Andrew Heywood - Siyasi İdeolojiler

indekiler
1 Giri: deolojiyi Anlama...............15
3 Muhafazakrlk..............................81
Fikirlerin Rol...................................................... 17
deoloji Nedir?.................................................... 20
deoloji Kavramlar.......................................... 21
deoloji, Hakikat ve ktidar...................... 27
Sol, Sa ve Merkez.......................................... 31
21 Yzylda Siyas deolojiler .................... 34
Deien Dnya Dzeni ........................... 34
Postmodernite............................................... 36
Kreselleme.................................................. 37
leri Okumalar..................................................... 38
Kkleri ve Geliimi........................................... 83
Muhafaza Etme Arzusu
Ana Temalar......................................................... 85
Gelenek.............................................................. 86
Beer Eksiklik.................................................. 88
Organik Toplum............................................ 90
Hiyerari ve Otorite..................................... 92
Mlkiyet............................................................. 94
Otoriter Muhafazakrlk............................... 95
Paternalist Muhafazakrlk.......................... 97
Tek-Millet Muhafazakrl..................... 98
Hristiyan Demokrasi............................... 100
Liberteryen Muhafazakrlk.................... 101
Yeni Sa.............................................................. 103
Liberal Yeni Sa.......................................... 105
Muhafazakr Yeni Sa............................ 108
Yeni Sa indeki Gerilimler................ 111
21 Yzyl'da Muhafazakrlk.................... 113
leri Okumalar.................................................. 115
2 Liberalizm........................................39
Kkleri ve Geliimi........................................... 41
Bireyin ncelii - Ana Temalar................. 43
Birey..................................................................... 44
zgrlk............................................................ 45
Akl........................................................................ 47
Adalet.................................................................. 49
Hogr ve Farkllk.................................... 50
Liberalizm, Ynetim ve Demokrasi....... 53
Liberal Devlet................................................. 53
Anayasal Ynetim........................................ 55
Demokrasi........................................................ 56
Klsik Liberalizm............................................... 60
Doal Haklar Teorisi.................................... 61
Faydaclk........................................................... 63
ktisad Liberalizm........................................ 64
Sosyal Darwinizm........................................ 66
Neoliberalizm................................................. 67
Modern Liberalizm......................................... 69
Bireysellik.......................................................... 70
Pozitif zgrlk............................................. 71
Sosyal Liberalizm......................................... 73
ktisad Ynetim........................................... 75
21 Yzyl'da Liberalizm................................. 77
leri Okumalar..................................................... 80
4 Sosyalizm...................................... 117
Kkleri ve Geliimi........................................ 119
Kimse Tek Bana Bir Ada Deil - Ana
Temalar................................................................ 121
Toplum............................................................ 121
birlii............................................................. 124
Eitlik................................................................. 125
Sosyal Snf.................................................... 127
Ortak Mlkiyet............................................ 128
Sosyalizme Giden Yollar............................ 129
Devrimci Sosyalizm................................. 130
Evrimci Sosyalizm..................................... 132
Kertecilik (Gradualism)
Kanlmaz m?............................................ 133
Marksizm............................................................ 136
Klasik Marksizm.......................................... 137
Felsefe.................................................................. 137
Ekonomi.............................................................. 138
Siyaset ................................................................. 140
Ortodoks Komnizm.............................. 141

Leninizm ............................................................ 142
Stalinizm ............................................................ 144
Modern Marksizm.................................... 145
Marksizm ld m? ..................................... 146
Sosyal Demokrasi......................................... 149
Etik Sosyalizm.............................................. 151
Dzeltimci (Revisionist)
Sosyalizm....................................................... 153
Sosyal Demokrasinin Krizi................ 155
Yeni-Dzeltimcilik ve
nc Yol................................................. 157
21 Yzyl'da Sosyalizm............................... 161
leri Okumalar.................................................. 162
5 Milliyetilik................................... 165
lke Ak Uruna - Ana Temalar.......... 170
Millet................................................................. 171
Organik Toplum......................................... 175
Kendi Kaderini Tayin................................ 177
Kimlik Politikalar................................. 179
Milliyetilik ve Siyaset............................ 181
Liberal Milliyetilik.................................... 181
Muhafazakr Milliyetilik...................... 183
Yaylmac Milliyetilik.............................. 185
Anti-Smrgecilik ve Smrgecilik
Sonras Milliyetilik................................... 188
Milliyetiliin tesi...................................... 191
Liberal Milletlerarasclk........................ 192
Sosyalist Milletlerarasclk
(Enternasyonalizm).................................. 193
21 Yzyl'da Milliyetilik............................. 195
leri Okumalar.................................................. 196
6 Anarizm....................................... 197
Anti-devletilik - Ana Temalar............... 201
Anti-Devletilik........................................... 202
Doal Dzen .............................................. 204
Anti-Klerikalizm ......................................... 205
Ekonomik zgrlk................................. 206
Kolektivist Anarizm.................................... 207

Ortaklk ....................................................... 208
Anarko-Sendikaclk ............................... 209
Anarko-Komnizm ................................. 209
Bireyci Anarizm ........................................... 211
Egoizm ........................................................... 212
Liberteryanizm (zgrlklk)...... 212
Anarko-Kapitalizm.................................... 213
Anariye Giden Yollar ................................ 214
Devrimci iddet......................................... 215
Dorudan Eylem....................................... 216
iddet Kartl.......................................... 216
21 Yzyl'da Anarizm................................. 217
leri Okumalar.................................................. 218
7 Faizm............................................ 221
Birlikten Doan G - Ana Temalar.... 225
Anti-Rasyonalizm...................................... 226
Mcadele....................................................... 228
Liderlik ve Elitizm...................................... 229
Sosyalizm....................................................... 230
Ar Milliyetilik.......................................... 231
Faizm ve Devlet........................................... 232
Totalitarizm deali...................................... 233
Korporatizm................................................. 234
Modernleme.............................................. 235
Faizm ve Irklk............................................ 236
Irk Siyaseti...................................................... 236
Nazi Irk Teorileri.......................................... 238
Kyl deolojisi........................................... 239
21 Yzyl'da Faizm...................................... 240
leri Okumalar.................................................. 242
8 Feminizm...................................... 245
Kii Siyaseti - Ana Temalar........................ 250
Kamusal/zel Ayrm............................. 250
Ataerkillik (Patriarchy)................................ 25
Cinsiyet ve Toplumsal Cinsiyet
(Sex and Gender)...................................... 253
Eitlilik ve Farkllk...................................... 255
Cinsiyet ve Siyaset........................................ 256
Liberal Feminizm...................................... 257
Sosyalist Feminizm.................................. 259
Radikal Feminizm..................................... 262

Yeni Feminist Gelenekler..................... 265
21 Yzyl'da Feminizm............................... 266
leri Okumalar.................................................. 268
9 Ekolojik Dnce........................ 271

Doaya Dn - Ana Temalar............... 274
Ekoloji............................................................... 275
Holizm............................................................. 278
Srdrlebilirlik.......................................... 281
evre Ahlk................................................. 284
Kendini Gerekletirme......................... 286
Doa ve Siyaset............................................. 287
Sa Kanat Ekolojik Dnce.............. 287
Eko-sosyalizm.............................................. 289
Eko-anarizm............................................... 290
Eko-feminizm.............................................. 291
21 Yzyl'da Ekolojik Dnce.............292
leri Okumalar.................................................. 293
10 Din Fundamentalizm............ 295

Temellere Dn - Ana Temalar........... 299
Din ve Siyaset.............................................. 300
Fundamentalist Drt........................... 302
Modernizm Kartl............................... 304
Militanlk......................................................... 305
Fundamentalizm Ailesi.............................. 307
slam Fundamentalizm........................ 308
i Fundamentalizmi..................................... 310
Hristiyan Fundamentalizmi............... 312
Yeni Hristiyan Sa ........................................ 313
Dier Fundamentalist Akmlar.............. 315
21. Yzyl'da Din Fundamentalizm.... 316
leri Okumalar.................................................. 318
11 Sonu: Sonu Olmayan

deolojiler mi?................................. 319
deolojinin Sonu mu?................................. 321
Tarihin Sonu mu?.......................................... 322
deoloji Olarak Postmodernizm........... 324
deoloji Olarak Kreselleme.................. 325
leri Okumalar.................................................. 326
Kaynaka........................................................... 329
Terimler Szl......................................... 345
Dizin..................................................................... 359
Birinci Blm
Giri: deolojiyi Anlama

Fikirlerin Rol
deoloji Nedir?
Sol, Sa ve Merkez
21. Yzylda Siyas deolojiler
15
Tm insanlar siyasal dnrdr. Anlamn bilsinler ya da bilmesinler insanlar,

dncelerinden, fikirlerinden her bahsettiklerinde, siyasal grlere ve kavramlara bavururlar. zgrlk, hakkaniyet, eitlik, adlet ve haklar gibi
terimler gnlk dilin her yanna salmtr. Benzer bir ekilde muhafazakr,
liberal, sosyalist, komnist ve faist gibi kelimeler, herkes tarafndan ya
kendi grleri ya da bakalarnn grlerini betimlemek iin dzenli olarak
kullanlan kelimelerdir. Ancak bu terimler, bildik hatta sradan olsalar da, nadiren
ak seik bir anlamda kullanlrlar. rnein, eitlik nedir? Tm insanlarn eit
olduunu sylemek, ne demektir? nsanlar eit olarak m doar, toplumun insanlara eitlermi gibi muamele etmesi mi gerekir? Tm insanlarn eit haklara,
eit frsatlara, eit siyasal etkiye/nfuza, eit cretlere mi sahip olmaldr? Ayn
ekilde komnist veya faist gibi kelimeler genellikle yanl kullanlrlar. Birini faist olarak adlandrmak ne demektir? Faistlerin benimsedikleri deerler
ve inanlar nelerdir, faistler neden bu inanlar benimserler? Komnist fikirler,
liberal, muhafazakr ya da sosyalist fikirlerden nasl ayrlr? Bu kitap, ana siyasal ideolojilerin temel fikir ve inanlarn incelemektedir. Giri niteliindeki bu
blm, siyasette fikirlerin rol, siyasal ideolojinin doas, ideolojileri snflandrmada sa/sol yelpazesinin ilerlii ve 21. Yzyl'da ideolojilerin karsndaki belli
bal meydan okumalar ele almaktadr.
Fikirlerin Rol
Birok siyasal dnre gre, fikirler ve ideolojiler ok da nemli deildir. Siyaset
bazen, salt iktidar mcadelesinden azck daha fazla bir ey olarak grlr. Eer
bu doruysa, o zaman siyasal fikirler, salt oy kazanmak veya halkn desteini cezbetmek iin tasarlanm sloganlar ve szckler btn olan propagandadan baka bir ey deildirler. Bu yzden de fikirler ve ideolojiler basite, siyasal yaamn
derinlerindeki gerekleri gizlemek iin kullanlan gz boyamadr. Bu anlay,
John B. Watson (1878-1958) ve B. F. Skinnern (1904-1990) grleriyle beslenen davran psikoloji ekolnn destekledii bir anlaytr. Davran yaklama gre insanlar, dsal bir etkiye kar davranmaya (daha dorusu tepki vermeye) koullanm, biyolojik makinelerden azck daha fazla bir eydir. Fikir, deer,
his ve niyetleri erevesinde dnen zne, bahis konusu deildir. Buna olduka
benzeyen bir dier gr de diyalektik materyalizme dayanr. Bu anlay, Sovyetler Birlii ve dier ortodoks komnist devletlerdeki entelektel abaya hkim
olmu ham bir Marksizm eklidir. Diyalektik materyalizme gre, siyasal fikirler
sadece ve sadece onlar dillendirenlerin iktisad ya da snfsal karlar erevesinde anlalabilir. Fikirlerin madd temelleri vardr; kendi balarna anlamlar ya
da nemleri yoktur. Bundan dolay ortodoks Marksistler siyaseti, kesinlikle, sosyal snf asndan zmlerler ve siyasal ideolojileri, belli snflarn karlarnn
ifadesinden baka bir ey deilmi gibi grrler.
17
Siyas deolojiler / Andrew Heywood
Buna kart birtakm iddialar da vardr. rnein, John Maynard Keynes (bkz.,
s. 79), dnyann temelde iktisatlar ile siyaset filozoflarnn grleri erevesinde ynetildiini ne srer. Keynes General Theory (Genel Teori, 1936) adl eserinin son sayfalarnda u grlere yer verir:
Kendilerini herhangi bir entelektel etkiden muaf olarak gren tecrbeli insanlar, ounlukla l bir iktisatnn kleleri konumundadrlar. Havadan birtakm sesler duyan
otorite konumundaki ldrm insanlar da lgnlklarnn zn, birka yl ncesindeki
akademik yazar izerden ufak ufak damtmaktadr. (Keynes [1936] 1963, s. 383).
Fikirleri, pratik durumlara ynelmi koullu tepkiler olarak reddeden anlayn aksine bu gr, inanlar ve teorilerin ne dereceye kadar insan eylemine tkenmez bir kaynak saladna dikkat eker. Bu dnya niha olarak, akademik
yazar-izer tarafndan ynetilmektedir. Bylesi bir gr, rnein modern kapitalizmin Adam Smith (bkz., s. 65) ve David Ricordonun (1772-1823) klasik iktisat anlaylar erevesinde gelitiini; Sovyet komnizminin byk oranda Karl
Marx (bkz., 135) ve V. I. Leninin (bkz., s. 140) yazlaryla ekillendiini ve de Nazi
Almanyasnn, Hitlerin Mein Kampf (My Struggle, Kavgam [1925]) adl eserinde
gelitirdii retilere yaplacak gndermelerle anlalabileceini ne srer.
Gerekte, siyasal yaama ilikin her iki aklama da tek ynl ve de yetersizdir. Siyasal fikirler, salt kiisel hrs veya karlarn edilgen birer yansmalar deildir. Aksine bu fikirler, siyasal eylemi harekete geirip, bu eyleme rehberlik edebilir,
dolaysyla da, madd yaam ekillendirebilirler. Bununla beraber siyasal fikirler bir
bolukta ortaya kmazlar. Bu fikirler, birer yamur tanesi gibi gkten yere dmez.
Tm siyasal fikirler, hizmet ettikleri siyasal arzular tarafndan ve ortaya ktklar
sosyal ve tarihsel koullar tarafndan ekillendirilirler. Basite ifade etmek gerekirse,
siyasal teori ve siyasal uygulama birbirlerinden ayrlmaz biimde balantldr. Tm
bunlardan dolay, her dengeli, inandrc siyasal yaam zmlemesi, bir tarafta yer
alan fikir ile ideolojilerin, dier taraftaki tarihsel ve madd glerle girdikleri sreklilik arz eden karlkl etkileiminin nemini dikkate almaldr.
Fikir ve ideolojiler siyasal yaam eitli yollardan etkiler. Her eyden nce, fikir ve ideolojiler, dnyann anlalmas ve aklanmas iin kullanlan bir bak
as salar. nsanlar dnyay olduu gibi grmezler, yalnzca olmasn istedikleri gibi grrler. Yani insanlar dnyay, yerleik inan, fikir ve varsaymlarn yer ald bir rtnn ardndan grrler. Bilinli ya da bilinsiz olarak herkes, davranlarna yol gsteren ve tutumlarn etkileyen bir siyasal inan ve deer kmesini
benimser. Sonuta siyasal fikir ve ideolojiler, siyasal faaliyeti harekete geirecek
amalar tespit eder. Bu adan siyasetiler, birbirlerinden olduka farkl nitelikteki iki etkiye mruz kalrlar. phesiz tm siyasetiler iktidar arzular. Bu durum
siyasetileri, pragmatik olmaya ve semenin gnln ho tutacak ya da i dnyas veya ordu gibi gl gruplarn desteini kazanacak siyasalar (policy) benimsemeye zorlar. Ancak siyasetilerin sadece iktidarn hatrna iktidar arayna girmeleri nadir bir durumdur. Siyasetilerin ayn zamanda iktidara eritiklerinde,
bu iktidarla ne yapacaklarna ilikin inanlar, deerleri ve kanaatleri de vardr.
18
Blm 1: Giri: deolojiyi Anlama
Pragmatik ve ideolojik kayglar arasndaki denge, siyasetiden siyasetiye,

