BI T LONG

TP. H CH MINH 1/2006

Knh mong s ng gp kin ca tt c bn c.

Nhng ng gp qu bu ca bn c s gip cc tc gi nng
cao cht lng gio trnh ny.

Gio trnh ny trnh by c s khoa hc, phng php xy dng

v pht trin cc h thng thng tin mi trng. Cc khi nim c bn
nh thng tin mi trng, s phn loi, t chc chng c phn tch
t kha cnh l lun ln thc tin. Trong gio trnh cng dnh s lu
c bit cho nhng ng dng h thng thng tin mi trng c th ti
Vit Nam trong bi cnh t nc chng ta ang c nhiu n lc cho
cng tc bo v mi trng v pht trin bn vng.
Trong gio trnh a ra nhng ng dng c th cc h thng
thng tin m hnh mi trng tch hp vi GIS h tr cng tc qun
l v thng qua quyt nh trong lnh vc mi trng.
Gio trnh hng ti i tng l sinh vin, hc vin cao hc
chuyn ngnh mi trng v mt s nghnh lin quan, cng nh ging
vin, nghin cu vin ti cc trng i hc v vin nghin cu.

Bn quyn @ 2006 - Bi T Long, tin s khoa hc,

ii

LI CM N

hon thnh cun gio trnh ny tc gi xin chn thnh cm n i hc Khoa hc

Hu, Vin mi trng v Ti nguyn, i hc quc gia Tp. HCM, i hc Bch khoa, i
hc quc gia Tp. HCM, i hc dn lp k thut cng ngh Tp.HCM mi tc gi tham
gia ging dy cho sinh vin, hc vin cao hc chuyn ngnh mi trng.
Tc gi gi lng bit n chn thnh ti S Khoa hc v Cng ngh, S Ti nguyn
v Mi trng cc tnh An Giang, B Ra Vng Tu, Ninh Thun, Nng gip v
cung cp nhiu thng tin qu gi trong qu trnh thc hin trin khai cc phn mm h tr
qun l mi trng.
Tc gi gi lng bit n su sc ti gio s, tin s khoa hc L Huy B, i hc
quc gia Tp. H Ch Minh, tin s L Vn Thng, i hc Khoa hc Hu, ph gio s, tin
s Hunh Th Minh Hng, Vin mi trng v ti nguyn, i hc quc gia Tp. H Ch
Minh, th hin s quan tm su sc ti mn hc ny v mi tc gi tham gia ging dy
cho sinh vin chuyn ngnh mi trng. Tc gi cng xin cm n kin phn bin qu bu
ca Hi ng xt duyt gip tc gi c s iu chnh cho ph hp vi mc tiu ca mt
gio trnh.
Tc gi cng gi li cm n chn thnh n tin s L Th Qunh H, Vin Mi
trng v Ti nguyn, i hc quc gia Tp. H Ch Minh cng cc thnh vin khc ca
nhm ENVIM nhit tnh gip v ti liu cng nh tinh thn rt qu bu trong sut
thi gian hon thnh cun sch ny.
Cui cng tc gi xin cm n cc hc tr ca mnh tham gia rt nhit tnh phn x
l s liu, nhp s liu cng nh kim tra phn mm, cng nhiu h tr khc nng cao
gi tr v mt thc tin cho ti liu ny.

iii

LI NI U
Khng th gii quyt tt vn mi trng hin nay m khng c thng tin
mi trng. Hng trm ngn x nghip, hng chc ngn ng khi v cc cng x
nc thi, hng triu tn rc thi vo mi trng, hng t la hng nm c
ra x l, khc phc tnh trng nhim tt c l nhng dng thng tin khng
l cn phi nh gi, x l, thc hin cc kt lun cn thit v thng qua nhng
quyt nh ng n.
Mt chuyn gia mi trng hin nay cn phi bit thng qua nhng quyt
nh c c s. lm tt cng vic ny bn cnh cc kin thc truyn thng nh
c s khoa hc mi trng, sinh thi, qun l mi trng, nh gi tc ng mi
trng ngi k s mi trng phi nm vng cc k nng tm kim, khai thc
thng tin v bit cch xy dng cc H thng thng tin mi trng.
Ngy nay x l thng tin mi trng tr thnh mt hng khoa hc k
thut c lp vi s a dng cc tng v phng php. Nhiu module ring r
ca qu trnh x l thng tin mi trng t c mc cao trong t chc v
gn kt cho php kt hp tt c cc phng tin x l thng tin trn mt i tng
mi trng c th bng khi nim H thng thng tin mi trng (Environmental
Information System EIS). Vic nghin cu chi tit EIS da trn cc khi nim
thng tin, thng tin mi trng v h thng thng tin mi trng m chng ta
s lm quen trong gio trnh ny.
Ti Vit Nam mt trong nhng hn ch chnh trong xy dng cc chnh
sch, ra cc quyt nh v mi trng Vit Nam l thiu thng tin/d liu mi
trng tin cy hoc thng tin c cung cp cha kp thi, cha c x l thch
hp. Tt c nhng iu ny lm cho thy cc cng trnh nghin cu ng dng
cng ngh thng tin, xy dng cc c s d liu mi trng tr nn cp thit.
Vic gii quyt cc nhim v c t ra s tr nn d dng hn nu
chng ta lm tt cng tc o to sinh vin mi trng. Lm sao gip cho sinh vin
hiu v bit cch ng dng cng ngh thng tin trong cng vic ca mnh v xa
hn na cn hnh thnh B mn Tin hc mi trng. y l mt vn ang c
nhiu Trng i hc trong c nc quan tm. Hin nay rt thiu ti liu hay gio
trnh no v lnh vc ny bng ting Vit, c chng ch l mt s bi bo khoa hc,
ti nghin cu ca mt s thy t cc Trung tm khoa hc khc nhau trong c
nc. Cc ti liu ny rt kh tip cn i vi sinh vin i hc, bn cnh tnh hn
lm v ri rc c th khng thch hp vi cng tc o to.
Trc thc t trn, sau mt thi gian tham gia ging dy cho sinh vin
chuyn ngnh Mi trng ca i hc khoa hc Hu, i hc dn lp k thut
cng ngh Tp. H Ch Minh, cng nh cho hc vin cao hc thuc Vin mi trng
v ti nguyn, i hc quc gia Tp. H Ch Minh tc gi bin son gio trnh ny
vi mc tiu gip cho sinh vin nm c mt s khi nim cng nh phng
php xy dng cc h thng thng tin mi trng.
Cun sch ny c 3 phn, 9 chng c xy dng nh sau. Phn th
nht l phn cn bn gm 3 chng. Chng 1 trnh by mt ngn gn nhng
khi nim v nh ngha c bn ca H thng thng tin. Chng 2 trnh by mt
trong nhng khi nim quan trng ca gio trnh ny l thng tin mi trng,
xem xt n nh mt phn ti nguyn thng tin ni chung. Trong chng ny cng
iv

trnh by mt s vn c bn ca ngnh tin hc mi trng, a ra mt lot cc

nh ngha c bn cn thit cho nhng phn trnh by tip theo nu ln tm quan
trng ca thng tin ni chung v thng tin mi trng ni ring trong qu trnh
thng qua quyt nh. Bn cnh trong chng ny hng s ch thng tin
mi trng c trng, rt cn thit cho ng dng. Chng 3 gip ngi c nm
c cc giai on chnh lm vic vi thng tin mi trng: qu trnh thu thp, x
l, lu tr, chuyn giao v ph bin chng. y l nhng kin thc cn thit
thc hin mt d n lin quan ti cng ngh thng tin ng dng trong qun l mi
trng cn thit phi thc hin mt s cng on nht nh.
Phn th hai gm 3 chng. Chng 4 trnh by nhng ni dung chnh v
h thng thng tin mi trng. Trong chng ny trnh by nh ngha, cu trc
ca mt h thng thng tin mi trng cng nhng nguyn l xy dng h thng
thng tin mi trng. Bn cnh trong chng ny cn a ra khi nim h
thng thng tin m hnh mi trng nh mt s m rng cn thit ca h thng
thng tin mi trng. Chng 5 xem xt mt s c s l lun xy dng mt h
thng thng tin mi trng cp tnh thnh cho Vit Nam. Bn cnh c s l lun,
trong chng ny trnh by mt s kt qu trin khai thc tin trong iu kin Vit
Nam. Chng 6 trnh by mt s m hnh mu lan truyn cht trong mi trng.
y l nhng m hnh c nhiu Trung tm khoa hc ln trn th gii nghin
cu trong nhiu nm qua. Nhng kin thc trong chng ny gip sinh vin gii
quyt mt s bi ton ng dng trong thc t.
Phn th ba gm 3 chng. Chng 7 trnh by phng php xy dng
cc h thng thng tin mi trng c th. Cc h thng thng tin mi trng c
trnh by trong chng ny c xy dng da trn phng php tch hp GIS,
CSDL mi trng v m hnh. Kt qu nhn c l cc phn mm c th gip
cng tc thng qua quyt nh trong qun l mi trng trong lnh vc tng ng.
Chng 8 trnh by phn mm tnh ton lan truyn cht trong mi trng khng
kh. Cc phn mm ny c mc tiu gip sinh vin tnh ton nhanh nh hng cc
ng khi ln mi trng xung quanh. Chng 9 trnh by cc phn mm ng dng
ENVIMAP, ENVIMWQ, ECOMAP. Cc phn mm ny gip sinh vin khng ch
qun l cc i tng mi trng quan trng nh c s sn xut, ng khi, cng
x, cc v tr quan trc, m cn tr gip tnh ton m phng nh hng ca cc
i tng ny ln mi trng xung quanh. Vi vic ng dng cng ngh h thng
thng tin a l (GIS), cc phn mm ny gip ngi dng mt cng c trc quan
qun l v phn tch mi trng.
Cun sch c vit nh mt gio trnh. Sau mi chng l phn cc cu
hi, bi tp, mt s ch vit tiu lun v danh mc cc ti liu tham kho. Gio
trnh c ging cho sinh vin mi trng ngnh k thut hay khoa hc t nhin
vi thi lng l 45 tit l thuyt v 30 tit thc hnh. Vi sinh vin mi trng cc
ngnh khoa hc x hi v nhn vn c th p dng vi 30 tit l thuyt v 15 tit
thc hnh. Tng ng vi thi lng ny l phn 1 v phn 2 cng nh chng 9
ca phn 3 trong gio trnh ny.
Gio trnh ny hng ti i tng sinh vin nm chuyn ngnh mi trng
hay mt s ngnh c lin quan ti cc trng i hc. Bn cnh gio trnh ny
cng c ch cho hc vin trn i hc cng nh ging vin, nghin cu vin thuc
cc C s o to v nghin cu trong nc.
Sau ln u tin bin son ti liu ging dy mn hc ny vo nm 2003 v
2004, ln ny tc gi c mt s iu chnh v b sung cho ph hp vi thc
v

tin. D c nhiu c gng nhng chc chn gio trnh ny vn khng th trnh khi
nhng tn ti v hn ch. Tc gi rt mong nhn c s ng gp kin ca qu
ng nghip cng nh bn c gn xa c quan tm ti ng dng cng ngh thng
tin trong qun l mi trng cng nh trong nghin cu mi trng. Gp xin gi
v a ch buita@hcmc.netnam.vn hoc theo a ch trn trang Web:
www.envim.com.vn.
Tp. H Ch Minh 1/2006
Tc gi: TSKH. Bi T Long.

vi

DANH MC CC CH VIT TT
HTTT
EIS
HTTTMT
GIS
CNTT
HTTTT
HTQTMTQG
CSDLKG
CAP
ENVIM

H thng tnh ton

Environmental Information System H thng Thng tin mi
trng
H thng Thng tin mi trng
Geographic Information System H thng thng tin a l
Cng ngh thng tin
H thng thng tin t ng
H thng quan trc mi trng cp quc gia
C s d liu khng gian
Computation for Air Pollution phn phm tnh ton nhim
khng kh
ENVironmental Information Management software phn mm
qun l mi trng

ENVIMNT

ENViroment Information Management software for Ninh Thuan

(Phn mm h tr qun l v gim st mi trng tnh Ninh Thun)

ECOMAP

Mapping and computing for Air Pollution software for central

EConomic key regiOn V v tnh ton nhim khng kh cho cc
tnh thuc vng kinh t trng im Min Trung.

ENVIMWQ

ENVironmental Information Management and Water Quality

simulation Phn mm qun l v m phng cht lng nc

ENVIMAP
KCN

ENVironmental Information Management and Air Pollution

estimation Phn mm qun l v nh gi nhim khng kh
Khu cng nghip

TCCP

Tiu chun cho php

CSDL

C s d liu

CSSX

C s sn xut

vii

DANH MC
LI CM N .......................................................................................................................iii
LI NI U.......................................................................................................................iv
DANH MC CC CH VIT TT .................................................................................vii
PHN TH NHT ...............................................................................................................1
CHNG 1
H THNG THNG TIN......................................................................1
1.1
Cc khi nim v nh ngha c bn................................................................1
1.2
Cc thnh phn ca cng ngh thng tin .........................................................2
1.3
Phn loi cng ngh thng tin .........................................................................4
1.4
Cc giai on pht trin ca h thng thng tin ..............................................6
Cu hi v bi tp ................................................................................................................6
Ti liu tham kho ...............................................................................................................6
CHNG 2
THNG TIN MI TRNG NH MT PHN TI NGUYN
THNG TIN CA X HI .................................................................................................7
2.1
Thng tin v thng tin mi trng...................................................................7
2.2
Vai tr ca thng tin trong qun l ni chung v qun l mi trng ni ring
9
2.3
S sn sinh ra thng tin mi trng...............................................................11
2.3.1
2.3.2

2.4
2.5
2.6
2.7
2.8
2.8.1
2.8.2
2.8.3
2.8.4

M rng kin thc.................................................................................................... 11

Quan trc mi trng ............................................................................................... 14

i tng nghin cu ca thng tin mi trng ...........................................16

S phn loi thng tin mi trng.................................................................18
Cc c quan thu thp thng tin mi trng trn v d Tp. H Ch Minh ......24
Mt s n phm cha ng thng tin mi trng ti Vit Nam....................26
Thng tin v cc vn mi trng c trng..............................................27
Cht lng nc, khng kh, t.............................................................................. 28
Thng tin v cc x nghip gy nhim .................................................................. 29
Thng tin v c s sn xut - cc dng chnh ca bo co mi trng................... 30
Sc kho ca nhn dn............................................................................................. 33

Cu hi v bi tp ..............................................................................................................34
Ti liu tham kho .............................................................................................................35
CHNG 3
CC GIAI ON LM VIC VI THNG TIN MI TRNG
36
3.1
Xc nh mc ch v ni dung cng vic.....................................................37
3.2
Thu thp thng tin..........................................................................................38
3.3
nh gi ngun thng tin ..............................................................................39
3.3.1
3.3.2
3.3.3
3.3.4

3.4
3.5
3.5.1
3.5.2

3.6
3.6.1
3.6.2

3.7
3.8
3.9

Tnh xc thc v y ........................................................................................... 39

Ti liu tham kho v lun chng. Vn ha lm vic vi thng tin......................... 40
Mt s tiu ch khc nh gi ngun thng tin ........................................................ 41
Nguyn l d tha v nguyn l y mt cch hp l........................................ 42

X l v h thng ha....................................................................................43
Din gii.........................................................................................................44
ngha ca din gii thng tin ................................................................................ 44
Bo co tng hp thng tin ...................................................................................... 46

Biu din v ph bin thng tin.....................................................................46

Mc biu din thng tin ...................................................................................... 47
Cc knh ph bin thng tin .................................................................................... 48

Tin hc mi trng mt lnh vc khoa hc mi hnh thnh.......................49

Mt s hng nghin cu trong Tin hc mi trng ....................................51
Mt s kt lun ..............................................................................................53
viii

Cu hi v bi tp ..............................................................................................................54
Ti liu tham kho .............................................................................................................54
PHN TH HAI .................................................................................................................55
CHNG 4
H THNG THNG TIN MI TRNG .......................................55
4.1
Mt s khi nim c bn................................................................................55
4.1.1
4.1.2
4.1.3
trng
4.1.4

H thng, c trng v cc thnh phn ca h thng............................................... 55

Cng ngh CSDL trong nghin cu mi trng ...................................................... 56
V vai tr ca cng ngh h thng thng tin a l (GIS) trong nghin cu mi
58
Cng ngh mng v cng dng ca n .................................................................... 59

4.2
trng
4.3
trng
4.4
4.5

Nhu cu thc t nh mt yu cu lm xut hin cc h thng thng tin mi

60
Phn tch mt s cng trnh nghin cu xy dng h thng thng tin mi
61
nh ngha H thng thng tin mi trng ...................................................62
C cu t chc ca HTTTMT .......................................................................63

4.5.1
4.5.2

Pht trin h c s d liu khng gian ..................................................................... 63

Qun l h CSDL khng gian (CSDLKG) .............................................................. 69

4.6
4.6.1
4.6.2
4.6.3
4.6.4
4.6.5
4.6.6
4.6.7

Cc nguyn l xy dng H thng thng tin mi trng ..............................74

Thng tin t liu c s quan trng ca HTTTMT ................................................ 75
Xy dng khi ngn hng d liu ........................................................................... 75
Xy dng khi c s php l cho i tng cn qun l......................................... 76
Xy dng khi thng tin tra cu .............................................................................. 77
Xy dng khi quan trc mi trng trong HTTTMT............................................. 78
Nghin cu ng dng nhng thnh tu mi nht ca khoa hc v cng ngh ........ 79
m bo tnh c lp gia cc khi......................................................................... 79

4.7
H thng thng tin m hnh mi trng tch hp nh s m rng h thng
thng tin mi trng ..........................................................................................................80
4.7.1
S cn thit phi xy dng h thng thng tin m hnh tch hp ......................... 80
4.7.2
Phn tch mt s cng trnh nghin cu xy dng h thng thng tin m hnh mi
trng tch hp .......................................................................................................................... 82

Cu hi v bi tp ..............................................................................................................83
Ti liu tham kho .............................................................................................................83
CHNG 5
MT S VN XY DNG H THNG THNG TIN MI
TRNG TI VIT NAM ................................................................................................85
5.1
M u...........................................................................................................85
5.2
Mt s c s l lun xy dng h thng quan trc mi trng tng hp v
thng nht cp quc gia (HTQTMTQG) ...........................................................................87
5.3
Mt s tin c bn cho vic xy dng h thng thng tin mi trng ti
Vit nam 89
5.4
xut m hnh h thng thng tin mi trng cp tnh..............................91
5.5
Kha cnh k thut thc thi h thng thng tin mi trng..........................95
5.6
Mt s kt qu trin khai xy dng h thng thng tin mi trng cho cc
tnh thnh Vit Nam...........................................................................................................96
5.6.1
5.6.2
5.6.3
5.6.4
5.6.5
5.6.6
5.6.7
5.6.8

Module qun l bn s ........................................................................................ 98

Module qun l d liu ............................................................................................ 98
Module phn tch, truy vn, lm bo co ................................................................. 99
Module qun l tp vn bn mi trng ................................................................ 101
Module m hnh ..................................................................................................... 101
Module WEB ......................................................................................................... 103
Module qun l giao din v giao tip user ........................................................... 103
Mt s cng c khc .............................................................................................. 104

ix

Cu hi v bi tp ............................................................................................................104
Ti liu tham kho ...........................................................................................................105
CHNG 6
MT S M HNH MU LAN TRUYN CHT NHIM
TRONG MI TRNG ..................................................................................................106
6.1
M hnh lan truyn cht nhim khng kh t ngun im........................106
6.1.1
6.1.2
6.1.3

6.2
6.3
6.3.1
6.3.2
6.3.3

6.4
6.4.1
6.4.2

C s la chn m hnh tnh ton lan truyn v khuch tn cht nhim khng kh
107
M hnh Berliand tnh ton lan truyn cht nhim trong kh quyn ................... 110
M hnh vt khi GAUSS tnh ton lan truyn cht nhim trong kh quyn ...... 114

Tnh ton nng trung bnh m hnh Hanna Gifford cho ngun vng
119
M hnh Paal nh gi nhim cho ngun im x thi vo knh sng ....122
Khi nim cht lng nc.................................................................................... 122
C s l lun xy dng m hnh ton cht lng nc mt .................................. 123
M hnh Paal - m hnh ha qu trnh hnh thnh cht lng nc sng ............. 125

M hnh ton sinh thi .................................................................................130

t vn .............................................................................................................. 130
Xy dng m hnh ton m t mt s h sinh thi................................................. 135

Cu hi v bi tp ............................................................................................................140
Ti liu tham kho ...........................................................................................................141
PHN TH BA .................................................................................................................142
CHNG 7
PHNG PHP XY DNG h THNG THNG TIN M
HNH MI TRNG TCH HP VI GIS .................................................................142
7.1
M u.........................................................................................................142
7.2
GIS nh mt thnh phn quan trng trong xy dng H thng thng tin m
hnh mi trng ...............................................................................................................143
7.3
Xy dng phn mm ENVIMWQ qun l v m phng cht lng nc
144
7.3.1
7.3.2
7.3.3
7.3.4
7.3.5
7.3.6
7.3.7
7.3.8

7.4
7.4.1
7.4.2
7.4.3
7.4.4
7.4.5
7.4.6
7.4.7
7.4.8

Mc tiu ca phn mm ENVIMWQ .................................................................... 144

S cu trc v cc chc nng chnh ca phn mm ENVIMWQ ..................... 144
Cc chc nng to i tng qun l trong ENVIMWQ....................................... 146
Cc thng tin quan trc c qun l trong ENVIMWQ ..................................... 150
Ni dung bo co c thc hin trong ENVIMWQ ............................................ 154
Chc nng thng k trong ENVIMWQ ................................................................. 155
Tnh ton m phng cht lng nc trong ENVIMWQ ...................................... 156
Cc chc nng h tr khc trong ENVIMWQ....................................................... 158

Xy dng phn mm ENVIMAP qun l v nh gi nhim khng kh

158
Mc tiu ca phn mm ENVIMAP...................................................................... 159
S cu trc v cc chc nng chnh ca phn mm ENVIMAP....................... 159
Cc chc nng to i tng qun l trong ENVIMAP ........................................ 160
Cc thng tin quan trc c qun l trong ENVIMAP ........................................ 163
Ni dung bo co c thc hin trong ENVIMAP.............................................. 165
Chc nng thng k trong ENVIMAP................................................................... 166
Tnh ton m phng cht lng khng kh trong ENVIMAP............................... 167
Cc chc nng h tr khc trong ENVIMAP ........................................................ 169

7.5
Xy dng phn mm ECOMAP qun l pht thi v m phng cht lng
khng kh theo m hnh ngun vng ...............................................................................170
7.5.1
7.5.2
7.5.3
7.5.4
7.5.5

Mc tiu ca phn mm ECOMAP ....................................................................... 170

S cu trc v cc chc nng chnh ca phn mm ECOMAP ........................ 171
Cc chc nng to i tng qun l trong ECOMAP.......................................... 172
Cc thng tin quan trc c qun l trong ECOMAP ........................................ 175
Ni dung bo co c thc hin trong ECOMAP ............................................... 177

7.5.6
7.5.7
7.5.8

Chc nng thng k trong ECOMAP .................................................................... 177

Tnh ton m phng cht lng khng kh trong ECOMAP ................................ 177
Cc chc nng h tr khc trong ECOMAP.......................................................... 179

Cu hi v bi tp ............................................................................................................180
Ti liu tham kho ...........................................................................................................180
CHNG 8
PHN MM T NG HA TNH TON N GIN..............181
8.1
Phn mm CAP 1.0 (Computing Air Pollution)..........................................181
8.1.1
8.1.2
8.1.3
8.1.4

8.2
8.2.1
8.2.2
8.2.3
8.2.4
8.2.5
8.2.6
8.2.7
8.2.8
8.2.9

Tnh phn b nng cht bn ti mt t theo chiu gi..................................... 181

Tnh nng cc i cht bn ti mt t vi cc vn tc gi khc nhau............. 184
Tnh phn b nng cht bn ti mt t vung gc vi chiu gi..................... 185
Tnh phn b nng cht bn ti mt t theo chiu gi cho nhiu ng khi.... 187

Phn mm CAP 2.5 (Computing Air Pollution)..........................................189

Cc thnh phn ca thanh cng c CAP 2.5 .......................................................... 190
Cc thnh phn ca menu M hnh........................................................................ 190
Cc d liu tnh ton trong CAP 2.5 ...................................................................... 191
Tnh ton nhim khng kh trong CAP 2.5 ......................................................... 195
M phng nhim khng kh theo hng gi....................................................... 198
Tnh ton nng cht nhim ti mt im bt k............................................. 199
Nng cht nhim cc i i vi cc vn tc gi khc nhau ......................... 199
Khong cch t nng cc i i vi cc vn tc gi khc nhau.................... 200
In n trong CAP 2.5 ............................................................................................... 201

Cu hi v bi tp ............................................................................................................202
Ti liu tham kho ...........................................................................................................204
CHNG 9
PHN MM TCH HP C S D LIU MI TRNG, H
THNG THNG TIN A L V M HNH TON.................................................205
9.1
Gii thiu tng quan v cc phn mm tch hp h thng thng tin a l, c
s d liu mi trng v m hnh ton............................................................................205
9.2
Ci t..........................................................................................................206
9.2.1
9.2.2
9.2.3

9.3
9.4
9.4.1
9.4.2
9.4.3
9.4.4
9.4.5
9.4.6
9.4.7
9.4.8
9.4.9

9.5
9.5.1
9.5.2
9.5.3

Hng dn ci t phn mm h tr DotnetFrameWork....................................... 206

Hng dn ci t phn mm h tr Flash Player 7 ActiveX control ................... 207
Hng dn ci t font ch MapInfo..................................................................... 207

Khi ng ENVIMWQ 2.0 .........................................................................208

Menu v thanh cng c ca ENVIMWQ 2.0 ..............................................211
Menu chnh ............................................................................................................ 211
Thanh cng c iu khin bn .......................................................................... 212
Thanh cng c Thao tc trn i tng ................................................................. 212
Thanh cng c V i tng.................................................................................. 212
Thanh cng c M hnh ......................................................................................... 212
Chn mt i tng ............................................................................................... 212
Chn nhiu i tng............................................................................................. 213
Menu tip xc ca i tng.................................................................................. 213
Thanh trng thi v cc thnh phn........................................................................ 213

Thao tc vi hp thoi .................................................................................214

Thao tc vi hp thoi thng thng ..................................................................... 214
Thao tc vi hp thoi dng bng .......................................................................... 215
Thao tc vi hp thoi c cha th .................................................................... 220

9.6
Giao din ca ENVIMWQ 2.0 ....................................................................221
9.7
Lm vic vi thng tin bn , i tng a l, thng tin hnh chnh, to
mi thng tin cho i tng ENVIMWQ 2.0..................................................................222
9.7.1
9.7.2
9.7.3
9.7.4

Lm vic vi thng tin bn ............................................................................... 222

Cc tc v gn vi mt i tng a l ................................................................ 226
Cc thng tin hnh chnh ....................................................................................... 234
To mi thng tin cho i tng............................................................................ 241

xi

9.8
9.8.1
9.8.2
9.8.3
9.8.4
9.8.5
9.8.6
9.8.7
9.8.8

Thng k cc d liu ca cc i tng trong ENVIMWQ ........................249

Thng k lng x thi ti cng x........................................................................ 250
Thng k lng x thi ti c s sn xut.............................................................. 255
Thng k lng x thi ti im x........................................................................ 260
Thng k lng nc cp ti c s sn xut.......................................................... 265
Thng k cht lng nc cp ti c s sn xut .................................................. 270
Thng k cht lng nc ti im ly mu cht lng nc............................... 275
Thng k cht lng nc ti im kim sot cht lng nc ............................ 280
Thng k s liu o ti trm thy vn.................................................................... 285

9.9
Tnh ton m phng nhim nc knh sng trong ENVIMWQ 2.0 ........291
9.10
Tnh ton m phng nhim khng kh trong ENVIMAP 2.0 ..................299
9.11
Tnh ton m phng nhim khng kh do ngun pht thi vng ECOMAP
2.0
306
Cu hi v bi tp ............................................................................................................315
Ti liu tham kho ...........................................................................................................316
DANH MC BNG BIU................................................................................................317
DANH MC HNH ........................................................................................................... 318

xii

PHN TH NHT

CHNG 1 H THNG THNG TIN

Chng ny lm quen vi bn c nhng khi nim h thng thng tin v lch s pht
trin ca n. Cc kin thc c bn trong mc ny s gip ngi c d dng hn trong nhng
chng mc tip theo.
1.1 Cc khi nim v nh ngha c bn
Mt trong nhng iu kin tin quyt nng cao hiu qu cng tc qun l l ng dng
cng ngh thng tin. Cng ngh thng tin i hi phi bit cch lm vic vi thng tin v nm
bt c cc k thut tnh ton v x l s liu.
Cng ngh thng tin l s kt hp nhiu qu trnh din ra nh thu thp, nhn, lu
tr, bo qun, x l, phn tch v truyn thng tin trong mt cu trc c t chc. Cc qu trnh
ny din ra vi vic ng dng cc k thut tnh ton, x l hay ni mt cch khc cc qu
trnh ny din ra cng vi vic bin i thng tin do b vi x l ca h thng tnh ton.
Phng php x l thng tin rt khc nhau. Vic la chn phng php x l ph
thuc vo i tng qun l cng nh h thng qun l. d cho nghin cu v thit k cc
qu trnh ny ngi ta phn bit mt s qu trnh khc nhau.
Ch lm vic ca qu trnh x l thng tin trong cc h thng tnh ton (HTTT) c
nh hng quan trng ti s phn loi. Ngi ta phn bit ch lm vic v ch khai thc
cc HTTT. Ch khai thc lin quan ti n lc nng cao tnh hiu qu lm vic ca ngi
s dng. Ch lm vic ch yu xc nh tnh hiu qu lm vic ca HTTT.
Tnh hiu qu hot ng ca HTTT c c trng bi nng sut lao ng ca n.
Kh nng kt hp trong h thng thit b Input Output v vi x l c nh hng ln ti nng
xut lao ng ca HTTT. Nu c nhiu vi x l hn th nng sut lao ng ca HTTT cng
tng ln ng k. Ch lm vic nh vy gi l a x l.
Chng ta cng xem xt mt s ch hot ng khai thc HTTT. C th ly v d :
ch x l ngoi tuyn (off line) (Khng ghp ni trc tip vi cc my tnh khc). Trong
ch lm vic ny s can thip iu hnh vin l ti thiu, HTTT lm vic vi mc hiu
qu cao nhng thi gian ch i kt qu rt nhiu. lm tng nhanh ra kt qu cn tn dng
ch lm vic ca h c gi l x l song song cho x l ngoi tuyn. ch ny mi
chng trnh ng dng c qui nh mt khong thi gian nht nh khi kt thc th vic
qun l chuyn tip cho chng trnh sau. iu ny cho php nhn c kt qu theo cc
chng trnh ngn cho ti khi kt thc x l ton b chng trnh.
Ch x l tip theo c gi l trc tuyn (on line) (theo t in tin hc c ngha l
trc tuyn c ngha l s ghp ni trc tip my bn vi mt my tnh khc, ng thi bn c
th thm nhp vo my tnh ; v d, sau khi bn mc ni thnh cng n vi my PC ca bn
v bt in cho n chy. Trong truyn thng d liu, trc tuyn l c ni vi my tnh
khc xa). Cch x l ny cho php gia tng tc tr li ca h cho ngi s dng
Phng php chia s thi gian (time-sharing) my tnh l phng php chia x
nhng ti nguyn ca mt my tnh nhiu ngi dng, trong mi thnh vin u c cm
1

gic mnh l ngi duy nht ang s dng h thng. Trong cc h my tnh ln c hng trm
hoc hng ngn ngi c th s dng my ng thi, m khng h bit c nhiu ngi khc
cng ang s dng. Tuy nhin, nhng gi cao im, h thng p ng rt chm.
Cc nhim v c gii quyt trong cc h t ng c chia ra thnh cc nhim v
i hi xut kt qu ngay lp tc trong phm vi thi gian rt ngn. Vi nhng nhim v i
hi kt qu ngay lp tc ngi ta dng ch thi gian thc. Ch ny c trng bi qu
trnh x l thng tin t xa. Ch ny cho php ngi dng nhn c kt qu ti a im
cch xa my tnh x l. truyn d liu ngi ta thng dng cc knh lin lc.
Vic la chn ch ny hay ch khc trong x l HTTT c xc nh bi cc
tham s ca nhim v cn gii quyt. Khi ngi dng c th truy cp ti mt thit b no
v ch c mt khi lng nh thng tin tham gia vo qu trnh x l d liu (v d thng bo
tin tc cho nhau) nn s dng ch truy cp trc tip v x l tht nhanh.
Khi lm vic vi mt khi lng ln thng tin v vn khng i hi s gp gp v
mt thi gian c th chn ch off line. Kt hp vi x l t xa s cho php thng tin nhanh
kt qu ti ngi dng.
Cc d liu c chun b v chun b a vo HTTT trong qu trnh lu tr c
cha trn cc thit b lu tr thng tin (a cng, CD, USB).
Ngy nay thng tin khng ngng tng ln v s lng i hi cc cng ngh lu tr
n di dng cc ngn hng d liu. iu ny gip cho x l thng tin din ra nhanh chng
v thun li hn.
Mt khi lng ln thng tin cn x l, lu tr v truyn ti ngi dng, phn cn li
c nhp vo hay x l bn trong qu trnh sn xut. y c th ni ngn gn v cc qu
trnh tun hon v x l thng tin (cc qu trnh thng tin).
1.2 Cc thnh phn ca cng ngh thng tin
Cng ngh thng tin da trn v ph thuc vo h tr k thut, chng trnh, thng
tin, phng php v t chc.
H tr k thut l my tnh c nhn, t chc k thut, ng truyn v cc thit
b mng. Dng cng ngh thng tin ph thuc vo trang b k thut (bng tay, t ng, t xa)
s nh hng ti thu thp, x l v truyn thng tin ti ch. S pht trin k thut tnh ton
khng gim chn ti ch. My tnh cng ngy cnh mnh hn, r hn v do vy d tip cn
hn vi nhiu ngi dng. My tnh ngy nay c trang b bi cc thit b truyn thng:
modem, b nh ln, my scaner, cc thit b nhn ging ni v ch vit.
Chng trnh my tnh (phn mm) ph thuc trc tip vo yu t k thut v h tr
thng tin thc thi chc nng lu tr, phn tch, bo qun, phn tch v giao tip ngi my.
H tr thng tin tp hp cc d liu c biu din di dng nht nh cho x l
trn my tnh.
H tr v t chc v phng php l mt tp hp cc bin php hng ti s hot
ng ca my tnh v cc phn mm nhn c kt qu mong mun.
Cc tnh cht c bn ca cng ngh thng tin l:
-

Hp l,
C thnh phn v cu trc,
Tc ng vi mi trng bn ngoi,
Ton vn,

Pht trin theo thi gian.

1. Hp l - mc tiu chnh ca ng dng cng ngh thng tin l nng cao hiu qu
cng vic da trn ng dng cc thit b my tnh hin i x l thng tin, cc CSDL phn b
v cc mng tnh ton khc nhau bng cch lu thng v x l nhiu ln thng tin.
2. Cc thnh phn v cu trc:
Cc thnh phn chc nng y l ni dung c th ca cc qu trnh lu thng v x
l nhiu ln thng tin;
Cu trc ca cng ngh thng tin:

Hnh 1.1. Cu trc ca cng ngh thng tin

Cu trc ca cng ngh thng tin l mt s t chc bn trong, thc cht l s ph
thuc tng h gia cc thnh phn to nn n c kt hp thnh hai nhm ln: cng ngh
nn tng v c s tri thc.
M hnh i tng l tp hp cc m t, m bo s hiu nhau gia nhng ngi s
dng: cc chuyn gia ca x nghip v nhng ngi xy dng chng trnh.
Cng ngh nn tng l tp hp cc phng tin, thit b t ng ha, lp trnh h
thng v xy dng cng c trn c s thc thi cc h con lu tr v bin i thng tin.
C s tri thc l tp hp cc tri thc, c lu tr trong b nh my tnh. Tri thc c
th c chia ra thnh tri thc thng quan (ngha l kin thc v vn g mt cch tng
quan) v tri thc chuyn ngnh (ngha l kin thc v ci g c th). C s tri thc thc
cht l biu din i tng. N bao hm CSDL (thng tin v x nghip, c s sn xut, ch
lm vic).
Cc phng tin h thng v cng c:

a). Thit b;
b). Phn mm h thng (h iu hnh, CSDL);
c). Phn mm cng c (ting anh, h thng lp trnh, ngun ng chuyn bit, cng
ngh lp trnh);
d). Tp hp cc nt lu tr v x l thng tin.
3. Tc ng vi mi trng bn ngoi s tng tc cng ngh thng tin vi cc i
tng qun l, cc x nghip c lin h cht ch vi nhau, vi khoa hc, cng nghip v cc
phng tin k thut t ng ha.
4. Tnh ton vn cng ngh thng tin l mt h thng hon chnh, c kh nng gii
quyt cc nhim v m khng mt thnh phn ring r no ca n c th gii quyt c.
5. Pht trin theo thi gian m bo s pht trin nng ng ca cng ngh thng
tin, cc phin bn nng cp, s thay i v cu trc v s b sung cc thnh phn mi.

1.3 Phn loi cng ngh thng tin

c th hiu mt cch chnh xc v nh gi n cng nh s dng cng ngh thng
tin c hiu qu trong cc lnh vc khc nhau ca cuc sng cn thit c s phn loi chng.
S phn loi cng ngh thng tin ph thuc vo tiu ch phn loi. Tiu ch y c
th ly ch s hay tp hp cc tiu ch c nh hng ln s la chn cng ngh ny hay cng
ngh khc. V d cho tiu ch nh vy chnh l giao din ngi dng, hay h iu hnh thc
thi.
H iu hnh thc hin cc lnh thng qua giao din dng lnh, WIMP, SILK.
Giao din dng lnh xut phng n xut ra mn hnh li mi nhp lnh vo.
WIMP - (Window-ca s, Image-hnh nh, Menu-thc n, Pointer-con tr).
SILK - (Speech-ting ni, Image-hnh nh, Language-ngn ng, Knowledge-tri thc).
Cc h iu hnh c chia ra thnh nhiu loi : mt chng trnh, nhiu chng trnh
v nhiu ngi s dng.
Mt chng trnh - SKP, MS DOS v cc h iu hnh khc. Cc h iu hnh thuc
nhm ny h tr ch ngoi tuyn v ch i thoi trong x l thng tin.
H iu hnh nhiu chng trnh - UNIX, DOS 7.0, OS/2, WINDOWS; h iu hnh
thuc nhm ny cho php kt hp cc cng ngh i thoi ngoi tuyn v i thoi trong x
l thng tin.
H iu hnh nhiu ngi dng (h iu hnh mng) - INTERNET, NOVELL,
ORACLE, NETWARE v cc h khc thc hin x l cng ngh t xa trong cc mng cng
nh cc cng ngh khc nh i thoi v ngoi tuyn ti ch.
Cc dng cng ngh thng tin c lit k trn c s dng rng ri ngy nay
trong cc h thng thng tin mi trng, h thng thng tin kinh t, .
Cng ngh thng tin c phn loi theo dng thng tin c ch ra trn Hnh 1.2

Hnh 1.2. Phn loi cng ngh thng tin theo dng thng tin
Khng nn ch gii hn bi hnh trn. Cng ngh thng tin bao gm c cc h t ng
thit k. Mt phn khng th thiu ca cng ngh thng tin chnh l th in t, gm mt b
cc chng trnh cho php lu tr v gi nhn tin gia cc ngi dng.
Hin nay cc cng ngh hypertext v multimedia cho php lm vic vi m thanh,
video v cc hnh nh ng.
Phn loi cng ngh thng tin theo dng lu tr thng tin c th k ti giy (l u
vo v u ra) v cc cng ngh khng giy (cng ngh mng, cc ti liu in t).
Cng ngh thng tin c phn loi theo mc c th cc php ton: cng ngh
iu hnh hay cng ngh i tng. iu hnh khi sau mi php ton l mt v tr vi phng
tin k thut c th. y l c trng ca cng ngh x l thng tin ng gi c thc hin
trn nhng my tnh ln. Cng ngh hng i tng cho php thc hin tt c cc php ton
ti mt ch, v d trn mt my tnh cc nhn, trng hp ring l APM (H thng t ng
ha ti ch lm vic).

1.4 Cc giai on pht trin ca h thng thng tin

Nhng h thng thng tin u tin xut hin vo nhng nm 50 ca th k trc.
Trong nhng nm ny, cc h thng thng tin c dng x l cc php tnh thng k v
tnh lng v c thc thi trn cc my tnh c in. Trn thc t cc h thng tin u tin
ny lm gim ng k chi ph v thi gian chun b cc ti liu tng ng.
Nhng nm 60 ca th k trc nh du s thay i mi lin h vi H thng thng
tin. Trong tin nhn c t cc h thng tin c ng dng lm cc bo co thng k theo
nhiu thng s khc nhau. Nhiu chc nng ca h thng thng tin c b sung x l
thng tin.
Trong nhng nm 70 bt u nhng nm 80 ca th k trc h thng thng tin
c s dng rng ri trong cng tc qun l, h tr qu trnh thng qua quyt nh hnh
chnh.
Vo cui nhng nm 80 quan im s dng h thng thng tin li thay i mt ln
na. Thi im ny cc h thng thng tin tr thnh ngun thng tin mang tnh chin lc
mi mc t chc. H thng thng tin cung cp thng tin mt cch kp thi, h tr cho
cc t chc t c nhng thnh tu quan trng, gp phn nng cao hiu qu cng vic, to
ra sn phm mi, tm kim th trng mi, sn xut ra nhng sn phm vi chi ph thp v
nhiu th khc na.

Cu hi v bi tp
1. Hy trnh by nhng thnh phn chnh ca cng ngh thng tin v tnh cht c bn ca
cng ngh thng tin
2. Trnh by phn loi cng ngh thng tin theo dng thng tin
Ti liu tham kho
1. ng Mng Ln, 2001. Cc cng c qun l mi trng. Nh xut bn khoa hc k
thut, 199 trang.
2. V Vn Huy, Hunh Ngc Liu, 2001. H thng thng tin qun l. Nh xut bn khoa
hc k thut, 290 trang.

CHNG 2
THNG TIN MI TRNG NH MT PHN
TI NGUYN THNG TIN CA X HI
Trong chng ny chng ta xem xt mt trong nhng khi nim quan trng nht trong
gio trnh ny l thng tin mi trng. Phn tip theo s trnh ny cc ni dung: vai tr ca
thng tin mi trng trong cng tc qun l mi trng, phng php sn sinh ra thng tin
mi trng, s phn loi thng tin mi trng cng cc dng thng tin mi trng c trng.
Cc ni dung ca chng trnh cung cp cho ngi c nhng kin thc c bn ca mt
ngnh khoa hc cn mi m l: thng tin mi trng. Cc kin thc ny l cn thit phc
v cho cc chng mc tip theo.

2.1

Thng tin v thng tin mi trng

Thng tin l mt yu t c mt trong bt k hot ng no ca con ngi, t cuc

sng hng ngy, cc hot ng kinh t, nghin cu khoa hc, bo v mi trng. Khi nim
thng tin c nh ton hc ngi M tn l Shennon a ra vo nm 1948. Simon ngi
ot gii thng Nobel v kinh t nm 1978 vit nng lng v thng tin l hai yu t lu
chuyn c bn ca cc h thng hu c v x hi /[1], 2001/. Nh vy, t quan im ca
Simon, thng tin c t bn cnh nng lng, hai khi nim ny cng vi vt cht l
b ba khi nim khoa hc tng qut nht. Tuy vy khc vi nng lng v vt cht bn
cht ca thng tin cho ti nay vn cha c gii quyt /[1], tr. 37/. Mc d vy nh khoa
hc kinh in trong lnh vc iu khin hc nh Norbert Wiener, /[1], 2001, tr. 38 39/
a ra khi nim thng tin theo ngha rng v ngha hp. Theo Norbert Wiener thng tin l
thng tin, khng phi l nng lng, khng phi l vt cht . nh ngha ny da trn hiu
bit ca khoa hc hin nay v s tn ti cc dng c bn nht ca th gii xung quanh ta hin
nay l nng lng, vt cht v thng tin. Theo ngha hp, thng tin c hiu nh l mt
mc ca thng tin theo ngha rng trong trt t thng tin c ch bin t thp ln cao.

Hnh 2.1. Thp thng tin

Trong thp thng tin trn Hnh 2.1 c th nh ngha cc yu t nh sau:

D liu: l qung cha tinh luyn, l nhng d kin bt k nm ngoi ng cnh;

Thng tin: l qung tinh luyn, l nhng d liu c t chc nhng cha c
a vo nhng ci khung khi nim ca bn thn.
- Kin thc: l thng tin c lin kt vo trong nhng ci khung khi nim ca bn
thn
C th ly mt v d hnh tng nh sau: thng tin theo ngha rng ng vi cc phn
t la m, bt m ng vi d liu, bnh m ng vi kin thc v s khn ngoan ng vi bnh
gat.
Trong x hi ngy nay, thng tin tr thnh mt loi ti nguyn. Ti nguyn thng
tin tr thnh ng lc quan trng thc y s pht trin x hi loi ngi. Ti nguyn
thng tin c 5 c tnh ln:
-

C th s dng nhiu ln m khng mt i gi tr: x l mt ln, s dng nhiu ln.

Thng tin pht trin nhanh gn nh theo hm s m, gy nn hin tng bng n
thng tin. Chnh s bng n ca thng tin l mt trong nhng nguyn nhn dn ti
cuc cch mng v tin hc ha thng tin vi s tr gip ca computer v phn mm,
a ti nhng khi nim mi nh k nguyn k thut s, nn kinh t tri thc
Tc truyn pht nhanh, c th t vn tc nh sng.
Khng c bin gii, c th thng qua cc loi vt mang thng tin (nh giy, bng tm
a t, a quang,) truyn b, c bit trong thi i ngy nay l qua mng Internet
truyn i khp ni.
C tnh gi tr.

Nhiu quc gia coi vic khai thc v s dng ti nguyn thng tin nh mt loi ti
sn. Ti nguyn thng tin tr thnh ti nguyn quan trng ca nn kinh t cc nc. Ti
nguyn thng tin cn l mt loi ti nguyn c tnh chin lc quan trng, v tr v gi tr s
dng ca n ngy cng c cao trong cc lnh vc kinh t, qun s, ngoi giao, chnh tr

Thng tin mi trng l mt trong nhng khi nim c bn ca mn hc ny cho nn

di y s c gng a ra mt nh ngha ph hp vi nhng trnh by tip sau y: thng
tin mi trng bao gm mt phm vi rng cc d liu, cc thng k v cc thng tin nh
lng v nh tnh khc; v tnh cht, chng c th l vt l sinh vt, kinh t - x hi hay
chnh tr. Cc d liu c th bao gm mt t l ln cc d liu a l hay khng gian, ngha
l thng tin c xc nh theo khng gian, cng vi cc d liu c th m t cc thc vt,
ng vt v ni c tr ca chng. Khi kin thc a dng ny c mt im chung l n m t
hin trng ca mi trng, hoc m t nhng nhn t bn ngoi no c th gy ra nhng
thay i hay bin i i vi mi trng, hoc gip ngi s dng hiu c cc h qu ca
cc hnh ng nh hng n mi trng hay b mi trng nh hng .
Trong Tuyn b v thng tin mi trng ca Din n quc t Thng tin mi
trng cho th k XXI ti Montreal thng 5 1991 a ra nh ngha sau y v thng tin
mi trng /[1], tr. 42/: T thng tin mi trng ch cc d liu, cc thng k v cc t liu
nh lng v nh tnh khc m nhng ngi ra quyt nh cn c nh gi cc iu kin
v cc xu hng trong mi trng, xc nh v iu chnh cc phng hng chnh sch
v u t vn. Thng tin cho php nhng ngi ra quyt nh phn tch nguyn nhn v
hu qu, trin khai cc chin lc hnh ng, qun l cc ti nguyn thin nhin, phng nga
v kim sot nhim, v nh gi s tin b t ti cc mc tiu.
Trong bi ging ca mnh, tin s Barbara Murch cng a ra nh ngha sau v
thng tin mi trng: thng tin mi trng bao gm mt di rng cc d liu, cc thng k

v cc thng tin nh lng v nh tnh khc; v tnh cht ca chng, chng c th l vt l

sinh vt, kinh t - x hi hay chnh tr. Cc d liu c th bao gm mt t l ln cc d liu
a l hay khng gian, ngha l thng tin c xc nh theo khng gian, cng vi cc d liu
c th m t thc vt v ng vt v ni c tr ca chng. Khi kin thc a dng ny c
mt im chung l n m t hin trng ca mi trng, hoc m t nhng nhn t bn ngoi
no c th gy ra nhng thay i hay bin i vi mi trng, hoc gip ngi s dng hiu
c cc h qu ca cc hnh ng nh hng n mi trng hay b mi trng nh
hng .
Thng tin mi trng c th xut hin trong cc bo co nh gi tc ng mi
trng, cc nh gi nghin cu, sch thng k, trong cc bo co chnh sch v chng trnh
ca cc t chc trong khu vc cng cng cng nh t nhn.
Thng tin mi trng c th c trnh by di nhiu dng v s dng cc phng
tin khc nhau, ch yu trong cc bo co gi cc b trng trong chnh ph, cc bn tin
truyn hnh, bng video, cc hi ngh v xemina quc t, cc hi nghi ngnh, trong cc tp ch
khoa hc v chuyn bo co.

2.2 Vai tr ca thng tin trong qun l ni chung v qun l mi trng ni ring
Thng tin t lu c nh gi c vai tr quan trng trong qun l kinh t nh
ngi ta vn thng ni: ai nm c thng tin, ngi s chin thng li cng tr nn
ng n. Thc vy lm kinh t gii, ngi ta cn phi gim st cht ch nhng bin ng
th trng, cn thng xuyn thu thp v nm vng thng tin n t cc ngun. Ai nm y
thng tin th ngi chim u th trong th trng ang cnh tranh gay gt.
thy c vai tr ca thng tin v tin hc ha qun l thng tin trong thi i hin
nay c th xem xt mt vi v d di y:
Khong na th k trc y, khi ni n nc ngho ngi ta thng cho rng l
v cc nc ny khng c vn m mang kinh t. Song vo nhng nm 90 ca th k trc
s ni ln ca cc con rng chu nh nhng chnh sch kinh t thch hp lm thay i
quan im ny. C th thy rng hin nay mt trong nhng nguyn nhn lm nhiu nc tip
tc ngho l do s thiu thng tin cho vic ra quyt nh v lp chnh sch. Nhiu tc gi
ni v iu ny mt cch rt xc tch, th d:thng tin th t tin, song khng thng tin cn
t hn. Bo co hin trng mi trng ca Canada vit: thng tin ci cha kha c
cc quyt nh tt hn.
Qua thng k cho thy trong thp nin 90 cho thy nn kinh t M tr nn vt tri so
vi cc nc chu u, mt trong nhng nguyn nhn ch yu l do M kt hp ng thi
gia vic xy dng h thng xa l thng tin v tin hnh tin hc ha thng tin qun l nn
kinh t nhanh v ton din hn, i trc chu u v Nht bn mt bc.
Hin nay n l quc gia rt mnh v lp trnh phn mm vi nhng chuyn gia
hng u th gii vt tri hn hn Singapore nhng nn kinh t n khng hiu qu,
khng c sc cnh tranh v pht trin bng Singapore bi v pht trin ca h l gia cng
phn mm, bn sn phm phn mm, trong khi Singapore l ng dng tin hc ton din
trong mi mt ca nn kinh t, l qun l kinh t bng tin hc.
Trong thi i hin nay, khi pht trin bn vng tr thnh mc tiu c bn c
chp nhn hu kt cc quc gia trn th gii th thng tin mi trng tr nn c mt tm
quan trng c bit trong vic ra quyt nh. Vai tr quan trng ca thng tin mi trng
c th hin ch thng tin mi trng gip nng cao trch nhim v cho php nhng
9

ngi ra quyt nh gim bt nguy c c cc quyt nh ngho nn. C th l thng tin mi

trng tt s gip nhng ngi ra quyt nh:
-

nh gi tc ng ca cc hot ng ca con ngi n mi trng;

Qun l cc ti nguyn thin nhin theo cch bn vng;
a cc chi ph do suy thoi mi trng v cn kit ti nguyn thin nhin vo trong
qu trnh ra quyt nh v kinh t;
Thy trc s suy thoi mi trng v trnh xy ra nhng hot ng sa cha tn
km;
o lng s tin b ca vic thc hin pht trin bn vng;
nh gi hu qu di hn ca qun l.
Bc 1:
pht hin

Ngi nghin cu, ngi s dng ti

nguyn

Thng tin c sn sinh v phn tch qua

quan st, thu thp d liu nhm mc ch
nghin cu v phn tch khoa hc

Bc 2:
xem xt

Cc nh qun l c lin quan ti mi trng

v ti nguyn

Thng tin c s dng cho cc nh

qun l ch thy s nghim trng ca vn
c nhng hnh ng ngn nga

Bc 3:
Son tho
phng
php

Cc nh phn tch chnh sch thuc cc

ngnh khc nhau (lut, kinh t, khoa hc
mi trng, thit k - ch to,), cc
trng, Vin nghin cu

Thng tin c sn sinh v phn tch qua

quan st, thu thp d liu nhm mc ch
nghin cu v phn tch khoa hc

Bc 4:
Hnh
ng

Cc nh chnh tr v cc c vn ca h, ban
gim c, cc nh qun l c thm quyn

Thng tin c s dng nh gi tc

ng ca cc tin trnh hnh ng ca
nhng ngi ra quyt nh

Bc 5:
phn hi

Cc nh khoa hc, nhng ngi s dng ti

nguyn, nhng ngi theo di cc hu qu
mi trng, nhng ngi thng k, cc nh
kinh t, cc nh qun l

Thng tin c sn sinh theo di cc

iu kin kinh t - x hi - mi trng

Hnh 2.2. Lung thng tin trong qu trnh ra quyt nh v lp chnh sch lin quan ti mi
trng /[1]/
Cc bc s dng thng tin trong qu trnh thng qua quyt nh c th hin trn Hnh 2.2.
Lu rng thng tin c sn sinh trong bc 1 v c s dng trong cc bc 2, 3 v 4.
Trong bc th 5 thng tin c sn sinh l phn hi.
Mt cu hi c t ra l nhng loi thng tin no s to ra thun li cho vic ra
quyt nh v lp chnh sch trong bi cnh pht trin bn vng. Cc nh khoa hc mi
trng Canada nghin cu vn ny v a ra mt s loi thng tin cn thit ra quyt
nh: th nht l thng tin v mc tiu v bi cnh ca d n, th hai l thng tin v cc h
sinh thi t nhin, lu ti mi tng tc gia ngi v mi trng, th ba l nhng thng
tin c th so snh vi cc ngnh v trong khu vc, nhng thng tin ph hp vi cch tip cn
quc t. Thng tin mi trng c ngha l thng tin c thit k nhm lm r: nhng yu
t gy sc p i vi mi trng, nhng thay i ca trng thi mi trng theo thi gian,
hu qu ca trng thi mi trng theo cc ch tiu tc ng, hiu qu t nhng bin php
bin i ..

10

2.3 S sn sinh ra thng tin mi trng

Thng tin mi trng c th sn sinh bng hai cch, hoc l m rng kin thc hin
c, hoc l t chc thu thp, phn tch v bo co v thng tin mi trng mt cch c h
thng.
2.3.1

M rng kin thc

Theo nghin cu ca cc nh khoa hc Canada, thng tin mi trng c sn sinh

trn c s m rng kin thc bi nhiu nhm ngi v t chc, trong s c:
-

Cc nh nghin cu khoa hc cc trng i hc v vin nghin cu;

Cc nh qun l v phn tch trong cc c quan chnh ph;
Cc nh qun l v phn tch trong cc c s sn xut;
Cc c quan theo di mi trng ca chnh ph v phi chnh ph;
Cc chng trnh an ninh v quc phng;
Ngi dn.

Hnh 2.3. Hai phng php sn sinh ra thng tin mi trng

Bng 2.1. Cc loi thng tin (d liu) mi trng

Phm tr d liu
D liu quy chiu di hn:
cao, a hnh
su bin
B bin, ng bin
a cht
D liu a vt l
Tnh trng mi trng vt l:
Thin tai
D bo thi tit
Cc tnh cht ha hc v phn loi ca
t
Nhit b mt i dng
Ti nguyn khong sn v nng lng
nhim nc

Loi d liu
Khng gian
(a l)

Cch sn sinh
Lp bn
Vin thm

Khng gian
(a l)
Bng
Chui thi gian

Nghin cu khoa hc
Cc chng trnh theo di
(c nh, di ng)

11

 nhim khng kh
Lng ma hng nm
Tnh trng mi trng sinh hc:
Ch tiu v thc vt
Tnh a dng sinh hc
K khai cc qun th
Kim sot su bnh trong nng nghip
hay lm nghip
Ph rng
Tnh trng ni c tr ca cc sinh vt
hoang d
Thng tin kinh t v chnh sch:
Chi ph phc hi mi trng
Gi tr ca cc ti nguyn mi trng
M t cc chnh sch v quy ch
Thng k sn xut/tiu dng
Cc hot ng ca con ngi:
Thng tin v s dng t ai
th ha
S tng dn s v nhn khu hc
Thng tin v sc kho v dch t
Tiu th nng lng
Canh tc
Sn sinh v qun l cht thi
Thng tin v cc c s d liu (cc
siu c s d liu)
Tm tt thng k
Thng tin v tnh kh dng ca thng tin
mi trng

Khng gian
(a l)
Bng
Chui thi gian

Nghin cu khoa hc
Cc chng trnh theo di
(c nh, di ng)

Bng

Nghin cu th trng
Phn tch kinh t x hi
Thng k cng nghip v
cc h gia nh

Khng gian
(a l)
Bng
Chui thi gian

iu tra v ly kin
Thng k cng nghip v
cc h gia nh

Bng

K khai v phn tch cc

c s d liu

Bng 2.1 gii thiu tm tt cc loi thng tin mi trng cng vi cch ch yu theo
chng c sn sinh.
Trong c s kin thc v mi trng hin nay thng gp phi nhng vn sau y:
-

Cc d liu thiu kh nng so snh t ngnh ny sang ngnh khc, t b mn ny sang

b mn khc, t khu vc ny sang khu vc khc;
Cc d liu cha tin cy hay kh nng kim nghim;
Khng ly c nhiu dng thng tin mi trng;
D liu cn thiu v kh c c cc d liu mt cch kp thi.

Vo nm 1991, B Khoa hc Cng ngh v Mi trng phi hp vi mt s t chc

quc t nh UNDP, SIDA, UNEP son tho K hoch quc gia v mi trng v pht
trin bn vng 1991 2000.
Bng 2.2. Danh mc th t u tin trong thu thp c s d liu v nghin cu v mi trng
(theo K hoch quc gia v mi trng v pht trin lu bn 1991 2000 ca Vit Nam)

12

1.

Thu thp c s d liu v cc h sinh thi t c bit n:

- Cc h sinh thi nc ngt

- Cc h sinh thi ca sng
- Cc h sinh thi ven bin v bin
- Cc h sinh thi t ngp nc
- Cc h sinh thi trn cn
2.

Xy dng cc nguyn tc ch o thch hp v mt sinh thi cho pht trin bn vng ca:

- Sn xut nng nghip

- Lm nghip, bao gm c nng lm kt hp
- Ng nghip, bao gm c nng ng kt hp
3.

Cng c thc y t c s iu khin dn s

4.

Cng c nh gi mi trng

5.

Mi quan h gia cc h sinh thi x hi v cc cng ng

6.

Hu qu mi trng ca chin tranh

7.

Cc cng ngh nui trng thy sn bn vng

8.

Cc cng ngh ci to t thoi ha

9.

Cc cch tip cn kinh t - x hi i vi nh canh nh c

10.

S dng hp l cc vng t ai c vn

11.

Bin php chng suy thoi v ci to t canh tc

12.

Kim sot xi mn t v cng ngh bo v

13.

S dng ti u v p dng thch hp cc cng ngh nng ha

14.

Cng ngh trng rng v ph xanh li rng

15.

Bin php chng hoang mc ha

16.

Cng ngh bo v nng lng

17.

Cc ngun nng lng c th thay th tt v mt mi trng

18.
S dng li, ti ch cht thi, s dng thay th v cc cng ngh c th thay th gim
cht thi
19.

Cc bin php bo v san h

20.

Cc bin php bo v h sinh thi rng ngp mn

21.

nh hng v mi trng ca vic s dng ti nguyn khng ti to

22.

nh hng ca nhng bin i kh hu ton cu v s dng cao mc nc bin

23.

Cc bin php ngn nga v khng ch xi mn ven bin

24.

H thng thu thp, lu tr, thu hi v trao i thng tin

25.

Cc bin php phng chng l lt

26.

Cc bin php phng chng thin tai l lt

27.

Bo v thin nhin

28.

Bo v cc loi b e da nguy him v tiu dit

13

29.

iu tra v xp th t u tin cc vng cn bo v

Mt trong nhng thch thc chnh trong vic p ng nhu cu thng tin phc v pht
trin bn vng l nng cao cht lng ca cc d liu hin c. C 3 lnh vc hot ng ring
r sau y:
2.3.2

Nng cao kh nng so snh ca cc d liu c sn sinh t cc ngnh, b mn v cc

khu vc khc nhau;
Nng cao cht lng ca cc d liu qua cc chng trnh bo m cht lng;
Tng cng cc ngun lc, o to v pht trin k nng cho ngi sn xut cng nh
s dng thng tin.
Quan trc mi trng

Mt trong nhng phng php sn sinh ra thng tin mi trng rt quan trng l
quan trc mi trng. Quan trc m bo cho chng ta thng tin v tnh trng hin ti ca mi
trng v nhng xu hng thay i ca chng. Theo phm vi quan trc c chia ra thnh
cc mc khc nhau : ton cu, vng v a phng.
Cng ging nh nhiu nc trn th gii, ti Vit nam trc khi hnh thnh cc C
quan bo v mi trng cc cp, cng tc quan trc do Tng cc kh tng thy vn thc hin
(nay trc thuc B Ti nguyn v Mi trng). Trong mt thi gian di chng ta hiu thut
ng quan trc l h thng cc quan st cho php lm sng t s thay i ca sinh quyn di
nh hng cc hot ng ca con ngi. H thng ny bao gm cc php o, s nh gi v
d bo thay i ca trng thi mi trng do nhng hot ng kinh t ca con ngi. Trn
thc t quan trc mi trng c ng nht vi cc h thng theo di thy vn v kh tng.
Trong nhiu nm chng ta thc hin cc quan st cc tham s mi trng ti nhng trm
c nh v vi tn sut nh nhau. Phng php tip cn ny trong thi im hin nay khng
cn ph hp na bi v trong nhiu trng hp xut hin nhng tnh hung khng d liu
gii quyt cc bi ton c th. Ngoi ra mt trong nhng nguyn l rt quan trng ca quan
trc mi trng l nguyn l hng i tng, ngha l thc hin nhng quan st phc v
cho vic gii quyt nhng vn c th. Nguyn l ny theo mt mc no mu thun
vi cch tip cn trn.
Mt iu c th nhn thy ngay rng trong nh ngha quan trc trn khng bao hm
kha cnh qun l. Tuy nhin c th t chc tt qun l cht lng mi trng mt trong
nhng iu kin cn thit quan trng l phi t chc tt h thng quan trc. Mt trong nhng
phng php tip cn tng qut nht hin nay do nhiu nh khoa hc son tho ra l: quan
trc l h thng theo di, kim sot v qun l tnh trng mi trng. Trn c s vin s
ngi Nga Gerasimov I.P. a ra nh ngha sau v thut ng quan trc mi trng: Quan
trc mi trng l nhng quan st thng xuyn mi trng thin nhin v cc ngun ti
nguyn theo khng gian v thi gian c thc hin theo mt chng trnh nh sn cho php
nh gi tnh trng v nhng qu trnh ang din ra trong mi trng chu tc ng ca con
ngi vi mc tiu chun b v thng qua nhng quyt nh lin quan ti qun l cht lng
mi trng.

14

Hnh 2.4. Cc bc chnh ca h thng quan trc mi trng

Thnh phn chnh ca h thng quan trc c trnh by trn Hnh 2.4. Cu
trc ca h quan trc theo phng php tip cn mi c chia ra thnh cc khi: quan
st,nh gi tnh trng thc t,d bo trng thi,nh gi tnh trng d bo ( Hnh
2.5).

15

He thong thong tin (Quan trac)

Quan ly

anh gia trang thai

hien tai

Quan sat

ieu chnh chat

lng moi trng
anh gia tnh trang
d bao

D bao trang thai

Lien he ngc

Lien he trc tiep

Hnh 2.5. S khi h thng quan trc

Cc khi quan st v d bo trng thi lin quan cht ch vi nhau. Cng vic d
bo mt mt i hi hiu bit cc qui lut thay i trng thi mi trng, kh nng tnh ton
s cho kt qu l nhng gi tr s c th, mt khc vic d bo theo hng no, theo ch tiu
no mc ng k s xc nh cu trc v thnh phn trong mng quan trc (mi quan h
ngc).
Cng tc d bo l mt thnh phn quan trng trong h thng quan trc. D bo l bi
ton lm sng t cc qui lut chnh trong h rng buc tng h x hi-con ngi-thin
nhin. Trn c s nhn thy trc s thay i h x hi-con ngi-thin nhin cho php
a ra nhng khuyn co cn thit nhm t chc s tc ng hi ha gia con ngi v mi
trng xung quanh. D bo phi h tr cho vic xc nh cc quan im khoa hc v chin
lc s dng cc ngun ti nguyn thin nhin.
Mi lin h gia phn thng tin v phn qun l trong h thng quan trc mi trng
th hin ch thng tin v tnh trng mi trng v nhng xu hng thay i ca mi trng
cn phi c xem nh c s khoa hc chnh trong vic son tho cc bin php bo v mi
trng v phi c lu ti trong k hoch pht trin kinh t-x hi.

2.4 i tng nghin cu ca thng tin mi trng

Theo nh ngha rng nht th mi trng l tp hp cc iu kin v hin tng bn
ngoi c nh hng ti mt vt th hoc s kin. Bt c vt th, s kin no cng tn ti v
din bin trong mi trng nh mi trng vt l, mi trng php l, mi trng kinh doanh
.... Cc thnh phn nh kh quyn, thu quyn, thch quyn tn ti trn tri t t rt lu,
16

nhng ch khi c mt cc c th sng th chng mi tr thnh cc thnh phn ca mi trng

sng. Mi trng sng ca con ngi l tng hp cc iu kin vt l, ho hc, sinh hc, x
hi bao quanh con ngi v c nh hng ti s sng, s pht trin ca tng c nhn v ton
b cng ng. Thut ng mi trng thng dng vi ngha ny.
C th nu ra nh ngha chung v mi trng nh sau /[4]/:
Mi trng l tp hp cc yu t t nhin v x hi bao quanh con ngi c nh
hng ti con ngi v tc ng qua li vi cc hot ng sng ca con ngi nh : khng
kh, nc, t, sinh vt, x hi loi ngi vv...
Mi trng sng ca con ngi theo chc nng c chia thnh cc loi:
Mi trng t nhin: bao gm cc yu t t nhin nh cc yu t vt l, ho hc v
sinh hc, tn ti khch quan ngoi mun ca con ngi.
Mi trng x hi: l tng th cc quan h gia ngi v ngi to nn s thun li
hoc tr ngi cho s tn ti v pht trin ca cc c nhn v cng ng loi ngi.
Mi trng nhn to: l tt c cc yu t t nhin, x hi do con ngi to nn v chu
s chi phi ca con ngi.
Khoa hc mi trng l ngnh khoa hc nghin cu mi quan h tng tc qua li
gia con ngi v mi trng xung quanh. Ti nhiu ni trn th gii xy dng chng
trnh o to v Khoa hc mi trng trn c s tch hp cc kin thc ca cc ngnh khoa
hc c cho mt i tng chung l mi trng sng bao quanh con ngi vi phng php
v ni dung nghin cu c th.
Mi ngnh khoa hc u c cch din t thng tin bng cc k t, ngn ng, hc
thuyt, mc pht trin cu trc ng ngha v gi tr ng dng ring. Tt nhin l k t v
ngn ng ca tt c cc ngnh khoa hc trng lp ln nhau, nhng chng lun c c im
ring v cn c nhiu ngha hn nhng tnh cht chung .
Bi v, mt mc no , khoa hc mi trng l s tch hp tri thc t nhiu
ngnh khoa hc khoa hc khc, cho nn thng tin ca ngnh khoa hc mi trng khng th
khc bit qu nhiu vi cc ngnh khoa hc khc.
Nu ni thng tin mi trng c nhng nt c th ring, th chnh l cc mi quan
h trc tip hoc gin tip ca con ngi vi tt c cc thng tin thuc tnh ca bn thn
thng tin mi trng.
Chnh v vy c im c trng ca thng tin mi trng chnh l mi quan h. Tiu
ch tip theo phn bit thng tin mi trng l mc tiu nng cao kh nng thch nghi v n
nh ca con ngi trong nhng iu kin thng xuyn thay i ca mi trng.
im yu nht ca Con Ngi nh l mt h thng th hin ch l thnh phn sinh
hc nguyn thy ca con ngi rt nhy cm vi s thay i trong th gii xung quanh, cng
nh s ph thuc c s ca con ngi vi thnh phn nhy cm nht ca hnh tinh l vt
cht sng. Kt qu l vt cht sng khng ch l ngun vt cht thng xuyn c phc hi
cho s tn ti ca con ngi m cn l yu t chnh xc nh mi trng thun li cho cuc
sng ca con ngi.
T ta thy, ct li ca thng tin mi trng chnh l cc c th sng v bn thn
con ngi nh mt i tng x hi x hi. Tt c nhng thng s cn li trong nhiu t
hp khc nhau cn phi c xem xt tng th trong mi quan h vi thnh phn sinh hc
sinh hc ch yu .

17

2.5 S phn loi thng tin mi trng

Xt v phng din l lun cng nh thc tin, thng tin mi trng l mt ngnh
khoa hc mi hnh thnh - c cc thnh phn cu trc ring. Tnh cp thit phi pht trin
hng nghin cu ny l do i hi ca thc tin.
Trong trng hp tng qut, vic phn loi thng tin c th c thc hin trn c s
xc nh loi i tng, mc tiu qun l, thuc tnh i vi khi chc nng ca h thng
thng tin, hnh thc thu thp, chuyn giao, lu tr v ph bin. Hon ton c th hiu c l
s phn loi thng tin c lu ti kha cnh nh lng, ng ngha v tnh thc dng ca
thng tin.
i a s cc khi thng tin c phn loi khng trc tip lin quan ti thng tin mi
trng c xc nh bi thuc tnh ca thng tin i vi khi chc nng nht nh ca h
thng.
C th phn chia thng tin thnh cc giai on: thu thp, chuyn giao, lu tr v ph
bin.
Thng tin c thu thp trc tip bng cc thit b o lng c th xem l thng tin s
cp. Tnh cht ca loi thng tin ny l hon ton ph thuc vo c tnh k thut ca cc
thit b o lng, vo cc nguyn tc t chc thu thp thng tin.
Da vo mc ch thu thp, c th phn loi thng tin s cp theo nhiu hng: khm
ph, thu thp nh k v theo yu cu thc tin.
Dng thng tin khm ph thng c thu thp trong nghin cu c bn da trn cc
gi thuyt mi (cc gii thit ny vn c th chng mc no cn mc tm ti). c
im ca loi thng tin ny l thng c s lng ln v c tnh linh hot. S lng thng tin
thng rt ln l do khi t ra bi ton c nhiu thng s cha xc nh. Tnh linh hot ca
thng tin c xc nh bng kh nng hon i nhanh cc phng php quan st, m bo
cho cng tc khm ph khoa hc m rng hn.
Dng thng tin khoa hc thu thp nh k thng c trong nghin cu thc nghim
da trn vic kim tra cc gi thuyt thc t. c im ca loi thng tin ny l s xc nh r
rng cc bin s, phng php v khi lng thng tin thu thp. Loi nghin cu theo tiu
chun ny thng c thc hin theo chng trnh.
c im ni bt ca loi thng tin s cp l s tun th cht ch vo cc nhim v
kinh t quc dn. Trong thc t ngi ta ch thu thp ng loi thng tin v vi s lng cn
thit, tin hnh cc hot ng thc tin trong lnh vc nghin cu.

18

Thng tin mi trng

Thng tin s cp

Thng tin th cp
Thng tin cp 1

Thng tin cp 2

Hnh 2.6. S phn loi ca thng tin mi trng

Cng nh nhiu loi thng tin khc, cc thng tin mi trng c tnh ph bin v lun
c th phn ra mt s bc chuyn tip.
Vic truyn thng tin vo h thng x l c th c thc hin bng nhiu cch khc
nhau. Trng hp n gin nht l dng s nht k hin trng, cc ghi chp trong qu trnh
quan trc. Hin i hn l dng sng in t hay knh chuyn mch t xa. chuyn giao
thng tin khoa hc ngi ta thng p dng nguyn tc sao chp tng phn hay ton b cc
knh. iu ny hn ch ri ro tht thot thng tin qu him v thng c chuyn ti bng
cc phng tin hin i nht. Khi truyn thng tin thc t, nguyn tc lm bn sao c p
dng trong trng hp cc thng tin s cp ch c thu thp mt ln, nu mt i th khng
th thu thp li c.
Sau khi gia nhp vo h thng x l thng tin, thng tin mi trng c bin i.
C nhiu cch ch bin thng tin s cp. Cch n gin v kh thi nht l phn loi sp
xp ton b thng tin theo mt thng s no , v nn thng tin nh vo vic gim s lng
bin s , ch gi li thng tin cn thit gii quyt cc mc tiu c th. Cch phn loi
n gin na l xc nh gi tr trung bnh trong cc s liu quan st, v sau l nh gi cc
thng s thng k c.
Trong trng hp tng qut, mc ch ca vic x l thng tin mi trng l lm r
mi quan h gia cc bin s. C nhiu phng php phn tch khc nhau, nhng chng u
c mt mc tiu chung l xc nh s ph thuc kinh nghim bit.
Trong mi trng hp, thng tin s cp c ch bin thnh thng tin th cp. Loi
thng tin ny c gi tr khoa hc thc tin nht nh v tham gia vo nhiu lnh vc khc
nhau.

19

Trong cc h thng thng tin ch c mt khi x l thng tin th kt qu x l c th

c xem l c s thng qua quyt nh. Trong cc h thng phc tp hn, thng tin th
cp li c gia nhp vo cc khi x l v phn tch tip theo.
Mt trng hp thng hay gp y l tch hp thng tin th cp ca cc bin s
no vi thng tin s cp hay dng thng tin tng t theo cc bin s khc. V d, vic lin
kt cc bn chuyn theo cc thnh phn khc nhau ca t nhin.
Trong trng hp in hnh khc l s tng qut ha cc thng tin kinh nghim th
cp c tng kt thnh l thuyt, din gii theo bn cht ca n. Thao tc ny c thc hin
trn c s kim nghim cc m hnh c, hoc trn cc m hnh c xy dng ring cho
mc ch ny. Kt qu ca nhiu ln thao tc s lm cho thng tin c nn cht hn, v a
thng tin v dng cc pht biu khng nh n gin.
Tng t ta xem xt thng tin th cp ca thng tin cp 2. V cht lng, loi thng
tin ny khc vi thng tin th cp ca thng tin cp 1, chng l l sn phm ch bin trc tip
ca khi s liu. Trong mt s trng hp, loi thng tin ny lin quan ti mc cao hn ca
tch hp cc bin s, cn trong trng hp khc li lin quan ti s tng qut ha l thuyt
mt cch su sc.
Cui cng, thng tin c chuyn sang bc chun b cho ngi s dng. Vic phn
tch thng tin s cp cho php ta nn loi thng tin ny n mc ti a, thnh dng d xem xt
v nh gi. s dng cc kt qu ny cn phi x l thng tin mt ln na, sao cho vi s
lng hn ch cc yu cu c bn c th nhn c nhiu khng nh phc tp hn l
cc h qu. Loi thng tin ny l kt qu ca vic m hnh ha hay l thuyt vi ngn ng c
th chp nhn c.
Nh vy, tt c cc dng thng tin c th xc nh nh l cc tri thc. Thng tin s cp
chng qua ch l tp hp cc d liu c thu thp v loi thng tin ny lin quan n kha
cnh nh lng ca qu trnh thng tin. Thng tin th cp ca thng tin s cp l dng c
ng ngha xc nh, cn loi thng tin bc 3 m ra cu trc ca ngn ng v quy tc bin i
cc pht biu c bn (quy tc rt ra h qu).
Mi loi thng tin trn c gi tr thc tin ring v c lu tr c lp. Thm vo
ta thy rng, mc x l thng tin bt k no, s cp hay th cp, c th p dng rt nhiu
phng php bin i khc nhau v kh c th ni chc chn xem phng php c dng l
ti u nht. Xt theo cc quan im ny, thng tin s cp c gi tr ng dng cao nht, v ch
khi bo lu c thng tin ny mi c th tng bc hon thin cc phng php nhn
c thng tin th cp, v ni chung l yu t ch o trong h thng nhn thc. Nu nh
bo lu c thng tin s cp, th lun lun c th nhn c bt k loi thng tin no khc.
Nu nh lm tht lc thng tin s cp, th trong phn ln cc trng hp, khng th ch bin
li thng tin hay pht trin cng tc nghin cu.
C th phn loi thng tin mi trng theo cc c s c lp sau y:
-

Xem xt cc mi quan h trong phm vi khng gian v/hoc thi gian.

