Chng 10

S NN V S DN CA CHT KH
"L xo" trong cht kh

Nhng ai dng tay n qu bng u bit rng nu tng p sut th th tch kh trong qu
r li ngay kch thc ban u. iu cng ng cho qu cu cha kh bng cao su. R rng l
nhng ngi u tin pht hin c hin tng quan trng ny, hn na, h lm n thnh
ca Patcan mang phong v biu ln nh ni, h cng em theo mt qu bong bng c cha mt
eo ln ni th th tch bong bng t t tng ln. Cn khi tr v, th th tch gim dn. Khi
ly li kch thc ban u.
Cc bn c th lm th nghim tng t khi mang mt qu cu cao su
b ng ca my bay v khi h cnh tr li v tr xut pht. Ci g
n gin hn na: hy t mt qu bng bng cao su c cha mt t
hung ra. Khi bn lm nh vy th p sut bn ngoi qu bng gim,
ngoi cn bng vi nhau.

c cha mt t khng kh l
c th xy ra cho qu cu,
khng kh xung di chun
do qu bng s dn rng

Nu by gi bn cho khng kh vo di chung, th p sut bn ngoi qu bng tng ln n tr

0-1). T nhng th nghim ta thy rng khi p sut trong mt khi khi cho tng ln, th
khi p sut gim th th tch s tng. Patcan l mt trong nhng ngi u tin quan st hin
hc Anh Rbc Bil (1672-1691) ln u tin mi thit lp c mi quan h ton hc (quen g
Bil tm ra h thc gia p sut v th tch ca mt khi kh cho nh th no?

Trong lc nghin cu, Bil nht mt t khng kh vo nhnh ngn ca mt ci ng (hnh 10-2)
ho thy ngn trong c hai nhnh ng cng mt mc. T ng kt lun rng phn khng kh b
gn ng tr s ca p sut l 76 cm thy ngn. Lp li th nghim ca Bil ra c kt q

Hnh 10-2 cao ca ct thy ngn phi thay i nh th no th tch khng kh trong phn

Xt nhng s liu ny, chng ta thy rng trong mi trng hp tch s ca p sut v th tc
ban u tng gp i th th tch gim i hai ln. Cn khi p sut tng gp ba th th tch k
g s xy ra khi p sut tng gp bn?

Nh bc hc Php Marit (1620 - 1684) pht hin ra rng khi cn phi thn trng mt i
s nung nng cht kh lm n n ra.

nh lut Bil vi s b sung ca Marit c pht biu nh sau:

Th tch ca mt khi kh cho t l nghch vi p sut vi iu kin nhit khn
Theo ngn ng ton hc:
...........

Hy pht biu nh lut ny mt cch khc:

mt nhit khng i vi mt khi kh cho tch s ca p sut v th tch l m
...........
Nh vy:
pV = K
S la chn ng n v

Khi s dng nhng cng thc trn bn khng phi cu n o p sut v th tch bng n v no
mt n v. V d: nu mt p sut c o theo kilgam trn centimt vung, th p sut kia
imt khi, thi th tch th hai cng phi o theo chnh n v .

Bi tp minh ha
1.
Mt khi khng kh bnh thng chon 20 cm3 khi p sut bng 72 cm thy ngn. Khi kh
nhiu, nu p sut kh quyn bng 76 cm thy ngn?

Gii.
........
Th vo :
72*20 = 76*V2
76*V2 = 1440
V2 = 19 cm3.
2.
hiu?

Mt khi kh chim mt th tch 20l khi p sut l 6kG/cm2, di p sut 8kG/cm2 n s

p sut o bng p k, p sut thc v nh lut Bil

Khi tho van ca sm t th khng kh cn li trong sm c cng mt p sut nh khng kh b

y 1 atmtphe. Nu chng ta o p sut trong sm bng p k thng thng th trong trng hp
<i>p k ch hiu s gia p sut bn trong v bn ngoi sm</i>. V vy nu bm vo sm n
l 1,5 + 1 ngha l 2,5 kG/cm2. Ni mt cch khc thu c p sut thc cn phi cng th
p k ch. V d: nu p k h ch 54 cm thy ngn th p sut thc bng 54+76 hay 130cm th

Tt nhin nh lut Bil ch dng cho p sut thc. V vy khi tnh ton theo nh lut Bil
.

Bi tp minh ha
1.
Bnh mt xe ti cha 140 lt khng kh. p sut p k l 5 kG/cm2, tm xem di p su
hon th tch bao nhiu?
Gii.
........
Th vo:
6*140 = 1*V2
V2 = 840 lt.

2.
Bnh mt xe ti cha 140 lt khng kh di p sut p k l 6kG/cm2. Hi phi bm
ui p sut 1 atmtphe.
p sut kh quyn v nh lut Bil

Mt trong nhng biu hin c o ca nh lut Bil l s h hp ca chng ta. C th minh

v ko m honh cch xung di th th tch phn khng gian cha hai l phi tng ln, t
ngoi. Kt qu l khng kh t khng gian c p sut ln trn vo phi, ni c p sut nh h
tch phn khng gian cha phi gim v lm cho p sut bn trong phi ln hn p sut bn ngo
khng cn n, i ra khi phi. My h hp nhn to c mt ci mng, mng ny chuyn ng
ca my ln lt tng v gim, y khng kh vo phi bnh nhn v ngc li.