hatta herhangi bir siyasetinin kariyerindeki farkl aamalarda deiebilir. Adolf
Hitler (bkz., s. 227) gibi baz siyasetiler kendilerini, dnsz hatta fanatik bir
tutumla aka tanmlanm ideolojik hedefler grubuna adayabilirler. Hitlerin
yazlarnda iddetli bir Anti-Semitizm (bkz., s. 237) yer alr ve Hitler aka,
Dou Avrupada Alman hkimiyetinde rk bir imparatorluk kurma arzusunu
dile getirir. Lenin gibi Marksist devrimciler kendilerini, komnist, snfsz bir
toplum ina etmeye adamlardr. Ancak hibir siyaseti, ideolojik kanaat erevesinde oluan krlkten doan kayplardan kurtulamaz: ktidarn kazanlmas ve muhafazas gerekiyorsa, en azndan, baz stratejik uzlalar salanmaldr. phesiz Hitlerin 1933te anslye olarak atanmasndan sonra anti-Semitik
saldrlarda art oldu. Bazlarna gre, Hitlerin asl amac hep bu olsa da o, rk temelli soykrmlara sava yllarna kadar girimedi. Lenin rneine baktmzda ise; kapitalizmle ilgili honutsuzluuna ramen 1921de Rusyada snrl zel teebbsn yeniden douunu mmkn klan Yeni ktisad Siyasay uygulamaya koydu. Galiba sadece Amerikadakiler deil, dier siyasetiler de, siyasal metadan azck daha fazla bir ey olarak alglana gelmilerdir. nk bu siyasetiler, fikirlere ve siyasalara fazla dikkat etmeden, kendilerini imaj ve kiilik
temelinde pazarlarlar. ABDli siyasetiler, salt iktidar arayndaki pragmatistler
deildirler. ABD siyasetindeki fikir ve deerlerin nemi, ayn kapsaml ideolojik hedefleri paylaan iki ana partinin (Cumhuriyetiler ve Demokratlar) varlndan dolay aka grlmez. ABDli siyasetilerin ou, Amerikan ideolojisi olarak adlandrlan gr paylar. Bu ideolojinin kapsamnda, serbest piyasa ekonomisinin meziyetlerine ilikin liberal-kapitalist deerler kmesi ve ABD
Anayasasnda yer alan ilkelere sayg vardr.
Siyasal fikirler ayn zamanda, siyasal sistemlerin doasnn ekillenmesinde
katkda bulunur. Ynetim sistemleri, tm dnyada birbirlerinden nemli lde farkldr. Ayrca, sistemler her zaman belli bal deer ve ilkeler erevesinde ekillenir. Mutlak monariler, bata krallarn ilh haklar olmak zere, derinlere kk salm dinsel birtakm fikirlere dayanr. ada Bat lkelerinin oundaki siyasal sistemler ise birtakm liberal-demokratik ilkeler zerine ina edilmitir. Bat'daki devletler tipik olarak snrl ve anayasal ynetimlere saygldrlar; ayrca ynetimin, dzenli ve rekabete ak seimlere dayal olarak temsil
olmas gerektiine inanrlar. Benzer ekilde, geleneksel komnist siyasal sistemler, Marksizm-Leninizmin ilkeleriyle uyumludur. Komnist devletlerde tek partinin, Komnist Parti'nin hkmranl vardr. Bu partinin otoritesi; Leninin,
Komnist Parti tek bana ii snfnn karlarn temsil etmektedir, eklindeki inancna dayanr. Hatta dnyann ulus-devletler eklinde blnmesi ve ynetsel iktidarn genellikle ulusal dzeyde yer almas gerei, milliyetilik, daha
da zelde, ulusal lekte kendi kaderini tayin etme ilkesi etrafnda oluan siyasal
fikirlerin derin etkisinin yansmasdr.
19
Son olarak belirtmek gerekirse, siyasal fikirler ve ideolojiler, sosyal bir imento
ilevi yklenebilirler. Bu ilev, sosyal gruplara, daha dorusu tm toplumlara, onlar bir arada tutacak birletirici inan ve deerler kmesi temin eder. Siyasal ideolojiler genellikle belli bal snflarla ilikilendirilirler. rnein, liberalizm orta snfla, muhafazakrlk arazi sahibi aristokrasiyle, sosyalizm ii snfyla ilikilendirilir. Sz konusu fikirler, yaam tecrbelerini, sosyal snfn arzularn ve karlarn
yanstr. Bu yzden de aidiyet ve dayanma duygusunun beslenmesine katkda bulunur. Ayrca fikir ve ideolojiler, toplum iindeki farkl grup ve snflar birbirine
balamakta da baarl olabilirler. rnein, Mslman lkelerde slm, ortak ahlk
ilke ve inanlar kmesi olutururken, Batl lkelerin ounun temelinde de birletirici liberal-demokratik deerler vardr. Siyasal fikirler, topluma birlemi bir siya
sal kltr temin etmekle dzeni ve sosyal istikrar da beslemi olur.
Birletirici bir siyasal fikir ve deerler kmesi, toplum iinde doal olarak geliebilir. Ancak bu kme yukardan aaya doru, itaat retme teebbsyle dayatlabilir ve bir sosyal denetim biimi olarak iletilebilir. Siyasal ve asker liderler, hkmet yetkilileri, toprak sahipleri veya sanayiciler gibi sekin gruplarn
sahip olduu deerler, kitlelerin benimsedikleri deerlerden olduka farkl olabilir. Ynetici sekinler siyasal fikirleri, muhalefeti denetim altnda tutmak ve bir
ideolojik ynlendirme (maniplasyon) sreci marifetiyle tartmay kstlamak
iin kullanabilirler. Bu, Nazi Almanyas ve Sovyetler Birlii gibi resm ideolojiye sahip lkelerde aka yer almtr. Her iki lkede de resm ya da siyasal olarak gvenilir inanlar, hem nasyonal sosyalizm hem de Marksizm-Leninizmde
siyasal yaama, aslnda tm sosyal kurumlara, sanata, kltre, eitime, medyaya hkmetmiti. Kart gr ve inanlar ya sansrlenmi ya da bastrlmt. Bazlarnn iddiasna gre, gze batmayacak bir ideolojik ynlendirme biimi
tm toplumlarda yer almaktadr. Bu iddia, bir sonraki blmde ele alacamz
Marksist gr tarafndan ileri srlr. Marksist anlay, kapitalist toplumlarn,
iktisad olarak hkim olan snflarn karlarna hizmet eden fikirlerin tahakkmnde olduunu ileri srer.
deoloji Nedir?
Bu kitap ncelikle, ideolojinin doasn zmlemekten ziyade, siyas ideolojilerin
incelenmesiyle ilgilenmektedir. Karkln asl nedeni, birbirleriyle sk ilikileri
olsa da, inceleme asndan ideoloji ve ideolojilerin birbirinden olduka farkl
olmalar gereidir. deolojiyi incelemek demek, siyaset bilimi veya siyaset felsefesinden ayr, zel trden bir siyasal dnceyi ele almak demektir. Siyas ideolojiyi incelemek, bu dnce kategorisinin nemini, roln ve doasn zmlemek
ayrca, hangi siyas fikir ve iddialarn ideoloji olarak snflandrlmas gerektii gibi
sorular zerinde dikkatlice dnmektir. rnein, ideoloji zgrletirici mi baskc m, doru mu yanl m? Ayn ekilde, muhafazakrlk ve milliyetilik, liberalizm
ve sosyalizmle ayn anlamdaki ideolojiler midir?
20
Yine, ideolojileri incelemek demek, siyasal dncenin ieriinin zmlenmesiyle eitli ideolojik geleneklerin iinde yer alan retiler, teoriler ve fikirlerle ilgilenmek demektir. rnein, liberalizm bize zgrlk hakknda ne syleyebilir? Sosyalistler geleneksel olarak neden eitlii desteklerler? Anaristler devletsiz toplum fikrini nasl savunurlar? Faistler neden mcadele ve sava yararl bir ey olarak grmlerdir? Tm bunlarn hricinde, bu trden ierie ilikin meseleleri ele almak zere, ilgilendiimiz siyasal dnce tipini gz nnde tutmak bir zorunluluktur. Szde ideolojilerin zgn fikir ve retilerini tartmaya amadan nce, bu fikir kmelerinin neden ideoloji olarak snflandrld zerinde uzun uzun dnmemiz gerekir. Daha da nemlisi, bu snflandrma
bize neyi ifade eder? rnein liberalizm, sosyalizm, feminizm ve faizmin ideoloji olarak snflandrlmalar olgusu bize ne retebilir?
deoloji Kavramlar
deolojinin doasn kuatan her tartma ile ilgili birinci sorun, bu terimle ilgili yerleik ve zerinde hemfikir olunmu bir tanmnn olmamas gereidir. Elimizdeki tek ey, birbirine rakip tanmlarn toplamndan baka bir ey deildir.
David McLellann (1995) belirttii gibi, deoloji, tm sosyal bilimlerde tarifi en zor olan kavramdr." Sadece birka siyasal terim, bu kadar derin ve ateli bir
tartma konusudur. Bunun iki nedeni vardr. lk olarak, tm ideoloji kavramlar
teori ile uygulama arasnda bir ban varln kabul ettiinden, bu terim bir ta
raftan, siyasette fikirlerin rol ve inanlarla teoriler arasndaki iliki, dier taraftan
da madd yaam veya siyas tutum hakknda bir nceki blmde ele alnan hayli sert tutumlar gndeme getirmektedir. kinci olarak, ideoloji kavram kendini,
siyas ideolojiler arasnda sre giden mcadelenin dnda tutamamtr. Tarihsel
macerasnn ounda ideoloji terimi, rakip fikir ya da inan sistemlerine saldr
silh veya arac olarak kullanlmtr. 20. Yzyl'n ta ikinci yarsna kadar, tarafsz
ve nesnellii ak olarak ifade edilmi bir ideoloji kavram, yaygn bir ekilde kullanlmamtr. Bu dnemde bile, ideolojinin siyasal nemi ve sosyal rol zerindeki fikir ayrlklar srp gitmitir. deolojiyle ilikilendirilen anlamlar arasnda,
en gze arpanlar aadakilerdir:
Siyas bir inan sistemi.
Eylem ynelimli siyas fikirler kmesi.
Ynetici snfn fikirleri.
Belli bir sosyal snf veya sosyal grubun dnya gr.
Snfsal veya sosyal karlar da vuran siyas fikirler.
Smrlenler veya bask altndakiler arasnda yanl bilinci yayan fikirler.
Bireyi sosyal bir balamda konumlandran ve mterek aidiyet hissi yaratan fikirler.
21
Bir siyas sistemi veya rejimi merulatrmak zere, resm olarak ayrcalk
verilmi fikirler kmesi.
Hakikat tekeli iddiasndaki her eyi kapsayan siyas reti.
Soyut ve olduka sistematik nitelikteki siyas idealler kmesi
deoloji teriminin kkenleri asla ak seik ortaya konmamtr. deoloji kelimesi,
Fransz Devrimi dneminde Antonie Destutt de Tracy (1754-1836) tarafndan
tretilmi ve alenen ilk kez, 1796 ylnda kullanlmtr. De Tracyye gre ideoloji, yeni bir fikirler bilimi, harfi harfine idealoji anlamna geliyordu. De Tracy, tipik rasyonalist Aydnlanma cokusuyla, fikirlerin kkenlerinin nesnel olarak ortaya karlabileceinin mmkn olduuna inanyordu. Ayrca, bu yeni bilimin,
aynen biyoloji ve zooloji gibi yerleik bilimlerin edindii gibi bir konum elde
edeceini iln etti. Daha da cretkr olan, tm aratrma-soruturma faaliyetleri
fikirlere dayandndan, de Tracy, ideolojinin niha olarak bilimlerin kraliesi olarak kabul edileceini ne srd. Ancak bu yksek beklentilere ramen, terimin
ilk kullanmnn sonrakiler zerindeki etkisi olduka azdr.
deolojinin siyasette anahtar bir kavram olma maceras, Karl Marxn yazlarndaki kullanm ile balamtr. Marxn bu kavram kullanmasnn yannda, daha
sonraki Marksist dnr kuaklarnn terime gsterdii ilgi, ideolojinin modern
siyasal ve sosyal dncede edindii hretin ak bir gstergesidir. Ancak Marxn
bu kavrama ykledii anlam, ana akm siyas zmleme yaklamlarnda yer alan
anlamdan olduka farkldr. Marx bu terimi, mr boyu ortaklaa almalar yapt Friedrich Engels (1820-1895) ile beraber yazd The German Ideology (Alman
deolojisi [1846] 1970) adl erken dnem almasnn balnda kullanmtr. Bu
ayn zamanda Marxn ideoloji grnn en ak betimlemesidir:
Her dnemde ynetici snfn fikirleri, hkim fikirlerdir. Yani, toplumun madd gcne
hkmeden snf, ayn zamanda hkim entelektel gtr. Madd retim aralarn elinde tutan snf, ayn zamanda zihinsel retim aralar zerinde de denetimi elinde tutar.
Bylece, genel olarak ifade etmek gerekirse, zihinsel retim aralarndan yoksun olanlarn fikirleri, bu aralara sahip olanlarnkine tbidir. (Marx ve Engels, 1970, s. 64)
Marxn ideoloji kavram ok sayda can alc zellii bnyesinde barndrr.

lk olarak, ideoloji yanltma ve gizemletirme ile ilgilidir; ideoloji, daha sonralar Engelsin yanl bilin olarak adlandrd, yanl bir dnya grn iler.
Marx, ideoloji kavramn, sistematik gizemletirme srecinin maskesini drmek amacyla, eletirel bir kavram olarak kullanmtr. Marx kendi fikirlerini, tarih ve toplumun rnlerini gn na karmak zere titizlikle tasarlanm olduklar gerekesiyle, bilimsel diye snflandrr. Sonuta, ideoloji ile bilim, yanllk ile hakikat arasndaki kartlk, Marxn ideoloji terimini kullanmasnda hayat
nem tar. kinci olarak, ideoloji, snf sistemi ile ilikilendirilir. Marx, ideolojide ikin olan arpkln, bu kavramn topluma, ynetici snfn karlar ve bak
asn yanstmas gereinden doduuna inanr. Ynetici snf her zaman kendisini baskc olarak grme konusunda isteksizdir ve bask altnda tuttuklarn ta22
hakkmlerine raz etme endiesini tar. Yani snf sistemi, ba aa, tepetaklak
bir biimde varolur. Marx, bu ifadeyi camera obscura, yani insan gz ya da fotoraf makinesinin lensleri tarafndan oluturulan ters resim fikriyle dile getirir.
Bundan dolay, haklar, ancak mlk sahibi ve imtiyazllar tarafndan kullanlabi
lecek evrensel haklar olarak tanmlayan liberalizm, klasik bir ideoloji rneidir.
ncs de, ideoloji, bir iktidar tezahrdr. Kapitalizmin, genelde de tm
snfl toplumlarn dayand elikileri rtmekle ideoloji, smrlen proleterden smrld gereini gizlemeye, bylece de, eitsiz snf iktidar sisteminin onaylanmasna hizmet eder. deoloji, tam anlamyla an hkim dncelerini oluturur. Sonuta Marx, ideolojiyi geici bir ey olarak grr. deolojinin
sreklilii, ancak onu douran snf sistemi ayakta kald srece sz konusudur.
Marxn anlayndaki kapitalizmin mezar kazclar olan proleter snfnn kaderi, baka bir snfl toplum biimi oluturmak deil, daha ziyade, serveti mterek mlkiyete aarak, tm snf eitsizliklerini ortadan kaldrmaktr. Bylece,
proleterlerin karlar ile bir btn olarak toplumun karlar akacaktr. Ksaca proleter snfnn ideolojiye ihtiyalar yoktur. nk bu snf, yanlsamalara
muhta olmayan yegne snftr.
lle de bir fark aranacaksa, sonraki Marksist kuaklar ideolojiyle Marxtan ok
daha fazla ilgilenmilerdir. Bu aslnda, Marxn kapitalizm iin korkun bir son eklindeki kendinden emin ngrsnn ar derecede iyimser bir ngr olduunun gstergesidir. Bu durum ayn zamanda, sonraki kuak Marksistleri, kapitalist retim tarznn beklenmedik bir ekilde zorluklarn stesinden gelme gcn
aklamadaki etkenlerden biri olarak, ideoloji zerinde odaklanmaya sevk etti. Ancak kavramn anlamnda nemli deiiklikler de oldu. Bunlardan en nemlisi, artk tm snflarn bir ideolojisinin olmas gerektiinin sz konusu edilmeye balanmasdr. What is to be Done? (Ne Yapmal?, [1902] 1988) adl eserinde Lenin, proleter snfn fikirlerini, Marx iin samalk ifade edecek bir ekilde, sosyalist ideoloji veya Marksist ideoloji olarak betimledi. Lenin ve 20. Yzyl Marksistlerinin
ouna gre ideoloji, belli bir sosyal snfn kendine zg fikirleri, snfsal konumunu dikkate almadan, bu snfn karlarn artran fikirleri demekti. Ancak tm
snflar gibi, proleter snfnn da burjuva snfnn da bir ideolojisi vardr ve ideoloji
terimi tm olumsuz ve aalayc armlarndan arndrld. deoloji artk ne zorunlu olarak yanllk veya gizemletirmeyi ima etmekte ne de bilimin kart olarak durmaktayd; dahas, bilimsel sosyalizm (Marksizm) bir proleter ideolojisi biimi olarak kabul grd. Leninin ideoloji kavram aslnda yansz olsa da, Lenin,
pekla, kapitalist sistemin ayakta tutulmasnda ideolojinin oynad nemli roln
farkndayd. Leninin iddiasna gre, burjuva ideolojisi tarafndan kleletirilmi
proleter snf, kendi bana asla kendi bilincine ulaamayacaktr. Bu yzden Lenin,
kendilerine ait devrimci potansiyelleri gerekletirme yolunda ii kitlelerine rehberlik edecek nc (vanguard) bir partiye olan ihtiyac iaret etti.
Marksist ideoloji teorisinin geliimini en ileriye gtren kii, belki de, Antonio Gramscidir. Gramsciye gre, kapitalist snf sistemini ayakta tutan ey, sade23
Antonio Gramsci (1891-1937)

