T.

C
UAK NVERSTES
MHENDSLK FAKLTES
MAKNA MHENDSL BLM

MAKNA PROJES

DOAL GAZ TESSATINDA KULLANILAN

MALZEMELER VE ZELLKLER

rencinin Ad ve Soyad:
Yasemin TANK

Projeyi Yneten:
Yrd. Do. Dr. Hseyin GNERHAN

2008
UAK

TEEKKR

Bu almann balangcndan bitimine kadar her aamada almay ynlendiren,

zverili yardmlarn esirgemeyen Hocam Yrd. Do. Dr. Hseyin GNERHAN a,
projenin biimlenmesinde deerli katklarn aldm Ar. Gr. Hakan ALIKAN a, Ar.
Gr. Dr. Canan Kandilli ye teekkr bor bilirim.
Yasemin TANK
Uak, 2008

ZET
DOAL GAZ TESSATINDA KULLANILAN MALZEMELER VE
ZELLKLER
TANK, Yasemin
Proje Danman: Yrd. Do. Dr. Hseyin GNERHAN

Doal gaz lkemizde son yllarda yaygnlamasna ramen dnyada stma, soutma
ve elektrik retim amal daha yaygn olarak kullanlmaktadr. Dnya geleninde
yaygnlaan evre sorunlar, ekolojik dengelerin deimesiyle doal gazn lkemiz ve
dnya genelinde nemi artmaktadr.
Doal gazn stma amal kullanmn incelediimizde dier yaktlara oranla evreci
ve salkl olduu gzlenmektedir.
Bu projede de, doal gazn zellikleri, avantaj ve dezavantajlar, Trkiyede ve
Dnyada ki konumu, doal gaz tesisatnda kullanlan malzemeler ve zellikleri
aratrlmtr.

NDEKLER
Sayfa
indekiler.....5
Tablo Listesi.................7
ekil Listesi......8
Semboller.....9
Blm 1
GR
1. Doal gaz10
1.1. Doal Gaz Nedir?..................................................................................................10
1.2. Doal Gaz zellikleri........11
1.3. Doal Gazn Kulanmnn Getirdii Avantajlar....14
1.4. Trkiyede Doal Gaz Kullanm..16
1.5. Dnyada Doal Gaz Kullanm....17

Blm 2
STANDARTLAR
2. Standartlar....19
2.1. Doal Gaz Tesisat artnamesi.........................................................................19
Blm 3
DOAL GAZ TESSATI
3. Doal Gaz Tesisat...25
3.1. Tanmlar..25
3.2. Doal Gaz Borular.....27
3.2.1. Doal Gaz Borular...27
3.2.1.1. elik Borular..27
3.2.2. Boru .Balantlar......30
4

3.2.3.1. Kaynakl Birletirme...30

3.2.3.2. Vidal Balantlar....30
Blm 4
BNA TESSATI
4. Bina Tesisat...37
4.1. Bina Balantlar.37
4.1.1. Ana Emniyet Vanas.39
4.1.2. zolasyon Eleman....39
4.1.3. Yangn Emniyet Ventilleri...39
4.1.4. Deprem Emniyet Ventilleri...41
4.2. Bina Girii ve Tesisatta Kullanlan Malzemeler....43
4.2.1. Bireysel Istma Cihazlar....43
4.2.1.1. Kombiler..43
4.2.1.1.1. Yakma Havasnn Temin ekillerine Gre Kombiler...43
4.2.1.1.1.1. Bacal Kombiler...43
4.2.1.1.1.2. Fanl Bacal Kombiler..45
4.2.1.1.1.3. Hermetik Kombiler...45
4.2.1.1.1.4. Duvar Tipi Youmal Kombiler.45
4.2.1.2. Kat Kaloriferi...46
4.2.1.3. Soba..46
4.2.1.4. mine...46
4.2.1.5. Scak Su Temininde Kullanlan Cihazlar..48
4.2.1.6. Mutfak Cihazlar....48
4.2.2. Merkezi Istma Cihazlar...48
4.2.2.1. Kalorifer Kazan.49
4.2.2.2. Brlrler.50
4.2.2.3. flemeli Brlrler..51
4.2.2.4. Alevsiz Brlrler51
4.2.2.5. Atmosferik Brlrl Kazanlar51
4.2.3. Sayalar..52
Kaynaklar..53

TABLO LSTES

Sayfa
Tablo 1.1 Fosil Yaktlarn Yanmasndaki CO2 emisyonu.12
Tablo 1.2 Nox emisyonun yaktlara gre yzeysel deerlendirmesi.13
Tablo 1.3 Sox Emisyonun yaktlara gre yzeysel deerlendirmesi.13
Tablo 1.4 Doalgazn Enerji retiminde Kullanlan Dier yaktlarla karlatrlmas.15
Tablo 1.5 lkeler tibaryla Doal Gaz Rezervleri (2000)....18
Tablo 2.1 Atf Yaplan Trk Standartlar..19
Tablo 3.1 elik Borular Malzeme zellikleri...27
Tablo 3.2 Doal Gaz Borular (API 5L)28
Tablo 3.3 DIN 2999a Gre Boru Vidalar Ortalama Skma Uzunluu32
Tablo 4.1 ekil 4.1deki deprem emniyet ventilinin zellikleri........42
Tablo 4.2. ekil 4.4teki kombi rneinin teknik zellikleri..44
Tablo 4.3 ekil 4.5teki Duvar Tipi Youmal Kombi rneinin Teknik zellikleri.46
Tablo 4.4 ekil 4.6daki Doal Gaz Sobasnn Teknik zellikleri47
Tablo 4.5 ekil 4.8deki Dkm Kazann Farkl Dilimlerde Teknik zellikleri...50
Tablo 4.6 ekil 4.9daki Doal Gaz Brlrnn Teknik zellikleri.51

EKL LSTES

..Sayfa
ekil 1.1 Trkiyeye gelen doal gazn dalm16
ekil 1.2 Dnyada Doal Gaz Rezervlerinin Dalm.17
ekil 3.1 DIN 2999a gre Vida Uzunluu31
ekil 3.2 Doal Gaz Borular..34
ekil 3.3 Balant (Fittings) Resimleri...36
ekil 4.1 Bina Giriinden tibaren Malzemelerin Gsterimi..38
ekil 4.2 Yangn Emniyet Ventilleri...40
ekil 4.3 Yangn Emniyet Ventilleri Balant ekli...40
ekil 4.4 Deprem Emniyet Ventili..41
ekil 4.5 Doal gaz ve LPGli kombi rnei..43
ekil 4.6 ekil 4.4teki kombi rneinin hermetik ve bacal eitleri...44
ekil 4.7 Duvar Tipi Youmal Kombi45
ekil 4.8 Doal gaz ve LPGli soba...47
ekil 4.9 mine....48
ekil 4.10 Sv ve Gaz Yaktl Dkm Kazan49
ekil 4.11 70-420 Kw/h Doal Gaz Brlrleri...50
ekil 4.12 Doal Gaz Sayac..52

SEMBOLLER
W

Gerilim

Basn

Scaklk Deeri

Boru boyu

Yerel kayp katsaylar

D1

Boru ap

Debi

Anma apna bal olarak ak hz

BLM BR

GR

1.
1.1.

DOAL GAZ
DOAL GAZ NEDR?

Milyonlarca yl ncesinde yaam canl kalntlarnn yer altnda yksek scaklk ve

basncn da etkisi ile oluan doal gaz, kaya boluklarnn arasna skm olarak ya da
petrol yataklarnn zerinde gaz eklinde byk hacimler halinde bulunur. Esas olarak
yapsn metan (CH4), daha az oranda etan (C4H10) ve propan (C3H3) gibi hidrokarbonlar
oluturur. Ayrca bileiminde azot (N2), karbondioksit (CO3), hidrojen slfr (HTS) ve
Helyum (He) gazlar da bulunabilir. Doal gazn yaklak % 95ini oluturan metan
gaznn (CH4) zellii; kimyasal yaps en basit ve karbon ierii en dk olan
hidrokarbon gaz olmasdr. Doal gazn karld kaynaktan tketim noktalarna kadar
nakli, yer alt antlamalarla gvence altna alnmaktadr. Mevsimlik talep ihtiyacn
karlamak iin doal gazn gaz ve sv formda depolanmaktadr. Doal gazn depolanmas
iin; yer alt su glleri, yer alt kaya tuzu yataklar, terk edilmi madenler, doal gaz ve
petrol yataklar tercih edilmektedir
Doal gaz renksiz, kokusuz, nemsiz ve havadan hafif bir gazdr. Kimyasal yapsnn
basit olmas nedeniyle yanma ilemi kolaydr ve tam yanma gerekleir. Bundan kaynakl;
duman, is, kl ve kurum oluturmaz. Yanmas en kolay ayarlanabilen ve yanma verimlilii
en yksek olan yakt, doal gazdr. Doal gazn yanabilmesi iin hava ile %5 ile %15
arasnda karm yapmas gerekir. Karm oran bu araln altnda ya da stnde olursa
doalgaz yanmaz. En ideal yanma, %9 doalgaz ile %91 hava karm ile gerekleir.
Doalgazn tutuma scakl 650Cdir. Tam yanma srasnda mavi alevle yanar [1].
1.2. DOAL GAZIN ZELLKLER
Doalgaz zehirsizdir: En nemli zelliklerinden birisi zehirsiz olmasdr. Solunmas
halinde zehirleyici ve ldrc bir etkisi yoktur. Gazlarn ou zehirlenmeye yol aabilir.
Bu zehirlenmeler karbon monoksit (CO)e baldr. Doalgaz karbon monoksit
iermediinden zehirleyici deildir. Ancak ortamda fazla biriktiinde oksijen miktarnn
9