Xem xt cc mi quan h theo cc t l trong khng gian v/hoc thi gian.
Theo loi quan h.
Theo i tng chc nng ch o.
Theo bin s quan trng nht.
Theo bin s ph thuc.
Theo tp hp cc bin s.
Theo nh x cc mi quan h trc tip v mi quan h ngc.
Theo i tng logic ca cc hm v bin s.

20

Do vy, nguyn tc ng b cc quan st cc bin s l iu kin quan trng nht

trong vic thu thp thng tin s cp, cn phm vi c xem nh l c s ch o.
Ngi ta phn bit 2 nguyn tc ng b in hnh nht l: quan st ng b theo
khng gian v quan st ng b theo thi gian. Theo l thuyt chung, khng th kt hp ng
thi 2 nguyn tc ng b ny vi nhau trong cng mt h thng o lng. Tng tnh ng b
theo thi gian s lm gim tnh ng b theo khng gian v cht lng v khi lng thng
tin v ngc li. Nu h thng ng b khng gian thi gian thc s th hin c c hai
phng n ny nh nhau, th mi loi trong s ny tt yu s b mt mt phn thng tin. (v d
v tinh bay vng quanh tri t khng th chp c ton b tri t trong mt thi im)
Dng thng tin mi trng, m trong c s quan trc ng b ca cc bin s theo
khng gian, c th gi l dng thng tin a l, hay chnh xc hn l thng tin a l mi
trng; dng ng b theo thi gian l thng tin mi trng.
Khi ni ti s ng b ca thng tin theo khng gian, tt nhin c hm l cc thng
tin ny c thu thp trong cng khong thi gian vi s sai bit khng qu ln, ging nh
trong trng hp ng b theo thi gian th phi hiu l c s khc bit khng qu ln v
cch b tr cc im quan trc trong khng gian. Trong trng hp u tin cn phi thu thp
thng tin cng mt lc, trong trng hp th hai cng mt ni. Trong c hai trng
hp, i tng u c dng ng nht tp, ngha l cc phn t ca tp hp thng tin thu
thp c trong phm vi khng gian ca i tng phi c tnh cht ng cu; nu cho trc
sai s cho php th cc phn t ny khng khc nhau.
Phm vi tuyn tnh thc t v thi gian ng b c xc nh bng cc mi quan h
khng gian v thi gian ca chnh i tng, v trong tng trng hp, xc nh cc t l
ny phi c cc nghin cu c th. y, t l c xc nh bng chnh tnh cht ca i
tng: i vi cy l mt t l, c l mt t l khc. Tuy nhin c th xc nh t l theo
quan im t chc khng gian v thi gian quan trc. Trong trng hp ny cho php c cc
qu trnh dao ng theo chu k c di thi gian v khong cch khc nhau.
Khi ni v khng gian, thng ni v phm vi thu thp thng tin cc b (khong cch
gia cc im quan trc trong h thng thng l vi km) phm vi vng, khu vc v ton cu.
Khi ni v thi gian, trong thc t s dng khi nim thi gian mi trng ngn,
di,Tt nhin, ch l cch din gii rt th v phm vi khng gian thi gian.
Phm vi thc t ca chng rng hn v chnh l phm vi i tng nghin cu ca
khoa hc mi trng v thng tin mi trng. Khi nim a phng, khu vc, ton
cu ch c tnh cht tng i mang tnh c l cho s phn loi thng tin theo phm vi
khng gian. V i vi cc t l thi gian cng ng nh vy.
Mi quan h xc nh gia cc dng khng gian v thi gian chnh l mt nguyn tc
chung c tm quan trng. V d, tht v l khi ni v thng tin c tnh cht cc b trong
phm vi tin trin ca thi gian, v phm vi cc b ch l mt im rt nh trong tin trnh
thi gian. V ngc li cng vy. i vi nhiu qu trnh sinh thi thc t, khi ni v cc thay
i trn phm vi ton cu, tht v l nu dng cc khong thi gian quan trc l ngy, nm,
thp k, v i vi mt s qu trnh, tht v l khi dng khong thi gian th k hay thin
nin k. Tm li khi xem xt vn mi trng c th cn phi t n theo nhng phm vi
khng gian v thi gian ph hp.
V d, khi ni v nhng thay i kh hu trn phm vi ton cu, ta ngm hiu khong
thi gian xy ra thay i l vi chc nm. Nhng nu lin h s thay i kh hu n
nhng bin i trn phm vi ton cu v c cu vng ca lp ph thc vt hay th nhng th
khong thi gian c ni n l hng ngn, trm ngn, triu nm.

21

Vic phn loi thng tin mi trng theo tng i tng nghin cu cn phi phn
nh c tp hp cc bin s. Hon ton d hiu l mi bin s phi c phn nh bc u
t mc tng th nht.
y, gii thch r hn nn dng hc thuyt l lun ca V.I. Vernadxki.
Trong tin l lun u tin, ng khng nh l vi quan nim n gin nht th cc
lp v qu t phn nh trng thi cn bng ng ca nhiu bin s c lp l nhit , p
sut, cc tnh cht vt l v thnh phn ha hc ca vt cht,
Tin th hai khng nh rng tt c cc lp v tri t (a quyn) hnh thnh theo
thi gian c th l minh ha c trng cho mt s bin s trng thi cn bng . Cc bin
s ny l ng lc hc (nhit v p sut), bin s pha (tnh cht vt l ca vt cht pha
kh, rn v lng), bin s ha hc (thnh phn ha hc ca vt cht).
Tin th ba cho rng, trong h thng ny b qua mt bin s c lp vt cht
hu sinh, y l mt trng nhit ng lc c lp c cu trc ring v cc mi cn bng bn
ca ca tt c cc bin s, cho php tch sinh vt hu sinh,cc sinh vt sng nh l mt bin
s c lp khc na.
Hon ton d hiu l, s tc ng tng h ca tt c cc bin s c thc hin
trong dng bc x ca v tr v mt tri (cng l mt bin s c lp) v trong trng trng.
Vic xc nh cc bin s v thc cht cho php phn loi u tin cc c s d liu
mi trng theo cc i tng chc nng: c s d liu sinh hc, c s d liu a vt l
mi trng (cc bin nhit ng lc, trng thi pha), c s a ha mi trng, c s d liu
nng lng bc x v tr.
Hon ton d hiu l, c th hoc tn ti hay hnh thnh cc c s d liu trong
tng i tng m khng cn xc nh thut ng mi trng. Nhng trong cc CSDL ny
khng phn nh cc mi quan h gia cc thnh phn ca mi trng.
V d, trong cc s liu c s v kh hu c lu tr cc s liu v p sut trn tri t
trong cc khong thi gian khc nhau, v nhit , v lng nc ngng t, trong cc trm
cng nh mng quan trc, nhng trong cc s liu ny khng c thng tin v trng thi ca
sinh vt, hay thng tin v thnh phn kh ca kh quyn v ngc li.
Tt nhin, trong mt s iu kin xc nh c th lin kt cc CSDL ny v nghin
cu cc mi quan h. Tuy nhin, mi lin kt ny khng th thc hin ch bng bin php c
hc: th nht, cn phi quan trc ng thi nhiu thnh phn khc nhau; th hai, khi lin kt
cc s liu, khng phi lin kt ton b cc s liu m cn phi chn lc; th ba, d sao ng
b cng khng th l l tng nht v ch c th chp nhn vi mt s iu gi thit nht
nh. Bng cch ny hay cch khc, vic to ra cc s liu mi trng hon ton l vn
chuyn mn v theo l thuyt phi xy dng bi ton ny trn c s cc quan trc thc s
ng b, m chng ta hin nay ch mi ni n iu ny.
Ph thuc vo s la chn xem bin no c xc nh l hm s, cn bin no l i
s s xc nh c loi thng tin mi trng. Nu chng ta xc nh vt cht sinh hc l
hm s, th cc thng tin v a vt l v a ha hc v cc thng tin v nng lng bc x l
cc i s. Nu chng ta xem kh hu l hm s, th tng ng khi lng v ni dung thng
tin cng thay i.
Bi v ht nhn ca thng tin mi trng cc c th sng v con ngi, cho nn s
phn loi tip theo nn tin hnh theo cc bin s ny.
Cu trc phn tng ca t chc sinh vt mc trn nh sau:

22

Mc qun th (ton b cc sinh vt cng ni ging trong mt vng gii hn, cc sinh
vt ny c kh nng t sinh trong mt khong thi gian di),
Mc qun x (ton b cc sinh vt ca cc loi khc nhau, sng trong cng mt khu
vc v trong cng thi gian, c kh nng cng tn ti n nh v ti sinh lu di),
Mc h sinh thi hay mc sinh hc qun lc (qun x sinh vt c s tc ng qua li
vi th gii v sinh c trong t nhin t lu i, l thnh phn ring (bn trong) ca qun th
ny).
Trong tng mc ny c th ni v cc i tng c phm vi khng gian thi gian
khc nhau: mc qun th t mc qun th a phng n tp hp cc qun th, to nn
dng c th sng tng ng; mc qun x t tp hp tng i thun nht c th vi kch
thc tuyn tnh trong phm vi t vi chc mt n cc biom; mc h sinh thi t cc h
sinh thi c th vi kch thc tuyn tnh ca mt qun x c th n c sinh quyn.
Tng ng c th thu thp thng tin sinh thi mc qun th, mc qun x v mc
h sinh thi c lu ti cc i s tng ng. Thm vo i vi mc qun th i s c
th l thng tin phn nh trng thi ca qun x.
Cht ch nht l thng tin v thc vt, m tp hp cc loi ny rt d quan st nh mt
khi thng nht. Thng tin v cc sinh vt d dng (heterotrophy) mc qun x c biu
din ch yu thng qua tp hp cc ch s ring. Mc phn loi thng tin sinh thi chia nh
n qun th v qun x, ch khng c trong mc h sinh thi. mc h sinh thi, cc dng
chc nng ca cc sinh vt to thnh mt vng khng gian c trng.
Thng tin sinh thi c th phn loi theo cc dng sinh hc. Cch phn loi ny nhiu
khi trng hp vi cch phn loi c tnh, v d;
Thc vt > (thc vt bc cao ((c (,), cy (,), bi cy (,))), thc vt bc
thp (,)))))
Sinh vt d dng > (thc vt bc 1 (khng xng sng, c xng sng),
Tn gi ca dng sinh vt tng mc phn nh mi quan h ca i tng i vi cu
trc ca ton b h thng v tng ng l ngha chc nng thng tin ca n.
Trong thng tin mc qun th v mc qun x, thng tin v cc thng s mi
trng thng c a vo theo cc loi bin s v mc khi lng thng tin cn thit
tng ng vi quan im chung phn nh cc mi quan h.
V d nh, i vi thc vt, l cc loi thng tin nh tng lng bc x quang hp
trc tip v tn x, nhit trung bnh, tng nhit hot tnh sinh hc, nhit ti hn trung
bnh, bin nhit trung bnh trong mt khong thi gian xc nh, m ca khng kh
(cc gi tr ti hn) theo cc thi k trong nm, tng lng ma trong nm, cc ch s cn
bng bc x v ch s c trng cho kh, l cc bin s c gi thuyt l c th nh
hng n trng thi v chc nng ca cc loi thc vt. Hon ton d hiu l trong nhiu
trng hp, loi thng tin ny l kt qu ca s bin i c bit ca cc thng tin thu thp
c trong phm vi hp. Trong a s cc trng hp, cc i s c th hin qua loi thng
tin th cp.
Trong mc h sinh thi, thng tin sinh thi c kiu phn loi hon ton khc. y,
trong tng phn ca h thng, khng ch quan st n cc sinh vt m cn quan tm n cc
bin s v sinh, v gi tr ca bin v sinh l cc hm s ca mi tng tc gia vt cht sng
vi cc thng s bn ngoi trong dng bc x mt tri. Bn thn vt cht sng v mt cu trc
l bin s, cn v mt chc nng (qu trnh sn xut) li l hm s ca chnh vt cht sng
v cc bin s cn li.

23

Cc bin s chnh lm c s cho s phn loi chung ca thng tin sinh thi l vt cht
sng, cc thng s nhit ng hc, thnh phn pha, nguyn t ha hc. Nu phn loi theo cc
thnh phn mi trng th c: kh quyn, thy quyn, mi trng t (s phong ha v qu
t theo thi gian), mi trng khng kh trong t.
Tng ng cc thng s nhit ng hc to nn cc t hp sau y vi cc thnh phn
mi trng: nhit v p sut ca kh quyn, nhit v p sut ca thy quyn, nhit v
p sut ca t, thnh phn pha ca cc loi mi trng trn, thnh phn kh ca cc loi mi
trng, thnh phn ha hc ca cc loi mi trng,
Tng hp cc thng s ny c th xc nh c ni dung ca thng tin. V d, thng
s nhit ng hc, mc h sinh thi a phng, kh quyn, thnh phn ha hc; mc h sinh
thi ton cu (kh quyn, pha kh),
Nh ni trn, c th xc nh th t pht biu cho mi loi khi nim nh sau:
-

Th nht: t tn chung cho bin s;

Th hai: mc h thng;
Th ba: mc khng gian (khng gian thi gian);
Th t: mi trng thnh phn;
Th nm: vng i tng chnh (hm s).
Tt nhin l c th c cc kiu sp xp khc.
Cc hm s phi c th hin trong cc h thng o c vi mc chi tit cao, vi
khi lng thng tin ln hn bin s bn ngoi. Ni chung, cc bin s bn trong nm trong
phm vi khng gian thi gian ca h thng l cc bin s bn ngoi ca h thng cng loi
nhng mc thp hn: cc h sinh thi a phng l thnh phn ca sinh quyn, cn cc
bin s ca sinh quyn cng l cc i s ca chng. Ni chung, dng thng tin c xc nh
tng ng theo cc bin s.
2.6 Cc c quan thu thp thng tin mi trng trn v d Tp. H Ch Minh
Thng thng vic thu thp, o c, x l cc s liu v mi trng thng c thc
hin bi mt s c quan nh nc. Tuy nhin vic tip cn chng rt kh khn do nhng
thng tin ny t c ph bin rng ri v b phn tn trong nhiu ti, d n khc nhau. L
do chnh l bi mi c quan ch qun l mt vi thng s v mt mi trng nht nh, h qu
l x hi hiu bit rt t v cc vn mi trng mc tng quan.
Di y gii thiu mt s c quan thu thp v lu tr cc d liu mi trng trn v
d ca Tp. H Ch Minh. Tc gi gio trnh ny nhn thc rng, nhng thng tin di y
cha phi l y . Rt nhiu Vin, Trung tm khc ng trn a bn Tp. HCM hng nm
thc hin nhiu ti, d n cho ra nhng thng tin mi trng qu gi. Bn c quan tm
s c th tm hiu thm trong phn ti liu tham kho di y:
Phn Vin kh tng thy vn
Chc nng, nhim v c nh nc giao y l thc hin vic iu tra, kho st,
phn tch, tin hnh thc nghim v kh tng thy vn, hi vn, mi trng khng kh v
nc theo k hoch. Trong thi gian qua n v ny thc hin quan trc, thu thp s liu v
kh tng, thy vn v mi trng. Mt s ti tiu biu c thc hin trong thi gian qua
nh: iu kin kh tng thy vn nng nghip Tp. H Ch Minh, iu tra kho st cht lng
nc h thng sng Si gn - ng nai, nghin cu mt s yu t kh tng thy vn nh

24

hng ti xm nhp mn vo trong sng v ni ng, nghin cu s lan truyn mn trn h

thng sng Si gn - ng nai.
i kh tng thy vn Nam b
Ti Tp. H Ch Minh y l mt trong nhng c quan nh nc thu thp nhiu s liu
nht lin quan ti mi trng. Chc nng v nhim v c giao l:
Qun l, t chc o c, chnh l lu tr cc d liu iu tra c bn v kh tng thu
vn, hi vn, mi trng, bc x, ozone v tia cc tm ;
D bo kh tng thu vn ngn hn, hn va, di hn v cc hin tng thi tit thu
vn nguy him, phc v nn kinh t quc dn, quc phng v i sng x hi;
K kt cc hp ng dch v kinh t trong v ngoi nc hot ng trn lnh th Vit
nam, k c trn t lin, trn bin v trn khng trong lnh vc nghin cu khoa hc, iu tra
c bn, tnh ton cung cp s liu kh tng thu vn .
a bn hot ng: 18 tnh thnh Nam B, lnh hi v bu tri Vit Nam t Phan
Thit tr vo.
L c quan Nh nc c trch nhim o c, kho st, nh gi c s d liu kh
tng thu vn, hi vn v thc hin cc dch v t vn kh tng thu vn trn a bn rng
ln. Vi mt lc lng hng hu bao gm: 4 phng chc nng chnh, 17 trung tm d bo kh
tng thu vn ti 17 tnh, 1 trm Ra a thi tit, 1 trm thu nh v tinh, 28 trm kh tng,
51 trm thu vn, 25 trm kim sot mi trng nc, 4 trm o cht lng khng kh, 32
trm o mn v 92 im o ma cng nhiu cng c tr gip hin i khc, y l ni cung
cp thng tin cht lng cao v cc vn kh tng, kh hu, thu vn, hi vn v gim st
mi trng.
Vin mi trng v ti nguyn - i hc quc gia Tp. H Ch Minh
Cng vi Phn vin kh tng thy vn v i kh tng thy vn Nam b, Vin mi
trng v ti nguyn thuc i hc quc gia Tp. HCM l n v thu thp rt nhiu s liu lin
quan ti mi trng thuc khu vc pha Nam. y l C quan c giao nhim v thc hin
quan trc mi trng quc gia khu vc pha Nam v h thng sng Si Gn ng Nai.
Trong thi gian qua Vin thc hin nhiu ti nghin cu khoa hc cc cp khc nhau v
thu thp c mt khi lng ln cc d liu.
Vin k thut nhit i v bo v mi trng
L mt trong s nhng Vin ti Tp. HCM tin hnh nhiu cng trnh trong lnh vc
bo v mi trng. Trong s chc nng nhim v c giao c:
-

Quan trc v nh gi cht lng mi trng khng kh, nc v t, p ng yu cu

phc v nn kinh t quc dn. nh gi tc ng mi trng cho cc d n kinh t
quc dn.
- Nghin cu, thit k, thi cng, trin khai cng ngh x l nhim kh thi, nc thi,
cht thi rn v cht thi nguy hi.
Trong hn 10 nm qua, Vin c giao 10 ti nghin cu khoa hc cp nh
nc, hn 50 ti nghin cu cp Tnh, Thnh, B, nhiu ti hp tc quc t v bo v

25

mi trng. Mt s ti nghin cu v kho st, nh gi cht lng mi trng khng kh,

nc c nh gi cao nh cc ti kho st, quan trc nc sng Si gn - ng nai,
nghin cu vng thng lu sng ng Nai, kho st mi trng hu ht cc tnh thnh pha
Nam.

2.7 Mt s n phm cha ng thng tin mi trng ti Vit Nam

Tp ch Kh tng - Thy vn
y l tp ch chuyn ngnh do Tng cc kh tng thy vn trc y pht hnh (nay
gi l Trung tm Kh tng Thy vn quc gia). Hng thng tp ch ny u cng b s liu
quan trc cht lng nc v khng kh cng nh s liu v kh tng - thy vn trung bnh
thng ti cc trm do Tng cc kh tng - thy vn qun l.
Tp ch Ha hc
y l tp ch do Vin Khoa hc v Cng ngh Vit nam pht hnh, mi nm 4 s.
Tp ch Ho hc ng nhng cng trnh nghin cu c gi tr khoa hc v thc tin trong lnh
vc ho hc v cng ngh ho hc.
Tp ch Cc khoa hc v tri t
y l tp ch do Vin Khoa hc v Cng ngh Vit nam pht hnh 4 s trong mt
nm. Tp ch Cc khoa hc v tri t ng cc kt qu cc cng trnh nghin cu c bn,
nghin cu trin khai, ng dng, gii thiu phng php iu tra nghin cu mi, trao i v
cc cng trnh cng b; ph bnh v gii thiu sch mi; a tin v cc hi ngh trong v
ngoi nc thuc cc ngnh a hc.
Tp ch Khoa hc v cng ngh Bin
Tp ch ny do Vin khoa hc v cng ngh Vit nam pht hnh, ng cc bi tng
quan, nu cc kt qu khoa hc cc cng trnh nghin cu v thng tin ngn v Khoa hc v
Cng ngh bin.
Tp ch khoa hc v cng ngh
Tp ch ny do Vin khoa hc v cng ngh Vit nam pht hnh, ng cc bi tng
quan, nu cc kt qu khoa hc cc cng trnh nghin cu v thng tin ngn v Khoa hc v
Cng ngh. Vi tn xut 12 s trong mt nm tp ch ny c mt s chuyn mc v ho hc,
sinh hc, cng ngh thng tin, mi trng,
Tp ch Bo v mi trng
y l tp ch do Cc bo v mi trng thuc B ti nguyn v mi trng n phm
vi chu k hng thng mt s. Mt s chuyn mc ca tp ch ny l: iu tra nghin cu, S
26

kin, Trao i kinh nghim, Thng tin hot ng,Vn bn. Mt s s liu quan trc lin quan
ti cht lng nc cc con sng chnh ca t nc nh sng Cu, sng Nhu - sng y,
sng Si gn - ng nai (ly t cc ti, d n khc nhau). Trong trang Web ca Cc Bo
v mi trng ( www.nea.gov.vn) cha ng nhiu thng tin mi trng rt hu ch cho
nghin cu, ng dng nh: CSDL cc vn bn quy phm php Lut v Bo v mi trng,
CSDL cc ch tiu thng k mi trng, CSDL an ton ha cht, CSDL qun l cn b,
chuyn gia mi trng, CSDL cng ngh mi trng, CSDL d n mi trng, CSDL cc
bo co nh gi tc ng mi trng, CSDL quan trc mi trng, CSDL thanh tra mi
trng, CSDL ti nhim v nghin cu v mi trng, CSDL tin tc v mi trng,
CSDL tp ch Bo V Mi Trng, CSDL sch Vit Nam, CSDL, GIS mi trng: H
thng cc khu bo tn thin nhin ca Vit nam, rng ngp mn, dn s v mi trng, khu
kinh t trng im pha Nam.
Vi quan im chin lc Bo v mi trng quc gia n nm 2010 v nh hng
n 2020 : "Pht trin kinh t phi kt hp cht ch, hi ha vi pht trin x hi v bo v
mi trng. u t cho bo v mi trng l u t cho pht trin" trong thi gian ti, nh
hng ca tp ch ny l tng cng cc hot ng tuyn truyn, cung cp thng tin nhm
nng cao nhn thc cng ng v mi trng. Cc s liu iu tra, thng k, nh gi v
phn loi cc ngun gy nhim chnh, cc gii php qun l v k thut x l cc ngun
thi; cc hot ng quan trc, thanh tra kim sot cng s c thng tin trn tp ch. Trong
tp ch cng cng khai thng tin v cc c s gy nhim, mc nhim mi trng lu
vc sng.
Tiu chun Vit nam
Trong iu kin v kh nng hin nay ca cng ngh, cha th loi tr hon ton cht
thi nhim trong qu trnh sn xut. Chnh v vy, da vo cc kt qu nghin cu v v
sinh dch t ngi ta xy dng cc tiu chun m bo cho mi trng khng kh tng
i trong sch. Mc sch ca khng kh, nc c nh gi bng nng cht c hi
cha trong mt n v trng lng hay mt n v th tch khng kh, nc. n v o lng
thng l trng lng cht nhim cha trong 1 m3 khng kh (mg/m3) i vi nc l
(mg/l).
Ngi ta thng phn ra nng tng ln (cc i), nng trung bnh 1 gi, nng
trung bnh 8 gi, trung bnh ngy v trung bnh qua mt thi gian di nh trung bnh thng,
trung bnh nm. Nng tng ln l nng cht c hi cha trong khng kh i qua ng
ht trong mt khong thi gian tng i ngn (10 20 pht). Tr s nng ln nht nhn
c trong qu trnh quan trc tng ln gi l nng cc i tng ln.
Da theo mc tc hi ca cht c hi i vi c th con ngi, ngi ta phn
thnh : gii hn cho php, gii hn nguy him i vi s sng v mc gy t vong.
Trong tiu chun cht lng mi trng khng kh ngi ta thng dng tr s nng
cc i cho php, l nng ln nht ca cht c hi trong khng kh m khng gy
tc ti i vi con ngui. Nm 1995, B Khoa hc, Cng ngh v Mi trung nc ta ban
hnh Tiu chun mi trung. n nm 2001, mt s tiu chun mi trng c b sung.
(xem www.nea.gov.vn ).

2.8 Thng tin v cc vn mi trng c trng

27

Trong mc ny chng ta xem xt thng tin mi trng c trng cng nh cc phng

php nhn thng tin mi trng cng nh cc ngun c thng tin lin quan ti mi trng :
cht lng mi trng, hot ng ca cc x nghip gy nhim. Mc ny c ngha quan
trng cho mc tiu ng dng trong phn 2 ca cun gio trnh ny. Cc ni dung chnh c
trnh by trong chng ny gm: th no l cht lng mi trng, thng tin v cc c s sn
xut (CSSX) nh l mt trong nhng ngun thng tin mi trng quan trng, cc thng tin
mi trng quan trng trong mi CSSX v vn sc khe ca ngi dn nh l ch s quan
trng phn nh cht lng mi trng.

2.8.1

Cht lng nc, khng kh, t

Hin nay khng ai c th ph nhn rng mt trong nhng yu t quan trng nht xc
nh cht lng cuc sng chnh l cht lng mi trng. Vn mi trng thng ng
u trong s quan tm ca dn chng trong nhiu trng hp vt qua nhiu vn chnh tr
x hi. Khng ngc nhin khi cc chng trnh qung co trn cc phng tin nghe nhn
thng chn nhng thm c xanh hay nhng vng c mi trng cho cc chng trnh.
Thc vy c mt khi lng rt ln thng tin lin quan ti thng tin mi trng phn
nh mc sch hay ni chnh xc hn mc nhim mi trng. Chnh cc thng tin ny
trong nhiu trng hp chim v tr u tin trong cc phiu thm d x hi. Nu t vn
mt cch chnh xc hn th y mun ni ti lch cc c trng ha, l, sinh hc ca
khng kh, nc, t so vi mt s gi tr m ta gi l chun.
Chng ta a ra mt s nh ngha nh sau. Cm t cht lng khng kh c hiu l
tp hp cc tnh cht ca kh quyn xc nh mc tc ng ca cc yu t vt l, ha hc
v sinh hc ln con ngi, thc vt v th gii ng vt, cng nh ln vt liu, kt cu v mi
trng ni chung. Cht lng khng kh c xc nh bng cc tiu chun, v d nh gii
hn cho php nng cc cht c hi trong khu vc sn xut, khu dn c,
Cm t cht lng nc c hiu l c trng thnh phn v cc tnh cht ca n,
cho php xc nh tnh s dng ca n cho cc i tng s dng nc c th. Theo tiu
chun v sinh ngi ta thit lp ch s vi sinh v k sinh trng ca nc (s vi sinh v vi trng
ca nhm vi khun ng rut trn mt n v th tch). Cc ch s c hi ca nc c
trng cho mc c hi thnh phn ha hc ca n, c xc nh bi hm lng cc cht
ha hc, hm lng ny khng c vt qu tiu chun cho php. Cui cng khi xc nh
cht lng nc ngi ta lu ti mt s tnh cht khc nh: nhit , c, mu, mi, v
v cng.
Nguyn l chun ha hm lng cc hp cht ha hc trong t da trn s gia nhp
ca chng vo c th din ra ch yu thng qua cc mi trng tip xc vi t. Cc khi
nim c bn ca nhim ha hc ca t xem trong cc ti liu qui phm.
Ni chung, trong nhng vn lin quan ti cht lng mi trng ngi ta lu ti
mt s kha cnh sau y:
-

v i lng cc c trng cn quan tm (v d nh nng cht nhim) trong mi

trng c th (v d nh mi trng nc).
v i lng v bn cht ca cc qui phm c xy dng cho cc c trng ny.
v cc tnh cht ca cc cht nhim c pht hin v cc yu t khc ca s tc
ng - mc nguy him ca chng i vi con ngi v cc c th khc, v ngun
gc pht sinh ca chng v v cc con ng lan truyn ca chng,

28

Phn di y chng ta xem xt mt s vn lin quan ti cc ngun gc thng tin

lin quan ti tng vn c nu ra trn. Trong mt s vn s gp phi mt s vn
lin quan ti hot ng ca cc x nghip gy nhim v cc yu t tc ng khc.
Vic tm kim thng tin, nh ngi ta vn hay thng tin hnh thng bt u t ti
liu tham kho. Cng vic c ti liu tham kho gip chng ta c mt ci nhn tng qut v
cc vn quan tm, trong mt s trng hp khc c th nhn c cc d liu cn thit.
Sau c th ti cc c quan, t chc nh nc thc hin quan trc, thu thp s liu vi
nhng yu cu c th tm thng tin m mnh cn. C th lu ti mt c im l phn ln
cc cng trnh c cng b c dn ra cc s liu thc t ca chnh cc t chc thu thp s
liu. Mc tiu v nhim v ca cc t chc ny cng cc nguyn l lm vic c phn nh
trong cu trc v ni dung cc cng b.

2.8.2

Thng tin v cc x nghip gy nhim

Trc khi i vo phn tch cc ngun thng tin c bn phn nh tc ng ca x

nghip ln mi trng ta xem xt mt s khi nim c bn c s dng trong cc ngun
thng tin ny.
Trong ti liu khoa hc k thut di cm t tc ng ln mi trng xung quanh
ngi ta hiu l nhng dng vt cht bt k, nng lng v thng tin trc tip c hnh
thnh trong mi trng hay d kin s hnh thnh do kt qu hot ng ca con ngi v dn
ti nhng thay i theo chiu hng xu cho mi trng cng nh nhng dn ti nhng hu
qu ca cc thay i ny.
Cc ngun c bn tc ng ln mi trng c chia thnh:
Cc ngun pht thi cht nhim - nhng cht lin quan ti s lan truyn v khuch
tn cc cht nhim trong kh quyn, trong s ny cn phi k ti s lan truyn do vic chn
cc ngun thi;
Cc ngun x thi cht nhim, ngha l lin quan ti s gia nhp v pha long cc
cht nhim xung nc mt hay nc ngm cng nh trong cc con knh mng, t cc
cng thi;
Cc ngun tc ng ha l ln mi trng nh cc ngun gy n, rung, bc x ion,
trng in t, cc ngun pht thi v x thi nhit;
Cc ngun nhim sinh hc cho mi trng;
Trong thut ng c ng dng cho kh quyn c th ch ni v pht thi, ng dng
cho cc i tng nc ch ni v x thi. Lu rng cht c th gi l cht bn, c hi hay
c hi.
Cc ngun c phn loi thnh ngun c nh v ngun di ng. V tr ca cc ngun
di ng thay i trong khng gian thay i ph thuc vo thi im tc ng ca chng; v d
nh cc tu di chuyn hay s loang ca cht lng (v d nh du trong mi trng nc).
Cc ngun c nh pht thi v x thi cht nhim c chia ra thnh cc ngun c
t chc v khng c t chc (bi chy, khi chy). V d ca ngun thi c nh l ng khi
ca mt nh my c nh hay mt con knh mng x cht nhim xung sng ca mt x
nghip no . V d ca ngun khng c t chc nh mt bi chy thuc x nghip. Cc cht
c hi t cc sn phm du, cht lng c hi c th ri vo mi trng nc v c th bc
hi vo khng kh.

29

Cc cht thi cn b ca nguyn liu, cc cht thi t cc x nghip ch bin thc

phm, rc sinh hot, Ngi ta chia ra lm hai loi cht thi l cht thi sn xut v cht thi
tiu th ph thuc vo ngun gc hnh thnh.
Bn thn cht thi khng nht thit phi l cc ngun tc ng ln mi trng, nhng
chng to ta cc ngun thi trong qu trnh phn b v x l. Ngi ta phn bit s phn b
cht thi ra lm hai loi l c t chc v khng c t chc. S phn b c t chc cht thi
c hiu l s tun th theo lch trnh v c thc hin tng ng vi cc chun v qui tc
r rng trong vic tch, thu thp, vn chuyn, chn ct (hay x l), c lu ti vic s dng
tip theo hay khng s dng tip (chn lun).
Qu trnh phn b khng c t chc l qu trnh din ra khng tun th theo qui trnh
hay lch trnh.
X l cht thi l tng hp cc qu trnh phn b, x l, s dng, xa b hay chn
cht thi. Khi x l cht thi ngi ta c th p dng nhiu bin php v cng ngh khc
nhau.
2.8.3

Thng tin v c s sn xut - cc dng chnh ca bo co mi trng

Trong thc t ti bt c x nghip no cng c cc dng ngun tc ng ln mi

trng c m t trn. Ngoi ra, bn thn x nghip cng c th xem xt nh mt tp hp
cc ngun. Tn ti mt s cc vn bn quy nh cng nh phn nh thc t tc ng ca x
nghip ln mi trng. Trong s ny cc nh gi pht thi gii hn cho php, cc thit k qui
hoch cht thi, giy php mi trng, cng nh cc dng bo co thng k.
Pht thi cho php v nng gii hn cho php
Qui phm tc ng ln mi trng i vi mt s i tng sn xut c qui nh
(c c s khoa hc) trong pht thi cho php v nng gii hn cho php. Cc qui phm ny
c lin quan ti cc tiu chun cht lng mi trng.
Pht thi gii hn cho php (PTGHCP) l lng cht cha trong kh thi, cc i
cho php pht thi vo kh quyn trong mt n v thi gian. X thi gii hn cho php
(XTGHCP) l lng cht cha trong nc thi, cc i cho x qua cng vo i tng nc
vi ch nh trc trong mt n v thi gian. Cc tiu chun pht thi gii hn cho php
v x thi gii hn cho php c thit lp i vi mi ngun thi ca mi x nghip v i
vi tng loi cht nhim c lu ti s t hp ca tc ng.
Nguyn l chung thit lp PTGHCP v XTGHCP l ch kt qu ca pht thi (x
thi) cc qui phm c thit lp i vi khng kh v nc khng c php vt PTGHCP
(i vi khng kh) v XTGHCP (v i vi nc)
C s khoa hc v thc tin xc nh PTGHCP v XTGHCP l phng php tnh
ton nng cht nhim do ngun sinh ra ti cc im c kim sot c lu ti s pht
tn (pha long), s ng gp t cc ngun khc, vin cnh pht trin,
Trong trng hp khi m cc gi tr PTGHCP v XTGHCP v nguyn nhn no
khng th tin hnh c, th i vi cc x nghip ngi ta thit lp cc pht thi tm thi
theo tha thun (cc x thi tm thi theo tha thun) i vi cc cht c hi v ngi ta a
ra s gim theo tng giai on ch s pht thi (x thi) cc cht c hi ti cc gi tr m
bo s tun th PTGHCP v XTGHCP.

30

Cng vic thit lp PTGHCP v XTGHCP thng c tin hnh giai on thit k
v bt buc phi xem xt li trong trng hp thay i cng sut, cng ngh sn xut hay ch
lm vic ca x nghip.
Tng t nh trn i vi cht thi cn phi xy dng cc tiu chun, qui phm cho
php gii hn cht thi.

Hnh 2.7. Bo co mi trng i vi tng CSSX

Giy php mi trng ca x nghip
Mi x nghip bt buc phi c mt ti liu c bit - giy php mi trng. Giy
php mi trng ca mi x nghip cng nghip l mt vn bn mang tnh php l c cp
php v a vo thc hin theo qui nh ca nh nc. Ti liu ny c xy dng vi mc
tiu h thng ha thng tin xc nh nh hng ca x nghip ln mi trng, kim sot cc
tiu chun bo v mi trng v cc qui tc trong qu trnh sn xut.
Giy php mi trng thng cha thng tin tng qut v cng ngh c s dng
(ca cc qu trnh khc nhau c thc hin ti x nghip), v cc ngun tc ng (cc ngun
pht thi, cc ngun x thi, to ra cht thi). Trong ti liu ny dn ra s v tr cc ngun
thi, kt qu tnh ton pht thi cht nhim mi trng xung quanh.
Trong a s cc trng hp giy php mi trng l ti liu m v c lu tr trong
C quan bo v mi trng a phng. Mt s nh my x nghip c nhng thng tin bo
mt s c ch bo v c bit.
Bo co thng k
Trch nhim ca mi x nghip l phi np bo co tng kt v hot ng bo v mi
trng tng ng vi cc biu mu thng k quc gia.
Cc dng chnh ca biu mu thng k mi trng gm cc mu sau:
Biu mu v mi trng khng kh. Bo co tng kt v bo v mi trng khng kh.
y l bo co hng nm trong dn ra s liu v cc pht thi cht nhim vo khng kh,
qu trnh x l, lm sch chng, d liu v pht thi vo mi trng khng kh cc cht kh
c bit; cc ngun pht thi cc cht nhim; qu trnh thc hin cc bin php gim thiu
pht thi.

31

Biu mu v tnh trng s dng nc. Bo co tng kt v s dng nc. y l bo

co hng nm v cha cc d liu cp nc cho cc x nghip, d liu v h thng dn nc,
h thng cung cp nc, cc gii hn ly nc.
Biu mu v cc cht thi c hi. Bo co tng kt v s to thnh v x l cht thi
c hi. y l bo co hng nm v cha cc d liu v cc cht thi loi I, II, III v IV theo
mc nguy him (s to thnh, s gia nhp t cc x nghip khc, s dng, kh trng, phn
loi hu c v v c, chn).
Biu mu v h thng knh mng. Bo co tng kt v h thng knh mng. Bo
co bao gm phn gii thiu cc cng trnh o knh mng trong mt nm.
Biu mu v h thng ng dn nc. Bo co tng kt v ng dn. Bao gm cc d
liu cc cng trnh xy dng ng dn nc v cng vic o trong mt nm.
Biu mu v Chi ph mi trng. Bo co tng kt v chi ph cho cng tc bo v mi
trng v tnh hnh thu ph mi trng.
Tt c cc dng bo co thng k u c np cho Trung tm thng k quc gia.
Ngoi ra cc ti liu trn cn thit phi np cho C quan bo v mi trng.

Hnh 2.8. Cc dng bo co mi trng

Lu rng ngoi cc ti liu trn cn c rt nhiu cc ti liu khc lin quan ti cc
qu trnh cng ngh ca qu trnh vn hnh. Tuy nhin i vi ngi dn v cc t chc x
hi th kh nng c tip cn vi cc s liu thc t c gii hn bi PTGHCP v
XTGHCP cng nh v tr v gii hn cht thi rn cng nh cc biu mu bo co thng k
hng nm.
Cn lu rng cc ti liu c m t trn cha rt nhiu mng thng tin qu gi.
Nu bit cch khai thc s dng tt cc d liu ny th c th nm c nhng thng tin qu
gi v tnh hnh mi trng ca x nghip. kim sot nhim cn thit phi tnh ton s
pht tn nhim. Tuy nhin trn thc t tnh ton ny c th thc hin cn phi tin hnh
kho st lng pht thi. Tuy nhin y l vic lm khng phi lc no cng n gin bi v
lng pht thi lun c th thay i (ph thuc vo nhin liu v cng ngh c s dng)
Nhng lu trn quan trng khi phn tch hot ng bo v mi trng ca x nghip
cng nh khi xy dng cc bo co tm tt v tng qut ho cc s liu
Cc ngun thng tin khc v nhim cng nghip
Cc biu mu ca Tng cc thng k quc gia l nhng biu mu quan trng nht
nhng chng khng phi l duy nht cha thng tin v x nghip.

32

Thng tin v x nghip gy nhim hay v tnh trng mi trng xung quanh x
nghip c th nm mt s cc t chc nh nc khc. V d thng tin v cht nhim c
th nm trong bo co nh gi tc ng mi trng do V thm nh mi trng (cp Trung
ng) hay Phng qun l mi trng thuc S Ti nguyn v Mi trng qun l hay trong
mt s tp ch, nu cc nh my ny gn cc v tr quan trc thuc cc i kh tng thy vn
cc tnh. Do vy nhn c thng tin cn quan tm v tc ng ca cc nh my gy
nhim ti mi trng xung quanh nn lp cc phiu iu tra v gi trc tip ti cc C quan
nh nc ny. u im ni bt ca cc ngun thng tin ny l n hon ton da vo kt qu
quan trc o c.
Bn cnh thng tin v tc ng ca mt cht nhim c th, trong thc tin lun cn
thit phi nm c cc qui lut tng qut s tc ng cc ngun thi ln mi trng xung
quanh. iu ny quan trng bi v, th nht hiu ng v din gii ng thng tin v x
nghip c th. Th hai, cc kin thc ny c th gip mt cch chnh xc v c th t cu hi
cho cc t chc khc nhau (v d nh yu c thng tin v nng cc cht xc nh trong
nc sng nm di ngun x nc bn vo sng theo dng chy).
Mt s thng tin v cc tc ng c trng ca cc ngnh v cc vn lin quan c
th nhn trong cc bo co v tnh trng mi trng mc vng v mc quc gia. Cc bo co
ny chc thng tin tng qut v cc x thi v pht thi ca cc x nghip trong phm vi t
nc hay phm vi vng. Trong cc bo co ny c th lu ti mt s x nghip ln.
2.8.4

Sc kho ca nhn dn

Vn sc kho ca ngi dn v tnh trng mi trng lin quan cht ch vi nhau.

Chnh s tc ng ca cc yu t mi trng ln sc kho ngi dn l mt kha cnh ca cc
vn mi trng. y cng l mi quan tm ca i b phn ngi dn. Chnh v vy chng
ta xem xt vn ny khi cp ti thng tin mi trng.
Cc khi nim c bn
Trong iu l ca t chc Y t th gii cm t sc kho c nh ngha nh l trng
thi hon ton kho mnh v mt th lc, tinh thn v x hi, m khng ch l s khng c
bnh tt hay khuyt tt g . Tuy nhin bt k mt nh ngha no v sc kho thm ch k c
nh ngha trn c coi l tuyt i. Ngi ta phn bit sc kho ca c th v sc kho
ca dn chng. Khi nim sc kho ca c th rt kh nh ngha mt cch chnh xc bi
v n lin quan ti mt phm vi rt rng giao ng cc ch tiu quan trng nht ca cuc sng
con ngi vi kh nng thch nghi ca c th. Chnh v l do vy y xut hin khi nim
con ngi kho trn thc t, c hiu y l c mt s chnh lch trong c th theo mt
chun no nhng khng gy nguy him cho s tn ti v kh nng lm vic ca con ngi
v khng c xem xt nh l c bnh.
Sc kho ca ngi dn ni chung hay mt nhm ngi dn (sc kho x hi) thng
c m t bi cc ch s thng k v sinh dch t nh:
-

Mc sinh sn
T l t vong
T l t vong tr s sinh
T l bnh tt
Mc pht trin th cht ca con ngi
Tui th trung bnh
C nhiu yu t gy nh hng ln sc kho ngi dn nh cc yu t sinh hc, thin
nhin v x hi. Sc kho ngi dn ph thuc rt nhiu vo mi trng x hi v ch

33

sng sinh hot ca ngi dn, vo cc iu kin ca cuc sng, s pht trin ca y t v ca
tnh trng mi trng.
Trong mt thi gian di cc thng tin v nh hng ca mi trng ln tnh trng sc
kho ngi dn khng c cng b. Ch sau khi c Hi ngh thng nh v mi trng ti
Brazil nm 1992 ngi ta mi quan tm nhiu hn ti nh hng ca mi trng ln tnh
trng sc kho ca dn. Mt khi nim c cc chuyn gia a ra y l vng c mi
trng sng khng thun li. V d ti Lin x c cc chuyn gia xc nh c t 50 70
triu ngi sng trong vng c mi trng khng thun li. Ngi ta a ra 4 mc theo th
t tng dn i vi nhng vng c mi trng khng thun li :
-

Vng c tnh trng mi trng mc bo ng

Vng c tnh trng mi trng mc bo ng cao
Vng c tnh trng mi trng mc bo ng khn cp
Vng c tnh trng thin tai nng n
Mi quan h gia sc kho ngi dn v tnh trng mi trng

Trc i vo vn im li cc ngun thng tin c th, ta cn lu ti tm quan

trng ca bi ton thit lp mi quan h gia tnh trng sc kho ngi dn vi nhim mi
trng. Vic thit lp mi lin h nh vy l mt bi ton phc tp khng c cu tr li thng
nht. Bi v nh bit c nhiu yu t nh hng ti sc kho ngi dn nh yu t mi
trng, kinh t, x hi. Thm vo khng ch tnh trng sc kho chung ca dn chng, trn
thc t c th s lan truyn mt bnh dch no l kt qu ca cng mt lc nhiu yu t
khc nhau (m khng ch l do mi trng). Do vy xc nh mi lin h nhn qu ca s lin
h gia mt yu t xc nh v s gia tng tn sut ca mt loi bnh no hay mt nhm
bnh no l mt vn phc tp. Trong trng hp din ra ng thi (v d nh ng c)
th mi lin h nh vy l hin nhin. Bi ton phc tp hn lin quan ti bnh ngh nghip
do gn vi mt loi hnh sn xut xc nh v din ra trong mt thi gian di.
Trong nhng vng c tnh trng mi trng phc tp, v d ti cc khu cng nghip,
loi bnh lin quan ti s nh hng khng thun li ca cc yu t bn ngoi c th chim
mt t l p o. Khng him khi cc bc s lm sng c th on ngay ra bnh ca bnh nhn
khi bit h ti t nhng vng c tnh trng mi trng khng thun li. Tuy nhin chng
minh rng c mi lin h nhn qu ca mi lin h gia i a s loi bnh vi tc ng ca
mt cht c hi no th ngay c y hc hin i cng khng th lm c.

Cu hi v bi tp
1. Thng tin mi trng l g v vai tr ca n trong vic thng qua cc quyt nh v
mi trng.
2. Trnh by cch sn sinh ra thng tin mi trng cng nh s phn loi thng tin mi
trng.
3. Nu r d liu mi trng c o c v thu thp nhng c quan no xt trn v d
thnh ph H Ch Minh.
4. Trnh by nhng ni dung ca thng tin mi trng i vi tng c s sn xut.
5. Trnh by nhng thng tin mi trng cha ng trong cc bo co thng k ca cc
c s sn xut.

34

6. V sao phi xem xt vn sc khe ca ngi dn khi xem xt cht lng mi

trng. Trnh by mt s c s l lun.
7. ti liu lun: Xy dng h thng thng tin mi trng cung cp thng tin cho
nhiu i tng quan tm. Gi : xy dng c s d liu v cc c quan, t chc
lm vic trong lnh vc mi trng; xy dng c s d liu quan trc mi trng
nc, khng kh phn nh cht lng mi trng trn a bn quan tm.
Ti liu tham kho
1. Tim lc v vai tr Khoa hc - Cng ngh Vit Nam, Tp 1, Vng kinh t trng im
pha Nam. Lin hip cc hi khoa hc v k thut Vit Nam. Nh xut bn thng k,
2003.
2. Bi T Long v CTV, 2002. H thng thng tin tr gip cng tc qun l, qui hoch
v nh gi tc ng mi trng. Bo co tng hp kt qu ti cp Trung tm Khoa
hc t nhin v Cng ngh quc gia 1999 2000, 121 trang.
3. ng Mng Ln, 2001. Cc cng c qun l mi trng. Nh xut bn khoa hc k
thut, 199 trang.
4. Lu c Hi, 2001. C s khoa hc mi trng. Nh xut bn i hc quc gia H
ni, 2001, 232 trang.
5. V Vn Huy, Hunh Ngc Liu, 2001. H thng thng tin qun l. Nh xut bn khoa
hc k thut, 290 trang.
6. Socolov V.E., 1992. Thng tin mi trng. Nh xut bn Kh tng Thy vn Sankt
Peterburg, 1992. (ting Nga).
7. Guseva T.V. v cc ng tc gi, 1998. Thng tin mi trng v cc nguyn l lm
vic vi chng. Nh xut bn Ecoline, Moscow. 205 trang (ting Nga).

35

CHNG 3 CC GIAI ON LM VIC VI THNG TIN

MI TRNG
Trong cc chng trc chng ta xem xt cc ngun thng tin ch yu, mt s
phng php nhn c n v lm vic vi n. Mc d c s a dng ca tnh hung, cng
nh c rt nhiu phng php nhn c thng tin nhng tn ti mt s qui lut, nguyn l
chung c p dng lm vic vi thng tin mi trng trong i a s trng hp. Cc qui
lut ny l ni dung c xem xt trong chng ny. Ngoi ra nhim v y l xem xt qu
trnh lm vic vi thng tin mt cch thng nht. Trong chng ny xut s tng qut
ca dng thng tin. S ny phn nh cc giai on chnh cng nh phn nh s ph thuc
ca chng. /Hnh 3.1/.
Trong chng ny s dng khi nim d n thng tin. Cm t ny ch mt cng vic
c mc ch r rng lin quan ti thng tin c thc hin t u ti cui - t khi xc nh
mc tiu v bt u thu thp thng tin cho ti khi ng dng cc kt qu ca cng vic ny.
Cm t m chng ta gi l d n thng tin trong thc t c quan, t chc c th l mt nhnh
ca d n ln lin quan ti thng tin hoc cng c th l mt hng c lp ca t chc.
y c th l cng vic c t chc nghin cu mt bi ton xc nh v d nh
tc ng ln mi trng ca mt nh my c th. Kt qu ca nghin cu ny c s dng
cho nhng ngi c thm quyn thng qua quyt nh. Kt qu ca sn phm ny l phn
mm my tnh tr gip tnh ton. Cng c th l cng vic xy dng cc ngun thng tin cho
s truy cp m - th vin hay c s d liu chuyn trn Internet.
Chng ta lu hai vn sau y. Th nht khng nn suy ngh rng nhng nguyn
l v phng php tip cn c m t y l phc tp v kh thc hin trn thc t. Tuy
nhin trn thc t cc nguyn l v phng php tip cn ny c nhiu c quan t chc
s dng. Th hai l mt s li khuyn y cn c xem xt mt cch mm do ch khng
nn xem xt mt cch cng nhc.

36

Hnh 3.1.Cc giai on chnh ca d n thng tin. ng k chm ch r mt s giai on

ca d n c th quay li trong qu trnh lm vic.

3.1 Xc nh mc ch v ni dung cng vic

Trc khi tin hnh cng vic cn thit phi t ra mc tiu ca cng vic ny.
Kinh nghim cho thy trong mt d n cng ngh thng tin c t chc tt th trong mc
tiu hu nh xc nh tt c nhng g cn: t cc hng tm kim, ngun thng tin v cc
phng php nhn c n, n dng biu din n v cc phng php phn pht thng tin.
Bn thn mc tiu ca d n cng ngh thng tin lun nm ch tm kim v (hay) ph bin
thng tin cn thit cho vic thc hin cc hnh ng c th, thay i hnh vi ca con ngi,
thng qua quyt nh.
Ni ti thng qua quyt nh chng ta khng ch hiu l cc quyt nh c thng
qua bi nhng ngi lnh o cao cp m cn c nhng quyt nh khc c phm vi tc ng
nh hn (trong mt nhm t ngi hn chng hn).
Thp ch ngay c khi mc tiu cng vic khng c pht biu dng tng minh th
mt s tng dng ny hay dng khc u xut hin. Tuy nhin, iu quan trng l cn

37

phi pht biu mc tiu ny mt cch r rng v sau cn phi so snh vi cc bin php
c tin hnh nhm thc hin mc tiu ny ti mi giai on ca cng ngh thng tin. iu
quan trng cn phi hiu l bn ang thu thp (chun b, phn pht) khng phi thng tin v
m bn ang thu thp thng tin cn thit cho . (cng vic vi lnh o x nghip,
bo co vi cc c quan c thm quyn, thng qua quyt nh Vi mc tiu c t ra
mt cch r rng s cho php s dng cc ngun lc hn ch cho nhng n lc ca bn.
Gi s rng cn thit phi tin hnh mt d n cng ngh thng tin trong khun kh
cho mt t chc x hi vi mc tiu lm gim thiu tc ng ln mi trng ca x nghip
nhim. Mc tiu ca cng trnh ny l chun b thng tin cn thit cho cc hot ng lm
gim tc ng ln mi trng v c mc tiu nh thc thc ca mt nhm ngi c lin
quan ti vn ny (dn chng, lnh o x nghip, chnh quyn). C th xc nh mc tiu
chnh xc hn nu d n a ra xem xt phng php tc ng c th v d nh i thoi vi
lnh o x nghip, phn nh vi cc cp lnh o c thm quyn, Khi mc tiu ca d
n c th hn khi chuyn v thng tin cho cc hnh ng c th ny. V d nh ph thuc vo
phng php tc ng cn ti nhng tri thc v c im ca chu trnh sn xut hay cn
nhng thi im vi phm qui phm gy nh hng khng tt ln mi trng xung quanh.
Ta ly v d minh ha. Gi s ta cn thc hin d n xy dng ngun thng tin truy
cp trc tip : xy dng CSDL tra cu cc trung tm thng tin mi trng cho cc t chc x
hi. Gi thit rng khng phi ngi t chc v thc hin d n ny s ng dng cng ngh
ny m ngi s dng mi l ngi ng dng. Khi mc tiu ca d n l cung cp cho cc
t chc x hi thng tin cn thit cho s tm kim nhanh chng bng cch truy cp ti cc
trang Web ny.
Trong mt s trng hp khi xut hin d n phc tp thng ta khng r cc hnh
ng c th hay con ng gii quyt n. Mc tiu ca d n trong trng hp ny c th l
phn tch tnh hnh v xc nh cc kh nng c th gii quyt vn . iu quan trng cn
hiu y l: y ch l mc tiu trung gian, v cn thit mt cng vic tin d n cho d n
CNTT.
3.2 Thu thp thng tin
Sau khi xc nh c mc tiu th c th chuyn qua giai on thu thp thng tin.
y l mt qu trnh c bit v c mt s t do ln cho qu trnh sng to. Cng on ny
c th bao gm vic tp hp cc thng tin c sn hoc xy dng thng tin b sung mi.
y cn lu mt s thch thc xc nh. Nh chng ta bit ngun ti liu v mi trng
rt phong ph. l cc cun sch, cc bi bo, CSDL in t. Vic nh hng trong s a
dng ny khng h n gin ngay c i vi cc nh chuyn nghip. Bn cnh c th xy
ra trng hp khi cng mt vn nhng c nhiu t chc khc nhau cng lm. Vic bi
trong b thng tin, cc con s, s kin s chim rt nhiu thi gian ca ngi nghin cu.
Trong trng hp ny cn mt s nh hng xc nh. nh hng quan trng nht y
(c th coi l ngn n hi ng) cho chuyn ng chnh l mc tiu ca cng trnh ca bn.
Mc tiu c th gip chng ta xc nh mt s tham s c bn ca thng tin cn thit:
phm vi cc vn m ta cn phi tm cu tr li ( rng ca thng tin cn thit) v mc
chi tit, chiu su ca s phn tch nhng vn ny.
Xut pht t nhn thc v thng tin cn thit cn phi gii quyt xem bng phng
php no v t cc ngun no c th nhn c thng tin nh vy. Tn ti nhiu cch nhn
c thng tin v d nh:
-

Lm vic vi ti liu tham kho v xy dng thu hoch;

38

Lm phiu thm d i vi cc t chc nm cc thng tin y (cc c quan nh nc,

cc t chc x hi, nh my, x nghip);
Ti lm vic vi cc chuyn gia, hay nhng trung tm t vn;
Tm kim thng tin trn Internet;
T quan st hay o c.

Hnh 3.2. Cc phng php nhn ngun thng tin

Cng vic la chn con ng v phng php nhn c thng tin v ngun gc ca
thng tin ph thuc vo tnh hung c th. Trong i a s cc trng hp ta nn kt hp cc
phng php khc nhau.
K hoch ha vic tm kim thng tin, cn tun th nguyn l sau: dng ngun cn
ph hp vi c im ca thng tin cn tm. V d cc gi tr nng gii hn cho php cc
cht c hi cn tm trong Tiu chun Vit Nam do Tng cc o lng pht hnh hay trong cc
cun s tay tng ng. Cng b trn bo ch khng th coi l ngun tin cy. Thng tin v tnh
cht cc cht c hi c th tm trong sch gio khoa hay cc cun s tay. Ngun ti liu ng
tin cy v nhim mi trng c th tm trong cc phiu o, cc cng b ca cc t chc thc
hin quan trc, cc bo co cc mc khc nhau do cc c quan nh nc c thm quyn
cng b. Thm vo khng nn tm kim trong cc bo co mc quc gia (v y l
nhng thng tin th cp, qua x l).
Trong nhiu trng hp trong thc t tnh php l ca ngun thng tin rt quan
trng. Nu yu cu c t ra l phi thng qua mt quyt nh ny da trn kt qu cc
thng tin thu thp c th cn thit phi tun th mt s yu cu bt buc i vi ngun
thng tin v cc th tc nhn c n.
Lu rng sau khi gii quyt mi vn c nu ra trn v bt u lm vic vi
cc ngun thng tin c th cn lu rng trong s cc ti liu thu thp c khng phi ti
liu no cng m bo cht lng v nu s dng ti liu cht lng thp c th dn ti s
hiu sai v vn . Trong mt s trng hp, ta c th gp phi cc vn do tc gi no
hiu sai vn nn lm mo m s liu. Chnh v vy nh gi s liu l mt vic lm cn
thit trc khi s dng n.
kt thc mc ny xin c mt li khuyn rng nu bn bt u cng vic tm kim
thng tin trong mt lnh vc bn khng bit r lm th s gip ca chuyn gia trong vic
la chn thng tin l rt cn thit.
3.3 nh gi ngun thng tin
3.3.1

Tnh xc thc v y

Trc tin lu rng trong s cc c trng ca ngun thng tin (rt quan trng
nh gi thng tin) cn thit phi nhc ti tnh xc thc v y . Tnh xc thc c hiu l
thng tin cha trong ngun phi tng ng vi thc t, phi ng v trung thc.

39

Tuy nhin cn phi hiu rng mt ngun c th cha nhiu thng tin c bn cht khc
nhau c th l cc yu t quan st c, cc kt lun v tng qut ha da trn c s cc
yu t, cc gi thit c a ra gii thch cc yu t ny, cc l thuyt t cc ngnh khoa
hc khc c cng nhn. V vy trong mt ngun thng tin bn cnh cc yu t xc thc
c th c nhng kt lun khng ng. Trong mt s trng hp khc, da trn c s cng mt
b cc yu t c th a ra nhng kt lun khc nhau.
Tnh y c ngha l ngun thng tin phi phn nh nhng kha cnh quan trng
ca vn , nhng yu t c gi tr. Thm vo yu cu y i vi ngun thng tin
c xc nh bi mc tiu chun b ngun thng tin, v nh ngha quan trng c ngha l
quan trng t kha cnh mc tiu c t ra. V d bi bo khoa hc c mc tiu l phn
tch tc ng ca cht c hi ln thc vt c th khng cha bt c thng tin no v tc hi
ca n ln ng vt. Trong kh trong cc ti liu mang tnh im tin khoa hc lin quan ti
cht c hi ny khng th thiu phn nh hng ca n ln ng vt. Chnh v vy, lm vic
vi ngun thng tin th iu quan trng l phi hnh dung c vi mc tiu no ngun thng
tin ny c xt dng v nhim v ny c t ra cho cc tc gi. Trng hp l tng nht
l trng hp ngun thng tin c mc tin trng vi mc tiu nghin cu ca bn.
Trong thc t c cc ngun thng tin thuc dng khng y , Nu ti liu nh vy l
ngun t liu duy nht th trn c s n c th hnh thnh biu bit sai lch v vn .
Trong nhiu trng hp ngun thng tin tha yu cu ca tnh y xt t quan
im mc tiu c t ra khng th tm c. Trong trng hp ny nhng thng tin cn
thit cn phi c thu thp t mt s ngun khc.
Thng th tnh y v tnh xc thc ca ngun thng tin khng th nh gi t bn
trong m khng lu ti cc ngun khc cng nh khng lu ti kin chuyn gia khi bn
thu thp thng tin cng nh nh gi thng tin.

3.3.2

Ti liu tham kho v lun chng. Vn ha lm vic vi thng tin

Thng tin khng t nhin xut hin, n hoc c ly t mt ngun khc hoc do
chnh tc gi v cc ng nghip ca anh ta to ra. Thng tin c th t c to ra v d nh
bng cch tng qut cc d liu o c hay bng con ng tnh ton hay hay kt lun da
trn mt s thng tin ban u. Thm vo , thng th thng tin mi c to ra da trn
vic s dng cc phng php xc nh. Thng tin v qu trnh thu thp quan trng hiu
ng v nh gi hiu qu ca thng tin. S hin din ca cc thng tin nh vy trong ngun
thng tin cho php nh gi chnh xc v tnh y ca thng tin.
i vi cc cng b khoa hc s hin din ca cc trch dn cc ngun ti liu c
s dng l bt buc. Trong cc ti liu khc v d nh trong cc phng tin thng tin i
chng th khng cn thit phi dn ra ti liu tham kho. Tuy nhin nu trong bi bo ng
trong bo ch c hin din thng tin v ti liu tham kho th s lm tng s gi tr ca bi
bo. V d khi ng mt yu t xc nh nng ca BOD trong nc vt qu tiu chun
cho php c th ch ra ngun gc thng tin nh theo kt lun ca ti nghin cu khoa hc
hay theo nghin cu ca gio s no . iu ny cho php ngi quan tm c th tm c
nhng thng tin tip theo.
Nu trong qu trnh trnh by tc gi chuyn t nhng gi thit ban u qua mt s kt
lun no th iu quan trng l tnh ton vn ca kt lun logic v tnh y trong lun
chng. V d nh khi chuyn t vic m t mt cng ngh no sang cu kt lun v an

40

ton mi trng sinh thi ca n khng th coi l c c s nu khng xem xt tc ng ca n

ln mi trng v ln sc kho con ngi.
S hin din ca cc trch dn v lun chng l du hiu ca vn ha trong lm vic
vi thng tin.

3.3.3

Mt s tiu ch khc nh gi ngun thng tin

Chng ta dn ra thm mt s tiu ch c th c s dng nh gi ngun thng

thng. Cc tiu ch ny mang ngha gin tip; s tng thch hay khng tng thch bn
thn n khng m bo phm vi ng dng hay khng ng dng ngun thng tin.
Ngun thng tin c th c i do s b sung cc tri thc mi. Khng ch hiu bit khoa
hc m c trng ca trng thi mi trng, tiu chun cho php, qui phm php lut cng c
th thay i V vy tnh hin i ca ngun thng tin c th c mi lin h trc tip i
vi kh nng ng dng ca n.

Hnh 3.3. S nh gi ngun thng tin

Khi nh gi thng tin nn ch ti xem ai l tc gi v do nh xut bn no n
hnh. C th tc gi c tha nhn l chuyn gia ln trong lnh vc cho. C th nh xut
bn nm c rt nhiu thng tin trong lnh vc c xut bn. Mt khc tht l him thy
khi gio vin trng Trung hc ph thng li xut bn cun sch v c t trong mi trng.
V thng ti liu nh vy l kt qu lm vic ca tp th cc tc gi t cc trng i hc
tng hp. Tt nhin uy tnh khoa hc ca bn thn tc gi hay ca nh xut bn khng phi l
cc yu t duy nht cn lu . C th l mt cng ty ln, a quc gia no lm trong lnh
vc mi trng c th xut bn cc cun sch chuyn kho trong lnh vc ca mnh.
Trong qu trnh lm vic vi thng tin (cc yu t, kt lun, lun chng) nu c gp
nhng nh gi rt gay gt v cm tnh th cng khng nn kt lun rng khng th ng
dng chng c vo thc t. Tuy nhin, iu ny ni ln rng ti liu ny c chun b bi
mt pha tham gia vo mt cuc tranh chp hay mt vn nng bng v thng tin cn c
kim tra vi vic s dng cc ngun thng tin khc.
Trong thc t thng gp phi cc ti liu ch cha ng nhng kt lun hay nh gi,
khng him khi dng bc xc m khng c bt k s lun chng no hay s trch dn ti
mt ti liu no. C th hiu c l do tn ti ca cc loi ti liu nh vy. Do s hn ch
ca khi lng ng nn cc tc gi khng th ng y cc ni dung c thc hin
hoc s trnh by ni dung s gp nhiu kh khn khi i tng nghe khng c s hiu bit
nhiu v lnh vc c nghe. Nhng kt lun mang tnh cm tnh c th hiu nh l mc tiu
ca cc tc gi mun tuyn truyn cho mc tiu xc nh. i vi nhng ti liu nh vy c
th a ra mt s kt lun sau y: khng th dng n nh l mt ti liu trch dn. Tuy nhin
c th dng n tham kho, c bit cn khai thc cc ngun thng tin c ch ra trong
ti .
41

Trong mt ti liu ln nu khng s dng c y cc mc ca n, bn vn c

th s dng mt phn ca n.
3.3.4

Nguyn l d tha v nguyn l y mt cch hp l

Cng vi vic xem xt cc vn lin quan ti cht lng thng tin ta dn ra qui tc
sau y ng vi mt nghin cu bt k khi lm vic vi thng tin ni chung. Nu bn ch s
dng mt phng php, mt ngun nhn c thng tin th thng tin m bn nhn c c
th l mt chiu, khng y hay c th l khng xc thc. Trong mi trng hp bn s ri
vo s ph thuc hon ton vo ngun, khng c kh nng kim tra tnh y v xc thc.
Lun im ny ng khng ch khi lm vic vi d n thng tin theo mt dng nghin
cu no m cn ng khi xy dng cc ngun thng tin. V d khi xy dng CSDL v cc
Trung tm thng tin mi trng, nu bn gp mt thng tin no v mt n v trc y
bn cha tng nghe ti th li khuyn dnh cho bn l phi nhanh chng kim tra v iu
chnh theo cc ngun thng tin khc hay phi lin h trc tip vi trung tm nh vy.
Mt nh nghin cu t nhin bt k u bit rng nhn c thng tin khch quan
v tin cy i hi phi tin hnh th nghim c lp hay ng dng cc phng php c lp.
Mc d vic nh gi khch quan thng tin l cn thit nhng trn thc t nhiu khi khng th
lp li th nghim v rt kh c th nhn c thng tin mt cch y . Tuy nhin, lu
rng trong mt s trng hp vic kim tra vi s tr gip ca cc phng php c lp c
bit quan trng. iu ny trong trng hp ring khi bn:
-

C nhng thng tin m bn rt kh kt hp vo trong mt bc tranh chung hay bn c

nhng yu t mu thun vi nhau;
- Bn lm vic trong mt lnh vc mi i vi bn;
- Bn lm vic trong tnh hung c xung t nng n.
Vic kim tra c bit cn thit khi bn nhn c cc kt qu bt ng khi t
nhng thng tin ny dn ti nhng hu qu cho thc t cng nh v mt php l.
S cn thit phi s dng mt s ngun thng tin khi nhn c cng mt thng tin c
th xem nh l s th hin nguyn l d tha. S th hin ca nguyn l ny c th m t
ngn gn nh sau: cn phi bit nhiu hn nhng g bn d nh ni.
Tt nhin y vn khng phi l bn ch cn gii thch va cho i tng m
bn cn trnh by. ngha ca cu ni trn l ch thng tin cn c thu thp v phn tch
vi mt s d tr no vt qu khi lng m bn cn thng bo cho ngi nghe hay cn
tr li cho nhng cu hi c th m bn quan tm. Phng php tip cn nh vy s cho php
bn lun trng thi sn sng i vi nhng bc ngoc ca cuc tho lun, mt cch bnh
tnh v t tin tr li nhng cu hi ca ngui nghe v nhng ngi phn bin. Mc ca s
vt mc nh vy xc nh bi tnh hung c th. Trong nhiu trng hp rt cn phi y s
hiu bit vn i xa hn ti s hiu bit bc tranh tng th ch khng dng li vic tr li
cc cu hi c sn trong ti liu. y l c s tt cho vic tr li nhiu cu hi m rt kh
thy trc hoc khng th thy trc.
Trong tnh hung thc t, s n lc ca bn trong vic thu thp thng tin cn c
gii hn theo chiu rng - t quan im phm vi cc ngun ti liu hay phng php v
theo chiu su - t quan im mc chi tit, su ca qu trnh x l bi ton. Nu
khng c s gii hn ny th qu trnh tm kim thng tin ca bn s ko di v tn. y cn
tun th nguyn l va hp l - cho mc tiu c t ra. Thnh cng ca ton b giai
on thng tin ph thuc rt nhiu vo kh nng tm kim s cn bng gia cc nguyn l d
tha v nguyn l va hp l.

42

 minh ha cho cc phng php tip cn trn chng ta cng xem xt mt s v d

xy ra trong thc t.
Cc gio vin trng M quan tm ti thng tin v mc nhim khng kh trong
vng ni h ang sng. Mc tiu ca h l la chn v tr tin hnh gi th dc cho hc
sinh. gii quyt bi ton ny c th nghin cu chi tit dy s liu c lu tr ti cc c
quan bo v mi trng cng nh c th tin hnh t o c. Tuy nhin cc thy c gio
quyt nh thc hin cc bc sau y:
-

Tm ti liu lin quan ti vn nhim khng kh ti cc thnh ph ln (cc ti liu

ny c trong cc th vin chuyn v mi trng);
Kho st thc a bng cch i ti tn ni nhn tn mt sn bi, t a ra nh
gi;
Quan st mt cc dng giao thng vo nhng gi hc th dc;
Ti Trung tm kh tng thy vn hay Chi cc mi trng ca thnh ph xin giy
chng nhn v tnh trng nhim khng kh ti khu vc ny ca thnh ph.

