B.

ISTORIJA
Orse u Granadi-nalaziste staro 1,3 miliona god, pronadjeni ljudski fosili, najstariji ljudski tragovi na Ib. p.
*Atepuerka, Burgos- nalaziste staro 300 000 godina
*Pecina Altamira, Kantabrija(paleolit)
*Polovina 4. Milenijuma p.n.e- zemljoradnici sa Istoka I naseljavaju se duz sredozemne obale
*Polovina 3. Milenijuma p.n.e-rudari sa Istoka, naseljavaju se po citavom poluostrvu. Prave megalite.
Pecina Menga, Antekera, Andaluzija
*od 1700. god. pre n.e.- dolaze ljudi sa Istoka, naseljavaju sadasnju provinciju Almeriju. Stvaraju prvu
urbanu argarijsku kulturu(cultura argrica) na poluostrvu, obradjuju bronzu i srebro.
*Prvobitni starosedeoci-Iberi
KELTI(KELTIBERI)
1000. god. pre n. e. na stizu Kelti (arijevski narod), do 800. god. pre n.e. naseljavaju celo poluostrvo.
Obradjuju gvozdje, zemljoradnici su, stocari i rudari.
Mesaju se sa starosedeocima I formiraju Keltibere koji se dele na plemena- Kantabrijce, Asture i
Luzitance.
Opsada grada Numansije od strane Rimljana-stanovnici izvrsili kolektivno samoubistvo.
GRCI, FENICANI, KARTAGINJANI, RIMLJANI
Kasnije stizu Fenicani-osnivaju nekoliko trgovackih gradova (najpoznatiji luka Kadis) na sredozemnoj
obali.
*Kasnije stizu Grci- osnivaju nekoliko gradova, medju njima Rosas, Ampurijas I Sagunt na sredozemnoj
obali.
*F. i G. dosli na Ib.p. zbog trgovine i kalaja.
Doneli pismo, monetarnu privredu, trgovinu, razlicite manifestacije duhovne i materijalne kulture, biljke,
tehnike u rudarstvu I poljoprivredi.
* Na jugu I istoku se stvara kultura razlicita od keltiberijske.
Prvi istorijski zapis u kome je pomenuto Iberijsko poluostrvo-o sukobu F. i G. F. zovu u pomoc
Kartaginjane(vodja Hamilkar Barka). K. pobedjuju G. u pomorskoj bici kod Alalije 535. god. pre n. e, K.
zauzimaju veci deo poluostrva I sire svoj uticaj(pod vodjstvom Hasdrubala i Hanibala Barke), ali zeleli su
i da dobiju stvarnu vlast.
Osnovali Ibicu I Kartagenu.
Dolaze u sukob sa Rimljanima. Napadaju grad Sagunt 219. god. pre n. e. I time pocinje Drugi punski rat.
Rimljani pobedjuju, I osvajaju Iberijsko poluostrvo (pod vodjstvom Publija Scipiona Afrikanca)kojim ce
vladati 6 vekova. 218. god. su se iskrcali u Ampurijas. Dugo im je trebalo da osvoje poluostrvo.
Ius Lati, 70. God upravljanje Hispanijom po rimskom pravu
Ius Romanorum, 212. god- dodeljivanje rimskog drzavljanstva svim slobodnim stanovnicima
Hispania- delila se na : Citerior-spoljna provincija i Ulterior-unutrasnja provincija(Avgust je kasnije
podelio na Beciju i Luzitaniju)
R. izgradili puteve, razvili trgovinu, vojnu kontrolu, eksploatisali rude, usavrsili sisteme navodnjavanja,
doneli latinski, rimsko pravo, podelu na opstine i hriscanstvo(biskupije Meride, Astroge I Saragose-nastale
1

pocetkom III veka).

H. izvozila u R. ulje, zito, vino.
Paulo Orosio(hriscanski knjizevnik)prvi autor koji govori o Hispaniji kao posebnom delu R. c.
SUEVI, VANDALI, ALANI, VIZIGOTI
Posle pada R. c. stizu Suevi, Vandali I Alani. Potiskuju ih Vizigoti koji krajem VI v. ucvrscuju vlast.
Bilo ih je malo i ziveli su odvojeno od Hispanorimljana. Dolazili su u sukob u pocetku zbog razlicite vere
I prava.
Stvaraju Regnum Hispaniae, gl. Grad Toledo. Prvo je bio gl. grad Tuluz, ali pod pritiskom Franaka sele se
na srediste Ib.p.
(Kraljevi Asturijasa I Leona ce se, u buducnosti, smatrati zakonitim vizigotskim naslednicima.
Reconquista-proces ponovnog osvajanja hispanskih teritorija pod muslimanskom vlascu-borba za
uspostavljanje jedinstvene vizigotske Sp.)
Suverene je birala skupstina koji su drzali vlast.
Dolaskom na vlast kralja Rekareda (586-601) okoncala se fiktivna vlast R. c. na Ib. p.
Skupstina velikasa-Aula Regia-(savetodavna I zakonodavna), iz nje nastaj kraljevska Kurija, a iz nje
institucija dvorova Kortes-Cortes(predstavljace osnovu podele vlasti u buducnosti i drustvenu strukturu) I
Kraljevski savet.
Toledski koncil-skupstina crkvenih velikodostojnika, donosili zakone posto bi ih odobrio kralj.
III Toledski sabor-589-uspostavljen katolicizam
Vizigotska crkva-mosarapski/hispanski ritual do XI v kada se usvaja rimo-karolinki
Vizigoti-pre dolaska na I.p. usvojili rimsku kulturu, arhitekturu.
Zakonik-Liber Iudiciorum(Fuero Juzgo)-objedinio rimsko I germansko pravo, osnova za kasnije
srednjevekovne zakone u Sp, usvaja ga Alfonso I.
Isidor Seviljski (Isidoro de Sevilla) (565-636)-sledbenik Seneke I Avgustina, delo Etimologas(sinteza
drevne mudrosti), Chronicon(istorija sveta do 616.)
Dolazi do rata za prestolonaslednika u Toledu. To omogucava da islamizirani Berberi sa severa Afrike
711. brzo prodru na poluostrvo. Jedan od plemickih klanova, porodica Vitis poziva u pomoc Arabljane I
Berbere protiv don Rodriga. Pobedili su ga u bici kod Guadaletea pod vodjstvom Tarika.
Nekoliko grupa pristalica don Rodriga odlazi na brda na severu p. jezgro hriscanskog otpora
(Rekonkista)
Hispanorimsko stanovnistvo je ili pomagalo Mavrima, ili su bili ravnodusni. Za 3 god. M. su stigli do
severa p.

1.SREDNJI VEK (od pada Z.R.c. 476. do pada I.R.c. 1453.)

Hriscanske kraljevine-Asturijsko-leonska kraljevina-kasnije se podelila na grofovije Kastilje I Portugalije,
koje ce postati kraljevine, Navara, Aragon, Katalonija.
Bile su podeljene zbog otezane komunikacije uslovljene reljefom. Imaju razlicitu kulturu, institucije I
2

jezik.
Juzne pokrajine su pod mavarskom vlascu-Al-Andalus.
Na ovim teritorijama razvijali su se i razliciti romanski dijalekti iz narodnog latinskog govornog.
Rekonkista- 718-1492- proces ponovnog osvajanja hispanskih teritorija pod muslimanskom vlascu

2. AL-ANDALUS-provincija islamskog kalifata

Mavri dozvoljavaju starosedeocima da ispovedaju svoju veru, ali zbog toga moraju da pacaju porez.
3 kulture, 3 vere, 3 jezika (hriscani, jevreji i muslimani)
Mosarapi-hriscani koji su ziveli u Al-Andalusu, mosarapski-romanski dijalekat kojim su govorili
(mozrabe). Pored slobode veroispovesti, mogli su da sluze u mavarskoj vojsci, da rade u upravi, da imaju
sopstvene sudije i zakone. Doprineli sirenju gotske kulture.
Hriscani preobraceni u muslimansku veru- mulades
Vecina ljudi zivi na selu, ali razvijaju se gradovi-osnivaju se Almerija, Kalatajud i Madrid.
Kordoba-100 000 stanovnika.
Bila je popularna narodna lirska poezija. Moaaha(moaxaja)-na arapskom ili hebrejskom, koja na kraju
sadri haru(jarcha)-na mosarapskom, najstariji spomenik lirske poezije na romanskom jeziku i najstariji
primerak alhamije(aljama)-belezenje arapskim/hebrejskim pismom pesme na neolatinskom jeziku.
Mavri su doneli na Iberijsko poluostrvo sistem navodnjavanja, gajenje agruma, pirinca, pamuka i safrana,
razvoj gajenja ovaca, konja, pcelarstvo, rude olovo, bakar, zlato, industrija tekstila u Kordobi i Saragosi,
keramika, proizvodnja oruzja, hartije, stakla, obrada koze i krzna, dragocenih metala.
Trgovina se obavljala zlatnim i srebrnim dinarom. Unutrasnja trgovina-centar grada. Spoljna trgovina- sa
dr. Islamskim zemljama i hr. Evropom. Izvoz- ulje, secer, grozdje, minerali i tkanine. Uvoz- luksuzni
proizvoda sa Bliskog istoka, hr. Robovi iz Evrope i crni iz Afrike.
Odrzavajuci kontakte sa muslimanskim svetom, bila su dostupna naucna, knjizevna i filozofska
dostignuca.
U sr. v. muslimani su vodeca sila u nauci-uveli sistem brojeva.
Za vreme dinastije Omeja, cveta nauka, arhitektura, filozofija i matematika, medicina u Sp.
Abul Kasis (936-1013)-napisao medicinsku i hirursku enciklopediju koja je prevedena na latinski.
Arhitektura-podrazavaju rimsko-vizigotski stil, ali dodaju i svoje elemente.
Dzamija u Kordobi
Palata Alfaherija u Saragosi
Alhambra u Granadi-remek delo
Muslimani u Al-Andalusu imali razvijenu knj., posebno u X v.
Ibn Hasem(994-1063) pesnik
Ibn Haldun(1332-1406) istoricar, Uvod u Istoriju Sveta
Ibn Rusd(1126-1198) filozofija, uveo Aristotelove misli u zapadnu Ev.