azalmasndan dolay boulma tehlikesi yaratabilir. Bu yzden ehre datlmadan nce,

datmc firma tarafndan gaza koku verilir. Bylece ortamda gazn varln hissetmek
mmkn olabilmektedir.
Doalgazn patlama zellii: Doalgazn en nemli tehlikesi dier gaz yaktlarda
da olduu gibi- belirli oranlarda hava ile karmas halinde patlayc olmasdr. Bu nedenle
gaz szntlarnn olmamas, olacak kaaklarn hemen belirlenmesi ve gaz szabilecek
yerlerin iyi havalandrlm olmas emniyet asndan ok nemlidir.
Doalgaz havadan hafiftir: Gaz kaaklar hava ile karmadan nce ykseklerde
toplanr ve havalandrma bacalarndan kolaylkla dar atlabilir.
Doalgaz kuru bir gazdr.
Doalgaz evre dostudur: Doaya zarar vermeyen evreci bir enerji kaynadr.
Hava kirliliini oluturan maddeleri yle sralayabiliriz:
Partikler Maddeler (toz, kurum, uucu kl, is, sis)
Kkrtl Maddeler (SO3, SO2, H2SO4)
Azotlu Maddeler (NO, NO2)
Karbon monoksit (CO)
Hidrokarbonlar (HC)
Fotokimyasal Oksidanlar (Ozon)
Radyoaktif Maddeler (Uranyum)
Hava kirletici kaynaklar ok eitlidir. Hava kirlilii zellikle snma dneminin
balamasyla birlikte art gsterir. K aylarnda snmadan kaynaklanan hava kirliliinin
temel sebepleri; yksek kkrt ieren kat ve sv fosil yaktlarn kullanlmas ve bu
yaktlara uygun olmayan yakma sistemlerinin kullanlmas olarak sralanabilir. Kmrn
yanmasyla atmosfere atlan kirleticiler; kkrt oksitler (SOx ), azot oksitler (NOx),
karbonmonoksit (CO) gibi eitli gazlar, kurum ve kl gibi kat tanecikler ve eitli
hidrokarbon bileikleri eklinde snflandrlmaktadr. Kkrt oksit emisyonlar asndan
birinci derecede nemli yaktlar, kmr ve fuel-oildir. Partikl emisyonu asndan en
nemli yakt ise, kmrdr. lkemizde tespit edilmi bulunan toplam linyit rezervi 8.4
milyar ton civarndadr. Linyitlerimizin byk ounluu yksek seviyede kl, uucu
madde, nem, kkrt ve dk alt sl deere sahiptir. Dolaysyla slah edilmeden ocaktan
ktklar gibi yakldklar zaman havaya bol miktarda kirletici madde vermektedir.
lkemizde sv yakt retiminin %86s Tpra ve %14 Ata rafinerileri tarafndan

10

yaplmaktadr. Tpra tarafndan, %3.5 kkrtl 5 nolu fuel-oil ile %1.5 kkrtl kalorifer
yakt olmak zere 2 cins fuel-oil retilmektedir. 6 nolu fuel-oil sanayi amal kalorifer
yakt ise yerleim blgelerindeki kk sanayi tesisleri ile konutlarda snma amal olarak
kullanlmaktadr. Trkiyenin doalgaz rezervi ok az olduundan doalgaz ihtiyacmz
Rusya Federasyonu, Cezayir, ran ve Nijeryadan karlanmaktadr. Yandnda kl,
karbonmonoksit, ve kkrt bileikleri oluturmaz ve evrede asit yamuruna sebep olmaz.
Bileiminde dk karbon oran nedeniyle (C:H=4:1), dier fosil yaktlara gre daha dk
bir CO2 emisyonu meydana gelmektedir. Ayn zamanda azot oksit (Nox) emisyonu da
dier yaktlara oranla daha azdr [2].

Tablo 1.1 Fosil Yaktlarn Yanmasndaki CO2 emisyonu [4].

0,4

0,4
0,33

0,35

0,28

0,3

0,26

0,25

0,2

0,2
0,15
0,1
0,05
0

Linyit
Kmr

Ta Kmr

Fuel Oil

Motorin

Doalgaz

11

Tablo 1.2

Nox emisyonun yaktlara gre yzeysel deerlendirmesi [4].

NOx Emisyonlar

Fuel-Oil; 25%

Fuel-Oil
Doalgaz

Kmr; 55%

Doalgaz;
20%

Kmr

Tablo 1.3 Sox Emisyonun yaktlara gre yzeysel deerlendirmesi [4].

SOx Emisyonlar

Fuel-Oil; 19%
Doalgaz; 0%

Fuel-Oil
Doalgaz

Kmr; 81%

Kmr

Doalgaz temiz bir yakttr:

Doalgaz ekonomiktir: Yanma veriminin dier yaktlara gre daha ok olmas, buna
kar yakt kaybnn az olmas doalgaz kullanmn ekonomik klmaktadr [2].
Doalgaz emniyetlidir:

12

Doalgaz; kmr ve fuel-oil ile karlatrldnda, yanma zellikleri asndan stn

bir yakttr.
1.3. DOAL GAZIN KULLANIMININ GETRD AVANTAJLAR
1. Doal gazl sistemlerde yanma hassas olarak kontrol edilebildii iin yakt kayb
ok azdr.
2. Uzun zaman dilimi iinde ayn yakt kalitesi elde edilebilir.
3. Gaz oluundan dolay hava ile ok iyi kartndan yanma verimi yksektir.
4. n yakt hazrlama masraf yoktur.
5. Verimli bir yakt olmas sebebiyle hem ekonomiktir hem de enerji tasarrufu salar.
6. Kat ve sv yaktlar yanma rn olarak kkrt ierdiinden, baca gazlarnn
suyun younlama noktasna kadar soutulmas ve bylece suyun gizli ssndan
faydalanlmas imkan yoktur. Ekonomizer ilave edilerek doalgazn baca scakl 56C a
kadar indirilebilir.
7. Doal gazda yanma iin hava gereksinimi en azdr. Bu oran kmrde yzde 20-30,
fuel-oilde yzde 10-20, doal gazda ise yzde 5-10dur.
8. Kurum, is gibi atk rnleri olmad iin s transfer yzeyleri temiz kalr.
9. Tesis ok az bakm ve denetleme gerektirir.
10. Temiz olmas ve ierisinde kkrt bulunmamasndan dolay bir ok sanayi
sektrnde dorudan kullanlabilmesi, hem sistem veriminin hem de rnn kalitesinin
artmasn salar [3].

13

Tablo 1.4 Doalgazn Enerji retiminde kullanlan dier yaktlarla karlatrlmas [1].
Kmr

Fuel-Oil

Doalgaz

Karbon Oran %

77,7

84,58

73,98

Hidrojen Oran %

1,4

10,90

24,57

Kkrt Oran %

Nem Oran %

Kl Oran %

29600(7080)

39220(9380)

49085(11780)

1,8

8,1

16,9

1,644

5,5

35

49

56

0,4-1,2. 106

1,2-3.1. 106

1,6-4. 106

900

1200

1500

Teorik zgl hava miktar

6,3 N m3 /kg

10,4 Nm3/kg

9,3 Nm3/kg

Gerek zgl hava miktar

10,1 Nm3/kg

13 Nm3/kg

10,3 Nm3/kg

Teorik zgl duman miktar

6,7 Nm3/kg

10,8 Nm3/kg

10,7 Nm3/kg

Gerek zgl duman miktar

10,5 Nm3/kg

13,4 Nm3/kg

11,6 Nm3/kg

Hava fazlal

1,4-2,0

1,2-1,3

1,05-1,1

Alev Inm Katsays

0,5-0,98

0,45-0,8

0,3-0,5

Isl Deeri kj\kg (kcal/kg)

Baca gazndaki buhar
oran(%)(1.1)
Baca gazndaki SO2 oran(ppm)
Baca gaz su i nok
Ocak yk (kj/m3h)
Ocak scakl (oC) (yaklak)

14

1.4. TRKYEDE DOAL GAZ KULLANIMI

Trkiyede doal gazn tarihesine ksaca deinecek olursak:
Trkiyede doal gazn varl 1970 ylnda Krklareli blgesinde tespit edilmi ve
1976 ylnda Pnarhisar imento Fabrikasnda kullanlmaya baland. Daha sonralar
1975 ylnda Mardin amurlu blgesinde bulunan doal gaz, 1982 ylnda Mardin imento
Fabrikasnda kullanld. Fakat kaynaklardaki rezervlerin snrl olmas tketimin
genilemesini nledi.
Doal gazn sanayi ve ehir ebekelerinde kullanm almalarna, 1984 ylnda
SSCB ile imzalanan doal gaz sevkiyat anlamasnn ardndan baland. Doal gaz, ehir
ii evsel ve ticari olarak ilk kez 1988de Ankarada kullanld. 1992 ylnda stanbulda,
Bursada, Eskiehirde ve Kocaelinde doal gaz pazar genilemitir.
Trkiyede tketime sunulan yllk doal gaz miktar, 2005 ylnda 40. 109 m, 2010
ylnda 55. 109 me ulamas beklenmektedir. Trkiyede snrl bir miktarda doalgaz
kmakta ve kullanma sunulmaktadr. Trkiye doal gaz esas olarak Rusya ve randan
boru hatlaryla, Cezayir ve Nijeryadan svlatrlm (LNG) olarak deniz yoluyla satn
almaktadr. Ayrca, Azerbaycan ve Trkmenistan ile doalgaz temini iin anlamalar
yapmtr. Trkiye stratejik konumu gerei Ortadou ve Hazar Denizi doal gaz retim
alanlar ile Avrupa tketim pazar arasnda kprdr [2].

ekil 1.1 Trkiyeye gelen doal gazn dalm [5].

