DORACAKU

ME NJOHURI T PRGJITHSHME PR T DREJTN

Shkurt 2008

Parathnie
N jetn e prditshme ne krijojm t drejta dhe detyrime n baz t nevojs dhe rrjedhs
se zakonshme duke prfshir aktivitetet tona t prditshme. N kt mnyr me apo pa
dashje ne bjm qarkullimin e atyre t drejtave dhe detyrimeve e nga nganjher edhe pa
e vne n pah n mnyr t detajuar konceptin juridiko-civil t atyre veprimeve. N kt
rast personat q jan barts t ktyre veprimeve mbshteten n njohurit e prgjithshme
juridike dhe morale t fituara gjat prvojs s tyre. N kt kontekst sht shum m
rndsi q ato njohuri t ken bazn e qndrueshme juridike, duke marr parasysh se e
drejta sht rregulluar n baz t normave t caktuara juridike mbi t cilat sht ndrtuar
edhe rendi juridik, e n baz t t cilit lejohen transaksionet e nduardurshme ekonomike,
shoqrore, civile, ekonomike etj.
Ky doracak ofron njohurit themelore mbi t drejtn n prgjithsi, dhe parimet mbi t
cilat duhet t krijohen, ndryshohen apo shuhen marrdhniet ndrmjet subjekteve n
qarkullimin e zakonshm juridik, duke prfshir edhe institucionet me t rndsishme
juridike nga marrdhniet juridiko-civile.
Prmbajtja e ktij doracaku sht vetm nj baz jo e gjer nga e gjith materia e
pafundme ligjore, mirpo n mnyr prmbledhur jan prfshir termat t cilt i hasim
do dit n kursin e puns son t prditshme.
Duke shpresuar se ky doracak do t jet nj kontribut sado i vogl pr ata t cilt prmes
pasurimit me njohuri nga fusha ligjore, me prkushtim i qasen puns pr t arritur
qllimin e prgjithshm t dijes, ne iu qasem puns pr t kontribuar n kt drejtim, n
mnyr q t gjith s bashku t arrijm atje ku orientohet objektivi yn, e q sht
zbatimi i s drejts.

Prmbajtja:

KA SHT E DREJTA...............................................................................................................................4
BURIMET E S DREJTS...........................................................................................................................6
DEGT KRYESORE T S DREJTS......................................................................................................7

E DREJTA PENALE...........................................................................................................7
E DREJTA E CIVILE..........................................................................................................9
E DREJTA ADMINISTRATIVE.......................................................................................21
E DREJTA E PUNS........................................................................................................25
E DREJTA EKONOMIKE................................................................................................29
E DREJTA FINANCIARE................................................................................................53
E DREJTA KUSHTETUESE............................................................................................53
E DREJTA NDRKOMBTARE.....................................................................................53
SISTEMI I JUDIKATURS........................................................................................................................53

KA SHT E DREJTA
1.1 Definicioni:
E drejta sht trsi e normave juridike q jan t sanksionuar me aparatin shtetror m t
cilat rregullohet raportet shoqrore n nj shoqri dhe t cilat i aplikon shteti.
Pr shtetin e s drejts, e drejta njkohsisht prbn bazn dhe kufijt e veprimit t
organeve t pushtetit shtetror. Zbatimi i s drejts qndron n kryerjen e veprimeve t
cilat i cakton (imponon) ligji ose n prmbajtjen e veprimeve t cilat ligji i ndalon.
Norma sht rregull e sjelljes apo mnyr e prcaktuar e sjelljes, mosrespektim i s cils
individit i shkakton nj lloj dnimi..
Norma juridike sht rregull e shkruar e sjelljes e cila prcaktohet dhe mbrohet nga
aparati shtetror. Norma juridike prbhet nga dispozita (krkesa/urdhri si duhet t sillet
individi) dhe sanksioni (marrja e ndonj t mir personit q nuk e respekton normn).
Normat juridike munden me qen dispozitive dhe imperative.
Normat dispozitive nuk kan karakter detyrues dhe respektimi i saj varet nga vullneti i
njeriut dhe n rast t mosrespektimit nuk pason sanksioni ligjor (p.sh. personat e moshs
mbi 16 vje mund t pajisen me pasaport) Ndrsa normat prmbajn dispozitn e
caktuar e cila duhet t respektohet, n rast t kundrt subjekti i cili e ka shkelur kt
norm ballafaqohet me pasojat e sanksionit ligjor (p.sh. pr t vozitur automjetin personi
duhet t posedoj patent-shoferin)
Normat e etiks dhe normat e moralit jan krijuar n baz t parimeve t vlerave
shoqrore dhe t moralit. Ato rregullojn nj raport t caktuar shoqror, ndrsa
mosrespektimi nuk prmban pasoja ligjore (p.sh. ne tren apo autobus i lshojm vendin
m t vjetrve, presim n rend pr t paguar, prshndetemi me miq etj,)
N fakt pothuajse n t gjitha aspektet sjelljet e njeriut jan t rregulluara
me norma.
Normat shoqrore nuk e shprehin at q patjetr duhet t ndodh sipas ligjit, por at q
duhet br nga ana e njerzve/shoqris.

Zakoni-sht norm shoqrore q sht rezultat i zhvillimi t gjat dhe stihik nga ana e
nj grupi shoqror, e q krijohet me prsritje t gjat dhe fuqin e vet t detyrueshme e
merr mu nga prsritja pr nj koh t gjat.
Morali- sht norm shoqrore q sht rezultat i zhvillimi t gjat dhe stihik nga ana e
nj grupi shoqror, dhe fuqin e vet t detyrueshme e merr nga vetdija se ajo q e
urdhron morali sht e mir dhe ajo q e ndalon morali sht e keqe.
sht norm shoqrore
Instituti juridik-sht trsi e normave juridike q rregullojn nj raport t caktuar
shoqror. (p.sh. Instituti i martess, instituti i kontrats etj.)
Kushtetuta-sht akti m i lart juridik i nj shteti dhe prfshin parimet themelore t s
drejts, n baz t t cilave rregullohet qeverisja e nj vendi.
Ligji-sht trsi e rregullave dhe parimeve q rregullojn nj fush/shtje t caktuar t
shoqris, dhe q zbatohet nga aparati shtetror. Ligji sht akt formal i cili prmban
trsin e normave me t cilat rregullohet nj fush e caktuar e jets n shoqri
Dega juridike-paraqet trsin e institucioneve t cilat rregullojn lmin e njjt
marrdhnieve shoqrore sipas parimeve t njjta juridike (p.sh. e drejta civile-rregullon
marrdhniet pasurore, e drejta penale rregullon marrdhniet e inkriminuara penale etj.)
Sistemi juridik paraqet trsin e degve juridike. Sistemi juridik ndahet n drejtn
ndrkombtare e cila i rregullon marrdhniet ndrmjet shteteve dhe t drejtn e
brendshme q rregullon marrdhniet brenda shtetit.

1.2 Sistemet juridike

Ekzistojn katr sisteme t s drejts: sistemi i s drejts civile (civil la) sistemi i s
drejts zakonore (common la) si dhe sistemi i s drejts religjioze (religious la) dhe
sistemi i przier (Civil la and common la).
do shtet adopton njrin nga kto sisteme apo i inkorporon ato sipas nevojs.
1.2.1 Sistemi i s drejts civile (civil la) sht m i prhapuri n gjith botn dhe njihet
edhe si e Drejta evropiane-kontinentale. Burim kryesor i ktij sistemi jan kushtetutat e
kodifikuara dhe ligjet. Zanafilla e ktij sistemi sht n t drejtn romake ( Corpus Juris
Civilis q u krijua nga Perandori Justinian ca. 529 p.e.r).
Sistemi i s drejts civile m tepr ka t bj me interpretimin e s drejts se sa me
krijimin apo zhvillimin e saj dhe gjyqtart bazohen n aktet legjislative dhe jo n rastet e
gjykuara (precedentt).Megjithat n realitet gjykatat i marrin parasysh precedentt,
sidomos ato t gjykatave m te larta.
Shtetet q e kan adaptuar sistemin civil: Kosova, Shqipria, Austria, Argjentina Belgjika,
Bosnja dhe Hercegovina, Kroacia, Danimarka, Franca, Finlanda, Gjermania, Kina,

Greqia, Italia, Hungaria, Japonia, Holanda, Norvegjia, Suedia, Zvicra, Turqia, Vatikani,
etj.
1.2.2 Sistemi i s drejts zakonore origjinn e ka nga Anglia dhe bazohet m shum n
vendimet gjyqsore, dhe doktrinat q kan t bjn me ato vendime, si dhe zakonet dhe
doket se sa n ligjet e shkruara dhe te kodifikuara.
Shtetet qe aplikojn apo bazohen n sistemin e s drejts zakonore jan Anglia dhe
Uellsi, SHBA, Republika e Irlands, Irlanda Veriore, Kanada, Australia, Hong Kong,
Zelanda e Re, etj
1.2.3 Sistemi i s drejts religjioze i referohet sistemit apo dokumenteve religjioze t
cilat prdoren si burim i s drejts. Llojet e kryesore t ktyre t drejtave jan: E drejta
ifute n Judaizm (Izrael), e drejta e Sheriatit n Islam Arabia Saudite, Irani, Sudani,
Afganistani) dhe e Drejta kanonike tek disa grupe krishtere
1.2.4 Sistemi i przier sht zbatim i t dy sistemeve t para, civil dhe zakonor. Shtetet
q e zbatojn kt sistem jan: Kameruni, Qipro, Gana, Izraeli, Luiziana, Malta, Filipinet,
Kebeku, Skocia, Afrika Jugore, Tailanda etj

BURIMET E S DREJTS
Burimet e s drejts nxisin krijimin e s drejts. Burimet e s drejts jan dy llojesh:
materiale dhe formale
Burime materiale jan faktet shoqrore prej t cilave paraqitet e drejta.
Burime formale jan aktet e prgjithshme juridike apo mjeti m t cilin shprehet burimi
material (p.sh. kushtetua, ligji etj.)
N Kosov burime formale t s drejts jan: Rezoluta 1244 e KS t OKB-s; Konventat
ndrkombtare; Korniza kushtetuese; Rregulloret e shpallura nga Prfaqsuesi Special i
Sekretarit t Prgjithshm dhe instrumentet ndihmse t nxjerra n prputhje me to dhe
ligjet n fuqi n Kosov deri m 22 mars 1989 dhe ligjet jo-diskriminuese pas marsit
1989 deri 1999; Ligjet e Kuvendit t Kosovs; udhzimet administrative te organeve
administrative; praktika gjyqsore dhe doktrina juridike.

DEGT KRYESORE T S DREJTS

N jurisprudencn klasike, e drejta ndahet n dy deg t veanta: n t drejtn private dhe
n t drejtn publike, pastaj ato ndahen n deg t s drejts dhe n institute juridike. Kjo
ndarje bhet n baz t kriterit t t drejtave dhe interesave t cilat mbrohen me norma
juridike. E drejta private, me t gjitha degt e saj, i rregullon dhe sanksionon
marrdhniet ndrmjet qytetarve. Ndrkaq, e drejta publike me degt e saj, i rregullon
marrdhniet e organeve shtetrore ndrmjet tyre.
Shikuar nga aspekti i prgjithshm degt kryesore t s drejts jan: e drejta penale; e
drejta civile; e drejta administrative; e drejta e puns; e drejta ekonomike; e drejta
financiare; e drejta kushtetuese; e drejta ndrkombtare

E DREJTA PENALE
sht trsi e normave juridike penale me t cilat parashihen veprat penale dhe
sanksionet ndaj kryesve t tyre.
Vepra penale- sht veprim apo sjellje e njeriut, me t ciln dmtohen ose rrezikohen
vlerat e caktuara t shoqris apo individit. Elementet themelore t veprs penale jan:
veprimi i njeriut, kundrligjshmria, prcaktueshmria me ligj dhe prgjegjsia penale e
kryesit (fajsia)
Vepra penale sht vepr e kundrligjshme e cila sht e prcaktuar me ligj
si vepr penale, tiparet e s cils jan t prcaktuara me ligj dhe pr t
ciln me ligj sht parapar sanksioni penal ose masa e trajtimit t
detyrueshm.
Neni 6 i Kodit t Prkohshm Penal t Kosovs, 6 korrik 2003

Kto elemente munden me qen objektive si jan: veprimi i njeriut, kundrligjshmria,

prcaktueshmria me ligj, dhe subjektive: prgjegjsia penale e kryesit (fajsia,
prgjegjshmria)
Nuk sht vepr penale ajo vepr e cila edhe pse prmban tiparet e veprs penale t
prcaktuar me ligj sht e rndsis s vogl. Vepra sht e rndsis s vogl kur
rrezikshmria e saj nuk sht e rndsishme pr shkak t natyrs ose peshs s veprs, t
mungess ose pasojave t dmshme t parndsishme; t rrethanave n t cilat sht
kryer vepra, t shkalls s ult t prgjegjsis penale t kryersit t veprs ose pr shkak
t rrethanave personale t kryersit.
Subjekti i veprs penale jan personat q kryejn veprn penale, shtytsi, ndihmsi dhe
organizatort e shoqats kriminale, personat q kan mbushur moshn 14 vje.

Mirpo ekzistojn disa raste apo rrethana t cilat e prjashtojn kundrligjshmrin e

kryesit t veprs penale. Kto jan: mbrojtja e domosdoshme; nevoja ekstreme; dhuna
dhe kanosja; veprat me rndsi t vogl dhe urdhrat nga lart
Sanksionet penale jan: 1) Dnimet kryesore; 2) Dnimet alternative; 3) Dnimet
plotsuese dhe 4) Vrejtja gjyqsore
Masa t trajtimit t detyrueshm jan: 1) Trajtimi i detyrueshm psikiatrik pr kryersit e
veprs penale t paaft mendrisht. 2) Trajtimi i detyrueshm psikiatrik pr kryersit e
veprs penale me aftsi t zvogluar mendore dhe 3) Trajtimi i detyrueshm prmes
rehabilitimit t kryersve t veprave penale t varur nga droga dhe alkooli.
Prgjegjsia penale
Personi konsiderohet penalisht prgjegjs nse sht mendrisht i aft dhe sht
shpallur fajtor pr kryerjen e nj vepre penale. Personi sht fajtor pr kryerjen e nj
vepre penale n rast se ai e kryen veprn penale me dashje apo nga pakujdesia.
Personi nuk konsiderohet penalisht prgjegjs nse n kohn e kryerjes s veprs
penale sht nn moshn katrmbdhjet vjet. Nj person konsiderohet penalisht
prgjegjs pr veprn penale t kryer nga pakujdesia vetm nse kt shprehimisht e
parashikon ligji.
Personi nuk sht penalisht prgjegjs kur midis veprimit ose mosveprimit t tij dhe
pasojave mungon lidhja shkasore ose kur nuk ka mundsi t shkaktohen pasojat.
Procedura penale
Procedurn penale e prbjn nj mori veprimesh procedurale t ushtruara n mnyr
sistematike nga organet shtetrore dhe personat e tjer. Prandaj, organet apo personat t
cilt kryejn veprime procedurale n procedurn penale quhen subjekte t procedurs
penale, t cilat kan t drejta dhe detyra t caktuara. Subjekte te procedurs penale jan:
gjykata, paditsi i autorizuar; Prokuroria Publike; Paditsi subsidiar; pala e dmtuar
Paditsi privat; i pandehuri dhe mbrojtsi i tij
Rrjedha e procedurs penale-Kur ekziston dyshim i arsyeshm se sht kryer nj vepr
penale q ndiqet sipas detyrs zyrtare, policia ka pr detyr qoft me iniciativn e vet,
qoft me krkes t prokurorit publik, t ndrmarr t gjitha veprimet e nevojshme pr t
prcaktuar vendndodhjen e kryersit, t gjej dhe t ruaj gjurmt dhe provat e tjera t
veprs etj. Prve policis dokush ka t drejt t kallzoj veprn penale q ndiqet sipas
detyrs zyrtare dhe detyrohet ta bj kt kur moskallzimi i veprs penale paraqet vepr
penale. Kallzimi penal paraqitet n Prokurori. Prokurori publik, pasi pranon kallzimin
penal, mon bazueshmrin e tij dhe, varsisht nga situata konkrete vendos: t krkoj
informacion plotsues; ta hedh posht kallzimin penal apo t marr aktvendim pr

fillimin e hetimit ndaj personit konkret. Prokurori publik e prfundon hetimin kur mon
se shtja penale sht sqaruar aq sa mund ta ngrej aktakuzn.
Pr sigurimin e pranis s t pandehurit n procedurn penale mund t zbatohen vetm
kto masa: thirrja, urdhr-arresti (shoqrimi forcrisht), premtimi i t pandehurit se nuk
do t braktis vendqndrimin, ndalimi pr tiu afruar vendit ose personit t caktuar,
paraqitja n stacionin policor, dorzania, arresti shtpiak dhe paraburgimi.
Pas prfundimit t hetimit ose kur prokurori publik konsideron se informacionet q i
disponon ai pr veprn penale dhe kryersin e saj paraqesin baz t mjaftueshme pr
ngritjen e aktakuzs. Procedura para gjyqit mund t zhvillohet vetm n baz t aktakuzs
s ngritur nga prokurori publik
Aktakuza sht nj akt formal i prpiluar nga prokurori publik (ose
paditsi subsidiar), e cila i paraqitet gjykats pr ta mbajtur shqyrtimin
gjyqsor, n t cilin vendoset pr fajin e t pandehurit
Pas pranimit t aktakuzs n gjykat, gjyqtari q zhvillon procedurn pr konfirmimin e
aktakuzs verifikon se a sht prpiluar aktakuza sipas ligjit. Seanca pr konfirmim
drejtohet nga gjyqtari. N t duhet t jen t pranishm prokurori publik dhe i pandehuri,
ndrsa i dmtuari ka t drejt pjesmarrjeje.
Pasi aktakuza t marr form t prer, kalohet n stadin kryesor t gjykimit, n shqyrtim
gjyqsor, n t cilin gjykata, n nj shqyrtim t zbatuar n mbshtetje t parimeve
procedurale, duhet t vendos pr arsyeshmrin e aktakuzs. Pas prfundimit t
shqyrtimit gjyqsor, gjykata, n seancn e kshillimit dhe votimit, merr aktgjykim
aktgjykimi mund t jet aktgjykim me t cilin refuzohet akuza; aktgjykim me t cilin i
akuzuari lirohet nga akuza (aktgjykim i pafajsis) dhe aktgjykim me t cilin i akuzuari
shpallet fajtor.

E DREJTA E CIVILE
E drejta civile sht njra prej degve m t rndsishme juridike, sepse merret me
rregullimin e marrdhnieve pasurore, e kto n radh t par jan marrdhnie pronsore
dhe si t tilla jan pjes kryesore t bazs shoqrore-ekonomike.
E drejta civile zakonisht prkufizohet si deg pozitive e s drejts q prfshin trsin e
dispozitave (rregullave) juridike q rregullojn marrdhniet shoqrore me karakter
pasuror ose marrdhniet shoqrore t cilat, n instanc t fundit, marrin karakter pasuror
Njerzit n mnyr t pavetdijshme do dit hyjn n marrdhnie juridike-civile,
pr shembull, blejn gazetn, gj q pr t drejtn civile sht nj kontrat e
shitblerjes. Kjo marrdhnie e thjesht juridike u nnshtrohet normave juridikecivile.
E drejta civile mbshtet n katr parime kryesore ato jan:
Parimi i barazis s palve, sipas t cilit palt n marrdhnien juridike-civile jan t
barabarta dhe vullneti i tyre sht i barabart.

Parimi i autonomis s lir t vullnetit t palve, nnkupton se palt, me vullnetin e vet,

krijojn, ndryshojn dhe i shuajn t drejtat e veta subjektive (duke u mbshtetur n
iniciativn e lir t palve),
Parimi i sanksionit pasuror sipas t cilit n rastet kur nuk prmbushet marrdhnia
juridike-civile n pajtim me vullnetet e palve kontraktuese, ather si mas paraqitet
sanksioni pasuror, domethn goditet masa pasurore e debitorit dhe, jo personaliteti, si
ndodh n rastet e tjera dhe
Parimi i qarkullueshmris (kalimit) t t drejtave subjektive civile-sipas t cilit t drejtat
civile mund t kalojn nga nj subjekt i s drejts te subjekti tjetr. Pra, t drejtat civilesubjektive jan t drejta q jan t qarkullueshme.
Titullari i s drejts mund ti kaloj vetm ato t drejta subjektive civile t
cilat i ka edhe vet
Marrdhnia juridike-civile konsiderohet do marrdhnie juridike e mbshtetur n
normat (rregullat) e s drejts civile prmes s cils palt krijojn, ndryshojn ose shuajn
ndonj t drejt subjektive.
E drejta civile, n kuptimin objektiv, sht trsia e normave dhe rregullave juridike, me
t cilat rregullohen marrdhniet juridike-civile. Kto norma (rregulla) juridike t
karakterit juridiko-civil, kur rregullojn nj trsi juridike, si, pr shembull, pronsin,
kontratn, paraqesin institutin juridik. Ndrsa trsia e normave q rregullojn institutet e
s drejts civile, paraqesin degn e s drejts civile.
E drejta subjektive nnkupton at t drejt t ciln individi, prkatsisht subjekti, e nxjerr
nga e drejta objektive. Nuk mund t ekzistoj e drejta subjektive, n qoft se at nuk e
njeh e drejta objektive. Nuk mund t bhet dikush pronar mbi nj send, n qoft se kt
nuk e lejon e drejta objektive. E drejta subjektive sht nj pushtet, i cili prbhet nga nj
a m shum autorizime. Pr shembull, e drejta e pronsis, si e drejt subjektive, prbhet
prej tri autorizimeve: autorizimit t prdorimit, shfrytzimit dhe t disponimit t sendit.
N kuadr t s drejts subjektive, kemi edhe t drejtn e krkess, q
paraqet mundsin e realizimit t dhunshm t autorizimit, t ciln e
prmban e drejta subjektive. Krkesa ndryshe quhet edhe padi n
kuptimin material.
Raporti juridiko-civil
Marrdhnia e cila sht e mbshtetur n normat e s drejts civile prmes s cilave palt
krijojn, ndryshojn apo shuajn ndonj t drejt subjektive
Subjekt t s drejts jan: personat fizik dhe personat juridik.
do person fizik konsiderohet subjekt i s drejts. Ky subjektivitet fitohet me t lindur.
Pr kt krkohet q ai t lind i gjall, prkatsisht t jap shenja jete dhe t ket formn
e njeriut. Personi fizik, si subjekt i s drejts, karakterizohet nga disa zotsi (aftsi)
juridike: zotsin juridike, zotsin e veprimit dhe zotsin e deliktit.