Ideja svetog rata- nastavili su prodor u Evropi, ali bezuspesno. Porazili su ih Asturijanci (pod vodjstvom
vizigotskog plemica Pelajoa) 722. kod Kovadonge i Franci 732. kod Poatjea.
722-zapoceto stvaranje kraljevine Asturijasa, koja ce se nedugo potom prosiriti na Galisiju i Leon.
Alfonso I se proglasava naslednikom vizigotskog kraljevstva. (vidi Zakonik-Liber Iudiciorum, SUEVI,
VANDALI, ALANI, VIZIGOTI)
Alfonso II Ovijedo gl. Grad (kraj IX v)
Dvorjani-obnavljanje Regnum Hispaniae
Mit apostola Santijaga-nastao na dvoru, Santijago je postao nebeski ratnik koji pomaze hriscanima u
borbi protiv Muslimana, cime je verski opravdano sveto ratovanje protiv Mavra.
Verovali su da se njegov grob nalazi na Kampus Stele u Komposteli, gde je 1075. zapoceta gradnja velike
romanske katedrale.
Otkriven grob apostola Santijaga (Santijago de Kompostela)-hodocasca-stize romanski stil u umetnosti i
reforma klinijevskog reda, zaostrava se podela na hriscansku i muslimansku zajednicu.
Termin Espaa stvoren je u Provansi u i u XI veku dospeva preko hodoasnika na Ib. p. U XII se ovaj naziv
odnosio na celo Ib. p.
Sam naziv Spanija (las Espaas) vodi poreklo od stare podele rimske Hispanije na Citerior i Ulterior,
koristio se za teritoriju sa vise kraljevina nakon propasti Regnum Hispaniae, kasnije na konfederalnu
organizaciju koju uspostavljaju Katolicki kraljevi, a zadrzavaju Habzburgovci.
Ideja pripadnosti celini-doprinose stvaranju ideala Spanije, Rekonkista, obnavljanje Regnum je
politicki opravdava.
Sano III od Navare, Alfonso VI od Kastilje, Sano Ramires od Aragona nose titulu Rex Hispaniarum.
Leon-ideja hispanske imperije
Kraljevi Leona govore o neogotskom idealu.
Titula cara u Leonu nasledna od kraja X v. Alfonso VII od Leona-car
S vremenom ideja imperije nestaje, ali se politicki ideal jedinstva kraljevina odrzao.
Alfonso III pomera granicu do reke Duero (pocetak X v) . Posle njegove smrti gl. Grad Leon.
Na ovoj teritoriji, naseljavaju se zemljoposednici koji se udruzuju u ruralne opstine, savete i fromira se
narodna vojska.
Grofovija Kastilje se izdvaja 961. God.
Fernando I od Kastilje-ujedinjuje Kastilju i Leon 1037. God.
Njegov sin, Alfonso, osvaja Toledo, i time Kastilja i Leon igraju kljucnu ulogu u Rekonkisti.(vidi kraj X
veka, osvajanje Toleda 1085)
Baskija je bila pod vlascu kraljevine Kastilje.
Portugal-nastao na teritoriji koju je Alfonso VI od Kastilje poklonio suprugu svoje kcerke Terese 1097.
Kraljevina Pamplone(Navara)-na zapadnom delu Pirineja, izmedju muslimana i Franaka. Osnovana
4

krajem VIII v. Pripojice se Sp. pocetkom XVI v. Vlada dinastija Injiga. Kralj Sano II Stariji (1000-1035)
siri vlast na Aragon i Kastilju.
Marka Hispanika-sever danasnje Katalonije. Osnovali je Franci, Karlo Veliki. Podeljena na grofovije.
Grofovija Barselone prevladala, zapocela proces sticanja nezavisnosti. Katalonski grofovi, pod vodjstvom
grofa od Barselone, odvajaju se od karolinkog carstva krajem IX v. Primenjuje se evropski feudalni
sistem na otcepljenoj teritoriji iz koje ce se razviti Katalonija. Na vlasti grofovi, nemaju vlast kao kraljevi.
Aragon i Navara sticu nezavisnost od Andaluzije krajem IX i pocetkom X v.
Aragon je pripojen Kataloniji 1164. Kraljevina Aragona i Katalonije, koja obuhvata i Valensiju i
Maljorku, napusta Rekonkistu. Posvecuje se razvijanju trgovine na Sredozemlju.
Na kraju srednjeg veka, postoje Kastilja-Leon, Aragon-Katalonija, Portugalija, Navara i Granada.
Muslimansko drustvo
Na vrhu aristokratija-jasa, vecinom muslimani-zemljoposednici, visoki polozaji u drzavnoj upravi
Srednja klasa-uglavnom trgovci
Narodna klasa-ama-zanatlije i zemljoradnici
Robovi- beli i crni
Zena-podredjen polozaj
Na celu Al-Andalusa-emir(muslimanski kalifa)
Gl. Grad- Damask
Dinastija Omeja, zbacena sa vlasti sredinom VIII v. u korist dinastiji Abasijeva. Medjutim, Abd-alRahman(756-788)(iz dinastije Omeja) je uspeo da pobegne I da se proglasi emirom. Al-Andalus je postao
nezavistan emirat, ukidajuci zavisnost od kalifa Abasi, ali ga je I dalje priznavao za duhovnog vodju
muslimana. Premesta prestonicu u Kordobu-urbani centar.
Abd-al-Rahman III se proglasio kalifom, ziveo u palati Medinat-al-Zahra(grad-palata, potuno razrusen)
Cilj proglasavanja kalifata-razvijanje trgovackih puteva na Sredozemlju, ekonomskih odnosa sa
Vizantijom I snabdevanje zlatom.
Veliki ekonomski kapaciteti-razvijena trgovina, zanatstvo, poljoprivreda. Zlatni novcic Kordobe-glavni
novac.
Kraj X veka vlada kalif Hiam (976-1009), prepusta vladanje heibu (predsedniku vlade) Almansoru.
Vojska vecinom Berberi krece u pohode na hriscane na severu p. Umire 1002. god. u bici kod
Kalatanjasora, gde su porazeni. Pocetak kraja kalifata.
1002-1032- podela kalifata na muslimanske kraljevine taife(27, kasnije manje). Oslobadjaju se vlasti
Kordobe. Sklapaju saveznistva sa hriscanskim kraljevinama, nekima placaju i danak.
5

Prva velika pobeda hriscana osvajanje Toleda 1085 pod vodjstvom Alfonsa (sin Ferdinanda I od
Kastilje). Pocetak kraja muslimanske vladavine u Sp.
Ostale hriscanske periode se nizu postepeno. Duzi periodi mira. U takvoj situaciji povremenog ratovanja
izostaje cist oblik feudalnog sistema u Sp, narocito u Kastilji. Seljaci su potrebni za naseljavanje
oslobodjenih teritorija i njihovu odbranu. Tako nize plemstvo i plebejci lako postaju mocni gospodari.
(Spev o Sidu opisuje ovu situaciju)
Posle osvajanja Toleda, muslimani zovu u pomoc Almoravide- berbersko pleme sa severa Afrike, stocari.
A. ukidaju taife i ujedinjuju Al-Andalus.
Njihovi najbitniji vojni uspesi- bitka kod Sagrahasa 1086. i Uklesa 1108.
Polovinom XII veka opet se obrazuju taife.
Stize drugo berbersko pleme sa imperijom u Magrebu- Almohadi. Ponovo ujedinjuju Al-Andalus.
Njihovi najbitniji vojni uspesi- poraz Alfonsa VIII od Kastilje u bici kod Alarkosa 1195.
Arhitektura-minaret La Hiralda, tada najvisa gradjevina na svetu (oko 100m). Danas 2/3 su ostale
spomenik muslimanske arhitekture, a 1/3 je pretvorena u zvonik katolicke crkve gotskog i baroknog stila.
Siri se ideja krstaskih ratova, koju propoveda Papa Gregorije VII.
Poraz muslimana u bici kod Navas de Tolose 1212. god definitivan kraj muslimanske prevlasti. Opstaje
samo kraljevina Granade. Nova podela na taife.
Pad Granade-2.1.1492.

