Tıbbi Beceri Ders Notları

stanbul 2011
Sevgili 2. Snf rencimiz

Tp eitimi, mesleki bilgi, beceri ve tutumlarn kazanlmasn ieren bir eitim srecidir. Bu
eitim, standartlar olmayan usta-rak eitimiyle balam, yz yllarca bu ekilde
srdrlmtr. 20. yzyln balarnda disiplinlere (bamsz anatomi, fizyoloji, biyokimya vb.
dersleri) dayal olarak yaplan eitim, yirminci yzyln ortalarnda organ sistemleri temelinde
(dolam sistemi ders kurulu, sindirim sistemi ders kurulu vb.) entegre edilen programlara yerini
brakmtr. Toplumlardaki ve teknolojideki geliim, daha iyi bir salk hizmeti talebi ve sunumunu
ortaya karm; tp eitiminin de hekimlik mesleinin yeni tanmna uygun biimde kendini
yenileme gerei domutur.
Dnya Salk rgt, gelecein doktorlar iin u zellikleri tanmlamtr:
-
Hastay, hem birey hem de ailenin ve toplumun bir yesi olarak btncl bir ekilde
gren bir HZMET SUNUCU
Sunduu hizmeti gelitirirken kanta dayal tp bilgilerini kullanan ve etik deerlere

sahip bir KARAR VERC
Bireylere ve gruplara kendi salklarn koruma ve iyiletirmede g veren, etkili ve

destekleyici LETMC
Birlikte alt insanlarn gvenini kazanarak, bireyin ve toplumun salk

gereksinimlerini ortak grebilen ve toplum yararna giriim yapan bir TOPLUM
LDER
Hastalarn ve toplumun salk ihtiyalarn karlamak iin tm kurum ve bireylerle

uyum iinde alabilen YNETC olmaldr.
Profesyonel bir meslek olarak, hekimliin gelien ve deien bu rol, hekimlerin omuzuna
daha fazla ykler getirmitir. Bu nedenle tp eitimcileri, tp fakltelerindeki eitime yeni ynler
vermek zorundadr. Yirminci yz yln son eyreinde hzla gelien ve iinde bulunduumuz 21.
yz yln ilk eyreinde standartlar tam olarak ortaya kacak olan yeni eitim yntemi, toplumun
salk sorunlarn n plana karan ve renen merkezli bir eitim olacaktr. Bilginin yarlanma
mrnn ksalmas, artan bilgi yk, hzla gelien-deien tbbi teknoloji, toplumlarda her geen
gn hakl olarak daha da artan en iyi salk hizmeti talepleri, bunu ciddi ekilde etkileyen
finansman sorunlar, salk hizmeti alan birey memnuniyeti, hasta haklar ve yeni ortaya kacak
sorumluluklar byle bir eitimi zorunlu klmaktadr. lkemizde de tp fakltesi eitim programlarnn
hzla bu yeni tanma uygun hale getirilmesi gereklidir.
2008 2009 retim Ylnda balayan, uygulama arlkl TIBB BECER dersinin sizlerden
grd byk ilgi nedeniyle, bu retim ylnda da ayn dzende yrtlmesine karar verilmitir.
Fakltemizde, u anda sadece 2. snflarda balatlan TIBB BECER dersi, maket / modeller
zerinde beceri kazanmay salama yannda, Dnya Salk rgtnn yeni hekimlik tanmn
destekleyen entelektel becerilerin de kazanlmasn hedeflemektedir.
Cerrahpaa Tp Fakltesinde daha iyi bir tp eitimine ulama yolundaki abalarmzn bir
rn olan tbbi beceri uygulamalar, Fakltemizdeki 150 nin zerinde retim yesi, retim ye
yardmcs ve Uzm. Hemirelerin byk katklar ile gerekletirilmektedir. Online olarak fakltemiz
web sayfasnn eitim retim blmnde yaynlanan ders notlar ayn ekip tarafndan
hazrlanmtr. Kendilerine teekkrlerimizi sunuyoruz.
Her rencinin mutlak katlm ile gerekletirilecek olan Tbbi Beceri uygulamalarnn, 8 ayr
istasyonuna ait renim hedefleri iliikte sunulmutur.
Salk ve baarl bir retim dnemi dileklerimizle.
Prof. Dr. Mehmet YILDIRIM
Tp Eitimi Anabilim Dal ve
Multidisipliner Tbbi Beceri Uygulamalar Koordinatrl Bakan
CERRAHPAA, Mart 2011
2
TIBB BECER UYGULAMALARI ve RENM HEDEFLER
I. MAKET / MODELLERLE TIBB BECER ETM

-
Profesyonel bir meslek olarak hekimliin mutlak beceri gerektirdiini renme
Hmanistik anlayla, tbbi becerilerin nce insan d yapay materyallerle / modellerle

kazanlmas gerektiinin bilincine varma
En nemli tbbi uygulamalarda (el ykama becerisi, steril eldiven giyme-karma

becerisi, cerrahi dm becerisi, cerrahi diki atma becerisi, M ve V enjeksiyon
yapma becerisi, vcut ss alma, nabz sayma, tansiyon lme, oskltasyon,
palpasyon ve perksyon) beceri kazanma
Bu temel becerilerin kazanlmamasnn dourduu sonular renme
II. TEMEL YAAM DESTE ETM

-
Temel yaam destei ihtiyac olan hastay anlama
Temel yaam destei ihtiyac olan hastaya gerekli pozisyonu vermeyi renme
evre ve hasta gvenliini salamay renme
Hava yolunun ak olup olmadn anlama
Az az solunumu yapmay renmek
Eksternal kalp masaj yapabilmeyi renmek
III. YARALI / HASTA TAIMA BECERS

-
Salk problemlerinin ounun salk hizmeti sunum alanlarnn dnda

gerekletiinin bilincinde olma
Salk problemi olan kiilerin, uygun salk hizmetine ulancaya kadar emin artlarda
tanmasnn gerekliliini kavrama
Uygun artlarda salk kurumlarna ulaamayan hastalarn / kazazedenin olas

risklerini renme
deal hasta tama yol / ara-gerelerini renme
Hasta tamada temel prensipleri kavrama
IV. LETM BECERS / SALIK KURUMLARINDA LETM

-
letiimin nemini kavrama
Temel iletiim yntemlerini renme
letiim becerilerinin renilebilir beceriler olduunu kavrama
letiim sorunlarnn dourduu kt sonular kavrama
yi bir iletiimin salk hizmeti sunumundaki nemini anlama
letiimde ierik, sre ve alglama becerilerinin katklarn renme, uygulayabilme.
V. HASTANE ENFEKSYONLARININ KONTROL

-
Salk hizmeti sunumunda salk elemanlarnn enfeksiyon risklerini kavrama
Dezenfektan maddelerini ve uygun dezenfektan semeyi renme
Dezenfeksiyon / sterilizasyonu etkileyen faktrleri renme
Dezenfeksiyonun temel kurallarna uymadan yaplan salk hizmetlerinin douraca

zararlar anlama
Sterilizasyon prensiplerini renme
Hastane enfeksiyonlarndan korunma yollarn renme ve uygulama
VI. TIP ve HUKUK / HEKM SORUMLULUU / HASTA HAKLARI / AYDINLATILMI

ONAM
-
Salk hizmeti sunumunda taraflarn haklarn ve hekim sorumluluunu renme
eitli tan ve tedavi yntemlerinin hastaya anlalr bilimsel ifadelerle aklanmasn

renme
eitli tan ve tedavi yntemlerinin olas risklerinin, dnyadaki ve lkemizdeki

durumunun hastaya aklanmasnn gerekliliini kavramak
Meslekte bilgisizlik, acemilik ve hatalarn douraca sorunlar kavramak
Tm salk hizmeti sunumlarnda hastann rzasnn alnma gerekliliini kavramak
VII. NTERNET KULLANARAK BLGYE ERME / TIBB YAYIN / DERLEME ve YAYIN

ET
-
Bilim ve bilimsellik kavramlarn tanmlayabilme
Bilimsel aratrma kurallarn renme
Bilgiye ulama yollar ve bunlar kullanma becerisi kazanma
Bilgiyi yayma ve bunlarn etik ilkelerini kavrama
Tbbi makale ve derleme yazmada uyulmas gereken kurallar renme
Tbbi yaynlarda kaynak belirtme kurallarn renme
Yayn etii kurallarn ve nemini renme
VIII. SALIK HZMET SUNUMU ZLEME

-
lkemizde sunulan salk hizmetlerini renme
Bir hastann Fakltemizdeki salk hizmeti birimlerine ulama zincirini renme
Hasta ve yaknlar ile iletiim kurma becerisini gelitirme
Salk hizmeti sunanlar gzleme ve model benimseme
Salk hizmeti sunumundaki aksaklklar grebilme ve bunlara zm nerileri retme
Hizmet ortamlarn yakndan izleme ve daha iyiye ulama ynnde neriler hazrlama
Salk hizmeti alanlar izleme ve sosyokltrel durumlarn deerlendirerek

gelecekteki grevleri iin gr sahibi olma
4
.. CERRAHPAA TIP FAKLTES
TIP ETM ANABLM DALI ve MULTDSPLNER TIBB BECER UYGULAMALARI KOORDNATRL
TIBB BECER DERS

MODELLERLE TIBB BECER KAZANIMI
renim Rehberleri
HJYENK EL YIKAMA BECERS

Ama: Tm tbbi uygulamalar ncesinde ve sonrasnda mikroorganizmalarn ellerden
uzaklatrlmasn ve bu ekilde dier hastalar ve kendini enfeksiyonlardan korumak
Ara Gere: Lavabo, su, sv sabun, kat havlu
Uygulama:
Uygulad
Gerekli malzemenin varl kontrol edilir
Taklar ve saat karlr bilek seviyesi ykanacak ekilde kollar
svanr
Eller su ile slatlr
Sabun alnarak iyice kprtlr
ki eli kenetleyerek el srt, avu ii, trnak ular ve aralar
(baparmaklar dahil) ve en az 15 saniye ovulur
Eller akan suyun altnda ovalanarak durulanr
Kat havlu ile eller kurulanr
Kat havlu ile tutularak musluk kapatlr
Kat havlu evsel atk olarak atlr
SORUYA YANITI:
BAARILI
YETERSZ
BAARISIZ
SONU DEERLENDRME:
BAARILI
BAARISIZ
NOT:
renci Ad Soyad:..
Numara:
Tarih:
Uygulamad
ELDVEN GYME BECERS

Hastalara uygulanacak herhangi bir ilem ncesinde eldiven giyilmesi gereklidir. Cerrahi giriim
ncesinde steril eldiven giyilmeli ve giriim sresince yaplan ilem alan dnda herhangi bir
temastan kanlmaldr.
Steril eldiven giyme basamaklar:
12345-
Yzk, saat ve benzeri taklar kartlr,

Eller ykanr, (El ykama becerisinde anlatld gibi)
Uygun byklkte eldiven seilir,
Steril eldiven ambalajnn salaml ve son kullanm tarihi kontrol edilir,
ambalaj bozulmadan d kat alr ve i ambalaj, salam ve katlanmas bozulmadan dar
karlr,
6- ambalajn zerinde sa veya sol olduu ve hangi pozisyonda yerletirildii belirtilir. Bileklik
blm kullanc tarafnda olmak zere kat ambalaj dikkatlice ikiye alarak masaya
konulur,
7- Eldivenlerin zerini rten i kat ambalajnn aralndan eldivenlerin yerletirilme pozisyonu
ve bilekliin da doru katl oluu kontrol edilir,
8- Sa eldivenin giyilmesi (sol el kullananlar iin tersi uygulanr): Sol elin 1. ve 2. parmaklar ile
sa eldivenin baparmak tarafnda kalan katl bileklikten (da katlanan alann dndaki
eldiven blgelerine temas etmeden) tutulur ve eldiven giyilir.
9- Sol eldiven giyilmesi : Eldivenli sa elin 2.,3.,4., ve 5. parmaklar sol eldivenin da katl
bilekliinin altna sokulur ve bu parmaklarn yardm ile eldiven giyilir (Bu ilemde sa el 1.
parman ak olmasna ve giyilmeye yardmda kullanlmamasna dikkat edilmelidir).
10- Eldivenlerin giyilii srasnda baka bir yere temastan kanlmaldr. En ufak d temas
ilemin yeniden uygulanmasn gerektirir.
11- Giyilen eldivenler parmak ularyla
(bilek seviyesine dokunmadan) ve bileklikten
ekitirmeden parmak ularna iyice oturtulur,
12- Bu aamalar tamamlandktan sonra eller, ilem aamasna kadar, vcuttan uzak ve karn
seviyesinden yukarda tutulur (nkol ve kol arasnda 90o a olacak ekilde).
CLT DK YERLETRLMES VE DMLENMES

Cilt Dikii (Sutr)
Cerrahi giriimlerin her trnde hastaya yaplacak olan ilem aklanmal ve onam alnmaldr. Cerrahide
birok str ve dmleme teknii bulunmaktadr. Aada anlatlacak olan teknik basit ve temiz cilt kesisinin
dikilmesi ve yara dudaklarnn yaklatrlarak str materyalinin dmlenmesi aamalarn iermektedir.
1-lemin hastaya aklanmas
2-Ellerin ykanmas (nceden anlatld gibi)
3-Str malzemelerinin seilmesi
4-Hastaya uygun pozisyonun verilmesi
5-Str setinin almas: Str setleri steril olarak deiik ekillerde hazrlanabilir.
lem masasnn zerine iinde str koyma aletlerinin bulunduu ii steril olan kapal amar, iine temas
etmeden kenarlarndan dikkatlice alarak yerletirilir.
Kapal steril poet iinde hazrlanan setlerde, steril eldiven nceden giyilerek masa zerine yerletirilen
steril rtnn zerine, yardmc personelin iine dokunmadan i malzemenin alnabilecei kadar yrtt paket
iinden set paketin dna dokunmadan alnr ve rt zerinde hazrlanr.
Str seti kapsam:
a- Porteg: ine tutucu
b- Makas
c- Penset
d- Hemostat
e- Gazl bez/tampon
5-Steril eldiven giyilmesi (nceden anlatld gibi)
6- Yara ve yakn evre cildi temizlenir.
7- Yara zerine ortasnda yaraya uygulanacak ilemi engellemeyecek byklkte hazrlanm delikli kompres
eldivenlerin sterilizasyonunu bozmadan rtlr.
8- Uygun str materyali seilir. Hazrlanan ilem seti zerine konulur ve ilem sresince bu set ve delikli
kompres dna temas etmemesine dikkat edilir.
9- Str uygulanacak alana lokal anestezi uygulanr.
10- Aletlerin kullanm:
Aletlerin kullanm srasnda gvenlie ok dikkat edilmelidir. Uygunsuz ve telal davranlar
sterilizasyonun bozulmasnn yannda hekimin veya hastann yaralanmasna neden olabilir.Aletleri sakin ve en
uygun pozisyonlarnda kullanmak gereklidir.
Porteg ve hemostat gibi aletler tutulma halkalarnn yaknnda kilitleme mekanizmasna sahiptirler.
Bu sistem aleti srekli ve ayn sklkta tutma zorluunu ortadan kaldrmaktadr. Kullanm srasnda bu kilit
sisteminin oluturulmas ve almas ilemleri ska uygulanr.
Aletlerin halkalar 1. ve 4. parmaklarn distal falankslar dzeyinde tutulur. Halkalarn daha ileri
gtrlmesi kartlmalarnda ve ilem srasndaki hareketlerinde zorluk oluturur. aret parma aletin eklem
yerine veya yaknna yerletirilir. Kontroll hareket olana salar.
Penset kalem tutuu eklinde kullanlr.
11- nenin portegye yerletirilmesi: Penset ucuyla tutularak iplikli blmne doru 1/3 arka ksmndan
portegye dik olarak yerletirilir ve alet kilitlenir.
12- Dikiin yerletirilmesi: Yarann tipine ve olutuu yere gre birok zellikler tar.
Standart bir yerletirmede:
a- Penset ile dikiin konulaca yara duda dokuyu zedelemeden ve ezmeden uygun bir basnla
ucundan tutularak hafife kaldrlr ve diki konulmas srasnda yara dudann sabitlenmesi ve inenin
hareketinin rahata gereklemesi iin yeterli gr alan salanr.
b-ne takl porteg vcut yzeyine paralel olarak yaklatrlr. Elin bilek rotasyonuna uygun olarak
kvrk retilen inenin ucu cilde dik ekilde batrlr ve kvrmna uygun ilerletilerek cilt altnn yeterli
derinliinden ucu kartlr. Cilt altndan kan u penset ile tutulur. ne portegden serbestlenir. Porteg ile
penset yer deitirilerek ine kvrmna uygun olarak ekilir. plik yara boyuna dik yerleimde ve arkasnda
dm atmaya yeterli uzunluk kalncaya kadar ekilir ve yerinde braklr. ne yeniden portegye yerletirilir.
kinci aamada kar dudan cilt altndan balayarak tersine cilt alt-cilt dorultusunda ipliin yara kenarna
olan uzakl nceki yerletirmeye benzer ve yaraya dik olarak ipliin yerletirilmesi tamamlanr.
13- Dm atlmas: Yerletirilen str materyali yara kenarlarn birbirine yaklatrarak balanr. Dmn
skl doku tipine gre farkllk gsterir . Genel prensip dokuda beslenme bozukluu oluturmayacak ve
dokuyu kesmeyecek sklkta balanmasdr. El veya aletler ile dm oluturulabilir.
14. Dm yara zerinde yarann bir kenarnda salam cilt zerine yerletirilir.
MODELLERLE TIBB BECER
NTRAMUSKLER ENJEKSYON UYGULAMASI

ntramuskler enjeksiyon parenteral uygulamalardan olup 25 cc. kadar kas ierisine verilmesidir.
Kas dokusu bol damarl ve sinirleri daha azdr. Bu nedenle fazla miktarda ve irritan ilalar verilebilir.
IM enjeksiyonda uygulama alannn seimi ok nemlidir.
IM ENJEKSYONLARIN UYGULANABLECE BLGELER;
1- Dorsagulteal blge; krista iliaka anterior seperior ile koksix arasnda bir izgi ekilir ve
izgi eit paraya blnr. Krista iliaka anterior superiora yakn olan para, enjeksiyon
iin uygun olan blgedir.
2- Laterofemoral blge;hastann diz kapa ile kas arasnda kalan blm eit paraya
blnr, orta ve medialde kalan taraf (d ksm) enjeksiyon iin uygun olan blgedir.
3- Rektus femoris;hastann diz kapa ile kas arasnda kalan blm eit paraya blnr
ve ortada kalan blge enjeksiyon iin tercih edilir.
4- Deltoid blge;kolda dirsekten 4 parmak st ve omuzdan 4 parmak aas enjeksiyon
blgesidir
NTRAMUSKLER ENJEKSYON UYGULAMA BASAMAKLARI

1. Eller ykanr,eldiven giyilir.
2. Yaplacak olan ila aseptik teknie uygun hazrlanr.
3. Uygulama tepsisine gereken malzemeler yerletirilir (%10 povidon iyot,alkol,gazl bez veya pamuk
,steril ine ucu,uygulanacak ila)
4. Uygulama tepsisi her zaman uygulama yapann ulaabilecei gvenli bir yerde olmaldr.
5. Hastann yanna gidilir ve gereken aklamalar yaplr .
6. Hasta uygun pozisyona getirilir;inramuskler enjeksiyon iin en uygun pozisyon yzst yatar
pozisyondur.
7. Enjeksiyon yaplacak uygun alan belirlenir .hastann durumuna gre uygulama blgesi farkllklar
gsterir.
8. Seilen blge ilik,hassasiyet ve nodl ynnden kontrol edilir .byle bir olgu varsa blge
deitirilmelidir.
9. Enjeksiyon alan nce%10 povidon iyotlu pamuk ile sonrasnda alkoll pamuk ile ortadan balanarak
dairesel hareketle silinir.
10. Silinme ileminden sonra 35 saniye kadar beklenir.
11. Enjeksiyon yaplacak alana;iman hastalarda gerdirilerek,zayf hastalarda deri toplanarak uygulama
yaplr.
12. nenin steril bal karlr
*** la hazrlanm olan enjektrn inesi temiz baka bir ineyle deitirilir. Bu yaplacak
uygulamann daha kolay ve arsz yaplmasn salar.
13. Enjektr ajutajndan elin ba ve iaret parma arasnda tutulur.

14. 0 derecelik a ile hzl bir ekilde belirlediiniz blgeye ine batrlr.
*** neyi batrrken hastann gevemesi iin derin bir nefes almas sylenir.
15. iman hastalarda inenin tamam,zayf hastalarda inenin lk blm kas ierisine girmelidir.
16. ne yerine ulatktan sonra deriyi kavrayan geren el kaldrlr ve enjektrn pistonu bu el yardmyla
yukarya doru ekilir.
17. Piston yukarya doru ekilerek kan gelip gelmedii kontrol edilir.
*** kan geliyorsa enjektr kartlr ve ilem sonlandrlr. Yeni bir ila ve enjektr ile ilem baka bir
blgeye uygulanr.
18. Kan gelmediyse ilacn tamam yavaa verilir.
19. Enjektr uygulama alanndan hzla ekilirken bo elimizdeki pamuk ile enjeksiyon alanna bastrlr.
20. Hastaya rahat olduu pozisyon verilir.
21. Kirli malzemeler uygulama tepsisine konur,enjektr ve ine ucu tbbi atk kutusuna atlr.
22. Eller ykanr ilem kayt edilir.
Z teknii ile IM enjeksiyon uygulamas
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
la hazrlanmas esnasnda enjektre 0,12 mm olacak ekilde hava ekilmelidir.

Uygulama alan olarak dorso gluteal blge en uygun alandr.
Silme ilemi sonrasnda deri bir elin ayas yardmyla ice gerdirilir.
Bota klan elin ba ve iaret parma yardmyla enjektr ajutajndan tutulur.
Uygulama alanna 90 derecelik a ile hzlca ine batrlr.
Deriyi geren elin,hi kmldatlmadan iaret ve baparma ajutaj tutar.
Daha nce enjektr tutan el bota kalacaktr bu el ile piston geri ekilerek kan gelip gelmedii kontrol
edilir.Kan gelmediinden emin olunduktan sonra ila yavaa uygulanr.
8. Z teknii ile yaplan uygulamalar sonrasnda kesinlikle deriye masaj yaplmamaldr.Yaplan
uygulamada ilacn irritan etkisi olduu iin deri tabakasnda ilacn hareket etmeden kas ierisinde
kalmas gerekmektedir
NTRAVENZ ENJEKSYON UYGULAMA BECERS

ntravenz yolla hastaya ila verilmesinde aadaki yol izlenir;
Temel lke
. IV ila hazrlarken 5 doru kuralna uyulur.
- Doru ila
- Doru hasta
- Doru zaman
- Doru doz
- Doru yol
. Ven seiminde uygulama distalden proksimale doru yaplr.
. Mastektomi yaplan taraftan, arterio-venz fistl olan koldan, ar, dem,kzarklk, hassasiyet olan koldan IV
enjeksiyon yaplmaz.
. IV enjeksiyon iin kullanlacak venler ekilde gsterilmitir
Kullanlacak Malzemeler
Turnike
Enjektr
Antiseptik solsyon (%10 luk povidon iyot, alkol)
Pamuk tampon
Tedavi muambas
la
Eldiven
lem
123456789101112131415161718192021222324252627282930-
Elleri ykama
Hastaya ilem hakknda bilgi verme
Eldivenleri giyme
Enjektre ilac ekmeden nce ilacn uygunluunu kontrol etme
Enjektr steril ambalajndan karp inesini takma
lacn ampuln gvde ksmnda kalmasn salama
Ampuln boynunu tamponla destekleyip kolay krlabileceini gsteren iaretli yerden baparmakla
iterek krma
Enjektrn kapan ama
lac enjektre ekme
Enjektr dik tutup hafife vurarak hava kabarcklarnn enjektrn st ksmnda toplanmasn
salama
Enjektrn pistonunu hafif iterek havay karma
Enjektrn koruyucu kapan kapatma
Hastaya uygun pozisyon verme
Belirlenen blgenin altna tedavi muambas koyma
Kullanlacak veni belirleme
Turnikeyi arteriyel kan akmn engellemeyecek ekilde giriim yaplacak venin 1015 cm
yukarsndan balama
Aseptik maddeli tampon ile giriim yaplacak blgeyi yukardan aaya doru silme
Enjektrn kapan ama
Pasif el ile kolu destekleyip, baparmakla giriim yaplacak blgenin altndan cildi aa doru ekerek
gerdirme
Vene girilecek blgenin 1 cm altndan, nce vene paralel olarak 3045 derecelik ac ile cilde girdikten
sonra 15 derecelik a ile vene girme
Enjektr pistonunu pasif elle geri ekerek, ven iine girildiini kontrol etme
Ven iine girilmise pasif elle turnikeyi ama
Uygulanan veni kontrol ederek ilac yavaa verme
Kuru tamponla bastrrken enjektr ayn a ve hzla geri ekme
Enjeksiyon blgesini tamponla bastrma
Enjektr inesinin koruyucu kapan kapatmadan enjektr delici-kesici enfekte atk kutusuna atma
Kullanlan malzemeleri uygun p torbalarna atma
Eldivenleri karma
Elleri ykama
lemi kaydetme
NTRAVENZ SIVI TEDAVS UYGULAMA BECERS
Temel lke
lem iin dz ve kaln damar seilir
Uygun intraket kullanlr
ntraket numaralar kalndan inceye (141618202224)
Malzemeler
ntraket
Eldiven
Pamuk tampon
Turnike
Antiseptik solsyon (%10 luk povidon iyot, alkol)
Flaster
Makas
Tedavi muambas
Serum ve serum seti
1- Hastaya uygun pozisyon verme

lem
2345678910111213141516171819-
Elleri ykama
Hastaya ilem hakknda bilgi verme
Sv setinin paketini ama
Solsyon iesine plastik ask takma
Solsyon iesinin plastik disk kapan karma
Sv setinin u ksmn, ienin lastik tpasnn tam ortasndan hzlca ienin iine doru itme
Sv setinin ak ayarlayc makara ya da mandaln kapatma
Solsyon iesini ters evirerek sv asksna asma
Sv setinin havalandrma kapan ama
Sv setinin damlaln baparmak ve iaret parma arasnda skp geveterek yarsna kadar
solsyon ile doldurma
Sv setinin sv ayarlaycsn ap iinden serum geirerek havay karma ve daha sonra ayarlaycy
kapatma
Sv setinin u ksmn hastaya takncaya kadar sv asksna asma
ntraketi tespit iin kullanlacak malzemeleri hazrlama
Flasterlerden birinin zerine tarih, saat ve uygulamay yapan kiinin ismini yazar
Eldivenleri giyme
Belirlenen blgenin altna tedavi muambas koyma
Kullanlacak veni belirleme
Uygun intraketi seme
20- ntraket paketini ama

21- Turnikeyi arteriyel kan akmn engellemeyecek ekilde giriim yaplacak venin 1015 cm
yukarsndan balama
22- Aseptik maddeli tampon ile giriim yaplacak blgeyi yukardan aaya doru silme
23- ntraketin koruyucu kapan ama
24- Pasif el ile kolu destekleyip, baparmakla giriim yaplacak blgenin altndan cildi aa doru ekerek
gerdirme
25- ntraketin ucu yukarya bakacak ekilde, vene girilecek blgenin 1 cm altndan, 15 derecelik a ile
vene girme
26- ntraketi ucunda kan grnnceye dek ven boyunca ilerletme
27- Pasif elin baparma ile venin st ksmndan bastrarak aktif el ile intraketin iteki ine ksmn 1 cm
geriye ekme
28- Plastik olan dtaki ksm ven boyunca sonuna kadar itme
29- Turnikeyi zme
30- ntraket iindeki metal ineyi tamamen karma
31- Vene bask yapan eli oynatmadan setin soruyucu ksmn karma
32- ntraketin balant ucuna setin ucunu yerletirme
33- Sv setinin ak ayarlayc makara ya da mandaln aarak solsyonu ksa bir sre hzl gnderme
34- ntraketi flaster ile tespit etme
35- Ak hzn ayarlama
36- Verilen solsyonun alerjik reaksiyon yapp yapmadn kontrol etme
37- Kullanlan materyali krmz atk torbasna atma
38- Eldivenleri karma
39- Elleri ykama
40- lemi kaydetme
KAN BASINCININ NDREKT YOLDAN LLMES

1- Malzeme hazrlanmadan nce ve sonra eller ykanr.
2- Yaplacak ilem hastaya aklanr.
3- Hastaya uygun pozisyon verilir. Hasta oturuyorsa n kol alttan yastkla desteklenerek kalp hizasna getirilir.
Kol kaslarnn gergin olmamas gereklidir.
4- lm iin uygun kol seilir. Kan basncnn llecei kolda IV infzyon olmamas, o tarafta lenf hastal
veya meme ya da koltukalt ameliyat geirmi olmamas nemlidir.
5- Brakial arter antekubital fossann (dirsein i ksm) ortalarnda, parmakla palpe edilerek hissedilir.
6- Tansiyon aletinin maneti dirsein 2,55 cm zerine gelecek ekilde kola sarlr. Manet ok sk ya da
gevek sarldnda hatal lme neden olur. Manetin altna iki parmaktan fazlasnn girmemesi manetin
doru sarldn gsterir.
7- Steteskobun kulakl silinerek kulaa taklr, diski brakial arterin zerine konur ve sol el ile tutularak yerinde
kalmas salanr.
8- Tansiyon aletinin puvar kapatlr, puvar elle sklarak manet iine hava verilir. Kiinin normal sistolik
basncnn 2030 mmHg zerine kncaya kadar manet iirilmeye devam edilir.
9- Puvar yava bir ekilde alarak, manetin iindeki hava boaltlr. (saniyede 23 mmHg olacak ekilde). Bu
arada manometre dikkatle gzlenir. Net olarak duyulan ilk ses sistolik basnc verir, son ses ise diyastolik
basntr.
10- Hastann kolunda oluan basnc ortadan kaldrmak iin manetin havas hzla boaltlr. Bulunan deerin
doru olduundan emin olmak iin 30 sn bekledikten sonra ilem tekrarlanr.
11- Manet hastann kolundan karlr. Hastaya rahat bir pozisyon verilir.
12- Sonu ilgili formlara kaydedilir. Kan basnc deerinin kaydedilmesi srasnda nce sistolik, sonra
diyastolik basn yazlr. rn: 120/80 mmHg.
I. CIVALI CAM TERMOMETRE LE AKSLLER VCUT

1- Hastaya ilemi aklayn,
2- Ellerinizi protokole uygun ykayn,
3- Disposable eldiven giyin,
4- Hastaya uygun pozisyon verin (rahat edebilecei oturma/ yatma gibi.)
5- Hastann axsillar blgesi terli ise peete ile tampone edecek ekilde kurulayn,
6- Dereceyi alkoll pamukla sildikten sonra 36oCnin altna drn,
7- Derece yksekse silkeleyerek 36oCnin altna drn,
8- Dereceyi cval ucu koltuk altnda olacak ekilde yerletirin ve o kolu gs zerinde
aprazlayn,
9- Hastaya dereciyi drecek hareket yapmamasn syleyin,
10- Dereceyi 510 dakika bekletin,
11- Dereceyi bata kalan u ksmndan tutarak aln,
12- Dereceyi gz hizasnda tutarak civann ykseldii deeri okuyun,
13- Temizden kirliye doru dereceyi alkoll pamuk ile silin ve silkeleyerek 36oCnin altna
drn,
14- Dereceyi klfna yerletirin,
15- Okunan deeri rakamla kaydedin.
II. CIVALI CAM TERMOMETRE LE ORAL YOLLA

VCUT ISISININ LLMES
1- Derecenin hazrlanmasn aksiler lmdeki gibi yapn,

2- Hastaya oral lmden 1520 dakika ncesinden scak/souk yememesini-imemesini
syleyin,
3- Derecenin cval ksmn dilin altna sa/sol yana yerletirin,
4- Dereceyi srmamasn syleyerek dudaklarn kapattrn,
5- Dereceyi azda 35 dakika tutun,
7- Gz hizasnda tutarak civann ykseldii deeri okuyun,
8- Temizden kirliye doru dereceyi alkoll pamukla silin ve silkeleyerek 36oCnin altna
drn,
9- Dereceyi klfna yerletirin,
III. CVALI CAM TERMOMETRE LE REKTAL YOLA VCUT ISISININ

LLMES
1- Derecenin cval (balon) ksm aksiller dereceye gre daha ksadr,

2- Derecenin hazrln aksiler yolla lmdeki gibi yapn,
3- Perde/paravan ekin,
4- Hastaya pron (yzst) veya lateral pozisyon verin,
5- Derecenin cival ksmn kayganlatrn,
6-Dereceyi ansten ieriye 2,53,5 cm kadar yavaa itin,
7- Dereceyi 24 dakika bekletin,
8- Bilinsiz hastalarda lm sresince dereceyi elle destekleyin,
10

10-Gz hizasnda tutarak okuyun,
11-Temizden kirliye doru dereceyi alkoll pamukla silin ve silkeleyerek 36oCnin altna
drn,
11
GS N DUVARINDA ICTUS CORDIS YOLU LE NABIZ ALMA
1- Hastaya semi Fowler veya yatar pozisyon verin,

2- 15 dakika ncesinden hastay dinlendirin,
3- Steteskobu avu iinde stn,
4- Steteskobun diyaframn/ann sol 5. interkostal arala orta klavikular hat ile kesitii
yere yerletirin, 5 yan altndaki ocuklarda 3 ve 4 interkostal arala yerletirin,
5- Kalp vurularn hissedin. Kalp vurular dzenli ise 30 sn, dzensiz ise 1 dk sayn,
6- Kaydnz yapn.
PERFERK ARTERDEN NABIZ ALMA
1- 15 dakika ncesinden hastay dinlendirin,

2- Hastaya nabz alnacak blgeye uygun pozisyon verin.
3 - aret, orta ve yzk parmanz arter zerine kolundan nabz alnyorsa kolu yanna
veya gs zerine yerletirin.
4- Hafife bastrlarak vurular hissedin.
5-Vurularn dolgunluu ve ritmini deerlendirin.
6- Saate bakn ve kalp atm vurularn sayn,
7- Nabz ritmik ise 15 saniye sayp 4 ile arparak dakikadaki kalp atm saysn bulun,
8- Nabz aritmik ise 1 dk sayn,
9- Gzlem dosyasna say/dakika/ritim/dolgunluk ve alnan blge eklinde kayt yapn.
10- ocuklarn lm srasndaki durumu (uyuduu, alad vb.) kaydedin.
Dorsalis Pedisten Nabz Alma
Radialden Nabz Alma
NABIZ ALMA, TANSYON VE VCUT ISISI LME (ANT), NTRAVENZ ENJEKSYON

UYGULAMA, NTRAMUSKULER ENJEKSYON UYGULAMA BECERS
DEERLENDRME
1. Aadaki Beceri Laboratuar uygulamalardan hangisine katldnz.
Nabz alma
Tansiyon lme
Vcut ss lme
ntravenz enjeksiyon uygulama
ntramuskler enjeksiyon uygulama
2. Beceri Laboratuar uygulamalarndaki grevlileri, size olan ilgileri ve yaklamlar
asndan deerlendiriniz.
(1) ok ilgisiz
(2) ilgisiz
(3) kararszm
(4) ilgili (5) ok ilgili
Nabz alma
Tansiyon lme
Vcut ss lme
3. Katldnz uygulamalar, mesleki yarar asndan aadaki saylara gre
deerlendiriniz.
(1) hi yararl deil (2) yararl deil (3) kararszm
(4) yararl (5) ok yararl
Nabz alma
Tansiyon lme
Vcut ss lme
4. Nabz Alma, Tansiyon, Vcut Iss lme, ntravenz Enjeksiyon Uygulama,
ntramuskler Enjeksiyon Uygulama Becerisi ile ilgili varsa nerilerinizi belirtiniz?
HASTA MUAYENES
Uz. Dr. eniz ngren