V d trn c th l qu n gin. Tuy nhin n minh ha qui tc y hp l. N

cha tt c cc du hiu tm kim thng tin mi trng mt cch c ch . N cng ch ra cc
con ng nhn c thng tin t cc ngun khc nhau cn thit t c mc tiu c
t ra. Lu rng y nhn c thng tin s dng phng php tm ti cc t chc
thu thp thng tin v qun l thng tin u tin l cc t chc x hi c th vin, sau l
ti Trung tm kh tng thy vn, Chi cc mi trng. Ti nhng c s ny h s nhn c
cc thng tin mang tnh php l hay nhn c t vn ca nhng ngi c trch nhim.
3.4 X l v h thng ha
Giai on tip theo ca d n thng tin l x l v h thng ha cc thng tin thu thp
c. Mt s dng thng tin i hi phi x l c bit. V d nh phi x l thng k. Sau
giai on x l thng k l giai on din gii chng. Kt qu ca s din gii thng tin l
phi ra mt kt lun no . Lu rng cc phng php c ng dng x l thng tin
c th i hi mt s yu cu nht nh i vi giai on thu thp thng tin. V d nh x
l thng k cn thit mt khi lng nht nh d liu theo thi gian. Vic x l thng tin
cng c th tm ra nhng sai st trong giai on thu thp thng tin.
Ni dung ca giai on ny p dng chung cho mi dng thng tin l s phn loi k
lng thng tin. Phn loi hay h thng ha kt qu l mt mt xch quan trng ca giai on.
H thng ha kt qu l mt phn t quan trng ca cng vic thng tin. N xut t chc
thng tin dng tin li cho cng vic ca bn, tin li cho vic s dng tip theo. y c th
l CSDL my tnh, h thng ha ti liu hay l mt bng cha ng kt qu nghin cu ring
ca bn. Chnh trong giai on ny bn cn chuyn nhng s liu o c c t ngoi hin
trng thnh cc bng s liu trn giy hay trn my tnh. Kt qu ca giai on ny l thng
tin phi c t chc sao cho c th lm vic vi n trong mt thi gian di.
Rt nhiu c nhn v t chc b qua giai on ny, trong mt s trng hp c th
l do s cha hiu bit tm quan trng ca cng vic ny. Trong cuc sng hng ngy hin
nay rt kh tm c thi gian cho cng vic chn tay v h sn sng ch ti ngy hm sau
Kt qu l sau h cn phi b ra rt nhiu cng sc h thng li v a chng v chun
chung (lu rng nhng thng tin ny rt phc tp). ngha ca nhng ghi ch trong cun
s tay ca bn rt c ch cho bn vo ngy hm sau nhng rt c th s bin mt khi u sau
mt thng. iu ng tic rng mt giai on xc nh no mi n lc ca bn s tr
nn mun mng: khi h thng ha li s liu c th pht hin ra li khi thu thp thng tin m

43

vic sa cha n giai on mun hn l rt kh. V vy cn phi tin hnh h thng ha bt

u son song vi vic thu thp s liu.
Vic phn loi thng tin c hiu qu c bit quan trng trong trng hp xy dng
ngun thng tin m (phc v cho mi tng lp nhn dn trong x hi). Mt s phn loi khoa
hc i tng c nghin cu khi xy dng th vin, s m t cc hng hot ng trn
CSDL theo cc hng s tr gip c lc cho vic tm kim thng tin. Hn th na cc s
tng t nh vy cn thit xy dng cc ngun ti nguyn CSDL s lu tr, hiu chnh
v cp nht. V d nh s m t cc hng hot ng ca t chc c hnh thnh trc
giai on thu thp thng tin s lm bt i s phc tp ca qu trnh hnh thnh ngu thng
tin v to thun li trong vic xy dng cc phiu thm d khi thu thp thng tin Lu
rng vic thit k s phn loi thng tin mt cch cht lng i khi l mt bi ton phc tp
v kh khn. Chnh v vy trc khi bt tay vo xy dng mt h ring nn nghin cu s
phn loi c t trc trong lnh vc ny c th s dng mt trong s chng. iu ny
gip bn tit kim thi gian v sc lc cng nh gip bn thun li trong vic trao i thng
tin vi nhng ai ng dng s phn loi ny.
3.5 Din gii
3.5.1

ngha ca din gii thng tin

Nh vy sau khi cc s liu cn thit c thu thp xong, kt qu o c c

a vo bng. Ti liu tham kho, cc bn photo bi bo c thu thp xong. cng l
lc giai on tip theo bt u l giai on din gii cc thng tin thu thp c. Din
gii s liu l giai on cui ca qu trnh nghin cu thng tin. Tip theo cn phi ng dng
thng tin nhn c vo cng vic c th - chun b ti liu c th, phn phi chng, t chc
cc hot ng c th.
Plett, chuyn gia tnh bo M c nhiu nm lm vic v thng tin bt u mt
chng trong cun sch ni ting ca mnh Cng tc thng tin trong tnh bo chin lc
bng mt tuyn b mu thun S liu khng c ngha g. Sau Plett gii thch cu
vit ca mnh nh sau: S liu nh n c khng cha nhiu thng tin c ngha nu khng
xem xt n vi nhng s liu khc hay khng ch ra nhng gi tr ca n.
Lm r ngha, gi tr ca thng tin thu thp c cc yu t, con s, ti liu
chnh l nhim v ca giai on din gii. Khng c cc vic lm ny thng tin khng th l
c s cho vic thng qua quyt nh hay tham gia vo cc vic thc t. Chnh trong giai on
ny cc trch on tng chng nh rt ri rc phi kt ni c vi nhau. thc hin iu
ny cn thit phi kt ni thng tin v trong qu trnh ny cn phi hiu nhng thng tin no
cn thiu.
Trong mt s trng hp ni dung ca din gii thng tin c th l cng vic tng
qut ha thng tin v thit lp cc qui lut trn c s cc thng tin thu thp c, lm r mi
quan h nhn qu gia cc hin tng.
C th ni y l giai on kh khn nht trong m t ni dung. y chnh l giai
on i hi s lm vic cng thng nht ca tr tu, tn dng kinh nghim v tri thc t cng
vic trc . y rt kh c th a ra mt toa thuc tng qut no, di y s a ra
mt s gii thch giai on ny thng qua mt s v d c th.
Mt t chc x hi tin hnh o c, pht hin rng nng cht nhim trong
nc ti bi tm ca thnh ph nm pha di x nghip theo dng chy gp 5 ln tiu chun
cho php. Liu s kin ny c s tin hnh cc cng vic tip theo cha ? R rng l
bt c mt s vt qu tiu chun cho php v cht lng mi trng u l c s cho vic ra
44

thng bo v tnh trng khng thun li, yu cu phi tin hnh cc bin php tip theo. Tuy
nhin, chng ta cng khng r lm l cc c quan chnh quyn c chu lng nghe tn hiu m
ta thng bo hay khng ? T quan im cng vic thng tin bn thn con s trn vn cha ni
ln iu g. Mt trong nhng cu hi cn thit phi lm sng t l nng nh vy nh hng
nh th no ln sc kho ngi dn. Bn thn gi tr biu hin trong nng gii hn cho
php cha ni ln iu g. Cc cht c hi c cc c ch tc ng khc nhau, nng gii
hn cho php c xy dng t cc yu t ti hn khc nhau. Khng v khng th c c
mt o thng nht cho tt c cc cht ny, th hin trong nng c biu din trong
khi nim nng gii hn cho php cho sc kho v d nh 5 ln nng gii hn cho
php l nguy him, 20 ln nng gii hn cho php l cc k nguy him, 100 ln nng
gii hn cho php gy cht ngi. thit lp xem mc no th nguy him cho sc kho
con ngi cn thit phi tra cu cc ti liu, s tay v c t, trong mt s trng hp cn
phi tm ti cc bi bo khoa hc. Mt iu quan trng na l cn phi ch ra xem nhim
din ra do nh my c th no. Ngoi ra cn thu thp thng tin lin quan ti chu trnh sn xut
ca cc x nghip. Nm c cc thng tin ny s gip nh hng ca qu trnh cng ngh ln
bc tranh nhim. Cn lu xem xt k lng xem nhim c th do cc ngun khc gy
ra. Ph thuc vo tng tnh hung c th c th xem xt nh hng ca cc x nghip ln h
sinh thi, cc tc ng ph Phng php tip cn nh vy thuyt phc hn nhiu ng thi
th hin s mm do da trn c s nm chc vn .
Trong a s trng hp trong qu trnh din gii i hi phi so snh thng tin khc
loi, v d nh thng tin khoa hc (ha, sinh, y t, cng ngh), thng tin x hi lin quan ti
vn c nghin cu, cc ti liu qui phm v cc bo co tng kt ca cc x nghip.
Qu trnh din gii, mc d l qu trnh trung tm ca giai on thng tin, khng him
khi buc chng ta phi quay v cc giai on thu thp v x l thng tin b sung nhng
phn cn thiu trong bc tranh tng th. V d khi x l thng tin v cht lng nc trong
sng t cc ngun ti liu quc gia bn pht hin rng cc t liu ny l cha tr li cc
cu hi m bn quan tm. V vy bn cn thit phi ng ra t t chc chng trnh quan trc
ring ca mnh.
Nu i tng nghin cu l vn nhim mi trng th chng trnh din gii cn
thit phi tr li cc cu hi sau:
-

Nguyn nhn ca cc yu t c quan st ? chng c th xc nh theo cc du hiu g

?
- Gi tr ca tnh hung ny, v d, t quan im trng thi h sinh thi (ta hiu cm t
tnh hung y l cc yu t c quan st, cng nh cc nguyn nhn v cc h qu
ca cc nguyn nhn ny)
- Cc h qu c th c ca tnh hung c quan st, hng pht trin ca n?
c th lm sng t ngha ca cc i lng nhn c, rt c li so snh chng
vi nhng i lng tng t cng loi gi tr nn ca vng, vi cc i lng c quan
st trong nhng tnh hung tng t (ti cc thnh ph, cc vng thin nhin ln cn ). Cn
thc hin so snh gia kt qu thc t vi cc kt qu m bn mong i v c gng gii thch
s khc nhau nu c. Nn so snh kt qu nhn c vi cc kt qu tng t t cc nm
trc. iu ny gip bn nhn thy xu hng s thay i tnh hung, Cn lu ti cc yu t
khng c s gii thch trong khun kh bc tranh c xy dng. Nhng yu t nh vy c
th ch ra cc sai st mc phi khi o c cng nh s c mt ca nhng yu t cha nh gi
ng hay nh gi cha st thc t.
Bi v khi nim thng tin mi trng rt rng cho nn trong cc trng hp khc
nhau, s din gii cng s khc nhau. V d nh i tng ca cng tc thng tin l vn
bn php l v mi trng th vic din gii cc vn bn php l phi gip tr li c cu

45

hi t cc tiu chun php l trong trng hp c th th vai tr trch nhim ca cc bn tham

gia s ra sao ? Nu khng c giai on din gii th cng tc thng tin tr nn v ngha.
Cng ging nh qu trnh h thng ha, qu trnh din gii nn bt u song song vi
qu trnh thu thp s liu. Nh lu trn qu trnh din gii c th gip lm sng t s
cha y ca nhng thng tin c thu thp, buc phi quay li cc giai on trc. Bn
cnh , giai on din gii c th i hi mt s thng tin b sung hay mt s cc chi tit
khc cha c pht hin trong thi gian thu thp thng tin. V d nh khi tin hnh o ngoi
thc a, khng ch l ghi li cc s liu cn thit m cn phi ghi li cc iu kin din ra giai
on o v c th cn thit phi chp hnh. Cc chi tit nh mu sc v c hay trng thi
ca thm thc vt c th ng vai tr quan trng khi din gii d liu. Trong mi trng hp
din gii d liu cn thit phi gn vi thi gian thu thp v nn c chnh nhng ngi i
o thc hin. Trong trng hp ngc li rt c th xy ra nhng sai st nghim trng.
V d : trong bo co hng nm ca S ti nguyn v mi trng tnh N c lu rng
hm lng st c trong nc sng C cao hn so vi tiu chun cho php. Thm vo trong
mt thi gian di nguyn nhn dn ti tnh trng trn c gn cho nh my c in. Tuy
nhin nn i quan st thc a c th thy rng kh nng gy nn hin tng trn do nh my
c in l rt him: nh my nm rt xa con sng. Hm lng st tr nn t ngt cao l do
nh hng t vic s dng t khu vc gn sng gy nn hm lng st cao trong nc
sng.
3.5.2

Bo co tng hp thng tin

Nh lu , s din gii l giai on cui cng ca qu trnh nghin cu thng tin.

Khi kt thc giai on ny, rt c li nu trnh by hay biu din cc kt qu di dng bo
co tng hp thng tin. Bo co nh vy gip cho vic t chc cc s liu thu thp c v c
nh cc kt qu ca cc giai on trc v y chnh l mc tiu nghin cu, cc thng tin
nguyn thy c thu thp v trnh by trong mt dng rt h thng cng vi cc kt lun
nhn c trong giai on din gii d liu. Da trn bo co tng hp ny bn c th lm
vic vi cc nhm mc tiu khc nhau. Nu trong qu trnh lm vic bn nhn c nhng
thng tin ring th kt qu nghin cu ca bn cng cn phi tm thy s phn nh trong bo
co tng hp cui cng. Dng cui cng ca Bo co tng hp tt nhin ph thuc vo c
trng v cc mc tiu cng vic nghin cu thng tin ca bn. Tuy nhin yu cu bt buc i
vi bo co l mc chuyn nghip cao ca cng vic thc hin n. Trong qu trnh ny cn
lu rng vic a vo mt s thut ng chuyn ngnh khng phi l du hiu ca tnh
chuyn nghip. Trong mi trng hp mt ti liu nh vy cn c phn tm tt d hiu i
vi nhng ng khng chuyn nghip.
Tt nhin vic vit bo co nh vy l mt cng vic rt phc tp i hi tham kho
cc ngun ti liu nht nh. Do vy vic vit cc bo co tng hp di theo tng chuyn
kho st thng tin l rt kh. Tuy nhin mt s ch c bn l cn thit i vi cc c s, t
chc trong giai on pht trin ca n. iu ny c bit quan trng i vi cc u tin trong
hot ng ca cc t chc i hi phng php tip cn nghim tc. Bn thn s c mt cc
bo co tng hp nh vy cng lm nng cao v th ca t chc ca bn cng nh khi cn bn
c th s dng cc ti liu ny m khng cn phi hi ti cc chuyn gia.
3.6 Biu din v ph bin thng tin
Giai on biu din thng tin l giai on chun b da trn cc ti liu c th cho
mt i tng xc nh v giai on ph bin thng tin l hai giai on ni tip nhau. Ta

46

cng xem xt n vi nhau, bi v cc quyt nh c thng qua hai giai on ny cng

c xc nh bi cc yu t ging nhau. Gi th v cng vn vo cc c quan chnh ph,
vit cc cng trnh khoa hc gi vo cc tp ch, chun b cc t qung co, gii thiu, a ln
trang Web hay gi th in t l nhng v d c th ca giai on biu din v ph bin
thng tin.
Cc nhm mc tiu
Trong thc tin ca cc t chc x hi khng him khi xut hin tnh hung khi mt
ti liu thng tin c s dng gi cho cc t chc chnh ph, cho cc bn ng nghip
cng ch hng hay dng lu cng lun. Thng th y khng phi l phng php tip
cn c hiu qu nht biu din thng tin. Ti liu, c chun b cho tt c ngay lp tc
t quan im ca mt s ngi c l rt di nhng i vi mt s ngi khc li qu ngn v
khng thuyt phc. Cc nh gi gay gt c th ng vin c nhng ngi cng ch
hng nhng c th gy phi ng thn trng i vi a s cng chng, nhng ngi ln u
tin lm quen vi vn ny.
Mt trong nhng nguyn l quan trng ca qu trnh biu din v phn phi thng tin
l : i vi nhng ngi khc nhau, th cn phi c phng php thng bo khc nhau. Ngoi
ra, vi cc nhm ngi khc th h c nhng mi quan tm khc nhau i vi cng mt vn
. Trong mi trng hp quan im chun b nhng ti liu khc nhau cho cc i tng
khc nhau lun l gii php tt nht. y cng chnh l ni dung ca giai on biu din
thng tin.
c th thc hin qu trnh chun b v ph bin cc ti liu khc nhau, nn c s
phn loi thnh cc nhm ngi - nhng i tng m bn mong mun ph bin thng tin, ta
gi y l cc nhm mc tiu. Cc c trng chnh sau y (chnh xc hn l cc khi c
trng) nn tham kho khi thc hin vic phn nhm mc tiu - nhng ngi nhn thng tin
mi trng v xc nh s khc nhau gia chng:
Cc tc ng, c th tip nhn trn c s thng tin nhn c- y cn lu v
nh gi vai tr, v tr ca nhm trong tnh hung c th xung quanh vn c t ra v
d nh dn c nm trong phm vi nh hng ca x nghip, ban lnh o x nghip, cc c
quan chc nng. iu quan trng l phi xem xt kh nng ca nhm gy nh hng ln tnh
hung. R rng l cc kh nng ny rt khc nhau.
Cc c im ca kh nng tip nhn thng tin. Cc c im ny s quyt nh xem
cc i din ca nhm c c (nghe, xem xt) ti liu ca bn hay khng, liu h c th hiu
v nh gi ni dung ti liu ca bn hay khng. C th k tn mt s yu t trong s ny
nh: trnh hc vn, mc quan tm i vi vn , cht lng ca thng tin c cung
cp, mi quan tm i vi c quan ca bn.
Cc knh nhn thng tin khc nhau. Cc c trng nay s xc nh xem ph bin
thng tin ti cc nhm mc tiu bn c th s dng nhng mc tiu no. y cc phng
tin thng tin i chng rt quan trng : v d c nhm ch c kh nng c v nghe, c nhm
c th truy cp Internet, c CD trn my tnh.
3.6.1

Mc biu din thng tin

Khi cc nhm mc tiu c xc nh cng chi tit th cc ti liu thng tin lu c

th ca chng s cng chnh xc v kt qu l cng tc a thng tin ti ngi dng cng hiu
qu. Bn cnh vic chun b cc ti liu ring bit i vi tng nhm c th phi tn nhiu
sc lc v thi gian. V vy i vi bi ton ti liu cung cp cho cc nhm mc tiu khc
nhau cn c s tip cn hp l. Trong mt s trng hp ch cn mt hoc hai ti liu l .

47

Trong trng hp ph bin sau rng thng tin ch cn chun b ba hoc bn ti liu l .
iu ny ph thuc vo phc tp v tnh chi tit.
Mc u tin thng l mc c chun b k lng. Tiu chun cht lng
y gn vi tiu chun ca mt bi bo khoa hc. N cha cc trch dn cn thit, m t
phng php hay ti liu tham kho c m t cc phng php nh vy. Bo co thng tin
loi ny phi p ng c nhng yu cu kh tnh nht ca cc chuyn gia. S c mt ca
cc cng trnh nh vy c bit quan trng nu kt qu ca bn c nhiu ngi trch dn v
tham kho. Tuy nhin nu vn khng ch c ngha v mt khoa hc m cn ngha v
mt x hi th ti liu nh vy l cha . Kh nng tip nhn i vi i a s ngi dng l
gii hn v rt kh ph bin nu khi lng ca n qu ln. Thm ch nu mt s mc ca n
c phn tm tt ni dung nhng vi khi lng ln qu cng rt kh tip nhn.
Chnh v vy cn thit phi chun b bo co thng tin mc khc. y c th l
bo co ni dung ngn gn, khng cha ng cc cng thc phc tp nhng phn nh c
cc kt qu chnh ca nghin cu. Trong vn bn ny khng nn i vo chi tit qu. Ngn ng
ca bo co tm tt, mt mt khng c mt i tnh khoa hc, nhng mt khc phi t b
cch trnh by chi tit, nhng bin i k thut phc tp, thay vo phi ngn ngn v d
hiu i vi nhng ngi khng phi l chuyn gia. Ti liu nh vy nn c trnh by trong
cc ti bm hay cun sch nh. Ti liu nh vy s l s b sung rt tt i km cc bc th
gi ti cc c quan nh nc hay cc t chc x hi nghin cu nhng vn tng t,
nhng ngi cng ch hng ang rt cn nhng thng tin nh vy.
Cui cng l mc th ba trong vic chun b t liu t liu bo ch. y hnh
thc ca t liu ph thuc vo cc mc tiu v nhim v ca d n, cng nh ph thuc vo
i tng tip nhn t liu. Bn c th chun b bi ng bo, video, truyn n hay mt t
thng tin. Trong ti liu nh vy cc khuyn co thc t, nhng li ku gi bin thnh hnh
ng thc t rt quan trng. Ti liu ny phi sng sa, ngn ngn, d dng tip nhn khi
thng bo tm quan trng ca vn . Tt nhin trong cc bi bo loi ny khng th i hi
tnh cht ch v mt khoa hc. Bn cn phi c s chun b lun chng ni dung ca ti liu
nh vy thng qua cc ti liu khc.
3.6.2

Cc knh ph bin thng tin

Sau khi chun b xong cc ti liu, cn thit phi ph bin chng v cu hi quan trng
nht y l phng php no c s dng a thng tin ti nhng ngi nhn thng
tin, cc knh ph bin thng tin no cn s dng. Vic la chn chnh xc cc knh nh vy
s cho php a thng tin ti a ch cn nhn mt cch hiu qu nht vi nhng chi ph thp
nht. S la chn cc knh ph bin thng tin cng nh cc dng biu din n c xc nh
da trn tiu ch: bn mun lm vic vi nhm mc tiu no.
Nu bn xc nh i tng ca bn l tng lp rng ri cc t chc mi trng
trong x hi th nn c gng cng b ti liu trong cc t bo gn vi ch mi trng. C
th tn dng Internet gi cc thng tin ny theo E-mail. Nu i tng ca bn l cc c
quan, t chc x hi nghin cu nghin cu mt vn c th th bn nn cng b trong cc
bn tin chuyn ngnh, cc hnh thc tp ch chuyn su dng truyn thng hay dng in t.
Nu bn mun gi ti cc c quan chnh quyn, hnh thc thch hp y l cc bc th
chnh thc gi trc tip cho h hay thng qua cc mi quan h quen bit. Cng c th gi cc
thng ip cn thit cho h thng qua cc phng tin thng tin i chng. Tuy nhin khng
phi ai cng c bo hoc xem ti vi cho nn a thng tin ti ngi s dng, mt phng
php hiu qu khc c th s dng l in cc t qung co.
Mt s c trng quan trng cn lu khi la chn cc knh ph bin thng tin:
48

Qui m ca i tng tip nhn thng tin

Cht lng ca thnh phn tip nhn thng tin (chuyn nghip, x hi, )
Thi hn a thng tin ti khn thnh gi (th in t n tay ngi nhn trong vi
pht hay vi gi, bi bo c ban bin tp nhn c th ch trong mt vi thng);
Ngun ti chnh cn thit ph bin thng tin.

Cc c trng ny cng nn c lu khi xc nh cc knh u tin trong vic phn

phi thng tin i vi cc nhm i tng. Bn cnh , bn thn knh phn phi thng tin
li a ra cc yu cu b sung i vi ni dung v hnh thc trnh by t liu.
Mt t bm qung co ngn v cha nhiu cm xc s rt kh c tip nhn trn
trang bo ca t bo nghim tc. Ngc li nhng ngi dng li mt vi pht trc t
qung co cc ch ng ngi s rt kh kim c thi gian c cc thng tin di kiu
nh c ng trn bo ch. Khng c ngha g nu ng mt bi bo phn tch nghim tc
ti nhng v tr dnh ng cho cc tit mc gii tr.
Cui cng, phng php phn phi thng tin khng ch dng li nhng cng b trn
bo ch hay cc khu hiu treo ti nhng ch ng ngi m cn l nhng cuc trao i ring
(nhiu khi khng hn trc). Cc cuc i thoi ring t rt c li c bit nhi mi lin h
ngc trc tip cho php nhn c nhng phn ng ngay, gip bn c thng tin c ch hay
hiu chnh li bo co.
3.7 Tin hc mi trng mt lnh vc khoa hc mi hnh thnh
Tin hc mi trng (ting Anh l Environmental Informatics) l mt lnh vc khoa
hc lin ngnh mi xut hin vi nm tr li y. Theo nh ngha ca trng i hc tng
hp California ti Berkeley (M), Tin hc mi trng c nh ngha nh l mt lnh vc
mang tnh cp thit lin quan ti nhng vn pht trin cc tiu chun (standard) v giao
thc (protocol) c v kha cnh cng ngh ln hc thut, chia s v tch hp cc d liu v
thng tin mi trng. Mt trong nhng tp ch chuyn ngnh v Tin hc mi trng trn th
gii l Tp ch Journal of Environmental Informatics a ra quan im sau y v mc tiu
ban u, mc ch v ni dung ca ngnh khoa hc mi ny nh sau: Tp ch Tin hc mi
trng l ni cng b nhng nghin cu a ngnh lin quan ti nhng nghin cu mi v cc
ngnh khoa hc v cng ngh thng tin cho cng tc qun l mi trng. Tp ch h tr thc
y v nng cao s tch hp thng tin v phn tch h thng nhm tr gip cho cc gii php
qun l c c s khoa hc v hiu qu v mt kinh t. Tp ch phc v cho cc nh nghin
cu, gio dc v nhng ngi ng dng, cho tt c nhng ai quan tm ti kha cnh l lun v
ng dng ca khoa hc thng tin mi trng khng gii hn vi nhng phm vi ca chuyn
ngnh no.
nh ngha ca khoa a l thuc trng i hc tng hp Lancaster University ca
Anh v mn hc Tin hc mi trng nh sau: Ni chung tin hc mi trng c th c
nh ngha l khoa hc v ngh thut bin cc d liu mi trng thnh thng tin v c th
hiu c. Mt ti nghin cu khoa hc ca Trng ny a ra nh ngha c tnh cu
trc hn v mn Tin hc mi trng nh sau:Tin hc mi trng nghin cu v pht trin
h thng hng vo cc ngnh khoa hc mi trng lin quan ti vic to ra, thu thp, lu
tr, x l, m hnh ha, din gii v ph bin d liu v thng tin. Cng theo quan im ca
cc nh khoa hc thuc Khoa a l, i hc tng hp Lancaster, c trng ch yu ca Tin
hc mi trng l s lin ngnh, kt qu t s giao nhau gia cc ngnh khoa hc mi
trng, khoa hc tnh ton v tin hc v mt s ngnh khoa hc x hi khc. Tin hc mi
trng nghin cu s pht trin cc k thut c hiu qu ly ra cc thng tin xc tch v
ng tin cy cho nghin cu mi trng, cho cng tc qun l v gip cho s nng cao nhn

49

thc ca x hi. iu ny s thc y tnh chuyn su, pht trin cng ngh v lm cht xc
tc cho s kt hp cc lnh vc nh quan trc mi trng, CSDL mi trng v cc h thng
tin mi trng, h thng thng tin a l, m phng s, cc h da trn tri thc, khai thc
Internet, hin th d liu, giao tip ngi - my, l thuyt thng tin v nng cao hiu bit ca
cng ng v khoa hc.

Hnh 3.4. C s hnh thnh hng nghin cu Tin hc mi trng

Trong bi ging cho sinh vin i hc cng nh cao hc GS. Mikko Kolehmainen, B
mn Khoa hc mi trng ca Trng i hc tng hp Kuopio, Phn Lan a ra nh
ngha v Tin hc mi trng nh sau : tin hc mi trng da trn c s ng dng cng
ngh thng tin vo cc bi ton mi trng. Nhng u tin trong phng php nghin cu
v ging dy mn Tin hc mi trng ca GS. Mikko Kolehmainen l: s dng cc phng
php tnh ton phn tch v m hnh ha cc d liu mi trng, pht trin cc phng
php quan trc mi trng lin tc, s dng cc phn mm tm ra gii php cui cng cho
ngi s dng. Cc phng php tnh ton thng minh c s dng trong tin hc mi trng
l tnh theo mng nron (neurocomputing), logic m (fuzzy logic), gii thut gen (genetic
algorithms), mng bayes (bayes networks). ly d liu mi trng phc v cho tnh ton,
GS. Mikko Kolehmainen nhn mnh c bit ti vai tr ca qu trnh quan trc mi trng
lin tc khi qu trnh mi trng c o lin tc (theo tng giy hay theo tng gi) v s
dng cc cng ngh o cng mt lc mt vi bin c o vi vic s dng cc thit b l cc
my a knh. Ni ti Tin hc mi trng khng th khng nhc ti vai tr ca cc phn mm.
Theo GS. Mikko Kolehmainen, vai tr ca phn mm th hin cc im sau y: th nht
phn mm gip ta nhn c gii php (thng qua cc cng c v phng php tnh ton)
cui cng, th hai th hin ch phn mm gip ta thng mi ha kt qu v th ba l n
cho ta cng c nghin cu v pht trin bng cch gip ta tch hp cc cng c cng nh
chia ra thnh cc m un cho vic s dng rng ri.
Vai tr v tm quan trng ca Tin hc mi trng c cp ti trong cng trnh
Qun l tri thc v tin hc mi trng ca 2 nh khoa hc ngi c l Klaus Tochtermann
v Hermann Maurer a ra nhng s liu ng lu sau: nhu cu cc phn mm
qun l tri thc v c s h tng tng t 285 triu $ US vo nm 1998 ln $ 1.6 t vo nm
2002. Thm vo 85 % cng ty cho rng nu trc y chng ti bit c nhng iu
chng ti ang bit th hot ng ca chng ti s hiu qu hn nhiu. Cng trong cng trnh
ny Klaus Tochtermann v Hermann Maurer a ra nh ngha ca mnh v Tin hc mi
trng : Tin hc mi trng lin quan ti qu trnh thit k v pht trin cc phng php
v cng c t chc d liu mi trng t, nc, khng kh . Ti lin minh chu u tt c
thng tin mi trng lu tr ti cc c quan chc nng u c cung cp cho mi thnh vin

50

theo yu cu. T chnh sch ny xut hin s cn thit phi xy dng cc cng c qun l
ca thng tin mi trng. Thng tin mi trng thng rt a dng v c khi lng ln. Do
vy cn phi xy dng cng c da trn c s xy dng cc metadata (l lch ca d liu)
phn pht, tm kim, truy cp v s dng d liu.
3.8 Mt s hng nghin cu trong Tin hc mi trng
Hin nay Tin hc mi trng c tim nng rt ln trong vic a ra cc gii php ti
u nhm gii quyt cc bi ton qun l mi trng. Chnh v nhng nguyn nhn trn nn
nhiu Trung tm khoa hc trn th gii trong c Vit Nam v ang nghin cu Tin hc
mi trng t kha cnh l lun cng nh thc tin. Ti Vit nam nhng vn ca ngnh Tin
hc mi trng c nghin cu ti mt s Trung tm Khoa hc cng ngh ca t nc nh
Vin Khoa hc v Cng ngh Vit Nam, B ti nguyn v mi trng cng nhiu trng i
hc ln ca t nc. Mt s ni dung chnh ca mn tin hc mi trng gm t quan im:
-

Tin hc mi trng: qun l thng tin v d liu v ph bin (A1)

Tin hc mi trng: trong qun l mi trng. (A2)
Tin hc mi trng: m hnh ha v phn mm (A3)
Tin hc mi trng: thng tin, tri thc v gi tr (A4)

Hnh 3.5. Cu trc ca mn hc Tin hc mi trng

Mt hng chuyn ngnh khc c mi quan h rt gn vi Tin hc mi trng l
thy tin hc (Hydroinformatics). Hydroinformatics l mt ngnh khoa hc nghin cu s
tc ng qua li gia vic lp m hnh ton v cng ngh thng tin v truyn thng (ICT) v
cng nh p dng ca chng gii cc bi ton v nc. Mc ch ca cc nghin cu ny
l lm gim chi ph ca x hi trong cc hot ng ca con ngi v nh hng ca cc hot
ng nay n mi trng. Trong nhiu trng hp, nhng kt qu v mt x hi v kinh t
ca mt d n cng quan trng nh nhng kt qu v mt vt l ca n. V vy, chng ta cn

51

quan tm n vic ban hnh lut, cc tiu chun, cc th tc k thut, cc yu t mi trng

v s ch nh v mt kinh t trong qu trnh xy dng tt c mi d n. Ngy nay, s pht
trin trong lnh vc cng ngh thng tin v truyn thng a n nhng thay i rng
khp trong vic lp k hoch, thit k v ra quyt nh. My tnh hin ang c th x l mt
s lng rt ln thng tin thng qua cc h c s d liu v h thng thng tin a l (GIS),
v h tr c lc trong vic ra quyt nh trong cc h thng tr gip ra quyt nh. Vin thu
lc ca H Lan (Delft) a ra nh ngha sau y: Hydroinformatics l mt hng khoa
hc mi h tr cc ngnh v khoa hc v k thut mi trng nc bng cch tn dng
thnh tu mi nht ca Cng ngh thng tin v vin thng. Trn Hnh 3.6 th hin s
nguyn tc tam gic thy tin hc (Hydroinformatics): cho php qun l tt hn cc h vt l
c lin quan n cc hin tng vt l v kt hp lung thng tin vi cc khuynh hng x
hi k thut.

Cc khuynh
hng qun
l x hi
Qu trnh
vt l v
m hnh

Thy tin hc

Cng ngh
thng tin
v truyn
thng

Hnh 3.6. Tam gic thy tin hc /theo Vin thy lc Delft (H Lan)

Mt trong nhng sinh hot hc thut ln nht theo hng ny l Hi ngh quc t vi
nhan Hydroinformatics c t chc 2 nm mt ln. Ti Hi ngh Hydroinformatics ln
th 4 c t chc ti Iowa, bang Minneapolis, USA nm 2000 thu ht cc nh khoa hc
t hn 40 nc trn th gii vi hn 250 bo co khoa hc ti 14 tiu ban khoa hc khc
nhau. Hi ngh Hydroinformatics ln th 5 c t chc t ngy 1 ti ngy 5 thng 7 ti
trng i hc tng hp Cardiff, Vng quc Anh vi s lng ng hn so vi ln th 4 v
c phn chia thnh 15 tiu ban: C01: thu thp v t chc s liu; C02: Khai thc d liu;
C03: Cc h thng qua quyt nh v t chc; C04: M hnh ha sinh thi v cht lng
nc; C05: Cc gii thut tin ha trong thy tin; C06: Kinh nghim m hnh ha; C07:
Cc h thng thng tin a l; C08: Tch hp cng ngh v h thng; C09: Internet v cc
mng cc b; C10: M hnh ha bi ton ngc v ng nht d liu; C11: Mng ntron
trong thy tin; C12: phng php s; C13: Cc h thng h tr chin lc v chnh sch;
C14: Cc cng c, mi trng v ngn ng; C15: Phn tch tnh khng chc chn v ri
ro. Hi ngh ln ny c bt u bng bo co mi ca mt chuyn gia ngi n vi bo

52

co : Thy tin trong s pht trin ngun ti nguyn nc n : c hi v thch thc. y

l mt trong nhng hin tng ti mt hi ngh ln nh vy, c l tnh cp thit ca vn
pht trin ti nguyn nc ti n , nhng cng c th l s tn vinh cc chuyn gia tin hc
ni ting ca n .
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
1

9 10 11 12 13 14 15

Hnh 3.7. Phn b cc bo co khoa hc ti Hi ngh Hydroinformatics 2000, Iowa, bang

Minneapolis, USA
1. Thu thp v qun l d liu; 2.Khai thc thng tin/ Khm ph tri thc; 3.ng h quyt nh; 4.Kinh
nghim v lp m hnh; 5.Sinh thi v cht lng nc; 6.D bo; 7.Cc thut ton tng qut; 8.GIS;
9.Internet; 10.Tch hp cng ngh; 11.Gii tch phi tuyn;12.Phng php s; 13.Mng nrn; 14.Cc
cng c phn mm;15.Phn tch tnh khng chc chn

3.9 Mt s kt lun
Kt chng ny c th a ra mt s kt lun v cc giai on lm vic vi thng tin
trong thc t. Trc tin cn nhn mnh rng khng phi mt d n thng tin bt k u i
qua mi giai on c lit k trn. Khng phi d n thng tin no cng kt thc bng vic
ph bin thng tin hay ng dng thng tin. Khng him nhng d n bt buc phi quay li
cc giai on trc v d nh thu thp thng tin sau khi pht hin ra nhng khim khuyt,
cha y ca thng tin. Trong rt nhiu d n thng tin ngi t hng khng ch a ra
yu cu xy dng m cn h tr trong vic cp nht thng tin. S h tr ny c th bao gm
s ph bin thng tin, thu thp nhng thng tin mi hay h thng ho chng. Ngun thng tin
c xy dng vo thi im bt u xy dng c th b lc hu, mt s t chc mi c th
xut hin, thay i a ch v hng hot ng. Chnh v vy cht lng ngun ti nguyn
thng tin nh vy khng b c i cn thit phi n lc thu thp s liu v nhng thay i v
phn nh chng trong CSDL.
Mt d n c th khng nht thit phi bao hm tt c cc giai on c k ra trn.
V d nh khi thit lp CSDL v cc Trung tm mi trng khng cn thit phi din gii cc
d liu. Trong trng hp ny thng tin cn c thu thp v h thng ho v c kt ni
53

vi nhau, sau phi xy dng c ch ph bin thng tin. iu kin cn thit cho s thnh
cng ca mt d n cng ngh thng tin l : gia cc giai on thu thp v ph bin thng tin
cn phi c giai on x l thng tin (theo ngha rng), nh h thng ho, din gii, biu din.
Nu khng ch mt cch thch ng cho bt c mt trong nhng giai on no c k ra
trn c th lm gim tnh hiu qu ca ton b d n, gy nh hngkhng tt ti kt qu cui
cng.
Vi nhng lu trn s c m t trong chng ny l tng qut cho mt d n
tin hc. Cc bc c trnh by y lun c mt trong mt cng vic bt k lin quan ti
thng tin, dng y hay khng y . iu m t y cng ng i vi mt tnh
hung n gin nht khi bn i ti gi sch nhn c mt cu hi dn gin nht. Khi la
chn sch bn ang thc hin s tm kim thng tin mt cch c ch . i chiu thng tin
nhn c vi cc mc tiu thc t bn thc hin s din gii thng tin. Nu bn thc hin
iu ny tr li cu hi ca mt ngi khc bn khng ch thc hin cng vic ph bin
thng tin m cn phi biu din thng tin ph thuc vo i tng nghe - bn s phi c gng
sao cho cu tr li ca bn phi d hiu cho ngi hi. Tt nhin trong nhng tnh hung n
gii vic kim tra tng bc nh s trn l khng cn thit, tuy vy s hiu bit c ch
chung lm vic vi thng tin lun l iu c li.

Cu hi v bi tp
1. Cc giai on chnh trong qu trnh lm vic vi thng tin mi trng. Tm quan
trng ca giai on u tin: xc nh mc ch v ni dung cng vic ca d n.
2. Trnh by ni dung ca giai on thu thp thng tin. Th no l nguyn l d tha v
nguyn l y mt cch hp l.
3. Th no l x l v h thng ha thng tin.
4. Nu r ngha ca bc din gii thng tin trong mt d n lin quan ti thng tin
mi trng.
5. Trnh by nguyn l ca qu trnh biu din v ph bin thng tin. Trnh by cc mc
biu din thng tin.
6. Hy trnh by mt s nh ngha khc nhau v ngnh khoa hc Tin hc mi trng.
7. Ch kha lun: xy dng c s d liu v cc c nhn v t chc hot ng trong
lnh vc bo v mi trng trong a phng ca mnh.
Ti liu tham kho
1. Socolov V.E., 1992. Thng tin mi trng. Nh xut bn Kh tng Thy vn Sankt
Peterburg, 1992. (ting Nga).
2. Guseva T.V. v cc ng tc gi, 1998. Thng tin mi trng v cc nguyn l lm
vic vi chng. Nh xut bn Ecoline, Moscow. 205 trang (ting Nga).

54

PHN TH HAI
CHNG 4 H THNG THNG TIN MI TRNG
Vn bo v mi trng v s dng hp l cc ngun ti nguyn thin nhin l mt
trong nhng mi quan tm hng u ca hu ht cc quc gia trn th gii. Nhng nghin
cu mang tnh l lun v thc tin v vn ton cu ny i hi phi s dng mt s lng
ln cc d liu khc nhau, cng nh cc kinh nghim trong, ngoi nc, c bit l cc ngun
ti nguyn thng tin trn th gii. iu ny cng d hiu bi v vn mi trng mang tnh
a ngnh v rt phc tp.
Cng nh trn nhiu nc trn th gii, hin nay Vit Nam ang trin khai nhiu
ti, d n nghin cu tng hp cc qu trnh xy ra trong sinh quyn di tc ng ca cc
hot ng kinh t ca con ngi. Cc nghin cu trong lnh vc bo v mi trng c tin
hnh trong hu ht cc lnh vc ca khoa hc v k thut. Kt qu nghin cu c cng b
trong hng trm n phm khc nhau, rt nhiu trong s ny rt kh tm. Nhiu kt qu nghin
cu nm ti cc c s khoa hc rt kh cho vic s dng. Trn th gii hin gi c khong 10
000 n phm c chu k lin quan ti mi trng. S cc c quan nghin cu mi trng cng
rt ln. Tuy nhin iu cn lu y l vic trin khai cc kt qu ny vo thc tin gii
quyt nhng yu cu do thc t t ra c nhiu hn ch do s cha quan tm ti s pht trin
v mt l lun cng nh thc tin xy dng cc H thng thng tin mi trng. Theo kin
ca nhiu chuyn gia, H thng thng tin mi trng l mt dng mi ca h thng thng tin
t ng (HTTTT) v hng ti cng vic thu thp v phn tch cc thng tin khc nhau v
tnh trng h thng sinh quyn nhm gii quyt bi ton s dng hp l cc ngun ti nguyn
thin nhin. Khi nim HTTTT c s dng nh mt khi nim suy rng i vi cc h
thc hin chc nng thu thp, phn tch v xut ra thng tin trong ch t ng.
Mt trong nhng h thng thng tin pht trin nht trn th gii l h INFOTERRA
c xy dng trn c s ngh quyt Hi ngh Stockhm ca Lin Hp Quc v mi trng
nm 1992. Ngy ny INFOTERRA l mt trong nhng h thng thng tin mi trng ton
cu ni ting nht trn th gii. cc ch ca INFOTERRA bao hm hu ht mi kha cnh
vn mi trng.
Mc tiu ca chng ny l trnh by nhng khi nim v nh ngha c bn v H
thng thng tin mi trng mt trong nhng hng nghin cu y trin vng hin nay.
Phn trnh by ny c da trn nhng tham kho gn y trong lnh vc nghin cu ny
cng nh xut pht t kinh nghim thc tin ca tc gi trong thi gian qua. Phn tham kho
c dn ra trong mc Ti liu tham kho trong phn cui ca gio trnh ny.

4.1 Mt s khi nim c bn

4.1.1

H thng, c trng v cc thnh phn ca h thng

H thng l mt tp hp cc phn t khc nhau, gia chng c mi lin h v tc ng
qua li theo mt quy lut nht nh to thnh mt chnh th, c kh nng thc hin c
nhng chc nng c th nht nh.

Mc tiu ca h thng l l do tn ti ca n v l c s nh gi s thnh cng

ca h thng. Ranh gii ca h thng xc nh ci g nm trong h thng v ci g nm ngoi
h thng. Mi trng l mi tc ng vo h thng hoc b tc ng bi h thng nhng nm

55

ngoi ranh gii ca h thng. u vo l cc i tng vt l v thng tin t mi trng

xuyn qua ranh gii vo h thng. u ra l cc i tng vt l v thng tin i t h
thng ra mi trng. S tng qut ca h thng c trnh by trn Hnh 4.1

Hnh 4.1. S tng qut ca h thng

Phn t l cht liu c bn ca h thng; c nh tnh bi cc b phn, cc m

un ... Phn t gy nh hng t nhiu ln s vn hnh ca h thng di cc kha cnh khc
nhau. Thuc tnh ca cc phn t l tnh cht/c trng ca phn t. Mi thuc tnh u l s
biu hin b ngoi cho s tn ti ca mt phn t, ngi ta quan st v bit c n. Quan
h gia cc phn t c tm quan trng sng cn v to ra cho h thng cc c trng v cc
iu kin vn hnh.
4.1.2
4.1.2.1

Cng ngh CSDL trong nghin cu mi trng

Phng php CSDL

CSDL l ni lu tr d liu dng cho nhiu chng trnh ng dng trong t chc.
CSDL cho php truy xut d liu mt cch linh ng theo nhu cu ca nh qun l cho vic
ra quyt nh. V l do ny c th coi CSDL l tri tim ca h thng thng tin. Cc c tnh
ch yu ca mt CSDL hin i l:
-

L ni lu tr tng hp nhng d liu dng chung phc v cho yu cu ca nhiu

ngi s dng v nhiu chng trnh ng dng.
N phi c c mt cu trc c ngha lgic i vi c quan hay c nhn ngi s
dng. V d nh d liu v kh tng (nh vn tc gi, hng gi, cng ma) v
d liu cn thit chy m hnh lan truyn, khuch tn nhim phi c s lin kt
vi nhau.
S trng lp d liu phi l ti thiu; c ngha l nu c th cng mt d liu s khng
lu tr ti nhiu ni trong CSDL.

56

Cc d liu thng c lu tr trn a, CSDL i hi phi thit k cn thn v

chng lu thng tin c cu trc theo t chc. Mt phng din quan trng ca qun l l s
dng phn mm qun l tt c d liu truy xut ti CSDL. Phn mm ny, chnh l h qun
tr CSDL, s giao din vi ngi s dng v cc chng trnh ng dng v chnh CSDL, do
s cho php kim sot tp trung i vi d liu. Nhng c tnh chnh ca mt h qun tr
CSDL hin i l:
-

Phn mm qun l tt c vic c v vit ca ngi s dng v cc chng trnh ng

dng ln CSDL.
C kh nng trnh by mt phn ca CSDL cho ngi s dng xem theo yu cu ca
h.
Ch trnh by cch nhn d liu logic cho ngi s dng chi tit ca d liu lu tr v
cch truy xut d liu s c du.
Bo m tnh thng nht.
Cho php phn quyn mc truy xut khc nhau cho nhng ngi s dng khc nhau
ti CSDL.
Cho php ngi s dng nh ngha CSDL.
Cung cp cc cng c khc nhau gim st v kim sot CSDL.
Phng php CSDL c nhng im li sau y: /[2]/:

4.1.2.2

Gim hoc khng c s d tha d liu.

C th duy tr c s nht qun d liu.
C th c lp d liu v chng trnh.
Chng trnh v ngi s dng ch nhn thy cch qun l logic v d liu.
Cho php pht trin chng trnh ng dng khi c th dng chung d liu.
Tng cng tnh tiu chun
D thc hin bo mt.
Phng php CSDL trong nghin cu mi trng

Phng php CSDL pht trin trong rt nhiu ngnh khoa hc v k thut trong
c mi trng. Cch tip cn theo quan im CSDL c nhiu u im ni bt, c bit trong
vic thit lp m hnh m phng cc qu trnh din ra trong mi trng (t, nc v khng
kh). Thc vy, ngy nay cc m hnh ang c phc tp ha mt cch nhanh chng nhm
t c chnh xc v s tng qut ha hn. Hin nay, trn th gii cc phng php ng
dng m hnh m phng cc qu trnh mi trng ang pht trin mnh m. Khuynh hng
ny ngy cng mnh do kh nng tnh ton ca cc my tnh hin i ngy cng nhanh. y
mt tr ngi khng nh trong vic s dng cc m hnh phc tp vo thc t: l chng i
hi mt s lng ln d liu c bn cht khc nhau (kh tng, thy vn, a hnh, cc tham
s ha l, sinh hc ). Cng vi vic yu cu tnh chnh xc v y v d liu l yu cu
sao cho thng tin (cc d liu cn cho m hnh) c t chc c phng php v iu ny dn
n s cn thit phi nghin cu ng dng phng php tip cn c s d liu trong nghin
cu m phng mi trng.
Nhng nghin cu c bn v phng php CSDL trong nghin cu mi trng c
trnh by trong nhiu cng trnh, Bi T Long v CTV. /[2] - [9]/. Trong cng trnh ca hai
nh khoa hc ngi M James P. Bennett v Margaret Buchen /xem [2] v ti liu trch dn
trong / nghin cu xy dng CSDL v nh hng ca nhim khng kh ln cy ci.

57

Trong cng trnh ny, cc tc gi xy dng CSDL tp hp gn 10000 bi bo khoa hc t

gn 4000 tp ch khoa hc trn th gii v nh hng ca nhim khng kh ln cy ci.

4.1.3

V vai tr ca cng ngh h thng thng tin a l (GIS) trong nghin cu mi trng

Th k XX l th k ca nhng tin b vt bc trong lnh vc tin hc, in t v

nghin cu v tr. Nhng tin b thc y s pht trin ca nhiu ngnh khoa hc,
trong c a l v bn hc.
Vo th k XX, khi m vic nghin cu a l pht trin mnh theo xu hng nh
lng, ny sinh nhng vn v d liu khng gian. Nghin cu chuyn i hi qu
trnh iu tra, kho st, o c thc a nhng mc khc nhau, nhng ni chung thng
rt t m, xc nh cc c im nh tnh v nh lng ca cc thc th a l khng ch
mt thi im, m cn trong nhng chu k thi gian khc nhau. Nhng phng php truyn
thng trong qu trnh thu thp thng tin khng p ng ni cc nhu cu v a l. Ngy nay,
cc phng php v cng ngh tin tin trong thu thp v x l thng tin khng gian nh:
cng ngh nh v ton cu (GPS Global Positioning System), trc a nh, vin thm (bao
gm c thng tin mt t v thng tin kh quyn), cho php trong mt thi gian ngn thu
thp v mt khi lng thng tin rt ln My tnh in t l tin pht trin cng ngh
t ng ho thnh lp bn . S tham gia ca my tnh cho ra i nhng m hnh bn
mi c nhiu u vit hn: bn s, c s d liu bn , h thng thng tin a l.
Trong a ra nhng im mnh ca bn in ton so vi phng php truyn
thng, th hin cc kha cnh sau:
-

Lp ra nhng bn c cht lng cao c v ni dung v phng php th hin, cht

lng ho, mu sc.
Rt ngn thi gian lm bn mi cng on: bin tp thit k, bin v, in bn .
Thng tin bn cha trong my tnh in t lun lun c cp nht, hiu chnh, ch
bin, x l linh hot, cho php bt c lc no cng c th lp ra nhng sn phm bn
theo mun v c tnh thi s cao.
To ra mt s dng sn phm bn mi: bn s, c s d liu bn lu tr trong
a cng hay a CD.
Cho php ng dng nhiu lnh vc khoa hc khc, nht l cc phng php m hnh
ho ton hc nhm phn tch, ch bin d liu bn v b sung thng tin phi bn
to ra cc sn phm mi: bn ch mi, bn thit k, quy hoch, thng k, d
bo, cc quyt nh
Xy dng cc c s d liu bn (thay th cc xri bn ) vi ni dung thng tin
khng hn ch, s dng cho chuyn ngnh hoc a ngnh, a mc ch, khng b hn
ch kht khe v khng gian, t l, kch thc.
C cc quy tc bo mt d liu v cung cp cho ngi s dng vi nhng mc khc
nhau.
To iu kin cho cc qu trnh tip theo: s dng bn , t ng ho ch bn v in
bn .

S hnh thnh h thng thng tin a l nh mt hng khoa hc ca ngnh bn

hc din ra cch y khng lu. Theo kin kh thng nht ca cc chuyn gia, nm 1964,
Canaa ra i h thng CGIS (Canadian Geographic Information System), c coi l h
thng thng tin a l u tin trn th gii. n nm 1990 c khong 4000 h thng GIS.
GIS pht trin mnh v c nh hng r rt k t u thp k 90 tr li y v rt hon chnh

58

vo nm 2000. c nhiu nh ngha v GIS xut pht t nhng quan im khc nhau,
nhng nh ngha c l hp l nht ESRI: GIS l mt tp hp c t chc bao gm phn
cng, phn mm my tnh, d liu a l v con ngi, c thit k nhm mc ch nm bt,
lu tr, cp nht, iu khin, phn tch v kt xut tt c nhng dng thng tin lin quan n
v tr a l .
Theo gio s khoa a l trng i hc tng hp quc gia Lmnxp ca nc Nga
Berliant A.M, chuyn gia hng u v h thng thng tin a l (GIS), GIS pht trin nh mt
s tip ni trc tip phng php tip cn tng hp v h thng trong mt mi trng thng
tin a l. GIS c c trng bi mc t ng ha cao, da trn nn tng cc d liu bn
c s ha v da trn c s tri thc, phng php tip cn h thng trong biu din
v phn tch cc h thng a vt l. Dng bn c bit ny c trng bi tnh tc v, i
thoi v s dng cc phng tin mi trong xy dng, thit k bn . c tnh u tin ca
GIS l tnh a phng n cho php nh gi nhiu kha cnh khc nhau ca tnh hung va cc
gii php a dng. c tnh tip theo ca GIS l tnh a mi trng (multimedia) nh c
th kt hp cc biu din vn bn, m thanh v cc k hiu. Nhng c l c im ln nht
ca cc cng ngh mi l chng a chng ta ti nhiu dng biu din mi: bn in t,
cc m hnh my tnh 3 chiu v m hnh ng dng phim,
H thng thng tin a l hin nay c s lin h cht ch vi vin thm v cc phng
php m phng ton hc, cc h thng v tinh. Nh gio s Berlant A.M. nhn xt mt trong
nhng hng chuyn su ca hng h thng thng tin a l l thit lp bn mt cch
nhanh chng, ngha l gn vi bi ton m phng ha bn trong ch thi gian thc hoc
gn vi thi gian thc vi mc tiu nhanh chng nhn c kt qu nhm thng bo cho
ngi s dng v nhanh chng can thip vo qu trnh ang din ra. Gio s Berliant A.M.
hiu thi gian thc y l tc m bo x l thng tin nhanh chng i vi nhng thng
tin thu nhn c, ngha l phi nhanh chng th hin bng bn nh gi, qun l, kim
sot cc qu trnh v cc hin tng (cng ang thay i vi tc nhanh).
Tm quan trng ca cng ngh GIS c khng nh trong pht biu ca tng thng
M Bill Clinton H thng thng tin a l tr thnh khu t ph trong bi ton h tr cho
s pht trin kinh t, s dng hp l cc ngun ti nguyn v bo v mi trng. Cc cng
ngh hin i cho php gii quyt mt cch c hiu qu bi ton thu nhn, truyn, phn tch,
trc gic ha cc d liu gn kt vi khng gian, thit lp cc d liu bn (trch on
trong cng lnh nm 1994 V vic xy dng c s h tng quc gia cc d liu gn kt vi
khng gian).

4.1.4

Cng ngh mng v cng dng ca n

Vo nhng nm 80 ca th k trc khi cc my PC mi xut hin, cc chng trnh

phn mm ch c pht trin cho mt ngi s dng n l. Khi vic kt ni my PC hu
nh khng em li nhng li ch r rt v cng ngh lc by gi cha th thc hin c iu
. Khi cc my tnh tr nn ph bin trong i sng con ngi, v khi cc chuyn gia bt
u a ra nhng phn mm phc tp c thit k cho nhiu ngi s dng, nhiu t chc
nhanh chng nhn thy tm quan trng ca vic kt ni cc my PC. Vic truyn thng d
liu, tc vic truyn ti thng tin bng phng thc in t gia cc my tnh, tr thnh
mt tm im ch ca ngnh cng nghip my tnh. S pht trin nhanh chng ca Internet
cng thc y s ph bin ca truyn thng d liu.
Cc mng c th bao gm tt c cc my tnh v cc thit b trong mt phng ban, mt
ta nh, hoc nhiu ta nh tri rng trn mt khu a l rng. Qua vic gn kt nhiu mng
59

ring l thnh mt mng quy m ln duy nht (nh Internet), mi ngi trn khp th gii c
th chia s cc thng tin nh h ch cch nhau mt cn phng.
Mt mng l mt cch ni kt cc my tnh sao cho chng c th lin lc, trao i
thng tin, v chia s (dng chung) cc ti nguyn theo thi gian thc. Cc mng cho php
nhiu ngi s dng truy xut cc d liu v chng trnh dng chung mt cch tc thi. Kh
nng ny cho php nhng ngi s dng ring l khng cn phi lu gi nhng bn sao ring
bit ca cc d liu v cc chng trnh trn cc my tnh ca ring h. Nhng li ch quan
trng nht ca mng l :
-

Truy xut ng thi ti cc chng trnh v d liu trng yu;

Chia s cc thit b ngoi vi, chng hn nh cc my in v my qut hnh;
Ci thin tnh hiu qu ca vic truyn thng c nhn;
Tin trnh sao lu d phng d dng hn.
4.2 Nhu cu thc t nh mt yu cu lm xut hin cc h thng thng tin mi trng

Mc phc tp ca cc vn mi trng hin nay i hi phi ng dng cc h

thng thng tin. Mc ny ngy cng tng ln. Nhiu kin thn trng cng phi tha
nhn s cn thit phi tip tc nng cao, m rng cc h thng thng tin mi trng ang tn
ti cng nh xy dng thm cc h thng thng tin mi nhiu mc tiu mc ton cu c
kh nng h tr gii quyt cc bi ton do thc tin t ra: t nhng vn mang tnh cht tra
cu n nhng vn thu thp t ng v biu din thng tin, qun l, thit k, m phng v
d bo cc qu trnh khc nhau.
Hin nay nhiu kt qu c ng dng cho php c c nhiu kinh nghim trong
xy dng cc h thng thng tin a mc tiu cho php gii quyt nhng bi ton rt chuyn
su cng nh nhng nhng bi ton c th ca mi trng. Mt phn trong s ny c
nghin cu tng i k t kha cnh l lun, mt phn trong s ny c trin khai trong
thc t. Trong lnh vc mi trng nhiu n lc xy dng cc h thng thng tin a mc tiu
cng nh chuyn t l lun sang thc tin cha c thc hin. Thm ch tng xy dng
nhng h thng nh vy vn ch l tng do s thiu vng nhng nghin cu su sc v mt
l lun. C nhiu nguyn nhn dn ti thc trng ny, mt trong nhng nguyn nhn khch
quan quan l thiu vng s t hng ca cc cp chnh quyn qun l l cc c quan chc
nng ca nh nc chu trch nhim iu phi nhiu loi thng tin a dng lin quan ti mi
trng, cng nh chu trch nhim a ra cc qui nh qun l mi trng. T thi im
thnh lp B Ti nguyn v Mi trng cng nh cc S Ti nguyn v Mi trng tnh hnh
c sng sa hn. hnh thnh cc nhim v cho cc c quan ban ngnh chc nng trong lnh
vc bo v mi trng. Chc nng nh nc cng nh nhng nhu cu bc xc trong lnh vc
bo v ti nguyn mi trng ny sinh nh cu h thng ha thng tin cng nh tch hp
thng tin ngy cng cao.
Thm vo theo thi gian mt vn khc cng tr nn ngy cng sng t, l
vic s dng cc phng tin my tnh mnh m khng kt ni mng ti u cc qu trnh
ring r (ch yu l tnh ton) khng mang li hiu qu mong mun. Trn thc t cn thit
mt h thng thng tin lin quan ti nhau thc hin s h tr cc b phng ban chc nng
trong mi vn c lin quan ti nhau.
Da trn tnh thc tin ny, nhiu nc trn th gii nghin cu xy dng mt h
thng thng tin mi trng khc nhau, c trng cho cc kha cnh s dng hp l ti nguyn
v tnh trng mi trng ca vng lnh th ca mnh. Phn di y trnh by mt s phn
tch cc kt ny.
60

4.3

Phn tch mt s cng trnh nghin cu xy dng h thng thng tin mi trng

C quan iu hnh v ti nguyn mi trng ca Phn Lan v ang pht trin mt

lun im mi v h thng tin mi trng t nm 1995. Ton b h thng c hnh thnh t
hn 20 thnh phn, gm nhiu h c s d liu v khoa hc v qun l khc nhau trong lnh
vc mi trng. N s lin kt vi cc h thng tin hin ti: h c s d liu quan trc mi
trng quc gia t 2500 trm; h ng h ra quyt nh, quy nh cho cc con knh, sng; h
c s d liu v cp nc vng; mng o theo thi gian thc, v h thng d bo v lp m
hnh v nc cp quc gia.
Trong cng trnh ca cc nh khoa hc Nht Bn Yiyang Shen v cc cng tc vin
xy dng h thng thng tin mi trng tr gip cng tc nh gi tc ng mi trng vng
ven bin Osaka (OBEIS Osaka Bay Environmental Information System). OBEIS hng ti
cc kha cnh vt l, sinh thi v kinh t x hi gii quyt mi trng vng ven bin
Osaka, v cho php xem xt cc kch bn pht trin khc nhau. OBEIS s dng cng ngh
GIS vi cc cng c thu, lu tr d liu gip cho ngi s dng c bc tranh r rng v nh
hng ca cc yu t khc nhau ln mi trng. Cng trnh ny c c trng bi s chuyn
nghip cao v cng ngh (cc phng tin o c, ly nh v tinh).
Mt cng quc kinh t khc ca chu l Hn Quc cng tp trung nghin cu
xy dng nhng H thng thng tin mi trng. Mt s nghin cu tch hp CSDL vi cc
m hnh ton hc thnh h thng tin tr gip cho qun l mi trng ti Hn Quc c th
hin trong.
Nghin cu bi ton t ng ha trong vic qun l mi trng ti H Lan c trin
khai trong rt nhiu ti d n /xem www.sciencedirect.com /. Vi s pht trin ca cc
thit b o, vic xy dng cc h thng kim sot cht lng t ng cng s c ci tin.
Bng vic s dng l thuyt iu khin cc tc gi nghin cu xy dng h thng kim sot
xm nhp mn vng ca sng. H thng thng tin mi trng trong cng trnh ny tr gip
c lc cho cng tc quy hoch mi trng.

Xy dng cc h thng tin h tr cho cng tc qun l l (FMIS) mt dng ca

H thng thng tin mi trng c tin hnh Hungary. Hungary vi cc iu kin
a l c bit nn cng chng rt quan tm n vic kim sot l. Din tch quc gia l
93.000 km2 v 23% trong tnh trng ngp lt do cc con l. Ti Hungary hin ti c
khong 4.000 km bao bo v, cao t 3 n 8 m. FMIS c to ra bng cch tch hp
vo mt mng gm khong 400 trm ti cc trung tm ca 17 c quan cho vic x l cc
tnh hung khn cp v l cp quc gia v a phng.
Vn xy dng H thng thng tin mi trng c quan tm xy dng ti Serbia
vo nm 1995 trong coi h thng thng tin mi trng l mt phn ca quan trc mi
trng. Cc tc gi coi mt h thng bo v mi trng thc cha th c coi l tn ti nu
thiu vng cc thnh phn t ng ha, cc h thng o c , x l v qun l thng tin . H
thng thng tin mi trng Serbia theo kin cc tc gi bao gm cc thnh phn sau y: h
thng qun l cc ngun ti nguyn nc (tnh trng cht lng nc v khng kh); h thng
bo v sc kho cng ng (tnh trng khng kh trong thnh ph, tnh trng v sinh nc
ung v sinh hot, ting n v phng x); h thng s dng t (tnh trng khai thc v bo
v t v cnh quan); h thng bo v rng (tnh trng rng); v H thng thng tin lin quan
ti bo tn thin nhin.

61

Vn qun l cc d liu quan trc c cp ti trong cng trnh ca cc Trung

tm khoa hc M. Nh bit cc h qun tr C s d liu quan trc di hn a ra nhng
yu cu c bit v qun l d liu. Trc ht, nhn vin ngi thu thp v qun l d liu
quan trc c th thay i bt k lc no (dn ti kt qu l c s mu thun trong vic thu
thp, phn tch, v lu tr d liu) ; th hai, cc k thut c dng thu thp d liu quan
trc c th thay i bt k lc no do nhng ci tin trong phng php thu thp d liu ; th
ba, vic lu tr cc tp d liu t vic quan trc di hn l kh khn do n khng c kt
thc.
Trong hn 2 thp nin qua, trm sinh hc h Flathead (TSHHF) v ang quan trc
cht lng nc h Flathead v lu vc ca n. qun l d liu trong chng trnh quan
trc ny, cc chuyn gia pht trin mt h thng qun l thng tin mi trng vo nm
1992, c gi l FlatDat. Bng cch cung cp mt ni lu tr trung tm cho cc d liu quan
trc TSHHF, FlatDat gip bo m: a) d liu c thu thp, nhp vo, v lu tr mt cch
thng nht; b) bt k thay i no trong cc th tc chun thc a hay phng th nghim
u c ghi nhn li; v c) cc trng thi hin ti ca tng d n c th hin mt cch
chnh xc ch m cc nh nghin cu ca TSHHF c th truy xut d liu v theo di qu
trnh.
FlatDat cung cp mt gii php qun l d liu tng th cho vic thu nhn, tnh ton,
khi phc v lu tr d liu c pht sinh do vic phn tch cc mu nc ti trm. N theo
di cc trng thi ca tng mu nc c em vo phng th nghim, sinh ra t ng cc
tnh ton trong phng th nghim phn tch bng cch sinh ra cc kiu bng biu in t khc
nhau cho tng phng php th nghim, lu tr d liu dng m cc nh nghin cu c th
d dng truy cp, v sinh cc bo co theo mu yu cu.
FlatDat c thit k da trn 4 tin xut pht t vic nghin cu: 1) d liu in
t phi linh ng v tt nht khi chng c lu dng th nht c th c; 2) d liu phi
an ton nhng c th truy cp c; 3) cc c s d liu trn my tnh phi lm vic theo cch
con ngi mun; v 4) vic qun l d liu phi c lin kt mt cch chn chn vi cc
cng vic hin ti.

4.4

nh ngha H thng thng tin mi trng

H thng thng tin mi trng c nhiu Trung tm khoa hc trn th gii nghin
cu t kha cnh l lun cng nh thc tin. Theo cng trnh /[11]/, H thng thng tin mi
trng (HTTTMT) c nh ngha nh mt h thng da trn my tnh lu tr, qun l
v phn tch cc thng tin mi trng v cc d liu lin quan. HTTTMT cha ng cc
thng tin v m t mt t (v d cc dng chy, ng giao thng, t, thng tin v s dng
t, lp thc vt, cc dt gy a tng v.v..) khu vc di t (v d nc ngm, cc m
khong sn v.v), d liu v cc hot ng mi trng (v d : cc hot ng khoan o h,
o ging, khai thc g v.v..) thng tin lu tr v quan trc mi trng (v d: d liu v cc
mu mi trng, lung kh nhim, ranh gii nhim v.v...), d liu v iu kin kh tng
thy vn (v d: lng ma, lng bc hi, nhit , bc x, tc gi), cc h s v cc m
t v cc d n c lin quan (v d: bn trnh by cc tc ng mi trng, bn v.v...).
Thnh phn ct li ca HTTTMT l mt c s d liu khng gian c cu trc
cht ch v d truy xut, trong cha ng cc thng tin phn b khng gian cng vi cc
thng tin thuc tnh lin quan ca n. Mc ch ca HTTTMT l nhm cung cp cc thng tin
mi trng cn thit cho cc nh qun l d n mi trng hay cc nh nghin cu, cc n
v v c quan php ch. HTTTMT cn c th ng vai tr l mt trung tm thng tin cng
62

cng trong vic nng cao nhn thc v mi trng. HTTTMT c th c xy dng, bo
dng v phn b thng qua nhiu k thut thng tin khc nhau.
4.5 C cu t chc ca HTTTMT
Thnh phn ct li ca HTTTMT l c s d liu khng gian, chnh v vy nhim v
chnh ca cng tc xy dng HTTTMT l pht trin v qun l mt h c s d liu khng
gian. C cu ny cn bao gm c cc k thut thc hin v o to. C cu t chc ca
HTTTMT c m t trn Hnh 4.2.

4.5.1

Pht trin h c s d liu khng gian

Vic pht trin c s d liu khng gian (CSDLKG) bao gm 2 thnh phn chnh: thu
thp cc thng tin mi trng t nhiu ngun khc nhau v chuyn i cc d liu thnh
cc nh dng d liu ph hp c th d dng truy xut v s dng.

4.5.1.1

Pht trin ngun thng tin

Ngun thng tin

(Loi, a im, Phng
php)

Duy tr v cp nht

Thc thi

Pht trin d liu

khng gian

GIS

Qun l d liu
khng gian

o to
X l d liu
(Quy trnh, kim sot cht
lng)

Phn b
(Trc tuyn, Internet, CD
ROM, USB)

Hnh 4.2. Cu trc h thng thng tin mi trng

Cc loi thng tin mi trng

63

Theo cng trnh [11] d liu mi trng c th chia thnh 3 loi chnh: d liu
m t vng, d liu v hin trng mi trng v mu mi trng, d liu v cc tiu chun
gii hn.
D liu v vng m t cc c im a l ca vng v cc thng tin thuc tnh c lin
quan ca n. Cc c im a l m t i tng v hin tng thng thy trong mi
trng t nhin hoc mi trng nhn to (v d nh ng x, sng sui, h, s dng t,
lp thc vt, phn b cc tng ngm nc, sinh cnh v.v...). D liu vng thng c thu
thp thng qua cc cuc kho st c quy m ln c thc hin bi cc c quan nh nc
hoc cc t chc nghin cu c lp. Cc d liu ny c th c thu thp bng cch s dng
phng php tiu chun v chuyn i thnh cc nh dng ph hp cho khp mt vng rng
ln. Cc s liu ny c xem xt k thng qua mt qu trnh kim sot cht lng nghim
ngt trc khi cung b cho cng chng. Do cn cng sc rt ln thc hin kho st trn
mt quy m ln, cho nn cc d liu a l vng khng th c thu thp theo chui thi gian
bin i. Bn cnh , mt s c trng vt l vng (nh ng x, cc to nh, s dng t
v.v...) thng xuyn thay i theo thi gian, do h thng cn c cp nht cc thng tin
mi nht nhm c th m bo thu c cc kt qu ng tin cy.
D liu hin trng v mu o c mi trng l nhng d liu thu thp c t cc
hot ng ti nhiu ni hoc t cc v tr ly mu khc nhau. Cc thng s m t v cc a
im v d liu (v d lng ma, dng chy trn, lng bc hi, d liu v mu cht
lng mi trng, ranh gii nhim, cc h khoan, ging o v.v...) cng c xem l d
liu mi trng. Cc d liu ny thng c thu thp bi cc c quan nh nc chuyn mn
(v d s liu v kh tng thy vn c thu thp bi cc trm thu vn), cc n v nghin
cu v cc n v t nhn khc. Cc d liu ny thng xuyn c b sung vo h c s d
liu vn i hi phi c c tnh m v d dng cp nht.
D liu gii hn cho php l cc tiu chun c t ra bi cc c quan nh nc (v
d nh Lut, TCVN do Tng cc o lng cht lng Vit Nam o c phi hp vi cc
Vin nghin cu chuyn ngnh thc hin) ni thc hin cc nghin cu su rng v cc tc
ng mi trng v sc khe v an ton mi trng. Cc tiu chun ny th hin cc gi tr
nng hoc mc ca cc cht thnh phn tng ng vi mc gy hiu ng ln mi
trng m da vo , cc nh gi khoa hc c th c thc hin. Vic xc nh cc gi tr
chp nhn c tu thuc vo cc yu t chnh sch, kinh t v x hi ca tng a phng
nhng hu ht u c p dng theo gi tr chung. Cc d liu ny thng khng thay i
tuy nhin chung c th thay i trong nhng trng hp c bit nh c s thay i ca cc
iu Lut v mi trng.
Ngun thng tin mi trng
Hu ht cc thng tin a l vng c cung cp bi cc c quan nh nc. D liu
thng c ng gi theo a CD. Vi s pht trin ca cng ngh my tnh c phng din
my tnh c nhn c tc x l cao ln siu xa l thng tin - mng internet, nhiu loi d
liu c th ti v trc tip t internet. Cc a ch web cung cp thng tin thng c s bo
h ca cc t chc nh:
-

Cc c quan nh nc
Cc c quan quc t
Phng thng mi
Th vin a phng
Cc nh cung cp t nhn
Cc ngi s dng GIS khc

64

Sau y l a ch cc trang web hu dng trong vic tm kim cc thng tin v cc

vng: D liu a vt l http://edcwww.cr.usgs.gov/doc/edchome/ndcdb/ndcdb.html
4.5.1.2

1:250 000 - Scale Digital Elevation Model (DEM)

1: 2 000 000- Scale Digital Line Graphs (DLG) SDTS format
1: 100 000 Scale Digital Graphs (DLG)
Thit k h c s d liu khng gian

Mt h c s d liu khng gian (DLKG) c t chc tt cn phi bao gm cc d

liu di cc nh dng ph hp, m t c mt cch chi tit cc khu vc a l. Tuy nhin,
trn thc t thng tin thu thp c t cc ngun khc nhau thng l nhiu nh dng d liu
khc nhau v m t nhiu khu vc khc nhau. y chnh l mt thch thc, chnh v vy cc
thng tin th ny cn phi c x l thng qua cc bin php chuyn i v th tc khai bo.
D liu cui cng phi c kim tra v gim st nhm m bo cht lng. Mt khuyn co
c a ra y l : vic lp h s lu tr (metadata) cc d liu cng vi cc d liu c
lu trong h c s DLKG cng l mt vic cn thit.
Mt h thng CSDL khng gian c thit k tt cn phi c t chc tt v c c s
l lun ton din v cht ch. Yu t ngi s dng cn phi c quan tm trong qu trnh
thit k. CSDL phi cho php ngi dng c th xem c ht ton b d liu v c th nh
gi c cch tng tc vo cc kha cnh khc nhau ca CSDL. iu ny bt buc ngi s
dng phi xc nh c nhng vn chnh yu, cc vn tim n v cc rng buc v t
chc. CSDL cn phi tha c cc nhu cu ca ngi s dng v c th s dng trong cc
ng dng c lp. Chng cng cn phi nht qun v d s dng.
Mt tin trnh thit k chun bao gm: xc nh ni dung ca CSDL, la chn cc tp
hp thng tin a l ph hp, t chc ni dung thnh mt chui cc giao din, v lp h s m
t tin trnh thit k v kt qu thu c. Thng thng, qu trnh thit k c th chia thnh 2
giai on, thit k khi nim v thit k vt l.
Giai on I: thit k khi nim
Thit k khi nim bao gm cc hot ng: nh gi yu cu ca ngi s dng,
nghin cu v nh gi ngun d liu v xc nh vng nghin cu v h quy chiu.

nh gi nhu cu ngi s dng

H CSDL cn phi c xy dng sao cho c th p ng nhu cu ca ngi s
dng. D liu cn c t chc da trn nhng c tnh vn c ca n thay v theo mc ch
s dng hay cc ng dng. Cu trc d liu phi h tr tt c cc nhu cu ca ngi s dng,
(cc nhu cu ny da theo cc ng dng xc nh theo yu cu ca ngi s dng). Da trn
kinh nghim thc t, nhng cu hi sau c t ra gii quyt trong qu trnh nh gi nhu
cu ca ngi s dng:
-

Ai l ngi s dng?
Ngi s dng u?
Loi d liu no c yu cu?
Yu cu v tnh chnh xc ca d liu?
Ngi s dng s truy xut thng tin t h CSDL nh th no?
65

Ngi s dng truy xut d liu c thng xuyn khng?

Pht trin CSDL khng gian

Giai on 1: Thit k quan im

- nh gi nhu cu ngi s dng
- Nghin cu ngun d liu
- nh gi ngun d liu
- Xc nh vng nghin cu
- Xc nh h quy chiu bn

Giai on 2: Thit k vt l
- Thu thp cc tp d liu
- X l cc tp d liu
- Lp t in d liu
- Chun b metadata

Hnh 4.3. S tin trnh pht trin CSDL khng gian

Nghin cu ngun d liu

Loi d liu v cc yu cu v mc chnh xc cn phi c xc nh trc khi
thc hin nghin cu ngun d liu. Cc phng php sau c th s dng nghin cu
ngun thng tin:
-

Tm kim t nhng ngun d liu sn c

T to d liu bng cc phng php s dng scan (qut nh), h thng GPS, COGO
v s ho bn hay phng php khng nh.
Khai thc thng tin trn Internet
Trao i, mua bn thng tin t cc nh cung cp

nh gi ngun d liu
Trong cng tc nh gi ngun d liu cn quan tm n cc vn sau:
-

H quy chiu bn : tt c dng d liu cn phi c chiu t h quy chiu nguyn

thy ban u ln mt bn nht nh c xc nh cho h CSDL khng gian.
T l - Mc chi tit cn thit cho ng dng GIS c xc nh bi t l (scale) ca
ngun d liu m theo , tc ng n cc dng thuc tnh. T l chnh l thc o
ca phn gii ca d liu GIS.
chnh xc - Mt vi ng dng s i hi chnh xc cao hn cc ng dng khc.
66

Tnh tng thch - nh dng ca d liu m bn thit lp phi tng thch vi cc d

liu khc v vi phn mm GIS m ngi s dng ang dng. Tnh tng thch ca d
liu c quyt nh chnh yu bi cc tiu chun v d liu. Cc tiu chun v d liu
thit lp trt t cho cc qu trnh pht trin d liu v c s chp thun ca tt c cc
nh sn xut chng trnh GIS. C rt nhiu tiu chun v d liu trong cng nghip
GIS. Tiu chun c cp nhiu nht trong thi gian gn y l Tiu chun v
truyn ti d liu khng gian (Spatial Data Transfer Standard SDTS).
Tnh r rng - r rng ca cc ngun d liu k thut s ra sao ? N c p ng
c yu cu cho phn mm ca bn hay khng?
phn gii ngha l vt th nh nht c th th hin trn bn theo mt t l
trc (chng hn nhng vt th c kch thc nh hn 2 mu Anh s c th hin nh
cc im trn bn c t l 1:24.000)
Tui th ca d liu - Mt vi c tnh a l thng xuyn thay i theo thi gian, v
d nh cc con ng giao thng mi, phn b s dng t v phn b thm thc vt.
Vic cp nht d liu thng xuyn l mt cng vic cn thit mt h CSDL c tnh
tin cy cao.

Xc nh vng nghin cu
Gii hn ca vng nghin cu cn c xc nh da trn yu cu ca ngi s dng
trc khi thc hin bt k cc tin trnh no sau y. Vic xc nh gii hn vng nghin cu
c 2 mc ch chnh. Trc ht, t l v phn gii ca thng tin khng gian ch yu l
thuc vo quy m ca khu vc nghin cu. Cc file GIS thng chim dng dung lng lu
tr rt ln. Vic thnh lp cc thng tin vi s lng nhiu v mc chi tit cao khng ch
chim nhiu dung lng lu tr m cn lm gim tc truy xut d liu t a lu tr khi
dung lng ngy cng nhiu. Mt khc, vic gim t l bn ng ngha vi vic lm gim
mc phn gii ca bn , cc yu t th hin s b cc hiu ng nh mn ha, n gin
ha, trng lp v lm gim kch thc. Vic la chn t l l yu t quyt nh trong s cn
nhc gia yu t chi ph v tnh hiu dng ca CSDL. Th hai, mt khu vc nghin cu c
xc nh r rng s lm lai b c cc thng tin khng cn thit khng lin quan g n yu
cu ca ngi s dng v cc tp hp d liu c th c mt phm vi a l ph hp. Yu t
ny c bit quan trng khi cc tp hp d liu c th hin theo lp bn .

Xc nh h quy chiu bn
H quy chiu bn l mt yu t quan trng trong vic thit k CSDL khng gian.
H thng li ta ca tri t c din t bng cc ng kinh tuyn v v tuyn vn c
cu trc khng gian 3 chiu, tuy nhin h li ta cc dng trong bn li dc th
hin trn mt phng 2 chiu. H li ta l kt qu ca qu trnh chiu cc li ta t
khng gian 3 chiu ln trn mt mt phng 2 chiu. Cc ta ca th gii thc c xc
nh theo cc trc ta x, y. Vic chuyn i cc ta a l t li ta cu sang li
ta 2 chiu to nn hiu ng lm bin dng mt hoc nhiu thuc tnh khng gian (din
tch, hnh dng, khong cch hay hng). Mt h quy chiu bn chuyn bit nht nh phi
bo ton c mt thuc tnh khng gian nh s hy sinh nhng tnh cht khc. H quy chiu
bn l mt m t h thng tt c hoc mt phn ca mt t trn mt phng trong c
hiu chnh v tnh ton n cc hiu ng bin dng cp trn. din t cc d liu
khng gian ln bn mt cch c hiu qu, cn phi la chn mt h quy chiu thch hp
sao cho cc hiu ng bin dng l thp nht.
67

Tt c tp hp cc d liu khng gian c th s dng cng mt h quy chiu chuyn

i t h quy chiu nguyn thy ca n trc khi thc hin cc qu trnh chng lp v phn
tch.
Giai an II: Thit k vt l
Cc yu t trong giai an thit k vt l l thu thp cc tp hp d liu da trn yu
cu ca ngi s dng, x l cc tp d liu thnh cc nh dng ph hp vi mt ranh gii
a l v h quy chiu hp l, lp cc h s CSDL.

Thu thp cc tp d liu

Chi ph cho vic thu thp d liu c th s rt ln, c bit l trong trng hp to mi
hoc t ng ha d liu. S dng cc d liu sn c trn internet c th l gii php hiu qu
v kinh t. Cc tp d liu trn internet c xp xp theo mc da trn cc ranh gii hnh
chnh hay cc mnh bn . Nhiu mc d liu cn thu thp phc v cho c vng nghin
cu. Tt c cc mc d liu phc v cho vng nghin cu cn phi c xc nh r trc
khi tin hnh ti d liu t trang Web. Mt vi trang web cho php la chn d liu bng
cch s dng phng php ha gip cho vic xc nh d dng hn.

X l cc tp d liu
C nhiu tin trnh x l d liu khc nhau ty thuc vo cc tp d liu khc nhau v
ngun cung cp, tuy nhin, qu trnh ny bao gm cc bc c bn sau ng dng cho cng
vic x l cc d liu khng gian ESRI ca cc phn mm ARC/INFO:
-

Gii nn cc file nn;

nh dng li cc tp tin cho tng thch vi ARC/INFO;
Kt ni cc tp d liu li hnh thnh cc tp ln hn khng ging nhau;
Hiu chnh thuc tnh ca cc thng tin cho ph hp vi yu cu ca khch hng;
Chiu cc tp d liu c pha trn ln mt h quy chiu nh sn ;
Thu nh cc tp d liu t tp hp cc d liu ln hn v ch gii hn trong vng
nghin cu.

