BIBLID 03501426 (206) 37:3 p.

2744

DINAMIKA
SISTEMA TOPLOTNE PUMPE

SA KLIMA-KOMOROM U
RASHLADNOM REIMU RADA
Predmet analize u ovom radu je termotehnika
instalacija sistem KGH, koji se sastoji iz toplotne
pumpe sa klima-komorom za pripremu (tzv.
kondicioniranje grijanje ili hlaenje) vazduha.
Analizirana toplotna pumpa radi sa rashladnim
fluidom R407C, koji je standardni freon danas u
oblasti klimatizacije stambenih objekata. Izvreni
su eksperimenti na postojeoj instalaciji i na
osnovu rezultata eksperimenata i raspoloive
termodinamike jednaine stanja rashladnog
fluida u tabelarnoj formi, napravljeni su raunarski
programi koji slue za analizu rashladnog ciklusa
i za simulaciju rada instalacije KGH u vremenu,
nakon ukljuivanja u rad. Programi daju rezultat
u vidu karakteristika rashladne maine, odnosno
sistema KGH, temperature fluida (freona, vode,
vazduha) i temperature u objektu, u funkciji
vremena. Upotrebljivi su za varijantnu analizu
ovog sistema KGH ili izmijenjenog sistema sa
istim rashladnim fluidom (R407C).
KLJUNE REI: sistem toplotne pumpe sa
klima-komorom; rashladni reim rada;
dinamika sistema; rashladni fluid

Qdov
Qodv
WKP
m
cW
CP,VAZ

dovedena toplota
odvedena toplota
rad kompresora
maseni protok
specifina toplota vode
specifina toplota vazduha pri konstantnom pritisku

The subject of analysis in this paper is the

thermotechnical installation HVAC systems,
which consists of heat pump with climatic
chamber for air handling (i.e. conditioning
heating or cooling). The analyzed heat
pump operates with refrigerant R407C, which
is standard freon in the field of residential
air-conditiong. The experiments were
carried out with existing installation and on
the basis of obtained results and available
thermodynamic equation of the refrigerant
state in tabular form, the calculation programs
have been made. These programs are used
for the cooling cycle analysis and for HVAC
installation operation simulation in time after
starting the operation. The results of programs
are in form of refrigerating machine i.e. HVAC
system performances, temperature of fluid
(freon, water, air) and temperature in object, in
time function. They are useful for the variant
analysis of this HVAC system or the system
exchanged with the same refrigerant (R407C).
KEY WORDS: system of heat pump with
climatic chamber; cooling
regime of operation; system
dynamics; refrigerant

MILAN EKULARAC, dipl. in. ma., milans@cg.ac.yu, i

prof. dr IGOR VUANOVI, dipl. in. ma., igorvus@cg.ac.yu,
Mainski fakultet, Podgorica, Crna Gora

Spisak oznaka

SYSTEM DYNAMICS OF THE

HEAT PUMP WITH CLIMATIC
CHAMBER IN COOLING REGIME
OF OPERATION

i
RP
HL

Q
(UA)
TOK
TR
TC

entalpija
efikasnost rekuperatora
efikasnost hladnjaka vode
toplotna snaga
karakteristika razmjenjivaa toplote
temperatura spoljanjeg vazduha (okoline)
temperatura isparavanja freona
temperatura kondenzacije freona

27

3 2008

kgh

toplotna snaga isparivaa rashladne maine

toplotna snaga kondenzatora rashladne maine
snaga kompresora rashladne maine
specifina zapremina
gasna konstanta
pritisak
entropija
toplota isparavanja
specfina toplota kljuale tenosti pri konstantnom pritisku
HC
faktor hlaenja Carnotovog ciklusa izmeu istih
izotermi
ph
stepen pothladjivanja
pr
stepen pregrijavanja
cgp
specifina toplota suvozasiene pare pri konstantnom pritisku
d
stepen dobrote adijabatske kompresije u kompresoru
w *R
rad nekvazistatike (stvarne) adijabatske kompresije
w*
rad izentropske kompresije
*HR
stvarni faktor hlaenja pri nekvazistatikoj adijabatskoj kompresiji
H
faktor hlaenja pri izentropskoj kompresiji
M
masa vode (akumulator)
MVAZ
masa vazduha u prostoriji

vrijeme
Tpov
temperatura povratne vode (rashladne maine)
TVAZ () temperature vazduha u prostoriji
QHL
toplotna snaga hladnjaka
Cmin
manji od dva toplotna kapaciteta za dva fluida u
razmjenjivau toplote
TSOBE () temperatura vazduha u klimatizovanom objektu
QEL
toplotna snaga (optereenje) od elektrinih ureaja
QHVAC efektivna rashladna snaga klima-komore
pR
pritisak isparavanja freona
pC
pritisak kondenzacije freona
CW
specifina toplota vode
(hA)i
koeficijent prelaza toplote za i-tu graevinsku
pregradu (zid prostorije, odn. objekta),
TiUN () temperatura povrine zida (unutranje i spoljnje), zidova ukupno ima N,
TiSP () temperatura povrine zida (unutranje i spoljnje), zidova ukupno ima N,
QHVAC() toplotna snaga od rashladne instalacije (snaga
kojom se hladi vazduh u objektu)
QEL
toplotno optereenje od elektrinih ureaja u
objektu
mVAZ
maseni protok vazduha (odvodna i dovodna
struja)
QR
QC
P
v
R
p
s
r
clp

VAZ
TCOND

temperatura kondicioniranog vazduha

VAZ
TSOBE

temperatura vazduha u prostoriji

zduha u prostoriji/objektu koji se grije/hladi. U tom smislu

proraunski algoritam ima zadatak da prorauna karakteristike termodinamikog ciklusa na osnovu jednaine stanja i
da vjerodostojno numeriki simulira dinamiku sistema KGH
(toplotna pumpa sa klima-komorom) u vremenu od momenta njegovog ukljuivanja u rad.

2. Pregled istraivanja iz literature

U knjizi [18] moe se nai analiza problema prorauna termodinamikog ciklusa rashladnog freona i sistematizovan
iterativni algoritam za njegov proraun. Dat je principijelni grafiki prikaz karakteristika isparivaa, kompresora i
kondenzatora, u funkciji temperature isparavanja kod rashladnog ureaja. Za proraun ciklusa putem raunara, neophodno je poznavati jednainu stanja radnog fluida. U
radu [23] autori su koncipirali algoritam prorauna termodinamikog ciklusa, iterativno, na osnovu jednaine stanja
rashladnog fluida i sproveli simulaciju konkretne rashladne
maine. U tom smislu, ovi metodi iterativne analize ciklusa bili su u osnovi algoritma prorauna termodinamikog
ciklusa na osnovu jednaine stanja fluida i u ovom radu.
U radu [23] autor je matematiki simulirao konkretan rashladni ciklus radnog fluida R417a i dao pregled dijagrama
toka iterativnog prorauna ciklusa, na osnovu kog je pravljen program.
U radu [19] izloen je analitiki metod za odreivanje faktora hlaenja rashladne maine bez poznavanja jednaine stanja radnog fluida (obino datih u tabelarnoj formi),
ve je dovoljno poznavanje toplote isparavanja i specifine
toplote tene faze (koja se aproksimira kao konstantna u
opsegu od temperature isparavanja do temperature kondenzacije, koje su od interesa). U radu [9] takoe je analitiki metod odreivanja faktora hlaenja rashladne maine,
bez potrebe poznavanja jednaine stanja radnog fluida, koji
je dopuna metoda iz rada [19] za optiji sluaj termodinamikog ciklusa, tj. rashladne maine sa prisutnim pregrijavanjem pare i pothlaivanjem tenosti freona. Taj analitiki
metod je ovdje testiran u situaciji zeotropne smjee kao radnog fluida (R407C), u opsegu temperatura izvora i ponora
toplote od interesa (temperatura isparavanja i kondenzacije). Rezultat je uporeen sa rezultatom koji slijedi iz ovdje
prezentiranog matematikog (iterativnog) prorauna termodinamikog ciklusa (rashladne maine), na osnovu jednaine stanja radnog fluida (prevedene u elektronsku formu,
pogodnu za programiranje).

3. Opis razmatrane instalacije KGH

Instalacija toplotne pumpe sa dodatom zatvorenom cijevnom petljom kojom je povezana sa ureajem sa pripremu i
distribuciju vazduha (vidi slike 36), prikazana je na slici 1.

1. Cilj rada
Instalacija KGH laboratorije Mainskog fakulteta u Podgorici, koja se sastoji iz toplotne pumpe (proizvodjaa KTK, Italija) sa jednostepenom kompresijom i ureaja (sistema) za
pripremu i distribuciju vazduha (proizvodjaa IMPKlimat,
Slovenija), analizirana je eksperimentalno i raunarski (numeriki). Cilj analize je bio da se konstruie matematiki
algoritam i raunarski program, koji e kao rezultat davati
veliine koje karakteriu rad ovog termotehnikog sistema,
u funkciji vremena. Te veliine su: toplotna snaga (kapacitet) isparivaa, snaga kompresora, kapacitet kondenzatora,
toplotna snaga sistema za pripremu i distribuciju vazduha (kapacitet kondicioniranja vazduha), temperature vode
i vazduha u karakteristinim pozicijama i temperatura va-

kgh 3 2008

28

Slika 1. Shema rashladne maine (toplotne pumpe) sa kompresijom

(KTK, Italija, model JWR 11 S/Z/P)

Startovanjem toplotne pumpe (slika 1) ukljuuju se ventilator vazduha kondenzatora u toplotnoj pumpi (ovdje u rashladnom reimu) kojim se kondenzaciona toplota predaje
vazduhu iz okoline, zatim kompresor i cirkulaciona pumpa za vodu. Pumpa pokree vodu u zatvorenoj cijevnoj
petlji sa rezervoarom, od rashladne maine do potroaa
sistema za pripremu i distribuciju vazduha i natrag (slika 3). Sistem za pripremu i distribuciju vazduha sadri dva
ventilatora: jedan za dovodnu struju vazduha (iz okoline u
objekat) i jedan za odvodnu struju vazduha. Automatika sistema je podeena tako da se kompresor iskljui nakon
to se temperatura povratne vode (od sistema za pripremu
vazduha ka rashladnoj maini) spusti na odreenu vrijednost, niu od zadate. U periodu nakon tog iskljuenja, cirkulaciona pumpa i dalje radi i sistem za pripremu vazduha
crpi akumuliranu toplotnu energiju (hladnou) vode u sistemu (tj. vazduh koji se hladi i uduvava u prostoriju). To traje sve dok se temperatura (povratne) vode ne podigne na
vrijednost veu od zadate. Proces tee, u principu, sa periodinim ukljuivanjima i iskljuivanjima rashladne maine
(kompresora prije svega), to je nepovoljno. To se, dodue,
deava samo u uslovima niih temperatura okoline, kada je
potreba za hlaenjem smanjena. Sama voda u sistemu slui kao akumulator energije, koji istovremeno smanjuje uestalost takvih ukljuivanja (i iskljuivanja) rashladne maine
(odnosno toplotne pumpe). U radu [10] data je analiza problema regulacije on/off, odnosno (analitiki kriterijum) pod
kojim uslovima se javlja maksimum uestanosti ukljuivanja
i iskljuivanja kompresora.
Tabela 1. Pregled oznaka ureaja u instalaciji toplotne pumpe (slika 1), sa znaenjem
Poz.