Dikkat Edilecek Noktalar
Hasta aydnlk bir ortamda muayene edilmelidir.
Hasta soyunuk olmaldr. Hastalar soyunurken yannda bir refakatinin ve/veya hemirenin
bulunmasna dikkat edilmelidir. Soyunmu olan hastann st muayene rts ile rtlerek
utanma duygusuna saygl olmaldr.
Oda scakl uygun olmaldr.
Hastay muayene edecek hekimin trnaklar ksa kesilmi, elleri temiz ve scak olmaldr.
Hasta, yaplacak sistemin muayenesine gre yatanda oturur veya yatar.
Muayene hastaya dikkatle bakmakla (inspeksiyon) balar; palpasyon, perksyon ve

oskltasyon ile devam edilir. Durum acele bir giriim gerektirmiyorsa daima sistemik muayene
uygulanmaldr.
PALPASYON
Palpasyon hastann sz konusu blgesinin elle dokunarak muayene edilmesidir.
Palpasyon belli bir disiplin iinde ve simetrik olarak yaplmaldr. Burada karn palpasyonu rnei
zerinden palpasyon teknii anlatlacaktr:
Hekim hastann sa tarafna gemelidir.
Hasta sert bir yatakta srt st (supin pozisyon), ba sol yana evrilmi olarak yatar. Hastann
elleri yannda olmaldr.
Yatak uygun bir ykseklikte olmal, gerektiinde hekim yatan kenarna iliebilmeli ve
muayenesine devam edebilmelidir.
Hastann bann altnda bir tek yastk bulunur. Dispne, imanlk, kifoz, servikal artroz,
yatnca artan ba dnmesi olan hastalar iin yedek yastk bulundurulmaldr.
Hastann dizleri bkl olmaldr. Bylece karn kaslar gever. Muayene srasnda hastay
baka konularda konuturarak oyalamak karn kaslarnn ksmen gevemesine yardm
edebilir. Karnn alt ksm palpe edilirken bacaklar uzatlmaldr.
Hastann mesanesi bo olmaldr.
Palpasyon sresince hasta az ak olarak, rahat ve biraz derin soluk alp vermeli, abdominal
solunuma zorlanmaldr.
Palpasyon iin sa el kullanlr. Eli karn zerine birdenbire deil, yava yava koymaldr.
Hekimin eli souk olmamaldr. Souk elle muayene hastann karn kaslarnn kaslmasna
neden olabilir. Eller skca ovuturularak stlmaldr.
Palpasyon srasnda el karn duvarna paralel tutulmaldr; parmak ular ile deil, parmaklarn
i yzleri ile yaplmaldr.
Muayene ncesinde hastaya karnnda herhangi bir arl blgesi olup olmadn sorulmaldr;
bu blge en son muayene edilecek kadran olmaldr. lk muayenede hibir hassas blge
bulunmam ise sa st kadrandan balayarak saat ynnde dier tm kadranlar nazik bir
ekilde palpe edilmelidir.
Palpasyon boyunca hastann yzne baklmaldr. Normalde karn yumuaktr, rektus kas
gevektir ve palpasyon sresince rahatszlk duyulmaz. Karndaki hassasiyetin en nemli
gstergelerinden birisi, hastann muayene srasndaki yz ifadesidir.
Yzeyel palpasyonda elle nkol ayn horizontal planda olmaldr. Parmak ularnn
bastrlmas hastay rahatsz ederek kontraktre neden olabilir. Yzeyel palpasyonda 1 cm
derine kadar bastrlr. Palpasyona, arnn bulunduu yerden deil, uzandan balanmal;
arl blgeye yava yava gelinmelidir.
Derin palpasyonda el ve parmaklar ile daha kuvvetlice baslr. Bask yava yava arttrlmal,
kaslma uyandrlmamaldr. Karnn her blgesi derin palpasyonla taranmaldr. Karn
tonsnn fazla olmas durumunda palpasyonda her iki el de kullanlr. Sa el ile palpasyon
yaplrken sol el san stne konur ve iki elle birden bastrlr.
Karn palpasyonunda: Arl noktalar tespit edilir, defans varsa belirlenir, organ byklklerinin
snrlar saptanr, organlarn kvam hakknda bilgi elde edinilir, organlarda yer deitirme olup
olmad aratrlr, karn iinde sv toplanp toplanmadna baklr.
Palpasyonda bir kitle tespit edilmesi durumunda:

o
Kitlenin bulunduu yerin tanmlanmas,
Kitlenin boyutunun belirlenmesi
Kitlenin snrlarnn belirlenmesi
Kitlenin younluu ve doasnn belirlenmesi
Kitlenin hareketlilii ve hareket snrlarnn tanmlanmas
Kitlenin vcut blmleriyle ilikisinin tanmlanmas
Kitlenin simetrisinin tanmlanmas
Vcut hareketlerinin kitleye etkilerinin tanmlanmas gereklidir.
Elde edilen verilerin doru bir ekilde hasta dosyasna kaydedilmesi hastann takip ve tedaviye
yantnn deerlendirilmesinde ok nemlidir.
NDREKT PERKSYON
Perksyon vcudun eitli blmlerine parmakla vurularak oluturulan titreimin, o dokulardan
yansmasn (ekosunu) deerlendirmektir. Muayene edilen dokunun hava veya sv iermesine,
hastalklarn varlnda normal doku dansitelerinin deimesine bal olarak seslerin kalitesi deiir.
Perksyonla oluan titreimler genellikle 57 cm derinlikteki dokular ve kk olmayan lezyonlar

deerlendirmek iin uygundur.
Perksyon belli bir disiplin iinde ve simetrik olarak yaplmaldr.
Karn perksyonu ve gs perksyonu iin hekim hastann sa tarafna gemelidir. Hasta
sert bir yatakta srt st (supin pozisyon), ba sol yana evrilmi ve dz olarak yatar. Hastann
elleri yannda olmaldr. Hastann mesanesi bo olmaldr.
Srt perksyonu srasnda hasta oturur durumda ve hekim de onun arkasndadr. Hasta nden
kollarn aprazlayarak omuzlarn tutar. Kollar bir yere dayal olduu zaman sesin nitelii
deiir.
Hekimin trnaklar ksa kesilmi, elleri temiz ve scak olmaldr. Souk elle muayene hastann
karn kaslarnn kaslmasna neden olabilir. Eller skca ovuturularak stlmaldr.
Sol elin orta parma perkte edilecek olan blgenin cildi zerine iyice oturtulmaldr; buna
karlk, dier parmaklar ve avu ii hastaya dememeli veya hafife dokunmaldr.
Vurucu parmak sa elin orta parmadr. ki veya parmakla perksyona almamal, tek
parmakla yeteri kadar ses karma alkanl elde edilmelidir. Vurucu parmak says arttka
ilave sesler de artar.
Vurucu parmakla dik olarak ve sol orta parman orta falanksna vurulmaldr. Vurucu
parman vurulan parmak zerinde tutulmas rezonans azaltacandan vurucu parmak
hemen ekilmelidir. Ayrca, eri vurulduunda ses nitelii bozulur.
Perksyon yapan el, bilekten fleksiyon yapmaldr. Bilei hareketsiz tutup, dirsekten perksyon
yapmak hataldr.
Perksyon yaplan yere 2 veya 3 kere perksyon yaptktan sonra sol elin yeri deitirilir.
Perksyonda duyulan sese gre organ bymeleri, yer kaplayan kitleler, karnda sv varl
(asit) gibi patolojiler saptanabilir.
Normal akcier dokusu (doku ve hava eit younlukta) zerinde perksyonla elde edilen sese
sonorite denir. Kalp, karacier ve traube mesafesi dnda tm gs duvarnda sonr ses saptanr.
Havalanmann artt durumlarda (amfizem, pnmotoraks, astma ata), daha yksek amplitdl ve
daha byk frekansl titreim oluur, hipersonorite denir. Hipersonoriteden de daha yksek olan
timpanik ses hava ile dolarak gerilmi mide fundusu ve barsak zerinde alnr. Akcierlerde veya
akcierin bir ksmnda hava azalmsa titreim de azalr, ses basklar; hiposonorite ya da
submatite denir. Alveollerde hi hava kalmadnda ya da rezonansn olumasn nleyen
durumlarda (pnmoni, akcier tmr, atelektazi gibi) ise ses iyice toklar. Buna da matite ad verilir.
Gs perksyonuna apekslerden balanr. Skapula zerine iki tarafl perksyon yaplrken sol el
orta parma yatay durur, yani spina scapulaya paraleldir. Skapula ile vertebra arasnda parmak dik
olarak interkostal aralklara konur. Skapuladan daha aada ise yatay olarak interkostal aralklara
konur. Tm akcier alanlar stten alta doru dzenli olarak ve bilateral perkte edilir. Akciere ait
sonorite nde orta klavikuler hatta 6. KA, orta aksiler izgide 8. KA ve arkada 10. KAta sonlanr.
Karn Perksyonuna ksifoidden balanmal ve nsal olarak yukardan aaya inilmelidir. Drt
kadran perkte edilmelidir. Perksyon srasnda duyulan ses normalde timpaniktir; matitenin varl
kitle veya bir sv birikimini gsterir. Akl yukarya bakan matitenin varl ascites, gbek altnda
akl aaya bakan bir matitenin varl ise overlere ait bir patolojiye iaret eder. Hastalarda batnda
az assit varl durumlarnda yer deitiren matite (hasta nce bir yana evrilerek matite aranr ve
hastann pozisyon deitirmesi ile matite kaybolur) vardr.
Karn perksyonu: a) Karn organlarnn snrlarn saptamak iin palpasyona yardmc bir yntem
olarak, b) Karndaki ikinlii yapan etiyolojiyi belirlemek (gaz, sv, kitle?), c) Perksyonla ar
bulunup bulunmadna bakmak iin yaplr.
Elde edilen verilerin doru bir ekilde hasta dosyasna kaydedilmesi hastann takip ve tedaviye
yantnn deerlendirilmesinde ok nemlidir.
OSKLTASYON
Grevlerini yaparken ilerinde hava ve kann dolat organlarda bu dolama srasnda kacak
seslerin dinlenmesi, bu organlarn ilevi ve hastalklar hakknda bilgi verecektir.
Oskltasyon, vcutta oluan seslerin dinlenmesi yntemidir. Dinleme normal veya patolojik sesleri
deitirmeyen materyalden yaplm, uzunluk ve genilikleri de bu amaca gre dzenlenmi
steteskoplarla yaplr. Stetoskop; an, diyafram, iletici boru ve kulaklklar olmak zere 4 temel
ksmdan oluur
deal iletici boru duvar kalnl dardan kaynaklanan sesleri geirmeyecek ekilde ve 2535 cm
uzunluunda olmaldr. Uzun tpler seslerin geiini azaltabilir; ksa tpler ise hastann gs duvarna
ulamada yetersiz kalabilir.
Sakin ve grltsz bir ortam salandktan sonra, steteskop kulaklklar as ne bakacak ekilde
kulaklara yerletirilmelidir.
Elbisenin zerinden oskltasyon yaplmamaldr. Stetoskobun diyafram ya da an ksm direkt olarak
deri ile temas etmelidir; tp ksm herhangi bir yere srtnmemelidir. Hastann kl kalnl fazla ise
oskltasyondan nce kllar slatlmaldr.
Diyafram ksm akcierlerin ve kalp seslerinin oskltasyonunda kullanlr. ok zayf (kaektik)

hastalarda kot kntlar diyafram hareketini bozduundan ve snrladndan steteskobun an ksm
ile oskltasyon yaplr.
Akcier oskltasyonu iin mmknse hasta dik oturur ve gevek pozisyonda olmaldr. Hastaya ak
azla normalden biraz daha derin nefes alp vermesi gsterilerek uygulatlmaldr, grtlandan veya
dudaklarndan ses karmamaldr. Arada bir soluk alp vermeyi durdurtarak hastay dinlendirmelidir.
Akcier alanlarnn oskltasyonu sistematik ve bilateral olarak yaplmaldr. Apeksten balayarak
nden ve arkadan tabanlara kadar inilmelidir. Klavikula st ukurlarla koltuk alt blgelerini de
dikkatle dinlemelidir. Steteskobun her bir pozisyonunda en az tam bir solunum siklusu dinlenmelidir.
Hekim ncelikle normal solunum seslerinin zelliklerini bilmelidir. Dinlemekle ekspiryum inspiryumdan
ksadr. Aslnda ekspiryum daha uzundur, fakat ekspiryumun 2. yarsnda larenksten geen havann
hz dtnden bir titreim duyulmamaktadr.
Salkl kiilerde trakea zerinde duyulan tbler kalitedeki ve kaba sesler bronial ya da trakeal
solunum sesleri olarak bilinir. Bronial solunum sesinin ekspiratuvar komponenti, inspiratuvar
komponentine eit ya da daha uzun ve yksek frekansl bir sestir. Srtta skapulalar arasnda ve nde
sternum st yars civarnda (1 ve 2. kot aralklarnda) duyulan ses bronkovezikler solunum sesidir.
Bu sesler bronial solunum sesleri kadar gl deildir, frekans daha dktr, inspiratuvar ve
ekspiratuvar komponentleri eittir. Bu sesin k yeri ana bronlar ve karinaya yakn ksmlardr.
Salkl kiilerde akcier parankimi zeri dinlendiinde yumuak, bouk ses duyulur. Bu sesler
vezikler ya da normal solunum sesleri olarak bilinir, bronial solunum sesine gre frekans ve
younluu dktr, ok ksa ekspirasyon komponenti ile inspirasyon srasnda duyulur.
Solunum hastalklar akcier sahalar zerinde duyulan normal solunum seslerinin younluunu
deitirebilir. Solunum sesleri, sesin younluu azaldnda azalm, younluu arttnda ise kababronial solunum sesleri olarak tanmlanr.
Akcierlerdeki havann hareketine bal olarak kan anormal solunum seslerine ise ek solunum
sesleri denir. ounlukla ek solunum sesleri kesintisiz ya da kesintili sesler olarak snflandrlr.
Kesintisiz akcier sesleri 25 milisaniyeden daha uzun sren seslerdir. Kesintili akcier seslerinin
zellii ise aralkl, ksa sren trt eklinde seslerdir ve sresi genellikle 20 milisaniyeden daha
ksadr.
Ek sesler; - crackles: rales (trtlar), - sibilan ronkss (sibilan ronksler), - ronchi (sonor ronksler)
ve - pleural rubs (plevral srtnme sesi) olarak snflandrlr. Raller kesintili akcier seslerine, sibilan
ronksler yksek frekansl kesintisiz akcier seslerine, sonor ronksler ise dk frekansl kesintisiz
akcier seslerine verilen isimlerdir. st hava yolu tkanklna bal olarak inspirasyonda trakea ve
larenks zerinde duyulan kesintisiz ses stridor olarak tanmlanmaktadr. Bu ses stetoskop olmadan
da duyulabilir.
Karn oskltasyonu
Karn muayenesinde inspeksiyondan sonra oskltasyon yaplmaldr, palpasyon ve perksyon barsak
hareketlerini arttrabilir. Karnn tm kadranlar osklte edilmelidir. Peristaltik seslerin varl hakknda
karar verebilmek iin en az bir dakika sreyle dinlenmelidir. Bu srada barsak seslerinin skl ve
karakteri belirlenmelidir. Damarlara ait frm blgeleri dinlenmelidir.

TIBB BECER DERS

VENZ DAMARA GRME
KAN ALMA BECERS RENM REHBER
sim
Uygulama Tarihi
No
Ama: Katlmclarn maket kollarda damara girme ve enjektre kan alma becerisi kazanmas
Gerekli aralar: Kol maketleri, steril olmayan, lastik eldiven, 25 mllik tek kullanmlk enjektrler, 2122 nolu
enjektr inesi, lastik turnike, batikon , pamuk, deiik tr ve boyutta tpler, etiket (barkod)
DEERLENDRME
1. Basamak hi uygulanmad
2. Basamak srasnda uygulanmad
3.Basamak yanl uyguland
4.Basamak eksik uyguland ve/veya eiticinin yardmna ihtiya duyuldu
5.Basaman duraklamadan ve yardma gerek kalmadan doru olarak ve srasnda uygulanmas.
LEM BASAMAKLARI
1
Kullanlacak malzemelerin hazrlanmas ve kontrol edilmesi
Hastann karlanmas ve hekimin kendini tantmas
Kan alma ileminin hastaya aklanmas ve onay alnmas
Kan alnacak tplere isim yazlmas veya barkod yaptrlmas
Hastaya rahata oturaca veya yataca pozisyon verilmesi

(Maket kolun bir masa zerine ,alttan desteklenerek gvde ile 30 a yapacak
ekilde yerletirilmesi)
Hastann giysileri iki kolu tamamen grnecek ekilde almas ve kan alm
yaplacak kolun belirlenmesi
Her iki ele tek kullanmlk steril olmayan eldiven giyilmesi

Steril enjektr paketinin, pistonun bulunduu utan almas ve ine enjektre
takl deilse, plastik koruyucu ksm zerinde kalacak ekilde inenin enjektre
taklmas ve iine bir kez hava ekerek ilevselliinin kontrol edilmesi
Lastik turnikenin , venz dn engelleyecek fakat arteriyel kan akmn
engellemeyecek sklkta ve kolay alabilecek ekilde balanmas kan alma
blgesinden yaklak 10 cm yukardan tek fiyonk dm atlarak balanmas
Hastaya kan alnan taraftaki elini 34 kez ap kapatmasnn sylenmesi
Antekubital blgenin (dirsek n ukuru)incelenmesi ve yeterince belirgin bir
toplardamarn seilmesi
Seilen vene girilecek yer merkez kabul edilerek merkezden evreye doru
hareketlerle blgenin antiseptik madde ile temizlenmesi
8
9
10
11
12
UYGULAMA
2
3 4
5
13
14
15
16
17
17a
17b
18
19
20
21
22
23
24
25
Enjektrn aktif olarak kullanlan ele alnmas, inenin enjektre taklmas ve

koruyucu blmnn karlmas
Aktif olmayan dier elin ba parma ile deriyi, giri noktasnn 23 cm altndan
da ve aaya doru gerdirerek damara girilecek blgenin sabitletirilmesi
Enjektrn inesinin, kesik gen ucu ste gelecek ekilde ve deri ile arasnda
1520 a olacak ekilde itilerek deri tabakasnn geilmesi ve deri altndan vene
paralel olarak 0,5 cm ilerletilmesi
Ven duvarna dayatlan inenin, hafif ve ani bir hareketle ven iine itilmesi ve
vene girildii hissedildikten sonra 0,51 cm ilerletilmesi
Enjektrn pistonu hafife geri ekilerek kan geliinin kontrol edilmesi
Kan gelmez ise ine karlmadan damara ulamak iin ufak hamleler yaplmas
ve damara girdii belirlenir ise 18.basamak ile devam edilmesi
17a uygulamasn da kan gelmez ise turnikenin zlmesi, enjektrn ekilmesi,

blgenin kuru bir pamukla tamponlanmas, enjektr inesinin deitirilmesi ve
yeni bir blge semek iin 9. basamaa dnlmesi
Gereken miktarda kann enjektr pistonu ekilerek enjektre toplanmas
Enjektr sabit tutulur iken , dier el ile turnikenin zlmesi
Enjektrn yn deitirilmeden piston hafife geri ekildikten sonra damara
giri yeri zerine kuru bir pamuk kapatlmas ve damardan klmas
Kan alma blgesinin kuru pamukla yaklak 2 dakika kanama sona erene dek
tampon edilmesi
Enjektre takl inenin karlmas ve kann tplerin yan eperlerinden yava
olarak aktlmas
Antikoagulan ieren kan tplerinin alkalanmadan 56 kez ba aa evrilerek
kann koruyucu ile karmasnn salanmas
Eldivenlerin karlmas ve kullanlan malzemelerin korunma ilkelerine gre
uygun p kovalarna atlmas
Hastaya ilemin bittiinin sylenmesi ve gemi olsun denmesi
Deerlendirme; Katlmcnn baarl saylabilmesi iin uygulamay en az 20 basamakta duraklamadan ve

yardma gerek kalmadan doru olarak ve srasnda yapmaldr
Katlmc baarl olmutur
Katlmc uygulamay tekrarlamaldr
Katlmc baarszdr
Eitmenin ad-soyad

MULTDSPLNER TIBB BECER UYGULAMALARI KOORDNATRL
TIBB BECER DERS

TEMEL YAAM DESTE
Anlatrsan unuturum, gsterirsen anmsarm, yaparsam renirim. Konfiyus.
BLM 1: ERKN TEMEL YAAM DESTE
Uluslararas Ressitasyon Liyezon Komitesi (International Liaison Committee on
Resuscitation ILCOR), kardiyopulmoner ressitasyon (KPR) (Cardiopulmonary
Resuscitation = CPR) ile ilikili uluslararas bilgileri ve bilimsel konular gzden geirmek,
saptamak ve tedavi yollar hakknda ortak kararlara dayal nerilerde bulunmak grevini
stenmektedir. Dnyadaki dier tm ressitasyon dernekleri de ILCOR merkezli olarak
almaktadrlar.
Tp biliminin devingenlii ierisinde bilimsel almalar arttka var olan bilgileri de
yenilemek gerei ortaya kmtr. ILCOR temsilcilerinin oluturduu alma gruplar, temel
yaam destei, leri yaam destei, akut koroner sendromlar, pediyatrik yaam destei,
neonatal yaam destei ve ressitasyon eitimi gibi ortak konular ele alarak son
ressitasyon klavuzunun gncellenmesi almalarna 2003 ylnda balamlar ve 2005
ylnn aralk aynda yeni klavuz yaynlanmtr.
Her be ylda bir elden geirilen
ressitasyon klavuzunun yenisinin 2010 ylnda yaynlanmas beklenmektedir.
Tutarl ve doru bir yaklam salamak iin uzmanlar literatr gzden geirmek, son
dnemde yaplm olan bilimsel almalar deerlendirmek, kantlarn dzeyini saptamak ve
yeni tedavi nerilerini gelitirmek gibi nemli konularda bir alma plan hazrladlar. Toplam
281 uzman 276 konuda 403 taslak hazrlad, 18 lkeden 380 kii Ocak 2005de Dallasta
yaplan Emergency Cardiac Care (ECC) ve Cardiopulmonary Resuscitation (CPR) Bilim
ve Tedavi nerileri Uluslararas Uzla Konferans nda bir araya geldiler. Taslaklar
hazrlayanlar, zet halinde deerlendirilen kantlarn sonularn ve bilimsel nerileri
sundular. Btn katlmclarn katld tartmalardan sonra bu taslaklar dzeltildi ve
olabildiince tedavi nerileriyle desteklendi. Bilimsel aklamalar ve tedavi nerileri
konusundaki bu zet 2005 International Consensus on Cardiopulmonary Resuscitation ve
Emergency Cardiovascular Care Science with Treatment Recommendations ad ile
yaynland. Bu kitaptan yararlanlarak European Resuscitation Council (ERC) 2005
Ressitasyon Klavuzu yaynland. ERC nin Trkiye deki tek temsilcisi olan Ressitasyon
Dernei de bu klavuzu hzla Trkeye evirmitir.
Tbbi Beceri Derslerinin bu modlndeki bilgiler son yaynlanm olan Ressitasyon
Klavuzu kaynak alnarak hazrlanmtr.
Kardiyopulmoner ressitasyon uygulamasnn renimi hem teorik hem de pratik
uygulama ile olasdr. Tbbi beceri derslerinin bu modlnde sizlere kardiyopulmoner
ressitasyon uygulamalar, otomatik eksternal defibrilatr kullanm ve hava yolu aklnn
salanmas konularnda bilgiler verilecektir.
stanbul niversitesi CerrahpaaTp Fakltesi -Tbbi Beceri Dersleri:Temel Yaam Destei
Dr.Oktay DEMRKIRAN
2
ERKN TEMEL YAAM DESTE
renim hedefleri:
Kollaps halindeki hastaya yaklam
Gs masaj ve kurtarc solunum uygulamas
Bilinsiz hastann recovery pozisyonuna alnmas
Temel yaam destei (TYD), havayolu aklnn devam ettirilmesi, solunum ve dolamn
desteklenmesidir. TYD hastann ilk deerlendirilmesinin yansra, hava yolu aklnn
salanmas, ekspirasyon havas ile yapay solunum ve gs kompresyonlarn kapsar. Bu
uygulamalarn tm birden gerekletirildiinde, kardiyopulmoner ressitasyon (KPR) terimi
kullanlr. TYD uygulamalar herhangi bir ara gere gerekmeden yaplan giriimler olmakla
birlikte, KPR srasnda, hava yolu akln salamak iin basit bir orofaringeal tp (airway)
veya solunum destei iin cep maskesi ya da balon valv maske sistemi kullanlabilir.
Acil bir durumda ilk birka dakikada alnan nlemler, gerekletirilen iler hasta veya
kazazedenin yaamda kalabilmesi iin son derece nemlidir. TYD, bu hareket plannn
snrlarn belirleyip, onlar tanmlayarak hayat kurtarr. TYD aadaki ilemleri kapsar:
Miyokard nfarkts (M)n hzl bir ekilde tanmak ve hastay kurtarmak iin harekete
gemek,
Bilinci kapal hastalarda solunum yollarn amak,
Solunum durmas gsteren hastalarda yapay solunum uygulamak,
Solunum ve kalp durmas gsteren olgularda yapay solunum ve gs kompresyonlarn

uygulamak,
Otomatik Eksternal Defibrilatr (OED) kullanarak ventrikler fibrilasyon (VF), veya nabz
alnamayan ventrikler taikardi (VT) gsteren olgularda defibrilasyon uygulamak,
Yabanc cisimlerle solunum yollar tkanm olan hastalar tanyp, yabanc cismi
karmak iin gerekli ilemleri uygulamak.
TYDnin amac, kalp durmasnn altnda yatan neden geri dndrlnceye kadar, yeterli
solunum ve dolamn srdrlmesidir. zellikle, birincil neden solunum yetersizlii ise, TYD
uygulamas sonucunda, altta yatan neden kolayca geri dndrlebilir ve tam iyileme
salanabilir.
Beyin dokusu oksijenin ve temel besin maddesi olan glukozun bulunmamasna son
derece duyarldr. Be dakikadan uzun sren dolam yetersizlii, geri dnmsz beyin
hasarlarna yol aabilir. Hatta hasta daha nceden oksijensiz kalm ise bu sre daha ksa
olabilir. Uygulamada gecikme ile baarl sonu elde etme ans azalacaktr.
nerilen hareket plan dorultusunda,

en
ksa
balanmaldr
srede
TYD
uygulanmaya
Yaam Zinciri:
Dr.Oktay DEMRKIRAN
3
Bir hayatn kurtarlmas birok aamalar ierir. Bu zincirin her bir evresi yaam ve hayatta
kalmay etkiler.
Erken KPR
Erken
haberleme
Erken KPR
Erken
defibrilasyon
Ressitasyon
sonras bakm
ekil 1. Yaam zinciri

Erken haberleme ve yardm ars: Dinlenmekle gemeyen santral gs arsnda kalp
krizinden phelenmelidir. Ar kol, ene ve boaza yaylabilir. Hasta kendini hasta, halsiz
hisseder ve terler. Kalp krizi ya da kalp durmasndan phe edildiinde acilen yardm
arlmaldr. Avrupa Birlii lkelerinde aranmas gereken numara 112 dir. lkemizde de acil
durum arlarnda 112 aranmaktadr.
Erken KPR: Kalp durmas sz konusu olduunda gs kompresyonlarna ve kurtarc
solunuma balamak kazazedenin yaam olasln iki kat artrr.
Erken defibrilasyon: Birok olguda kalp durmas, ventrikler fibrilasyon (VF) denen
elektriksel dzensizlie bal olarak geliir. VF de tek etkin tedavi yntemi elektrik oku
(defibrilasyon) verilmesidir. Otomatik eksternal defibrilatr (OED) kullanm ile salk
alanlar dndakilerin de giriimde bulunabilmesi olas olmaktadr. (OED kullanm iin
Blm 2 ye baknz.)
Ressitasyon sonras bakm: Baarl ressitasyonun ardndan ileri teknikler kullanlarak
hasta sa kalm artrlr.
Dr.Oktay DEMRKIRAN
4
ERKN TEMEL YAAM DESTE HAREKET PLANI
Aadaki hareket plan Erikin Temel Yaam Destei iin Avrupa Ressitasyon Konseyi
tarafndan oluturulmu ve zerinde fikir birliine varlm olan uygulama srasdr.
Gvenli yaklam
Yant var m?
Yardm arnz
Hava yolunu anz
Solunum ve dolam kontrol

Normal Solumuyor
Nabz alnmyor
112yi araynz
30 Gs Kompresyonu
2 Kurtarc soluk
30 Gs kompresyonu
2 dak
ekil 2. TYD hareket plan

Temel yaam destei hareket plan
.1. Kurtarc ve kazazedenin gvenliini salaynz.
.2. Kazazedenin bilin durumunu kontrol ediniz.
Kazazedeyi omuzlarndan tutup, hafife sarsarak, yksek sesle Naslsn? diye sorunuz
(ekil 3).
Dr.Oktay DEMRKIRAN
5
ekil 3. Bilin durumunu saptamak iin, kazazedeyi omuzlarndan tutup, hafife
sarsarak, yksek sesle Naslsn? diye sorunuz
.3 A. Szl olarak veya hareket ederek yant veriyorsa
Daha ileri bir tehlike sz konusu olmadka kazazedeyi bulduunuz pozisyonda

braknz. Kazazedenin koullarn kontrol ediniz ve gerekli ise yardm arnz.
Birisini yardm armaya gnderiniz. Yalnzsanz kendiniz yardm arnz.
Dzenli aralklarla kazazedenin durumunu yeniden deerlendiriniz.

.3 B. Kazazede yant vermiyorsa
Yardm arnz (ekil 4)
ekil 4. Yant yoksa yardm arnz
Kazazedeyi bulduunuz pozisyonda tam olarak deerlendiremezseniz, srtst yatar

pozisyona eviriniz ve sonra havayolunu anz:
Bir elinizi kazazedenin alnna yerletiriniz ve ban nazike geriye doru itiniz. Bu
arada yapay solunumun gerekli olabileceini de dnerek alndaki elinizin ba ve
iaret parmaklarn gerektiinde hastann burun deliklerini kapatabilecek ekilde
serbest braknz (ekil 5, ekil 6).
ekil 5,6. Ban geriye doru itilmesi ve alt enenin ne doru ekilmesi ile
havayollarnn almas.
Yerinden km di protezleri de dahil olmak zere gzle grlebilir bir yabanc cisim varsa
kazazedenin azndan karnz. Yerinde salam bir ekilde duran di protezlerini braknz,
karmaya almaynz.
Hastann hava yolunu aabilmek iin dier elinizin parmak ularn alt enesinin
(mandibulann) altna yerletiriniz ve ne doru ekiniz.
DKKAT! Boyunda bir travmadan phe ediyorsanz kazazedenin ban geriye doru
itmekten kannz.
.4. Hava yolunu ak tutarak bak, dinle, hisset yntemi ile normal solunumun olup
olmadn kontrol ediniz (ekil 7). Solunumu kontrol ederken ayn anda hastann
nabzn da kontrol ediniz (ekil 8).
Dr.Oktay DEMRKIRAN
ekil 7. Bak, dinle, hisset yntemi ile solunum olup olmadnn saptanmas
Bak:
Toraks hareketlerini izleyiniz.
Dinle:
Solunum seslerini duyabilmek iin kazazedenin azn dinleyiniz.
Hisset: Yananzda hava giri-kn hissediniz.
Solunumun olup olmadna karar vermeden nce, bak, dinle, hisset yntemini 10
saniye kadar uygulaynz.
Kardiyak arrestten sonraki ilk birka dakikada, kazazedelerin %40 nda zorlu, grltl ya da
i ekme tarznda bir soluma olabilir. Bunu normal solunumlar ile kartrmaynz.
Eer solunumun normal olup olmadndan pheniz varsa, solunum normal deilmi gibi
hareket ediniz.
Karotis nabz muayenesi:
eneyi yukarya ekiniz
Boynun sadece bir tarafnda iaret ve orta parmaklarn ular ile palpe etmeye
alnz (ekil 8 ).
Parmak ularn tiroid hizasnda sternokleidomastoid kas ile tiroid kkrdak arasndaki
bolua yerletiriniz.
Kontrol 10 saniyeden daha fazla yapmaynz.
Hastann solunumunu kontrol ederken ayn anda karotis nabzn palpe ederek dolamn
varln da kontrol ediniz. Salkla ilgisi olmayanlar, halk iin karotis nabznn muayenesi
nerilmemektedir.
ekil 8. Karotis nabz kontrol.
Dr.Oktay DEMRKIRAN
BAK, DNLE, HSSET

ve ayn anda
KAROTS nabzn KONTROL ET.
10 saniyeden daha uzun olmayan kontrol sresinde
solunum ve dolamn olup olmad kararn ver.
.5 A. Kazazede normal olarak soluyorsa:
Kazazedeyi recovery pozisyonuna eviriniz (nc blme baknz).
Birisini yardm armaya gnderiniz. Ancak yalnzsanz kendiniz yardm arnz.
Solunumun devam edip etmediini kontrol ediniz.

.5 B. Eer kazazede normal olarak solumuyor ise
Yardm iin birini gnderiniz veya yalnzsanz kazazedeyi yalnz brakarak yardm ekibini
ya da acil salk sistemini (112) araynz (ekil 9).
ekil 9. Acil yardm ars

Net bir ifade ile ayrntl olarak adnz, kaza ya da olayn yerini ve eklini, kazazedenin
kardiyak arrest durumunda olduunu belirtiniz.
Daha sonra geri dnnz ve gs kompresyonlarna aadaki gibi balaynz:
Kazazedenin yan tarafna diz knz (ekil 10)

Bir elinizin topuk ksmn kazazedenin gsnn ortasna yerletiriniz (ekil
11).
Dier elinizin topuk ksmn ilk elinizin zerine yerletiriniz. Ellerinizin
parmaklarn kenetleyiniz (ekil 12).
Kazazedenin kaburgalar zerine basn uygulanmadndan emin olunuz.
Karnn st ksmna veya sternum kemiinin (gs kemii) alt ucuna herhangi
bir basn uygulamaynz.
Dr.Oktay DEMRKIRAN
ekil 10.
ekil 11.
ekil 12.
Kazazedenin gs zerinde dik olarak durunuz ve kollarnz dirsek ekleminizden

bkmeden tutarak sternumu 4-5cm ktrecek ekilde aaya doru bas uygulaynz (ekil
13).
ekil 13.Gs kompresyonlar
Her kompresyondan sonra gs zerindeki basy, eller ile sternum

arasndaki
temas kesmeden serbest braknz (dekompresyon); kompresyonlar yaklak
olarak 100/dak hznda tekrarlaynz (saniyede 2 kompresyondan biraz daha
az sklkta )
Kompresyon ve dekompresyon sreleri birbirine eit olmaldr.
6 A Gs kompresyonlarn yapay solunumlar ile kombine ediniz.
30 kompresyondan sonra ba geriye doru itip, eneyi ne doru ekerek hava yolunu
anz (ekil 14).
ekil 14.
Dr.Oktay DEMRKIRAN
9
Kazazedenin alnndaki elinizin ba ve iaret parmaklaryla burnun yumuak ksmn
kapatnz.
Azn ak kalmasna izin vererek eneyi hastann n tarafna doru ekmeye devam
ediniz.
Normal bir nefes alnz ve dudaklarnz kazazedenin az evresine yerletiriniz. Hava
kaa olmadndan emin olunuz.
Gsnn ykseldiini gzleyerek (ekil 15) kazazedenin azna normal solunumda
olduu gibi 1 saniye sreyle fleyiniz, bu etkili bir kurtarc solunumdur.
ekil 15.Kurtarc soluk verilmesi
Ba geriye doru itip, eneyi ne doru ekme manevrasn uygulamay srdrerek

aznz kazazededen uzaklatrnz ve iindeki hava darya karken, gs
kafesinin iniini gzleyiniz (ekil 16).
ekil 16.Aznz uzaklatrarak ekspiryuma olanak salaynz
Yeniden normal bir nefes alnz ve toplam iki solunumu tamamlamak iin bir kez daha
kazazedenin azndan soluk veriniz.
Solunum destei uygulamada azdan aza solunum yerine cep maskesi ya da
balon valv maske ile solutma yntemleri de uygulanabilir (nc blme baknz).
Daha sonra gecikme olmakszn ellerinizi sternum zerinde doru pozisyona
yerletiriniz ve tekrar 30 gs kompresyonu daha uygulaynz.
Gs kompresyonu ve solunumlarla 30:2 orannda uygulamaya devam ediniz.
Dr.Oktay DEMRKIRAN
10
30
2
Sadece kazazede normal solunuma balarsa, bu durumu kontrol etmek iin durunuz,
aksi takdirde KPR uygulamasna ara vermeyiniz.
Kurtarc says tek kii ya da iki kii olduunda

gs kompresyonu : solunum oran
30 : 2
Eer balangtaki kurtarc soluunuz normal solunumdaki gibi gsn ykselmesini
salayamazsa sonraki denemenizden nce:
Kazazedenin azn kontrol ediniz ve herhangi bir tkanklk varsa gideriniz.
Ba geriye doru itme ve eneyi ne kaldrma manevrasn yeterli uyguladnz
kontrol ediniz
Eer birden fazla kurtarc varsa, yorgunluu nlemek iin, gs kompresyonu
uygulayan her 2 dakikada bir deitiriniz.
Kurtarclar deiimi srasnda zaman kaybnn en az olmasna dikkat ediniz.
6 B
Sadece gs kompresyonu uygulanarak yaplan KPR aadaki durumlarda
uygulanabilir:
Eer solunum uygulayamayacak durumdaysanz veya isteksizseniz, sadece gs
kompresyonu uygulaynz.
Eer sadece gs kompresyonu uygulanyorsa, gs kompresyonlar srekli ve
100/dak hznda olmaldr.
Sadece kazazede normal solunuma balarsa, bu durumu kontrol etmek iin durunuz,
aksi takdirde KPR uygulamasna ara vermeyiniz.
7 KPR uygulamasna ne zamana dek devam edilir?
Kalifiye yardm gelinceye ve uygulamalar devralncaya kadar,
Kazazede normal soluyuncaya kadar
Siz (kurtarc) yorgunluktan tkeninceye kadar devam ediniz.
Hastanede Kardiyopulmoner arrest yaklam
Hastane ii ressitasyon
renim Hedefleri:
Hastanede ressitasyona nasl balanr?
Deneyimli ekip yardm gelene dek ressitasyona nasl devam edilir?
Dr.Oktay DEMRKIRAN
11
Giri:
Hastane ii kardiyak arrestlerin tmnde unlardan emin olunmaldr:
- kardiyopulmoner arrest hzla tannmaldr,
- standart bir yardm numaras ile yardm arlmaldr (hastane ressitasyon ekibi
numaras),
- Cep maskesi gibi yardmc hava yolu gereleri kullanlarak KPR derhal balanmaldr,
eer gerekli ise derhal (ounlukla 3 dakika ierisinde) defibrilasyon uygulanmaldr.
Hastane ii ressitasyon neden farkldr?
Hastane ii kardiyak arrestlerde uygulamalar birok faktre baldr:
- ortam (klinik / klinik d bir ortam, monitr olan/ olmayan bir ortam)
- ilk uygulaycnn deneyimi,
- uygulayc says,
- ara-gere varl,
- kardiyak arrest ve tbbi acillerde hastanenin yant sistemi, rnein tbbi acil ekibi,
ressitasyon ekibi gibi.
Ortam:
Monitrize edilmi olan hastalarda kardiyak arrest hzla saptanr. Yakn monitrizasyon
olana olmayan durumlarda hastalarda bir ktleme dnemi ve tank olunmayan kardiyak
arrest olur. deal olarak, kardiyak arrest riski yksek olan hastalar hzla ressitasyon
uygulamann olas olduu monitrl bir ortamda izlenmelidirler. Hastalar, ziyaretiler ya da
alan ekip klinik d ortamlarda (rnein araba park, koridorlarda) kardiyak arrest ile
karlaabilir
lk uygulayclarn eitimi:
Tm salk alanlar kardiyak arresti tanyabilmeli, yardm arabilmeli ve ressitasyona
balayabilmelidir. Ekip aldklar eitimi uygulamaldr. rnein, youn bakm ve acil ekibi
ressitasyon giriimlerinde bu konuda klinik almalarnda dzenli uygulamalar olmayanlara
gre daha deneyimlidirler. Kardiyak arreste yant veren hastane ekibi havayolu, solunum ve
dolam konusunda deiik derecelerde becerilere sahiptir. Ekip elemanlar eitim aldklar
konudaki becerilerini uygulamaldrlar.
Kurtarc says:
Tek uygulayc daima yardmn geleceinden emin olmaldr. Genellikle, dier ekip yeleri de
yannda olur ve e zamanl ilevler gerekletirilir.
Alet bulunmas:
Kardiyopulmoner arrest durumlarnda ressitasyon gerelerine ve hzla ulalabilmeli ve hzl
ressitasyon salanmaldr. deal olarak kardiyopulmoner ressitasyonda kullanlan gereler
(defibrilatr dahil) ve ilalar standardize edilmelidir. Klinik ortamnzdaki ressitasyon
gerelerini tanmalsnz.
Ressitasyon ekibi:
Ressitasyon ekibi sadece kardiyak arrest tanndnda arlan geleneksel kardiyak arrest
ekibi olmaldr. Alternatif olarak, baz hastaneler kardiyak arrest riski olan hastay tanyp
kardiyak arrest ncesinde ekibi toplarlar. Hastane ii kardiyak arrestler nadiren ani ve
beklenmedik olurlar. Kardiyak arrest riski tayan hastalarn belirlenmesi ile bu arrestler
nlenebilir ya da KPR dan yarar grmeyecek boa ressitasyon giriimleri nlenebilir.
Hastane iindeki kardiyak arrest hastasna yaklam: Hastane ii kardiyak arrestlerde ilk
giriim iin ak emas aadaki ekilde belirtilmitir.
Dr.Oktay DEMRKIRAN
12
Hastanede
Kardiyak
Arrest
Kollabe olan / Ktleen Hasta

Yardm ar ve Hastay Deerlendir
Hayr
Ressitasyon Ekibini ar
CPR 30:2
Oksijen ve hava yolu aralar ile
Monitr ve Defibrilatr balayn

Gerekliyse Defibrilasyon uygulayn
Yaam Belirtisi?
Evet
ABCDEyi deerlendir
Karar ver tedavi et
Oksijen, monitrizasyon, V eriim
Gerekiyorsa Ressitasyon ekibini ar
Hastay Ressitasyon ekibine devret
Ressitasyon Ekibi Geldiinde

leri Yaam Destei
1.Bireysel gvenliinizden emin olun:

KPR uygulayan kurtarclardaki istenmeyen etkilerle ilgili olarak ok az bildirim vardr.
Ressitasyon uygulamalar srasnda kendinizin ve ekip elemanlarnn
gvenlii birincil nceliktir.
Hastann etrafnn gvenliinden emin olun.
Olabildiince erkenden eldiven giyin. Dier koruyucu nlemler olarak gz
koruma, nlk, yz maskesi gerekli olabilir.
Enfeksiyon riski sanldndan daha dktr. Tberkloz (TBC), ciddi akut
solunum sknts (ARDS) ile ilgili olarak snrl bildirimler vardr. KPR srasnda
HIV bulas rapor edilmemitir. Kurtarc soluk srasnda tek ynl filtreli cep
maskesi kullanm enfeksiyon riskini azaltr. Yz klflarnn kullanmnn
etkinlii kantlanmam olup, kurtarc tarafndaki klf bakteri geiine engel
olmaz.
Kurban TBC ya da SARS riski tadnda tmyle koruyucu kyafet giyiniz.
Tmyle koruyucu kyafet ve enfeksiyon konusunda son rehberler ve daha
ayrntl bilgi iin: www.hpa.org.uk
Kesicilere dikkate ediniz. Kesici materyaller kutusu mutlaka olmaldr.
Ressitasyon srasnda gvenli tama yntemlerini kullannz.
Zehirlere maruz kalanlarda dikkatli olunuz. Azdan aza solunumdan ve
hidrojen siyanid, hidrojen slfit zehirlenmelerinde eksalasyon havasndan
kannz.
Korrozif kimyasal maddelerle (gl asid, alkali, paraquat) ya da cilt ya da
solunum sisteminden kolaylkla emilebilen organafosfatlarla temastan
kannz.
KPR eitimi srasnda enfeksiyon bulamas ile ilgili veri yoktur. Buna karn,
maketlerden enfeksiyon bulamasn nleyici nlemler alnmaldr. Maketler
dzenli olarak silinmeli ve her kullanmdan sonra dezenfekte edilmelidir. Baz
maketlerin tek kullanmlk yz paralar ve havayollar olup kolaylkla
temizlenebilir.
Dr.Oktay DEMRKIRAN
13
2.Hastann yantn deerlendiriniz.