10

Zotsia juridike sht aftsia e personit fizik q t jet barts i t drejtave dhe detyrimeve.
Kjo zotsi fitohet nga momenti i lindjes dhe pushon me vdekjen e personit fizik,
prkatsisht me shpalljen e tij pr t vdekur.
Personi fizik mund t shpallet pr t vdekur nse plotsohen disa kushte t parashikuara
me ligj dhe ato jan: mungesa nga vendbanimi pr nj koh t caktuar dhe t mos dihet se
ku ndodhet dhe a sht gjall, pra supozohet se sht i vdekur.
Shpallja pr t vdekur bhet me vendim gjyqsor dhe n baz t saj hapet trashgimia.
Zotsia e veprimit t personave fizik. paraqet zotsin (aftsin) e veprimit t personit
fizik q t dal n komunikimin juridik pr t krijuar t drejta dhe pr t marr detyrime
n mnyr t pavarur. Kto t drejta dhe detyrime i krijon si rezultat i moshs madhore.
N t drejtn ton personat fizik, sipas rregullit, bhen madhor kur mbushin moshn 18
vje ose me an t emancipimit, kur fmija martohet para se t mbush moshn 18 vje.
Kjo mund t bhet jo m hert se n moshn 16 vje. Personat deri n moshn 18 vje i
quajm t mitur dhe ata jan t paaft pr t vepruar. Por, paaftsia e tyre pr veprim nuk
sht e njjt. Personat deri n moshn 14 vje apo t miturit e rinj jan kryesisht t
paaft pr t vepruar, kurse prej 14 - 18 vje ose t miturit m t vjetr jan t aft pr t
vepruar n mnyr t kufizuar.
Personat madhor mund t shpallen krejtsisht t paaft pr t vepruar ose pjesrisht t
paaft pr t vepruar.
Zotsia e deliktit sht aftsi e personit q t prgjigjet pr veprimet e veta - deliktet me
masn e vet pasurore. Zotsia deliktore e personit fizik, pr shkak t deliktit, ekziston
nga mosha 14 vje. Personat fizik deri n moshn 7 vje nuk prgjigjen vet pr deliktet
e tyre. Ndrkaq, personat fizik q nga mosha 7 deri n 14 vje, po ashtu, konsiderohen t
paprgjegjshm pr deliktet e tyre me masn e vet pasurore; bhet prjashtim kur mund
t provohet se personi fizik mbi moshn 7 vje, por m pak se 14 vje, ka qen i aft pr
t gjykuar pr veprimet e veta t palejueshme.

Personat
fizik

Zotsia juridike

fitohet nga momenti i

lindjes dhe pushon me
vdekjen e personit fizik,
prkatsisht me
shpalljen e tij pr t
vdekur.

Zotsia e
veprimit

Fitohet n moshn 18
vje
Mund t fitohet me
emancipim edhe pas
moshs 16 vje

11

Zotsia e deliktit

Ekziston nga mosha 14

vje.
Personat fizik deri n
moshn 7 vje nuk
prgjigjen vet pr
deliktet e tyre.

Personat juridik
Krijohen me regjistrim dhe me ligj
Atributet e personave juridik jan: emri, veprimtaria, selia, librat e afarizmit, libri i
regjistrimit dhe aktet e prgjithshme
E drejta sendore (reale)
Trsia e normave juridiko-civile me t cilat rregullohen marrdhniet juridiko-civile t
subjekteve lidhur me sendet
Prcakton se kujt i takon nj send dhe se far t drejtash ka dikush mbi nj send, dhe se
n far kushtesh dhe n far vllimi e ushtron t drejtn e vet mbi nj send.
T drejtat sendore kan karakter absolut
Veprojn Erga Omnes (ndaj t gjithve)
Sendet
Pjes materiale e natyrs q gjenden n pushtetin e njeriut dhe mbi t cilin ekziston e
drejta e pronsis ose ndonj e drejt tjetr sendore
Sende te luajtshme dhe t paluajtshme
Sende n qarkullim dhe jasht qarkullimit
Sendet n qarkullim t kufizuar
Sendet e konsumueshme dhe t pakonsumueshme
Sendet individuale dhe sipas gjinis
Sendet e zvendsueshme dhe t pazvendsueshme
Sendet e thjeshta dhe t prbra
Sendet kryesore dhe aksesore
Sendet trupore dhe jotrupore
Sendi i prbr dhe sipas destinimit ekonomik

E drejta e detyrimeve
ka sht e drejta e detyrimeve
Kuptimi objektiv
normat juridike q rregullojn marrdhniet juridike t detyrimeve nga t cilat palt
fitojn pushtetin juridik
Detyrimi
prmban krkesn e caktuar t kreditorit dhe detyrimin e debitorit (borxhin)
Subjektet e detyrimeve
Personat juridik dhe fizik
Karakteristikat e detyrimeve
Marrdhnie juridike
Karakter relativ- veprojn Inter partes (ndrmjet palve)

12

Karakter pasuror
Jan m prmbajtje t caktuar (dhne, brje, mos-brje, psim)
Burimet themelore t detyrimeve
Kontrata
Shkaktimi i dmit
Gjerimi (kryerja) e punve pa urdhr
Deklarimi i njanshm i vullnetit
Pasurimi i pabaz
Faktet tjera t krijuara me ligj
Parimet themelore t detyrimeve
Parimi i liris s rregullimit te marrdhnieve detyrimore
Barazia juridike e pjesmarrsve
Parimi i ndershmris dhe ndrgjegjshmris
Ndalimi i keqprdorimit t s drejts
Ndalimi i shkaktimit t dmit
Parimi i sjelljes se mire (mirbesimi)
Pacta sund servanda

Kontrata-si burim i detyrimeve

I. Kontrata-si burim i detyrimeve
Marrveshje, prkatsisht manifestimi i ndrsjell i pajtimit t vullneteve t dy a m
shum personave dhe ka pr qllim t krijoj, ndryshoj apo t shuaj nj ose m tepr
marrdhnie t detyrimeve
Kushtet e prgjithshme pr lidhjen e kontrats
Aftsia punuese (e veprimit) e palve
Pajtimi i vullneteve t palve
Objekti i kontrats
Baza (kauza) e kontrats dhe
Forma e kontrats e parashikuar me ligj
Kushtet e veanta pr lidhjen e kontrats
Forma e kontrats
Dhnia e plqimit
Lidhja e kontrats me dorzimin e sendit
Pavlefshmria e kontrats
Kontratat relativisht t pavlefshme

13

Jan ato kontrata kur me rastin e lidhjes s kontrats ka pasur t meta n pikpamje t
shprehjes s lir t vullnetit
Kontrata e lidhur nga personat pazotsi veprimi apo me zotsi t kufizuar t veprimit
krcnimi
lajthimi
mashtrimi
Kontratat absolutisht t pavlefshme
Jan ato kontrata t cilat jan lidhur n kundrshtim me rendin juridik, dispozitat
imperative, moralin, dhe q cenojn interesin e prgjithshm apo individual
Prgjegjsia pr mosprmbushja t kontrats
Prgjegjsia pr t metat materiale t prmbushjes
T metat e dukshme t sendit
T metat e fshehta t sendit
Shkputja e kontrats
Pr shkak t mosprmbushjes
Pr shkak t rrethanave t ndryshuara
Pamundsia e prmbushjes
Dmtimi pa mas (Laesio Enormis)
Kontratat pr fajden

II. Shkaktimi i dmit si burim detyrimeve

Nocioni i dmit
Dmi material
Dmi moral ose jomaterial
Baza e prgjegjsis
Prgjegjsia sipas fajit
Prgjegjsia objektive apo prgjegjsia pa faj
Lidhja kauzale
llojet e prgjegjsis

Shuarja e detyrimeve
Me prmbushje
Me kompensim
Falja e borxhit
Prtritja
Konfuzioni (confusio)
Pamundsia e prmbushjes s detyrimit
Kalimi i kohs-denoncimi
Vdekja

14

Parashkrimi

Llojet e detyrimeve t ndryshme

Detyrimet n t holla
Detyrimet alternative
Detyrimet fakultative
Detyrimet e pjestueshme
Detyrimet solidare

Ndarja e kontratave
Kontratat e njanshme dhe t dyanshme
Kontratat me emr dhe kontratat pa emr
Kontratat formulare
Kontratat me shprblim dhe pa shprblim
Kontratat intutitue personae

Kontrata e Kredis
Karakteristikat:
Kontrat me emr
Kontrat e dyanshme detyruese
Formale
Mjetet pr sigurimin e kredis
E drejta e pengut
E drejt sendore mbi sendin e huaj, n baz t s cils kreditori mund t realizoj krkesat
e veta nga vlera e sendit t ln peng.
Llojet e pengut sipas objektit:
Pengu mbi sendet e luajtshme
Hipoteka, e drejta e pengut mbi sendet e paluajtshme
Hipoteka mobilare
Llojet e pengut sipas themelimit:
Pengu i kontraktuar
Pengu ligjor
Pengu gjyqsor

15

MARRVESHJA E PENGUT
Marrveshja e pengut mund t lidhet pr nj ose m shum detyrime.
Marrveshja e pengut sht e pavlefshme, n qoft se nuk bhet me shkrim dhe nuk
prfshin:
(a) identifikimin e pengdhnsit, personi q sht prgjegjs pr detyrimin e siguruar (n
qoft se ai person nuk sht pengdhnsi) si dhe identifikimin e pengmarrsit;
(b) prcaktimin e prgjithshm ose specifik t detyrimit t siguruar;
(c) prshkrimin specifik ose t prgjithshm t mjaftueshm pr t prcaktuar n mnyr
t arsyeshme kolateralin, q mund t prfshij pasuri q do t fitohet nga pengdhnsi pas
dats s marrveshjes s pengut;
() deklaratn q shpjegon se qllimi i marrveshjes sht t krijoj nj peng n favor t
pengmarrsit;
(d) nnshkrimet nga pengdhnsi ose n emr t pengdhnsit dhe pengmarrsit dhe
(dh) datn e marrveshjes s pengut, q do t thot data kur marrveshja e pengut sht
nnshkruar nga pengdhnsi ose n emr t pengdhnsit.
Nj marrveshje pengu mund t prfshij edhe shtje t tjera pr t cilat palt bien
dakord dhe mund t ndryshohet nga palt edhe m von.
N qoft se marrveshja e pengut nnshkruhet nga nj person i cili vepron n emr t
pengdhnsit, pengu sht i vlefshm vetm n qoft se personi i cili ka nnshkruar
marrveshjen e pengut sht i pavarur nga pengmarrsi.
Nj marrveshje pengu nuk krkohet t noterizohet, prve kur palt n marrveshjen e
pengut bien dakord pr kt.
KOLATERALI
do pasuri e luajtshme q mund t transferohet n baz t ligjit mund t shrbej si
kolateral.
Prve kur parashikohet ndryshe me ligj, mineralet, hidrokarburet dhe t drejtat e
nxjerrjes s tyre mund t shrbejn si kolateral.
Nj peng mund t ekzekutohet vetm n masn e t drejtave q pengdhnsi ka mbi
kolateralin.

16

Pasuria q sht n bashkpronsi t disa pronarve mund t prdoret si kolateral vetm

n qoft se bashkpronart bien dakord pr kt.
Nj person q sht pronar i nj pjese t nj pasurie t luajtshme mund ta prdor at
interes si kolateral edhe pa plqimin e pronarve t pjesve t tjera t pasuris.
Nj peng i ngarkuar sht i detyrueshm ndrmjet pengmarrsit dhe do pale t tret n
qoft se:
(a) marrveshja e pengut nprmjet s cils pengdhnsi e ka ngarkuar pengun sht e
vlefshme;
(b) pengu prmbushet dhe
(c) deklarata e njoftimit q prmban shnimin ndalohet me marrveshje rivnia peng
sht depozituar t paktn dhjet (10) dit para krijimit t ndonj pengu t
mvonshm.
Prfundimi i pengut
Pengu prfundon kur:
(a) pengdhnsi dhe pengmarrsi bien dakord pr kt;
(b) detyrimi i siguruar sht prmbushur ose ka pushuar s ekzistuari;
(c) kolaterali (prfshir do t ardhur t pagueshme nga polisa e sigurimit) pushon s
ekzistuari;
() kolaterali ndryshohet ose kombinohet me nj send ose t drejt tjetr n mnyr t
till q ai pushon s ekzistuari n form t identifikueshme ose t ndar;
(d) kolaterali bhet pjes e nj sendi ose t drejte tjetr n mnyr t till q pasuria e ln
peng dhe sendi apo e drejta tjetr bhen t transferueshme si nj z i vetm;
(dh) kolaterali bhet pron e pengmarrsit;
Mosprmbushja dhe ekzekutimi
T DREJTAT N RAST MOSPRMBUSHJEJE
Mosprmbushja ndodh kur nuk shlyhet detyrimi i siguruar ose kur shkelen kushtet e
marrveshjes s pengut nga pengdhnsi ose personi q sht prgjegjs pr
detyrimin e siguruar.

17

N rast mosprmbushjeje, pengmarrsi ka t drejt t marr n posedim kolateralin

nprmjet:
(a) procedurs gjyqsore;
(b) nga vet pengmarrsi n qoft se kjo mund t bhet pa prishur qetsin publike dhe
(c) administrats,
19.3 N qoft se zgjedh procedurn gjyqsore, pengmarrsi duhet t depozitoj nj
krkes n gjykatn q ka juridiksion pr t krkuar nj urdhr ex parte dhe pa njoftuar
pengdhnsin ose ndonj person tjetr, q t autorizoj sekuestrimin e kolateralit dhe
dorzimin e saj pengmarrsit sipas procedurave gjyqsore.
Kjo krkes duhet t shqyrtohet nga gjykata jo m von se tre (3) dit pune t gjykats
pas dats s depozitimit t krkess.
Shitja e kolateralit
N rast mosprmbushjeje, pengmarrsi mund ta shes, ta jep me qira ose ta tjetrsoj
kolateralin n mnyra t tjera. T ardhurat nga shitja e kolateralit shprndahen sipas
rradhs s mposhtme:
(a) pr shpenzimet e arsyeshme t bra nga pengmarrsi pr marrjen n posedim t
kolateralit, vnien e tij pr shitje dhe pr shpenzime t tjera t arsyeshme lidhur me
shitjen;
(b) pr prmbushjen e detyrimit t siguruar;
(c) pr prmbushjen e detyrimeve ndaj pengmarrsve t mvonshm mbi t njjtin
kolateral n qoft se sht br krkes me shkrim n do koh para shitjes s kolateralit
dhe
(d) pjesa q mbetet i paguhet pengdhnsit.
Shitja e kolateralit mund t bhet me ankand publik ose me shitje private. Metoda,
mnyra, koha, vendi dhe kushtet e shitjes duhet t jen sipas kushteve t arsyeshme
tregtare.
19.10 Pengmarrsi duhet t njoftoj pengdhnsin pr kohn dhe vendin e shitjes t
paktn katrmbdhjet (14) dit prpara. Pengmarrsi duhet gjithashtu t njoftoj t gjith
pengmarrsit e tjer mbi t njjtin kolateral, duke njoftuar me shkrim pr interesin e tyre
mbi kolateralin para se njoftimi ti drgohet pengdhnsit.

18

Hipoteka
Pr t qen i vlefshm, dokumenti i hipoteks duhet t jet me shkrim dhe i vrtetuar n
t njjtn mnyr si transaksionet e tjera q kan t bjn me pronat e paluajtshme n
prputhje me legjislacionin n fuqi.
Dokument i vlefshm i hipoteks do t prfshij:
(a) emrin, adresn dhe t dhnat e pengdhnsit dhe pengmarrsit;
(b) prshkrimin e detyrimeve t siguruara me hipotek, ose, nse detyrimi sht
parashtruar n nj marrveshje t veant kryesore, referimin e sakt t marrveshjes
kryesore;
(c) prshkrimin e mjaftueshm q n mnyr t arsyeshme e identifikon kolateralin e
hipoteks, duke prfshir numrin kadastral t prons s paluajtshme, dhe emrin e
komuns ku ndodhet pasuria e patundshme;
(d) fletn poseduese prkatse, ose ekuivalentin;
(e) lejen prkatse t ndrtimit, nse ka;
(f) lejen prkatse t shfrytzimit, nse ka;
(g) shumn maksimale t detyrimit financiar ose detyrimet e mundshme t ardhme
financiare t siguruara me hipotek;
(h) deklaratn me shkronja t zeza t spikatura qe tregon se procedura e ekzekutimit t
hipoteks mund t oj n marrjen e pasuris dhe dbimin pengdhnsit nga prona;
(i) mnyrat pr drgimin e dokumenteve pengdhnsit n rast t mosprmbushjes s
detyrimit ose procedurave t ekzekutimit s pasuris t ln peng;
(j) datn kur sht nnshkruar dokumenti i hipoteks; nnshkrimet e autorizuara nga ose
n emr t pengdhnsit dhe t pengmarrsit;
Prjashtimi nga ekzekutimi i luajtshmrive
Nuk mund t jen objekt ekzekutimi:
1) rrobat, kpuct, ndrresat dhe sendet e tjera t prdorimit vetjak, sendet e shtratit, ent,
mobilet, shporeti, frigoriferi, makina pr larjen e ndrresave dhe sendet e tjera q
shrbejn pr plotsimin e nevojave shtpiake, po qe se jan t domosdoshme pr
debitorin dhe antart e ekonomis s tij shtpiake, duke marr parasysh kushtet e
ambientit ku jetojn;

19

2) ushqimi dhe lnd djegse pr nevojat e debitorit dhe t antarve t ekonomis s tij
shtpiake pr gjasht muaj;
3) kafsht e puns e t pjelljes, makinat bujqsore dhe veglat e tjera t puns, q i duhen
me doemos debitorit bujk pr mirmbajtjen e ekonomis bujqsore, n masn q nevojitet
kjo pr ushqimin e tij dhe pr ushqimin e antarve t ekonomis s tij shtpiake, si dhe
farat pr prdorim n kt ekonomi shtpiake dhe ushqimi pr bagti pr katr muaj;
4) veglat, makinat dhe sendet e tjera q debitorit, i cili ushtron n mnyr t pavarur
veprimtarin e zejtaris me pun personale, me mjetet e puns n pronsin e qytetarve,
i nevojiten pr ushtrimin e ksaj veprimtarie si dhe lndt e para dhe lndt energjetike pr tre muaj pune;
5) librat dhe sendet e tjera q i nevojiten debitorit, i cili n mnyr t pavarur n form
profesioni me pun personale, ushtron veprimtari shkencore, artistike ose ndonj
veprimtari tjetr profesionale, etj.
6) parat e gatshme t debitorit q ka t ardhura t prhershme mujore - deri n shumn
mujore q sipas ligjit sht prjashtuar nga ekzekutimi, n prpjestim me kohn deri n
t ardhurat e ardhshme;
Prjashtimi nga ekzekutimi i paluajtshmrive
Nuk mund t jen objekt ekzekutimi:
1) toka bujqsore dhe ndrtesat ekonomike t bujqve n vllimin e nevojshm pr
ushqimin e tij dhe t antarve t familjes s tij t ngusht e t personave q sipas ligjit i
ka nn ngarkim;
2) shtpia e banimit me oborrin.

20

PRJASHTIMI PR RRJEDHN E ZAKONSHME T VEPRIMTARIS

EKONOMIKE
Nj blers i zrave t inventarit n rrjedhn e zakonshme t veprimtaris ekonomike t
shitsit e fiton t drejtn e pronsis i liruar nga do peng edhe n qoft se pengu sht
perfeksionuare edhe n qoft se blersi ka pasur dijeni pr pengun.
Shitja quhet se sht n rrjedhn e zakonshme t veprimtaris ekonomike n qoft se
bhet nga nj shits q sht rregullisht i angazhuar n shitjen e llojit t pasuris q e blen
blersi, dhe si blersi ashtu edhe shitsi t mos jen t lidhur me njri-tjetrin dhe t
veprojn n mirbesim. Shitja e pjess m t madhe t inventarit nuk konsiderohet shitje
n rrjedhn e zakonshme t veprimtaris ekonomike.
Nj blers dhe nj shits nuk quhen t lidhur me njri-tjetrin n qoft se interesat e tyre
jan t pavarur, n qoft se mimi q i paguan blersi shitsit sht i drejt dhe i
arsyeshm n ato rrethana dhe n qoft se qllimi kryesor i transaksionit t tyre nuk sht
mashtrimi, vonesa ose pengimi i prpjekjeve t nj pengmarrsi apo kreditori t
autorizuar pr t mbledhur detyrimin.
do marrveshje ndrmjet pengdhnsit dhe pengmarrsit q synon t kufizoj t drejtat
e blersit sht e pavlefshme pr do blers.

