy
mt cun kinh hay. Vic ngi y c hay
khng, hiu c ti u, lm theo nhng
284

no, v gt hi c g cho bn thn, ch ph

thuc vo ngi cm cun sch m thi.
Ht Vng (http://goo.gl/FNdT1N)
18. ohc l t qun pn ia doingi n nu, bn hn co t iv cn m
t in c kioangi iavu noa nin an pn aht nn ic. V n i oangi
Mn sn nobu Fukuokn ngin ho ngiiv p tin n xevt cn c
tin t mani p nt n ha cun lon ia ngi ia ln i tin t mani
sau khc phc li ca pht minh trc , c
th con ngi mi ngy thng minh hn
nhng vn khng sng nh t tin loi
ngi trc y.
Toaa ln i 1 t rongi so o, t n am l n bn n n nu kia ohc
sn ci t oaa coin lo s h m nini svt bah n ni i ngi t
t ngi t h niavan vn kioangi ln im gi ni t rongi
noangi ngiiavaht cun oangi mn i t h niavan pn i kioangi
ln im gi ni t rongi cuoahc songi cun m nini mn t . Ni ngi
kioangi, cn ingi ohc t oaa cn ingi t in m t i nn cn a qua lun aht
n gian n cun cuoahc songi.
Sn ci kioangi n t iun nn ln i sn ci pvn noangi ngiiavaht
mn i sn ci coin mn ngi vn cio ngi ia ohc cn m
hc cn ci ni nin t iv giaa, cn ci iavu t iv giaa,
cn ci v co 1 cuoahc songi n gian n pn i in hni tiuc.
Trn Nh Ngn (http://goo.gl/X4lUo2)
19. Nu c ai bo ti nhn xt v ng th ti xin
ni ng l mt ngi cc oan. Tuy nhin, ci
285

trit l cc oan y mang li cho ng s hnh

phc tt cng v tht s nu tt c chng ta
u thc hin c nhng g ng ni th th
gii s hnh phc bit bao. Ti ngng m ng
v iu .
Nguyn V Thanh Phc
(https://goo.gl/fgUoPP)
20. Svt co niavnu avnu pvn cn ci songi, nin an sani
qun n mn i t n svt suc ngin pm ln ha kia ohc t n c tin m
nn ic. Mopa ngi ia sv t t iu hc qun ngioht kin c
nin u. Ni ngi cin tc cin tn cuoahc cn ci mn hngi moaht
cohngi rm kioangi ci n v ohc dn m bn ln nn, mn i
cn nn ngiiavnn ngin pm ln au dn ia. Ba dui ln i bn n dahci t i
t avngi n ni, ni ngi cn au ci t pn pn rn t ngin tn giohn pn i
coa ohngi, pn i cn nn t iia gian n v iavu sn au sn tc t
t ngi cun oangi.
(http://goo.gl/lmCnnE)
21. Ti n vi cun sch vi mong mun
c bit thm kin thc v nng nghip t
nhin v mong tm c li gii p cho s
Mn t La m ti tng nhn thy qua
internet. Nhng ti cn c nhiu hn th
na, qua tng trang sch, ti c dp dng
li, ngh v ngm v chnh nhng thc phm
hin nay ti ang n v mi tng quan ca n
v nhng quan h trong x hi, lut nhn qu.
286

Ti nhn ra ch cn thay i suy ngh v hnh

ng th c th thay i c gi tr ca chnh
chng ta. Cng nh mt cng rm b nh gp
phn thay i thnh phn ca t.
Cn bn th sao?
(https://goo.gl/wc6aDg)
22. Tuy cn i ch i lp vi ng v t
tng, nhng ti vn lun ngng m nhng
con ngi nh ng Fukuoka, hay ng Jiro
ngh nhn sushi m mnh c xem qua 1 b
phim ti liu. H lun xc nh cho mnh
nhng nguyn tc sng, kin tr theo ui mt
cch bn b chng minh iu trong cng
vic, cuc sng, bin n thnh trit l sng v
khng bao gi hi lng, t mn vi thnh qu,
Lm c nh vy, mi ngi bc gn
hn ti thnh cng cho d i trn con ng
no i na.
Hong Tn (https://goo.gl/7FHRgJ)
23. Khi bt u c quyn sch ny, ti cho
rng vic lng nghe, im lng di theo tng
trang sch l iu hon ton cn thit. S c
ngi bt ci khi nghe ng ni rng "Th gii
ny chng c g st" hay "Einstein nhn
Nobel vt l v s phc tp. Trang 137". Chnh
s h nghi khin bn c gng tch bch mi
287

th trc khi nhn nhn mi th nh vn c

ca n, nhng chic l cn v li vi t
nui dng cy v t nhin l mt h thng
thay v bn c gng lm thay vic ca t nhin
l bn phn.
Trn Hong Phc (https://goo.gl/RAFY8s)
24. Cuc cch mng ca Masanobu l mt cuc
cch mng su xa hn rt nhiu so vi qun
tnh t duy thng thng. N l con ng ca
mt ngi ho lm mt vi t nhin,
thng hiu t nhin n mc ph mc, n
mc khng cn cn mt cht c gng no. Con
ng ny khng mi: Lo T thc hnh
n, cc bc thy minh trit t c ch kim u
thc hnh n. Song thc t l, xuyn qua nhiu
nghn nm, s ngi thc s hiu v bc i
trn con ng ny l v cng t i, nu so vi
s ng cn li. iu ny d hiu, bi a s s
va phi cu hi qu ln ca t duy: lm sao
anh c th LM bng cch KHNG LM g
c? KHNG LM chng phi l LI BING,
HN NHT hay sao?
Nhng ngi khng cn b rng buc bi tm
tr v hiu bit nh b ca mnh u bit rng
cu tr li l KHNG.

288

 Hu Ch ha s Bt Ch
(https://goo.gl/Pkkpxl)
25. Phi ni rng cun sch ny qu i phong
ph v su sc v ni dung khin ngi c
mun hiu cn k c mt trang thi th cng
phi b cng ra tm hiu rt nhiu lnh vc
khc nhau v c mt s lin kt chc chn gia
chng. Vic ny cng ging nh mt ngi
mun tn hng c trn vn mt ming
cm go lt th hn phi kin nhn nhai i
nhai li tm t 70 n 100 ln vy!
V Thanh Ho (http://goo.gl/aQnY8n)

289