Kollaps olan bir hasta grdnzde ya da tmyle bilinsiz bir hasta ile
karlatnzda ilk nce yardm arn, ardndan yantn deerlendirin (sars
ve bar). Nazike omuzlarndan sarsp yksek sesle seslenin: yi misin?
Eer dier salk alanlar ortamda ise birlikte hareket edin
3A. Eer hasta yantl ise
Acil tbbi deerlendirme gereklidir. Hastanenize bal olarak, bu ressitasyon
ekibi tarafndan gerekletirilebilir. Ekibi beklerken, ABCDE uygulayarak
hastay deerlendir, oksijen ver, monitrize et ve damar yolu akln sala.
3B. Hastann yant yoksa
Uygulama hastann solunum ve dolamn deerlendirmedeki eitiminiz ve
deneyiminize baldr. Agonal solunum (yzeyel, yava ya da grltl)
kardiyak arrestin erken evresinde sktr ve kardiyak arrest bulgusu olup,
yaam belirtisi olarak kartrlmamaldr.
Yardm iin bar (eer hala gelmediyse)
Hastay srt st evir.
Ba geriye ene yukarya manevras ile hava yolunu a
Az iine bak. Eer grnr yabanc cisim ya da kusmuk varsa forseps ya da
aspirasyon ile alnmaldr.
Boyun omurlarnda hasar riski varsa, bir yardmcnn ba ve boynu elle ayn
hatta stabilize etmesi eliinde eneyi ne ekme (jaw thrust) ya da eneyi
kaldrma yntemleri uygulanr. Eer yaam tehdit eden hava yolu tkankl
devam ediyorsa, etkili eneyi ne ekme ya da eneyi yukar kaldrma
manevras yapldndan emin olunmal, hava yolu alana dek az oranda ba
geriye yaplabilir, hastann hava yolu aklnn salanmas olas servikal
hasardan korumadan daha ncelikli bir yaklamdr.
Hava yolu akken, bak, dinle, hisset yntemi ile 10 sn. den uzun olmayan bir
srede hastann normal soluyup solumadn (ara sra olan, yava, hrltl
solunum normal deildir) ya da yaamsal bulgularnn varln kontrol edin
o Gs hareketlerine bakn (solunum ya da ksrk)
o Dier yaam bulgularna bakn
o Solunum sesleri iin hastann azn dinleyin
o Yananzda havay hissedin
Eer hastada yaam belirtileri yoksa (hareket, solunum, ksrk olmamas)
daha deneyimli biri gelene dek ya da hasta yaam belirtileri gsterene dek
CPR uygulamaya balayn
Hastay deerlendiren eitimli ve deneyimli biri ise, solunum ve nabz
kontroln ayn anda yapn
Eer hastada yaam belirtileri, nabz yoksa ya da phe varsa derhal CPR
uygulamaya balayn
Emin deilseniz CPR uygulamay geciktirmeyin. Kardiyak arrest tansnda ve
CPRa balamada gecikme olmas durumunda sa kalm olumsuz etkilenir ve
kanlmaldr. Durumu ar ve kalp debisi dk olan hastada CPRa
balanmas yaral olabilir.
Hasta youn bakmda monitrize olsa da kardiyak aresti onaylamak iin
hastay deerlendir.
4A. Hastada nabz ya da yaam bulgular varsa
Acil tbbi deerlendirme gereklidir. Ekibi beklerken ABCDE yaklam ile hastay
deerlendir, oksijen ver, monitrize et ve intravenz kanl yerletir.
4B. Eer nabz ya da yaam bulgusu yoksa

Dr.Oktay DEMRKIRAN
14
Derhal KPR bala ve birini ressitasyon ekibini armaya, ressitasyon

malzemeleri ve defibrilatr almaya gnder.
Eer yalnzsanz yardm armak ve ara gereleri toplamak iin hastay brakn.
30 gs kompresyonunu izleyerek 2 soluk ver
Elin doru pozisyonu sternumun alt yarsnn ortasnda olmaldr.
Eitiminizde elin topuk ksmnn gsn ortasna dier elin de bunun zerine
konaca ya da ellerin sternumun alt yarsna yerletirilecei retildi ise kolaylkla
bulunabilir.
Derinlik 45 cm ve hz 100/dakika olacak ekilde kompresyon uygulayn. Her
kompresyondan sonra gsn tmyle geri dnmesine izin verin. Kompresyon ve
gevemeler iin yaklak olarak ayn sre verin.
Her kompresyon sonra ellerinizi gsn ortasnda tutun
Etkin arter kan akmn deerlendirmek iin palpe edilebilen karotis ya da femoral
nabza gvenmeyiniz
Havayolu ve solunum iin bulabildiiniz aletleri kullannz. Oral airway ile birlikte
kullanlabilen cep maskesi hazr olmaldr. Alternatif olarak laringeal maske, balon
maske bulundurunuz. Deneyimli biri varsa trakeal entbasyon uygulaynz.
nspirasyon zaman 1 dak olmal ve gsn kalktn grecek kadar yeterli volm
verilmelidir. Gerekirse oksijen destei eklenebilir.
Hzl ve gl solunumdan kanlmaldr.
Hazann trakeas entbe edildiinde, gs kompresyonlarna ara vermeden hz
dakikada 100 olarak devam et ve hastann akcierlerini dakika 10 kez ventile et.
Hiperventilasyondan kan.
Havayolu ve ventilasyon gereleri yoksa hastay azdan aza ventile et. Azdan
aza solunumdan kanmay gerektirecek klinik durumlar varsa ya da bunu
yapmak istemiyorsanz yardm ya da hava yolu aletleri gelene dek gs
kompresyonu uygula. Cep maskesi klinik ortamlarda hzla temin edilebilmelidir.
Defibrilatr ulatnda elektrodlar hastaya uygula ve ritmi analiz et. Kendi
yapan elektrod pedleri ya da hzl bak elektrodlar teknii ile kalp ritmi EKG
elektrodlar uygulamaya gre daha hzl monitrize edilir.
Kendi yapan defibrilatr pedleri ve birden fazla kurtarc varsa gs
kompresyonlarna ara vermeden pedleri uygulayn. Kalp ritmini deerlendirmek
iin ksaca ara verin. Eer gerekli ise manuel defibrilasyon uygulayn. Alternatif
olarak otomatik eksternal defibribrilatr talimatlarn izleyin.
Defibrilasyon uygulamasndan sonra derhal gs kompresyonlarna balayn.
Kalp ritmini ve nabz deerlendirmek iin ara vermeyin. Gs kompresyonlarnda
kesintileri en aza indirin.
Ressitasyon ekibi gelen ya da hasta yaam belirtileri gsterene dek
ressitasyona devam edin. Eere OED kullanlyorsa sesli talimatlar izleyin.
Eere manuel defibrilatr kullanyorsan ileri yaam destei algoritmasn izle.
Ressitasyon devam ederken yeterli eleman varsa intravenz kanl ve
ressitasyon ekibi tarafndan kullanlacak ilalar (rnein adrenalin) hazrlayn
Ekip lideri sorumluluunu alacak kiiyi belirleyin. Hasta kaytlarn aln.
Gs kompresyonu yapan kii yorulacaktr. Eer yeterli eleman varsa bu kii her
2 dakikada bir deitirilmelidir.
Hastane ii KPR da gs kompresyonlarnn kalitesi sklkla dktr. Gs
kompresyonu yapan kiiyi ynlendirin ya da gerekli ise deitirin.
Defibrilasyon giriimleri arasndaki sre iin saat kullann. 30:2 dnglerinin
saysn tutmak zordur.
Dr.Oktay DEMRKIRAN
15
4C. Hasta solumuyor ve nabz varsa (solunum aresti)
Hastann akcierlerini ventile et (yukarda akland gibi)ve her 10 solunumda bir

dolam kontrol et (yaklak her dakika)
Solunum ve dolam deerlendirebildiinde ya da hastada dier yaam belirtileri
(scak, iyi perfze, normal kapiller dolum zaman) olduunda bu tan konmaldr
Nabz varl konusunda herhangi bir phe varsa, daha deneyimli biri gelene dek
gs kompresyonlarna bala
Solunum aresti olan hastalar hzla ve etkin olarak tedavi edilmezse kardiyak arrest
geliir.
5. Hasta monitrize ve tank olunmu kardiyak arrest durumunda
Kardiyak arrest tansn dorulaynz ve yardm arnz.

Ritm ventikler fibrilasyon / nabzsz ventrikler taikardi ise ve acilen ok uygulamak
iin defibrilatr hemen hazr olamayacaksa prekordiyal darbe (precordial thump)
uygulaynz.
Balangtaki ritim VF/VT ise ve defibrilatr hemen ularsa nce ok uygulaynz.
Yukarda anlatld ekilde ok verdikten sonra derhal KPR uygulamasna balaynz
Anahtar noktalar:
Hastane ii kardiyak arrestte yaplacaklar ortam, ilk uygulaycnn deneyimi, yardmc
eleman says, var olan malzemeler ve kardiyak arrest ve tbbi acillerde hastane yant
sistemine baldr.
Ressitasyon uygulamalar srasnda ressitasyon ekibinin gvenlii birinci
nceliklidir
Gs kompresyonlarndaki gecikmeyi en aza indir.
BLM 2: OTOMATK EKSTERNAL DEFBRLASYON
Ani kalp durmalarnda giriimin erken yaplmas ile hayatta kalma ans artmakta,
zellikle ok uygulanan hastalarda bu oran daha da artmaktadr. Kardiyak arrestlerde ritm
ounlukla ventrikler fibrilasyon olmakta ve bu ritm defibrilasyon ile normal
dndrlebilmektedir. Defibrilasyon ilemi daha nceleri sadece eitim grm, acil olgulara
mdahale etme yetkisi bulunan salk personeli tarafndan uygulanabilirdi. Ancak
gnmzde birok lkede TYD uygulayabilecek salk alan olmayan kiiler tarafndan da
uygunabilmektedir ki bunu salayan otomatik eksternal defibrilatrlerin retilmi olmasdr.
Gnmzde hastane dnda kullanlmak zere gelitirilmi Otomatik Eksternal
Defibrilatrler (OED) mevcuttur. Otomatik eksternal defibrilatrlerin (OED) kullanlmas, temel
yaam destei uygulamasnn bir paras haline gelmektedir.
OEDler birok Avrupa lkesinde ve Amerika Birleik Devletleri nde yaygn olarak
kullanlmaktadr. Okullar, oteller, byk alveri merkezleri, stadyumlar, havalimanlar ve
ticari hava yollarnda OED lere rastlamak olaan hale gelmitir. ngiltere de polis aralar ve
ambulanslarda, ABDde Las Vegas ta kumarhanelerde de bulunmaktadr. lkemizde de bu
bilin gittike artmakta olup, imdiden havalimanlarmzn bazlarnda; Trk Hava Yollar nn
okyanus ar uu yapan uaklarnda OED bulunmaktadr.
OED, hastaya iki yapkan pedle uygulanmakta ve ara kablolar araclyla
defibrilatr, ritim analizini yapmakta ve gereinde elektrik okunu verebilmektedir. Cihaz
sadece ventrikler fibrilasyon ya da nabzsz ventrikler taikardiye duyarldr. Bilgiler, sesli,
grsel olarak veya her ikisi birlikte olacak ekilde verilmektedir. ok verilmesi manuel (elle)
olarak tetiklenerek gerekletirilmektedir.
OED kullanm iin hareket plan:
1 Kazazede ve evrede bulunanlarn gvenli olduundan emin olunuz
2 Eer kazazedenin bilinci kapal ve normal olarak solumuyorsa, OED temini ve ambulans
arlmas iin birisini gnderiniz
Dr.Oktay DEMRKIRAN
16
3 TYD klavuzuna gre KPR a balaynz.
4 OED gelir gelmez
Cihaz altrnz
Elektrod pedlerini paketinden karp hastaya yaptrnz. Pedlerin zerinde hastaya nasl
yaptrlacaklar da gsterilmitir.
Eer birden fazla kurtarc varsa bu ilem yaplrken KPRa devam ediniz.
Szl ve grsel uyarlar takip ediniz
OED ritim analizi yaparken hi kimsenin kazazedeye dokunmadndan emin olunuz.
5a Eer ok endikasyonu varsa

Dr.Oktay DEMRKIRAN
17
hi kimsenin kazazedeye dokunmadndan emin olunuz
ok dmesine tarif edildii gibi basnz (tam otomatik OEDler oku otomatik olarak
uygular)
sesli/grsel uyarlar izleyerek devam ediniz.

5b Eer ok endikasyonu yoksa
hemen CPRa 30 kompresyon:2 ventilasyon orannda yeniden balaynz
sesli/grsel uyarlarn ynlendirdii ekilde devam ediniz.
30 : 2
6 OED uyarlarn takip etmeye:

kalifiye yardm gelip hastay devralncaya kadar
kazazede normal soluyuncaya kadar ve
siz yorgunluktan tkeninceye kadar devam ediniz.
Dr.Oktay DEMRKIRAN
18
.
OED Kullanmnda nemli Noktalar:
Islak gs: Ar terleme ya da suda kurtarma sonucunda baz kazazedelerle gs slak
olabilir. OED pedlerini uygulamadan nce gs hzla kurulanmaldr.
Kll gs: Kll gs olduunda OED pedlerinin iletisinde sorun olabilir. Byle durumlarda
kllarn tra edilmesi gerekmektedir.
Flasterler: Hastann cildindeki flaster ya da dier yapk durumdaki materyalleri kaldrnz.
Bunlar defibrilasyon srasnda yank ya da kvlcma neden olabilirler.
Pacemaker: Baz kiilerde pacemaker bulunmakta olup cilt alt ya da gs duvarnda
kolaylkla grlebilmektedir. OED nin pacemaker zerine deil yanna ya da altna
yerletirildiinden emin olunuz.
Mcevher: OED pedleri ile kontak yapabilecek olan metal mcevherleri karnz. Vcuttaki
piercing gibi karlamad durumlarda pedleri bunlardan uzak yerletiriniz.
Oksijen destei: OED kullanm srasnda oksijen zararl olabilir. Oksijen kaynaklarn en az
1 m. uzaklatrnz.
OED ALGORTM
Bilin Kapal
Yardm ar
Hava yolunu a
OED temini iin
Normal solumuyor
112 yi aramak iin

Birini gnder veya git
CPR 30:2
OED balanncaya kadar
OED
Ritim Analizi
ok neriliyor
ok nerilmiyor
1 ok
150-360 J bifazik
Veya 360 J monofazik
Derhal CPR uygula 30:2
Derhal CPR uygula 30:2
ki Dakika
ki Dakika
Normal soluyuncaya
kadar
devam edin
ekil. Otomatik Eksternal Defibrilasyon
Dr.Oktay DEMRKIRAN
19
Olmaya Devlet Cihanda, Bir Nefes Shhat Gibi.

Kanuni Sultan Sleyman
BLM 3: RECOVERY POZSYONU,

HAVA YOLU TIKANIKLIKLARI
Recovery Pozisyonu:
TYD uygulamas hareket plan dahilinde, uuru kapal ancak normal soluyan bir hasta
recovery pozisyonuna evrilir.
Hastay Recovery Pozisyonuna evirmek iin:
Hastann ceplerindeki byk hacimli eyalarn ve varsa gzln karnz.
Hastann yan tarafnda diz knz ve her iki bacann dz bir ekilde durmasn
salaynz.
Size yakn olan kolunu vcuduyla dik a yapacak ekle getiriniz; kolu dirsekten de
bkerek, kol ile nkol arasnda doksan derecelik bir a olumasn salaynz ve elini
avu ii yukarya bakacak ekilde yerletiriniz.
Size uzakta kalan kolunu gs kafesini aprazlayacak ekilde ve elini size yakn olan
omuzuna doru; avu ii yere, el srt hastann yanana bakacak ekilde yerletiriniz
Size uzak kalan baca diz ekleminin hemen st ksmndan ve bacan arka tarafndan,
tutarak yukarya doru ekiniz. Ayak tabannn yere basar durumda kalmasn
salaynz.
Bir elinizle yanann yanna yerletirdiiniz elini, dier elinizle de bacandan tutarak
hastay size doru yan yatacak ekilde eviriniz
Dr.Oktay DEMRKIRAN
20
stte kalan baca, hem kala ve hem de diz eklemi dik a yapacak ekilde ayarlaynz.
Solunum yolunun ak olduundan emin olmak iin ba geriye doru itiniz.
Gerekli ise, hastann yana altnda kalan elini, ba geriye doru itilmi pozisyonda
tutabilecek ekilde ayarlaynz.
Solunum ve nabz dzenli aralklarla kontrol ediniz.
Hava yolunun yabanc cisimlerle tkanmas:

Boulmalar ounlukla yemekle ilgili olduu iin, bu olaya sklkla tank olunmaktadr.
Bylece, kazazedeye henz bilinli iken erken mdahale edebilme ans domaktadr.
Hava yolu obstrksiyonunun tannmas baarl bir sonucun anahtar olduu iin, nemli olan
bu acil durumu baylma, kalp problemi, epilepsi veya ani solunum sknts, siyanoz ya da
bilin kaybna neden olacak dier durumlarla kartrmamaktr.
Yabanc cisimler hafif veya ciddi hava yolu obstrksiyonuna neden olabilir. Hafif hava yolu
obstrksiyonunda kazazede konuabilir. Bu durumda ksrmeye tevik etmek ve daha fazla
bir mdahale yapmamak gerekir. Ancak bu kiileri olabilecek bir ktleme asndan
izlemek gerekir. Solumada glk, konumama ya da bilin kayb durumlarnda hava yolu
tkankl ciddi olup daha ileri giriim gerektirmektedir.
Dr.Oktay DEMRKIRAN
21
Yabanc Cisimle Boulmann Belirtileri
Boulma yemek srasnda olur

Kazazede elleriyle boazn tutar
(niversal belirti)
Yant verme durumu

Bouluyor musun ?
Hafif havayolu
obstrksiyon
Kazazede konuabilir ve
Evet yantn verir.
Dier belirtiler:
Ar havayolu
obstrksiyonu
Kazazede konuamaz,
ba sallayarak yant verebilir
Kazazede konuabilir,
ksrebilir ve soluyabilir
Erikinlerde yabanc cisim ile oluan hava yolu obstrksiyonu algoritmi: (Bu algoritmin
1 yan zerindeki ocuklarda da kullanlmas uygundur)
1 Eer kazazede hafif hava yolu obstrksiyonu belirtileri gsteriyor ise
Kazazedeyi ksrmeye devam etmesi iin uyarnz ve baka bir ey yapmaynz
2 Eer kazazede ar hava yolu obstrksiyonu belirtileri gsteriyorsa ve bilinci yerinde ise
5 kereye kadar aada tarif edildii ekilde srta vuru uygulaynz
o Kazazedenin yannda ve hafife arkasnda durunuz.
o Yabanc cisim yer deitirecek olursa, hava yolunun daha aa ksmlarna
gitmemesi, azdan darya doru kmas iin gs bir elinizle
destekleyerek,
kazazedeyi ne doru einiz
o Dier elinizin topuk ksm ile kazazedenin iki skapulas arasna 5 defaya dek
kuvvetli vurular uygulaynz
Her vurunun obstrksiyonu giderip gidermediini kontrol ediniz. Ama obstrksiyonu,

be kez vuru uygulamaktan ziyade kuvvetli bir darbe ile gidermektir.
Eer uygulanan be srta vuru ile hava yolu obstrksiyonunu giderilemezse aada
tarif edildii zere 5 abdominal bas uygulaynz:
Dr.Oktay DEMRKIRAN
22
o Kazazedenin arkasnda durunuz ve her iki kolunuz ile kazazedenin karnnn
st blmnden sarnz
o Kazazedeyi ne doru einiz
o Yumruunuzu skarak umblikus ve sternumun alt noktas arasna yerletiriniz
o Bu elinizi dier elinizle kavraynz ve iddetli ekilde ieri ve yukar doru
ekiniz
o Be defaya kadar tekrarlaynz
Eer obstrksiyon hala giderilemediyse, dnml olarak 5 srta vuru 5 karna bas
uygulamaya devam ediniz
3 Eer kazazede herhangi bir zamanda bilincini yitirirse,
Kazazedeyi dikkatlice yere yatrnz.

Acil yardm sistemine haber veriniz.
KPRa balaynz. Karotis nabz muayenesi eitimi alm ve deneyim kazanm salk
alanlar bilinci kapal olan boulmu kazazedede karotis nabz olsa bile gs
kompresyonlarn balatmaldr.
Erikinlerde
Yabanc
Cisimle
Boulma
Algoritmi
Boulmann ciddiyetini saptayn

Ar
havayolu
obstrksiyonu
Hafif
havayolu
obstrksiyonu
(Etkisiz ksrme)
(Etkili ksrme)
Bilin Kapal
Bilin Ak
ksrmesini salaynz.
CPRa bala
5 Srta vuru
Kontrol ediniz:
5 karna bas
Etkisiz ksre doru ktleme

Obstrksiyon otadan kalkncaya
Cep maskesi:
Dr.Oktay DEMRKIRAN
23
TYD uygulamas srasnda solunum desteini salamak iin cep maskesi rahatlkla
kullanlabilir. Hastann yz ve burnuna oturan bu maskenin tek ynl bir valvi olup, ekspire
edilen havay kurtarcdan uzak tutar.
Tek kurtarc olduunda hastann yan tarafnda durur. Bu ekilde gs kompresyonlar ve
kurtarc soluklarn kolaylkla yaplmas salanr.
ki kurtarc varsa, birinci kii hastann bann arkasnda durarak solunum desteini verir.
kinci kurtarc gs kompresyonlarn uygular.
Birok cep maskesinde oksijen balants olana bulunmaktadr.

Maskeyi hastann az ve burun blgesine yerletirin. Maskenin geni ksm az,
dar ksm ise burun blgesini kapsamaldr.
Parmaklarnz maskenin zerine oturtunuz
Dier parmaklarnz ile eneyi yukarya kaldrnz
Tek ynl valvden 1 sn. de solutunuz, hastann gs inip kalkar
Soluk verdikten sonra aznz maskeden ekiniz
Yetersiz ventilasyon ve midenin ar iirilmesi risklerini azaltmak iin:

Maskeyi iki elle tutup kaak olmasna engel olunuz
Ba ve boynun ayn hizada olmasn ve boynun ekstansiyonunu salaynz
Balon valv maske ventilasyonu (BVM):
BVM ile yksek younlukta oksijen vermek olasdr. TYD srasnda tek kurtarc
olduunda rahatlkla kullanlabilir. Ancak yz maskesi ile kullanldnda maske ile hastann
yz arasnda kaak olmas glk yaratabileceinden, bir elle kese sklrken dier elle hava
yolu akl salanmaldr.
Yeterince eitim alm olanlarn kullanmna uygundur. Kullanc deneyimli deilse
yetersiz ventilasyon ya da gastrik insuflasyon sz konusu olabilir.
nemli Not: ekiller European Resuscitation Council Ressitasyon klavuzlar ve

kurs eitim kitaplarndan alnmtr.
Dr.Oktay DEMRKIRAN
24
Kaynaklar:
1.European Resuscitation Council Advanced Life Support Course Manual. 5th Edition.
Belgium.
2. International Liaison Committee on Resuscitation. 2005 International consensus on
cardiopulmonary resuscitation and emergency cardiovascular care science with treatment
recommendations. Resuscitation 2005; 67(2-3): 157-342.
3. European Resuscitation Council. European Resuscitation Council guidelines for
resuscitation 2005. Resuscitation 2005; 67 (Suppl 1): S1-S190.
4.First Aid, CPR and AED. Emergency Care and Safety Institute.2007, Jones and Bartlett
Publishers.
5.Certug A. Temel Yaam Destei Klavuzu ve Eitim Rehberleri. Ege niversitesi; zmir,
2006.
Dr.Oktay DEMRKIRAN
European
Resuscitation
Council
www.erc.edu
info@erc.edu
Otomatik Eksternal Defibrilasyon
Bilinci kontrol edin - Hava yolunu an - Solunumu kontrol edin - 112yi arayn
OED altrn
Sesli komutlar gecikmeden uygulayn.
Pedleri yaptrn / Monitrize edin

Sol koltuk altnn alt ksmna pedlerden birini yaptrn.
Dier pedi sa kprck kemiinin altna, gs
kemiine yakn yerletirin.
Gvenlii salayn
OED, kalp ritmini analiz ederken hi kimsenin hastaya
dokunmadna emin olun.
ok verin
Herkesin hastadan uzak olduuna emin olun.
Derhal KPRa balayn

Ellerinizi gs kafesinin ortasna yerletirin.
30 gs kompresyonu uygulayn.
Dudaklarnz azn etrafna yerletirin.
Gs ykselinceye kadar fleyin.
Gs indiinde sonraki soluu verin .
KPRa devam edin
30:2
Sesli komutlar gecikmeden uygulayn.
Hasta normal solumaya balarsa KPRu durdurun.

Hala bilinci kapalysa yan yatar pozisyona evirin.
Avrupa Ressitasyon Konseyi tarafndan Mart 2007de yaynlanmtr, Drie Eikenstraat 661, 2650 Antwerp, Belgium / rn referans: POSTER-2007-NBLS_A0-EN Copyright European Resuscitation Council
European
Resuscitation
Council
www.erc.edu
info@erc.edu
Hastanede Ressitasyon
Collapsed
/ sick
patient
olmu
hasta
Kollaps
Hafife sarsn
Yksek sesle barn
Yardm arn ve hastay

deerlendirin
Hava yolunu an
Solunumu kontrol edin
Eitimini aldysanz nabz kontrol edin
Yaam belirtisi YOKSA
Yaam belirtisi varsa
Ressitasyon Ekibini arn

KPR 30:2
ABCDEyi deerlendirin
Tan koyun ve tedavi edin
Oksijen, monitrizasyon, V yol
almas
30 gs kompresyonu uygulayn
Oksijen ve hava yolu donanmlarn

kullanarak iki yapay solunum
uygulayn
Pedleri yaptrn /
Monitrize edin
Uygunsa defibrile edin
Ressitasyon ekibi geldiinde leri

Yaam Destei uygulayn
Avrupa Ressitasyon Konseyi tarafndan Mart 2007de yaynlanmtr, Drie Eikenstraat 661, 2650 Antwerp, Belgium
rn referans: POSTER-2007-NBLS_A0-EN Copyright European Resuscitation Council
Uygunsa ressitasyon ekibini

arn
Hastay Ressitasyon Ekibine

teslim edin

TIBB BECER DERS

TEMEL YAAM DESTE
ERKNDE TEMEL YAAM DESTE UYGULAMA BECERS
AMA : Kurtarcya, erikin kazazedede TYD uygulama becerisi kazandrmak.
(0) Yetersiz: Basaman hi uygulanmamas, yanl uygulanmas veya srasnda uygulanmamas.
(1) Gelitirilmesi Gerekir: Basaman doru olarak ve srasnda uygulanmas fakat eksik ya da yardmla yaplmas.
(2) Yeterli: Basaman duraksamadan, yardma gerek kalmadan doru ve srasnda yaplmas.
BASAMAKLAR
1.
2.
Puan
7.
Kazazedenin ve kurtarcnn gvenliinin salanmas.

Kazazedenin omuzu hizasnda uygun olan tarafa diz klmesi,
Kazazedenin omuzlarndan hafife sarsarken, yksek sesle NASILSIN? diye sorarak bilin durumunun
kontrol edilmesi, (Kazazede yant veriyorsa bulduunuz pozisyonda braklmas ve periyodik olarak
deerlendirilmesi)
Bilinci kapal olan hasta iin Acil Tbbi Yardm (Tel: 112) arlmas,
Kazazedenin bann bir el ile alndan geriye itilip, dier elin iaret ve orta parma ile enenin ne doru
ekilerek solunum yolunun aklnn salanmas,
Kurtarcnn yanann kazazedenin gsn grecek ekilde kazazedenin azna yaklatrlmas,
Kazazedenin (en fazla 10sn sre ile) gs hareketlerini gzlerken, solunum seslerinin dinlenmesi, soluk
verirken kard havann scaklnn hissedilmesi (Bak, Dinle, Hisset yntemi).
8.
Ayn anda hastann KAROTS nabznn deerlendirilerek dolamn varlnn saptanmaya allmas
3.
4.
5.
6.
Kazazede normal soluyor ve nabz var ise, Recovery pozisyonuna evrilmesi ve solunumun devamllnn
kontrol edilmesi,
Kazazede normal solumuyor ve nabz yok ise, bir elin topuk ksmnn kazazedenin gsnn ortasna
10. yerletirilmesi,
Dier elin topuk ksmnn kazazedenin gs zerindeki el zerine yerletirilmesi ve iki elin parmaklarnn
11. kenetlenmesi,
Kazazedenin gs zerinde dik olarak durup, dirsek eklemini bkmeden, sternumu 4-5cm ktrecek ekilde
aaya doru (yaklak olarak 100/dk hznda) 30 bas (kompresyon) uygulanmas, (Her kompresyondan
12. sonra gs zerindeki basnn, eller ile sternum arasndaki
temas kesilmeden serbest braklmas)
9.
13. Ba geriye doru itip, eneyi ne doru ekerek hava yolunun almas,
Solunumu olmayan kazazedede, kurtarcnn alnda bulunan elinin ba ve iaret parmaklar ile kazazedenin
14. burun deliklerini kapatmas.
Dier elin iaret ve orta parmaklaryla kazazedenin enesinin ne yukar ekilerek azn almasnn
15. salanmas.
Kurtarcnn derin bir nefes alarak, azn kazazedenin dudaklar evresine hava kaa olmayacak biimde
16. yerletirmesi.
17. Gs kafesinin iip imedii gzlenerek 1 saniye sre ile havann kazazedenin akcierlerine gnderilmesi,
Ba geriye doru itip, eneyi ne doru ekme manevrasn uygulamay srdrerek azn kazazededen
18. uzaklatrlp, akcierlerdeki hava darya karken, gs kafesinin iniinin gzlenmesi,

kinci solunumun yaplmas iin, gs kafesinin iip imediinin gzlenmesi ve
19. 1 saniye sre ile havann kazazedenin akcierlerine gnderilmesi,
Daha sonra gecikme olmakszn ellerin sternum zerinde doru pozisyona yerletirilmesi ve tekrar 30 gs
20. kompresyonu daha uygulanmas,
Etkili solunum yaptrlamyorsa, yeniden ba geriye doru itip, eneyi ne doru ekme baa yeniden
21. pozisyonun verilmesi ve yeniden solunum yaptrlmas,
Solunum yine baarsz oluyorsa kazazedenin aznn kontrol edilmesi ve obstruksiyon varsa giderilmesi ve
22. yeniden solunum yaptrlmas,

23. Gs kompresyonu ve solunumlara 30:2 orannda devam edilmesi,
Birden fazla kurtarc varsa, yorgunluu nlemek iin, her 1-2 dakikada bir CPR uygulamasn dier
24. kurtarclarn devralmas. Kurtarclar deiirken minimum gecikme olmasna dikkat edilmesi.
stanbul niversitesi Cerrahpaa Tp Fakltesi
Tbbi Beceri Eitimi, Temel Yaam Destei Eitimi Rehberleri

TIBB BECER DERS

TEMEL YAAM DESTE
ERKNDE OTOMATK EKSTERNAL DEFBRLATR(OED) UYGULAMA BECERS
AMA : Kurtarcya, erikin kazazedede otomatik eksternal defibrilatr kullanma becerisi kazandrmak
BASAMAKLAR
Kazazedenin
ve kurtarcnn gvenliinin salanmas,
1.
2. Kazazedenin omuzu hizasnda uygun olan tarafa diz klmesi,
3. Kazazedenin omuzlarndan hafife sarsarken, yksek sesle NASILSIN? diye sorarak bilin durumunun
kontrol edilmesi, (Kazazede yant veriyorsa bulduunuz pozisyonda braklmas ve periyodik olarak
deerlendirilmesi)
4. Bilinci kapal olan hasta iin Acil Tbbi Yardm (Tel: 112) arlmas,
5. Kazazedenin bann bir el ile alndan geriye itilip, dier elin iaret ve orta parma ile enenin ne doru
6. Kurtarcnn yanann kazazedenin gsn grecek ekilde kazazedenin azna yaklatrlmas,
7. Kazazedenin (en fazla 10sn sre ile) gs hareketlerini gzlerken, solunum seslerinin dinlenmesi, soluk
verirken kard havann scaklnn hissedilmesi (Bak, Dinle, Hisset yntemi).
8. Ayn anda hastann KAROTS nabznn deerlendirilerek dolamn varlnn saptanmaya allmas
9. Kazazede normal soluyor ve nabz var ise, Recovery pozisyonuna evrilmesi ve solunumun devamllnn
kontrol edilmesi,
10. Kazazede normal solumuyor ve nabz yok ise, bir elin topuk ksmnn kazazedenin gsnn ortasna
yerletirilmesi,
11. Dier elin topuk ksmnn kazazedenin gs zerindeki el zerine yerletirilmesi ve iki elin parmaklarnn
kenetlenmesi,
12. Kazazedenin gs zerinde dik olarak durup, dirsek eklemini bkmeden, sternumu 4-5cm ktrecek
ekilde aaya doru (yaklak olarak 100/dak hznda) 30 bas (kompresyon) uygulanmas, (Her
kompresyondan sonra gs zerindeki basnn, eller ile sternum arasndaki
temas kesilmeden serbest braklmas)
13. Ba geriye doru itip, eneyi ne doru ekerek hava yolunun almas,
14. Solunumu olmayan kazazedede, kurtarcnn alnda bulunan elinin ba ve iaret parmaklar ile kazazedenin
burun deliklerini kapatmas,
15. Dier elin iaret ve orta parmaklaryla kazazedenin enesinin ne yukar ekilerek azn almasnn
salanmas,
16. Kurtarcnn derin bir nefes alarak, azn kazazedenin dudaklar evresine hava kaa olmayacak biimde
yerletirmesi.
17. Gs kafesinin iip imedii gzlenerek 1 saniye sre ile havann kazazedenin akcierlerine
gnderilmesi,
18. Ba geriye doru itip, eneyi ne doru ekme manevrasn uygulamay srdrerek azn kazazededen
uzaklatrlp, akcierlerdeki hava darya karken, gs kafesinin iniinin gzlenmesi,
19. kinci solunumun yaplmas iin, gs kafesinin iip imediinin gzlenmesi ve 1 saniye sre ile havann
kazazedenin akcierlerine gnderilmesi,
20. Daha sonra gecikme olmakszn ellerin sternum zerinde doru pozisyona yerletirilmesi ve tekrar 30 gs
kompresyonu daha uygulanmas,
21. Etkili solunum yaptrlamyorsa, yeniden ba geriye doru itip, eneyi ne doru ekme baa yeniden
pozisyonun verilmesi ve yeniden solunum yaptrlmas,
22. Solunum yine baarsz oluyorsa kazazedenin aznn kontrol edilmesi ve obstruksiyon varsa giderilmesi ve
yeniden solunum yaptrlmas,
23. Gs kompresyonu ve solunumlara 30:2 orannda devam edilmesi,
Puan
24. OED kullanma hazr deilse;

25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
CPR uygulamasna balayn (Baknz: Erikinde CPR Uygulama Becerisi Rehberi).