15

1.5.

DNYADA DOAL GAZ KULLANIMI

Dnya doal gaz tketimi hzla art gstermekte olup, doal gaz tketiminin dnya
enerji kaynaklar tketimi ierisindeki pay da ykselmektedir. 2020 ylna kadar doal gaz
tketiminin 167 trilyon kbik feete (tcf) (1 kbik feet = 28,32cm3 1m3=35,3 kbik feet)
(4,72 trilyon m3) ulamas beklenmektedir. 1980 ylnda 53 tcf, 1990 ylnda 73 tcf olan
tketim, 2000 yl itibaryla 85 tcf (2,4 trilyon m3) seviyesine ykselmitir [6].
Doal gaz elektrik retiminde giderek artan oranda kullanlmaktadr. 2020 ylna
kadar, elektrik enerjisi retimi iin kullanlan doal gaz miktarnn toplam doal gaz
tketiminin %33ne ulamas beklenilmektedir. Doal gaz, santrallerde ekonomik olarak
trbnlerin etkinliini salamasnn yan sra evre etkileri nedeniyle de tercih
edilmektedir. Doal gaz yakldnda, kmr ve petrole gre daha az slfr dioksit, karbon
dioksit ve atk aa karmaktadr [6].
Dnya doal gaz rezervleri son yirmi ylda %100 orannda art gstermitir. 2000
yl sonu itibaryla dnya doal gaz rezervlerinin 5.304 tcf (150,2 trilyon m3) olduu
tahmin edilmektedir. Son yirmi ylda rezerv artlar Eski Sovyet Cumhuriyetlerinde,
Ortadou, Gney ve Orta Amerika ile Asya Pasifik blgelerindeki lkelerde grlmtr.
En nemli artlar Afrika ktasnda Cezayir ve Msrda ve Asya Pasifik blgesinde
grlmtr [6].

ekil 1.2 Dnyada Doal Gaz Rezervlerinin Dalm [6].

16

Tablo 1.5 lkeler tibaryla Doal Gaz Rezervleri (2000) [6]

lke

Rezerv(Trilyon

Trilyon(m3)

kbik feet)

Toplam Rezerv
i Pay %

Dnya

5.304

150,2

100,0

retici 20 lke

4.571

129,4

86,2

Rusya Federasyonu

1.700

48,1

32,1

ran

812

23,0

15,3

Katar

300

11,2

5,7

B.A.E

212

6,0

4,0

Suudi Arabistan

204

6,1

3,8

ABD

164

4,7

3,1

Cezayir

160

4,5

3,0

Venezella

143

4,2

2,7

Nijerya

124

3,5

2,3

Irak

110

3,1

2,1

Trkmenistan

101

2,9

1,9

Malezya

82

2,3

1,5

Endonezya

72

2,1

1,4

zbekistan

66

1,9

1,2

Kazakistan

65

1,8

1,2

Kanada

64

1,8

1,2

Hollanda

63

1,8

1,2

Kuveyt

52

1,5

1,0

in

48

1,4

0,9

Meksika

30

0,9

0,6

Dier lkeler

732

17,4

13,8

Kaynak: ABD Enerji Bakanl [6].

17

BLM K

STANDARTLAR
2.1. DOALGAZ TESSAT ARTNAMES
Tablo 2.1 ATIF YAPILAN TRK STANDARDLARI [3].
NO TS. NO
1

TS11
EN10242
TS
615EN26
TS 611,2,3. ..65

TARH
26.04.2000

AIKLAMA
Boru balant paralar -Dkme Demir Temperlenmi, Di
Alm

18.09.1997

Ani su stclar (ofbenler)-gaz yakan atm. brlrl

20.04.1978

Vidalar (Biim ve boyutlar)

TS EN 88 19.12.1995

Basn reglatrleri-gaz cihazlar iin giri basnc 200 mbar'a

kadar

5 TS EN 161 10.04.1995 Otomatik kapama valfleri- Gaz brlrleri ve gaz cihazlar iin
6 TS EN 297 28.09.1995

8
9

TS377
TS 9872
EN 1057
TS430

28.04.1993

TS497

amayan atm. Brlrl B 1 1 ve B 1 1 s tipi kazanlar

Kazanlar, elik malzemeden (kaynakl) silindirik, (Tasarm
bas. 2.5 - 5 bar )

09.04.1997

Borular-Bakr (dikisiz, genel amalar iin)

20.11.1984

Kazanlar-Dkme demirden

10 TSEN483 29.03.2001
11

Gaz yakan merkezi stma kazanlar- anma s yk 70 kW'yi

10.04.1991

12 TSEN613 29.04.2002

Merkezi stma kazanlar-gaz yakan anma s yk 70 kW'yi

amayan C Tipi kazanlar.
Kazanlar-elik malzemeden (Kaynakl)
Mstakil gaz yakan konveksiyonlu stclar
Merkezi stma kazanlar- gaz yakan anma s yk 70

13 TS EN 625 28.09.1995 kW'yi amayan kombine kazanlar -birleik stma kazanlar

(kombi) Kullanm suyu retim iin

18

14 TS EN 677 28.09.1995

15
16

TS ISO
7005-1
TS827

TS901

amayan youmal kazanlar iin belirli artlar

20.03.1998

Flanlar-Boruya kaynakl,dz

27.12.1988

Binalarda pis su tesisat yapm kurallar

17 TS EN 837 21.10.1997
18

Gaz yakan merkezi stma kazanlar anma s yk 70 kW'yi

01.11.1972

Basn lerler-Blm 1: Burdon Borulu Basn lerlerBoyutlar, lme, zellikler ve Deneyler

Lifli s ve ses yaltma malzemesi

19

TS 1257 18.10.1983

Binalarda scaksulu stma santrallarnn dzenlenmesi

20

TS 2164 18.10.1983

Kalorifer tesisat projelendirme kurallar

21

TS 2165 28.04.1994

22

TS 2169 26.04.1976

23

TS 2192 21.04.1976
TS 2535-1

24 EN 10088- 11.12.2002
1
25

TS 2649 07.04.1977

Bacalar, baca boyutlarnn yakma teknii bakmndan

hesaplanmas-Terimler ve ayrntl hesap metotlar.
Yeraltnda kullanlan elik borularn korozyondan korunma
kurallar
Kalorifer tesisat yerletirme kurallar.
Bu Standard, paslanmaz eliklerin kimyasal bileimini ve baz
fiziksel zellikleri ile ilgili referans verilerini kapsar.
Boru balant paralar, elik (kaynak azl veya flanl)
k suyu scakl 110 o C dereceden daha yksek kzgn sulu

26

TS 2736 16.06.1977

27

TS 2838 16.06.1977

Alak basnl buhar reticilerinde gvenlik kurallar

28

TS 3101 13.04.1978

Sabit kazanlarn yapm kurallar

29

TS 3390
EN 764

27.02.1996

30

TS 3419 24.04.2002

31

TS 3541 05.04.1983

32

TS3818 28.04.1994

stma tesisleri.

Basnl Cihazlar-Terminoloji ve Semboller Basn, Scaklk

ve Hacimler
Havalandrma ve iklimlendirme tesislerinin projelendirilmesi
kurallar.
Mineral liften s yaltm malzemesinin stma ve havalandrma
tesisatna uygulamasnn kurallar
Istma sistemleri-Gazl merkezi yakma tesislerinin tasarm
yerletirilmesi ve gvenlik kurallar.
19

33

TS 4040 25.10.1983

34

TS 4041 25.10.1983

35

TS 5139 07.04.1987

36

TS 5140 07.04.1987

37

TS 5141 07.04.1987

38 TS 61-210 19.04.1994

Kazanlar-Is teknii ve ekonomisi asndan aranacak

zellikler.
Kazanlar- Anma s gc ve verim deneyleri esaslar.
elik borular-Korozyona kar korumak iin polietilen ile
kaplanmas kurallar.
elik borular-Korozyona kar koruma-Maden kmr katran
epoksi reinesi ile kaplanmas kurallar
Yeralt elik boru hatlarnn katodik korunmas
Balama elemanlar ,vidalar..

39

TS 5477 23.02.1988

Sayalar gazlar iin trbin ark (25m3/h-25000m3/h)

40

TS 5826 29.04.1988

Reglaj kurallar-Doalgaz blge reglatrleri iin.