Mt vi bc x l b sung cn c thc hin ty thuc vo cc dng d liu c

bit. V d i lc cn b sung thm cc thuc tnh m t chi tit hn cho cc i tng theo
cc bng m t thuc tnh. Trong trng hp ny, cng tc hiu chnh bng thuc tnh cn
c thc hin.

Lp t in d liu
T in d liu m t cu trc ca h CSDL v nhiu thng tin khc nhm gip ngi
s dng c th hiu c cu trc ca h CSDL. T in d liu cung cp cc tn ca d liu,
ni dung d liu, cc dng ca d liu (dng bao ph, li, hnh nh, v.v..) v cc h quy

68

chiu (nu c). T in CSDL c th bao gm cc thng tin sau (theo ESRI educational
services, 1996b).
-

L lch: l lch d liu m t cc ngun d liu c thu thp s dng v ngy thng
hnh thnh d liu, cng nh cc qu trnh x l v chuyn i cho ra sn phm cui
cng. Cc thng tin ny l cn thit gip ngi s dng c th quyt nh cch s
dng d liu ph hp hoc cho php duy tr, cp nht d liu.
chnh xc v v tr: m t tin cy ca cc thng tin v v tr.
chnh xc ca thuc tnh: chnh xc ca thuc tnhm t sai s c d bo
do s b qun v trch nhim i vi cc c trng c th hin trn bn cng cc
thuc tnh ca n.

Chun b metadata
Metadata l cc d liu m t v d liu. Chng l cc thng tin b sung nhm gia
tng tnh hu dng ca cc d liu. Matadata l nhng thng tin ton din, c h thng, v
din gii v ni dung, cu trc, mi tng quan v phng thc s dng ca h CSDL. Qun
l Metadata l a chiu, n bao gm cc kha cnh sau (ESRI White Paper series, 1997a):
-

Kim k cc d liu hin c

nh ngha tn v cc mc d liu
Xy dng h thng t kha cho tn v cc nh ngha
To mc lc cho cc t kha d truy cp
Ghi chp li cc qu trnh thc hin trn d liu k c nhng d liu tham gia
vo s la chn ban u
Lp h s v cu trc d liu s dng v m hnh d liu thc hin
Ghi chp cc gin CSDL lun l v vt l
Lp h s cc mi quan h gia cc mc d liu trong cc tp d liu khc nhau cng
nh quan h gia cc tp d liu
Ghi chp cc bc x l d liu bao gm la chn phng php giai on trc thu
thp, phng php thu thp, chuyn i, hiu chnh v phn tch
Lp h s cch thc th hin d liu la chn (v d h quy chiu bn )
Lp h s cc chng trnh ng dng metadata k c biu tin cho cc chng
trnh ngn ng macro
Cp nht h CSDL theo cch thc ph hp v theo nh k

4.5.2

Qun l h CSDL khng gian (CSDLKG)

Qun l h CSDLKG bao gm qun tr d liu v phn phi d liu (Hnh 4.2).

4.5.2.1

Qun tr CSDL khng gian

Qun tr CSDL bao gm cc vic nh lu tr (storage), bo tr (maintenance), cp

nht (update), d phng (bakup) CSDL hng ngy.
Lu tr CSDL
Hin nay, d liu khng gian c th c lu tr vi nhiu nh dng khc nhau bng
cch s dng phn mm ESRI. 5 nh dng lu tr c lit k di y:

69

a. Th vin ngn ng ARC/INFO (ARC/INFO librarian): Nu h CSDL khng gian

mt cch lun l (logically) c qun l theo tp cc lp bn , th vin ngn ng
ARC/INFO c th c s dng thc hin vt l cc h thng ny nh mt th vin bn
. Th vin ngn ng ARC/INFO qun l mt phm vi rng ln bng cch chia n ra thnh
cc lt (tiles) khc nhau. Tng lt d liu c th hin nh mt workspace (khng gian lm
vic) trong cha tt c thng tin d liu ca mt phm vi khng gian cho trc. Th vin
ngn ng ARC/INFO l mt th vin bn c tnh tng tc, n c c ch theo di xem
ngi dng no ang lm vic vi lp bn no v th 2 ngi dng s khng lm nhiu ln
nhau trong sut qu trnh hiu chnh d liu. N cng c th theo di lch s thng tin ( ngha
l n lu li cc thng tin ai l ngi hiu chnh lp bn no tuy nhin li khng lu li
thng tin m t s thay i din ra theo cc bc no).

b. ArcStorm: Nu cng vic qun l d liu c nhng c im ring hay nu s gii

quyt phc tp ko theo nhng bng phc tp, khi cc c trng phi c qun l bng
mt cch ph hp v h CSDL ArcStorm l mt s la chn ph hp. ArcStorm cho php
nhiu ngi s dng c th lm vic trn cng mt thng tin hay bng trong cng mt thi
im nhng khng cng c trng hay hng. ArcStorm cn h tr y s thay i cc
rnh. T liu lin quan ti s thay i (bin i) c th c lu tr v s dng h gi cc
CSDL hay to ra cc hin th s thay i ca d liu.
c. C my CSDL khng gian (Spatial Database Engine - SDE)
Nu h CSDL cha ng hng triu i tng v chng i hi mi trng CSDL
quan h tiu chun chy trn my ch, cn gi l cu trc x l khch hng/my ch
(client/server), khi h thng SDE l mt s la chn ph hp. SDE l mt tp cc truy vn
d liu v cc cng c x l a l cho php tip cn cc mc lp trnh cc ng dng a
l. M hnh d liu l hng i tng, c ngha l cc d liu hnh hc v cc d liu thuc
tnh gn lin vi cc i tng khng gian (v d mt khonh t) c lu tr chung vi
nhau v ch cn mt ln truy xut a lu tr truy xut d liu. Cc i tng khng gian
c lu tr trong mt h CSDL lin tc. Trong nhiu kha cnh, SDE la chn sng gi cho
cc server d liu trong h thng Internet bi v n c mt s u im sau:
-

Kh nng x l cc i tng a l cao

L mt h thng mng my ch/khch ch thc
C c tt c u im ca h thng qun l h CSDL (sao lu, phc hi, kh nng
lm vic mng, cc cng c v.v)
H tr x l a knh, a x l
Giao din cc ng dng c m cho s giao tip vi lp trnh vin
Cc my khch GIS vi kh nng kt ni internet
H tr nhiu ngi dng c hoc ghi d liu cng lc

SDE khng c giao din ha ngi dng. Kh nng lp trnh v s dng thnh tho
lp trnh giao din C (API) l nhng yu cu bt buc khi s dng SDE.

70

Qun tr CSDL khng gian:

- Lu tr CSDL
- Bo dng CSDL

Qun l CSDL khng gian

Phn phi CSDL khng gian:

- CSDL trc tuyn
- CD-ROM
- Internet
Hnh 4.4. S dng thng tin trong bc qun l CSDL khng gian

d. Vng lm vic (Workspace): Nu h CSDL ch mt cch gii hn cc lp khng

gian vi mt phm vi c th qun l, khng yu cu cc truy vn SQL, h tr a ngi dng
v theo di lch s thng tin, khi h thng qun l CSDL khng gian theo vng lm vic l
mt s la hiu qu. Vng la chn l mt th mc c th cha cc lp, li v cc file
INFO. N cng c th cha cc lai file v th mc khc. Cc file INFO khng c cc u
im nh k trn nhng cung cp mt mi trng phn tch d liu rt d dng v mnh
m. ARC/INFO cung cp cc cng c chuyn i cc bng gia cc nh dng INFO, SQL
v dBASE.

e. H thng qun l CSDL quan h ngoi vi: cng c th c chn cha cc

bng. Cc bng c th truy nhp bng cch s dng tch phn h CSDL (DATABASE
INTEGRATOR), h CSDL ArcStorm hoc thng qua ArcView. Mt trong nhng l do
chn h thng qun l CSDL quan h ngoi l v mt lng ln d liu v bng ang c
lu tr trong cc h CSDL quan h ngoi vi v cc thng tin khng gian khng phi l trung
tm ca h CSDL. Trong trng hp ny, cc cu lnh truy vn c th c thc thi trong h
CSDL quan h ngoi vi thu nhn cc tp hp con ca d liu v phn mm GIS c th
c s dng nh cng c phn tch.
Bo dng h CSDL
Hot ng bo dng CSDL hng ngy c lin quan n vic cp nht CSDL v sao
lu. thit k mt h CSDL c t chc tt, ph hp v c cht lng cao i hi mt n lc
rt ln. N lc b ra gi cho n c chnh xc v tnh cp nht cao cng khng h t. Mt
lch trnh cp nht thch hp cn c xy dng tng ng cho tng lai d liu. Nhiu hat
ng v mu mi trng cn c cp nht hng ngy; mt s khc cn cp nht hng tun,
hng thng hoc nh k hng nm. Cc d liu vng a l c th khng cn phi cp nht
thng xuyn nh cc hat ng v mu mi trng, tuy nhin, ngi qun tr d liu cn

71

phi n lc gi cho d liu trong cc trng thi c th chp nhn c bng cch cng tc vi
cc nh cung cp, kim tra u vo, u ra v thc hin cc php kim tra.
Sao lu d liu l mt trong nhng nhim v ct yu ca ngi qun tr h CSDL.
Mt lch trnh sao lu thng xuyn cn phi c xy dng v pht trin. Sao lu bo m
cho d liu c ton vn trong trng hp h thng gp s c v bo v cc CSDL GIS
trong trng hp chng b xa mt cch tnh c. Mc an ton ca h thng cng c th b
ph v bi cc thin tai nh ha han, l lt, ng t v bo. Nhiu cng ty cho php thc
hin sao lu ngoi tuyn off-site trong cc t chc tr chi ph cho s an tan ca h CSDL
GIS. Nhng cng ty ny c h thng an ninh ring v c xy dng chng li cc thin
tai.

4.5.2.2

Phn phi h CSDLKG

Tnh hiu qu ca h CSDLKG hon ton ty thuc vo kh nng truy cp vo h

CSDL, c nh ngha theo cc tiu ch sau:
-

Phm vi phn phi: C bao nhiu ngi c kh nng truy cp c d liu ?

nh dng phn phi CSDL theo yu cu no th ngi dng no c th truy nhp
c vo h CSDL ?
Tnh d s dng - Vic truy xut d liu c thc hin vi tc nhanh bao nhiu ?
Mc d dng trong vic truy vn hoc tm kim d liu ? D liu cn dung lng
lu tr bao nhiu ?
Mc cp nht ca d liu - H CSDL c cp nht thng xuyn nh th no?

C nhiu la chn phn phi CSDLKG n ngi dng u cui. Cc phng thc
thng dng c lit k di y:
-

H CSDL trc tuyn.

CD-Rom
Mng internet/intranet

CSDL trc tuyn:

Mt h CSDL trc tuyn c phm vi phn phi gii hn. Khim khuyt ch yu ca
n l ch c ngi dng c cp quyn truy nhp mng mi c th truy xut d liu. Mt
khuyt im khc l s hot ng ph thuc vo s truy nhp thng qua cc mng phm vi
rng (WAN) v mng ni b (LAN) n h CSDL trung tm. S truy nhp vo h CSDL b
ct t khi kt ni mng t my ch v my khch gp s c.
Phn phi d liu trn h CSDL trc tuyn cn b gii hn v bng thng mng. Cc
d liu khng gian thng c dung lng rt ln. Vic ti cc d liu theo yu cu din ra
chm chp s lm chm qu trnh x l v gy kh khn cho vic s dng d liu. Trng
hp ny khng phi l vn ln i vi nhng ngi dng s dng mng LAN. Mng LAN
cung cp kt ni bng thng rng trong khng cch ngn, trong khi mng WAN li cung cp
bng thng hp tn mt khong cch xa. V th, vic truy xut d liu bng mng LAN c th
nhanh hn so vi vic s dng mng WAN v mng intrnet nhng chm hn vic truy xut
d liu trc tip t cng.

72

u im chnh yu ca h CSDL trc tuyn l tt c cc d liu c th qun l trong

mi trng n l (single environment). D liu c th d dng cp nht v sao lu. H
CSDL trc tuyn c bit hu dng qun l mt h CSDL rng ln, trong d liu d th
n mc gigabyte hoc tetrabyte. Ch cn bo dng mt bn sao d liu duy nht. Cc ngi
dng ch truy xut cc tp d liu con cho cc ng dng n l. V th tit kim dung lng
cha v bo tan c d liu. Mt u im khc l nu h CSDLKG c lu tr trc tip
trong mt h CSDL quan h c nh ngha r rng, khi cc tm kim v truy vn c
cho php theo topo. iu ny cung cp dch v truy cp d liu khng gian nhanh hn v s
chng lp khng gian ng hn trn h CSDL.
Xy dng h CSDLKG trc tuyn i hi cc thit k, xy dng v bo dng rt
phc tp. Chi ph b ra cho phn cng v phn mm ty thuc hon ton vo kch k ca h
CSDLKG.
H CSDLKG trc tuyn thng c cp nht v bo dng hng ngy bi ngi
qun tr d liu. N cung cp cc d liu chnh xc v cp nht nht.
CD-ROM
CD-ROM l dng phn phi c s d liu rt ph bin khc. Cng ngh xut
bn CD-ROM bt u tng nhanh t nhng nm 1990. N tr thnh tiu chun cho vic
xut phn mm v d liu. K thut chnh CD-ROM vi gi thnh thp lm cho vic xut
d liu trn CD-ROM c thc hin hu ht cc c quan. Hng triu CD-ROM lp vo
my tnh v c thc hin theo tiu chun ISO 9660, iu ny lm d liu CD-Rom phn
pht mt cch an ton v c s chn la. Vi dung lng 600 MB v gi thnh thp cho mi
a CD-ROM l s la chn l tng phn phi b d liu ln cho bn c.
Thun li u tin ca CD-ROMs nh mt la chn ca s phn phi c s d
liu khng gian l tc cao ca ng dn vo d liu. Nhng b d liu ha ln cn
c truy cp v ly ra trc tip t b phn a khng gian m khng c bt k s can thip
ca s thc hin mng li ( h thng ). Bt li u tin ca d liu trn CD-ROM l chng
khng c cp nht d liu mi nht. Hn na, CD-ROM c th t tin v tiu tn nhiu
thi gian.
CD-ROM thng thch hp hn cho b d liu a l a phng bi v nhu cu
cp nht d liu ca h khng nhiu. Nu CD-ROM l mt s la chn phn phi cho c s
d liu khng gian th tt nht hy dnh cho mi lin h d liu khng gian tnh, gi thnh
CD ROM r hn h thng mng. Nhng knh mng c th c gi li cho nhng trng
hp khn cp hn v khi nhu cu cp nht d liu thng xuyn hn. S kt hp ca CDROM cho c s thng tin tnh v Internet cho nhiu thng tin c cp nht v hp thi c
xem l mt xu hng trong tng lai.
Internet/ Intranet
Thut ng Internet th thng c s dng cho h thng mng ton cu. Thut ng
Intranet thng c ng dng cho h thng mng ni b s dng k thut Internet chun.
Mt Intranet th thng c tch t Internet bi mt bc tng la ( mt thit b in t
lc mng giao thng).
Internet l h thng mng ln nht th gii, n c thng nht bi s s dng
chung bng phng thc Internet (Internet Protocol - IP). Chun truyn thng ny cho php
nhng phn cng khng ng nht truyn thng t c hiu qu trong mt mi trng chung
73

 l m rng, khng t tin, d s dng, h tr nhiu knh truyn thng ( th, video, v
m thanh) v cung cp kh nng siu lin kt.
Trong phm vi ca GIS, Internet c nhiu tim nng s dng nh l vic cng b d
liu, bn v phn phi sn phm, v nhng dch v GIS.
Internet/ Intranet nh l mt la chn phn phi c s d liu tnh. Cch la chn
ny nhiu thun nht l c phm v phn phi rt rng ln. Cng ngy cng c nhiu c quan
chnh ph v nhng nh cung cp d liu khc ang xut d liu phm vi chung ca h ln
Internet/Intranet. Nu nh trc y nhn c nhng d liu ny, cn nhiu thng x
l vi gi thnh rt cao. Vi Vi xa l siu thng tin Internet, ch cn nhp chut ngay tc
khc v d liu th min ph.
Gii php ny khng ch cung cp d liu nhanh chng v min ph m cn cung cp
d liu c cp nht mi hn. Vi mt h thng qun l c s d liu lin h giao din tt,
Internet/ Intranet c th cung cp ngay c d liu tnh m c cp nht hng ngy hoc d
liu thng thay i.
Hn na, gii php Internet/ Intranet khng ch phn phi trc tuyn d liu tnh m
cn cn thit phn phi trc tuyn GIS. Theo ESRI, gii php Internet cho GIS cn tun
th nhng yu cu sau ( ESRI White Paper Series, 1997b):
-

Cng c chun n gin v nn c lp: D liu GIS v x l chng cn c thc

hin bng cch s dng cc browser chun tin trnh v d liu GIS nn dng lt qua
tiu chun v k thut ph v t do ca hn hp phn cng mi trng.
ng lc v li vo d liu an ton: ngi s dng nn c li vo d liu tng tc v
xut bn chnh xc. Bi ngi s dng tch t c s d liu, trn vn v cn thn c
th c duy tr d dng.
Bn phong ph v kh nng GIS: trung tm s dng m c nhng cng c tinh vi
cho hin th, nghi vn v phn tch c th gi v tin trnh d liu
loi d liu: c trng qut v hng d liu nn c ng h trong ng dng
Internet. Tt c loi d liu ny c s dng cho tin trnh a l, nhng trng d
liu c th c dng trnh by mt bn trng m ging nh mt bn tht.

iu khng thun li chnh ca gii php Internet/Intranet l s phc thuc nng n

vo kh nng ca h thng. Tht bi ca h thng c th chm dt hon tt tin trnh c s d
liu. S chuyn ng mnh trn Internet cng c th lm gim tin trnh d liu v lm cho
n kh s dng, c bit l nhng tp tin GIS ln.
4.6

Cc nguyn l xy dng H thng thng tin mi trng

H thng thng tin mi trng c xy dng v hnh thnh da trn nguyn l

module. Cc module ny c xy dng tng i c lp nhng c th tch hp c vi
nhau. Nh vy mt cu hi t ra l: cc ngun thng tin no s tham gia vo HTTTMT, hay
ni cch khc HTTTMT gm nhng khi module nh th no. Trong thi gian qua, cng vi
nhiu nhm nghin cu khc, tc gi gio trnh ny c c hi thc hin mt s ti theo
hng xy dng h thng thng tin mi trng cho mt s tnh thnh. Cc ti ny c
nghim thu v a vo ng dng ti mt s a phng trong c nc. Phn di y l s
kt hp gia kinh nghim ca tc gi cng nh tham kho mt s ti liu c trnh by trong
phn ti liu tham kho ca cun sch.

74

4.6.1

Thng tin t liu c s quan trng ca HTTTMT

cho HTTTMT tn ti v pht trin, iu quan trng l phi thng xuyn b sung,
cp nht vo n cc thng tin mi trng mi. Thng tin trong HTTTMT c b sung bi
cc dng bo co sau y: bo co thng k cc cp, bo co nhanh v bo co c s t cc t
chc x nghip, cc tiu chun cht lng lin quan ti tiu chun pht thi cho php cng
nh x thi cho php i vi tng x nghip, ti liu ca cc c quan t chc a phng, giy
php s dng ti nguyn thin nhin.

Hnh 4.5. Cc thng tin mi trng trong khi tra cu

Tm li HTTTMT cn phi c xem xt nh mt tp hp cc h thng tch hp c
lin kt bi cc phn mm c cng mc tiu, mc ch, danh mc cc bi ton cn gii quyt.
4.6.2

Xy dng khi ngn hng d liu

C s v cng l mt trong nhng nhnh chnh ca HTTTMT chnh l H con cc

ngn hng d liu lin quan ti bo v mi trng c ban hnh vi cc c cp chnh quyn
t Trung ng ti cc a phng. Cc B lut, Ngh nh, Thng t, Ch th, Quyt nh v
cc hng dn thc hin i km l ngun b sung quan trng cho ngn hng d liu v mi
trng. Bn cnh cc thng tin, d liu lin quan ti quan trc mi trng l mt trong
nhng h con quan trng nht.

Hnh 4.6. C s thng tin mi trng trong khi ngn hng d liu
Hin nay Cc Bo v mi trng thuc B Ti nguyn v Mi trng l c quan ph
trch, iu phi mng li quc gia v quan trc mi trng. Mt s c quan c tham gia
vo mng li ny l: Vin Mi trng v Ti nguyn (thuc i hc quc gia Tp. HCM),
Vin k thut nhit i v mi trng (thuc UBND thnh ph H Ch Minh), Trung tm Ti
nguyn mi trng v Cng ngh sinh hc (thuc i hc Hu), i hc xy dng H
Ni,. Cc d liu c thu thp bi cc n v ny c chuyn giao cho Cc Bo v mi
75

trng. Hin nay cc s liu ny cha c cng b cho s dng rng ri. y cng l mt
hn ch cn c xem xt. V mt php l, ngy 19/12/2003 th tng chnh ph k Ngh
nh s 162/2003/N CP ban hnh Quy ch thu thp, qun l, khai thc, s dng d liu,
thng tin v ti nguyn nc trong khng nh B Ti nguyn v Mi trng l c quan
iu phi cng tc qun l d liu, thng tin v ti nguyn nc. Thit ngh cn thit phi
thng qua cc quy ch tip theo nhm m bo tnh php l ca cc thng tin ti nguyn v
mi trng, m bo thng tin khng b ch bin dn ti km tin cy ca thng tin sau
khi qua tay nhiu t chc khc nhau.

4.6.3

Xy dng khi c s php l cho i tng cn qun l

Khi ny trong HTTTMT cha ng thng tin v x nghip lin quan ti s dng ti
nguyn thin nhin nh : thng tin v trang thit b, v tnh trng k thut ca thit b lm
sch; d liu lin quan ti pht thi, x thi v cht thi, giy php s dng ti nguyn; bo
co ca cc x nghip lin quan ti cng tc bo v mi trng, kh nng trao i thng tin v
s dng ti nguyn bng a CD hay cc phng tin tin hc khc, hin trng ng dng cc
phn mm trong x nghip x l s liu, t ng ha cng tc bo v mi trng.
C s php l - Giy php mi trng
Tnh hnh s dng ti nguyn ca CSSX:
- Thng tin v trang thit b lm sch
- D liu pht thi, x thi hng nm
- D liu v cht thi
- Bo co nh gi tc ng mi trng hng nm
S cng ngh ca CSSX:
- Nc
- Khng kh
- Cht thi

Hnh 4.7. C s thng tin mi trng trong khi C s php l

Mc tiu chnh ca giy php mi trng xy dng CSDL s dng hp l cc ngun
ti nguyn thin nhin, xy dng mng thng tin bo co, hnh thnh v phn loi cc thng
tin s cp, nhn c thng tin nhm xc nh tnh kinh t ca cc cng ngh c s dng
vi mc tiu cung cp chng nhn, bo him v iu chnh thu. Khi giy php mi trng
c t chc bi ba mc c s phn cp c gn vi cc dng thng tin: ngn hng cc d liu
mi trng s cp ca x nghip (giy php ngi s dng ti nguyn mi trng); ngn hng
cp tnh thnh, cp vng), ngn hng cp quc gia.
Giy php mi trng c xy dng da trn cc nguyn l th hin phng php
tip cn h thng i vi vn bo v mi trng (theo nguyn l phn cp : c s sn xut
Khu cng nghip tnh thnh vng quc gia). y l khi d liu c s v khng kh,
nc, t v cht thi l phi xy dng i vi mi i tng s dng ti nguyn thin nhin.
Nh mt ti liu k thut c chun ha, giy php mi trng cn cha ng s
cng ngh ca ngi s dng ti nguyn mi trng, cc tiu chun do nh nc ban
76

hnh. Trong giy php cng cha ng thng tin v nng sut cng nh hiu qu sn xut
cng nh mc tiu th nng lng.
Giy php mi trng ca c s sn xut (CSSX) (ngi s dng ti nguyn thin
nhin) c thc hin theo nguyn l module gm cc module CSDL mi trng nc,
khng kh, cht thi rn, module cc thng tin tng hp, module hin trng mi trng. y
giy php mi trng hng ti CSSX bt k khng ph thuc vo dng s hu, ngnh ngh
sn xut ha, nng nghip, ch bin g, . S dng nguyn l lp trnh i tng cho php
thit lp cc CSDL ngi s dng ti nguyn thin nhin, thng xuyn cp nht v tm ra
nhng thng tin ng lu , nhng ni sn xut gy nhim, cho php a vo cc phng
php kinh t trong qun l, gn kt v tr a l ni c ngun ti nguyn vi cng ngh c
s dng khai thc ti nguyn , xy dng ngn hng d liu cc cng ngh bo v v tit
kin ti nguyn thin nhin v tit kim. Cc mu bo co i km trong giy php mi trng
trong trng hp c in y cho php xy dng cc form bo co cho cc cp qun l,
cng nh phc v cho cng tc xy dng cc tiu chun pht thi, x thi cho php trong
phm vi khu cng nghip hay trong phm vi thnh ph, cung cp thng tin cho cc mc qun
l cao hn, so snh s thay i ca chng. Ngoi ra, s ny cho php d bo tnh trng tai
bin v tnh ton trc cc vng chu s nh hng.
4.6.4

Xy dng khi thng tin tra cu

Trong cu trc chung ca HTTTMT, h thng thng tin s tay chim mt v tr quan
trng. Khi ny cha ng cc vn bn php quy: tiu chun qun l cc cp khc nhau. Khi
ny thc hin vic a ra cc nh gi chuyn gia, h thng ha v a thng tin ti cc
nhm i tng ngi dng trong cc lnh vc nh:
-

Cc cng ngh cao, cc qu trnh hng ti s hon thin cc qu trnh s dng ti

nguyn thin nhin v cc qu trnh sn xut;
Cc chuyn gia v cng ngh cao, cc khuyn co s dng hp l cc dng ti nguyn
thin nhin khc nhau;
Cc t chc hot ng trong lnh vc bo v mi trng, cc kha cnh kinh t ca bi
ton bo v mi trng.

H thng thng tin s tay c hnh thnh trn mt s c s ban u l cc t chc

sng lp vin (lin quan ti i tng mi trng cn qun l). Cc thng tin c s dng
lm thng tin c s l: cc thng tin qung co v thng tin v cc c nhn lm cng ngh;
thng bo ca cc B, S, Ban ngnh chc nng, thng tin v cc thnh tu khoa hc cng
ngh t c, thng tin v cc Hi ngh, Hi tho theo cc knh thng tin khc nhau. Cc
t liu lin quan ti thng tin c s cn thit tri qua nh gi ca cc chuyn gia v sau

77

c a vo cc mc tng ng. S h tr CSDL c thc hin bi ngi ph trch tng

Tn cc t chc, c nhn
lm trong lnh vc mi
trng

Tiu chun:
ISO, TCVN

Khi thng tin tra cu

Cc cng ngh
cao

Thng tin v cc hi
ngh, hi tho,...

ng.
Hnh 4.8. C s thng tin mi trng trong khi Tra cu thng tin
Thng tin cha trong H thng thng tin s tay c cung cp cho ngi s dng
c trnh by di dng:
4.6.5

dng vn bn dng vi tnh khc nhau c th in hay chp vo a c;

chng trnh (h thng qun l CSDL);
chng trnh m t nguyn l lm vic v cc kh nng k thut ca chng trnh.
Xy dng khi quan trc mi trng trong HTTTMT

Lu rng quan trc mi trng l h thng theo di, nh gi v d bo tnh trng

mi trng nhm mc tiu nghin cu cc qu trnh thin nhin (trong s ny nhn mnh ti
cc qu trnh thin nhin chu s nh hng ca cc hot ng kinh t do con ngi) nhm
lun chng cc quyt nh qun l trong lnh vc khai thc ti nguyn. T , mc tiu ca h
con quan trc mi trng trong HTTTMT l: nh gi tng hp cht lng mi trng; xc
nh cc yu t con ngi gy nh hng tiu cc ti tnh trng mi trng dn ti cn thit
phi thng qua cc quyt nh qun l; d bo s thay i trong qu trnh thc thi cc d n
hot ng kinh t; lun chng tnh ton thit hi v mt kinh t gy ra do nhim mi trng
trong khu vc ph cn. Bn cnh cn lu ti yu cu ca x hi nn trong nhim v quan
trc mi trng cn b sung thu thp d liu cng cc phn tch cc ch tiu c trng cho
tnh trng sc khe con ngi cng nh ch s bnh tt ca dn chng, xc nh cc nng
gii hn cho php ti mt s v tr c bit v nhy cm.
Cng vic thu thp v phn tch thng tin c thc hin theo cc ch tiu sau: hin
trng v s thay i ca mi trng khng kh, cc i tng nc, cc ngun ti nguyn
nc, s suy thoi cc h sinh thi nc, t, mi trng a cht, cc h sinh thi di nc
cng nh cc tham s sinh a ha ca lnh th. Ngoi ra trong khun kh chng trnh v
sinh mi trng cn thit phi thu thp cc ch s: nhim khng kh ti cc khu dn c,
nhim ngun nc ung, cc ngun nc cung cp cho cc khu du lch, tnh trng mi trng
ca t v an ton phng x.

78

Khi quan trc mi trng

Nc

Khng kh

Cht thi

- Lu tr CSDL
- Truy cp CSDL
- X l CSDL
- ng dng CSDL

Hnh 4.9. C s thng tin mi trng trong khi quan trc mi trng
4.6.6

Nghin cu ng dng nhng thnh tu mi nht ca khoa hc v cng ngh

Trong qu trnh hnh thnh HTTTMT cc nghin cu khoa hc c trin vng c

thc hin t cc ti khoa hc khc nhau cn c lu thc hin cc h con ca
HTTTMT. V d t kt qu nghin cu xy dng mng li quan trc ca mt tnh thnh no
hnh thnh c mng quan trc ti u, th cn cp nht kt qu nghin cu ny vo
khi quan trc mi trng trong HTTTMT.
4.6.7

m bo tnh c lp gia cc khi

Ngoi cc khi c lit k trn trong HTTTMT cn c th tch hp cc khi khc

lin quan ti cng tc qun l hnh chnh, thm nh mi trng, thanh tra gim st mi
trng. Cn xc lp mi quan h gia cc phng ban chc nng lin quan ti HTTTMT. y
c th l cc Phng, Ban, Trung Tm trong phm vi S Ti nguyn v Mi trng. Vic kt
ni ny c th thng qua mng cc b trong phm vi mt S cng c th ni vi cc Phng,
Ban, Trung Tm trc thuc cc S khc hoc vi y ban nhn dn tnh. pht trin tng
ny cn thit phi xy dng cc mng kt ni gia cc S vi nhau v vi UBND tnh. Trong
trng hp HTTTMT c xy dng cho cp tnh th h thng ny cn thit phi thc hin
chc nng sau y:
-

l ni xy dng v a vo s dng cc ngn hng d liu lin quan ti khai thc ti

nguyn v bo v ngun ti nguyn thin nhin;
t chc tc ng thng tin v iu phi cc tc ng gia cc Phng, Ban, Trung tm
chc nng x l v trao i thng tin mi trng;
thc hin cc bi ton tnh ton m phng, x l d liu vin thm v GIS;
m bo, h tr cho cc qu trnh tnh ton;
truyn d liu cho qu trnh tnh ton.

79

4.7 H thng thng tin m hnh mi trng tch hp nh s m rng h thng thng
tin mi trng

Trc khi trnh by ta thng nht mt s thut ng c s dng rng ri

trong nhiu cng trnh khoa hc gn y. Nh bit, s lin kt gia k thut tnh
ton v thng tin l l do hnh thnh h thng thng tin t ng (Automatic
Information System - AIS). Nt c trng ca x hi chng ta ngy nay khng ch l
s tng u khi lng thng tin thu thp c m cn l s pht trin nhanh chng
vic s dng cc thng tin ny. Cc trung tm thng tin tr nn rt cn thit trong
nhiu hot ng khoa hc thc tin hng ngy, hot ng ging nh chc nng ca
mt th vin.
Cc h thng thng tin t ng (Automatic Information System - AIS) c xy dng
tch hp cc loi thng tin c bn cht khc nhau. Nu AIS c kt hp vi m hnh
(model) th khi h ny c gi l cc H thng thng tin - m hnh t ng (Automaitc
Informational Model System). S ra i v pht trin mnh m ca GIS m ng cho
nhiu ng dng GIS trong nhiu lnh vc, trong c AIMS. V mt thc tin, vic gn s
liu o c vi bn a l v m hnh to thnh mt h thng m GS Krapivin, ngi Nga
trong nhiu cng trnh ca mnh gi l GIMS (Geographical Information Monitoring System)
phn bit vi thut ng tr nn rt quen thuc l GIS. Mt trong nhng chc nng quan
trng ca GIMS l kh nng d bo tnh trng mi trng di nhng tc ng do hot ng
kinh t ca con ngi. Ty thuc vo cc m hnh v mc tiu s dng ca m hnh m cu
trc ca GIMS v CSDL ca chng s khc nhau (v d nh bi ton nh gi cht lng mi
trng khng kh, nh gi cht lng nc mt ca con sng, nh gi cht lng nc
vng ca sng, ca nc ngm dn ti cc h GIMS khc nhau). V tng GIMS l s kt
hp GIS, ngn hng d liu v tri thc (cc h thng chuyn gia) v cc h thng m phng.
GIMS c xem l cng c c trin vng gii quyt cc bi ton mi trng trong phm vi
vng hay ln hn, cng nh gip nng cao cht lng mi trng.

4.7.1

S cn thit phi xy dng h thng thng tin m hnh tch hp

Nhng quan tm v pht trin bn vng ti nhiu ni trn th gii dn ti s cn

thit phi ng dng CNTT nh gi nh hng cc hot ng kinh t ln mi trng. Hin
nay mc tiu c t ra cho nhiu ti khoa hc l: cn phi nh gi bc tranh tng hp
da trn mt s im o c ri rc theo khng gian v thi gian. t c mc tiu ny
i hi phi xy dng cng c mi. Cng ngh thng tin c s dng xy dng mt h
thng da trn Internet gip truy cp d liu v thng tin mi trng, tri thc cng nh cc
m hnh m phng v gip nh gi cc tiu ch trong mt mi trng tch hp cc CSDL.
Cng ngh thng tin c xy dng v s dng y tp trung vo vic thit k CSDL, thu
thp v x l s liu, pht trin v t chc tri thc, m phng qu trnh lan truyn cht , biu
din kt qu tnh ton di dng thun li cho ngi s dng.
Thc tin ca cng tc qun l mi trng cho thy nh gi mi trng cn thit
phi quan trc cht lng mi trng cng nh quan trc ch kh tng thy vn cc vng,
min khc nhau. Tuy nhin do s gii hn ca cc v tr ny cng nh tnh ri rc theo khng
gian v thi gian ca s liu cho nn cc phng php khc cng c p dng nh m
phng, ng dng phng php chuyn gia. Nhng cng c ny c ng dng sinh ra cc
s liu ti cc im khng th quan trc c. Cc h tri thc kt hp sc mnh ca phng
80

php m phng (simulation modeling) vi c phn on ca chuyn gia cho php a ra mt

cch tip cn mnh hn so vi m phng hay phn on c tch nhau ra.
Tuy nhin cc m hnh m phng rt kh khn trong s dng v i hi phi nghin
cu thch nghi cng nh n gin ha v din gii. Kin thc chuyn gia cng c mt s gii
hn nh s thiu vng kh nng chuyn di cng nh c s ca n ch l kinh nghim. T
r rng l cn phi nghin cu v pht trin cng ngh tch hp sc mnh ca m hnh m
phng vi tnh c th c nhiu kinh nghim v o to bi bn ca cc chuyn gia. Kinh
nghim thc tin xy dng cc h tch hp nh vy ti nhiu nc trn th gii ch ra s
cn thit phi pht trin cc nghin cu sau y :
Xy dng h thng thng tin tch hp
H thng thng tin tch hp (tch hp y c ngha l kt ni cc thnh phn v cc
h con) xut mt c s nn cho php pht trin cc h thng ca my tnh nhm h tr cho
ngi qun l s dng thng tin mt cch c hiu qu nht. Cc h thng ny cho php kt
hp sc mnh ca m hnh m phng vi thng tin t CSDL, tri thc chuyn gia v cng
ngh hin th mt cch trc quan. Cc cng trnh [1] - [9] c thc hin theo hng ny.
Cc phn mm ENVIMNT, ENVIMWQ, ENVIMAP c trnh by trong phn di y l
h thng thng tin tch hp CSDL mi trng, CSDL GIS, m hnh m phng (c cha tri
thc).
Nh mt c ch lu tr v truy cp thng tin, CSDL l nn tng thng tin cha trong
h thng thng tin tch hp. Cc d liu thu thp c, thng tin, c s tri thc v m hnh
m phng c cha trong format c cu trc. iu ny cho php truy cp chng mt cch
c hiu qu. Cc module khi pht trin cho php b sung thm v h chuyn gia nhm din
gii output ca m hnh.
Pht trin h thng quan trc mi trng
Cng vic qun l mi trng phi c thc hin da trn c s thng tin v trng
thi i tng cn qun l v thng tin chnh l nhin liu cho cng tc qun l. Chnh v vy
nhng vn lin quan ti qun l mi trng, cu trc v chc nng ca n l nhng vn
c quan tm c bit.
Quan trc mi trng l mt h thng quan trc thng xuyn cc ch tiu v thy
vn, thy vn - a cht v thy ha - a cht ca nc, khng kh, t cho php thu thp,
truyn v x l thng tin nhn c vo mc tiu lm sng t kp thi cc qu trnh tiu cc,
d bo s pht trin ca chng, ngn nga cc hu qu c hi cng nh xc nh mc hiu
qu ca cc bin php bo v mi trng. H thng quan trc mi trng l mt h cho php
thu thp, x l, nh gi v truyn thng tin v hin trng mi trng cng nh gip d bo
tnh trng mi trng. Quan trc mi trng c thc hin cc mc ton cu, mc vng v
mc a phng. Mt s vn v thng tin mi trng cng nh vn quan trc mi
trng t kha cnh cng ngh thng tin c trnh by trong phn trn ca ti liu ny.
Pht trin v chuyn giao cng ngh da trn cng ngh Internet
Cc cng c qun l mi trng s nng cao hiu qu ng k nu chng c truy
cp mt cch d dng. Internet cung cp mt din n tin li v d dng tm kim pht

81

trin cng ngh v chuyn giao cng ngh. Vic pht trin v chuyn giao cng ngh d c
tin li thng qua s truy cp d dng ti h chuyn gia, ti liu, bo co khoa hc v tip xc
trc tip vi cc nh khoa hc v nhng ngi pht trin h thng. pht trin mng ny
cn thit phi c gii php a GIS ln mng cng nh chuyn i cc module vit trc y
cho mng cc b thnh cc module co th chy trn Internet.

4.7.2

Phn tch mt s cng trnh nghin cu xy dng h thng thng tin m hnh mi
trng tch hp

Vo nhng nm 80 ca th k trc, nhiu nh nghin cu trn th gii t ra bi ton

xy dng mt h thng kim sot mi trng tin cy v hiu qu qui m vng cng nh qui
m ton cu. Bi ton ny bao gm xy dng cc phng tin k thut thu thp, bo qun
v truyn s liu quan trc mi trng v mt khc pht trin cc phng php x l cc d
liu ny.
Sau 30 nm pht trin khoa hc k thut, ngy nay cc cng ngh mi, k thut mi
cho php trong mt thi gian ngn hnh thnh cc mng s liu vi dung tch rt ln v trng
thi mi trng. qui m vng, cc phng php quan trc t xa (v tinh, vin thm) ang
t ra rt c hiu qu. T quan im thc tin vic tch hp cc h thng o khc nhau l rt
quan trng. Cc s liu o c c gn vi bn a l v m hnh ton hc to thnh mt
h thng m GS Krapivin, ngi Nga trong nhiu cng trnh ca mnh gi l GIMS
(Geographical Information Monitoring System) phn bit vi thut ng tr nn rt quen
thuc l GIS. Mt trong nhng chc nng quan trng ca GIMS l kh nng d bo tnh trng
mi trng di nhng tc ng do hot ng kinh t ca con ngi. Ty thuc vo cc m
hnh v mc tiu s dng ca m hnh m cu trc ca GIMS v CSDL ca chng s khc
nhau (v d nh bi ton nh gi cht lng mi trng khng kh, nh gi cht lng nc
mt ca con sng, nh gi cht lng nc vng ca sng, ca nc ngm dn ti cc h
GIMS khc nhau).
Trong cc nghin cu ca mnh cc nh khoa hc Nga ch trng ti nhng bi ton
mang tnh thc tin quan trng l xy dng h thng thng tin tr gip cho cng tc nh gi
tc ng mi trng cho a phng ca mnh. gii quyt bi ton ny cn phi c nhng
nghin cu kt hp nhiu ngnh khoa hc khc nhau. c im chung ca cc cng trnh ny
l cc tc gi nghin cu, thit k v xy dng cng c tin hc qun l cc i tng mi
trng (nc, khng kh, cc ngun thi, ...) v tin hc ha cc m hnh ton hc cc qu
trnh lan truyn cht trong cc mi trng nc v khng kh. Sn phm cui cng l nhng
phn mm mang tnh php l gip cho cc nh lnh o qun l c c cng c thm nh
mi trng. C th nhn thy rng cc nghin cu ny khng ch a ra nhng vn mang
tnh l lun m cn gii quyt c hiu qu nhng vn thc tin. Cc cng trnh ny thng
c hon thnh khi tc gi ca chng tham gia trc tip vo cc d n mi trng ti mt a
phng c th.
Ti cc nc pht trin, cc h thng thng tin v m hnh c s dng trong cng
tc bo v mi trng v ti nguyn c sn t nhng nm cui ca thp nin 80. Cc nh
ra quyt nh trong lnh vc ti nguyn mi trng mong mun a ra cc quyt nh c tnh
ton din v a mc ch, v trong cn tch hp thng tin t nhiu ngun khc nhau, (cc
h CSDL khc nhau), h thng tin a l (GIS), cc m hnh ti u, cc h phn tch quyt
nh khc nhau. M l nc i u trong xy dng cc h thng thng tin tch hp phc v
cho nhng nghin cu a mc tiu v mi trng. Cc d n, ti c ti tr bi C quan
bo v mi trng M (EPA) c th lm quen trn Web site ca EPA: www.epa.gov.

82

Cu hi v bi tp

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.

8.
9.
10.

Th no l CSDL, h qun tr CSDL. Mt s u im ca phng php CSDL. Hy

nu mt s l do cn thit phi p dng phng php CSDL trong nghin cu mi
trng.
Hy trnh by nh ngha H thng thng tin mi trng v l do v sao cn phi xy
dng cc H thng thng tin mi trng.
Th no l pht trin CSDL khng gian trong mt H thng thng tin mi trng.
Trnh by ni dung ca tin trnh thit k CSDL khng gian.
Th no l qun l CSDL khng gian trong mt H thng thng tin mi trng.
Trnh by ni dung cng vic qun tr CSDL khng gian.
Trnh by ni dung ca tin trnh phn phi h CSDL khng gian.
Trnh by (ngn gn) cc nguyn l xy dng H thng thng tin mi trng.
Trnh by ni dung khi c s php l cho i tng cn qun l trong H thng
thng tin mi trng.
Trnh by ni dung khi tra cu thng tin mi trng cho i tng cn qun l
trong H thng thng tin mi trng.
Trnh by ni dung khi tra cu thng tin mi trng cho i tng cn qun l
trong H thng thng tin mi trng.
Trnh by ni dung khi quan trc mi trng trong H thng thng tin mi trng.

11.
12. Th no l h thng thng tin m hnh mi trng thch hp. V sao cn phi
xy dng cc h thng nh vy.
Ti liu tham kho
1. Bi T Long, 1998. Phn mm tr gip cng tc qun l, qui hoch v nh gi tc
ng mi trng khng kh. Tp ch Kh tng Thy vn, H Ni, s 2, tr. 24-28.
2. Bi T Long, on Vn Phc, Nguyn H Nht Khoa, 1999. Xy dng cng c tin
hc nh gi tc ng mang yu t con ngi ln mi trng khng kh. Tp ch Kh
tng Thy vn, H Ni, s 4, tr. 21-27.
3. Bi T Long v CTV, 2002. H thng thng tin tr gip cng tc qun l, qui hoch
v nh gi tc ng mi trng. Bo co tng hp kt qu ti cp Trung tm
Khoa hc t nhin v Cng ngh quc gia 1999 2000, 121 trang.
4. Bi T Long, L Th Qunh H, Trnh Th Thanh Duyn, 2004. ng dng tin hc mi
trng phn tch nhim mi trng khu cng nghip Ha Khnh, Tp. Nng, Tp
ch Khi tng Thy vn, N 11 (527), 2004, trang 12 24.
5. Bi T Long, L Th Qunh H, Lu Minh Tng, 2004. Xy dng phn mm h tr
cng tc gim st cht lng mi trng cho cc tnh thnh Vit Nam. Tp ch Khi
tng Thy vn, N 12 (517), 2004, trang 10 19.
6. Bui Ta Long, Le Thi Quynh Ha, Ho Thi Ngoc Hieu, Luu Minh Tung, 2004.
Integration of GIS, Web technology and model for monitoring surface water quality
of basin river : a case study of Huong river. Proceedings of International symposium
on Geoinformatics for spatial infrastructure development in earth and allied
sciences. Pp. 299 304.

83

7. Bi T Long, L Th Qunh H, Lu Minh Tng, V ng Khoa, 2005. Xy dng h

thng thng tin mi trng h tr thng qua quyt nh mi trng cp tnh thnh.
Tp ch Kh tng Thy vn, s 5 (533), trang 31 40.
8. Bui Ta Long, Le Thi Quynh Ha, Cao Duy Truong, Nguyen Thi Tin, 2005.
Integration GIS and environment information system for environment
management in central economic key region of VietNam. Proceedings of Asean
Conference on Remote sensing, Ha Noi 7-11/11/2005. 10 p.
9. L Th Qunh H, Lu Minh Tng, Bi T Long, 2003. Xy dng cng c tch hp
tr gip cng tc gim st nhim khng kh vng kinh t trng im, Tp ch Khi
tng Thy vn, N 10 (514), 2003, trang 29 36.
10. V Vn Huy, Hunh Ngc Liu, 2001. H thng thng tin qun l. Nh xut bn khoa
hc k thut, 290 trang.
11. Ye Maggie Ruan, David R. Maidment, 1997. Preliminary Investigation of
Implementing an Environmental Information System for the Pantex Facility, CRWR
Online Report 97-2, http://www.ce.utexas.edu.
12. Web site: WWW.ENVIM.COM.VN.

84

CHNG 5 MT S VN XY DNG H THNG

THNG TIN MI TRNG TI VIT NAM
Mc d c s n lc ca cc cp chnh quyn, mi trng nc ta vn tip tc b
xung cp nhanh, c ni, c lc ti mc bo ng: t ai b xi mn, thoi ha; cht
lng cc ngun nc suy gim mnh; khng kh nhiu th, khu dn c b nhim nng;
khi lng pht sinh v mc c hi ca cc cht thi ngy cng tng; ti nguyn thin
nhin trong nhiu trng hp b khai thc qu mc, khng c quy hoch; a dng sinh hc b
e da nghim trng; iu kin v sinh mi trng, cung cp nc sch nhiu ni khng
bo m. Vic y mnh pht trin cng nghip, dch v, qu trnh th ha, ... ang gy p
lc ln ln ti nguyn v mi trng, t cng tc bo v mi trng nc ta trc nhng
thch thc gay gt.
Nhng yu km trong cng tc bo v mi trng trong thi gian qua khng ch n
thun l thiu cc phng tin k thut hin i, m mc ng k l do chng ta b
qua cc phng php qun l hin i, c th l vic ng dng cng ngh thng tin trong
cng tc qun l mi trng cn mc rt khim tn. C th thy iu ny trn v d cng
tc qun l s liu quan trc mi trng trong thi gian qua v d quan trc mi trng. Nh
bit, h thng quan trc mi trng hin ti c thc hin bi rt nhiu c quan Trung
ng ln a phng. Hng nm mt khi lng rt ln cc d liu lin quan ti mi trng
c thu thp cc trm quan trc ti cc tnh thnh trong c nc. Tuy nhin hu ht cc s
liu ny c qun l theo cng ngh lc hu nh ghi chp trn giy, hay bng nhng phn
mm khng chuyn, . iu ny gy ra s kh khn ng k cho vic khai thc s dng cc
s liu qu gi nh xy dng cc m hnh ng lc hc cho mi trng nc v khng kh
cng nh trong qui hoch pht trin mc vng.
Vi nhng l do trn vic xy dng cc H thng thng tin mi trng h tr cho
cng tc thng qua quyt nh l mt vic lm cp thit. Trong chng ny trnh ny mt s
kt qu nghin cu l lun cng nh thc tin xy dng H thng thng tin mi trng m tc
gi c dp thc hin.

5.1 M u
Chin lc ng dng v pht trin cng ngh thng tin ti nguyn v mi trng n
nm 2015 v nh hng n nm 2020 va c thng qua c mc tiu c th l tin hc ha
h thng qun l hnh chnh nh nc v ti nguyn v mi trng ph hp vi tiu
chun Chnh ph in t, to iu kin cc t chc, ngi dn tip cn thun li cc
thng tin v ti nguyn v mi trng. D kin, n nm 2010, t 50% n 100% thit b
iu tra, kho st, quan trc, o c c chuyn sang cng ngh s; hon thnh vic xy
dng, tch hp c s d liu ca tng lnh vc thuc ngnh ti nguyn v mi trng vi d
liu c chun ha theo chun quc gia v cp nht thng xuyn; n nm 2015, hon
thin mng ni b ti nguyn v mi trng quc gia trn c s kt ni cc mng ni b
chuyn ngnh ca tng lnh vc. y l nhng vn bn mang tnh php l quan trng m
ng cho nhng d n, ti ng dng cng ngh thng tin trong cng tc qun l mi
trng ti nc ta.
Trong thi gian qua, nghin cu ng dng cng ngh thng tin vo cng tc qun l
mi trng c trin khai ti mt s Vin, Trung tm nghin cu v Trng i hc ln
ca t nc. D mi ch l bc u nhng nhiu kt qu nghin cu c a vo ng
85

dng trong cng tc qun l mi trng gp phn nng cao hiu qu cng tc qun l nh
nc v mi trng / www.envim.com.vn /. Cng ngh thc hin cc phn mm ny c th
tm tt nh l mt s tch hp H thng thng tin a l (GIS), c s d liu mi trng v
cc m hnh ton x l d liu mi trng thnh mt cng c duy nht cho ngui s dng.
Xy dng H thng thng tin h tr phn tch d liu mi trng l mt hng
u tin trong Tin hc mi trng. Vn ny c nghin cu t kha cnh l lun cng
nh thc tin /[1] [6]/. Mt H thng thng tin h tr phn tch d liu mi trng gm 7
mc ph thuc sau y i vi cc d liu :
-

gom d liu thnh tng nhm (heaping), s dng cc cng c m bo lu tr

cc thng tin khc loi, xp thng tin thnh cc nhm gi tr (valuable hill), lm
vic (work hill) v linh tinh (dung hill)

sp t d liu (data warehousing DWH) v gin nhn cho chng, lm tin li

cho m t v trch ra nhng nhm thng tin c chung ng ngha, kt qu ca qu trnh
ny l mt hnh hp lp phng nhiu chiu, mi im ca hnh hp l mt b cc i
tng c cng ng ngha.
kt hp (combining) d liu y l giai on xy dng khng gian nhiu chiu
mi im tng ng vi mt b hay mt im ca DWH

phn tch hin th a chiu (visual multidimensional analysis) cho php xy

dng hnh dng hai, ba chiu ca mi quan h phc tp gia cc dy d liu, quan st

khai thc d liu (data mining) truy vn thng tin vi mc tiu tm ra nhng
qui lut, nhng iu bt thng c trong chui d liu vi vic cho trc cc ngng

s thay i ca chng cng nh pht hin ra nhng iu bt thng

gii hn.
phc hi d liu (forecasting) theo cc mu kinh nghim - x l ton hc cc dy s
liu quan trc nhiu chiu
thng qua quyt nh (deciding computer aided engineering) l qu trnh qun l v
qui hoch.

Bn cnh , H thng thng tin quan trc mi trng l mt khi nim quan trng
trong nghin cu ng dng cng ngh thng tin trong qun l mi trng. H thng thng tin
quan trc mi trng c nh ngha nh l mt h t ng ha m bo cho cc hot ng
bo v mi trng, bao gm: ton b t hp cc phng tin k thut c s dng ly
thng tin s cp v cc vt lu tr thng tin, cc h thng thu thp, x l, phn tch, bo qun,
xut v qun l cc dng thng tin; h thng cc phng php v phng tin o c; cc c
cu qun l cng cc c cu khc bo m s hot ng v pht trin ca ton h thng v
cc mt xch ca n. H thng ny gm ba thnh phn chnh nh sau :
-

cc h qun tr c s d liu, m bo vic lu tr v x l nhanh chng nhng thng

tin cn thit (gm cc giai on gom, sp t v kt hp d liu) ;
- h thng thng tin a l (GIS) bin i thng tin v lnh th di dng cc lp chuyn
trn bn s ca vng cn quan tm v thc hin php ngoi suy cc d liu
khng gian cc ch s c tnh ton
- cc b phn mm ng gp cc m hnh ton tng hp cc qui tc nhm nh gi cht
lng cc h sinh thi cng nh phn tch cc mi ph thuc nhn - qu ca nh gi
ny vi cc yu t mi trng
nh ngha c dn ra trn v H thng thng tin quan trc mi trng da trn s
phn loi truyn thng c nghin cu trong cc cng trnh nghin cu gn y ca cc
chuyn gia trong v ngoi nc. Hin nay xu hng trong cng ngh thng tin rt a dng v
86

c rt nhiu phng n khc nhau. Di y l tn gi mt s phn mm thng c s

dng :
-

5.2

cc h qun tr CSDL : MS Access, MS Visual FoxPro, Paradox, Clarion, MS SQL

Server, Oracle, SyBase ...
cc h thng thng tin a l : ArcInfo, ArcInfo, Ingeo, Manifold System, ObjectLand,
GeoGraph,...
cc phn mm ng gi : SPSS, Statistica,....

Mt s c s l lun xy dng h thng quan trc mi trng tng hp v thng

nht cp quc gia (HTQTMTQG)

Trong cng trnh ca vin s ngi Nga Condrachev K.Ia., 1996 a ra nh ngha
sau y: h thng quan trc mi trng quc gia (HTQTMTQG) l mt h thng t chc-k
thut phc tp, bao gm: ton b t hp cc phng tin k thut c s dng lm cc
ngun thng tin c s v cc vt lu tr chng, cc h thng thu thp, x l, phn tch, bo
qun, xut v qun l cc dng thng tin; h thng cc phng php v phng tin o c;
cc c cu qun l v cc c cu khc bo m s hot ng v pht trin ca ton h thng
v cc mt xch ca n.
V bn cht, HTQTMTQG l h thng cc quan im l lun v t chc v thc hin
cc theo di, nh gi, d bo tnh trng mi trng thin nhin xung quanh thng xuyn
chu nhng bin i do tc ng mun v ca thin nhin v con ngi, v s h tr thng tin
xy dng v p dng cc bin php qun l thch hp.
Chc nng chnh ca HTQTMTQG l bo m thng tin qun l hot ng bo v
thin nhin v an ton mi trng ca quc gia. Chc nng th hai l vic bo m thng tin
tin hnh nghin cu cc qu trnh xy ra trong thin nhin, cc h sinh thi.
Khi pht trin cc nguyn tc t chc quan trc mi trng tng hp v thng nht,
ngi ta a ra tng thit lp trong cu trc ca HTQTMTQG phn t c bn mang
tnh nn tng l mng li quan trc c s. Vai tr ca mng li quan trc c s l bc
khi u v t chc k thut cho ton h thng. Chc nng ca b phn c s ny trong
HTQTMTQG bao gm vic theo di v nh gi cc ch th cht lng mi trng thin
nhin. Trong mng quan trc c s phi tin hnh vic theo di, nh gi v d bo cc mc
nhim ca:
-

Khng kh kh quyn.
Nc mt trn t lin.
Nc ngm.
Nc bin.
t ai.

ph hp vi nguyn tc t chc quan trc theo th bc c xem xt trn, khi

xy dng HTQTMTQG phi tch ra c ba mc ca n mt cch hp l :
-

a phng.
vng.
ton quc.

87

Quy m a phng ng vai tr thnh phn c bn to nn h thng. Vn l ch

quy m ny c s lin kt v phi hp cc nhim v hot ng cc thnh phn cu trc (cc
khi) ca cc h thng thuc cc c quan nh nc khc nhau.

Hnh 5.1. S cc phng php v thit b tng hp quan trc mi trng

Trn c s phn tch ton din mc ch, nhim v, c im ca quy m a phng

trong HTQTMTQG, vin s Condrachev K.Ia. xut s cn thit phi thit lp cc h
thng t ng quy m a phng, trong kt hp chc nng o t ng cc thng s c
bn c trng cho tnh trng mi trng, cng nh t ng thu thp, truyn, nhn v x
l, bo qun v a thng tin n ngi s dng. H thng kiu ny c gi l h thng
o thng tin t ng (HTTTT). Vin s Condrachev K.Ia. cng a ra khuyn co rng
cc h thng nh vy nn thit lp c trong cu trc quan trc mi trng c s ln trong cc
h thng quan trc v kim sot cp cao hn ca cc c quan nh nc. Cc phng php
chnh v cc thit b thc hin chc nng o c ca HTTTT c trnh by trn
Hnh 5.1. H thng t ng thu thp, truyn, x l, bo qun v a thng tin ti
ngi dng c trnh by trn Hnh 5.2.
Mc th hai ca HTTTT quy m vng trong h thng ny. Trong HTTTT ta
hiu vng l mt tp hp xc nh mt s tnh c hp nht theo cc tiu ch v a vt l,
kinh t hnh chnh v cc iu kin tc ng tng h nhm gii quyt cc bi ton bo v
mi trng ti nguyn v khc phc cc h qu cc s c mi trng.

88

Mng cc b - LAN (Local Area Network)

Mng s cc dch v tch hp

ISDN (Integrated Services Digital Network)

Hnh 5.2.H thng t ng thu thp, truyn, x l, bo qun v a thng tin ti ngi
dng

5.3 Mt s tin c bn cho vic xy dng h thng thng tin mi trng ti Vit nam
Lut Bo v mi trng ca nc ta c Quc hi nc Cng Ha X Hi Ch
Ngha Vit Nam thng qua ngy 27/12/1993, ti cc iu 37 v 38 quy nh rng: B
Khoa hc, Cng ngh v Mi trng chu trch nhim trc Chnh ph thc hin chc
nng qun l nh nc v bo v mi trng v T chc, xy dng, qun l h thng
quan trc, nh k nh gi hin trng, d bo din bin mi trng.
Thc hin cc iu 37 v 38 ca Lut Bo v mi trng, t nm 1994, B KHCN v
MT trc y v nay l B ti nguyn v mi trng phi hp vi mt s b, ngnh trin
khai xy dng Mng li cc trm quan trc mi trng quc gia, bao gm cc trm vng
trong t lin, cc trm vng bin, cc trm chuyn v cc phng th nghim phn tch mi
trng. Mc ch ca cc trm ny l :
-

Kp thi theo di s din bin ca mi trng chu s tc ng mnh m bi s hot

ng ca con ngi, nht l khi t nc ca chng ta ang bc vo giai on cng
nghip ha, hin i ha.
Cung cp s liu nh k bo co hin trng mi trng trnh Quc hi nhm thc hin
Lut Bo v mi trng.
p ng yu cu xy dng d liu din bin cht lng mi trng quc gia lm c
s xy dng cc chin lc v k hoch pht trin kinh t x hi theo hng bo v

89

mi trng v pht trin bn vng. Hp tc v trao i thng tin quc t, trc ht l

vi cc nc ASEAN trong lnh vc bo v mi trng.
C cu t chc ca mng li cc trm quan trc v phn tch mi trng quc gia
c trnh by trong Hnh 5.3.
So vi nhiu nc trn th gii mng li quan trc quc gia ca nc ta mi hnh
thnh nn khng trnh khi nhng tn ti. Trong s nhng tn ti, tn ti c bn l s thiu
vng h thng thng tin ni mng v lu tr d liu. Chnh v vy, mt trong nhng nhim v
quan trng trong thi gian ti l phi xy dng c s l thuyt cng nh ng dng cho h
thng thng tin mi trng ni chung v h thng thng tin quan trc mi trng ni ring.

Hnh 5.3. S mng li quan trc v phn tch mi trng ti Vit Nam

Trong thi gian qua hnh thnh cc Chi cc bo v mi trng cc vng ca t

nc. S hnh thnh cc Chi cc ny s yu t thun li gip cho vic x l thng tin cng
nh hnh thnh cc dng thng tin lin quan ti cng tc qun l mi trng cp vng c
thun li hn nhiu so vi trc y.
Chc nng nhim v c bn ca HTTTT mc vng theo vin s Condrachev
K.Ia. l:
-

Bo m vic theo di, nh gi v d bo tnh trng mi trng xung quanh, v

nhng bin i trong mi trng thin nhin xy ra di nh hng ca cc hot ng
kinh t ca con ngi bng cc phng php v phng tin k thut hp l trn quy
m vng (v d nh thc hin vic quan trc nh cc h thng v tr, cc Trung tm
phn tch ha hc, sinh hc c trang b cc k thut hin i, );
Bo m thng tin cho cc cu trc h thng qun l thng tin t ng quy m vng.
Trn c s cc thng tin ny thc hin vic xy dng cc gii php qun l, bo v
thin nhin v bo m an ton mi trng, cng nh v cc vn mang c tnh
vng.

90

V mt t chc hnh chnh c th xy dng Trung Tm Phn Tch Thng Tin Mi

Trng Vng (TTPTTTMTV) l c quan qun l qui m vng trong HTQTMTQG. C
quan ny c cc chc nng thu thp, x l, cung cp ti liu v bo qun thng tin mi trng
cn thit cho cc cu trc vng cng nh hnh thnh thng tin trong hnh thc thch hp
trnh ln cp quc gia ca HTQTMTQG. Ngoi ra TTPTTTMTV phi tin hnh bo m
thng tin cho cc c quan v t chc quan tm trong khun kh vng.
mc quc gia, thnh phn chnh ca HTQTMTQG l Trung Tm Phn Tch Thng
Tin Quan Trc Mi Trng Quc Gia (TTPTTTQTMTQG). Theo quyt nh s 955/BVMT
ca Cc Bo v mi trng ngy 25/10/2004, Trung tm quan trc v d liu mi trng
(Trung tm QTDLMT) c thnh lp. Cng theo Quyt nh ny, Trung tm QTDLMT
c 3 chc nng chnh:
-

Quan trc mi trng:

o Qun l h thng quan trc mi trng, thc hin quan trc mi trng;
o Qun l thng nht s liu iu tra, quan trc v mi trng;
o Xy dng v t chc thc hin cc quy trnh, quy phm, hng dn, quy nh,
nh mc v quan trc mi trng;
o Xy dng, pht trin Phng th nghim v Phn tch mi trng;
- Qun l thng nht s liu mi trng:
o Lm u mi thu thp, lu tr, qun l thng nht s liu mi trng;
o T chc v xy dng, pht trin v qun l thng nht cc c s d liu mi
trng, cc h thng thng tin bo co mi trng;
o Xy dng v t chc thc hin cc quy nh, quy ch, quy chun thng tin v
c s php l khc v d liu v thng tin mi trng.
- ng dng cng ngh thng tin vin thng trong lnh vc mi trng:
o Xy dng v pht trin h tng c s cng ngh thng tin ca Cc Bo v mi
trng;
o Lm u mi nghin cu, trin khai ng dng cng ngh thng tin, vin thng,
vin thm, h thng thng tin a l (GIS) ca Cc Bo v mi trng.
gii quyt nhim v ny trong TTPTTTQTMTQG phi thc hin vic thu thp,
bo qun v phn tch thng tin mi trng tng hp nhn c t cc mt xch thng tin ca
cc H thng quan trc quy m vng v a phng, cng nh thng tin tng hp t cc
Trung tm cp trung ng ca cc h thng c quan nh nc.
Ngoi ra, TTPTTTQTMTQG cn gii quyt mt s nhim v sau y trong
HTQTMTQG:
-

5.4

Bo m hnh thnh cc h thng quan trc chuyn bit khng c cc mc vng v

a phng (cc h thng quan trc tng zn ca Tri t, quan trc nn, quan trc s
nhim xuyn bin gii cc cht nhim khng kh, ...).
Bo m s tham gia ca quc gia vo cc h thng quan trc mi trng xung quanh
ca quc t v khu vc, trong s c h thng ton cu.
Bo m cht lng v tnh tng thch thng tin nhn c mi quy m ca
HTQTMTQG, x l trn c s tnh n cc phng php khoa hc ph hp.

xut m hnh h thng thng tin mi trng cp tnh

Qua vic thc hin mt s ti xy dng cng c tin hc tr gip cng tc qun l
mi trng trong giai on hin nay ti mt s tnh thnh ca c nc, tc gi nhn thy cng
tc gim st cht lng mi trng trong giai on hin nay i hi lu tr cc mng thng

91

tin mi trng rt ln v thng xuyn bin i. Khng ch lu tr m cn cn thit phi khai

thc s dng c hiu qu d liu thng qua quyt nh cc cp qun l khc nhau. Bn
cnh cn thit phi xy dng cc cng c cho php tnh ton theo cc kch bn pht trin
khc nhau cng cho php d bo v nh gi c cc h qu v mt mi trng cho cc
quyt nh c thng qua. T cn thit phi xy dng H thng thng tin mi trng
cho cp c s theo h thng qun l mi trng cp quc gia.
Da vo c s l lun c trnh by trong mc trn, v kinh nghim thc tin trong
/[2] [4]/ xut mt m hnh xy dng H thng thng tin mi trng cp tnh thnh ti
Vit Nam. Trn Hnh 5.4 l s khi H thng thng tin mi trng (Environmental
Information System EIS) cho cp tnh thnh c xut. Cc bc ca qu trnh t ng
ha trong h thng thng tin mi trng c th hin trn Hnh 5.5.
H thng thng tin mi trng (EIS) c xy dng theo nguyn l m un. Bc
u EIS c xut l s tch hp ba khi l khi qun l s liu quan trc mi trng, khi
ngn hng m hnh mi trng v khi cung cp thng tin mi trng /xem [2]/. Phn di
y s i vo phn tch mt s khi tham gia trong EIS. Chc nng nhim v ca cc khi ny
c th nh sau :

Hnh 5.4.S cu trc ca h thng thng tin mi trng cp tnh thnh /[2]/

92

H thng thng tin mi trng

Ngi dng

Kt qu

Truyn thng

Bo co, bn , cc kt qu phn tch, cc file, sch mng tuyn truyn, tp

bn , mng my tnh, CD-ROM

X l s liu
Cc th tc, cc phng php nh gi, bn

Cc ngn hng d
liu chuyn gia

H thng thng tin

a l

t, nc, khng kh, kh hu,

nng lng, ...

Cc t l khc nhau

H thng truy cp thng tin

Dn chng, chnh quyn, cc nh o to, danh nghip, cc t chc x hi v

cc c nhn

Cc ngun d liu
Cc chng trnh quan trc, files, cc bn ng k, vn bn, nh chp, ...

Hnh 5.5. Qu trnh t ng ha trong h thng thng tin mi trng

5.4.1.1

Khi quan trc mi trng

Trm quan trc mi trng l mt h thng t chc k thut m bo vic thu thp
thng tin, x l, biu din, kim tra tin cy v truyn thng tin. Quan trc mi trng c ba
chc nng chnh sau y:
-

Thu nhn thng tin c s v tnh trng mi trng xung quanh cng nh nng cc
cht c hi cha trong cc pht thi t cc ngun thi.
Trn c s thng tin ban u s tin hnh phn tch, tnh ton, d bo nhn c
thng tin th cp khc.
Hnh thnh cc c s d liu thng qua quyt nh v kinh t x hi nhm mc
tiu bo v mi trng.

93

Nhng bai toan anh gia moi trng chu yeu

D bao nhng thay oi toan

cau vi moi trng

D bao
s tac
ong
tng ho
cua he
mat triai
dngbe mat
trai at.

Theo doi
qu ao
cac
thien
thach

am bao s ton tai cua

nhan loai

D bao
tang
ozon

Kiem
soat tnh
trang
moi
trng
khong
kh, cac
lp bang
phu,ngu
on nc
uong.

am bao cac nguon tai

nguyen

Canh
bao va
khac
phuc
tham
hoa moi
trng

D bao
cac
nguon
tai
nguyen
co ch,
cac
nguon
nang
lng.

am bao cuoc song va sc

khoe con ngi

am
bao s
can
bang
gia so
lng
dan c
va tai
nguyen
lng
thc.

anh
gia anh
hng
do hoat
ong
kinh te
cua cac
nha
may.

Bao ve
cac
nguon
nc,
cac
nguon
phong
xa.

Ngan nga
o nhiem

Bao ve
moi trng
sinh hoc

Cac phng phap va thiet b d bao cac tham so moi trng

D bao cac ieu kien cuoc song con ngi the ky 21
Hnh 5.6. Cc bi ton d bo mi trng ch yu ca th k 21
5.4.1.2

Khi ngn hng m hnh

Nh mt thnh phn ca H thng thng tin mi trng, khi ny tp hp cc tri thc

ly t cc kt qu nghin cu t cc Vin, Trung tm hay cc Trng i hc phc v cho
bo v mi trng. Cc tri thc ny m bo cho s pht trin bn vng. Mt thnh phn
khng th thiu trong khi nghin cu l cc m hnh din gii s liu, tnh ton theo kch bn
cng nh gip d bo. Ngy nay cc Trung Tm khoa hc ln trn th gii xy dng c
nhiu m hnh gip cho d bo s pht trin tnh trng mi trng t nhng thay i mang
tnh ton cu, m bo s sng trn tri t n nhng bi ton mang tnh khu vc, a
phng nh bi ton tm kim ngun ti nguyn thin nhin, bo v cuc sng v sc kho
con ngi. Cc bi ton d bo mi trng ch yu c trnh by trn Hnh 5.6.
5.4.1.3

Khi cung cp thng tin mi trng

S khng ch ng mc ti vic xy dng cc h thng cung cp thng tin mi

trng l mt trong nhng nguyn nhn dn ti tnh trng mi trng t c ci thin. Khi
cung cp thng tin mi trng m bo cung cp cho cng chng v nhng ngi ra quyt
nh thng tin v nhng thay i ca trng thi mi trng cng cc nhn t nh hng n
trng thi . Vn xy dng cc bo co mi trng phc v cho cc i tng khc nhau
l mt mng ti quan trng ang c Cc Bo v mi trng phi hp vi chnh ph an
mch nghin cu xy dng. Vi c tnh phc tp v nhanh bin ng ca mi trng th vic

94

nghin cu xy dng h thng cung cp thng tin h tr cho cng tc qun l mi trng l
mt bi ton khng n gin nhng rt cn cho thc tin. Ngoi ra, tnh kp thi th tnh y
ca thng tin gip cho vic a ra cc gii php mi trng mt cch kp thi. Trong ti
/Bi T Long v CTV, 1999 - 2002. Bo co tng hp kt qu ti H thng thng tin tr
gip cng tc qun l, qui hoch v nh gi tc ng mi trng . ti cp Trung tm
Khoa hc t nhin v Cng ngh quc gia, 121 trang/ c xut mt s gii php xy dng
khi ny trong EIS hng ti hai i tng c th l: cung cp thng tin cho chnh quyn
phc v cho cng tc qun l v cung cp thng tin cho dn chng. Mt s loi hnh cung cp
thng tin mi trng:
-

5.5

Ch tiu v ch s mi trng: loi hnh ny gip cc nh qun l , ngi dn nm

c thc cht ca mt khi lng d liu phc tp. Loi hnh thng tin mi trng
ny n gin, c ng v d hiu;
Bo co hin trng mi trng: y l loi hnh bo co mi trng ton din nht.
N cung cp mt cch nhn bao qut v cc mt: iu kin, xu hng v qu trnh, bo
gm thng tin v cc hot ng ca con ngi cng nh v cc ti nguyn thin nhin;
Chnh sch, chin lc v k hoch mi trng quc gia: Cc loi hnh ny bao
gm cc k hoch hnh ng ngnh, cc chin lc pht trin bn vng;
Bo co nh gi tc ng mi trng: Mc tiu ca nh gi tc ng mi trng l
d bao v xc nh nhng thay i mi trng, c bit l nhng thay i do cc hot
ng ca con ngi gy ra.
Kha cnh k thut thc thi h thng thng tin mi trng

thc thi H thng thng tin mi trng (HTTTMT), nh lu phn trn cn

phi ng dng cng ngh mng kt ni cc my tnh c nhn. Ti Trung tm x l thng tin
mi trng cp a phng cn thit lp my tnh vi b nh ln, b vi x l mnh.
hin th thng tin cn s dng mn hnh ln c phn gii cao. Trn Hnh 5.7 l s cu
hnh k thut mu tham kho ca khi thng tin quan trc mi trng cho HTTTMT.
Cc phng tin vin thng ng vai tr quan trng trong h thng thng tin mi
trng. Thc vy, nh chng ta bit cc ngun thi, cc u cm bin o nng cc cht
nhim cng nh h thng trung tm x l thng tin thng nm cch tch bit. Ngoi ra
khong cch gia cc thit b o v cc thit b dng cho tnh ton c th thay i rt khc
nhau khi i tng quan trc nm trn mt din rng, c th t vi chc m ti vi chc km.
Khong cch ng vai tr quan trng trong vic la chn cc phng tin vin thng.
Vi nhng khong cch khng ln lm c th ni cp quang l cch tin li v m bo tc
cao. C th s dng mng cc b.

95

Modem vo tuyen

Hnh 5.7. S cu hnh k thut ca H thng thng tin mi trng cp tnh

Vi nhng i tng quan trc nm trn mt din ln khng tin cho vic s dng cp
quang ngi ta s dng mng in thoi cc b hay mng in thoi thnh ph. y cn lu
ti tc truyn. Trong trng hp khng th s dng c dy dn (v d nh nm
nhng v tr kh tip cn, hoc nhng khong cch qu xa) c th s dng cc thit b lin
lc bng v tuyn v anten. Trong h thng t ng quan trc mt trong s gii php thc t
nht l dng modem. u im ni bt ca m em l kh nng t chc thng tin vi nhng
my tnh c nhn nm xa v vic ng dng mem ch gii hn vic son tho ra cc phn
mm iu khin. Vic s dng modem rt tin li cho vic trao i thng tin gia trm x l
thng tin Trung Tm v trm quan trc t ng. Ngoi ra vi vic s dng mem kh nng
b sung cc trm mi xa khng lm nh hng ti kh nng lm vic ca cc b phn vin
thng khc. Ti trm x l thng tin Trung Tm v cc trm xa cn thit phi thit lp cc
phn mm giao tip vi cc cng lin kt khc nhau.
5.6

Mt s kt qu trin khai xy dng h thng thng tin mi trng cho cc tnh thnh
Vit Nam

Trong cng trnh [3], xut mt m hnh thng tin c t tn l INSEMAG.

Phn mm INSEMAG (INformation System for supporting Enviroronmental Management for
An Giang). y l mt H thng tin m hnh mi trng tch hp tr gip cng tc qun l
mi trng, trong h qun tr CSDL MS SQL server (qun l cc d liu quan trc mi
trng nc, khng kh, kh tng, thy vn, ...) GIS v cc m hnh tnh ton nhim khng
kh v nc mt. INSEMAG c cc mc tiu: gip thun tin trong vic din gii thng tin
mi trng; h tr trong vic phn tch thng tin mi trng; cung cp cng c trong vic
phn tch, nh gi cc kch bn khc nhau.
96

INSEMAG tch hp c s d liu quan trc cht lng mi trng ca a phng

nh cc lp bn chuyn mi trng bn cnh cc lp thng tin bn a l nh cc lp
v sng ngi, hnh chnh,... . V cu trc INSEMAG gm ba m un chnh l: ANGIMOD
m un qun l cc d liu quan trc mi trng, ANGICAP m un qun l cc ngun
thi im v tnh ton pht tn nhim khng kh theo m hnh Berliand, ANGIWASP m
un qun l cc cng thi xung sng v tnh ton pht tn nhim trong mi trng nc
theo m hnh Paal i vi cc ngun thi hot ng trong mt khong thi gian xc nh.
Bn cnh nhng u im nht nh, INSEMAG c mt s nhc im nh:
-

Tnh t ng ha cn cha cao. C th l cha tch hp cc TCVN 1995 v 2001 v

cht lng mi trng nc v khng kh vo phn mm. iu ny gy kh khn cho
ngi s dng khi mun so snh cc s liu quan trc vi TCVN cho cng tc nh gi
c cht lng mi trng;
Cha c kh nng chuyn i d liu t cc nh dng (format) khc vo INSEMAG.
iu ny gy kh khn cho ngi dng c sn cc file dng format khc mun
chuyn i vo INSEMAG.
Cc Bo co mi trng c thc hin cn km t ng v cha phong ph;
H tr GIS cha nhiu v d nh cha ci t cc chc nng mi nh tng tc trc
din trn bn , tnh din tch v chu vi cc hnh;
Cc chc nng biu din kt qu m phng cn cha phong ph.
Phn h tr tnh ton m phng cn t v d nh cc ngun thi cha th nhm li
thnh group thc hin cc php xo hay cng tnh tin theo mt vect cho trc.