Mt v d khc l tc dng ln c th con ngi ca khng kh trong cc l v cc ch trng

o bng my bay hoc leo nhanh ln nh ni cao. V khi p sut bn ngoi im khng kh ch
iu i lc c th dn n hu qu nghim trng nhng c th lm gim bt phn nguy him
nh cao? Trong nhng my bay ch khch hin i ngi ta dng bin php g ngn hin t
Bm ht kh v bm nn kh

Nh chng ta ni, bm chn khng do tt fn Ghrike sng ch vo nm 1650. Vi tun sau B

, cng sng ch ra mt bm nh vy.

Trn hnh 10-4 c trnh by mt bm tay n gin. N gm c mt hnh tr kim loi C vi mt p

c hai van A v B. Khi pittng nng ln, p sut bn ngoi ln hn ng bm li. Cn van
ng bnh V v khng kh t V chuyn sang C cho n khi p sut c hai van bng nhau.
Hnh 10-4 Hy gii thch s hot ng ca cc van trong bm.

Khi y pittng xung di n nn khng kh trong C lm cho van A ng li, van B m ra thnh
.
Nh vt, mi ln bm th mt
chng l 10 lt. Ln bm th
khi khng kh cn li v c
h V ch c <i>chn khng mt

phn khng kh di chung i ra ngoi. V d: gi s rng th t

nht nu khng kh khng r th bm ly i 1/10 khng kh trong
nh th cho mi ln bm sau. Tuy nhin khng bao gi c th ly
phn</i>. Bng phng php ny c th t c chn khng kh t

Nu ni bnh vi van ra B th ta thy r rng khng kh s c bm vo bnh . Trong trng

Nhng ng dng khc ca bm chn khng

Nu khng ly khng kh ra khi bng n in th dy tc n s b chy. Trong mt s bng

Bm cng c dng ch to ng rngen (ng tia X), n in t, phch ng nc c hai v
yn tc ca my bm.
Nhng ng dng khc ca chn khng mt phn
Cht lng trong chn khng mt phn si mt nhit thp hn trong khng
si nc trong sa hoc trong sir ng nhng nhit khng lm h hi
mn, nho v sa khi sn xut sn phm kh. Ngi ta cng loi nc ra khi
un cho n lc s dng. u vit ca phng php ny so vi cc phng php
g lm mt v ti ca hp, nh khi cht lng si di p sut kh quyn.
C.

kh thong. iu
sn phm. C th
sa, nc cam, n
khc l nhit
Nu p sut ln h

My ht bi

My ny ch yu gm c mt ci qut quay bng mt mt in. Cnh qut y khng kh i v t

khng kh, do c chnh lch p sut trong v ngoi, dn theo ng ng vo bung ca qu
hm. Trong mt s my ht bi cn dng thm mt bn chi quay qut dn v chi bi thm.
bn, bi v rc bn c th dc ra bng nhiu phng php khc nhau ty theo loi my ht b
ng dng ca khng kh nn

Khng kh nn c hng trm ng dng. l v khng kh nn c khuynh hng dn rt mnh v v

ln.
a)
<i>Phanh khng kh</i>. Phanh Ottinhhaox t trn tu ha l mt v d. N
g kh nn trong mt hm t di u my hay di toa tu. Tng t nh bm dng du trn t
ra, phanh c cu to nh th no trong trng hp toa tu t khi on tu th n vn
b) <i>Chung ln v b qun o th ln</i>. Nh chng ta thy nu dm mt cc thy
di th nc khng dng ln trong cc mt cch r rt. cao m nc dng ln trong cc ph
1).

Khi ci <i>chung ln</i> b dm trong nc, khng kh cng b nn, nhng nh mt my

chung, v th nc hon ton khng vo trong chung. Lc cn lin tc bm vo chung mt
Phn khng kh tha s c thi ra ngoi thnh nhng bt kh.

Phn quan trng ca b <i>qun o th ln</i> l mt ci m vn cht vo phn trn c

ngi ta cung cp khng kh cho m ging nh cho chung th ln. Trong mt s kiu o qun th
ring. Nhng chic giy c gn vt nng cho php ngi th ln ln xung nc su.

c)
<i>Vn chuyn dng kh nn</i>. Khng kh nn cn c dng chuyn hng h
, th t, giy bin nhn trong cc c quan. Nhng cn phng ring bit c lin h vi nhau
mt bm chn khng to ra gia ch gi i v ch nhn, s y dc theo ng mt hnh tr kn c

d) <i>Nhng nq dng khc ca khng kh nn</i>. Khng kh nn c dng trong cc m

nh ba tn, my khoan , my khoan, my phun ct nh bng v nhiu thit b tng t kh
, khng kh nn c dng tho nc ra khi bung kh cho tu ni ln mt nc. N cng
Nhng my "nh hn khng kh"

Theo nh lut Acsimet mt vt nhng vo trong mt cht lng (hay cht kh) chu tc dng ca
hay cht kh) b vt chon ch.