Oznaka ureaja
instalacije sa skice

Naziv/uloga ureaja u instalaciji

GE

Manometer

SM

Servomotor (samo za verzije 2040)

REV

Elekt. grija protiv smrzavanja

SF

Staklo-indikator vlage (verzije 2040)

ST3

Sonda spoljnje temperature

ST2

Sonda (protiv smrzavanja)

ST1

Sonda ispravnosti rada

PD

Diferencijalni presostat

VE

Ekspanzioni sud

10

MP1

Elektrina pumpa za vodu

11

SE

Klapna (samo verzija 2040)

12

CV

Kontrolni ventil

13

LR

Risiver tenosti (liquid receiver)

14

RCV

etvorokraki ventil (promjena smjera)

15

VSI1

Sigurnosni ventil

16

FD

Filter freona

17

VT

Termostatski ventil

18

SP.L

Prekida nisk. prit.

(automatski reset za verzije 2040)

19

SP.H

Prekida vis. pritiska, manuelni reset

20

EW

Vodeni ispariva kondenzator

21

MV

Motor ventilatora

22

CEC

Kondenzator-ispariva

23

MC

Kompresor

24

ST

Rezervoar tenosti (vode)

25

TRGV

Dava pritiska za kontrolu ventilatora

26

VSI

Sigurnosni ventil, 3 bar

Tabela 2. Rashladni kapacitet i utroak elektrine snage, u rashladnom reimu rada toplotne pumpe
Ts
To

25

28

32

35

40

45

kWf kWe kWf kWe kWf kWe kWf kWe kWf kWe kWf kWe

11,1 3,5 10,7 3,7 10,2 3,9

9,8

4,1

9,1

4,3

8,4

4,6

11,5 3,5 11,1 3,7 10,6 3,9 10,2 4,1

9,4

4,3

8,7

4,6

11,8 3,5 11,5 3,7 10,9 3,9 10,5 4,1

9,8

4,3

9,0

4,6

12,2 3,6 11,8 3,7 11,3 3,9 10,9 4,1 10,1 4,4

9,3

4,6

12,6 3,6 12,2 3,7 11,7 3,9 11,2 4,1 10,4 4,4

9,6

4,6

10

13,0 3,6 12,6 3,7 12,0 3,9 11,6 4,1 10,8 4,4

9,6

4,6

Slika 2. Principijelna shema rada sistema: toplotna pumpa (rashladni reim) sa sistemom za pripremu i distribuciju vazduha. Naznaena su mjerna mjesta (za temperaturu) iz eksperimenata

Slika 3. Fotografija rashladne maine sa sistemom za pripremu i

distribuciju vazduha, u HVAC laboratoriji Mainskog fakulteta u
Podgorici

Slika 4. Skica klima-komore proizvedene u IMP Klimat (pogled sa

strane) sa vidljivim kanalima, rekuperatorom (u kome se ukrtaju struje vazduha), hladnjakom (razmjenjiva vodavadzuh) i ventilatorima

29

3 2008

kgh

druge strane diktirana dinamikom bilansa toplote za samu

vodu i temperaturom ponora toplote (atmosferskog vazduha) na taj dan.

Slika 5. Skica sistema za pripremu i distribuciju vazduha proizvedenog u IMP Klimat (pogled odozgo)

4. Termodinamiki opis i algoritam prorauna

termodinamikog ciklusa radnog fluida
4.1. Proraun termodinamikog ciklusa
Kako je ve navedeno, cilj analize u ovom radu je da se
konstruie sveobuhvatan algoritam, koji e za prethodno
opisanu instalaciju rashladne maine (toplotne pumpe) sa
sistemom za pripremu i distribuciju vazduha, simulirati karakteristike rada sistema u funkciji vremena. Jedini ulazni
parametar (pored samog poetnog stanja instalacije temperature vode u sistemu i temperature vazduha u prostoriji
u momentu ukljuivanja instalacije) jeste spoljna temperatura (temperatura okoline temperatura atmosferskog vazduha). Analiza je ovdje skoncentrisana na rashladni reim,
ali kompletan algoritam i napravljeni raunarski program
rade analogno u grejnom reimu rada. Parametri/veliine
od interesa su:
rashladna snaga same rashladne maine (kapacitet
isparivaa): QR,
snaga kompresora: P,
kapacitet kondenzatora: QC,
temperature freona u karakteristinim takama,
temperatura razvodne vode,
temperatura povratne vode,
temperatura vode u sistemu (akumulator energije),
temperature vazduha u karakteristinim takama,
snaga hladnjaka vazduha, tj. snaga hlaenja koju isporuuje sistem za pripremu vazduha.
Program moe da obuhvati (uz minimalnu modifikaciju) i
ponaanje sistema u uslovima estog ukljuivanja i iskljuivanja (nia spoljnja temperatura u reimu hlaenja) s obzirom na podeenost automatike sistema. U cilju analize
stvarnog sistema izvreni su eksperimenti u laboratoriji na
stvarnoj instalaciji. Opis i analiza eksperimenata su u poglavlju 6 ovog rada. Ovdje e biti izloena termodinamika
strana problema koja je bila u osnovi rjeavanja problema
samog krunog ciklusa rashladnog fluida.
U nastavku bie dati detalji analize dinamike rada sistema
kao cjeline. Analizom eksperimenta na stvarnoj instalaciji u
laboratoriji, gdje je analizirana promjena temperature freona u isparivau variranjem protoka vode kroz njega, pokazalo se da je vremenska skala promjena (nestacionarnosti)
u samom isparivau (rashladnoj maini) mnogo manja od
vremenske skale promjena u sistemu kao cjelini (promjene
temperature vode kao akumulatora energije). U tom smislu,
pokazuje se da se tekue (kvazistacionarno) stanje samog
rashladnog ciklusa rashladnog fluida u rashladnoj maini, praktino uspostavlja trenutno sa stanovita promjena u
sistemu kao cjelini. Za trenutnu temperaturu izvora toplote
(vode u sistemu rashladni reim) rashladni ciklus freona
se uspostavi (doe u svoje tekue kvazistacionarno stanje)
praktino trenutno, odnosno pri jednoj tekuoj temperaturi vode. itav proces rada cijelog sistema se moe analizirati kao proces sastavljen iz sukcesivnih kvazistacionarnih
stanja, koja nastupaju kontinualno. Svako stanje (karakteristine take trenutnog rashladnog ciklusa) determinisano
je trenutnom temperaturom izvora toplote (vode), koja je s

kgh 3 2008

30

Ovaj proces je termodinamiki opisan diferencijalnom jednainom razmjene toplote (bilansa toplote) za vodu. Voda
razmjenjuje toplotu u isparivau (gdje je freon hladi toplotnom snagom isparivaa) i u sistemu za pripremu vazduha (tzv. hladnjaku klima-komore) gdje voda hladi vazduh
(ovdje je u pitanju rashladni reim). Dinamika ove interakcije odredie kako e se u vremenu mijenjati temperatura
vode i samim tim e odrediti kako e se u vremenu mijenjati izgled samog termodinamikog krunog ciklusa rashladnog fluida i rezultujui parametri (kapaciteti isparivaa i
kondenzatora, snaga kompresora, faktor hlaenja, kapacitet sistema za pripremu vazduha, tj. toplotna snaga kojom
se hladi prostorija, itd).
Propratni uticaji koji su povezani sa prethodno pomenutim procesom jesu rad rekuperatora u sistemu za pripremu vazduha koji rekuperie dio toplotne energije otpadne
struje vazduha i dinamika promjene temperature u samoj prostoriji. Na nju utiu rad sistema (rashladni kapacitet
hladnjaka sistema za pripremu vazduha klima-komore) i
termofizika objekta (prostorije). Izgled termodinamikog ciklusa vidi se na slici 6.

Slika 6. Kruni ciklus R407C u koordinatnom sistemu ln(p)-i

Ciklus mora zadovoljiti sledee relacije:
(i1 i 6 ),
(i) QR = m

QR = f (TR ,TC )

W
(ii) QR = (UA)R (TSR
TR )R ,

TR = f (QR )

(1)

(2)

W
W
W
W
cW (TUL
(iii) QR = m
TIZ
)R , TIZ
,R = f (QR ,TUL,R ) (3)

Ova relacija je u stvari ekvivalentna (svodi se na):

W
TIZ
,R = f ( )

(4)

s obzirom da postoji dodatna (diferencijalna) jednaina za:

W
TUL
,R = f ( ,QR ,QHL )

tj. diferencijalna jednaina promjene temperature vode

(koja izlazi iz rezervoara i ulazi u ispariva R). QHL je toplotni fluks hladnjaka u sistemu za pripremu vazduha (toplotni fluks predat vodi od strane vazduha),

 (i 2 i1),
(iv) P = m
(v) QC = QR + P,

P = f (TR ,TC )
QC = f (TR ,TR )

VAZ
(vi) QC = QC = (UA)C (TC TSR
,C ),

VAZ
cVAZ
(vii) QC = m
(TIZ
P
,C TOK ),

VAZ
(viii) TIZ
,C = TOK +

(5)

(6)

TC = f (QC )

(7)

VAZ
TIZ
,C = f (QC ) (8)

QC

mVAZ cVAZ
P

(9)

gdje su:
temperatura spoljnjeg vazduha
(okoline), tj. ulazna temperatura
vazduha u kondenzatoru,
toplotne snage u isparivau, kondenzatoru, i snaga kompresora.
Napomena: Stepen dobrote kompresije kompresora je 0,7 (dobijeno mjerenjima; vidi poglavlje VI),

TOK
QR, QC, P

W
TSR
,R =

TR =
TC =

W
W
(TUL
,R + TIZ ,R )

T6 + T1''

temperatura isparavanja,

T3 + T4
2

VAZ
TSR
,C =

srednja temperatura vode u isparivau (R),

temperatura kondenzacije,

VAZ
TOK + TIZ
,C

VAZ
TUL
,C = TOK = const .,

srednja temperatura vazduha u

kondenzatoru,
temperatura vazduha na ulazu u
kondenzator, tj. temperatura okoline.