Trong [6] xut m hnh tin hc mi khc v c bn so vi INSEMAG. Phn

mm c xy dng trn c s m hnh ny c t tn l ENVIMNT (vit tt ca cm t
ting Anh l ENVironmental Information Management software for Ninh Thuan).
ENVIMNT l s tch hp trong mt cng c duy nht cc module sau :
-

Module qun l bn s ho
Module qun l d liu
Module phn tch, truy vn, lm bo co
Module qun l tp vn bn mi trng
Module m hnh
Module WEB
Module qun l giao din v giao tip user
S cu trc ca ENVIMNT c th hin trn Hnh 5.8.

97

C s d liu

Module phn tch

lp bo co, truy
vn d liu

Module qun l
bn

Module qun l
nhp xut CSDL

ENVIMNT

Module hin th
thng tin trn
Web
Module iu khin
giao din v giao
tip vi ngi
dng

Module qun l
m hnh

Module qun l vn
bn php lut v cc
quy nh v mi
trng

Ngi dng

Hnh 5.8. S cu trc tng quan ENVIMNT

5.6.1

Module qun l bn s

D liu bn s trong phn mm ENVIMNT c k tha d liu bn tnh Ninh

Thun c s ha t phn mm GIS thng dng l Mapinfo. xy dng module qun
l bn s trong ENVIMNT cc tc gi xy dng chng trnh s dng ngn ng lp
trnh Visual C++. Module bn s trong ENVIMNT cho php thc hin cc thao tc c bn
c trng ca mt h GIS nh: phng to-thu nh, kch hot cc i tng khng gian theo
im hay theo vng, thm-xo-sa cc i tng khng gian, thc hin cc php chng lp
thng tin gia cc i tng hay gia cc lp thng tin ...
5.6.2

Module qun l d liu

Phn mm ENVIMNT c mc tiu kt hp gia GIS v h qun tr d liu phi khng

gian (trong trng hp c th y l cc d liu mi trng) th hin mt s im di
y:
-

ENVIMNT s dng h thng MS SQL server phin bn 2000 lu tr, h thng ha,
bo qun d liu lin quan ti mi trng nh v tr a l, a ch ca ngun thi, m t
vt l ca ng khi (chiu cao, ng knh), cc phn tch lin quan ti cc cht c hi
m ngun thi ny thi ra (o c, ly mu ...), thng tin v tiu chun TCVN v cht
lng khng kh, d liu lin quan ti nh my qun l ng khi ny, cc d liu lin
quan ti kh tng, ... c im ni bt ca d liu ny l tnh a dng, phong ph
cc thuc tnh v thng xuyn thay i theo thi gian. Chnh v vy ch c nhng h

98

thng qun tr CSDL mnh nh MS SQL Server mi sc qun l c hiu qu cc

d liu ny.
X l thng k cc d liu cng nh tnh ton theo m hnh ton nhm nh gi mc
nhim mi trng cn thit phi s dng ngn ng lp trnh mnh nh Visual
C ++ kt hp vi cc cng c khc nh : ToolKit, Objective Grid, Objective Graph,
th vin SQL API dng truy cp c s d liu.
S khi ca module nhp xut d liu trong ENVIMNT c th hin trn Hnh

5.9.

Module nhp xut d liu

Module nhp xut

d liu mi
trng

Module nhp xut

tiu chun VN v
mi trng

Module nhp xut d

liu mi trng bng
tay

Module nhp
xut d liu i
tng nc

Module nhp
xut d liu i
tng nc mt

Module nhp
xut d liu i
tng khng
kh

Module nhp
xut d liu i
tng nc ngm

Module nhp xut d

liu mi trng t
FILE

Module nhp
xut d liu i
tng nc

Module nhp
xut d liu i
tng khng
kh

Module nhp
xut d liu i
text
tng nc thi

Module nhp xut

vn bn v mi
trng

Module nhp xut d

liu mi trng t
cc database khc

Module nhp xut

d liu i tng
nc

Module nhp xut d

liu i tng khng kh

Module nhp xut

d liu i tng
nc ven bin

Module nhp xut

d liu i tng
nc ung

Hnh 5.9. S cu trc module nhp xut d liu

Phn mm ENVIMNT cho php thc hin mt s chc nng nh to mi mt trm
quan trc mi, di chuyn trm t v tr c sang v tr mi. Lu rng mi trm quan trc c
cc loi thng s :
-

Thng s c nh theo thi gian (v d nh chiu cao ng khi)

Thng s thay i theo thi gian (v d lng pht thi cht nhim)
Trc khi nhp s liu, ENVIMNT yu cu ngi s dng xc nh v tr v thi im
ly mu theo qui trnh c qui nh trong TCVN. Ngi s dng c cung cp cc giao
din vi ting Vit thn thin nhp thng tin cn thit.

5.6.3

Module phn tch, truy vn, lm bo co

Ni dung chnh trong x l cc s liu quan trc mi trng l ly ra nhng thng tin
c ch cho mt mc tiu no . V d nh chng ta cn quan tm ti thng tin: nng ca
mt cht c th chng hn nh BOD v cu hi t ra l c bao nhiu ln trong mt khong
thi gian no (v d nh trong mt nm xc nh) gi tr nng ca BOD vt qu gii
hn cho php. Chnh v vy khng ch lu tr, bo qun cc d liu quan trc mi trng,

99

ENVIMNT hng ti chc nng cho php phn tch cc d liu c lu tr trong CSDL
nh gi xu th pht trin mi trng tnh Ninh Thun.
Cc chc nng c xy dng trong module truy vn d liu cho php xc nh vng
v cc ngun c th gy ra s vt qu chun cho php t a ra nhng thng bo kp thi
cho cc c quan chc nng, h tr cho vic thng qua quyt nh nhm khc phc v lm
gim thiu cc hu qu c th.

Hnh 5.10. S module truy vn d liu

Bng 5.1. Cc module c bn trong khi x l truy vn d liu trong ENVIMNT

STT
1

Tn module
ENVIMQR1

ENVIMQR2

ENVIMQR3

ENVIMQR4

Ni dung
Truy vn d liu theo thi gian, cho php truy vn theo d liu
ty chn nm trong khong thi gian xc nh hoc theo cc
gi tr trung bnh theo ngy, thng, nm do ngi dng t
chn.
Truy vn d liu vt tiu chun cho php. Ngi dng c th
chn cc bn tiu chun VN cng nh cc ch tiu khc nhau
trong tiu chun so snh vi cc gi tr quan trc.
Truy vn d liu vt chun theo tn sut : cho php xc nh
cc im quan trc vt qu mt ngng no do ngi s
dng chn.
Truy vn d liu theo khng gian c ngi dng chn.:
chn huyn, chn x trong huyn,

Bo co mi trng l mt cng vic khng th thiu trong qui trnh qun l

mi trng. Bo co c thc hin theo yu cu ca cc cp qun l nhm nh gi c
cht lng mi trng i tng quan tm.

100

i tng khng kh

i tng khc

i tng nc

Module to lp bo co
Module kt xut cc bo
co theo nh dng ng

Module truy vn
theo thi gian

Module truy
vn d liu
vt chun

Module kt xut cc bo
co theo cc form c nh

Module truy
vn d liu
theo tham s
t do

Module truy
vn d liu
theo khu vc

Module kt xut di dng biu , hnh nh

Module kt xut ra file word, excel

Hnh 5.11. S cu trc khi module to lp bo co

ENVIMNT cung cp chc nng sn sinh bo co mt cch t ng nh cc cng
c c xy dng ring. Cng c sinh bo co t ng c nhim v sinh ra cc bng biu v
bn theo mt nh dng c nh theo mu ca c quan qun l mi trng cp trn theo
ty chn ca ngi qun l.
Da vo TCVN v mi trng cng nh mt s ti liu hng dn nghip v
quan trc, trong ENVIMNT thit k mu bo co. Cc dng thng tin trong module to lp
bo co c trnh by trn Hnh 5.11. Phn mi ca ENVIMNT so vi nhng sn phm
trc y l cc module kt xut cc bo co nh dng ng.
5.6.4

Module qun l tp vn bn mi trng

Ngi cn b qun l mi trng trong giai on hin nay i hi phi nm c mt

s lng ln cc ti liu vn bn lin quan ti qun l nh nc v mi trng. Ngay c
nhng ngi c b nh tt nht cng khng th nh ht hay c ht cc vn bn ny.
ENVIMNT s tr gip khc phc kh khn ny bng cch cho php tch hp cc vn bn mi
trng quan trng.
Ngi s dng c th b sung nhng vn bn mi trng vo ENVIMNT ty theo nhu
cu ca mnh.
5.6.5

Module m hnh

Cc phn mm GIS thng dng trn th gii nh Mapinfo, ArcView, .... rt mnh v
x l cc d liu khng gian nhng khng chuyn su v tch hp m hnh ton. y l l do
101

thc y nhiu nhm, Trung tm nghin cu trn th gii xy dng cc phn mm tch hp
m hnh ton vi GIS gii quyt nhiu bi ton ng dng. Vic tch hp m hnh ton vo
GIS v x l d liu mi trng c tin hnh trong nhiu ti trc y m
ENVIMNT khng phi l ngoi l.
Trong ENVIMNT c tch hp hai nhm m hnh ton : m hnh pht tn nhim
trong mi trng khng kh Berliand v m hnh pht tn nhim trong mi trng nc
Paal. Cc CSDL cn thit chy m hnh ton trong ENVIMNT gm : cc d liu t cc
trm kh tng, cc d liu phi cng ngh v ngun thi im (chiu cao, ng knh ngun
thi, ta a l, tn c quan ch qun,...). Cc d liu ny c ENVIMNT qun l v
c ngi s dng la chn a vo phn kch bn. Ngoi ra, chy m hnh ton, cc
d liu lin quan ti s hot ng ca ngun thi (lu lng, ti lng nhim, nhit kh
thot ra, ...) c nhp vo thng qua giao din ca ENVIMNT.
Cc module con thc hin module ny c trnh by trong Bng 5.2 .
Khi module m hnh trong ENVIMNT hng ti cc mc tiu:
-

qun l tng hp v thng nht cc thng tin lin quan ti cc pht thi, x thi;
tnh ton theo m hnh s lan truyn v khuych tn tc nhn nhim trong mi trng
khng kh v nc b mt;
- cung cp cng c trong vic phn tch, nh gi nh hng cc ngun im theo cc
hot cnh khc nhau.
C s l lun v thc tin ca m hnh Berliand v Paal c nghin cu trong
cng trnh khoa hc ca cc nh khoa hc trong v ngoi nc.

102

Bng 5.2. Cc module con cn thit cho phn mm tch hp

K hiu tn cc
module
ENVIMODEL1
ENVIMODEL2
ENVIMODEL3
ENVIMODEL4
ENVIMODEL5
ENVIMODEL6
ENVIMODEL7
ENVIMODEL8
ENVIMODEL9

5.6.6

Chc nng ca cc module

Ni suy cc d liu theo khng gian
V ng ng mc
M hnh Berliand tnh ton m phng lan truyn v
khuch tn cht nhim cho ngun im thi cao
M hnh Paal tnh ton m phng pht tn cht
nhim t cng x
Xy dng li tnh ton ri rc theo khng gian cho
tnh ton m phng cng nh biu din trc din cc
d liu
Ly nhng thng tin cn thit t CSDL cho tnh ton
m phng
Ly nhng thng tin cn thit t kt qu tnh ton
m phng biu din kt qu hoc thng qua quyt
nh
Biu din kt qu tnh ton m phng di dng cc
th
Biu din kt qu tnh ton theo phng php chng
lp thng tin ca GIS

Module WEB

Mt trong nhng kt qu ca ti ny l xy dng trang Web ring phc v cho

cng tc qun l nh nc ca S Ti nguyn v Mi trng Ninh Thun. Cc chc nng
chnh ca Web ny gm:
5.6.7

User vi quyn hn ch
Chc nng i mt khu, tn ng nhp
Chc nng i thng tin cn b
Chc nng xem v thm thng tin v kh tng
Chc nng duyt v nhp tin tc
Chc nng duyt, ghi nhn, tr li thng tin gp
Chc nng nhp lch tip dn
Chc nng nhp vn bn, th tc ng k mi trng
Chc nng duyt v nhp tin tc ti nguyn
Chc nng nhp th ng
Chc nng nhp d bo thi tit
User vi quyn khng hn ch
User h thng vi quyn cao nht
Module qun l giao din v giao tip user

103

Cc module qun l bn s ho, qun l d liu, phn tch, truy vn, lm bo co,
qun l tp vn bn mi trng v module m hnh cng lm vic trong mt h thng thng
nht thng qua module qun l giao din v giao tip user. Mi lin h gia cc module ny
v module qun l giao din v giao tip user c th hin trn Hnh 5.8.
5.6.8

Mt s cng c khc

ENVIMNT cho php tm kim nhanh chng cc im ly mu theo tn gi hay m s.

Chc nng ny cho php ngi s dng nhanh chng tm kim cc trm (trong s rt nhiu
trm hin ln trn bn ). Khi ngi s dng nhp vo cc thng s mt cch chnh xc theo
yu cu ca ENVIMNT, trm ly mu cn tm s hin ra ngay (nhp nhy trn mn hnh v
hin ra mu ). Bn c quan tm nhiu hn na nhng thng tin v ENVIMNT c th truy
cp vo trang Web: www.envim.com.vn.

Hnh 5.12. Giao din ca phn mm ENVIMNT

Cu hi v bi tp
1.
2.
3.
4.
5.

Tnh cp thit phi ng dng CNTT trong cng tc qun l ti nguyn mi trng ti
Vit Nam trong giai on hin nay.
Th no l mt H thng thng tin h tr phn tch d liu mi trng.
Th no l mt H thng quan trc mi trng. Chc nng ca h thng ny. C s k
thut xy dng cc H thng quan trc mi trng.
Trnh by s phn cp trong h thng quan trc mi trng trong h thng quc gia.
Chc nng ca tng cp.
Trnh by m hnh H thng thng tin mi trng cp tnh thnh trn v d phn mm
ENVIMNT.

104

Ti liu tham kho

1. Bi T Long v CTV, 2002. H thng thng tin tr gip cng tc qun l, qui hoch v
nh gi tc ng mi trng. Bo co tng hp kt qu ti cp Trung tm Khoa hc t
nhin v Cng ngh quc gia 1999 2000, 121 trang.
2. Bi T Long v CTV, 2002. ENVIM, phn mm h tr qun l mi trng tng hp v
thng nht. Sn phm ti Nghin cu Khoa hc Cng ngh tnh B Ra Vng Tu,
4/2002. 69 trang.
3. Bi T Long v CTV, 2002. INSEMAG, phn mm h tr qun l mi trng nc v
khng kh cho tnh An Giang. Sn phm ti Nghin cu Khoa hc Cng ngh tnh An
Giang, 9/2003. 120 trang.
4. Bi T Long, L Th Qunh H, Lu Minh Tng, 2004. Xy dng phn mm h tr cng
tc gim st cht lng mi trng cho cc tnh thnh Vit Nam. Tp ch Khi tng Thy
vn, N 12 (517), 2004, trang 10 19.
5. Bui Ta Long, Le Thi Quynh Ha, Ho Thi Ngoc Hieu, Luu Minh Tung, 2004. Integration of
GIS, Web technology and model for monitoring surface water quality of basin river : a
case study of Huong river. Proceedings of International symposium on Geoinformatics for
spatial infrastructure development in earth and allied sciences. Pp. 299 304.
6. Bi T Long, L Th Qunh H, Lu Minh Tng, V ng Khoa, 2005. Xy dng h
thng thng tin mi trng h tr thng qua quyt nh mi trng cp tnh thnh. Tp
ch Kh tng Thy vn, s 5 (533), trang 31 40.
7. Bui Ta Long, Le Thi Quynh Ha, Cao Duy Truong, Nguyen Thi Tin, 2005. Integration
GIS and environment information system for environment management in central
economic key region of VietNam. Proceedings of Asean Conference on Remote
sensing, Ha Noi 7-11/11/2005. 10 p.

105

CHNG 6 MT S M HNH MU LAN TRUYN CHT

NHIM TRONG MI TRNG
Hin nay khng c mt lnh vc hiu bit, nhn thc no m ngi ta khng ni n
m hnh. Trong ngha rng, m hnh c hiu l mt cu trc c xy dng trong t duy
hoc thc tin, cu trc ny ti hin li thc t dng n gin hn, cng thc hn v trc
quan hn. Chc nng quan trng nht ca m hnh l chc nng nghin cu. Trong thc
nghim m hnh va l i tng c nghin cu, va l cng c nghin cu i tng
c m hnh ha. u im ch yu ca cc thc nghim trn m hnh l kh nng
nghin cu nhiu tnh hung m trn cc i tng thc c khi him xy ra, hoc ch xy ra
trong tng lai.
Nh lu cc chng trc, h thng thng tin mi trng trong giai on hin
nay khng ch thu thp, x l cc d liu quan trc o c c m cn phi c kh nng d
bo cng nh tnh ton cc hu qu c th c do vic thc thi cc d n hot ng kinh t.
y chnh l l do cn m rng khi nim H thng thng tin mi trng thnh H thng
thng tin m hnh mi trng nh c ch ra trong phn hai ca gio trnh ny. Thnh
phn quan trng ca H thng thng tin m hnh mi trng l ngn hng cc m hnh v
cc mi trng nc, khng kh v t. S tch hp cc m hnh vo h thng thng tin mi
trng l mt trong nhng nhim v quan trng trong bt k d n v h thng thng tin mi
trng no. Phn di y trnh by khi qut v mt s m hnh mu lan truyn cht
nhim khng kh v nc. Gio trnh ny khng t mc tiu trnh by y v lnh vc m
hnh lan truyn cht. y s l mt mn hc c lp khc. Mc tiu ca chng trnh gii
thiu mt s m hnh v nc v kh c tc gi gio trnh ny nghin cu t kha cnh l
lun cng nh thc tin. y l c s l lun cho cc phn mm CAP cng nh cc phn
mm ENVIMWQ 2.0, ENVIMAP 2.0, ECOMAP 2.0.

6.1

M hnh lan truyn cht nhim khng kh t ngun im

S lan truyn cc cht nhim khc nhau trn mt din rng trong kh quyn l qu
trnh vt l rt quan trng. S lan truyn cc cht nhim khng kh theo din rng trong kh
quyn c th gy ra tn tht nng n (t nht di cc iu kin kh tng no ) cho nhiu
vng khc nhau mc d trong nhng vng ny khng c bt k ngun thi ln no. V vy
qu trnh ny cn c nghin cu cn thn.
C hai cu hi c quan tm nhiu nht cn tr li l:
(1) S tham gia ca cc ngun thi t mt vng cho n cc vng ln cn din ra
nh th no ?
(2) Mi lin h gia mc pht thi vi mc nhim ti cc vng ln cn? (nhng yu
t no nh hng n vic lm gim i mc nhim ti vng ln cn).
Vic gii p hai cu hi trn s gip cho n lc gim mc nhim n mc qui
nh mt cch ti u. Bnh thng gim nhim l qu trnh tn km, v vy lm th no
gim thiu nhim n mc cn thit l mt bi ton mang ngha thc tin quan trng. Cc
m hnh ton m phng nhim khng kh l nhng cng c khng th thiu gii quyt
cc bi ton c phc ha trn. Phn di y trnh by ngn gn mt s vn lin quan
ti m hnh ha nhim bn khng kh.

106

Trc khi i vo trnh by chi tit chng ta cng nhau xem xt cc thut ng c
T chc nng lng quc t nh ngha nh sau:
Chuyn ng ca dng khng kh di tc ng ca gi trong thi gian v sau giai
on nng ct khi gi l s lan truyn (transport). Chuyn ng ri ca kh quyn gy nn
s chuyn ng ty ca kh thi, dn ti s lan i ca n theo cc hng ngang v ng
cng khng kh. Qu trnh ny gi l khuch tn khng kh (atmospheric diffusion). S t
hp ca lan truyn (transport) v khuch tn (diffusion) gi l s phn tn khng kh
(atmospheric dispersion). M hnh m t cc qu trnh ny gi l m hnh lan truyn khuch
tn khng kh (atmospheric transport-diffusion) hay cc m hnh phn tn khng kh
(atmospheric dispersion).
Hin tng vt l c gi lan truyn nhim khng kh din rng, bao gm 3 giai
on chnh:
1.Pht thi (emission). Trong giai on u tin ny, cc cht nhim ta (emitted)
vo kh quyn t cc ngun thi khc nhau. Nhiu ngun thi l do con ngi, nhng
mt s cht nhim li c pht ra t cc ngun t nhin.
2.Lan truyn (transport). Lan truyn cht nhim tht s din ra trong giai on th
hai. Tc nhn gy ra l gi. (Lan truyn cht nhim trong khng kh do gi trong mt
s ti liu cn c gi l s truyn ti cc cht nhim khng kh advection of the
air pollutant).
3.Bin i trong qu trnh lan truyn (Transformations during the transport). Ba qu
trnh vt l chnh din ra sut qu trnh lan truyn cc cht nhim trong kh quyn:
3.1.Khuch tn (Diffusion). Cc cht nhim khng kh khuch tn rng trong kh
quyn (theo c chiu ngang v chiu dc).
3.2.Lng ng (Deposition). Mt s cht nhim b lng ng nhiu ni trn b mt
tri t (t trng, nc, v cy ci). Hai loi hin tng lng ng thng c quan
tm: lng ng kh v lng ng t. Lng ng kh tip tc trong sut qu trnh lan
truyn din rng trong khi lng ng t ch din ra khi c ma.
3.3.Phn ng ha hc (Chemical reactions). Nhiu phn ng ha hc khc nhau din
ra trong sut qu trnh lan truyn cht nhim trong kh quyn. Kt qu ca cc phn
ng ha hc ny l nhiu cht nhim th cp c to ra (cc cht nhim khng kh
c thi trc tip t cc ngun thi trong khng kh thng c gi l cc cht
nhim s cp.

6.1.1

C s la chn m hnh tnh ton lan truyn v khuch tn cht nhim khng kh

Cc m hnh nhim bn ca khng kh l biu din ton hc cc qu trnh phn tn tp

cht v cc phn ng ha hc din ra, kt hp vi ti lng, c trng ca pht thi t cc
ngun cng nghip v cc d liu kh tng c s dng d bo nng cht bn ang
xt.
Cc nghin cu trong 70 nm qua trong lnh vc ny cho thy: ngoi cc kh khn m
phng cc tham s kh tng (s phn b ca gi v nhit trong lp bin ca kh quyn, s
m t cc qu trnh khuch tn v bc x mt tri), cn phi lu n cc yu t lin quan ti
bn cht ca cc cht nhim: s nng ln ca cc cht c thi ra, s chuyn ha do kt
qu ca cc phn ng ha hc.

107

Trong trng hp n gin nht, cc cht nhim c xt nh mt cht kh tr

khng nng vi khi lng ring bng khi lng ring ca khng kh. Tuy nhin, trn thc
t cc cht thi ca cc nh my ha hc v cc x nghip cng nghip l kh nng. Do vy
khi m phng, ngi ta thng lu ti s nh hng ca tnh ni nhit v cc chuyn gia
a ra nhng hiu chnh trong cng thc d bo nng tp cht. Vic d bo cc ht l lng
bi ton cn phc tp hn do cn phi lu ti s lng do trng lc. V mt ha hc, nu lu
ti cc thnh phn hot tnh, ngha l cc thnh phn l nguyn nhn ca khi quang ha, s
dn n bi ton cn phc tp hn na, bi v khi ta cn phi a vo m hnh bc x mt
tri v m.
Nh vy, xy dng m hnh d bo cht lng khng kh ti mt thi im bt k
cng nh ti mt v tr bt k ca khu cng nghip cn phi da vo s hiu bit cc qui lut
vt l, kh tng v ha hc.
Cc m hnh c s dng d bo s nhim bn trong cc iu kin ca thnh ph
cng nh cho mt phn lnh th rng ln hn phi tha cc iu kin sau:
-

C kch thc khng gian v thi gian tng ng vi s thay i nng trong min
ang xt vo khong thi gian d bo;
- Tc v t quan im thi gian i hi thc hin n (ngha l phi cho kt qu nhanh
chng);
- Cho php biu din tng hp v cc qu trnh lan truyn, khuch tn, cc phn ng ha
hc v c trng ca cht thi.
Ngy nay trn th gii tch ly c nhiu kinh nghim qu bu trong vic xy
dng cc m hnh lin quan ti nhim khng kh. Vin s Moiseev N.N., nh khoa hc hng
u ca Lin x c v nghin cu mi trng, khi cp ti cc cng trnh xy dng m hnh
a ra bc tranh khi qut v hai phng php tip cn:
Hng nghin cu th nht xy dng cc m hnh mc chi tit cao i hi cc
phng tin tnh ton mnh v CSDL y . Cc m hnh ny phc v cho cc mc tiu
nghin cu v vic a ra ph bin rng ri cho vic s dng rng ri t c khuyn co.
Hng nghin cu th hai t mc tiu khim tn hn v hng ti s dng rng ri
cho cc bi ton thng qua cc quyt nh hnh chnh. Bi ton thc tin y l s cn thit
phi so snh cc kch bn thc thi quyt nh khc nhau, do vy cn phi xy dng mt phn
mm vi kh nng i thoi rng ri, vi kh nng a vo cc nh gi chuyn gia, kh nng
tnh ton mt s cc h s bn thc nghim t cc s liu quan trc (cc phng php tnh
ton ny c kim nghim tt t thc tin). Cc m hnh nh vy c th tng i n
gin nhng thng qua quyt nh trong bi ton bo v mi trng. Gn 70 nm qua k
t khi xut hin cc cng trnh nghin cu ca Bonsanquet - Pearson (1936) v Sutton (1947),
n ny s lng cng trnh lin quan ti xy dng m hnh nhim khng kh ln ti hng
nghn, tht kh m c th thng k ni tt c cc m hnh ny trong mt cng trnh nghin
cu no. Ni nh Krapivin V.F., khng phi tt c cc m hnh ny hng ti nghin cu nh
hng ca nhim ln mi trng vng. Trong nhiu cng trnh lin kt cc m hnh lan
truyn nhim, cc m hnh nghin cu nh hng ca nhim ln thc vt v th gii ng
vt, m hnh nghin cu nh hng cc hot ng kinh t ca con ngi ph thuc vo cc
qu trnh x hi v cc quyt nh kinh t c thng qua. Hin gi cc m hnh phc hp
nh vy c xy dng cho tng vng ring bit v hng ti phc v cho cc c quan qun
l mi trng ti cc khu vc .
Kinh nghim ca nhiu nghin cu trong lnh vc m hnh ha cc qu trnh lan
truyn cc cht nhim bn trong khng kh khng nh s cn thit phi phn loi cc qu
trnh ny tng ng vi mi lin h gia cc kch thc theo khng gian v thi gian. S cn
thit phi phn loi nh vy c chng minh chc ch ti nhiu chng trnh quc t nh
108

Nhng thay i ton cu, Chng trnh v ha hc kh quyn ton cu, M hnh cc
chu trnh tun hon sinh a ha . Ph thuc vo kch thc thi gian - khng gian ca
i tng v cc qu trnh sinh thi v a vt l ngi ta chia ra lm 4 mc sau:
-

Mc ton cu tin hnh kho st vi kch thc ton cu c lu n cc tc ng

tng hp ca cc yu t m ngi kho st quan tm ti trong mt khong thi gian t
vi thng ti vi chc nm (v d cc m hnh thay i kh hu, m hnh tnh ton hiu
ng nh knh,...).
- Mc v m (mc hnh tinh) - xem xt cc i tng v cc qu trnh trong khng
gian c kch thc vi ngn km, kch thc thi gian - t mt vi thng ti mt nm
(m hnh lan truyn vt tuyn ca cht bn ca cc quc gia hay cc hnh tinh vi
nhau, m hnh ny c a vo p dng ti Chu u v Bc M,).
- Mc trung bnh (mc vng) - xem xt cc qu trnh trong khng gian c kch
thc t vi trm m ti vi trm km v thi gian t vi gi ti mt vi thng (cc qu
trnh nhim bn kh quyn ti cc thnh ph cng nghip, cc t hp cng nghip, cc
tnh hung tai bin khi c s pht ta ln ca cc cht bn vo khng kh l thuc mc
ny).
- Mc vi m (mc a phng) - xem xt cc qu trnh trn mt din tch t vi m
ti mt vi trm m v thi gian t vi pht n mt vi chc pht (mt bi ton sinh
thi tiu biu y l tnh cho mt s t cc ngun thi v xem xt chi tit phn b
khng gian ca nng ti mt a phng no ).
Chnh v vy trc khi xy dng m hnh cn phi xc nh cc bc theo thi gian v
khng gian i vi qu trnh v i tng ang xem xt. Cc khong thi gian c phn loi
nh sau :
-

cc qu trnh lng ng tnh bng pht hoc gi;

s thot hi ca thc vt tnh bng gi, ngy;
s hnh thnh tri cy tnh bng ngy, thng;
s thay i trong cc qun x thc vt v ng vt tnh bng thng, nm;
s hnh thnh t tnh bng nhiu nm hay th k;
cc qu trnh a mo tnh bng nhiu th k, hay thin nin k.
T cc kt qu nghin cu ca cc nh khoa hc hng u trong lnh vc m hnh ha
cho php nh hng trong vic la chn m hnh. iu u tin trc khi tin hnh xy dng
m hnh cn phi phn loi cc khong thi gian i vi cc qu trnh ang xt. Vic lm ny
l cn thit nm xc nh u tin trong la chn m hnh v nh vy xc nh c cu trc
phn mm phc v cho tnh ton thc t.
Hin nay trong bi ton m hnh ha nhim khng kh tn ti mt s phng php
phn loi m hnh phn tn cht nhim khc nhau.
T quan im tng hp tt c cc yu t khc nhau, tnh ton mc nhim
khng kh ngi ta chia ra lm bn giai on trong s pht trin phng php m phng
nhim bn khng kh cng nghip. Dng n gin hn c ca m hnh l m hnh hp. M
hnh ny gi thit s pha trn hon ton bn trong mt khi n v c din tch bng c mt
vng ln v chiu cao c xc nh bi bin trn ca s pha trn. Cht c pht ra bi cc
ngun khng i, phn b u trn lnh th vng. tnh dng cht bn qua tng ca khi
ngi ta s dng cng thc vn tc trung bnh ca gi.
Tip theo l loi m hnh vt khi hay cn gi l cc m hnh khuch tn. Loi m
hnh ny m t s phn tn ca cht kh tr t mt ngun im, ng hay ngun din tch.
S phn tn ngang thng c nh gi t cc quan st thc nghim v l hm s ca thi
gian. S khuch tn ng c xc nh nh l hm s ca n nh ca kh quyn.

109

Giai on tip theo ca s pht trin d bo nhim bn do hot ng ca con ngi l

vic m phng da trn vic gii phng trnh vi phn bo ton khi lng. Cc phng trnh
ny bao gm cc phn ng ha hc, s thay i theo thi gian ca cc tham s kh tng, m
t y hn s pht thi t cc ngun, ngha l lu ti s thay i cc cht thi trong
khng gian v theo thi gian. Lp cc m hnh ny bao gm cc phng trnh bo ton khi
lng ca tp cht ang xt, y cc bin lin quan ti cc phng trnh chuyn ng,
truyn nhit v trng thi l cc tham s u vo ca phng trnh m t s lan truyn v
khuch tn ca cht nhim.
Cui cng xp x y v hon chnh hn c trong vic m phng nhim bn cng
nghip l gii cc phng trnh y , ba chiu, thay i theo thi gian ca lp bin kh
quyn c bao hm c phng trnh bo ton khi lng.
T chc Kh tng th gii (WMO) v Chng trnh Mi trng ca Lin hp quc
(UNEP) c cch phn loi theo ba hng chnh sau y:
-

M hnh thng k kinh nghim da trn c s l thuyt ton hc Gauss. Cc nh ton

hc c cng pht trin m hnh ny l Taylor (1915), Sutton (1925 1953), Turner
(1961 1964), Pasquill (1962 1971), Seifeld (1975) v gn y c cc nh khoa
hc mi trng ca cc nc nh M, Anh, Php, Hunggari, n , Nht Bn, Trung
Quc,... ng dng v hon thin m hnh tnh theo iu kin ca mi nc.
- M hnh thng k thy ng, hoc l thuyt na th nguyn (cn gi l m hnh K).
M hnh ny c Berliand (Nga) hon thin v p dng Lin X. Vit Nam, KS
Nguyn Cung cng p dng m hnh ny cho mt s cng trnh, d n.
- M hnh s tr, tc l gii phng trnh vi phn bng phng php s.
Ngy nay do vn mi trng tr thnh vn ton cu cho nn nhiu chnh ph
quan tm c bit cho cc chng trnh nghin cu mi trng trong c bi ton xy
dng m hnh phc v cho vic thng qua quyt nh hnh chnh. Hin nay ti Vit Nam
xut hin nhiu chng trnh nghin cu xy dng cc m hnh phc v cho bi ton thng
qua quyt nh ti cc khu cng nghip ln ca t nc. Phn di y phn tch v h thng
nghin cu xy dng cc m hnh nh hng ca nhim khng kh.
Mc du i sau v cn nhiu kh khn do iu kin kinh t v chin tranh, cc nh
khoa hc Vit Nam sm tip cn phng php m hnh ha nhim khng kh phc v
cho cng tc qun l v nghin cu. ti cp nh nc 42A 04 01 vi iu kin thiu
thn v thit b k thut tin hnh thu thp cc d liu cao khng, cc d liu pht thi v
kim tra m hnh Berliand cho mt s vng min Bc. Cc kt qu tnh ton theo m hnh
c so snh vi s liu o c v cho kt qu tng i tt, c th chp nhn.
Trong vi nm li y, xut hin nhiu ti liu nghin cu v ging dy cc vn lin
quan ti nhim khng kh v tnh ton lan truyn, khuch tn cht nhim khng kh bng
ting Vit. ng lu l hai cun sch ca 2 gio s Trng i hc xy dng H ni /[3]
[4]/. Trong hai cun sch ny tp hp c nhiu kt qu nghin cu trong v ngoi nc
v phng php m hnh trong nghin cu gii quyt vn nhim khng kh.
Trong nhng nm gn y nhm nghin cu ca tc gi gio trnh ny c mt s
nghin cu cc phng php x l thng k cc s liu quan trc ti cc trm kh tng
xc nh cc h s khuch tn k0 v k1 (l cc h s cn thit cho m hnh Berliand).
6.1.2

6.1.2.1

M hnh Berliand tnh ton lan truyn cht nhim trong kh quyn

S phn b cht nhim v phng trnh ton hc c bn

110

 m t qu trnh lan truyn v khuch tn cht nhim khng kh theo khng gian
v thi gian bng cc phng trnh ton hc th ngi ta xem xt tr s trung bnh nng
cht nhim.

Z(m)
G
v

Cmax
h
X(km)
xm
Hnh 6.1. S khuch tn lung kh thi dc theo chiu gi

Di tc dng ca gi t nhin cc lung kh, bi pht ln t ming ng khi s b

ung cong theo chiu gi thi. Cht nhim dn dn b khuch tn rng ra to thnh vt khi
/Hnh 6.1/. Kt qu kho st cho thy cc cht kh thi v bi l lng lan truyn ch yu theo
vt khi trong phm vi gc cung hp ch 10 20. Mt s ht bi nng s tch khi vt khi
v ri xung mt t gn ng khi. Nu coi gc m ca vt khi khng i theo khong
cch th din tch do vt khi gy nhim s tng t l vi bnh phng ca khong cch.
Trong trng hp tng qut tr s trung bnh ca nng cht nhim trong khng
kh phn b theo thi gian v khng gian c m t t phng trnh lan truyn, khuch tn
ri v bin i ha hc nh sau:

C
C
C
C
C
C
C
+Vx +V y +Vz
= ( K x )+ ( K y ) + ( K z )+CC (6.1)
t
x
y
z x
x y
y z
z
Trong : C nng trung bnh ca cht nhim (mg/m3 ); x,y,z cc thnh phn
ta theo 3 trc Ox, Oy, Oz; t thi gian; Kx, Ky, Kz cc thnh phn ca h s khuch tn
ri theo 3 trc Ox, Oy, Oz; Vx, Vy , Vz cc thnh phn ca tc trung bnh theo ba trc
Ox, Oy, Oz ; - h s tnh n s lin kt ca cht nhim vi cc phn t khc ca mi
trng khng kh; - h s tnh n s bin i cht nhim thnh cc cht khc do qu trnh
phn ng ha hc xy ra trn ng lan truyn.
Phng trnh (6.1) rt phc tp (mc d vy n ch m phng s lan truyn cht
nhim). Trn thc t gii c phng trnh ny ngi ta phi tin hnh n gin ha trn
c s tha nhn mt s iu kin xp x bng cch a ra cc gi thit ph hp vi iu kin
c th. Nhng gi thit ny xut pht t cc lp lun sau y:
Cng sut ca ngun im pht thi l lin tc v coi l qu trnh dng, ngha l

C
=0
t

111

(6.2)

- Nu hng trc Ox trng vi hng gi th thnh phn vn tc gi chiu ln trc Oy s

bng 0
G
V x = V = u Vy = 0
(6.3)
- Trn thc t thnh phn khuch tn ri theo chiu gi nh hn rt nhiu so vi thnh phn
khuch tn ri theo phng vung gc vi chiu gi, khi :

C
(6.4)
0
Kx
x
x
- Tc thng ng thng nh so vi tc gi nn c th b qua, trc z thng ly chiu
dng hng ln trn, do i vi bi nng th thnh phn Vz phng trnh (6.1) s bng
tc ri ca ht (du m), cn i vi cht nhim kh v bi nh th Vz = 0.

- Nu b qua hin tng chuyn pha ca cht nhim cng nh khng xt n cht
nhim c b sung trong qu trnh khuch tn th = = 0.
Nh vy ta c th s dng phng trnh m t s phn tn cc cht nhim t ngun
im sau y vo mc ch tnh ton s nhim bn khng kh:
Vx

C
C
C
2C
+ Vz
= kz
+ ky
x
z z
z
y 2

(6.5)

iu kin ban u

iu kin ban u ca bi ton lan truyn cc cht nhim trong mi trng khng
kh c thit lp trn c s nh lut bo ton vt cht.
Nu ngun c cao H t gc ta , hng trc Ox theo chiu gi vi vn tc
trung bnh l u th ti thi im t = t0 hay (t= 0), iu kin ban u c dng:

t = 0
x = 0
y = 0

u.C = M .( y ).( z H )

(6.6)

z = H

Trong : H l cao hu dng; H = h + h. Vi h cao vt l ca ngun im

(ng khi) (m); h nng ban u ca lung kh thi (vt khi) (m); C nng trung
bnh ca cht nhim (mg/m3); M cng sut ngun thi; (y), (z H) l cc hm Dirc.
Nu nh ngun thi khng phi l ng khi m thi ra mt t th mt s tc gi cho
rng, ti thi im t = 0 cht pht thi cha hot ng, khi gi s ngun t gc ta
th:
x = 0

y = 0 C = 0
z = 0

(6.7)

iu kin bin
Trong lp khng kh kho st thng gii hn bi mt t, cn cao thng l v
hn hoc hu hn tu theo s phn lp ca kh quyn. Thng thng iu kin bin c thit
lp cho 2 trng hp ph hp vi iu kin thc t ca qu trnh khuch tn ri. Trong trng
hp ny cn xt hai iu kin sau:
-

iu kin xa v cng
112

iu kin ny xut pht t c ch vt l: nng ca cht nhim gim dn khi ra xa

v tn:
x +

z + th C 0
y

(6.8)

- iu kin b mt tri di
+ Nu b mt tri di c cha nc (sng, h, ao, bin ...) th kh nng hp th cht nhim
ca nc rt ln nn nng cht nhim ti mt tri di c xem nh bng khng.
C = 0 khi z = 0
(6.9)
+ Nu b mt tri di l kh th iu kin phn x ca mt tri di l rt ln, do cc
dng cht thi n mt tri di b phn x hon ton vo kh quyn. Do thng lng ri
thng ng ti b mt tri di phi 0, ngha l:

kz

C
= 0 khi z = 0
z

(6.10)

Gi thit rng Vx v kz c cho di dng hm lu tha:

n

z
z
V x = u1 ;
k z = k1 ; ky = k0 u
(6.11)
z1
z1
trong u1 , k1 l vn tc gi v h s ri o c v chnh l ti cao z1 = 1mt; n v m l
cc tham s khng th nguyn c chnh l tnh ton t s liu o c trong tng khng kh
st t cc khu cng nghip (thng th ngi ta ly xp x m 1, n 0,15, z1 = 1m, k0
c xc nh trn c s gii bi ton ngc khuch tn ri (kt qu nhn c cho thy k0
bng 0.1 1 m ph thuc vo mc n nh ca tng kt).

6.1.2.2

Cng thc Berliand trong trng hp cht kh v bi nng

gii bi ton (6.5), (6.6), (6.8), (6.10) vi iu kin (6.11), Berliand v cc hc tr

ca mnh s dng nhiu cng c ton hc khc nhau nh tch bin, mt s php bin i
gii tch (i bin ton hc thun ty, php bin i Laplace, hm Grin), biu din nghim
di dng chui xc nh nghim gii tch ca bi ton. p dng vo thc t tnh ton
nhim khng kh, Berliand gii hn xem xt cng thc gii tch nhn c vi z nh (st
mt t):
1 1
Mz12 + n m exp
k1 (2 + m n )2 x
C ( x, y , z ) =
m+n
2 k 0 x (2 + n m ) 2 + n m

u z mn

m+n

(z 2+nm + H 2+nm ) 4yk x

2

(2+1+nnm )(k1 x )

1+ n
2+nm

(2u1 )

1 m
2+nm

(cng thc ny l kt qu gii bi ton (6.5), (6.6), (6.8), (6.10) vi iu kin (6.11)
theo phng php phn tch nghim di dng chui s v ch ly nhng s hng u tin
trong phn tch sau khi chng minh rng cc s hng sau c nh hng khng ng k ti
nghim chnh xc). i vi nng ti mt t, Berliand a ra cng thc:
C ( x, y ,0) =

u H 1+ n
y 2
exp 1

(1 + n )2 k x 4k 0 x
2(1 + n )k1 k 0 x 3 2
1

113

(6.12)

c trng ni bt ca s phn b nng di mt t C theo trc x (ngha l vi y =

0) l n t c gi tr cc i Cm ti khong cch xm tnh t ngun. Cc i lng Cm v xm
c tm t iu kin
C C
=
=0
x y
(C y l t (6.12)). T (6.12) ta suy ra:
Cm =

0.116(1 + n )2 M

k1
2 u1 H 1+ n
, xm =
3 k1 (1 + n )2
k 0 u1

u1 H 1.5(1+ n )

1.5 0 R
3.3 gRT
;T
2.5 +

u
u10
Tu102
nhit khng kh o bng Kelvin; u10 vn tc gi ti cao 10 m; 0 vn tc kh thot
ra khi ming ng (m/s); R bn knh ming ng khi (m); g gia tc trng trng; T = Tb
T (hiu nhit ca tp cht kh thot ra khi ming ng v nhit khng kh xung quanh,
Tb v T tnh bng Kelvin = 273 + t C).

Trong cc cng thc ny: k 0 =

ky

H; H =

;H=h+

Trong trng hp cht thi l tp cht nng c c ht ng nht, Berliand nhn

c cng thc tnh nng t mt ngun im c cao H c xc nh bng cng thc:
Trong trng hp cht thi l tp cht nng c c ht ng nht, Berliand nhn
c cng thc tnh nng t mt ngun im c cao H c xc nh bng cng thc:

C ( x, y ,0 ) =

MH (1+ n )u1

2(1 + n )1+ 2 (1 + )

u H 1+ n
y 2
exp 1 2

(1 + n ) k x 4k x
k 0 x (k1 x )1+
0
1

trong

w
k1 (1 + n )

Gi tr cc i ca Cm v khong cch t ti ngun xm c tm cng ging nh

i vi tp cht nh /xem Berliand, 1975/:
Cm =

0.063(1 + n )2 M
u1 H 1.5(1+ n )

k1 (1.5 + )1.5+
,
k 0 u1 (1 + )e

v
xm =

u1 H 1+ n
(1 + n ) 2 (1.5 + )k1

2
2
Trong w = 1.3.10 . p rp - l tc ri ca cc ht c dng hnh cu, trong

mt cc ht bi, rp bn knh ca chng. Trong cng thc trn w c xc nh bng cm/s,

cn
v rp c cho bng g/cm3 v m tng ng.
6.1.3

6.1.3.1

M hnh vt khi GAUSS tnh ton lan truyn cht nhim trong kh quyn

Cng thc Gauss cho ngun lin tc

114

Xt mt ngun thi im (v d nh ng khi ca nh my, thc s m ni y

khng phi l mt im tuy nhin mt din tch nh so vi khng gian rng ln c th xp
x nh mt im) v ta tm cch tnh nng dc theo chiu gi do ngun ny thi ra. S
biu din v tn gi c ch ra trn
Hnh 6.2, gc ta c t ti gc ca ng khi vi hng x l hng dc
theo chiu gi.

Ngun tng
ng hay
ngun o

cao hu
dng H=h+h

nng
vt khi
h

cao
vt l
h ca
ng
khi

S phn b dc
theo hng gi

C(x,0,0)

Nng ti cao z

x
Nng dc theo
chiu gi x ti mt
t z = 0

Nng cc i ti
im x>0

Hnh 6.2 S m hnh vt khi Gauss

Dng kh nhim (thng ngi ta gi l vt khi nh c ch ra trn
Hnh 6.2) thot ra t ng khi v sau di chuyn theo hng x v lan ta theo hng
y v z khi chng di chuyn. Cc vt khi nh vy thng bay cao ln so vi ng khi bi v
chng thot ra vi mt nhit cao hn nhit khng kh xung quanh v vi mt vn tc
ng khi thot ra. i vi m hnh vt khi Gauss, vt khi c gi thit l thot ra t im
c ta (0,0,H) H gi l cao hu dng , cao ny l tng cao vt l ca ng
khi v vt nng ng khi. cao vt l ca ng khi c xc nh t cc thit b o thng
thng.

xc nh chng ta s gi thit rng ta c mt ngun im nm ti im (0,0,H),

ngun ny thi cht nhim khng ni (nonbuoyant pollutant) vi ti lng nhim Q
(thng l m/s). Gii thit rng gi thi theo hng x vi vn tc u v rng vn tc ny khng
ph thuc vo thi gian, v tr v cao. Bi ton y l tnh nng do ngun ny thi ra
ti mt im bt k (x,y,z) vi x > 0.
Vi cc gi thit sau y :
1/ Cc iu kin l ta dng : tt c cc tham s c dng trong phng trnh (1) c
gi thit l khng thay i trong mt bc thi gian;

115

2/ Cc trng tham s kh tng l thun nht, trong bao gm c gi thit hng gi

khng thay i;
3/ Cht bn l mt cht kh tr v mt ha hc : gii thit rng cht bn ny khng tham
gia vo bt k mt qu trnh no khc ngoi s lan truyn;
4/ S phn x l tng ca vt khi t b mt lt : b qua s hp th ca cht bn khi
tip xc vi mt t;
5/ S khuch tn ri theo hng gi c coi l khng ng k so vi qu trnh truyn
ti;
6/ Trc X ca h ta trng vi hng gi, thnh phn dng ca vt tc gi c coi
bng 0.
Ngi ta nhn c cng thc vt khi Gauss sau y i vi ngun im lin tc :
2
2
2

y
z h
z+H
Q

exp 0.5
exp 0.5
C ( x, y , z , H ) =
+ exp 0.5

z
z
2U y z

y C(x,y,z) nng ti im (x,y,z), Q- ti lng nhim ca ngun lin tc, x l hng

gi, U- vn tc trung bnh; H l cao hu dng, z (x), y(x) l cc h s khuch tn
ngang v ng ph thuc vo n nh tng kt theo Pasquill. ngha ca cc hm s ny
trong m hnh Gauss c th hin trn
.

(X, Y, Z )
Z
X
(X, 0, 0)
H

(X, Y, Z)
h

Y
Hnh 6.3. Cc k hiu v ngha ca chng trong m hnh Gauss.

c th s dng phng trnh vt khi Gauss chng ta cn phi bit cc gi tr ca

h s khuch tn z (x), y(x). Cc h s ny xc nh tc m rng vt khi theo hng
ngang v hng thng ng v c xc nh trn c s th nghim thng k theo cc lp n
nh. Cc lp ny c xc nh ph thuc vo vn tc gi, thi gian ca ngy v cc iu
kin bc x ti. Trn th gii c hng trm cng trnh nghin cu v cc hm z(x), y(x).
Cc h s phn tn z (x), y(x) ph thuc vo n nh tng kt , sau y l bng phn loi
bn vng kh quyn theo Pasquill v bng tnh cc h s phn tn z (x), y(x) :

116

Bng 6.1. Phn loi bn vng kh quyn theo Pasquill

Tc gi
ti cao
10m

Bc x ban ngy
Mnh (bin
> 60)

<2
24
46
>6

A
AB
B
C

Trung bnh
(Bin 3560)
AB
B
BC
D

Yu (Bin
15-35)
B
C
C
D

che ph ban
m
t my >
Nhiu
4/8
my <
3/8
E
F
D
E
D
D

Trong
-

A rt khng bn vng
B khng bn vng loi trung bnh
C khng bn vng loi yu
D trung ha
E bn vng yu
F bn vng loi trung bnh
Bng 6.2. Cng thc tnh z (x), y(x) cho vng thong m (nng thn)
Loi tng kt
A
B
C
D
E
F

y(x)
0.22x(1+0.0001x)-0.5
0.16x(1+0.0001x)-0.5
0.11x(1+0.0001x)-0.5
0.08x(1+0.0001x)-0.5
0.06x(1+0.0001x)-0.5
0.04x(1+0.0001x)-0.5

z(x)
0.20x
0.12x
0.08x(1+0.0002x)-0.5
0.06x(1+0.0015x)-0.5
0.03x(1+0.0003x)-1
0.016x(1+0.0003x)-1

Bng 6.3. Cng thc tnh z (x), y(x) cho iu kin thnh ph
Loi tng kt
AB
C
D
EF

y(x)
0.32x(1+0.0004x)-0.5
0.22x(1+0.0004x)-0.5
0.16x(1+0.0004x)-0.5
0.11x(1+0.0004x)-0.5

cao hu dng H c tnh nh sau:

H = h + H
117

z(x)
0.24x(1+0.001x)0.5
0.12x
0.14x(1+0.0003x)-0.5
0.08x(1+0.0005x)-0.5

trong h l chiu cao vt l ca ng khi. (H l vt nng ng khi. Vn tnh (H

c tho lun trong nhiu ti liu khoa hc.
Holland J.Z. c a ra mt cng thc tnh nng vt khi, c s dng kh rng
ri trong nhiu ti liu nc ngoi:
h =

Da

1.5 + 2.68.10 3 P.D

u

Tkhoi Txung _ quanh

TKhoi

Trong
-

D l ng knh ng khi;
P p sut kh quyn, milibar (1 atm = 1013 Mbar);
Tkhoi, T xung quanh tng ng l nhit tuyt i ca kh thot ra khi ming ng khi
v ca khng kh xung quanh (o bng 0K );
a l h s hiu chnh (vi cc cp A v B nhn vi h s 1.1 1

Bng 6.4.Cng thc tnh tham s p nh mt hm s theo n nh tng kt v theo iu kin

nng thn hay thnh ph
Loi tng kt
A
B
C
D
E
F

p
Thnh ph
0.15
0.15
0.20
0.25
0.40
0.60

Nng thn
0.7
0.7
0.10
0.15
0.35
0.55

z
U10 m voi Z < 200 m
U (z ) =
10
U .2 p voi Z 200m
10 m

trong tham s p c xc nh theo n nh ca tng kt (xem

Bng 6.4).

6.1.3.2

Cng thc Gauss cho trng hp ngun tc thi

Khng thng xuyn c s dng nh trng hp ngun lin tc nhng cng thc
Gauss cho trng hp ngun tc thi rt cn thit cho nhng trng hp cn nh gi nh
hng ca cc ngun thi hot ng trong mt thi gian ngn, nhng gy tc hi rt ln.
Cng thc c trnh by di y c mt s Trung tm khoa hc trn th gii a ra. Gi
s ti im x = y = 0 v z = H c ngun thi tc thi vi ti lng thi ra bng X = Qt,
trong Q l ln cn t l nh. Vi mt s gi thit nht nh nh : cc iu kin l ta dng
: tt c cc tham s c dng trong phng trnh khuch tn c gi thit l khng thay i
trong phm v thi gian tnh ton; cc trng tham s kh tng l thun nht, trong bao
gm c gi thit hng gi khng thay i; cht bn l mt cht kh tr v mt ha hc : gii
thit rng cht bn ny khng tham gia vo bt k mt qu trnh no khc ngoi s lan truyn;
s phn x l tng ca vt khi t b mt lt : b qua s hp th ca cht bn khi tip xc
vi mt t; s khuch tn ri theo hng gi c coi l khng ng k so vi qu trnh
118

truyn ti; trc x ca h ta trng vi hng gi, thnh phn ng ca vt tc gi c coi

bng 0 ta nhn c cng thc tnh nng tc nhn nhim nh mt hm ta v thi
gian di dng :
( x ut )2
y 2 ( z H )2
Cs ( x, y , z , t ) =
exp

f p fo f v
2 y2
2 z2
(2 )3 / 2 x y z 2 x2
Qt

trong
- t = thi gian k t lc thot ra = khong cch theo chiu gi theo ng gia ca m
my nhim/vn tc gi.
- (t = khong thi gian thot ra ca cht nhim (gi thit l rt nh).
- fp , f0 , fv l cc h s hiu chnh lin quan ti phn r phng x hay phn hy ca
cht, s lng ng kh v s gt ra do ma tng ng.
- x2 , y2 , z2 cc hm phn tn theo cc hng x, y, z. Cc hm s ny trong trng hp
thiu thng tin c th s dng cc cng thc do Pasquill, Turner, Hanna xut
6.2

Tnh ton nng trung bnh m hnh Hanna Gifford cho ngun vng

Trong mt s th hoc trong mt s khu cng nghip hay dn c c rt nhiu

ngun thi cng loi nm ri rc v phn b tng i u trn din tch khu vc. S liu pht
thi ring tng ngun rt kh xc nh, nhng tng lng pht thi ca chng c th xc nh
mt cch gn ng quan cc s liu gin tip nh tng sn lng sn xut, tng nhin liu tiu
th . Trong trng hp ny d bo tnh hnh nhim trong khu vc ngi ta a ra mt
khi nim gi l ngun mt (hay cn gi l ngun vng area source) - c nh ngha nh
mt loi ngun tng cng ca tt c cc ngun im, ngun ng l t cng loi nm trong
khu vc.
Phn di y trnh by mt m hnh do Hanna xut ln u tin vo nm 1971
/xem ti liu Steven R. Hanna. A simple method of calculating dispersion from Urban area
sources. Journal of the Air pollution Control association, vol. 21., No. 12, pp. 774 777/. M
hnh ny c p dng ti nhiu nc trong khi NATO v c PGS. Phng Ch S p
dng tnh ton cho mt s d n mi trng trong nc.
Vng ang xt c chia ra thnh cc vung vi kch thc x thay i trong
khong t 500 m ti 10 000 m. K hiu (i,j) l nm hng th i v ct th j (cc hng c
nh s nh sau: hng trn cng l hng th nht, ct u tin bn tri l ct u tin). Qai l
ti lng nhim ti cc vung (mg/s) c gn cho im ti tm vung. K hiu N0 l
s hng v M0 l s ct. Ti lng nhim Qa ti mi vung l tng ti lng ca cc
ngun trong vung c th nguyn l (mg/m2.s) v c gii thit t ti tm vung .
Trong cng trnh c xut trn, Hanna xut phng php tnh nh sau: gi thit
rng cao hu dng bng 0 ti khp ni, bng cch ly tch phn cng thc Gauss bin i
sau:
y ( z H )2
( z + H )2
Q
exp
exp
exp
+

2
2 2
2u y z
2

2 z2
y
z

(6.13)
Ta nhn c gi tr nng C ti gc ta (x = 0, y = 0, z = 0) c tnh theo cng
thc tch phn sau y:
C ( x, y , z ) =

119

 y2
exp
u y z 2 y2
0

C=

Qa

dydx

(6.14)
Trong mt cng trnh ca Gifford vo nm 1970 a ra gi thit v vt khi hp
bin i cng thc (6.14) v dng

C=
0

2 Qa
dx
u z

(6.15)
c th ly tch phn cng thc (6.15) mt lot cc xut c a ra. y lu
ti xut ca Hanna. Gi s cng cho c chia thnh cc vung vi kch thc x.
Gi thit rng tip nhn nm ti hnh vung (i,j). Trn bng 1 k hiu cc vung nm theo
8 hng gi chnh thi ti (i,j). Khi vi gi thit rng i lng z(x) c tnh theo qui
lut ly tha

z = ax b
C th ly tch phn (6.15) nhn c cng thc ri rc sau

1b

i 1
2 x
1

1b
1b
CB =
Qa (i, j) + Qa(k , j) (2 * (i k ) + 1) (2 * (i k ) 1)

2 ua(1 b)
k =1

- Nu hng gi l hng Bc

Bng 6.5. K hiu cc vung theo 8 hng gi khc nhau

(1,1)
(2,1)

(1,2)
(2,2)

(1,3)

(1,4)

(1,5)

(i-1,j-1)

(i-2,j)
(i-1,j)
(i,j)

(i-2,j-2)

(i,1)

(i,j-2)

(i,j-1)
(i+1,j-1)

(i+2,j-2)

(i+1,j)
(i+2,j)

(1,6)

(1,7)

(1,8)
.

(1,9)

(1,10)
(2,10)

(i-2,j+1)
(i-1,j+1)

(i,j+1)

(i,j+2)

(i,M0)

(i+1,j+1)
(i+2,j+2)

.
(10,1)

.
(10,10)

(N0,j)

Di y l cc cng thc tnh nng C(i,j) theo cc hng gi.

-

Theo hng Nam

1b

2 x
CN =

2

N0

1
Qa (i, j) + Qa(k , j) (2 * (k i) + 1)1b (2 * (k i) 1)1b
ua(1 b)
k =i +1

Trong cng thc trn tng c ly theo cc (i+1, j), (i+2,j), (N0,j).
-

Theo hng ng

120

1b

M0
2 x
1
1b
1b

(
)
(
)
CD =
Qa
(
i
,
j
)
Qa
(
i
,
k
)
2
*
(
k
j
)
1
2
*
(
k
j
)
1
+

2 ua(1 b)
k = j +1

Trong cng thc trn tng c ly theo cc (i,j+1), (i,j+2), (i,M0).

-

Theo hng Ty
1b

2 x
CT =

2

j 1
1
Qa (i, j) + Qa(i, k ) (2 * ( j k ) + 1)1b (2 * ( j k ) 1)1b
ua(1 b)
k =1

Trong cng thc trn tng c ly theo cc (i,j -1), (i,j-2), .. (i,1).
-

Theo hng ng Bc

1b

2 x
CDB =

2
-

i 1
1
1b
1b
Qa (i, j) + Qa(i k, j + k ) (2 * k + 1) (2 * k 1)
ua(1 b)
k =1

Trong cng thc trn tng c ly theo cc (i-1,j +1), (i-2,j+2), ...
Theo hng ng nam
1b

2 x
CDN =
2

N0 i
1
Qa (i, j) + Qa(i + k, j + k) (2 * k +1)1b (2 * k 1)1b
ua(1 b)
k =1

Theo cng thc trn tng c ly theo cc (i+1,j +1),(i+2,j+2),

-

Theo hng Ty Nam

1b

CTN

2 x
=

2

N0 i

1
Qa (i, j) + Qa(i + k , j k ) (2 * k + 1)1b (2 * k 1)1b
ua(1 b)
k =1

Theo cng thc trn tng c ly theo cc (i+1,j -1), (i+2,j-2),

-

Theo hng Ty Bc
1b

2 x
CTB =

2

i 1
1
1b
1b
Qa (i, j) + Qa(i k, j k ) (2 * k + 1) (2 * k 1)
ua(1 b)
k =1

Theo cng thc trn tng c ly theo cc (i-1,j -1), (i-2,j-2),

Cc cng thc trn ch cho kt qu tnh ton d bo vi mt iu kin kh tng nht
nh. tnh ton c nng cht nhim trung bnh trong mt phm vi thi gian lu hn
nh trung bnh thng hay trung bnh nm cn thit phi dng tn sut phn b cc i lng
khc nhau nh hng gi, vn tc gi. Khi nng trung bnh theo phm vi thi gian nh
thng hay nm c tnh theo cng thc :

121

Khi nng ti tm vung (i,j) c tnh theo cng thc

C(i, j ) = PB CB + PN CN + PDCD + PT CT + PDBCDB + PTN CTN + PDN CDN + PTBCTB

Trong cng thc trn i chy t 1 ti N0, j chy t 1 ti M0. Trong cc cng thc trn
cc h s a,b c tnh theo phng php thc nghim ca Smith (1968) (xem bng 6.6), P l
tn sut gi theo cc hng trong phm vi thi gian di (trung bnh ngy, thng, nm).
Bng 6.6. Bng cc h s thc nghim Smith (1968)

Loi n nh kh quyn theo

Pasquill
A
B,C
D
E, F

0.4
0.33
0.22
0.06

0.91
0.86
0.80
0.71

6.3 M hnh Paal nh gi nhim cho ngun im x thi vo knh sng

M hnh Paal c trnh by di y cho php nh gi nh hng ca ngun thi

im ti vng ln cn vi ngun thi. u im ni bt ca m hnh Paal l ch i hi nhng
s liu trung bnh. C s l lun ca m hnh ny c trnh by trong cun sch /[1]/ do
Vin hn lm khoa hc Lin x xut bn.
6.3.1

Khi nim cht lng nc

Thnh phn ha hc ca nc thng c hiu l tng th phc tp cc cht khong

v cht hu c trong cc dng khc nhau ca trng thi ion-phn t v keo. Theo xc nh
ca Vernadsky, thnh phn ha hc ca nc t nhin ph thuc ch yu vo cc qu trnh
a ha hc trong cc vng a l - s ha tan mui, phn hy cc xc thc vt, qu trnh phn
r v ha mn ca cc cht hu c... Cc qu trnh ny ph thuc vo lm m, nhit ,
mc thm kh, pH ca mi trng, cc iu kin xy ha - kh, v tr v thnh phn ca
nham thch, m du, phin du m, than bn, qung kim loi vv...Tuy nhin hin nay
thnh phn ha hc ca nc chu nh hng ch yu ca cc hot ng kinh t x hi ca
con ngi v khi nim "cht lng nc" c xem xt t gc c thch ng vi mc nh
s dng hay khng ca nc i vi mc ch s dng c th.
Nh vy i vi cc mc ch khc nhau dng ung, sinh hot hoc nui trng
thy sn ta c cc khi nim cht lng nc khc nhau. Tiu chun nc ung i hi cc
c tnh cm quan cao ca nc, an ton dch t, tnh khng c hi ca cc thnh phn
ha hc, trong c v kha cnh v sinh c hi. i vi nc dng trong cng nghip th

122

tiu chun cht lng quan trng nht l mc v tnh cht khong ha, cng, hm lng
cc cht l lng, tuy nhin mt s chu trnh cng ngh i hi nc c cht lng nh l
nc ung.
Mc ch chnh ca vic nh mc v sinh cht lng nc l ngn chn tc ng c
hi ca nc n sc khe nhn dn, bo v cc im dn c khi cc hu qu c hi c th
c ca s nhim ngun nc trong vic s dng nc n ung v sinh hot. Tuy nhin
cng cn phi lu rng nc l mi trng sng ca nhiu loi thy sinh vt khc nhau v
bn thn s tn ti ca cc thy sinh vt l tuyt i cn thit bo m s cn bng sinh
thi hc v gi kh nng t lm sch ca nc.
Cc yu t phi sinh hc c th gy nn nhng tn tht ln trong cu trc ca h sinh
thi. Cc cht c tch ra khi cu trc h sinh thi nhng qun th sinh hc nhy cm hn c
vi s nhim, v nu cc loi ny cht i th cu trc ca h sinh thi s thay i ng k.
Kt qu l qu trnh t lm sch ca ngun nc s b ph v, v mc v hi ca nc b
suy gim, iu ny dn n ci cht ca cc mt xch sinh thi khc v lm tng s nhim
ca ngun nc. Nhng thay i ny thng din ra khi cc yu t l ha b ph hy mnh.
Ni chung, trong h sinh thi thay i, trong cc mt xch nhy cm nht i vi tc
ng ca cht nhim b ri rng th cht lng nc - nh hm s hot ng sng, s gim
st ng k.
Hin ti trn th gii vn cha c chun mc thng nht nh gi cht lng nc.
cc nc EU cc chun ny da trn c s thit lp nng gii hn cho php (NDGHCP)
ca cc cht nhim trong nc thi (c, B, Ty ban nha, Hung ga ri v vv.), hoc hng
ti gi gn mt cht lng nc nht nh trong cc khu cha nc (H lan, Thy s, Ba
lan...). i a s cc trng hp ngi ta phn bit cc dng s dng nc sau: nc ung
v dng trong cng nghip thc phm, cho sc vt ung, cho nng nghip, nui
trng thu sn v cho cc ngnh cng nghip ch yu. M xc nh cc chun ch yu cu
cht lng nc mt dng cho s dng chung. Chun ca mt s ch s c xc nh nh l
nng cho php v nng mong mun (vi h s an ton cao hn). Trn thc t vic kim
tra cht lng nc M da trn c s i lng cho php ca cc ch s nhim trong
nc thi v t a ra nhu cu vn dng cng ngh lm sch tng ng, cn cc chun
cht lng nc c xc nh nhm t n mc ty sch cao. Nht h thng phn
loi nc theo mc ch s dng (5 dng chnh), v xc nh nng cc i ca cht
nhim cho 11 lp cht lng nc khc nhau. Lin X c h thng phn loi cht lng
nc lin kt cc ch s bo ton, khng bo ton, thy sinh v vi khun s ch bo sinh hc
ca vi khun hoi sinh. ng thi cng phn loi nc mt theo mc khong ha v theo
thnh phn ion.
Vit Nam cc tiu chun cht lng nc i vi nc thi cng nghip (TCVN
5945-1995), nc ngm (TCVN 5944-1995), nc bin ven b (TCVN 5943-1995), nc
mt (TCVN 5942-1995) xc nh gi tr gii hn cho php ca cc thng s (tt c c 31
thng s) v nng cht nhim khc nhau.

6.3.2

C s l lun xy dng m hnh ton cht lng nc mt

Nghin cu cc qu trnh nhim v t lm sch ca sng, cng nh kh nng nhn

c cc c trng nh lng ca s nhim vn rt cn thit cho mc ch d bo, iu
khin v ti u cht lng nc i hi cng c nghin cu c bit m hnh ton hc. Khi
xy dng m hnh ton hc m phng s nhim sng thng gp phi nhng kh khn do

123

s khc nhau ca iu kin a l ca tng dng sng c th, s lng ln cc ngun nhim
v bn thn cc cht nhim, s a dng ca chng theo cc tnh cht vt l, ha hc v sinh
hc, s thay i ca ch kh tng thy vn. iu ny khng cho php xy dng mt m
hnh nhim sng vn nng, thch ng cho mi trng hp.
Vic la chn m hnh nhim c th ph thuc nhiu vo mc ch nghin cu, mc
ch d bo yu cu m hnh c chn phi tha cc ch tiu v s ng n ca kt qu d
bo.
Cc m hnh ton hc m phng cc qu trnh nhim v t lm sch ca sng c
pht trin theo hai hng xy dng cc m hnh thng k v gii tch. Cc m hnh thng k
da trn c s kinh nghim tch ly c, s dng thng tin v cc trng thi trc ca h
thng, v d cc s liu quan trc trong mt khong thi gian di v cc ch s ch yu ca
cht lng nc trn on sng c nghin cu. Phn tch thng k cc chui s liu c hai
cch tip cn: phn tch tn s (phn tch ph) v phn tch thi gian, mi cch tip cn u c
nhng u im ca mnh. Trong phng php tn s cc chui thi gian c khai trin ra
cc thnh phn ph v nhn bit cc tn s c th lin quan n cc yu t nh hng ln cht
lng nc. Phng php ny cho php nh gi nhng bin i tng ng vi nhng yu t
nht nh, cng nh nh gi tn s xut hin cc gi tr nht nh ca nng cht nhim
trong nc.
Phng php thi gian cho php xy dng m hnh qu trnh c u vo ngu nhin,
cn u ra l cc chui thi gian kt qu ca b lc tuyn tnh gm mt lot hm s truyn.
u vo l dy s liu quan trc, trong gi tr tng lai ca mt i lng no c
biu din qua mt lot cc gi tr qu kh, v d qua cc chng trnh hi quy. im c
trng ca cc chui thi gian phi l s ph thuc thng k gia cc kt qu quan st. T
hng d bo ca phng php.
Cc m hnh thng k s nhim ca nc sng cho php nhn c cc ch s cht
lng nc vi chnh xc kh tt. Tuy nhin cn phi lu rng cc phng php thng
k tng quan nhiu chiu, phn tch hi quy v phn tn ch vn dng tt d bo cht
lng nc trong trng hp cc h thng sinh thi nc l tng i n gin.
Phn tch thng k cc kt qu quan trc xc nh cc s ph thuc tng quan gia
cc thng s khc nhau, v d nng cht nhim vi lu lng. Nhng ph thuc ny nu
c l ring bit i vi mi dng sng c th. i vi mt s sng hon ton khng tn ti s
ph thuc tng quan gia nng cc cht nhim vi lu lng nc. Ni chung, cc m
hnh thng k c th l rt thun tin d bo nhim nc sng. Tuy nhin tt c cc m
hnh ny u c nhc im l khng cho php thy trc trng hp khi s lng cht
nhim thi ra tng t ngt (trng hp tai bin).
Mt hng khc trong m hnh ton hc v nhim nc xy dng cc m hnh gii
thch trn c s tnh n nh hng cc c im l, ha, sinh ca cc qu trnh nhim bn v
t lm sch sng. Khc vi cc phng php thng k, y m hnh bn thn cc qu trnh
nhim c xy dng da trn c s cc quy lut bit trong cc lnh vc l, ha, sinh.
Trong i a s cc nghin cu, hin tng c m phng biu din di dng mt h
phng trnh tng ng vi hin tng.
Khi xy dng m hnh gii tch trc ht phi tnh n c tnh nhim ( nhim
bo ton hay khng). Nng cc cht nhim bo ton ch thay i do cc tc nhn c hc
(vn chuyn cht do chuyn ng ca nc, khuch tn v pha long). Nng cc cht
nhim khng bo ton cn thay i do cc tng tc ha hc, cc qu trnh l ha (ht bm,
ng t, kt ta) v cc phn ng sinh ha.

124

S chuyn ha cht do tc ng c hc c th chia lm hai thnh phn: chuyn ha do

trng vn tc trung bnh ca dng chy v chuyn ha do cc thnh phn hn lon ngu
nhin trong trng vn tc (s khuch tn).
S nhim khng bo ton thng c hiu l s nhim do cc cht hu c. Cc
cht ny chuyn ha trong dng nc, phn hy, xy ha v trm tch. Thng thng ngi ta
dng i lng BOD5 lm ch s cho s nhim cht hu c.
nh hng ca cc yu t nu trn cn phi c tnh ton n trong m hnh ton
hc ca bi ton cht lng nc. Mt m hnh cht lng nc, theo chng ti, cn phi p
ng nhng yu cu sau:
6.3.3

ngha thc t: cc kt qu nhn c ca m hnh cn phi c ng dung thc t

thc hin cc cng trnh tng ng;
n gin: s lng cc tham s tham gia vo m hnh khng c ln qu. Qu trnh
thu thp cc s liu thc nghim v cc s liu khc khng c l qu kh khn v
tn km;
Tnh vn nng: kh nng tnh ton bc tranh phn b nng mt s lng ln cc
cht nhim khc nhau theo khng gian v thi gian.
M hnh Paal - m hnh ha qu trnh hnh thnh cht lng nc sng

Trong vic d bo cht lng nc ngi ta thng xc nh nng cc cht

nhim (cc cht l lng, N, P) hoc l cc ch s xc nh trng thi ca nc (nhit ,
pH, s s dng xy sinh hc, xy ha tan trong nc v.v) cc mt ct tnh ton. S liu
ban u tnh ton cht lng nc l cc c tnh ca ngun thi v cc c tnh thy lc
ca i tng nc. S nhim nhim c th xm nhp vo cc i tng nc qua nc
thi hoc l khuch tn vi dng chy b mt.
C s tnh ton nng cc cht nhim trong cc i tng nc c th l
-

L thuyt na kinh nghim v s khuch tn chy ri;

L thuyt khuch tn chy ri vi vn tc gii hn;
Cc cng thc kinh nghim tnh ton s phn b cc cht trong dng chy ri.
Trong s l thuyt na kinh nghim v s khuch tn chy ri v cc cng thc
kinh nghim c xy dng c th hn. L thuyt khuch tn chy ri vi vn tc gii hn
n tn by gi vn hu nh cha c p dng, mc d hin nay ngi ta ch n n
nhiu.
Nh bit, phng trnh khuch tn chy ri biu din nh lut bo ton cht, v
trong c s ca phng trnh ny l cc gi thuyt sau y:
-

Cht lng l khng nn;

S Reynolds ln khng tnh n hiu ng khuch tn phn t;
S lng cc cht gii phng ra trong 1 n v thi gian trn 1 n v th tch rt t, v
c th b qua nh hng ca chng n cu trc chy ri.
Trong vic d bo cht lng ca nc ngi ta thng xc nh nng cc cht bn
(cc cht l lng, N, P, ...) hoc l cc ch s xc nh trng thi ca nc (nhit , pH, s
s dng xy sinh hc, xy ha tan trong nc v...v ) cc mt ct tnh ton. S liu ban
u tnh ton cht lng ca nc l cc c tnh ca ngun bn v cc c tnh thy lc
ca i tng nc. S nhim bn c th xm nhp vo cc i tng nc qua nc thi
hoc l khuch tn vi dng chy b mt.

125

 tnh ton s phn b cc cht bn dc theo sng ngi ta s dng cc i lng

thy lc c trng nh : vn tc dng chy trung bnh, bn knh thy lc v gc lch ca lng
sng.
C s tnh ton nng cc cht bn trong cc i tng nc l l thuyt khuch
tn ri na kinh nghim v cc cng thc kinh nghim tnh ton s phn b cc cht trong
dng chy ri. Nhng vn l lun lin quan ti m hnh cht lng nc trn knh sng
c trnh by trong Bo co ti khoa hc khc. Phn di y ch trnh by ngn gn mt
s nt chnh v m hnh trn.
Vi mt s gi thit nht nh, da trn nh lut bo ton khi lng, phng trnh
khuch tn chy ri na kinh nghim c dng
S
S
S
S
S
S
S
+ Vx
+ Vy
+ Vz
+ kx
+ k z
+ k y
=0
t
x
y
z x
x y
y z
z
(6.16)
trong S(x,y,z,t) l nng trung bnh theo thi gian ca cht nhim, Vx, Vy, Vz
vn tc trung bnh theo cc hng x, y, z; kx, ky, kz cc h s khuch tn chy ri ca cc
cht theo cc hng trc ta x, y, z.

Trong thc t vic gii phng trnh (6.16) vi cc h s khuch tn gp nhiu kh

khn nht nh, v c rt t thng tin v cc qui lut thay i ca cc h s kx, ky, kz. Chnh v
l do ny nn gii bi ton xc nh s trn ln cc cht bn vi nc mt nhiu nghin
cu xut s dng cc h s khuch tn tch phn (theo khp din tch t ca dng
chy) c ngha l h s phn tn. Khi phng trnh dnh cho cht nhim bo ton c
dng
S
S
S
S
2S
2S
2S
+ Vx
+ Vy
+ Vz
Dx 2 D y 2 Dz 2 = 0
(6.17)
t
x
y
z
x
y
z
trong Vx, Vy, Vz vn tc trung bnh theo cc hng x, y, z; Dx, Dy, Dz cc h s
phn tn.