OED geldii anda CPR uygulamasn brakp 31. 40. Basamaklar uygulaynz.
OED hemen kullanma hazrsa;
Dolam olmayan kazazedenin tercihen sol tarafna, ba ile omzu arasna OEDnin yerletirilmesi.
Cihazn ama-kapama dmesinin almas
Elektrotlarn, zerindeki emaya uygun olarak kazazedenin gs kafesi zerine yerletirilmesi
OED n itsel ve grsel talimatlarnn izlenmesi
OED analizi sonucunda kazazedeye ok uygulanmas endikasyonu varsa herkesin hastaya temas
etmeyecek ekilde uzaklamasnn salanmas
ok uygulamak iin dmeye baslmas
lk oktan sonra cihazn iitsel ve grsel talimatlarnn izlenmesi,
Cihazn talimat izlenerek 2 dakika sre ile CPR uygulanmas,
Cihazn ritmi analiz etmesi iin kazazede ile temasn kesilmesi,
Kazazedenin durumundaki deiikliklere gre OED n talimatlarnn izlenmesi

TIBB BECER DERS

TEMEL YAAM DESTE
ERKNDE RECOVERY POZSYONU VERME BECERS REHBER

AMA : Bilinci kapal, solunumu olan erikin kazazedede Recovery pozisyonu verme becerisi kazandrmak
BASAMAKLAR
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
Puan
Kazazedenin ve kurtarcnn gvenliinin salanmas,

Kazazedenin omuzu hizasnda uygun olan tarafa diz klmesi,
Kazazedenin omuzlarndan hafife sarsarken, yksek sesle Naslsn? diye sorarak bilin durumunun
kontrol edilmesi,
(Kazazede yant veriyorsa bulduunuz pozisyonda braklmas ve periyodik olarak deerlendirilmesi)
Kazazedenin skan giysilerinin (kravat vb.) karlmas,
Kazazedenin bann bir el ile alndan geriye itilip, dier elin iaret ve orta parma ile enenin ne doru
Kurtarcnn yznn bir tarafnn, kazazedenin gsn grecek ekilde kazazedenin azna
yaklatrlmas,
Kazazedenin (en fazla 10sn sre ile) gs hareketlerini gzlerken, solunum seslerinin dinlenmesi, soluk
verirken kard havann scaklnn hissedilmesi
(Bak, Dinle, Hisset yntemi).
Soluyan kazazedenin koluna gvdeye gre 90 a verilmesi ve dirsek eklemine de 90 a verilerek avu
iinin yukar bakmasnn salanmas.
Kazazedenin, kar tarafta kalan elinin, gs aprazlayarak avu ii yere, el srt kazazedenin yanana
bakacak ekilde yerletirilmesi,
Kazazedenin kar taraftaki bacann, ayak taban yere tam basacak ekilde dizden bklmesi.
Kurtarcnn bir eli, kazazedenin bklm bacanda diz ekleminin hemen stnde; dier eli kazazedenin
yanana yakn elinin zerinde olacak ekilde kazazedenin kurtarc tarafna evrilmesi.
Kazazedenin kala ve diz eklemlerinin her ikisinin de dik a oluturacak ekilde dzenlenmesi.
14. Kazazedenin bann geriye doru nazike itilmesi.

15. Kazazedenin yukarda kalan elinin avu ii yere bakacak ekilde enenin altna yerletirilmesi.
Kazazedenin solunum yolu aklnn devam edip etmedii ve dier yaamsal ilevlerinin srekli olarak
16. izlenmesi.
Kazazedenin 30 dakikadan daha fazla recovery pozisyonunda kalmas gerekiyorsa, kazazedenin, altta
17. kalan koldaki basnc rahatlamak iin ters yne evrilmesi.

Bilinci kapal kazazedenin srtst pozisyona evrilmesi
1.
2.
Kazazedenin ba ve boyun blgesinin iki el ile desteklenmesi, ba ve boynun hareketsiz tutulmasnn

salanmas
Dier kurtarclarn kazazedenin gs kafesini, kalasn ve ayaklarn sabit halde tutmas
3. Ba, boyun ve gvdenin ayn anda hareketinin salanmas ile kazazedenin srt st pozisyona
evrilmesi

TIBB BECER DERS
TEMEL YAAM DESTE
ERKNDE HAFF VE AIR HAVA YOLU OBSTRKSYONLARINDA
SOLUNUM YOLUNDAK YABANCI CSMLERN IKARILMASI
AMA : Kurtarcya, hafif ve ar hava yolu obstrksiyonlarnda erikin kazazedenin solunum yolundaki yabanc cisimleri
karma becerisi kazandrmak.

BASAMAKLAR
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
Puan
Kurtarcnn, kazazedenin yannda ve hafife arkasnda durmas,

Kurtarcnn, bir eliyle kazazedeyi gs kafesinden destekleyerek, kazazedenin ba ve gvdesinin ne
eik durmasnn salamas,
Eer kazazede hafif hava yolu obstrksiyonu belirtileri gsteriyor ise, ksrmeye devam etmesi iin
uyarnz ve baka bir ey yapmaynz,
Eer kazazede ar hava yolu obstrksiyonu belirtileri gsteriyor ve bilinci yerinde ise, bir elin avu
ii (ayas) ile kazazedenin iki skapula (krek kemii) arasna 1 kez hzla ve kuvvetlice vurulmas,
Yabanc cismin kmamas halinde, 4. basaman toplam 5 kez olacak ekilde tekrar edilmesi,
Yabanc cismin kmamas halinde, kurtarcnn ayakta duran kazazedenin arkasnda (yz
kazazedenin srtna dnk olarak) yer almas,
Kurtarcnn her iki eli ile kazazedeyi karn blgesinden destekleyerek sarmas,
Kurtarcnn bir elini, baparma kazazedenin karnna bakacak ekilde yumruk yapmas,
Kurtarcnn yumruk yaplm elini kazazedenin gbek ve ksifoid knt arasna yerletirmesi,
Kurtarcnn dier elinin yumruk yaplm olan elini kavramas,
Kurtarcnn ellerini yerletirmi olduu noktadan nden arkaya ve aadan yukarya doru kuvvetlice 1
kez bas uygulamas,
Yabanc cismin kmamas halinde, 11. basaman toplam 5 kez olacak ekilde tekrar edilmesi.
Yabanc cismin kmamas halinde, 1.-12. basamaklarn tekrarlanmas,
Eer kazazede herhangi bir zamanda bilincini yitirirse, kazazedeyi dikkatlice yere yatrlmas,
KPRa balanlmas. (Bkz. Erikinde CPR Uygulama Becerisi Eitim Rehberi)
*Karotis nabz muayenesi eitimi alm ve deneyim kazanm salk alanlar, bilinci kapal olan
boulmu kazazedede karotis nabz olsa bile gs kompresyonlarn balatmaldr.
TIP ETM ANABLM DALI ve MULTDSPLNER TIBB BECER UYGULAMALARI KOORDNATRL 1
TIBB BECER DERS
YARALI / HASTA TAIMA BECERS

A
Hasta Tama Grubu Nroirurji
Gerek salk hizmeti sunan birimler ierisinde gerekse bu birimlerin dnda salk sorunun olutuu
yerde (sahada) hastalarn gerek basit olarak bazen bir yataktan sedyeye veya daha komplike bir transfer olan
uak ambulans ile tanmas gerekmektedir. Tm bu tama ilemlerinin hasta ve salk alanlar iin gvenlisalkl bir eklide yaplabilmesi temel baz prensiplerin bilinmesi ve gerekli olduunda uygulanabilmesi
gerekmektedir.
lkemizde ve dnyada yanl tanmalar nedeniyle mortal veya morbiditeye neden olan istenmeyen
pek ok olay ile karlalmaktadr. Servikal fraktr olan bir kazazede olay yerinde bu lezyon
bilinemeyeceinden boyun immobilizasyonu yaplmadan tanrsa bu kiide balangta olmad halde ani
gelien bir omurilik hasar ortaya kabilir. Alt ekstremitede ak fraktr ve kanamas olan bir kazazede gerekli
olan acil hemostaz ve immobilizasyon yaplmazsa transfer srasnda kanama nedeniyle hemorajik ok
geliebilir. Daha basit bir rnek ameliyattan yeni km ve olas bir kanamaya kar nlem olarak yerletirilmi
bir dreni olan bir hastann dreni daha ameliyat masasndan hastay sedyeye alrken bile dikkat edilmezse
ameliyat masasnn kenarna skp kabilir. Ayn ekilde bir idrar sondas bile dikkat edilmezse skp veya
idrar torbasnn kendi arl nedeniyle gerilerek hastada ok iddetli bir arya veya hematrilere neden
olabilir. Bu rnekler oaltlabilir. nemli olan salk alan olarak tama-transfer prensiplerini anlayp,
pratikte uygulayabilmektir.
Salk alanlarnn hasta tama ilemini yapmas gereken durumlar
o Kazazedeyi olay yerinden kurtardktan sonra sedyeye veya sedyeye tama
o Kaza yerinden kazazedeyi sedye ile transport aracna tama
o Transport aracnda transfer
o Hastanede yatandan, ameliyat masasndan, radyolojik grntleme cihazlarndan sedyeye veya yatana
tama
Hasta ve Yaral Tanmasnda Genel Kurallar
1. Hasta/yaralya yakn mesafede allmaldr
2. Daha uzun ve kuvvetli kas gruplar kullanlmaldr
3. Srtn gerginliini korumak iin dizler ve kalalar bklmelidir (Omurilik yaralanmalar riskini azaltr)
4. Yerden destek alacak ekilde her iki aya da kullanarak biri dierinden biraz ne yerletirilmelidir,
5. Kalkarken, arl kala kaslarna vererek dizler en uygun biimde dorultulmaldr,
6. Ba her zaman dz tutulmal, homojen ve dzgn bir ekilde hareket ettirilmelidir,
7.Yava ve dzgn admlarla yrmek gerekir, admlar omuzdan daha geni olmamaldr,
8.Arlk kaldrrken karn muntazam tutulup kalay kasmak gerekir
9.Omuzlar, leen kemiinin ve omuriliin hizasnda tutulmaldr,
10.Yn deitirirken ani dnme ve bklmelerden kanlmaldr,
11. Hasta/yaral mmkn olduunca az hareket ettirilmelidir,
12.Hasta/yaral ba-boyun-gvde ekseni esas alnarak en az 6 destek noktasndan kavranmaldr,
13.Hasta/yaral tamak mkemmel bir ekip almas gerektirir,
14.Tm hareketleri ynlendirecek sorumlu bir kii olmal, bu kii hareketler iin gereken komutlar (dikkat,
kaldryoruz gibi) vermelidir. Bu kii genellikle arln en fazla olduu ve en fazla dikkat edilmesi gereken
blge olan ba ve boyun ksmn tutan kii olmaldr.
Acil Tama Teknikleri

1.Srkleme Yntemleri zellikle, ok kilolu ve iriyar kiilerin tanmas gerekiyorsa; dar, bask ve gei
gl olan bir yerden karmalarda herhangi bir yaralanmaya neden olmamak iin seilebilecek bir
yntemdir. lkyardmcnn fiziksel kapasitesi gz nnde bulundurulmaldr. Mmknse battaniye kullanlmaldr.
a)
Ayak bileklerinden srkleme
b)
Koltuk altndan tutarak srkleme
Battaniye ile srkleme yntemi

2. Ara indeki Yaraly Tama (RENTEK manevras) Kaza geirmi yaral bir kiiyi eer bir tehlike sz
konusu ise omuriliine zarar vermeden karmada kullanlr. Bu uygulama solunum durmas; yangn tehlikesi
gibi olaanst durumlarda uygulanacaktr.
a) Hasta/yaralnn ayaklarnn pedallarn arasna skmam olduundan emin olunmaldr ve varsa emniyet
kemeri kartlmaldr.
b) lkyardmc, yaralya yan taraftan yanar,
c) Bir eliyle yaralnn kolunu, dier eliyle de enesini kavrayarak boyun tespiti yapar,
d) Yaralnn ba-boyun-gvde eksenini mmkn olduunca hareket ettirmeden btn halinde aratan dar
eker,
e) Yaral dar alndktan sonra yavaa yere veya sedyeye konur.
3
Rentek manevras
Ksa Mesafe Hzl Tama Teknikleri
1.Kucakta tama : Bilinci ak olan ocuklar ve hafif yetikinler iin kullanl bir yntemdir. Bir ilkyardmc
tarafndan uygulanr.
a) Yaralya kollarn ilkyardmcnn boynuna dolamas sylenebilir. Bu yaralnn kendini gvende hissetmesini
salar
b) Arlk dizlere verilerek kalklr.
c) Ayaa kalkarak tanr.
2. lkyardmcnn omzundan destek alma
Hafif yaral ve yryebilecek durumdaki hasta/yarallarn tanmasnda kullanlr. Bir ilkyardmc tarafndan
uygulanr. Bu yntem iki kii ile de uygulanabilir.
a) Yaralnn bir kolu ilkyardmcnn boynuna dolanarak destek verilir,
b) lkyardmc bota kalan kolu ile hasta/yaralnn belini tutarak yardm eder.
3. Srtta tama
Bilinli hastalar tamada kullanlr. Bir ilkyardmc tarafndan uygulanr.
a) lkyardmc hasta/yaralya srt dnk olarak melir.
b) Hasta/yaralnn kollar ilkyardmcnn gsnde birletirilir,
c) Arlk dizlere verilerek hasta/yaral kaldrlr ve tanr.
d) Hasta/yaral kalkmayacak durumda ise altna yatarak kaldrlr ve tanr.
Srtta tama
Omuzda tama
4.Omuzda tama ( tfaiyeci yntemi)

Yryemeyen ya da bilinci kapal olan kiiler iin kullanlr. Bir ilkyardmc tarafndan uygulanr.
lkyardmcnn bir kolu bota olacandan merdiven ya da bir yerden rahatlkla destek alnabilir.
a) lkyardmc sol kolu ile omzundan tutarak hasta/yaraly oturur duruma getirir,
b) melerek sa kolunu hasta/yaralnn bacaklarnn arasndan geirir,
c) Hasta/yaralnn vcudunu sa omzuna alr,
d) Sol el ile hasta/yaralnn sa elini tutar, arl dizlerine vererek kalkar,
e) Hasta/yaralnn nde bota kalan bilei kavranarak hzla olay yerinden uzaklatrlr.
Hastay Kaldrp Taycya Yerletirme Teknikleri
1- Kak teknii
Bu teknik hasta/yaralya sadece bir taraftan ulalmas durumunda ya da zorunlu hallerde 2 kii
tarafndan uygulanr.
a) lkyardmclar hasta/yaralnn tek bir yannda bir dizleri yerde olacak ekilde diz kerler,
b) Hasta/yaralnn elleri gsnde birletirilir,
4
c) Birinci ilkyardmc ba ve omzundan, ikinci ilkyardmc srtnn alt ksm ve uyluundan, nc ilkyardmc
dizlerinin altndan ve bileklerinden kavrar. Daha sonra kendi ellerini hasta/yaralnn vcudun altndan geirerek
kavrarlar,
d) Ban ve omzunu tutan birinci ilkyardmcnn komutu ile tm ilkyardmclar ayn anda hasta/yaraly
kaldrarak dizlerinin zerine koyarlar,
e) Sonra uyumlu bir ekilde ayaa kalkarlar,
f) Ayn anda tek bir hareketle hasta/yaraly gslerine doru evirirler ve ayn anda dzgn bir ekilde
sedyeye koyarlar.
Kak teknii ile tama

2- Kpr teknii
Hasta/yaralya iki taraftan ulalmas durumunda drt ilkyardmc tarafndan yaplr.
a)lkyardmclar bacaklarn ap, hasta/yaralnn zerine hafife melerek yerleirler,
b)Birinci ilkyardmc ba koruyacak ekilde omuz ve ensesinden, ikinci ilkyardmc kalalarndan, nc
ilkyardmc da dizlerinin altndan tutar,
c)Birinci ilkyardmcnn komutu ile her ilkyardmc hastay kaldrrlar,
d)Drdnc ilkyardmc sedyeyi arkadalarnn bacaklar arasna iterek yerletirir ve hasta/yaral sedyenin
zerine konulur.
Kpr teknii ile sedyeye transfer

3- Karlkl durarak kaldrma
Omurilik yaralanmalarnda ve phesinde kullanlr. ilkyardmc tarafndan uygulanr.
a) ki ilkyardmc hasta/yaralnn gs hizasnda karlkl diz kerler,
b) nc ilkyardmc hasta/yaralnn dizleri hizasnda diz ker,
c) Hasta/yaralnn kollar gsnn zerinde birletirerek, dz yatmas salanr,
d) Ba ksmdaki ilkyardmclar kollarn ba-boyun eksenini koruyacak ekilde hasta/yaralnn srtna
yerletirirler,
e) Hasta/yaralnn dizleri hizasndaki nc ilkyardmc kollarn aarak hasta/yaralnn bacaklarn dz olacak
ekilde kavrar. Verilen komutla, tm ilkyardmclar hasta/yaraly dz olarak kaldrarak sedyeye yerletirirler.
Karlkl durarak kaldrma teknii
5
Sedye le Tama Teknikleri
Sedye ile tamada genel kurallar unlardr:
a)Hasta/yaral battaniye ya da araf gibi bir malzeme ile sarlmaldr,
b)Dmesini nlemek iin sedyeye balanmaldr,
c)Ba gidi ynnde olmaldr,
d)Sedye daima yatay konumda olmaldr,
e)ndeki ilkyardmc sa, arkadaki ilkyardmc sol aya ile yrmeye balamaldr (Srekli deitirilen admlar
sedyeye salam tama salar),
f)Daima sedye hareketlerini ynlendiren bir sorumlu olmal ve komut vermelidir,
g)Gl olan ilkyardmc hasta /yaralnn ba ksmnda olmaldr.
1- Sedyenin iki kii tarafndan tanmas
a)Her iki ilkyardmc melirler, srtlar dz, bacaklar kvrk olacak ekilde sedyenin iki ucundaki i ksmlarda
dururlar,
b)Komutla birlikte sedyeyi kaldrrlar ve yine komutla dnml admla yrmeye balarlar,
c)nde yryen yoldaki olas engelleri haber vermekle sorumludur.
2- Sedyenin drt kii tarafndan tanmas
Yaralnn durumu ar ise ya da yol uzun, zor ve engelli ise sedye 4 kii ile tanmaldr,
a)lkyardmclarn ikisi hasta/yaralnn ba, dier ikisi ayak ksmnda srtlar dik, bacaklar bkl olarak
sedyenin yan ksmlarnda melirler. Sedyenin sapndan tutarlar ve yukar komutu ile sedyeyi kaldrrlar,
b)Sedyenin sol tarafndan tutan ilkyardmclar sol, sa tarafndakiler sa admlaryla yrmeye balarlar,
c)Dar blgeden yrrken ilkyardmclar srtlarn sedyenin i ksmna vererek yerleirler,
d)Merdiven, yoku inip karken sedye mmkn olabilecek en yatay pozisyonda tutulmaldr. Bunun iin ayak
tarafndakiler sedyeyi uyluk hizasnda, ba tarafndakiler omuz hizasnda tutmaldr.
drt kii tamaya balama pozisyonu
merdiven tama teknii
3- Bir battaniye ile geici sedye oluturma

a)battaniye yere serilir
b) kenarlar rulo yaplr.
c)Yaral zerine yatrlarak ksa mesafede gvenle tanabilir.
4- Bir battaniye ve iki srkla geici sedye oluturma

Yeterli uzunlukta iki srk ile sedye oluturmak mmkndr.
a)
Bir battaniye yere serilir,
b)
Battaniyenin 1/3'ne birinci srk yerletirilir ve battaniye bu srn zerine katlanr,
c)
Katlanan ksmn bittii yere yakn bir noktaya ikinci srk yerletirilir,
d)
Battaniyede kalan ksm bu srn zerini kaplayacak ekilde srn zerine doru getirilir,
e)
Hasta/yaral bu iki srn arasnda oluturulan blgeye yatrlr.
Battaniye ile sedye oluturma teknii
Travma geirmi olgular ve zellikle de uuru kapal kazazedeleri aksi ispatlanana kadar servikal travmas var
olarak kabul etmek ve bu ekilde mdahale etmek gerekir. Servikal immobilizasyon iin boyunluk olmayan
durumlarda ortamda bulunan basit malzemeler ile (kum torbas, pet su iesi, gazete kad vb.) boynun
transport srasnda hareketsiz olmasn salamak gerekir.
Entbasyon uygulanm olan olgularda sedyeden yataa ve buna benzer transferlerde dikkat edilmesi gereken
nemli bir nokta entbasyon tpnn gvenceye alnm olmasdr. Herhangi bir kontrendikasyon yok ise
hastann sedyeden yataa vb. alnmas gibi ilemler srasnda tp ksa sreyle ventilatrden ayrmak gerekir,
nk hastann transferi srasnda tp gerilerek hasta istemsiz olarak ekstbe olabilir. Byle bir durumda
hastann yeniden entbasyonu glkler ierir.
YARALININ ORTOPEDK AIDAN DEERLENDRLMES, LKYARDIM VE TRANSPORTU
Kas - iskelet sistemi yaralanmalar en sk grlen ve acil tedavi gerektiren yaralanmalardr. Btn
yaralanmalarn acil tedavisinde temel prensipler; hava yolunu amak ve yeterli solunumu salamak, lokal bas
yapan pansumanlar ile kanamay kontrol etmek, hastay hareket ettirmeden nce mutlaka atelle bir merkeze
transportunu salamak eklinde saylabilir.
Tanmlar ve Muayene
Krk Kemik btnlnn bozulmasdr. Krkl blge d ortam ile temasta ise krk, ak krk olarak
isimlendirilir. Krk ular birbirinden uzak ise deplase krk, krk anatomik btnl bozulmuyor ise nondeplase
krktr. Krk bulgular; deformasyon, hassasiyet, ilik, ekimoz, krk ularnda krepitasyon, krk blgesinde
patolojik hareket olarak saylabilir. Hasta ekstremitesini kullanamaz.
kk Eklem btnlnn bozulmasdr. Eklemi oluturan kemikler karlkl deildir. Bazen travma sonras
eklemi yerinde tutan ligamanlar ve eklem kapslnde yaralanma olur, fakat eklem kk deildir. kkl hastada
elastiki fiksasyon bulgusu vardr. Eklem blgesinde deformite, ilik, ar, hareket kayb ve hassasiyet
mevcuttur.
Ezilme (Crush Yaralanmas)

Knt darbe, basn veya gk altnda kalma sonucunda oluur. stteki derinin btnl bozulmayabilir.
Organ yaralanmalarna ve ciddi krklara neden olabilirler. Ezilen ksmda, basn altnda kalan hcrelerdeki
metabolizma bozulur. Bunun sonucunda;
Kas hcrelerinde ykm (Rhabdomyolysis)
Elektrolit dengesinde bozulma

Asit-baz dengesinde bozulma
Hipovolemi
Akut bbrek yetmezlii, oluur
Bu hastalarn dikkatle izlenmesi gereklidir. Tedavi iin ortopedi - travmatoloji kliniklerine gnderilmelidir.
Ezilme Yaralanmalarnda Bulgular
lk bulgular
Yaralanan blgede hareket ve duyu kayb
Yaralana kasn alt ksmndaki(distalinde) eklemde sertlik
Ar, ilik, duyularn alglanmasnda farkllk, gszlk
Cilt scaktr, nabzlar hissedilebilir
Daha ge ortaya kan bulgular

Ar, duyu kayb (parestezi), ciltte solukluk, nabzlarn alnamamas
Ezilme Yaralanmalarnda Ama
Ani lmleri nlemek
Bbrek yetmezliini nlemek
Uzuvlar korumak olmaldr
Acil servis ncesinden balayacak ekilde, mmkn olduu kadar erken tedavi edilmelidir. Hipovolemi geliirse
damar yolundan sv balanr
Ezik yara olan koldan asla damar yolu almaz
Muayene
Klasik olarak klinik muayene anamnez ile balar. Eer hastann uuru kapal veya koopere olunamyor ise
yaknndaki bir kiiden bilgi alnmaya allr. Hastann ne tip bir travmaya maruz kald gk altnda ne
kadar sre kald, (trafik kazas ise ara ii veya ara d olduu emniyet kemerinin takl olup olmad,
aracn hastann zerinden geip gemedii) travmann meydana geldii alt ekstremitenin darbe annda zerine
baslp baslmad, eer hasta yksekten dm ise dt zemin, ykseklik vs. ok ksa sre ierisinde
renilmelidir. Bunlar ve hasta kimlik bilgileri mutlaka bir yerde kayt edilmelidir. Btn bu bilgiler
deerlendirilirken ayn anda inspeksiyon da yaplmaldr. Bu srada hasta mutlaka soyulmaldr. Bunun iin acil
artlarda hastann elbiseleri kesilerek karlmaldr. Bu srada hastann duru postr, deformite, ilik, ekimoz,
fonksiyon kayb, renk deiiklii gzlenmelidir. Eer deformite eklinde duran ekstremite var ise ncelikle
ekstremitenin dolam ve nrolojik deerlendirilmesi yaplmal; sonra ekstremite iki elle tutularak traksiyon ile
deformite dzeltilmelidir. Daha sonra salam olduunu dndmz ekstremite ve eklemlerden balayarak
eer hasta ile koopere olunabiliyor ise aktif hareket yapmas istenerek hzl bir gzlem yaplr.
Gzlem sonras ekstremite ve eklemlerin nazike palpasyonu yaplarak hassasiyet olan blgeler saptanr.
Servikal ve torakolomber blge vertebralar, klavikular blge, torakal blge ve pelvis mutlaka palpe edilmelidir.
Genellikle birden fazla hassasiyet noktas vardr. Bu muayene srasnda ekstremitelerin nabz, kapiller dolam,
his
motor
fonksiyonlar
mutlaka
deerlendirilmelidir.
Omurga Krklar
Medulla spinalisi koruyan vertebralarn krklarnda kalc paralizi meydana gelebilir. Olas bir vertebra
10
yaralanmasndan phelenmek hastay deerlendiren kiinin sorumluluundadr. Otomobil ve motorsiklet
kazalar, yksekten dmeler, su sporlarndan dalma kazalarnda vertebra krklar daha sk grlr. Vertebra
krklarnda krk vertebra blgesinde ar ve proces spinosuslara bastrmak ile hassasiyet vardr.
Ekstremitelerde uyuukluk, karncalanma veya tam nrolojik kayp olabilir veya olmayabilir. Srt ve boyun ars
olan hi kimse harekete zorlanmamaldr. Eer hastann uuru kapal ise vertebra kr oluturabilecek travma
geirmi kiiler de aksi kantlanncaya kadar vertebra kr varm gibi kabul edilmelidir.
Ak Krklar
Ekstremitede yumuak doku yaralanmas, cilt btnlnn bozulup bozulmad mutlaka gzlenmelidir. Ak
krkta, deri btnl bozulmutur ve krk kemik ucu dardan grlr. Krk kemik kk bir yaradan bile
grnse bu ak krktr. Krk kemiin ucuyla damar yrtlrsa, ak krklar ar kan kaybna neden olabilirler.
Ak krk tespit edilmise zeri hemen mmkn olan en temiz (mmknse steril) materyalle (gazl bez, bandaj,
temiz kuma, peete,) kapatlarak d ortamla temas kesilmelidir. Takiben atel ile krk stabil hale getirilerek
hasta tanmaldr. Ak krn acil merkezde tedavi prensipleri yara debridman ve krn bol fizyolojik
serumla (%0.9 NaCl) irrigasyonu, krn stabilizasyonu, antibiyotik ve tetanos profilaksisidir. Ak krklarn
tedavileri mmkn olduu kadar erken yaplmal, enfeksiyon gelimesi nlenmelidir.
KANAMALAR
Kanamalar genellikle vcudun phtlama mekanizmalar sayesinde 610 dakika ierisinde durur.
Ciddi damar yaralanmalar olan hastalarda bazen phtlama mekanizmas kanamay durduramaz ve
mutlaka mdahale gerekir. Kanama kontrol basittir; damar zerine direkt lokal bas uygulayarak
salanabilir. Bask lokal kan akmn durdurur ve phtlamann oluumunu salar.
Dorudan Basn
Pansuman malzemeleri (gazl bez) kullanarak yaplr.lkyardmda, hatta byk kazalarda malzeme bulana
kadar yaralnn giysisinden yararlanabilirsiniz.
Hastann durumu uygunsa malzeme gelene kadar hasta kendi eliyle bask yapabilir ya da siz eldivenli elinizle
bask uygulayabilirsiniz. lkyardmda eldiven bulmak zor olacandan evrede bolca bulunan temiz bir poeti
elimize geirerek eldiven niyetine kullanabiliriz; yaral kendi bastryorsa eldivene gerek yoktur nk kendi
kanyla kendisine hastalk bulatramaz.
Dorudan basn/bask en etkili ve en kolay yntemdir
Kanayan yerdeki damar sktrlaca iin phtlama balar
Kanama devam ettii srece basn uygulamaya devam edin gerekirse ikinci bir gazl bez koyun (ncekini
almadan, onun zerine)
Yksee Kaldrma
Kanamay durdurmaya yardmc olan dier bir yntemdir, kanamann zeri kapatldktan sonra uygulanr. Kalp
seviyesinin zerine kaldrlmaldr. Burada ama kan akn yavalatarak phtlamaya yardm etmektir. Krk
varsa kullanl bir yntem deildir.
11
Turnike
Dier kanama durdurma yntemlerinin yetersiz kald durumlarda son seenek olarak nerilmektedir.
Genellikle yaralnn ok, ilkyardmcnn/salk personelinin sayca yetersiz olduu kazalarda ve organ
kopmalarnda zorunlu nerilerden biridir. nk turnike adndan da anlalaca zere boma ilemidir. Sadece
kanayan damar deil kol veya bacaktaki dier tm damarlar boulmaktadr; yani alt taraftaki dokuya kan
gitmemektedir. Turnike zaman kayt edilmeli ve hasta acilen hastaneye sevk edilmelidir.
Uzuv/Organ Kopmas (Amputasyon)

Kanamalar durdurulur.
Tam kopmam ksmlar koparlmamaldr.
Yaralarn bakm yaplr ve kapatlr.
Kopan organ/uzuv yaral ile birlikte uygun koullarda hastaneye
gtrlr: Nemli steril gazl beze sarlr, plastik torbaya konup az
balanr. Az balanan plastik torba buzlu su bulunan bir kaba/torbaya
konur (zerine hastann ad soyad yazlr).
Uygun tedaviyi alabilecei hastaneye nakledilir.
Atelleme
Eer hastann hayat tehlikede deil ise hasta tanmadan nce yaral
ekstremite mutlaka atelle desteklenmelidir. Atelleme ary azaltr,
hastann transportunu kolaylatrr.
Atelleme ile
1.Kemik
ularnn
kas,
medulla
spinalis
ve
damarlara
zarar
vermesi
2.Kapal krn ak krk haline gelmesi nlenir.
3.Kemik ularnn damarlara bask yaparak ekstremitenin distal ksmn dolamnn bozulmas
engellenir.
4.Hastann ars azalr.
5.Hastann transportu kolaylar.
engellenir.
Atellemeden nce ve sonra duyu ve dolamla ilgili deerlendirmeleri yaparak kayt edin:
Trnaklarda morluk, parmaklarn hareketi, his muayenesi, uyuma deerlendirilmelidir.
Destekleme esnasnda desteklenen uzuv mmkn olduunca az hareket ettirilmelidir.
Krklarda, krk kemiin altnda ve stnde yer alan eklemleri de
krkla beraber destekleyin. kklarda, eklemin altndaki ve stndeki
kemikleri de kapsayacak ekilde eklemi destekleyin.
Eer ekstremitede krk mevcut ise atelleme ilemi mutlaka hafif bir traksiyon ile yaplmaldr. Krk kemiklerde
dizilim salanmaldr. Atelleme sonras ekstremitenin ok iyi takip edilmesi gerekir. Atel ierisinde iken
ekstremitenin demi veya kanamas artmaya devam eder ise atel bir sre sonra skmaya balar ve dolam sorunu
12
yaratr, bu durum iyatrojenik gangren oluturabilir. Atelleme iin hazr ateller, al ateller veya evremizde
bulabileceimiz tahta, plastik vb. maddeler kullanlabilir. st ekstremitelerin earp tespiti ou kez yeterlidir.
13
Tama
Atellenmi hastann transportu kesin bir plan gerektirir. Hasta sedyeye veya sedye grevi grecek bir kap,
byk bir tahta parasna vb. bir blok halinde alnmaldr. Omurga kr phesi olan hasta battaniye benzeri
iinde torbalanarak asla tanmamaldr. Eer servikal vertebra yaralanmas phesi var ise mutlaka boyun
yakal (servikal kollar) taklmal, eer yok ise mutlaka bir kii sadece ba tutmaldr. Servikal vertebra
krklarnda krk fragmanlarnn bazen 12 mm hareketi bile medulla spinalisi yaralayabilir. Sedye zerinde
boynun iki tarafna boyun hareketini nlemek iin kuma kum torbas, ta vb. konulmal ve hastann ba kemer
veya uzun bir bez ile tespit edilerek tanma srasndaki hareketle yaralanma hatta lm nlenmelidir. Stabil
durumlarda ise hasta sedyeye alnrken tayan kiiler hastann bir tarafnda olmal ve koordineli bir ekilde
tama ilemi yaplmaldr. Tanmas gerekli pediatrik hastalar deiik boydadrlar. ou tama malzemesi
erikinler iin yaplmtr ve byktr. Bu yzden ocuklar sedyeye tespit edilmelidir. Tama srasnda eer
mmkn ise anne veya babasnn ocuun yannda elik etmesi nemlidir. ocuklarn vcut yzeyi greceli
olarak daha fazladr ve bu yzden ok abuk s kaybederler. Is kaybn nlemek iin souk havalarda zerleri
daha zenle kapatlmaldr. Yal hastalarn grme ve iitme duygular, hareketleri yavalamtr. Bu nedenle bu
hastalarn ikincil yaralanma riski ok artmtr. zellikle yal kadn hastalarda osteoporoz mevcuttur ve
kemikleri daha kolayca, minimal bir travma ile krlabilir. Hastann ambulansa transferi ve hastaneye nakli, hasta
emniyetli bir ekilde hastaneye ulamadan tamamlanm saylmaz.

TIBB BECER DERS

LETM BECERLER
letiim
ki kiinin duygu, dnce ve bilgilerini paylaarak birbirlerini anlama srecidir.
ki insan birbirinin farkna vard andan itibaren iletiim balar; syledii sylemedii, yapt
yapmad her eyin anlam vardr.
letiimde;
Beden dili % 60
Ses tonu % 30
Szler
% 10 etkilidir.
letiimde etkili dinleme iin;

Susun
Gz temasn salayn.
Olumlu kafa sallamalar ve uygun yz ifadelerini sergileyin.
Dikkat datc faaliyetlerden ve el kol hareketlerinden kann.
Soru sorun.
Aldnz bilgiyi, mesaj kendi szcklerinizle bir kez daha tekrar edin.
Konuann szn kesmemeye aln.
ok fazla konumayn.
Konumac ve dinleyici rolleri arasndaki geileri yumuak yapn.
Empatik olun.
Sabrl olun.
Yarglayc olmayn.
Empati
Bir insann, kendisini karsndaki insann yerine koyarak, onun rolne girerek
olaylara onun gzyle bakmas, dolaysyla da onun duygu ve dncesini doru olarak
alglamas ve bu durumu o insana iletmesidir.
Bir insan yarglamadan nce gkte ay eskiyinceye dek
onun makosenleriyle yr
Kzlderili Atasz
Etkili konuma tarz
Konumann ak ve anlalr olmas
Konuma hz
Ses tonu
Szck seimi ve cmle yaps
letiimde beden dili
Gz temas
Beden duruu
Jestler ve mimikler
Mesafe
D grn
Hekim hasta iletiimi

Ne zaman sonlanaca bilinen, zaman snr belli etkileimlerdir.
Sosyal iletiimden farkldr.
Yardm edici, amal ve anlaml bir ilikidir.
Plana dayal deerlendirme yaplr.
Hekimin hasta ile etkili iletiim yapabilmesi iin;
Etkili dinleyin.
simle hitap edin.
Gz temas kurun.
Gler yzl olun.
Uygun mesafede durun. (Yaklak 1 metre veya kol mesafesi.)
Uygun beden dili kullann.
Hastaya dokunmaktan kanmayn.
Karamsar veya yzeysel yorumlar yapmayn.
Hastay aalayp azarlamayn.
Hastann fiziksel kusurlaryla alay etmeyin.
Empati yapn.
Grn, giyim kuam, bakmllk, temizlik, sa bakm nemlidir.
Szn kesmeyin.
Sabrl olun.
Uygun ses tonu, jest ve mimikler kullann.
Uygun zaman ayrn.
Ak ve anlalr bir dil kullann.
Saygya ve gvene dayal bir iletiim kurun.
Gizlilie nem verin.
nyargsz yaklan.
Hasta ve yaknlarn bilgilendirin.
Tedaviyi aklayn. (Verilen ilalarn doru kullanmn salamak asndan nemlidir).
yi bir ekip almas yapn.