E DREJTA ADMINISTRATIVE
Pr t vendosur pr t drejtn apo detyrimin e caktuar t qytetarit ose t personave t
tjer, si pr shembull pr t drejtn e ndrtimit t ndrtess banesore, pagimin e tatimit
etj., duhet zbatuar dispozita materialo-juridike, q prmban kushtet sipas t cilave
vendoset pr t drejtn, prkatsisht detyrimin e caktuar. E tr kjo procedure e organeve
t administrats zhvillohet n procedurn administrative.
Dispozitat e procedurs administrative shrbejn pr realizimin e dispozitave materialojuridike, ngase zbatimi i dispozits materialo-juridike nuk mund t bhet vetvetiu, por
ather kur organi zhvillon procedurn dhe n baz t procedurs t zhvilluar, me vendim

21

konfirmon se a kan qen t plotsuara kushtet pr fitimin e ndonj t drejte, prkatsisht

pr prcaktimin e ndonj detyrimi t prmbajtur n dispozitat materialo-juridike.
Pr t qen nj pun administrative shtje administrative n kuptim t ktij ligji, duhet
ti ket tri cilsi:
1) t jet nxjerr nga organi i administrats,
2) t jet nxjerr n nj shtje t caktuar administrative, prkatsisht n nj situat
juridike,
3) q me t vendoset pr nj t drejt a detyrim t caktuar t nj pale t caktuar.
Prve shtjeve administrative, organet e administrats kryejn edhe shum pun t tjera
administrative, n mesin e t cilave dallohet grupi i madh i punve, t cilat zakonisht
quhen veprime administrative, t cilat dallohen nga shtjet administrative.
Veprime administrative konsiderohet mbajtja e evidencave t ndryshme (kadastrale,
civile, tatimore etj.) dhe lshimi i certifikatave dhe dokumenteve t tjera (ekstrakte nga
librat am t t lindurve, t t kurorzuarve, t t vdekurve, ekstrakte pr gjendjen e
pronsis s toks etj.). Veprimet administrative, n shumicn e rasteve, kryhen
pavarsisht nga vullneti i disa personave. Kur kemi t bjm me dhnien e certifikatave t
ndryshme dhe t dokumenteve t tjera n baz t evidencs publike apo pas zhvillimit t
procedurs, si dhe me mbajtjen e evidencave t ndryshme, personi i caktuar nuk fiton t
drejta, prkatsisht detyrime. Ky sht dallimi qensor ndrmjet shtjeve administrative
dhe t veprimeve administrative. Kshtu, p.sh., me veprime administrative, palve u
japim dokumente t ndryshme, t cilat u shrbejn pr t argumentuar fakte n shtjet
administrative, sepse n baz t shikimit n evidencn prkatse apo n baz t paraqitjes
s ekstraktit nga ajo evidenc, pala dshmon ekzistimin ose mosekzistimin e ndonj
argumenti t rndsishm pr vendimmarrje n nj shtje t caktuar administrative
Akti administrativ konsiderohen t gjitha vendimet e organeve t administrats publike,
t cilat krijojn pasoja juridike ndaj subjekteve tw caktuara, ndrsa veprimtari
administrative sht trsia e akteve individuale ose kolektive administrative t nxjerra
nga organet e administrats publike gjat ushtrimit t kompetencave t tyre si dhe
veprimet e kryera nga administrata pr zbatimin e ktyre akteve.
Kompetenca administrative - sht trsia e kompetencave lndore dhe territoriale e
organit t administrats publike e parapar me ligj apo me akt nnligjor.
Organet e administrats publike jan: organet e administrats publike qendrore dhe
organet e administrats publike lokale dhe organet e tjera n varsi t tyre, ndrsa si pal
e interesuar wshtw dokush q ka interes t ligjshm ka t drejt t marr pjes n
procedimin administrativ personalisht ose i prfaqsuar.
Si akte administrative jan p.sh revokimi dhe shfuqizimi mw t cilat ndrpritet fuqia
juridike e akteve t tjera administrative.

22

Organet administrative publike punwn e tyre e mbwshtwsin nw disa parime themelore si

nw vijim:
Parimi i ligjshmris-nw bazw tw tw cilit organet e administrats publike ushtrojn
veprimtarin administrative n prputhje me legjislacionin n fuqi n Kosov, brenda
kufijve t kompetencave q u jan dhn atyre dhe konform qllimit pr t cilat jan
dhn kto kompetenca, duke siguruar zbatimin e akteve administrative t tyre si dhe
duke siguruar vlefshmwrinw e tyre, ndrsa personat e dmtuar nga aktet administrative,
kan t drejtn e kompensimit n prputhje me dispozitat ligjore q rregullojn
prgjegjsin e administrats publike.
Parimi i balancimit t interesave publike dhe private-Organet e administrats publike,
n ushtrim t veprimtaris administrative, duhet t vendosin nj balancim t drejt mes
interesave publike dhe interesave private t prfshira n t, n mnyr q t evitohen
ndrhyrjet e panevojshme n t drejtat dhe interesat e personave fizik dhe juridik.
Parimi i barazis prpara ligjit- Organet e administrats publike trajtojn n mnyr t
njllojt t gjitha shtjet n shqyrtim para tyre pr aq sa kto shtje jan objektivisht t
njjta. Dallime n trajtimin e shtjeve lejohen vetm n masn q ato prputhen me
ndryshimet objektive mes shtjeve.
Parimi i proporcionalitetit- Gjat ushtrimit t kompetencave t tyre ligjore n zbatim t
interesit publik, organet e administrats publike do t prdorin mjetet q jan n
proporcion me qllimet q synohen t arrihen.
Parimi i objektivitetit dhe i paanshmris- Gjat veprimtaris administrative, organet e
administrats publike marrin n konsiderat dhe u japin peshn q u takon t gjith
faktorve q lidhen me nj akt t caktuar administrativ. Organet e administrats publike
sigurojn se veprimtaria e tyre nuk sht e influencuar nga interesa private ose personale
ose paragjykime t npunsve q e ushtrojn kt veprimtari.
Parimi i qndrueshmris dhe i parashikueshmris-Organet e administrats publike
do t jen t qndrueshme n veprimtarin e tyre administrative me qllim t respektimit
t pritjeve legjitime t personave fizik dhe juridik.
Parimi i Publicitetit- Organet e administrats publike ushtrojn veprimtarin
administrative n mnyr transparente dhe n bashkpunim t ngusht me personat fizik
dhe juridik t prfshir n t. do person fizik dhe juridik, pa qen e nevojshme t
tregoj interes specifik, n raportet me organet e administrats publike, ka t drejtat
procedurale q: a) t marr informacion q sht n zotrim t nj organi t administrats
publike, b) brenda nj kohe t arsyeshme, c) n t njjtn mnyr si pr do person tjetr,
d) me mjete t prshtatshme dhe efektive.
Parimi i subsidiaritetit-Kur nj pjes ose tr aspektet e veprimtaris administrative t
rregulluara me Ligj, i nnshtrohen nj rregullimi me legjislacion t veant, do t
zbatohet rregullimi i veant i legjislacionit t veant.

23

N procedurn administrative pjesmarrs kryesor jan organi dhe pala. Grupi i dyt i
pjesmarrsve(dshmitart, ekspertt, interprett etj.), mund t paraqiten n procedurn
administrative dhe kjo varet nga natyra dhe lloji i shtjes administrative q sht objekt i
procedurs administrative.
Pal sht personi me krkesn e t cilit ngrihet procedura ose kundr t cilit zhvillohet
procedura, apo i cili, pr mbrojtjen e t drejtave t veta ose t interesave t veta juridike,
ka t drejt t marr pjes n procedur. N procedurn administrative pal mund t jet
do person fizik dhe juridik. Q nj pal e caktuar t mund t marr pjes plotsisht n
procedurn administrative dhe q n at procedur t paraqitet dhe t veproj si pal,
duhet ti plotsoj kto kushte: a) t ket aftsi pr t qen pal (aftsia e pals);
b) t ket aftsin e kryerjes s pavarur t veprimeve (aftsia procedurale) dhe c) t
ekzistoj lidhja e caktuar e atij personi me shtjen konkrete administrative - me lndn e
procedurs (legjitimiteti i pals).
N procedurn administrative dallohen kto lloje t prfaqsimit:
1) prfaqsuesit ligjor ose t nevojshm t personave me paaftsi procedurale dhe
t personave juridik;- Prfaqsuesit ligjor veprojn pr personat q nuk kan aftsi
procedurale dhe pr personat juridik
2) i autorizuari;
3) prfaqsuesi i prkohshm dhe
4) prfaqsuesi i prbashkt.
Parashtresa sht nj nga format e komunikimit t palve dhe t pjesmarrsve t tjer
me organet, si dhe arsye pr komunikim t organeve me palt dhe me pjesmarrsit e
tjer n procedurn administrative. N baz t ligjit, me fjaln parashtres nnkuptojm
krkesat, formulart q shfrytzohen pr prpunimin automatik t t dhnave,
propozimet, fletparaqitjet, lutjet, ankimet, kundrshtimet dhe komunikimet e tjera, me t
cilat individt ose personat juridik, prkatsisht ndrmarrjet u drejtohen organeve
do parashtres duhet t jet e kuptueshme dhe t prmbaj do gj q nevojitet, q t
mund t veprohet sipas saj. Ajo duhet t prmbaj sidomos:
* emrtimin e organit t cilit i dorzohet;
* objektin me t cilin ka t bj;
* krkesn, prkatsisht propozimin;
* kush sht prfaqsuesi ose i autorizuar, n qoft se ky ekziston dhe
* emrin dhe mbiemrin si dhe vendqndrimin (adresn) e paraqitsit t prfaqsuesit ose t
autorizuarit
Parashtresat, si rregull, dorzohen drejtprdrejt ose dorzohen me shkrim me an t
posts ose komunikohen me goj n procesverbal dhe, n qoft se nuk sht parashikuar
ndryshe, mund t deklarohen edhe telegrafisht

24

Procedura administrative mund t filloj sipas detyrs zyrtare ose me krkes t pals.
Sipas ksaj baze, kemi dy lloje (grupe) t procedurave administrative. N procedurn e
ngritur sipas detyrs zyrtare zbatohet parimi i oficialitetit, ndrsa n procedurn e ngritur
me krkes t pals zbatohet parimi i pals
Me ligj jan caktuar dy afate pr veprim sipas krkesave t palve. Afati i par prej nj
muaji, n qoft se me dispozita t veanta nuk sht caktuar nj afat m i shkurtr, ka t
bj me rastet kur para dhnies s vendimit nuk ka nevoj t zbatohet procedura e
veant ekzaminuese, as nuk ekzistojn shkaqet e tjera, pr t cilat nuk mund t merret
vendimi pa shtyrje (zgjidhja e shtjes paraprake etj.). Rasti i dyt (afati dymujor) vlen
pr t gjitha rastet e tjera. N qoft se krkesa konkrete e pals nuk zgjidhet dhe vendimi
pr t nuk i dorzohet asaj brenda afatit t caktuar, pala ka t drejt ankimi, sikur krkesa
e saj t ishte refuzuar. Ktu kemi t bjm me t ashtuquajturin institucion t heshtjes s
administrates, ndrsa sht futur me qllim t mbrojtjes s pales n procedurn
administrative, sepse, n t kundrtn, organit do ti mundsohej q me zvarritjen e
panevojshme, tu pamundsoj palve q t realizojn t drejtat e veta.
Mjetet e jashtzakonshme juridike
Prtritja e procedurs
Ndrrimi dhe anulimi i vendimit lidhur me kontestin administrativ
Krkesa pr mbrojtje t ligjshmris
Anulimi dhe prishja n baz t s drejts s mbikqyrjes
Prishja dhe ndryshimi i vendimit t forms s prer me plqimin ose me krkesn e pals
Prishja e jashtzakonshme
Shpallja e vendimit si t pavlefshm
Ekzekutimi sht faza e fundit n procedurn administrative. Si rregull, ekzekutohet akti
administrative i nxjerr me qllim t realizimit t t drejtave apo t interesave t palve
ose pr zbatimin e detyrimeve t tyre. Ekzekutimin administrativ e zbatojn organet e
administrats
Kontesti administrativ, n t vrtet, sht vazhdim i procesit administrativ. Kur organi
kompetent e prfundon procesin administrativ dhe kjo ndodh ather kur nxjerr aktin
administrativ definitiv, kundr t cilit pala e paknaqur nuk ka mundsi t prdor mjet t
rregullt juridik (ankimin), ather lind kontesti mes saj dhe organit kompetent. Kontesti
administrativ niset me padi, e cila paraqitet brenda afatit prej 30 ditsh, na dita e drgimit
t aktit administrativ pals q e paraqet at.

E DREJTA E PUNS
Shteti krijon standarde, norma, rregulla dhe sanksione, me t cilat i rregullon
marrdhniet ndrmjet puntorve e pundhnsve dhe i mbron t drejtat dhe interesat e
ligjshme t palve n konflikt.

25

E drejta sht nj sistem i normave shoqrore, me t cilat rregullohen: statusi juridik,

pozita, t drejtat, detyrimet, marrdhniet shoqrore, ekonomike,sociale, politike,
familjare dhe marrdhniet e tjera ndrmjet qytetarve dhe subjekteve t tjera, n baz t
t cilave ndrtohet dhe mbrohet rendi shoqror i caktuar.
E drejta e puns sht nj deg e s drejts, e cila prkufizon institute dhe prmban norma
mbi:
a) parimet e prgjithshme t organizimit t puns dhe rregullimit t marrdhnies s puns;
b) themelimin dhe ndrprerjen e marrdhnies s puns
c) mbrojtjen n pun;
) sistemin e t drejtave dhe obligimeve n pun;
d) sistemin e prgjegjsis disiplinore dhe materiale n pun;
dh)realizimin dhe mbrojtjen e t drejtave n pun e n lidhje me punn;
e) institute t tjera n lidhje me punn dhe marrdhniet e puns.
E drejta e puns i prfshin vetm ato pun t cilat kryhen n marrdhniet ndrmjet
puntorve e pundhnsve. Pundhnsit dhe punmarrsit jan subjekte n
marrdhniet juridike t puns. Marrdhniet kryesore ndrmjet pundhnsve e
punmarrsve rregullohen me ligjet t cilat i miraton shteti dhe kjo i jep karakterin publik
s drejts s puns. Mirpo, ato marrdhnie rregullohen edhe me kontrata t palve.
E drejta e puns si nj prmbledhje e normave juridike mbi marrdhniet individuale dhe
ato kolektive n pun dhe nga puna, rregullon lidhjen, ndryshimin dhe ndrprerjen e
marrdhnies s puns dhe t drejtave q burojn nga ajo marrdhnie. Prmbajtja e atyre
marrdhnieve shfaqet n forma, procedura dhe teknika t ndryshme.
Burimet e s drejts s puns
E drejta e puns ka dy lloje t burimeve t rregullimit:
I. Burime t jashtme: konventat e ONP, p.sh. Konventa n Lidhje me Papunsin,
Konventa n Lidhje me Punn e Grave n Ndrrimin e Nats; Konventa pr Caktimin e
Moshs Minimale pr Punsim n Industri dhe n Miniera, Konventa pr Kompensimin
e Puntorve pr Smundjet Profesionale; Konventa mbi Punn e Detyruar; Konventa pr
Uljen e Orve t Puns n 40 or n jav; Konventa pr Krijimin e Skems
Ndrkombtare pr Mbrojtjen e t Drejtave t Invalidve dhe sigurimet sociale t t
moshuarve, t t Vejave dhe Jetimve
Konventa pr Lirit Sindikale dhe Mbrojtjen e t Drejtave Sindikale; Konventa nr.
Kundr Diskriminimit n Punsim dhe Profesion; Konventa pr Mbrojtjen e Shndetit n
Pun etj. Nw veanti Karta Sociale Evropiane, si burim i sw drejtws sw punws garanton
nj mbrojtje gjithprfshirse t t drejtave ekonomike, sociale dhe kulturore. N kart
N Kosov organet gjyqsore dhe organet e UNMIK-ut jan t detyruara ti zbatojn
drejtprsdrejti konventat ndrkombtare, t cilat jan t prmendura n Rregulloren
nr.1999/24 pr Ligjin n Fuqi n Kosov dhe ato t prmendura n Kornizn Kushtetuese
pr Vetqeverisjen e Prkohshme n Kosov

26

dhe protokolle jan prfshir t drejtat dhe parime themelore si: e drejta n pun, e drejta
pr kushte t arsyeshme t puns, e drejta pr kushte t sigurta e t shndosha t puns, e
drejta pr pag t drejt etj, dhe
II. Burimet e brendshme
Korniza Kushtetuese pr Vetqeverisjen e Prkohshme n
Ligji Themelor i Puns n Kosov- Ky Ligj paraqet vetm nj korniz juridike e
prshtatur me parimet dhe standardet ndrkombtare t s drejts s puns. N
shum segmente, ai ndryshon substancialisht nga rregullimi i mparshm i
marrdhnies s puns.
Ligji pr Inspektoratin e Puns n Kosov
Rregullorja e UNMIK-ut, nr.2001/36, pr Shrbimin Civil t Kosovs
Mbrojtja e t drejtave nga marrdhnia e puns
N marrdhniet juridike t puns, t krijuara ndrmjet puntorit e pundhnsit, t dy
palt marrin prsipr t drejta, obligime dhe prgjegjsi reciproke. Si pal m e dobt n
ato marrdhnie, puntori ballafaqohet me shkelje t shpeshta t t drejtave n pun dhe
nga marrdhnia e puns.
Shkeljet m t shpeshta t t drejtave individuale t puntorit qndrojn n caktimin e
pagave, transferimin prej nj vendi t puns n tjetrin, detyrimin pr t punuar prtej
orarit t puns, largimin ose prjashtimin nga puna, t drejtat e sigurimeve sociale dhe
shtje t tjera, kur veprohet n kundrshtim me ligjin dhe kontratn e puns.
Po qe se puntori sht i paknaqur me vendimin e personit a t organit kompetent t
pundhsit, ai ka mundsi q realizimin dhe mbrojtjen e t drejtave ta krkoj edhe nga
organet dhe institucionet jasht kolektivit t vet: tek Inspektorati i Puns, Ombudspersoni
ose te gjykata.
T drejtat dhe lirit sindikale
Sindikatat jan organizata shoqrore t pavarura, t krijuara n baz t vullnetit t lir t
puntorve. Qllimi themelor i tyre duhet t jet prfaqsimi dhe mbrojtja e t drejtave
dhe interesave ekonomike, sociale dhe profesionale t puntorve, n radh t par t
antarve t vet. Sindikatat organizohen mbi baza dhe n nivele t ndryshme: lokale,
kombtare dhe ndrkombtare.
E drejta e sigurimit social, n prgjithsi, dhe e drejta e sigurimit pensional, n veanti,
kan nj trajtim t rndsishm n normat juridike dhe standardet kombtare e
ndrkombtare. Kjo e drejt sht objekt garantimi edhe me kushtetuta dhe ligje
sistemore, por edhe me aso t veanta.
E drejta e pensionit, si e drejt origjinere pasurore personale, fitohet n baz t puns
individuale, ndarjes dhe deponimit n fonde t caktuara t kontributit t puntorit e t
pundhnsit, gjat marrdhnies s puns, sipas kushteve t caktuara me ligj.
Vala e reformave q ka prfshir vendet n tranzicion nuk e ka ln pa prfshir edhe
segmentin e pensioneve. Ky segment ka psuar ndryshime radikale edhe n Kosov. N