41

TS 5827 29.04.1988

42

TS 5834 30.04.1988

Doalgaz boru hatlarnda gaz basnc reglaj kurallar

43

TS 5910 01.03.1989

Sayalar-Tabii gaz iin krkl(2.5m3/h-400m3/h)

44

TS 6047 18.10.1988

45

TS 6270 13.04.1993

46

TS 6565 21.02.1989 Gaz datm ebekelerinde basn kayplarnn hesaplanmas

47

TS 6868-1
EN 287-1

25.04.2000

Bina ii tesisatlarda doalgaz basn reglaj kurallar (Giri

bas.max. 25 mbar olan)

Hat borusu, elik-Petrol ve tabii gaz endstrisi elik boru

hatlar iin
Boru balant paralar- Yksek younluklu polietilenDoalgaz datm ebeke ve tesisatnda kullanlan

Kaynaklarn yeterlilik snav. Ergitme kayna. elikler

48

TS 7363 18.12.1990 Doalgaz bina i tesisat projelendirme ve uygunluk kurallar.

49

TS 8415 13.04.1990

50

TS 9197
EN 257

04.04.1995

51

TS 9808 04.02.1992

52

TS 9809 13.03.2001

Doalgaz boru hatt donanmnda kullanlan terimler ve

tarifler.
Termostatlar-Mekanik gaz yakan cihazlar iin
Contalk malzemeler-Elastomerik i tesisat-Gaz
armatrlerinde kullanlan
Kresel vanalar, yanc gazlar (doalgaz, havagaz,
LPG)

(DN65-DN500)

20

53 TS 10276 22.04.1992
54 TS 10624 12.01.1993

55 TS 10670 26.01.1993

Filtreler, dahili gaz tesisatlarnda kullanlan.

Gaz reglatrleri yanc gazlar (doalgaz, havagaz, LPG iin)
giri basnc 0.2 - 4 bar' kadar
Hortumlar-esnek ndleli-paslanmaz elik (16 bar'a kadar gaz
yakan cihazlar iin
Borular, polietilen (PE)-Gaz yaktlarn nakli iin- Yeraltna

56 TS 10827 13.04.1993

denen Metrik seri boyuttaki PE borular kapsar , genel

amala kullanlan PE borular kapsamaz.

57 TS 10877 21.04.1993

58 TS 10878 13.04.1993

59 TS 10880 21.04.1993

60 TS 10908 22.04.1993

61 TS 10910 22.04.1993

62 TS 10911 22.04.1993

63

64

TS 10942
EN 377
TS EN 75
1-1, 2,3

12.03.1996

10.11.1998

65 TS 10945 24.04.1993

66 TS 10946 24.04.1993

67

68

TS 11042
EN 298

17.01.1996

Elektronik hacim dzelticileri, gaz sayalar iin (i letme

basnc max. 7 bar olan )
Esnek balant elemanlar-Gaz tesisatlarnda kullanlan ( max.
1 bar 'a kadar )
Kompansatrler-elik krkl gaz boru hatlar ve Tesislerinde
kullanlan
AR-Contalk levhalar, gaz armatrleri cihazlar ve boru
hatlarnda kullanlan ( max. 100 bar'a kadar )
Contalk levhalar, lastik, mantar ve asbast esasl gaz
armatrleri ve cihazlarda kullanlan
Contalk levhalar, sentetik, elyaf ve grafit esasl, gaz
armatrleri, boru hatlarnda kullanlan
Yalayclar, yanc gaz ortamnda alan gaz armatrleri ve
kontrol cihazlar iin
Contalk malzemeler,
Contalk malzemeler - Yeralt gaz boru hatt balant
yerlerinin sonradan szdrmazl iin kullanlan
Kpk meydana getirici malzemeler. Gaz boru hattnda kaak
tesbitinde kullanlr.
flemeli ve flemesiz gaz brlrleri ve gaz cihazlar iin
yakma otomatlar.

TS EN

03.

Basn alglama tertibatlar. Gaz brlrleri ve gaz yakan

1854

11.1998

cihazlar iin
21

69 TS 11381 28.04.1994

Yanma havas kapama klapeleri, mekanik kumandal

70 TS 11382 28.04.1994

Bacalar-elik (Endstriyel)

71 TS 11383 28.04.1994

Bacalar-Metal, konut ve benzeri binalar iin

72 TS 11384 28.04.1994

73 TS 11385 28.04.1994

74 TS 11386 28.04.1994

75 TS 11387 28.04.1994

76 TS 11388 28.04.1994

77 TS 11389 28.04.1994

78

TS 11390
EN 334

TS 11392
EN 676

yapm kurallar.
Bacalar- Konut vb. binalar iin deney bacalar deneyleri iin
artlar ve deerlendirme kriterleri (Kurallar)
Bacalar- konut ve benzeri binalar iin tasarm ve yapm
kurallar
Bacalar- Konut vb. binalarda baca temizleme tertibat yapm
kurallar
Bacalar-Boyutlandrma hesaplar, ok ocakl bacalar iin
yaklak olarak sonu veren hesaplama
Bacalar-Boyutlandrma hesaplar, tek ocakl bacalar iin
yaklak hesaplama, met.

29.04.2002 Gaz Basn Reglatrleri- Giri Basnc 100 Bar'a Kadar Olan

79 TS 11391 28.04.1994
80

Bacalar- Konut vb. bina bacalar, ekleme paralar, tasarm ve

07.04.1999

81 TS 11393 28.04.1994

82 TS 11394 28.04.1994
83 TS 11396 28.04.1994

Gaz brlrleri- Atmosferik, genel kurallar

Brlrler-Vantilatrl Gaz yaktlar iin
Gaz tketim cihazlar- Vantilatrsz atmosferik brlrl,
terimler kurallar ve deneme
Balant fili gaz hortumlar ve gaz balant armatrleriEmniyetli (0.1 bar'a kadar gaz yakan cihazlar iin)
Yakma tesisleri elektrik donanm

84 TS 11505 13.12.1994 Boru ekleme paralar sklebilir -metal gaz borular iin
Emniyet Basn Tahliye ve Ani Kapama Vanalar letme
85 TS 11655 10.04.1995 Basnc 10 MPa (100 bar)'a Kadar Olan Gaz Besleme Tesisleri
iin
22

Birleik Istma Cihazlar "Kombi" Gaz Yakan, Atmosferik

86 TS 12514 15.12.1998

Brlrl- Anma Is Gc 70 KW' Gemeyen-Montaj

Kurallar

87

88

TS EN 41
6-1
TS EN
419-1

22.03.2002

19.04.2002

89 TS EN 656 10.05.2001
TS EN
90 777- 1,2,3 27.02.2001
,4
91 EN 1643 26.03.1960
92 TS 10038 24.03.1992

Istclar - Gaz Yakan - Radyant Tpl - Ev Harici

Kullanmlarda - Tek Brlrl - Tavana Aslan
Istclar- Gaz Yakan- Parlak Radyant- Tavana Aslan- Konut
D Mahallerde Kullanlan
Gaz yakan merkezi stma kazanlar-anma s yk 70 kW-300
kW olan atmosferik B Tipi kazanlar
Istc Sistemler- Radyant Tpl- Gaz Yakan- ok BrlrlTavana Aslan- Konut D Kullanm iin
Valf Dorulama Sistemleri-Gaz Brlrleri ve Gaz Yakan
Cihazlarn Otomatik Kapama Valfleri in
Doalgaz boru hatt-elik boru donanm tesis kurallar
Istclar (Sobalar)-Gaz Yakan, Mstakil, Konveksiyonlu-

93 EN 1266 14.08.1987 Yanma Havas ve/veya Yanma rnleri Bir Fan Yardmyla
Sevk Edilen
94 TSEN331 23.03.1999

95

TSISO
7005-1

20.03.1998

Vanalar. Bina gaz tesisat iin. Elle kumandal. Kresel

vanalar
Flanlar. Metalik blm 1 :elik flanlar
Bu Standard, genel artlar, ana performans kriterlerini ve
stma cihazlarnda meydana gelen atk rnleri d ortama
atmak iin kullanlan bacalarn (baca borusu ve paralarnn

96

TS EN
1443

05.02.2002

balantlar da dahil) uygun olduu yerlerdeki snr deerlerini

kapsar. Baca yapmnda kullanlan paralar iin rn
standardnn da referans olarak kullanlmas tavsiye edilir. Bu
Standard uygunluun deerlendirilmesi ve iaretlenmesi iin
asgari artlar da belirtir.