1
TIBB BECER DERS

AYDINLATILMI ONAM ALMA
renim Hedefleri
1. Aydnlatlm Onamn yasal dayana,
2. Aydnlatlm onamn etik nemi,
3. Aydnlatlm onamn ierii,
4. Aydnlatlm onam alacak kii,
5. Rol model eitim modl iinde role-playing (rol yaparak) tbbi becerinin kazandrlmas.
AYDINLATILMI ONAM
Tbbi uygulamalarda hastann karar mantk biliminden, psikoloji tarafndan incelenen duygular,
dnceler, isteklendirme, arzular, korku ve endieler ile hastann kiilik zelliinden birebir
etkilenmektedir.
Hasta hekim ilikisi, grnrde tbbi kararlar btn gibi alglansa da, aslnda etik, ahlaki ve geni
bir yasal ereve iine oturmaktadr. Bu yzden, tbbi kararlar bilimsel adan hekime ait olsa bile,
bu kararlarn uygulamaya geirilmesinde kiilerin yaamlar ve buna verdikleri anlamn yansmalar
olduu iin karar mekanizmasnn iki tarafl bir anlama zemini iinde gerekletirilmesi, etik adan
salkl kararlar iin n koul gibi gzkmektedir. 20. yzyln ortalarna kadar hkim olan
paternalistik (babacan) yaklam yerini modern toplumlarda zerklie ve bunun gstergesi olan
aydnlatlm onama brakmtr. zerkliin ve aydnlatlm onamn temel unsuru hasta ve hekimin
salkl ortak bir karara ulamasdr. Hastann en temel hakk, arzu ettii kadar bu karar
mekanizmas iinde yer alabilmektir. Bylece hastann hastalkla baa kabilme yetisi ve tedavinin
baarsnn ykseldii, hasta ve hekim arasndaki atmalarn, anlamazlklarn ortadan kalkt
bilimsel bir gerektir.
Hekim, insan saln korumak, sal bozulanlara tan ve tedavi uygulamak zere mesleki eitim
alan ve bu hakk kazanan kiidir. Bu hak hekime grev yapt srece yasal ve etik adan ar
sorumluluklar yklemektedir.
Olayn etik yn, her iki tarafn kendi deerlerini iyi bilip
deerlendirmesi ve hekimin hastann moral deerlerine sayg gstermesi eklinde iken yasal
boyutunda invazif ilemler sz konusu olduunda aydnlatlm onam bir zorunluluktur.
Aydnlatlm onamn temel amac hasta ve hekim arasndaki gven duygusunu salamaktr. Bu
gven ise ancak ve ancak sreklilii olan samimi, drst, ak ve anlalabilir bir iliki ile salanr.
Hastann beklentilerini ve olayn yasal snrlarn belirlemek iin tbbn o lkedeki geliimi ile
hekimin alt kurumun olanaklar ok nemlidir. Btn bu veriler nda hekim sadece
hastasnn iyiliini ve yararn dnerek doru karar verme abas iindedir.
Hekimlik mesleinin rutin ilemleri srasnda; fizik muayene, basit tetkik ve tbbi mdahaleler iin
hastann hekime mracaatnda yasal olarak onamnn var olduu kabul edilir. Ancak invazif tetkik
ve tedaviler srasnda hasta hekim uyumunu salamak, ilemin gereklemesini kolaylatrmak ve
tedavinin baars iin hastann ikna edilmesi gerekir. Ksacas hastann hekimine inanarak
gvenmesi ok nemlidir. Hasta - Hekim arasndaki gven ise salkl bir iletiimle salanr. Bu
durumun yasal gstergesi ise aydnlatlm onam formudur.
Aydnlatlm onamn yasal bir zorunluluk olduu Anayasamzn 17/2. maddesi; Tbbi zorunluluklar
ve kanunda yazl haller dnda, kiinin vcut btnlne dokunulamaz; rzas olmadan bilimsel
ve tbb deneylere tabi tutulamaz,
Tababet ve uabat Sanatlarnn Tarz- crasna Dair 1219 Sayl Kanunun 70. maddesi; Tabipler,
di tabipleri ve diiler yapacaklar her nevi ameliye iin hastann, hasta kk veya taht hacirde
ise veli veya vasisinin evvelemirde muvafakatini alrlar. Byk ameliyeyi cerrahiler iin bu
muvafakatin tahriri olmas lazmdr. (Veli veya vasisi olmad veya bulunmad veya zerinde
ameliye yaplacak ahs ifadeye muktedir olmad takdirde muvafakat art deildir.) Hilafnda
hareket edenlerden alakadarlarn ikyetine bal olmak artyla on liradan iki yz liraya kadar hafif
cezai nakdi alnr.
Hasta Haklar Ynetmeliinin 5/d Maddesi: Tbb zorunluluklar ve kanunda yazl haller dnda,
rzas olmakszn kiinin vcut btnlne ve dier kiilik haklarna dokunulamayaca ve Hasta
Haklar Ynetmeliinin 22. Maddesi: Kanunda gsterilen istisnalar hari olmak zere, kimse rzas
olmakszn ve verdii rzaya uygun olmayan bir ekilde tbb ameliyeye tbi tutulamayaca,
5013 sayl nsan Haklar ve Biyotp Szlemesi; Madde 5- Salk alannda herhangi bir
mdahale, ilgili kiinin bu mdahaleye zgrce ve bilgilendirilmi bir ekilde muvafakat etmesinden
sonra yaplabilir. Bu kiiye, nceden, mdahalenin amac ve nitelii ile sonular ve tehlikeleri
hakknda uygun bilgiler verilecektir. lgili kii, muvafakatini her zaman, serbeste geri alabilir.
Madde 6- (Muvafakat verme yetenei bulunmayan kiilerin korunmas): 1. Aada, 17 ve 20.
maddelere tbi olmak kouluyla, muvafakat verme yetenei bulunmayan bir kimse zerinde tbb
mdahale, sadece onun dorudan yarar iin yaplabilir. 2. Kanuna gre bir mdahaleye
muvafakatini verme yetenei bulunmayan bir ke, sadece temsilcisinin veya kanun tarafndan
belirlenen makam, kii veya kuruluun izni ile mdahalede bulunabilir. Kn gr, ya ve
olgunluk derecesiyle orantl bir ekilde, gittike daha belirleyici bir etken olarak gznne
alnacaktr. 3. Kanuna gre, akl hastal, bir hastalk veya benzer nedenlerden dolay,
mdahaleye muvafakat etme yetenei bulunmayan bir yetikine, ancak temsilcisinin veya kanun
tarafndan belirlenen kii veya makamn izni ile mdahalede bulunulabilir. lgili kii mmkn olduu
lde izin verme srecine katlacaktr. 4. Yukarda 2. ve 3. paragraflarda belirtilen temsilci,
makam, kii veya kurulua, ayn artlarda, madde 5te belirtilen bilgi verilecektir. 5. Yukarda 2 ve
3. paragraflarda belirtilen izin, ilgili kiinin en fazla yarar bakmndan her zaman geri ekilebilir.
Madde 7- (Akl hastal olan kiilerin korunmas): Gzetim, denetim ve baka bir makama
bavurma sreleri dahil, kanun tarafndan ngrlen koruyucu artlarla bal olmak zere, cidd
nitelikli bir akl hastal olan kii, yalnzca byle bir tedavi yaplmad takdirde salna cidd bir
zarar gelmesinin muhtemel olduu durumlarda, muvafakati olmakszn, akl hastalnn tedavi
edilmesini amalayan bir mdahaleye tbi tutulabilir. Madde 8- (Acil durum): Acil bir durum
nedeniyle uygun muvafakatin alnamamas halinde, ilgili bireyin sal iin tbb bakmdan gerekli
olan herhangi bir mdahale derhal yaplabilir. Madde 9-(nceden Aklanm stek): Mdahale
srasnda isteini aklayabilecek bir durumda bulunmayan bir hastann, tbbi mdahale ile ilgili
olarak nceden aklam olduu istekler gznne alnacaktr.
Yargtay Kararnda ise Hastann ak ya da zmni rzasnn hukuksal ynden geerli olabilmesi, o
kiinin salk durumunu, yaplacak mdahaleyi ve etkileri ile sonularn btn ayrntlar ile bilmesi,
bu konuda yeteri kadar aydnlanmasna baldr eklinde ifade edilmitir.
Aydnlatlm onam alma hak ve yetkisi tedaviyi yrtecek hekimindir. Kiinin daha nce
aydnlatlm olmas tedaviyi yrtecek hekimin bu sorumluluunun kalktn gstermez. Hasta
istedii srece tedaviyi yrtecek hekim yasal ve etik adan bu sorumluluunu yerine getirmek
zorundadr. Ancak hasta aydnlatlmak istemiyor ise bu durumda da zorla aydnlatmaya almak
hem yararsz hem de hastann tedavi baarsnn olumsuz etkilenme olasl unutulmamaldr.
Tedavi bir ekip tarafndan yaplacak ise ekipten grevlendirilen bir hekim bu sorumluluu yerine
getirir. Farkl birimler tedaviyi gerekletirecek ise bu durumda ya her birim kendi asndan kiiyi
aydnlatarak onam alr ya da ortak bir onam formu dzenlenir.
Hastann uuru kapal ya da tedavinin gecikmesi yaamsal tehdit oluturuyorsa, bu durumda
aydnlatlm onamn alnmas hastann durumu stabilleinceye veya uuru dzelinceye kadar
geciktirilebilir. Ancak bu durum aydnlatlm onamn alnmasna gerek olmad sonucunu hibir
zaman gstermemektedir.
Aydnlatlm onam alrken ncelikle hastann mevcut tbbi durumu nedir kendisine aklanmaldr.
kinci srada tedavi uygulanamad takdirde, hastaln tahmin edilebilir gidii ne olacaktr.
nc srada yaplacak tbbi mdahale nedir, niin tercih ediliyor, bu mdahale nasl yaplacak,
hastaln gidiini nasl etkileyecek, mdahaleden salanacak fayda ve zararlarn nelerdir.
Drdnc srada tedavi srasnda geliebilecek komplikasyonlar ve bu durumda neler yaplacaktr.
Beinci srada alternatif tedavi seenekleri nelerdir. En sonunda ise bilgi, deneyim ve hastann
durumuna bal tavsiyeleri ierecek ekilde bilgilendirme yaplmaldr.
Aydnlatlm onam, iki ekilde varln srdrmektedir. Birincisi: Kurumsal aydnlatlm onam ki
hukuki geerlilii vardr ve yllardr allagelmi olarak uygulamakta olduumuz bu tip bir
aydnlatlm onama rnek olarak gsterilebilir. Bu ekilde, tbbi uygulamalar iinde kurum
tarafndan gerekli duyulan mdahaleler iin yazl olarak hazrlanm, fakat ok dar anlamda bilgi
veren ve hastann mdahaleyi onayladn imzalayarak anlatan formlar kastedilmektedir.
kincisi: Etik olarak aydnlatlm onam bir sretir. Her vakann kendine zel koullar vardr.
Aydnlatma hekim ile hastann hakkn iyi ve salkl bir diyalog ortam yaratarak korumay hedefler.
Biz ikinci olarak tanmlanan etik adan aydnlatlm onamn invazif tbbi mdahaleler iin uygun
olduunu dnmekteyiz.
Aydnlatlm onamn 5 temel unsuru vardr. Bunlar: 1. Bilginin ifade edilmesi, 2. Bilginin idrak
edilmesi, 3. Gnlllk ve bireyin kendi iradesi ile hareketi, 4. Ehil veya ehliyetli olmak ve 5. Rza,
izin veya onam olarak zetlenmektedir.
Ksaca zetlemeye altmz ve detaylar bir uzmanlk meselesi olan bu sre, bir eitim ve
yntem meselesidir. Her vakann kendine zel koullar vardr. zerklie koulsuz sayg veya
tamamen paternalist yaklamlarn genellenmesi mmkn deildir.
4
stanbul niversitesi
Cerrahpaa Tp Fakltesi
Ortopedi ve Travmatoloji Anabilim Dal
Konu: Merdivenden Dme
Tarih: 19.02.2009
Saat: 10.20
Ameliyatn Gerekletirilecei Klinik: Ortopedi

Ameliyatn Gerekletirilecei Tarih: 21.02.2009
Ameliyatn Gerekletirecek Doktor/Ekip: Do. Dr. Hamdullah Gl
Aydnlatlm Onam Alan Kii: Do. Dr. Hamdullah Gl
Aydnlatlm Onamn Alndna Dair Tank Bilgileri;
Tann Ad Soyad: Aye Tutar
Tann Meslei: Ev Hanm
Tann Hasta ile Yaknlk Derecesi: Hastann Yengesi
Hastann Ad Soyad: Melek elik
Hastann Doum Tarihi:01.01.1985
Hastann Cinsiyeti: Kadn
Hastann Adresi: Deniz Mah. iek Sok. evkat Apt. NO: 13. D: 08 Fatih/stanbul
Yaplacak Ameliyat iin Onam Verecek ahs/ahslar: Melek elik
18.02.2009 Tarihinde hastanemize 112 ambulans ile acil olarak getirildiniz. Anamnezinizde
merdivenden dtnz ve sol kolunuzun krldn ifade ettiniz. Bu bilgiler nda yaptmz
muayene ve tetkikler sonucunda sol kolunuzun humerus diye bilinen kemiinde ayrkl paral
krk saptadk.
Bu krk ancak ameliyatla dzeltilebilir. Ameliyat olmadnz takdirde kolunuzdaki krk ge
kaynayacaktr. Yanl kaynama ihtimali ok fazladr. Bu blgedeki krk paralar ve krk ular bu
evredeki damar ve sinirlere zarar vererek sakat kalmanza neden olabilir. Kangren olarak
kolunuzu kaybetmenize neden olabilir.
Eer bu hastanede benim tarafmdan tedavinizin yaplmasn ister iseniz: Bu tedaviyi ben
Do. Dr. Hamdullah Gl / ekibi olarak genel anestezi altnda siz onam verdikten sonra
yapabiliriz. Ancak isterseniz bir baka doktor ve bir baka hastanede de tedavinizi yaptrma
hakknz olduunu unutmaynz.
Genel anestezi alacanz iin bu konuda anestezi uzman tarafndan ayrca
bilgilendirileceksiniz.
Ameliyattan nce ., .., . yapmanz gerekir.
Ameliyattan sonras kolunuz sre ile alda kalacak, bir sre , , amac ile lalar ve
baz egzersiz programlar vereceiz. Bu ilalar dzenli bir ekilde kullanmanz ve egzersizleri
uygulamanz kolunuzun iyi ve hzla iyilemesini salayacaktr.
Yaplan bu tedavi sonrasnda . sre sonra alnn kartlacaktr. sonra kolunuzu tekrar
kullanmaya balayacaksnz, sre sonra kolunuz tamamen iyileecektir.
Hastalnz ve tedavisi ile ilgili anlamadnz ya da sormak istediiniz herhangi bir ey var
m?
Ameliyat konusunda karar vermek iin yaknlarnza ve konuyu bilen kiilere fikir
danabilirsiniz. sterseniz tekrar konuabiliriz.
Karar vermeniz durumunda u anda size anlattm bilgileri genel olarak ieren bu belgeyi
Hastalmla ilgili olarak Doktorum tarafndan bana yaplan aklamalar dinledim ve anladm.
Hibir tesir ve etki altnda kalmadan takip ve tedavimin DOKTOR Do. Dr. Hamdullah Gl veya
EKP tarafndan yaplmasn onaylyorum. Yazarak altna Adnz, Soyadnz yazarak belgeyi
imzalamalsnz. Ayrca bu belgeyi ben ve bu anlattklarm sizinle birlikte dinleyen Tank Aye
Tutar da imzalayacaktr. Bu belgeyi imzalamadnz srece sizin tedavinizi yapmam hem yasal
adan su hem de meslek etii asndan mmkn deildir.
Hasta
Melek elik
Tank
Aye Tutar
Doktor
Do. Dr. Hamdullah Gl
HASTANE
ENFEKSYONLARININ
*
KONTROL
*Kullanlan bilgiler ve sunum materyali Cerrahpaa Tp Fakltesi Hastane Enfeksiyon Kontrol Komitesi
(HEKK) dkmanlar ve TC Salk Bakanl Hfzshha Bakanl Eitim dkmanlarndan
yararlanlarak hazrlanmtr.
1. ETMN AMACI: Salk alanlar yaptklar i nedeniyle eitli enfeksiyonlara

yakalanmak ynnden artm risk tamaktadr. Ayrca salk alanlar hastane
enfeksiyonu etkeni olan mikroorganizmalarn yaylmasnda temel rol alrlar. Bu eitimin
amac kiisel olarak hem enfeksiyonlardan koruyucu nlemleri uygulayabilen hem de
hastane enfeksiyonlarnn yaylmn engelleyici becerileri retmektir. Beklentimiz bu
becerilerin hekimlik yaantlarnn her dneminde temel bir alkanlk haline gelmesi, hekimlik
uygulamalarnda mutlaka gerekli olduunun bilincine varmalardr.
2. ETM ER:
-Hastane enfeksiyonlar, salk hizmetleriyle ilikili enfeksiyonlarn epidemiyolojisi, nemi ve
koruyucu nlemler
El ykama / El hijyeni
zolasyon uygulamalar
Aseptik uygulama
Dezenfeksiyon-sterilizasyon
- Salk alanlarnn enfeksiyonlardan korunmas
A
Standart nlemler
Delici/Kesici aletlerin uzaklatrlmas
Kazandrlmas beklenen beceriler:
El hijyeni (Hijyenik el ykama/ El dezenfektan ile el hijyeni)
zolasyon uygulanacak hastay ve yaknlarn bilgilendirme
Steril olmayan eldiven giyilmesi-karlmas-kullanlmas
Temiz nlk, maske, gzlk/yz koruyucu taklp karlmas
Delici-Kesici aletlerin uzaklatrlmas
3. ETMN UYGULANMASI:
Her grup ( yaklak 40 kii) kez (Toplam: 6 saat) gelerek uygulamay tamamlayacaktr.
Standart nlemler, zolasyon, Hastane enfeksiyonlar, sterilizasyon-dezenfeksiyon-asepsi
konularn teorik olarak anlatan toplam her uygulama banda 30 dakikalk seminer ( ya da
probleme dayal senaryolarla) anlatlacaktr.
Kalan 41.5 saatlik zamanda tm renciler, nlk, maske eldiven giyilmesi, karlmas, el
hijyeni, delici-kesici aletlerin uzaklatrlmas konularnda uygulamal eitim greceklerdir.
4.RENC BAARISININ DEERLENDRLMES: Her uygulamada her renci iin
yaplmas gerekenlerin deerlendirildii bir kontrol listesine uyum ve yaklak 20 puanlk
retim yesi deerlendirme sorusu olacak ve renciler deerlendirme sonunda 60 puan ve
zerinde baar gstermek zorunda olacaktr. Baarsz olan renciler ilemi ve
deerlendirmeyi yeniden yapmak zorundadr.
Ayrca bu uygulama konularnda final snavnda oktan semeli sorularn sorulduu bir test
snav uygulanacaktr.
Sorumlu retim yeleri: Prof Dr Aye KAYPMAZ, Prof Dr Mustafa SAMASTI, Prof Dr Nee
SALTOLU, Do Dr Gkhan AYGN
Eiticiler: Uzman Hem Pakize AYGN, Uzman Hem Serpil EROL, Hem Nurgl TAYRAN,
Hem Emine PARLAR, Hem Kadriye KILI, Dr Uluhan SL
ENFEKSYONLARIN YAYILIMI: Enfeksiyon, en basit olarak mikroorganizmann konak

ile oluan etkileimini anlatan bir ifadedir. Sonuta klinik bulgular ortaya karsa bu durum
enfeksiyon hastalklar, olarak isimlendirilir. Bir etkenin hastalk oluturabilmesi iin ilk koul
etkenin duyarl bir konaa uygun bir giri kapsndan ulaabilmesidir. Bu srece enfeksiyon
zinciri ad verilir. Hastalk oluturma yeteneine sahip mikroorganizma patojen adn alr.
Patojenin konakta hastalk oluturabilme yeteneine patojenite denir. Bazlar ancak konan
savunma mekanizmalarnda yetersizlik olmas durumunda hastalk oluturabilir. Bu
mikroorganizmalar frsat patojen olarak adlandrlr.
Bulama yolu: Mikroorganizmalar balca solunum, sindirim sistemi, rogenital sistem ile ya
da deri ve mukozalar aarak bularlar. Tm d evre, her trl temas, vektrler mikroplarn
bulamasnda rol oynar. Hastanede bulamada zellikle salk alanlarnn elleri bata
olmak zere temas ile bulama en nemli rol oynar. Baz nemli etkenlerin sklkla bulama
yollar tabloda gsterilmitir:
Bulama yolu
Sindirim yolu
rnek etkenler
Shigella, salmonella, , Vibrio cholera, Hepatit A virus,
Giardia,
Solunum yolu
Damlack ekirdei ( 5 m)
Damlack ( > 5m)
Deriden, perktan yaralanma
travma
Artropodlar (vektr kaynakl)
Cinsel iliki
Varicella Zoster virus (VZV), kzamk virusu,

Mycobacterium tuberclosis
Bordetella pertussis, Neisseria meningitidis, adenovirus,
rhinovirus
Hepatit B virus, HIV, Clostridium tetani
Arboviruslar, Borelia burgdorferi, Ricketsia
Neisseria gonorrhoeae, Treponema pallidum, HIV,
Hepatit B virus
Bulama yolu
Temas
Bulatrc
Hasta, salk alan, tbbi cihazlar
Damlack yolu
Salk alan, hastalar
Aletlerle iliki
Solunum cihazlar ve endoskoplar
la tedavisi ile ilikili
V svlar ve dezenfektanlar
Transfzyon/ ine
Transplantasyon
Hasta/kan
Doku
Hava yolu
Hasta
Scak su, du
Toprak, toz
Hayvanlar/rnleri
Su/enteral beslenme
Gda kaynakl
Etkenler
Staphylococcus aureus
Enterococcus spp.
Enterobakteriaceae
Clostridium difficile
Respiratory synctial virus
Rotavirus Adenovirus
Candida spp.
Staphylococcus aureus
Respiratory syncytial virus
nfluenza virus
Pseudomonas aeruginosa
Acinetobacter spp.
Stenotrophomonas maltophilia
Burkholderia cepacia
Acinetobacter spp.
Serratia marcescens
Hepatit B, hepatit C virus, HIV
Cytomegalovirus
Toksoplazma gondii
Creutzfeldt-Jacob ajan (prion)
Mycobacterium tuberculosis
Legionella spp. Aspergillus spp.
Salmonella spp.
Enterobacter spp.
Pseudomonas aeruginosa
HASTANE ENFEKSYONLARI
Hasta hastaneye yattnda inkbasyon dneminde deilse veya o enfeksiyonun belirti
ve bulgular yoksa hastanede ortaya kan enfeksiyonlar hastane enfeksiyonu (nozokomiyal)
olarak deerlendirilir. Genellikle nozokomiyal enfeksiyonlar hasta hastaneye yattktan 48-72
saat sonra ve taburcu olduktan sonra 10 gn iinde geliir. Operasyon yerinde operasyon
sonras bir ay iinde gelien enfeksiyonlar ve implant takld ise bu implantta bir yl iinde
gelien enfeksiyonlar da nozokomiyal kabul edilmektedir. Son yllarda hemodiyaliz, gnbirlik
tedavi hizmetleri, kronik bakm niteleri gibi gelimeler gz nne alndnda hastane
enfeksiyonu tanm yerine artk salk hizmetleri ile ilikili enfeksiyon
tanm
kullanlmaktadr.
Hastane enfeksiyonlar gnmzde giderek artan bir salk sorunu grnmndedir.
Yaklak olarak yatarak tedavi gren hastalarda % 1-17 hastane enfeksiyonu gelimekte iken
bu oranlar hastaneden hastaneye ve hatta niteden niteye deiebilmektedir. Youn bakm
birimleri (YBB) hastane enfeksiyonlarnn en sk grld birimlerdir. Tahminlere gre
yaklak say: Dnyada 5 - 10 milyon olgu / yl (200 milyon yatan hasta) ve Trkiye: 50-150
bin olgu /yl ( 2 milyon yatan hasta) civarndadr. lkemiz YBB ile Amerika Birleik Devletleri
ulusal hastane enfeksiyonlar oranlar (NNIS) kyaslandnda lkemizde YBBde daha ok
invaziv ilem uyguland ve hastane enfeksiyonlarnn daha sk olutuu ve daha direnli
bakterilerin saptand gzlenmitir.
Bu enfeksiyonlar mortalite, hastanede kal sresinde belirgin uzama ve ok ciddi
maddi kayplara yol amaktadr. Tan ve tedavi konusundaki ilerlemeler teknolojik imkanlara
bal olarak youn bakm uygulamalarnda ortaya kan gelimeler, artan invaziv ilemler gibi
nedenlerle hastanede yatan nemli sorunlar olan (immunsupresyon, transplantasyon, byk
cerrahi giriimler,) hasta saysnda art yaanmaktadr. Btn bunlar doal olarak hastane
enfeksiyonlarnda art da beraberinde getirmektedir.
Hastane enfeksiyonlar ekzojen (d kaynakl) etkenlerin balca salk alanlarnn
elleri , kontamine aletler, ile bulamas ile oluabilecekken hastann kendi bakterileri ile de
(endojen) geliebilir. Etkenler her birimde deimekle birlikte zellikle YBB bata olmak
zere antibiyotiklere direnli bakterilerin art kayg vericidir. Sorun zellikle oul direnli
bakterilerin artnda yaanmaktadr. Hastanelerde eldeki tm antibiyotiklere direnli
bakterilerle oluan enfeksiyonlar adeta gnlk olaylar haline gelmektedir.
En sk rastlanan enfeksiyonlar
riner sistem enfeksiyonlar (% 20-40)
Cerrahi yara enfeksiyonlar ( %20)
Alt solunum yolu enfeksiyonlar ( %17)
Bakteriyemi ( % 10)
Deri ve deri alt enfeksiyonlar (% 7)
Nozokomiyal ishal
Dier enfeksiyonlar
En sk rastlanan etkenler
Escherichia coli, Klebsiella pneumoniae
Pseudomonas aeruginosa,
Acinetobacter spp,
Stenotrophomonas maltophilia, stafilokoklar,
enterokoklar
Clostridium difficile
Son yllarda panrezistan Acinetobacter baumannii ve Pseudomonas aeruginosa

kkenleri, metisilin hatta vankomisine direnli stafilokoklar, vankomisine direnli enterokoklar
daha fazla artmaktadr. Candida cinsi mantarlar zellikle karnii operasyon geiren,
immunitesi bozulmu, youn bakm birimlerinde yatan ve parenteral (damarii) beslenen
hastalar arasnda art gstermektedir. Koaglaz negatif stafilokoklar glikokaliks oluturma
yetenekleri nedeniyle yabanc cisim ile ilikili enfeksiyonlar arasnda ilk sralarda yer
almaktadr.
Bu diren geliiminde antibiyotiklerin temel rol direnli izolatlarn seilmesi ve baskn

hale gelmesini salamaktr. Antibiyotiklerin uygun kullanlmas , profilaksisinin en ksa srede
sonlandrlmas direncin nlenmesinde ok nemlidir. Bir dier belirleyici nokta direnli
bakterilerin dier hastalara yaylmn nleyebilmektir.
Hastane enfeksiyonlarn nleyebilmek iin yaplmasn gerekenler temel baz
balklarda toparlanabilir:
1- Srveyans: Etkili bir enfeksiyon kontrol programnn temel elerinden biridir.
Srveyans; bir toplulukta bir hastaln ve bu hastaln oluma riskini arttran veya
azaltan koullarn grln ve skln belirlemeye ynelik olarak sistematik, aktif ve
srekli bir ekilde yaplan gzlemler ve elde edilen verilerin irdelenmesi, yorumlanmas ve
varlan sonularn bilmesi gerekli kiilere iletilmesidir.
Srveyans olmadan enfeksiyon kontrol programlarnn baarya ulamas mmkn
deildir. Bir hastanede hastane enfeksiyonlar alannda sorun yaratan konular srveyans
almalar ile saptandktan ve bunlarn nedenleri, sreleri tanmlandktan sonra o
hastaneye zg kontrol ve nleme yntemleri gelitirilebilir. Enfeksiyon kontrol program
srveyans verilerinden yola klarak oluturulur. Srveyans ayn zamanda halen
uygulanmakta olan kontrol ve nleme yntemlerinin ne lde etkin olduunu
deerlendirmek iin de kullanlr.
Hastane enfeksiyonlarnn srveyans infekte hastalarn saptanmas, enfeksiyon
sklklarnn belirlenmesi ve enfeksiyona neden olan faktrlerin ortaya konulmasnda
yararldr. Dzenli srveyans ile salgnlar ksa srede ve yaylmadan saptanabilir .
Gnmzde ileriye dnk, enfeksiyon kontrol hemireleri tarafndan, birimlerin ziyareti ile
(aktif) gerekletirilen srveyans almalar ile elde edilen sonular en nemli verileri
salamaktadr. zellikle YBB, yank, immunsupresif hasta birimleri, cerrahi birimler sk bir
ekilde izlenmesi gereken blmlerin banda yer alrlar.
Verilerin kyaslanabilir olmas iin sonularn 1000 hasta gn , 1000 kateter gn,
1000 ventilatr gn bana den enfeksiyon olarak belirtilmesi nemlidir. Bu oranlar ve
invaziv alet kullanma oranlar birimlerin durumlarn en objektif ekilde gsterebilen verilerdir.
Duruma, imkanlara gre laboratuar sonular kullanlarak, sadece belirli bir
mikroorganizma reyen hastalar izlenerek veya sadece kateter enfeksiyonlar izlenerek de
srveyans almalar yaplabilmektedir. Unutulmamaldr ki sadece saylar belirlemek tam
anlamyla bir srveyans saylmaz. Bu saylarla yorum yapmak, sorunlar saptamak , geri
bildirim yaparak sorun giderici uygulamalara gemek mutlaka gereklidir.
2- Sterilizasyon-dezenfeksiyon uygulamalar ve asepsiye uyum: Hastanelerde,
salk hizmetlerinde sterilizasyon ve dezenfeksiyon uygulamalar en temel uygulamalardr.
Gnmzde bu uygulamalarn gerekletirilmesi kadar kontrol ve kayt altnda tutulmas da
nem kazanmtr.
Sterilizasyon: Tm canl mikroorganizmalarn ortadan kaldrlma ilemidir.Bunun iin
eitli fiziksel (buhar,kuru s,gama nlar..)ve kimyasal (etilen oksit,hidrojen peroksit,gaz
plazma,sv kimyasallar)yntemler kullanlr. Sterilizasyon kavram olarak net bir anlam
tar.Ayrca kullanlan yntemler,ilem parametreleri ve kontrolleri bakmndan da standartlar
belirlenmitir.
Dezenfeksiyon kavram genel olarak sporsuz mikroorganizmalarn ldrlme ilemini

ifade eder. Burada ama patojen mikroorganizmalarn tamamen veya ksmen elimine
edilerek enfeksiyon yapmayacak dzeye indirilmesidir. Dezenfeksiyon mikroorganizma
saysnda belli bir azalmadan tam bir sterilizasyona kadar geni bir etkinlik spektrumu
gsterebilir.Ancak ne var ki sterilizasyonda olduu gibi net bir hedef,standart yntemler ve
rutin ilem kontrolleri szkonusu deildir.
Dezenfeksiyon cansz ortamlar eya ve aletler zerinde uygulanan bir ilemdir.
Gerekte cansz ortamlar infekte olmaz, kontamine olur.Bu nedenle kontaminasyonu
giderme ilemine dezenfeksiyon yerine dekontaminasyon denmesi daha uygun
grnmektedir. Dekontaminasyon szc ayrca mikroorganizmalarn yansra kir ve
organik maddelerin uzaklatrlmas gibi daha geni bir anlam erevesine sahiptir.
Dezenfeksiyon etkinlik dzeyine gre yksek seviye , orta seviye ve dk seviye
dezenfeksiyon eklinde kategoriye ayrlmaktadr : Yksek seviye dezenfeksiyonda sporlu
bakteriler seviyesinde bir etkinlik sz konusudur. Orta seviye dezenfeksiyonda tberkloz
etkenlerinin ve nispeten direnli olan zarfsz virslerin inaktivasyonu hedeflenir. Dk seviye
dezenfeksiyonda ise tberkloz etkenleri ve zarfsz virsler dndaki vejetatif
mikroorganizmalar etkilenebilmektedir.
Antisepsi: Cilt ve canl dokular zerindeki mikroorganizmalarn ortadan kaldrlma
ilemidir. Canl zerinde kullanlabilen mikrop ldrc(germisit) maddelere antiseptik
(sadece cansz ortamda kullanlabilenlere dezenfektan) ad verilir. Bileimi ayn olsa da
younluklar farkl olduundan dezenfektan olarak retilmi olan bir rn antiseptik olarak
kullanlmamaldr.
TIBB MALZEMELERN SPAULDNG EMASINA GRE SINIFLANMASI

Kritik malzemeler: Vcudun steril blgelerine veya damar sistemine giren malzemeler
bu grupta yer alr.
Herhangi bir mikroorganizma (bakteri sporlar dahil) iermeleri halinde yksek
enfeksiyon riski gsterirler. Zira vcut ss ve besleyici maddeleri mikroplarn hzla
remesine, bakteri sporlarnn vejetatif hale gemesine son derece elverilidir. Bu nedenle
kritik malzemeler steril olmaldr.
Kritik malzemelerin sya dayankl olanlar mmknse buhar otoklavnda steril
edilmelidir. Isya duyarl olanlar iin etilen oksit, hidrojen peroksit, gaz plazma, dk s
buhar formaldehit (LTSF) veya sporisit kimyasallarla sterilizasyon yntemleri
kullanlabilmektedir.
Yar kritik malzemeler: Mukozalar ve btnl bozulmu (salam olmayan) deri ile
temas eden malzemeler yar kritik grupta yer alr. Steril olmalar ideal olmakla birlikte yksek
seviye dezenfeksiyon bunlar iin yeterli kabul edilir. Az sayda bakteri sporu bulunsa bile
nemli bir risk oluturmaz.
Kritik olmayan malzemeler: Gerek steril dokular, gerekse mukozalarla temas
etmeyen, sadece salam ciltle temas eden malzemeler bu gruba girer. Salam deri
mikroplarnn byk ounluu iin etkin bir bariyer olduundan enfeksiyon bulama riski pek
yoktur (yaral deri ve mukozalarla temas etmedike), bununla birlikte bu gibi malzemeler
alanlarn el temas veya tbbi cihazlar aracl ile sekonder bulamalara neden olabilirler,
Bunlar iin genel temizlik ve/veya orta/dk seviye dezenfeksiyon yeterlidir.
Uygulamalar srecinde unutulmamas gereken en nemli konulardan birisi de
dezenfektanlarn insana zararl olabilecek rnler olduu gereidir. plak el ile
temas etmemek, gaz oluumu srecinde maske kullanmak ver her dezenfektan iin
zel nlemleri uygulamak gerektii unutulmamaldr.
Kritik
aletler
Yar
Kritik
aletler
rnekler
Cerrahi aletler
Kardiak kateterler
Baz endoskoplar
Protezler
Endotrakeal tpler
Trakeostomi kanl
Hava yolu aralar
Anestezi solunum devreleri
Laringoskop blade
Vaginal/rektal ultrason
problar
% 2 glutaraldehit iinde 20
dakika yksek dzey
dezenfeksiyon
Termometreler
% 70 etil / isopropil alkol ile

kuvvetlice ovuturarak silmek
Hidroterapi tanklar
Tonometreler
Kritik
Olmayan
aletler
Uygulama
Isya dayankl olanlar iin
otoklav ile sterilizasyon
Isya dayanksz malzeme iin
formaldehit buhar ile
sterilizasyon
Endoskoplar iin glutaraldehid
ile yksek dzey dezenfeksiyon
(Bkz : Endoskopik Cihazlarn
Dezenfeksiyonu / Sterilizasyonu
Talimat)
Tansiyon aleti manonlar