Iterativna shema po kojoj je vren iterativni proraun ciklusa je data na slici 8. Kako se vidi iz iterativne sheme, u
iterativni algoritam se ulazi sa pretpostavljenim vrijednostima temperature kondenzacije i isparavanja. S obzirom da
je (tana) temperatura isparavanja svakako nia od (tekue) temperature izvora toplote (temperature vode u rashladnom reimu), a temperatura kondenzacije neto via od
temperature okoline, moe se kao poetna vrijednost iterativnog algoritma, uzeti npr.:
za temperaturu isparavanja, TR vrijednost:
T(1)R = TW () 0,01,
za temperaturu kondenzacije,
TC = TOK = 0,01,
gdje je TW (), temperatura vode (izvora toplote), u datom
trenutku vremena, tj. (za poetni trenutak to je poetna
temperatura vode u sistemu priblino sobna temperatura), a TOK je temperatura okoline (za koju je pretpostavljeno
da ne zavisi od vremena, tj. ovdje se smatra konstantom).

Slika 7. Shema iterativnog prorauna termodinamikog krunog ciklusa freona, u maini (rashladnoj maini toplotnoj pumpi)
Za sam proraun neophodno je imati jednainu stanja: eksperimentalno dobijene podatke o termodinamikim veliinama stanja radnog fluida (R407C) odnosno veze izmeu
termodinamikih veliina (koordinata): temperature, pritiska, entalpije, entropije, za zasienu oblast, za donju i gornju graninu krivu i za pregrijanu oblast. U dijelu prorauna
faktora hlaenja analitikim metodom [9] bila je potrebna
samo informacija o specifinoj toploti kljuale tenosti freona i toploti isparavanja (o emu e posebno biti rijei).
Zavisnosti izmeu ovih veliina dobijene su upotrebom namjenskog softvera CoolPack, koji je u slobodnoj upotrebi [2]. Ovaj namjenski program omoguava uvid u tabele
termodinamikih veliina stanja za razne rashladne supstance: za liniju zasienja i za pregrijanu oblast, u vidu tabelarne zavisnosti jedne veliine od druge dvije. Takoe je
mogue konstruisati dijagram promjene stanja rashladnog
fluida koji vri konkretan ljevokretni kruni ciklus: u p-i ili Ts dijagramu stanja.
Pri pisanju samog programa u ovom radu, informacije (veliine stanja) na raspolaganju na osnovu softvera CoolPack
unesene su u vidu tabelarnih podataka u sam program (i
potprograme) sa mogunou dobijanja eljenih vrijednosti interpolacijom iz tabela. Tamo gdje je to bilo pogodno (ili
neophodno), konstruisana je analitika zavisnost u vidu polinoma, izmeu tabelarno datih podataka, kako bi se zatvorio sam iterativni algoritam.

4.2. Proraun faktora hlaenja rashladnog

ciklusa analitikim metodom
U radu [9] izveden je jedan postupak odreivanja koeficijenta hlaenja rashladnog ciklusa sa kompresorskim sabijanjem koji ukljuuje u optem sluaju i pothlaivanje
kondenzata i pregrijavanje pare u isparivau. Sam postupak
ne zahtijeva poznavanje jednaine stanja rashladnog fluida.
Model je razvijen u formi koja eksplicitno zavisi od temperatura u isparivau i kondenzatoru i u potpunosti je baziran
samo na podacima sa graninih linija zasiene oblasti rashladnog fluida. Metod je testiran na ovdje razmatranoj instalaciji za klimatizaciju, uporeivanjem rezultata metoda sa
rezultatom dobijenim na osnovu jednaine stanja (odnosno
raunarskog iterativnog prorauna simulacije ciklusa).
Razlog za upotrebu ovakvog postupka u odreivanju faktora hlaenja je upravo reduciranje broja potrebnih podataka
o rashladnom fluidu, metodom koji bi pruio informacije o
kljunim veliinama rashladnog ciklusa po znatno skraenoj proceduri. Model standardnog ciklusa i model ciklusa sa
pregrijavanjem i pothlaivanjem kondenzata (CHP, puna linija), ucrtani u termodinamikim koordinatama ln(p)-i, prikazani su na slici 8.
Standardni ciklus (CS) sastoji se iz sledeih promjena stanja (isprekidana linija na slici 8):
12: izentropska kompresija,
23: kondenzacija,
34: adijabatsko priguivanje,
41: isparavanje.

31

3 2008

kgh

kW = 1 +

pr
1 + HC

faktor poveavanja rada kompresora usled pregrijavanja

pare na ulazu. Koeficijent hlaenja je u ovom sluaju:
H = [ HC ( 0 PH PR )]/ kW ,

(14)

gdje su:

Slika 8. Standardni kruni ciklus (CS, isprekidana linija) i ciklus sa

pregrijavanjem pare i pothlaivanjem
Rad kompresora je shodno ovom metodu [19] mogue sraunati kao:

w = i 2 i1 = r

T2 T1
r
.
=
T1
HC

(10)

Koeficijent hlaenja ciklusa je po definiciji:

H =

l
c pl T1
c pl T1
qr r c p (T2 T1)
T1
=
=

= HC
, (11)
T T
w
T2 T1
r
r
r 2 1
T1

gdje HC predstavlja koeficijent hlaenja Carnotovog ciklusa

(izmeu istih izotermi izvora i ponora), a negativni lan na
desnoj strani njegovo smanjenje usled nepovratnosti.
Dakle, prednosti ovog postupka su sledee:
ne zahtijeva poznavanje jednaine stanja rashladnog fluida (odnosno eksperimentalno dobijenih dijagrama/tabela), ve samo podatak o specifinoj toploti tene faze, i
o toploti isparavanja radnog fluida u funkciji temperature isparavanja,
u modelu figuriu samo temperature isparavanja i kondenzacije,
omoguava ocjenu koeficijenta hlaenja ciklusa u zavisnosti od vrste rashladnog fluida, jer negativni lan u (11)
pokazuje uticaj fluida na efikasnost ureaja.
Moe se oekivati da su greke u rezultatu dobijenom ovim
postupkom vee sa pribliavanjem kritinom stanju fluida u
dijagramu. Prethodno izvedeni postupak [19] u radu [9] je
proiren, radi obuhvatanja i ciklusa sa pregrijavanjem pare
i/ili pothlaivanjem kondenzata, u optem sluaju. Pothlaivanje kondenzata i pregrijavanje pare freona je izraeno kroz stepen pothlaivanja (ph), stepen pregrijavanja
(pr), koji su definisani:

ph =

T2 Tph
T2 T1

, pr =

Tpr T1
T2 T1

Tpr
T2 T1

(12)

Tpr predstavlja izobarski porast temperature pare usled

pregrijavanja u isparivau u odnosu na temperaturu zasienja. Metod [9] daje sledee relacije za rad kompresora i
za faktor hlaenja:

w r

pr
T2 T1
1 +
T1 1 + HC

gdje je:

kgh 3 2008

32

T2 T1
r
kW =
kW , (13)
= r
HC
T1

0 =

c pl T1
r

PH =

c pl T1
r

ph ,

PR =

c pgT1
r

pr . (15)

Uporeujui izraz za koeficijent hlaenja (15) sa odgovarajuim za standardni ciklus (11) vidi se da je uticaj nepovratnosti u sluaju ciklusa sa pothlaivanjem i pregrijavanjem
(CHP) smanjen usled efekta pothlaivanja kondenzata i
pregrijavanja pare. U sluaju ciklusa sa nekvazistatikim
adijabatskim sabijanjem, koje je sa stepenom dobrote adijabatske kompresije d (karakteristika kompresora), rad
kompresora je:

wR
=

w
.
d

(16)

Zamjenom se dobija izraz za koeficijent hlaenja realnog

ciklusa:

HR
= H d

(17)

Dakle, izraz za koeficjent hlaenja (dobijen za sluaj izentropske kompresije) vai i za (stvarnu) nekvazistatiku promjenu (kompresiju), s tim to se koriguje stepenom dobrote
sabijanja u kompresoru. Tokom analize rashladnog sistema, na osnovu eksperimentalnih podataka i putem numerike simulacije proraunavan je i faktor hlaenja rashladnog
sistema tanim putem i pomou ovdje iznijetog postupka
iz rada [9] za razne temperature isparavanja radnog fluida.

5. Simulacija sistema za pripremu i distribuciju

vazduha
Uz prethodno izloeni algoritam prorauna samog krunog ciklusa radnog fluida R407C u rashladnoj maini, neophodno je simulirati rad sistema za pripremu i distribuciju
vazduha (klima-komore). Nakon startovanja rashladne maine ukljuuju se u rad kompresor i cirkulaciona hidropumpa koja pumpa vodu kao nosioca toplote kroz zatvorenu
cijevnu petlju ka potroau (sistemu za pripremu vazduha).
S obzirom na odreeno odstojanje koje vodena struja treba da pree na svom putu, izmeu pojedinih mjesta (npr.
od izlaza iz isparivaa pa do ulaza u hladnjak klima-komore i sl.), postoji izvjesno kanjenje informacije (o temperaturi
vode), pa sam algoritam prorauna to mora uzeti u obzir.
Da bi se ovo uzelo u obzir program je napravljen tako da
u pojedinim djelovima (modulima) uzima vrijednost temperature koja stie iz odgovarajueg mjesta, ali iz vremenskog trenutka (nivoa) koji je pomjeren unazad na
vremenskoj osi za vremenski interval (tj. za odgovarajui
broj vremenskih koraka nivoa) koji odgovara tom vremenu kanjenja. Toplotna inercija vode u sistemu, odnosno
temperatura vode opisana je diferencijalnom jednainom
bilansa energije za vodu:

M cW

dT
= m cW T m cW Tpov
d

(18)

Masa vode rezervoara je: M 100,48 kg. Sa T je oznaena

temperature vode koja naputa rezervoar. Diferencijalna jednaina temperature vode rijeena je eksplicitnim metodom
diskretizacije u vremenu. S obzirom na sporu dinamiku promjene vremenski korak ne mora biti premali (< 1 s). Nakon
tekue iteracije za novu temperaturu vode, program koristi tu vrijednost za ostatak prorauna, u datom vremenskom
koraku. Radi prorauna toplotnog kapaciteta hladnjaka, primijenjen je metod NTU, na osnovu rezultata prorauna iz
eksperimenta, prezentiranih u poglavlju 6. Podaci za ovaj
proraun su:
efikasnost razmjenjivaa hladnjaka iznosi oko
= 0,5283,
Cmin = 0,535 kW/K,
te se snaga hladnjaka u datom trenutku moe sraunati iz
relacije:
QHL ( ) = Cmin (TulW ( ) TulV ( ))

(19)

W
V
gdje su Tul ( ),Tul ( ) ulazne temperature vode i vazduha u
hladnjak, u tekuem trenutku vremena.