23

BLM

DOALGAZ TESSATI

3.1. TANIMLAR
Bina Balant Hatt
Servis kutusu ile ana kapama musluu arasnda kalan boru ksmdr.[7]
Ana Kapama Musluu
Bir yapya verilen gaz tamamen kesebilmek zere balant hatt sonuna konulan
musluk, srgl vana veya kresel vana eklindeki gaz kapama elemandr. [7]
Basn Reglatr
ebeke gaz basncnn tketim cihazlar kullanma basncna indirilmesine yarayan
cihazdr [7].
Tesisat Hatlar
Ana emniyet vanasndan sonra tketim cihazlarna kadar olan boru ve balant
elemanlarnn tamamdr [7].
Datm Hatt (Kolon Hatt)
Ana emniyet vanasndan sonra gaz sayalarnn giri balantlarna kadar dey veya
yatay olarak ekilen boru hattdr [7].
Dey Kolon Hatt
Dey olarak ekilen datm borulardr [7].
Saya Balant Hatt
Kolon hatt ile saya girii arasnda bulunan borudur [7].
Saya
Saya, kullanlmak (yaklmak) zere tketim mahalline sevk edilen doalgaz
lmekte kullanlan cihazdr.(TS 8415, TS 5910, TS 5477) [5].
Tketim Hatt
Sayatan en son ayrm hattna kadar olan ana borudur [7].
Ayrm (Sorti) Hatt
Tketim hattndan ayrlan ve cihaz balant vanasna (sorti musluu) kadar olan
borudur [7].
Cihaz Balant Hatt
Cihaz balant vanasndan cihaza kadar olan hattr [7].
24

Kat Balant
Sorti musluundan yalnz anahtar ile zlebilen balant ve cihaz balant hattndan
oluan balantdr [7].
zlebilir Balant
Emniyet balant vanasndan ve elle zlebilen emniyet hortumundan oluan
balantdr [7].
Kontrol Hatt
Basn altnda akan gaz mekanik kontrol altnda tutan hattr. Kontrol hatt atmosfere
almaz [7].
Boalma Borusu
Sadece olaanst durumlarda (rnein emniyet ventilinin devreye girmesi) borudaki
gazn boalmasna yarayan borudur [7].
Hava Alma Borusu
Borularn havasnn alnmasna yarar. Boru iindeki hava gaz basnc ile dar atlr.
Hava alma borusu tehlikesiz bir yerde dar almaldr [7].
Sznt Gaz Hatt
ki otomatik ayar eleman arasndaki hattr. Bu hat ara hava alma hatt olarak da
tannr [7].
Gaz Teslim Noktas
Mteriye gaz arznn salanaca, servis Kutusu, basn drme ve lm
istasyonudur [5].
Gaz Teslim Noktas Reglatr
Gaz teslim noktasnda tesis edilen ve ana datm hattndaki basncn gerek duyulan
basnca drlmesi amac ile tesis edilen reglatrlerdir [5].
Vana
Manel olarak ak kesmeye veya amaya yarayan tesisat elemandr. (TS EN 331,
TS 9809) [5].
Filtre
Gaz tesisatndaki yabanc maddelerin saya, gaz hatt elemanlar veya yakc
cihazlara geiini engellemek amac ile kullanlan elemandr [5].
Brlr Gaz Kontrol Hatt
Doalgaz yakan cihazlarn (Brlr, bek v.b.) emniyetli ve verimli olarak
almalarn temin etmek maksadyla tesis edilen sistemlerdir [5].

25

Rakor
Gaz hattnn bir ksmn herhangi bir sebepten dolay skmek, tamir etmek vb. iler
iin kullanlan uzun dili boru paras, manon ve kontra somundan oluan balant
elemandr [5].
3.2. DOAL GAZ BORULARI
3.2.1. Doal Gaz Borular
3.2.1.1. elik Borular
Trkiyede Borusan tarafndan retilmekte olan doal gaz borular API 5L veya
madilli TS 6047 normlarna uygundur. Bu norma gre doalgaz ve petrol tamada
kullanlan borular 1/2"- 12" aras boyuna dikili, ve 12" - 60" aras spiral dikili
olmaktadr. Boyuna dikili borularda kullanlan Grade A25, A ve B snf boru malzemesinin zellikleri Tablo 3.1'de verilmitir. Bu borularn boyutlar ve test basnlar ise Tablo
3.2'de verilmitir [7].
Doalgaz borularnn zellikleri aada sunulmutur;
Su borusundan daha kaliteli satan yaplr. (St37)
Et kalnl TS 301 (DIN 2440) kapsamndaki borulara gre daha fazladr.
Kaynak ilemi srasnda ultrasonik test yaplr. Hata bulunsa boyanr ve bu boru
kartlr.
Borularn kaynak ve malzemesinin btn yzeyleri manyetik testten geirilir.
Boruya Tablo 3.2'de grlen yksek basnlarda hidrolik test uygulanr.
Kaynak dikili olanlarda gerilme gidermesi iin boru tamamen tavlanr.
apak alnr.
Et kalnl toleranslar daha hassastr. % 1,5 (su borusunda % 10).
Her rulo banttan 4 noktadan rnek alnp ezme testi yaplr.
Boru imalattan sonra damgalanr [7].
Tablo 3.1 elik Borular Malzeme zellikleri [7].
Malzeme snf

Akma mukavemeti

Kopma

Uzama (minimum)

A 25

172

310

27

207

331

25

241

413

21

26

Tablo 3.2

Doal Gaz Borular (API 5L) [7].

Standart doalgaz borusu retimi

D ap

Test

Et kalnl

basnc

Arlk

(in)

(mm)

(mm)

(At)

(kg/m)

1/2"

21,3

2,80

48

1,28

3/4"

26,7

2,90

48

1,70

1"

33,4

3,40

48

2,52

1 1/4"

42,2

3,60

83

3,43

1 1/2"

48,3

3,70

83

4,07

2"

60,3

3,90

161

5,42

2 1/2"

73,0

5,20

171

8,69

3"

88,9

5,50

153

11,31

4"

114,3

6,02

130

16,02

5"

141,3

6,55

116

21,92

6"

168,3

7,11

105

28,22

Yap

Normuna

(API 5L

Uygun

Doal

Gaz

ve

Petrol

Borular

TS 6047)

Doal Gaz Borular

Malzeme

: GRADE A

letme Basnc : 25 kg/cm2

Test Basnc : 48 kg/cm2 - 153 kg/cm2
Maksimum Kullanma Scakl : 200 C
Kullanma Snr : Basn (At) x scaklk (C ) < 7.200 olmaldr
ap aral : 1/2" (21,3 mm) 6" (168,3 mm)
Kullanm Yerleri : Doal gaz ve petrol hatlar

27

Pe Plastik Borular
TS 10827, ISO 4437, EN 1555-1,2 kapsamndaki borularn kullanmna izin
verilmitir [7].
Dikisiz Bakr Borular
TS 380, EN 1057, ISO 1708 kapsamndaki dikisiz bakr borularn kullanmna
msaade edilmitir [7].
Doalgaz Vanalar
Bina ii doal gaz tesisatnda kullanlmak zere kresel vanalar retilmektedir. Bu
vanalarn zellikleri aada verilmitir.
Kresel yzeyleri uzun mr temin gayesiyle parlatlmtr. Normal kresel
vanalarda bu ilem yaplmamaktadr.
Kresel vanalarda normalde alma basncna gre test yaplmaktadr. Doalgaz
tesisatnda kullanlacak kresel vanalarda ise hem alma basncna gre hem de dk
basnta %100 szdrmazlk testi yaplmaktadr.
Doalgaz tesisatnda kullanlacak kresel vanalarda 100 defa ama kapama testi
yaplmaktadr.
Doalgaz tesisatnda kullanlacak kresel vanalarda daha gelimi teflon zel
contalar kullanlmaktadr.
50 mm'den byk ana gaz kesme vanalar PN4 snf elik vana olmaldr. Cihaz giri
vanalar ise TS 9808a uygun PN1 snf vana olabilir [7].
Balant Elemanlar
Alak basn bina ii doal gaz tesisinde dkn fittings kullanmnda en azndan baz
zellikler aranmaktadr. Doal gaz tesisatnda kullanlacak fittingse ise fabrikada zel
basn testi uygulamal ve sertifika ile fittingsin doal gaz tesisatnda kullanabilecei
garanti edilmelidir.
Trkiyede doal gazda kullanlabilecek fittingsleri Trakya Dkm Fabrikalar
(EKPA) retmektedir. Doal gaz fittings 10 at basnta hava ile test edilmekte ve
szdrmazlk kontrolleri yaplmaktadr. Doal gaz tesisatnda doal gaz borusundan
retilmi (API 5L) zel doal gaz dirsekleri kullanlmaldr [7].

28

3.2.2. BORU BALANTILARI

Boru balantlar Trk Standartlar ve Alman Normlarna gre kaynakl, vidal ve
flanl veya rakorlu olabilir [7].
3.2.2.1. Kaynakl Birletirme
Doalgazda en gvenilir balant biimi kaynak olup 1" aptan byk borularda,
zellikle bina balant hatlar, kazan dairesi hatlar, ana datm hatlar ve dey kolonlarda
kaynakl balant yaplmaldr. DN 65 mm ve daha byk apl borularn balantlarnn
kaynakla yaplmas arttr. Ayn ekilde yeraltna gmlecek borular da kaynakl balantl
olmaldr. DN 80 ve zerindeki borularda elektrik ark kayna kullanlacaktr. Kaynak
ilemi TS 6868-1 EN 287-l'e gre sertifika alm kaynaklar tarafndan yaplmaldr.
Kaynak noktalarnda yetersiz nfuziyet, yapma noksanl, souk bindirme, yakp delme
hatas, cruf hatalar, gzenek hatalar, atlak hatalar, yanma entii oluumu kontrol
edilmeli, bu tip kaynaklar dzeltilmelidir [7].