Trong iu kin cc h thng nc chy theo mt hng ch o (sng, knh v.v..) c

th coi Vz = Vy = 0. Khi phng trnh (6.2) c dng
2S
2S
2S
S
S
Dx 2 D y 2 Dz 2 = 0 ,
+ Vx
z
y
x
x
t
trong Vx vn tc trung bnh tit din t ca dng chy.

(6.18)

H s phn tn c xc nh mt cch trung bnh i vi tit din t ca dng chy,

v vy chng khng ph thuc vo ta v i lng ca chng c th c xc nh qua
cc ch s thy lc lng sng.
Trong phng trnh (6.3) hai s hng u tin xt n s thay i nng ca cc
cht theo thi gian, cn cc s hng cn li - s truyn ti i lu, tc l s nhp vo lu
lng b sung ca nc cha bn.
Qu trnh t lm sch trong cc h thng sng nc ty vo c tnh ca cht nhim.
Ngi ta chia cc cht nhim ra lm hai loi cht bo ton v khng bo ton. Nng cc
cht nhim bo ton ch thay i do s pha long. Nng cc cht nhim khng bo ton
trong nc ca cc h thng nc thay i khng ch do s pha long, m cn do cc s
tng tc ha hc, cc qu trnh l - ha (s ht, s nh, kt ta, tch ra v v.v..) v cc phn
126

ng sinh ha. Trong cc qu trnh cht khi im ban u chu nhng chuyn ha phc tp
theo cc phn ng song song v ni tip, to ra nhng sn phm trung gian v cui khc nhau.
Trong qu trnh thnh lp phng trnh phn tn, thng ngi ta ch xem xt cc cht
bo ton. Tuy nhin d bo cht lng nc cn phi tnh ton n c cc cht khng bo
ton. Trong phng php m hnh ha, tnh n nh hng ca s khng bo ton cht
nhim ngi ta a vo phng trnh lan truyn khuch tn (6.2) hm s tng qut F(S) c
trng cho cc qu trnh ha hc, sinh ha hc v cc qu trnh khc xy ra vi cc cht
nhim trong h thng nc.
Nh vy phng trnh phn tn vi cht nhim khng bo ton c dng
S
S
S
S
2S
2S
2S
+ Vx
+ Vy
+ Vz
Dx 2 Dy 2 Dz 2 + F ( S ) = 0
t
x
y
z
x
y
z

( 6.19)
i vi tng cht nhim c th hm s F(S) c xc nh ty thuc vo c tnh
ca qu trnh.Trong phn ln cc trng hp ngi ta cho rng qu trnh ny c miu t
bi phng trnh phn ng bc nht (s xy ha cc cht hu c, s cht ca vi khun, s
thm kh v .)
Nu nh cht thi xm nhp u theo thi gian th chng ta c s thi dng v cc s
hng S/t v 2S/x2 trong phng trnh
( 6.19) bng khng v qu trnh trn ln
trong sng khi Vy = Vz = 0 c miu t bng phng trnh
S
2S
2S
( 6.20)
D y 2 Dz 2 + F ( S ) = 0
z
x
y
Phng trnh (6.5) cho nng cc cht nhim theo hng ngang v hng thng
ng. i vi sng thng chp nhn chiu rng l ln hn nhiu so vi chiu su B >> H (
y k hiu B l chiu rng ca sng cn H l chiu su). Trong trng hp ny c th khng
tnh n phn tn theo phng thng ng, c ngha l chp nhn xp x 2S/z2 = 0. Khi
phng trnh (5.5) c dng:
Vx

S
2S
( 6.21)
D y 2 + F (S ) = 0
x
y
Khi gii bi ton phn tn dc theo sng cn phi xc lp iu kin ban u v iu
kin bin.
Vx

Da vo cc phng php ton hc, cc nh khoa hc Lin x (c) trc y xy

dng cc nghim gii tch xp x cho bi ton bin cho phng trnh (6.6). Cc tham s cn
thit cho m hnh c trnh by trong Bng 6.7.

Bng 6.7. Cc k hiu cc tham s trong m hnh Paal

STT
1
2
3
4

K hiu
Sct
Q
B
Sp

ngha
Nng cht nhim trong cht lng thi
Lu lng nc thi t cng thi
Chiu rng ca sng (m)
Nng cht nhim trong nc sng
pha trn mt ct thi

127

Th nguyn
(mg/l)
(m3/s)
(mg/l)

5
6
7
8

K1
Vx
H
Dy

H s chuyn ho cht nhim

Vn tc trung bnh ca dng chy
L su trung bnh ca sng
H s phn tn ngang theo hng y

Khng th nguyn
(m/s)
(m)
(m2/s)

Hnh 6.4. H trc ta v v tr ngun thi trong m hnh Paal

Gi thit rng nc thi c x ra trn b phi ca sng. H trc ta c chn

nh trn Hnh 6.4. Trong trng hp ny s phn b cc cht nhim thy ha c xc nh
theo cng thc do nh khoa hc x vit Paal cng trng phi khoa hc ca ng tm ra v
a vo ng dng trong thc t:
2

y + B Vx
SCT q
x
1
2

exp
S=
k1 ,
4 Dy x
Vx
B V
H Vx D y x
x

erf

2 Dy x

(6.22)

trong
z

2
2
e
d
erf ( z ) =
0

( 6.23)

Khi s x nc thi xy ra t khong cch b so vi b th s phn b nng cc cht

nhim ph thuc vo vi tr x y0 = -B/2 +b. Trong trng hp ny Paal nhn c cng
thc sau y:

128

y + B b Vx
SCT q
1
x
2

exp
S=
k1
4 Dy x
Vx
b V
(B-b ) V
H Vx D y x
x
x

erf
+ erf

2 Dy x
2 Dy x

(6.24)

Hin ti phng php thc nghim vn l phng php ch yu xc nh cc h s

phn tn. Cc thc nghim c tin hnh trong iu kin phng th nghim v iu kin thc
a, thng th cc s liu thc a khng nhiu lm do s kh khn ca cng vic ly mu.
Theo kt qu nghin cu thc nghim ca cc tc gi c kh nhiu la chn cho cc
h s phn tn. Trong ti liu ny s dng cng thc sau y:
Dx = 1,5 B Vx

( 6.25)

Cn tnh h s phn tn ngang s dng cng thc

1, 3478

VH B
Dy = x
3524 H

( 6.26)

lu ti s thay i cng thi theo thi gian ca cc cng x (xem Hnh 6.5),
Paal xut cch tnh nh sau:
Gi thit rng cc khi nc v cht nhim b trn ln hon ton mt ct ban u.
rng nng nn trong nc sui thng l i lng khng i hay l s xp x th
nht Sp = 0, khi th nng trung bnh ca cc cht trong nc sng c xc nh nh l
nng cn trung bnh
S oi =

SCTi qi
Q + qi

(6.27)

trong
-

SCti nng nhim trong nc thi trong khong thi gian t (i - 1)t n it;
qi lu lng nc thi trong khong thi gian .
Khi cng thc tnh ton c dng

129

S=

1
x
V x V x2 + k1 D x
exp
2
2 Dx
n

i =0

x V (t (i 1) )

qi
x
erf x V x (t i)
S CTi erf
2 D (t i )
Q + qi
2 D x (t (i 1) )
x

2

y + B b V x
1

exp

4D y x

b Vx

+ erf (B-b ) V x
erf

2 D x
2 D x

y
y

( 6.28)

10

Hnh 6.5.S thay i nng cht nhim trong cng nc thi theo thi gian

6.4 M hnh ton sinh thi

6.4.1

t vn

Trong giai hin nay vn bo v mi trng v nh gi tnh trng mi trng sinh

thi ca cc i tng mi trng c mt ngha c bit quan trng. Rt nhiu dng hot
ng ca con ngi gy tc ng tiu cc ti mi trng sinh thi dn ti nhng hu qu rt
kh khc phc. Chnh v vy iu quan trng l trc khi thc hin d n ny hay d n khc
cn thit phi tin hnh nghin cu phn tch nhng hu qu m n c th gy ra cho mi
trng thin nhin. thy c mi quan h gia pht trin kinh t vi bi ton bo v mi
trng, di y xem xt mt v d thc t c th.
Xt mt vng R no m ta ang quan tm (xem Hnh 6.6). Gi s trn vng R ny
c h (O), trong h ny c K loi thy sinh m ta bit nh to, cua, c,... Ti vng R ny
cn c khu rng (L). Gi s rng, thnh phn h sinh thi rng gm c (N -K) loi m ta
bit. Trng thi sinh vt (phn sng ca h sinh thi) ca vng c m t bi mt hm vect
theo thi gian t:

130

Y(t) = (y1(t) , ..., yK(t), yK+1 (t), ..., yN(t)),

trong yi(t) - l s lng (hay mt ) vo thi im t ca cc thy sinh vi i K v dng t
h sinh thi rng vi i > K. Trong mt thi gian di, cc h sinh thi c hnh thnh v
ang nm trong trng thi cn bng, mt ca i a s cc dng trong cc h sinh thi ny
thay i khng ng k. Trong trng hp ny, vect hm s Y(t) c th coi l mt hm
khng thay i theo thi gian. Trong trng hp tng qut, trng thi ca cc thnh phn sng
trong h sinh thi c trng bi mt qu trnh thay i no v mt (hay s lng) ca
mi trong s chng.

Hnh 6.6. Mi quan h gia con ngi vi cc h sinh thi

Gi thit rng, cc c quan chnh quyn ang xem xt k hoch xy dng ti a im

A ca vng R mt x nghip no vi mt cng sut xc nh, cng sut ca x nghip ny
theo thit k s thi vo kh quyn cht th I vi mt s lng a Tn/nm v thi vo h cht
th II vi mt s lng b Tn/nm. y l mt kch bn hon ton thc t, thm ch c khi
s dng cc thit b lm sch c hiu sut cao th vn lun c mt lng cht thi no gia
nhp vo mi trng v s lan truyn vo mi trng ny.
Nh vy y ta m t mt tc ng mang yu t con ngi ln mi trng xung
quanh (c th y l s hot ng ca x nghip ti a im A ca khu vc R ca vng
ang xt). Trong qu trnh m t ny, ta s xem xt tc ng mang yu t con ngi ny s
dn ti s thay i mi trng ca vng R v cc khu vc ph cn R nh th no.
S tc ng ca con ngi ln mi trng th hin nhng im sau y : Th nht
l s thay i nng ca cht I trong khng kh do s thi ra thng xuyn ca x nghip.
Th hai, cng do chnh nguyn nhn trn m nng cht th II trong nc h cng thay i.
Ngoi s ph thuc vo loi cht bn c th xy ra vic chuyn cht bn t mi trng ny
vo mi trng khc.
V d nh do vic t than v du, cng nh do hot ng ca mt lot cc x nghip
ha hc, cc hp cht ca thy ngn c th ri vo khng kh. Trong khng kh din ra qu
trnh lan truyn ca chng theo cc dng khng kh. Cc hp cht ny c th chuyn t khng
kh vo t v ngc li v ngc li t khng kh vo mi trng nc, cng nh t t vo
nc do gt ra chng vo cc dng nc. Trong mi trng nc thy ngn di dng cc
131

hp cht ha tan c th lan truyn do cc dng nc v do s khuch tn. S tch ca cc hp

cht thy ngn t mi trng nc vo mi trng khng kh thng din ra chm hn cc
qu trnh c m t trn. V vy c th coi rng trong mi trng nc cc hp cht ca
thy ngn c tch t li. Trn Hnh 6.7 c ch ra s lan truyn cht thi thy ngn trong
mi trng thin nhin (mt phn nh cc hp cht ca thy ngn di chuyn t thy quyn
vo mi trng khng kh c nh du bi ng gch t on).
Kh quyn

Thy quyn

Hnh 6.7. S lan truyn ca thy ngn trong thin nhin

Vi iu kin lm vic lin tc ca x nghip v do vi s pht thi thng xuyn

cc cht bn I v II vo mi trng thin nhin, cc qu trnh lan truyn v khuch tn cht
bn din ra theo cc qui lut a vt l, a ha v cc qui lut kh tng thy vn s dn ti
mt s cn bng ng no . iu ny c ngha l, trong cc mi trng thin nhin ang
xt nh - nc h, t v khng kh s xut hin cc nng xc nh ca cc cht ang xt.
Chng ta biu din qua
q = (q1B ,q1P ,q1A ,qIIB ,qIIP ,qIIA )

Trong k hiu vect cc nng ny: ch s u tin ch dng cht bn, ch s th hai
- dng mi trng, B - mi trng nc, P mi trng t, A mi trng khng kh. Nh
vy, tc ng mang yu t con ngi y c th l s hot ng ca mt x nghip mi xy
dng. Hot ng ca x nghip ny s dn ti s thay i trong th gii v sinh ca mi
trng (c th y l t, nc, khng kh). R rng, mt trng nng cc cht bn do
cc x nghip thi vo cc mi trng thin nhin ca vng ang xt xut hin. Nu cc cht I
v II vi mt lng no c mt trong cc mi trng thin nhin th hot ng ca x
nghip s dn ti s thay i cc nng ban u ca n. V d nh cc hp cht ca ch c
th ri vo kh quyn bng cc con ng t nhin khc - kt qu t cc ngun khong khc
nhau trong lng t.
Do s to thnh hay thay i nng q ca cc cht I v II trong mi trng t nhin
ca vng bt u din ra cc qu trnh thay i trong th gii sinh vt h sinh thi vng.
Nhng thay i ny c th mang c tnh nh lng hay nh tnh. Nhng thay i nh
lng thc cht l nhng thay i v s lng (hay mt ) cc loi ang sng trong vng R
ang xt v trc khi bt u xt nh hng mang yu t con ngi. Nu x nghip thi ra
cht SO2 v trong h sinh thi rng c thng th s ra tng nng ca SO2 trong kh quyn

132

dn ti s gim mc tng trng ca loi thng trong nm. Kt qu l s gim dn sinh khi
thng trn mt n v in tch .
Di y c n ra cc d liu trong phn trm v s gim tng trung nm ca
thng loi Pinus silvestris L, ph thuc vo nng ca SO2 trong khng kh so vi cc vng
cch kh xa ngun thi SO2 (nng SO2 trong kh quyn ti cc vng "sch" nh vy gi l
nng nn)
Bng 6.8. nhy cm ca thng vi s c mt ca SO2 trong kh quyn
Nng trong kh quyn
mg/m3
100
140
180

gim tc tng trng %

20
25
30

S thay i nh tnh thc cht l s bin mt mt s dng ca h sinh thi trc y

tn ti trong vng cng nh xut hin mt s dng trong ca h sinh thi trc y khng tn
ti. V d nh c th ch ra s vng mt a y trong thnh ph ni nng SO2 trong khng
kh rt cao do s hot ng ca cc x nghip cng nghip, s hot ng ca trm nhit in
cng do mt lot cc nguyn nhn khc. a y l mt loi kh nhy cm vi SO2.

Di y, trong bng c dn ra cc d liu v s nhy cm ca mt s loi a y i

vi SO2. Du cng (+) c ngha l khi nng SO2 ln cao s lm gim loi ny, cn du tr
(-) c ngha l khi nng SO2 ln cao n s khng gp.
Bng 6.9. nhy cm mt s dng a y i vi SO2

Tn loi
Bacidia chloroccoca (Graewe) Lett
Parmelia sulcata Tayl
Cetraria chia Tuck

Phm vi nng mg/m3

2,85 5,70

5,70 8,55

> 8,55

+
+
+

+
+
-

+
-

Do s thay i nng ca cc cht ha hc trong nc cho nn ngoi cc qu trnh

nh lng din ra cn c th cc qu trnh nh tnh trong cc h sinh thi din ra. V d kh
in hnh trong trng hp ny l s thch nghi dinh dng. Chng ta cng nhau gii thch
hin tng ny. S c mt trong nc ca h cc phn t sng trong trng thi ha tan cc
hp cht nit, phtpho, st v mt lot cc phn t khc l cc cht cn thit cho s pht
trin ca to. To s dng nng lng mt tri v cc cht sinh hc xy dng cc phn t
protit thc vt. Trong cc h ngho cc cht sinh hc, mt to khng cao, v do mt
ca cc dng sinh hc ly to lm thc n (ng vt ni, cc loi c n sinh vt ni). Mt
c n tht cng t. Cc loi h nc dng nh vy ngi ta gi l ngo dinh dng, v d in
hnh thuc loi ny l h trn ni.
Nu nng cc cht sinh hc trong nc tng ln th mt to bt u tng ln,
dng ca chng cng thay i theo. Vi nng cc phn t sinh hc ln mt to tr nn
rt ln, h tr nn c mu thay i. Vi s thi ra ca to lin quan ti mt phn ln oxy
ha tan trong nc. H tr nn giu cht sng hn, thnh phn dng ca h sinh thi thay
i. Qu trnh dinh dng thch hp ca cc h nc vi s tng nng cc phn t sinh
133

vt trong chng cng din ra gn tng t nh vy. Cc h nc nh vy gi l cc h thch

nghi dinh dng.
S thay i nh tnh va xt trn xut hin trong th gii sinh vt ca cc h sinh
thi thin nhin phn ng li nhng thay i trong th gii v sinh l cc v d ca hin tng
din th ngoi sinh. Thc cht ca hin tng ny gii thch nh sau. Mi trng thi ca th
gii v sinh, nh nh sng, nhit v cc ch thy vn, nng cc cht ha hc trong
th gii t nhin v cc tham s khc tng ng vi mt trng thi gn cn bng (trng thi
cc nh) ca th gii sinh vt ca h sinh thi, c c trng bi thnh phn xc nh v
cc mt xc nh (hay vi s lng xc nh) ca cc dng sinh vt trong mt h sinh thi.
Vi s thay i ca mi trng v sinh (v d nh s thay i trng nng ca mt vi
cht no ), trng thi cc nh trc y s thay i. Bt u qu trnh thay i n mt
trng thi cn bng mi tng ng vi trng thi mi ca mi trng v sinh. Qa trnh ny
gi l qu trnh din th ngoi sinh.
By gi chng ta c th pht biu bi ton d bo mi trng lin quan ti k hoch
xy dng nh my ti khu vc R. Bi ton ny bao gm hai phn:

Xc nh nng ca cc cht bn: q = (qIB, qIP, qIA, qIIB, qIIP,qIIA)

Theo trng nng q tm xc nh trng thi cn bng mi Y ca th gii sinh vt
trong h sinh thi, ngha l m t thnh phn dng v mt (s lng) ca dng i din
trong h sinh thi cc nh mi.
Chng ta m t phn trn bi ton d bo mi trng c th ch theo k hoch
nghin cu khoa hc k thut. Nh vy, d bo c th c s dng trong thc t ch vi mc
ch thng qua quyt nh i vi vic xy dng mt x nghip c th ? Chng ta xt mt
trong s cc phng n thng qua cc quyt nh. Gi s rng trong thm quyn ca chng ta
c mt tiu chun Q no cho php nh gi li ch hot ng ca x nghip cng nh mc
thch hp, c li ca mt trng thi ca h sinh thi so vi trng thi khc. Gi s Qp l
mc li ch ca x nghip ang c thit k. Mc pht thi c nh mc trc l
V = (a,b) xc nh trng nng cc cht bn trong mi trng thin nhin, trng nng
ny ng vi mt trng thi cc nh mi Y ca th gii sinh vt ca h sinh thi khc vi
trng thi ban u Y0; khi [Q(Y) - Q(Y0)] l s gia mc li ch trng thi ca h sinh
thi. Qui tc thng qua quyt nh trong trng hp ny s nh sau: nu tng li ch Q = [Qp
+ Q(Y) - Q(Y0)] dng (Q > 0), th quyt nh xy dng x nghip s c thng qua, nu gi
tr ny m (Q < 0), th quyt nh xy dng x nghip s khng c thng qua. S ny
c xy dng trn mt qu trnh (linh cm) so snh cc li ch ca vic xy dng x nghip
vi cc chi ph theo ngha thay i tnh trng mi trng.
Ta c th lu rng tiu chun Q c xc nh khng ch bng cc li ch kinh t.
Khi son tho cc tiu chun ngi ta cn lu n cc yu t x hi, chnh tr hay thm m.
Nh vy, vic gii bi ton in hnh ca chng ta trong vic d bo mi trng c th
trnh by trn Hnh 6.8.

134

Hnh 6.8. Bi ton d bo mi trng vi li ch kinh t

6.4.2

Xy dng m hnh ton m t mt s h sinh thi

Nh bit, cc phng php hin i d bo s pht trin ca cc h sinh thi trong

iu kin c s tc ng mnh m ca con ngi da trn c s ng dng cc m hnh ton
sinh thi khc nhau v trn c s tin hnh cc tnh ton m phng trn cc m hnh ny.
M hnh l s m t tru tng hin tng ny hay hin tng khc ca th gii thc
cho php d bo hin tng ny. M hnh ton hc m t hin tng thc bng cc phng
tin ton hc nh h phng trnh vi phn, th, h cc phng trnh sai phn M hnh
ton hc trong lnh vc mi trng sinh thi pht trin mnh m trong thi gian qua. Vic s
dng m hnh ton hc m t s pht trin v d bo tnh trng mi trng mang li
nhng hiu qu to ln. Bt u t nm 1926, Volterra ng dng cng c ton hc nhm
lm sng t mi quan h gia hai loi cnh tranh n nay s lng cc m hnh ln ti hng
trm v ang tip tc pht trin. Cc m hnh ny m t ng lc hc ca cc qu trnh khc
nhau vi s tham gia ca nhiu tham s v vi chnh xc khc nhau d bo s thay i ca
chng.
H sinh thi l t hp ca mt qun x sinh vt vi mi trng vt l m qun x
tn ti, trong cc sinh vt tng tc vi nhau v vi mi trng to nn chu trnh vt
cht v s chuyn ha ca nng lng.
H sinh thi c nghin cu t lu v v vy, khi nim ny ra i cui th k
XIX di ci tn khc nhau nh Sinh vt qun lc, sau ny c m rng thnh khi nim
sinh vt a qun lc (biogeocenose) vo nm 1944. T h sinh thi (ecosystem) c A.
Tansley nu ra vo nm 1935 v tr thnh ph bin, c s dng rng ri nht v n khng
ch bao hm cc h sinh thi t nhin m c cc h sinh thi nhn to. H sinh thi lun l mt
h ng lc m, bi v trong qu trnh tn ti v pht trin, h phi tip nhn c ngun vt
cht v nng lng t mi trng.
Cc dng vt cht ca mt h sinh thi ng vi mt iu kin nht nh c gi l
mt trng thi ca h v gi l bin trng thi (State variables). Cc yu t bn ngoi c nh
hng tc ng n cc bin trng thi c gi l cc bin ngoi sinh (exogenous variables)

135

nh ma, nng, gi, nhit , p sut . Cc yu t do con ngi a vo iu khin s

bin ng ca h c gi l bin iu khin (decision variables). Cc trng thi khi m thi
gian bin i n vn gi nguyn c gi l trng thi bn vng (Steady state).
Trong nghin cu cc h sinh hc ngi ta c bit quan tm ti vic i tm phng
php gii thch s bin i trng thi ca h v s dn ti cc trng thi bn vng. Mt s vn
cn quan tm y khi nghin cu h nh: c ca h (tc l ln ca h nh chiu di,
cao, ), thi gian tn ti ca h (tui th), kh nng pht trin (sinh sn, cht chc), s tn
tht i vi h (nh bnh tt, thin tai) Cng vic thit lp cc mi lin h no trong
mt h c gi l m hnh ha h sinh thi. Lu rng, mt h c th c nhiu loi i
tng nh qun th, loi, c th . xy dng c m hnh cho mt h sinh thi cn thit
n cc kin thc v mi trng, phng trnh vi phn, tch phn, xc sut thng k, l thuyt
ti u.

6.4.2.1

Tc dng

Mt h sinh thi S gm cc thnh phn (bin trng thi) k hiu l Si . Khi c th

biu din di dng 1 vec t nh sau: S = (S1, S2, , Sn). n gi l chiu ca h sinh thi. Vi
n =1, S c gi l h 1 chiu, n 2 , S c gi l h nhiu chiu. Ngoi cc thnh phn l
bin trng thi ra h cn c cc bin ngoi sinh v bin iu khin nh hng n cc bin
trng thi.
V d: H sinh thi nc

Dinh dng trong nc (S1)

Thc vt ni (S2)
ng vt ni (S3)

Ma, gi, nhit , bc

x, p sut, khng kh

ng vt y (S4)
C (S5)

Ch nh bt c v b
sung dinh dng

Hnh 6.9. S h sinh thi nc

nh ngha. 1. Dng dch chuyn vt cht t trng thi ny n trng thi khc
ca h trong mt n v thi gian c gi l tc dng gia 2 trng thi.
K hiu J(i,j) l tc dng t trng thi i n trng thi j. V d di y l v d ca
h th mi.

136

Mi S1

Th S2

J(1,2)
J(2,2)

J(1,1)

Hnh 6.10 S th mi

Nu qun th ch c sinh, khng cht, cc iu kin mi trng l dng (trong mt

khong thi gian no ) th

J (1,1) rS1
trong r l tc sinh sn ca mt c th. Nu qun th c s hn ch bo ha
ca mi trng l K th Verhulst xut cng thc:

K S1
J (1,1) r
S1
K
trong K l mc bo ha.
Da vo qui lut bin i cc qun th trong iu kin c s cnh tranh gia hai loi
qun th Volterra v cc nh nghin cu sau ng thit lp:

J (1,2) a1 S1 S 2
J (2,2) r2 S 2
6.4.2.2

Tc bin i

nh ngha 2. Tc bin i ca mt bin trng thi i ca h bng tng tt c cc

hiu qu thc s ca cc dng vt cht i vi bin trong mt n v thi gian. Ni mt
cch khc l bng tng tt c cc dng vt cht i vo tr i tng tt c cc dng vt cht i ra
t bin i trong 1 n v thi gian.

K hiu tc bin i ca mt bin trng thi i l Fi . Khi

Fi = ij J ( j, i) J (i, j' )
j =1

137

j 'i

Trong N l s cc bin trng thi ca h, trong ji - l t l chuyn ha vt

cht t j vo I (j=1,2,, N).
V d trong trng hp h sinh thi gm hai loi qun th cnh tranh nhau ta c

F1 = J (1 ,1 ) J (1 , 2 ) = r1 Q 1 a 1 Q 1 Q 2
F 2 = 12 J (1 , 2 ) + J ( 2 , 2 ) = r2 Q 2 + a 2 Q 1 Q 2
6.4.2.3

Phng trnh d bo
Phng trnh

dS i
= Fi (t ).
dt
c gi l phng trnh d bo trng thi (Si (t))
V d nh h th mi ta c h phng trnh Volterra Lotka: (trong v d ny ta k
hiu li S1 c thay bng N, S2 c thay bng P)

dN
= (r1 K1 P ) N
dt

(1)

dP
= ( K 2 N r2 ) P
dt

N mt con mi, t: thi gian, r1- h s sinh trng tim nng ca con mi khi
khng c vt n tht; P mt vt n tht, t: thi gian, r2- h s cht tim nng ca vt
n tht khi khng c con mi.

K1 : H s th hin mc gim s pht trin ca qun th con mi do mt c th

vt n tht;
K2 : H s th hin mc tng s pht trin ca qun th vt n tht theo mt
n v (hoc sinh khi) con mi;
Cc iu kin ban u l s lng mi v th ti thi im ban u: N(0) = N0,
P(0) = P0 . Di y ta gi bi ton ny l bi ton A.

6.4.2.4

M hnh h sinh thi nc:

Vo nm 1971, Ditoro c a ra m hnh h sinh thi nc vi 3 bin trng thi l

dinh dng (S1), thc vt ni (S2) v ng vt ni (S3). S dng thng tin v cc tc
dng c th hin trn Hnh 6.11.

138

Hnh 6.11. S h sinh thi nc vi cc tc dng chuyn ha vt cht

Vic xc nh cc tc dng c Diroto thc hin nh sau:
-

ng vt ni khng ht dinh dng trc tip m qua thc vt ni: J(1,3)=0;

Thc vt ni khng n ng vt ni nn J(3,2)=0
ng vt ni n thc qua s lc bi thc vt ni nn xem n l vt ch, thc vt l vt
C
mi v do tha phng trnh Volterra J(2,3)= g S2S3 trong Cg l tc lc ca
V
mi c th; V: th tch;
J(1,2) l tc tiu th dinh dng ca thc vt ni ph thuc vo mt s bin ngoi
sinh nh: nhit , bc x, tng s dinh dng S1.
aKSS
J (1,2) = GT ( X T )G S ( X S ). 1 1 1 2 M
K 1 + S1

GT(XT) v GS(XS) l cc hm s lu ti s nh hng ca nhit XT v bc x

XS. M: tc tng trng cc i; K1: l h s bn bo ha gia thc vt ni v dinh dng;
a1:h s kinh nghim;
-

J(2,1) l tc ti sinh dinh dng qua thc vt ni bi tit v cht, n ph thuc vo

thi tit v s lng thc vt ni:

J (2,1) = S 2 GTp ( X T )

J(3,1) l tc ti sinh dinh dng qua ng vt ni , tc l do s thi ra ca

ng vt ni, v phn dinh dng qua thc vt n vi ng vt ni, sau khi
dng khng ht li tr v vi dinh dng.

139


a K
J (3,1) = K 3 S 3 + 23 a 2 2 S 2 S 3
K 2 + S2

K3, 23 , a, a2 - l cc h s thc nghim.

Da trn nh lut cn bng Ditoro xy dng phng trnh d bo nh sau:

aK
S
dS1
= F1 = qD1 (v) q 1 + 21S2GTp ( X T ) + 31 K3S3 + 23 a 2 2 S2 S3 +
K 2 + S2
V
dt

a1K1S1S2
GT ( X T )GS ( X S )M
K1 + S1

dS2
S
aKSS
= F2 = qC2 q 2 + 12 1 1 1 2 MGT ( X T )Gs ( X s ) a2GTp ( X T ) aS2 S3
V
K1 + S1
dt

dS3
S3
a2 K2

S
S
F
qC
q
aS
S
K
S
a
= 3= 3
+ 23 2 3 3 3 + 23
2 3
K
S
dt
V
+
2
2

Cc h s thc nghim c xc nh da trn cc nghin cu th nghim thc t. H

phng trnh trn cng vi iu kin ban u S1(0) = S1 , S2(0) = S2 , S3(0) = S3 to thnh bi
ton Cauchy. Tip theo y ta s gi bi ton ny l bi ton B.
gii s bi ton A v B ngi ta xy dng nhiu gii thut khc nhau da trn gii
s bi ton Cauchy cho h phng trnh vi phn thng. Mt trong nhng thut ton thng
c p dng l thut ton Runge Kutta.
Cu hi v bi tp

1. M hnh l g v v sao cn thit phi xy dng v ng dng m hnh.

2. Trnh by cc khi nim pht tn, lan truyn, khuch tn, lng ng trong bi ton m
hnh lan truyn cht trong mi trng khng kh.
3. Hy trnh by bn phm vi khng gian thi gian ca i tng cn m hnh ha
trong nghin cu mi trng.
4. Hy trnh by cng thc Berliand cho trng hp kh v bi nh. Lm r cc gi thit
nhn c cng thc ny cng nh ngha cc tham s tham gia vo cng thc
Berliand.
5. Hy trnh by cng thc Berliand cho trng hp bi nng. Nu r ngha cc tham
s tham gia vo cng thc Berliand.
6. Hy trnh by cng thc Gauss cho ngun lin tc. Lm r cc iu kin nhn c
cng thc Gauss.
7. Th no l ngun vng.
8. Hy trnh by m hnh Hanna Gifford cho ngun vng.
9. Hy trnh by m hnh Paal cho ngun im nm trn b phi ca sng.

140

10. Tc dng l g?
11. Hy trnh by phng trnh Lotka Volterra.
Ti liu tham kho

1. Falcovskya v cc cng s, 1982. C s d bo cht lng nc mt. Nh xut bn

Khoa hc, Matxcva. 181 trang.
2. L Th Qunh H v cc cng s, 2000. M hnh ha qu trnh hnh thnh cht lng
nc sng ng Nai.// ti nhnh ca ti KH.07.17 Xy dng mt s c s
khoa hc phc v cho vic qun l thng nht v tng hp cht lng mi trng
nc lu vc sng ng Nai. 75 trang.
3. Phm Ngc ng, 1997. Mi trng khng kh. Nh xut bn khoa hc v K thut,
H Ni. 371 trang.
4. Trn Ngc Chn, 2000. nhim mi trng khng kh v x l kh thi. Tp 1, Nh
xut bn Khoa hc v K thut, H Ni. 214 tr.
5. Chu c, 2001. M hnh ton cc h thng sinh thi. Nh xut bn i hc quc gia
H Ni. 204 trang.

141

PHN TH BA
CHNG 7 PHNG PHP XY DNG H THNG
THNG TIN M HNH MI TRNG TCH HP VI
GIS
Trong chng ny trnh by phng php xy dng cc H thng thng tin m hnh
mi trng tch hp vi GIS thnh mt cng c duy nht cho ngi s dng trn nhng v d
cc phn mm ENVIMWQ 2.0, ENVIMAP 2.0, ECOMAP 2.0. Cc phn mm ny c
tc gi gio trnh ny a vo ging dy ti mt s Trng i hc trong nc. Ti cc Hi
ngh khoa hc v GIS v vin thm, cc nghin cu v ng dng ny thng c xp vo
tiu ban GIS v cc h h tr thng qua quyt nh Mt s kt qu nghin cu theo hng
ny c trnh by trong cc cng trnh /[1] [9]/.

7.1

M u

Tnh trng mi trng c nh gi bi nhiu tham s rng buc vi nhau, v s

rng buc li chu nh hng ca cc thay i thng xuyn nn gy khng t kh khn
cho bi ton nh gi v d bo h qu tiu cc do hot ng kinh t ca con ngi ln mi
trng. Nghin cu mi trng c nhiu Trung tm khoa hc trn th gii tin hnh, cc
tp th khoa hc tp trung vo lm r cc h qu c th ca cc d n ln ln mi trng v
sc khe con ngi. C th lu ti mt s c im trong cc cng trnh khoa hc nghin
cu mi trng trong nhng nm gn y :
Cng hot ng kinh t ca con ngi t ti mc khi m nh hng ln mi
trng l khng th trnh khi nn s cn thit y khng ch l bi ton bo v mi
trng m l bi ton qun l s pht trin ca n. Bi ton bo v mi trng cn phi
xem xt giai on la chn quyt nh (d n, v tr, cng ngh), pht hin v thy
trc nhng h qu tiu cc c th gy ra cho thin nhin giai on ch thng qua
quyt nh.
- H qu ca mt d n no c a vo thc hin c lin quan ti s thay i mi
trng, ng chm ti nhiu ngi c vai tr, trch nhim, thm quyn nhng h li s
dng cc thng tin, phng php (thm ch c nguyn l) khc nhau, khng c phng
php thng nht trong vic tm v nh gi quyt nh. V vy cn phi thit lp cc
phng tin cng c h cng tham gia vo vic tm kim cc li gii bi ton mi
trng.
- Trong nghin cu s dng phng php tch hp cc m hnh khc nhau nh tch
hp m hnh lan truyn cht vi cc m hnh nh gi nh hng ln cc h sinh thi.
Lng ghp m hnh cc qu trnh mi trng vi cc m hnh kinh t.
Trong hai mi nm qua, rt nhiu phn mm my tnh c pht trin ng
dng trong qun l mi trng. Cc b chng trnh phn mm tng qut v a nng ang
ng vai tr quan trng trong mi lnh vc qun l mi trng. Nhng thnh tu gn y
trong lnh vc cng ngh thng tin dn ti mt thc t l ngi cn b qun l mi
trng hin nay u c th (v trn thc t din ra) s dng my tnh lu tr, x l
-

142

s liu trn my tnh. iu thc t ny ang thc y cc nh nghin cu mi trng xy

dng cc b chng trnh my tnh ring phc v cho cng vic ca mnh.
Trn c s l lun v thc tin c c kt trong thi gian qua, nhm nghin cu
ENVIM (www.envim.com.vn) xy dng mt s phn mm my tnh khc nhau phc
v cho cng tc qun l mi trng. GIS c s dng trong hu ht cc phn mm nhm
ENVIM nn phn di y s lm quen vi cc bn mc ng dng ca GIS trong cc
phn mm c xy dng.
Tip theo s trnh by cc phn mm: ENVIMWQ (ENVironmental Information
Management and Water Quality simulation phin bn 2.0 (11/2005), ENVIMAP
(ENVironmental Information Management and Air Pollution estimation) phin bn 2.0
(11/2005), ECOMAP (Management software for Air Pollution for Central EConomic key
regiOn) phin bn 2.0 (11/2005).
7.2 GIS nh mt thnh phn quan trng trong xy dng H thng thng tin m
hnh mi trng

Vic to ra cc cng ngh mi c kh nng kt ni cc d liu c bn cht khc nhau

lun c t ra v vo cui th k XX mt cng ngh lin kt d liu rt hiu qu ra i
l cng ngh h thng tin a l GIS (Geographic Information System).
H thng thng tin a l GIS ra i vo u thp k 70 ca th k trc v ngy cng
pht trin trn nn tng ca tin b cng ngh my tnh, ha my tnh, phn tch d liu
khng gian v qun l d liu. H GIS u tin c ng dng trong cng tc qun l ti
nguyn Canada vi tn gi l Canadian Geographic Information System bao gm cc
thng tin v nng nghip, lm nghip, s dng t v ng vt hoang d. T nhng nm 80
tr li y, cng ngh GIS c s nhy vt v cht, tr thnh mt cng c hu hiu trong
cng tc qun l v tr gip quyt nh. Cc phn mm GIS ang hng ti a cng ngh
GIS thnh h t ng thnh lp bn v x l d liu, h chuyn gia, h tr tu nhn to.
Cc phn mm GIS x l d liu khng gian kh hiu qu. Tuy nhin, so vi cc h
thng qun tr c s d liu truyn thng khc th c th thy rng hu ht cc h thng GIS
cha mnh trong vic x l thng tin phi khng gian, c bit vi d liu theo thi gian.
Chnh nguyn nhn ny i hi cc nh nghin cu ng dng cng ngh thng tin trong
nghin cu mi trng tm cch xy dng cc h qun tr d liu mi trng ring nhm mt
mt vn s dng sc mnh ca GIS, mt khc vn lu ti yu t thi gian trong bi ton
mi trng. Nhng nghin cu nh vy ang c tin hnh ti nhiu Trung tm khoa hc
trn th gii. Trong cc nghin cu ca nhm ENVIM kt ni GIS vi cc h qun tr
CSDL liu mnh pht huy u th tng hp.
Cc phn mm ENVIMWQ, ENVIMAP, ECOMAP l phn mm tch hp GIS, CSDL
mi trng (cc im quan trc cht lng nc, khng kh, cc ng khi, pht thi, kh
tng, cng x, lu lng nc thi, ti lng nhim trong nc thi ) v m hnh ton
hc mu s lan truyn cht nhim trong mi trng khng kh v mi trng nc. Cc
CSDL nh kh tng, cc im ly mu cht lng khng kh, cc ngun thi im, cc pht
thi phi c gn vi v tr a l nhm th hin hin trng mi trng. Bn cnh m
phng cc qu trnh lan truyn cc cht nhim thng xut hin s cn thit phi thc hin
cc bi ton chun nh: ly CSDL cn thit cho m phng t cc d liu kh tng cng nh
t cc ng khi (hay pht thi), biu din kt qu tnh ton m phng di cc dng khc
nhau, chng lp thng tin gia lp kt qu tnh ton m phng vi cc lp khng gian gn vi
a phng c th.

143

Qu trnh lm vic, cc h m phng trong ENVIMWQ, ENVIMAP, ECOMAP din

ra trong s phi hp thng tin cht ch vi GIS. Cc m hnh nhn c cc d liu t GIS,
cn kt qu lm vic c thng bo ngc tr li vo GIS di hnh thc thng tin bn .
Nh vy y chng ta thy din ra qu trnh phn cng chc nng t nhin: GIS m nhn
vic biu din thng tin, m hnh m nhn thc hin cc x l thut ton x l thng tin.

7.3 Xy dng phn mm ENVIMWQ qun l v m phng cht lng nc

Phn mm ENVIMWQ phin bn 1.0 ra i nm 2003 da trn c s nng cp v

chnh sa phn mm Donawasp 2.0 (sn phm ca d n Si Gn ng Nai do GS. Lm
Minh Trit, Vin mi trng v ti nguyn ch tr). Sau gn 2 nm vn hnh, da vo nhu cu
cng tc nghin cu v ging dy, ti thng 11/2005 phn mm ENVIMWQ 1.0 c nng
cp thnh phin bn mi 2.0. ENVIMWQ 2.0 c thit k li hon ton vi nhng tng
mi cho ph hp vi thc t.

7.3.1

Mc tiu ca phn mm ENVIMWQ

Cng ging nh nhng phn mm khc, ENVIMWQ phin bn 2,0 c nhng mc tiu
ca mnh, l :
7.3.2

nhn v lu tr cc d liu lin quan ti nh gi cht lng nc ca mt i tng

nc c th;
nhn v lu tr cc d liu lin quan ti thy vn;
gip tr li cc cu hi lin quan ti cp nc cng nh cht lng nc ca mt vng
c th;
tnh ton cc c trng ca i tng nc trong vng chu s nh hng cc hot
ng kinh t ca con ngi;
tch hp cc vn bn php l lin quan ti qun l cht lng nc;
hnh thnh cc mu bo co khc nhau phc v cho mc tiu qun l.
S cu trc v cc chc nng chnh ca phn mm ENVIMWQ

S cu trc ca ENVIMWQ 2.0 c trnh by trn Hnh 7.1.

144

BO CO THNG K

TI LIU H TR

ENVIMWQ

M HNH

CSDL

Hnh 7.1. S cu trc ca phn mm ENVIMWQ

ENVIMWQ 2.0 gm 5 khi chnh lin kt vi nhau :

-

Khi CSDL mi trng (lin quan ti i tng nc) /Hnh 7.2/.

Khi m hnh (trong phn mm ENVIMWQ l m hnh Paal /Hnh 7.3/.
Khi GIS qun l cc i tng mt cch trc din trn bn .
Khi thc hin cc Bo co thng k.
Khi h tr cc vn bn php qui.

Hnh 7.2. S cu trc CSDL mi trng trong ENVIMWQ

145

Hnh 7.3. M hnh Paal c tch hp trong ENVIMWQ

7.3.3

Cc chc nng to i tng qun l trong ENVIMWQ

ENVIMWQ hng ti mt vng c th c th hin thng qua bn GIS ca vng

(v d bn GIS ca Tha Thin Hu). Cc d liu bn ny c thc hin t cc
ti, d n khc, theo chun VN2000. Cc d liu ny c k tha v a vo phn mm
ENVIMWQ.
7.3.3.1

To C s sn xut

Cc CSSX l i tng cn qun l rt quan trng trong ENVIMWQ. C 2 kh nng

xy ra :
-

CSSX c th nm ngoi khu cng nghip (KCN) khi CSSX ny thuc cp 1 ;

CSSX c th nm trong mt KCN no . Khi KCN l i tng cp 1 cn CSSX
ny thuc cp 2. Trn
Hnh 7.4, khi CSSX c th hin bng mi tn gch t.

1
KCN

Factory

CSSX

2(1)

1
Cng x

Xc nh CSSX
thuc KCN hay
khng thuc
KCN no.

Trm cp nc

1
Trm thy vn

1
Trm ly mu
cht lng nc

1
im kim sot
cht lng nc

3
im x
Xc nh cng x m
im x ra.
Xc nh c s sn
xut c cng x ny

Hnh 7.4. Quy trnh to cc i tng qun l trong ENVIMWQ

Cc CSDL lin quan ti CSSX gm :

-

Tn CSSX
146

Thuc Ban ngnh chc nng (v d thuc S Thy sn,)

Thnh phn kinh t: (C quan nh nc, Cng ty lin doanh, T nhn, )
Thuc Ngnh cng nghip
M ngnh cng nghip
Danh mc cc im x thi thuc CSSX
Tn gim c (in thoi, fax, e-mail, web site)
Tn ngi ph trch v mi trng
Thng tin k thut lin quan ti cc im x trong x nghip nh c ch ra trn Bng
7.1.

Bng 7.1. Bng cc im x trong phm vi tng CSSX

STT

Tn m im x

1
1
2

2
im x 1
im x 2

7.3.3.2

Ta x Ta y Danh sch
cht thi
v c
trng
3
4
5

Lu
lng

Thi ra
cng
no

To cc cng x nc thi xung sng

Khc vi ENVIMWQ phin bn 1.0, ENVIMWQ phin bn 2.0 phn bit hai i
tng khc nhau l cc im x thi v Cng x thi. im x thi thuc mt CSSX c th
cn Cng x thi l ni nc thi c trc tip xung sng.

Bng 7.2. Thng tin lin quan ti cng x

Thng tin lu tr
M cng x(*)
Tn cng x (*)
Kinh
V
X (*)
Y (*)
M t
Ghi ch
7.3.3.3

Kiu d
liu
Char
Nvarchar
Nvarchar
Nvarchar
Float
Float
nvarchar
nvarchar

Kch thc ti
a (byte)
10
50
53
53
8
8
150
150

To cc im ly nc cp

Ti mi khu vc qun l lun c mt cc v tr ly nc dng cho cc mc tiu khc

nhau. y l nhng v tr nhy cm cn c qun l cht ch. Phn mm ENVIMWQ phin

147

bn 2.0 cho php ngi dng c th to ra cc v tr ny trn bn s. Nhng thng tin thuc
tnh gn vi v tr ly nc cp ny c th hin trong

Bng 7.3. Thng tin v trm cp nc

STT
1
2
3
4
5
6
7
8
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20

7.3.3.4

Thng tin lu tr
M im cp nc (*)
Kinh
V
X (*)
Y (*)
cao
Tn ting Anh
Tn im cp nc (*)
a ch
in thoi
Fax
E-mail
Thuc nh my
Tn gim c
in thoi
Fax
E-mail
Cng sut thit k (ngy
m)
Mc tiu s dng (nc
sinh hot, ti tiu, nui
trng thy sn,)

Kiu d liu
Char
Nvarchar
Nvarchar
Float
Float
Float
Nvarchar
Nvarchar
Nvarchar
Nvarchar
Nvarchar
Nvarchar
nvarchar
nvarchar
Nvarchar
Nvarchar
Nvarchar
nvarchar

Kch thc ti a (byte)

10
53
53
8
8
8
50
50
90
25
25
25
50
20
25
25
25
50

nvarchar

150

To cc v tr ly mu nc cho mc tiu quan trc

Theo cc chng trnh khc nhau, hng nm ti mi vng u c tin hnh ly mu

phn tch cht lng nc. Cc d liu ny rt quan trng nhm a ra cc quyt nh qun l
hnh chnh. Hin nay ti hu ht cc tnh thnh ca t nc, cc s liu ny nm ri rc trong
nhiu ti liu khc nhau rt kh khai thc. Chnh v vy cn phi xy dng mt cng c tin
hc tr gip cng tc qun l tng hp v thng nht cc s liu quan trc ny. Phn mm
ENVIMWQ 2.0 gip cho ngi dng c th to ra cc v tr ly mu mi trn bn v nhp
thng tin thu thp c vo CSDL ca phn mm. Cu trc d liu ca im ly mu c
cho trn Bng 7.4.

Bng 7.4. Cu trc d liu im ly mu cht lng nc

Thng tin lu

Kiu d
148

Kch thc

tr
M im ly mu
(gi l Trm) (*)
Tn trm (*)
Loi trm
Kinh
V
X (*)
Y (*)
M t
Ghi ch

7.3.3.5

liu
Char

ti a (byte)
10

Nvarchar
nvarchar
Nvarchar
Nvarchar
Float
Float
nvarchar
nvarchar

50
20
53
53
8
8
150
150

To cc trm Thy vn

Cc s thy vn nh lu lng, vn tc dng chy, c, l nhng thng

s quan trng tham gia vo m hnh tnh ton m phng cht lng nc. Ti mi tnh
thnh ca t nc u c mt s trm thc hin cng tc quan trc cc tham s ny.
ENVIMWQ 2.0 cho php ngi dng c th to ra cc trm quan trc ny trn bn .
Cu trc CSDL ca trm ny c trnh by trong Bng 7.5.
Bng 7.5. Cu trc d liu Trm thy vn

7.3.3.6

Thng tin lu tr

Kiu d liu

M trm (*)
Tn trm (*)
a im
in thoi
Kinh
V
X (*)
Y (*)
M t
Ghi ch

Char
Nvarchar
nvarchar
nvarchar
Nvarchar
Nvarchar
Float
Float
nvarchar
nvarchar

Kch thc ti
a (byte)
10
50
50
20
53
53
8
8
150
150

To cc im kim sot cht lng nc

Trong mt vng cn qun l, lun c mt s im nhy cm cn git st cht ch cht

lng mi trng nh: cc v tr ly nc cp, v tr gn trng hc, bnh vin, khu dn c,
khu du lch, Phn mm ENVIMWQ cho php ngi dng c th to ra cc v tr nh vy
149

trn bn . Cc v tr nh vy c a vo CSDL phc v cho mc tiu qun l. V d nh

khi tnh ton theo m hnh Paal s lan truyn nhim, phn mm ENVIMWQ 2.0 s xut cc
kt qu tnh ton ti cc im kim sot cht lng nc. y l s b sung cho phin bn
trc.

Bng 7.6. Cu trc d liu cc im kim sot cht lng nc

Thng tin lu tr
M im kim sot
cht lng nc
Tn im (*)
Kinh
V
X (*)
Y (*)
M t
Ghi ch
7.3.4

Kiu d liu
Char

Kch thc ti a (byte)

10

Nvarchar
Nvarchar
Nvarchar
Float
Float
nvarchar
nvarchar

50
53
53
8
8
150
150

Cc thng tin quan trc c qun l trong ENVIMWQ

Cc s liu quan trc thay i theo thi gian c qun l trong phn mm
ENVIMWQ 2.0 thng qua cc giao din thn thin c xy dng ring. Phn di y trnh
by mt s cu trc d liu thay i theo thi gian c ENVIMWQ qun l.
7.3.4.1

Thng tin v cht lng nc cp (theo ngy, thng, nm)

Ti cc Trm nc cp, u thc hin cng tc ly mu v phn tch. Da vo thc

tin ly mu ti mt s trm trn sng Hng (Tha Thin Hu), trong ENVIMWQ a ra
cu trc trong Bng 7.7.

Bng 7.7. Thng tin v cht lng nc cp

c
pH
Nhit
dn in
TDS
kim tng
cng tng
cng cacbonat
cng phi
cacbonat
Nitrit

8
8
8
8
8
8
8
8
8

s thc
s thc
s thc
s thc
s thc
s thc
s thc
s thc
s thc

s thc

NTU
0

C
mS/cm2
mg/l
mgCaCO3/l
mgCaCO3/l
mgCaCO3/l
mgCaCO3/l
mgNO2-/l

150

Amoniac
oxy ho
(KMnO4)
Pht pht
Nhm
Clorua
St tng
Sunpht
Fluor
Clo hot ng
Coliform total
7.3.4.2

8
8

s thc
s thc

mgNH4+/l
mgO/l

8
8
8
8
8
8
8
8

s thc
s thc
s thc
s thc
s thc
s thc
s thc
s thc

mgPO43-/l
mgAl3+/l
mgNaCl/l
mgFe/l
mgSO42-/l
mgF-/l
mgCl2 /l
/ 100 ml

Thng tin v lng nc cp theo thi gian (theo ngy hay theo thng)

Mt trong nhng thng s quan trng cn qun l l thng tin v lng nc cp

c khai thc hng ngy. ENVIMWQ cung cp cng c ny gip cho ngi dng gim st
c lng nc ly ln t sng ngi.

Bng 7.8. Thng tin v lng nc cp ti cc trm ly nc cp

STT Tn thng tin lu Kiu d
tr
liu
1

7.3.4.3

Cng sut khai

thc ngy m

s thc

Th
Kch
thc ti nguyn
a (byte)
25
m3/ngy

S liu quan trc cht lng nc

nhp cc s liu ny vo ENVIMWQ, ngi s dng cn chn trm, ngy,

thng,nm ly d liu. Cu trc d liu cht lng nc c xy dng da trn thc tin
quan trc ti mt s tnh thnh ca Vit Nam /Bng 7.9/.

Bng 7.9. Cu trc d liu ca mu cht lng mu nc

STT

Thng tin
pH
SS
EC

Kch Kiu d liu

thc
8
s thc
8
s thc
8
s thc

151

Th nguyn

mg/l
mg/l

DO
NH4+
NO-2
NO3PO43ClBOD5
Fe
Tng
Coliform
c
Nhit
mui
COD
WQI
Cd (II)
Pb
Tng
khong ho
7.3.4.4

8
8
8
8
8
8
8
8
10

s thc
s thc
s thc
s thc
s thc
s thc
s thc
s thc
s thc

mg/l
mg/l
mg/l
mg/l
mg/l
mg/l
mg/l
mg/l
MPN/100ml

8
8
8
8
8
10
10
10

s thc
s thc
s thc
s thc
s thc
s thc
s thc
s thc

NTU
0
C
%o
mg/L

mg/L
mg/L

Thng tin i km vi cc mu o c

Theo cc TCVN cng nh ISO, bn cnh cc thng tin v cht lng mi trng
thng qua cc thng s o c, cn thit phi qun l c cc thng tin lin quan ti qu trnh
ly mu. Cc phn mm ENVIM lu ti iu ny. Cu trc d liu cc thng tin lin
quan ti cc mu o c c trnh by trong Bng 7.10.

Bng 7.10. Cu trc d liu cc thng tin lin quan ti cc mu o c

Thng tin lu tr
M trm
Ngy ly mu
Thi gian
Thi gian bt u (*)
Thi gian kt thc (*)
L do ly mu
Loi thit b
Nhit

Kiu d liu
Int
datetime
nvarchar
nvarchar
nvarchar
nvarchar
Int
nvarchar

152

Kch
thc ti
a (byte)
4
8
50
50
50
200
4
53

Ghi ch

Kh hu
Sc gi
Hng gi
My
Ghi ch
Cn b bo qun
Cn b ly mu
Cn b phn tch
C quan bo qun
C quan ly mu
C quan phn tch
Phng php bo
qun
Phng php ly mu
Phng php phn
tch
7.3.4.5

nvarchar
nvarchar
nvarchar
nvarchar
nvarchar
Int
Int
Int
Int
Int
Int
Int

100
100
100
100
500
4
4
4
4
4
4
4

Int
Int

a ch
a ch
a ch
a ch
a ch
a ch

4
4

Thng tin v thy vn

S liu thy vn c qun l trong ENVIMWQ 2.0 /Bng 7.11/.

Bng 7.11. Cu trc d liu thng tin v thy vn

7.3.4.6

STT

Tham s

Kiu s

1
2

Lu lng
Vn tc
dng chy

s thc
s thc

Kch
thc
10
10

Thng tin v cht nhim ti cc im x

Qun l ti lng nhim l mt trong nhng nhim v quan trng trong cng
tc qun l. ENVIMWQ 2.0 c xy dng da trn c s qun l cc im x (ti
cc CSSX) v cc cng thi ra sng sui. Cu trc d liu ti lng nhim c
trnh by trn Bng 7.12.
Bng 7.12. Cu trc d liu c trng nc thi ti cc im x nc thi
STT

Tham s

Kch thc

Kiu s

1
2
3
4

BOD
COD
pH
PO4

8
8
8
8

s thc
s thc
s thc
s thc

153

Th
nguyn
mg/l
mg/l
mg/l
mg/l

5
6
7
8

7.3.5

TKN
TDS
Tng
Coliform
SS

8
8
10

s thc
s thc
s thc

mg/l
mg/l
mg/l

s thc

mg/l

Ni dung bo co c thc hin trong ENVIMWQ

Trong cng tc qun l mi trng trong giai on hin nay, bo co v mi trng l

mt cng vic khng th thiu. Bo co c thc hin theo yu cu ca cc cp qun l
nhm nh gi c cht lng mi trng i tng quan tm.
Bo co mi trng tr nn cng cng ph bin. Ti Cc Bo v mi trng ca Vit
Nam ang phi hp vi chnh ph an Mch tin hnh d n xy dng mt h thng thng
tin v bo co mi trng Vit Nam. Mc tiu chnh ca D n l xy dng mt h thng
thng tin v bo co mi trng Vit Nam h tr qun l v xy dng, thc thi chnh
sch mi trng, nh cc quyt nh c da trn nhng hiu bit k cng nht. Cc mc
tiu c th ca D n bao gm: nng cao tnh ph hp ca thng tin v bo co mi trng
trong qun l v qu trnh ra quyt nh lin quan n mi trng; ng thi nng cao tnh kp
thi ca cc thng tin v kin thc mi trng to iu kin cho vic gii quyt ch ng
cc vn mi trng.
Da trn nhng yu cu c th ca thc tin trong cc phn mm ENVIM u dnh
nhiu thi gian v cng sc cho cng vic xy dng cc Bo co mi trng. C th chia
chc nng lm Bo co trong ENVIMWQ 2.0 theo cc nhm di y:
7.3.5.1

Theo thi gian

ENVIMWQ 2.0 cho php thc hin cc dng bo co da trn s liu thay i theo
thi gian sau y :
-

Cht lng nc ti cc im quan trc (mt hay nhiu trm) cht lng nc.
Phn b ti lng cc cht nhim chnh (BOD, COD,) ti tng cng thi. Lu ti
x nghip thi nhiu nht (tch ring ra), mi ngi lu ti;
Kt qu tnh ton nng cc i cc cht nhim chnh ca cc cng x (tnh theo
m hnh Paal);

154

Chn trm trn bn

Nhp s liu ly mu
o c

Chnh sa, xa cc
s liu o c

To bo co
Hnh 7.5. Qui trnh nhp s liu o c lm bo co trong ENVIMWQ

7.3.5.2

7.3.5.3

Theo cc cng x

ENVIMWQ 2.0 cho php gim st ti lng nhim ti cc cng x xung sng sui.
Da trn s liu th nhp vo cc im x cng nh thuc tnh ca im x (x vo
cng no), ENVIMWQ 2.0 thc hin cc bo co sau y:
In ra cc trng hp vt qu nng gii hn cho php ca cc cht chnh (BOD,
COD, SS,) ti tng cng (trong tng thng v trong tng nm);
Ch r vai tr tham gia ca cc cng trong trng hp xy ra nng cht bn vt
qu tiu chun cho php.
ng dng cng c Crystal report

ENVIMWQ 2.0 cho php thc hin cc dng bo co sau y :

-

7.3.6

Xem xt kh nng trong Bo co a c bn hay th vo Bo co

Lm legend trong Bn cng nh trong Bo co.

Chc nng thng k trong ENVIMWQ

X l cc s liu mi trng l mt cng vic quan trng trong cng tc qun l mi

trng. Mt trong nhng ni dung quan trng trong x l cc s liu quan trc mi trng l
ly ra nhng thng tin c ch cho mt mc tiu no . V d nh chng ta cn quan tm ti
thng tin: nng ca mt cht c th chng hn nh BOD v cu hi t ra l c bao nhiu
ln trong mt khong thi gian no (v d nh trong mt nm) gi tr nng ca BOD
vt qu gii hn cho php. Chnh v vy khng ch lu tr, bo qun cc d liu quan trc
mi trng, ENVIMWQ cho php phn tch cc d liu c lu tr nh gi xu th pht
trin mi trng ti vng lnh th cn qun l.
155

ENVIMWQ 2.0 k tha v pht trin cc kt qu nghin cu trc y ca nhm

ENVIM /xem www.envim.com.vn ) hng ti cc cng ngh lm Bo co mt cch chuyn
nghip. Qui trnh thc hin cng tc thng k c th hin trn Hnh 7.6

Hnh 7.6. S qui trnh lm thng k trong ENVIMWQ

7.3.7

Tnh ton m phng cht lng nc trong ENVIMWQ

Cc m hnh my tnh (computer model) c hiu nh l m hnh ton c lp trnh

thnh cc phn mm ng gi cho s dng. Hin nay m hnh my tnh ng vai tr quan
trng trong tt c cc lnh vc v qun l mi trng. Chng c p dng mt cch rt a
dng v d nh trong hoch nh v thit k cc c s h tng xy dng. Vo nhng nm gn
y vic bo v cht lng mi trng v ti nguyn mi trng l mi quan tm hng u
i vi nhng ngi lm v lnh vc m hnh. Hin nay ti nhiu Vin, Trung tm v Trng
156

i hc ca Vit Nam nghin cu ng dng nhiu m hnh ton m phng cht lng nc
knh sng chu tc ng ca con ngi. Mt s m hnh cht lng nc ang c s dng
hin nay l Basin, Qual2e, Qual2k, Aquatox, Cormix (ca M), Sobek (vi cc m un khc
nhau v cc h knh sng, vng ca sng) Hymos, Ribasim, Delft3D, Wanda, (ca H Lan)...
Php l Telemac ... Vic s dng m hnh cho tnh ton thit k cc cng trnh ln c s
dng tt c cc nc pht trin. Ti cc Vin nghin cu thit k ca c (ti Karlsuhe) v
Vin thy lc Delft (H lan), cc m hnh vt l c xy dng ly s liu thc v dng
kim nghim m hnh ton, v m hnh ton c dng tnh ton m phng cc i tng
thc.
Nghin cu ng dng m hnh ton vo bi ton qun l mi trng l mt kha cnh
ring r vi nhng c s l lun v thc tin r rng. y l mt ni dung ln nm ngoi
phm vi cun sch gio trnh ny.
Nhm gip cho sinh vin chuyn ngnh mi trng tip cn c vi phng php
m hnh trong nghin cu v ng dng, trong ENVIMWQ 2.0 tch hp m hnh Paal tnh
ton mi quan h gia ngun thi im ni tip nhn l knh sng. c im ni bt
ca m hnh ny l:
S dng cc s liu n gin, quan trc hay c th o c trc tip;
Cc s liu trung bnh trong phm vi thi gian ngn;
c trng phi khoa hc ca Lin x c nghin cu trong nhiu nm da trn cc
s liu o c thc t.
ENVIMWQ 2.0 thc hin chc nng tnh ton m phng cht lng nc sng chu
s nh hng trc tip cc cng x nc thi trc tip xung sng. Cc bc tnh ton trong
ENVIMWQ 2.0 c thc hin nh sau /qui trnh ny c th hin trn Hnh 7.7/ :
-

Xc nh cc cng x ra sng tham gia vo kch bn tnh ton.

Xc nh cht nhim cn tnh ton.
Xc nh li tnh bao ph cc cng x.
Nhp thng s v thy vn nh chiu rng trung bnh, chiu su trung bnh, lu lng
dng chy.
Ti lng nhim ti mi cng x c module c lp trong ENVIMWQ 2.0 tnh
ton trc.
Trc khi tnh cn cho php ngi dng hin th bng cc tham s u vo tham gia
vo qu trnh tnh ton gm cc nhm:
o Thi gian (ngy v khong thi gian);
o Tham s lin quan ti ngun thi (lu lng cng thi, cc cht nhim cn
tnh, ti lng tng cht nhim cn tnh);
o Tham s lin quan ti sng (chiu rng trung bnh, chiu su trung bnh, lu
lng nc sng thi im tnh);
o Lin quan ti li tnh (kch thc li, chiu di, chiu rng ca li tnh).
Ngi s dng c php thay i mt s tham s trc khi a ra khng nh
chp nhn cc thng s ny.
Bt u tnh ton: cho php hin th mt s thng bo ln mn hnh theo thi gian (tnh
c bao nhiu %). Kt qu c th hin bng cc ng ng mc. ENVIMWQ
cho php in ra gi tr cc i ngi s dng c th nh hng.
Lu li thnh file (sau khi ngi s dng chn phng n cui cng hin th kt
qu). File kt qu cn in li cc tham s Input tham gia vo qu trnh tnh ton cng
nh in ra kt qu tnh ton di dng Text v Graphics (s phn b cht bn theo
khong cch i vi tng ngun thi cng nh tc ng tng hp do nhiu ngun thi).

157

Hnh 7.7. Cc bc chun b chy m hnh m phng trong ENVIMWQ

7.3.8

Cc chc nng h tr khc trong ENVIMWQ

Cc chc nng nh Tm kim trm trn bn , tch hp cc vn bn, TCVN, cc

thng tin hng dn, s tay c tch hp vo ENVIMWQ theo yu cu ca ngi s dng.

7.4

Xy dng phn mm ENVIMAP qun l v nh gi nhim khng kh

Phn mm ENVIMAP phin bn 1.0 (ENVironmental Information Management and

Air Pollution estimation) ra i nm 2003 da trn c s nng cp v chnh sa phn mm
CAP 2.5 (c thc hin bi nhm tc gi ti Vin C hc ng dng). Sau gn 2 nm vn

158

hnh, da vo nhu cu cng tc nghin cu v ging dy, ti thng 11/2005 phn mm

ENVIMAP 1.0 c nng cp thnh phin bn mi 2.0.

7.4.1

Mc tiu ca phn mm ENVIMAP

Phn mm ENVIMAP phin bn 2,0 hng ti nhng mc tiu sau y :

7.4.2

Qun l cc ngun thi c nh (c th l cc ng khi).

Cho php tnh ton nh hng ca cc ngun thi ln bc tranh nhim chung.
Cho php tnh ton nh hng ca cc ngun thi ti nhng v tr c nh (gi l cc v
tr kim tra, kim sot).
Thc hin cc bo co v cc ngun thi cng nh cc kt qu tnh ton.
nhn v lu tr cc d liu lin quan ti kh tng;
tch hp cc vn bn php l lin quan ti qun l cht lng khng kh;
S cu trc v cc chc nng chnh ca phn mm ENVIMAP

S cu trc ca ENVIMAP 2.0 c trnh by trn Hnh 7.8.

TI LIU H
TR

BO CO
THNG K

ENVIMAP

M HNH

CSDL

Hnh 7.8. S cu trc ca phn mm ENVIMAP

ENVIMAP 2.0 gm 5 khi chnh lin kt vi nhau :

Khi CSDL mi trng (lin quan ti mi trng khng kh) /Hnh 7.9/.
Khi m hnh (trong phn mm ENVIMAP l m hnh Berliand /Hnh 7.10/.
Khi GIS qun l cc i tng mt cch trc din trn bn .
Khi thc hin cc Bo co thng k.
Khi h tr cc vn bn php qui.

159

Hnh 7.9. S cu trc CSDL mi trng trong ENVIMAP

Hnh 7.10. M hnh Berliand c tch hp trong ENVIMAP

7.4.3

Cc chc nng to i tng qun l trong ENVIMAP

ENVIMAP c thch nghi vi mt vng c th c th hin thng qua bn GIS

ca vng (v d bn GIS ca Tp. Nng). Cc d liu bn ny c thc hin t
cc ti, d n khc, theo chun VN2000. Cc d liu ny c k tha v a vo phn
mm ENVIMAP.
7.4.3.1

To C s sn xut

Cc CSSX l i tng cn qun l rt quan trng trong ENVIMAP. C 2 kh nng

xy ra :
-

CSSX c th nm ngoi khu cng nghip (KCN) khi CSSX ny thuc cp 1 ;

CSSX c th nm trong mt KCN no . Khi KCN l i tng cp 1 cn CSSX
ny thuc cp 2. Trn Hnh 7.11, khi CSSX c th hin bng mi tn gch t.

160

Hnh 7.11. Quy trnh to cc i tng qun l trong ENVIMAP

Cc CSDL lin quan ti CSSX gm :

7.4.3.2

Tn CSSX
Thuc Ban ngnh chc nng (v d thuc S Cng nghip,)
Thnh phn kinh t: (C quan nh nc, Cng ty lin doanh, T nhn, )
Thuc Ngnh cng nghip
M ngnh cng nghip
Danh mc cc ngun thi im thuc CSSX
Tn gim c (in thoi, fax, e-mail, web site)
Tn ngi ph trch v mi trng
To cc ng khi trn bn s

ENVIMAP cho php to ra cc ngun thi im (ng khi) trc tip trn bn s.
y l mt i tng rt quan trng cn qun l trong ENVIMAP. Thng tin thuc tnh lin
quan ti cc ng khi c trnh by trn Bng 7.13

Bng 7.13. Thng tin lin quan ti ng khi

Thng tin lu tr
Id
M ng khi
Tn ng khi
Kinh
V

Kiu d
liu
Int
Char
Nvarchar
Nvarchar
Nvarchar
161

Kch thc ti
a (byte)
4
50
53
53
53

X (*)
Y (*)
Chiu cao
ng knh

7.4.3.3

Float
Float
Float
Float

8
8
8
8

To cc v tr ly mu khng kh cho mc tiu quan trc

Theo cc chng trnh khc nhau, hng nm ti mi vng u c tin hnh ly

mu phn tch cht lng khng kh trong vng. Cc d liu ny c ngha rt ln
nhm a ra cc quyt nh qun l hnh chnh. Hin nay ti hu ht cc tnh thnh
ca t nc, cc s liu ny nm ri rc trong nhiu ti liu khc nhau rt kh khai
thc. Chnh v vy cn phi xy dng mt cng c tin hc tr gip cng tc qun l
tng hp v thng nht cc s liu quan trc ny. Phn mm ENVIMAP 2.0 gip cho
ngi dng c th to ra cc v tr ly mu mi trn bn v nhp thng tin thu thp
c vo CSDL ca phn mm. Cu trc d liu ca im ly mu c cho trn
Bng 7.14
Bng 7.14. Cu trc d liu im ly mu cht lng khng kh
Thng tin lu
tr
M im ly mu
(gi l Trm) (*)
Tn trm (*)
Loi trm
Kinh
V
X (*)
Y (*)
M t
Ghi ch

7.4.3.4

Kiu d
liu
Char

Kch thc ti
a (byte)
10

Nvarchar
nvarchar
Nvarchar
Nvarchar
Float
Float
nvarchar
nvarchar

50
20
53
53
8
8
150
150

To cc trm kh tng

Cc s kh tng nh vn tc gi, hng gi, nhit , m, lng my, l

nhng thng s quan trng tham gia vo m hnh tnh ton m phng cht lng
khng kh chu nh hng bi cc ngun thi. Ti mi tnh thnh ca t nc u c
mt hay vi trm thc hin cng tc quan trc cc tham s ny. ENVIMAP 2.0 cho
php ngi dng c th to ra cc trm quan trc ny trn bn . Cu trc CSDL ca
trm ny c trnh by trong Bng 7.15

162

Bng 7.15. Cu trc d liu Trm kh tng

Thng tin lu tr
M trm (*)
Tn trm (*)
a im
in thoi
Kinh
V
X (*)
Y (*)
M t
Ghi ch
7.4.3.5

Kiu d
liu
Char
Nvarchar
nvarchar
nvarchar
Nvarchar
Nvarchar
Float
Float
nvarchar
nvarchar

Kch thc ti
a (byte)
10
50
50
20
53
53
8
8
150
150

To cc im kim sot cht lng khng kh

Trong mt vng cn qun l, lun c mt s im nhy cm cn git st cht ch cht

lng mi trng nh: v tr gn trng hc, bnh vin, khu dn c, khu du lch, Phn
mm ENVIMAP cho php ngi dng c th to ra cc v tr nh vy trn bn . Cc v tr
nh vy c a vo CSDL phc v cho mc tiu qun l. V d nh khi tnh ton theo m
hnh Berliand s lan truyn nhim, phn mm ENVIMAP 2.0 s xut cc kt qu tnh ton
ti cc im kim sot cht lng khng kh. y l im mi trong phin bn 2.0.

Bng 7.16. Cu trc d liu cc im kim sot cht lng khng kh

Thng tin lu tr
M im kim sot
cht lng khng kh
Tn im (*)
Kinh
V
X (*)
Y (*)
M t
Ghi ch
7.4.4

Kiu d liu
Char

Kch thc ti a (byte)

10

Nvarchar
Nvarchar
Nvarchar
Float
Float
nvarchar
nvarchar

50
53
53
8
8
150
150

Cc thng tin quan trc c qun l trong ENVIMAP

Cc s liu quan trc thay i theo thi gian c qun l trong phn mm ENVIMAP
2.0 thng qua cc giao din thn thin c xy dng ring. Phn di y trnh by mt s
cu trc d liu thay i theo thi gian c ENVIMAP qun l.

163

7.4.4.1

S liu quan trc cht lng khng kh

nhp cc s liu ny vo ENVIMAP, ngi s dng cn chn trm, ngy,

thng,nm ly d liu. Cu trc d liu cht lng khng kh c xy dng da trn thc
tin quan trc ti mt s tnh thnh ca Vit Nam /Bng 7.17/.

Bng 7.17. Cu trc d liu ca mu cht lng khng kh

7.4.4.2

STT Cht

Tn cht

CO

Cc bon xt

2
3

NO2
SO2

4
5
6
7

Pb
O3
Bi nh
Bi nng

Nit dixt
Lu hunh
dixt
Ch
zon
Bi
Bi nng

Nng

mg/m3
mg/m3
nh
nh
nh
nh
nh

Thng tin v kh tng

S liu kh tng c qun l trong ENVIMAP 2.0 /

Bng 7.18/.
Bng 7.18. Cu trc d liu thng tin v kh tng

Thng tin lu
tr
Ngy
Gi
Nhit
Vn tc
Hng gi
Nhit
850HPA
7.4.4.3

Kiu d liu
Datetime
Nvarchar
Float
Float
Nvarchar
Nvarchar

Thng tin v cht nhim ti cc ngun thi

164

Kch thc ti
a (byte)
8
50
8
8
50
50

Qun l ti lng nhim l mt trong nhng nhim v quan trng trong cng
tc qun l. ENVIMAP 2.0 c xy dng da trn c s qun l cc ngun thi im
(ti cc CSSX). Cu trc d liu ti lng nhim c trnh by trn
Bng 7.19. Cc s liu ny tham gia vo qu trnh m phng cht lng khng kh
theo m hnh ton Berliand.
Bng 7.19. Cu trc d liu c trng kh thi ti cc ngun thi im

7.4.5

STT Tham s
1
Lu lng kh thi

Gi tr
(m3/gi)

2
3

T0 c

Nhit kh thot ra
Cht nhim
CO (Cc bon xt)
NO2 (Nit dixt)
SO2 (Lu hunh dixt)
Pb (Lu hunh dixt)
O3 ( zon )
Bi nh
Bi nng

Lu
Lc tnh cn
chuyn sang
m3/s

Ni dung bo co c thc hin trong ENVIMAP

C th chia chc nng lm Bo co trong ENVIMAP 2.0 theo cc nhm di y:

7.4.5.1

Theo thi gian do tc ng ca tt c ngun thi

ENVIMAP 2.0 cho php thc hin cc dng bo co da trn s liu thay i theo
thi gian sau y :
-

Kt qu quan trc cht lng khng kh ti cc im quan trc (mt hay nhiu trm).
Kt qu tnh ton (nng ) cht nhim ti cc im kim sot; (lc xut kt qu ra
mn hnh cho php user chn nhng thng tin lin quan ti cc ngun thi, thng tin
lin quan ti cc im kim sot, khong cch t cc im ny ti cc ngun thi, cht
c chn cho tnh ton, iu kin kh tng lc tnh, ngy gi tnh) (trong bo co
cng in ra TCVN i vi cht nhim ny)
Kt qu tnh ton nng cc i cht nhim khng kh c tnh do nhm cc ng
khi (tnh theo m hnh Berliand);
Cho php User la chn thm mt s chc nng nh: th hin di dng ng ng
mc, c li, ng ng mc c t c hay khng t c, ng th.
Cho php in ra % ng gp vo nhim khng kh i vi tng ngun thi.

165

Hnh 7.12. Qui trnh nhp s liu o c lm bo co trong ENVIMAP

7.4.5.2

Theo tng ng khi

Mt s chc nng ca ENVIMAP 2.0 gm:

-

7.4.5.3

Ngi s dng c php la chn tng ng khi ENVIMAP xut ra kt qu cho

ng khi . ENVIMAP in ra Bo co cho ring ng khi c chn. Cc thng tin
lin quan ti ng khi nhp vo trn c a vo bo co. Trong bo co in Text
cc gi tr nng nhim do ngun ny ti cc im theo chiu gi ti cc v tr c
nh (do user la chn) nh 100 m, 200 m, 300 m, 400 m, (user chn: khong cch
xa ng khi nht, bc tnh)
In ra nng cc i t c v khong cch t c nng cc i;
ng dng cng c Crystal report

ENVIMAP 2.0 cho php thc hin cc dng bo co sau y :

7.4.6

Xem xt kh nng trong Bo co a c bn hay th vo Bo co

Lu kt qu thnh file theo nh dng doc, excel, pdf,
Chc nng thng k trong ENVIMAP

Cng ging nh ENVIMWQ 2.0, ENVIMAP 2. k tha v pht trin cc kt qu

nghin cu trc y ca nhm ENVIM /xem www.envim.com.vn/ hng ti cc cng ngh
lm Bo co mt cch chuyn nghip. Qui trnh thc hin cng tc thng k c th hin
trn Hnh 7.13.