3.JEVREJI U PANIJI
Pripadaju grupi Sefarda, nastanjuju dobar deo poluostrva do XV v. Najvise ih je bilo u Toledu, Kordobi,
Sevilji, Palmi de Majorki i Heroni. Imaju svoj jezik-el ladino-arhaicna varijanta kastiljanskog.
Prorok Abdija(Abdias) pominje mesto izgnanstva Sefard. Najverovatnije je mislio na Ib. p. To ukazuje za
Jevreji zive od davnina na Ib. p , pre hriscana, ali nema pouzdanih dokaza.Od nje potice ime grane Jevreja
Sefarda(los sefarditas). Prvi tragovi jevrejskog prisustva na Ib. p. poticu iz III v, nadgrobni spomenik iz
Andaluzije.
Jevreji su ziveli u cetvrtima, koje su bile odvojene od ostatka grada. U arapskoj zoni, Kastilji I Aragonu su
se zvale alhama (aljama), u Kataloniji calls (od jevrejskog kahal), a na severu Ib. p. juderas.
Srediste ovih cetvrti su bile sinagoge-versko srediste, mesto okupljanja, simbol jevrejskih zakona i urbano
srediste.
Vece alhame su se delile na tore/cetvrti, svaka je imala svoju sinagogu, ali su bile podredjene najvecoj.
6

Rabini Igaoni- tumace biblijske zakone

Dajan- resava manje sukobe
Arhonti-zaduzeni za unutrasnju org. Alhame
Kuce im se nisu razlikovale od ostalih. U tom smislu su se prilagodjavali sredini. Takodje su koristili i isti
jezik (natpisi na jevrejskom alfabetu na galisijskom, kastiljanskom ili katalonskom, u knjizevnosti).
U Leonu su osnovana seoska jezgra, pueblas, u kojima su ziveli iskljucivo Jevreji.

Jevreji su specificni po tome sto su ziveli sa muslimanima I hriscanima, a da pritom nisu nametali vojnu I
politicku moc. Cinili su urbano stanovnistvo.
Zanimanja
Prevodioci muslimanskim I hriscanskim vladarima, bave se tkanjem, sivenjem, krojenjem,
poljoprivredom, boje tkanine, izradjuju nakit, obradjuju srebro, bankari, poreznici, uvoznici prvih
stamparija u Sp.
Prva mera kojom se razdvajaju jevreji od hriscana je odluka Koncila iz Iliberisa (u Granadi) 314.
Vizigoti su u pocetku bili naklonjeni Jevrejima jer su sledili drugu veru I bili malobrojniji. Kada Vizigoti
primaju hriscanstvo, usvaja se Koncil iz toleda, kojim se razdvajaju hriscani i jevreji.
Mavri (muslimani sa severa Afrike) postavljaju jevreje za poreznike, rukovodioce finansija i trgovine.
X-XII v zlatno doba jevrejske kulture- medicina, astronomija, filozofija se razvijaju u alhamama u
Luseni, Kordobi, Sevilji, Granadi, Toledu i Saragosi.
Progoni Jevreja zapocinje u Andaluziji (sklanjaju se u Toledo i Kataloniju) i Saragosi krajem XI v.
U to vreme, Jevrejima je bilo zabranjeno posedovanje nekretnina.
Izgnanik Mojsije Ibn Maimon(Maimonida) u Kordobi, kasnije u Maroku u XII v. razvio nauku i filozofiju.
Hriscanski kraljevi koriste ih da bi nastanili pojas nicije zemlje u sredisnjem delu poluostrva(Meseta
Kastilje), kao i oslobodjene teritorije.
Toledo, Leon, Burgos, Herona, Saragosa i Barselona- u njima se odigrava procvat jevrejske kulture.
Jevreji su obavljali finansijske poslove(poreznici), dobijali vazne pozicije u upravi, bili Bajlovi (Baylekraljevski sudija), mada su papske bule to izricito branile, kraljevi ih nisu sprovodili.
Kralj je uzimao znacajne iznose na ime poreza iz jevrejskih alhama.
Zbog njihovih zanimanja, hriscanski narod je mrzeo Jevreje.
XIII v. socijalni, medjurasni i verski sukobi sa jedne strane;
razvoj prevodilacke skole u Toledu, cime dolazi do kulturne razmene izmedju 3 verske zajednice.
Alfonso X Uceni i Haime I osvajac u Kastilji i Aragonu cene jevrejske doprinose, mudrace, prevode
istocnjackih klasika na kastiljanski.
Zanimanja Jevreja- na kraljevskim dvorovima funkcioneri, lekari i prevodioci.
Kabala-ezotericna tradicija i verovanje koje nastaje medju Jevrejima (XIII v), prvo u Heroni, zatim u
7

Toledu. Inkvizicija se usredsredjuje na Jevreje.

Polazeci od Tore, kabalisti su u svakom biblijskom tekstu pronalazili skrivene istine dostupne samo
posvecenima, skrivene odgovore na sve probleme ovoga sveta. U vecini slucajeva su izmisljali. Cesto su
se nadovezivali na vec postojace legende.
Jedan od nacina da se dodje do skrivenih istina jeste magija misticnih brojeva-okultisticke igrarije
brojkama.
Sohar-sveto pismo Kabale (Sefer haZohar, 1275-1285)-zbirka pripovedi na pojedine tekstove iz Tore i
delovi iz drugih knjiga.
Stvaraju se struje protiv racionalistickih ucenja Majmonida, kao i tradicionalisticki pokret kome se ne
dopada bogatsvo i odnos hriscanskih kraljeva prema jevrejskim funkcionerima.
1263. god. u Barseloni- prva teoloska debata najveci crkveni velikodostojnici razmenjuju svoje verske
istine. Pobedjuje rabin Mojsije iz Leona. Ovo je shvaceno kao otvoren napad na hriscanstvo i svetogrdje,
tako da mrznja prema Jevrejima raste.
U Aragonu se ukida dodeljivanje javnih funkcija Jevrejima.
U Majorci i Navari pocetkom XIV veka ostri progoni
1293. Kortes Valjadolida - zabrana posedovanja zemljista i kuca i ukida se polozaj sudija u alhamama.
Ekonomsko propadanje Jevreja- kals u Valensiji i Barseloni bave se samo manufakturom, zabrajena im je
trgovina. Intelektualna delatnost opada. Samo Jevreji u Navari i Aergonu imaju mir.
Crna kuga 1384. epidemija se javila prvo u jevrejskim cetvrtima, hriscani to shvataju kao bozju kaznu,
napadi i ubistva Jevreja cesta pojava.
U Kastilji u isto vreme je gradjanski rat, Jevreji staju na stranu gubitnika. Pedro I Okrutni koristi usluge
jevrejskih finansijera za isplatu placenika.
Pobednik, Enrike II Trastamare prima Jevreje na dvor.
Narod se ostro protivi, mrznja prema Jevrejima raste.
Feran Martines (arhidjakon iz Esihe) predvodi grupu fanatika krajem XIV v. Zapocinje pljacku i paljenje
alhame u Sevilji. Pokret se siri na Andaluziju, Siudad Real, Uete, Kuenku, Toledo, Segoviju, Valensiju i
Burgos. Prakticno sve alhame unistene.
Enrike je pokusao da stane na stranu Jevreja, ali bezuspesno.
Mnogi Jevreji se pokrstavaju. Preobraceni Jevreji koji su ostali u Spaniji imali su porodicne veze sa
plemickim porodicama(veleposednici, ratnici, svestenici) koje nisu bile sposobne da vode poslove.
Inkvizicija ih nece proterati, jer su je preokupirali protestanti. Potomci preobracenih Jevreja- Teresa de
Hesus, Luis Vives, otac Vitoria i fraj Luis de Leon.
Kriptojevreji (criptojudos)- vrse obrede kod kuce i ostaju clanovi alhama. Njihov progon cilj Inkvizicije.
Kraljevi i dalje ostaju privrzeni Jevrejima. Sve do dolaska na presto Izabele I od Kastilje. Njen muz,
Fernando od Aragona, bio je zauzet oslobadjanjem Granade, pa je odluka o proterivanju Jevreja
8

suspendovana. Medjutim, nakon pada Granade, Katolicki kraljevi donose dekret o proterivanju Jevreja
koji su odbili da se pokrste dekretom iz 1492. uz zabranu iznosenja novca i dragocenih metala.