3.2.2.2.Vidal Balantlar
Gaz saya hatt, tketim hatt ve sorti hatlarnda ise vidal balant tesisat kolayl
asndan byk avantaj salar. Rakorlu ve flanl balantlarn kolay szdrabilecekleri
dikkate alnarak, sva altnda kullanlmas standartlarca yasaklanmtr. Tesisatta bu tr
balantlar mmkn olduunca az kullanlmaldr. Vidal balantlar DIN 2999'a gre
yaplmaldr. Boru ile fittings arasndaki vidal balant aada ayrntl bir ekilde
anlatlmtr. Boru ular ve nipel, redksiyon, kuyruklu dirsek gibi erkek fittingste
kullanlan konik d vida dileri blmden oluur [7].
l dzleminden vida ucuna olan lme uzakl veya elle skma uzunluu. D vida
dili elemanlar en dk toleransl silindirik dili elemanna bile kolaylkla montajna ve
szdrmazlk iin kullanlan keten, macun gibi elemanlarn arada bulunmasna imkan
salayacak toleranstadr [7].
Tam szdrmazlk uzunluu. Bu blgedeki diler tam olumutur. En yksek toleranstaki
i vida dili elemannn bile szdrmazlk salayacak derecede sklmasn ve dilerin
birbirine tam uyumunu temin edecek uzunluktadr [7].
Kesik dilerden olumu vida sonu blgesi. Balantda kesinlikle kullanlmamas
gerekli blgedir. D vida dili elemannn bu blgeye girecek derecede an sklmas,
29

oluan szdrmazln tekrar bozulmasna ve fttingsin atlamasna neden olabilir. DIN

2999'a uygun silindirik i vida dii ile konik d vida diinin birbirine balants ekil
3.1'de gsterilmitir. Fittings elle skma blgesi sonuna kadar elle skldktan sonra
anahtar ile sklarak vidalama blgesi sonuna kadar getirilmelidir. Ancak vida sonu
blgesindeki yarm diler i vidadaki havsa balang noktasndan daha ileri kesinlikle
vidalanmamaldr. Aksi halde szdrmazlk tekrar bozulur ve fittings an zorlanma
nedeni ile atlayabilir [7].
Fittings boyutlarna gre el ile skma boyu, anahtarla skma boyu ve toplam montaj
boylan Tablo3.3 'de verilmitir [7].
Vidal balantda szdrmazlk geni lde metalik temasla salanr. D
yzeylerdeki kk przlerin neden olabilecei szmalar nlemek iin bir miktar
szdrmazlk elemanna gerek vardr [7].
Su tesisatlarnda szdrmazlk eleman olarak keten ve slyen boya kullanlr. Ancak
doalgaz halinde, doalgaz kuru olduu iin keteni ve boyay kurutur ve szdrmazlk
zamanla bozulabilir. Bunun iin doalgaz tesisatnda ketenle birlikte mutlaka
kurumayan dolgu eleman kullanlmaldr [7].
artname tarafndan izin verilen szdrmazlk eleman olarak PTFE szdrmazlk bantlar
(teflon bantlar) kullanlabilir. Fittings geri dndrldnde bandn szdrmazlk zellii
kaybolur. Bu duruma montaj srasnda zen gsterilmelidir. Trkiye'de piyasada
bulunan teflon bantlar 0,40 gr/cm younluktadr. Bunlarn doalgazda kullanm
yasaktr. Doalgazda kullanlacak teflon bantlar 1,5-2 gr/cm younlukta olmal ve yeterli
kalnlkta sarlmaldr [7].

ekil 3.1 DIN 2999a gre Vida Uzunluu [7].

30

Tablo 3.3 DIN 2999a Gre Boru Vidalar Ortalama Skma Uzunluu [7].
Anma

ap

10

15

20

25

32

3/8 1/2

3/4

40

50

65

80

100

1 1/4 1 1/2 2

2 1/2

(mm)

Toplam skma uzunluu 10

13

15

17

19

19

24

27

30

36

(mm)
Elle skma

10

10

11

13

17

18

21

26

4 1/2

(mm)
Anahtar

uzunluu

le

skma 2 3/4 2 3/4 2 3/4 2 3/4 2 3/4 2 3/4 3 1/4 4

uzunluu (devir)

31

elik Borular

32

Plastik Borular
ekil 3.2 Doal Gaz Borular [8].

33

90o dirsek

negal T

Kr tapa

45o dirsek

Kapama bal

dili yuvarlak

T paras

Kelepe

D dili yuvarlak

Redksyon

Kavis

dili alt ke

rakor

rakor

rakor

dili oynar

D dili oynar

Sva alt batarya

Manon

balkl rakor

balkl rakor

balants
34

 dili geme

D dili geme

dili geme

D dili geme

Dirsek

dirsek

T paras

T paras

Kresel vana

Sva alt kromlu

vana

ekil 3.3 Balant Resimleri [ 9].

35

BLM DRT

BNA TESSATI

4.1. BNA BALANTILARI

Bina balant tesisatnn tipi, ekli ve mevcut bir gaz tesisatnn deiimi tamamen
gaz datm irketi (stanbul'da GDA) tarafndan belirlenir ve yaplr. Servis hatt olarak
da isimlendirilen balant hatt, ana gaz datm ebekesini mteri i tesisat ile birletiren
hattr [7].
Bu hattn tipinin seiminde mteri istekleri de dikkate alnr. stanbul projesinde
servis hatlar polietilen borulardan yaplmaktadr. Servis hatt bina iine girerek burada
uygun ve kuru bir hacimde ana vana ve reglatrle son bulabilecei gibi, bina giriinde
veya bina dnda yaplacak duvar tipi reglatr kutusu veya servis kutusunda da bitebilir.
Vana ve reglatr bu kutuya yerletirilmitir. GDA uygulamas daha ok ikinci biimde,
yani reglatr kutusu kullanmak biiminde olmaktadr. Bina balant hattnn yer altnda
kalan ksm en az 45 cm derine gmlmeli ve boru altna 10 cm boru stne 20 cm kum
yastklamas yaplmaldr [7].

36

ekil 4.1. Bina Giriinden tibaren Malzemelerin Gsterimi

37

4.1.1. Ana Emniyet Vanas

Binaya girite, kolonlarda ve kazan dairelerinde ana emniyet vanas kullanlmaldr.
Vana, kolay eriilebilir bir yerde bulunmaldr.
Ana emniyet vanalarnn genel zellikleri:
- DIN 3537, DIN 3357 (TSE 9809)'ye uygun olmaldr.
- PN4 basn snfnda olmal,
- Tam geili kresel vana olmal,
- Vana gvde malzemesi elik olmal,
- Vana, monoblok konstrksiyonda dizayn edilmeli,
- Vana, yangn emniyetli olmal (yangn esnasnda da szdrmazl devam
edebilmelidir).[KLNGER-Yakack Katalou]
- Tm iletme basnlarnda etkin bir szdrmazlk salamal,[karako]
- Vanadan geerken minimum basn kayb oluturmal,[karako]
Doal gaz brlr hattnda bulunan kresel vana tesisata takl iken contalarn
szdrmazlk zellikleri bozulmamaldr. Szdrmazln O-ringlerle yaplmas
gerekmektedir [10].
Ana Emniyet Vanalar; bina giriinde, kolonlarda ve kazan dairesinde kullanlr.
Flanl, dili veya kaynakl balant eklinde imal edilir. Eer gaz binaya elik borularla
tanyorsa, vana mutlaka izolasyon eleman ile tehiz edilmelidir. Bunlara zolasyonlu
Vana ad verilmektedir. zolasyon eleman olarak genellikle seramik kullanlr. Bylece
herhangi bir elektrik kaann devreye ulamas nlenmi olur. Dili veya kaynakl
balantlar 2" (50 mm) lsne kadardr [11].
4.1.2. zolasyon Eleman
Metal tesisatlarda, besleme hattnda olabilecek kaak akmlar nlemek amac ile
kullanlr. tesisat ile d tesisat elektrik olarak birbirinden ayrr. Ancak stanbul
uygulamasnda servis hatt polietilen boru olacandan bu elemann nemi kalmamaktadr
[7].
4.1.3. Yangn Emniyet Ventilleri
Doal Gaz ve LPG gibi gaz yakt tesisatlarnda kullanlr. Ortam scakl 92C ye
ulatnda kendiliinden gaz akn keser ve yangn esnasnda 900C civarndaki
scaklklarda bile szdrmazlk salamaya devam eder. Bylelikle ortam gaz yaylmasn,
dolaysyla yaylan gaz ile yangnn hzla ilerlemesini engeller.
38

Vana iinde bir yay tarafndan sktrlan ve 92C scaklkta eriyen bir malzeme
tarafndan tutulan bir kapatma kresi bulunur. Malzeme, erime scaklna ulaldnda
erir ve kreyi serbest brakr. Kre, gaz akn engeller ve bir basn oluturur. Bylece
krenin arkasnda bulunan yay scaklk etkisiyle fonksiyonunu kaybetse bile szdrmazlk
devam eder.
Yangn Emniyet Ventilleri, gaz ak istikametine doru ve scakla kar dayankl
olmayan ekipmanlardan nce monte edilirler. Montaj yeri rtlmemeli, scaklk ve nm
etkisine kar korunmamaldr. Paslanmaz elikten imal edilir, doal gaz veya LPG ile
alan kazan, kombi, ofben, ocak vb. her trl cihaz ile kullanlabilir [7].

ekil 4.2 Yangn Emniyet Ventilleri [12].

ekil 4.3 Yangn Emniyet Ventilleri Balant ekli [12].