27

t vrtet, me Rregulloren e UNMIK-ut, nr. 2001/35, pr Pensionet n Kosov, sht br

nj shkputje totale nga sistemi i mparshm i pensioneve. Rregullorja aplikon nj sistem
t sigurimit pensional qeveritar (publik) dhe privat. Ndrkaq, parashikon tri forma
(shtylla) t pensioneve:
- pensionin baz,
- pensionin e bazuar n kontribute t obligueshme dhe
- pensionin plotsues.
Dy format e para jan t obligueshme pr puntort dhe pundhnsit, ndrsa forma e
tret sht mbi baza vullnetare. Pensioni baz, si form e obligueshme, u paguhet t
gjith qytetarve t Kosovs, me banim t prhershm n Kosov, t cilt kan arritur
moshn 65 vje. Kjo mosh vlen pr t dy gjinit. Pensioni baz paguhet nga mjetet e
buxhetit t Kosovs. Administrata e pensioneve sht themeluar n kuadr t Ministris
s Puns dhe Mirqenies Sociale. Shumn e pensionit baz e cakton Kuvendi i Kosovs,
ndrsa mjetet sigurohen n buxhetin e Kosovs.
Sipas Ligjit (t Kuvendit t Kosovs), nr.2002/1, pr Metodologjin e Caktimit t
Lartsis s Pensionit Baz n Kosov dhe Caktimin e Dats pr Sigurimin e Pensionit
Baz, kjo skem e pensionit ka filluar t zbatohet prej 1 korrikut 2002, n shuma mujore
nga 28 _ pr do pensionist.
Caktimi i ksaj shume kinse sht mbshtetur n vlern e kaloris minimale t shports
ushqimore pr nevojat ditore pr nj person, q t arrij 2100 kalori n dit.
Pr vitin 2003 shuma e pensionit baz ishte 35 _, ndrsa pr vitin 2004 sht caktuar
shuma n 40 _ n muaj.
Forma e dyt e obligueshme e sigurimit pensional sht pensioni i kursimeve individuale.
Pr kt form t sigurimit pensional sht themeluar Fondi (trusti) i kursimeve
pensionale n Kosov, si person juridik i pavarur. Detyr themelore e Fondit sht
administrimi dhe menaxhimi i mjeteve n llogarit individuale pr pensionet e bazuara n
kursime individuale. Fondi e ka pr detyr tI ruaj dhe t angazhoj mjetet n investime
t sigurta, me qllim t rritjes s tyre. Rregullorja 2001/35 ka prcaktuar detyrat e Fondit,
organet e qeverisjes, autorizimet, arktimin e mjeteve, llogarit individuale, ruajtjen e
mjeteve, kushtet e investimit t tyre, pagesn e pensioneve nga mjetet e kursimeve
individuale dhe shtje t tjera t ksaj skeme. Mjetet pr sigurimin pensional, sipas ksaj
shtylle, arktohen prmes kontributeve t obligueshme. Secili puntor i punsuar q ka
mbushur moshn 18 vje duhet t paguaj 5% t rrogs s tij t trsishme n llogari
individuale n Fondin e pensioneve t kursimeve individuale. Po ashtu, pundhnsi
sht i detyruar t paguaj 5% t nivelit t rrogs s puntorit. Kto jan kontribute t
obligueshme. Ndrkaq, edhe puntori, edhe pundhnsi mund t paguajn plus 10% t
shums s rrogs s puntorit, si kontribut vullnetar plotsues, n llogari t puntorit.
N rast se paguhen rroga m t vogla se rroga minimale (!?), ather kontributi i
obligueshm pr sigurim pensional paguhet n shkalln 5% t shums s rrogs
minimale. Rregullorja ka parashikuar q, n rast se rrogat paguhen n natyr (mallra),
kontributi pr pension paguhet n shkalln 5% t vlers s mallit n treg.
Llogaria individuale sht pron e personave prkats. Ajo prone nuk mund t lihet peng,
t ndalet, t transferohet as t tjetrsohet n ndonj mnyr tjetr. Mirpo, shfrytzimi i
mjeteve nga ajo llogari sht e kushtzuar me arritjen e moshs s pensionit. Vetm n
rast se puntori sht br i paaft pr pun, mjetet mund ti trheq para se ta mbush

28

moshn e pensionit, kurse n rast t vdekjes s puntorit, parat nga llogaria e tij mund ti
trheq familja.
Ministria e Financave, me miratimin e PSSP, lidh kontrat me personin juridik t
autorizuar, i cili mbledh kontributet e sigurimit t obligueshm pensioal. Kjo Ministri bn
edhe kontrollin e mbledhjes s kontributeve, ashtu si kontrollon mbledhjen e tatimit.
Ndrkaq, Fondi i pensioneve me konkurs (tender) ndrkombtar zgjedh bankn ose
fondin e licencuar, i cili do ti mbaj mjetet e grumbulluara. Rregullorja prcakton
hollsisht kushet q duhet ti prmbush mbajtsi i mjeteve, si dhe detyrat e tij.
Forma a shtylla e tret e sigurimit pensional sht nj form plotsuese vullnetare e
kontributit t puntorve dhe pundhnsve. Pundhnsi mund t formoj fond
plotsues pensioni pr puntort e vet, ndrsa edhe puntort mund t blejn pension
plotsues nga kompania e caktuar ose ti depozitojn mjetet vullnetare (si kursime) te nj
bank e licencuar.
Skema e re e caktuar me Rregulloren 2001/35 ua njeh t drejtn e pensionit baz prej
1.VII.2002 t gjith qytetarve t Kosovs, t cilt kan mbushur moshn 65 vje, pa
marr parasysh se a kan qen n marrdhnie pune ndonjher dhe a kan paguar
kontribute apo jo.

E DREJTA EKONOMIKE
E DREJTA EKONOMIKE
E drejta ekonomike te ne prfshin kryesisht at q n bot quhet e drejt tregtare, duke
inkorporuar edhe pozitn juridike t subjekteve ekonomik. E drejta ekonomike n bot
ka nj domethnie tjetr nga ajo q ka te ne. Pr dallim nga e drejta tregtare, e cila merret
me aspektin mikroekonomik t afarizmit ekonomik - me marrdhniet juridiko-private n
at afarizm, e drejta ekonomike merret me aspektin makroekonomik t afarizmit
ekonomik - planifikimin, mimet, financat, devizat, monopolin etj. Mirpo, as shprehja
e drejt tregtare nuk ka kuptim t njjt n t gjitha vendet. Kshtu, n t drejtn e
SHBA-s, me t drejtn tregtare, para s gjithash, nnkuptohet qarkullimi i mallit,
prandaj ajo ka nj kuptim m t ngusht nga ai q ktij termi i jepet n Evrop.
Megjithat, e drejta ekonomike sht nj deg komplekse juridike, q merret me pozitn
juridike t subjekteve ekonomik dhe me afarizmin e tyre juridik n treg. Objekt i s
drejts ekonomike sht afarizmi juridiko-ekonomik i subjekteve ekonomike, kshtu
q kjo e drejt prbhet nga pjesa statusore e s drejts ekonomike, q merret me statusin
e subjekteve ekonomike, dhe nga pjesa e s drejts s kontratave ekonomike, e cila
merret me punt e qarkullimit t mallrave dhe t ushtrimit t shrbimeve n treg.
Objekti i s drejts ekonomike sht shum i gjer, me prirjen e zgjerimit t mtejm t
tij n kuptimin e krijimit t nj t drejte afariste.
Burimet e s drejts ekonomike
Ekzistojn disa burime t s drejts ekonomike dhe kto jan: ligji dhe dispozitat
nnligjore, doket tregtare (afariste), uzansat dhe kushtet e prgjithshme t afarizmit.
a) Ligji dhe dispozitat nnligjore.- jan burime formale dhe heteronome (burime
heteronome t s drejts jan ato q i nxjerrin nj pal subjektesh, normat e t cilave
zbatohen n subjekte t tjera), t s drejts ekonomike, n baz t t cilave shteti, prmes

29

organeve t veta e rregullon juridikisht afarizmin juridiko-ekonomik, prkatsisht disa

lmenj t ktij afarizmi.
b) Doket tregtare -jan burime t veanta t s drejts autonome ekonomike (tregtare) t
cilat i krijojn subjektet ekonomike, pavarsisht nga ligjvnsi. Doket tregtare bjn pjes
n burimet autonome (burimet autonome t s drejts jan ato q i krijojn vet subjektet
te t cilat kto burime edhe zbatohen) dhe jan burimet m t vjetra dhe t pashkruara t
s drejts ekonomike. Ato kan lindur n praktikn e afarizmit ekonomik dhe jan n
zbatim t gjer dhe, si t tilla, jan pranuar nga subjektet e afarizmit ekonomik. Pr tu
zbatuar si burim, doket tregtare duhet t mos jen n kundrshtim me rendin publik,
prkatsisht me normat komente dhe me rregullat morale, si dhe nuk mund t jen t
pakuptueshme.
c) Uzansat.- jan doke tregtare t kodifikuara, t cilat i ka mbledhur dhe sistemuar nj
organizm i autorizuar - Oda Ekonomike, bursa ose ndonj organizm tjetr profesional
ekonomik. Pra, prmbajtjen e uzansave e prbejn doket afariste-tregtare, kshtu q edhe
ato paraqesin rregulla t afarizmit, t cilat kan lindur n praktikn e afarizmit, prvese
tani ato zyrtarisht jan prcaktuar nga ana e nj organizmi kompetent dhe, si t tilla, jan
publikuar.
d) Kushtet e prgjithshme t afarizmit-jan rregulla juridike t prgjithshme, sipas t
cilave jan prcaktuar paraprakisht t drejtat dhe detyrimet e palve kontraktuese n disa
kontrata t afarizmit ekonomik. Kto rregulla i prcakton njra pal(psh. kontratat pr
sigurimin, kontrata pr drgimin e energjis elektrike etj.) ose ndonj organizm tjetr,
p.sh. Oda Ekonomike ose ndonj shoqat ekonomike. Kushtet e prgjithshme afariste i
prkasin t ashtuquajturs e drejt kontraktuese ekonomike formulare, n t ciln hyjn
kontratat e ad-hezonit dhe kontratat tipike.
-Kontrata e ad-hezionit(kontrat sipas plqimit, qasjes) sht nj kontrat formulare,
prmbajtjen e s cils ofertuesi i kontraktimit e ka prcaktuar paraprakisht dhe
pavarsisht dhe nj kontrat t till e oferton pr ta lidhur me pranimin e t gjitha
kushteve t propozuara, pa pranuar kurrfar ndryshimesh t tyre.
- Kontrata tipike sht nj kontrat formulare, prmbajtjen e s cils e ka prcaktuar
paraprakisht ofertuesi i saj, e cila ofrohet dhe lidhet n kushtet ashtu t tipizuar. Kjo
kontrat sht e ngjashme me kontratn e ad-hezionit, nga e cila dallon pr aq sa ofertuesi
i saj lejon disa prjashtime t kushteve t ofruara n kontrat.
E drejta ekonmike sht e lidhur m ngusht me t drejtn detyrimore, si pjes t s
drejts civile, pasi q afarizmi juridiko-ekonomik mes subjekteve ekonomike kryhet
kryesisht me kontrata juridiko-detyrimore. Marrdhniet q krijohen mes subjekteve
ekonomike jan marrdhnie detyrimore, ka do t thot se n to zbatohen dispozitat e s
drejts detyrimore. E drejta administrative lidhet n disa pika me t drejtn ekonomike.
S pari, organet administrative nxjerrin disa akte nnligjore, me t cilat rregullohen
shtje t caktuara t afarizmit juridikoekonomik. S dyti, disa pun juridiko-ekonomike
mund t jen t kushtzuara nga plqimi, prkatsisht leja e organit kompetent
administrativ. S treti, afarizmi jridiko-ekonomik sht nn mbikqyrje inspektuese t
organeve kompetente t administrats. S katrti, disa shtje nga afarizmi juridikoekonomik zgjidhen me procedur administrative, para organit kompetent administrativ.

30

E drejta e puns ka lidhje me t drejtn ekonomike n pjesn q, n kuadr t s drejts

ekonomike, studion pozitn juridiko- punuese t menaxhmentit t ndrmarrjes, si barts
personal t disa punve juridiko-ekonomike. N ann tjetr, e drejta ekonomike, duke u
shtrir n tregun e puns, v lidhje me t drejtn e puns, e cila i rregullon drejtprsdrejti
marrdhniet n qarkullimin e fuqis puntore.
E drejta penale sht e lidhur me t drejtn ekonomike, para sgjithash, n pikpamje t
prcaktimit t veprave penale kundr ekonomis. N fakt, disa veprime t veanta n
afarizmin jridikoekonomik jan prcaktuar si vepra penale, kryersit e t cilave i
nnshtrohen prgjegjsis penale(cenimi i barazis n kryerjen e veprimtaris ekonomke,
krijimi i pozits monopoliste dhe shkaktimi i rregullimeve n treg, prdorimi i
paautorizuar i firms s huaj etj.)
Subjekte tregtare, sipas s drejts son pozitive, jan shoqrit tregtare. Kemi pesforma
t shoqrive tregtare dhe kto jan: biznesi individual, shoqrit kolektive, shoqrit
komandite, shoqrit me prgjegjsi t kufizuar dhe shoqrit aksionare. Kto dy t
fundit jan korporata. Prve ktyre, te ne n Kosov, tani pr tani ekzistojn edhe dy
forma t tjera t subjekteve ekonomike: ndrmarrjet publike dhe ndrmarrjet shoqrore.
Ndrmarrjet publike. Kto ndrmarrje kryejn veprimtari me interes t prgjithshm dhe
themelohen nga shteti. Qllimi i themelimit dhe funksionimit sht plotsimi i nevojave
publike. Ky interes shfaqet n disa veprimtari: energjetik, posttelekom, informim etj.
Ato kan cilsin e personit juridik, pasurin e vet dhe prgjigjen vetm me pasuri t vet
e jo edhe me pasuri t themeluesve t saj. Pozita e tyre juridike pjesrisht rregullohet me
Ligjin pr Ndrmarrjet, kurse rregullimi detaj i tyre bhet me dispozita t posame.
Ndrmarrjet shoqrore-ushtrojn veprimtarin e tyre me kapital shoqror, prkatsisht me
mjete shoqrore. Pr dallim nga shoqrit tregtare, ndrmarrja shoqrore nuk sht e
prcaktuar me formn e vet, por me bazn e veant pronsore t afarizmit t vet. Pr
shkak se nuk ekziston titullari i pronsis shoqrore, ather si barts t ushtrimit t t
drejtave, t cilat dalin nga kjo e drejt, paraqiten t punsuarit n nj ndrmarrje t till.
Ata jan barts t puns me mjete t afarizmit t ndrmarrjes shoqrore dhe, nga kjo
baz, jan barts t s drejts s qeverisjes s ndrmarrjes, e cila shprehet si
vetqeverisje, prkatsisht si vetqeverisje e puntorve. N nj sistem t ktill
puntort nuk jan pronar t mjeteve me t cilt punon ndrmarrja shoqrore, as
ve e ve e as kolektivisht, por ata nuk jan as pronar t ksaj ndrmarrjeje.
Ndrmarrja shoqrore, si form jopronsore e ndrmarrjes, nuk i prgjigjet sistemit
ekonomik t mbshtetur n ligjshmrit e afarizmit t tregut, kshtu q ajo tani prbn nj
relikt t sistemit dominant t prparshm t afarizmit pronsor-shoqror. Pr kt arsye
rekomandohet transformimi i ktyre ndrmarrjeve shoqrore.
Atributet kryesore t ndrmarrjeve-Individualitetin e vet n qarkullimin juridik
ndrmarrja e ndrton prmes atributeve t veta, t cilat jan: firma, selia, veprimtaria,
librat e afarizmit, libri i regjistrimit dhe aktet e prgjithshme.

31

-Firma sht emrtimi nn t cilin ndrmarrja bn afarizm. Firma sht njra nga
karakteristikat e jashtme t ndrmarrjes. Firma shrben pr t prcaktuar nj ndrmarrjes
dhe pr ta dalluar at nga ndrmarrjet e tjera. Firmn ndrmarrjes e prbjn shenjat, t
cilat paraqesin prmbajtjen e firms. Prmbajtja e firms prbhet nga shenjat t
detyrueshme dhe jo t detyrueshme. Shenjat e detyrueshme n firm jan: shenja e llojit
t firms (sh.a., sh.p.k, sh.p. etj.); emri personal i njrit prej antarve t shoqris; shenja
e veprimtaris s firms; emrtimi i ndrmarrjes (emri konkret i saj); selia e ndrmarrjes.
Shenjat jo t detyrueshme t firms jan: shtesat n form vizatimesh dhe fotografish; viti
i themelimit e t ngjashme. N firm nuk lejohet t vihen: t dhna t pasakta, shenja n
kundrshtim me moralin, shenjat dhe simbole t shtetsis. Firma e ndrmarrjes
regjistrohet n librin e regjistrimit dhe me kt regjistrim ajo gzon mbrojtjen ligjore.
- Selia e ndrmarrjes sht element i statusit t saj dhe paraqet pikn e lidhshmris s nj
ndrmarrjeje t caktuar pr vendin e caktuar n hapsir. Selia e ndrmarrjes sht vendi
n t cilin ndrmarrja ushtron afarizmin e saj. Selia e firms regjistrohet n librin e
regjistrimeve, kshtu q si seli zyrtare konsiderohet ajo q sht regjistruar n librin e
regjistrimeve. Selia e ndrmarrjes shnohet n firmn e ndrmarrjes. Ndrmarrja mund ta
ndrroj selin e saj n mnyrn dhe nn kushtet e prcaktuar me aktin themelor.
Ndrrimi i selis regjistrohet n librin e regjistrimeve. Selia ka rndsi t shumfisht si
n aspektin fiskal, ashtu edhe n aspektin afarist, pastaj pr caktimin e kompetencs
vendore t gjykats dhe t organeve administrative te konfliktet e natyrave t
ndryshme; caktimin e kompetencs t organit mbikqyrs t ligjshmris s afarizmit t
ndrmarjes; caktimin e vendit t lidhjes s kontrats dhe caktimin e s drejts meritore q
do t zbatohet n kontrat dhe n pun t tjera juridike.
- Veprimtaria e ndrmarjes nnkupton objektin e saj t afarizmit dhe, si t till, t
regjistruar n regjistr. Veprimtaria e ndrmarrjes prcaktohet me aktin e themelimit,
prkatsisht statutin e ndrmarrjes. Ndrmarrja mund t ushtroj nj ose m shum
veprimtari n prputhje me ligjin. Ndrmarrja, edhe pa qen e regjistruar n libr t
regjistrimit, mund t ushtroj edhe veprimtari t tjera, n mas m t vogl, t cilat
shrbejn pr ushtrimin e veprimtarive t regjistruara. Ndrmarrja mund t bj
ndryshime prkatse n funksion t veprimtaris s saj. Ato ndryshime
mund t jen: vrtetimi i veprimtaris plotsisht t re (braktisja e t gjitha veprimtarive t
deriathershme); zgjerimi i veprimtaris(prcaktimi i ndonj veprimtarie t re, duke
ruajtur veprimtarin ekzistuese) dhe ngushtimi i veprimtaris (braktisja e ndonj
veprimtarie, duke ruajtur veprimtarit t tjera), Veprimtaria e ndrmarrjes regjistrohet n
librin e regjistrimit, ashtu si ndodh edhe me do ndryshim t saj.
- Librat e afarizmit.- Ndrmarrjet jan t detyruara ti mbajn librat e afarizmit, t cilat
paraqesin nj form t parashikuar t evidencs uniforme dhe t evidencave t tjera
lidhur me gjendjen dhe lvizjen e prons dhe t krkesave (mjeteve) t kapitalit
(detyrimeve sipas burimit t mjeteve) t hyrave, t dalave dhe t rezultateve t afarizmit
t firmave.
- Libri i regjisrimit.- sht nj libr publik q ka nj rndsi dhe rol jashtzakonisht t
madh, sepse n t shnohen atributet qensore t ndrmarrjeve; ato mund t bhen
publike dhe tu mundsojn kshtu partnerve afarist t njihen me t gjitha dhnat q
kan t bjn me qarkullimin juridik, me partnert afarist insolvent, t paqen, personat
e pautorizuar etj.

32

- Aktet e prgjithshme t ndrmarrjeve rregullojn marrdhniet organizative dhe

marrdhniet e tjera t brendshme t subjekteve ekonomike. Ekzistojn disa lloje t
akteve t prgjithshme: statuti, rregulloret dhe aktet e tjera t prgjithshme. Kto duhet t
jen n prputhje me ligjin dhe mes vete.
Ruajtja e fhshehtsis ose e sekretit afarist-do firm e mirfillt i ka sekretet e saj
afariste, t cilat duhet ti ruaj si sekrete, nse dshiron t kt sukses n ushtrimin e
veprimtaris s saj. Si sekrete afariste nuk mund t caktohen dshmit dhe t dhnat t
cilat, sipas ligjit, jan publike ose dshmit dhe t dhnat lidhur me cenimin e ligjit,
dokeve afariste dhe parimeve t moralit afarist.
Prfaqsuesit e shoqats tregtare- Ndrmarrjen sipas ligjit ose n baz t statutit e
prfaqson drejtori, nse me ligj nuk sht parashikuar ndryshe. Drejtori i firms sht
prfaqsuesi ligjor i saj dhe ai sht i autorizuar q, n emr t ndrmarrjes, e n kuadr
t autorizimeve t veta, t lidh kontrata dhe t kryej pun t tjera juridike, si dhe ta
prfaqsoj ndrmarrjen para gjykatave dhe organeve t tjera.
Autorizimet e prfaqsuesit regjistrohen n librin e regjistrimeve.
I autorizuari sht personi t cilit prfaqsuesi i ndrmarrjes ia ka dhn autorizimin pr
prfaqsim t ndrmarrjes. Autorizimi jepet vetm n kuadr t autorizimeve t drejtorit
dhe n form t shkruar. Pr dallim nga prfaqsuesi, i cili autorizimet pr prfaqsim i
merr nga ligji dhe akti i themelimit, respektivisht statuti, t regjistruar n librin e
regjistrimit, - t autorizuarit i marrin autorizimet e tyre nga prfaqsuesi ndrmarrjes.
Prandaj, autorizimi sht dokument me shkrim pr prfaqsim, t cilin pushtetdhensi,
me pun juridike, ia jep t autorizuarit. Kemi autorizime t prgjithshme dhe t posame,
autorizime t afarizmit (t prgjithshme dhe t veanta) dhe autorizime t prfaqsuesit
tregtar (t prgjithshme dhe t veanta).
Prfaqsuesi me prokur-prokura sht autorizim, prmbajtja dhe vllimi i autorizimeve
t s cils jan t prcaktuar me ligj. Prokura sht udhheqje e punve pr tjetrin. Si
form e prfaqsimit t ndrmarrjes, prokura sht autorizimi special dhe m i gjer
tregtar. Dhnia e prokurs regjistrohet n librin e regjistrimit. Bartsi i s drejts s
prokurs quhet prokurist. Prokuristi nuk ka t drejt tia kaloji prokurn nj personi
tjetr. Prokura mund t jet individuale dhe kolektive. Si njra, ashtu edhe tjetra mund ti
jepet nj personi ose disa personave.
Kooperativat jan form e organizimit t personave fizik (kooperativistt), t cilt i
realizojn interesat e tyre ekonomike, sociale dhe kulturore n baz t parimeve t
vullnetit, reciprocitetit dhe solidaritetit, si dhe t drejtave t barabarta t qeverisjes. Kemi
kto lloje t kooperaivave: bujqsore, zejtare, rinore, studentore, kursimore, t
konsumatorve, banesore etj.
Odat ekonomike jan asosacione t organizatave ekonomike, detyr e t cilave sht q
t punojn n prparimin e ekonomis, si trsi, n territorin e veprimit t tyre. Odat jan
ur lidhse ndrmjet ndrmarrjeve dhe shtetit. Oda sht person juridik. Antarsimi
sht i obligueshm. Odn e administrojn antart e saj, prmes prfaqsuesve t vet n
organt e Ods. Organt e Ods jan: Kuvendi i Ods, Bordi Drejtues, Kshilli
Mbikqyrs dhe Kryetari i Ods. Oda e ka edhe sekretarin.