talyan Marksist ve soyal teorisyen. Bir memurun olu olan Gramsci, 1913te Sosyalist Partiye katlm ve 1921de yeni kurulmu talyan Komnist Partisinin genel sekreteri olmutur. 1924 ylnda talyan Parlmentosuna seilmi ama 1926da Mussolini tarafndan hapse atlm ve lene
kadar hapiste kalmtr.
Gramsci, 1929 ile 1935 yllar arasnda yazd Quaderni del Carcere (Prison Notebooks, Hapishane
Defterleri, 1971) adl eserinde, ortodoks Marksizmde youn olarak yer alan iktisad ya da madd
etkenlere ynelik vurguyu dzeltmeye almtr. Hegemonya teorisi araclyla, siyas ve entelektel mcadelenin nemini vurgulayarak, her trden bilimsel determinizmi reddetmitir.
Gramsci tm yaam boyunca bir Leninist ve devrimci olarak kalmtr. Devrimci sadkat ve iradenin iyimserlii vurgusu onu yeni sola sevdirmitir.
ce bu snfn eitsiz siyas ve iktisad iktidar deil, kendisinin kavramlatrmasyla burjuva fikir ve ideolojilerinin hegemonyasdr. Hegemonya, nderlik ya da
hkimiyet demektir. deolojik hegemonyann anlam ise burjuva fikirlerinin kart grlerin yerini alp, an saduyusu olmas demektir. Gramsci, ideolojinin
sanatta, edebiyatta, eitim sisteminde, kitle iletiiminde, gnlk dilde ve popler kltrde, ksaca tm toplumsal dzeylerde ne derece gml olduuna dikkat ekti. Gramsci, srarl bir biimde burjuva hegemonyasna ancak siyas ve entelektel dzeyde meydan okunabileceini belirtti. Bu da sosyalist ilke, deer ve
teorilere dayal, kart bir proleter hegemonyasnn oluturulmas demektir.
Kapitalizmin meruluk retme marifetiyle istikrar baarma kapasitesi, Frankfurt Okulunun da zel ilgi alanyd. Bu okul daha ok, Nazilerden kap ABDye
yerleen neo-Marksist Almanlardan oluuyordu. Bu okulun en nl yesi Herbert Marcuse (bkz., s. 143) One Dimensional Man (Tek Boyutlu nsan, 1964) adl
eserinde, ileri sanayi toplumunun, dnceyi ynlendirmek ve kart grleri
kendilerini ifade etmekten yoksun brakmak zere, kendi ideoloji kapasitesinde
totaliter bir nitelik gelitirdiini ne srmtr.
Modern toplumlar, sahte ihtiyalar retmekle beraber, insanlar gz doymaz
tketicilere dntrmenin yannda, yaygn/kapsaml ve aptallatrc refahn yaylmasyla, eletiriyi felce uratmay baarmtr. Marcuseye gre, liberal kapitalizmin tartmasz hogrs bile baskc bir amaca hizmet etmektedir. nk, liberalizm zgr tartma ve iddiada bulunma izlenimi vermekte, bylece de alama ve ideolojik denetimin vard dzeyi gizlemektedir.
Marksizm dnda bir ideoloji kavram ina etmeye ynelik ilk teebbslerden
biri, Alman sosyolog Karl Mannheima (1893-1947) aittir. Marx gibi Mannheim
da, fikirlerin sosyal koullarca ekillendiini kabul etmitir ama Marxn aksine,
ideolojiyi olumsuz imalarndan kurtarmaya gayret gstermitir. Ideology and Utopia (deoloji ve topya, [1929] 1960) adl eserinde Mannheim, ideolojileri, belli bir sosyal dzeni savunmaya hizmet eden dnce sistemleri ve bu dzendeki baskn ya da ynetici grubun karlarnn kabaca ifadesi olarak tanmlamtr.
24
Pragmatizm
Pragmatizm genel olarak, teorik inanlardan ziyade uygulamadaki koullara ynelik olan bir ilgiyi ifade eder. Yani ideal dnyada baarlmas gerekene kar, gerek dnyada neyin baarlabileceinin ifadesidir. Felsef bir reti olarak (ounlukla William James [1842-1910] ve John
Dewey [1859-1952] gibi filozoflarla ilikilendirilir) pragmatizme gre, inanlarn anlam ve hakl
latrlmas, uygulamadaki sonulara gre deerlendirilmelidir. Tanm gerei, pragmatik bir siyaset tarz ideolojik deildi ama ilkesiz frsatlkla e anlaml tutulamaz. Pragmatizm, bilinmeyene doru bir d olduu gerekesiyle devrimlere ve kapsaml reformlara ihtiyatla yaklalmas
gerektiini savunur ve daha ok srekli ayarlamalar, belki de evrimsel bir deiimi ngrr.
te yandan topyalar ise gelecein idealletirilmi temsilleridir; yani, her zaman

bask altndaki gruplarn karna hizmet eden radikal bir sosyal deime ihtiyacn ima ederler. Mannheim ayrca, zel ve btncl (total) ideoloji kavramlatrmalar ayrmn da yapmtr. zel ideolojiler, belli bal birey, grup veya
partilerin fikir ve inanlardr. Btncl ideolojiler ise bir sosyal snfn ya da
toplumun, hatta bir tarihsel dnemin btn Weltanschauungunu (dnya grn) kapsar. Bu anlamda, Marksizm, liberal kapitalizm ve slmc kktencilik
btncl ideolojiler olarak grlebilir. Mannheim, topyalar da dhil olmak
zere tm ideolojik sistemlerin arptldn savunmaktadr. nk, her ideolojik sistem sosyal gerceklie ilikin ksm, zorunlu olarak da bencil kara dayal
bir bak asn yanstr. Ancak Mannheim, nesnel hakikati ortaya karma teebbsnden de vazgeilmemesi gerektiini belirtir. Ona gre, nesnellik tamamen
sosyal adan mstakil entelijensiyann koruluudur. Bu entelijensiya, kendi
lerine ait iktisad kar kaygs tamadndan, soukkanl ve disiplinli bir ekilde
aratrma faaliyeti ile megul olabilecek aydnlardan oluan yegne snftr.
deoloji kavramnn bundan sonraki maceras, byk lde savalar (Birinci ve kinci Dnya Sava) aras dnemdeki totaliter diktatrlklerin ortaya k ve 1950-1960lardaki Souk Savan artan ideolojik gerilimleriyle ynlendirilmitir. zellikle liberal teorisyenler, Faist talya, Nazi Almanyas ve Stalinist
Rusyada ortaya kan rejimleri, tarihsel olarak yeni ve zgn baskc ynetim sistemleri olarak betimlemekle beraber, tartma ve eletiriyi bastrp, kesin itaatin
beslenmesinde resm ideolojilerin oynadklar role k tutmulardr. Karl Popper (1902-1994), Hannah Arendt (1906-1975), J. L. Talmon, Berdnard Crick ve
On Birinci Blmde incelenen ideolojinin sonu teorisyenleri kadar birbirinden farkl birok dnr, faizm ve komnizmi ideolojinin en belirgin rnekleri
olarak grmler ve ideoloji terimini olduka kstlayc bir tarzda kullanmlardr. Bu kullanma gre ideolojiler, kapal dnce sistemleridir ve hakikat tekeli
iddiasyla, kart gr ve inanlara hogry reddeder. Sonuta ideolojiler, sekler dinlerdir; btnclletiren bir nitelii vardr ve itaat ile boyun edirmeyi
teminat altna alan sosyal denetim aralar olarak hizmet grrler. Ancak bu standarda gre, her siyasal ament ideoloji deildir. rnein liberalizm; zgrlk,
25
hogr ve farklla yapt vurgulardan dolay, ak dnce sisteminin en gzel rneidir (Popper, 1945).
Kendine zg, muhafazakr bir ideoloji kavram da tanmlanabilir. Bu ideoloji anlay, uzun sre geerliliini korumu olan soyut ilkeler ve felsefeye ynelik muhafazakr gvensizlie dayanr. Bu gvensizlik de rasyonalizm ve ilerlemeye ynelik pheci tutumlardan domutur. Dnya son derece karmak grlr ve bu karmak dnyay kavramak, insann zihinsel kapasitesinin ok tesinde
bir yerlerdedir. Bu grn en nde gelen taraftar, ngiliz siyaset filozofu Michael Oakeshotttur (1901-1990). Oakeshott (1962), Rationalism in Politics (Siyasette
Rasyonalizm) adl eserinde, insanlarn siyasal faaliyetleri, snrsz ve dipsiz bir denizdeki seyahattir iddiasn ortaya koyar. Bu adan ideolojiler, zorunlu olarak sosyal gereklii arptan veya basitletiren dnce sistemleri, fikir kmeleri olarak
grlr. nk ideolojiler, aka anlalamaz olann ne olduunu aklama iddiasndadrlar. Sonuta ideoloji, gerek dnyann karmaklklarndan ayr olan
dogmatizm ve sabit veya doktrin niteliindeki inanlara eitlenir. Tm bunlardan
dolay muhafazakrlar, nceden oluturulmu teoriler ya da soyut ilkeler kmesine gre dnyay yeniden ekillendirme teebbslerine dayanan ideolojik siyaset
tarzn reddederler. Muhafazakrlar, Yeni San ar derecede ideolojik siyasetine
bulamadan nce, Oakeshottun geleneksel duru olarak ifade ettii eyi tercih
etmilerdi. Bu duru, pragmatizm (durumsallk) adna ideolojiyi reddeder ve insan
davran iin en emin rehberler olarak tecrbe ve tarihe bel balar.
Ancak 1960lardan beri ideoloji terimi, geleneksel sosyal ve siyas zmlemelerin ihtiyalar paralelinde ok daha revatadr. Bu yeni yaklam ideolojiyi, nesnel ve
tarafsz bir kavram olarak tespit etmi ve bir zamanlar ilikilendirildii siyas yklerinden arndrmtr. rnein Martin Seliger (1976) ideolojiyi, amalar verili bir
sosyal dzeni muhafaza etmek, dzeltmek, yok etmek veya yeniden ina etmek gibi
bir derdi olup olmadna bakmakszn, rgtl sosyal eylemin aralar ile amalarn varsaymak, aklamak ve hakllatrmak iin bavurulan fikirler kmesi olarak
tanmlar. Bundan dolay ideoloji, eylem ynelimli dnce sistemidir. Byle tanmlandnda ideolojiler, ne iyi ne kt, ne doru ne yanl, ne ak ne kapal, ne zgrletirici ne de baskcdrlar ideolojiler bunlarn hepsi olabilirler.
Bu sosyal-bilimsel ideoloji kavramnn deeri, tm izmlere, liberalizmden
Marksizme, muhafazakrlktan (conservatism) faizme vs., uygulanabilmesi anlamndaki kapsayc olma niteliinden doar. Olumsuz ideoloji kavramnn sakncas, yksek derecede kstlayc olmasndandr. Marx, liberal ve muhafazakr
fikirleri ideolojik, kendisininkini ise bilimsel grmtr; liberaller, komnizm
ve faizmi ideoloji olarak snflandrrken, liberalizmin de bir ideoloji olduunu
kabul etmeyi reddederler; geleneksel muhafazakrlar liberalizmi, Marksizmi ve
faizmi ideolojik olduklar gerekesiyle mahkm ederler ama muhafazakrl
salt bir miza olarak resmederler. Ancak her tarafsz ideoloji kavram, bnyesinde birtakm tehlikeleri barndrr. deoloji terimi, zellikle siyasal yk zerinden atlnca, eletirel yann kaybedecek derecede genelletirilmi ve zararsz
26
hle gelebilir. Eer ideoloji, inan sistemi, dnya gr, reti veya siyaset felsefesi gibi terimlerle yer deitirip, bu terimlerle ayn anlamlara gelebiliyorsa, o zaman bu terimin ayr ve kendine zg bir anlam varm gibi davranmay srdrmenin anlam var mdr? Bu adan zellikle iki soru olduka nemlidir: deoloji ile hakikat arasndaki iliki nedir? Ve hangi anlamda ideoloji, bir
iktidar biimi olarak grlebilir?
deoloji, Hakikat ve ktidar