39

4.1.4. Deprem Emniyet Ventilleri

ekil 4.4 Deprem Emniyet Ventili [12].

Doal Gaz ve LPG hatlarnda kullanlr. Binaya giren ana gaz hattna balanr. Bina
duvarna sabitlenen gaz borusu zerinde olduundan binada oluabilecek sarsntlara gre
hassastr. Eer bina bykl 5,4 veya daha zerinde bir deprem ile sarslrsa mekanik
olarak gaz keser. %100 garantili olarak kapatr ve tam szdrmazlk salar.
Deprem sonras bir tornavida ile ok basit olarak yeniden kurulabilir. Yatay monte
edilir, su terazisi zerindedir. Gzetleme camndan kolayca gz kontrol yaplabilir.
Salam yaps ile darbelere dayankl olup tam gvenlidir.
Cihazn mekanik yaps ve doru montaj sayesinde sadece deprem annda devreye
girer. Servis ve bakm ihtiyac yoktur [12].

40

Tablo 4.1 ekil 4.3deki deprem emniyet ventilinin zellikleri [12].

MODEL
Nominal ap
Giri/k

alma Basn Aral

Maksimum letme
Basnc
Maksimum Resetleme
Basnc
Kullanm Yeri

SE-075

SE-100

3/4

1/4 NPT dili

1 NPT dili

0,1-25 PSI (7 mbar-1,7 bar) 0,1-25 PSI (7 mbar-1,7 bar)

25 PSI (1,7 bar)

25 PSI (1,7 bar)

5 PSI (345 mbar)

5 PSI (345 mbar)

Doal gaz, LPG ve propan

hatlar

41

4.2. BNA GR VE TESSATTA KULLANILAN MALZEMELER

4.2.1. BREYSEL ISITMA CHAZLARI
Bamsz bir birimin, rnein bir dairenin stlmas iin kullanlan cihazlara bireysel
stma cihazlar denir.
Kombiler
Kat Kaloriferi
Soba
mine [13].
4.2.1.1. KOMBLER
Bir dairenin scak su ihtiyac ile kat kaloriferli stmadaki scak su retimini karlar.
ofbenli sistemlerde olduu gibi boru iinden gelen akkan, yani su stlr ve ilgili yerlere
gnderilir. ki temel kapasitede retiliyorlar;
a) 7500 kcal/h ile 20000 kcal/h
b) 10000 kcal/h ile 30000 kcal/h s kapasite ayarlamal
Kombiler, baca tepmesi, baca ekmemesi, ar snma, alev snmesi, donma ve gaz
kaaklarna gre mkemmel ekilde otomatik kontroll imal edilmilerdir. Kombiler az yer
kaplar. Montaj kolaydr ve az grltl alrlar [13].
4.2.1.1.1. YAKMA HAVASININ TEMN EKLLERNE GRE KOMBLER
4.2.1.1.1.1. Bacal Kombiler
Yakma havasn ortamdan alrlar. Dolaysyla bu cihazlar banyolara, yatak odalarna,
hacmi 8 m3ten daha kk hacimlere ve apartman boluklarna yerletirilemezler.
Yanma sonucu meydana gelen gazlar baca marifetiyle dar atlr [13].

ekil 4.5 Doal gaz ve LPGli kombi rnei [14].

42

ekil 4.6 ekil 4.4teki kombi rneinin hermetik ve bacal eitleri 14].
Tablo 4.2. ekil 4.4teki kombi rneinin teknik zellikleri [14].
HERMETK
HR 20-HE

TEKNK ZELLKLER
Nominal Kapasite
Nominal Kapasitede verim
Baca Sistemi
Ateleme Sistemi

Kw
kcal/saat
%

BACALI
HR 20-AE
23,26
20.000

90,6
HERMETK

88,4
BACALI
Elektronik

ISITMA DEVRES
Scaklk Aral
Basn(Maks./Min.)
Genleme Tank Hacmi/Basnc
Donma Korumas alma Scakl

C
bar
1/bar

30-80
3,0/1
6/1
(Pompa almas) 8C (Yanma balamas) 6C

KULLANIM SUYU DEVRES

Scaklk Aral
C
Basn(Maks./Min.)
bar
Min. Kullanm Suyu Debisi
1/dak
Maks. Kullanm Suyu Debisi( =25C) 1/dak
FZKSEL ZELLKLER
Baca ap
Boyutlar(Genilik/Ykseklik/Derinlik)
Arlk(Brt/Net)
Istma Gidi/Dn Balantlar
Kullanm Suyu Giri/k Balantlar
Gaz Balants
Elektrik Balants
Sigorta
Elektrik Tketimi
Elektriksel Koruma Snf

mm
mm
kg
A/B
D/C
E
A/B
W

35-60
10/0,2
2,3
13,5

60/100

130
395x770x334

40/37

35/32
3/4"
1/2"
1/2"
^^1, 230 V, 50 Hz
4

101

66
IPX4D

43

4.2.1.1.1.2. Fanl Bacal Kombiler

Bu tr kombilerde eer yanma rnlerinin bacadan darya atlmasnda bir zorluk,
diren ile karlalyorsa fan bu direnci yenmede kullanlr. Bacal kombilerdeki koullar
aynen geerlidir [13].
4.2.1.1.1.3. Hermetik Kombiler
Yakma iin kulland havay odann dndan alr ve yanma rnlerini de darya
verir. Yani bu cihazlarn ortam havasyla hi ilikileri yoktur. Yakma havas, bir fan
marifetiyle dardan i ie borulu iki sistem ile alnr ve yanma sonucunda atlr. Bu
kombiler d duvara veya d duvara yakn yerlere monte edilmelidir. Kesinlikle apartman
aydnlatma blmlerine yerletirilmezler [13].
4.2.1.1.1.4. Duvar Tipi Youmal Kombiler
Bu kombilerde duman gaznn iindeki su buharnn ss youturularak geri
kazanldndan daha verimli kombilerdir.
yi yaltlm binalarda bu kombi ile 300-350 m alanl dairelerin stlmas
mmkmdr.
(t baca)gaz =56 o C [13].

ekil 4.7 Duvar Tipi Youmal Kombi [14].

44

Tablo 4.3 ekil 4.5teki Duvar Tipi Youmal Kombi reninin Teknik zellikleri [14].
Teknik zellikler
Giri Kapasitesi(st sl deerde)
Giri Kapasitesi(Alt sl deerde)
Kullanm Scak Su Giri Kapasitesi
k Kapasitesi Aral(50/30C)
k Kapasitesi Aral(80/60C)
Verimlilik Snf
Verim (TS EN677'ye gre)(50/30C)
Verim (TS EN677'ye gre)(80/60C)
NOx snf(EN483)
CO2
Baca Gaz Scakl(50/30C)
Baca Gaz Scakl(80/60C)
D.Gaz Tketimi-Istma(1.013 mbar/21C)(50/30C)
Elektrik Beslemesi
Koruma Snf(EN 60529)
Su Hacmi (Kazan)
Su Hacmi (Kullanm Scak Suyu)
Kullanm Scak Suyu Debisi(38C karm suyu)
Kullanm Scak Suyu Debisi(60C)
Maksimum Kullanm Suyu Scakl
Arlk
Genilik
Ykseklik
Derinlik
Baca Balant Tipleri

E22C
E26C
E32C
22
26
32
19,8
23,4
28,8
22,5
31,5
34,2
4,9-21,1 6,8-24,8 6,8-30,6
4,4-19,3 6,0-22,9 6,0-28,2
****
****
****
%
106,6
107,3
107
%
97,5
97,9
97,9
5
5
5
9
%
9
9
C
31
31
31
C
68
68
68
3 /saat
2,11
2,47
3,25
M
FazN/Hz 1/230/50 1/230/50 1/230/50
IPX4D
IPX4D
IPX4D
litre
3,5
5
5
litre
0,5
0,7
0,7
litre/dak
10,7
16,1
17
litre/dak
6
9
9,5
C
60
60
60
kg
40
40
40
mm
500
500
500
mm
650
650
650
mm
395
395
395
C13/C33/C43/C53/C63/C83/B23/B33
kW
kW
kW
kW
kW

4.2.1.2. KAT KALORFER

Atmosferik brlrl ve flemeli brlrl kazanlara sahiptir. Bir veya birka dairenin,
ayn kat kaloriferi ile stlmas mmkndr.
Kat kaloriferli stmada hazrlanan scak su; bir pompa yardmyla dairedeki stc
radyatrlere gnderilerek stma salanr [13].
4.2.1.3. SOBA
Bacal ve hermetik olarak iki tiptir. Atmosferik brlrl olup, s kapasitesi
genellikle;
6000-12000 kcal/h kapasiteli (Bacal)
2500-7000 kcal/h kapasiteli (Hermetik)
Bacal tip sobalar yatak odas, banyo ve 8 mden kk yerlere konulmaz. Hermetik
tip sobalar ise istenilen hacme konulabilir.
Dekoratiftir ve termostat dmesi ile scaklk kontrol yaplabilir. Otomatik ateleme
dzenei vardr. Gaz kesme emniyet ventilleri ile donatlmtr [13].

45

ekil 4.8 Doal gaz ve LPGli soba [14].