4.OD IMPERIJE DO PROPASTI

1469-Izabela, sestra kralja od Kastilje, udala se za naslednika krune Aragona Fernanda
Ugovor o vencanju-F. vlada zajedno sa I. u Kastilji, ali ima brojna ogranicenja.
Posle smrti kralja Kastilje, I. pobedjuje kralja Portugala i stupa na presto.
1479-F. nasledjuje krunu Aragona
I. ubedjuje papu da izda bulu o osnivanju Svete sluzbe (Santo oficio) tj. Inkvizicije.
Premoc Kastilje, ujedinjenje 4 kraljevine-od 1479. god. se moze govoriti o Spaniji kao o drzavi
Jedinstveni Kortes Kastilje-pogodniji za upravljanje od aragonskih(plemstvo Aragona, Katalonije i
Valensije)
Prioriteti-slabljenje moci kastiljanskog plemstva, sigurnost na glavnim drumovima, saradnja sa Kortes da
bi se obezbedio sigurni i redovni prihodi od poreza, stvaranje centralne administracije koja ce kontrolisati
autoritet kraljeva u provincijama.
Raspusta se kraljevski savet, osnivaju se manja tela za finansije, vojsku, spoljne poslove.
Korehidori (corregidor) namesnici koji su upravljali gradovima, slabi se moc lokalnih velikasa.
Poslove u ovim sektorima obavljala je srednja klasa-pravnici, trgovci i idalgi(nize plemstvo).
1609-1614-proteruju muslimane, iako su im prvobitno obecali licne i verske slobode.
19.12.1496- F. i I. postaju Katolicki kraljevi, bulom Si Convenit Pape Aleksandra VI, F. dobija pravo da
imenuje biskupe i da ukljuci Inkviziciju u drzavni aparat.
Spanija- sampion pravovernog katolicanstva
F. koristi situaciju i obezbedjuje prihoda krstaskih redova u kraljevsku kasu
Kolumbovo otkrice Amerike- finansirali Katolicki kraljevi, trazili nove rute ka Dalekom istoku;
Zahvaljujuci ovom otkricu, ocuvan je neofeudalni sistem i Sp. postaje najvece carstvo u istoriji
Zapadne civilizacije.
Dalje ekspedicije prepustene pustolovima i privatnoj inicijativi vojnika i svestenika, do 1540.
1495-osvajanje Kanarskih ostrva
Osvajanje Napuljskog kraljevstva-ucvrscuje vlast u Sredozemlju
Pripajanje Navare
Dobit od osvajanja pripadala Kastilji i I. vazalima.
Aragon usredsredjen na francusko osvajanje Italije.
Kcerka Marija se udala za portugalskog kralja Manuela.
Katarina Aragonska se udala za engleskog kralja Henrija VIII.
Huana se udala za vojvodu Burgonje Filipa Lepog. Postala je naslednica dinastije Habzburgovaca koji
9

ce vladati Sp. od 1500. do 1700. i za vreme cije vladavine ce Sp. biti vodeca evropska sila.
Filip je od majke nasledio Holandiju, a od oca Austriju postaje Sveti Rimski Car Maksimilijan I,
povezuje Sp. sa ostalim teritorijama.
Posle smrti I. vlada kratko Kastiljom kao Filip I.
Posle smrti F.L. na vlast u Kastilji dolazi njegov sin Karlo I.
Fernando katolicki vlada Kastiljom do smrti 1516. zbog Huaninog ludila i mladosti unuka.
Karlo I nije znao spanski, nije bio upoznat sa spanskom tradicijom i kulturom.
1519. dobija titulu Svetog rimskog cara kao Karlo V. Imao je jos titula.
Vremenom je naucio spanski i naredio da se koristi na dvoru, pa dobija naklonost naroda.
Borio se protiv Francuza u Italiji, protiv Turaka na Sredozemlju i Luterovih pristalica u Nemackoj.
Bio je i kralj Napulja, Sicilije, Sardinije, vojvoda Milana i Burgonje.
Karlov brat Ferdinand vlada Ugarskom i Bohemijom.
Vladao je 50 god. Abdicira i odlazi u manastir.
Upravljanje posedima Habzburgovaca u Srednjoj Evropi i na Balkanu prepusta bratu, koji postaje Sveti
rimski car Ferdinand I.
Upravljanje spanskim habzburskim posedima prepusta jedinom sinu, Filipu II.
Uvek obucen u crno, nikad nije bio van sp. granica.
Zeleo da srusi Francusku, u cemu je bio poprilicno uspesan.
Zadaje poraz Turcima kod opsade Malte, nedugo posle umire Sulejman Velicanstveni. Time usporava
napredovanje Turaka u Sredozemlju. U bici kod Lepanta zadaje sp. flota im zadaje odlucujuci udarac.
Ovom drugom pobedom, F. II se uzdize u red sampiona katolicke i hriscanske Evrope.
Inkvizicija se usmerava na borbu protiv protestanata.
Dekretom je zabranjeno mladim Spancima da odlaze na studije u inostranstvo.
Obrazuje armiju policajaca, sudija i cuvara zatvora, surovost pri osvajanju Amerike,
Auto de fe-javno spaljivanje jeretika -sirenje crne legende o Sp.
Spanija-najveca prepreka pomirenja medju hriscanima, pobornik kontrareformacije posle Tridentskog
sabora 1520.
Spanska katolicka crkva-mocan politicki cinilac
Podela na stare i nove hriscane.
Zakoni o status cistote krvi (da li je neko od predaka bi druge vere)
Smatra se da je F. II predvodio Druzbu isusovaca (jezuite).
Velike pomorske sile toga doba-Engleska, Francuska, Holandija i Portugalija- smetnja za dalje sp. sirenje
Portugalija-ima trgovinske centre, uporista i tvrdjave u zap. i ist. Africi, utvrdjenje na teritoriji danasnjeg
Kejptauna, na ulazu u Crveno more i Persijski zaliv i luke u Indiji, vlada teritorijama danasnje Sri-Lanke,
Malezije i Indonezije, ima monopol na trgovinu sa Kinom i Japanom.
Dostignuca Portugalije izjedaju F. II. 1580. gasenjem dinastije Avisa u Portugaliji Habzburgovci se
10

pozivaju na bracne veze da bi dosli na presto Portugalije.

Sezdesetogodisnja tiranija-1580-1640-Sp. vladaju Portugalijom.
Engleska-pobornik protestantizma, sponzorisala piratske napade na sp. flotu
F. II je zeleo da se izvrsi atentat na kraljicu Elizabetu da bi njeno mesto zauzela njena rodjaka Meri Stjuart
od Skotske da bi se uspostavio katolicizam u Engleskoj.
Zbog toga osniva Nepobedivu flotu (La Invencible Armada) sacinjenu od sp. i portugalske flote i
saveznickih brodova. Trebala je da ocisti Lamans od engleske flote, da preveze vojsku do Engleske, i da
pokori Holandiju i Francusku.
Flota je desetkovana u olujama, pa odustaje i priznaje Anrija IV kao kralja Francuske.
Iscrpeo je resurse Sp, pa ostavlja velike problema svojim naslednicima.
Nasledjuje ga Filip III (1598-1621)
Sukobljavao se sa Engleskom i pokusavao da osvoji Irsku.
1603-sklapa mir sa Dzejmsom I, pa u narednoj polovini veka Sp. i Engleska nece dolaziti u sukob.
1609-sklapa dvanaestogodisnje primirje sa Holandijom, posle niza poraza, i time obezbedjuje dalje mirno
vladanje Sp.
Obustavljeni sukobi i sa Francuskom.
XVII v- vek krize u Evropi, narocito na Ib. p, narocito u Kastilji.
U paniji dolazi do smanjenja broja stanovnika zbog uestalih epidemija(kuga 1599), emigracija u
prekomorske kolonije, nestaica i gladi, estog ratovanja, kao i definitivnog proterivanja Mavara koji nisu
hteli da se pokrste. (250 000)
Dolazi i do ekonomske krize zbog slabljenja privrede odnosno poljoprivrede, stoarstva, zanatstva,
bankarstva, trgovine, proizvodnje vune, nerazvijene industrije. Jedan od bitnh uzroka je proterivanje
Mavra i Jevreja.
Priliv sredstava iz Amerike je sve manji. Stize srebro, ali to stvara visoku inflaciju. panija zavisi od
izvoza robe, ima veliki dug u inostranstvu.
Trgovina im je otezana zbog Francuske konkurencije na Sredozemlju i engleske i holandske na atlantiku.
Studenti sa 32 univerziteta nemaju posla ako se ne zaposle u gradskoj upravi ili na dvoru.
Nastaje i drutvena kriza-izraene klasne razlike
Vii sloj-plemstvo i svetenstvo-koji je privilegovan i ne mora da plaa porez
Podela sp. plemstva:
1.Los grandes de Espana-velikasi sa titulama vojvoda, markiza, grofova
2.Nize plemstvo, idalge i stitonose
3.Caballero, vitez
Nii sloj-seljaci, zemljoradnici, zanatlije i trgovci plaaju visok porez
11