Ksa ya da tek cmlelik ideoloji tanmlarnn, cevapladndan ok daha fazla soruyu ortaya koyma ihtimli yksektir. Ancak tanm, gerekli ve zorunlu olan bir balang noktas salar. Bu kitapta ideoloji, aada ifade edildii gibi anlalmaktadr:
deoloji, mevcut iktidar sistemini muhafazaya, biraz deitirmeye veya ortadan kaldrmaya ynelmi rgtl siyasal eylem iin zemin oluturan, az ok tutarl fikir kmeleridir. Bundan dolay tm ideolojiler, (a) genellikle dnya gr biiminde
mevcut dzene ait bir aklama sunarlar, (b) arzulanan gelecee ilikin bir model,
bir iyi toplum gr gelitirirler ve (c) siyasal gelimenin nasl yaplaca ve nasl
yaplmas gerektiini, (a)dan (b)ye geiin nasl olacan aklarlar.
Bu tanm ne orijinal ne de yeni bir eydir; terimin sosyal-bilimsel kullanm biimiyle tamamen uyum hlindedir. Ancak bu tanm, ideoloji olgusunun nemli ve ayrt edici niteliklerine dikkat eken bir tanm deildir. Bu tanm zellikle,
betimleyici ve normatif dnce ile siyasal teori ve siyasal uygulama arasndaki
geleneksel snrlara yakn durduu gereinden doan ideolojinin karmaklna vurgu yapar. Ksaca ideoloji, dnce ile eylem ve de anlama ile edim arasnda
ortaya kan iki tr sentezi gndeme getirir.
Birinci sentezle ilgili olarak, anlama ile edimin kaynamasyla ideoloji, olan ile
olmas gereken arasndaki ayrm bulanklatrr. Aslnda ideolojiler, bireyler ve
gruplara toplumlarnn nasl ilediini gsteren entelektel bir harita, dahas, genel bir dnya gr temin etmeleri anlamnda betimleyici niteliktedirler. Bu durum, rnein, ideolojinin nemli saylabilecek btnletirici kapasitesini, kiileri
belli bir sosyal evrede konumlandrma yeteneinin aklanmasna yardmc olur.
Ancak bu trden betimleyici bir anlay, mevcut sosyal dzenlemelerin yerindelii ve alternatif toplumun doasna ilikin normatif veya buyruku inanlar kmesinin derinliklerinde sakldr. Bundan dolay ideoloji, gl bir duygusal karaktere sahiptir: deoloji, umutlarn ve korkularn, sevgilerin ve nefretlerin ifade arac olduu
gibi, ayn zamanda da inan ve anlaylarn aka telffuz edilmesinin de aracdr.
Yukardaki (a) ve (b) balantl olduundan, ideolojilerdeki olgular, kanlmaz olarak deerler ile birleme ve karma eilimi tarlar. Bu durumun sonularndan biri, ideoloji ve bilim arasnda net bir ayrmn yaplamamasdr. Bu erevede ideolojileri, Thomas Kuhnun The Structure of Scientific Revolutions (Bilimsel Devrimlerin Yaps, 1962) adl eserinde kulland paradigmalar gibi grmemiz, bize yardmc olabilir. Byle bir durumda ideoloji, zihinsel aratrma srecini yaplandrmaya yardmc olan teoriler, retiler ve ilkeler kmesi olarak
27
grlebilir. Aslnda ideoloji, iinde siyas bilgi araynn yer ald bir ereve,
bir siyas sylem dili oluturur. rnein, akademik siyaset biliminin nemli bir
blm ve daha ak olarak da ana akm iktisat liberal mirasn iinde yer alan bi
reyci ve rasyonalist varsaymlar kullanr. deoloji nosyonu, entelektel bir ereve veya siyasal bir dil olarak da nemlidir. nk ideoloji; ideolojinin insan anlayn yaplandrd derinlie de k tutar. Birinin inanlarn (ounlukla, tam
anlamyla bu gnah iledikleri iin dier insanlar sularken) ideolojik olduklar gerekesiyle reddetme eilimi, dnyay anlalabilir klan kavramlar temin
ederken ideolojimizin fiilen grnr olmamas gereiyle aklanabilir. Dnyaya, grdmz eyi ekillendiren ve dolaysyla da anlam ykleyen teori perdeleri, n kabuller ve varsaymlarn ardndan baktmz gereini kabul etmeyiz.
kinci sentez, dnce ile eylemin kaynamas, yukarda (b) ile (c) arasndaki
balant, hi de daha az nemli deildir. te bu, Seligerin (1976), ideolojinin temel ve ileyi dzeyleri olarak adlandrd eylere gnderme yaparken dikkat
ektii eydir. Temel dzeyde ideolojiler, soyut fikirler ve teorilerle uratndan ve
taraftarlar bazen soukkanl bir arayta olduundan siyaset felsefelerine benzerler.
deolog terimi ounlukla, belli bal ideolojilerin katksz ya da bilinli destekisi olarak kullanlsa da, John Locke (bkz., s. 54), John Stuart Mill (bkz., s. 38) ve Friedrich Hayek (bkz., s. 117) gibi saygn siyasal filozoflarn her biri ideolojik gelenekler iinde faaliyet yapm ve ideolojik geleneklere katkda bulunmulardr. Ancak
ileyi dzeyinde ideolojiler, halkn seferberlii ve iktidar mcadelesiyle balantl
olan geni siyasal hareket biimini alrlar. Bu klktaki ideoloji, sloganlar, siyasal retorik, parti manifestolar ve hkmet siyasalarnda da vurulur. Dorusunu sylemek gerekirse, ideolojiler hem fikir ynelimli hem de eylem ynelimli olmak zorundadrlar ama belli bal ideolojilerin bir dzeyde, dier dzeyden daha gl olduu da su gtrmez bir gerektir. rnein faizm her zaman, ileyile ilgili hedefleri
vurgulamtr; bir eylem siyasetidir. te yandan anarizm ise zellikle 20. Yzyl'n
ortalarndan beri, temel ya da felsef dzeyde varln devam ettirmektedir.
Tm bunlara ramen, ideolojiler her zaman siyaset felsefelerinin sahip olduu
ekil ve isel tutarllktan yoksundurlar; ideolojiler ancak, ok ya da ok fazla tutarldrlar. Bu briz ekilsizlik ksmen, ideolojilerin smsk mhrlenmi dnce
sistemleri olmamalarndan kaynaklanr. deolojiler, tipik olarak, daha ziyade, baka
ideolojiler ile akan ve birbirlerine dnebilen, akkan nitelikteki fikir kmeleridir. Bu durum sadece ideolojinin gelimesini beslemekle kalmaz, liberal muhafa
zakrlk, sosyalist feminizm ve muhafazakr milliyetilik gibi melez ideolojik bi
imlerin de ortaya kmasna yol aar. Ayrca, her ideoloji, belli lde farkl, hatta
atan gelenekler ve bak alarn da bnyesinde tar. Ayn ideolojinin destekileri arasndaki tartmalarn daha ateli olmas ve kart ideolojilerin destekileri ile
aralarndaki iddialamalardan daha sert gemesi, hi de olaanst bir durum deildir. nk burada sz konusu olan, ideolojinin gerek doasdr gerek sosyalizm, gerek liberalizm veya gerek anarizm nedir? deolojik geleneklerin hem
kendi ilerinde hem de aralarnda yer alan bylesi atmalar, genellikle ayn siyasal
28
deoloji zerine Bak Alar

Liberaller, zellikle Souk Sava dnemi boyunca ideolojiyi, sahte bir bilimsellik iddiasyla,
resm olarak ayrcalk tannan, hakikat tekeli iddiasndaki inan sistemi olarak grmlerdir. Bundan dolay ideoloji, z gerei baskc, hatta totaliter niteliktedir ve en gzel rnekleri komnizm ve faizmdir.
Muhafazakrlar, geleneksel olarak ideolojiyi, rasyonalist kibrin tezahr olarak grrler. deolojiler, tehlikeli ya da gvenilmez, girift dnce sistemleridir. nk gereklikten soyutlanmakla ideolojiler, baskya veya gereklemeyecek birtakm hayllere yol aacak ilkeler ve hedefler
koyarlar. Bu erevede sosyalizm ve liberalizm aka ideolojiktir.
Sosyalistler, Marx takip ederek, ideolojinin; snfl toplumun elikilerini rten, bylece ezilen snflar arasndaki siyasal edilgenlii ve yanl bilinci besleyen bilgi btnleri olduunu iddia
ederler. Liberalizm, klasik ynetici snfn ideolojisidir. Marksistler daha sonra tarafsz bir ideoloji
kavram benimsemilerdir. Buna gre ideoloji, alan snfnki de dhil olmak zere herhangi bir
sosyal snfn ayrt edici fikirleridir.
Faistler, ounlukla, ideolojiye kar dlayc bir tutum sergilerler. Onlara gre ideoloji, tutku
ve iradeden ziyade salt akla dayal, kuru ve entelektel siyasal anlay biimidir. Naziler fikirlerini,
sistematik bir felsefe olarak deil de Weltanschauung, dnya gr olarak tasvir ederler.
Ekolojistler, tm geleneksel siyas retileri, endstriyel anlaya ait st-ideolojinin paralar olarak grme eilimindedirler. deoloji, kibirli hmanizm ve byme ynelimli iktisatla girdii
ilikide lekelenmitir. Bunun en ak rnei de liberalizm ve sosyalizmdir.
Din Fundamentalistler, temel din metinleri, Tanrnn vahyedilmi kelm olarak ifade etmek suretiyle, kapsaml sosyal yeniden yaplanma program temin ettikleri iddiasyla bir ideoloji
olarak ele alrlar. Bu erevede sekler ideolojiler reddedilir. nk onlar, din ilkelere dayanma
dklarndan ahlk zden yoksundurlar.
terimler topluluu kullanlarak srdrldnden daha da karmaklar. Tartmadaki her iki taraf da kendi ykledikleri anlamlar erevesinde zgrlk, demok
rasi, adlet ve eitlik gibi terimlere bavurur. Bu, W. B. Gallienin (1955-1956),
aslnda tartmal kavramlar diye ifade ettii soruna k tutar. Bunlar, zerinde
hemfikir olunmu tanmlarna asla ulalamam, derin tartmalar barndran kavramlardr. Bu anlamda ideoloji kavram da, bak alar kutucuklarnda ele alnan
dier terimler gibi aslnda tartmal bir kavramdr.
Tm bunlarla birlikte, ideolojilerin tutarszl ya da ekilsizliinin de bir snr olmas gerekir. nceleri alay konusu olan bir teoriyi benimsemek veya zerine
titrenen bir ilkeden vazgemek eklinde ortaya kt gibi, bir ideolojinin kimliini yitirdii, belki de rakip bir ideoloji tarafndan sourulduu bir nokta olmaldr. Liberalizm, zgrlk iddiasn terk ettiinde hl liberalizm olarak kalabilir mi? iddet ve savaa itah kabartan bir sosyalizm, hl bir sosyalizm midir? Bu meseleyi ele almann yollarndan biri, Michael Freedenn (1996) yaklamna uygun olarak, aynen yatak odas, mutfak ve salonu ayrmamza yardmc olacak mobilyann ayarlanmas gibi, anahtar kavramlar asndan ideolojinin
ekline ve yapsna, yani morfolojisine dikkat ekmektir. Bundan dolay, ze ait,
birbirine ok yakn veya ksmen ilgili birtakm kavramlar kmesini barndrmak,
29
tm ideolojilerin tipik zelliidir. u ya da bu ideolojiye ait olarak grlmesi iin

herhangi bir teori veya reti iin bu kavramlarn tmnn mevcut olmas da gerekmez. rnein, eviye veya frn mutfakta yok diye evin bu blmnn mutfak olmadn kimse syleyemez. Benzer ekilde bulak makinesi, mikrodalga
frn gibi yeni bulular zaman iinde mutfaa girse de mutfak hl mutfaktr. Ayn
ekilde bireycilik, rasyonalite ve zgrlk liberalizmin temeline ilikin kavramlar
olarak tanmlanabilir. Bu kavramlardan herhangi birinin yokluu, bir retinin
varln tehlikeye atmaz. Ancak bu kavramlardan ikisinin yokluu, yeni bir ideolojik oluumun ortaya kmas anlamna gelir.
deoloji ile hakikat ilikisi asndan bunun anlam nedir? Daha nce grdmz gibi Marxa gre ideoloji, hakikatin amansz dmandr. Yanllk, ideolojide ikindir. nk ynetici snfn rn olarak ideolojinin amac, bask ve smry gizlemektir. Ancak Mannheimn da tespit ettii gibi, proleterin yanlsama ya da ideolojiye ihtiyac olmadna inanmak, Marx takip etmek, inanc erevesinde hemfikir olmak, alan kitleleri insanln kurtarcs olarak grmek
eklindeki ar derecede romantik bir gr kabul etmektir. Bu eletiriye ramen, Mannhiemn, mstakil entelektellere olan inan biiminde ortaya kan
zm de bizi fazla tatmin etmez. Herkesin gr, bilinli veya bilinsiz bir
tarzda geni kltrel ve sosyal etkenler tarafndan ekillendirilir. Ayrca, eitim,
bir yandan insanlara grlerini daha bir heyecanla ve ikna edici ekilde savunmalarn mmkn klarken eilimin, bu grleri daha az znel veya daha yansz
kldna ilikin elimizde pek kant yoktur.
Bu da demektir ki, ideolojilerin deerlendirilebilecei herhangi bir nesnel hakikat lt elimizde yoktur. Aslnda ideolojilerin doru veya yanl olarak addedilebileceini ne srmek, ideolojilerin, doalar gerei bilimsel zmlemeye kar direnleri sz konusu olmayan deerleri, hayller ve ulv amalar bnyesinde tad hayat nemdeki gerei gzden karmak demektir. Hi kimse bir adlet teorisinin bir bakasna gre daha tercih edilebilir olduunu kantlayamaz." Tpk tm insanlarn birtakm haklara sahip olduu, herkesin zgrlk hakknn olduu, yine tm insanlarn doal olarak bencil olduu veya doal
olarak sosyal ynlerinin ar bastn kantlamak zere insan doasna ilikin
kart kavramlatrmalarn cerrah mdahale ile test edilmemesi gibi. deolojiler, dikkatli bir incelemeyi ve mantksal zmlemeleri reddettiklerinden dolay
fazla benimsenmezler ama birey, grup ve toplumlara, iinde yaadklar dnyay
anlamlandrma ynnde katkda bulunduklar iin de daha fazla benimsenirler.
Andrew Vincentn (1995, s. 20) belirttii gibi: deolojileri, tarafsz gzlemciler
olarak deil de yoldalar olarak ele alrz."
Tm bunlarla birlikte ideolojilerin, hakikati ortaya karma iddias barndrdklar phesizdir. Bu anlamda ideolojiler, hakikat rejimleri olarak da grlebilirler.
deolojiler; bizlere, bir siyasal sylem diliyle beraber, toplumun nasl ilediine ve
nasl ilemesi gerektiine ilikin varsaymlar salad iin hem dncemizi hem
30
de eylemimizin niteliini yaplandrr. Hakikat rejimi olarak ideoloji, her zaman

iktidar ile ilikilendirilir. Hakikat, deer ve teorilerin rekabet ettii bir dnyada ideolojiler, belli deerleri dierlerinden stn tutma ve meruluu, belli bal teoriler
anlam kmelerine ykleme arayndadrlar. deolojiler, ayrca sosyal dnyann zihinsel haritalarn temin ettiklerinden, bir yandan birey ve gruplar arasndaki ilikileri olutururken, te yandan da daha geni iktidar yaplarn kurarlar. Tm bunlardan dolay ideolojiler, mevcut iktidar yapsn hakkaniyetli, doal, hakl gibi resmederek bir taraftan hkim iktidar yapsn destekleyebilir ama bir taraftan da bu iktidar yapsnn ktlklerine ya da adletsizliklerine k tutarak ve alternatif iktidar
yaplarnn czibesine dikkat ekerek mevcut yapy zayflatabilir, hatta mevcut yapya meydan okuyabilir. Her iki durumda da ideolojiler hayat bir rol oynarlar.
Sol, Sa ve Merkez
Siyasal fikirler ve ideolojileri kategorize etme ve birbirleriyle ilikilendirme ynnde birok teebbs vardr. Bu teebbslerden en bilineni ve en kkls, sol-sa siyasal yelpazesidir. Bu siyasal inanlar sol ve sa ular arasnda yerletiren dorusal bir
yelpazedir. Sol kanat veya sa kanat gibi terimler yaygn biimde bir kiinin siyasal inanlarn ya da konumunu zetlemek iin kullanlr. Ayrca, insan gruplarn
dan mtereken sol, sa ve merkez olarak sz edilir. Ayrca, farkl fikir ve ideolojilerin bu yelpazedeki yerleriyle ilgili olarak insanlar ounlukla hemfikirdirler.
nsanlarn ou, ekil 1.1. deki yelpazeyi bilirler.
Yelpaze olduka tandk olsa da, bu yelpazenin tam olarak ne anlama geldiini ve
siyasal grleri tanmlayp, betimlerken ne kadar yardmc olduunu tespit etmek
olduka gtr. Sol ve sa terimlerinin kkeni, 1789da Genel Zmreler'in (Etats
Grenaux) ilk toplantsnda benimsenen oturma dzenine, Fransz Devrimine kadar gider. nc Zmrenin yeleri olan radikaller solda otururken, kral destekleyen aristokratlar kraln sanda oturuyorlard. Daha sonraki Fransz Meclislerinde
benzer bir oturma tarz takip edilmitir. ok ksa bir sre sonra sa terimi, gericilik veya kraliyet yanll olarak, sol terimi de devrimci veya eitliki duygudal barndran terim olarak anlalmaya balanmtr. Ancak ada siyasette sa-sol
ayrm, ar derecede karmaklamaya devam etmitir. Bu ayrm artk, devrim ile
gericilik arasndaki basit bir tercihi yanstmamaktadr. rnein, sa kanat fikirler
ounlukla gerici ve nceki dnemlerdeki daha iyi zamanlara geri dnmeyi vaaz
ekil 1.1. Dorusal Yelpaze
Komnizm
Sosyalizm
Liberalizm
Muhafazakrlk
Faizm
31
ediyor olsa da, utaki sa olan faizm, devrimci ve talyan faizmi rneinde olduu gibi gelecee dnk de olmutur. Benzer biimde, sol kanat fikirler genellikle
devrimci veya ilerlemeci olsalar da, sosyalistler ve komnistler zaman zaman deiime direnmilerdir. rnein sol grler, refah devletini savunma arayndadrlar
ya da merkez planlama kapsamndaki ekonominin reforma tbi tutulmas veya ortadan kaldrlmasn engelleme eilimindedirler.
Dorusal yelpazenin ounlukla, ekonomi siyasas ile ilgili farkl siyas deerleri, kart grleri yanstt dnlr. Deerler asndan yelpazenin bazen, eitlie ynelik farkl tutumlar yanstt sylenir. Sol kanatta yer alanlar kendilerini eitlie adarlar ve bunun baarlabilme ihtimline ilikin iyimserdirler. Sa kanat ise tipik olarak, ulalmas imknsz olduu iin veya arzu edilecek bir ey olmad iin
eitlii reddederler. U solda yer alan komnistler, devlet tarafndan planlanm bir
ekonomiye inanrlar; sosyalistler ve modern liberaller karma ekonomi ve ynetimin mdahalesini savunurlar; sa kanat muhafazakrlar ise kendilerini serbest piyasa kapitalizmine ve zel mlkiyete adarlar. Maalesef bu yorumlarn hepsi birtakm tutarszlklar ierir. rnein, yelpazenin sa ucunda yer almalarna ramen faist rejimler, ekonomi ynetimi ve devlet denetimi uygulamalarn benimsemilerdir. Ayrca anarizmin, bu yelpazede alaca yerin neresi olduu belirsizdir. Anar
istler, eitlik fikrini gl bir biimde benimsedikleri iin normalde yelpazenin sol
ucunda yer almalar gerekir ama her trden ekonomi ynetimine ve her tr ynetim biimine kar olmalar nedeniyle, sa uta yer almalar gerektii sylenebilir.
Dorusal yelpazenin zayflnn nedeni, siyaseti tek boyuta indirgeme abasdr. Yalnzca bir lte dayal olarak siyas grlerin snflandrlabileceini ne
srer: nsanlarn deiim karsndaki tutumlar, eitlik gr veya iktisad felsefeleri. Oysa siyas ideolojiler gerekte, ileri derecede karmak inan, deer ve retiler toplamdr. Bu yzden her yelpaze tr, ar basitletirmeye ynelik zorlamalardr. Buna ramen, iki veya daha fazla boyut kapsayan, daha derinlikli siyaekil 1.2. At Nal Yelpaze
32
sal yelpazeler oluturulmas ynnde birtakm abalar vardr. Dorusal yelpaze,