33

Marrveshjet monopolistike Monopoli n afarizmin ekonomik sht nj gjendja, n t

ciln nj subjekt ekonomik ose disa sish, me marrveshje, zn n treg vend sundues n
drgimin (livrimin) e mallit ose shrbimit t caktuar, duke prjashtuar konkurrencn nga
ajo fush. Fjala sht pr monopolin tregtar. Ky lloj monopoli paraqet kufizim t tregut.
Pr kt arsye, ky akt ose veprim, me t cilin krijohet ose nxitet pozita monopoliste n
treg, sht kundrligjor. Subjekti ekonomik q vendos ose shfrytzon nj pozit
monopoliste t till sht monopolist. Marrveshja monopolistike sht ajo q lidhet mes
dy ose m shum subjekteve mbi kushtet e afarizmit, t cilat synojn t pengojn
konkurrencn e lir. Me kt marrveshje zakonisht bhet ndarja e tregut, kufizohet
vllimi i prodhimit t mallit t caktuar, bhet shprndarja e disa burimeve t furnizimit,
caktohen mimet e shitjes, caktohet q qarkullimi i mallit t bhet vetm prmes
subjekteve t caktuara ekonomike etj. Kjo marrveshje sht e ndaluar me ligj dhe sht e
sanksionuar si vepr penale me Kodin Penal t Kosovs.
Masat kundr dampingut-Damping do t thot shitje e mallit n tregun e jashtm nn
mimin e mallit t njjt n tregun e vendit. Pra, damping sht eksportimi i mallit me
mime m t ulta se ato n tregun e vendit. Kshtu bhet diskriminimi i blersve n
tregjet e ndryshme prmes mimeve. Kemi edhe dampingun valutor, i cili ka t bj me
devalvimin e valuts n prqindje m t madhe sesa ajo q do t ishte e nevojshme pr
prmirsimin e valuts me masa devalvuese.
Luftimi i akteve spekulative n ekonomin e tregut-Spekulimi sht fitim i dobis
materiale t pamerituar, duke krijuar rregullime n aspektin e furnizimit t tregut ose
rritjes s paarsyeshme t mimit. Esht kjo nj sjellje dhe vepr e palejueshme
me Kodin Penal t Kosovs. Kemi kto spekulime: s pari, fshehja e mallit; s dyti,
kufizimi ose ndalja e shitjes s mallit; s treti, vshtrsimi a pamundsimi i blerjes s
mallit; s katrti, lidhja fiktive e kontratave; s pesti, mosrespektimi i afatit t drgimit t
mallit. Pr mbrojtjen nga aktet spekulative jepet mbrojtja ligjore.
Mbrojtja e pronsis intelektuale-E drejta intelektuale prfshin krijimtarit intelektuale,
e cila sht produkt i krijimtaris njerzore. Krijimtaria intelektuale ka aplikim dhe vler
n prodhimtari dhe n qarkullimin e disa t mirave, mallrave dhe shrbimeve. Mbrojtja e
pronsis intlektuale (industriale) ka pr objekt patentat, modelet pr shfrytzim, mostrat
dhe modelet industriale, vurratat e fabriks dhe ato tregtare, vurratat shrbyese,
emrtimin tregtar dhe shenjat ose emrat e prejardhjes s prodhimeve, si dhe luftimin e
konkurrencs jolojale. N kuptim t gjer, n mbrojtjen e pronsis interlektuale bn
pjes edhe mbrojtja e sekretit afarist.
Kontrata pr koncesionet-Esht nj instrument i qarkullimit juridik dhe ekonomik, me t
ciln realizohet interesi publik. Ktu nuk vlen parimi i konsensualizmit dhe barazis s
palve. Koncedenti vepron nga pozita e pushtetit publik. Dispozitat e rregullave me t
cilat prcaktohet prmbajtja e kontrats koncesionare jan pjes prbrse t kontrats.
Pr kt kontrat karakteristike sht prania e elementeve juridiko-publike, sepse objekti i
kontrats sht me interes publik. Zgjidhja e kontesteve t shkaktuara nga realizimi i t
drejtave dhe detyrimeve lidhur me palujtshmrit sht n kompetenc eksluzive t
gjykatave, kurse pr t drejtat dhe detyrimet e tjera mund t prcaktohet kompetenca

34

e arbitrazhit. Fjala koncesion rrjedh nga latinishtja dhe do t thot - leje.

QARKULLIMI I MALLRAVE DHE I SHRBIMEVE
Qarkullimi juridiko-ekonomik i mallrave dhe i shrbimeve, prkatsisht ushtrimi i
veprimtaris tregtare, q sht thelbi i punve ekonomike, realizohet me an t
kontratave, t cilat prbjn punt m t shpeshta juridiko-ekonomike, mbi t cilat
kryesisht bazohet afarizmi ekonomik. Prandaj, kontratat jan pun (veprime) juridike, me
t cilat bhet qarkullimi i mallrave dhe i shrbimeve n qarkullimin e mallrave. Pra, malli
sht send i destinuar pr treg.
Kontrata e shitjes
Me kontratn e shitjes shitsi detyrohet q sendin q e shet tia dorzoj blersit, ashtu q
blersi t fitoj t drejtn e disponimit, prkatsisht t drejtn e pronsis, kurse blersi
detyrohet q shitsit tia paguaj mimin. Pra: a) detyrimet e shitsit jan: dorzimi i
sendit, prgjegjsia pr t metat materiale dhe prgjegjsia pr t metat juridike;
Kontrata pr ndrmjetsimin-Kontrata pr ndrmjetsimin sht kontrat e till e
qarkullimit t mallrave, n baz s cils ndrmjetsuesi detyrohet q paln tjetr komitentin ta sjell n kontakt me ndonj person tjetr t tret, me qllim q komitenti t
lidh me t ndonj kontrat tr qarkullimit t mallrave. sht karakteristike se kjo sht
nj kontrat e dyanshme me ngarkes, joformale dhe, zakonisht, sht kontrat sipas
qasjes, kurse urdhrdhnsi detyrohet ta paguaj nj provizion t caktuar pr
Kontrata pr prfaqsimin tregtar-Sipas ksaj kontrate, prfaqsuesi tregtar detyrohet
q t kujdeset gjithmon q personat e tret t lidhin kontrata me urdhrdhnsin e tij dhe
n at kuptim t ndrmjetsoj midis tyre, si dhe, me t marr t autorizimit, t lidh
kontrata me persona t tret, n emr dhe pr llogari t urdhrdhnsit, kurse ky i fundit
detyrohet q prfaqsuesit tia paguaj kompensimin e caktuar (provizionin e
prfaqsimit)
Kontrata komisionare-Edhe kjo kontrat sht joformale, por rekomandohet t jet e
forms s shkruar. Me t nj person komisioneri detyrohet q, me kompensim
(provizion), t lidh kontrat n emr t vet dhe pr llogari t tjetrit - komitentit, kurse
komitenti detyrohet q komisionerit pr kt tia paguaj provizionin e kontraktuar. N
qarkullimin e mallrave komisonet paraqiten si komisione t shitjes, t blerjes dhe t
transportit, t cilat njihen si komisione t rregullta, ku komisioneri prgjigjet vetm pr
zgjedhjen e ndrgjegjshm t personit t tret, me t cilin lidh kontratn, por nuk
prgjigjet pr kompesimin e insolvitetit t atij personi, pra pr mosrealizimin e detyrimit
nga personi i tret, pr dallim prej komisionit me klauzoln star del credere, sipas s cils
komisoneri, n baz t kontrats, do ta marr garanci t llojit t vet pr prmbushjen e
detyrimit t personit t tret: komisioneri - shits se personi i tret do ta paguaj mimin,
ndrsa komisioneri - blers se personi i tret do ta drgoj mallin. N kt mnyr
komitenti e fiton debitorin solidar, prve personit t tret dhe ky sht komisioneri qoft
shits, qoft blers.

35

Kontrata pr kontrollin e mallrave-Me kt kontrat njra pal - ushtruesi i kontrollit,

detyrohet q profesionalisht dhe me paansi ta bj kontrollin e kontraktuar t mallit dhe
pr kt t lshoj certifikatn (atestin) prkats, kurse pala tjetr - porositsi i kontrollit,
detyrohet q pr kontrollin e kryer t paguaj kompensimin e kontraktuar. Objekt i
kontrollit sht vrtetimi i identietit t mallit (sasia, cilsia, mnyra e paketimit etj.).
Esht kontrat joformale.
Kontrata pr shpedicionin sht nj kontrat e till me t ciln shpediteri detyrohet q
t ekspedoj mallin e pals tjetr - komitentit, kurse ky detyrohet q pr kt shpedituesit
tia paguaj nj provizion t caktuar. Kontrata e shpedicionit, sipas rregullit, sht
kontrat joformale, por n praktik ndodh shpesh q t lidhet me shkrim, pr shkak t
kompeksitetit t marrdhnieve q dalin nga kontrata pr shpedicionin. Po ashtu, ajo
sht kontrat e dyanshme me ngarkes dhe reale. Shpeditori, pr transportin e nj malli
t caktuar, lidh n emr t vet dhe pr llogari t komintentit, kontrat pr transportin dhe
kontrata t tjera t nevojshme pr kryerjen e transportit t atij malli, si dhe kryen pun
dhe veprime t tjera t zakonshme, si, psh., zhdoganimin, magazinimin, sigurimin e
mallit etj. Pr nga llojet, kemi shpedicionin e plot (n rastin kur shpedituesi paraqitet si i
pavarur, ashtu q prve punve t shpedicionit, merr prsipr edhe detyrimin q mallin
ta transportoj); shpediconi jo i plot (n rastin kur shpedituesi e merr detyrimin ta
ekspedoj mallin dhe t kryej pun t tjera t shpedicionit, por pa detyrimin q ai
personalisht ta bj transportimin e mallit, me rast ai lidh kontrat t posame pr
transportin me transportuesin e mallit. Jan t njohura edhe messhpedicioni,
nnshpedicioni, shpedicioni fiks dhe grupor (i prbashkt).Detyrimet e shpedituesit jan:
t ndrmarr t gjitha veprimet e nevojshme q ekspedimi i mallit t bhet pa pengesa,
tia marr mallin secilit q i drejtohet pr transport, ta ruaj mallin me kujdsin e
ekonomistit t mir, ti mbroj interesat e komitentit, t njoftoj komitentin pr ecurin
e kryerjes s puns, t ciln ia ka besuar komienti.
T drejtat e shpediterit jan: e drejta e provizionit dhe e kompensimit t shpenzimeve t
nevojshme dhe t dobishme pr komitentin. Pr sigurimin e ktyre t drejtave shpedituesi
ka t drejtn e pengut dhe t retencionit n mallin e ekspedimit.
Kontrata pr transportin e mallit-sht kontrat me t ciln transportuesi detyrohet q
t kryej me shprblim transportin e mallit ose t pasagjerve nga nj vend n vendin
tjetr.
Kontrata pr know-how-. Me kontratn e know - how-it njra pal detyrohet ta kaloj
dijen apo prvojn afariste n pikpamje t tekniks a teknologjis si dhe dijen afariste
dhe financiare te pala tjetr, kurse kjo detyrohet q asaj, pr kt, tia paguaj shprblimin
e kontraktuar, n bazt shfrytzimit t fshehtsis afariste. Know - how-i nuk sht
rregulluar drejtprdrejti dhe shprehimisht me ligj, prandaj prmbajtja e tij nuk sht
prcaktuar saktsisht. Se ka do t thot know-how sht nj shtje faktike, sepse
prmbajtja e tij mund t jet e ndryshme rast pas rasti, varsisht n ciln lm paraqitet.
N kt kuptim, know-how-in rregullisht e prbejn fshehtsit e prodhimit,
dokumentacionet teknike, recepturat, udhzimet pr pun, skicat, shemat, rregullat nga
prvoja etj. Kto jan dije dhe prvoja t cilat atyre q i zotrojn ato u sjellin prparsi
prkatse para konkurentve, q nuk i kan kto dijeni dhe prvoja

36

Kontrata pr lizingun-Esht nj kontrat, sipas s cils dhnsi i lizingut detyrohet q

shfrytzuesit t lizingut tia dorzoj pr shfrytzim t prkohshm ndonj send (ose grup
sendesh), kurse ky detyrohet dhnsit tia paguaj kompensimin e caktuar, me t drejtn
q shfrytzuesi i lizingut, pas skadimit t afatit t lizingut ta blej at send ose ta
vazhdoj lizingun. Objekt t lizingut jan rendom sendet (pajisjet, pajimet, automjetet
etj.). Dhnsi i lizingut, prve dorzimit t sendit, ka pr obligim edhe mirmbajtjen,
remontin, aftsimin e kuadrit t shfrytzuesit t lizingut. Rndsi t madhe ka lizingu
financiar, i cili mundson kreditimin pr furnizimin e sendit t caktuar.
Kemi disa lloje t lizingut dhe kto sipas natyrs s objektit t lizingut:
- lizingun e sendeve t konsumueshme - automjetet, aparatet t amvisnis,
- lizingun investues, q jepet n form t pajimeve (makinave investive),
- lizingun e sendeve t luajtshme dhe t paluajtshme dhe
- lizingun e sendeve t prdorura.
- Lizingu sipas kohzgjatjes:
- afatshkurtr dhe
- afatgjat.
- Lizingu sipas pozits s dhnsit t lizingut:
- lizingu q e realizojn shoqrit e lizingut,
- lizingu i koncerneve dhe
- lizingu i prodhuesit financiar.
Kontrata pr franshizingun-sht nj kontrat me t ciln midis dy subjekteve
ekonomik vendoset marrdhnia afariste pr nj koh m t gjat, gjat s cils dhnsi i
franshizs i jep pranuesit t saj nj grup t caktuar t shrbimeve afariste dhe t drejtave
t mbrojtura, t cilat pranuesi i fanshizs ka t drejt ti shfrytzoj n afarizmin e vet,
n kushtet saktsisht t prcaktuara e me kompensim t kontraktuar. Objekt t franshizs
mund t jen: emri tregtar, vurrata mallore ose shrbyese ose ndonj shenj e jashtme,
dija dhe prvoja teknike ose afariste, shkollimi i kuadrove t pranuesit t franshizs,
konsultimet prkatse gjat afarizmit n baz t franshizs etj. Franshizn, rndom, ua
japin subjekteve t tjera ekonomike firmat e suksesshme, t cilat jan t njohura n treg
pr malra ose shrbime t caktuara (franshiza prodhuese, tregtare ose afariste). N kt
mnyr. krijohet nj zinxhir i tr subjektesh ekonomike t lidhur me t njjtin dhns t
franshizingut, t cilat punojn n mnyr t pavarur, por q njihen n mnyr unike n
treg. Franshizingu afarist m s shpeshti paraqitet n hotelieri, p.sh. : zinxhri e hoteleve t
cilt punojn nn nj mark t njohur t hotelit - Sheraton, Hilton, Holidey-Inn,
Intercontinental etj.); n shrbimet hoteliere, p.sh., Mc Donalds, Maxim, Moule de
Gateau etj.; n industri, p.sh. Coca Cola etj.; n rrjetin e stacioneve t benzins, pastrimit
kimik, tregtis s automobilave etj.
Kontrata pr faktoringun paraqet nj pun t till kredituese - bankare me t ciln
klienti i banks detyrohet t kaloj n bank (faktorin) krkesat ekzistuese ose krkesat e
ardhshme q prmban kontrata pr shitjen e mallit, respektivisht t kryej shrbime q
lidhen me blersin, respektivisht shfrytzuesin e shrbimeve, kurse banka detyrohet q
me provizion dhe kompensim t shpenzimeve, ti inkasoj krkesat dhe, eventualisht, t
garantoj inkasimin, si dhe dhe t kreditoj klientin.

37

Kontrata pr depozitat financiare sht nj kontrat me t ciln banka detyrohet q t

pranoj, kurse depozituesi t depozitoj n bank nj shum t caktuar t hollashe. N
kt pun banka sht depozitar. Me kt kontrat banka e fiton t drejtn ti disponoj t
hollat e depozituara.
Banka i hap llogarin prkatse klientit t vet, n dobi, respektivisht n barr t t cilit
regjistrohen krkesat, respektivisht borxhet lidhur me at pun. Kemi depozitat e t
hollave pa afatizim, kur, me krkes t klientit, banka sht e detyruar tia kthej
depozituesit t hollat e depozituara. Krahas ksaj, kemi depozitimin e t hollave me
afatizim, ku klienti mund ti disponoj mjetet e depozituara pas afatit t kontraktuar.
Detyrimet e banks jan: ta hap llogarin, t bj regjistrimin n dobi dhe n ngarkim t
klientin, t bj pagesa nga llogaria, t lajmroj pr gjendjen n llogari dhe t paguaj
kamatn.
Depozita e kursimit sht shuma e t hollave t ciln kursimtari- depozituesi ia dorzon
banks pr kursim n kushtet e kontraktuara. Kemi deponitat pa afatizim dhe t
afatizuara. Banka paguan mbi depozitat kamatn e kontraktuar ose t prcaktuar me ligj.
Pr depozitn banka ia lshon depozituesitt librezn e kursimit, ndrsa me pranimin e t
hollave nga ana e banks lidhet kjo kontrat e cila sht kontrat reale. Regjistrimet e
vrtetuara n librez t kursimit jan prov e pagess dhe trheqjes s t hollave, n
raportin midis banks dhe depozituesit.
Kontrata pr llogarin rrjedhse sht ajo kontrat n baz s cils banka detyrohet q
nj personi ti hap llogari t veant dhe prmes saj ti pranoj pagesat dhe t bj
arktimin n kuadr t mjeteve t tij dhe kredis s lejuar. Banka ka t drejt t llogaris
provizionin pr shrbimet e kryera, q i prfshin kjo kontrat, si dhe shpenzimet e
posame t krijuara lidhur me ato shrbime. Pr do ndryshim banka sht e detyruar t
lshoj certifikatn pr gjendjen ekzistuese dhe at tia dorzoj klientit, i cili ka t drejt
t shfaq objeksionet e veta brenda afatit t parashikuar ose brenda 15 ditsh, kur ky afat
nuk sht prcaktuar. Certifikata e llogaris mund t kontestohet brenda afatit prej nj
viti, pr shkak t gabimeve me shkrim dhe lshimeve n prllogaritje ose pr shkak t
dyfishimit t shfirave etj.
Kontrata pr sefin sht nj kontrat sipas s cils banka detyrohet tia lr sefin n
dispozicion shfrytzuesit pr nj periudh t caktuar, kurse shfrytzuesi detyrohet q pr
kt tia paguaj banks kompensimin e caktuar. Fjala sef rrjedh nga fjala angleze
safe, q do t thot i sigurt, i mbrojtur, i ruajtur mir. N sef vendosen sende t
mueshme, letra me vler, por kursesi sende q paraqesin rrezik. Sendet ruhen n trezor
ose n kaseta. Sefi ka vetm nj ls, t cilin e mban shfrytzuesi i tij.
Punt bankare kredituese
Kontrata e kredis-Me kt kontrat banka detyrohet q shfrytzuesit t kredis tia lr
n dispozicion nj shum t caktuar t t hollave, n koh t caktuar ose t pacaktuar, me
destinim ose pa destinim t caktuar, kurse shfrytzuesi detyrohet tia paguaj banks
kamatn e kontraktuar, kurs shumn e marr tia kthej asaj n kohn dhe mnyrn e
prcaktuar n kontrat. Sipas Ligjit pr Marrdhniet Detyrimore, me kontratn e kredis
prcaktohet shuma dhe kushtet e dhnies, shfrytzimit dhe t kthimit t kredis. Kjo
kontrat sht formale, sipas qasjes, e dyanshme me ngarkes, intuitu personae, pa marr

38

parasysh mjetet e sigurimit, t cilat e shoqrojn si mjete shtes, sepse si mbules

themelore shrben besimi {latinisht credo - t besohet, besimi) ndaj personit t cilit i
jepet kredia dhe aftsis s tij kredituese. Kemi disa lloje t kredis: sipas destinimit investive, konsumuese, financiare etj.; sipas afatit t pagess - kredi afatshkurtra (deri n
nj vit), kredi afatmesme (deri n pes vjet) dhe kredi afatgjata (m tepr se pes vjet).
Detyrimet e kreditorit jan: s pari, q, n mnyrn dhe kushtet e parapara n kontrat,
tia lr n dispozicion shfrytzuesit t kredis shumn e t hollave t caktuar me
kontrat; s dyti, t mbaj prgjegjsi pr vonesn e kryerjes t detyrimit t par.
Detyrimet e shfrytzuesit t kredis jan: q kredin e fituar ta shfrytzoj sipas
destinimit; s dyti, t paguaj kamatn pr shfrytzimin e kredis; s treti, q, n mnyrn
dhe nn kushtet e kontraktuara, ta kthej shumn e t hollave q sht objekt i kontrats
s kredis. Kontrata pr kredin n baz t lnies peng t letrave me vler
Shfrytzuesi i kredis depoziton n bank letrat me vler pr ruajtje dhe sigurimin e
kredis, kshtu q kjo kredi bn pjes n radhn e kredive t mbuluara. Letra me vler
mbetet n pronsi t shfrytzuesit dhe fati i saj varet nga pagesa e kredis.
Detyrimet e banks jan: t siguroj ruajtjen me kujdes t letrave me vler, t ushtroj t
drejtat dhe detyrimet q dalin nga letra (pagesn e kamatave t arritura dhe t gjitha
shumat e tjera q burojn nga e drejta e letrave me vler, sapo ato t ken arritur pr
pages); tia lr n dispozicion depozituesit shumat e paguara n baz t letrave me
vler; tia kthej depozituesitt letrat me vler, nse ai i krkon ato, (por mund t merren
vesh q pr t mos i kthyer ato dhe t blehen nga banka); ta lajmroj depozituesin pr
do krkes t shfaqur nga personat e tret lidhur me letrat me vler.
Nse ndodh q depozituesi nuk e kthen kredin n afatin e parashikuar, letra e
depozituara me vler do ti shrbejn banks pr kompensimin e krkess s saj ndaj
depozituesitt, si debitor jo i rregullt.
Punt e veanta kredituese
-Kredit e akceptuara.-Me kt kontrat banka detyrohet q ta bj akceptimin
(pranimin) e kambialit q i ofron klienti i saj dhe kalon tek ajo, ahtu q, si akceptuese,
banka pranon ta paguaj kambialin n momentin e arritjes s tij pr pages. Kambialin e
akceptuar klienti i banks mund ta prdor n mnyra t ndryshme, pra ta eskontoj tek e
njjta bank ose te nj bank tjetr, pr t marr para n dor apo pr ta paguar mallin e
bler ose pr t kryer shrbime t tjera, nse at e indoson mbi kreditorin e vet. Ajo
obligohet me kontrat q pr klientin e vet t siguroj mbulesn m s largu n momentin
e arritjes s kambialit.
- Kredit ramburse. - Kto kredi jan nj lloj kredish akceptuese q i lejohen
importuesit pr pagesn e vlers s mallit, n baz t dokumenteve t mallrave. Te kjo
kredi, e cila shpesh shfrytzohet n tregtin ndrkombtare, importuesi i jep urdhr
banks s vet q ajo vet (rambursi direkt) ti lejoj kredin ramburse, duke i akceptuar
importuesit kambialin q trhiqet n t. Kambialin e akceptuar banka ramburse ia drgon
banks s eksportuesit, me urdhrin q tia dorzoj importuesit at vetm pasi ti pranoj
nga ai t gjitha dokumentet e mallrave dhe dokumentet e tjera (rndom, fletngarkesn
ose ndonj dokument tjetr mallor ose me vler), me t cilat vreteton se sht ekspeduar
mallit i kontraktuar. Eksportuesi kambialin mund ta eskontoj dhe t realizoj me t
pagesn e tij ose t paguaj pasi kambiali t ket arritur. Kjo sht kredi afatshkurtr.