Srednji sloj-graanski praktino i ne postoji (izuzetak trgovisna sedista Kadis i Barselona)

Rad uopte se shvata kao kategorija dostojna niih klasa, s toga oni koji su imali novac kupovali su imanja
i radno eksploatisali nie drutvene slojeve. Nije bilo ulaganja u privredne delatnosti. U takvoj situaciji
raste broj ljudi iz vieg sloja, kao i skitnica.
Dvoboji-svako ugrozavanje casti donosilo je poziv na dvoboj; zabranjeni tek u XVIII v.
Felipe IV (1621-1665)-slab vladar
Vlast prepusta namesniku, vojvodi-Grofu od Olivaresa
XVI i XVII v vrhunac sp. imperije
XVII v Francuska vodeca sila u Evropi
XVII v- doba stalnih ratova u Evropi
Tridesetogodisnji rat (1618-1648)
Sp. podrzavala becke Habzburgovce i nemacke katolicke knezeve
Zavrsava se Vestfaltskim mirom 1648 oznacava kraj vlasti Habzburgovaca, Sp. priznaje nezavisnost
Holandije
Francusko-spanski rat
Zavrsava se Mirom Pirineja (1659)- Sp. ustupa odredjene teritorije Fr.
Karlos II (1665-1700)
Jos sp. teritorija pripaja se Fr.
Nema naslednika.
U testamentu, kao naslednika imenuje Filipa Anzujskog koji je dobio titulu Felipe V.
Medjutim, neki se plase da bi njegov dolazak na presto oznacio francusku hegemoniju.
Podrzavaju nadvojvodu Karla od Habzburga (Engleska i Holandija)
Izbija Rat za Nasledje (1701-1713) pobedjuje Felipe V
1711. Karlo od Habzburga nasledjuje Nemacku, ne zanima ga vise Spanija
Sklopljen mir u Utrehtu (1713) Sp. gubi deo Holandije, Napulj, Siciliju. Kraljevina Savoje se pripaja Siciliji.
Engleska dobija Gibraltar, Menorku, organiceno pravo da trguje u Americi i dozvolu da prodaje crne
robove u Americi.
Felipe V je priznat kao sp. kralj ali je morao je da se odrekne prava na farncuski presto.
Procvat spanske kulture
Pojava pikarskog romana
Servantes-Don Kihot (1605 i 1615)
Luis de Gongora (Luis de Gngora y Argote)-jedan od najvecih pesnika evropskog baroka
Fransisko de Kevedo (Francisco de Quevedo y Villegas)-pesnik i romansijer
Lope de Vega (Flix Lope de Vega y Carpio)- tvorac sp. nacionalnog pozorista
Kalderon de la Barca (Pedro Caldern de la Barca)-La vida es sueo-Zivot je san
Slikari-Surbaran, Velaskes, Alonso Kano, Ribera i Muriljo
12

5. XVIII vek
Na spanski presto dolazi nova dinastija-Burboni, Felipe V
Podrzavaju prosvetiteljstvo, reforme u ekonomiji i drustvu, smanjenje uticaja crkve.
Centralizacija drzave na osnovu francuskog modela Burbona;
Aragon, Valensija, Majorka i Katalonija gube privilegije;
Katalonski i Valensijanski zvanicni jezici;
Baskija i Navara imaju nepromenjene privilegije (fueros) jer su podrzale F.V u ratu za nasledje, gube ih
tek 1876.
Novi model uprave-podela na provincije, zamena vicekraljeva generalnim kapetanima.
Kraljevske audencije - sudska pitanja
Intendant - ekonomska pitanja (po ugledu na Fr)
Reformise se centralna administracija, tj apsolutna vlast kralja.
Ukidanje svih saveta osim Saveta Kastilje kraljevo savetodavno telo
Sekretarijati kancelarija (drzave, rata, mornarice, finansija, pravde i Indija)
1787- Vrhovna hunta drzave
Namece se gradjanska vlast nad crkvom u cilju kontrole nad Inkvizicijom i proterivanjem jezuita.
Karlos III (1759-1788)
Reforme, prosvetiteljstvo, opsti oporavak Sp.
Reforma poljoprivrede stvorene organizacije za pripremu ove reforme da bi omogocili pravedniju
podelu zemlje;
Ministri usvajaju mere za industrijski razvoj;
1772 razbijen monopol esnafa;
Osnovane Kraljevske fabrike oruzje, brodogradnja, staklo, tepisi nemaju puno uspeha
Unapredjenje trgovine poboljsanje mreze puteva i saobracaja, ukidanje unutrasnih carina, liberalizacija
trgovine sa Amerikom;
Banka San Karlos, pojava pesete, zvanicna valuta od 1868.

6. TRADICIJA I MODERNO DOBA. PRELAZ IZ APSOLUTIZMA U

LIBERALIZAM (1789-1845)
Industrijski razvoj ogranicen uslovljen niskom potraznjom na unutrasnjem trzistu;
Prva polovina XIX v Katalonija - industrija tekstila i pamuka
Druga polovina XIX v Asturijas razvoj rudnika uglja
Druga polovina XIX v baskijske provincije- razvoj proizvodnje celika i gvozdja
13

XIX v vlast u Madridu, ekonomski zaostalom gradu

Antispansko nacionalno raspolozenje Katalonija (ekonomski i kulturno najrazvijenija, ali sva vlast je u
Madridu, ciji politicari vode zemlju u propast), baskijske provincije(priliv sp. migranata zbog ubrzane
industrijalizacije) i Galisija ***
I dalje vlada mocna zemljoposednicka oligarhija;
Armija ima dovoljni broj vojnika, ali zaostaje u naoruzanju, pa je samim tim slaba;
1808. - 1823. invazija Napoleona na Sp. vecina hispanoamerickih drzava osvaja nezavisnost.
1895-1898. Poslednje sticu nezavisnost Filipini, Portoriko i Kuba (1898, posle rata Sp i SAD)
Na pocetku XX v van teritorija Ib. p. ostaje samo pustinjski severni deo Maroka
1898 desastre
Evropa ne priznaje Sp.
Intelektualci ispituju pojam drzave, nacionalnog i cisto spanskog (castizo).
Pisci generacija 1898 - nacionalni mitovi, istorija spanske nacije, pejzazi Kastilje, preispitivanje
sopstvenih vrednosti, zaostalost Sp, teznja ka evropeizaciji Sp.
Privilegije aristokratije i crkve primarne zaostajanje za francuskom politickom revolucijom i engleskom
industrijskom revolucijom.
Feudalni sistem netaknut od srednjeg veka. Trebalo bi ukinuti zabranu kupovine zemlje i zakone
mayorazgo y seoro koji su odredjivali da je posedovanje zemlje privilegija malobrojnih.
Zemlja smatrana sustinskim elementom privrede, donosila je ugled;
Amortizovana - Nije mogla ni da se otudji, proda niti da se podeli medju sinovima;
Pripadala najstarijem sinu/opstini/crkvi dobra mrtvih ruku ( bienes de manos muertas);
Obradjivali je nadnicari visak radne snage nije koriscena mehanizacija- niska produktivnost
Jug z. podeljena na latifundije
Sever z. podeljena na minifundije, jedva izdrzavala zemljoradnike
Pocetak XX v 70% stanovnistva obradjuje zemlju
Dezamortizacija nacionalizacija vlasnistva seoro, opstinskog i crkvenog zemljista
Sprovedena lose;
Javne aukcije zemlju kupuje onaj ko ponudi najvise para opet uslovljava da siromasni ostanu bez
svoje zemlje;
Prava reforma bi dovela u pitanje apsolutnu politicku moc kralja i menjala bi parlamentarni zivot;
Kraljevi su, za vreme Rekonkiste, na osnovu zakona ley de seoro davali velike zemljisne posede
plemicima, vojnim redovima i crkvi (Andaluzija, Estremadura i Kastilja)
Ideje liberalizma srednja urbana klasa, intelektualci i zemljoposednici orijentisani na reforme - vece
ekonomske slobode, ucesce u politickom zivotu, prikljucenje Sp. Evropi
Pokret regeneracionista ideolog Hoakin Kosta zalazu se za reforme
Otpor katolicka crkva, kralj i plemstvo
Katolicka crkva znacajna ideoloska odlika najveci pobornik protivreformacije i protiv protestantizma
14