u noktalarda yer verdii ideolojilerin, komnizm ve faizmin, benzerlikler sergiledikleri gerekesiyle bazen eletirilir. zellikle komnist ve faist rejimler, bazlarnn totaliter olarak betimledii, baskc ve otoriter nitelii ar basan siyasal ynetim biimleri oluturmulardr. Sonuta alternatif bir siyasal yelpaze, at
nal eklinde olabilir. Bu yelpaze, sa ve soldaki u noktalarn liberalizmin, sosyalizmin ve muhafazakrln demokratik inanlarndan ayr olarak, birbirlerine
yaknlama eiliminde olduklarn gsterir (ekil 1.2.).
Bir baka yelpaze Hans Eysenckin Sense and Nonsense in Psychology (Psikolojide Anlam ve Anlamszlk, 1964) adl eserinde yer almtr. Eysenck, geleneksel
sa-sol yelpazesini kendi sunduu yelpazenin yatay ekseni olarak alm ama buna
bir de dikey eksen eklemitir. Bu dikey eksen, bir uta dnsz, otoriter bir zihniyet, dier uta da hogrl, demokratik zihniyet olarak gsterilen siyasal
tutumlar lmektedir. Bu yelpazede siyasal fikirler, hem sa-sol ekseninde hem
de dnsz, hogrl ekseninde yerletirilebilmektedirler. Bu durumda, rnein, Nazizm ile Stalinizm arasndaki farklar, sa-sol ekseninin kar iki ucuna
konarak tespit edilebilirken, benzerlikleri de, dikey eksenin dnsz zihniyet
ucuna yerletirilerek vurgulanabilmektedir (ekil 1.3.).
Tm bu zellikleri ile beraber her yelpaze, birtakm sorunlar dourmaktadr.
nk her yelpaze, olduka karmak nitelikteki siyasal fikir kmelerini basitletirme ve genelletirme eilimindedir. Bu yelpazeler olsa olsa siyas fikir ve inanlar tanmlamann kestirme yoludur ve her zaman ihtiyatla kullanlmaldr. Aslnda bu konuda gelien literatr, sa-sol ayrmn tamamen terk etmeyi savunmaktadr. Giddensn (1994) belirttii gibi; feminizm, hayvan haklar ve evre
gibi yeni siyas meselelerin ortaya kmas geleneksel sa-sol fikirlerini byk lde gereksiz klmtr. Yeil hareketi, ne sa, ne de sol ama ileri gibi sloganlar benimsemekle bu anlay, cesurca ifade etmektedir. Ayrca, eski snfsal kutupekil 1.3. ki Boyutlu Yelpaze
Otorite
Stalinizm
Yeni sa
Sol
Sa
Sosyal
demokrasi
Anarko-kapitalizm
zgrlk
33
lardan uzaklama, bu sreci daha da hzlandrm ve yeni birtakm durumlarn

ortaya kmasna yol amtr. rnein muhafazakrlar, radikalizm ve ideolojik
siyasetten tat almaya; sosyalistler de rekabet ve piyasaya evkle ilgi gstermeye
balamlardr. Ancak bunun tam tersine, Norberto Bobbioya (1996) gre, sa
ve sol aslnda eitlie ynelik farkl tutumlar yansttndan, yeni toplumsal eitsizlik biimlerinin ve global eitsizliklerin genilemesinin yaand bir dnyada
bu terimler, ilgisizmi gibi grlemez.
21. Yzyl'da Siyas deolojiler

20. Yzyl'n sonlarndan beri, yaadmz dnyay yeniden ekillendiren ve tarihin hzland izlenimini veren bir dizi siyas, sosyal ve kltrel kargaa sz konusudur. Geriye bakarak deerlendirildiinde, 1789da Bastillein Yklndan,
1989da Berlin Duvarnn Yklna kadar geen iki yz yl, ya da daha ksas,
1914te Birinci Dnya Savann patlak vermesinden 11 Eyll 2001de New York
ve Washingtona yaplan terrist saldrlara; tm olaylar, en azndan belirsizlik
ve ekilsizlikle mukayese edildiinde, ada dnyann sreklilii ve greceli is
tikrarnn damgasn vurduu grlmektedir. Marxn 1848de yapt, Kat olan
her ey buharlayor yorumu, rktc ama kuku gtrmez biimde de meseleyle ilgilidir. Bazlarna gre, bu gelimeler, ideolojiler dneminin kapandn
iaret etmektedir. Yani gnmzde ana ideolojilerin, bir zamanlar yorumlayp ekillenmesinde katkda bulunduklar siyas dnyadan balantsnn kesildii ima
edilmektedir. Bu trden iddialar, kitabmzn son blmnde ele alnmtr. En
azndan ana ideolojik gelenekler kendilerini, bir dizi yeni, ounlukla da balantl meydan okumalara kar ayarlamakta, hatta baz durumlarda da bunlara gre
tanmlanmaktadrlar. Bu meydan okumalarn en nemlileri aadaki gibidir:
Deien dnya dzeni
Post-Modernlik ve post-izmler
Kreselleme
Deien Dnya Dzeni

Souk Savan sona ermesinin bir sonucu olarak dnya dzeni, nemli lde
deitirilmitir. Souk Savan sona ermesi Dou Avrupada 1989-1991 devrimleriyle komnizmin kmesine; daha yakn dnemlerde de kresel terrizmin
ortaya kmasna yol amtr (bkz. s. 305). Bu uzun Souk Sava dnemi, ya
da Hobsbawmn (1994) ksa 20. Yzyl olarak gnderme yapt 1914 ile 1991
aras dnemin en gze arpan zellii, kapitalizm ile komnizm arasndaki ideolojik mcadeledir. Bu mcadele, kinci Dnya Sava sonras dnemde, ABD ve
Sovyetler Birliinin rakip sper gler olarak ortaya kmalaryla ok daha fazla
younlamtr. Komnizmin kmesinin ortaya kard ideolojik sonular ol34
duka nemli ve geni kapsaml olsa da, hl bir tartma konusudur. Komnizmin kyle ilgili olarak yaplan ilk ve balangtaki en etkili yorum, Bat tarz liberal demokrasinin, zellikle de demokrasinin ABDdeki biiminin, dnya
genelinde kendi ayaklar zerinde durabilecek yegne ideolojik model olarak kalddr. Tarihin Sonu teziyle beslenmi bu gr, On Birinci Blm'de tartlmaktadr. Bu trden gelimelerin sosyalizm zerinde nemli etkiler oluturduu
aikrdr. zellikle Sovyet tarznda yer alan Marksist-Leninist klktaki devrimci sosyalizm, hem gelimekte olan lkelerde hem de komnizm sonras lkelerde harcanm bir aba olarak grlmektedir. Demokratik sosyalizm de bu sreten etkilendi; hatta bazlar, prestijinin ok cidd anlamda tehlikeye dtn
ne srdler. Merkez planlamann baarszl, zellikle tepeden-aaya doru devlet denetiminin en lmllarna olan inanc bile zayflatt. Bu durum, demokratik sosyalistleri refahn oluturulmasnda yegne gvenilir ara olarak piyasay kabul etmeye mecbur brakt. Bu gelimeler, Drdnc Blm'de ayrntl olarak ele alnmtr.
Ancak Souk Sava'n bitmesiyle beraber ortaya kan durumlar sadece sosyalist ideolojiyle snrl deildir. Komnizmin kmesi, brakn evrensel liberalizmin zaferi olmasn, bir dizi ideolojik gcn ortaya kmasna yol at. Bu ideolojilerin en nemlileri, komnizm sonras devletlerde ortaya kan ve MarksizmLeninizmin yerini alan milliyetilik, zellikle etnik milliyetilik ile gelimekte
olan lkelerde etkisini artran ve eitli biimlerde ortaya kan dinci kktenciliktir. Ayrca, sosyalizmin lmnden nemalanacaklar dnlen liberalizm ve
muhafazakrlk gibi ideolojiler bile tuhaf bir ekilde etkilenmilerdir. 20. Yzyl
boyunca liberalizm ve muhafazakrln tutarllklaryla beraber gleri, bir dereceye kadar, sosyalist veya komnist dmann kart olarak tanmlanmalar
gereinden tretiliyordu. rnein 20. Yzyl'n sonlarna doru Yeni Sa, sinsice yaklaan sosyalizme kar genel nefretle beraber Sovyet komnizmine ynelik de zel husumetin ifadesi olarak ortaya kmtr. 21. Yzyl'da liberalizm ve
muhafazakrln geleneksel dmanlarnn zayflamas veya kmesi, her ikisinin de daha ekilsizleecei ve farkllaaca anlamna gelir.
New York ve Washingtonu perian eden terrist saldrlarn yer ald 11 Eyll
2001 tarihi, geni lde dnyann deitii gn olarak yorumlanmaktadr. Ancak dnyann nasl deitii ve bu deiimin sonularnn ana ideolojilerle ilgili sonularnn ne olaca ok belirgin deildir. phesiz, kresel terrizmin gndeme gelmesi, ulusal ve uluslararas lekte birtakm cidd sonular douracaktr.
Uluslararas alanda ABD, George W. Bushun himayesindeki terre kar sava
erevesinde, gittike kstahlaan ve baz alardan tek yanl bir d politika izlemektedir. Bunun rnekleri arasnda, Afganistandaki Taliban rejiminin yklmas
ve Saddam Hseyinin Irakna kar yaplan sava yer alyor. Ancak bu hareketlerin ideolojik sonularnn neler olacan kestirmek olduka gtr. Bir taraftan, eer terre kar sava Bat kart dinci militanl ve buna destek verenleri bertaraf etme veya yok etmede baarl olursa, bu durum uzun vadede liberal
35
demokratik deer ve kurumlarn evrensellemesine katkda bulunabilir ama te

taraftan bu sava, Samuel Huntingtonun "Medeniyetler atmas" tezine uygun
olarak, Amerikan ve Bat kart ok daha keskin tepkiyi tahrik edebilir, dahas,
kktenci din anlayn daha da glendirebilir. Kresel terrizm ulusal lekte
ise genelde devleti, zelde ise yurttalarn koruma ve gvenlii muhafaza etme
adna devlet otoritesini daha salam bir zemine oturtur. Bu yzden Philip Bobbitt The Shield of Achilles (Ailin Kalkan, 2002) adl eserinde, devletin z gerei
savaan bir kurum olduunu ne srer. Terrist tehdit, sivil zgrlkler ve bireysel haklarla ilgili hassasiyetlerin zerinde devletin gvenlii ve dzenin nceliini tesis ettii lde, liberal duyarllklarn anmas ve muhafazakrla doru
bir kaymayla ilikilendirilebilir.
Post-Modernite
Siyasal ideolojilerin izleri, modern devleti ortaya karan srece kadar gtrlebilir. Modernleme sreci, hem sosyal hem siyasal hem de kltrel boyutlara sahipti.
Sosyal adan modernleme, yeni sosyal snflarn, orta snf ve ii snfnn yer ald, piyasa ynelimli ve kapitalist bir iktisat anlay ile balantldr. Siyasal olarak ise
modernleme, mutlak monarilerin yerini, anayasal, zamanla da demokratik yne
timlerin almasn gerektirmitir. Kltrel adan da modernleme, Aydnlanma fikir ve grlerinin yaylmas biiminde karmza kmaktadr. Bu fikirler, geleneksel din ve siyasal fikirlere meydan okumu ve genel olarak ilim, irfan, akl ve ilerleme ilkelerine teslimiyet ile temellendirilmiti. Daha sonraki ideolojilerin doduu
veya liberalizm, muhafazakrlk ve sosyalizme muhalif olarak gelitirilen merkez
ideolojiler, modernleme srecine ynelik birbirine zt tepkiler yanstmlardr.
Eer ana siyas ideolojiler eitli ekillerde modernlemenin rn idiyseler, modern toplumdan post-modern olana geiin, ideolojilerin rolleri ve nitelikleri zerinde ok gl bir anlamnn olmas kanlmazdr. Modern toplumlar sanayileme ve snf dayanmas zerine ina edilmiti. Post-modern toplumlar ise insanlarn reticiden tketiciye dnt; bireycilikle snfsal, din
ve etnik sadkatin yer deitirdii, gittike paral bir zellik arz eden, oulcu
bilgi toplumlardr." Post-Modernite bazen, hem geliigzel birtakm ideolojik
hareketleri gndeme getiren, hem de yerleik olanlar dntren ge modernlik
olarak resmedilir. Post-modernitenin bnyesindeki birinci eilim, nemi gittike artan yaam tarz ve kimlik meseleleriyle ilgili tartmalara yansr. Bu meselelerin ortaya kmasyla, post-materyal duyarllklarn gndeme gelmesinin ve
snfn sosyal bir kimlik duygusu yaratma becerisinin zayflamasnn yakndan ilgisi vardr. Bu durum, yeni sosyal hareket bar hareketi, kadn hareketi, gay hareketi, Yeil hareketi vs. ve ideolojik geleneklerin zellikle radikal feminizm
ve evrecilik ortaya kmaya balad 1960lardan beri aka ortadadr. Yeni
ideolojik dnceyi tahrik eden bir dier unsur da post-modernizmin fikirleri
ile yerleik ideolojik gelenekleri harmanlamaya ynelik teebbslerdir (bkz. Sonu blm, deoloji Olarak Post-Modernizm alt bal). Bu durum, post36
liberalizm, post-Marksizm ve post-feminizm gibi eitli post-izmlerin ortaya kmasna yol amtr. Bunlarn her biri ilgili blmlerde tartlmtr. Postmodernizmin muhtemel sonularyla beraber geleneksel ideolojik dncenin
yerini alma ihtimli On Birinci Blm'de ele alnmtr.
Kreselleme
Kreselleme, anlalmas zor, kaypak bir kavramdr. Kresellemedeki ana fikir,
Kenichi Ohmaenin (1989) ifadesiyle, snrsz bir dnyann, yani ulusal devlet snrlaryla tanmlanm geleneksel siyas snrlarn geirgen olma eiliminin ortaya
kmasdr. Sonuta kreselleme, sosyal mekn yeniden ekillendirmektedir. Yani
lkenin, toprak parasnn nemi azalmtr. nk dnya apnda veya snrlar
aan nitelikteki birtakm balantlar, hem sayca oalmakta hem de eitlenmektedir. Uluslararas irketlerin retim ve yatrm kolaylkla konulandrmas; ml piyasalarn, dnyann herhangi bir yerindeki iktisad olaylara nnda tepki vermesi;
Coca Cola, McDonalds hamburgerleri, Nike kou ayakkablar, Starbucks kafeleri
gibi kresel mallar olarak adlandrlan rnlerin ortaya kmas ve neredeyse dn
yann her yerinde bulunmalar, bu balantlarn en ak rnekleridir.
Kreselleme, siyas ideolojileri eitli ekillerde etkilemektedir. ncelikle
kresellemenin, milliyetilik ve ulus olgusuyla temellendirilmi dier ideolojik projeler zerinde nemli etkileri vardr. rnein, kendi kaderini tayin etme
hakk ile balantl olan siyas milliyetiliin, post-egemen koullarda ileyen
ulus-devletlerin yer ald bir dnyada nemini yitirme ihtimli vardr. Ayrca,
devletin siyaset ve yurttalk alannda sadkati tesis etme kapasitesinin zayfla
mas gerei erevesinde, kltrel, etnik ve din milliyetiliin glenmesi muhtemeldir. Keynezci talep ynetimi gibi ulusal iktisad stratejilerin gcnn azalmas, modern liberalizmi ve sosyal demokrasiyi tehlikeye atmaktadr. Ayrca
muhafazakrlar, kresellemenin gelenei ve ulusal kimlii zayflatma eilimiyle boumak zorunda kalmlardr. kincisi, kreselleme katiyen yansz bir ideolojik g deildir. Daha ziyade neo-liberalizm ile beraberdir ve bu adan devlete ramen piyasay glendirir. ncs, kreselleme eitli muhalif glerin
ortaya kmasna da yol amtr. Bunlarn arasnda, gelimekte olan lkelerdeki
din kktencilii glendirmek vardr. Bu lkelerde kreselleme genellikle bir
tr Bat, zellikle de ABD emperyalizmi olarak grlr ve gelimi lkelerdeki
kreselleme kart ya da kapitalizm kart hareketler sosyalizm, anarizm, feminizm ve evrecilik dairesindeki fikirlerden yararlanmaktadr. Bir ideoloji olarak
kreselleme fikri, On Birinci Blm'de tartlmaktadr.
37
leri Okumalar
Eagleton, T., Ideology: An Introduction (London and New York, 1991). deolojinin farkl tanmlaryla ilgili bir inceleme. Kitap ana Marksist dnrlerden
eitli post-yapsalclara kadar birok fikri ele almaktadr.
Freeden, M., Ideologies and Political Theory: A Conceptual Approach (Oxford: Clarendon Press, 1996). Kavramsal morfolojilerine zel ilgi gsteren ana ideolojiler ile ilgili bir inceleme.
Journal of Political Ideologies (Abingdon, UK and Cambridge, Mass., USA: Carfax
Publishing). 1996dan beri baslan bu dergi, siyas ideolojinin doasn zmler ve somut ideolojik gelenekleri inceler; emek gerektiren ama geni kapsaml ve gvenilir.
McLellan, D., Ideology (Milton Keynes: Open University Press, 2. Bask 1995).
Karmak ideoloji kavramyla ilgili net ve ksa ama kapsaml bir giri.
Schwartzmantel, J. The Age of Ideology: Political Ideologies from the American Revolution to Postmodern Times (Basingstoke: Macmillan, 1998) Ana ideolojik geleneklerin, post-modern toplumun meydan okumasyla nasl baa ktklarna ilikin geni bir zmleme.
Seliger, M., Ideology and Politics (London: Allen & Unwin, 1976). ok genel bir
ideoloji aklamas. Bazlarna gre ideoloji konusunun klasik eseridir.
Thompson, J. B., Studies in the Theory of Ideology (Cambridge: Polity Press, 1984).
deolojinin doas ve nemine ynelik tartmalarla ilgi gzel bir giri.
38
Kaynaka
329
Acton, Lord (1956) Essays on Freedom and Power. London: Meridian.