EKG kablo ve problar,
tutucular, steteskop,
yatak yzeyleri, ila
kadehleri, oksijen
maskeleri, ambu mask
Nemlendiriciler
Medikasyon neblizatrleri
1/100 dile amar suyu ile

tank doldurulup 10 dakika
beklenir, sonra eme suyu ile
durulanp kuruyuncaya kadar
beklenir
% 3 H2O2
1/10 amar suyu
% 70 alkol
Yukardaki herhangi bir solsyon iinde
5-10 dakika beklenmesi, sonra su ile
durulanp (alkol kullanld ise durulama
gerekmez), kuru olarak saklanmas
nerilir
1/100 dile amar suyu
ya da %70 alkol ile silinir
Tek kullanmlk olmas nerilir.
Tek kullanmlk olmas nerilir. Ayn

hastada tedavi sonuna kadar
kullanlabilir
neriler
Tek kullanmlk aletlerin yeniden
kullanmnda (Re-usable aletler)
her nite kendi protokollerini
oluturmal ve bu uygulamalar
srecinde protokole titizlikle
uyulmaldr.
*Dezenfeksiyon sonras eme

suyu ile durulanmal, kurutulmal ve
dolapta saklanmaldr.
* Problar iin uygulama srecinde
kondom kullanlmas riski azaltacak
bir uygulamadr. Fakat bu
uygulama sonrasnda da
dezenfeksiyon ilemi yaplmaldr.
* Vaginal problar gamet ve
embriyo zerinde olumsuz etki riski
tad iin gluteraldehit yerine
1/100 amar suyu iinde 2 dakika
bekletmek nerilmektedir
Her hastaya zel termometre
kullanlmas nerilmektedir.
Ortak termometre kullanm
nerilmemektedir.
Fenoller ve dezenfektan etkili
iyodoforlar da ayn amala
kullanlabilir.
Kullanmdan hemen sonra silinerek
dezenfekte edilmelidir.
amar suyu sadece sert ve

dzgn yzeyler iin uygundur.
Deri, mukoza ve gz irritasyonu
yapabilir ve metal yzeylerde
korozyon yapabilir.
Mutlaka iine steril su konulmal.
Sabit nemlendiriciler kullanlyor ise
her hastadan sonra karlmal ve
1/10 amar suyu ile dezenfekte
edilmelidir. Kullanlmadnda
rezervuarlar kuru olarak
tutulmaldr.
Alkolle silinip buharlatktan sonra
kullanlabilir.
Damar ii kateter ve dier ilemler iin cildin hazrlanmas: Damar ii kateter

uygulamas hastanelerde en sk ilemlerden biridir. Her ne kadar giri yeri cerrahi insizyona
gre kkse de, kateterlerin gnlerce kalabilmesi, yeterli deneyimi olmayan deiik kiiler
tarafndan uygulanmas, gerekli bakm ve nlemlerin yerine getirilmemesi gibi faktrler
kateter enfeksiyonlarn nemli bir sorun haline getirmektedir.
Kateter taklmas
kullanlmaktadr:
ncesinde
cildin
hazrlanmasnda
balca
antiseptikler
yot tentr (%1-2)

Alkol
yodofor (Betadine, Povidon,)
Klorhekzidin glukonat
Bu rnlerin hepsi etkin olmakla birlikte tercih yaplrken farkl zellikleri dikkate
alnmaldr.
yot tentr (tendrdiyot) gl ve hzl etkilidir.Ancak tahri edici ve leke brakcdr.
Uzun sre kaldnda cilt yan oluturur ve bu nedenle %70 alkolle iyodun fazlasn
gidermek gerekir.
Alkol abuk etkilidir, fakat kalc etkinlii yoktur. Bu nedenle kateter taklmas gibi uzun
sreli ilemler iin ideal bir rn deildir. Alkol hafif ya giderici etkisiyle derindeki bakterileri
serbestletirerek palpasyon yapan parmak ularna bulatrabilmekte ve alkol hzla
buharlatndan eldivenli parmak kontamine halde kalabilmektedir. Alkol renksiz olduundan
uyguland alan belirginletirmez.
yodoforlar (povidon iyot, betadin,) cilt ve mukozalar iin olduka elverili antiseptik
bileiklerdir. Ancak etkilerini yava gsterirler. Kalc etkinlikleri snrl ve ksa srelidir.Tahri
edici deildirler. Uygulandklar alan belirginletirdiklerinden karkla yol amazlar.
Klorhekzidin kalc (rezidel) etki gstermesi nedeniyle antibakteriyel etkinin uzun sre
devam etmesi gereken durumlarda avantaj salayan bir antiseptiktir.Sudaki zeltisi orta
derecede etkilidir.Buna karlk alkolik preparat gl ve hzl aktiviteyle kalc etkinlii birlikte
gsterir. Klorhekzidinin cilde arfinitesi fazladr ve tekrarlayan kullanmlarda ciltte
antibakteriyel bir tabaka oluturur. Ayrca kan serum proteinlerinden etkilenmez. Ciltten
absorbe olmadndan kana gememektedir.
Yaplan almalarda klorhekzidin glukonat kullanmnn povidon iyot ve alkole gre
daha dk oranlarda kolonizasyon ve enfeksiyona neden olduu tespit edilmitir.
Cilt hazrlanmasnda antiseptik preparatn uygulama ekli ve sresi nemlidir.
Uygulama ovarak ve merkezden evreye doru olmaldr.Alkol ve klorhekzidin iin 1 dakikalk
sre yeterli olduu halde yava etkileri nedeniyle iyodofor preparatlar en az 2 dakika
uygulanmaldr.
3- El hijyeni: Hastane enfeksiyonlarn nlemede en nemli konu el hijyenidir.
Gsterilmitir ki salk alanlarnn elleri dier hastalardan ya da evreden sorunlu
mikroorganizmalar hastalara tayan en nemli gei yolunu oluturur. El hijyenine uyum
istenen seviyelerde salandnda hastane enfeksiyonlarnn % 30-50 oranlarnda
azaltlabilecei belirlenmitir.
El ykamaya , el hijyenine uyum konusunda yaplan incelemelerde erkeklerin,

doktorlarn ve YBB gibi youn allan birimlerdeki personelin el hijyenine uyumlarnn daha
az olduu gzlenmitir. Uygun lavabo, sabun, kat havlu olmay, i younluu, kendine
rnek olacak kimsenin olmay en ok el ykamama nedenleri arasnda bulunmutur. Son
yllarda zellikle YBB bata olmak zere youn birimlerde alkol bazl el antiseptikleri hzla el
hijyeni salamakta ve uyumu arttrmaktadrlar.
Eitim, afi ve brorler ile devaml uyarlar, gzlemci ile takip ve geri bildirim el ykama
konusunda uyumu arttrabilen temel yaklamlar iinde saylabilir. Fakat ne yazk ki bu
uygulamalar sona erdiinde ya da baz eksiklikler yaandnda el ykama/el hijyeni hzla
azalabilmektedir. Belki en uygun zm bu uygulamay hekimlik, salk eitimi srecinde
kazanlacak bir yetenek olarak eitim srecine dahil etmektir. Anamnez almak, perksyon,
oskltasyon, nasl eitimin bir paras ise el hijyeni de yle bir para olmaldr.
Unutulmamaldr ki yi Hekim Elini Ykayan Hekimdir!.
EL TEMZL / EL HJYEN : Enfeksiyon etkenlerinin bulamasnda ilk srada rol
oynayan mekanizma direkt temas ve bunun da en nemli vastalar ellerdir.Eller gerek ahsn
kendi vcut maddeleri ile gerekse hasta ve dier kaynaklarla temasla bulamakta,bunu takip
eden temaslarla da etkenleri direkt veya indirekt yollarla evreye saabilmektedir. Hastane
enfeksiyonlarn nlemenin en kolay ve en etkin yolu el temizliidir.
Cildin yerleik ve geici mikrop floras zerindeki etkilerine gre deiik el temizleme
yntemleri kullanlmaktadr.
Derinin mikrop floras:

a)Yerleik flora:Ciltte srekli olarak bulunan ve burada yaayp oalabilen
mikroplardr.Deriye sk olarak baldrlar, kolay ykanmazlar,antiseptiklerden geici floraya
gre daha az etkilenirler. Yerleik flora eitli antiseptiklerle byk lde azaltlabilirse de
hibir zaman tam olarak ortadan kaldrlamaz ve bir mddet sonra tekrar eski saylarna
ularlar. Su ve sabunla ykama bunlar pek fazla etkilemez.
Travma veya yabanc cisimlerle vcudun steril dokularna girmeleri dnda yerleik
florann patojen zellii azdr ve nadiren enfeksiyona yol aarlar. Ayrca bunlar potansiyel
patojenlerin yerlemesini engellerler(serbest ya asitlerini serbestletirerek, bakteriyosin ve
dier antibiyotik benzeri maddeler salglayarak).
Yerleik flora cins ve miktar olarak vcut blgesi,cinsiyet,ya,salk artlar,hastanede
yatma ve mevsim zelliklerine gre deimeler gsterirler. Ya bezlerinin fazla olduu
(propionibacteriumlarn bulunduu) blgeler dnda balca stafilokok (S.epidermidis,
hominis, capitis..) ve mikrokoklar hakimdir. S.aureus nadiren yerleici olabilmektedir
(perine,burun,eller). Corynebacterium cinsi bakteriler deride sk olarak yerlemektedir.
Vcudun nemli blgelerinde ayrca Gram negatif bakteriler (Acinetobacter, Klebsiella,
Enterobacter.. gibi) bulunabilmektedir.
Kalc flora younluu genel olarak 10-10 koloni/cm arasnda deiir. Antibiyotik ve
dezenfektan kullanm uzun sreli deimelere neden olabilir.
b)Geici flora: Deride zaman zaman kontaminant olarak bulunan ve burada uzun sre
yaayp oalma zellii bulunmayan mikroorganizmalardr. Bu grupta her eit patojen
mikroorganizma bulunabilir ve sklkla hastane enfeksiyonlarna yol aarlar.
Geici mikrop florasnn deriyle ilikisi zayftr ve kolayca uzaklatrlabilirler. Su ve
sabunla yaplan mekanik temizlik yerleik floray fazla etkilemedii halde geici floray
tamamen uzaklatrabilmektedir. Antiseptik kullanm geici floray ok daha etkin ekilde ve
ksa zamanda ortadan kaldrabilmektedir.
El temizlii eitleri
Cildin yerleik ve geici floras dikkate alndnda bulamalar nlemede esas hedefin
geici flora olduu kolayca anlalr. Geici floray ortadan kaldrmak yerleik floraya gre ok
daha basit ve kolaydr.
Normal ve hijyenik el temizliinde geici mikrop floras kontrol altna alnr. Cerrahi el
temizliinde ise bunun yansra cildin yerleik mikroflarasnn minimal dzeye ,indirilmesi
amalanr. Gnlk rutin ilerde ellerin su ve sabunla ykanmas geici mikroorganizmalar
gidermek iin yeterlidir.
Bulatrma riski yksek materyallerle temastan sonra veya riskli ilemlerden nce
geici florann daha etkin ve hzl bir ekilde uzaklatrlmas iin antiseptik preparatlar
kullanlr.Antiseptik kullanlarak yaplan el temizliine hijyenik el temizlii ad verilir.
Antiseptiklerle yerleik flora da ksmen etkilenmekle birlikte burada esas ama geici florann
daha gvenli uzaklatrlmasdr.
Hijyenik el temizlii antiseptik deterjanlarla ykayarak (hijyenik el ykama) veya
dorudan alkolik preparatlarn ovularak uygulanmasyla(hijyenik el ovalama) gerekletirilir.
Alkolik preparatlar antiseptik deterjanlara gre ok daha gl ve abuk etkilidirler.
Bulamalara kar dokunmasz teknik ve koruyucu eldiven kolay ve aklc bir
yaklamdr. Ancak her hastadan sonra alet ve eldiven deitirilmelidir. Koruyucu eldiven
karldktan sonra eller tekrar ykanmaldr.
Cerrahi giriimlerin ncesinde cildin geici floras yannda yerleik florann da mmkn
olduu kadar azaltlmas ve ameliyat sresince dk seviyede kalmas amalanr. Zira
ameliyatlar srasnda sklkla (ortopedik ameliyatlarn %50 kadarnda, yumuak doku
ameliyatlarnda daha seyrek) eldiven delinmeleri olmaktadr. Bu nedenle eldiven ierisindeki
biyolojik yk mmkn olduunca cerrahi alanda enfeksiyon oluturmayacak bir seviyede
tutmak gerekmektedir. Ancak bu seviye arlara gre (mikrop cinsi, virulans, hastann immun
durumu, doku zellii, ameliyat tipi) deikendir.
Deneysel almalarda eldiven deliinden bakteri geii 103- 104 seviyesinde
bulunmutur. Ancak eldiven giymeden el dezenfeksiyonu yapldnda bu miktar 100
amamaktadr. Cerrahi el temizliinde cilt floras (geici ve yerleik) byk lde azaltlr ve
buna ilave olarak steril eldiven giyilir.
El temizliinde antiseptiklerin sk kullanm ciltte kuruluk,atlama ve dermatik
oluumuna yol aabilir.Bu gibi durumlarda istenen temizlii salamak zorlar. Bu nedenle
riskli ilemler dnda ellerin su ve sabunla ykanmas tercih edilmelidir.
Yzkler, trnak altlar ve trnak cilas paralarndan mikroplarn temizlenmesi
olduka zordur. Bu nedenle grev srasnda yzk taklmamas, trnak uzatlmamas, trnak
cilas ve oje kullanlmamas tavsiye edilir.
10
1-NORMAL (SOSYAL) EL YIKAMA

Ellerin su ve sabunla ykanmasdr. Bu tip ykama ile kirler(yabanc maddeler,ter,cilt
yalar,epitel artklar..)ve ciltte gevek irtibat olan geici mikrop floras uzaklatrlr.Kalc
flora ok az etkilidir.
El ykamann etkinlii tekniine ve sreye baldr.Bir dakikalk ykama sresinde
ortalama 10 seviyesinde mikrop azalmas olmaktadr.Ykama sresinin 30 saniyeden az
olduu durumlarda ancak 1 logaritmik azalmann olduu ,2 dakikay aan srenin de fazla bir
ilave yarar olmad tespit edilmitir.
Tavsiye edilen ykama ekli ellerin slatlp sabunla iyice ovuturularak (avu avuca,el
srtna,dnme hareketleriyle parmaklar,parmak aralar ve ular) 30 saniyeden az olmamak
zere (0,5-1 dakika sreyle)ykanmasdr.Duruladktan sonra parmaklar yukar gelecek
ekilde tutulur ve kat havluyla kurutulur.Hasta temaslar arasndaki tekrar ykamalar iin 15
saniyelik ykama sresi yeterlidir.
2-HJYENK (ANTSEPTK KULLANARAK) EL TEMZL

Hasta sekresyonlar veya dier kirli materyallerle temastan sonra, invaziv ilemlerden
nce veya ar baklk yetmezlii gibi riskli hastalarn bakmndan nce antiseptiklerle
geici florann daha etkin ve ksa srede ortadan kaldrlmas ilemidir.
Antiseptik deterjanlarla (hijyenik el ykama) veya alkolik zeltilerle (hijyenik el
ovalama) uygulanr. Alkol, povidon iyot ve klorhekzidin dndaki dier antiseptikler eitli
nedenlerle pek uygun bulunmamaktadr.
a) Hijyenik el ykama:
Geici floray normal ykamaya gre ok daha etkin ekilde gidermek amacyla
uygulanr. Antiseptik deterjanlar mekanik temizlik yannda flora zerinde kalc (rezidel)
antimikrobik bir etki meydana getirir.
Sklkla klorhekzidin glukonat ve povidin iyot deterjan preparatlar kullanlr. Triklosan
ieren sabunlar normal sabunlara gre daha etkili bulunmamtr. Nrotoksik zellii, Gramnegatiflere zayf etkisi ve ciltten absorbe olmas nedeniyle hekzaklorofen artk
kullanlmamaktadr.
Antiseptik deterjanla hijyenik el ykama geici floray uzaklatrma yannda yerleik
flora zerinde de etkili olur. Kalc antimikrobik etki nedeniyle yerleik florann tekrar
oalmas olduka gecikir. Ellerin uzun sre temiz kalmasnn gerektii durumlarda tercih
edilir.
Ykama sresi olarak klorhekzidin iin bir dakika yeterlidir. Povidin iyot preparatlar
kullanldnda bu sre en az iki dakika olmaldr. Zira bu bileikler etkilerini yava gsterirler.
Ayrca povidin iyot bileiklerinin deterjan preparatlar sudaki zeltilerine gre daha zayf etki
gstermektedir.
Klorhekzidinin rezidel etki ve ciltten absorbe olmama gibi avantajlar bulunmaktadr.
yodoforlar ise salam deriden absorbe olmakta, duyarl kiilerde irritasyon ve allerjik
reaksiyonlara yol aabilmektedir.
11
b)Alkolik ovalama(hijyenik el ovalama)

Geici flora iin en etkili ve abuk yntemdir.Alkol ve alkolik preparatlarn ovularak
uygulanmas antiseptik deterjanlara gre ok daha gl ve hzl etki salamaktadr. Kolay
uygulamalar ve abuk buharlamalar nedeniyle hijyenik el dezenfeksiyonu iin son derece
uygundurlar.
Su ve kurulama gerektirmediinden her yerde basite uygulanabilir ve zaman
kazandrrlar.Uygulama srasnda elbiselerin kontamine olma riski olumaz (ykama srasnda
srantlara bal kontaminasyonlar olabilmektedir).
Alkolik ovalama dier el temizleme yntemlerine gre ok daha hzl ve gl (florada 4
log seviyesinde azalma) etki gstermektedir. Etkinlik srasna gre n-propanol ,isopropanol
ve etanol kullanlan alkollerdir. Bir dakikalk srede ayn younluktaki E.coli bakterilerinde
srasyla 5,5 4,9 ve 4,3 log seviyelerinde azalma yapabilmektedirler. Hepsi tberklosittir ve
zarfl virslere etkinlikleri iyidir. Hepatit B ve C virslerine, HIVe etkilidirler. Zarfsz virslere
(enterovirsler, rotavirs) etanol daha etkilidir.
Hijyenik el ovalamann amac maksimum etkinlik ve sratte geici patojenleri
uzaklatrmak ve bylece muhtemel kontaminasyondan sonra elleri gvenli hale getirmektir.
Bu ekilde mikroplarn evreye yaylmas da daha etkili ekilde nlenebilmektedir. Bu
ilemde kalc flora dikkate alnmaz.Kalc(rezidel) etki gerekli deildir. pheli temaslardan
sonra olduka uygun bir yntemdir. Ayrca el ykama uygulanmasna iyi uyum gstermeyen
personel iin de iyi bir alternatif oluturur.
lem:3-5 ml hzl etkili alkolik preparat ile 1 dakika sreyle eller ovuturulur. Alkol temiz
artlarda etkilidir. Eller kirli ise nce ykanmal ve kurulandktan sonra alkolik preparat
uygulanmaldr. Zira ellerdeki slaklk alkol sulandrarak etkinliini azaltabilmektedir.
Alkollerin anlk etkileri yannda kalc (rezidel) etkinlikleri bulunmamaktadr. Buna
karlk klorhekzidin gibi kalc (rezidel) etkili bileiklerle kombine edildiklerinde her iki
zelliin bir araya gelmesiyle ok daha yksek etkinlik (hzl ve uzun sreli)
salanabilmektedir.
El hijyenini salamaya ynelik organizasyonlar ve personel davran paterni ile
metisiline direnli S.aureus (MRSA) ve vankomisine direnli enterokok (VRE) enfeksiyon
oranlar arasnda nemli ilikiler tespit edilmitir. Bu konuda yaplan bir almada alkol bazl
preparatlarn kullanma sokulmasyla personel el hijyeni uyumunun 3 yl iinde %48 den %
66 ya kt ve bunun sonucu hastane enfeksiyon orannn %17den %10a geriledii, ayrca
MRSA sklnn azald bildirilmitir. Pittet ve arkadalarnn bir eitim hastanesinde
yaptklar aratrmada el hijyeni uyumunun ortalama %50 olduu, doktorlarn hemirelere
oranla daha dk seviyelerde uyum gsterdikleri tespit edilmitir.
4- Antibiyotik politikalar: Antibiyotikler, enfeksiyon tedavisinde son yllarda bir ikilem
oluturmaktadr. Yeni antibiyotikler gelitirilememekte, eskiden beri kullanlan antibiyotikler
diren nedeniyle devre d kalmaktadr. Bir antibiyotik kullanldnda direnli izolatlar seilip
baskn hale gelmektedir ve direnli bakteri enfeksiyonlar tm dnyada artmaktadr. Bu
srete bu ksr dngy krmak iin gereksiz antibiyotik kullanlmamas, amaca ulaabilecek
en dar spektrumlu antibiyotiin mmkn olan en ksa srede kullanlmas temel ilke olarak
benimsenmelidir. En uygun yol birimlerin kendi etkenlerini gz nne alarak, gncellenen
yazl antibiyotik politikalar oluturmalardr. Bu konuda Hastane Enfeksiyon Kontrol
Komiteleri (HEKK), Enfeksiyon Hastalklar birimleri, Mikrobiyoloji laboratuar ve eczane
birimleri de grev almaldr.
12
5- evre: Hastane enfeksiyonlarnn yaylmnda n planda olmamakla birlikte kirli,

kontamine evre salgnlarn olumasnda rol oynayabilmektedir. Ancak mikroplarn hastaya
ulamasnda yine de en nemli faktr salk alanlarnn elleridir. zellikle ok dokunulan
yzeyler, bazen el sabunlar, iyi hazrlanmayan-kontrol edilmeyen dezenfektanlar, hasta
odasndaki iekler, doktorun kravat, gibi birok ey salgnlara neden olabilmitir.
Vankomisine direnli enterokok (VRE), Acinetobacter baumannii, Pseudomonas aeruginosa
gibi birok etken evre yzeylerde uzun sre canl kalarak salgnlarn devamna neden
olabilmektedir.
Bilgisayar klavyeleri, ortak kullanlan telefonlar, kap
mikroorganizmalarn retilebilecei alanlar arasnda saylabilir.
kollar
sorun
yaratan
6- zolasyon uygulamalar: Mikroorganizmalarn bulama yollarna gre alnmas

gereken farkl nlemler bulunmaktadr. zolasyon uygulamalar hastane enfeksiyonlarnn,
sorunlu mikroorganizmalarn yaylmn engelleyen en nemli uygulamalardr.
Hastaneye yatan her hasta iin uygulanmas gereken, temel olarak salk alanlarn
ve sonrasnda dier hastalar korumaya dayanan nlemlere standart nlemler ad verilir. Bu
nlemler kan ve vcut svlar kaynakl patojenlerin bula riskini azaltmak iin tasarlanmtr.
Hastaneye yat nedenine ve tahmin edilen enfeksiyon durumuna baklmakszn tm
hastalara uygulanr. El ykama, gereinde eldiven, srama riski yksek uygulamalarda
nlk, koruyucu gzlk uygulanmas gibi temel esaslar bu konu iinde ele alnabilir. Pratik
uygulamada en nemli sorunlardan birisi eldiven kullanmdr. Eldivenlerin, sadece kan ve
riskli vcut svlar ile temas srecinde taklmas gerekirken sonrasnda hemen karlmas
gerekmektedir. Halbuki eldiven takan salk alan eldivenli iken kendini daha gvenli
zannederek her yeri kirletebilmekte, ayn eldivenle tm hastalara temas edip
mikroorganizmalar yayabilmektedir. Eldiven kt-kullanm diyebileceimiz bu uygulama
salgnlar olumasna neden olabilmektedir.
Bulama yoluna bal nlemler: Hastanelerde standart nlemlerin yan sra belirli
durumlarda bulama yoluna bal olarak ayrca temas, damlack ve solunum nlemlerine
gerek vardr.
Temas nlemleri: Direkt veya indirekt yolla bulaabilen, epidemiyolojik olarak nemli
mikroorganizmalar ile infekte ya da kolonize olduu bilinen veya phelenilen hastalara
yneliktir
- Dk kontrol olmayan hastalar iin enterohemorajik E. coli, Shigella,
Yenidoan ve ocuklarda Respiratuar Sinsityal Virus (RSV), parainfluenza,
enterovirs,
- Clostridium difficile,
- Difteri,
- HSV,
- Ebola, Lassa, Magburg virus (zel dier nlemler ile)
- Zona/Zoster (dissemine veya immun yetmezlikli konak),
- nfant ve kk ocuklarda stafilakokkal fronkloz;
- Majr abse, sellit veya dekbit
13
- mpetigo
- Pedikloz (bitlenme)
- Uyuz
- VRE (Vankomisine direnli enterekok ) ( VRE iin izolasyonun daha sk ekilde
uygulanmas gerekmektedir : Sk temas izolasyonu)
Damlack nlemleri: Be mikrometreden byk partikllerle oluan enfeksiyon riskini
azaltmaya yneliktir. Bu partikller ksrk, haprk, konuma veya bronkoskopi-aspirasyon
gibi ilemler srasnda enfekte kiiden duyarl kiiye geebilmektedir. Bu gibi damlacklar
hastadan bir metre kadar bir mesafeye yaylrlar.
-Haemophilus influenzae tip b (menenjit,pnmoni, sepsis),
- Farinks difterisi,
- Mycoplasma pneumoniae,
- Bomaca,
- Veba (akcier),
- Yenidoan ve ocuklarda A grubu streptekokkal farenjit, pnmoni, kzl,
- Adenovirs,
- nfluenza,
- Kabakulak, parvovirs B 19,
- Rubella (kzamkk)
Solunum nlemleri: Solunumla bulaabilen be mikrometreden kk partikllerle

oluacak enfeksiyonlar nlemek iin uygulanr.
- Kzamk,
- Suiei(dissemine zosteri iermek zere)
- Tberkloz
Bula yoluna dayal nlemler, gereinde kombine edilebilir; ancak mutlaka standart
nlemlerle birlikte uygulanr.
14
ZOLASYON NLEMLER UYGULAMA NERLER

STANDART NLEMLER: Salk alannn enfeksiyonlardan korunmas ve ayn
zamanda hastane enfeksiyonlarnn azaltlmas amacyla salk alanlar tarafndan rutin
olarak uygulanlmas mutlaka gerekli olan davranlardr.
Tm hastalarn bakmnda kan, vcut svlar (ter hari) ve kartlarna kar ilk srada
uygulanacak nlemlerdir. Tm hastalarn kan ve vcut svlarnn potansiyel olarak HIV, HBV,
gibi kan yoluyla bulaan enfeksiyon etkenlerini tayabilecei dnlerek davranlmaldr.
Standart nlemlerin esasn temizlik (zellikle el hijyeni) ve riskli materyalle temas
engelleyecek uygun bariyer nlemleri, kyafet ve ekipmann kullanlmas oluturur.
EL HJYEN:
1- El hijyeni nerilerine uyum standart nlemlerin temelini oluturur.
2- Eldiven giyilsin ya da giyilmesin kan, vcut svlar, sekresyon, hasta kartlar ya
da kontamine alet ve yzeylerle temastan sonra el hijyeni salanmaldr.
3- Hastaya dokunuldu ise ve baka bir hastaya geerken ya da hastann bir baka
blgesinde ileme balanacaksa el hijyeni mutlaka salanmaldr.
4- Eldivenler karldnda mutlaka el hijyeni salanmaldr.
5- Ellerde grnr kir, pudra,varlnda mutlaka eller ykanmaldr.
ELDVEN:
1- Kontamine materyalle (kan, vcut svlar, btnl bozulmu deri ve mukoz
membranlar, kontamine eyalar) temastan nce mutlaka eldiven giyilmelidir.
2- Ayn hastada
deitirilmelidir.
farkl
blgelerde
giriimler
ve
farkl
ilemler
iin
eldiven
3- Eldiven kullanldktan sonra evreye dokunmadan hemen karlmal ve el hijyeni

salanmaldr.
NLK:
1- lemler srasnda vcut svlar, salglar, kartlar ve kan srayabileceinden deri
ve giysileri korumak amacyla zel nlk giyilmesi nerilir.
2- Hasta bakm gibi hastaya youn temas gerektiren ilemler srasnda ya da salg ve
kartlar youn olarak izlenen hastaya temasta nlk kullanlmaldr.
3- Kullanlan nlk hemen karlarak ya tbbi atk olarak atlmal ya da kirli amar
olarak toplanmaldr.
4- niteye zel kyafetler, nitede galo giyilmesi enfeksiyon kontrol ynnden
anlaml deildir. Bu uygulamalar her nite kendi i ynetimine gre karar vermelidir.
15
MASKE, GZLK, YZ SPERL :

1- Yaplan ilemde hastaya ait materyalin srama olasl varsa (kateter, kan gaz,
drenaj kateteri,.) eldiven ve nlk ile beraber maske , gzlk veya yz siperi nerilir.
2- Aerosol oluturan ilemler (Bronkoskopi, aspirasyon,) srasnda eldiven ve nlk
yannda maske ve eer sekresyonlarn srama olasl olan bir ilem sz konusu ise gzlk
ya da yz siperi kullanlmaldr.
HASTA BAKIMI LE LGL NERLER:

1- Solunum sistemi enfeksiyonu bulgular gsteren hastalarn sekresyonlarnn bulac
olabilecei konusunda bilgi verilmesi ve bu konuda uyarlar oluturulmas uygun olacaktr. Bu
tr hastalar poliklinik, hastane ii asansr, gibi alanlarda maske takmalar ya da mendil ile
sekresyonlarn yaylmasn (haprk, ksrk,) nlemesi konusunda uyarlmaldr.
2. Kesici, delici, aletler kullanldktan sonra delinmeye dayankl uygun atk kaplarna
atlr. Yaralanmadan kanmak iin ineler yeniden kapatlmaz, ular bklmez.
3. Kan veya kanl svlar ile kirlenen araflar ve dier materyal zel torbalar iinde
evreye bulamamasna zen gsterilerek uzaklatrlr.
4. Tek kullanmlk aletler uygun ekilde uzaklatrlmal, yeniden kullanlacak aletler
hemen, kurumadan temizlenmeli, sonra dezenfeksiyon/sterilizasyon ilemlerine devam
edilmelidir.
5. Malzemenin, araflarn toplanmas, temizlenmesi srasnda koruyucu giysiler
(eldiven, nlk) giyilmelidir.
6- Az-aza ressitasyon uygulanmamaldr.
7- Lumber ponksiyon srasnda ponksiyonu yapan mutlaka maske de kullanmaldr.
16
BULAMA YOLU LE LGL TALMATLAR:

SOLUNUM ZOLASYONU
Hava yolu ile bulaabilen enfeksiyonlar nlemek amacyla standart nlemlerin yan
sra alnan nlemlerdir.
UYGULAMA
1. Solunum izolasyonu gerektiren bir durum saptanmas veya phesinde hasta zel
havalandrma sistemi (negatif basn, saatte 6-12 hava deiimi, kirli havann dar atlmas
veya yeniden sirkle edilmesi iin HEPA filtreden geirilmesi) olan tek kiilik odaya alnr,
ayn enfeksiyonu olan hastalar bir odada yatabilir, odann kaps kapal tutulur.
2. Eer byle bir oda salanamyorsa hastann bu sisteme sahip baka bir merkeze
transferine allr. Eer bu mmkn deilse serviste en uta, camlar dar alan ayr bir
odaya alnarak oda kaps devaml kapal tutulmaldr. Bu durumda Hastane Enfeksiyon
Kontrol Komitesi ile iletiim salanmaldr.
3. Hasta mmkn olduunca odadan kmamaldr. Odadan kmas gerekirse hasta
cerrahi maske takmaldr. Hastann nakledilmesi srasnda da hasta cerrahi maske
takmaldr.
4. Hastada elik eden bulac cilt lezyonlar varsa kapal tutulmasna dikkat edilmelidir.
5. Hasta kzamk ve suiei ise duyarl kiiler mmknse odaya sokulmaz. Bak
olanlar maske takmadan girebilirken duyarl olan ve odaya girmesi gerekenler N-95 maskeler
kullanmaldr.
6. Akcier, larenks tberklozu ya da ak tberkloz cilt lezyonu olan ve bu lezyonda
irrigasyon gibi aerosol oluturan ilemler yaplacaksa odadakiler N-95 maske takmaldr.
7. Hasta taburcu olduktan sonra odaya ikinci bir hastann kabul iin evrenin temizlii
ve oda havasnn deiimi iin beklemek nerilir. Genelde normal havalandrma sistemi
varsa 1 saat temizlenme iin yeterlidir.
8. Eer tan konulmadan hasta ile temas gerekleti ise Hastane Enfeksiyon Kontrol
Komitesine en ksa srede bildirilir. Temas eden kii baznda karar verilir.
DAMLACIK ZOLASYONU
Konuma, ksrk, aksrk veya tbbi ilemler srasnda enfekte kiiden salan
damlacklarn mukozalara (burun, boaz, konjunktiva) bulamasn nlemek iin standart
nlemlerin yannda alnan tedbirlerdir. Bu ekilde yaylan partikller > 5 mikron olduu iin
yakn evreye, yaklak bir metre civarna ulaabilmektedir.
UYGULAMA
1. Damlack izolasyonu gerektiren bir durum saptanmas veya phesinde hasta tek
kiilik odaya alnr, eer oda sorunu yaanyorsa ksrk-balgam yaknmas olanlar tek
kiilik odalara alnmaldr.
2. Eer tek kiilik oda salanamyorsa ayn enfeksiyonu olan hastalar ayn odada
yatabilir
17
3. Uygun oda salanamyorsa dier hastalar ve ziyaretiler arasnda en az bir metre

mesafe braklacak ekilde ve mmknse araya fiziksel bariyerler (paravan) koyarak serviste
yatrlabilirler. Bu durumda serviste immun yetmezlii olan, enfeksiyondan ok ciddi
etkilenebilecek hastalarn olmamas tercih edilir. En uygun yaklam bu konuda HEKK ile
iletiime geilmesidir.
4. Hastann 1 m yaknnda alacak herkes cerrahi maske takar.
5. Hastann nakledilmesi gerekli durumlarda hastaya cerrahi maske taktrlr.
TEMAS ZOLASYONU
Epidemiyolojik nem tayan, hasta veya evresiyle direkt veya indirekt temas yoluyla
bulaabilen mikroorganizmalarla kolonize veya infekte olan hastalar iin standart nlemlere
ek olarak alnmas gereken nlemlerdir.
UYGULAMA
1. Temas izolasyonu gerektiren bir durum saptanmas veya phesinde hasta tek kiilik
odaya alnr, ayn enfeksiyonu olan hastalar ayn odada yatabilir (Kohort). Eer oda sorunu
varsa drenaj olan yaralar olanlar, dk inkontinans olan hastalar zel odaya yatrlmaldr.
2. Her iki seenek de uygulanamyorsa serviste ayr bir alanda, fiziksel bariyer
(paravan) kullanlarak ayr alanda izolasyon uygulanabilir. Bu alanda zel el hijyeni donanm
yaratmak nerilir. Ayn blmde mmknse ak yaras olan, immunsupresif ve uzun sreli
hastane yat olmas beklenen ar hastalar olmamaldr.
3. Eer uygun artlar salanamad ise HEKK ile iletiim salanmas gereklidir.
4. Eer hastayla ve hasta evresindeki her trl yzeyle temas edilecekse temiz, steril
olmayan eldiven giyilir.
5. Hasta bakm srasnda youn kontaminasyona neden olabilecek ilemler sonras
eldivenler deitirilir, odadan kmadan nce eldivenler kartlr ve el hijyeni uygulamalarna
zenle uyulmaldr.
6. Hasta ile veya odasndaki yzeylerle temasn fazla olmas beklendii durumlarda
nlk giyilmelidir. nlk odadan kmadan nce kartlmaldr. VRE izolasyonu
uygulandnda odaya girite hasta ya da evresi ile temas olasl varlnda nlk giyilmesi
rutin bir neridir.
7. Bu odada kullanlan tbbi cihazlar baka hastalarla ortak kullanlmaz, kullanlmas
gerekli durumlarda dezenfeksiyon ilemi uygulanmaldr.
8. Hastalar mmkn olduunca yer deitirmemelidir. Transport ncesi kontamine
olmu koruyucu ekipman deitirilmeli ve el hijyeni salanm olmaldr. Transport srasnda
hastann temas edecei yzeyler temiz bir rt ile kapl olmal, sonrasnda bu rtler uygun
ekilde toplanmaldr.
9. Bu hastalarn odalar (zellikle ok dokunulan yzeyler) en az gnde bir kez,
mmknse daha ok dezenfektanlarla (1/100 amar suyu, hidrojen peroksit)
temizlenmelidir.
18
10. Hasta karldnda oda dezenfekte edilmeli, mmknse kontrol kltrleri alnarak
reme olmad grlp hasta alnmal, eer mmkn deilse iki kez temizlik sonras hasta
alnmaldr.
ZOLASYONUN KALDIRILMASI
1. zolasyon uygulamalar her etken iin bulatrclk sreci sona erdiinde kaldrlabilir.
2. Her etken ve her hasta grubunda bulaclk sreci farkllklar gsterebilmektedir.
3. zolasyon uygulamalarnn kaldrlmas iin HEKK ile iletiim salanmaldr.
KORUYUCU EKPMANIN KULLANILMASI:

Koruyucu ekipmann servislerde her an kullanlacak ekilde hazr bulundurulmal,
izolasyon talimatlarna her zaman ulaabilecek ekilde dzenlemeler yaplmaldr.
1. Koruyucu ekipmanlar bir arada kullanlacaksa nce nlk, sonra srasyla
maske, gzlk/gz koruyucu ve eldiven giyilmelidir.
2. Kullanm sonras ekipmann karlmasnda nce eldivenler sonra srasyla
gzlk/yz koruyucu, nlk ve maske karlmaldr. zellikle maske takld ise odadan
kmadan maske karlmamaldr.
3.
Kullanlan ekipman evreye
karlmal ve tbbi atk olarak atlmaldr.
bulama
olmamasna
zen
gsterilerek
Temas sonras yaklam: Bu konuda zellikle kan yoluyla bulaan enfeksiyonlar

nemli bir sorun oluturmaktadr. HBV, HCV ve HIV ile temas ve sonrasnda yaplacaklar
salk alanlar iin mutlaka bilinmesi gereken konulardr. Kan ile temas riski eitli
oranlarda deimekle beraber (radyoloji giriim ekibinde % 3 iken cerrahlarda % 50) daima
salk almalaryla beraber bulunur. ok riskli uygulamalar ncesi serolojik taramalar
yaplabilirse de bu uygulamann laboratuvar iin ok faydal olabilecei dnlmemelidir.
Bu arada her etken ayn ekilde bulac deildir. Balca bula oranlar aada
gsterilmitir. HBV ayrca indirekt yol ile bulama ihtimali olan nemli bir etken
grnmndedir.
Kan yolu ile bula

HBV : 108- 109 partikl /ml kan
Bula oran: % 5-30
HCV : 10 104 partikl/ml kan
Bula oran: % 1.8 (% 0-7)
HIV : 10 104 partikl/ml kan
Bula oran: % 0.3 (0-0.9)
19
Temas sonras bula azaltmak iin en nemli uygulama kaza sonras ilk yaklam
olmaldr. Yara bol su ve sabunla ykanmal ve sonrasnda bir cilt antiseptii ile
temizlenmelidir. Bu uygulama tm etkenlerle ilgili etkin ve temel yaklamdr. Sonra kaynak
ve maruz kalan alann risk deerlendirmesi yapmal ve bir takip/tedavi program
oluturulmaldr. Bu program bir merkezden planlanmal ve izlenmelidir. nerilecek bir takip
uygulamas aada ematize edilmitir.
Temas sonras takip

Kaynak
HIV+
Takip yaklam
hemen
6 hafta
12 hafta
6 ay
Anti-HIV
Anti-HIV
Anti-HIV
Anti-HIV
Anti-HIV
Anti-HCV
ALT
Anti-HIV
Anti-HCV
ALT
HBsAg+ Anti HBs

HCV +
???
Anti HCV HCV RNA?