Toplotna inercija koju ima zid razmjenjivaa vodavazduh,

u sistemu za pripremu i distribuciju vazduha, ovim pristupom je zanemarena. Proanalizirajmo red veliine ovog uticaja. Ovaj razmjenjiva je konstrukciono rijeen kao cijevna
zmija (bakarna cijev), kroz koju struji voda, sa orebrenjem
sa spoljnje strane u vidu tankih alumijumskih limova. Podaci su sledei:

frontalni presjek (vazduh): irina 0,465 m, visina 0,24 m,

duina (u pravcu strujanja vazduha): 0,24 m,
cijev: 16 0,4 mm od bakra,
koeficijent prelaza sa vode na cijev: hi 2200 [W/m2K],
masa cijevi: mCu = 2,76 kg,
orebrenje: alumijumski lim demenzije 0,24 m 0,24 m,
broj rebara: 194,
debljina lima rebra: 0,12 mm,
povrina razmjenjivaa spolja: 20,56 m2,
masa orebrenja: mAL = 3,21 kg.

Ako aproksimiramo metalni zid (cijev + rebra) razmjenjivaa, kao skoncentrisanu masu, ekvivalentni kapacitet bie
reda veliine:
M c = mAL c AL + mCu cCu = 3,87 [kJ/K ],

(20)

dok e ekvivalentni proizvod (hA), svedeno na vodu kao

rashladni fluid zida, biti reda veliine:

(hA)EKV (hA)UN + (hA)SP

cP ,VAZ
cP ,VODA

T ~ To e

Mc
= 1,9 [s].
(hA)

2,046 [kW/K]

VODA =

(M c )AKUM
= 192 [s].

mVODA cVODA

efikasnost rekuperatora iznosi oko = 0,172.

Budui da nas zanima prvenstveno temperatura struje vazduha koja se nakon prolaska kroz rekuperator usmjerava
u hladnjak (tj. ulazna temperatura vazduha u hladnjaku),
ona se moe sraunati iz jednaine:
V
THL
,UL = TOK + 0,172 (TSOBA ( ) TOK ),

(25)

V
gdje su: THL,UL ulazna temperatura vazduha u hladnjak
(izlazna iz rekuperatora, za napojnu struju), TSOBA ( ) temperatura vazduha u prostoriji (objektu) koja se klimatizuje, u
datom trenutku vremena. Temperatura vazduha u prostoriji,
oznaena sa TSOBE, u optem sluaju se mijenja. U eksperimentima koji su vreni u laboratoriji, zavisno od poetnog
stanja i spoljnje temperature na taj dan, temperatura vazduha u prostoriji je pokazivala malu promjenu od nekoliko stepeni u toku rada instalacije.

Ova promjena odraava uticaj samog objekta i njegovog toplotnog bilansa na mainu (HVAC instalaciju). U tom smislu, temperatura vazduha u prostoriji je rezultat toplotne
interakcije prostorije sa okolinom i rashladnom mainom.
Moe se odrediti iz bilansa energije za vazduh u prostoriji i
za svaki zid prostorije. Bilans energije za vazduh i zidove, u
optem sluaju ima formu diferencijalne jednaine. Sistem
jednaina sa graninim uslovima ima formu:

+QHVAC +

gdje je: t vrijeme, a vremenska konstanta problema,

koja po definiciji, ovdje iznosi:

(24)

U tom smislu, greka koja se ini zanemarivanjem inercije

metalnog zida ovog razmjenjivaa vodavazduh, primjenjujui model NTU, pri simulaciji vremenske dinamike sistema za pripremu i kondicioniranje vazduha, zanemarljiva je.
S druge strane, model NTU (preko efikasnosti razmjenjivaa), oslanja se na pouzdan podatak, dobijen mjerenjem konkretnog (stvarnog) razmjenjivaa instalacije, bez
geometrijskih aproksimacija, empirijskih formula i drugih
tekoa i aproksimacija koje prate teorijsko predvianje intenziteta prelaza toplote. Bilans toplote u rekuperatoru sraunat je istim metodom NTU:

(21)

(22)

(23)

Red veliine vremenske konstante zida (metala), svedeno na vodu, ovog razmjenjivaa jako je mali. Red veliine
vremenske konstante vode, kao izvora toplote (rashladnog
kapaciteta) u ovom razmjenjivau, mnogo je vei od vremenske konstante (inercije) ovog zida (vidi jedn. 18). Iznosi:

MVAZ cVAZ

Analitiko rjeenje ove aproksimacije (problema prostiranja

toplote hlaenje tijela fluidom), ima formu eksponencijalne zavisnosti:
t/

dTVAZ
=
d

EL ,

(h

i =1
2

d T
dx 2

UN
UN A )i (Ti

TVAZ ) +

= 0,

dT
,
hSP A (TSP TiSP ) =

dx X = XSP
dT

dx X = X

(26)

= hUN A (TiUN TVAZ )

UN

33

3 2008

kgh

lan QHVAC u gornjoj diferencijalnoj jednaini bilansa toplote za vazduh u prostoriji u stvari se moe sraunati kao:
VAZ
VAZ
VAZ cVAZ (TCOND
QHVAC = m
TSOBE
).

(27)

Jednaine (sistem 26) se moraju rjeavati u cjelini prorauna, analogno prethodnima, eksplicitnim metodom vremenske diskretizacije. Dakle, diskretizujui izvod po vremenu
konanom razlikom i uzimajui vrijednosti zavisno promjenjive na desnoj strani jednaine iz prethodnog vremenskog
VAZ
nivoa (koraka), dobija se eksplicitan izraz za: TSOBE
i Ti u
novom (tekuem, proraunskom) vremenskom trenutku.

6. Eksperimentalni rezultati
6.1. Opis eksperimenta
Eksperimenti su vreni nad postojeom instalacijom KGH,
u Laboratoriji za prenos toplote i mase, turbulentna strujanja i HVAC Mainskog fakulteta u Podgorici (slike 3, 4 i 5).
Veliine od interesa bile su sledee:
temperature fluida (vode, freona i vazduha), na karakteristinim mjestima: ispred i iza komponenti sistema (razmjenjivaa toplote, rezervoara i dr.),
protok vode kroz sistem.
Temperatura freona R407C koji struji kroz bakarne cijevi na
potezu kompresorkondenzator, isparivakompresor mjerena je tako to je termopar zalijepljen na povrinu bakarne
cijevi kroz koju struji freon. Prenik cijevi je mali, kao i debljina zida, metalni zid je od bakra, pa je greka u vrijednosti strujne temperature koja nastaje usled toplotnog otpora
zida cijevi zanemarljiva za ovu analizu. Termoparovi su sa
spoljanje strane zamotani debljim slojem izolacije, kako bi
mjerenje bilo to tanije. Mjerenje temperature vode vreno je unutar rashladne maine (toplotne pumpe), na mjestu
izlaza vode u rezervoar (prije ulaza u ispariva) i izvan nje,
na razvodnoj i povratnoj cijevi.
Razvodna i povratna cijev, kroz koje struji razvodna i povratna voda, probuene su na samom izlazu iz rashladne
maine i montirani su termoparovi koji su zaronjeni u strujni tok. Temperatura vode na izlazu iz rezerovara, gdje voda
ulazi u cirkulacionu pumpu i zatim struji kroz elinu kratku
cijev do isparivaa, mjerena je lijepljenjem termopara na
povrinu cijevi i njegovim izolovanjem sa spoljnje strane.
Korak odabiranja signala tokom mjerenja bio je 1 s, odnosno 3 s.
U tabeli 3 je pregled oznaka pojedinih mjernih mjesta na instalaciji, prema slici 2.
Tabela 3. Pregled znaenja oznaka mjernih mjesta na slici 2
Oznaka
M1
M2
M3
M4
M5
M6

Mjerena veliina
Oznaka
Mjerena veliina
T spoljnjeg vazduha
M7
T razvodne vode
T kondenzovanog freona
M8
T povratne vode
T priguenog freona
M9
T vode iz rezervoara
T freona na usisu
M10
T kondicioniranog vazd.
T freona na potisu
M11
T vazduha u sobi
T vode na ulazu u
M12
(M1)
ispariva

u program u tabelarnoj formi. Vie potprograma (funkcija)

rade odvojene zadatke prorauna termodinamikih veliina
stanja [21], i skupa omoguavaju proraunavanje karakteristika rada sistema KGH:
1. kapacitet (snaga) isparivaa, kompresora i kondenzatora tokom rada,
2. pritisak na potisu i usisu (odnosno odnos ovih pritisaka),
3. stepen dobrote kompresije kompresora tokom rada
(izentropska efikasnost),
4. stepen isporuke kompresora tokom rada (zapreminski
stepen korisnosti).
Snaga isparivaa i kondenzatora rashladne maine, prikazana je na slici 9. Kapacitet isparivaa na poetku ima vrijednost od oko 9,5 [kW], kondenzatora oko 12,5 [kW], to
istovremeno znai da je snaga kompresora oko 3 [kW]. Posotji trend smanjivanja kapaciteta isparivaa i kondenzatora sa sniavanjem temperature izvora toplote.
Snaga isparivaa i kondenzatora [kW]

14
13
12
11
10
9
8
70

200 400 600 800 1000 1200 1400 1600 1800

Vrijeme [s]

Slika 9
Gustina na usisu kompresora

38
36
34
32
30
28
26
24
22
20

200 400 600 800 1000 1200 1400 1600 1800

Slika 10

6.2. Rezultati eksperimenta

Rad instalacije praen je u periodu od 30 min nakon ukljuivanja u rad, na dan sa spoljnom temperaturom od 30C.
Kako bi se iz eksperimentalnih podataka izvukao maksimum informacije za ovdje analizirani problem, napravljen je
program (ANALIZATOR.m, [21]) koji analizira izmjerene veliine, sluei se jednainom stanja radnog fluida, unijetoj

kgh 3 2008

34

Na slici 10 nacrtana je zavisnost gustine freona na usisu

kompresora tokom eksperimenta, a na slici 12 zavisnost
masenog protoka freona. Maseni protok je rezultanta istovremenog uticaja vrijednosti gustine freona na usisu (za
tekuu temperaturu isparavanja i pregrijavanje freona) i samog stepena isporuke, ija je promjena tokom eksperimenta prikazana na slici 13.