Osvajanje Amerike evangelizatorska misija osvajanja novih dusa

Rekonkista krstaski rat protiv nevernika
Prvi liberalni ustav Sp 1812 Kortes de Kadis delo pobunjenih ljudi i trgovca sa obale Sredozemlja i
intelektualaca - posle narodnog ustanka protiv Napoleonove invazije 1808. i postavljanje njegovog brata
Jozefa Bonaparte za kralja Sp.
Napoleonove trupe napustaju Sp. 1814.
Na vlast se vracaju Burboni, Fernando VII, apsolutisticka vlast, proteruje liberale iz drzavne uprave.
Mnogi od njih moraju da idu u Francusku/Englesku
Podela drustva crkva plemstvo i kralj naspram urbanog stanovnistva i intelektualaca.
Ova podela ce kasnije usloviti podelu na liberalnu levicu i konzervativnu desnicu.
Fernando VII, svestan lose situacije i velikog javnog duga, poziva konzervativne liberale da ucestvuju u
upravi;
Zbog toga, crkva podrzava njegovog brata, Karlosa Mariju Isidora Benita od Burbona i Burbona Parme
Trudili su se da uspostave sistem koji bi zadovoljio i liberale i konzervativce;
Odigrali kljucnu ulogu u stvaranju liberalnog drustvenog poretka 1830 1850 koji ce postojati do 1923.
Liberali traze pomoc od oficira koji su ucestvovali u osvajanju Amerike i u Ratu za nezavisnost, ali nisu
plemickog porekla.
1814-1833 vojne pobune sa ciljem nametanja liberalnih institucija, pracenje gradskim ustancima i
osnivanjem narodnih komiteta (juntas) i narodnih milicija.
Formiran profil vojnika-politicara.
Kompromis slobodno trziste, ukinut feudalni danak, prodaja crkvene i opstinske zemlje
Ustav 1845 trziste sputano brojnim restrikcijama ocuvanje tradicionalnih vrednosti, represivni drzavni
vojni aparat
1844 osnovana Civilna garda (Guardia Civil)

7.USPON I PAD LIBERALIZMA (1845-1923)

Oligarhijske partije:
Partido Moderado (Umerena partija)
Unin Liberal (Liberalni savez)
Partido Conservador (Konzervativna partija)
Partido Liberal (Liberalna partija)
Predstavljaju udruzenja uglednih licnosti koji imaju veze sa lokalnim elitama koje drze apsolutnu vlast
nad masama, narocito na selu, ekonomskom prinudom/pritiskom. Tako obezbedjuju pobedu svojim
kandidatima;
15

Politicka vladajuca klasa izrazito konzervativna, ne uspostavlja punu saradnju sa katolickom crkvom da
ne bi izazvali revolucionarne ideje.
Izabela II, kcerka F. VII, dolazi na presto, ali abdicira 1870. god. u korist Alfonsa XII.
1868 najpoznatija revolucija ujedinjuju se koalicija liberalnih i narodnih snaga da bi svrgnuli
Izabelu II sa vlasti i uspostavili demokratiju
1868 1874 Demokratski seksenijum
1869 Ustavna monarhija
10.2.1873 I Republika
Nastaju razlike medju republikancima, opsti haos.
U medjuvremenu, zahvaljujuci intervenciji pruskog kralja Vilhema I, princ Hoencolern odustaje od
pretenzija na sp. presto.
Vojvoda Amadeo Savojski stupa na presto 1871, ali je primoran da abdicira 10.2.1873.
1874 protivudar konzervativaca pod vodjstvom generala Manuela Pavije
1874, decembar novi protivudar pod vodjstvom generala Arsenija Martinesa vraca na presto Burbone
1875 vojni ustanak, povratak monarhije
Alfonso XII dolazi na presto
1886 - Alfonso XIII, sin A. XII, nasledjuje presto, a njegova majka kraljica Marija Kristina od Habzburga
je regentkinja do 1902. god, kada se A. XIII krunise.
Posle smrti Fernanda VII, crkva podrzava oruzanu pobunu Karlosa (brat od F. VII) protiv liberala i
regentkinje Marije Kristine od Napulja.
Pokret karlista
Podrska sitnoposednicki seljacici i katolici sa severa Sp, katolicka crkva
1833 1876 organizuju 3 gradjanska rata protiv liberala.
Prvi karlisticki rat 1833 1840
Ostre reakcije liberala
Oduzimanje crkvene zemlje i raspustaju se muski verski redovi
Polovina XIX v kompromisni sporazum izmedju umerenih liberala i crkvene vlasti
Vecina svestenstva ipak podrzava karliste
1851 - Konkordat potpisala Sveta stolica sa Sp. Sp. proglasena za konfesionalnu drzavu, a Vatikan
priznaje slobodnu prodaju crkvene zemlje, koja je otisla najbogatijima
Takvi ce biti odnosi drzave i crkve do 1931, sa izuzetkom 1868 1873
Cilj crkve i dalje teokratska autokratija, u kojoj bi crkva bila dominantna u drzavi i drustvu
1875 1923 - Kanovasova restauracija crkva nadoknadjuje gubitke, vracaju se crkveni redovi,
ima odlucujucu ulogu u obrazovanju (narocito za srednju klasu i elitu)
Svestenici osudjuju demokratiju, opravdavaju nejednakost medju ljudima, ubedjuju narod da to prihvati u
miru da bi imali srecan zagrobni zivot. (manipulatori!!!)
Podela liberala
Nezadovoljni niza srednja klasa, radnicka, intelektualci i seljaci sa juga iskljuceni iz vlasti
16

Izbori se i dalje falsifikuju.

Partido Progresista (Napredna partija) urbani narod
1840 Partido Demcrata (Demokratska partija) i Partido Republicano Federalista (Republikanska
federalisticka partija)
Od 1870 pripadnici radnicke klase stupaju u anarhisticke i socijalisticke sindikate
Nizak zivotni standard.
Na severu podrska karlizmu
Na jugu republikanizmu, anarhizmu ili socijalizmu
Svi zele da konzervativni liberali sidju sa vlasti.
Antonio Kanovas del Kastiljo pokusao da ujedini liberale
Formira Konzervativnu partiju, ubedjuje liberalne monarhiste da osnuju Liberalnu partiju.
Ovim je obezbedjen period mira ekonomski napredak.
Vecina urbanog stanovnistva i seljaka ostaje po strani sto se tice politike.

8.REPUBLIKA, GRADJANSKI RAT I DIKTATURA (1898 1939)

Posle krize iz 1898. osniva se Regionalisticka liga (Liga Regionalista) (vidi str. 14 ***)
Za vreme krize 1917, uz podrsku levice, pokusava da uspostavi demokraticniju monarhiju. Bezuspesno,
armija intervenise.
Jacanje levice
U Barseloni, Madridu i Valensiji republikanci ugrozavaju Konzervativnu i Liberalnu partiju.
Radnici pristupaju anarhistickim i socijalistickim sindikatima,
pogotovo posle I svetskog rata 1914. osniva se Nacionalna konfederacija rada (CNT) - anarhisticka,
Socijalisticka radnicka partija Sp (Partido Socialista Obrero Espanol) - marksisticka i Generalni savez
radnika (Unin General de Trabajadores).
Neuspeh Kanovasove restauracije zbog jacanja opozicije. (vidi str. 16. pocetak)
Protivreformatori zele da uspostave autoritarniji rezim, smatraju da K.r. nije dovoljna (Spansko udruzenje
poslodavaca i Pokret maurista (prva masovna politicka org))
1919 1922 niz strajkova radnika, snazna reakcija protivreformatora.
Armija odvojena od politicke vlasti, ali ima autonomiju institucije. Zalaze se za sopstvene interese.
Sve manje oficira iz nizih slojeva.
Vecina oficira Kastiljanci i Andaluzani, pa im smetaju nacionalisticki pokreti.
1889 poraz, armija ga pripisuje nedostatku podrske od strane liberala
1921, jul 9000 sp. vojnika masakrirano u Maroku
17