Tablo 4.4 ekil 4.6daki Doal Gaz Sobasnn Teknik zellikleri [14].
Hermetik

Bacal

Model

AHS 6

ABS 9F

Tip

C11

BIIBS

Kategori

2H3

2H3

Nominal Kapasite(kcal/saat)

6000

Nominal Kapasite (kW)

10,5

Doalgaz Giri Basnc (mbar)

20

20

Doalgaz Tketimi (m/saat)

0,82

4,22

Fan 220/230 V 20W

Var

Atk Gaz Boru ap (mm)

200

100

Adaptr Boru ap (mm)

100-130

Boyutlar (mm)

704.850.315

704.850.315

Arlk (kg)

33,3

34

Gaz Valfi

Termostatik Otomatik

Termostatik Otomatik

Ateleme

Plezo akmak

Plezo akmak

9000

4.2.1.4. MNE
Salon ve oturma odas gibi daha byk alanlarn stlmasnda kullanlr. Istma
kapasitesi 8600 kcal/hdir. Dekoratif ve termostat kontrolldr [13].

46

ekil 4.9 mine

4.2.1.5. SICAK SU TEMNNDE KULLANILAN CHAZLAR
Kombiler, ofbenler, Termosifonlar kullanlr. Klasik yaktlarla (LPG, fuel-oil,
motorin, kmr ve elektrik) scak su temini olduka masrafl, kirli ve gvenlik sorunlar
sz konusudur. Halbuki doal gaz daha ekonomik,temiz ve stoklamas sorun olmayan bir
yakttr. Doal gaz ile scak su retimi iin ofbenler ve termosifonlar kullanlmaktadr
[13].
4.2.1.6. MUTFAK CHAZLARI
Ocaklar ve frnlardr. Bu sistemlerde genellikle kullanlan tp gaz ve hava gazna
gre, doal gaz daha ekonomik ve gvenlidir. Sreklilii sz konusudur. Halbuki tp gaz
ve hava gaznda yaktn basnl bir kap iinde depolanma mecburiyeti olup, bittiinde ve
deitirilmesi iin bekleme sresine ihtiya vardr [13].
4.2.2. MERKEZ ISITMA CHAZLARI
Birden daha ok konutun tek bir merkezden stlmasn salayan sistemlere Merkezi
Istma Sistemleri denir. Yaplan incelemeler on iki ve daha fazla dairenin ya da konutun
merkezi bir sistem altnda stlmasnn ilk yatrm ve iletme giderlerini olduka
drd ve ekonomik olduu tespit edilmitir. Doal gazl merkezi stma sistemlerinde
47

yakt ekonomisinin salanabilmesi iin Ekonomik Kontrol Paneli bulunmaldr. Bu

panelde; veya drt yollu karm vanas, nt pompa gibi elemanlar vardr [13].
4.2.2.1. KALORFER KAZANI
Kalorifer kazanlar yaplarna gre dkme-demirli ve elikli kazanlar olmak
zere iki gruba ayrlr. Her iki cinsin birbirine gre avantaj ve dezavantajlar olmasna
ramen, her ikisinde de doal gaz yaklmas mmkndr. Sv ve kat yakt kullanan eski
tip kazanlarn doal gaza dntrlmesi sadece kazan deitirmeden ibaret deildir.
Bunun yannda brlr, baca, vana, otomatik kontrol ve emniyet sistemleri ile izolasyon
borulama ve pompa gibi deiik ekipmanlarn gz nne alnmas gerekir.
Kazan dnmlerinde; yarm silindirik kazanlar ile zerinde etiketi ve belgesi
olmayan kazanlar doal gaza dntrlemezler. Etiketi ve belgesi olanlardan da kontrol
yaplmak kouluyla en fazla on be yana kadar olan cihazlar doal gaza
dntrlebilirler [13].

ekil 4.10 Sv ve Gaz Yaktl Dkm Kazan [14].

48

Tablo 4.5 ekil 4.8deki Dkm Kazann Farkl Dilimlerde Teknik zellikleri[14]
rn Tipi

ADK 100

Dilim Says

Anma Is Gc (kW)

76

93

111

letme Scakl (C)

90

90

90

Gaz Taraf Direnci (mmSS)

16

17

19

Su Hacmi (litre)

55

65

75

letme Basnc (bar)

Baca Balant ap (mm)

150

150

180

Yanma Odas ap (mm)

336

336

336

Yanma Odas Uzunluu (mm)

550

670

790

Su Giri-k ls (in)

Arlk (Susuz) (kg)

289

334

381

Kazan Uzunluu (mm)

800

920

1050

Kaide Uzunluu (mm)

900

1020

1150

Kaide Genilii (mm)

650

650

650

4.2.2.2. BRLRLER
Kalorifer kazanlarnda kullanlan brlrler flemeli ve atmosferik brlrler olmak
zere balca iki eittir. Her ikisi de hem elik kazanlara, hem de dkm kazanlara tatbik
edilebilir [13].

ekil 4.11 70-420 Kw/h Doal Gaz Brlrleri [15].

49

Tablo 4.6 ekil 4.9daki Doal Gaz Brlrnn Teknik zellikleri [15].
Kapasite Kw

Tip

Gaz Giri ap

Min.

Max.

BRX 6-15 K

70

261

DN 15

BRX 15-30 K

175

350

DN 25

alma ekli
TEK KADEME

4.2.2.3. FLEMEL BRLRLER

Kazan deitirmeden, alternatif yaktlarn da (fuel-oil, motorin, LPG) kullanlma
ans vardr.
Dkme dilimli kazanlarda dilim ilavesiyle kapasitesi ykseltilebilir. Brlr
deitirilmesine gerek duyulmayabilir. Bu tip brlrlerde yanma havas bir fan vastasyla
salanr. flemeli brlrl kazanlarda, brlr deitirilerek yakt tipi de deitirilebilir.
ift yaktl brlrler (motorin ve doal gaz) olabildii gibi tek, iki, kademeli ve
modlasyonlu brlrler tercih edilebilir. Tek kademeli brlrler, 70 kWn altndaki kk
kapasitelerde kullanlr [13].
4.2.2.2. ALEVSZ BRLRLER
Seramik-fiber yanma kafas dolaysyla alevsiz yanma teknolojisine sahip
brlrlerdir. zel kazanlarda kullanlrlar [13].
4.2.2.3. ATMOSFERK BRLRL KAZANLAR
Bu kazanlar, sadece doal gaz ve LPG yakarlar. Sv yaktlarda (fuel-oil, motorin)
alamazlar. flemeli tipe gre daha sessizdirler. Ancak kapasiteleri snrldr.
Qmax= 350000 kcal/h [13].

50

4.2.2. SAYALAR
Kullanlan doalgaz miktarn tespit eden cihazlara doalgaz sayalar denir.
Krkl, Rotary ve Trbinli tipleri vardr.
65 m3/h'e kadar Krkl, 65 m3den sonra Rotary veya Trbinli tip saya
kullanlabilir [16].

ekil 4.12. Doal gaz Sayac

51

KAYNAKLAR

[1] MMO Yayn No: E/2007/436 TESKON- 8. Ulusal Tesisat Mhendislii Kongresi
Bildiriler Kitab, Doal gazl Kojenerasyon Sisteminin Termodinamik Analizi ve
Sleyman Demirel niversitesi rnei ISBN 978-9944-89-344-2, 2007- ZMR
[2] Doalgaz Bilgisi
http://www.dogalgazbilgisi.com, 2007
[3] Makine Mhendisleri Odas- Trabzon ubesi, Rize l Temsilcilii
http://www.mmorize.org/dogalgaz.htm
[4] Uluslararas Gaz Eitim Teknoloji Aratrma Merkezi:
http://www.ugetam.com/
[5] Makine Mhendisleri Odas
http://www.mmo.org.tr/mmo/oda_gorusleri/dogalgazpolitikalari_dosyalar , 2003
[6] D Ticaret Mstearl
http://www.dtm.gov.tr/dtmweb/index.cfm?action=detayrk&yayinID=468&icerikID=572&
dil=TR , 09/06/2006
[7] ISISAN almalar No :273, Doal Gaz ve LPG Tesisat , 2000. MMO Denizli
ubesi, Uak l Temsilcilii Ktphanesi.
[8] Borusan Mannesmann
http://www.borusanmannesmann.com/products/naturalgastubing.aspx
[9] Vesbo
http://www.vesbo.com/tr/productlist.asp?idProCat=1
52

[10] KARAKO, T. HKMET,2007 Doal Gaz Tesisat ve Uygulamalar,ISBN 978975-951529-4, 2. Bask, 2007
[11] MMO Yayn No: 133/5 Gaz Tesisat Proje Hazrlama Esaslar DVGW tarafndan
yaymlanm Technische Regeln Fr Gas Installatonen adl yayndan Trkeye
evrilmitirISBN: 133 , 2004
[12] ISISAN
http://www.isisan.com/urunler_index.dwx?product_type_id=38
[13] ALIKAN, H., Gaz Yakt ve Doalgazl Tesislerin Projelendirilmesi devi,
Pamukkale niversitesi, 2007, DENZL
[14] Alarko Carrier
http://www.alarko-carrier.com.tr/AC_icerik.asp?ID=AC17

[15] Brox Brlr

http://www.broxbrulor.com/tr/urunler/
[16] Doal Gaz Aratma
http://arastirma.dogalgaz.com.tr/index.asp?dgz=2&page=2

53