Odnos pritisaka i stepen isporuke

4,5
4
3,5
3
2,5

Osim to je trend krive zapreminskog stepena isporuke

analogan krivoj odnosa pritisaka, taj karakter takoe prati i
kriva stepena dobrote adijabatske kompresije kompresora.
Ove veliine su zajedno prikazane na slici 14. Ako bismo
skalirali vrijednosti stepena dobrote i stepena isporuke tako
da u poetku imaju vrijednost odnosa pritisaka, uoili bismo
zajedniki karakter ovih krivih (i skoro potpuno poklapanje
krive stepena isporuke sa odnosom pritisaka, to sugerie
priblino proporcionalnu zavisnost).
Odnos pritisaka, stepen isporuke
i stepen dobrote kompresije

2
4

1,5

3,5

1
0,5

200 400 600 800 1000 1200 1400 1600 1800

3
2,5

Slika 11
Maseni protok freona [kg/s]

0,08

1,5
1

0,075

0,5

0,07

200

600

800 1000 1200 1400 1600 1800

Promjenjive stepena dobrote i stepena isporuke su zatim analitiki povezane sa odnosom pritisaka potisa i usisa
kompresora (kao nezavisno promjenljivom) intrerpolacijom
polinomom. Ove dvije eksperimentalno dobijene zavisnosti,
kao i dobijeni polinomi koji mogu sluiti za njihov analitiki
opis, prikazani su na slici 15.

0,06
0,055

200 400 600 800 1000 1200 1400 1600 1800

V i d u vremenu i polinomi njihove zavisnosti

od ppotis/pusis u vremenu

Vrijeme [s]
1

Slika 12

0,95

Na slici 13 je prikazana i vrijednost odnosa pritisaka na potisu i usisu kompresora, tokom trajanja eksperimenta (30
min). Na ovoj slici se vidi da karakter stepena isporuke u
poetnoj fazi rada kompresora (do dostizanja stacionarnog
stanja, odnosno odnosa pritisaka) prati promjenu odnosa
pritisaka potisa i usisa kompresora.
Odnos pritisaka i stepen isporuke

4,5

400

Slika 14

0,065

0,05

odnos pritisaka ppotis/pusis

stepen isporuke kompresora V
stepen dobrote kompresije d

0,9
0,85
0,8
0,75
0,7
0,65
0,6
0,55

0,5

3,5

200 400 600 800 1000 1200 1400 1600 1800

Vrijeme [s]

3
2,5

Slika 15

Proanalizirajmo u ovom kontekstu maseni protok freona tokom eksperimenta. On je sraunat programom za analizu
rezultata mjerenja kao kolinik kapaciteta isparivaa (dobijenog mjerenjem temperatura vode ispred i iza isparivaa
i masenog protoka) i razlike entalpija izmeu stanja usisa
kompresora (malo pregrijana para freona na pritisku usisa)
i stanja priguenog freona na ulazu u ispariva. Jasno je da
bilo kakva vrsta prorauna vremenske dinamike instalacije
mora uzeti u obzir prelaznu fazu rada kompresora, u toku
koje on postie svoje stacionarne parametre rada.

1,5
1
0,5

Slika 13

200 400 600 800 1000 1200 1400 1600 1800

35

3 2008

kgh

Uvidom u tehniku dokumentaciju za kompresor, moe se

vidjeti da je njegova karakteristika (zavisnost stepena isporuke u stacionarnom reimu od odnosa pritisaka kondenzacije i isparavanja) linearna zavisnost, prikazana na slici
16. Poev od najvie vrijednosti (blizu maksimuma 100%),
stepen isporuke opada linearno sa poveanjem odnosa
pritisaka na kojima kompresor radi (od oko 0,98 do 0,88
koliko mu je dostignuta stacionarna vrijednost u ovom eksperimentu).
Zapreminski stepen korisnosti
(stepen isporuke) kompresora [/]

1
0,9
0,8

Krive na slici 15 govore da je analitika zavisnost stepena

isporuke i stepena dobrote dovoljno dobro konstruisana, jer
je vjerodostojno reprodukovala njihove vrijednosti za tekuu vrijednost odnosa pritisaka tokom eksperimenta. Kako
e se vidjeti, poznavanje ove zavisnosti (trenda) karakteristike kompresora u poetnoj fazi njegovog rada neophodan je element tanog predvianja ponaanja cjelokupne
instalacije KGH u vremenu, putem raunarske simulacije.
Uoljivo oscilovanje veliina dobrim dijelom je uzrokovano
umovima u samom mjernom sistemu, ali i oscilovanjem u
radu (tanosti regulacije) termoekspanzionog ventila, odnosno protoka freona i njegovog pregrijavanja. To se vidi na
snimljenim povremenim lokalnim skokovima temperature freona na usisu (slika 18) tokom rada maine. Sam maseni protok freona tokom trajanja eksperimenta prikazan je
na slici 17.

0,7
0,6
0,5
0,4
0,3
0,2
0,1
0

2 2,2 2,4 2,6 2,8 3 3,2 3,4 3,6 3,8

Odnos pritisaka potisa i usisa kompresora

Slika 16
Ovo pitanje je znaajno u dijelu mogunosti predvianja
vremenske dinamike sistema putem raunarskog numerikog prorauna. Bilo kakav proraun sistema oigledno
mora uzeti ovaj fenomen u obzir, jer nominalne karakteristike kompresora (slika 16 iz dokumentacije proizvoaa [1, 3, 4]) vae za stacionarne reime rada, dok poetnu
fazu nakon ukljuivanja kompresora (dok traje sniavanje
pritiska usisa) karakterie poveavanje stepena isporuke i
stepena dobrote od neke poetne (oko 0,55 do 0,60) do konane (vidi slike 14 i 15).
Stepen dobrote adijabatske kompresije kompresora za razne stacionarne reime u principu nije zavisan od odnosa pritisaka, pa je on smatran konstantnim pri raunarskoj
analizi rashladnih ciklusa (raznih stacionarnh reima rada
rashladne maine), sa izmjerenom vrijednou od 0,7. Ova
vrijednost je u skladu sa dokumentacijom [1, 3, 4].

Slika 18. Mjerene veliine u funkciji vremena

Analizom rezultata dobijenih eksperimentima, naene su
pouzdane vrijednosti karakteristika razmjenjivaa toplote u
razmatranoj instalaciji. Sraunate su sljedee vrijednosti:
cP )W = 2,206 kW/K,
(m

(28)

cP )VAZ = 0,538 kW/k,

(m

(29)

Q
7.005
HL = HL =
=
QHL,MAX CVAZ (TVAZ,UL TW ,UL )
= 0,5283 = 52,83%,

(30)

m
c
(30 14,26)
Q
RP =
= VAZ P ,VAZ
=
VAZ cP ,VAZ (30 27,28)
QMAX m
= 0,172 = 17,2%.

(31)

U skladu sa algoritmom izloenim u poglavlju 3, s obzirom

na fenomen klizanja temperature freona R407C tokom faznog prelaza, temperatura kondenzacije je definisana kao
aritmetika sredina temperatura suvozasiene pare i kljuale tenosti (donja i gornja granina kriva), na izobari kondenzacije. Za TOK = 30C, dobijeno je:
kapacitet isparivaa:
Slika 17. Maseni protok freona tokom eksperimenta

kgh 3 2008

36

W cW (TW ,UL TW ,IZ )R = 7,762 kW,

Q R = m

(32)

 kapacitet kompresora:

=
P = 2,2 kW, na osnovu: m

Q
= 0,0508 kg/s.
qR

(33)

(i 2 i1), slijedi:
Iz prethodnog, kao i definicije: P = m

7.1. Rezultati simulacije rashladnog ciklusa

za spoljanju temperaturu TOK = 30C

QC = QR + P = 9,964 kW,

(34)

TC (TVAZ TC ) = 9,661 C,

(35)

jer je:

TVAZ,IZL = TOK +

QC
= 31,672 C.
VAZ,C cP ,VAZ
m

(36)

Slijedi koeficijent prolaza toplote za kondenzator:

(UA)C =

QC
= 1,031 kW/K.
TC

termodinamikog ciklusa radnog fluida. Proraunata je dinamika instalacije KGH u periodu od 1,5 h (90 min) nakon
ukljuivanja u rad. Dobijene su zavisnosti promjene svih veliina u sistemu.

(37)

Na osnovu analize eksperimentalnih rezultata (poglavlje

6), da se zakljuiti da analiza termodinamikog ciklusa rashladnog fluida, za razne temperature izvora toplote od interesa, treba biti izvrena sa vrijednou stepena dobrote
adijabatske kompresije kompresora od 0,7, kao i odgovarajuom vrijednou stepena isporuke (zapreminskog stepena korisnosti kompresora) stacionarnih reima shodno
krivoj na slici 16.
U tom smislu, iznijeti rezultati prorauna ciklusa radnog
fluida daju karakteristike ciklusa u stacionarnim stanjima.
Dobijena zavisnost kapaciteta isparivaa, kondenzatora i
snaga kompresora, prikazani su na slici 19. Na slici 20 prikazane su temperature isparavanja i kondenzacije freona,
za razne vrijednosti temperature izvora toplote (vode).