166

Hnh 7.13. S qui trnh lm thng k trong ENVIMAP

7.4.7

Tnh ton m phng cht lng khng kh trong ENVIMAP

Nghin cu ng dng m hnh ton vo bi ton qun l mi trng khng kh l mt

kha cnh ring r vi nhng c s l lun v thc tin r rng. y l mt ni dung ln nm
ngoi phm vi cun sch gio trnh ny.
Nhm gip cho sinh vin v hc vin cao hc chuyn ngnh mi trng tip cn c
vi phng php m hnh trong nghin cu v ng dng, trong ENVIMAP 2.0 tch hp
m hnh Berliand tnh ton mi quan h gia ngun thi im ni tip nhn. c im
ni bt ca m hnh ny l:
-

S dng cc s liu n gin, quan trc hay c th o c trc tip;

Cc s liu trung bnh trong phm vi thi gian ngn;
167

c trng phi khoa hc ca Lin x c v nhiu nhm nghin cu ca Vit Nam

nghin cu trong nhiu nm da trn cc s liu o c thc t.

ENVIMAP 2.0 thc hin chc nng tnh ton m phng cht lng khng kh chu s
nh hng trc tip cc ng khi. Cc bc tnh ton trong ENVIMAP 2.0 c thc hin
nh sau /qui trnh ny c th hin trn Hnh 7.14/ :
-

La chn thi gian cho tnh ton m phng (ngy, thng, nm), (gi: 1 trong 4 khong)
Xc nh cc ng khi tham gia vo kch bn tnh ton.
Nhp thng s v kh tng.
Trc khi tnh cn cho php ngi dng hin th bng cc tham s u vo tham gia
vo qu trnh tnh ton gm cc nhm:
o Thi im cn tnh ton;
o Lin quan ti ng khi: cc ng khi (tn gi, m s, ta ), thng tin lin
quan ti tng ng khi (lu lng kh thi, cc cht nhim cn tnh, ti lng
tng cht nhim cn tnh);
o Lin quan ti kh tng (Bng 7.18) ;
o Lin quan ti li tnh (kch thc li, chiu di, chiu rng ca li tnh).
Ngi s dng c php thay i mt s tham s trc khi a ra khng nh
chp nhn cc thng s ny.
Bt u tnh ton: cho php hin th mt s thng bo ln mn hnh theo thi gian (tnh
c bao nhiu %). Kt qu c th hin bng cc ng ng mc. Mc nh theo
TCVN (c a vo CSDL trc ) v d:mc 1: 0.1 * TCVN, mc 2: 0.5 * TCVN,
mc 3: TCVN, mc 4: 2*TCVN,. Cho in ra gi tr cc i ngi s dng c th
nh hng.
Lu li thnh file (sau khi ngi s dng chn phng n cui cng hin th kt
qu). File kt qu cn in li cc tham s Input tham gia vo qu trnh tnh ton cng
nh in ra kt qu tnh ton di dng Text v Graphics (s phn b cht bn theo
khong cch i vi tng ngun thi cng nh tc ng tng hp do nhiu ngun thi).

168

Hnh 7.14. Cc bc chun b chy m hnh m phng trong ENVIMAP

7.4.8

Cc chc nng h tr khc trong ENVIMAP

Cc chc nng nh Tm kim trm trn bn , tch hp cc vn bn, TCVN, cc

thng tin hng dn, s tay c tch hp vo ENVIMAP theo yu cu ca ngi s dng.

169

7.5

Xy dng phn mm ECOMAP qun l pht thi v m phng cht lng

khng kh theo m hnh ngun vng

Mt trong nhng vn c cc nh qun l quan tm l qun l cc pht thi khng

c t chc cng nh nh gi nh hng ca cc ngun thi ny ln mi trng. Vn ny
c cp trong nhiu nghin cu khc nhau. Trc khi trnh by chi tit, cn thit lm sng
t mt khi nim c s dng rng ri trong cc ti liu v nhim khng kh.

Cc ngun b mt bao gm nhiu ngun im hp li. Cc nhm ngun im c

kt hp thnh ngun b mt khi c s phn b tng i u ca cc ngun ny trn mt mt
bng v khi cc thng s pht thi ca chng tng i ging nhau v d nh ng khi bp t
khu dn c (gm nhiu nh c chiu cao ging nhau), cc l nung gch cng thuc loi ngun
b mt ni c tp hp nhiu ng khi thp nm cnh nhau.
Phn mm ECOMAP phin bn 2.0 ra i nm 2005 da trn c s nng cp v
chnh sa phn mm ECOCAP 1.0 (sn phm ca d n KC.08.08 1do GS. Lm Minh Trit,
Vin mi trng v ti nguyn ch tr). Sau gn 2 nm vn hnh, da vo nhu cu cng tc
nghin cu v ging dy, ti thng 11/2005 phn mm ECOCAP 1.0 c nng cp thnh
phin bn ECOMAP phin bn 2.0. Phn di y trnh by phc tho v phn mm ny.
7.5.1

Mc tiu ca phn mm ECOMAP

7.5.1.1

Mc tiu di hn

ECOMAP l sn phm c nghin cu trong nhiu nm qua. ECOMAP hng ti

cc mc tiu di hn sau y:

chun b d liu nh gi nhim khng kh do cc hot ng sn xut ti

cc x nghip;
hnh thnh ngn hng d liu iu tra, kho st cc ngun thi v cc cht pht
thi;
chun b s liu gii quyt bi ton chun ha cc pht thi;
nhp vo cc bo co thng k lin quan ti cc pht thi;
chun b v hnh thnh cc ti liu nhn c Giy php pht thi;
chun b d liu u vo tnh ton s tin phi tr do pht thi.

7.5.1.2

Mc tiu ngn hn
Trc mt, ECOMAP c mt s mc tiu sau y :

Qun l tng hp v thng nht cc pht thi cht nhim khng kh trong mt vng ;
V bn pht thi tng cht nhim vi vic ng dng cng ngh GIS;
Tnh ton v th hin kt qu tnh ton trn GIS vi vic ng dng m hnh Hanna
Gifford.
Thc hin cc bo co v pht thi theo mt s mu c nh.

Bi T Long, 2003. Nghin cu ng dng m hnh ton kt hp GIS m phng v d bo xu th

bin i mi trng khng kh ti Vng kinh t trng im pha Nam. ti m s KC.08.08-38B.

170

Gip cho ngi dng lm quen vi h thng cc vn bn lin quan ti hot ng bo

v mi trng khng kh. (trong phn tr gip tch hp vo cc TCVN cng cc vn
bn php qui).
Phn mm ECOMAP tr gip ngi dng:

7.5.2

nhn v lu tr cc d liu lin quan ti kt qu quan trc cht lng khng kh;
thc hin tnh ton thng k s liu s cp ra cc kt qu nh trung bnh thng,
trung bnh qu, so snh gia cc thng vi nhau ;
d bo nh hng cc ngun thi ngun vng ln mi trng khng kh trong
vng chu s nh hng cc hot ng kinh t ca con ngi; (nng hiu l trung
bnh theo thng)
so snh kt qu tnh ton nhim theo cc tiu ch khc nhau theo cc TCVN cho
php ;
hnh thnh cc Biu mu bo co khc nhau phc v cho mc tiu qun l.

S cu trc v cc chc nng chnh ca phn mm ECOMAP

S cu trc ca ECOMAP 2.0 c trnh by trn Hnh 7.15.

Hnh 7.15. S cu trc ca phn mm ECOMAP

ECOMAP 2.0 gm 5 khi chnh lin kt vi nhau :

Khi CSDL mi trng (lin quan ti cc pht thi khng c t chc) /Hnh 7.16/.
Khi m hnh (trong phn mm ECOMAP l m hnh Hanna- Gifford /Hnh 7.17/.
Khi GIS qun l cc i tng mt cch trc din trn bn .
Khi thc hin cc Bo co thng k.
Khi h tr cc vn bn php qui.

171

IM KHO
ST CHT
LNG
KHNG KH

KCN

TRM LY
MU CHT
LNG
KHNG KH

C S D LIU
CSSX
TRM KH TNG

Hnh 7.16. S cu trc CSDL mi trng trong ECOMAP

M HNH HANNA
- GIFFORD

M HNH

Hnh 7.17. M hnh Hanna Gifford c tch hp trong ECOMAP

7.5.3

Cc chc nng to i tng qun l trong ECOMAP

ECOMAP hng ti mt vng c th c th hin thng qua bn GIS ca vng

(v d bn GIS ca tnh Qung Ngi). Cc d liu bn ny c thc hin t cc
ti, d n khc, theo chun VN2000. Cc d liu ny c k tha v a vo phn mm
ECOMAP.
7.5.3.1

To C s sn xut

Cc CSSX l i tng cn qun l rt quan trng trong ECOMAP. C 2 kh nng

xy ra :
-

CSSX c th nm ngoi khu cng nghip (KCN) khi CSSX ny thuc cp 1 ;

CSSX c th nm trong mt KCN no . Khi KCN l i tng cp 1 cn CSSX
ny thuc cp 2. Trn Hnh 7.18, khi CSSX c th hin bng mi tn gch t.

172

Hnh 7.18. Quy trnh to cc i tng qun l trong ECOMAP

Cc CSDL lin quan ti CSSX gm :

7.5.3.2

Tn CSSX
Thuc Ban ngnh chc nng (v d thuc S Thy sn,)
Thnh phn kinh t: (C quan nh nc, Cng ty lin doanh, T nhn, )
Thuc Ngnh cng nghip
M ngnh cng nghip
Danh mc cc im x thi thuc CSSX
Tn gim c (in thoi, fax, e-mail, web site)
Tn ngi ph trch v mi trng
To cc v tr ly mu khng kh cho mc tiu quan trc

Cng ging nh ENVIMAP 2.0, ECOMAP 2.0 cung cp chc nng gip cho
ngi dng c th to ra cc v tr ly mu mi trn bn v nhp thng tin thu thp
c vo CSDL ca phn mm. Cu trc d liu ca im ly mu c cho trn
Bng 7.20
Bng 7.20. Cu trc d liu im ly mu cht lng khng kh
V tin lu
Thng
tr
X (*)
M(*)
im ly mu
Y
(gi
M tl Trm) (*)
Tn
trm (*)
Ghi ch
Loi trm
Kinh

Nvarchar
Kiu
d
liu
Float
Char
Float
nvarchar
Nvarchar
nvarchar
nvarchar
Nvarchar

173

Kch thc 53
ti a (byte) 8
10
8
150
50
150
20
53

7.5.3.3

To cc trm kh tng

ECOMAP 2.0 cho php ngi dng c th to ra cc trm quan trc ny trn bn .
Cu trc CSDL ca trm ny c trnh by trong Bng 7.21

Bng 7.21. Cu trc d liu Trm kh tng

Thng tin lu tr
M trm (*)
Tn trm (*)
a im
in thoi
Kinh
V
X (*)
Y (*)
M t
Ghi ch
7.5.3.4

Kiu d
liu
Char
Nvarchar
nvarchar
nvarchar
Nvarchar
Nvarchar
Float
Float
nvarchar
nvarchar

Kch thc ti
a (byte)
10
50
50
20
53
53
8
8
150
150

To cc im kim sot cht lng khng kh

Cng ging nh ENVIMAP 2.0, ECOMAP 2.0 cho php ngi dng c th to ra cc
v tr gim st nhim khng kh trn bn . Cc v tr nh vy c a vo CSDL phc
v cho mc tiu qun l. Cu trc d liu cc v tr nh vy c ch ra trn Bng 7.22.

Bng 7.22. Cu trc d liu cc im kim sot cht lng khng kh

Thng tin lu tr
M im kim sot
cht lng khng kh
Tn im (*)
Kinh
V
X (*)
Y (*)
M t
Ghi ch

Kiu d liu
Char
Nvarchar
Nvarchar
Nvarchar
Float
Float
nvarchar
nvarchar

174

Kch thc ti a (byte)

10
50
53
53
8
8
150
150

7.5.4

Cc thng tin quan trc c qun l trong ECOMAP

Phn di y trnh by mt s cu trc d liu thay i theo thi gian c

ECOMAP qun l.

7.5.4.1

S liu quan trc cht lng khng kh

Phn ny tng t nh ENVIMAP, nhp s liu vo ECOMAP ngi s dng cn

chn trm, ngy, thng,nm ly d liu. Cu trc d liu cht lng khng kh c xy dng
da trn thc tin quan trc ti mt s tnh thnh ca Vit Nam /Bng 7.23/.

Bng 7.23. Cu trc d liu ca mu cht lng khng kh

7.5.4.2

STT Cht

Tn cht

CO

Cc bon xt

2
3

NO2
SO2

4
5
6
7

Pb
O3
Bi nh
Bi nng

Nit dixt
Lu hunh
dixt
Ch
zon
Bi
Bi nng

Nng

mg/m3
mg/m3
nh
nh
nh
nh
nh

Thng tin v kh tng

S liu kh tng c qun l trong ECOMAP 2.0 /Bng 7.24/.

tnh ton s pht tn nhim khng kh theo m hnh Hanna Gifford, cn thit s
liu kh tng c trung bnh theo thng. Cu trc ca d liu ny c trnh by trong
Bng 7.24. Trong ECOMAP tch hp cc s liu kh tng s cp c o c ti Trm
quan trc cp tnh. T cc s liu s cp ny ECOMAP c module ring a v cu trc nh
c th hin trong Bng 7.24.

Bng 7.24. Cu trc d liu thng tin v kh tng

Thng tin lu tr

Kiu d liu

n nh tng kt

Loat

175

Kch thc ti
a (byte)
A,B,C,D,E,F

Vn tc gi (Bc)
Tn sut (Bc)
Vn tc gi (ng Bc)
Tn sut (ng Bc)
Vn tc gi (ng)
Tn sut (ng)
Vn tc gi (ng Nam)
Tn sut (ng Nam)
Vn tc gi (Ty)
Tn sut (Ty)
Vn tc gi (Ty Nam)
Tn sut (Ty Nam)
Vn tc gi (Ty)
Tn sut (Ty)
Vn tc gi (Ty Bc)
Tn sut (Ty Bc)
Vn tc gi (Ty)
Tn sut (Ty)

Float
Float
Float
Float
Float
Float
Float
Float
Float
Float
Float
Float
Float
Float
Float
Float
Float
Float

8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8

Khi chy m hnh ngi dng ch cn chn d liu pht thi v kh tng cho cng
mt thi im, khi ECOMAP s chy ra kt qu tnh ton mt cch t ng.

7.5.4.3

Thng tin v pht thi theo tng thng i vi mi CSSX

Qun l ti lng nhim l mt trong nhng nhim v quan trng trong cng
tc qun l. ECOMAP 2.0 c xy dng da trn c s qun l cc pht thi khng
c t chc ti cc CSSX theo tng thng. Cu trc d liu ti lng nhim c
trnh by trn
Cc s liu ny tham gia vo qu trnh m phng cht lng khng kh theo m hnh
ton Hanna - Gifford c trnh by trong phn trong chng 6.

Bng 7.25. Cu trc d liu pht thi ti cc CSSX

STT

M
cht
nhim

Tn
cht
nhim

Pht
Trong s
thi
pht thi
c
thng qua h
thng
thng lm
qua sch c
h
kh c
thng Ton c
T
lm
b
ti s
cc
dng
ngun sch

Pht thi
khng qua
h thng x
l lm sch
Tt
c

176

A
101
102
Tng

7.5.5

1
0001
0002
Cht

B
Tt c
Bi
NO2

nhim
c t
chc
3
4

Ni dung bo co c thc hin trong ECOMAP

C th chia chc nng lm Bo co trong ENVIMAP 2.0 theo cc nhm di y:

7.5.5.1

Cc pht thi theo thi gian ti cc CSSX

ECOMAP 2.0 cho php thc hin cc dng bo co da trn s liu thay i theo
thi gian sau y :
7.5.5.2

Pht thi theo tng cht i vi cc CSSX c chn

Cho php in ra % ng gp vo nhim khng kh i vi tng CSSX.
ng dng cng c Crystal report

ECOMAP 2.0 cho php thc hin cc dng bo co sau y :

-

7.5.6

Xem xt kh nng trong Bo co a c bn hay th vo Bo co

Lu kt qu thnh file theo nh dng doc, excel, pdf,

Chc nng thng k trong ECOMAP

Cng ging nh ENVIMWQ 2.0 v ENVIMAP 2.0, ECOMAP 2.0 k tha v pht
trin cc kt qu nghin cu trc y ca nhm ENVIM /xem www.envim.com.vn ) hng
ti cc cng ngh lm Bo co mt cch chuyn nghip. Qui trnh thc hin cng tc thng k
c th hin trn Hnh 7.13.

7.5.7

Tnh ton m phng cht lng khng kh trong ECOMAP

Tnh ton s pht tn nhim cho ngun vng l mt bi ton c ngha thc tin.
c nhiu nghin cu trong v ngoi nc v vn ny. Mt trong s m hnh c
nghin cu ng dng ti Vit nam l m hnh Hanna Gifford. Phn c s l lun ca m
hnh ny c trnh by trong phn chng 6.

177

Nhm gip cho sinh vin v hc vin cao hc chuyn ngnh mi trng tip cn c
vi phng php m hnh trong nghin cu v ng dng, trong ECOMAP 2.0 tch hp m
hnh Hanna Giffora. M hnh ny c nhng c im sau:
-

S dng cc s liu quan trc kh tng c trung bnh theo tng thng /Bng 7.24/;
c trng phi khoa hc ca M v cc nc NATO do Hanna nghin cu trong
nhiu nm da trn cc s liu o c thc t. Mt s c s l lun ca m hnh ny
c trnh by ngn gn trong phn chng 6 ca cun sch. Phn trnh by chi tit c
th xem thm trong cc ti liu ting nc ngoi.

ECOMAP 2.0 thc hin chc nng tnh ton m phng cht lng khng kh chu s
nh hng trc tip cc ngun vng. Cc bc tnh ton trong ECOMAP 2.0 c thc hin
nh sau / Qui trnh ny c th hin trn Hnh 7.19 /:
-

La chn thi gian cho tnh ton m phng (thng trong nm).
Xc nh cc CSSX trong vng.
V bn pht thi nhim theo tng cht.
Tnh ton m phng pht tn nhim khng kh theo tng cht.
Lu li thnh file (sau khi ngi s dng chn phng n cui cng hin th kt
qu). File kt qu cn in li cc tham s Input tham gia vo qu trnh tnh ton cng
nh in ra kt qu tnh ton di dng Text v Graphics (s phn b cht bn theo
khong cch i vi tng ngun thi cng nh tc ng tng hp do nhiu ngun thi).

178

Hnh 7.19. Cc bc chun b chy m hnh m phng trong ECOMAP

7.5.8

Cc chc nng h tr khc trong ECOMAP

Cc chc nng nh Tm kim trm trn bn , tch hp cc vn bn, TCVN, cc

thng tin hng dn, s tay c tch hp vo ECOMAP theo yu cu ca ngi s dng.

179

Cu hi v bi tp

1. V sao cn phi xy dng h thng thng tin m hnh tch hp.

2. V sao phi ng dng GIS cng nh mt s im cn cha mnh ca GIS. T
rt ra kt lun phi kt hp GIS vi cc h qun tr CSDL mnh khc nh SQL,
Access.
3. Trnh by mc tiu, cu trc v mt s chc nng chnh ca ca phn mm
ENVIMAP 2.0.
4. Trnh by mc tiu, cu trc v mt s chc nng chnh ca ca phn mm
ENVIMWQ 2.0.
5. Trnh by mc tiu, cu trc v mt s chc nng chnh ca ca phn mm
ECOMAP 2.0.

Ti liu tham kho

1. Bi T Long v CTV, 2002. ENVIM, phn mm h tr qun l mi trng tng

hp v thng nht. Sn phm ti Nghin cu Khoa hc Cng ngh tnh B Ra
Vng Tu, 4/2002. 69 trang.
2. Bi T Long v CTV, 2002. INSEMAG, phn mm h tr qun l mi trng
nc v khng kh cho tnh An Giang. Sn phm ti Nghin cu Khoa hc
Cng ngh tnh An Giang, 9/2003. 120 trang.
3. Bi T Long, L Th Qunh H, Trnh Th Thanh Duyn, 2004. ng dng tin hc
mi trng phn tch nhim mi trng khu cng nghip Ha Khnh, Tp.
Nng, Tp ch Khi tng Thy vn, N 11 (527), 2004, trang 12 24.
4. Bi T Long, L Th Qunh H, Lu Minh Tng, 2004. Xy dng phn mm h
tr cng tc gim st cht lng mi trng cho cc tnh thnh Vit Nam. Tp ch
Khi tng Thy vn, N 12 (517), 2004, trang 10 19.
5. Bui Ta Long, Le Thi Quynh Ha, Ho Thi Ngoc Hieu, Luu Minh Tung, 2004.
Integration of GIS, Web technology and model for monitoring surface water
quality of basin river : a case study of Huong river. Proceedings of International
symposium on Geoinformatics for spatial infrastructure development in earth
and allied sciences. Pp. 299 304.
6. Bi T Long, L Th Qunh H, Lu Minh Tng, V ng Khoa, 2005. Xy dng
h thng thng tin mi trng h tr thng qua quyt nh mi trng cp tnh
thnh. Tp ch Kh tng Thy vn, s 5 (533), trang 31 40.
7. Bui Ta Long, Le Thi Quynh Ha, Cao Duy Truong, Nguyen Thi Tin, 2005.
Integration GIS and environment information system for environment
management in central economic key region of VietNam. Proceedings of Asean
Conference on Remote sensing, Ha Noi 7-11/11/2005. 10 p.
8. L Th Qunh H, Lu Minh Tng, Bi T Long, 2003. Xy dng cng c tch
hp tr gip cng tc gim st nhim khng kh vng kinh t trng im, Tp
ch Khi tng Thy vn, N 10 (514), 2003, trang 29 36.
9. Web site: WWW.ENVIM.COM.VN

180

CHNG 8 PHN MM T NG HA TNH TON N

GIN
Chng ny tp hp mt s phn mm h tr cng tc qun l, quy hoch v nh gi
tc ng mi trng gm: CAP 1.0 tnh ton nhim khng kh theo m hnh Gauss, CAP
2.5 tnh ton nhim khng kh theo m hnh Berliand. Cc phn mm ny c ng dng
trong cng tc ging dy cho sinh vin mt s trng i hc trong nc. c im ni bt
ca chng l s n gin trong s dng. Phn cui tp hp mt s bi tp ng dng cc phn
mm ny.

8.1 Phn mm CAP 1.0 (Computing Air Pollution)

Phn mm CAP 1.0 (Computing Air Pollution) c thc hin nm 1995 do Trung
tm Bo v mi trng EPC t hng. Cc tc gi thc hin CAP 1.0 l Bi T Long, Dng
Anh c, Nguyn nh Long. CAP 1.0 gm 10 m un c nhng chc nng khc nhau nhm
mc ch t ng ho tnh ton nhim khng kh theo m hnh Gauss Pasquill. y c
cc cng c tnh ton phn b nng cht nhim theo chiu gi v vung gc vi chiu
gi trong cc iu kin nng thn v thnh th do mt v nhiu ngun thi (ng khi) gy ra;
s ph thuc ca nng cc i mt cht nhim v khong cch t gi tr cc i ny
(tnh t ngun thi theo chiu gi) vo tc gi. Phn mm ny d s dng, c hng dn
s dng, tnh nhanh, kt qu tnh ton c th hin trn mn hnh di dng th v vn
bn, c th in n cc kt qu ny.
CAP 1.0 gm 8 m un c nhng chc nng khc nhau nhm mc ch t ng ho
tnh ton nhim khng kh theo m hnh Gauss Pasquill nh sau:
Tnh phn b nng cht bn ti mt t theo chiu gi;
Tnh nng cc i cht bn ti mt t vi cc vn tc gi khc nhau;
Tnh phn b nng cht bn ti mt t vung gc vi chiu gi;
Tnh phn b nng cht bn ti mt t theo chiu gi cho nhiu ng khi.
Cch s dng tt c cc m un tng t nhau: trong menu File ca mi m un ta
chn mc New v nhp cc s liu cn thit vo hp thoi hin ra trn mn hnh. Kt qu tnh
ton th hin di dng th hoc text, c chn dng th hin bng nt T (Text) hoc G (
th) trn thanh cng c. Cc s liu v kt qu tnh ton c th lu gi li bng lnh Save hoc
Save As trn menu File. C th chnh sa cc kt qu lu bng lnh Open trn menu File.
C th in n cc kt qu trong ca s nhn c bng cch s dng mc Print trn menu File.
-

8.1.1

Tnh phn b nng cht bn ti mt t theo chiu gi

C 2 m un c xy dng cho mc ch ny. Coxr.exe tnh cho vng nng thn,

Coxu.exe tnh cho vng thnh th.
Sau khi chn mc New ca menu File, trn mn hnh s xut hin hp thoi (Hnh
8.1)

181

Hnh 8.1. Hp thoi nhp d liu tnh phn b nng cht bn ti mt t theo chiu gi
D thy rng ngi s dng nhp cc s liu cn thit vo theo th t sau c hp
thoi tng t nh trn Hnh 8.2
-

S gam cht bn qua ming ng khi trong mt giy (g/s);

cao ng khi (m);
ng knh ng khi (m);
Lu lng khi thi qua ming ng trong thi gian mt giy (m3/s);
Nhit xung quanh ca khng kh ti thi im tnh ( K);
Nhit kh thot ra khi ming ng ( K);
Vn tc gi o c ti cao 10m (m/s);
p sut kh quyn (mb);
n nh ca tng kt theo Pasquil (gm cc loi A, B, C, D, E, F);
Khong cch xa ngun nht cn tnh (th nguyn l m);
Khong cch gn ngun nht cn tnh (th nguyn l m);
Bc tnh (th nguyn l m);
Tn cht bn cn tnh (SO2, NO2, CO, Bi,...);

182

Hnh 8.2. V d nhp d liu

Cc tnh ton s c tin hnh ti cc im ri rc to vi chn ng khi ng
thng theo hng gi. im u tin cch chn ng khi mt khong cch bng Khong
cch gn ngun nht cn tnh, khong cch t mt im ti im tnh ton k tip theo
hng gi bng Bc tnh. Sau khi vo xong mi s liu, ta nhn phm Enter hay click
vo nt OK khi trn mn hnh s cho hin ra kt qu cn tnh di dng th nh Hnh
8.3 hay di dng vn bn Hnh 8.4.

Hnh 8.3. Kt qu tnh ton di dng th

183

Hnh 8.4. Kt qu tnh ton di dng vn bn

8.1.2

Tnh nng cc i cht bn ti mt t vi cc vn tc gi khc nhau

C 2 m un c xy dng cho mc ch ny. Cmaxr.exe tnh cho vng nng thn,

Cmaxu.exe tnh cho vng thnh th.
Nhp s liu tng t nh phn 8.1.1, c thay i 3 tham s tnh ton. i vi mi
mt gi tr vn tc gi tn ti mt nng cht nhim cc i Cmax. Cc vn tc gi s
dng trong qu trnh tnh ton thay i t Vn tc gi cc tiu cn tnh ti Vn tc gi cc i
cn tnh vi bc nhy bng Bc tnh (Hnh 8.5). Kt qu tnh ton c dng Hnh 8.6 hoc
Hnh 8.7.

Hnh 8.5. Giao din nhp liu ca CMAXU

184

Hnh 8.6. Kt qu tnh ton di dng th ca CMAXU

Hnh 8.7. Kt qu tnh ton di dng text ca CMAXU

8.1.3

Tnh phn b nng cht bn ti mt t vung gc vi chiu gi

Nhp s liu tng t nh phn 8.1.1, c thm 2 tham s tnh ton: khong cch xa
nht theo Oy v bc nhy theo Oy (Hnh 8.8). Phn mm s tnh ton gi tr nng cht
nhim ti cc im c to t l vi buc nhy theo x v bc nhy theo y trong vng
chn. Kt qu tnh ton c th hin di dng th (Hnh 8.9) phn b nng cht

185

nhim theo phng vung gc vi hng gi ti cc khong cch khc nhau tnh t chn ng
khi theo chiu gi v bng cc gi tr nng ti cc im (Hnh 8.10).

Hnh 8.8. Ca s giao din ca CXYHU

Hnh 8.9. Kt qu tnh ton di dng th ca CXYHU

186

Hnh 8.10.Kt qu tnh ton di dng text ca CXYHU

8.1.4

Tnh phn b nng cht bn ti mt t theo chiu gi

cho nhiu ng khi

Nhp s liu tng t nh phn 8.1.1 trong hp thoi u tin (Hnh 8.11), c thm 2
tham s l s lng ng khi cn tnh ton v s th t ca ng khi ang c nhp d liu,
dng cc nt Next>> v Prev<< nhp d liu cho ng khi cn thit. Sau khi nhp
xong d liu cho tt c cc ng khi ngi s dng nhn nt Enter, kt qu tnh ton c th
hin di dng th (Hnh 8.12) phn b nng cht nhim theo hng gi ti cc
khong cch khc nhau tnh t chn ng khi theo chiu gi ng vi mi ng khi cng nh
tng ca chng (trong trng hp cc ng khi ny ng cnh nhau) v bng cc gi tr nng
tng ng (Hnh 8.13).

187

Hnh 8.11. Ca s giao din ca COXRN

Hnh 8.12. Kt qu tnh ton dng th ca COXRN

188

Hnh 8.13. Kt qu tnh ton dng text ca COXRN

8.2 Phn mm CAP 2.5 (Computing Air Pollution)

Phn mm CAP 2.5 c thc hin vo nm 2002. Cc tc gi thc hin CAP 2.5 l
Bi T Long, L Th Qunh H, Trn Hu Nhn. Mc tiu ca version ny l t ng ho
tnh ton nhim khng kh theo m hnh Berliand. CAP 2.5 cho php hin th kt qu tnh
ton di dng cc ng ng mc c ghi ch (khi ngi s dng c th s dng mt s
cng c ca GIS nh phng to, thu nh), th v dng text - nng cht nhim ti cc
mt li dc theo hng gi, nng ti mt im bt k dc theo hng gi. CAP 2.5 c
giao din n gin, thn thin, d s dng, c hng dn s dng, tc tnh ton cao.
CAP 2.5 c th khi ng bng cch chy file CAP25.exe trong th mc tng ng.
Trn mn hnh s xut hin ca s nh trn Hnh 8.14, trong hnh trn gia ca s
biu din v tr ca ng khi .

189

Hnh 8.14. Khi ng CAP 2.5 trn mn hnh Windows

8.2.1

Cc thnh phn ca thanh cng c CAP 2.5

Di y trnh by cc k hiu cc mc c th hin trong CAP 2.5:

- M file tnh ton cui

- In n cc kt qu trn mn hnh
- Cc tham s ca ng khi
- To li mi
- Hin th kt qu
- Phng to
- Thu li cho va mn hnh
- o khong cch

8.2.2

- Lu cc s liu vo file
- Bn quyn
- Cc d liu kh tng
- Xa li
- Xem nng ti li
- Thu nh
- Di chuyn
- Thu nh th

Cc thnh phn ca menu M hnh

Cc chc nng tnh ton m phng ch yu c thc hin qua menu M hnh nh
c ch ra trn Hnh 8.15.

190

Hnh 8.15. Menu M hnh ca CAP 2.5

Trong Bng 8.1 gii thch vn tt v cc chc nng ca menu ny
Bng 8.1. Cc Chc nng ca menu M hnh
Mc menu
ng khi
Kh tng
To li
Xo li
Biu din
Xem nng
Nng ti 1 im
Nng cc i
Khong cch cc i
8.2.3

ngha
Cc tham s ca ng khi
Cc tham s ca iu kin kh tng
To li tnh ton
Xo li tnh ton
Biu din cc ng ng mc
Xem nng ti v tr chut
Tnh nng ti mt im bt k
Nng max theo vn tc gi
Khong cch t max theo vn tc gi

Cc d liu tnh ton trong CAP 2.5

tnh ton theo m hnh s lan truyn v khuch tn tc nhn nhim trong mi
trng khng kh gy ra bi ngun thi im th ngi s dng cn nhp vo nhiu d liu
khc nhau. Di y ln lt trnh by cch nhp cc d liu chnh trong CAP 2.5 gm:
-

Cc tham s ca ng khi;
Cc d liu kh tng;
Cc tham s ca li tnh.

8.2.3.1

Cc tham s ca ng khi

Chc nng ny cho php ngi s dng cp nht s liu mi cho ng khi. Cc bc
c thc hin nh sau:
-

Trn menu M hnh chn mc ng khi hoc kch nt

trn thanh cng c. Khi
trn mn hnh xut hin hp thoi nh c ch ra trn Hnh 8.16. Hp thoi ny gm
c 2 nhm.
Trong nhm ng khi nhp cc gi tr cc tham s k thut ca ng khi vo cc
tng ng:
Chiu cao: chiu cao ca ng khi tnh bng mt;
ng knh: ng knh ming ng khi tnh bng mt;

191

Trong nhm Kh thi chn tn cht nhim trong hp combo box Tn cht. Ngi s
dng c th chn mt trong cc cht sau: SO2, CO, NOx, THC, HF, bi nh, bi nng.
Nu nh chn bi nng th trong nhm Kh thi ca hp thoi ti cc tng ng c
th nhp vo khi lng ring ca bi nng (khi lng ring), tnh bng g/cm; v bn
knh ca ht bi (Bn knh ht bi), tnh bng micromet.

Hnh 8.16. Nhp d liu cho ng khi

-

Tc pht: vn tc kh pht ra t ming ng khi tnh bng m/s;

Nhit : nhit kh thi, tnh bng Xen-xi;
Cng sut ngun: cng sut ca ngun thi i vi cht nhim cn tnh ton, tnh
bng g/s.

Sau khi nhp xong cc d liu cn thit, ngi s dng nhn Chn tip tc tnh
ton, hoc Hy ngng qu trnh nhp s liu ny.

8.2.3.2

Cc d liu kh tng

S pht tn cht nhim trong mi trng khng kh ph thuc rt nhiu vo cc yu

t kh tng. Nng cc i tuyt i thng t c vi cc iu kin kh tng khng
thun li nh khi gi yu hay c s nghch nhit). nhp cc d liu v kh tng cho CAP
trn thanh cng c. Trn
2.5 trn menu M hnh cn chn mc Kh tng hoc kch nt
mn hnh s xut hin hp thoi iu kin kh tng (Hnh 8.17) gm ngi s dng nhp
nhng s liu v kh tng. Hp thoi ny gm 4 nhm d liu:
-

Trong nhm Gi ngi s dng cn nhp vo gi tr vn tc gi cao 10 m tnh

bng m/s, hng gi (gc ca vc t gi vi chiu dng ca hng ty - ng) tnh
bng (1/360 ca gc y).

192

Hnh 8.17. Nhp cc d liu iu kin kh tng

Trong nhm Nhit khng kh cn nhp vo nhit khng kh xung quanh o ti
mt t, tnh bng Xen-xi. C 3 Options tnh gradient nhit khng kh. Ty
vo cc d liu ngi s dng c m chn option cho thch hp:
Nu c nhit khng kh o mc 850 HPa th nh du check box Nhp di
Ti 850 HPa v nhp nhit ny (tnh bng Xen-xi) vo tng ng;
Nu c d liu nhit o ti mc 2m v 0,5m th nh du check box Nhp di
cng v nhp cc nhit (tnh bng Xen-xi) ny vo cc tng ng;
Nu khng c d liu nhit no trong cc lit k trn th khng nh du check
box Nhp no, CAP 2.5 s ly gi tr mc nh.
Trong nhm S m ca profile vn tc gi ngi s dng cn phi nhp vo thi
im trong m phng trong combo box. c th tnh ton m phng nhim khng
kh gy ra bi ng khi, CAP 2.5 cn phi bit s m ly tha ca profile vn tc gi.
Cc tham s ny trong cc cng trnh ca GS L nh Quang v PGS Phm Ngc H
c xc nh trn c s cc phng php thng k v c trng theo ma. V vy
CAP 2.5 cn phi bit thi im tnh ton xc nh tham s trn. iu kin n nh
ca kh quyn cng nh hng n gi tr ny, ngi s dng cn chn hay khng tnh
trng n nh trong check box tng ng.
Sau khi nhp d liu cho cc nhm trn th ti nhm th t H s K0 & K1 s hin
th cc gi tr ca s m profile vn tc gi n, gi tr h s khuch tn ri ng ti
co 1m K1 v kch thc ri ngang K0 c tnh ton theo mc nh ca CAP 2.5
(Hnh 8.18). Ngi s dng cng c th nhp cc gi tr khc ca cc tham s bng
cch click vo check box Nhp tng ng c th nhp gi tr thch hp vo.

193

Hnh 8.18. Cc h s khuch tn tnh theo mc nh v thay i chng

Sau khi nhp cc s liu vo ngi s dng cn kch nt Chn lu s liu (xem
Hnh 8.18).

8.2.3.3
-

Cc tham s ca li tnh

To li tnh

tnh ton nhim khng kh do mt ngun thi to ra cn thit phi to ra li

tnh. Ngi s dng c th to li ny qua menu M hnh To li hoc nhn biu
trn thanh cng c. Trn mn hnh s xut hin hp thoi nh trn Hnh 8.19
tng
nhp cc thng s ca li tnh: s li theo mi phng, gi tr mi bc li tnh bng
mt.

Hnh 8.19. To li tnh mi

Sau khi nhp cc thng s cn thit vo ngi dng cn nhn vo nt Chn. Trn
mn hnh s hin th li tnh nh trn Hnh 8.20, li tnh ny hng theo chiu gi thi.
Ngi s dng cn lu l li cng dy th tnh ton cng chm.

194

Hnh 8.20. Li tnh trong CAP 2.5

-

Xo li tnh

Chc nng ny cho php ngi s dng xo trm li tnh khng cn s dng ra khi
mn hnh. thc hin iu ny cn chn mc Xa li trn menu M hnh hoc kch vo
nt trn thanh cng c.

8.2.4

8.2.4.1

Tnh ton nhim khng kh trong CAP 2.5

Hin th kt qu tnh ton m phng nhim khng kh trong vng

chn di dng cc ng ng mc

Khi c y cc thng tin v li tnh, kh tng v ng khi th ngi dng c

th tnh ton mc nhim mi trng khng kh trong vng li tnh v nhn c kt
qu tnh ton di dng cc ng ng mc (tp hp cc im c nng cht nhim
bng nhau). y l mt cch hin th cho thy mt cch trc quan, vng no c nng cht
nhim cao hn mt gi tr cho trc. thc hin iu ny cn tin hnh cc th tc sau:

8.2.4.2

Son tho danh sch cc ng bnh

Trn menu M hnh chn mc Biu din, hoc kch vo nt

hin ra hp thoi nh trn Hnh 8.21.

195

trn thanh cng c. S

Hnh 8.21. Biu din nhim khng kh trong CAP 2.5

Ngi s dng cn phi nhp gi tr gi ng ng mc ny (tnh theo mg/m) vo
danh sch. Ngi s dng c th dng nt Thm hng thm mt dng trng trong danh
sch cho cc gi tr mi; nt Xa hng xa i dng d liu khng cn thit; Lu file
lu danh sch cc ng bnh (Hnh 8.22) vo file; hoc c danh sch cc ng bnh
lu bng nt M file. Sau khi son tho xong danh sch th ngi s dng nhn Chn
tip tc biu din, hoc Hy ngng .

Hnh 8.22 Danh sch cc ng bnh

8.2.4.3

Hin th cc ng bnh

Sau khi xy dng danh sch cc ng bnh nh trong mc 8.2.4.2, CAP 2.5 s
bt u cc tnh ton nhm biu din kt qu m phng, qu trnh ny din ra tng i
nhanh. Trn mn hnh s xut hin ng bnh trong khu vc li tnh nh trn Hnh 8.23.
Lu l v c tnh ca ng bnh l hoc l ng khp kn, hoc l kt thc ti bin
ca vng xem xt nn trn hnh v chng ta thy ng bnh l ng khp kn hoc nm
ton b trong phm vi li tnh, hoc l c mt phn i dc theo bin ca li tnh.Gi tr ca
mi ng bnh c ghi bn cnh ng bnh . Vng nm trong ng bnh l vng
c nng cht nhim cao hn gi tr ng bnh

196

Hnh 8.23. Hin th kt qu tnh ton di dng cc ng ng mc

Trn Hnh 8.23 l ng bnh trong trng hp lng gi. Trong trng hp ny
cht nhim lan truyn u theo cc hng, v vy cc ng bnh l cc ng trn hoc
l giao ca ng trn v bin ca li tnh.

8.2.4.4

Xem nng cht nhim trc quan

Khi hin th kt qu tnh ton di dng cc ng bnh , ngi s dng c th

xem nng cht nhim mt cch trc quan bng cch chn mc Xem nng trn menu
M hnh hoc nt
trn thanh cng c. Khi khi ngi s dng di chuyn con chut th
ti thanh trng thi ca CAP 2.5 s hin th to ca con tr trong h to gn vi ng
khi v hng gi (tnh bng mt) v nng cht nhim ti im (Hnh 8.25).

Hnh 8.24. Kt qu tnh ton trong trng hp lng gi

Hnh 8.25. Nng cht nhim hin th thanh cng c

197

8.2.5

8.2.5.1

M phng nhim khng kh theo hng gi

Hin th th

Ngoi cc tnh nng m phng k trn CAP 2.5 cn cho php ngi s dng nhn
c s phn b ca nng cht nhim theo khong cch tnh t ng khi theo chiu gi
(cng l ni c cc gi tr cc i ca nng cht nhim theo phng vung gc vi tc
gi). thc hin iu ny, sau khi tnh ton thch hp nh ch ra trong phn 8.2.4.1 cn
chn ca s Xem th trn Tab View. CAP 2.5 s v nn th c dng nh c ch ra
trn Hnh 8.26.
Trn th c hin th c nng cc i ca cht nhim do ng khi gy nn trong
ton b vng xung quanh, cng nh khong cch t ng khi ti ni t nng cc i ny.
Lu l trong trng hp lng gi th nng cht nhim cc i s ngay ti chn ng
khi nh trn Hnh 8.27.(Xmax = 0). Trong trng hp c gi th nng cht nhim cc i
s t c ti mt khong cch Xmax 0 nh ch ra trn Hnh 8.26

Hnh 8.26. Phn b nng cht nhim theo hng gi

Hnh 8.27. S phn b nng cht nhim theo hng gi trong trng hp lng gi

198

8.2.5.2

Hin th text

Ngi s dng cng c th nhn c cc kt qu tnh ton theo chiu gi di dng

text bng cch chn ca s Xem text trn Tab view (Hnh 8.28). y hin th cc d liu
m ngi s dng nhp vo tnh ton, v gi tr nng cht nhim theo chiu gi ti
cc khong cch khc nhau tnh t ng khi.
Ngi s dng c th lu ni dung ca s ny nh mt file text bnh thng sau
trn
xem bng Notepad chng hn bng cch chn mc Lu file trn menu Tp hoc nt
thanh cng c. Cng c th in ni dung file ny bng cch chn mc In n trn menu Tp
hoc nt trn thanh cng c.

Hnh 8.28. Xem kt qu m phng theo chiu gi di dng text

8.2.6

Tnh ton nng cht nhim ti mt im bt k

i khi ngi s dng cn bit nng cht nhim ti mt im no , m ch bit

khong cch t im ti ngun v gc lch gia vect ni im vi ng khi v vect
hng gi. Trong trng hp ny ngi s dng c th tnh ra to ca im ny, ri xc
nh nng ca im nh m t trong mc 8.2.4.4. Ngi s dng cng c th s dng mt
cng c khc ca CAP 2.5 bng cch chn mc Nng ti mt im trn menu M hnh.
Trn mn hnh s xut hin hp thoi nh trn Hnh 8.29.

Hnh 8.29. Hp thoi tnh ton nng cht nhim

ti mt im bt k.
Ngi s dng s nhp cc gi tr cn thit vo cc tng ng ca hp thoi v nhn
nt Tnh ton. Kt qu tnh ton s c hin th Nng nh trn Hnh 8.30. Khi kt
thc qu trnh tnh ton ngi s dng ng ca s ny li.

Hnh 8.30. Tnh ton nng cht nhim ti im bt ky

8.2.7

Nng cht nhim cc i i vi cc vn tc gi khc nhau

199

C th thy rng i vi mt ngun thi c nh th vi mi gi tr vn tc gi khc

nhau s c mt gi tr nng cc i khc nhau t c ti nhng khong cch khc nhau.
Thng tin ngi s dng c th nhn c qua mt tin ch trong CAP 2.5 - mc Nng
cc i trn menu M hnh. Khi chn mc ny s xut hin hp thoi (Hnh 8.31). Sau khi
ngi s dng nhp cc d liu vo cc tng ng v nhn vo nt Tnh ton th s nhn
c th nh trn Hnh 8.31. Khi nhn vo nt Text ngi s dng s thy cc gi tr ny
di dng text.

Hnh 8.31. Nng cc i ca cht nhim ti cc vn tc gi khc nhau

8.2.8

Khong cch t nng cc i i vi cc vn tc gi khc nhau

Tng t nh trong mc 8.2.5, c th thy rng i vi mt ngun thi c nh th vi

mi gi tr vn tc gi khc nhau th gi tr nng cc i khc nhau t c ti nhng
khong cch khc nhau. Thng tin ngi s dng c th nhn c qua tin ch Khong
cch cc i trn menu M hnh trong CAP 2.5. Khi chn mc ny s xut hin hp thoi
(Hnh 8.32).

200

Hnh 8.32. Khong cch t nng cc i ca cht nhim ti cc vn tc gi khc nhau

Sau khi ngi s dng nhp cc d liu vo cc tng ng v nhn vo nt Tnh
ton th s nhn c th nh trn Hnh 8.32. Khi nhn vo nt Text ngi s dng s
thy cc gi tr ny di dng text.

8.2.9

In n trong CAP 2.5

CAP 2.5 cng cung cp cho ngi dng cc kh nng in n. Chc nng ny thc hin
khi ngi s dng chn mc In n trn menu Tp. Khi s xut hin hp thoi Hnh 8.33.
Sau khi chn cc tham s cn thit th ni dung ca mn hnh trc s chuyn sang my in.

201

Hnh 8.33. Hp thoi in n

Cu hi v bi tp

1. Trnh by cu trc ca phn mm CAP 1.0 v cc chc nng chnh ca cc

module.
2. Trnh by cu trc v mt s chc nng chnh ca phn mm CAP 2.5.
3. ng ng mc l g ? V sao cn thit phi v ng ng mc ?
4. Cc tham s no cn c gim st trong bi ton nhim khng kh ?
5. Tm s ph thuc gia chiu cao ng khi vi khong cch t im t c nng
cc t ti chn ng khi
6. Hng gi thay i s dn ti s thay i hng pht tn nhim ra sao ?
7. Mt s chc nng c nng cp ca CAP 2.5 so vi phin bn 1.0.
8. V sao phi xy dng li tnh.
9. V sao phi xem xt trng hp lng gi.
10. Nh my nhit in Ph li t bng than c ng khi cao 45 m, ng knh ca
ming ng khi bng 2.5 m, lu lng kh thi l 12.05 m3/s, ti lng cht
nhim SO2 bng 12.69 g/s, ti lng cht nhim CO bng 101 g/s, nhit ca
khi thi l 200C. Nhit khng kh xung quanh l 30 C v tc gi cao
10 m l 4.5 m/s. Cho trng thi kh quyn l cp C. Bng cch s dng phn mm
CAP 1.0 hy:
- Tnh s phn b nng cht nhim dc theo hng gi, tm gi tr cc
i t c ca nng cho iu kin nng thn.

202

- Tnh vt nng ng khi.

- Tnh ton vn tc gi nguy him cho ngun thi trn (vi lu lng, ti
lng cht nhim, nhit khi thi, nhit khng kh xung quanh
cho).

11. Mt nh my nhit in t bng than c hai ng khi nm st nhau vi cc thng

s nh sau: ng khi th nht cao 45 m, ng knh ca ming ng khi bng 2.5
m, lu lng kh thi l 12.05 m3/s, ti lng cht nhim CO bng 101 g/s,
nhit ca khi thi l 150 C. ng khi th hai cao 35 m, ng knh ca ming
ng khi bng 2.2 m, lu lng kh thi l 10.05 m3/s, ti lng cht nhim CO
bng 90 g/s, nhit ca khi thi l 120C. Nhit khng kh xung quanh l 30
C v tc gi cao 10 m l 4.5 m/s. Cho trng thi kh quyn l cp C. Bng
cch s dng phn mm CAP 1.0 hy:
- Tnh s phn b nng cht nhim dc theo hng gi ca tng ngun
thi v ca tng hai ngun thi.
- Tnh ton vn tc gi nguy him cho cc ngun thi trn (vi lu lng, ti
lng cht nhim, nhit khi thi, nhit khng kh xung quanh
cho). Tnh nng cc t t c vi vn tc gi nguy him.

12. Nh my nhit in Ph M c ng khi cao 40 m, ng knh ca ming ng khi

bng 2.2 m, lu lng kh thi l 10.02 m3/s, ti lng cht nhim SO2 bng
20.7 g/s, nhit ca khi thi l 200 C. Nhit khng kh xung quanh l 30 C
v tc gi cao 10 m l 4.5 m/s. Cho trng thi kh quyn l cp C. Bng
cch s dng phn mm CAP 1.0 hy:
- Tnh s phn b nng cht nhim dc theo hng gi v gi tr cc
i t c ca nng cho iu kin nng thn.
- Tnh cao hu dng.
- Tnh ton nng cht nhim ti im c ta (x,y) = (1020 m, 30 m).
13. Nh my A c ng khi cao 35 m, bn knh trong ca ming ng khi l r = 0.9 m,
vn tc kh thi t ng khi pht ra l W0 =9.1 m/s, ti lng CO l M = 76.580
g/s, nhit ca khi thi l Ts = 228C. Nhit khng kh xung quanh l Ta =
30C. Thi im c chn cho tnh ton l ngy 11/7/2003. Tc gi cao
10 m l 3.0 m/s. Bng cch s dng phn mm CAP 2.5 :
- Hy tnh s phn b theo khng gian ca nng cht nhim.
- Hy xc nh vng c nng ln hn 0.3 mg/m3
- Hy tnh nng cht nhim dc theo hng gi, tm gi tr cc i t
c ca nng .
- Gii bi ton trn trong trng hp gi yu (tc gi cao 10 m l
0.2 m/s).

Mt s yu cu:
- S dng chc nng o khong cch xc nh khong cch t chn ng khi
ti vng nhim
- S dng chc nng o khong cch xc nh rng ca vng nhim
nht
- Lu ti gi tr nng cc i nhp vo gi tr ng ng mc cho
ph hp
- Xem gi tr nng ti mt im bt k.

203

14. Nh my B c ng khi cao 45 m, bn knh trong ca ming ng khi l r = 1.2 m,

vn tc kh thi t ng khi pht ra l W0 =12.5 m/s, ti lng bi nng l M =
102 g/s, nhit ca khi thi l Ts = 228C, khi lng ring ca ht bi l: 2.3
g/cm3, bn knh ca ht bi l 20 m. Nhit khng kh xung quanh l Ta = 300
C. Thi im c chn cho tnh ton l ngy 11/11/2003. Tc gi cao 10
m l 3.2 m/s. Bng cch s dng phn mm CAP 2.5 :
- Hy tnh s phn b theo khng gian ca nng bi nng.
- Hy xc nh vng c nng ln hn 0.3 mg/m3.
- Hy tnh nng cht nhim dc theo hng gi, tm gi tr cc i t
c ca nng .
Ti liu tham kho

1. Bi T Long v CTV, 2002. H thng thng tin tr gip cng tc qun

l, qui hoch v nh gi tc ng mi trng. Bo co tng hp kt
qu ti cp Trung tm Khoa hc t nhin v Cng ngh quc gia
1999 2000, 121 trang.
2. Phm Ngc ng, 1997. Mi trng khng kh. Nh xut bn khoa hc
v K thut, H Ni. 371 trang.
3. Trn Ngc Chn, 2000. nhim mi trng khng kh v x l kh
thi. Tp 1, Nh xut bn Khoa hc v K thut, H Ni. 214 tr.
4. Web site: WWW.ENVIM.COM.VN

204

CHNG 9 PHN MM TCH HP C S D LIU MI

TRNG, H THNG THNG TIN A L V M
HNH TON
Chng ny trnh by mt s ng dng c th. Cc kt qu ca chng 7 c th
hin c th trn cc phn mm: ENVIMAP: qun l cc ngun thi im c nh v tnh ton
s pht tn nhim theo m hnh Berliand, ENVIMWQ: qun l cc cng x v tnh ton s
phn tn nhim trn knh sng theo m hnh Paal, ECOCAP: tnh ton nhim khng kh
theo m hnh Hanna Gifford. y l cc phn mm c khuyn co trong mn hc H
thng thng tin mi trng i vi sinh vin chuyn ngnh mi trng. Phn cui chng
trnh by cc ti Tiu lun gip cho sinh vin c th hiu v t xy dng cc H thng
thng tin cho mc tiu ng dng ca mnh.
9.1

Gii thiu tng quan v cc phn mm tch hp h thng thng tin a l, c s d

liu mi trng v m hnh ton

ENVIMAP (ENVironmental Information Management and Air Pollution Estimation)

l phn mm ng dng H thng thng tin a l (GIS) v C s d liu tr gip qun
l mi trng khng kh v tch hp m hnh nhim khng kh do cc ng khi (m
hnh Berliand). Chc nng qun l mi trng ca phn mm ny cho php ngi s
dng qun l cc trm quan trc mi trng khng kh mt cch trc quan gn vi bn
, thc hin cc truy vn d liu: cho php ngi s dng qun l cc trm quan trc
mi trng khng kh theo khng gian v thi gian, t ng lm cc bo co quan trc
mi trng, tra cu mt s vn bn php lut lin quan n mi trng. Phn mm ny
cho php ngi s dng nh gi tc ng ca cc ng khi nh my n mi trng
khng kh. ENVIMAP s dng thng tin t CSDL tnh ton; cng c ca GIS th
hin kt qu v tr gip phn tch mi trng
ENVIMWQ (ENVironmental Information Management and Water Quality
Estimation) l phn mm ng dng H thng thng tin a l (GIS) v C s d liu
tr gip qun l mi trng nc sngv tch hp m hnh nhim nc do cc cng
thi (m hnh Paal). Chc nng qun l mi trng ca phn mm ny cho php ngi
s dng qun l cc trm quan trc mi trng nc mt mt cch trc quan gn vi
bn , thc hin cc truy vn d liu: cho php ngi s dng qun l cc trm quan
trc mi trng khng kh theo khng gian v thi gian, t ng lm cc bo co quan
trc mi trng, tra cu mt s vn bn php lut. Phn mm cho php ngi s dng
nh gi tc ng ca cc cng thi nh my n mi trng nc sng.
ECOMAP (Mapping and computing for Air Pollution software for central EConomic
key regiOn V v tnh ton nhim khng kh cho cc tnh thuc vng kinh t trng
im Min Trung) l phn mm - h thng tin- m hnh mi trng tr gip cng tc
qun l v tnh ton nhim khng kh cho ngun vng (Hanna-Gifford). Cc chc
nng qun l mi trng trong phn mm ny c k tha v pht trin t cc phn
mm trn vi tt c cc chc nng son tho trm quan trc mi trng, khai thc d
liu v t ng lm bo co vi bn s vng kinh t trng im pha nam. M hnh
Hanna tnh ton nhim khng kh do nhng ngun thi vng (area emission). C s
d liu ca phn mm cho php lu tr cc thng s cn thit cho qu trnh tnh ton.
Phn mm cho php nhn c cc bn nng cht nhim tnh ton i vi
ngun vng, bn ti lng cc cht nhim i vi ngun vng.

205

Yu cu v phn cng v phn mm chy ENVIMAP, ENVIMWQ v ECOMAP:

-

Windows 2000 tr ln;

CPU 400 tr ln
Ti thiu 76 Mbytes RAM;
Mn hnh c phn gii ti thiu l 800x600 pixels;
Ti thiu l 100 Mbytes a trng.
Cc phn mm ny c rt nhiu im chung trong s dng . ngn gn trong gio
trnh ny trnh by c th v ENVIMWQ 2.0. Yu cu phn cng v phn mm, ci t
v khi ng
9.2

Ci t

ENVIMWQ 2.0 c ci t rt n gin t CD ROM. Bn ch cn chp ton b th

mc ENVIMWQ 2.0 ca CD sang a cng vo th mc tng ng ri thc hin cc bc
sau y:
9.2.1

Ci t DotnetFrameWork, nu trn my ca bn cha c phn mm h tr ny;

Ci t phn mm h tr Flash Player 7 ActiveX control, nu trn my ca bn cha c
phn mm h tr ny;
Ci t font ch MapInfo nu trn my ca bn cha c cc font ch ny;
Vo th mc trn chy file ENVIMWQ 2.0.exe
Hng dn ci t phn mm h tr DotnetFrameWork

Phn mm nh ENVIMWQ 2.0 s dng phn mm h tr DotnetFrameWork, do

phn mm c th lm vic c th phi ci t phn mm h tr ny. Phn mm h tr
ny CSDL cn phi ci t trn my h iu hnh Windows 2000 hoc cc version Windows
mun hn. Cc bc tin hnh c thc hin nh sau:
-

Vo th mc bn chp ENVIMWQ 2.0 vo trn a cng, v d D:\ENVIMWQ 2.0

Vo tip th mc Support v chy file dotnetfx.exe. Trn mn hnh s xut hin hp
thng bo.

Ngi s dng cn nhn nt Yes. Sau mt khong thi gian ngn (ty thuc vo tng
my c th di ngn khc nhau mt cht) trn mn hnh s ln lt xut hin cc ca s
ci t v s xut hin hp thng bo nh sau :

206

9.2.2

Ngi s dng cn nhn nt OK. Nh vy l phn mm h tr DotnetFrameWork

ci t xong.
Hng dn ci t phn mm h tr Flash Player 7 ActiveX control

Mt s b phn ca phn mm cn c s h tr ca phn mm Flash Player 7 ActiveX

hin th, do phn mm c th hin th ng th cn ci t phn mm h tr ny.
Phn mm h tr ny CSDL cn phi ci t trn my h iu hnh Windows 2000 hoc cc
version Windows mun hn. Cc bc tin hnh c thc hin tng t nh khi ci
DotnetFrameWork, c th nh sau:
-

Vo th mc bn chp ENVIMWQ 2.0 vo trn a cng

Vo th mc Support v chy file flashplayer7_winax.exe. Trn mn hnh s xut hin
hp thng bo

Ngi s dng cn nhn nt Yes. Sau mt khong thi gian ngn (ty thuc vo tng
my c th di ngn khc nhau mt cht) trn mn hnh s ln lt xut hin cc ca s ci
t v s xut hin hp thng bo nh sau. Ngi s dng cn nhn nt OK. Nh vy l phn
mm h tr Flash Player 7 ActiveX ci t xong

9.2.3

Hng dn ci t font ch MapInfo

phn mm ENVIMWQ 2.0 c th hin th ng cc biu tng trn bn ngi

s dng cn ci thm cc font ch ca MapInfo vo my. Vic ci t ny c tin hnh nh
sau

207

Vo Start Control Panel Fonts. Trong ca s Fonts va hin ra bn cn vo

menu File chn mc Install New Fonts nh trn hnh

Trn mn hnh s xut hin hp thoi Add Fonts nh trn hnh. Ngi s dng cn
chn a cng c th mc ENVIMWQ 2.0 trong mc Drives, v trong mc Folders
kch p vo th mc Support Font trong th mc cha ENVIMWQ 2.0

Nhn vo nt Select All, ri nhn nt OK

Nh vy l cc font cn thit ci t xong.
9.3

Khi ng ENVIMWQ 2.0

208

ENVIMWQ 2.0 c th khi ng bng cch chy file ENVIMWQ 2.0.exe trong th
mc cha ENVIMWQ 2.0. trn mn hnh Windows s xut hin giao din nh trn Hnh 9.1

Hnh 9.1. Khi ng ENVIMWQ 2.0 trn mn hnh Windows.

Sau khi nhn nt Enter th mn hnh s c dng nh trn Hnh 9.2. Ngi s dng
ng k cn chn tn ng nhp trong hp kt hp tng ng v nhp mt khu ca mnh ri
nhn nt ng nhp. Nu ngi s dng cha ng k th c th kch vo nt ng k v
nhp cc thng tin tng ng nh trn Hnh 9.3.

Hnh 9.2. Mn hnh ng nhp ca ENVIMWQ 2.0

209

Hnh 9.3. Mn hnh ng k ngi s dng ca ENVIMWQ 2.0

Sau khi nhn ng nhp th mn hnh s c dng nh trn Hnh 9.4. Cc thnh phn
ca ca s ENVIMWQ 2.0 gm menu, cc thanh cng c tng t nh cc phn mm
Windows khc. Trong vng lm vic hin th bn vng ng bng sng Cu Long. Cc i
tng lin quan n tnh hnh dch bnh nh trm kh tng, trm thy vn, trung tm y t
c th hin di dng cc k t. Pha bn phi ca s l nt iu khin lp bn , pha
di ca s l Thanh trng thi.

Hnh 9.4. Mn hnh khi ng ca ENVIMWQ 2.0

210

9.4

Menu v thanh cng c ca ENVIMWQ 2.0

Cc chc nng ca ENVIMWQ 2.0 c thc hin qua menu, thanh cng c v menu
tip xc. Trong mc ny chng ti dn ra m t s b cc mc menu chnh v thanh cng c.
Cc chi tit v menu v thanh cng c s c trnh by cc chng sau.
9.4.1

Menu chnh

Hnh 9.5. Menu File

Hnh 9.9. Menu Thng tin

Hnh 9.6 Menu Thng k

Hnh 9.10 Menu Bn

Hnh 9.7. Menu Son tho

Hnh 9.8. Menu Ca s

Hnh 9.11. Menu Giao din
Sau y l m t tm tt chc nng cc nt trn cc thanh cng c

211

9.4.2

9.4.3

9.4.4

9.4.5

9.4.6

Thanh cng c iu khin bn

Tu chn
tng bn

Hin va bn

o khong cch

Khng lu cc
thay i bn
vo c s d liu
B qua tt c cc
thay i

Chn i tng bn
theo vng ch
nht
Phng to

V li bn

Lu nh bn

Quay li trng thi

trc ca bn

Dch chuyn bn

Thu nh

Lu cc thay i
bn vo c s
d liu
Lu thay i vo
Database

Ti trng thi sau

ca bn

Thanh cng c Thao tc trn i tng

Xo i tng

Thng tin hnh hc

ca i tng

Thng tin

nh dng hnh hc
ca i tng

Thm i tng text

Thanh cng c V i tng

Thm
im

tng

Thanh cng c M hnh

- Thm i tng
im

- Thm i tng
text

Chn mt i tng

chn mt i tng ngi s dng cn phi kch chut vo nt

v kch vo v
tr ca i tng im (trm kh tng, trm thy vn, trung tm y t, y ban) hoc kch vo
mt im nm trong i tng (i vi i tng vng nh huyn, x, vv)

212

9.4.7

Chn nhiu i tng

chn mt i tng ngi s dng cn phi chn mt i tng nh m t

mc 9.4.5 ri nhn nt Shift ca bn phm v tip tc chn cc i tng khc;
9.4.8

Menu tip xc ca i tng

Khi chn mt i tng v kch phi chut th s hin ln menu tip xc.
Ngi s dng c th thay chui k t bng cch kch phm tri ca chut vo hp lit
k Chui v chnh sa trc tip trong hp ny.

Hnh 9.12. Menu tip xc

9.4.9

Thanh trng thi v cc thnh phn

Ta ca
con tr chut

rng
mn hnh

T l bn
hin ti

Lp bn ang
c chn

Lp bn ang
son tho

Thi gian
v bn

Hnh 9.13. Cc thnh phn ca thanh trng thi

rng mn hnh l khong cch trn bn gia hai theo chiu di ca mn hnh.
thay i lp bn ang son tho ngi s dng c th kch vo Lp bn ang son
tho, khi s hin ln hp lit k nh trn Hnh 9.14, trong ngi s dng chn lp bn
mun son tho trong danh sch cc lp bn .

Hnh 9.14. Chn lp bn son tho

213

9.5 Thao tc vi hp thoi

Trong nhiu trng hp ENVIMWQ 2.0 s dng cc hp thoi chuyn giao hoc
i hi nhng thng tin i vi ngi s dng. Nhn chung cc thao tc vi cc hp thoi ny
tng t nh nhau, do chng ta s dn ra cc thao tc ny y khng lp li nhiu ln.
C ba dng hp thoi chnh: hp thoi thng thng, hp thoi dng bng v hp thoi cha
th
9.5.1

Thao tc vi hp thoi thng thng

Trong nhiu trng hp, ENVIMWQ 2.0 s hin th thng tin trong cc hp thoi
thng thng tng t nh trn Hnh 9.15.

Hnh 9.15. Hp thoi thng thng

Ngi s dng c th thit lp li cc thng tin ny bng cch kch phm tri ca chut
vo ch c nhng thng tin cn thay i v sa trc tip, hoc chn trong cc combo box xut
hin.
Cc nt trn thanh cng c ca hp thoi ny c ngha nh trong cc phn mm
khc ca Windows:
-

- Lu cc thng tin sa i

- Xut cc thng tin ny ra file text, html hoc file Excel

- Xa tt c cc thng tin nhp trong hp thoi

- In cc thng tin trong hp thoi

- ng hp thoi

- Xem cc thng tin ca i tng dng c chn.

Chc nng ca cc nt ny u d hiu, chng ta dng li chi tit hn chc nng
Xut thng tin v In n cc thng tin trong hp thoi
-

214

9.5.1.1 Xut cc thng tin trong hp thoi

Khi kch vo nt
s hin ln hp thoi nh trn Hnh 9.16. Ngi s dng cn
chn kiu file cn lu (file text, html hoc file Excel), chn th mc mun lu v tn file, ri
nhn OK.

Hnh 9.16. Xut cc thng tin ny ra file

Nu ngi s dng c thay i cc thng tin hin th trong hp thoi th khi ng hp

thoi ENVIMWQ 2.0 yu cu xc nhn lu d liu nh trn Hnh 9.17.

Hnh 9.17. Yu cu xc nhn lu d liu

9.5.1.2 In n cc thng tin trong hp thoi

Khi kch vo nt
th trn mn hnh s hin ln ca s Preview tng t nh cc
ca s Preview ca World, Excel, trc khi in n, ri sau khi nhn nt In th ni dung
trong hp thoa s c gi ti my in tng t nh cc phn mm khc.
9.5.2

Thao tc vi hp thoi dng bng

Trong nhiu trng hp, ENVIMWQ 2.0 s hin th thng tin trong cc hp thoi
dng bng tng t nh trn Hnh 9.18, trong d liu c th hin di dng cc bng
vi cc ct v dng.

Ngi s dng c th thit lp li cc thng tin ny bng cch kch phm tri ca chut
vo ch c nhng thng tin cn thay i v sa trc tip, hoc chn trong cc combo
box xut hin ging nh i vi hp thoi bnh thng (mc 9.5)

215

Ngi s dng c th sp xp cc dng theo th t tng dn hoc gim dn ca gi tr

mt ct no bng cch nhn vo nt tiu ca ct . V d trn Hnh 9.18 danh
sch c sp xp theo gi tr ct Tn theo th t gim dn;
thm mt dng mi trong hp thoi dng ny ngi s dng cn nhn nt
trn
thanh cng c nm pha di hp thoi. ENVIMWQ 2.0 s to ra mt dng mi, v
ngi s dng s nhp thng tin vo dng ny.

Hnh 9.18. Hp thoi dng bng

xa i mt dng d liu trong hp thoi dng ny ngi s dng cn con tr
dng mun xa v nhn nt
trn thanh cng c nm pha di hp thoi.
thay i v tr ca mt ct d liu ngi s dng cn cn di chuyn con tr chut
n tiu ca ct , kch phm tri ca chut v ko tiu ny n v tr cn thit
trn hng cha tiu cc ct (nm v ko).
ENVIMWQ 2.0 khng hin th mt ct d liu no ngi s dng cn di chuyn
con tr chut n tiu ca ct , kch phm tri ca chut v ko tiu ny n
dng xanh nm pha di hp thoi.
ENVIMWQ 2.0 hin th tr li mt ct d liu no trong s cc ct n i
ngi s dng cn di chuyn con tr chut n dng tiu ca cc ct, kch phm
phi ca chut. S hin ln menu nh trn Hnh 9.19, v ngi s dng cn chn mc
Column Chooser nh trn hnh. Khi s xut hin hp thoi Customization nh
trn Hnh 9.20, trong lit k tiu cc ct n i. Ngi s dng s ko tiu
cc ct mun hin th n dng tiu ca cc ct v th v tr cn thit.
nhm cc dng d liu theo gi tr ca mt ct no ngi s dng cn di chuyn
con tr chut n dng tiu ca cc ct, kch phm phi ca chut. S hin ln menu
nh trn Hnh 9.19, v ngi s dng cn chn mc Group By Box. Khi hp thoi
s thay i hnh dng: pha trn dng cha cc tiu s xut hin thm mt dng vi
cc ch nhc: Nhm cc ct ti y (Hnh 9.21). Ngi s dng cn nm tiu ca
ct cn thit, nm v ko ln tiu ny ln dng .

216

Hnh 9.19.

Hnh 9.20. Hp thoi Customization

Hnh 9.21. Nhm cc dng d liu theo gi tr ca mt ct

Trn Hnh 9.22 l danh sch cc trm kh tng c nhm theo gi tr ca ct Thuc,
v kt qu l cc trm ny c nhm theo tng tnh, khi kch vo cc du
bn mi
tnh ta s c danh sch cc trm thuc tnh .

217

Hnh 9.22. Cc d liu c nhm theo gi tr ca mt ct

Mun thot khi ch sp xp trn th ngi s dng ko cc tiu dng sp xp

v li dng tiu ca cc ct v th v tr cn thit.
Ngoi ra ngi s dng cng c th chn hin th cc dng c gi tr ca ct no
tha cc iu kin nht nh ging nh trong Excel bng cch nhn vo nt hnh tam
gic bn cnh tiu ct (Hnh 9.23 - Hnh 9.24)
Ngoi ra ngi s dng cn c th xem v sa thng tin ca cc i tng trong hp
thoi bng bng cch kch p vo dng c i tng hoc con chut vo dng
. Cc thng tin ca i tng chn s hin th
c i tng quan tm v nhn nt
trong cc hp thoi khc tng t nh trn Hnh 9.25, trong ngi s dng cng c
th son tho cc thng tin trong hp thoi mi ny.

218

Hnh 9.23. Chn hin th d

liu theo iu kin

Hnh 9.24. Cc iu kin chn hin th d liu

Hnh 9.25. Xem thng tin ca i tng trong bng

219

9.5.3

Thao tc vi hp thoi c cha th

Cc hp thoi dng bng c th c cha tab th, trong hin th th ca cc
chui s liu lit k trong tab s liu dng bng (Hnh 9.26).

Hnh 9.26. th ca cc s liu thng k theo khng gian

Trong tab th th theo mc nh ENVIMWQ 2.0 s v th dng ng nh trn

Hnh 9.27. Ngi s dng c th chn dng th khc bng cch nhn phm chut phi
trong vng th, s xut hin menu nh trn Hnh 9.27. Ngi s dng c th chn th
dng ng, dng ct hoc dng que. Trn Hnh 9.27 l th dng ct.

Hnh 9.27. Chn kiu th dng ct

220

Mu v dng ca th c cho ngu nhin, do mi khi ngi s dng nhn nt

V li hoc quay tr li tab th th mu sc v dng th li thay i.
Ngi s dng cng c th lu li nh th bng cch nhn phm chut phi trong
vng th v chn mc Lu nh, ENVIMWQ 2.0 s yu cu nhp th mc mun lu nh
vo v tn nh lu (Hnh 9.28).

Hnh 9.28. Hp thoi lu th nhn c

9.6 Giao din ca ENVIMWQ 2.0
ENVIMWQ 2.0 cho php ngi s dng c th thay i mu sc, kiu ch hin th
ca giao din tng t nh cc Scheme ca Windows. lm iu ngi s dng cn
chn trong menu Giao din kiu giao din tng ng (Hnh 9.29), khi dng hin th ca
giao din s thay i.

Hnh 9.29. Menu Giao din

221

9.7 Lm vic vi thng tin bn , i tng a l, thng tin hnh chnh, to

mi thng tin cho i tng ENVIMWQ 2.0
9.7.1

9.7.1.1

Lm vic vi thng tin bn

Cc lp thng tin bn

Cc chc nng lm vic vi cc lp bn c thc hin qua cc cng c

trn thanh cng c Bn hoc cc mc trn menu Bn (Hnh 9.30).

9.7.1.2

Ty chn hin th cc lp bn

Nh bit, bn a l c s ho thng bao gm nhiu lp thng tin

khc nhau chng ln nhau. Khi chy chng trnh ln u th ENVIMWQ 2.0 theo
mc nh m tt c cc lp bn . Tuy nhin ngi s dng c th chon ch m mt
s lp no thi bng cch kch vo nt iu khin lp bn pha bn phi ca
vng lm vic, khi s hin ln ca s iu khin lp bn nh trn Hnh 9.30.
Ngi s dng bt hoc tt cc lp bn cn hin th bng cch nh du vo cc
tng ng.
Theo mc nh th ca s iu khin lp bn s t ng n khi ngi s
dng a con tr chut ra ngoi. Ngi s dng cng c th nhn nt (pha trn
bn phi ca s ny) gi cho ca s ny lun lun hin th, hoc nu ca s ny
ang ch lun lun hin th, th c th nhn nt (cng v tr ) tr v ch
t ng n vca s ny.

9.7.1.3

Chn lp bn son tho

ENVIMWQ 2.0 cho php son tho mt s thng tin a l gn vi bn

Vng ng bng Sng Cu Long. lm vic ny ngi s dng cn phi chn lp
bn cn son tho, bng cch kch chut phi trong dng c tn lp bn cn
thit trong ca s iu khin lp bn . S hin ln menu tip xc nh trn Hnh
9.31, ngi s dng cn chn lnh Chnh sa lp trong menu ny. Hoc chn lp
bn cn son tho thng qua thanh trng thi nh m t trong mc 9.4.9.
ENVIMWQ 2.0 cho php son tho cc i tng im v i tng ch trong lp
chn chnh sa, ngi s dng c th to mi, dch chuyn v xa cc i tng dng
ny

222

Hnh 9.30. Menu iu khin lp bn

9.7.1.4

Hnh 9.31. Qun l cc lp bn

Thay i th t cc lp bn

tay i th t cc lp bn ngi s dng cn kch phm tri ca chut

vo tn ca lp mun thay i th t trong ca s iu khin lp bn (Hnh 9.30)
ri nm v ko i trong ca s ny n v tr cn thit trong ca s ny.

9.7.1.5

Dch chuyn bn
dch chuyn bn trn mn hnh thy vng cn quan tm vi phng

ri kch phm tri ca chut vo

i hin ti ngi s dng cn kch vo icon
im mun ko i trn bn . Sau ngi s dng gi nguyn phm tri, ko v
th. Khi bn s c dch chuyn i mt khong cch bng khong cch va
ko
223

9.7.1.6

Hin va bn

hin va bn trn mn hnh ngi s dng c th kch vo icon

ri
kch vo bn . Ton b bn s hin va trn mn hnh nh khi mi khi ng
chng trinh ENVIMWQ 2.0.

9.7.1.7

Phng to bn

phng to bn trn mn hnh ngi s dng c th kch vo icon

ri
kch vo vng quan tm trn bn . Vng c kch vo s hin ra to hn. Cng c
ri nhn phm tri chut v dng chut v mt hnh ch
th th kch vo icon
nht quanh vng cn quan tm, khi vng trong hnh ch nht s hin th to hn trn
mn hnh

9.7.1.8

Thu nh bn

thu nh bn trn mn hnh ngi s dng c th kch vo icon

ri
kch vo vng quan tm trn bn . Vng c kch vo s hin ra nh hn. Cng c
ri nhn phm tri chut v dng chut v mt hnh ch
th th kch vo icon
nht quanh vng cn quan tm, khi vng trong hnh ch nht s hin th nh hn
v nm gia mn hnh cng nhng vng xung quanh cng thu nh hn trn mn
hnh

9.7.1.9

o khong cch trn bn

o khong cch trn bn ngi s dng c th kch vo icon

ri
nhn phm tri ca chut v v cc ng gp khc bng phm tri ca chut. Trn
mn hnh s hin ra ch gii cng c, trong cho bit khong cch gia hai im
gn nht va v v tng khong cch theo ng gp khc ang v.