39

- Kredit e avalit. - Kto kontrata jan t ngjashme me kredit akceptuese, me dallimin

se te kto kontrata banka nuk e akcepton, por e avalon kambialin, t cilin e ka lshuar
klienti i saj, pra, banka sht vetm garant kambialor dhe quhet avalist. Esht, po ashtu,
kredi afatshkurtr.
- Kredit e skotnos - Sipas ktyre kontratave, poseduesi i letrs s caktuar me vler ia
shet at banks kreditore, para se ajo t ket arritur pr pages, duke ulur nj pjes t
vlers s tyre, pra duke zbritur diskontin. Si objekt t skontos. sipas rregullit, paraqiten
letrat me vler t paarritura, si jan: kambiali, eku, varranti, fletobligacionet etj., por,
prjashtimisht, ato mund t jen qen edhe t gjitha krkesat e paarritura. Banka mundet
q krkesat e marra pr lejimin e kredis s skontos tia shes nj banke tjetr (rndom
banks qendrore) dhe ky veprim quhet reskontim, por edhe mund ti paguaj ato n
momentin e arritjes. Po ashtu, edhe kto kredi jan kredi afatshkurtra.
- Kredia e lombardit. - Sipas ksaj kontrate, e cila ka klauzoln pr kalim (indosimin e
pengut), n bank depozitohen sende t mueshme, si: flori, stoli t ndryshme dhe letra
me vler; kjo kontrat duhet t lidhet me shkrim, kurse n prmbajtjen e saj duhet t futen
t dhnat lidhur me sendet e mueshme dhe letrat me vler. Banka ka t drejt tia jap
kto sende nj banke tjetr, veprim ky q quhet relombardim. N baz t ksaj kontrate
banka detyrohet q t lejoj kthimin e sendeve dhe letrave me vler pas pagess s
kredis.
- Kredit revalvuese ( nga lat.: qarkullim, lvizje, prseritje).- Ndryshe quhen kredi
rotacioni. Jan kredi financiare dhe mund t shfrytzohen shumfish brenda nj afati t
caktuar kohor dhe deri n limitin e caktuar. Kredit revalvuese jan t tilla q mundsojn
prsritjen automatike pas shfrytzimit t kredis deri n limitin e caktuar. Pra, specifika
m e rndsishme e ktyre kredive sht se kto prseriten, d.m.th. pas kthmit t kredis
shfrytzuesi fiton t drejtn q nn kushtet e njjta prseri ta shfrytzoj kredin deri n
limitin e caktuar, prkatsisht derisa t skadoj afati i kontraktuar. Numri i prsritjes s
kredis, sipas rregullit, kontraktohet paraprakisht. Automatizmi i prsritjes me arritjen e
limitit bn q, p.sh., ndrmarrjes importuese t mos i lejohet kredia n tr shumn, por
deri n nj limit (kuota e importimit njmujor), mirpo sipas sistemit revolving, transha e
re aktivizohet automatikisht kur paraprakja sht shfrytzuar pr pages.
- Kredit vinkulare (Lat. pr t lidhur).- Jan nj lloj kredish t cilat banka ua lejon
eksportuesve n baz t mallit q shrben si mjet sigurimi. Pr dallim nga kredit
ramburse, kredit vinkulare shfrytzohen pr eksportimin e mallrave, t cilat
transportohen me komunikacion rrugor. N baz t kontrats s lidhur pr kredin
vinkulare, banka i ofron menjher n dispozicion shitsit t mallit, si shfrytzues i
kredis, nj sasi t caktuar t hollash, si rregull, m pak se mimi i shitjes i mallit, me
kusht q shitsi tia dorzoj kopjen e fletngarkess dhe dokumentet e tjera t
parashikuara n kontrat. N fletgarkes banka vinkulare cilsohet si drguese e mallit,
kurse pranuese cilsohet banka korresponduese ose shpeditori n vend t importuesit.
Banka korresponduese, prkatsisht shpeditori nuk mund ti kaloj te blersi
dokumentet mallore, t cilat i ka pranuar nga banka vinkulare, prderisa ky nuk e paguan

40

mimin e shitjes- pagesa sipas dokumenteve.

Punt shrbyese bankare
Akreditivi sht nj instrument pagese, me t cilin banka akredituse (banka e lshimit)
detyrohet q, sipas urdhrit t komitentit, n baz t dokumenteve t prezentuara n
prputhje me kushtet e kontraktuara (apo pa dokumente), t kryej pagesn ose t
autorizoj bankn tjetr (banka korresponduese) q tia bj pagesn personit t tret
(shfrytzuesit t akreditivit) ose me urdhrin e saj (kalimi i urdhrit) ose sipas urdhrit t
komitentit, vet ajo ose me ndihmn e banks tjetr, t paguaj, t akceptoj ose ta blej
kambialin e trhequr prej shfrytzuesit t akreditivit, me kusht q t jet vepruar n
prputhje me akreditivin e hapur t banks s lshimit (banks akreditive).
Akreditivi sht nj pun komplekse bankare, n t ciln marrin pjes s paku tre persona
(shpesh edhe katr): urdhrdhnsi pr hapjen e akreditivit (blersi i mallit - importuesi
n shitblerjen ndrkombtare, investitori i punve etj.); banka akredituese (sipas rregullit,
n vend t urdhrdhnsit e hap akreditivin n emr t vet dhe pr llogari t
urdhrdhnsit); shfrytzuesi i akreditivit
shitsi i mallit, eksportuesi-shitsi n
shitblerjen ndrkombtare, kryersi i punve etj.) N kt pun shpesh merr pjes edhe
banka tjetr (ndrmjetsuse-korresponduese) me seli n vendin e shfrytzuesit, e cila
mund t ket rol t ndryshm, por m s shpeshti paraqitet n rolin e banks avizuese
(banka e cila lajmron shfrytzuesin q n llogari t tij sht hapur akreditivi te
banka akreditive), te banka e konfirmimit, e cila, prve banks akreditive, e merr
prsipr detyrimin e pavarur dhe t drejtprdrejt t pagess s akreditivit t shfrytzuesit
t akreditivit (debitor solidar).
Kemi disa lloje t akreditivit dokumentar:
- Akreditivi i revokuar dhe ai i parevokuar.- I pari sht akreditivi q nuk e lidh bankn
ndaj shfrytzuesit, pra t cilin banka n do koh mund ta ndryshoj a ta revokoj me
krkes t urdhrdhnsit, kurse i dyti sht ai t cilin banka nuk mundet as ta ndryshoj,
as ta revokoj gjat kohs sa vlen ai;
- Akreditivi i konfirmuar dhe ai i pakonfirmuar.- Kjo ndarje bhet n raste t tilla kur
pagesa bhet prmes banks korresponduese dhe jo prmes banks s lshimit t
akreditvit.
- Akreditivi i kalueshm dhe ai i pakalueshm.- I kalueshm sht ai akredtiv tek i cili
shfrytzuesi i tij mund ti jap urdhr banks (akreditive a t konfirmimit) q tia bj
pagesn shfrytzuesit tjetr ose shfrytzuesve t tjer. Kalimi i akreditivit bhet n trsi
apo pjesrisht, natyrisht, vetm nse ky kalim sht parashikuar shprehimisht; n t
kundrtn, sipas regullit, akreditivi sht i pakalueshm.
- Akreditivi i ndashm dhe ai i pandashm.- Akreditivi i ndashm sht nj lloj i till i
akreditivit, nj pjes t t cilit shfrytzuesi mund ta shfrytzoj derisa ti paguhet n trsi
shuma e shnuar n akreditiv, kurse tek akreditivi i pandashm shfrytzuesi duhet ta
shfrytzoj prnjher pagesn e shums s shnuar n akreditiv.
Kontrata pr garancit bankare-Garancit bankare shrbejn pr sigurimin e
prmbarimit t detyrimeve t kontraktuara dhe sigurimin
nga rreziqet e tjera komerciale n vend , por m tepr n tregtin e jashtme dhe ato
paraqesin daklaratn e banks, me t ciln ajo merr prsipr detyrimin ndaj pranuesit t
garancis se brenda afatit t arritjes do ta prmbush ndonj detyrim t debitorit, nse

41

klienti i saj nuk do t mund ta prmbushte detyrimin e vet, por duke br kt kur
prmbushen kushtet e parashikuara n garanci.
Funksioni i garancis bankare nuk sht prmbushja e detyrimit n vend t debitorit nga
ana e banks, por pranimi i rreziqeve t ndryshme, kur ndonj pun nuk zhvillohet n
rethana dhe mirbesim normal. N krahasim me mjetet e tjera t sigurimit, garancit
bankare kan prparsi t dukshme, sepse jan mjete shum efikase t sigurimit. Me
garanci bankare realizohet nj shkall m e lart e siguris s kreditorve, q ndikon
dukshm n stabilizimin e marrdhnieve n tregun ndrkombtar, sepse konsiderohet se
bankat, si profisoniste dhe ekonomiste pr nga zanati, nuk do t marrin prsipr detyrime
pr t cilat nuk ekzistojn kushtet maksimale t mbuless kundruall t githa rreziqeve.
Prandaj, nga sigurimet reale, ky sht ndr mjetet m t prshtatshme, sepse nuk
angazhon mjete t caktuara materiale dhe nuk kufizon qarkullimin e tyre, kurse, n
ann tjetr, ky sht edhe n aspektin juridik dhe ekonomik mjeti m i sigurt ndr mjetet
e tjera prsonale t sigurimit.
Elementet qensore t garancive bankare jan: caktimi i banks s urdhrdhnsit dhe
kreditorit (shfrytzuesit t garacis), caktimi i puns q sigurohet me garanci, shuma e t
hollave q duhet t shnohet n garanci, afati i kohzgjatjes s garancis, vendi dhe data e
lshimit t garancis, nnshkrimi i personit t autorizuar t dhnsit t garancis.
Garancia bankare rndom krjohet n lidhje me prmbajtjen e ndonj kontrate (si, p.sh.,
kontrats s shitjes, kontrats pr ndrtimin), sikurse e dhe kontrata themelore.
Me kontratn pr garancin bankare krijohen tri marrdhnie: marrdhnia e
urdhrdhnsit dhe banks, marrdhnia e kreditorit dhe e debitorit dhe marrdhnia mes
banks dhe shfrytzuesit t garancis. Kemi disa lloje t garancive bankare q paraqiten
n praktik, si: garancit bankare pr kthimin e avansit, q paraqiten n t gjitha kontratat
n t cilat jepet avansi, por m s shpeshti te kontrata
pr drgimin e pajimeve me kredi; garancit bankare pr licitime, sipas t cilave banka
detyrohet q investuesit (shfrytzuesit t garancis bankare) ti paguaj nj shum t
caktuar t hollash, n rast se pjesmarrsi n licitim e ndryshon ose e revokon ofertn e tij
gjat kohs s licitimit ose nuk pranon t lidh kontrat n pajtim me ofertn, t ciln e
kishte br gjat licitimit dhe t cilin investitori e kishte pranuar; garancit bankare pr
kryerje t mir t punve, sipas t cilave banka detyrohet tia paguaj garancin personit
t tret, nse dhnsi i shrbimeve nuk i plotson n mnyr cilsore dhe t regullt
detyrimet e veta t prcaktuara n kontratn themelore.
Fletobligacionet jan letra t shtypura, t cilat lshuesi detyrohet q personit i cili sht i
shnuar n fletobligacion ose sipas urdhrit t tij, prkatsisht sipas prursit t
fletobligaconit, duhet tia pagaj n ditn e caktuar shumn e caktuar t fletobligaconit,
prkatsisht shumn e kuponit n radhn e punve bankare afatgjata, pr shkak se afati i
krkesave te fletobligacionet sht m i gjat se nj vit. Me lshimin e fletobligacioneve
zakonisht bhet mbledhja e mjeteve t lira financiare, ashtu q lshuesi do tiu dorzoj
fletobligacionet vetm atyre personave t cilt kan paguar shumn e caktuar t t
hollave, kurse banka detyrohet q shfrytzuesit t ktij dokumenti tia paguaj n afatin e
caktuar shumn nominale, q sht prcaktuar n letr, s bashku me kamatn e caktuar
n lidhje me kontratn ose me kontrat.

42

Bursat jan organizata t specializuara t tregut, t cilat themelohen si shoqri aksionare

pr dhnien e shrbimeve lidhur me qarkullimin e mallrave, letrave me vler dhe
metaleve t mueshme si dhe t hollave. Bursat jan institucione t vjetra t s drejts
tregtare, t cilat jan paraqitur qysh n shekullin XV. Konsiderohet se bursa e par sht
themeluar n Anvers, n vitin 1460, e pastaj n Londr, n vtin 1570 etj.
Bursa sht nj vend a hapsir e posame e tregtimit ku takohen afaristt dhe pesona t
tjer n koh t caktuar, n mnyr q n kushte t caktuara t lidhin ndonj kotrat pr
shitje n lmin e afarizmit a objektit t puns s burss. N bursa tregtohet me t holla
zhirale - kambiale, eka, fletaksione dhe me letra t tjera me vler, me deviza, kapital,
flori dhe metale t tjera t mueshme, me mallra dhe derivate financiare (material tregu).
Bursat dallohen nga format e tjera t tregut, pr shkak se n to, sipas rregullit, nuk
ekspozohet malli, por shitja bhet n baz t mostrave ose modeleve dhe n baz t
strandardeve t caktuara. Kemi bursa t produkteve (mallrave), n t cilat shiten lloje t
ndryshme t produkteve industriale dhe bujqsore, si jan: drithrat, tekstili, vaji,
metalet ( bakri, plumbi, alumini etj.); bursa efektive (financiare), n t cilat shiten dhe
blehen efekte t ndrysme tregtare, si jan: kambiali, eku, fletaksionet etj., por tregtohen
edhe t holla dhe metale fisnike dhe bursa t prziera, n t cilat tregtohen t gjitha llojet
e materialeve t tregut (mallra, letra me vler etj.).
Letrat me vler-Letrat me vler jan dokumente t shkruara, me lshimin e t cilave
krijohet detyrimi me shprehje t njanshme t vullnetit. Pra, letra me vler sht
dokument i shkruar, me t cilin lshuesi i saj detyrohet ta plotsoj detyrimin e regjistruar
n at dokument t poseduesit ligjor t saj. Poseduesi ligjor i letrs me vler ka t drejt
t krkoj prej lshuesit t saj t prmbush detyrimin e shnuar n at letr me vler.
Kemi letra me vler ve e ve (kambiali) dhe serike (aksioni). Detyrimi q prmban letra
me vler krijohet kur lshuesi i saj ia dorzon at shfrytzuesit. Letrat me vler i lshojn
personat fizik dhe juridik (eku, kambiali), kurse fletobligacionet dhe aksionet vetm
personat juridik, ndrkaq disa t tjera vetm subjektet ekonomike (letrat tregtare,
drgesat tregtare, efektet tregtare, konosmani etj.) Letrat me vler lshohen n prputhje
me dispozitat e prgjithshme ligjore (LMD) dhe n harmoni me dispozitat e posame
ligjore (LK dhe L). Letra me vler mund t prmbaj elementet qensore t prcaktuara
me dispozitat e prgjithshme ligjore (cilsimin e llojit t letrs me vler, shnimet pr
lshuesin e saj, cilsimin se pr knd lshohet, detyrimin q del nga letra me vler,
shnimet pr kohn dhe vendin e lshimit dhe nnshkrimin e lshuesit t letrs me vler
etj.).
Karakteristikat e prgjithshme juridike t letrave me vler jan: do letr me vler sht
dokument i shkruar (dokument n aspektin fizik); n pikpamje t letrs me vlerm
ekziston e drejta mbi letrn (e drejta pronsore mbi letrn me vler, e drejta e pengut mbi
letrn me vler dhe e drejta q prmban letra); t drejtat q prmban letra me vler jan t
natyrs juridiko - civile, kryesisht t natyrs pasurore; e drejta q prmban letra me vler
sht e inkorporuar n vet letrn, kshtu q kjo e drejt mund t realizohet vetm me
ekzistimin dhe posedimin e letrs nga e cila del ajo e drejt.
- Llojet e letrave me vler: Kemi disa lloje t letrave me vler, si: me emr, sipas urdhrit
dhe sipas prursit. Letr me vler me emr sht ajo, me rastin e lshimit t s cils
prcaktohet dhe saktsohet shfrytzuesi duke theksuar emrin e tij n vet letrn. Debitori
gjithnj sht n dijeni se kush sht kreditori i s drejts q prmban letra. Kjo letr

43

kalohet me cedim dhe indosim gj q e vshtirson qarkullimin e saj, por njhersh krijon
siguri n qarkullim.
Kambiali sht letr me vler q i jep t drejt poseduesit t tij t krkoj pagesn e
shums s t hollave q sht cekur n t. Kambiali sht letr me vler, tipike sipas
urdhrit. Kambiali prmban kto elemente qensore: cilsimin se sht kambial,
urdhresn e pakushtzuar, emrin e atij q duhet ta kryej pagesn (trasatit), prcaktimin
e arritjes s pagess, vendin ku duhet t kryhet pagesa, emrin e atij t cilit ose sipas
urdhrit t t cilit duhet t kryhet pagesa (remintentit), prcaktimin e dits dhe vendit t
lshimit t kambialit dhe nnshkrimin e atij q e ka lshuar kambialin (trasantit).
Karakteristikat e kambialit jan: sht dokument rreptsisht formal; sht pun abstrakte
juridike; obligimet kambialore jan t natyrs solidare, sepse t gjith nnshkruesit i
prgjigjen poseduesit t kambialit pr pagesn e tij; obligimet e nnshkruesve t
kambialit jan t mvetsishme dhe vlefshmria e njrit prej tyre nuk sht n varsi nga
detyrimi i t tjerve; objekt i detyrimit kambialor mund t jen vetm t hollat dhe jo
edhe malli ose dika tjetr.