1923, septembar generalni kapetan Barselone i general Migel Primo de Rivera izvrsavaju vojni udar uz
pomoc katalonske desnice i oficira afrikanista (vojna lica koja su sluzila u Maroku).
Podrska kralja Alfonsa XIII i konzervativaca.
1930 - rezim Prima de Rivere primoran da sidje sa vlasti zbog ekonomske krize i neslaganja armiji.
Opstinski izbori 12.6.1931. monarhisti porazeni u svim vecim gradovima;
na selu imali vecinu glasova, sto je govorilo o falsifikaciji;
monarhisti pobedjuju.
Dan posle, na ulicama Madrida masovni protesti;
Alfonso XIII napusta Sp;
14.6.1931. - proglasena II republika, traje do 1.6.1939, kada je zavrsen gradjanski rat.
Na vlasti koalicija levice;
Sp. se deli na 2 tabora revolucionarnu levicu i fasisticku desnicu, umerenu levicu i republikansku
desnicu, antiklerikalni centar i desnicu izrazite katolicke i monarhisticke usmerenosti, antiklerikalne i
ultrakonzervativne katolicke snage.
1933, novembar opsti izbori desnica dobija vecinu mandata;
Tadasnji predsednik republike im ne dozvoljava da oforme vladu, vec to cine radikali uz podrsku desnice
neutralisu reforme prethodne vlade.
5.10.1934. generalni strajk
6.10.1934. Luis Kompanis (Lluis Companys) predsednik Generaliteta Katalonije proglasava Katalonsku
drzavu unutar Federalne Republike Spanije.
Deo socijaliticke partije predvodi drzavni udar i obrazuje crvenu armiju 30 000 judi.
Socijalisti i Republikanci se udruzuju u Narodni front - levica
Vlada raspusta parlament (Cortes), novi opsti izbori 7.1.1936.
Narodni front dobija 60% glasova.
Od februara, 1936 nemiri na ulicama sa pucnjavom i desetinama mrtvih, napadi na crkve, sedista partija
i novinarske redakcije.
Spanski gradjanski rat (1936 1939)
Za vreme proslave Pete godisnjice Republike, prilikom prolaska Civilne garde, gine jedan od pripadnika.
Povod za proteste desnice na ulicama, ubjen rodjak osnivaca Falange Hose Antonija Primo de Rivere,
12.7. ubijen Hose del Kastiljo Saes de Tehada. U znak odmazde, pripadnici njegove Udarne garde ubijaju
Hosea Kalvo Sotela.
Drzavni udar planirali generali Hose Sanhurho, Emilio Mola i Francisko Franko. Pobuna pocinje 17.7. u
Melilji, a 18. i 19. se siri na celu Sp.
Na strani pobune Franka, nemacki Rajh i fasisticka Italija;
Na strani republikanaca
levicari i intelektualci iz celog sveta,
18

dobrovoljci formirali Medjunarodne brigade (Brigadas Internacionales)

iz 54 zemlje-54 380 (najvise Francuza 10 000, Nemci i Austrijanci 5000, Italijani 4000, Englezi 2500,
Amerikanci 2500, latinoamerikanci oko 1000, Jugosloveni 1700)
Andre Marlo, Zorz Bernanos, Apton Sinkler, Simon Veijl, Ernest Hemingvej i Dzordz Orvel, slikari
David Alfar Sikeijros i Vilfred Lama, politicari Vilij Brant, Palmir Toljatij, Pijetar Neni, u en Laj
Jugosloveni XI brigada, 3. bataljon Dombrovski, XIII brigada, 2.bataljonu Campajev, XV brigada, 1.
bataljon Dimitrov
Preovladavaju komunisti, mada ono sto ih je spajao antifasizam
Prezivelo njih 350, od kojih su 250 ucestvovali u Narodnooslobodilackom ratu (Koca Popovic-autor
prvih prevoda poezije Lorke, potpresednik Jugoslavije, komandant generalstaba, ministar spoljnih
poslova)
15 000 poginulo, dobili nalog za povlacenje 23.9.1938.zbog promene stava Medjunarodnog komiteta
protiv ucesca stranih drzavljana.
26.6.1996. panski parlament dodeljuje sp. drzavljanstvo svim interbrigadistima koji su se odrekli svog,
sto im je i obecao Huan Negrin kad su napustali Spaniju.
Zakon o istorijskom pamcenju ( Ley de la Memoria Histrica ) po kome interbrigadisti nisu morali da se
odricu svog drzavljanstva.
pomoc Sovjetskog Saveza (Spanija je Rusiji isplatila oruzje koje nikada nije dobila) i Kominterna, mala
pomoc Meksika.
Francuska i Engleska - neutralne
Vojnici odnose pobedu tamo gde su pripadnici desnice dobili izbore 1936, a pobuna ugusena tamo gde je
pobedio Narodni front drze 1/3 sp. teritorije
Prvih dana pobune gine Sanhurho u avionskoj nesreci, pobunjenike predvode Mola i Franko.
1.10.1936. - Franko imenovan za sefa drzave
3.6.1937. Mola gine u avionskoj nesreci.
Predsdednici republike Manuel Asanja (1936-1939) iz Partije republikanske levice, Fransisko Largo
Kabaljero - socijalista i Huan Negrin bio posle rata u izgnanstvu do 1945.
Narodni front porazen.
Broj zrtava gradjanskog rada 500 000
Mnogi istoricari smatraju da je bio uvod u II svetski rat.
Broj izgnanika u Francusku je u prvom talasu doslo 440 000 Spanaca.
Isli su u Argentinu, Francusku, Meksiko (najvise) , Cile, Kuba, Dominikanska Republika, Sovjetski savez,
SAD i Englesku;
500 lekara otislo u Meksiko;
19

Knjizevnici Manuel Asanja, Maks Aub, Ramon H. Sender, Arturo Barea, Manuel Anduhar, Rafael
Alberti, Pedro Salinas, Luis Sernuda, Emilio Prados, Manuel Altolagire, Pedro Garfias, Huan Rehano;
Reziseri Luis Bunjuel;
Slikari Pablo Pikaso.
Oko 9000 deportovano u nacisticke logore.
Republikanci formiraju sp. vladu u izgnanstvu (1939 1977)
Prvo sediste u Meksiku, od 1946. u Parizu.
Meksiko je prvi priznao, do 1977, kada je uspostavio diplomatske odnose sa demokratskom Sp. Isti stav
imala Jugoslavija.
1.10.1936. zapocinje 40 godina diktature Franciska Franka, kada se sam proglasio za sefa drzave i
vrhovnog komandanta vojske, traje do njegove smrti 1975.
Katolicizam, nacionalizam i antikomunizam. Fasisticka crta se gubi.
Zabranjen rad svim strankama osim Nacionalnog pokreta (Movimiento Nacional), nema izbora.
Stampa se strogo kontrolise.
Preko 500 000 ljudi je proslo kroz logore 1940, 50 000 je streljano u prvoj deceniji posle gradjanskog
rata, 100 000 masakrirano i streljano tokom samog rata.
Republikanci iskljuceni iz javnog zivota, prvo su uslovno pusteni na slobodu, zatim su dobili posebne
dozvole za rad, posebne licne karte uz obavezno javljanje policiji.
Sp. nije ucestvovala u II svetskom ratu, osim Plave divizije na ruskom frontu.
Sp. izolovana
1951 potpisani vojni paktovi sa SAD, otvaraju vojne baze u Sp.
1953 novi konkordat sa Svetom stolicom
1955 prijem u UN
Okoncan period izolacije.
60 i 70 poboljsava se ekonomska situacija, standard zivota ali je raspodela zemlje i dalje nepravedna.
Stvara se srednja klasa. Ljudi prakticno nemaju licne i politicke slobode.
Jezgra otpora radnicki sindikati i studenti.
1957 grupa tehnokrata iz Opus Dei ulazi u Vladu, primenjuje program stabilizacije prema uputstvima
Svetske banke i medjunarodnog monetarnog fonda. Liberalizuje se ekonomija, smanjuje se intervencija
drzave u ekonomiji, devaluira se peseta, otvaranje Sp. za strane investicije.
Privredni razvoj Sp. od 1961, odlazak mnogih Spanaca na rad u zapadnu Evropu (najvise Nemacku i Fr. )
1961 1973 - industrijski razvoj, nagli prelaz velikog broja ljudi iz poljoprivrede u industriju,
mehanizacija poljoprivrede;
Povecava se broj zaposlenih, platni bilans (devizni priliv od turizma);
Niska cena radne snage;
Radnicka klasa radnicke komisije (Comisiones obreras)
1960 II vatikanski sabor savetuje liberalizaciju
Pristalice reformi vecina u vladi, nestaju protivreformatorske ideje.
Demokratska tranzicija posle Frankove smrti ocekivana, prosla mirno.
20

Reziser Luis Bunjel, pisac- Huan Gojtisolo

Levica Komunisticka partija Sp i Socijalisticka partija Sp.
Spanski komunisti prihvatili ideje evrokomunizma i parlamentarnu borbu za vlast.