Adams, I. (1989) The Logic of Political Belief: A Philosophical Analysis. London
and New York: Harvester Wheatsheaf.
Adams, I. (2001) Political Ideology Today, 2nd ed. Manchester: Manchester University Press.
Adonis, A. and Hames, T. (1994) A Conservative Revolution? The Thatcher-Reagan
Decade in Perspective. Manchester: Manchester University Press.
Ahmed, A. and Donnan, H. (1994) Islam, Globalization and Postmodernity. London and New York: Routledge.
Ahmed, R. (2001) Jihad: The Rise of Militant Islam in Central Asia. New Haven,
CT: Yale University Press.
Alter, P. (1989) Nationalism. London: Edward Arnold.
Anderson, B. (1983) Imagined Communities: Reflections on the Origins and Spread
of Nationalism. London: Verso.
Arblaster, A. (1984) The Rise and Decline of Western Liberalism. Oxford: Basil
Blackwell.
Arendt, H. (1951) The Origins of Totalitarianism. London: Allen & Unwin.
Aristotle (1962), The Politics, trans. T. Sinclair. Harmondsworth: Penguin (Chicago, IL: University of Chicago Press, 1985).
Aughey, A., Jones, G. and Riches, W. T. M. (1992) The Conservative Political Tradition in Britain and the United States. London: Pinter.
Bahro, R. (1982) Socialism and Survival. London: Heretic Books.
Bahro, R. (1984) From Red to Green. London: Verso/New Left Books.
Bakunin, M. (1973) Selected Writings, ed. Lehning. London: Cape.
Bakunin, M. (1977) Church and State, in G. Woodcock (ed.), The Anarchist Reader. London: Fontana.
Ball, T. and Dagger, R.(2002) Political Ideologies and the Democratic Ideal, 4th ed.
London and New York: Longman.
Baradat, L. P. (2003) Political Ideologies: Their Origins and Impact, 8th ed. Upper
Saddle River, NJ: Prentice Hall. Barker, R. (1997) Political Ideas in Modern Britain: In and After the 20th Century, 2nd ed. London and New York: Routledge.
Barry, J. (1999) Rethinking Green Politics. London and Thousand Oaks, CA:Sage.
Barry, N. (1987) The New Right. London: Croom Helm.
330
Kaynaka
Baxter, B. (1999) Ecologism: An Introduction. Edinburgh: Edinburgh University

Press.
Beasley, C. (1999) What is Feminism.? London: Sage.
Beauvoir, S. de (1968) The Second Sex, trans. H. M. Parshley. New York: Bantam.
Bell, D. (1960) The End of Ideology. Glencoe, IL: Free Press.
Bellamy, R. (1992) Liberalism and Modern Society: An Historical Argument.
Cambridge: Polity Press.
Benn, T. (1980) Arguments for Democracy. Harmondsworth: Penguin.
Bentham, J. (1970) Introduction to the Principles of Morals and Legislation, ed. J.
Burns and H. L. A. Hart. London: Athlone Press (Glencoe, IL: Free Press,
1970).
Berki, R. N. (1975) Socialism. London: Dent.
Berlin, I. (1969) Two Concepts of Liberty, in Four Essays on Liberty. London:
Oxford University Press.
Bernstein, E. (1962) Evolutionary Socialism. New York: Schocken.
Blakeley, G and Bryson, V. (eds) (2002) Contemporary Political Concepts: A Critical Introduction. London: Pluto Press.
Bobbio, N. (1996) Left and Right. Oxford: Polity Press.
Bobbin, P. (2002) The Shield of Achilles. New York: Knopf and London: Allen
Lane.
Bookchin, M. (1975) Our Synthetic Environment. London: Harper & Row.
Bookchin, M. (1977) Anarchism and Ecology, in G. Woodcock (ed.), The Anarchist Reader. London: Fontana.
Boulding, K. (1966) The Economics of the Coming Spaceship Earth, in H. Jarrett (ed.), Environmental Quality in a Growing Economy. Baltimore: Johns
Hopkins Press.
Bourne, R. (1977) War is the Health of the State, in G. Woodcock (ed.), The
Anarchist Reader. London: Fontana.
Bracher, K. D. (1985) The Age of Ideologies: A History of Political Thought in the
Twentieth Century. London: Methuen.
Bramwell, A. (1989) Ecology in the Twentieth Century: A History. New Haven, CT
and London: Yale University Press.
Bramwell, A. (1994) The Fading of the Greens: The Decline of Environmental Politics in the West. New Haven, CT: Yale University Press.
331
Brown, D. (2000) Contemporary Nationalism: Civic, Ethnocultural and Multi

cultural Politics. London: Routledge.
Brownmiller, S. (1975) Against Our Will: Men, Women and Rape. New York: Simon & Schuster.
Bruce, S. (1993) Fundamentalism, Ethnicity and Enclave, in M. Marty and R. S.
Appleby (eds), Fundamentalism and the State. Chicago, IL and London: Chicago University Press.
Bruce, S. (2000) Fundamentalism. Oxford: Polity Press.
Bryson, V. (2003) Feminist Political Theory: An Introduction, 2nd ed. Basingstoke:
Palgrave Macmillan.
Burke, E. (1968) Reflections on the Revolution in France. Harmondsworth: Penguin.
Burke, E. (1975) On Government, Politics and Society, ed. B. W. Hill. London:
Fontana
Burnham, J. (1960) The Managerial Revolution. Harmondsworth: Penguin and
Bloomington: Indiana University Press.
Butler, C. (2002) Postmodernism: A Very Short Introduction. Oxford and New
York: Oxford University Press.
Capra, F. (1975) The Tao of Physics. London: Fontana.
Capra, F. (1982) The Turning Point. London: Fontana (Boston, MA: Shambhala, 1983).
Capra, F. (1997) The Web of Life: A New Synthesis of Mind and Matter. London:
Flamingo.
Carson, R. (1962) The Silent Spring. Boston, MA: Houghton Mifflin.
Carter, A. (1971) The Political Theory of Anarchism. London: Routledge & Kegan Paul.
Cecil, H. (1912) Conservatism. London and New York: Home University Library.
Chamberlain, H. S. (1913) Foundations of the Nineteenth Century. New York:
John Lane.
Charvert, J. (1982) Feminism. London: Dent.
Club of Rome. See Meadows et al. (1972).
Collins, P. (1993) Ideology After the Fall of Communism. London: Bowerdean.
Constant, B. (1988) Political Writings. Cambridge: Cambridge University Press.
332
Kaynaka
Conway, D. (1995) Classical Liberalism: The Unvanquished Ideal. London: Macmillan and New York: St Martins Press.
Coole, D. (1993) Women in Political Theory: From Ancient Misogyny to Contemporary Feminism, 2nd ed. Hemel Hempstead: Harvester Wheatsheaf.
Costa, M. D. and James, S. (1972) The Power of Women and the Subordination of
the Community. Bristol: Falling Wall Press.
Crewe, I. (1989) Values: The Crusade that Failed, in D. Kavanagh and A. Seldon
(eds), The Thatcher Effect. Oxford: Oxford University Press.
Crick, B. (1962) A Defence of Politics. Harmondsworth: Penguin.
Critchley, T. A. (1970) The Conquest of Violence. London: Constable.
Crosland, C. A. R. (1956) The Future of Socialism. London: Cape (Des Plaines,
IL:Greenwood, 1977).
Dahl, R. (1961) Who Governs? Democracy and Power in an American City. New
Haven, CT: Yale University Press.
Dalai Lama (1996) The Power of Buddhism. London: Newleaf.
Daly, H. (1974) Steady-state economics vs. growthmania: a critique of orthodox conceptions of growth, wants, scarcity and efficiency, in Policy Sciences,
vol. 5, pp. 149-67.
Daly, M. (1979) Gyn/Ecology: The Meta-Ethics of Radical Feminism. Boston, MA:
Beacon Press.
Darwin, C. (1972) On the Origin of Species. London: Dent.
Dickinson, G. L. (1916) The European Anarchy, London: Allen & Unwin.
Dobson, A. (1991) The Green Reader. London: Andre Deutsch.
Dobson, A. (2000) Green Political Thought. London: HarperCollins.
Downs, A. (1957) An Economic Theory of Democracy. New York: Harper & Row.
Eagleton,T. (1991) Ideology: An Introduction. London: Verso.
Eatwell, R. (1996) Fascism: A History. London: Vintage.
Eatwell, R. and N. OSullivan (eds) (1989) The Nature of the Right: European and
American Politics and Political Thought since 1789. London: Pinter.
Eatwell, R. and Wright, A. (eds) (1999) Contemporary Political Ideologies, 2nd ed.
London: Pinter.
Eccleshall, R. et al. (2003) Political Ideologies: An Introduction, 3rd ed. London and
New York: Routledge.
333
Eckersley, R. (1992) Environmentalism and Political Theory: Towards an Ecocentric Approach. London: UCL Press.
Edgar, D. (1988) The Free or the Good, in R. Levitas (ed.) The Ideology of the
New Right. Oxford: Polity Press.
Ehrenfeld, D. (1978) The Arrogance of Humanism. Oxford: Oxford University
Press.
Ehrlich, P. and A. Ehrlich (1970) Population, Resources and Environment: Issues in
Human Ecology. London: W. H. Freeman.
Ehrlich, P. and R. Harriman (1971) How to be a Survivor. London: Pan. Elshtain,
J. B. (1981) Public Man, Private Woman. Princeton, NJ: Princeton
University Press. Engels, F. (1976) The Origins of the Family, Private Property and
the State. London: Lawrence & C. Wishart (New York: Pathfinder, 1972).
Etzioni, A. (1995) The Spirit of Community: Rights, Responsibilities and the Communitarian Agenda. London: Fontana.
Eysenck, H. (1964) Sense and Nonsense in Psychology. Harmondsworth: Penguin.
Faludi, S. (1991) Backlash: The Undeclared War Against American Women. New
York: Crown.
Fanon, F. (1965) The Wretched of the Earth. Harmondsworth: Penguin (New
York: Grove-Weidenfeld, 1988).
Faure, S. (1977) Anarchy-Anarchist, in G. Woodcock (ed.), The Anarchist Reader London: Fontana.
Figes, E. (1970) Patriarchal Attitudes. Greenwich, CT: Fawcett.
Firestone, S. (1972) The Dialectic of Sex. New York: Basic Books.
Foley, M. (1994) (ed.) Ideas that Shape Politics. Manchester and New York:
Manchester University Press.
Fox, W. (1990) Towards a Transpersonal Ecology: Developing the Foundations for
Environmentalism Boston, MA: Shambhala.
Freeden, M. (1996) Ideologies and Political Theory: A Conceptual Approach. Oxford and New York: Oxford University Press.
Freeden, M. (2001) Reassessing Political Ideologies: The Durability of Dissent. London and New York: Routledge.
Freedman, J. (2001) Feminism. Buckingham and Philadelphia, PA: Open University Press.
Friedan, B. (1963) The Feminine Mystique. New York: Norton.
334
Kaynaka
Friedan, B. (1983) The Second Stage. London: Abacus (New York: Summit,
1981).
Friedman, M. (1962) Capitalism and Freedom. Chicago, IL: University of Chicago Press.
Friedman, M. and R. Friedman (1980) Free to Choose. Harmondsworth: Penguin (New York: Bantam, 1983).
Friedrich, C. J. and Brzezinski, Z. (1963) Totalitarian Dictatorships and Autocracy.
New York: Praeger.
Fromm, E. (1979) To Have or To Be. London: Abacus.
Fromm, E. (1984) The Fear of Freedom. London: Ark.
Fukuyama, F. (1989) The End of History, National Interest, Summer.
Galbraith, J. K. (1992) The Culture of Commitment. London: Sinclair Stevenson.
Gallie, W. B. (1955-6) Essentially Contested Context, in Proceedings of the
Aristotelian Society, vol. 56.
Gamble, A. (1988) The Free Economy and the Strong State. London: Macmillan
(Durham, NC: Duke University Press, 1988).
Gandhi, M. (1971) Selected Writings of Mahatma Gandhi, ed. R. Duncan. London: Fontana.
Garvey, J. H. (1993) Fundamentalism and Polities, in Martin E. Marty and R.
Scott Appleby (eds), Fundamentalisms and the State. Chicago, IL, and London: University of Chicago Press.
Gasset, O. y (1972) The Revolt of the Masses. London: Allen & Unwin. Gellner, E.
(1983) Nations and Nationalism. Oxford: Blackwell.
Giddens, A. (1984) The Constitution of Society. Cambridge: Polity Press.
Giddens, A. (1994) Beyond Left and Right: The Future of Radical Politics. Cambridge: Polity Press.
Giddens, A. (1998) The Third Way: The Revival of Social Democracy. Cambridge:
Polity Press.
Giddens, A. (2000) The Third Way and its Critics. Cambridge: Polity Press.
Gilmour, I. (1978) Inside Right: A Study of Conservatism. London: Quartet Books.
Gilmour, I. (1992) Dancing with Dogma: Britain under Thatcherism. London: Simon & Schuster.
Gobineau, J.-A. (1970) Gobineau: Selected Political Writings, ed. M. D. Biddiss.
New York: Harper & Row.
335
Godwin, W. (1971) Enquiry Concerning Political justice, ed. K. C. Carter. Oxford:

Goldman, E. (1969) Anarchism and Other Essays. New York: Dover.
Goldsmith, E. et al. (ed.) (1972) Blueprint for Survival. Harmondsworth: Penguin.
Goldsmith, E. (1988) The Great U-Turn: De-industrialising Society. Bideford:
Green Books.
Goodin, R. E. (1992) Green Political Theory. Oxford: Polity Press.
Goodman, P. (1964) Compulsory Miseducation. New York: Vintage Books.
Goodman, P. (1977) Normal Politics and the Psychology of Power, in G. Woodcock (ed.), The Anarchist Reader. London: Fontana.
Goodwin, B. (1997) Using Political Ideas, 4th ed. London: John Wiley &C Sons.
Gorz, A. (1985) Farewell to The Working Class. London: Pluto Press (Boston,
MA: South End Press, 1982).
Gould, B. (1985) Socialism and Freedom. London: Macmillan (Wakefield, NH:
Longwood, 1986).
Gramsci, A. (1971) Selections from the Prison Notebooks, ed. Q. Hoare and G. NowelLSmith. London: Lawrence & Wishart.
Gray, J. (1995a) Enlightenments Wake: Politics and Culture at the Close of the Modern Age. London: Routledge.
Gray, J. (1995b) Liberalism, 2nd ed. Milton Keynes: Open University Press.
Gray, J. (1996) Postliberalism: Studies in Political Thought. London: Routledge.
Gray, J. (1997) Endgames: Questions in Late Modern Political Thought. Cambridge
and Maiden, MA: Blackwell.
Gray, J. (2000) Two Faces of Liberalism. Cambridge: Polity Press.
Gray, J. and Willetts, D. (1997) 7s Conservatism Dead? London: Profile Books.
Green, T. H. (1988) Works, R. Nettleship (ed.). London: Oxford University
Press (New York: AMS Press, 1984).
Greenleaf, W. H. (1983) The British Political Tradition: The Ideological Heritage,
vol. 2. London: Methuen.
Greer, G. (1970) The Female Eunuch. New York: McGraw-Hill.
Greer, G. (1985) Sex and Destiny. New York: Harper & Row.
Greer, G. (1999) The Whole Woman. London: Doubleday.
336
Kaynaka
Gregor, A. J. (1969) The Ideology of Fascism. New York: Free Press.