V khng kh c trng lng, nn n phi y vt vi mt lc bng trng lng khi khng kh

g hoc qu bng cao su s bay ln cao khi chng cha hir c trng lng ring bng 1/14 tr
Trng lng ring ca khng kh vo khong 0,00129 G/cm3 ca kh thp 0,0008 G/cm3, ca hli
ca hir 0,00009 G/cm3. Kh nng nng ca cc kh ny dn trn bng 1.
Bng 1
Kh nang nng ca cc cht kh
Khi thp

0,00129 0,0008 = 0,0005 G/cm3

Hli

0,00129 0,00018 =

Hir

0,00129 0,00009 = 10,00120 G/cm3

0,00111 G/cm3

Mun cho khinh kh cu hoc kh cu c th ln cao c th trng lng ca n v trng lng

h b chon ch. Kh cu s bay ln n cao, m trng lng ca n bng trng lng k
h cu mt ci b mang sn theo. Mun h kh cu xung cn phi x kh khi n. Khinh kh cu
cu chuyn ng. Hy gii thch nhng phng php khc nhau m kh c th dng ln cao hay

Hir l nh nht trong s cc cht kh bit, nhng v d chy, nn t dng. Thay cho hir
Tm tt v kt lun
1.

<i>nh lut Bil</i>. mt nhit khng i th tch ca mt khi kh cho trc

2.

p sut thc = p sut p k + p sut kh quyn.

3.
nh lut Acsimet p dng c cho c cht lng ln cht kh. Kh nng nng ca mt
g hiu s trng lng ring ca khng kh v trng lng ring ca cht kh y.
4.

Lc nng ca mt kh cu bng trng lng khng kh b chon ch tr trng lng ton

5.

Ngi ta lm cho kh cu ln cao bng cch vt b b v lm cho n h xung bng cch

CU HI N TP
1.

a) Pht biu nh lut Bil.

b) Marit b sung cho nh lut Bil ci g?

2.

p sut thc v p sut p k khc nhau nh th no?

3.

Tnh p sut trong mt bong bng khng kh su 10,34m di mt h xp x bng ba

4.

Hy dng nh lut Bil gii thch qu trnh h hp ca ngi.

5.
Hy dng nh lut Bil gii thch qu trnh ht khng kh ra khi ci chung tr
th tch ca khng kh b ot khi pittng chuyn ng.

6.
Hy (dng nh lui Bil) gii thch ti sao nc khng chy ra khi ci l mc trn
mc chy ra vi A ty theo s tiu hao ca mc.

7.
Ti sao kh cu khng bay ln n gii hn trn ca kh quyn, ging nh ci nt chai
i no kh cu ngng ln cao?

BI TP
1.

Nu 3m3 khi p sut 35kG/cm2 dn n ra thnh 30m3, th p sut cht kh s l bao n

2.
Mt hnh tr cha 160m3 khng kh p sut 1 atmtphe. Tm th tch ca khi kh ny
nhit l khng i.

3.
Bnh mt xe ti c th tch 24 lt v c bm khng kh vo n p sut 7kG/cm2. Tn
nu sm thng.

4.
p sut tiu chun mt gam khng kh chon chng 800cm3 . Hi n s chon mt th t
5km? Coi nhit l khng i.
5.
cao 5,5km ngi phi cng phi th bao nhiu ln ht vo phi mt lng khng
bin? Trong qu trnh th nhit c coi l khng i.

6.
m t i ca khng kh bin thin t l thun vi hm lng hi nc trong mt m
l hao nhiu, cao 5,5km so vi mc mt bin, nu mc mt bin n bng 80%.
7.
Nc c bm vo mt thng cha c th tch 200l cho ti khi thng y n 2/3. Nu
trong thng l bao nhiu? Ly p sut ban u l 1 atmtphe.
8.

Nc trong mt ci ng dng ln n cao bao nhiu di tc dng ca p sut t

9.
Khi mt kh cu cha hli nng 100kG, th tch ca kh cu l 280m3. Hi mc mt bi
nhiu?
10. Mt chung
a)
b)
c)
a khi chung?

ln chm su l0m vo trong nc

Phn chung b nc chon l bao nhiu ?
p sut khng kh trong chung l bao nhiu?
p sut khng kh trong chung s bng bao nhiu, nu bm khng kh vo chun

BI THC HNH
1.

Hy lm v trng by lp dng c v trn hnh 10-3.

2.

Thuyt trnh v bnh c tn l "bnh khi p", m th ln hay phi cng thng mc. Hy

3.
<i>Lm th no xc nh c trng lng mt ci t khng cn cn n?</i>. Bt u h
mt ta ca bnh xe, ri tnh xem mi bnh xe tc dng mt lc bao nhiu ln mt t. Sau c
rng lng t. Nu c th hy kim tra trng lng bn tnh c, bng cch cn trc tip