Napomenimo da se u ovom sluaju, teorijskim putem, na

osnovu raspoloivih relacija iz literature (Kakac, Liu [12]),
moe dobiti koeficijent prolaza toplote blizak stvarnom. Meutim, taj proraun zbog racionalnosti nije ovdje naveden.
Analogno je odreen koeficijent prolaza toplote za ispariva
rashladne maine:

25

[kW]

15

odnosno:

Q R
= 2,65 kW/K.
TR

QR
QC
P

20

TR = 2,9274 C,

(UA)R =

Snaga isparivaa, kondenzatora i kompresora

u zavisnosti od temperatura isparavanja,
temperatura okoline je 30C

10

(38)

S obzirom da je u ovom radu koncipiran i napravljen program za analizu (simulaciju putem raunara) rashladne maine sa klima-komorom, ovi podaci dobijeni eksperimentom
su vrlo dragocjeni sa stanovita tanosti simulacije konkretnog stvarnog sistema. Tokom programiranja problema,
temperaturska razlika na kojoj radi ispariva, odnosno kondenzator, definisana je na istovjetan nain na koji je to uraeno ovdje, pri odreivanju vrijednosti koeficijenta prolaza
toplote za ove razmjenjivae.

5
0
5

5
10
15
20
Temperatura isparavanja TR, C

25

Slika 19. Snage isparivaa, kondenzatora i kompresora (QR, QC i

P) u kW
Temperatura isparavanja TR, i kondenzacije TC,
za konstantno T okoline, 30C

7. Rezultati prorauna ciklusa

50
40
30
[C]

Analiziran je rashladni ciklus za razne temperature izvora

toplote (temperature vode), odnosno razliite temperature isparavanja, kako bi se provjerila ispravnost iterativnog
prorauna. Time su dobijeni pokazatelji ciklusa u ukupnom
opsegu temperatura izvora toplote (vode), odnosno temperatura isparavanja, za odreenu fiksiranu temperaturu
okoline (30C). Za konkretnu eljenu vrijednost spoljanje
temperature vazduha (jedini ulazni parametar u itavom
proraunu), primjenom programa za proraun ciklusa, dobija se numerika zavisnost karakteristika ciklusa od temperature izvora toplote u datom opsegu. Ove zavisnosti su
interpolirane (snage isparivaa i kondenzatora), kako bi se
efikasno iskoristila u cjelini programa (za proraun instalacije KGH), u vremenu, ili su upotrijebljeni posebni potprogrami napravljeni da daju vrijednosti snage ili temperature,
dobijene analizom ciklusa. Vremensku dinamiku sistema
diktira dinamika toplotne interakcije vode, koja je izvor toplote. U tom smislu, temperatura vode prije svega (koja se
mijenja sa vremenom), diktira i promjenu u vremenu samog

20
10
0

10

TR
TC
0

10

15

20

Srednja temperatura vode u isparivau

25
TR

sr,W,

30
C

Slika 20. Temperature isparavanja i kondenzacije (TR, TC)

37

3 2008

kgh

Na slici 21, prikazan je faktor hlaenja, za razne temperature isparavanja radnog fluida, sraunat na osnovu iterativnog modula (proraunatog ciklusa), i po analitikom
postupku (bez jednaine stanja freona, Kai [1]).
Faktor hlaenja H rashladne maine po iter. modulu,
i po metodu Kaia, za razne temperature isparavanja

5,5

H
H, Kai

Razlika u procentima izmeu faktora hlaenja

H i H, Kai, za razne temperature izvora
toplote (vode), odnosno temperature
isparavanja

25

temperatura isparavanja freona

(H H, Kai)/H 100%

20
15
10

4,5

0
3,5

3
2,5
5

5
10
15
20
Temperatura isparavanja TR, C

25

Slika 21. Faktor hlaenja ciklusa, sraunat iterativnim proraunom

ciklusa i analitikim postupkom [1]

6,5

Razlika u procentima izmeu faktora hlaenja H,

po iter. proraunu i po metodu Kaia,
za razne temperature isparavanja

5,5
5
4,5
4
3,5
3
2,5
5

5
10
15
20
Temperatura isparavanja TR, C

25

Slika 22. Relativna greka u postupku odreivanja faktora hlaenja

Na slici 22 prikazana je relativna greka u odreivanju faktora hlaenja na osnovu izvedenog postupku iz rada (Kai [9]), u odnosu na proraun ciklusa (iterativnim, tanim
postupkom) na osnovu jednaine stanja, za razne temperature isparavanja. Iz krive na slici 19 vidi se da sa padom
temperature izvora toplote, opada rashladni kapacitet maine i snaga kompresora, dok kapacitet kondenzatora ne
pokazuje bitnije promjene. Na slici 23 prikazana je razlika
(greka) u procentima, izmeu vrijednosti faktora hlaenja
odreenog proraunom (na osnovu jednaine stanja radnog fluida) i po analitikom metodu iz rada [9] i prikaz temperature isparavanja radnog fluida, za njima odgovarajue
vrijednosti temperature izvora toplote (vode). Na slici se vidi
da je razlika u sraunatim faktorima hlaenja procentualno
u zoni temperatura isparavanja od interesa (od 1C navie)
u opsegu od +2% do +6%.

kgh 3 2008

38

5
10
15
20
25
Temperatura izvora toplote (vode), C

30

Slika 23. Razlika u vrijednosti faktora hlaenja i temperatura isparavanja radnog fluida, za odgovarajue vrijednosti temperature izvora toplote (vode)

7.2. Rashladni reim rada sistema KGH,

rezultati simulacije pri TOK = 30C
Kako bi se u ovoj simulaciji sistema KGH uzeo u obzir poetni period rada kompresora (o emu je bilo rijei u prethodnom poglavlju), ovdje se uticaj promjene vrijednosti
stepena isporuke i stepena dobrote kompresora u toj fazi
morao uzeti u obzir. U protivnom, dobili bi se rezultati koji
predviaju previsoke vrijednosti kapaciteta isparivaa u samom startu rada, sluei se konanim (tj. maksimalnim),
stacionarnim vrijednostima stepena isporuke i stepena dobrote.

Uprkos tome to bi se snage izjednaile nakon prelazne

poetne faze, konana temperatura vode u sistemu bila
bi nia nego to stvarno jeste zbog greke u vidu vie
vrijednosti kapaciteta isparivaa u poetnoj fazi. Da bi se
taj uticaj uzeo u obzir, iskoritene su analitike zavisnosti izmeu stepena isporuke, stepena dobrote kompresije
od odnosa pritisaka koje karakteriu rad kompresora u toj
fazi dobijene na osnovu eksperimenta (izloenog u poglavlju 6). Karakteristike rashladnog ciklusa kapacitet isparivaa korigovan je u programu koji analizira rad sistema
KGH (rashladna maina sa spojenim sistemom za pripremu vazduha).
U iterativnoj petlji koja za tekuu vrijednost temperature ulazne vode odreuje prirataj (pad) temperature vode
u isparivau, uz uslov da se rezultujui kapacitet isparivaa poklopi sa kapacitetom QR (TSR,W) koju ispariva ima za
tekuu vrijednost temperature vode (srednja vrijednost), a
to je poznato na osnovu sauvanih rezultata analize ciklusa (pozivom potprograma), izvrena je modifikacija kojom
se za tekue vrijednosti pritisaka kondenzacije i isparavanja, odnosno rezultujueg odnosa pritisaka, sraunavaju
(stvarne tekue) vrijednosti stepena isporuke i stepena dobrote kompresora.
Vrijednost QRSTAC. dobijena od potprograma sa sauvanim
rezultatima prorauna ciklusa (stacionarnih stanja) adekvatno se koriguju. Kapacitet isparivaa QRSTAC. (dobijen
analizom ciklusa sa stacionarnim vrijednostima stepena
isporuke (V)STAC.), mnoi se faktorom:

QRSTVARNO = QRSTAC.

(V )TEKUCE
,
(V )STAC.

(39)

gdje je (V)STAC. vrijednost koja slijedi iz karakteristike kompresora (slika 16), dok je (V)TEKUE stvarna tekua vrijednost, koja se rauna na osnovu analitike zavisnosti
dobijene eksperimentom. Ovim se u stvari tano uzima u
obzir uticaj stepena isporuke na maseni protok freona. Takoe, uticaj stepena dobrote kompresije, koji dodue utie
samo na snagu kompresora, odnosno otpadnu toplotu kondenzacije, uzet je u obzir na nain:

P STVARNO = P STAC.

0,7
(d )TEKUCE

(40)

gdje je 0,7 vrijednost koju stepen dobrote ima po dostizanju

nominalnih parametara, a koja je pretpostavljeno konstanta
rada konkretnog kompresora, dok je (V)TEKUE vrijednost
koju stepen dobrote stvarno ima u toj fazi rada (za tekui
odnos pritisaka potisa i usisa kompresora).
Treba naglasiti da se ovom korekcijom pravi izvjesna greka u vrijednosti snage kompresora, iz sledeeg razloga:
za fiksirane izobare potisa i usisa, rad kompresora je zbilja srazmjeran odnosu stepena dobrote. Iako se ovaj uticaj
mogao egzaktno uzeti u obzir kako se oigledno namee iterativnim odreivanjem one izobare potisa, za koju
e korigovana (stvarna) vrijednost snage kompresora, a za
ve (tano) odreenu stvarnu snagu isparivaa, dati takvu
snagu kondenzatora koja se moe predati ponoru toplote
uz raspoloivu temperatursku razliku (koju diktira izobara
potisa) radi racionalnosti u koliini raunanja i raunarskog vremena simulacije vremenske dinamike sistema. S
obzirom na injenicu da je u pitanju otpadna toplota koja
nije od naroitog interesa, taj uticaj je u ovoj verziji programa zanemaren. Simuliran je rashladni reim rada instalacije, za istu spoljnju temperaturu iz eksperimenta (30C).
Dobijeni su sledei rezultati: a) razvodna i povratna voda
mijenjaju temperaturu kao na slici 26, temperaturska razlika izmeu njih determinie kapacitet hladnjaka sistema za
pripremu vazduha.
Temperatura razvodne i povratne vode
rashladne maine

30

20

12
10
8
6
4
2
0

QC snaga kondenzatora i isparivaa [kW]

QR snaga isparivaa [kW]
0

10

20

30

40

50

60

70

80

90 100

Vrijeme [min]

Slika 25. Snaga isparivaa i snaga kondenzatora u kW, u toku vremena

Temperature kondicioniranog vazduha,
prethlaenog vazduha iz rekuperatora

30
25
20
15

T kondicioniranog vazduha, C
T izlaznog vazduha iz rekuperatora, C
T sobnog vazduha, C

5
0

10

20

30

40 50 60 70
Vrijeme [min]

80

90 100

Slika 26. Temperature vazduha

15
10
5
0

Snage kondenzatora i isparivaa [kW]

14

10

T povratne vode, C
T razvodne vode, C

25

svega (hlaenja vode), a kako proces odmie, na postepeno poveavanje temperaturske razlike vode u hladnjaku
sistema za pripremu vazduha (kondicioniranje vazduha).
Promjena kapaciteta (snage) isparivaa i kondenzatora u
vremenu prikazana je na slici 25.