Griffin, R. (1993) The Nature of Fascism. London: Routledge.
Griffin, R. (ed.) (1995) Fascism. Oxford and New York: Oxford University Press.
Griffin, R. (ed.) (1999) International Fascism: Theories, Causes and the New Consensus. London: Arnold and New York: Oxford University Press.
Hadden, J. K. and Shupe, A. (eds) (1986) Prophetic Religions and Politics: Religion and Political Order. New York: Paragon House.
Hall, J. A. (1988) Liberalism: Politics, Ideology and the Market. London: Paladin.
Hall, S. and Jacques, M. (eds) (1983) The Politics of Thatcherism. London: Lawrence & Wishart.
Harrington, M. (1993) Socialism, Past and Future. London: Pluto Press. Hattersley, R. (1987) Choose Freedom. Harmondsworth: Penguin.
Hayek, F. A. von (1944) The Road to Serfdom. London: Routledge & Kegan Paul
(Chicago, IL: University of Chicago Press, 1956, new edn).
Hayek, F. A. von (1960) The Constitution of Liberty. London: Routledge & Kegan Paul.
Hayward, T. (1998) Political Theory and Ecological Values. Cambridge: Polity
Press.
Heath, A., R. Jowell and J. Curtice (1985) How Britain Votes. Oxford: Pergamon.
Heffernan, R. (2001) New Labour and Thatcherism. London: Palgrave.
Hegel, G. W. F. (1942) The Philosophy of Right, trans. T. M. Knox. Oxford: Clarendon Press.
Hiro, D. (1988) Islamic Fundamentalism. London: Paladin.
Hitler, A. (1969) Mein Kampf. London: Hutchinson (Boston, MA: Houghton
Mifflin, 1973).
Hobbes, T. (1968) Leviathan, ed. C. B. Macpherson. Harmondsworth: Penguin.
Hobhouse, L. T. (1911) Liberalism. London: Thornton Butterworth.
Hobsbawm, E. (1983) Inventing Tradition, in E. Hobsbawm and T. Ranger
(eds) The Invention of Tradition. Cambridge: Cambridge University Press.
Hobsbawm, E. (1992) Nations and Nationalism Since 1780: Programme, Myth
and Reality, 2nd ed. Cambridge: Cambridge University Press.
Hobsbawm, E. (1994) Age of Extremes: The Short Twentieth Century 1914-1991.
London: Michael Joseph.
337
Hobson, J. A. (1902) Imperialism: A Study. London: Nisbet.

Holden, B. (1993) Understanding Liberal Democracy, 2nd ed. Hemel Hempstead:
Harvester Wheatsheaf.
Honderich, T. (1991) Conservatism. Harmondsworth: Penguin. Huntington, S.
(1993) The Clash of Civilizations, Foreign Affairs, vol. 72, no. 3.
Hutchinson, J. and A. D. Smith (eds) (1994) Nationalism. Oxford and New York:
Hutton, W. (1995) The State Were In. London: Jonathan Cape.
Illich, I. (1973) Deschooling Society. Harmondsworth: Penguin (New York: Harper & Row, 1983).
Inglehart, R. (1977) The Silent Revolution: Changing Values and Political Styles
amongst Western Publics. Princeton, NJ: Princeton University Press.
Jefferson, T. (1972) Notes on the State of Virginia. New York: W.W. Norton.
Jefferson, T. (1979) The United States Declaration of Independence, in W. Laqueur and B. Rubin (eds), The Human Rights Reader. New York: Meridan. Journal of Political Ideologies. Abingdon, UK and Cambridge, MA: Carfax.
Kallis, A. A. (ed.) (2003) The Fascist Reader. London and New York: Routledge.
Kant, I. (1991) Kant: Political Writings, ed. Hans Reiss, trans. H. B. Nisbet.
Cambridge: Cambridge University Press.
Kautsky, K. (1902) The Social Revolution. Chicago: Kerr.
Kedourie, E. (1985) Nationalism, rev. edn. London: Hutchinson.
Keynes, J. M. (1963) The General Theory of Employment, Interest and Money. London: Macmillan (San Diego: Harcourt Brace Jovanovich, 1965).
Kingdom, J. (1992) No Such Thing as Society? Individualism and Community. Buckingham and Philadelphia PA: Open University Press.
Klein, M. (2001) No Logo: Taking Aim at the Brand Bullies. London: Flamingo.
Kropotkin, P. (1914) Mutual Aid. Boston, MA: Porter Sargent.
Kuhn, T. (1962) The Structure of Scientific Revolutions. Chicago, IL: Chicago University Press.
Lane, D. (1996) The Rise and Fall of State Socialism. Oxford: Polity Press.
Laqueur, W. (ed.) (1979) Fascism: A Readers Guide. Harmondsworth: Penguin.
Larrain, J. (1983) Marxism and Ideology. London: Macmillan.
Leach, R. (1996) British Political Ideologies, 2nd ed. London: Harvester Wheatsheaf.
338
Kaynaka
Lenin, V. I. (1964) The State and Revolution. Peking: Peoples Publishing House.
Lenin, V. I. (1970) Imperialism, the Highest Stage of Capitalism. Moscow: Progress Publishers.
Lenin, V. I. (1988) What is to be Done? Harmondsworth and New York: Penguin.
Leopold, A. (1968) Sand County Almanac. Oxford: Oxford University Press.
Letwin, S. R. (1992) The Anatomy of Thatcherism. London: Fontana.
Lindblom, C. (1977) Politics and Markets. New York: Basic Books.
Lipset, S. M. (1983) Political Man: The Social Bases of Behaviour. London: Heinemann.
Locke, J. (1962) Two Treatises of Government. Cambridge: Cambridge University Press.
Locke, J. (1963) A Letter Concerning Toleration. The Hague: Martinus Nijhoff.
Lovelock, J. (1979) Gaia: A New Look at Life on Earth. Oxford and New York:
Lovelock, J. (1988) Man and Gaia, in E. Goldsmith and N. Hilyard (eds), The
Earth Report. London: Mitchell Beazley.
Lyotard, J.-F. (1984) The Postmodern Condition: The Power of Knowledge. Minneapolis: University of Minnesota Press.
Maclntyre, A. (1981) After Virtue. London: Duckworth.
Macmillan, H. (1966) The Middle Way. London: Macmillan.
Macpherson, C. B. (1973) Democratic Theory: Essays in Retrieval. Oxford: Clarendon Press.
Mannheim, K. (1960) Ideology and Utopia. London: Routledge & Kegan Paul.
Manning, D. (1976) Liberalism. London: Dent.
Marcuse, H. (1964) One Dimensional Man: Studies in the Ideology of Advanced Industrial Society. Boston, MA: Beacon.
Marquand, D. (1988) The Unprincipled Society. London: Fontana.
Marquand, D. (1992) The Progressive Dilemma. London: Heinemann.
Marquand, D. and Seldon, A. (1996) The Ideas that Shaped Post-War Britain.
London: Fontana. Marshall, P. (1993) Demanding the Impossible: A History of
Anarchism. London: Fontana.
Marshall, P. (1995) Natures Web: Rethinking our Place on Earth. London: Cassell.
339
Martell, L. (2001) Social Democracy: Global and National Perspectives. Basingstoke and New York: Palgrave.
Marty, M. E. (1988) Fundamentalism as a Social Phenomenon, Bulletin of the
American Academy of Arts and Sciences, vol. 42, pp. 15-29.
Marty, M. E. and Appleby, R. S. (eds) (1993) Fundamentalisms and the State: Remaking Politics, Economics, and Militance. Chicago, IL and London: University of Chicago Press.
Marx, K. and Engels, F. (1968) Selected Works. London: Lawrence & Wishart.
Marx, K. and Engels, F. (1970) The German Ideology. London: Lawrence & Wishart.
McLellan, D. (1979) Marxism After Marx. London: Macmillan.
McLellan, D. (1980) The Thought of Karl Marx, 2nd ed. London: Macmillan.
McLellan, D. (1995) Ideology. 2nd ed. Milton Keynes: Open University Press.
Meadows, D. H., Meadows, D. L., Randers, D. and Williams, W. (1972) The Limits to Growth. London: Pan (New York: New American Library, 1972).
Michels, R. (1958) Political Parties. Glencoe, IL: Free Press.
Miliband, R. (1969) The State in Capitalist Society. London: Verso (New York:
Basic, 1978).
Miliband, R. (1995) Socialism for a Sceptical Age. Oxford: Polity.
Mill, J. S. (1970) On the Subjection of Women. London: Dent.
Mill, J. S. (1972) Utilitarianism, On Liberty and Consideration on Representative
Government. London: Dent.
Miller, D. (1984) Anarchism. London: Dent.
Millett, K. (1970) Sexual Politics. New York: Doubleday.
Mitchell, J. (1971) Womens Estate. Harmondsworth: Penguin.
Mitchell, J. (1975) Psychoanalysis and Feminism. London: Penguin.
Montesquieu, C. de (1969) The Spirit of Laws. Glencoe, IL: Free Press.
More, T. (1965) Utopia. Harmondsworth: Penguin (New York: Norton, 1976).
Morland, D. (1997) Demanding the Impossible: Human Nature and Politics in Nineteenth Century Social Anarchism. London and Washington, DC: Cassell.
Mosca, G. (1939) The Ruling Class, trans, and ed. A. Livingstone. New York:
McGraw-Hill.
Moschonas, G. (2002) In the Name of Social Democracy-The Great Transformation: 1945 to the Present. London and New York: Verso.
340
Kaynaka
Murray, C. (1984) Losing Ground: American Social Policy: 1950-1980. New York:
Basic Books.
Murray, C. and R. Herrnstein (1995) The Bell Curve: Intelligence and Class Structure in American Life. New York: Free Press.
Naess, A. (1973) The shallow and the deep, long-range ecology movement: a
summary. Inquiry, vol. 16.
Naess, A. (1989) Community and Lifestyle: Outline of an Ecosophy. Cambridge:
Cambridge University Press.
Neocleous, M. (1997) Fascism. Milton Keynes: Open University Press.
Nietzsche, F. (1961) Thus Spoke Zarathustra, trans. R. J. Hollingdale. HarmondsWorth: Penguin (New York: Random, 1982).
Nolte, E. (1965) Three Faces of Fascism: Action Francaise, Italian Fascism and National Socialism. London: Weidenfeld & Nicolson.
Nozick, R. (1974) Anarchy, State and Utopia. Oxford: Blackwell (New York: Basic, 1974).
Oakeshott, M. (1962) Rationalism in Politics and Other Essays. London: Methuen (New York: Routledge Chapman & Hall, 1981).
Ohmae, K. (1989) Borderless World: Power and Strategy in the Interlinked Economy (London: HarperCollins).
OSullivan, N. (1976) Conservatism. London: Dent.
OSullivan, N. (1983) Fascism. London: Dent.
Paglia, C. (1990) Sex, Art and American Culture. New Haven, CT: Yale University.
Paglia, C. (1992) Sexual Personae: Art and Decadence from Nefertiti to Emily Dickinson. Harmondsworth: Penguin.
Parekh, B. (1994) The Concept of Fundamentalism, in A. Shtromas (ed.), The
End ofisms? Reflections on the Fate of Ideological Politics after Communisms
collapse. Oxford and Cambridge, MA: Blackwell.
Parekh, B. (2000) Rethinking Multiculturalism: Cultural Diversity and Political
Theory. Basingstoke: Macmillan.
Pareto, V. (1935) The Mind and Society. London: Cape and New York: AMS Press.
Passmore, K. (2002) Fascism: A Very Short Introduction. Oxford and New York:
Pierson, C. (1995) Socialism After Communism. Cambridge: Polity Press.
341
Plato (1955) The Republic, trans. H. D. Lee. Harmondsworth: Penguin (New

York: Random, 1983).
Popper, K. (1945) The Open Society and Its Enemies. London: Routledge & Kegan Paul.
Popper, K. (1957) The Poverty of Historicism. London: Routledge.
Poulantzas, N. (1968) Political Power and Social Class. London: New Left Books
(New York: Routledge Chapman & Hall, 1987).
Proudhon, P. J. (1970) What is Property?, trans. B. R. Tucker. New York: Dover.
Purkis, J. and J. Bowen (1997) Twenty-First Century Anarchism: Unorthodox Ideas for a New Millennium. London: Cassell.
Ramsay, M. (1997) Whats Wrong with Liberalism? A Radical Critique of Liberal
Political Philosophy. London: Leicester University Press.
Randall, V. (1987) Women and Politics: An International Perspective, 2nd ed. Basingstoke: Macmillan.
Rawls, J. (1970) A Theory of Justice. Oxford: Oxford University Press (Cambridge, MA: Harvard University Press, 1971).
Rawls, J. (1993) Political Liberalism. New York: Colombia University Press.
Regan, T. (1983) The Case for Animal Rights. London: Routledge & Kegan Paul.
Roemer, J. (ed.) (1986) Analytical Marxism, Cambridge: Cambridge University
Press. Rorty, R. (1989) Contingency, Irony and Solidarity. Cambridge: Cambridge University Press.
Rothbard, M. (1978) For a New Liberty. New York: Macmillan.
Rousseau, J. J. (1913) The Social Contract and Discourse, ed. G. D. H. Cole. London: Dent (Glencoe, IL: Free Press, 1969).
Roussopoulos, D. (ed.) (2002) The Anarchist Papers. New York and London:
Black Rose Books.
Sandel, M. (1982) Liberalism and the Limits of Justice. Cambridge: Cambridge
University Press.
Sassoon, D. (1997) One Hundred Years of Socialism. London: Fontana.
Schneir, M. (1995) The Vintage Book of Feminism: The Essential Writings of the
Contemporary Womens Movement. London: Vintage.
Scholte, J. A. (2001) Globalization: An Introduction. London: Palgrave.
Schumacher, E. F. (1973) Small is Beautiful. London: Blond & Briggs (New York:
Harper & Row, 1989).
342
Kaynaka
Schumpeter, J. (1976) Capitalism, Socialism and Democracy. London: Allen &

Unwin (Magnolia, MA: Petersmith, 1983).
Schwarzmantel, J. (1991) Socialism and the Idea of the Nation. Hemel Hempstead: Harvester Wheatsheaf.
Schwartzmantel, J. (1998) The Age of Ideology: Political Ideologies from the American Revolution to Postmodern Times. Basingstoke: Macmillan.
Scruton, R. (2001) The Meaning of Conservatism, 3rd ed. Basingstoke: Macmillan.
Seliger, M. (1976) Politics and Ideology. London: Allen & Unwin (Glencoe, IL:
Free Press, 1976).
Shtromas, A. (ed.) (1994) The End ofisms? Reflections on the Fate of Ideological
Politics After Communisms Collapse. Oxford, and Cambridge, MA: Blackwell.
Singer, P. (1976) Animal Liberation. New York: Jonathan Cape.
Smart, B. (1993) Postmodernity. London and New York: Routledge.
Smiles, S. (1986) Self-Help. Harmondsworth: Penguin.
Smith, A. (1976) An Enquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations.
Chicago, IL: University of Chicago Press.
Smith, A. D. (1986) The Ethnic Origins of Nations. Oxford: Blackwell.
Smith, A. D. (1991) National Identity. Harmondsworth: Penguin.
Smith, A. D. (2001) Nationalism: Theory, Ideology, History. Cambridge and Maiden, MA: Polity Press.
Sorel, G. (1950) Reflections on Violence, trans. T. E. Hulme and J. Roth. New York:
Macmillan.
Spencer, H. (1940) The Man versus the State. London: Watts & C Co.
Spencer, H. (1967) On Social Evolution: Selected Writings. Chicago, IL: University of Chicago Press.
Spencer, P. and Wollman, H. (2002) Nationalism: A Critical Introduction. London
and Thousand Oaks, CA: Sage.
Squires, J. (1999) Gender and Political Theory. Cambridge and Maiden, MA: Polity Press.
Stirner, M. (1971) The Ego and His Own, ed. J. Carroll. London: Cape.
Sumner, W. (1959) Folkways. New York: Doubleday.
Sydie, R. A. (1987) Natural Women, Cultured Men: A Feminist Perspective on Sociological Theory. Milton Keynes: Open University Press.
343
Talmon, J. L. (1952) The Origins of Totalitarian Democracy. London: Seeker &