eku sht nj letr me vler, lshuesi i t cilit i jep urdhr pa kusht trasatit (banks) q
tia paguaj remitentit ose vet trasantit shumn e caktuar nga mbulesa e tij te banka.
eku sht dokument i shkruar rreptsisht formal, i cili prmban elementet qensore, si
jan: clsimi se sht ek, urdhresa e pakushtzuar pr pagesn e shums s caktuar t t
hollave, emri i atij q duhet ta kryej pagesn (trasatit), vendi ku duhet t kryhet pagesa,
prcaktimi i dits dhe vendit t lshimit t ekut dhe nnshkrimi i atij q e ka lshuar
ekun (trasantit).
Kliringu (anglisht clearing - prllogaritje, kompensim i krkesave dhe i borxheve).Kryhet n baz t marrveshjes mes dy shteteve. Pr kliring krkohet q: krkesat t jen
financiare, t jen t ndrsjella, t arritshme dhe likuide. Kemi kliringun e njashm ose
t dhunshm, i cili zbatohet nga ana e nj shteti pr subjektet e veta t qarkullimit t
pagesave; kliringun bilateral ose dypalsh ( mes dy shtetesh, me marrveshje); kliringu
multirateral ose shumpalsh ( mes disa shtetesh). Me marrveshje t kliringut prcaktohet
valuta prllogaritse. Kliringu mund t jet mallor, i cili prfshin pagesat nga qarkullimi i
mallrave; jo mallor, q prfshin pagesat n qarkullimin e shrbimeve; i przier, q
prfshin pagesat n qarkullimin e mallrave dhe kryerjen e shrbimeve dhe total, q
prfshin t githa pagesat ndrmjet subjekteve n shtetet t cilat kan lidhur mes tyre
marrveshjen e kleringut. Kliringu i njanshm mund t jet: i njanshm i dhunshm dhe
njanshm kontraktues. I pari ka t bj me kliringun q i referohet puns vetm me
subjektet e qarkullimit t pagesave t nj shteti dhe pr kt mund t thuhet se sht mas
e dhunshme dhe se me kt, t gjith importuesit e mallrave si debitor, por edhe t gjith
kreditort n kto pun obligohen ti realizojn pagesat prmes banks s autorizuar n
shtetin e tyre. I dyti sht nj lloj i till kliringu prmes t cilit bhet kompensimi n baz
t marveshjes s dy shteteve. Me kt marrveshje ato obligohen q kreditort dhe
debitort nga kto shtete t gjitha pagesat e tyre t ndrsjella ti realizojn me an t

44

kleringut. Pagesa bhet me valut vendore. Prparsia e ktij kleringu qndron n faktin
se pengohet derdhja e devizave nga nj shtet n shtetin tjetr, se pagesa st e leht dhe se
marrdhnia debitor - kreditor jan rndom t drejtpeshuara.
Letrat mallore me vler
- Fletmagazinimi sht nj letr me vler, t cilin e lshon lnsi i mallit, si dshmi se e
ka pranuar mallin prkats pr ruajtje, gj q e obligon magazinierin se, pas skadimit t
ruajtjes, mallin tia dorzoj poseduesit t ksaj letre me vler. Fletmagazinimi prmban
t dhnat pr lnsin e mallit, prshkrimin e veprimeve manipulative me qllim t ruajtjes
s mallit gjat magazinimit, t dhnat e tjera nga kontrata pr magazinimin e mallit,
numrin e fletmagazinimit nga libri am i magazins dhe shifrn e magazins ku sht
ln malli pr ruajtje, t dhnat pr sigurimin e mallti, t drejtat e magazinerit n lidhje
me mallin, vendin dhe datn e lshimit t ftetmagazinimit s dhe nnshkrimin e
magazinierit. Fletmagazinimi bn pjes n grupin e letrave tradicionale me vler
prezantuese, sepse dorzimi i fletmagazinimit n trsi e zvendson dorzimin faktik t
mallit gjat kalimit t pronsis s mallit. Lshohet vetm n nj ekzemplar, por prbhet
nga dy pjes, t cilat jan t ngjitura, por q mund t ndahen leht. Njra pjes quhet
dftes, kurse tjetra varrant dhe prdoret pr lnien peng t mallit t magazinuar me
qllim t kredive dhe huave t marra. Fletmagazinimi sht nj letr me vler sipas
urdhrit dhe kalohet n mnyr t thejesht - dy pjest s bashku ose secila pjes ve e
ve.
- Fletngarkesa sht nj letrr me vler dhe shrben si dshmi e lidhjes s kontrats pr
transportimin e mallit, e cila lshohet n komunikacionin hekurudhor, rrugor, n
transportin ajror, por mund t lshohet n vend t konosmanit n transportin ujor me anije
n ujrat e brendshme. N t gjitha degt e komunikacioit fletngarkesa n radh t par
lshohet si dshmi e rndomt, por mund t lshohet edhe si fletngarkes bartse e cila
sht letr me vler.
- Konosmani sht dshmi e lshuar nga anijetari pr ngarkesn n baz t kontrats pr
transportim t mallit me linj detare. N kt mnyr vrtetohet se ai ka pranuar mallin e
cekur n kt dshmi dhe detyrohet q ta transportoj at n portin e destinimt. N baz
t ksaj dshmie t konosmanit, pranuesit i dorzohet malli n portin e shkarkimit ose n
ndonj port tjetr gjat rrugs. Konosmani sht letr me vler q kalohet. Poseduesi i tij
ka t drejtn e prons mbi mallin dhe me an t konosmanit ka mundsi t bhet
konstituimi i pengut. Lshimit t konosmanit i paraprin kontrata pr transportin, pra pa
kontrat t lidhur kanosmani nuk mund t lshohet. Konosmanin, sipas rregullit, duhet ta
lshoj anijetari, pa marr parasysh se a e transporton mallin me anije t vet apo me anije
t huaj. Konosmani duhet t prmbaj: firmn dhe selin e anijetarit; emrin dhe t dhnat
e tjera pr identitetin e anijes; firmn e ngarkuesit; shenjn sipas urdhrit; portin,
respektivisht venddecidimin ose kohn kur ky vend i decidimit do t prcaktohet; sasin e
barrs sipas numrit t njsive (copve); peshn, vllimin ose masn e barrs, llojin e saj
dhe shenjn q gjendet n t ose n ambalazh sipas dukjes s jashtme, dispozitat pr
transportimin (mimin transportues) vendin dhe ditn e ngarkess dhe t dhnies s
konosmanit. Konsmanin e nnshkruan personalisht anijetari ose ndihmsi i tij.
Kemi disa lloje t konosmanit: i ngarkuar; i pranuar pr ngarkim; i drejtprdrejt; i pastr
dhe i papastr; grupor etj.

45

Shoqri tregtare sht do person (fizik ose juridik) ose grup personash q merren me
tregti, prkatsisht q ushtrojn veprimtari ekonomike (pra, jo vetm tregtare) me qllim
fitimi. Veprimtari tregtare konsiderohet prodhimi dhe qarkullimi i mallrave dhe ushtrimi i
shrbimeve n treg nga shoqrit tregtare me qllim fitimi, pavarsisht nse ky qarkullim
sht deklaruar shprehimisht ose jo. Shoqrit tregtare mund t ushtrojn do veprimtari
ekonomike t lejuar me ligj.
Llojet e shoqrive tregtare jan: biznesi individual, shoqria kolektive, shoqria
komandite, shoqria aksionare dhe shoqria me prgjegjsi t kufizuar. Kto dy t fundit
(shoqria aksionare dhe ajo me prgjegjsi t kufizuar) jan korporata.
Karakteri tregtar i nj shoqrie prcaktohet nga forma ose objekti i saj.
Bizneset individuale, shoqrit kolektive, shoqrit komandite, shoqrit aksionare dhe
shoqrit me prgjegjsi t kufizuar jan tregtare pr shkak t forms s tyre, pavarsisht
se far objekti kan, prandaj ato, pikrisht pr kt arsye, themelohen n do lm
ekonomik, pra jo, si u tha m lart, vetm n at tregtar.
BIZNESI iNDIVIDUAL-Personi fizik i cili ushtron veprimtari tregtare n mnyr t
mvetsishme, pra jo si prfaqsues ose si npuns i nj shoqrie tregtare, vepron si
biznes individual, prkatsisht si ndrmarrje afariste individuale. Ky lloj i biznesit mund
t ushtrohet vetm nga personi fizik e jo edhe nga personi juridik. Personi fizik, i cili
ushtron veprimtari tregtare si nj biznes individual, prkatsisht si nj ndrmarrje afariste
individuale mban prgjegjsi pr t gjitha borxhet e krijuara gjatushtrimit t ksaj
veprimtarie me tr pasurin e tij, pa kufizime. Biznesi individual nuk sht person
juridik, pavarsisht nga regjistrimi, pasja e nj licence (lejeje)ose emri tregtar.
Regjistrimi i emrave tregtar
Personi fizik i cili merret me tregti n formen e nj biznesi individual detyrohet q, n
dokumentacionin e regjistrimit, t parashikuar me legjislacionin prkats t zbatueshm
n Kosov, t regjistroj t gjitha emrat tregtar, t cilt ai i prdor gjat ushtrimit t
veprimtaris s tij tregtare. N rastet kur, pas parashtrimit t krkess s regjistrimit, ai
prdo emr t tjer tregtar, detyrohet, gjithashtu, q edhe kta emra t`i paraqes n
deklaratn e regjistrimit. Regjistrimi i nj emri tregtar, n mnyrn e siprprmendur, nuk
krijon t drejt marke tregtare, ndonse prdoruesi i nj emri tregtar (q sht regjistruar)
gzon t drejtn e prparsis mbi at emr tregtar ndaj t gjith prdoruesve t tjer (t
paregjistruar ose t regjistruar m pas me kt emrtim). Gjykata mund t`i lejoj
prdorimin e emrit tregtar (t regjistruar ose t paregjistruar) nj prdoruesi t
mvonshm, pasi q, paraprakisht, nj t drejt t till tia ket pranuar prdoruesit
t par, i cili e ka regjistruar kt emr tregtar.
SHOQRIA KOLEKTIVE-Natyra e shoqris kolektive, prgjegjsia e ortakve
Shoqria kolektive sht shoqri tregtare, e cila themelohet me bashkimin e dy ose m
shum personave fizik a juridik (ose t kombinuar) me qllim t ushtrimit t nj
veprimtarie tregtare, me firm t prbashkt dhe me prgjegjsi kolektive dhe
individuale. Personat e bashkuar n kt mnyr, me qllim t themelimit t shoqris
kolektive, quhen ortak t pakufizuar. Shoqria konsiderohet e themeluar nga vet
ekzistenca e nj bashkimi t till, pavarsisht nse ortakt e formalizojn shoqrin me

46

an t regjistrimit, marrveshjes me shkrim ose n ndonj mnyr tjetr. Domethn,

formalizimi i themelimit t shoqris kolektive n njrn nga kto forma (me regjistrim,
marrveshje me shkrim etj.) sht i natyrs fakultative e jo i asaj obligative.
Shoqria kolektive nuk sht person juridik, por ajo mund t lidh kontrata (t krijoj t
drejta dhe detyrime ) n qarkullimin juridik, t ket pasurin e saj (me t ciln i prballon
kto detyrime) dhe t padis ose t paditet n emr t saj, si dhe n emr t ortakve t
saj, me `rast ortakt, pr borxhet dhe detyrimet e tjera t shoqris, prgjigjen si me
pasurin e prbashkt t shoqris, ashru edhe me pasurin e tyre private. Ndrkaq, e
gjith ajo q u tha m sipr pr pronart e biznesit individual e q ka t bj me
pamundsin e ndarjes s pasuris s pronarit t biznesit individual (n at pr ushtrimin
e veprimtaris tregtare dhe at pr qllime personale, shtpiake ose familjare) dhe me
regjistrimin e emrave t tyre tregtar, vlen njlloj edhe pr shoqrit kolektive.
Marrveshja me shkrim nuk sht akt i domosdoshm pr themelimin e shoqris
kolektive, ndonse ortakt e ksaj shoqrie, po qe se kt e dshirojn, mund ta lidhin nj
t till. N rastin kur lidhet marrveshja me shkrim, ajo i detyron vetm ortakt - pal t
marrveshjes, e jo edhe ortakt t cilt nuk jan pal t saj. Parimisht, palet n
marrveshjen e shoqris kolektive kan t drejt dhe mund t ndryshojn do dispozit
t Rregullores s UNMIK-ut pr Shoqrit Tregtare, q ka t bj me marrdhniet mes
ortakve, por jo edhe ato dispozita q kan t bjn me t drejtat e palve t tjera
joortake. Secili nga ortakt e pakufizuar t shoqris kolektive sht prfaqsues i
ortakve t tjer t shoqris pr ushtrimin e punve t zakonshme tregtare t shoqris
dhe secili ortak ka kompetenca q ortakve t tjer t shoqris t`u krijoj obligime
monetare lidhur me veprimtarin e zakonshme tregtare t shoqris. Veprimtaria e
zakonshme tregtare e shoqris nnkupton vetm ato veprime n kuadr t veprimtaris
s shoqris me t cilat shoqria merret. Mosmarrveshjet eventuale q mund t lindin
midis ortakve t shoqris kolektive pr shtje q kan t bj me shoqrin kolektive,
zgjidhen me shumic t thjesht votash, po qe se n marrveshjen e shoqris kolektive
nuk sht parashikuar ndryshe. Votimi mund t bhetme fardolloj metode (mnyre) me
kusht q me t t gjith ortakve t shoqris tu sigurohet nj njoftim i arsyshm pr
votimin lidhur me shtjen e caktuar. T gjith ortakt e shoqris kolektive gzojn t
drejt t barabart vote dhe administrimi, prve rastit kur n marrveshjen e shoqris
parashikohet ndryshe. do fitim i shoqris kolektive ndahet ndrmjet ortakve t saj n
pjes t barabarta, s paku nj her n vit, prve rastit kur parashikohet ndryshe n
marrveshjen e shoqris. do ortak i shoqris kolektive sht i detyruar t jap
kontributin e tij pr prballimin e barabart t humbjeve q rrjedhin nga ushtrimi i
veprimtaris tregtare t shoqris, prve rasteve kur parashikohet ndryshe n
marrveshjen e shoqris. do ortak i shoqris kolektive sht i detyruar t jap
kontributin e tij t nevojshm pr t mbuluar humbjet (sapo kto humbje t`i bhen t
ditura ndonjrit prej ortakve) ndrkaq me rastin e prishjes s shoqris, t gjith ortakt
duhet t japin kontribute t barabarta pr prmbushjen e krkesave t personave t tret
dhe pr mbulimin e shpenzimeve n nj mnyr tjetr, po qe se me marrveshjen e
shoqris nuk parashikohet ndryshe. Ortakt ndaj njri- tjetrit kan kto t drejta dhe
detyrime:
- q t mos i bjn konkurrenc veprimtaris tregtare t shoqris;

47

- q t mos jen njkohsisht ortak ose aksionar n nj shoqri tjetr tregtare, e cila
sht n konkurenc me shoqrin kolektive;
- q t mos mbajn pozit drejtuese ose t kryejn shrbime administrative n nj shoqri
tregtare, e cila sht n konkurenc me shoqrin kolektive, duke pasur parasysh se si
pozit drejtues ose kryerje e shrbimeve t administrimit n nj shoqri tregtare
konsiderohen rastet kur ortaku merr vendime ose ushtron ndikim n marrjen e vendimeve
lidhur me veprimet e shoqris tregtare konkuruese;
- q t veprojn n mirbesim ndaj ortakve t tjer, duke prfshir detyrimin e dhnies
s informacionit, ruajtjen e fshehtsis, shmangien e konflikteve t interesit dhe
mosshfrytzimin e mundsive tregtare t shoqris;
- q t`i kompensojn ortakt e tjer pr dmet e shkaktuara dhe fitimet e humbura, si
rrjedhoj e shkeljes s detyrimeve t tij ndaj ortakve t tjer;
- q interesat e tij fitimprurse n shoqri, duke prfshir edhe t drejtat e tij pr ndarjen e
fitimit n shoqri, t mund t`ia kaloj nj personi t tret vetm me plqimin e t gjith
ortakve t tjer.
Nj person mund t bhet ortak n shoqrin ekzistuese vetm me plqimin unanim t t
gjith ortakve t ksaj shoqrie. Pranimi i nj ortaku t ri nuk ndikon n vazhdimsin e
shoqris.
do ortak i ri i shoqris kolektive ekzistuese merr prsipr prgjegjsit e ksaj shoqrie
n mnyr t barabart me t gjith ortakt ekzistues, duke prfshir edhe prgjegjsit e
mparshme, t krijuara para ardhjes s tij n kt shoqri. do marrveshje tjetr, e
kundrt me kt, sht e paefektshme ndaj personave t tret, por e efektshme (e
vlefshme) ndrmjet ortakve t shoqris kolektive.
Ortaku q jep dorheqje ose largohet n nj mnyr tjetr nga shoqria kolektive, mbetet
edhe m tutje prgjegjs pr borxhet e shoqris, t krijuara para dats s dorheqjes ose
t largimit t tij nga shoqria n nj mnyr tjetr.
Prve rasteve kur parashikohet ndryshe n marrveshjen e shoqris, shoqria kolektive
shprbhet (prishet):
- me vdekjen e ndonjrit prej ortakve;
- me dorheqjen ose prjashtimin e nj ortaku nga shoqria;
- me likuidimi ose falimentimin e ndonjerit prej ortakve q sht person juridik;
- me kalimin e afatit t caktuar n marrveshjen pr themelimin e shoqris ose
- kur veprimtaria tregtare e shoqris bhet e paligjshme.
Shoqria komandite sht shoqri tregtare e prbr nga t paktn nj ortak i
pakufizar (komplementar) dhe nj ortak i kufizar (komanditor). Ortakt e pakufizar
mbajn prgjegjsi t pakufizuar pr detyrimet e shoqris komandite, ndersa ortakt e
kufizar mbajn prgjegjsi deri n kufirin e kontributit t tyre t investuar n shoqrin
komandite. Shoqria komandite themelohet me regjistrimin e aktit t themelimit t
shoqris komandite n agjencin e autorizuar pr regjistrimin e shoqrive tregtare.
Agjencia lshon certifikatn e regjistrimit, si prov t pakontestushme pr themelimin e
shoqris komandite. N qoft se akti i themelimit nuk regjistrohet si i till, konsiderohet
se shoqria komandite nuk sht themeluar dhe, n ket rast, t gjith personat q kan

48

investuar kapital ose jan lidhur n nj mnyr tjetr me qllim t zhvillimit t nj tregtie
t prbashkt, jan ortak t pakufizar dhe, si t till, mbajn prgjegjsi t pakufizuar.
Ortak i pakufizuar ose i kufizuar n shoqrin komandite mund t jet do person
(fizik ose juridik). N qoft se ortaku i vetm i pakufizuar n shoqrin komandite
sht person juridik, ai duhet t themelohet duke u regjistruar n mnyr t ligjshme,
prkatsisht n prputhje me ligjin n fuqi.
Akti i themelimit i shoqris komandite duhet t prfshije emrin e plot dhe adresn e
vendbanimit t secilit ortak t pakufizuar q sht person fizik, si dhe emrtimin dhe
selin e secilit ortak q sht person juridik.
Shoqria komandite duhet t mbaj listn e ortakeve t kufizuar dhe shumn e
kontributit t tyre t investuar n shoqrin komandite. Informacionet lidhur me kto t
dhna mund t jepen pa plqimin e ortakut t kufizuar vetm sipas urdhrit t gjykats
ose n nj mnyr tjetr t parashikuar me ligj.
do ortak i kufizuar detyrohet q derdhjen e plot t kontributit t tij ta bj jo me von
s ditn e regjistrimit t aktit t themelimit t shoqris komandite. N qoft se ortaku i
kufizuar nuk e bn kt derdhje brenda ktij afati, ortakui pakufizuar, n emr t
shoqris komandite dhe n emr t t gjith ortakve t kufizuar t saj, mund t hap
nj proces gjyqsor pr t detyruar ortakun e kufizuar q t bj pagesn e kontributit
t tij n shoqrin komandite. Ortaku i kufizuar q nuk e ka paguar kontributin e tij n
shoqrin komandite deri n ditn e regjistrimit t aktit t themelimit t saj, mban
prgjegjsi ndaj shoqris komandite pr t gjitha shpenzimet q ka br ajo ose ortakt e
saj (t pakufizuar ose t kufizuar) duke prfshir edhe shpenzimet pr shrbime
ligjore. Kapitali themeltar i shoqris komandite prbhet nga kontributet e ortakve t
pakufizuar dhe t kufizuar t investuar n kt Shoqri. Ortakt e kufizuar detyrohen:
- t derdhin kontributin e tyre n shoqrin komandite, n prputhje me marrveshjen pr
themelimin e saj;
- t mos jen aktiv n ushtrimin e veprimtaris s prditshme dhe n administrimin e
veprimtaris tregtare t shoqris komandite;
- t mos paraqiten ndaj personave t tret si ortak t pakufizuar ose si t autorizuar pr
t detyruar shoqrin komandite.
Korporat sht shoqria tregtare (aksionare ose me prgjegjsi t kufizuar) kapitali
themeltar i s cils ndahet n nj numr t caktuar aksionesh me t njjtn vler
nominale. Aksionart e korporats nuk mbajn prgjegjsi pr detyrimet e saj. Ata
prgjigjen pr detyrimet e korporats vetm deri n kufirin e vlers s kontributit t tyre
t investuar n kapitalin themeltar t korporats.
Korporata sht person juridik. Ajo mund t ket (zotroj) pasuri n emr t vet. Pasuria
e korporats sht e veant, prkatsisht e ndar nga pasuria e themeluesve dhe e
aksionarve t korporats. Korporata prgjigjet pr detyrimet e veta me tr pasurin e
saj. Korporata nuk prgjigjet pr detyrimet e themeluesve ose t akionarve t saj.
Aksionart fillestar, t cilt nnshkruajn aksione pr korporatn, por nuk e derdhin
kontributin e tyre n kapitalin themeltar t korporats, jan bashkarisht dhe individualisht
prgjegjs pr detyrimet e korporats.
Aksionet e korporats mund t prfaqsohen dhe evidentohen nga nj dokument q u
lshohet aksionarve, me regjistrimin n librat e llogarive t korporats ose me an t