ALT
Anti-HIV
Anti-HIV
Anti-HBs
Anti-HCV
ALT
TIBB ATIKLARIN UZAKLATIRILMASI: Tbbi atklarn toplanmas ve uygun ekilde

depolanp ortadan kaldrlmas zel ynetmeliklerle tanmlanmtr. Bu konuda birok kuruma
den sorumluluklar vardr. Salk personeli ise tbbi atklarn olutuu ilk admda tbbi
atklar uygun ekilde atmakla ykmldr. zellikle delici kesici aletlerin uzaklatrlmasnda
bu konu ok nem arz etmektedir. Tamamen steril olsa bile inenin ucu ak olarak poete
atlrsa onu tayan personele battnda oluturabilecei sorunun boyutlarn dnmek
konunun nemini anlatmak ynnden nemlidir. Atklarn atlmasnda nerilen p torbalar
aada zetlenmitir.
20
TIBB ATIKLAR
Krmz Poetler
Hastann sekresyonlar ve vcut
svlar ile kontamine olmu
malzemeler
Laboratuarda kullanlm
malzemeler
Pansuman malzemeleri
Kullanlm eldivenler
Hastaya uygulanan sonda,
katetervb giriim malzemeleri
Delici-kesici alet toplama kaplar
zolasyon odasnda oluan atklar
Ular karlm enjektrler ve
serum setleri
Hastaya ait her eit doku ve
kartlar
Kontamine filtreler
Enfekte deney hayvan lleri ve
dokular
EVSEL ATIKLAR
Siyah Poetler
Salkl kiilerin bulunduu
alanlarda hasta kartlaryla
bulamayan atklar
Ofis, idari blge, doktor,

hemire odalarnda oluan
atklar
Yemek, ay atklar
21
CAM ATIKLAR
Mavi Poetler
Hastaya ait kartlarla
kontamine olmayan
serum ila ieleri
(setler ve hasta kartlar
ile kontamine olmu cam
gereler Tbbi Atk olarak
toplanmaldr)
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
TIP ETM ANABLM DALI ve MULTDSPLNER TIBB BECER UYGULAMALARI

KOORDNATRL
TIBB BECER DERS
TIBB DERLEME / MAKALE YAZIMI ve YAYIN ET

RENM HEDEFLER
-
Bilim ve bilimsellik kavramlarn tanmlayabilme

Bilimsel aratrma kurallarn renme
Bilgiye ulama yollar ve bunlar kullanma becerisi kazanma
Bilgiyi yayma ve bunlarn etik ilkelerini kavrama
Tbbi makale ve derleme yazmada uyulmas gereken kurallar renme
Tbbi yaynlarda kaynak belirtme kurallarn renme
Yayn etii kurallarn ve nemini renme
DERS PROGRAMI
1. Aratrma Kavram, Bilimsel Yntem, Tbbi Metin Trleri, Tbbi Bilgi retimi
2- Bilgiye nasl eriilir, bilgi nasl kullanlr, nasl ulatrlr. (Ders + Uygulama)
(Bilgi hiyerarisi - PUB-MED, Scholar.Google, ISI vd. kaynaklarn kullanm)
(Bu derste aratrma balklar ve/veya devi verilip son derste geribildirim alnacak)
3- Kaynak Gsterme / Atf Kullanm (Ders + Uygulama)
4- Yayn Etii - rneklerle Bilimsel Yanltma Trleri
5- Uygulama + dev deerlendirme
6- Uygulama + dev deerlendirme
BLMSEL ARATIRMA KAVRAMI ve YNTEM

nsanolunun tarih sahnesine kndan bu yana, insann doa ile olan savam, doann
insanlamas ve srlarnn zlmesi sreci ile birlikte ortaya kan eylemler bilim bal altnda
incelenmektedir. Bilimle uraan bilim insanlarnn abalar ile ortaya kan bilimsel retilerin
sonunda varlmak istenen nokta ise geree ulama, gerei bulma ve yaanan hayatn deitirilmesi
ve insaniletirilmesidir. Bilimsel gerein aranmasnda ise k noktas ortaya konulan varsaym ve bu
varsaymda bulunan ve gizlenen zgnlktr. Bilim insan nce aratrma konusu ile ilgili zgn bir
varsaym retir, ondan sonra da olanca g ve drstlkle bu rettii varsaym kantlamaya ve bunun
yan sra rtmeye alr. Bunda gerekten baarl olduunda ya da olamadnda ancak o zaman
bilimsel geree ulaabilir. Kendi verilerini ve dncelerini rtmeye almak olaanst bir
drstlk gerektirir. Bu drstlk ayn zamanda yllar iinde insanln deneyimleri ile olumu olan
etik kurallara da olaanst bir ballk gerektirir.
Bilim insannn hi kimseye borcu yoktur. Gelimi, insanilemi, kltrlemi ve dnm
insann yalnzca insanla kar borcu vardr. Bundan tr de yaplan her iin insani bir anlam olmal
ve bilimsel aratrmalar gerekletirilirken de bu kural asla unutulmamaldr. Ayrca, pozitif bilimlerde
yaplan tm almalarda olgusallk, i ve d tutarllk, eletiri ve zeletiri, genellik, ngr, toplumsal
gereklilik ve topyaya inanma mutlaka yer almal ve esin kayna yaratmaldr. Bunlarn tmn
dzenleyen de yzyllar boyunca olumu olan bilimsel ve etik kurallardr.
Bilimsel bir tasarnn hazrlanma aamalar olduka uzun bir sretir. Bu srete yer alan
aratrc birok farkl soruyu ard ardna kendine sormal ve birok aamadan geirmelidir. Bu
aamalarn tmnde de nceden insanln deneyimlerine dayanlarak belirlenmi bilimsel ve etik
kurallar aratrmacnn en nemli dayana olmaldr. Bu aamalar ard ardna u ekilde sralanabilir:
ncelikle bilimsel ve mantkl olan zgn bir sorunun sorulmas zorunludur. Bunun ardndan konu ile
ilgili olan n aratrmalar yaplmal ve ilgili tp kaynakas taranmaldr. Bu taramann
tamamlanmasnn ardndan ise konu ile ilgili hipotezler ve ngrler belirlenmelidir. Hipotez ve
ngrlerin belirlenmesinden nce konu ile ilgili var olan ve ulalabilmi tm kaynaklar ve belgeler
dikkatlice okunmaldr. Bunun ardndan ise, gerekli parasal kaynaklarn bulunmas ve izinlerin
alnmas, deneylerin yaplmas, verilerin toplanmas, verilerin deerlendirilip, sonuca varlmas ve
yaam iinde geerliliinin ortaya konulmas aamalar da sras ile gerekletirilmelidir. Bir bilimsel
almada, nemli olan, gerei arama, kant salama, doruluu kantlama, nyargsz olma ve
tarafszlktr.
Bilimin ve bilimsel verilerin ayrntl olarak ortaya konulduu ve yaama getirildii en nemli
bilim dallarndan birisi de TIPtr. Tp alannda yaplan bilimsel almalar aadaki ana balklar
incelenir:
1. Gzlemsel
a. Tanmlayc (Kohort almalar)
b. Kesitsel
c. Olgu kontrol
leriye dnk (Prospektif )
Geriye dnk (Retrospektif )
2. Tan testleri
3. Deneysel
a. Ak, kontrolsz
b. Kontroll
Rastlantsal (Randomize)
Maskeleme (kr)
Bir bilimsel almann kalitesi, ileriye dnk, rastlantsal, kontroll ve maskelenmi alma olmas ile
artar.
Bu bulgulara ballk ile gerekletirilen bir bilimsel tbbi almada aadaki ak sralamas izlenir:
Konunun seimi
n taslan yaplmas-planlama
alma kaynaklarnn hazrlanmas

Eldeki verilerle almann ana hatlarnn belirlenmesi
alma protokolnn yaplmas
almaya balama ve sonlandrma
Yazm, dzeltme ve basm
Tm bu aamalarn ardndan yaynlanp tm insanln hizmetine sunulan bilgi daarcklar aracl ile
insanln gelimesi de salanr. Hazrlanan tbbi makaleler ise eitlidir. Bu makale trleri aada
srlanmtr:
a. Tbbi aratrma makalesi (klinik ve deneysel almalar)
b. Gzlem raporlar (olgu sunusu)
c. Derleme-tarama makalesi
d. n rapor
e. Editre mektup eletiri, eviri, zet vb.
Sonu olarak, bilimsel, etik ve evrensel kurallara amaz ballkla gerekletirilen tp
aratrmalar ile yzyllardan beri sregelen insanln geree ulama ve doru bilgiyi bulma abas
artan bir ivme ile srecek ve belki de doann yok olmas deil insanlamas sreci
tamamlanabilecektir.
KAYNAKLAR
1- Ertekin C, Berker N, Tolun A, lk D. Bilimsel aratrmada etik ve sorunlar. TBA yaynlar 2002
2- obanolu N. Tp Etii. 2007, lke Yaynevi
3- Kasapopur . Aratrmalar ve etik. Cerrahpaa Tp Fakltesi. Srekli Tp Eitimi Kitaplar 2005
4- Kasapopur . Bilimsel aratrma etii. Cerrahpaa Tp Dergisi 2007;38:161-5
4- Arda B. Klinik aratrmalar ve etik. Editr: Akan H. Klinik aratrmalar kitab. Bilimsel Tp yaynevi 2006:221-30
5- MRC Clinical trial series. MRC Guidelines for good clinical practice in clinical trials. 1998:1-48
6- Medical research council. MRC Ethics Guide: Medical research involving children 2004:1-27
7- Medical research council. Medical Research Council position statement on research regulation and ethics.
2004:1-12
8- Yazc H: niversitede zgn bilim retimi, Dnyada ve Trkiyede Bilim, Etik ve niversite kitabnda s.85,
TBA Yaynlar No.1, Ankara (1994) ve ANKEM Derg 1994;8:3524
9- Batuhan H. Bilim ve arlatanlk. Yap Kredi Yaynlar, 1994
10- lman YI. Bilimsel yayn etii (rneklerle bilimsel yanltma trleri). Cerrahpaa Tp Fakltesi, Srekli Tp
Eitimi etkinlikleri Aratrmalar ve etik dizisi 2006;4962
BLGYE ERSM
Tbbi bilgiye erimekte kullandmz aralar, bilgisayar ve internet teknolojilerinin kullanlmaya
balamasndan sonra byk bir deiiklik gstermitir. Gnmzde hem bilgiye erimek hem de
snflandrmak dolaysyla tekrar erimek daha pratik hale gelmitir. Ancak bu karmak yenidnyada
baz klavuzlara ihtiya duymaktayz.
nternette her hangi bir konuyu aratrrken ilk bavurduumuz kaynaklar arama motorlardr.
Yahoo (www.yahoo.com) ya da Google (www.google.com) bunlarn en sk kullanlanlardr. Bu arama
motorlarna aradmz anahtar kelimeleri yazarak, baka bir sitenin, kitabn, derginin, kuruluun,
kiinin vs. ilgili sitesine eriebiliriz. Aradmz, birka kelimeden oluuyorsa ya da bir tamlama ise
trnak iinde yazmamz, daha kolay bulmamz salar.
Tbbi bilgilere bavururken nce temel kaynaklara bavurulmaldr. rnein bir ilacn yan
etkisini aratrrken nce farmakoloji kitabnda sz konusu ilacn yan etkiler blmne bakarz. O
blmde aradmz yan etki mevcut deilse acaba farmakoloji kitaplarna girmemi, ok seyrek
grlen bir yan etki olabilir mi? dncesiyle baka kaynaklara ve tbbi literatre bakma ihtiyac
duyarz. Baz kitaplar internet ortamnda okumak mmkndr. Buna Merck Manuali rnek
gsterebiliriz (www.merck.com/mmpe/index.html). Baz kitaplar ise internet ortamndan
bilgisayarmza indirip okumamz mmkn olmaktadr. Kitaplar ararken de Googlen kitap arama
(http://books.google.com/) uygulamas kullanlabilir.
Baz bilgiler ise klasik ders kitaplarnda ya da textbooklarda olmayabilir. rnein yeni kan
bir ilacn seyrek bir yan etkisi kitaplarda mevcut olmayabilir. Bu aamada tbbi dergilerde km
yazlara bavururuz. Konuyla ilgili dergileri tek tek incelemek, aratrmak mmkn olmayacaktr.
Ayrca yzlerce dergi iinden hangisinde aradmz bilginin olabileceini kestirmek mmkn deildir.
Bu durumda belli bir standardn zerindeki tm dergileri ieren baz veritabanlarna bavururuz. Bunlar
iinde en sk bavurulan, Amerikan Salk Dairesinin cretsiz ktphanesi olan Medline
(www.pubmed.org) dr. Bu sitede karmza kacak olan arama ubuuna aratrdmz konunun
anahtar kelimelerini ya da yazarlarn soyadlarn yazarak istediimiz bilgiye ulaabiliriz. Bylece hangi
derginin hangi yl, cilt, say ve sayfasnda bu bilgiye ulaabileceimizi reniriz. Sz konusu makalenin
zetini grebiliriz. cretsiz olarak salanan bir makale ise internet ortamnda tamamna eriebiliriz.
Bir dier veritaban Science Citation Indextir. Medline gibi bu veritabannda da dergiler ve
yazarlar taranabilir. Ancak serbest eriime ak deildir; sadece abonelii olan kiiler ya da kurumlar
kullanabilir.
Google Scholar (http://scholar.google.com.tr/) Googlen akademik amal kullanm iin
dzenlenmi arama motorudur. Makale, yazar, anahtar kelime ve tarihine gre arama seeneklerine
imkn vermektedir.
Wikipedia, (http://www.wikipedia.org/) Trke de dahil pek ok dilde akademik, teknik
ansiklopedik bilgiye ulalabilecek bir dier elektronik bilgi kaynadr.
Bahsedilen bu temel siteler yannda pek ok kiisel ya da kurumsal site, ilgilendiimiz alana gre ok
deerli olabilecek bilgileri sunmaktadr. nemli yaynevlerinin ve dergilerin siteleri, meslek
kurulularnn, derneklerin siteleri bunlara rnek verilebilir.
KAYNAK GSTERME / ATIF KULLANIMI

Bir yaynda bakalarndan alntlar gerektii gibi kaynak gstermek yayn etiinin gereidir. Bir
bulguyu, bir metnin bir ksmn veya baz cmlelerini, fikri, kaynan gstermeden kendininmi gibi
kullanmak arma tarifine girer. Kaynak olarak kullanrken o bulguyu, fikri ya da yntemi ilk ortaya
koyan yayn kaynak olarak kullanmaldr. lk kayna bulmak zahmetine katlanmadan rnein
yenilerde yazlm ve o bulgudan sz eden bir yayn ya da derlemeyi kaynak gstermek etie
aykrdr; nk o bulgu iin kredi gerekli kiiye gitmez. Bu durumda yazar bir bulguyu kendisi iin
yamalamyor ama hakk olandan bakasna kanalize ediyor demektir. Bir aratrc iin en byk dl
aratrmasnn yank uyandrmas ve yaptklar ile kredi toplamas, iyi bir n kazanmasdr. Eer ilk
kaynaa ulalamyorsa (internet anda bu zr nadiren geerlidir) alnt yaplan makaleden bu
kaynak kopya edilerek verilmeli ve u kaynaktan alnmtr notu dlerek alntnn yapld kaynak
da verilmelidir. Bu ekilde hem bulgunun asl sahibi belirtilmi, hem alnt yaplan makalede yanl bir
ifade kullanlmsa bu yanl blmekten korunmu olunur. Ancak, bu yazda da birok kere olduu
gibi, bunu yapmak her zaman mmkn olmaz. Sempozyum ve panel konumalar bazen kaynaklar
verilmeden yaynlanr, baz makalelerde metin iinde numaralar verilmeden kaynaklar sonda
yararlanlan kaynaklar olarak verilir, hangi bilgi nereden alnmtr, bilemezsiniz. Kaynaklar metin
iinde yer vermeden sonra bir liste halinde vermek (biroumuzun byle uygulamalar olsa ve
kitaplarda biraz daha hogr ile yaklalsa da) uygun bir kaynak verme ekli deildir. zellikle sosyal
bilimlerde kaynaklar dip not eklinde de verilebilir.
Bir yazar kaynak gsterecei makaleleri dikkatli bir ekilde okumaldr (25). Yalnz zeti okumak,
tablolarna bakmak, ya da bir baka makalenin kaynaklar listesine bakp hi okumad makaleleri
kaynak gstermek etik d davrantr. Sonradan tam makale halinde yaynlanan bir kayna nceki
bir kongre zetine bakarak kaynak vermemelidir; tm makalede baz deiiklikler ve ilaveler yaplm
olabilir. Bir zet kullanlacaksa kaynaklarda zet (veya kongre sunumu, konferans metni) olduu
belirtilmelidir. Bir kaynaktan birok alnt yapp sadece bazlarnda kayna belirtmek de etik ddr.
Kaynaa atf yapan kii tmn okumal ve doru anladndan emin olmaldr. Byle yaplmazsa
bazen nemli yanllara dlr. Makalelerin tm okunmadan balklar ve belki de doru
anlalmayan zetleri okunarak kaynak olarak kullanlmas byle byk yanllara neden olabilir.
Size bir kayna yanl anlayarak kullanan bir makale ve orijinal kayna okumadan bu
makaleden alnt yaplan iki makale ile ilgili bir rnek de vereyim. Farkl kiilere ait iki makalede bir
kaynaa gre sterilizasyonun yeni tanmlamas olarak canl mikroorganizma saysnn milyonda bire
indirilmesi veriliyordu. Sterilizasyon hi canl mikroorganizma kalmamas deil midir? Bu tarife gre,
rnein iinde 103 canl bakteri bulunan bir zelti steril deil fakat 109 bakteri bulunanda bir ilemle
canl bakteri says 103e indirilirse bu steril saylacak! Olacak ey mi? Bu iki makaleden bu tarifi
veren ilk yerli makaleyi, ondan da orijinal makaleyi buldum. Orijinal makalede yazlan bir sterilizasyon
ileminin bir canl mikroorganizma kalma olasl milyonda bire inecek kadar ya da bir milyon
ilemden ancak birinde canl mikroorganizma kalmas olaslna kadar srdrlmesi idi. Yani bir
milyon defa otoklav altracaksnz (bin yl yaasanz mrnz yetmez) ancak birinde canl bir
mikroorganizma kalacak (teorik olarak olas sfra indirmek mmkn deildir). Grld gibi orijinal
makaleyi doru anlamayarak yaplan alnt ve bundan orijinali okunmadan yaplan iki alnt,
makalede ok temel bir kuraln ok yanl ifade edilmesine yol ayor.
Bir bakasnn ifadesi, cmlesi veya cmleleri aynen kullanldnda kaynan vermekten
baka bunlarn trnak iinde yazlmas ve pek uygulanmasa da bu ksmn orijinal yazda bulunduu
sayfa numarasn vermek gerekir. Bir baka yayndan nemli bir tablo, grafik, ekil, resim veya nemli
bir ksm alnacaksa, yalnz kaynak gstermek yetmez; yazarndan ve yaynlaycdan izin de almak
gerekir. Bunun yaplmamas etik d bir davran olduu gibi yayn hakk (copyright) veya patent
yasalarnn kapsamnda yasal bir sutur ve plajiarizm saylr.
Bazen gen aratrclar yaptklarnn bilimsel hrszlk olduunu, ok ar sulamalarla
karlaabileceklerini dnmeden veya fark etmeden bu suu ileyebilirler.
Kaynak gstermedeki yanllar yaynlarda yaplan en sk hatalar arasndadr. Bir aratrmada 3
nemli derginin birer saysnda makalelerde gsterilen kaynaklarn tm iinden rastgele ellieri
bilgisayarla seilmi ve ne uygunlukta gsterildii incelenmi. 150 kaynaktan 78i uygun, 13 sitasyon
(atf) ynnden kaynak bulunmayacak kadar hatal, 41inde ise ad, yl, sayfa yanl gibi hatalar
saptanm. 150 kaynan 37sinde alnt ynnden kaynakta olmayan bir ey iin kullanlmas,
kaynakta yazlann tersinin ifade edilmesi gibi kaynan hi okunmadn dndren yanllar
bulunmutur(33).
Kaynak gsterirken yansz davranmak gerekir. Bir makale hak ettii iin kaynak olarak
kullanlmal, gereksiz kaynaklar kullanlmamaldr. rnein ABD ve ngiliz aratrclarn ABD ve
ngilterede, Fransz aratrclarn Fransada kendi dillerinde yaynlanan makaleleri kaynak olarak
kullanmaya istekli olduklar, dier lke aratrclarn grmezden geldikleri izlenimi vardr. Buna
karlk baz kiiler de kendi almalarn veya sevdikleri ya da stleri olan kiilerin makalelerini uygun
olmad halde kaynak gsterirler. ki davran da hogr ile karlanmaz.
lkemizde kendisine veya yaknlarna ait makalelerin gereksiz yere kaynak gsterilmesi
yannda, baz makalelerde Trke yaynlarn sanki zellikle grmezden gelinmesine de, en azndan
ANKEM Dergisine gnderilen baz makalelerde, rastlamaktaym. Bunun nedenleri yerli yaynlara
ulamann ok defa daha zor olmas, birbirimizden habersiz olmamz veya Trkiyede konular temel
alan geni indekslerin yeterli olmamas olabilir. Fakat uygun yerli kaynaklara erimek ve bunlar
kullanmak iin gayret gsterilmelidir.
Bir kaynaktaki bilgiyi, yeterince dikkat gstermeden, aslndakinden farkl anlalabilecek ekilde
kullanmak da etie smaz ve kiilere dzeltme yazs yaynlayp makalenize kuku drlmesine yol
aar. Bakalarnn baslmam bulgularnn kiisel grme gibi site edilmesi onlarn iznini gerektirir.
Birinin bir konferansta veya konumada sylediini biraz yanl veya deiik anlayabilirsiniz ya da o
kii aklanmasn istemeyebilir. Bu nedenle makalenizin ilgili ksmn okuyup izin vermesi gerekir ve
birok dergi byle bir yazl izin belgesini ister. Ayn gr ve izin alma teekkr yazlacak kiiler iin
de geerlidir.
ABDde bir mahkeme, Alabama niversitesinde drt aratrcnn Berge adl bir epidemiyoloun
bulgularn ona kredi vermeden kendininmi gibi kullanarak Federal Hkmete destek bavurusunda
bulunduklar ve yaynladklar iin ve niversite de buna yardmc olur grld iin niversiteyi ve
drt aratrcy Federal Hkmete ve Bergeye 1.6 milyon dolar tazminat demeye mahkum etmitir(4).
Birinin kendi nceki yaynlarndan da, bu yaynlar yeterince belirtmeden alnt yapmas selfplajiarizm (znden hrszlk) saylr ve etik ddr. Buna karlk artk genel (anonim) bir bilgi haline
gelmi bilgiler kaynak verilmeden kullanlabilir. rnein Escherichia coli Gram negatif bir bakteridir
diye yazdmzda bunu ilk yazan arayp site etmemiz gerekmez. Doal olarak her zaman bir bilginin
veya bulgunun anonim saylaca bu cmledeki kadar kolay belirlenemez. Bu nedenle bu konuda
kuku duyduunda yazarn kaynan vermesi kendi hayrna olur. Ayrca belirli bir konunun
uzmanlarnca bilinen eyler o uzmanlar iin yazlan bir yazda anonim bilgi saylp kaynak
verilmeyebilir; ancak uzmanlar dndaki kiilerin de okuyaca bir yazda kaynak vermek gerekir(85).
Bir makalede bakasndan alnt yaplan her ey iin kaynak gstermek gerekir. Ancak kaynak
saysn arttrp, konuya ait etrafl literatr taramas yapm havasn vermek iin direkt alnt
yaplmayan ok sayda makaleyi de kaynak olarak kullanmamaldr. rnein bir bakteride bir
antibiyotie diren oranlar iin literatrde % 20-40 arasnda oranlar verilmektedir cmlecii sonunda
birou baka nedenle kullanlmayan 10-15 kayna sralamak anlamszdr. En dk ve en yksek
oranlar veren, ara oranlar iin de en ok sayda sula yaplan ve tercihen baka yerde de kullanlan
34 kaynak yeterli olacaktr.
METN NDE KAYNAK GSTERME

Metin iinde kaynaklar, okuyucunun istedii bilgiye kolayca ulamasn salayacak ekilde
kullanlmaldr. Aadaki rneklere baknz.
1.
lkemizde yaplan almalarda penisiline direnli sularda, dier antibiyotiklere direnli sular
yksek oranda bulunmutur. Yerine Aadaki gibi kullanlmas daha dorudur.
2. lkemizde yaplan almalarda Smerkan ve ark (34) eritromisin ve kotrimoksazol direncini

penisiline direnli sularda daha yksek bulmulardr. Kaleli (16) penisilin direnli sularda eritromisin,
kloramfenikol, tetrasiklin ve kotrimoksazole direnli su saylarn fazla bulmutur. ener ve Gnalp
(36) ise penisiline direnli sularn % 25'ini iki antibiyotie, % 7 sini de oul direnli bulmulardr.
3. 3.kuak sefalosporinlere direnli sularn oran da baz lkelerde % 20, hatta % 30lara yaklam
ve bu sularla oluan menenjit gibi ciddi infeksiyonlarn tedavisi nemli sorunlar oluturmaya
balamtr (7,14,15, 38 ) Yerine Aadaki gibi kullanlmas daha dorudur.
4. 3.kuak sefalosporinlere direnli sularn oran da baz lkelerde % 20lere (15) hatta % 30lara
(38) yaklam ve bu sularla oluan menenjit gibi ciddi infeksiyonlarn tedavisi nemli sorunlar
oluturmaya balamtr ( 7,14 ).
KAYNAKLARIN YAZILMASI
Kaynaklar yaznn gnderilecei derginin istedii ekilde sralanr. Bazlar kaynaklarn alfabetik
sraya gre, bazlar da metininde gei srasna gre dizilmesini isterler. Kaynak yazlrken birok
dergi aadaki rneklerde gsterilen formu kullanmaktadr.
Yazar(lar) ad. Makale ad. Dergi ad Yl; Cildi: sayfa numaralar.
rnekler:
Yazarlar 6 veya daha az kii ise;
1. Coussens LM, Werb Z. Inflammation and cancer. Nature 2002; 420: 860-7.
Daha ok yazarl ise 6. yazardan sonras genellikle yazlmyor;
2. Benos DJ, Bashari E, Chaves JM, et al. The ups and downs of peer review. Adv Physiol Educ
2007; 31: 14552.
Kitap blm ise;
3. Erdal E. Hcre dngs. In: Sakzl M, Atabey N, ev. eds: Hcre: Molekler Yaklam, 3.
bask, zmir Tp Kitabevi, 2006: 591629.
nternetten ise;
4. Arda M. Tmr virsleri (onkoviruslar) ve viral onkogenezis. http://www.mikrobiyoloji.org
Orjinaline ulalamayan kaynaklar iin;
5. Siegel HS. Ethics in research. Poultry Sci 1991;70:271-6.
Sponholz G. Teaching scientific integrity and research ethics. Forensic Sci 2000;113:511-4.
de site edilmitir
KAYNAKLAR
1. Treci K. Yayn etii. ANKEM Derg 2004;18: 6788.

NOT: Bu ders notlar, Sayn Prof Dr Kurtulu Trecinin yukardaki makalesinden, kendisinin izniyle ve
eitim amal olarak, byk oranda olduu gibi aktarlmtr.
BLMSEL YAYIN ET *
(RNEKLERLE BLMSEL YANILTMA TRLER)
Yaynladmz her eyin doruluu ispatlanabilmelidir.
Frank E. Karasz (Publication Ethics, Yayn Etii Semp. TBTAK yay., 15 Kasm 1996, s.23)
Giri Kavramlar - Yntem
Bilimsel yayn etii, genel anlamda doruyu yanltan ayrma yetenei olarak tanmlanabilecek genel
ahlak kavramnn ayrlmaz bir parasdr. Bir baka deyile, insan insan yapan, drstlk, doruyu syleme,
yalandan ve sahtekrlktan uzak durma, aklk, emee sayg duyma gibi ahlaki deerlerin bilimsel bilgi retimine
yansmasdr. Bu alanla ilgili literatr incelendiinde genellikle yayn etiinin inendii durumlarn snflamas
yaplarak; doru, drst ve ak bilimsel aratrma ve yayn hedefinin irdelendii grlr. Bu almada da ama
rnekleriyle bilimsel yanltma trleri zerinde durmaktr.
Bilimsel Yayn etkinlii
Bilimde ilerleme, nemli lde, bilimsel aratrmalarn yaynlanmasna baldr 1 . Bir baka deyile
bilimsel aratrmalarn hedefi, elde edilen bilgi ve bulgularn bilimsel bir dergide, zellikle iyi alan bir hakemli
bir dergide yaynlanabilmesidir. Bir aratrmann bilimsel olarak kabul edilmesinin ltlerinden biri de etik
kurallara uygun olarak o aratrmann yrtlm olmasdr 2 . Uzun deneme ve aratrma faaliyetleri, kaynak ve
literatr temini ve taramalar ve/veya laboratuar, klinik almalar, verileri metne dntrme gayreti ve daha
pek ok yorucu evreden sonra ortaya kan almann, bilimsel bir yayn olarak kabul, ayn zamanda harcanan
onca emein hak ettii dl almas anlamna da gelmektedir. Ancak bu ideal izginin korunamad, drstlk,
aklk, tarafszlk, nesnellik ilkelerine uyulmad; okuyucunun bilimsel ynden yanltlarak, yayn etiinin
inendii durumlar sklkla ortaya kmaktadr 3 . Bu da harcanan abalar boa kararak, yaplan yaynn
bilimsel ve etik deerini drmektedir ya da hie indirgemektedir.
Bu durum her eyden nce aratrmacnn bilimsel ve etik sorumluluunu yerine getirmedii anlamna
gelir. Ayrca niversite, kamu veya zel kurulular btelerinden desteklenen almalar, bu destei, o
almann bilimsel ltlere uygun yrtleceine dair gven esasna dayanarak alrlar 4 . Buna karlk yayn
etiine uyulmamas hem yazar, hem editr hem de ilgili kurumlar asndan ok ynl sorumluluk problemlerini
gndeme getirmektedir. Tm dnyada bilimsel yayn etii ve bununla ilgili denetim kurallar zerinde eskiye
oranla daha nemle durulmaktadr. Zira bilimsel dergi editrleri, bir makalede, gerek hakem deerlendirmesi
srecinde gerekse yayn sonrasnda, bilimsel yayn etiinin inendiine dair uyarlar ve eletiriler almakta ve
bilimsel yanltmann nne geebilmek iin eitli yntemler gelitirmektedirler 5 . Bat Avrupa lkelerinde eitli
organlar, rnein Avrupa Tp Aratrma Konseyleri Avrupa Bilim Kurumu, ABD Ulusal Salk Enstits (National
Institute of Health) 6 , Amerikan Tp rgt (American Medical Association), Uluslararas Tbbi Dergi Editrleri
Kurulu (International Committee of Medical Journal Editors), Yayn Etii Kurulu (Committee on Publication Ethics
The COPE report 1999) 7, 8 gibi eitli kurumlar yaynladklar bildirgeler, raporlar, klavuzlar, el kitaplar ile
*
Elinizdeki makale vesilesiyle, TBA asil yeleri Prof. Dr. Emin Kansuya, Prof. Dr. evket Ruacana ve Prof. Dr. Hasan
Yazcya bu alandaki nc ve ynlendirici almalarndan tr teekkr ederim.
Yayn yeri: Yeim Il lman, Bilimsel Yayn Etii (rneklerle Bilimsel Yanltma Trleri), Tbbi Yayn Hazrlama ve
Yayn Etii, ed. H.Yazc, M. enocak, .. Cerrahpaa Tp Fakltesi Srekli Tp Eitimi Etkinlikleri Sempozyum dizisi No:
50, stanbul 2006, s: , 49-62.
1
Roderick Smith Publication ethics and applied sicences, Yayn Etii Sempozyumu, TBTAK yay., 15 Kasm 1996: 44.
2
JK Mason, RA McCall Smith, Law and Medical Ethics, Butterworths, Edinburgh,1991:362-363.
3
DJ Benos, J Fabres, J Farmer, JP Gutierrez, K Hennessy, D Kosek, JH Lee, D Olteanu, T Russell, F Shaikh and K Wang,
Ethics and scentific publication, Advan. Physiol. Edu. 2005. 29:59,
4
Emin Kansu, evket Ruacan, Bilimsel yanlma trleri, nedenleri, nlenmesi ve cezalandrlmas, Sendrom, Kasm 2000,
1;12:111.
5
RB Daroff and RC Griggs, Scentific misconduct and breach of publication ethics, Neurology (American Academy of
Neurology), 2004; 62:352-353.
6
Kansu ve Ruacan, op.cit., 111.
7
Daroff and Griggs, ibid, 353.
bilimsel yayn etiinin denetleyici standartlar ve tedbirler getirmeye almaktadrlar. lkemizde de TBA,
TBTAK gibi bilimsel kurulular, niversiteler niversiteleraras kurul (AK), meslek odalar ve bunlarn dnda
zel kurumlarn bilimsel aratrmalarn yayn etii ynnden denetlenmesi konusunda sorumluluu
bulunmaktadr ve bu konuda giderek artan oranda yayn etkinlikleri iindedirler.
Bilimsel Yanltma veya Aldatmaca (Scientific Misconduct, Scientific Fraud)
Akademik aratrma yazar, bilimsel ilkeler ve uygulamalar erevesinde, bilim camiasna geerli,
gvenilir bilgi ve veriler sunmakla ykmldr. Aratrma bilimsel bir yntem dahilinde etik ilke ve kurallara
uygun yrtlerek, mmkn olduunca ak, net, nesnel, tarafsz ve doru bir ifade ile yaynlanmaldr. Bunun
tersine olarak, bilimsel yanltma ise mesleki akademik aratrmada, bilimsel ve etik davran kurallarnn
inenmesi anlamna gelir ve zellikle almann yaynlanmas aamasnda kendini gsterir. Belli bal trleri,
bilgi ve verilerin uydurulmas (fabrication), arptlmas veya dzmece-yalan bilgiler verilmesi (falsification), ve
bakalarndan arlmas- intihal (plagiarism) olarak snflandrlr. Bunlar yazarlar tarafndan, bilinli ve yanltma
niyeti ile yaplan kastl eylemlerdir. Yorumlama fark, drstlkle yaplm hatalar bu kapsamn dnda
9
tutulmaktadr . zensiz, disiplinsiz alma da incelemeye muhta bir konudur.
(1) Bilgilerin uydurulmas, deitirilmesi, arptlmas (Fabrication, falsification)
Sk grlen yanltma trlerden biri olan bu durumda, aratrma bulgu ve verilerin uydurulmas, elikili
verilerin yok edilmesi, baz bulgularn kastl olarak gzard edilmesi veya arptlmas; istenmeyen bilgi ve
verilerin karlmas veya hi yoktan uydurulmas, deitirilmesi sz konusudur. Olmayan bulgularn varm gibi
gsterilerek sunulmas yznden dry-lab (kuru laboratuar), desk-research (aratrmacnn oturduu yerden veri
uydurmas) gibi terimler de kullanlmaktadr 10 . Bu ise hem yazar hem de hitap ettii bilimsel topluluk asndan, o
aratrmann bilimsel btnlnn bozulmas, deer kaybetmesi demektir. Bu zelliklerinin fark edilmeden
kalmas ise, o aratrmadan yararlanan dierlerinin yanltlmas, aldatlmas, zaman ve enerjilerinin boa gitmesi,
bilimsel emee duyulan gvenin sarslmas anlamna gelir. Eer bir aratrmac yeni bir klinik tedavi ve uygulama
getirdiini ne srd aratrmasnda verilerle iine geldii biimde oynayarak yalancla saparsa, bunun
hasta zerindeki ykc etkisi bile olabilir 11 .
Kanada Montreal niversitesinde obezite zerinde zellemi aratrmac Eric Poehlmann, ABD Ulusal
Salk Enstits (NIH)ne yapm olduu 17 proje bavurusunda ve 1l yaynnda bulgular deitirip arptarak,
bilimsel yanltma ve yalanclktan 17 Mart 2005 tarihinde sulu bulunmutur. 1992 ve 2000de menopoz,
yalanma ve hormonlar zerinde, milyonlarca dolar destek alarak yapt aratrmalarnn uydurma ve dzmece
olduu ortaya kmtr. Verilerin deitirilmi olduunu ilk fark ederek dava aan Walter de Nino isimli renci
olmutur. Amerikan hkmeti Poehlmanu NIHe 180.000 $, De Ninoya ise mahkeme masraflarn karlamak
zere 16.000 $ demekle cezalandrmtr 12 .
Yaplm yaynn dergiden geri ekilerek literatrden silinmesine yol aan bir baka bilimsel aldatmaca
rnei Ricaurte skandaldr. ABDde Johns Hopkins niversitesinde nrolog olarak alan George A. Ricaurte
ve arkadalar (Jie Yuan, George Hatzidimitriou, Branden J. Cord ve Ricaurteun kars Una D. McCann),
Science dergisinde Severe Dopaminergic Neurotoxicity in primates after a common recreational dose regimen
of MDMA isimli makaleyi yaynlarlar. Yaz kar kmaz pek ok yerden ciddi eletiri alr. Eletiriler, aratrmada,
kamuoyunda ecstasy olarak ta bilinen ilacn kullanlmasndan, projenin Amerikan la Suistimalini nleme Ulusal
Enstits (National Institute on Drug Abuse) 13 tarafndan desteklenmi olmasna, kullanlan doz seviyelerinden,
mortalitenin %20 gibi yksek bir orana km olmasna kadar pek ok eitlilik gstermektedir. Yaz yaklak bir
yl sonra, aratrmada MDMA yerine, aslnda, yine bamllk yaratabilen ve halk iinde kristal olarak
adlandrlan methamphetamine kullanldnn ortaya kmas ve deneklere belirtilenden 50 kat fazla doz verilmi
Aziz Sheikh, Publication ethics and the research assessment exercise: reflections on the troubled question of authorship
J Med Ethics 2000; 26:422.
9
Daroff and Griggs, ibid, 356.
10
Kansu ve Ruacan, op.cit., s. 12; Berna Arda. Bilimsel bilgi retiminde yayn etii: Bu yaz yazarn ifadesiyle, Arda ve
Tp dergi editrlerinin yayn etii konusundaki grleri, II. Tbbi Etik Kongresi Bildiri kitab, Kapadokya 18-20 Ekim
2001, s. 419-435e dayanmaktadr.
11
Ibid., 356.
12
http://en.wikipedia.org/wiki/Eric_Poehlman, http://en.wikipedia.org/wiki/Walter_DeNino
13
National Institute on Drug Abuse: ABDde ila bamll ve suistimali ile mcadele rgt.
10
olmas gerekeleriyle dergiden literatrden ekilmitir 14 . Ricaurte, hatann, ilgili firmann ila ielerini yanl
etiketlemi olmasndan kaynaklandn iddia etmise de 15 sonu deimemitir.
Bir baka rnek tpta nemli bir buluun sahibi Dr William Mc Bridedr. Avustralyal kadn doumcu Dr.
McBride, Aralk 1961de Lancette yaynlad makalesiyle, thalidomide isimli ilacn teratojen etkisini ortaya
koymu ve gebelik esnasnda alnan ilacn ok sayda vakada fets malformasyonlarna ve sakat bebek
doumuna yol atn ispatlamt. Bunun zerine ilacn gebelik dneminde reete edilmesi yasaklanmt. Dr.
Mc Bride kefinden dolay Fransz hkmeti tarafndan madalya ile dllendirilmi, para dl kazanmt. Bu
para ile Syneyde Foundation 41 isminde, doum anomalilerini aratran bir tp merkezi amt. Yllar sonra
bebek anomalileri hakkndaki almalarn hzlandrmak isteyen McBriden, elde ettii sonular bilerek
deitirerek uydurduu ortaya kmt. Bunun zerine hekimlikten men edilmi, kurduu merkezdeki bakanlk
grevinden istifa etmek zorunda kalmt. Ancak, bu suun hekimlik icra ederken deil, aratrmac olarak
alrken gerekletii gz nne alnarak, hekimlik unvan 1998 ylnda iade edilmiti. Tbbi aratrma yapmas
16
yasaklanm bulunan McBride, bugn, doktorluk yapmaktadr .
Bu alandaki bir baka nl vaka Darsee skandaldr. 1948 doumlu John Darsee, rencilik yllarndan
beri parlak bir isim olarak sivrilmi, nde gelen bilimsel tp dergilerinde ok sayda yazs yaynlanm, nl bir tp
aratrmacsyd. 1974-1979 yllar arasnda Emory niveriteside (Atlanta, Georgia) alm, ardndan
Harvarda geerek, Kalp Aratrmalar Laboratuarnda almaya balamtr. Laboratuarn bakan Eugene
Braunwald, onu 130 aratrmacnn arasnda en yeteneklisi olarak vasflandrarak, Harvard niversitesinde
retim yelii kadrosuna nermitir. Darseenin elde ettii aratrma sonularndan phelenen meslektalar,
1981de onu, dar kapsaml bir almann lm sonularn ok sayda deneylerin sonucu gibi gstererek
verileri arptrken yakalamlardr. Ksa zamanda Darseenin dier aratrmalar da yaylm ateine tutulmaya
balam, hatta daha niversite rencisi iken, Notre Dame niversitesinde 1966 ve 1970 ylnda yapt
aratrmalarnda da bilimsel yanltmaya bavurduu ortaya kmtr. Aralarnda Emorydeyken yapt 8,
17
Harvarddayken yapt 9 yayn olmak zere , literatrde bulunan ok sayda zeti ve makalesi geri ekilmi,
aratrmac kariyeri sona ermitir. Bugn youn bakm uzman olarak almay srdrmektedir 18 . 1992de
yaynlanan bir makalede, hakknda sabitleen tm bilimsel sahtekarlk sulamalarna karn, Darseenin
almalarna hala olumlu biimde atflar yaplabildiine dikkat ekilmektedir 19 . Bu skandal, aratrmalarn
gzetimi ve danmanlk sisteminin de masaya yatrlmasna neden olmutur 20 .
(2) Bilgi hrszl - arma - intihal (plagiarism)
ntihal ya da arma, bilerek, bir bakasnn fikrini, verdii bilgiyi, verileri, bulgular, isim vermeden
kullanarak kendine mal etmek demektir ve ok ciddi bir akademik sutur. Bir bakasnn fikrini kendisine aitmi
gibi gsterme kast ve niyeti vardr 21 . Arapa kkenli, alma anlamnda bir szck olan intihal bilimsel arma
ve bilimsel hrszlk terimlerini karlamakla birlikte; ngilizcedeki plagiarism terimi bundan daha kapsaml bir
kavramdr. Bu nedenle plajerizm olarak ta dilimize girmitir.
ABDde Office of Research Integrity (ORI Aratrmada Drstlk Ofisi)ne yaplan bavurularn %20si
intihal (plajerizm) iddias tamaktadr 22 . Herhangi bir basl yayndan yararlanma ve kaynak gsterme kurallarla
saptanm bir akademik uygulamadr. Bu konuda Modern Language Association, American Psychological
Association, Chicago-Style ve benzeri gibi pek ok klavuzlar bulunmaktadr. Alnan fikrin ya da bilginin
kaynann gsterilmemesi, doru atf yaplmamas, alnan ifade biiminin metinde trnak iinde gsterilmemesi,
plajerizm, intihal, hrszlk, armaclk, yamaclk, bilimsel korsanlk (scientific piracy) olarak nitelenmektedir 23 .
14
The retracted paper: http://mdma.net/toxicity/ricaurte.html