10

20

30

40

50

60

70

80

90 100

Vrijeme [min]

Slika 24. Temperatura razvodne i povratne vode rashladne maine

u funkciji vremena
Ovo je posledica injenice da se dio snage isparivaa rashladne maine troi na savlaivanje akumulacije vode prije

Na slici 27 vidi se sraunata promjena temperature razvodne vode i vode na izlazu iz rezervoara rashladne maine. Razlika izmeu njih predstavlja u stvari temperaturski
pad vode u isparivau rashladne maine, koji pomnoen
sa masenim protokom vode i njenom specifinom toplotom
daje kapacitet isparivaa, na slici 25. Linearna promjena
temperature vazduha u laboratoriji, na slici 26 jeste njena
zavisnost uzeta iz odgovarajueg eksperimenta, kada je
spoljanja temperatura bila takoe TOK 30C. Dakle, temperatura u prostoriji se priblino linearno sniavala, sa poetne vrijednosti od 28,5 C, za 3C u toku trajanja mjerenja
od 175 min.
Radi tanosti i uporeenja rezultata temperatura u prostoriji nije pretpostavljana niti raunata (rjeavanjem sistema
diferencijalnih jednaina za temperaturu vazduha i zidova

39

3 2008

kgh

u objektu, sistem 26), ve je uzeta kao poznata iz eksperimenta.

Temperature razvodne vode i vode iz
rezervoara rashladne maine

30

8. Uporedna analiza rezultata

eksperimenta i simulacije sistema
Uporedimo dobijene rezultate sa rezultatima eksperimenta.
Maseni protok freona, na osnovu simulacije sistema, i protok na osnovu eksperimenta, prikazani su na slici 29.

T povratne vode, C
T vode iz rezervoara, C

25

Maseni protok freona, simulacija

i eksperiment [kg/s]

20

0,08

15

0,075

10

0,07

5
0

protok freona, eksperiment

protok freona, simulacija

0,065
0

10

20

30

40 50

60

70

80

90 100

Vrijeme [min]

Slika 27. Temperatura razvodne vode i vode rezervoara

Ovakva zavisnost utie i na temperaturu vazduha koji izae iz rekuperatora nakon to biva uzet iz okoline, a s obzirom na vrijednost efikasnosti rekuperatora.
Razlika izmeu temperature vazduha koji isporui rekuperator (crvena linija na vrhu slike 28) i temperature kondicioniranog vazduha (koji naputa hladnjak), pomnoena
masenim protokom vazduha kroz hladnjak i njegovom specifinom toplotom, definie kapacitet hladnjaka (preko vazduha). Njena zavisnost od vremena prikazana je na slici
28.
Snage isparivaa rashladne maine
i hladnjaka klima-komore [kW]

10
9

0,06
0,055
0,05

200 400 600 800 1000 1200 1400 1600 1800

Vrijeme [s]

Slika 29. Maseni protok freona

Snage isparivaa i hladnjaka vode,
eksperiment i simulacija

12
10
8
6
4

8
7
6

3
2

QR snaga isparivaa, kW
QHL snaga hladnjaka, kW

1
0

QR snaga isparivaa, eksperiment

QHL snaga hladnjaka vode, eksperiment
QR snaga isparivaa, simulacija
QHL snaga hladnjaka vode, simulacija
0

10
15
Vrijeme [s]

20

25

30

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
Vrijeme [min]

Slika 28. Snaga isparivaa rashladne maine, i snaga hladnjaka klima-komore

Na slici 28 se vidi da se od poetka rada sistema KGH puna
snaga (kapacitet) isparivaa troi na savlaivanje akumulacije (hlaenje mase vode u sistemu), a snaga kondicioniranja vazduha je vrlo mala.
U toku prelaznog reima, temperatura vode opada i omoguava porast snage kondicioniranja (hlaenja) vazduha.
Izjednaavanje toplotne snage isparivaa rashladne maine, sa snagom hladnjaka klima-komore (snagom hlaenja
vazduha), govori da je snaga savlaivanja akumulacije postala jednaka nuli i oznaava ulazak sistema KGH u stacionarno stanje.

kgh 3 2008

40

Slika 30. Kapaciteti isparivaa i hladnjaka

Na slici 30 prikazani su kapaciteti (toplotne snage) isparivaa rashladne maine i hladnjaka sistema za pripremu
vazduha, na osnovu eksperimenta i na osnovu simulacije
sistema KGH. Na slici 31 prikazana je temperatura kondicioniranog vazduha.
Treba napomenuti da je u ovom proraunu uzeto da hladnjak sistema za pripremu vazduha (razmjenjiva voda
vazduh) odmah poinje da radi, odnosno da trokraki ventil
koji se nalazi na ulazu u hladnjak od starta radi sa zatvorenom kratkom vezom (izmeu razvodne i povratne grane),
to znai da od samog starta, puni protok vode poinje da
prolazi kroz hladnjak. Kod stvarne instalacije u laboratoriji,
trokraki ventil je upravljan automatikom koja odlae njegovo puno otvaranje, za oko 4 min.

Temperatura kondicioniranog (rashlaenog) vazduha,

eksperiment i simulacija

30

Snaga kondenzatora,
eksperiment i simulacija

13,5
13

25

12,5

20

12
11,5

15

11
10
5
0

10,5

Tvaz, kond, temperatura kondicioniranog

vazduha, eksperiment
Tvaz, kond, temperatura kondicioniranog
vazduha, simulacija
0

10

15
20
Vrijeme [s]

25

10
9,5
30

200

400

600 800 1000 1200 1400 1600 1800

Vrijeme [min]

Slika 33. Snaga kondenzatora

Slika 31. Temperatura kondicioniranog vazduha

Temperatura povratne vode,

simulacija i mjerenje

30

Snaga isparivaa,
eksperiment i simulacija

12

QR snaga kondenzatora, eksperiment

QR snaga kondenzatora, simulacija

TW, razv. temperatura povratne vode,

mjerenje
TW, razv. temperatura povratne vode,
simulacija

25

10

20

15

6
10

QR snaga isparivaa, eksperiment

QR snaga isparivaa, simulacija

0
0

10

15
20
Vrijeme [s]

25

10

15

20

25

30

Vrijeme [min]
30

Slika 32. Kapacitet (snaga) isparivaa

Na uporednoj analizi rezultata na slikama 30 i 31 ovo se
vidi kao izvjesno kanjenje (oko 4 min) snage hladnjaka
klima-komore, odnosno temperature kondicioniranog vazduha (vazduha koji proe kroz hladnjak i biva uduvan u
prostoriju), u odnosu na krive dobijene proraunom (simulacijom). Ova pojava, sa stanovita programiranja prorauna, moe se lako obuhvatiti kroz podjelu intervala vremena
na period nepotpune otvorenosti i period pune otvorenosti ventila. U prvom poetnom periodu, toplotna dinamika vode je takva da snaga hladnjaka raste od poetne do
maksimalne mogue vrijednosti (puni protok vode), nakon
nekog perioda vremena. Sami ventil na instalaciji KGH se
moe runo podesiti da protok vode od starta bude maksimalni (koriten u ovoj analizi, 0,527 kg/s na osnovu eksperimenta, vidi poglavlje 5).
Kapacitet isparivaa rashladne maine, prikazan je na slici
32. Na lici 33 prikazana je snaga kondenzatora. Odreeno
odstupanje je uzrokovano priblino odreenom (korigovanom u odnosu na stacionarne rezultate) vrijednou snage kompresora.

Slika 34. Temperatura povratne vode

Kako je ve napomenuto, snaga kondenzatora nije bila od
posebnog znaaja s obzitom da se radi o otpadnoj toploti. Na slici 34 vidi se promjena temperature povratne vode
(struja vode koja naputa klima-komoru i vraa se u rashladnu mainu). Budui da je u simulaciji hladnjak startovao sa
radom od poetka, kriva ove veliine je oekivano pomjerena neto u odnosu na stvarnu promjenu ka neto viim
vrijednostima temperature vode, jer je u simulaciji hladnjak
od starta razmjenjivao toplotu sa vodom (grijui je). Analogna promjena je temperatura razvodne vode koja ima neto
vie vrijednosti u odnosu na one iz eksperimenta.
Efektivna snaga kojom instalacija KGH hladi vazduh u objektu dobija se kada se maseni protok vazduha (kroz hladnjak odnosno kroz rekuperator, jer obje struje ovdje imaju
isti protok), pomnoi specifinom toplotom vazduha i razlikom izmeu temperature kondicioniranog vazduha (koji
daje instalacija) i temperature sobnog vazduha koji se
izbacuje u okolinu. Iznosi oko 7,5 kW.
Simulacija ove instalacije KGH moe analizirati i njenu
interakciju sa graevinskim objektom ije bi potrebe za
rashlaivanjem bile do 7,5 kW (zavisno od temperature
atmosferskog vazduha). U tom sluaju se iz poznate termofizike objekta, temperatura vazduha u njemu dobija kroz

41

3 2008

kgh

samu simulaciju, rjeavanjem sistema diferencijalnih jednaina bilansa toplote za vazduh i zidove u objektu, kako je
ve analizirano (sistem jednaina 26).
Razvodna temperatura vode,
simulacija i mjerenje

30

takvi rezultati nisu zgodni za poreenje, dok su karakteristike ciklusa u nekom opsegu temperatura izvora i ponora
toplote, iskljuivo karakteristika rashladne maine i samog
rashladnog fluida, R407C prije svega.

TW, razv. temperatura razvodne vode,

mjerenje
TW, razv. temperatura razvodne vode,
simulacija

25
20
15
10
5
0

10

15

20

25

30

Vrijeme [min]

Slika 35. Temperatura razvodne vode

Sami tok programa koji su napisani detaljno je komentarisan tokom pisanja radi razumijevanja problematike i algoritma od samog autora, te se na osnovu toga moe lako
razumjeti ta tano odreeni program radi, izvriti eljena
modifikacija (unoenje druge vrijednosti spoljnje temperature, ili drugih parametra performansi instalacije pri varijantnoj analizi i sl.).