9.DEMOKRATSKA TRANZICIJA
Na vlast dolazi kralj Huan Karlos Burbonski.
1970 Spanija pristupa Zajednickom evropskom trzistu
od 1973 ekonomska kriza zbog povecanja cena barela nafte
1973, oktobar 1977, jun 8 paketa mera ekonomske politike
1976, jul - Prva demokratska vlada Spanije, priznavanje osnovnih ljudskih i politickih sloboda,
priznavanje svih politickih partija, sindikata amnestija za politicke zatvorenike.
Politicka reforma prva neuspesna
Kralj otpusta Arijasa Navaru, frankistickog predsednika vlade, i imenuje Adolfa Suaresa.
Demokratska tranzicija
1) 18.11.1976. usvojen projekat o frankistickom parlamentu
2) 15.12.1976. zakon o politickoj reformi dat na referendum 94% glasova za , 3% protiv
15.6.1977. demokratski parlamentarni izbori pobedjuje Unija demokratskog centra(UCD), Suaresova
partija, 35 % glasova i 165 mandata u Kortesu, Socijalisticka radnicka partije Sp(PSOE) 28,5 %
glasova, 118 mandata
Devaluiranje pesete.
Od tada se na vlasti smenjuju UCD, PSOE i Narodna partija(PP)
1977, oktobar Pakt iz Monkloe Suares saziva sve partije na sporazum, smirivanje pritiska na
povecanje plata, transformacija modela ekonomskog razvoja, demokratizacija ekonomskog sistema,
reforma znacajnih sektora poreski sistem, socijalno osiguranje, javna preduzeca, energija.
22.6.1977 - Kralj otvara Kortes (sp. parlament) dogovor o pisanju novog ustava, 7 clanova
31.10.1978. usvojen prednacrt ustava na kongresu
6.12.1978. na referendumu prednacrt dobija 92% glasova
Spanija parlamentarna monarhija
Kralj izgubio sudsku, zakonodavnu i izvrsnu vlast
1980 1982 provincije Katalonija, Baskija, Galisija i Andaluzija usvajaju autonomne statute i imaju
svoj parlament.
1981 Adolfo Suares podnosi ostavku, zamenjuje ga Leopold Kalvo Sotelo
1981 neuspeli pokusaj drzavnog udara pripadnika Civilne garde pod vodjstvom pukovnika Tehera.
21

27.8.1982. Kalvo Sotelo podnosi kralju na potpis dekret o raspustanju parlamenta i sazivanje opstih
izbora za 28.10.
Pobedjuje PSOE i njen generalni sekretar Felipe Gonsales, postaje predsednik vlade 2.12.
UCD gubi, deli se; Komunisticka partija Sp gubi; Narodni savez (Alianza Popular) Manuela Frage
Iribarnea osvaja 26% glasova i 106 mandata. Izrasta u Narodnu partiju (PP) pod vodjstvom Hose Marija
Asnar.
Zaustavlja se ekonomski rast.
Devaluira se peseta, i konvertuje se industrija.
1984 stopa inflacije 20% , 1987 4,6% - ekonomski rast se nastavlja, BNP 5%
Sp. spada u industrijski najrazvijenije zemlje sveta
PSOE dobija izbore i 1986, 1989, 1993
1986, januar Spanija pristupa Evropskoj zajednici
1989, 1995 prvi put predsedava EU
1993 nova ekonomska kriza, prebrodjena
1995 zapocet proces privatizacije javnih preduzeca
1996 PSOE gubi na izborima, kruzi prica o korupciji njenih clanova, pobedjuje PP.
Ubrzavanje privatizacije Telefonika, Repsol (petrohemija)
Bankarske grupacije BBVA (Banco de Bilbao Vizcaya Argentaria), BSCH (Banco de Santander
Central Hispano)
Investicije u inostranstvu, narocito u Latinskoj Americi
1998 medjunarodna ekonomska kriza prebrodjena, ispunjava uslove dogovorene u Mastrihtu i
prikljucuje se EU i jedinstvenom evropskom monetarnom sistemu (evro).
2002, 2010 predsedava EU
Toni Bler, predsednik vlade VB i Asnar najveci saveznici Busa
2000 PP osvaja apsolutnu vecinu
Asnar priznaje invaziju Iraka od strane SAD;
Zastupao ideju centralne vlasti;
Medjutim, Baskijci zahtevali status autonomije i pregovore sa ETA (levicarska teroristicka organizacija
koja deluje u baskijskim provincijama i sirom Sp), baskijska parlamentarna partija PNV optuzena da
dobrim odnosima sa ETA doprinosi terorizmu;
Katalonci zahtevali vecu autonomiju.
11.3.2004. tri dana pre izbora, izvrsava se atantat na 4 voza koji su isla iz Alkale de Enares u Madrid
191 zrtva.
Vlada izjavljuje je da je krivac ETA, medjutim tragovi vode do muslimanskih terorista, sto se povezuje sa
spanskim ucescem u ratu u Iraku.
Shodno tome, PP gubi na izborima, PSOE dolazi na vlast.
Na celo PSOE stupa Hose Luis Rodriges Sapater uredjuje PSOE, uspostavlja dijalog sa Kataloncima i
22

Baskijcima
Povlacenje sp trupa iz Iraka, saveznistva sa Fr. i Nemackom
Dozvola brakova homoseksualaca, brzi proces razvoda, reforma obrazovanja crkva gubi znacaj.
2006 ETA proglasava primirje
2008 opet pobedjuje PSOE
Novi lider PP Marijano Rahoj, obezbedjuje poziciju glavne opozicione partije
Spanija domacin :
1991. Mudjunarodni samit o miru na Bliskom istoku;
1992. Iberoamericki samit
1992. obelezavanje 500-godisnjice otkrica Amerike, Letnje olimpijske igre u Barseloni, Svetska izlozba
u Sevilji, Madrid evropska kulturna prestonica
1997. Generalna skupstina NATO-a
Orgeta i Gaset najveci spanski filozofi XX v Spanija je problema, Evropa je resenje.

10.SPANIJA DANAS
Ekonomska kriza koja je zapoceta u SAD, prenela se i u Evropu. To je zaustavilo dalji ekonomski razvoj
Spanije.
Neki strucnjaci smatraju da Spanije i dalje zaostaje u tehnoloskom i naucnom smislu za Evropom, ima
nisku stopu produktivnosti, ima losu spoljnu trgovinu;
Drugi smatraju da je stopa ekonomskog rasta i dalje visoka, da je budzet uskladjen sa prihodima i da se
Spanija usredsredila na visoke tehnologije.
2004 osnovan Nacionalni centar za superracunare
Osnovali su ga spanska vlada, Generalitet Katalonije i Politehnicki univerzitet Katalonije.
Superracunari Mare Nostrum.
Spanija udvostrucava ulaganja u istrazivanja.
Nova generacija Spanaca ima problema sa zaposljavanjem, zovu ih mileuristas jer zaradjuju 1000 eura
mesecno i zive kod roditelja pasivni individualci.
Nacionalizam i dalje u usponu.

23

1. Uvodne napomene. Upoznavanje sa terminima jezik, filologija, lingvistika itd.

Predstavljanje Moodle platforme i uputstva za korienje.
2. Od tradicionalne do moderne lingvistike. Preskriptivna i deskriptivna gramatika. Jeziko
raslojavanje (u vremenu i prostoru, drutveno i funkcionalno raslojavanje). panski ili
kastiljanski jezik (espaol o castellano): poreklo jezika i istorijske okolnosti njegovog
razvoja.
3. Indoevropski jezici. Romanski jezici. Jezici Iberijskog poluostrva pre i nakon romanizacije:
supstrati i superstrati latinskog i panskog jezika. Latinski jezik Hispanije. Nastanak i razvoj
romanskih varijeteta na Iberijskom poluostrvu. Terminologija na panskom jeziku. itanje i
rezimiranje odabranog strunog lanka.
4. Glose kao prva svedoanstva romanskih varijeteta na Iberijskom poluostrvu. Prvi tekstovi
na kastiljanskom jeziku. Periodizacija kastiljanskog/ panskog jezika (srednjovekovni,
klasini i moderni panski jezik). Nazivi jezika. Standardni panski jezik. Institucije panskog
jezika. panska kraljevska akademija. Terminologija na panskom jeziku. itanje i
rezimiranje odabranog strunog lanka.
5. Geografska rasprostranjenost panskog jezika: panski jezik u paniji i Hispanskoj
Americi. Zemlje panskog govornog podruja. Dijalekti panskog jezika. Terminologija na
panskom jeziku. itanje i rezimiranje odabranog strunog lanka.
6. Drutveno raslojavanje panskog jezika. Sociolingvistike odlike i drutvene varijable.
Jezici u kontaktu. Dvojezinost i diglosija. Viejezinost u hispanskom svetu. panski jezik u
SAD, Ekvatorijalnoj Gvineji i na Filipinima. Jevrejsko-panski jezik. Kreolski jezici na bazi
panskog. Terminologija na panskom jeziku. itanje i rezimiranje odabranog strunog
lanka.
7. Funkcionalno raslojavanje panskog jezika: govorni inovi i komunikativni kontekst,
varijacije u znaenju u zavisnosti od konteksta. Komunikativne strategije. Iskazivanje
utivosti. Terminologija na panskom jeziku. itanje i rezimiranje odabranog strunog
lanka.
24

8. Razvoj panske filologije i lingvistike. Renici, gramatike i pravopisi panskog jezika u

prolosti i u savremeno doba. Terminologija na panskom jeziku. itanje i rezimiranje
odabranog strunog lanka.

25