49

marrveshjes s lidhur ndrmjet aksionarve, n rastin kur korporata themelohet si

shoqri me prgjegjsi t kufizuar.
Nj korporat mund ta themelojn nj ose m shum persona fizik ose juridik dhe t
zotrojn aksionet e saj.
Koorporata mund t jet shoqri aksionare ose shoqri me prgjegjsi t kufizuar,
varsisht nga prcaktimi n statutin e saj dhe n emrtimin e korporats.
Shoqri aksionare quhet korporata, pronart (aksionart) e s cils mund t`i transferojn
(kalojn, bartin) aksionet e tyre pa miratimin (plqimin) e aksionarve t tjer ose t
shoqris. Shoqria aksionare, n prputhje me kushtet e parashikuara me ligj, mund t
bj nj ofert publike nj numri t pakufizuar t personave t tret pr nnshkrimin dhe
pagimin e aksioneve t saj. Shoqria aksionare mund t ket numr dhe kategori t
ndryshme aksionarsh. Ajo duhet t hartoj raporte dhe t bj publikime n prputhje me
ligjin. Shoqri me prgjegjsi t kufizuar quhet korporata, aksionet e s cils shprndahen
vetm ndrmjet themeluesve t saj ose ndrmjet personave t tjer t prcaktuar
paraprakisht. Domethn, shoqria me prgjegjsi t kufizuar nuk bn ofert publike pr
regjistrimin dhe pagimin e aksioneve dhe as nuk u ofron (n ndonj mnyr tjetr) kto
aksione nj numri t pakufizuar aksionarsh. Numri i aksionarve n shoqrin me
prgjegjsi t kufizuar (pr dallim nga shoqria aksionare) sht i kufizuar. Ky numr nuk
mund t jet m i madh se 50 (pesdhjet). N t kundrtn, po qe se ky numr i
aksionarve n shoqrin me prgjegjsi te kufizuara tejkalohet, duhet q nj
mbledhje e prgjithshme e aksionarve t ksaj shoqrie, brenda nj viti nga data e
tejkalimit t tij:
- t marr vendim pr riorganizimin (shndrrimin) e shoqris me prgjegjsi t kufizuar
n shoqri aksionare;
- t bj ndryshimet prkatse n dokumentet (aktet) e themelimit t saj dhe
- t bj regjistrimin e ktyre ndryshimeve n prputhje me ligjin.
N qoft se shoqria me prgjegjsi t kufizuar, brenda ktij afati njvjear, nuk vepron
sipas krkesave t msiprme, mund t likuidohet me procedur gjyqsore, me krkes t
personave t interesuar (q kan interes juridik).
Aksionari i shoqris me prgjegjsi t kufizuar, i cili dshiron t`i shes aksionet e tij,
detyrohet q ato s pari t`ua ofroj aksionarve t tjer brenda shoqris ose vet
shoqris e, pastaj, ato mund t`ua shes personave t tret jasht shoqris, por gjithmon
me plqimin e shoqris, prve rastit kur parashikohet ndryshe n statutin ose rregulloret
e shoqris.
Korporata konsiderohet e themeluar n momentin e pranimit t dokumenteve (akteve) t
themelimit pr regjistrim nga Zyra e Regjistrimit t Ndrmarrjeve Afariste dhe Emrave t
Tyre. Kapitalin themeltar t korporats e prbn vlera e prgjithshme nominale e
aksioneve t emetuara fillimisht nga korporata, n prputhje me dokumentin (aktin) e
themelimit. Kapitali themeltar paraqet vlern minimale t pasuris s korporats, e cila
(pasuri) gjithmon duhet t mbetet n korporat (t jet e pranishme n korpurat) m
qllim t prballimit t detyrimeve t korporats ndaj kreditorve t saj. Ai (kapitali
themeltar i korporats) krijohet nga kontributet fillestare t aksionarve (aksionet
fillestare). N qoft se kto aksione fillestare shiten mbi vlern e tyre nominale,
korporats i zmadhohet vlera monetare e kapitalt t saj themeltar.

50

Kapitalit themeltar pr shoqrit aksionare duhet t jet t paktn 25.000 (njzet e pes
mij) _,ndrsa pr Shoqrit me prgjegjsi t kufizuar t paktn 2.500 (dy mij e
pesqind)
Korporata e themeluar sipas Rregullores pr Shoqrit Tregtare mund t`i prmbyll punt
e saj me likuidim vullnetar dhe jovullnetar.
LIKUIDIMI
Shitja e pasuris
Procedura e shitjes s pjesshme ose totale t pasuris s debitorit zhvillohet nga
administratori ose nga nj person i emruar nga ai ose nga nj ekspert i punsuar, nn
mbikqyrjen e plot t administratorit, n prputhje me dispozitat e kreut 9 t Ligjit pr
Likuidimin. Shitja do t bhet me ankand ose me negociata t drejtprdrejta, prve rastit
kur Gjykata lejon ndonj mnyr tjetr.
N qoft se fillimi i procedurs s likuidimit sht rezultat i shndrrimit t procedurs s
riorganizimit, ather administratori ka t drejt ta shes pronn e siguruar, vetm me
plqimin me shkrim t kreditorit, krkesa e t cilit sht e siguruar me pron.
N qoft se procedura e likuidimit fillon drejtprsdrejti, ather administratori ka t
drejtn ekskluzive t shitjs s prons s siguruar t paluajtshme, brenda afatit prej 90
ditsh, nga data e pranimit t rastit, prkatsisht t prons t luajtshme, brenda afatit prej
60 ditsh. Me kt rast, moratoriumi i t drejtave t kreditorve t siguruar, pr ushtrimin
e t drejtave t tyre mbi pasurin e siguruar, i parashikuar n nenin 33 Ligjit pr
Likuidimin, nuk do t zbatohet, prkatsisht moratoriumi do t`i hiqet, pa qen nevoja q,
pr kt, Gjykata t marr vendim. Shitja e prons s siguruar nga administratori, pas
heqjes s moratoriumit, bhet vetm me plqimin me shkrim t kreditorit, krkesa e t
ciliit sht e siguruar me pron. Procedura e shitjes prcaktohet me Rregulla t zbatimit.
SHOQRIT AKSIONARE DHE SHOQRIT ME PRGJEGJSI T KUFIZUAR
Projektligji parashikon mundsin e themelimit t dy llojeve t shoqrive aksionare:
- shoqrit aksionare me themelim t njkohshm ose simultan dhe
- shoqrit aksionare me themelim t njpasnjshm ose suksesiv.
Shoqrit aksionare me themelim t njkohshm jan ato shoqri themelusit e t cilave i
porosisin me parapagim dhe i blejn t gjitha aksionet pa ofert publike (prospekt ose
shpallje) para regjistrimit t shoqris. Kto shoqri as nuk i regjistrojn aksionet e tyre
n burs, as nuk tregtojn me to n tregun e letrave me vler. Megjithat, aksionet mund
t transferohen lirisht (prkatsisht t kalohet e drejta e pronsis mbi to), jasht tregut t
letrave me vler. Kto shoqri quhen shoqri aksionare t hapura. Ndrkaq, po qe se ky
transfer i lir i aksioneve (prkatsisht i kalimit t s drejts s pronsis mbi to) jasht
tregut t letrave me vler prjashtohet, ather kto shoqri quhen shoqri aksionare t
mbyllura.
Shoqrit aksionare me themelim t njpasnjshm jan ato shoqri themeluesit e t
cilave bjn ofert publike (prospekt ose shpallje) pr t`u parapaguar pr aksione. Kto
shoqri ose i regjistrojn aksionet e tyre n burs, ose prdorin ndrmjets financiar
(bankat, shoqrit e shrbimeve financiare, agjentt ndrmjets) ose mjete t tjera
njoftimi dhe publiciteti pr shitjen e aksioneve (shoqrit publike, shoqrit e listuara n
burs). Themelimi i njpasnjshm i shoqris aksionare, sipas Projektligjit, nuk do t
jt i mundshm prderisa t mos rregullohet me Rregullore t Ministris s Tregtis.

51

Projektligji, gjithashtu, parashikon mundsin e themelimit t shoqrive aksionare me nj

aksionar dhe, n kt drejtim, vendos rregulla t reja ( q i mungojn Rregullores), t cilat
jan n prputhje me legjislacionin prkats evropian. Kshtu, aksionari i vetm
detyrohet q, para regjistrimit t shoqris aksionare, t`i paguaj t gjitha kontributet (n
para dhe n natyr) ose, n t kundrtn, t siguroj nj garanci t prshtatshm pr kt
dhe t`i paraqes Zyrs s regjistrimit nj certifikat relevante, s bashku me krkesn pr
regjistrim. Projektligji shprehimisht ndalon q shoqria aksionare me nj antar t
themeloj shoqri t tjera. Pr sa u prket shoqrive me prgjegjsi t kufizuar,
Projektligji, sikundr edhe Rregullorja, e kufizon numrin e antarve t tyre n 50.
Kapitali themeltar i nevojshm pr themelimin dhe fillimin e puns s shoqrive, n
Projektligj, pr dallim nga Rregullorja, nuk sht caktuar n mnyr fikse. Mundsia e
nj prcaktimi t till i kalohet Ministris s Tregtis q ajo ta bj kt me rregullore t
saj, varsisht nga ajo se a do t jet themelimi i shoqris aksionare i njkohshm
(simultant), apo i njpasnjshm (suksesiv). E njjta gj vlen edhe pr shoqrit me
prgjegjsi t kufizuar, pr themelimin e t cilave kapitali themeltar nuk mund t jet m i
vogl se shuma e prcaktuar me Rregullore. Prsa i prket kontributit minimal n t holla
t do aksionari n shoqrin aksionare, ai sht ekuivalenti i shums 500 euro, ndrsa n
shoqrit me prgjegjsi t kufizuar ai nuk mund t jet m i vogl se shuma e prcaktuar
n regulloren e Ministris s Tregtis.
Kontributet e aksionarve, n t dyja kto shoqri, mund t jen: n para, n natyr
(sende) dhe n t drejta q mund t shprehen n t holla. Kontributet nuk mund t
prbhen n pun dhe shrbime. Vlersimi i kontributeve n natyr, sipas Projektligjit,
bhet nga nj a m shum ekspert t pavarur, t caktuar nga gjykata kompetente, t cilt
hartojn nj raport para regjistrimit t shoqris. Ndrkaq, sipas Rregullores, kt
vlersim e bn mbledhja e prgjithshme e aksionarve.
Aksionet si letra me vler, karakteristike pr shoqrit tregtare, llojet e tyre, t drejtat q
dalin nga to, transferi (tregtimi) i tyre, si dhe shtjet e tjera.
5. Organet e shoqris
Organet e shoqris aksionare, jan: Kuvendi i Prgjithshm, si mbledhje e prgjithshme
e aksionarve dhe, varsisht nga statuti:
a) Bordi Drejtues,
Organet e shoqris me prgjegjsi t kufizuar jan:
- Mbledhja e Prgjithshme dhe
- Drejtort Menaxhues.
N rast se shoqria me prgjegjsi t kufizuar ka m shum se 50 punonjs, ather ajo
themelon Bordin Drejtues ose Bordin Mbikqyrs, varsisht nga prcaktimi i saj se a do
ta zgjedh administrimin njdrejtimsh ose dydrejtimsh.
Ndrmarrjet publike-shoqri q kryejn veprimtari tregtare me interes t prgjithshm
ekonomik, ku t gjitha aksionet (n mnyr t drejtprdrejt ose t trthort) mbahen nga
autoriteti qendror.

52

E DREJTA FINANCIARE
E DREJTA KUSHTETUESE
E DREJTA NDRKOMBTARE

SISTEMI I JUDIKATURS
Gjykatat jan organe t pushtetit shtetror. N punn e tyre, gjykatat duhet t jen t
pavarura dhe t paanshme. Gjykatat kan pr detyr t vendosin n kontestet pr raportet
statusore t personave, pr t drejtat dhe detyrimet e qytetarve dhe t drejtat dhe
detyrimet e organeve publike dhe t subjekteve juridike t tjera; t shqiptojn dnime dhe
masa t tjera kundr kryersve t veprave penale dhe veprave t tjera t dnueshme t
caktuara me ligj; t vendosin mbi ligjshmrin e akteve individuale t organeve shtetrore
dhe t organizatave q ushtrojn autorizime publike; t zgjidhin konfliktet lidhur me
marrdhniet pasurore dhe t marrdhnieve t puns etj

Pr tu emruar gjyqtar profesional krkohet q personi ti prmbush kto

kritere: ta ket kryer fakultetin juridik; ta ket dhn provimin e judikaturs
(gjyqtari pr kundrvajtje provimin professional); t k vlera t larta morale; t
mos ket dosje penale; t mos ket marr pjes n masat diskriminuese a n
zbatimin e ndonj ligji represiv ose n zbatimin e politiks diktatoriale; t mos
jet i regjistruar n asnj parti politike apo i angazhuar n veprimtari politike
dhe t ket prvoj t caktuar pune.

Tri parimet themelore t puns s gjykatave jan:

Parimi i pavarsis s gjykatave dhe e gjyqtarve n gjykim
Parimi i kolegjialitetit
Parimi i gjykimit instancional
Struktura e gjykatave, sipas Kornizs Kushtetuese pr Vetqeverisjen e Prkohshme t
Kosovs sht sipas ksaj forme:

53

Gjykatn Supreme e Kosovs- prbhet nga Kryetari, gjyqtart dhe gjyqtart e juris.
Gjykata Supreme e Kosovs vendos mbi ankesat kundr aktgjykimeve dhe vendimeve t
tjera t gjykatave n territorin e Kosovs; vendos n shkall t tret mbi mjetet e rregullta
juridike kundr vendimeve t gjykatave t qarkut dhe t Gjykats Ekonomike t Qarkut,
kur kjo gj sht caktuar me ligj. Ajo vendos mbi mjetet e jashtzakonshme juridike
kundr vendimeve t forms s prer t gjykatave n Kosov; vendos mbi revizionin e
ushtruar kundr vendimeve t shkalls s dyt t gjykatave n shtje kontestimore, kur
nj gj e till sht caktuar me ligj; ajo, po ashtu, vendos mbi ligjshmrin e akteve
definitive administrative n konfliktin administrativ.
Me Rregulloren e UNMIK-ut, nr. 2002/13 sht themeluar Dhoma e Veant e Gjykats
Supreme t Kosovs pr shtjet q Lidhen me Agjencin e Mirbesimit t Kosovs me
qllim t marrjes s vendimeve gjyqsore lidhur me krkesat q kan t bjn me
vendimet apo veprimet e Agjencis s Mirbesimit t Kosovs.
Gjykatat e Qarkut, vendosin si organ i shkalls s par
dhe i shkalls s dyt.
N shkall t par ato vendosin pr veprat penale pr t
cilat me ligj sht parashikuar dnimi me m tepr se
pes vjet burgim; pr veprat penale pr t cilat me ligj t
veant sht caktuar kompetenca e gjykats s qarkut;
kontestet mbi vrtetimin dhe kundrshtimin e atsis
respektivisht t amsis; kontestet lidhur me ekzistimin
ose mosekzistimin e martess, anulimin e martess ose
shkurorzimin.
N shkall t dyt ato vendosin mbi ankesat kundr vendimeve t gjykatave komunale t
nxjerra n shkall t par. Ajo gjithashtu vendosin lidhur me kontestet q kan t bjn
me detyrimin ushqimor ligjor, kur vendoset bashk me kontestet pr ekzistimin ose
mosekzistimin e martess, anulimin e martess ose shkurorzimin, vrtetimin a
kundrshtimin e atsis, respektivisht t amsis, pr besimin e fmije pr ruajtje dhe
edukim, kur vendosin pr kontestet lidhur me ekzistimin ose mosekzistimin e martess.
Gjykatat e qarkut gjithashtu vendosin pr anulimin e martess ose shkurorzimin.
Gjykatat e qarkut vendosin, po ashtu, edhe lidhur me kontestet q kan t bjn me
krkesat pasurore-juridike, kur vlera e kontestit kalon vlern e prcaktuar me ligj, kurse
te kontestet e dmshprblimit t personave t dnuar n mnyr t paligjshme dhe
personave q u sht hequr liria n mnyr t kundrligjshme, pa marr parasysh vlern;
kontestet q kan t bjn me t drejtat e autorit dhe ato q kan t bjn me mbrojtjen
ose me prdorimin e shpikjeve, mostrave, modeleve ose damkave si dhe me t drejtat e
prdorimit t firms. vendos edhe mbi konfliktet e kompetencs midis gjykatave
komunale n territoret e veta.

54

Gjykatat komunale i gjykojn t gjitha shtjet penale,

pr t cilat, n baz t ligjit, sht kompetent gjyqtari i
vetm. Ato gjykojn pr veprat penale pr t cilat me ligj si
dnim kryesor sht parashikuar gjoba, dnimi me burgim
deri n pes vjet, nse pr vepra t veanta penale nuk sht
kompetente nj gjykat tjetr, si dhe pr veprat penale t
vjedhjes s rnd. Gjykatat komunale gjykojn pr veprat
penale, pr t cilat me ligj t posam sht caktuar
kompetenca e gjykats komunale.
Gjykatat komunale gjykojn kontestet q kan t bjn me krkesa pasurore -juridike, kur
vlefta e kontestit nuk kalon shumn e caktuar me ligj, nse me kt ligj nuk sht caktuar
kompetenca e nj gjykate tjetr t rregullt.
Ato gjykojn kontestet nga marrdhniet e puns, po qe se jan n kompetencn e
gjykatave t rregullta; gjykojn kontestet rreth detyrimit ushqimor ligjor, kur nuk
zgjidhen bashk me kontestet rreth qenies ose mosqenies apo rreth vrtetimit ose
kundrshtimit t atsis dhe t amsis; gjykojn kontestet q kan t bjn me ruajtjen
dhe edukimin e fmijve q paraqiten pasi vendimi t marr form t prer dhe me t
cilin sht zgjidhur martesa, sht anuluar ajo ose sht shpallur e paqen. Ato gjithashtu
zgjidhin kontestet
lidhur me servitudat reale dhe personale, kontestet pr shkak t pengimit t posedimit. N
kompetenc t gjykatave komunale jan edhe kontestet q kan t bjn me ushqimin e
prjetshm. Ato vendosin n procedurn e trashgimis, n procedurn e ekzekutimit, n
procedurn e regjistrimit t t drejtave dhe mbi sendet e palujtshme, n shtjet
kontestimore (lndt e pjestimeve fizike, legalizimin e kopjeve t dorshkrimeve e t
nnshkrimeve, etj). Ajo kryen edhe pun t ndihms juridike.
Gjykata Komunale pr kundrvajtje. Kundrvajtje
konsiderohet shkelja e rendit publik t prcaktuar me ligj
ose me dispozita t tjera, pr t cilat jan prcaktuar
dnime dhe masa mbrojtse. Organet q zhvillojn
procedurat prkitazi me kundrvajtjet, sipas Ligjit t
zbatueshm, jan gjykatat komunale t kundrvajtjeve, si
organe t shkalls s par, dhe Gjykata e Lart e
Kundrvajtjeve, si organ i shkalls s dyt. N gjykatn
komunale t kundrvajtjeve procedurn e kundrvajtjes e
zhvillon dhe aktvendimin e merr gjyqtari i kundrvajtjes,
si gjyqtar i vetm.
Gjykata komunale e kundrvajtje sht kompetente t vendos n shkall t par pr
lndt e kundrvajtjes, t vendos lidhur me krkesn pr prsritje t procedur dhe
gjithashtu kryen edhe pun t tjera t prcaktuara me ligj dhe akte t tjera. Gjykata e
Lart e Kundrvajtjeve vendos n shkall t dyt mbi ankesat e paraqitura kundr
vendimeve t gjykatave komunale t kundrvajtjeve. N Gjykatn e Lart t
Kundrvajtjes vendos trupi gjykues i prbr nga tre gjyqtar. Ajo vendos edhe lidhur me
konfliktin pr kompetenc mes gjykatave komunale t kundrvajtjes. Gjykata e Lart e
55

Kundrvajtjeve mund t ushtroj mbikqyrjen e puns s gjykatave komunale t

kundrvajtjeve dhe t krkoj prej tyre raporte dhe t dhna.
Administrata gjyqsore-Punt e administrats gjyqsore prfshijn organizimin e
veprimtaris s brendshme t gjykats; kujdesin q punt n gjykat t kryhen n rregull
dhe me koh; punt profesionale lidhur me realizimin e t drejtave dhe detyrave t
punonjsve n bashksin punuese t gjykats.
Prokuroria Publike-sht organ i pavarur shtetror, i cili ndjek kryersit e veprave
penale dhe t veprave t tjera t dnueshme me ligj. N prputhje me parimin e
akuzativitetit n procedurn penale, kjo procedur, n parim, nuk mund t filloj dhe t
zhvillohet pa iniciativn e prokurorit publik. Nga kjo mund t konkludohet se funksioni i
ndjekjes penale i sht besuar subjektit t veant procedural dhe ky sht prokurori
publik. Nga kjo bjn prjashtim veprat penale q ndiqen me padi private. Funksionin e
Prokuroris Publike n Kosov e ushtrojn Prokurori Publik i Kosovs, prokurort
publik t qarkut dhe prokurort publik komunal. Prokurorit publike, sipas rregullit,
formohen dhe kryejn funksionin e tyre pran gjykatave t rregullta.

LITERATURA:
Kodi i prkohshm penal i Kosovs-2003
Kodi i prkohshm i procedurs penale-2003
E drejta penale-Doracaku pr prgatitjen e provimit t jurisprudencs-2004Ismet Salihu,
Organizimi i judikaturs-Doracaku pr prgatitjen e provimit t jurisprudencs-2004Ilaz Ramajli,
E drejta civile- Doracaku pr prgatitjen e provimit t jurisprudencs-2004- Prof. Dr.
Abdulla Aliu
.ikipedia.com,

56