Slika 37. Snaga kondenzatora rashladne maine

Snaga (kapacitet) isparivaa prikazana je na slici 36, snaga kondenzatora na slici 37, a faktor hlaenja sraunat na
osnovu jednaine stanja na slici 38.

9. Analiza rashladnog ciklusa

maine pri raznim temperaturama
izvora i ponora toplote
Napravljenim raunarskim programom koji proraunava
rashladni ciklus uraena je varijantna analiza karakteristika
termodinamikog rashladnog ciklusa sa freonom R407C,
za razne temperature okoline (ponora toplote).

Slika 38. Faktor hlaenja rashladne maine simulirano na osnovu

jednaine stanja

Slika 36. Snaga isparivaa QR rashladne maine

Varijantnim proraunom dobijene su karakteristike rashladnog ciklusa R407C u rashladnoj maini za temperaturu
spoljnjeg vazduha u opsegu od 27C do 40C i temperaturu izvora toplote, tj. vode u opsegu od 0C do 24C. Analogna analiza bi se mogla uraditi za sistem KGH u cjelini, no
poto je njen rezultat (dinamika veliina u vremenu) zavisan
od poetnog uslova (poetne temperature sistema KGH),

kgh 3 2008

42

Slika 39. Procentualna greka u odreivanju H analitiki po metodu (Kai [1])

Snaga isparivaa ima identian trend pri promjeni temperature izvora toplote (vode), za sve razmatrane temperature okoline. Prisutno je smanjivanje kapaciteta isparivaa na
viim temperaturama okoline. Snaga kompresora raste sa
veom vrijednou temperature okoline, posebno u zoni sa
viim temperaturama izvora toplote. Njen maksimum je za
maksimalne vrijednosti oba parametra (oko 4,2 kW). Algebarski zbir ove dvije snage je snaga (kapacitet) kondenzatora (slika 37).
Faktor hlaenja se takoe moe odrediti analitiki, po izloenom metodu iz literature [9], koji daje vrlo bliske vrijednosti. Procentualna greka koja se ini primjenom ovog
analitikog metoda, prikazana je na slici 39. Pritisak potisa kompresora prati zavisnost snage kompresora, odnosno
snage kondenzatora. Odnos pritisaka potisa i usisa kompresora prikazan je na slici 40.

Slika 40. Odnos pritisaka potisa i usisa kompresora rashladne maine

10. Zakljuak
U radu je analiziran problem raunarske simulacije rada termotehnikog sistema sastavljenog iz rashladne maine (toplotne pumpe sa jednostepenom kompresijom pare freona)
i sistema za pripremu i distribuciju vazduha (klima-komore). Cilj modela je predvianje karakteristika termotehnike instalacije rashladna maine sa sistemom za pripremu
vazduha, u vremenu. Radni fluid je freon R407C, a stvarna instalacija je montirana u Laboratoriji za prenos toplote
i mase, turbulentna strujanja i HVAC Mainskog fakulteta Podgorica. Napravljeni programi imaju za cilj da predvide pokazatelje rada (performanse) termotehnikog sistema
u stacionarnom reimu (kapacitet isparivaa, kompresora,
kondenzatora i sistema za pripremu i distribuciju vazduha
klima-komore kao i faktor hlaenja rashladne maine
u ljetnjem, odnosno grejni faktor u zimskom reimu rada)
odnosno da predvide njihovu vremensku dinamiku i dinamiku temperatura freona, vode i vazduha, u instalaciji i
objektu koji se klimatizuje.
Analizom eksperimentalnih rezultata, opravdane su pretpostavke ugraene u algoritam za analizu rezultata eksperimenta, koji slui da se na osnovu jednaine stanja
radnog fluida, iz eksperimenta dobiju pokazatelji rada sistema KGH. Takoe, na osnovu eksperimenta se dolo do
neophodnih informacija (efikasnosti razmjenjivaa, protoka
vode i dr., kao i karakteristika kompresora stepena isporuke i stepena dobrote kompresije, u funkciji odnosa pritisaka), koje su potrebne za predvianje ponaanja sistema
putem raunara.

Ove karakteristike kompresora, u prelaznom reimu nakon

ukljuivanja instalacije (prije dostizanja stacionarnog stanja) nisu bile na raspolaganju iz dokumentacije proizvoaa
[11, 1, 3, 4] i do njih se nije moglo doi osim eksperimentom. Izloen je i testiran metod analitikog odreivanja faktora hlaenja rashladnog ureaja iz literature [9], kojim se
izbjegava poznavanje jednaine stanja radnog fluida. Konstatovana je zadovoljavajue visoka tanost rezultata ovog
analitikog postupka i sa ovim (zeotropnim) radnim fluidom
(R407C), u opsegu temperatura isparavanja koje su od interesa u klimatizaciji objekata.
Ovako koncipiran program sa pomonim potprogramima,
upotrebljiv je za analizu performansi postojeeg rashladnog
ureaja (maine) sa freonom R407C, u raznim uslovima
temperatura spoljanjeg vazduha, kao i analizu vremenske
dinamike rada klimatizacionog sistema (rashladna maina sa sistemom za pripremu vazduha), zavisno od poetne
temperature sistema i temperature okoline. Algoritam predvia i simulaciju interakcije instalacije sa objektom koji se
kondicionira. Napravljeni programi se mogu uspjeno upotrijebiti i za varijantnu analizu i dimenzionisanje istog ili slinog sistema KGH sa freonom R407C. Na taj nain se
mogu brzo i lako analizirati uticaji karakteristika pojedinih
elemenata instalacije (uticaj efikasnosti razmjenjivaa toplote, uticaj mase akumulacije vode njenog protoka i
drugi parametri), na rad i performanse klimatizacionog sistema kao cjeline.
Aktuelna istraivanja u ovoj oblasti dobrim dijelom su koncentrisana na pitanje sa kojim radnim fluidom se postiu najbolji energetski i ekonomski parametri, za odreenu
oblast primjene. U tom smislu, analognim pristupom se
analiziraju performanse toplotnih pumpi u klimatizaciji ili
rashladnoj tehnici sa novim fluidima kao to je ugljen-dioksid (CO2). Cilj tih istraivanja je da osvijetle problem energetskih performansi instalacije, ali i ekonomske parametre
kao to su: cijena instalacije, uslovi rada i trokovi odravanja s obzirom na uslove (pritiske radnog fluida na eljenim
temperaturama itd.) i druga pitanja. U tom cilju, znaaj matematikih metoda prorauna ciklusa i simulacije dinamike
rada ovih sistema i raunarskih programa na osnovu njih, u
svrhu predvianja rada instalacije i njenih performansi putem raunara, izuzetan je. Oni omoguavaju da se na brz
nain analiziraju performanse u varijantama vie rashladnih
fluida i vri uporedna analiza.

Literatura
[1]

*** Copeland Scroll Corporation: Dokumentacija uz

kompresor ZR48-3KD-TFD.
[2] *** Cool Pack software tutorial. Version 1.46.
[3] *** Copeland Scroll: Scroll Compressors, the technology for the third millennium.
[4] *** Copeland Scroll: Select software.
[5] Young-Soo Chang, Min Seok Kim, Modeling and
performance simulation of a gas cooler for a CO2 heat
pump system. HVAC & R Research, May 2007.
[6] Ipseng Lu, N. A.Weber, Pradeep Bansal,
D. E. Fisher, Applying the effectiveness NTU method to Elemental Heat Exchanger Models, ASHRAE
DA-07-056.
[7] *** IMP Klimat, Slovenija: Dokumentacija uz klima-komoru.
[8] *** IEA HPP Workshop Austria. Presetschnik, Ivan
Malenkovic, Arsenal Research: Developing, Testing
and Monitoring of Heat Pumps. 7. Nov 2005. Vienna.
[9] Kai, Nenad, Jedan postupak odreivanja koeficijenta hlaenja rashladnog ciklusa, Mainski fakultet, Podgorica.
[10] Kai, Nenad, Vladan Ivanovi, Evaluation of the
number of cycles of a heat pump during the heating

43

3 2008

kgh

[11]
[12]
[13]
[14]
[15]
[16]

[17]

season, Mechanical Engineering Faculty, University of

Montenegro, Podgorica.
*** KTK Klimatechnik, Italia: Dokumentacija uz toplotnu pumpu i klima-komoru.
Kakac, Liu, Heat Exchangers, selection, rating, and
thermal design. Textbook, CRC Press 2002.
*** Mitsubishi, Airconditioning: R407C, the engineers
guide. Zero ozone depleting refrigerant for air conditioning and heat pump systems.
Mencke, Larsson, Persson, Olsson, Dahlquist,
Eriksson, Brazed plate heat exchangers and their applications. ASHRAE 2005, OR-05-10-1.
Naterer, Lam, Transient Response of Two-Phase
Heat Exchanger With Varying Convection Coefficients. Journal of Heat Transfer. ASME 2006.
Purdy, Morrison, Ground-source heat pump simulation within a whole-building analysis. 8th International
IBPSA Conference, Eindhoven, Netherlands, August
1114, 2003.
Protheroe, M., Simulation of Variable Fluid Properties
Plate Heat Exchanger for Educational Purposes. Ma-

kgh 3 2008

44

[18]
[19]
[20]
[21]
[22]
[23]

[24]

ster thesis, Auckland University of Technology, Auckland. Oct. 2003.

*** Refrigeration and Airconditioning, Textbook.
Shelton, A. R., I. E. Grosman, A shortcut procedure for refrigeration systems, Computers and Chemical
Eng., Vol. 9, No 6, 1985.
Silberstein, Eugene, Heat Pumps. Textbook, Delmar
Learning, 2003.
ekularac, M., Analiza dinamike rada sistema toplotna pumpaklima-komora, magistarski rad, Mainski
fakultet, Podgorica, maj 2008.
Michael, Wetter, Simulation Model, Air-to-air Plate
Heat Exchanger. Berkley, January 1999. LBNL-42354.
Zesheng, Yan, Li Xiaoyan, Zhang Li, Han Xiaodi,
The experimental research of R417a heat pump heating water system. International Congress of Refrigeration 2003, Washington, DC.
Zhao, Y., L. Li, H. Wu, P. Shu, J. Shen, Research on
the reliability of a scroll compressor in a heat pump system, ImechE 2004.

kgh