Warburg.
Tarn, H. (1998) Communitarianism: A New Agenda for Politics and Citizenship.
London: Macmillan.
Tawney, R. H. (1921) The Acquisitive Society. London: Bell (San Diego: Harcourt Brace Jovanovich, 1955).
Tawney, R. H. (1969) Equality. London: Allen & Unwin.
Thompson, J. B. (1984) Studies in the Theory of Ideology. Cambridge: Polity Press.
Thoreau, H. D. (1983) Walden and Civil Disobedience. Harmondsworth: Penguin.
Tocqueville, A. de (1968) Democracy in America. London: Fontana (New York:
McGraw, 1981).
Tolstoy, L. (1937) Recollections and Essays. Oxford: Oxford University Press.
United Nations (1972). bkz. Ward and Dubois (1972).
United Nations (1980) Compendium of Statistics: 1977. New York: United Nations.
Vincent, A. (1995) Modern Political Ideologies, 2nd ed. Oxford: Blackwell.
Ward, B. and Dubois, R. (1972) Only One Earth. Harmondsworth: Penguin.
White, S. (ed.) (2001) New Labour: The Progressive Future? London: Palgrave.
Willetts, D. (1992) Modern Conservatism. Harmondsworth, Penguin.
Wollstonecraft, M. (1967) A Vindication of the Rights of Women, ed. C. W. Hagelman. New York: Norton.
Wolff, R. P. (1998) In Defence of Anarchism, 2nd ed. Berkeley, CA: University of
California Press.
Woodcock, G. (1962) Anarchism: A History of Libertarian Ideas and Movements.
Harmondsworth and New York: Penguin.
Woolf, S. J. (1981) (ed.) European Fascism. London: Weidenfeld & Nicolson.
Wright, A. (1996) Socialisms: Theories and Practices. Oxford and New York Oxford University Press.
344
ndeks
359
A
Agzl Toplum (The Acquisitive Society) 148, 152
Adam Smith 18, 47, 64, 65, 68, 87,
101, 102, 104, 105, 175, 196,
338, 343
Adolf Hitler 18, 19, 77, 97, 143, 177,
223, 225, 227, 228, 229, 230,
232, 234, 236, 237, 238, 239,
240, 241, 242, 288, 337, 353
Afganistan 35, 111, 298, 309, 310
Albert Einstein 279
Alman Genlik Hareketi 288
Alturizm 346
Anayasaclk 178, 346
Anglikanizm 312
Antonio Gramsci 24, 146
Arendt H. 25, 330
Aristotle 330
Art deer 346
Avam Kamaras 248
Avrupa Birlii 179, 185, 193, 195
Aydnlanma 22, 36, 43, 47, 79, 114,
119, 204, 212, 223, 225, 226,
227, 287, 324, 326, 346
Aydnlanma kart 226, 227
B
Bamszlk Bildirgesi 54, 62
Baxter, B. 293, 331
belirsizlik (uncertainty) 34, 57, 88,
114, 241, 326
bencillik 55, 75, 78, 89, 124, 286, 348
Berlin I. 34, 46, 52, 146, 241, 331
Beveridge Raporu 72, 74
Bireycilik 45, 347
Bismarck 96, 177, 183, 232
Bolevizm 231
Bramwell, A. 288, 293, 331
Bruce, S. 313, 318, 332
Burjuva ideolojisi/deerleri 135, 347
Burjuvazi 139, 347
Burma 315
Burnham, F. (The Managerial Revolution) 154, 332
C
Capra F. 278, 279, 294, 332
Carnot M. F. S. 215
CDU (Hristiyan Demokratik Birlii)
100
Cecil H. 85, 332
CGT 199, 209
Chamberlain H. S. 237, 238, 332
Chesterton G. K. 87
Chomsky H. 213, 218, 324
CIA 120
cihad (Kutsal Sava) 112, 187, 310
cinsiyet 49, 78, 89, 128, 175, 191,
202, 218, 247, 248, 249, 250,
251, 252, 253, 254, 255, 256,
257, 259, 261, 262, 263, 264,
265, 266, 267, 268, 275, 284,
285, 291, 292, 357
Clinton W. J. 158, 160
CNT (spanya) 199, 209
Communist Manifesto (Komnist
Manifesto) 127, 135, 139, 140
Co-operative Magazine 119
Costa M. D. 261, 333
Crick B. 25, 333
alma koullar 51
alma saatleri 51, 143
atma 41, 93, 111, 127, 138, 156,
159, 171, 184, 193, 212, 213,
239, 276, 305, 306, 308, 310,

323
ernobil 290
evrecilik 277, 290, 347
D
Dahl R. 60, 333
Daniel Bell 321, 322
Darwin C. (Sosyal Darvinizm)67,
205, 210, 228, 302, 333
David E. 274, 334
Demokratik Parti 84, 100
Descartes R. 278
devolution (Yetki devri) 179
din fundamentalizm 43, 191, 297,
298, 299, 303, 306, 325
Disraeli B. 98, 99, 104, 183
Diyalektik 17, 348
diyalektik materyalizm 17, 136
Dobson A. 294, 333
doal haklar 44, 61, 62, 63, 64
Dou Almanya 177
Drdnc Enternasyonel 194
DUP (Demokratik Birliki Parti,
Democratic Unionist Party) 313
Dzeltimci (Revisionist) 153
E
Eckersley R. 294, 333
Edmund Burke 83, 86, 87, 92, 96, 97,
102, 332
egaliteryanizm (eitlikilik) 349
Egoizm 210, 212, 348
Ehrlich P. 274, 334
eko-feminizm 265, 291
Ekoloji 273, 275, 276, 287, 291, 348,
356
ekolojik dnce 273, 286, 287, 293

Elshtain J. B. 251, 269, 334
Engels F. 22, 119, 127, 130, 132, 135,
136, 137, 138, 141, 151, 153,
194, 260, 261, 334, 340
Entropi yasas 282
Eric Hobsbawm 34, 176, 196, 300,
337
Eit Haklar Kanunu 314
ETA 179
etnik kimlik 169, 315
etnik aznlk 143
etnisite 79, 347
Evolutionary Socialism (Evrimsel
Sosyalizm) 133, 153, 331
Evrenselcilik (Universalism) 175, 349
F
Fabius Maximus 132
Faist Parti 223
feodalizm 138
Fidel Castro 120, 131, 189
Francis Fukuyama 77, 78, 147, 161,
322, 323, 335
Fransa 65, 83, 87, 97, 119, 131, 135,
140, 142, 147, 152, 167, 168,
173, 179, 180, 184, 185, 186,
188, 199, 205, 206, 208, 209,
215, 225, 229, 235, 237, 238,
241, 264, 309
Fransz htilli 177
Fundamentalizm 295, 297, 298, 302,
304, 305, 307, 308, 309, 316,
318, 349
Fhrer 227, 230, 241
G
Gemeinschaft 176
General Franco 199, 223, 225

Giddens A. 33, 114, 156, 157, 160,
162, 335
Giovanni Gentile 233
Goodin W. 285, 336
Gray J. 53, 79, 80, 115, 326, 336
H
Hadden J. K. 318, 337
Harriman R. 274, 334
Hayvan Haklar Davas 285
Herbert Marcuse 24, 143, 146, 233,
263, 339
Hristiyan demokrasi 98, 100
Hristiyan Demokratik Birlii (bkz
CDU)
Hristiyan fundamentalizmi 307
Hristiyanlk 279, 280, 291, 303, 307,
312, 315
Hristiyan Yeni Sa 110
Hizbullah 306, 309
Hobbes 53, 54, 62, 88, 89, 204, 212,
337
Holocaust (Bkz. Anti-semitizm) 237
homoseksellik 266
Huntington S. 36, 297, 338
Hutchinson J. 196, 337, 338
hmanizm 29, 285, 286
Hr Presbiteryen Kilisesi (Free
Presbyterian Church) 312
I
IMF (Uluslararas Para Fonu, International Monetary Fund) 69
ideolojinin sonu (Daniel Bell) 25,
321, 322, 326
ngiliz Faistler Birlii 231
ngiltere 61, 67, 72, 73, 83, 84, 87, 95,

98, 99, 100, 101, 102, 103, 104,
107, 109, 110, 111, 112, 113,
115, 124, 129, 133, 170, 172,
173, 179, 180, 183, 184, 185,
186, 188, 192, 195, 208, 214,
229, 234, 235, 237, 241, 248,
261, 267, 273, 283, 298, 300,
308, 309, 310, 312
ngiltere Kilisesi 99
insan doas 48, 89, 112, 122, 291
insan haklar 49, 61, 62, 193
J
Jean Calvin 297
Jeremy Bentham 47, 59, 63, 64, 71,
90, 331
K
Kalvinizm 312
Kamboya 120, 131, 190
Kant I. 44, 47, 150, 191, 338
Kapital (Bkz. Marx , 1867, 1885,
1894) 135, 325
Kapitalizm 130, 131, 133, 138, 150,
153, 201, 206, 213, 231, 260,
317, 351
Kenneth E. B. 281, 331
Kenneth G. 134, 157, 335
Keynes J. M. 18, 38, 75, 76, 80, 106,
243, 336, 338, 340, 341, 343,
351
The General Theory of Employment
75, 338
kibbutz 123
kolektivizm 100, 105, 108, 209, 210
Korporatizm 235, 240, 351
Kuzey Kore 120, 146, 161, 190, 326
L
Labourism 352
Laissez-faire 66, 75, 102, 352
Lenin V. I. 18, 19, 23, 120, 128, 130,
135, 140, 141, 142, 143, 144,
145, 148, 189, 194, 200, 338,
339, 352
Locke J. 28, 44, 50, 51, 52, 53, 54, 58,
61, 62, 63, 107, 139, 204, 212,
275, 284, 339
Lordlar Kamaras 99
M
Mahatma Gandhi 216, 217, 335
Marksizm 17, 19, 20, 23, 24, 25, 35,
37, 117, 136, 137, 141, 144,
145, 146, 147, 148, 149, 151,
154, 162, 189, 193, 203, 207,
302, 322, 324, 353
Marshall 203, 218, 294, 339
Marx K. 135
Max H. 146
Max S. 212, 343
Militanlk 300, 305, 306, 352
Mill J. S. 28, 45, 46, 51, 52, 58, 59, 60,
63, 70, 71, 103, 182, 248, 257,
258, 340
Milton F. 269, 334
mir 200
Monetarizm 353
Murray B. 205, 286, 290, 291, 331
N
Naomi K. 324, 325
NATO 184
negatif zgrlk 47, 72, 91
Neomuhafazakrlk 112, 353
Nietzsche F. 212, 226, 230, 341

Thus Spoke Zarathustra 226, 230,
341
Nozick R. 107, 108, 111, 213, 341
O
Ortodoksi 354
Otarki (Autarky) 354
otoriter 33, 58, 62, 69, 79, 83, 84, 85,
95, 97, 100, 103, 109, 145, 169,
171, 223, 289, 301, 303, 304,
317
P
Parekh B. 305, 307, 318, 341
Plato 57, 341
Popper K. 25, 26, 148, 341
Poplizm 304, 354
post-endstriyel 242
post-feminizm 37, 266, 268, 324
Post-ideoloji a 326
post-Marksizm 37, 149, 324
pozitif zgrlk 47, 72, 100, 156
R
Randolph B. 203, 331
Reich 177, 232, 263
S
Sivil taatsizlik 212
Siyonizm 317, 356
Souk Sava 25, 29, 34, 35, 147, 190,
297
Szleme 172, 356
Suriye 174, 309
anl Devrim 54
ovenizm 168, 180, 187, 188, 357
T
Tamil 316
Tawney R. H. 126, 148, 152, 344
teknoloji 138, 235, 240, 280, 281,
283, 305
Tocqueville A. 57, 71, 147, 344
Toryizm 99, 357
total 25
totaliter 24, 25, 29, 33, 59, 131, 145,
147, 224, 228, 230, 233, 234,
242, 302, 310, 353
Troki L. 189
tketim 78, 128, 191, 195
U
Uruguay 199
V
vatanda 323
Versaille Anlamas (Versay
Anlamas) 178, 183
Vietnam 104, 120, 131, 146, 170,
188, 189, 190
W
Walter D. 240, 288
Wollstonecraft M. 201, 247, 257, 258,
344
Y
Yabanclama (alienation) 358
yanl bilin 22
Yeil hareketi 34, 36
Yetki devri 358
Yugoslavya 125, 168, 170, 183, 195,

241
Z
Zapata 199, 215
Zenofobya 358

Andrew Heywood - Siyasi İdeolojiler

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Andrew Heywood - Siyasi İdeolojiler

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

indekiler

1 Giri: deolojiyi Anlama...............15

Ortodoks Komnizm.............................. 141

Kolektivist Anarizm.................................... 207

Radikal Feminizm..................................... 262

9 Ekolojik Dnce........................ 271

10 Din Fundamentalizm............ 295

11 Sonu: Sonu Olmayan

Giri: deolojiyi Anlama

Tm insanlar siyasal dnrdr. Anlamn bilsinler ya da bilmesinler insanlar,

Siyas deolojiler / Andrew Heywood

Blm 1: Giri: deolojiyi Anlama

Pragmatik ve ideolojik kayglar arasndaki denge, siyasetiden siyasetiye,

Siyas deolojiler / Andrew Heywood

Blm 1: Giri: deolojiyi Anlama

Siyas deolojiler / Andrew Heywood

Marxn ideoloji kavram ok sayda can alc zellii bnyesinde barndrr.

Blm 1: Giri: deolojiyi Anlama

Siyas deolojiler / Andrew Heywood

Antonio Gramsci (1891-1937)

Blm 1: Giri: deolojiyi Anlama

te yandan topyalar ise gelecein idealletirilmi temsilleridir; yani, her zaman

Siyas deolojiler / Andrew Heywood

Blm 1: Giri: deolojiyi Anlama

deoloji, Hakikat ve ktidar

Siyas deolojiler / Andrew Heywood

Blm 1: Giri: deolojiyi Anlama

deoloji zerine Bak Alar

Siyas deolojiler / Andrew Heywood

tm ideolojilerin tipik zelliidir. u ya da bu ideolojiye ait olarak grlmesi iin

Blm 1: Giri: deolojiyi Anlama

de eylemimizin niteliini yaplandrr. Hakikat rejimi olarak ideoloji, her zaman

Siyas deolojiler / Andrew Heywood

Blm 1: Giri: deolojiyi Anlama

sal yelpazeler oluturulmas ynnde birtakm abalar vardr. Dorusal yelpaze,

Siyas deolojiler / Andrew Heywood

lardan uzaklama, bu sreci daha da hzlandrm ve yeni birtakm durumlarn

21. Yzyl'da Siyas deolojiler

Deien Dnya Dzeni

Blm 1: Giri: deolojiyi Anlama

Siyas deolojiler / Andrew Heywood

demokratik deer ve kurumlarn evrensellemesine katkda bulunabilir ama te

Blm 1: Giri: deolojiyi Anlama

Siyas deolojiler / Andrew Heywood

Siyas deolojiler / Andrew Heywood

Acton, Lord (1956) Essays on Freedom and Power. London: Meridian.

Baxter, B. (1999) Ecologism: An Introduction. Edinburgh: Edinburgh University

Siyas deolojiler / Andrew Heywood

Brown, D. (2000) Contemporary Nationalism: Civic, Ethnocultural and Multi

Siyas deolojiler / Andrew Heywood

Siyas deolojiler / Andrew Heywood

Godwin, W. (1971) Enquiry Concerning Political justice, ed. K. C. Carter. Oxford:

Gregor, A. J. (1969) The Ideology of Fascism. New York: Free Press.

Siyas deolojiler / Andrew Heywood

Hobson, J. A. (1902) Imperialism: A Study. London: Nisbet.

Siyas deolojiler / Andrew Heywood

Siyas deolojiler / Andrew Heywood

Plato (1955) The Republic, trans. H. D. Lee. Harmondsworth: Penguin (New

Schumpeter, J. (1976) Capitalism, Socialism and Democracy. London: Allen &

Siyas deolojiler / Andrew Heywood

Talmon, J. L. (1952) The Origins of Totalitarian Democracy. London: Seeker &

239, 276, 305, 306, 308, 310,

ekolojik dnce 273, 286, 287, 293

General Franco 199, 223, 225