http://en.wikipedia.org/wiki/George_A._Ricaurte; Scientists admit: we were wrong about E, Observer, September 7,
2003; http://news.bbc.co.uk/2/hi/health/3089350.stm
16
http://en.wikipedia.org/wiki/William_McBride, http://en.wikipedia.org/wiki/Thalidomide
17
BJ Culliton, Coping with fraud, Science, 1983 Apr 1;220(4592):31-5.
18
http://en.wikipedia.org/wiki/John_Darsee; John D.Dingell, Misconduct in Medical Research, New England Journal of
Medicine, New England Journal of Medicine, 1993, 328;22:1610-1611.
19
Caroll Ann Kochan, John M. Budd, The persistence of fraud in the literature: The Darsee case, Journal of American
Society for the Information Science, 1992, 43;7:488-493,
20
RA Knox , Deeper problems for Darsee: Emory probe, JAMA, 1983 Jun 3;249(21):2867, 2871-3, 2876.
21
Emin Kansu, Yayn etiinde editrn sorumluluklar, Yayn Etii Sempozyumu, TBTAK yaynlar, 15 Kasm 1996, s.
63; http://en.wikipedia.org/wiki/Plagiarism
22
Benos et al, op.cit., 66.
23
Ibid., 66.
15
11
Polonyadan bir bilimsel hrszlk rneinde, Silezya Tp niversitesinde biyokimya profesr iken,
Politeknik niversitesine geen Dr. Andrzej Jendryczko hakknda her iki kurumda da, yaklak 30 yaynndan
dolay bilimsel arma soruturmas almtr. Silezya Tp Fakltesi Senatosu incelemeleri sonucu Jendryczko
hakknda sulamalar 1 Aralk 1997 tarihinde tamamen hakl bulmutur. Senato, akademik aratrma ve hocalk
onurunu ve saygnln aalayan bu davranndan tr ad geen akademisyenin en ar biimde
cezalandrlmasna karar vermitir. Hakkndaki sulamalar 1994 ylnda ortaya kan Jendryczko, Jan
Fallingborgun lseratif kolitli hastalarda selenyum konsantrasyonu konulu makalesini (Dan Med Bull
1989;36:568-70) ve konuyla ilgili baka makaleleri derleyerek Przeglad Lekarski (1992;49:292-3) adl dergide
kendi makalesi gibi yaynlamakla sulanmtr. O srada Tp Fakltesinde olan Jendryczko, hakknda fakltede
alan soruturma devam ederken grevinden istifa ederek, Czestochowa Politeknik Enstitsne gemitir. Bu
arada New York Staten Island niversitesinde nro-onkolog olara alan Dr. Marek Wronski, Jendryczkonun,
13 yl iinde 129 sayfay tutan bilimsel arma kantlarn ortaya koymu ve Silezya Tp Fakltesini resmen
uyarmtr. Sonuta Dr Wronski, 1984-1996 yllar arasnda, Dr. Jendryczkonun Public Medline kullanarak,
BMJ (1989;298:642-4), British Journal of Obstetrics and Gynaecology, Cancer, Lancet, New England Journal of
Medicine (1992;327:70-5) gibi itibarl dergilerdeki yaklak 30 ayr makaleden ard bilgileri, Zentralblatt fr
Gynkologie (1993;115:161-6) gibi az tannan Avrupa dergilerinde kendi makalesi gibi yaynladn ortaya
24
koymutur .
Bilimsel armann eitli biimleri vardr. Aratrmada elde edilen sonularn iinde, bir baka
aratrmada elde edilmi verileri kaynak gstermeden kullanma da armadr. Bir bakasnn etkileyici bir
almasn kendine mal etme gayreti ile yaplr. Bir almaya katkda bulunanlardan bazlarn o aratrmaya
dahil etmeme ya da tam tersi almada katks olmayan kiinin isminin yazar olarak almada yer almas da
yayn etiine uymayan davrantr ve plajerizm iinde gsterilmektedir. Katks olmayann yazar olarak
gsterilmesi, itibarl bir ismin saygnlndan yararlanma endiesi olabilecei gibi; almay yrtenin krs ya
da blm bakannn basks sonucu da olabilmektedir. Oysa sadece bir almaya anlaml ve nemli bir katks
olanlarn ismi yazar olarak verilebilir. Deney ya da benzeri aratrmada yardm olanlar veya baka trl ikinci
derecede katks olanlarn Teekkr (Acknowledgement) ksmnda zikredilmesi uygundur. Benzer biimde
yayn zenginletirmek gayesi ile ierik asndan gereksiz kaynaklarn listeyi kabartmak zere zikredilmesi de
25
bilimsel yanltma kabul edilmektedir .
Gnmzde internet teknolojisinin salad eriim ve bilgi ak kolaylnn armacl kolaylatrd 26
korsanla yeni ufuklar at tartlmaktadr. Ayrca tp rencileri arasnda makale yazmnda plajerizm
rneklerinin art gsterdiine dikkat ekilmektedir. Hrvatistandaki Rijeka Tp Fakltesi, Tbbi Enformasyon
anabilim dalnca 198 tp rencisi zerinde yaplan aratrmaya gre, rencilerden bir konu zerinde makale
yazmalar istendiinde sadece %9unun armaya yeltenmedii ortaya konmutur. ntihal yapmamalar
konusunda uyarlan rencilerin bu yola daha fazla bavurduklar; armaclkta cinsiyet, ierik, kaynak tr ve
zorluk gibi deikenlerin sonuca hibir etkisinin olmad ortaya kmtr 27 . ngilterede yaplan bir baka
aratrma sonucuna gre ise, lkedeki drt niversitenin eitli branlarndan yeni mezun rencilerin drtte
birinin, renimleri esnasnda dev ve projeler hazrlarken internet yoluyla bilgi hrszl yaptklar ortaya
konmutur 28 . 5 Austos 1999 tarihinde, Edinburghdaki Royal College of Surgeonsun yayn organ olan
Journal of the Royal College of Surgeons of Edinburghda "The quality of surgical information on the Internet"
isimli makale yaynlanm ve pek ok veritabannda yer almtr. Yayndan sonra bu makalenin %36snn pek
ok web sitesinden kopyalanm olduu anlalmtr. US Committee on Science, Engineering, and Public
Policy, bu fiilin, bilimsel alma esaslarn temelinden sarst ii plajerizm rnei olduuna karar vermitir. Bu
tr bilimsel yanltmay tanmlamak zere, Siberuzaydaki (Cyberspace) bilgilerin hrszl anlamnda
cyberplagiarism terimi retilmitir 29 .
(3)Kopya yayn, Duplikasyon (duplicate publication, redundant, salamization)
24
Zibigniew Zawadzki, Poland, and Kamran Abbasi, Polish plagiarism scandal unearthed, BMJ , 1998
(28 February );316:645.
25
Roderick Smith, op.cit., s. 47-48.
26
Jeffrey Klausman, Teaching about Plagiarism in the Age of the Internet, TETYC, 27; 2, December 1999; Marshall,
Scientific publishing. Britain's research agencies endorse public Access, 2005 Jul 8;309(5732):226.
27
Lidija Bilic-Zulle et al, Prevalence of plagiarism among medical students, Croatian Medical Journal, 2005; 46(1):126131.
28
Lynn Eaton, Aquarter of UK students are guilty of plagiarism, survey shows, BMJ 2004; 329: 70 (10 July),
29
Gunther Eysenbach, Report of a case of cyberplagiarism - and reflections on detecting and preventing academic
misconduct using the Internet, Journal of medical internet research, 2000;2 (1): e4
12
Yazarn daha nce yaynlad bir makalesinin aynn veya hemen hemen ayn metnini dierine referans
vermeden, bir baka makaleymi gibi yaynlamas kopya yayn veya duplikasyon olarak adlandrlr. Selfplagiarism olarak ta anlmaktadr. Ayn yazarn her iki yaynnda da ayn hipotez, ayn veriler ve ayn sonular yer
alyorsa, bu almalar kopya, tekrarl, redundant yayn olarak adlandrlmaktadr 30 . Cambridge niversitesinde
misafir aratrmac Yung Parkn 1997-2001 arasnda sekiz tane makalede bilgi hrszl yapt ortaya km,
bunlardan drd literatrden ekilmitir. Aada kopya yayn rnekleri gsterilmektedir 31 :
Jim Giles, Plagiarism in Cambridge physics lab prompts calls for guidelines, Nature 427, 3 (01 January 2004);
doi:10.1038/427003a
1- Park, Y. Europhys. Lett. 52, 557 (2000).
2- Bagautdinov, B. Sh. & Shmyt'ko, I. M. JETP Lett. 59, 182186 (1994).
3- Park, Y. Solid State Commun. 115, 281285 (2000).
4- Park, Y. Intl J. Mod. Phys. B 14, 11871194 (2000).
Yazar tarafndan ayn yaznn veya tercmesinin birden fazla dergiye gnderilmesi de kopya yayn,
duplikasyondur. Bir yaynn para para farkl dergilere yollanarak farkl sayda yayn yapma gayreti, salam
dilimlerine benzetilerek salamlama, dilimleme, salamization (least publishable unit) olarak de
nitelendirilmektedir 32 .
Yazar ayn makaleyi ayn anda iki ayr dergiye birden gndermemelidir. Hakemli dergilerin inceleme
kriterleri arasnda bu koulun bulunmas dublikasyonun nne gemek iindir. Yazar yazsn ancak dergi
tarafndan reddedilmi ise veya kendisi ekmi ise bir baka dergiye yollayabilir.
zensiz, Disiplinsiz alma (Sloppy Research)
yi planlanmam, uygun yntem seilmemi, bulgu ve veri analizi ve deerlendirilmesi iyi yaplmam
dank, zensiz ve disiplinsiz aratrma olarak tanmlanr ve bu anlamda bilimsel yanltmadan ayr
deerlendirilir. nk aratrmacnn iyi niyetli olduu veya yapt yanllarn farknda olmad, bilmeden
gvenilir olmayan sonular rettii kabul edilir. Uyarlarak, gerekli eitim verildii takdirde iyi ve disiplinli bir
33
aratrmac olarak kazanlabilecei varsaylr . Ancak, zensiz, kt bilimsel almalarn, bilimsel
yanltmaclktan daha yaygn olduu ve bu anlamda daha geni olumsuz etkileri olduuna da dikkat ekilmekte
ve aratrma tasarm eitiminin yaygnlatrlmasnn nemi vurgulanmaktadr 34 . Buna karlk soruna mezuniyet
sonras eiticiler asndan bakan bir aratrmada, danman hocalarn konuya yaklam eletirilmektedir. En az
be tezin danmanln yapm akademisyenlerin doktora tezlerine bak alar aratrldnda, sonuta,
aratrmann bir Nobel dl aday deil bir doktora tezi olduu gerekesiyle, zensiz ve disiplinsiz almalarn
ortaya kmasna gz yumulduuna da iaret edilmektedir 35 .
kar atmas (Conflict of Interest)
Mesleki grevlerini nesnel biimde yerine getirmeye alan niversite alanlar, bazen, resmi
sorumluluklar ile kiisel karlar att zaman,
tatsz ancak nne geilmez durumlarla
karlaabilmektedirler. Bu durumda bilerek ya da bilmeyerek tartmal kararlar alabilmektedirler. atan
karlar sadece finansal meseleler deil, siyasi ilikiler, dini inanlar, ahsi ilikiler gibi etkenlere de bal olabilir.
Eer bu akademisyen, o aratrmay yrten kii ya da danman ise sorun daha da arlar. Bilimsel aratrma
ve yaynda nesnelliin, tarafszln korunmas, drstlk, aratrmann gvenirlii, saygnl, halka kar
sorumluluk ynlerinden hayati bir unsurdur. Aksi halde bilimsel aratrmaya duyulan tm gveni sarsar. Hem
yaynn sunan yazarn hem sunduu derginin editrnn hem de yazy inceleyen hakemlerin bu deerlendirme
36
srecinde mutlak tarafszl esastr . Oysa ila firmalarnca ynlendirilen tbbi aratrmalar, firmann nerdii
30
Ibid. 67-68
http://www.nature.com/nature/journal/v427/n6969/abs/427003a.html
32
Kansu, Yayn etiinde editrn sorumluluklar, 59.
33
Kansu ve Ruacan, Bilimsel yanltmann trleri..., s.111.
34
Joshua Lederberg, Sloppy research extracts a greater toll than misconduct, Scientist, Feb. 20, 1995, 9[4]:13.
35
Gerry Mullins and Margaret Kiley, 'It's a PhD, not a Nobel Prize': how experienced examiners assess research theses,
Studies in higher education, October 01, 2002, 27; 4: 369-386.
36
Benos et al, op.cit. 70.
31
13
ila ile yaplan reklamlar, aratrmada ila retici firma lehine sonu karma gayretleri bu tr bilimsel yanltmann
rnekleridir. Buna nlem olarak, editrn yazardan Benim bu firma ile ilikim yoktur imzal ifadesi alnma
yoluna gidilebilmektedir 37 . National Institute of Health (NIH), 12 Haziran 2004 tarihli rehber ile bu konuda etik
standartlarn belirlemi 38 , baz dergiler kar atmas halinde benimsedikleri kurallar btnn
oluturmulard 39 . Bir aratrma 1997 yl itibaryla, yksek impact faktrl 1396 dergi iinde ancak %15,8inin bu
tr klavuzlar oluturduunu, bunlardan %87sinin ise tp dergisi olduunu ortaya koymutur 40 .
Bu konuda u vaka ilgin bir rnektir. Bir dergiye sunulan, iki tur hakem deerlendirmesine tabi tutulan
yaz yayna kabul edilmitir. Yaznn web sitesi araclyla son haliyle editre yollanmasndan sadece birka
saat nce, muhabir yazardan editre telal bir mesaj ulamtr. Mesajda yazyla ilgili bir sorun kt,
aratrmay desteklemi olan nl ila irketinin yaznn dergiye teslim hakkn tartma konusu ettii belirtilir.
nk yazarlar ile firma daha nce bir anlama yaparak, yaz herhangi bir dergiye yollanmadan nce firmann
makalenin ieriini onaylamas koulunun altna imza atmlardr. Firma aratrmada varlan sonularna itiraz
etmektedir ve yaz hemen yayndan ekilmezse, yazarlar ve yaynlayan derginin editrn dava edeceini
resmen bildirmektedir 41 . Vaka bilimsel yayn etii asndan ok cepheli ihlalleri iermektedir. Yazarlarn bu tr
bir anlamann altna imza atm olmalarndan, ila firmasnn aratrmaclar stnde bu denli bir bask
oluturabilmesine, firmann sonularna mdahale ettii bir aratrmann yaynnn yazarlara ve editre getirecei
sakncalara kadar kar atmasna tam bir rnektir.
Hayvan haklar
Hayvanlar biyomedikal aratrmalarn ayrlmaz parasdrlar. Bilim insanlarnn aratrma ve eitimde
denek olarak kullanlan hayvanlara insanca muamele edilmesi konusunda ellerinden gelen her eyi yapmalar
arttr. nk aratrmalarda kullanlan hayvanlar bilimsel ve tbbi bilginin ilerlemesine katkda bulunmaktadrlar.
Aratrmalarda hayvan denek kullanm kurallar yllardr gelitirilmektedir. Tm dnyada olduu gibi lkemizde
de uluslararas kapsaml biyomedikal aratrmalarda hayvan deneklerin kullanm konulu klavuzlar
bulunmaktadr. CIOMS (Council for International Organizations of Medical Sciences) International Guiding
Principles for Biomedical Research Involving Animals 42 , APS Guiding Principles to the Care and Use of
Animals bunlara rnektir. ABDde hayvanlarn kullanld tm aratrma protokollerinin Institutional Animal Care
and Use Committee (IACUC) tarafndan incelenerek onaylanm olmas art aranmaktadr 43 .
rnein bir dergiye sunulan aratrmada, siyah aylarn karacierlerinden bir protein trnn izolasyonu
allmtr. Yntem blmnde 30 ay zerinde alld, hayvanlarn lisansl krk avclardan satn alnd
belirtilmitir. IACUC tarafndan aratrmann onaylandn dair hibir kayt yoktur. Bu durumda editr ne
yapmaldr. Yazarlardan aratrmada herhangi bir etik izleme kurulunun onayna dair bir belge istenebilir. Eer
byle bir belge sunamazlarsa, makale bilimsel ynden salam bir aratrma olsa bile reddedilme ihtimali
kuvvetlidir.
nsan ve insan kaynakl rnlerin kullanm
II. Dnya Sava esnasndan ilenen insanlk sular ve ardndan yaplan uluslararas sava sular
mahkemesi sonunda oluturulan Nuremberg Kodu (1947) biyomedikal aratrmalarn manevi, ahlaki, etik, hukuki
ilkelere uygun gerekletirilmesi ltn getiren ilk uluslararas belgedir. nsanlar zerinde yaplacak
biyomedikal aratrmalarn etik standartlarn ayrntl olarak belirleyen en kapsaml uluslararas belge ise 1964
tarihli Helsinki Bildirgesidir. Helsinki Bildirgesi insan zerinde tedavi amal olan ve tedavi amal olmayan
biyomedikal aratrmalar etik ynnden, aratrmann toplumun yararna olmas, bilimsel bilginin gelitirilmesini
amalamas, insan deneklerin tam aydnlatlm onamnn alnmas, onam verildikten sonra bile aratrma
srasnda denekte ortaya kabilecek herhangi bir rahatszlk halinde onamn ekilebilecei, aratrmada yarar
37
Kansu, Yayn etiinde editrn sorumluluklar, 59.

Reminder of Financial Conflict of Interest Requirements for All NIH-Supported Institutions:
http://grants.nih.gov/grants/guide/notice-files/NOT-OD-05-013.html
39
Mildred K. Cho, PhD; Ryo Shohara; Anna Schissel, MBioethics; Drummond Rennie, MD, Policies on Faculty Conflicts
of Interest at US Universities, JAMA. 2000;284:2203-2208.
40
Sheldon Krimsky, LS Rothenberg, Conflict of interest policies in science and medical journals: Editor practices and
author disclosures, Science and engineering ethics, 2001, 7:205-218.
41
Benos et al, op.cit.: 71.
42
Atilla zgr, Bilimsel aratrmalarda hayvan kullanm ve seenekler, 3. Ulusal Tp Etii Kongresi (Uluslararas
katlml)bildiri kitab, ed. AD Erdemir ve ark., Bursa 2003;1:367.
43
38
14
zarar dengesinin gzetilmesi, yararn nde tutulmas kurallarna balamtr 44 . Bu bildirge 2000 ylnda gzden
geirilmi ve 2002 ile 2004te gelitirilmitir. Ayrca insan zerinde biyomedikal aratrmalarda uyulacak, zerklik,
zarar vermeme-yararllk, adalet ilkelerini vurgulayan 1979 tarihli Belmont Raporu da bu almalarda ynlendirici
zelliktedir 45 . nsan ve hayvan zerinde biyomedikal aratrmalarda bu standartlarn yerine getirilip getirilmediini
denetleyerek gr bildiren organ ise etik kurullardr. Tm bu oluumun bilimsel yayn etiini etkileyen yan,
insan ve insan rnleri zerinde yaplan bir almann, hakemli bir dergiye yaynlanmak zere kabulnde etik
kurul onaynn bulunup bulunmad zelliinin aranmasdr 46 . Ancak bu konuda lkeler arasnda farkllklar
bulunmaktadr. Her aratrma hastanesinde etik kurul oluumuna sahip olmayan, niversite hastanelerinde ila
aratrma etik kurullarnn faaliyette olduu lkemizde yaplan aratrmalarn da, uluslararas bilimsel
platformlarda yer alabilmesi iin ayn yayn etii ltleri geerlidir. Bu durumda lkemizde yaplan aratrmalarn
bilimsel yayn haline gemesinde etik kurul onay art, mevcut kurullarn ilevlerini zorlamaktadr.
rnein insan kardiyak dokusu zerinde bir aratrmada yazar, kardiyak miyopati tansnda Standard
katerizasyon ilemini yaptklarn ifade etmitir. Yazar ayrca hastadan aydnlatlm onam alndn ve
kurumlarnn bunu onayladn ifade etmilerdir. Kendisi de kardiyolog olan hakemlerden biri, bu ilemin tanda
kullanlmadn, tannn daha az invaziv giriim yollaryla yaplabildiini ifade ederek, aratrmay eletirmitir 47 .
Aratrma Avrupa Topluluu lkelerinden birinde gerekletirilmi ve editr karar vermede ikilemde kalmtr.
Bilimsel yanltma nedenleri
Bilimsel yanltma rneklerinde gzlenen aratrmac profili bilimsel aldatmacaya bavurmann nedenleri
hakknda da fikir verebilmektedir. Sonuta bir insan olan bilimsel aratrmaclarn, bilime en derin anlamda sayg
duymada eit ahlaki yetiyi gelitirememesi, bilimsel yayn yapma asndan eit donanma ve eitime sahip
olamamasnn 48 bu tr sonulara yol at dnlmektedir. Kiisel olarak akademik ykselme hrs, bakalar
tarafndan takdir edilme ve beenilme gayreti ilk akla gelen nedenlerdir. smini sk sk yaynlarda grme arzusu
ya da fazla sayda yaynn o oranda saygnlk getirecei kaygs bir baka sebeptir ve Hollywood Sendromu
olarak nitelenmektedir. Akademik ykseltme ltlerinin basks, akademik rekabet itkisi, maddi kar hrs,
bazen de psikiyatrik bozukluklar nedenler arasnda sralanmaktadr 49 .
nlemler, yaptrmlar
Bilimsel armaya bavuran ve bu akademik suu iledii kantlanan kiiler hakknda o okul ya da
programdan atlma, bekledii ykseltmeyi veya dereceyi alamama, akademik ilerlemenin askya alnmas,
yaznn literatrden ekilmesi, aratrma yapma hakknn elinden alnmas gibi yaptrmlar uygulanabilmektedir.
Atf endeksli dergilerde en ok yayn olan ABDde, bilgi hrszl (plajerizm) vakalarnn hakemli bilimsel
inceleme srecinden gemi makalelere orann dk olduu saptanmtr; ancak intihal ihbarlar her yl
artmaktadr 50 . Buna karlk ABD Ulusal Salk Enstits (NIH) Bilimsel Etik Kuruluna Mart 19891991 arasnda
yaplan bilimsel yanltma ihbarlarnn %30unun doru olduu grlmtr 51 . Kantlanm bilgi hrszl
akademik kariyerin, akademik saygnln zedelenmesi anlamna gelir. Bir akademik aratrmac iin, en onur
krc durumlardan biri yaynlanm makalesinin literatrden ekilmesidir (retraction). Baz dergiler geri ekme
cezas alan yazardan belli bir sreyle yaz kabul etmeme kural da uygulanmaktadrlar 52 .
neriler ve Sonu
Bunun nlenmesi iin, aratrmac adaynn daha renci iken bilimsel yayn yapma konusunda
eitilmesi gereklidir. Lisans ncesi ve lisans st programlarda adayn, bilimsel yayn ilkeleri, kurallar, aratrma
44
JK Mason, RA McCall Smith, op.cit. 347-358.

46
evket Ruacan, Trkiye ve Dnyada Etik Kurullar, Tp etii hukuku, tarihi dergisi, 1994, 2;3: 158.
47
48
JLederberg, op.cit., 13.
49
Daha fazla bilgi iin bkz. Kansu ve Ruacan, op.cit. 112-113.
50
Benos et all op.cit., 63-64.
51
Kansu ve Ruacan, op.cit. 112.
52
RB Daroff and RC Griggs, op.cit. 352.
45
15
trleri, metotlar, dipnotlandrma, drst ve doru yayn yapma ynnde eitilmesi, ders programlarnda bu tr
konularn yer almas, eiticinin sorumluluudur.
zgr akademik retimin salanabilmesi, akademik ykselme ve baarda nicelikten ok nitelik
ltlerinin ne karlmas, bilimsel almay destekleyen fonlarn kurumsallaabilmesi de devlet ve zel
kurumlarn grevleridir.
Yaynn bilimsel ve etik ynden denetlenmesi aamasnda her eyden nce nesnel, tarafsz kararlar
retebilen etik kurullarn ve mekanizmalarnn oluumu lkemiz iin ihtiyatr. Benzer yaplanma bilimsel dergi
hakem kurullar iin de geerlidir. Ancak bu tr denetim kurullarnn salkl ileyebilmesi iin, gerek aratrmac
gerekse denetici asndan zeletiri yapabilme becerilerinin gelitirilmesi bir sosyal, mesleki ihtiyatr.
Tm bu hedefler, sonuta toplumsal olarak, eletiriye aklk, kiiselletirmeden tartma gelenei,
bakalarnn haklarna ve emeine sayg, drstlk ve dorudan yana olma gibi temel insanlk deerlerinin
nemini bir kere daha gstermektedir.
16
TIBB MAKALE YAZIMI - UYGULAMA

rnek
Bir komumuzun ocuu boaz ars nedeniyle doktora gitmi. Kendisine Ampisina tablet
verilmi ve tedavisinin birinci gnnde boaz ars devam ederken kulak nlamas eklenmi. Annesi
kulak nlamasn bu ilacn yaptn dnyor. Bizden bu konuda yardm istiyor.
Bu yeni ortaya kan yaknmann hastalkla (tonsilit) ya da ilala ilikili olduunu dnebiliriz.
nce Ampisina iindeki etken maddeyi bulalm: www.google.com adresine girip yazdmzda
etken maddenin ampisilin olduunu anlyoruz. (ngilizce olarak yazlmnn da ampicillin olduunu
gryoruz). Ayrca kulak nlamasnn ngilizcesini unutmu olabiliriz; www.tureng.com sitesine kulak
nlamas diye yaznca karmza tinnitus kacaktr.
Ampisilinin yan etkilerini, Googledan ilacn prospektsne ulap okuyabiliriz. Ayrca Merck Manualde
(www.merck.com/mmpe/index.html) ampicillin yazarak yan etkilerini okuyabiliriz. zellikle parenteral
uygulamalarda ani ortaya kan ciddi alerjik tablonun bir paras olarak kulak nlamas olabilecei
ancak bizim hastamzn tarif ettii ekilde baka belirti-bulgu olmadan nlama olmasnn ampisilin
kullanmnda rastlanmadn grrz.
Kaynak kitaplara gememi, ancak birka olguda grlm kulak nlamas olabilir dncesi ile tbbi
literatre bavuralm. www.pubmed.org adresine girip arama kutucuuna ampicillin ve tinnitus
yazdmza yine bu ilaca balanabilen olgu gremeyeceiz. Ampisilinin eski bir ila olduu ve
milyonlarca kez kullanld dnlrse (www.wikipedia.com) byle bir yan etkisi olsa imdiye kadar
rastlanrd diye dnebiliriz.
O halde bu hastada kulak nlamas, hastal ile ilikili olabilir. Yine Merck Manuelde tinnitus
blmn okuduumuza orta kulak enfeksiyonunda (otitis media) rastlandn okuruz. Hastada
tonsilitle birlikte staki borusu tkanm olabilir ya da otitis media elik ediyor olabilir.
Komumuza kulak nlamasnn ilala ilgili olmadn, bunun kulakla ilgili bir enfeksiyonu iaret
ettiini ve hastasn bir kulak-burun-boaz doktoruna gtrmesi gerektiini syleyebiliriz.

Tıbbi Beceri Ders Notları

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Tıbbi Beceri Ders Notları

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

stanbul 2011

Sevgili 2. Snf rencimiz

Sunduu hizmeti gelitirirken kanta dayal tp bilgilerini kullanan ve etik deerlere

Bireylere ve gruplara kendi salklarn koruma ve iyiletirmede g veren, etkili ve

Birlikte alt insanlarn gvenini kazanarak, bireyin ve toplumun salk

Hastalarn ve toplumun salk ihtiyalarn karlamak iin tm kurum ve bireylerle

TIBB BECER UYGULAMALARI ve RENM HEDEFLER

I. MAKET / MODELLERLE TIBB BECER ETM

Profesyonel bir meslek olarak hekimliin mutlak beceri gerektirdiini renme

Hmanistik anlayla, tbbi becerilerin nce insan d yapay materyallerle / modellerle

En nemli tbbi uygulamalarda (el ykama becerisi, steril eldiven giyme-karma

Bu temel becerilerin kazanlmamasnn dourduu sonular renme

II. TEMEL YAAM DESTE ETM

Temel yaam destei ihtiyac olan hastay anlama

evre ve hasta gvenliini salamay renme

Hava yolunun ak olup olmadn anlama

Az az solunumu yapmay renmek

Eksternal kalp masaj yapabilmeyi renmek

III. YARALI / HASTA TAIMA BECERS

Salk problemlerinin ounun salk hizmeti sunum alanlarnn dnda

Uygun artlarda salk kurumlarna ulaamayan hastalarn / kazazedenin olas

deal hasta tama yol / ara-gerelerini renme

Hasta tamada temel prensipleri kavrama

IV. LETM BECERS / SALIK KURUMLARINDA LETM

letiimin nemini kavrama

Temel iletiim yntemlerini renme

letiim becerilerinin renilebilir beceriler olduunu kavrama

letiim sorunlarnn dourduu kt sonular kavrama

yi bir iletiimin salk hizmeti sunumundaki nemini anlama

letiimde ierik, sre ve alglama becerilerinin katklarn renme, uygulayabilme.

V. HASTANE ENFEKSYONLARININ KONTROL

Salk hizmeti sunumunda salk elemanlarnn enfeksiyon risklerini kavrama

Dezenfektan maddelerini ve uygun dezenfektan semeyi renme

Dezenfeksiyon / sterilizasyonu etkileyen faktrleri renme

Dezenfeksiyonun temel kurallarna uymadan yaplan salk hizmetlerinin douraca

Sterilizasyon prensiplerini renme

Hastane enfeksiyonlarndan korunma yollarn renme ve uygulama

VI. TIP ve HUKUK / HEKM SORUMLULUU / HASTA HAKLARI / AYDINLATILMI

Salk hizmeti sunumunda taraflarn haklarn ve hekim sorumluluunu renme

eitli tan ve tedavi yntemlerinin hastaya anlalr bilimsel ifadelerle aklanmasn

eitli tan ve tedavi yntemlerinin olas risklerinin, dnyadaki ve lkemizdeki

Meslekte bilgisizlik, acemilik ve hatalarn douraca sorunlar kavramak

Tm salk hizmeti sunumlarnda hastann rzasnn alnma gerekliliini kavramak

VII. NTERNET KULLANARAK BLGYE ERME / TIBB YAYIN / DERLEME ve YAYIN

Bilim ve bilimsellik kavramlarn tanmlayabilme

Bilimsel aratrma kurallarn renme

Bilgiye ulama yollar ve bunlar kullanma becerisi kazanma

Bilgiyi yayma ve bunlarn etik ilkelerini kavrama

Tbbi makale ve derleme yazmada uyulmas gereken kurallar renme

Tbbi yaynlarda kaynak belirtme kurallarn renme

Yayn etii kurallarn ve nemini renme

VIII. SALIK HZMET SUNUMU ZLEME

lkemizde sunulan salk hizmetlerini renme

Bir hastann Fakltemizdeki salk hizmeti birimlerine ulama zincirini renme

Hasta ve yaknlar ile iletiim kurma becerisini gelitirme

Salk hizmeti sunanlar gzleme ve model benimseme

Salk hizmeti sunumundaki aksaklklar grebilme ve bunlara zm nerileri retme

Salk hizmeti alanlar izleme ve sosyokltrel durumlarn deerlendirerek

.. CERRAHPAA TIP FAKLTES

TIP ETM ANABLM DALI ve MULTDSPLNER TIBB BECER UYGULAMALARI KOORDNATRL

TIBB BECER DERS

HJYENK EL YIKAMA BECERS

ELDVEN GYME BECERS