9.7.1.10 Chn i tng bn

thao tc vi mt i tng ngi s dng cn phi chn i tung bng
ri click vo i tng cn thit trn lp bn ang son
cch click vo icon
tho. C th chn nhiu i tng bng cch nhn phm Shift v chn tip.

224

Hnh 9.32. o khong cch

9.7.1.11 Chn cc i tng trong mt vng

thao tc vi nhiu i tng vng ngi s dng cn phi chn i tung
bng cch trn lp bn ang son tho click vo icon
ri nhn phm tri ca
chut v v mt hnh ch nht. Khi cc i tng ca lp bn ang son tho
nm trong hnh ch nht s c chn.

9.7.1.12 Thng tin ca i tng

xem cc thng tin gn vi i tng trn bn ngi s dng cn chn
trn thanh cng c, hoc kch phi
i tng ny (mc 9.7.1.6) ri kch vo icon
ri chn mc Thng tin trn menu va hin ra. ). S xut hin hp thoi thuc tnh
ca i tng nh trn Hnh 9.33, trong hin th cc thng tin m i tng c
chn gn lin. Ngi s dng cng c th thit lp li cc thng tin ny bng cch
kch phm tri ca chut vo ch c nhng thng tin cn thay i v sa trc tip.
y l mt hp thoi thng thng nn ngi s dng c th thao tc vi hp
thoi ny nh ch ra trong phn 9.5

Hnh 9.33. Thng tin ca i tng bn

9.7.1.13 Dch chuyn cc a danh

Cc a danh trn bn c th c ngi s dng dch chuyn cho hp l
hn hoc thun tin hn. lm iu ny ngi s dng cn chn lp bn c cha
chn a danh cn dch
cc a danh theo nh mc 9.7.1.3, ri nhn icon
chuyn ri nhn phm tri ca chut v ko a danh ny n v tr mong mun v th
(bung thi khng gi phm tri ca chut)

9.7.1.14 Thng tin hnh hc ca i tng vng

Ngi s dng c th bit c thng tin hnh hc: kch thc, chu vi, din
tch ca vng c chn bng cch chn i tng vng nh ch ra trong mc 9.7.1.6

225

ri dng chut nhn vo icon

hoc kch phi ri chn mc Thng tin hnh hc
trong menu va hin ln. Kt qu c hin th trong hp thoi nh trn Hnh 9.34

Hnh 9.34. Hin th thng tin hnh hc ca i tng

9.7.1.15 Ty chn hin th nhn cc lp bn

Nh bit, trong cc bn s cc i tng a l thng c cc thuc tnh
phi khng gian i km, v cc thuc tnh (xem thm mc 9.7.1.12 Thng tin ca i
tng) ny c th c ENVIMWQ 2.0 s dng lm nhn ca i tng trn bn .
lm iu trong ca s iu khin lp bn (Hnh 9.30) ngi s dng cn
kch chn vo trong ct Label ca lp bn tng ng.
chn loi thuc tnh c hin th thnh nhn ngi s dng cn kch phi
bn cnh tn lp bn ny trong trong ca s iu khin lp bn v chn mc
Chn label trong menu tip xc hin ra (Hnh 9.31). Khi trn mn hnh s xut
hin hp thoi Chn label cho lp, v trong hp kt hp ca hp thoi ny ngi s
dng s chn loi thng tin cn ly lm nhn (Hnh 9.35)

Hnh 9.35. Chn loi thng tin cn ly lm nhn

9.7.2

9.7.2.1

Cc tc v gn vi mt i tng a l

Chn i tng
Ngi s dng c th chn i tng bng cc nt

trn thanh

v dng con
cng c bn . chn mt i tng ngi s dng click vo nt
chut tr vo i tng cn chn. chn nhiu i tng ngi s dng c th lm
tng t ri gi phm Shift tip tc chn cc i tng khc bng cch click vo
226

cc i tng tip theo. Cng c th nhn nt

v dng chut v mt vng hnh
ch nht trn bn - tt c cc i tng nm trong hnh ch nht ny s c chn.
Khi c chn th biu tng ca i tng s i khc (mc 9.7.2.5)

9.7.2.2

Menu tip xc ca i tng a l

Trong cc phn trc chng ta trnh by cc tc v (Thng tin, Thng k)

chung i vi tt c cc i tng (a phng, trm kh tng, thy vn, trung tm y
t). Ngoi ra cn c mt lot tc v vi mt i tng chn l cc tc v gn
vi mt i tng a l. Cc tc v ny c th s dng c bng cch chn i
tng a l (mc 9.4.5) ri kch chut phi. Khi trn mn hnh s xut hin menu
tip xc nh trn Hnh 9.36. Cc chc nng ny cng c th c thc hin qua menu
chung v thanh cng c.

Hnh 9.36. Menu tip xc ca i tng

9.7.2.3

To i tng

i vi cc i tng l chui cc k t nh khu cng nghip, c s sn xut,

trm kh tng, trm thy vn, im x nc thi, cng x nc thi, trm ly mu
cht lng nc, im kim sot cht lng nc, cc a danh th ngi s dng c
th to mi cc i tng ny. lm c vic th ngi s dng cn phi tin
hnh cc bc sau:
-

chn lp bn c cha loi i tng cn to son tho nh ch ra trong

cc mc 9.7.1.3;
To mt i tng im trn bn (cho cc i tng nh trm kh tng,
trn thanh Cng c V
trm thy vn, trung tm y t) bng cch nhn nt
hoc to i tng k t trn bn (cho cc i tng a danh) bng cch

trn thanh Cng c V; sau a con tr ca chut n v tr

nhn nt
cn thit ca i tng ri kch phm tri ca chut. Nh vy l mt biu tng
ca i tng thuc loi nh c to ra trn mn hnh;
i tng c cc thng tin thuc tnh v nhp d liu ngi s dng cn
phi To mi thng tin hoc thit lp thng tin cho i tng, iu ny s c
xem xt trong phn sau.

9.7.2.4

Thuc tnh hnh hc ca i tng k t

227

i vi cc i tng chn l chui cc k t th ngi s dng c th xem

cc thuc tnh hnh hc ca ch. Ngi s dng cn chn ch chnh sa lp bn
cha i tng chn (mc 9.7.1.3) ri cch chn mc Thuc tnh hnh hc trn
trn thanh cng c Thao tc vi i tng bn .
menu tip xc hoc nhn nt
Trn mn hnh s xut hin hp thoi nh trn Hnh 9.37. Trong hp thoi ny ngi
s dng c th tin hnh cc tc v sau:

Hnh 9.37. Hp thoi Thuc tnh ch

Ngi s dng c th thay i ta ca i tng bng cch kch phm tri

vo tng ng v chnh sa gi tr ta X, Y ca i tng.
Ngi s dng cng c th thay i cc thuc tnh ch nh font ch, mu ch,
kiu ch bng cch chn trong cc hp kt hp tng ng.
Ngi s dng c th thay chui k t bng cch kch phm tri ca chut vo
hp lit k Chui v chnh sa trc tip trong hp ny.
Ngi s dng cng c th lm tng kch thc k t bng cch ko con trt
sang phi, hoc lm gim kch thc k t bng cch ko con trt sang tri.
Khi tin hnh xong cc thay i cn thit th ngi s dng nhn nt Chp
nhn

9.7.2.5

Thuc tnh hnh hc ca i tng a gic

i vi cc i tng chn l cc a gic (polygon) th ngi s dng c th xem

cc thng tin ca a gic bng cch chn mc Thng tin hnh hc trn menu tip xc
228

hoc nhn nt
trn thanh cng c Thao tc vi i tng bn . Trn mn
hnh s xut hin hp thoi nh trn Hnh 9.38. Trong hp thoi ny ngi s dng c
th thy cc thng tin v a gic nh trn Hnh 9.38: thuc vng no, lp no, s a
gic, s im ca cc a gic, din tch, chu vi, ta hnh ch nht bao xung quanh
a gic.

Hnh 9.38. Thng tin i tng a gic

9.7.2.6

Thng tin a l gn vi i tng, to v thit lp thng tin

Xem thng tin gn vi i tng c thit lp thng tin:

i vi cc i tng chn th ngi s dng c th xem cc thng tin gn
vi i tng ny bng cch chn mc Thng tin trn menu tip xc hoc nhn nt

trn thanh cng c Thao tc vi i tng bn . Trn mn hnh s xut hin

hp thoi nh trn Hnh 9.39.

Hnh 9.39. Thng tin gn vi i tng

Trong hp thoi ny ngi s dng c th thy cc thng tin gn vi i tng

a l. Nh trn Hnh 9.39 cc thng tin gn vi mt a gic chn l tn, tn ting
Anh, ting Vit, m a phng, cp a phng, tnh, thnh ph qun l, qun huyn.
229

i vi cc i tng khc (trm kh tng, thy vn hay trung tm y t) th thng tin

ny c th hi khc.
Nu nh i tng ny cha c thit lp thng tin th khi chn chc nng
ny ENVIMWQ 2.0 s a ra thng bo nh trn Hnh 9.40. Ngi s dng c th
thit lp thng tin cho i tng bng cch to mi, hoc gn vi thng tin c bng
cch nhn vo nt tng ng trn hnh ny.

Hnh 9.40. Thng bo v cha c thng tin gn vi i tng

To mi thng tin cho i tng

to mi thng tin cho i tng ny cha c thit lp thng tin ngi s
dng cn lm nh mc - ri nhn nt To mi trong hp thoi Hnh 9.40. Khi trn
mn hnh s xut hin hp thoi c cu trc ging nh trn Hnh 9.39, tuy nhin trong
hp thoi ny ti tt c cc dng u khng c thng tin (Hnh 9.41). Trong hp thoi
ny ngi s dng c th kch chut vo bt c dng no nhp thng tin mi hoc
chn trong cc hp kt hp (combo box). Khi kt thc nhp d liu ngi s dng
ng hp thoi li, s xut hin thng bo yu cu ngi s dng lu li cc thng tin
nhp. y l mt hp thoi thng thng nn ngi s dng c th thao tc vi
hp thoi ny nh ch ra trong phn 9.5.

Hnh 9.41. To mi thng tin gn vi i tng

Thit lp thng tin cho i tng

thit lp thng tin cho i tng (thng tin c trong c s d liu,
nhng i tng chn ny cha c thit lp thng tin) ngi s dng cn lm
nh mc - ri nhn nt Thit lp trong hp thoi Hnh 9.40. Ngi s dng cng c
th chn i tng, kch phi chut ri chn mc Thit lp thng tin trong menu

230

xut hin (Hnh 9.36). Khi trn mn hnh s xut hin hp thoi c cu trc ging
nh trn, trong lit k tt c cc thng tin trong c s d liu c th gn vi loi
i tng chn. Ngi s dng cn chn mt trong nhng dng thng tin ng vi
i tng c chn bng cch kch chut vo th t ca dng nm ngoi cng
bn tri dng v nhn nt Chp nhn.

9.7.2.7

Di chuyn i tng

Chc nng ny ca ENVIMWQ 2.0 cho php ngi s dng di chuyn trm
ti mt v tr khc vn gi nguyn cc thuc tnh ca trm. thc hin iu ny cn
trn thanh cng c Bn , chn lp
phi chn i tng (mc 9.7.2.1) nhn nt
bn c i tng son tho (mc 9.7.1.3) sau s dng con chut di
chuyn trm t v tr cho ti mt v tr mi trn mn hnh.
Nu nh ngi s dng chn nhiu i tng th c th nhn ng thi phm
Shift di chuyn tt c cc i tng chn

Hnh 9.42. Danh sch cc thng tin c th gn vi i tng

9.7.2.8

Xo i tng

Chc nng ny cho php ngi s dng xo trm khng cn thit ra khi
CSDL. thc hin iu ny cn phi chn mt hoc nhiu i tng (mc 9.7.2.1)
trn thanh
chn lp bn c i tng son tho (mc 9.7.1.3) v nhn nt
cng c Thao tc vi i tng bn , hoc kch phm phi ca chut v trong
menu tip xc hin ra (Hnh 9.36) chn mc Xo i tng. S xut hin hp thng
bo nh trn Hnh 9.43, ngi s dng cn nhn nt Xa.
231

Hnh 9.43. Thng bo xa i tng

9.7.2.9

Nhp d liu ly mu cho i tng

Chc nng ny cho php ngi s dng cp nht s liu mi nhn c cho
i tng. Cc bc c thc hin nh sau:
-

Chn i tng (mc 9.7.2.1);

Kch phm phi ca chut v trong menu tip xc hin ra (Hnh 9.36) chn mc
Ly mu. Trn mn hnh s hin ra hp thoi nh trn Hnh 9.44;

Hnh 9.44. Hp thoi Ly mu

Trong tab th nht Thng tin ca hp thoi ny ngi s dng c th thy cc

thng tin chung v i tng chn. nhp thm s liu cho i tng
ngi s dng nhn sang tab th hai Ly mu (Hnh 9.45).

232

Hnh 9.45. Cc s liu ly mu ca trm ly mu cht lng nc

Tab ny gm c hai phn, phn bn tri Thng tin mu lit k nhng ln ly

mu, phn bn phi Kt qu ly mu l mt bng lit k cc s liu ly mu.
thm thng tin v mt ln ly mu i vi trm c chn ngi s dng
cn nhn nt To mi pha trn ca phn Thng tin mu ca tab ny. Khi
trn mn hnh phn Thng tin mu s c dng nh trn Hnh 9.46. Ngi s
dng cn nhp cc thng tin v ln ly mu ny vo y.

Hnh 9.46. Thng tin v ln ly mu ca trm ly mu cht lng nc

233

Phn Kt qu ly mu l mt hp thoi bng nn ngi s dng c do ngi

s dng c th thao tc vi n nh ch ra trong 9.5.2.
C th thm thng tin v s liu kt qu ly mu ngi s dng cn nhn
nt nt
trn thanh cng c nm pha di phn Kt qu ly mu.
ENVIMWQ 2.0 s to ra mt dng mi, v ngi s dng s chn cht
nhim cn nhp thng tin trong hp kt hp ct Cht v nhp gi tr nng
thng tin vo dng ny ct Gi tr, v nhp cc thng tin ghi ch cn thit
ct Ghi ch (Hnh 9.47).
xa i mt dng d liu trong hp thoi dng ny ngi s dng cn con
tr dng mun xa v nhn nt
trn thanh cng c nm pha di hp
thoi. Ngi s dng c th sa li cc thng tin c bng cch kch phm
tri ca chut vo ch c nhng thng tin cn thay i v sa trc tip hoc
chn cc gi tr khc trong cc hp kt hp.

Hnh 9.47. Cc s liu ly mu ca trm ly mu cht lng nc

9.7.3

Cc thng tin hnh chnh

Cc cng c trong menu Thng tin (Hnh 9.48) ca ENVIMWQ 2.0 cung
cp cho ngi s dng cc thng tin v cc khu cng nghip, c s sn xut, im x
nc thi, cng x nc thi, trm ly mu cht lng nc, im kim sot cht
lng nc, cc trm thy vn, trm nc cp, danh sch tiu chun Vit Nam, danh
sch cht thng s o, danh sch cc h s chuyn ha ca cc cht.

234

Hnh 9.48. Menu Thng tin

9.7.3.1

Danh sch cc khu cng nghip

c thng tin v cc khu cng nghip ca tnh Tha Thin Hu m

ENVIMWQ 2.0 qun l ngi s dng cn chn mc Danh sch khu cng nghip
trn menu Thng tin. Danh sch cc khu cng nghip cng cc thuc tnh nh tn
ting Anh, a ch, in thoi, fax, vv c lit k trong hp thoi xut hin nh trn
Hnh 9.49. Cc thng tin ny th hin di dng bng, do ngi s dng c th
thao tc vi n nh ch ra trong 9.5.2.

Hnh 9.49. Danh sch cc khu cng nghip

9.7.3.2

Danh sch cc c s sn xut

c thng tin v cc c s sn xut ca tnh Tha Thin Hu m

ENVIMWQ 2.0 qun l ngi s dng cn chn mc Danh sch c s sn xut trn
menu Thng tin. Danh sch cc c s sn xut cng cc thuc tnh nh tn ting
Anh, a ch, in thoi, fax, vv c lit k trong hp thoi xut hin nh trn Hnh
9.50. Cc thng tin ny th hin di dng bng, do ngi s dng c th thao tc
vi n nh ch ra trong 9.5.2.

235

Hnh 9.50. Danh sch cc c s sn xut

9.7.3.3

Danh sch cc im x nc thi

c thng tin v cc c s sn xut ca tnh Tha Thin Hu m

ENVIMWQ 2.0 qun l ngi s dng cn chn mc Danh sch im x nc thi
trn menu Thng tin. Danh sch cc im x nc thi cng cc thuc tnh nh tn,
v tr, kinh v , cng x, m t, vv c lit k trong hp thoi xut hin nh trn
Hnh 9.51. Cc thng tin ny th hin di dng bng, do ngi s dng c th
thao tc vi n nh ch ra trong 9.5.2.

Hnh 9.51. Danh sch cc c s sn xut

9.7.3.4

Danh sch cc cng x nc thi

c thng tin v cc c s sn xut ca tnh Tha Thin Hu m

ENVIMWQ 2.0 qun l ngi s dng cn chn mc Danh sch cng x nc thi
236

trn menu Thng tin. Danh sch cc cng x nc thi cng cc thuc tnh nh tn,
v tr, kinh v , cng x, m t, vv c lit k trong hp thoi xut hin nh trn
Hnh 9.52. Cc thng tin ny th hin di dng bng, do ngi s dng c th
thao tc vi n nh ch ra trong 9.5.2

Hnh 9.52. Danh sch cc cng x nc thi

9.7.3.5

Danh sch cc trm ly mu cht lng nc

c thng tin v cc trm ly mu cht lng nc ca tnh Tha Thin

Hu m ENVIMWQ 2.0 qun l ngi s dng cn chn mc Danh sch trm ly
mu cht lng nc trn menu Thng tin. Danh sch cc trm ly mu cht lng
nc cng cc thuc tnh nh tn, v tr, kinh v , trng trm, in thoi, s fax,
m t, vv c lit k trong hp thoi xut hin nh trn Hnh 9.53. Cc thng tin ny
th hin di dng bng, do ngi s dng c th thao tc vi n nh ch ra
trong 9.5.2

Hnh 9.53. Menu con trm ly mu cht lng nc

237

9.7.3.6

Danh sch cc im kim sot cht lng nc

c thng tin v cc im kim sot cht lng nc ca tnh Tha Thin

Hu m ENVIMWQ 2.0 qun l ngi s dng cn chn mc Danh sch im kim
sot cht lng nc trn menu Thng tin. Danh sch cc im kim sot cht
lng nc cng cc thuc tnh nh tn, v tr, kinh v , trng trm, in thoi, s
fax, m t, vv c lit k trong hp thoi xut hin nh trn Hnh 9.54. Cc thng tin
ny th hin di dng bng, do ngi s dng c th thao tc vi n nh ch ra
trong 9.5.2

Hnh 9.54. Danh sch cc im kim sot cht lng nc

9.7.3.7

Danh sch cc trm thy vn

c danh sch cc trm thy vn ca ca tnh Tha Thin Hu m

ENVIMWQ 2.0 qun l ngi s dng cn chn mc Danh sch trm thy vn trn
menu con Thng tin. Danh sch cc trm thy vn cng cc thuc tnh nh tn, v tr,
kinh v , trng trm, in thoi, s fax, m t, vv c lit k trong hp thoi xut
hin nh trn Hnh 9.55. Cc thng tin ny th hin di dng bng, do ngi s
dng c th thao tc vi n nh ch ra trong 9.5.2

Hnh 9.55. Danh sch cc trm thy vn

9.7.3.8

Danh sch cc trm nc cp

c danh sch cc trm nc cp ca ca tnh Tha Thin Hu m

ENVIMWQ 2.0 qun l ngi s dng cn chn mc Danh sch trm nc cp trn
menu con Thng tin. Danh sch cc trm nc cp cng cc thuc tnh nh tn, v tr,
238

kinh v , trng trm, in thoi, s fax, m t, vv c lit k trong hp thoi xut

hin nh trn Hnh 9.56. Cc thng tin ny th hin di dng bng, do ngi s
dng c th thao tc vi n nh ch ra trong 9.5.2

Hnh 9.56. Danh sch cc trm nc cp

9.7.3.9

Danh sch Tiu chun Vit Nam

c danh sch cc Tiu chun Vit Nam m ENVIMWQ 2.0 qun l ngi
s dng cn chn mc Danh sch Tiu chun Vit Nam trn menu con Thng tin.
Danh sch cc Tiu chun Vit Nam cng cc thuc tnh nh m tiu chun, tn tiu
chun, m t, vv c lit k trong hp thoi xut hin nh trn Hnh 9.57. Cc thng
tin ny th hin di dng bng, do ngi s dng c th thao tc vi n nh
ch ra trong 9.5.2

Hnh 9.57. Danh sch cc Tiu chun Vit Nam

9.7.3.10 Danh sch cc thng s o ng vi trm

c danh sch cc thng s o ng vi cc trm ngi s dng cn chn
mc Danh sch cht - thng s o trn menu con Thng tin. Danh sch cc thng s
239

o ng vi cc trm cng cc thuc tnh nh tn, cng thc, n v o, loi cht, ghi
ch, vv c lit k trong hp thoi xut hin nh trn Hnh 9.58. Cc thng tin ny
th hin di dng bng, do ngi s dng c th thao tc vi n nh ch ra
trong 9.5.2.

Hnh 9.58. Danh sch Cc thng s o ng vi trm

9.7.3.11 Danh sch cc h s chuyn ha ng vi cht

c danh sch h s chuyn ha ng vi cht ngi s dng cn chn mc
Danh sch h s chuyn ha ng vi cht trn menu con Thng tin. Danh sch cc
h s chuyn ha ng vi cht cng cc thuc tnh nh tn, cng thc, n v o, loi
cht, ghi ch, vv c lit k trong hp thoi xut hin nh trn Hnh 9.59. Cc thng
tin ny th hin di dng bng, do ngi s dng c th thao tc vi n nh
ch ra trong 9.5.2.

240

Hnh 9.59. Cc h s chuyn ha ng vi cht

9.7.4

To mi thng tin cho i tng

Cc cng c trong menu To mi i tng (Hnh 9.60) ca ENVIMWQ 2.0

cung cp cho ngi s dng kh nng to mi cc thng tin v cc khu cng nghip,
c s sn xut, im x nc thi, cng x nc thi, trm ly mu cht lng nc,
im kim sot cht lng nc, cc trm thy vn, trm nc cp, danh sch tiu
chun Vit Nam,.

Hnh 9.60. Menu To mi i tng

9.7.4.1

To mi thng tin khu cng nghip

to mi thng tin v mt khu cng nghip ca tnh Tha Thin Hu m

ENVIMWQ 2.0 qun l ngi s dng cn chn mc To mi khu cng nghip trn
menu To mi i tng. S xut hin hp thoi nh trn Hnh 9.61. Trong hp
thoi ny ngi s dng cn nhp cc thng tin v khu cng nghip nh tn ting
Anh, a ch, in thoi, fax, hnh nh khu cng nghip vv. Cc thng tin ny th hin
di dng hp thai thng thng, do ngi s dng c th thao tc vi n nh
ch ra trong 9.5.1.
nhp thng tin v cc c s sn xut c trong khu cng nghip ngi s
dng cn kch vo dng ch C s sn xut bn cnh khung dnh cho hnh nh. S
241

xut hin hp thoi nh trn Hnh 9.62. Trong hp thoi ny ngi s dng lm vic
tng t nh nu trong mc 9.7.3.2. Danh sch cc c s sn xut

9.7.4.2

To mi thng tin c s sn xut

to mi thng tin v mt c s sn xut ca tnh Tha Thin Hu m

ENVIMWQ 2.0 qun l ngi s dng cn chn mc To mi c s sn xut trn
menu To mi i tng. S xut hin hp thoi nh trn Hnh 9.63. Trong hp
thoi ny ngi s dng cn nhp cc thng tin v c s sn xut nh tn ting Anh,
a ch, in thoi, fax, vv. Cc thng tin ny th hin di dng hp thai thng
thng, do ngi s dng c th thao tc vi n nh ch ra trong 9.5.1.

Hnh 9.61. To mi thng tin khu cng nghip

242

Hnh 9.62. Cc c s sn xut c trong khu cng nghip

nhp thng tin v cc im x nc thi c trong c s sn xut ngi s
dng cn kch vo dng ch im x nc thi bn cnh khung dnh cho hnh nh.
S xut hin hp thoi nh trn Hnh 9.64. Trong hp thoi ny ngi s dng lm
vic tng t nh nu trong mc 9.7.3.3. Danh sch cc im x nc thi

Hnh 9.63. To mi thng tin c s sn xut

243

Hnh 9.64. Cc im x nc thi c trong c s sn xut

9.7.4.3

To mi thng tin im x nc thi

to mi thng tin v mt im x nc thi ca tnh Tha Thin Hu m

ENVIMWQ 2.0 qun l ngi s dng cn chn mc To mi im x nc thi
trn menu To mi i tng. S xut hin hp thoi nh trn Hnh 9.65. Trong hp
thoi ny ngi s dng cn nhp cc thng tin v im x nc thi nh tn, tn c
s sn xut, v tr, kinh v , thuc cng x no, m t, vv. Cc thng tin ny th hin
di dng hp thai thng thng, do ngi s dng c th thao tc vi n nh
ch ra trong 9.5.1.

Hnh 9.65. To mi thng tin im x nc thi

244

9.7.4.4

To mi thng tin cng x nc thi

to mi thng tin v mt cng x nc thi ca tnh Tha Thin Hu m

ENVIMWQ 2.0 qun l ngi s dng cn chn mc To mi cng x nc thi
trn menu To mi i tng. S xut hin hp thoi nh trn Hnh 9.66. Trong hp
thoi ny ngi s dng cn nhp cc thng tin v cng x nc thi nh tn, v tr,
kinh v , khong cch n b sng, mi trng x, m t, vv.

Hnh 9.66. To mi thng tin cng x nc thi

Cc thng tin ny th hin di dng hp thai thng thng, do ngi s

dng c th thao tc vi n nh ch ra trong 9.5.1.
nhp thng tin v cc im x nc thi vo cng x ny ngi s dng
cn kch vo dng ch im x nc thi bn cnh khung dnh cho hnh nh. S
xut hin hp thoi nh trn Hnh 9.67. Trong hp thoi ny ngi s dng lm vic
tng t nh nu trong mc 9.7.3.3. Danh sch cc im x nc thi

245

Hnh 9.67. Cc im x nc thi vo cng x

9.7.4.5

To mi thng tin trm ly mu cht lng nc

to mi thng tin v mt trm ly mu cht lng nc ca tnh Tha

Thin Hu m ENVIMWQ 2.0 qun l ngi s dng cn chn mc To mi trm
ly mu cht lng nc trn menu To mi i tng. S xut hin hp thoi nh
trn Hnh 9.68. Trong hp thoi ny ngi s dng cn nhp cc thng tin v trm ly
mu cht lng nc nh tn, v tr, kinh v , trng trm, in thoi, email, m t,
vv. Cc thng tin ny th hin di dng hp thai thng thng, do ngi s
dng c th thao tc vi n nh ch ra trong 9.5.1.

9.7.4.6

To mi thng tin im kim sot cht lng nc

to mi thng tin v mt im kim sot cht lng nc ca tnh Tha

Thin Hu m ENVIMWQ 2.0 qun l ngi s dng cn chn mc To mi im
kim sot cht lng nc trn menu To mi i tng. S xut hin hp thoi
nh trn Hnh 9.69.

Hnh 9.68. To mi thng tin trm ly mu cht lng nc

Trong hp thoi ny ngi s dng cn nhp cc thng tin v im kim sot

cht lng nc nh tn, v tr, kinh v , trng trm, in thoi, email, m t, vv.
Cc thng tin ny th hin di dng hp thai thng thng, do ngi s dng c
th thao tc vi n nh ch ra trong 9.5.1.

246

Hnh 9.69. To mi thng tin trm ly mu cht lng nc

9.7.4.7

To mi thng tin trm thy vn

to mi thng tin v mt trm thy vn ca tnh Tha Thin Hu m

ENVIMWQ 2.0 qun l ngi s dng cn chn mc To mi trm thy vn trn
menu To mi i tng. S xut hin hp thoi nh trn Hnh 9.70. Trong hp
thoi ny ngi s dng cn nhp cc thng tin v trm thy vn nh tn, v tr, kinh
v , trng trm, in thoi, email, m t, vv. Cc thng tin ny th hin di dng
hp thai thng thng, do ngi s dng c th thao tc vi n nh ch ra
trong 9.5.1.

Hnh 9.70. To mi thng tin trm thy vn

247

9.7.4.8

To mi thng tin trm nc cp

to mi thng tin v mt trm nc cp ca tnh Tha Thin Hu m

ENVIMWQ 2.0 qun l ngi s dng cn chn mc To mi trm nc cp trn
menu To mi i tng. S xut hin hp thoi nh trn Hnh 9.71. Trong hp
thoi ny ngi s dng cn nhp cc thng tin v trm nc cp nh tn, v tr, kinh
v , c s sn xut, cng sut thit k, trng trm, in thoi, email, m t, vv. Cc
thng tin ny th hin di dng hp thai thng thng, do ngi s dng c th
thao tc vi n nh ch ra trong 9.5.1.

Hnh 9.71. To mi thng tin trm ly mu cht lng nc

9.7.4.9

To mi thng tin Tiu chun Vit Nam

to mi thng tin v mt Tiu chun Vit Nam m ENVIMWQ 2.0 qun l

ngi s dng cn chn mc To mi Tiu chun Vit Nam trn menu To mi i
tng. S xut hin hp thoi nh trn Hnh 9.72. Trong hp thoi ny ngi s dng
cn nhp cc thng tin v Tiu chun Vit Nam nh m tiu chun, tn tiu chun, m
t, vv. Cc thng tin ny th hin di dng hp thai thng thng, do ngi s
dng c th thao tc vi n nh ch ra trong 9.5.1.

248

Hnh 9.72. To mi thng tin Tiu chun Vit Nam

nhp thng tin v cc gi tr gii hn ng vi Tiu chun Vit Nam ny

ngi s dng cn kch vo dng ch Gi tr gii hn ng vi Tiu chun Vit
Nam khung bn cnh. S xut hin hp thoi nh trn Hnh 9.73. Trong hp thoi
ny ngi s dng lm vic tng t nh nu trong mc 9.7.3.9

Hnh 9.73. Cc gi tr gii hn ng vi Tiu chun Vit Nam

9.8 Thng k cc d liu ca cc i tng trong ENVIMWQ

Cc cng c Thng k d liu ca ENVIMWQ 2.0 c pht trin truy cp

vo cc kho d liu ca cc i tng lin quan n cht lng nc. Cc cng c
ny c tch hp trong menu Thng k (Hnh 9.74) v c m t trong phn di
y. Mc tiu ca Thng k d liu l lc trong CSDL cc s liu ca mt loi i
tng no tho cc tiu chun no theo yu cu ca ngi s dng.
Cc chc nng thng k ny cng c th s dng c qua menu tip xc.
Lu rng khi s dng chc nng ny qua menu chnh th ngi s dng c th thng
k tt c cc s liu ca mt loi i tng, cn nu s dng chc nng ny qua menu
tip xc th ngi s dng c th thng k tt c cc s liu ca cc i tng chn
trc khi kch hot menu tip xc.

249

Hnh 9.74. Menu Thng k

9.8.1

Thng k lng x thi ti cng x

Chc nng thng k x thi ti cng x ca ENVIMWQ 2.0 cho php ngi
s dng nhn c tt c cc s liu v x thi ti cc cng x.
Sau khi chn chn mc Thng k lng x thi ti cng x trn menu
Thng k th trn mn hnh ca s ENVIMWQ 2.0 s c dng nh trn Hnh 9.75,
trong lit k danh sch cc cng x m ENVIMWQ 2.0 qun l. Nu nh ngi s
dng chn cc i tng cng x ri kch hot menu tip xc th trong ca s ny s
ch hin th danh sch cc i tng cng x chn. Ngi s dng cn chn nhng
i tng cn thit ri nhn nt Tip pha di bn phi mn hnh. Ngi s dng
c th chn nhanh tt c cc i tng hoc khng chn tt c cc i tng bng
cch tt hoc bt hp kim tra Chn ht. Sau khi nhn nt Tip mn hnh s c
dng nh trn Hnh 9.76.

Hnh 9.75. Chn i tng thng k lng x thi ti cng x

250

Hnh 9.76. Chn cc cht thng k

Trong hp thoi ny lit k danh sch cc cht quan trc ti cc cng x ny.
Ngi s dng cn chn cc cht cn quan tm bng cch nh du vo cc tng
ng ri nhn nt Tip pha di bn phi mn hnh. Ngi s dng cng c th
chn TCVN so snh vi nhng s liu nhn c. Ngi s dng c th chn
nhanh tt c cc cht hoc khng chn tt c cc i tng bng cch tt hoc bt
hp kim tra Chn ht. Sau khi nhn nt Tip mn hnh s c dng nh trn Hnh
9.77.

251

Hnh 9.77. Chn thi im thng k

Trong ca s ny ngi s dng s chn khong thi gian thng k d liu.

Theo mc nh th ENVIMWQ 2.0 s hin th ra thi im c d liu sm nht v
mun nht. Ngi s dng cng c th chn loi thng k theo thi gian hoc theo gi
tr bng cch chn trong cc nt radio tng ng. Ngi s dng c th chn Sau kh
chn xong ngi s dng cn nhn nt Tip, mn hnh s c dng nh trn Hnh
9.78.
Trn Hnh 9.78 lit k tt c nhng s liu tha cc iu kin chn. Nhng
gi tr vt qu TCVN tng ng s c th hin bng kiu ch m mu .
Ngi s dng c th xem th xy dng trn c s nhng s liu nhn c
bng cch nhn nt Xem th pha di ca s ny. Khi ca s s c dng nh
trn Hnh 9.79, trong theo mc nh th cc th ny c dng ng thng. Ngi
s dng c th chn dng th khc bng cch kch chut phi ti vng th nh
trn Hnh 9.79, khi ca s s c dng nh trn Hnh 9.80. Trn Hnh 9.79 cng th
hin gi tr TCVN tng ng.

Hnh 9.78. Cc s liu thng k c

252

Hnh 9.79. th dng ng thng

253

Hnh 9.80. th dng ct

ENVIMWQ 2.0 cng c th to bo co t ng. Ngi s dng cn nhn nt

To bo co trn Hnh 9.78 hay Hnh 9.79, s hin ln ca s nh trn Hnh 9.81.
Ngi s dng c th xem bo co, in n, nh trong cc ca s Preview bnh
thng khc.

Hnh 9.81. T ng to bo co

254

Ngi s dng cng c th lu bo co ny di dng file *.pdf bng cch

nhn nt
9.8.2

trn thanh cng c ca ca s ny.

Thng k lng x thi ti c s sn xut

Chc nng thng k x thi ti c s sn xut ca ENVIMWQ 2.0 cho php

ngi s dng nhn c tt c cc s liu v x thi ti cc c s sn xut.
Sau khi chn chn mc Thng k lng x thi ti c s sn xut trn
menu Thng k th trn mn hnh ca s ENVIMWQ 2.0 s c dng nh trn Hnh
9.82, trong lit k danh sch cc c s sn xut m ENVIMWQ 2.0 qun l. Nu
nh ngi s dng chn cc i tng c s sn xut ri kch hot menu tip xc th
trong ca s ny s ch hin th danh sch cc i tng c s sn xut chn.
Ngi s dng cn chn nhng i tng cn thit ri nhn nt Tip pha di bn
phi mn hnh. Ngi s dng c th chn nhanh tt c cc i tng hoc khng
chn tt c cc i tng bng cch tt hoc bt hp kim tra Chn ht. Sau khi
nhn nt Tip mn hnh s c dng nh trn Hnh 9.83.

Hnh 9.82. Chn i tng thng k lng x thi ti c s sn xut

255

Hnh 9.83. Chn cc cht thng k

Trong hp thoi ny lit k danh sch cc cht quan trc ti cc c s sn xut

ny. Ngi s dng cn chn cc cht cn quan tm bng cch nh du vo cc
tng ng ri nhn nt Tip pha di bn phi mn hnh. Ngi s dng cng c
th chn TCVN so snh vi nhng s liu nhn c. Ngi s dng c th chn
nhanh tt c cc cht hoc khng chn tt c cc i tng bng cch tt hoc bt
hp kim tra Chn ht. Sau khi nhn nt Tip mn hnh s c dng nh trn Hnh
9.84.

256

Hnh 9.84. Chn thi im thng k

Trong ca s ny ngi s dng s chn khong thi gian thng k d liu.

Theo mc nh th ENVIMWQ 2.0 s hin th ra thi im c d liu sm nht v
mun nht. Ngi s dng cng c th chn loi thng k theo thi gian hoc theo gi
tr bng cch chn trong cc nt radio tng ng. Ngi s dng c th chn Sau kh
chn xong ngi s dng cn nhn nt Tip, mn hnh s c dng nh trn Hnh
9.85.
Trn Hnh 9.85 lit k tt c nhng s liu tha cc iu kin chn. Nhng
gi tr vt qu TCVN tng ng s c th hin bng kiu ch m mu .
Ngi s dng c th xem th xy dng trn c s nhng s liu nhn c
bng cch nhn nt Xem th pha di ca s ny. Khi ca s s c dng nh
trn Hnh 9.86, trong theo mc nh th cc th ny c dng ng thng. Ngi
s dng c th chn dng th khc (Hnh 9.87) bng cch kch chut phi ti vng
th nh trn Hnh 9.86. Trn Hnh 9.86 cng th hin gi tr TCVN tng ng.

257

Hnh 9.85. Cc s liu thng k c

Hnh 9.86. th dng ng thng

258

Hnh 9.87. th dng ct

ENVIMWQ 2.0 cng c th to bo co t ng. Ngi s dng cn nhn nt

To bo co trn Hnh 9.86 hay Hnh 9.87, s hin ln ca s nh trn Hnh 9.88.
Ngi s dng c th xem bo co, in n, nh trong cc ca s Preview bnh
thng khc.
Ngi s dng cng c th lu bo co ny di dng file *.pdf bng cch
nhn nt

trn thanh cng c ca ca s ny.

259

Hnh 9.88. T ng to bo co cho c s sn xut

9.8.3

Thng k lng x thi ti im x

Chc nng thng k x thi ti im x ca ENVIMWQ 2.0 cho php ngi

s dng nhn c tt c cc s liu v x thi ti cc im x. Sau khi chn chn
mc Thng k lng x thi ti im x trn menu Thng k th trn mn hnh ca
s ENVIMWQ 2.0 s c dng nh trn Hnh 9.89, trong lit k danh sch cc im
x m ENVIMWQ 2.0 qun l. Nu nh ngi s dng chn cc i tng im x
ri kch hot menu tip xc th trong ca s ny s ch hin th danh sch cc i
tng im x chn. Ngi s dng cn chn nhng i tng cn thit ri nhn
nt Tip pha di bn phi mn hnh. Ngi s dng c th chn nhanh tt c cc
i tng hoc khng chn tt c cc i tng bng cch tt hoc bt hp kim tra
Chn ht. Sau khi nhn nt Tip mn hnh s c dng nh trn Hnh 9.90.

260

Hnh 9.89. Chn i tng thng k lng x thi ti im x

Hnh 9.90. Chn cc cht thng k

Trong hp thoi ny lit k danh sch cc cht quan trc ti cc im x ny.

Ngi s dng cn chn cc cht cn quan tm bng cch nh du vo cc tng
261

ng ri nhn nt Tip pha di bn phi mn hnh. Ngi s dng cng c th

chn TCVN so snh vi nhng s liu nhn c. Ngi s dng c th chn
nhanh tt c cc cht hoc khng chn tt c cc i tng bng cch tt hoc bt
hp kim tra Chn ht. Sau khi nhn nt Tip mn hnh s c dng nh trn Hnh
9.91.

Hnh 9.91. Chn thi im thng k

Trong ca s ny ngi s dng s chn khong thi gian thng k d liu.

Theo mc nh th ENVIMWQ 2.0 s hin th ra thi im c d liu sm nht v
mun nht. Ngi s dng cng c th chn loi thng k theo thi gian hoc theo gi
tr bng cch chn trong cc nt radio tng ng. Ngi s dng c th chn Sau kh
chn xong ngi s dng cn nhn nt Tip, mn hnh s c dng nh trn Hnh
9.92.
Trn Hnh 9.92 lit k tt c nhng s liu tha cc iu kin chn. Nhng
gi tr vt qu TCVN tng ng s c th hin bng kiu ch m mu .
Ngi s dng c th xem th xy dng trn c s nhng s liu nhn c
bng cch nhn nt Xem th pha di ca s ny. Khi ca s s c dng nh
trn Hnh 9.93, trong theo mc nh th cc th ny c dng ng thng. Ngi
s dng c th chn dng th khc (Hnh 9.94) bng cch kch chut phi ti vng
th nh trn Hnh 9.93. Trn Hnh 9.93 cng th hin gi tr TCVN tng ng.

262

Hnh 9.92. Cc s liu thng k c

Hnh 9.93. th dng ng thng

263

Hnh 9.94. th dng ct

ENVIMWQ 2.0 cng c th to bo co t ng. Ngi s dng cn nhn nt

To bo co trn Hnh 9.93 hay Hnh 9.94, s hin ln ca s nh trn Hnh 9.81.
Ngi s dng c th xem bo co, in n, nh trong cc ca s Preview bnh
thng khc.
Ngi s dng cng c th lu bo co ny di dng file *.pdf bng cch
nhn nt

trn thanh cng c ca ca s ny.

264

Hnh 9.95. T ng to bo co

9.8.4

Thng k lng nc cp ti c s sn xut

Chc nng thng k lng nc cp ti c s sn xut ca ENVIMWQ 2.0

cho php ngi s dng nhn c tt c cc s liu v lng nc cp ti cc c s
sn xut.
265

Sau khi chn chn mc Thng k lng nc cp ti c s sn xut trn

menu Thng k th trn mn hnh ca s ENVIMWQ 2.0 s c dng nh trnHnh
9.102, trong lit k danh sch cc c s sn xut m ENVIMWQ 2.0 qun l. Nu
nh ngi s dng chn cc i tng c s sn xut ri kch hot menu tip xc th
trong ca s ny s ch hin th danh sch cc i tng c s sn xut chn.
Ngi s dng cn chn nhng i tng cn thit ri nhn nt Tip pha di bn
phi mn hnh. Ngi s dng c th chn nhanh tt c cc i tng hoc khng
chn tt c cc i tng bng cch tt hoc bt hp kim tra Chn ht. Sau khi
nhn nt Tip mn hnh s c dng nh trn Hnh 9.97.

Hnh 9.96. Chn i tng thng k lng x thi ti c s sn xut

Hnh 9.97. Chn thi im thng k

266

Trong hp thoi ny lit k danh sch cc cht quan trc ti cc c s sn xut

ny. Ngi s dng cn chn cc cht cn quan tm bng cch nh du vo cc
tng ng ri nhn nt Tip pha di bn phi mn hnh. Ngi s dng cng c
th chn TCVN so snh vi nhng s liu nhn c. Ngi s dng c th chn
nhanh tt c cc cht hoc khng chn tt c cc i tng bng cch tt hoc bt
hp kim tra Chn ht. Sau khi nhn nt Tip mn hnh s c dng nh trn Hnh
9.98.
Trong ca s ny ngi s dng s chn khong thi gian thng k d liu.
Theo mc nh th ENVIMWQ 2.0 s hin th ra thi im c d liu sm nht v
mun nht. Ngi s dng cng c th chn loi thng k theo thi gian hoc theo gi
tr bng cch chn trong cc nt radio tng ng. Ngi s dng c th chn Sau kh
chn xong ngi s dng cn nhn nt Tip, mn hnh s c dng nh trn Hnh
9.99.
Trn Hnh 9.99 lit k tt c nhng s liu tha cc iu kin chn. Nhng
gi tr vt qu TCVN tng ng s c th hin bng kiu ch m mu .

Hnh 9.98. Cc s liu thng k c

267

Hnh 9.99. th dng ng thng

Ngi s dng c th xem th xy dng trn c s nhng s liu nhn c

bng cch nhn nt Xem th pha di ca s ny. Khi ca s s c dng nh
trn Hnh 9.100, trong theo mc nh th cc th ny c dng ng thng.
Ngi s dng c th chn dng th khc bng cch kch chut phi ti vng th
nh trnHnh 9.100. Trn Hnh 9.100 cng th hin gi tr TCVN tng ng.

268

Hnh 9.100. th dng ct

ENVIMWQ 2.0 cng c th to bo co t ng. Ngi s dng cn nhn nt

To bo co trn Hnh 9.99 hay Hnh 9.100, s hin ln ca s nh trn Hnh 9.108.
Ngi s dng c th xem bo co, in n, nh trong cc ca s Preview khc.

269

Hnh 9.101. T ng to bo co

Ngi s dng cng c th lu bo co ny di dng file *.pdf bng cch

nhn nt

9.8.5

trn thanh cng c ca ca s ny.

Thng k cht lng nc cp ti c s sn xut

270

Chc nng thng k cht lng nc cp ti c s sn xut ca ENVIMWQ

2.0 cho php ngi s dng nhn c tt c cc s liu v lng nc cp ti cc c
s sn xut.
Sau khi chn chn mc Thng k cht lng nc cp ti c s sn xut
trn menu Thng k th trn mn hnh ca s ENVIMWQ 2.0 s c dng nh trn
Hnh 9.102, trong lit k danh sch cc c s sn xut m ENVIMWQ 2.0 qun l.
Nu nh ngi s dng chn cc i tng c s sn xut ri kch hot menu tip xc
th trong ca s ny s ch hin th danh sch cc i tng c s sn xut chn.
Ngi s dng cn chn nhng i tng cn thit ri nhn nt Tip pha di bn
phi mn hnh. Ngi s dng c th chn nhanh tt c cc i tng hoc khng
chn tt c cc i tng bng cch tt hoc bt hp kim tra Chn ht. Sau khi
nhn nt Tip mn hnh s c dng nh trn Hnh 9.103.

Hnh 9.102. Chn i tng thng k lng x thi ti c s sn xut

Hnh 9.103. Chn thi im thng k

271

Trong hp thoi ny lit k danh sch cc cht quan trc ti cc c s sn xut

ny. Ngi s dng cn chn cc cht cn quan tm bng cch nh du vo cc
tng ng ri nhn nt Tip pha di bn phi mn hnh. Ngi s dng cng c
th chn TCVN so snh vi nhng s liu nhn c. Ngi s dng c th chn
nhanh tt c cc cht hoc khng chn tt c cc i tng bng cch tt hoc bt
hp kim tra Chn ht. Sau khi nhn nt Tip mn hnh s c dng nh trnHnh
9.104.
Trong ca s ny ngi s dng s chn khong thi gian thng k d liu.
Theo mc nh th ENVIMWQ 2.0 s hin th ra thi im c d liu sm nht v
mun nht. Ngi s dng cng c th chn loi thng k theo thi gian hoc theo gi
tr bng cch chn trong cc nt radio tng ng. Ngi s dng c th chn Sau kh
chn xong ngi s dng cn nhn nt Tip, mn hnh s c dng nh trn Hnh
9.105.
Trn Hnh 9.105 lit k tt c nhng s liu tha cc iu kin chn. Nhng
gi tr vt qu TCVN tng ng s c th hin bng kiu ch m mu .
Ngi s dng c th xem th xy dng trn c s nhng s liu nhn c
bng cch nhn nt Xem th pha di ca s ny. Khi ca s s c dng nh
trn Hnh 9.106, trong theo mc nh th cc th ny c dng ng thng.
Ngi s dng c th chn dng th khc bng cch kch chut phi ti vng th
nh trn Hnh 9.107. Trn hnh ny cng th hin gi tr TCVN tng ng.

Hnh 9.104. Chn thi im thng k

272

Hnh 9.105. Cc s liu thng k c

Hnh 9.106. th dng ng thng

273

Hnh 9.107. th dng ct

ENVIMWQ 2.0 cng c th to bo co t ng. Ngi s dng cn nhn nt

To bo co trn Hnh 9.106 hay Hnh 9.107, s hin ln ca s nh trnHnh 9.108.
Ngi s dng c th xem bo co, in n, nh trong cc ca s Preview khc.

274

Hnh 9.108. T ng to bo co

Ngi s dng cng c th lu bo co ny di dng file *.pdf bng cch

nhn nt

9.8.6

trn thanh cng c ca ca s ny.

Thng k cht lng nc ti im ly mu cht lng nc

275

Chc nng thng k x thi ti im ly mu cht lng nc ca ENVIMWQ

2.0 cho php ngi s dng nhn c tt c cc s liu v x thi ti cc im ly
mu cht lng nc.
Sau khi chn chn mc Thng k cht lng nc ti im ly mu cht
lng nc trn menu Thng k th trn mn hnh ca s ENVIMWQ 2.0 s c dng
nh trn Hnh 9.109, trong lit k danh sch cc cng x m ENVIMWQ 2.0 qun
l. Nu nh ngi s dng chn cc i tng im ly mu cht lng nc ri kch
hot menu tip xc th trong ca s ny s ch hin th danh sch cc i tng tng
im ly mu cht lng nc chn. Ngi s dng cn chn nhng i tng cn
thit ri nhn nt Tip pha di bn phi mn hnh. Ngi s dng c th chn
nhanh tt c cc i tng hoc khng chn tt c cc i tng bng cch tt hoc
bt hp kim tra Chn ht. Sau khi nhn nt Tip mn hnh s c dng nh trn
Hnh 9.110.

Hnh 9.109. Chn i tng thng k cht lng nc ti im ly mu cht lng

nc

276

Hnh 9.110. Chn cc cht thng k

Trong hp thoi ny lit k danh sch cc cht quan trc ti cc cng x ny.
Ngi s dng cn chn cc cht cn quan tm bng cch nh du vo cc tng
ng ri nhn nt Tip pha di bn phi mn hnh. Ngi s dng cng c th
chn TCVN so snh vi nhng s liu nhn c. Ngi s dng c th chn
nhanh tt c cc cht hoc khng chn tt c cc i tng bng cch tt hoc bt
hp kim tra Chn ht. Sau khi nhn nt Tip mn hnh s c dng nh trn Hnh
9.111.

Hnh 9.111. Chn thi im thng k

Trong ca s ny ngi s dng s chn khong thi gian thng k d liu.

Theo mc nh th ENVIMWQ 2.0 s hin th ra thi im c d liu sm nht v
mun nht. Ngi s dng cng c th chn loi thng k theo thi gian hoc theo gi
tr bng cch chn trong cc nt radio tng ng. Ngi s dng c th chn Sau kh
chn xong ngi s dng cn nhn nt Tip, mn hnh s c dng nh trn Hnh
9.112.
Trn Hnh 9.78 lit k tt c nhng s liu tha cc iu kin chn. Nhng
gi tr vt qu TCVN tng ng s c th hin bng kiu ch m mu .
Ngi s dng c th xem th xy dng trn c s nhng s liu nhn c
bng cch nhn nt Xem th pha di ca s ny. Khi ca s s c dng nh
trn Hnh 9.113, trong theo mc nh th cc th ny c dng ng thng.
Ngi s dng c th chn dng th khc bng cch kch chut phi ti vng th
nh trn Hnh 9.114. Trn Hnh 9.79 cng th hin gi tr TCVN tng ng.
277

Hnh 9.112. Cc s liu thng k c

Hnh 9.113. th dng ng thng

278

Hnh 9.114. th dng ct

ENVIMWQ 2.0 cng c th to bo co t ng. Ngi s dng cn nhn nt

To bo co trn Hnh 9.113, hay Hnh 9.114, s hin ln ca s nh trn Hnh 9.115.
Ngi s dng c th xem bo co, in n, nh trong cc ca s Preview bnh
thng khc.

279

Hnh 9.115. T ng to bo co

Ngi s dng cng c th lu bo co ny di dng file *.pdf bng cch

nhn nt
9.8.7

trn thanh cng c ca ca s ny.

Thng k cht lng nc ti im kim sot cht lng nc

280

Chc nng thng k x thi ti im kim sot cht lng nc ca

ENVIMWQ 2.0 cho php ngi s dng nhn c tt c cc s liu v x thi ti
cc im kim sot cht lng nc.
Sau khi chn chn mc Thng k lng x thi ti im kim sot cht
lng nc trn menu Thng k th trn mn hnh ca s ENVIMWQ 2.0 s c dng
nh trn Hnh 9.116, trong lit k danh sch cc im kim sot cht lng nc
m ENVIMWQ 2.0 qun l. Nu nh ngi s dng chn cc i tng im kim
sot cht lng nc ri kch hot menu tip xc th trong ca s ny s ch hin th
danh sch cc i tng chn. Ngi s dng cn chn nhng i tng cn thit
ri nhn nt Tip pha di bn phi mn hnh. Ngi s dng c th chn nhanh
tt c cc i tng hoc khng chn tt c cc i tng bng cch tt hoc bt
hp kim tra Chn ht. Sau khi nhn nt Tip mn hnh s c dng nh trn Hnh
9.117.

Hnh 9.116. Chn i tng thng k lng x thi ti cng x

Hnh 9.117. Chn cc cht thng k

281

Trong hp thoi ny lit k danh sch cc cht quan trc ti cc cng x ny.
Ngi s dng cn chn cc cht cn quan tm bng cch nh du vo cc tng
ng ri nhn nt Tip pha di bn phi mn hnh. Ngi s dng cng c th
chn TCVN so snh vi nhng s liu nhn c. Ngi s dng c th chn
nhanh tt c cc cht hoc khng chn tt c cc i tng bng cch tt hoc bt
hp kim tra Chn ht. Sau khi nhn nt Tip mn hnh s c dng nh trn Hnh
9.118.

Hnh 9.118. Chn thi im thng k

Trong ca s ny ngi s dng s chn khong thi gian thng k d liu.

Theo mc nh th ENVIMWQ 2.0 s hin th ra thi im c d liu sm nht v
mun nht. Ngi s dng cng c th chn loi thng k theo thi gian hoc theo gi
tr bng cch chn trong cc nt radio tng ng. Ngi s dng c th chn Sau kh
chn xong ngi s dng cn nhn nt Tip, mn hnh s c dng nh trn Hnh
9.119.
Trn Hnh 9.119 lit k tt c nhng s liu tha cc iu kin chn. Nhng
gi tr vt qu TCVN tng ng s c th hin bng kiu ch m mu .
Ngi s dng c th xem th xy dng trn c s nhng s liu nhn c
bng cch nhn nt Xem th pha di ca s ny. Khi ca s s c dng nh
trn Hnh 9.120, trong theo mc nh th cc th ny c dng ng thng.
Ngi s dng c th chn dng th khc bng cch kch chut phi ti vng th
nh trn Hnh 9.120. Trn Hnh 9.120 cng th hin gi tr TCVN tng ng.
282

Hnh 9.119. Cc s liu thng k c

Hnh 9.120. th dng ng thng

283

Hnh 9.121. th dng ct

ENVIMWQ 2.0 cng c th to bo co t ng. Ngi s dng cn nhn nt

To bo co trn Hnh 9.121 hay Hnh 9.120, s hin ln ca s nh trn Hnh 9.122.
Ngi s dng c th xem bo co, in n, nh trong cc ca s Preview bnh
thng khc.

284

Hnh 9.122. T ng to bo co

Ngi s dng cng c th lu bo co ny di dng file *.pdf bng cch

nhn nt

9.8.8

trn thanh cng c ca ca s ny.

Thng k s liu o ti trm thy vn

Chc nng thng k x thi ti cng x ca ENVIMWQ 2.0 cho php ngi
s dng nhn c tt c cc s liu ti cc trm thy vn.
Sau khi chn chn mc Thng k lng x thi ti trm thy vn trn
menu Thng k th trn mn hnh ca s ENVIMWQ 2.0 s c dng nh trn Hnh
9.123, trong lit k danh sch cc trm thy vn m ENVIMWQ 2.0 qun l. Nu
nh ngi s dng chn cc i tng trm thy vn ri kch hot menu tip xc th
trong ca s ny s ch hin th danh sch cc i tng trm thy vn chn.
Ngi s dng cn chn nhng i tng cn thit ri nhn nt Tip pha di bn
phi mn hnh. Ngi s dng c th chn nhanh tt c cc i tng hoc khng

285

chn tt c cc i tng bng cch tt hoc bt hp kim tra Chn ht. Sau khi
nhn nt Tip mn hnh s c dng nh trn Hnh 9.124.

Hnh 9.123. Chn i tng thng k lng x thi ti cng x

Hnh 9.124. Chn cc cht thng k

Trong hp thoi ny lit k danh sch cc cht quan trc ti cc cng x ny.
Ngi s dng cn chn cc cht cn quan tm bng cch nh du vo cc tng
ng ri nhn nt Tip pha di bn phi mn hnh. Ngi s dng cng c th
chn TCVN so snh vi nhng s liu nhn c. Ngi s dng c th chn
nhanh tt c cc cht hoc khng chn tt c cc i tng bng cch tt hoc bt
hp kim tra Chn ht. Sau khi nhn nt Tip mn hnh s c dng nh trn Hnh
9.125.

286

Hnh 9.125. Chn thi im thng k

Trong ca s ny ngi s dng s chn khong thi gian thng k d liu.

Theo mc nh th ENVIMWQ 2.0 s hin th ra thi im c d liu sm nht v
mun nht. Ngi s dng cng c th chn loi thng k theo thi gian hoc theo gi
tr bng cch chn trong cc nt radio tng ng. Ngi s dng c th chn Sau kh
chn xong ngi s dng cn nhn nt Tip, mn hnh s c dng nh trn Hnh
9.126.
Trn Hnh 9.126 lit k tt c nhng s liu tha cc iu kin chn. Nhng
gi tr vt qu TCVN tng ng s c th hin bng kiu ch m mu .
Ngi s dng c th xem th xy dng trn c s nhng s liu nhn c
bng cch nhn nt Xem th pha di ca s ny. Khi ca s s c dng nh
trn Hnh 9.127, trong theo mc nh th cc th ny c dng ng thng.
Ngi s dng c th chn dng th khc bng cch kch chut phi ti vng th
nh trn Hnh 9.127. Trn Hnh 9.127 cng th hin gi tr TCVN tng ng.

287

Hnh 9.126. Cc s liu thng k c

Hnh 9.127. th dng ng thng

288

Hnh 9.128. th dng ct

ENVIMWQ 2.0 cng c th to bo co t ng. Ngi s dng cn nhn nt

To bo co trn Hnh 9.127 hay Hnh 9.128, s hin ln ca s nh trn Hnh 9.129.
Ngi s dng c th xem bo co, in n, nh trong cc ca s Preview bnh
thng khc.

289

Hnh 9.129. T ng to bo co

Ngi s dng cng c th lu bo co ny di dng file *.pdf bng cch

nhn nt

trn thanh cng c ca ca s ny.

290

9.9 Tnh ton m phng nhim nc knh sng trong ENVIMWQ 2.0

M hnh tnh ton nhim bn nc mt sng c thit k nh l mt moun trong menu M

hnh (Hnh 9.130) ca ENVIMWQ 2.0.

Hnh 9.130. Menu M hnh

c th chy m hnh tnh ton nhim nc sng ngi s dng cn phi chn cc cng x
cn tnh ton ri chn mc Chy m hnh trn menu M hnh hoc kch phi chn mc Chy m hnh
trn thanh cng c M hnh. Sau khi chn chy m hnh th
trn menu tip xc, hoc nhn nt
trn mn hnh ca s ENVIMWQ 2.0 s c dng nh trn Hnh 9.131, trong lit k danh sch cc
cng x chn v mt s thng s cn thit chy m hnh. Nu nh ngi s dng chn cc i
tng cng x ri kch hot menu tip xc th trong ca s ny s ch hin th danh sch cc i tng
cng x chn.
Trong hp thoi ny ngi s dng cn nhp cc thng s cn thit: thi im tnh ton m
phng, cht thi cn tnh ton, h s chuyn ha cht thi, trm thy vn vi cc thng s c trng cho
vng chn, chiu rng trung bnh, su trung bnh, lu lng v chiu dng chy ca on sng
chn. i vi mi cng x cn phi nhp lu lng ca cng v nng cht nhim ca cng x (nu
cc i lng ny khng c sn trong c s d liu v ti ln t ng) Chiu dng chy c tnh t
hng ty ng ngc chiu kim ng h. Sau khi nhp y d liu v nhn nt Tip mn hnh s c
dng nh trn Hnh 9.132.

291

Hnh 9.131. Danh sch cc cng x chn v mt s thng s cn thit chy m hnh

Trong hp thoi ny lit k cc thng s ca li tnh t dng pht sinh ca ENVIMWQ: tn, ta
im u, kch thc, bc li cng danh sch cc im x thi ti cc cng x ny. Ngi s dng
cn chn cc cht cn quan tm bng cch nh du vo cc tng ng ri nhn nt Tip pha di
bn phi mn hnh. Sau khi nhn nt Tip mn hnh s c dng nh trn Hnh 9.133.
Trong ca s ny ngi s dng c th xem li cc thng s nhp, nu cn sa i th nhn
nt Li sa i cc thng s nh va nu, nu cc thng s chn l ng th nhn nt Hon tt
bt u m phng nhim nc mt sng. s chn khong thi gian thng k d liu. Trn mn hnh
s xut hin thanh qu trnh nh di y, hin th din tin qu trnh m phng.

Khi qu trnh ny kt thc th trn mn hnh s xut hin kt qu m phng nhim nc sng
th hin di dng cc ng ng mc nh trn Hnh 9.134

292

Hnh 9.132. Cc thng s ca li tnh

Hnh 9.133. Xem li cc thng s nhp trc khi m phng

Ngi s dng c th xem v son tho cc kt qu ca m hnh bng cch trc ht nhn vo
nt Chn m hnh

thanh cng c M hnh ri kch vo vng c ng ng mc.

293

Khi ngi s dng c th xem v thay i cc thng s u vo bng cch chn mc Thng
s m hnh trn menu M hnh hoc kch phi v chn mc Thng s m hnh trn menu tip xc.
Trn mn hnh s xut hin hp thoi nh trn Hnh 9.131 v ngi s dng c th thay i cc thng s
nh m t trn.
Ngi s dng cng c th xem cc kt qu dng vn bn ca m hnh bng cch chn mc Kt
qu chy m hnh trn menu M hnh hoc kch phi v chn mc Kt qu chy m hnh trn menu
tip xc. Trn mn hnh s xut hin hp thoi nh trn Hnh 9.135

.
Hnh 9.134. Kt qu m phng nhim di dng cc ng ng mc

Hnh 9.135 bao gm 4 tab cha 4 loai thng tin khc nhau. Trong tab th nht l cc s liu u
vo chy m hnh (Hnh 9.135). Trong tab th hai l cc gi tr nng tnh ton ti cc nt li
(Hnh 9.136).

294

Hnh 9.135. Cc s liu u vo chy m hnh

Hnh 9.136. Cc gi tr nng tnh ton ti cc nt li

295

Hnh 9.137. Cc gi tr nng cc i do ring tng ngun x gy ra

Trong tab th ba l cc gi tr nng cc i do ring tng cng x gy ra (Hnh 9.137).Trong
tab th t l th phn b nng cht nhim dc sng i vi mi cng x nu nh ch c cng x
hot ng (Hnh 9.138).

Hnh 9.138. th phn b nng cht nhim dc sng i vi mi cng x

Sau khi chn vng li ca m hnh ngi s dng c th thay i cc thng s ca cc

ng ng mc bng cch chn mc Thuc tnh li trn menu M hnh hoc nhn nt
thanh cng c M hnh. Khi trn mn hnh s c dng nh trn Hnh 9.139.

296

trn

Trn Hnh 9.139 trong tab th nht l cc thng s thuc tnh ca li tnh. Ngi s dng c th
thay i cc thng s ny: kch thc li, s hng, ct, gc quay, di ti thiu ca mt ng ng
mc, nhng thng s cn hin th, mu sc, m, kiu ng, dy nt v, mu nn v mu ch cho
hp l hn.

Hnh 9.139. Cc thng s thuc tnh ca li tnh

Trong tab th hai ca hp thoi ny l cc thng s thuc tnh ca cc ng ng mc. Ngi

s dng c th thay i cc thng s ny nhn c bc tranh phn b cc ng ng mc theo
mun. Ngi s dng c th chn gi tr mu t, mu ng, cc thng s cn hin th, chn TCVN
tng ng so snh

297

Hnh 9.140. Cc thng s thuc tnh ca cc ng ng mc

298

9.10 Tnh ton m phng nhim khng kh trong ENVIMAP 2.0

M hnh tnh ton nhim bn nc mt sng c thit k nh l mt moun trong

menu M hnh (Hnh 9.141) ca ENVIMAP 2.0.

Hnh 9.141. Menu M hnh

c th chy m hnh tnh ton nhim khng kh ngi s dng cn phi chn
cc ng khi cn tnh ton ri chn mc Chy m hnh trn menu M hnh hoc kch phi
trn thanh cng c M
chn mc Chy m hnh trn menu tip xc, hoc nhn nt
hnh. Sau khi chn chy m hnh th trn mn hnh ca s ENVIMAP 2.0 s c dng nh
trn Hnh 9.142, trong lit k danh sch cc ng khi chn v mt s thng s cn thit
chy m hnh. Nu nh ngi s dng chn cc i tng ng khi ri kch hot menu
tip xc th trong ca s ny s ch hin th danh sch cc i tng ng khi chn.
Trong hp thoi ny ngi s dng cn nhp cc thng s cn thit: thi im tnh
ton m phng, cht nhim cn tnh ton, h s khuch tn ri ng K1 v ri ngang K0,
trm kh tng vi cc thng s c trng cho vng chn, nhit khng kh ti mt t,
vn tc gi cao 10 m, hng vect gi tnh t hng ty ng ngc chiu kim ng
h, nhit ti mc 850 HPa. i vi mi ng khi cn phi nhp chiu cao, ng knh,
vn tc pht ra v nhit kh thi ca ng khi (nu cc i lng ny khng c sn trong
c s d liu v ti ln t ng) Sau khi nhp y d liu v nhn nt Tip mn hnh s
c dng nh trn Hnh 9.143.

299

Hnh 9.142. Danh sch cc ng khi chn v mt s thng s cn thit

chy m hnh

Hnh 9.143. Cc thng s ca li tnh

300

Trong hp thoi ny lit k cc thng s ca li tnh t dng pht sinh ca

ENVIMAP: tn, ta im u, kch thc, bc li. Ngi s dng cn chn cc cht
cn quan tm bng cch nh du vo cc tng ng ri nhn nt Tip pha di bn
phi mn hnh. Sau khi nhn nt Tip mn hnh s c dng nh trn Hnh 9.144.
Trong ca s ny ngi s dng c th xem li cc thng s nhp, nu cn sa i
th nhn nt Li sa i cc thng s nh va nu, nu cc thng s chn l ng th
nhn nt Hon tt bt u m phng nhim nc mt sng. s chn khong thi gian
thng k d liu. Trn mn hnh s xut hin thanh qu trnh nh di y, hin th din
tin qu trnh m phng. Khi qu trnh ny kt thc th trn mn hnh s xut hin kt qu
m phng nhim khng kh th hin di dng cc ng ng mc nh trn Hnh 9.145

Hnh 9.144. Xem li cc thng s nhp trc khi m phng

Ngi s dng c th xem v son tho cc kt qu ca m hnh bng cch trc ht

nhn vo nt Chn m hnh
ng mc.

thanh cng c M hnh ri kch vo vng c ng

Khi ngi s dng c th xem v thay i cc thng s u vo bng cch chn

mc Thng s m hnh trn menu M hnh hoc kch phi v chn mc Thng s m hnh
trn menu tip xc. Trn mn hnh s xut hin hp thoi nh trn Hnh 9.142 v ngi s
dng c th thay i cc thng s nh m t trn.
Ngi s dng cng c th xem cc kt qu dng vn bn ca m hnh bng cch
chn mc Kt qu chy m hnh trn menu M hnh hoc kch phi v chn mc Kt qu
301

chy m hnh trn menu tip xc. Trn mn hnh s xut hin hp thoi nh Hnh
9.146Hnh 9.135

.
Hnh 9.145. Kt qu m phng nhim di dng cc ng ng mc

Hnh 9.146 bao gm 4 tab cha 4 loai thng tin khc nhau. Trong tab th nht l cc
s liu u vo chy m hnh (Hnh 9.146). Trong tab th hai l cc gi tr nng tnh
ton ti cc nt li (Hnh 9.147).

Hnh 9.146. Cc s liu u vo chy m hnh

302

Hnh 9.147. Cc gi tr nng tnh ton ti cc nt li

Hnh 9.148. Cc gi tr nng cc i do ring tng ngun x gy ra

Trong tab th ba l cc gi tr nng cc i do ring tng ng khi gy ra (Hnh

9.148).Trong tab th t l th phn b nng cht nhim dc hng gi i vi mi
ng khi nu nh ch c ng khi hot ng (Hnh 9.149).

303

Hnh 9.149. th phn b nng cht nhim dc hng gi i vi mi ng

khi

Sau khi chn vng li ca m hnh ngi s dng c th thay i cc thng s

ca cc ng ng mc bng cch chn mc Thuc tnh li trn menu M hnh hoc
nhn nt
9.150.

trn thanh cng c M hnh. Khi trn mn hnh s c dng nh trn Hnh

Trn Hnh 9.150 trong tab th nht l cc thng s thuc tnh ca li tnh. Ngi s
dng c th thay i cc thng s ny: kch thc li, s hng, ct, gc quay, di ti
thiu ca mt ng ng mc, nhng thng s cn hin th, mu sc, m, kiu ng,
dy nt v, mu nn v mu ch cho hp l hn.
Trong tab th hai ca hp thoi ny (Hnh 9.151) l cc thng s thuc tnh ca cc
ng ng mc. Ngi s dng c th thay i cc thng s ny nhn c bc tranh
phn b cc ng ng mc theo mun. Ngi s dng c th chn gi tr mu t, mu
ng, cc thng s cn hin th, chn TCVN tng ng so snh

304

Hnh 9.150. Cc thng s thuc tnh ca li tnh

Hnh 9.151. Cc thng s thuc tnh ca cc ng ng mc

305

9.11 Tnh ton m phng nhim khng kh do ngun pht thi vng ECOMAP 2.0

M hnh tnh ton nhim khng kh do pht thi ngun vng c thit k nh l
mt moun trong menu M hnh (Hnh 9.152) ca ECOMAP 2.0.

Hnh 9.152. Menu M hnh

c th chy m hnh tnh ton nhim khng kh do pht thi ngun vng ngi
s dng cn phi chn cc c s sn xut cn tnh ton ri chn mc Chy m hnh trn
menu M hnh hoc kch phi chn mc Chy m hnh trn menu tip xc, hoc nhn nt
trn thanh cng c M hnh. Sau khi chn chy m hnh th trn mn hnh ca s
ECOMAP 2.0 s c dng nh trn Hnh 9.153, trong lit k danh sch cc c s sn xut
chn v mt s thng s cn thit chy m hnh. Nu nh ngi s dng chn cc i
tng c s sn xut ri kch hot menu tip xc th trong ca s ny s ch hin th danh
sch cc i tng c s sn xut chn.
Trong hp thoi ny ngi s dng cn nhp cc thng s cn thit: thi gian tnh
ton m phng (thng no), cht nhim cn tnh ton, gi tr vn tc gi trung bnh mi
hng gi chnh trong thng tnh theo m/s, tn sut gi khng th nguyn nm t 0 n 1
ca 8 hng gi chnh trong thng. Tng cc tn sut gi trong thng phi nh hn hoc
bng 1.

306

Hnh 9.153. Danh sch cc c s sn xut chn v mt s thng s cn thit chy m

hnh
i vi mi c s sn xut cn phi nhp ti lng pht thi ca c s sn xut
(nu cc i lng ny khng c sn trong c s d liu v ti ln t ng) Sau khi nhp
y d liu v nhn nt Tip mn hnh s c dng nh trn Hnh 9.154.

307

Hnh 9.154. Cc thng s ca li tnh

Trong hp thoi ny lit k cc thng s ca li tnh t dng pht sinh ca

ECOMAP: tn, ta im u, kch thc, bc li, ti lng pht thi ca mi li.
Ngi s dng c th thay i cc thuc tnh ny theo yu cu ri nhn nt Tip pha
di bn phi mn hnh. Sau khi nhn nt Tip mn hnh s c dng nh trn Hnh 9.155.
Trong ca s ny ngi s dng c th xem li cc thng s nhp, nu cn sa
i th nhn nt Li sa i cc thng s nh va nu, nu cc thng s chn l ng
th nhn nt Hon tt bt u m phng nhim nc mt sng. s chn khong thi
gian thng k d liu. Trn mn hnh s xut hin thanh qu trnh nh di y, hin th
din tin qu trnh m phng.

Khi qu trnh ny kt thc th trn mn hnh s xut hin kt qu m phng nhim

khng kh th hin di dng cc ng ng mc nh trn Hnh 9.156

308

Hnh 9.155. Xem li cc thng s nhp trc khi m phng

Ngi s dng c th xem v son tho cc kt qu ca m hnh bng cch trc ht

nhn vo nt Chn m hnh
ng mc.

thanh cng c M hnh ri kch vo vng c ng

Khi ngi s dng c th xem v thay i cc thng s u vo bng cch chn

mc Thng s m hnh trn menu M hnh hoc kch phi v chn mc Thng s m
hnh trn menu tip xc. Trn mn hnh s xut hin hp thoi nh trn Hnh 9.153 v
ngi s dng c th thay i cc thng s nh m t trn.

309

.
Hnh 9.156. Kt qu m phng nhim di dng cc ng ng mc

Ngi s dng cng c th xem cc kt qu dng vn bn ca m hnh bng cch

chn mc Kt qu chy m hnh trn menu M hnh hoc kch phi v chn mc Kt qu
chy m hnh trn menu tip xc. Trn mn hnh s xut hin hp thoi nh trn Hnh
9.157
Hnh 9.157 bao gm 3 tab cha 3 loai thng tin khc nhau. Trong tab th nht l cc
s liu u vo chy m hnh (Hnh 9.157). Trong tab th hai l cc gi tr ti lng tnh
ton ti cc li (Hnh 9.158).

310

Hnh 9.157. Cc s liu u vo chy m hnh

Hnh 9.158. Cc gi tr ti lng pht thi tnh ton ti cc li

311

Hnh 9.159. Cc gi tr nng tnh ton ti cc li

Trong tab th ba l cc gi tr nng tnh ton cho tng li theo m hnh

Hanna-Gifford (Hnh 9.159).
Trong cc tab ny, khi ngi s dng nhn nt Bo co s hin ln ca s nh trn
Hnh 9.160. Ngi s dng c th xem bo co, in n, nh trong cc ca s Preview
bnh thng khc.
Ngi s dng cng c th lu bo co ny di dng file *.pdf bng cch nhn nt
trn thanh cng c ca ca s ny.
Sau khi chn vng li ca m hnh ngi s dng c th thay i cc thng s
ca cc ng ng mc bng cch chn mc Thuc tnh li trn menu M hnh hoc
nhn nt
9.161.

trn thanh cng c M hnh. Khi trn mn hnh s c dng nh trn Hnh

Trn Hnh 9.161 trong tab th nht l cc thng s thuc tnh ca li tnh. Ngi s
dng c th thay i cc thng s ny: kch thc li, s hng, ct, gc quay, di ti
thiu ca mt ng ng mc, nhng thng s cn hin th, mu sc, m, kiu ng,
dy nt v, mu nn v mu ch cho hp l hn.

312

Hnh 9.160. T ng to bo co

Trong tab th hai ca hp thoi ny (Hnh 9.162) l cc thng s thuc tnh ca cc

ng ng mc. Ngi s dng c th thay i cc thng s ny nhn c bc tranh
phn b cc ng ng mc theo mun. Ngi s dng c th chn gi tr mu t, mu
ng, cc thng s cn hin th, chn TCVN tng ng so snh

313

Hnh 9.161. Cc thng s thuc tnh ca li tnh

Hnh 9.162. Cc thng s thuc tnh ca cc ng ng mc

314

Cu hi v bi tp

1. Trnh by mc tiu, cu trc v mt s chc nng chnh ca ca phn mm

ENVIMAP 2.0.
2. Trnh by mc tiu, cu trc v mt s chc nng chnh ca ca phn mm
ENVIMWQ 2.0.
3. Trnh by mc tiu, cu trc v mt s chc nng chnh ca ca phn mm
ECOMAP 2.0.
4. ti tiu lun: Qun l cc im x nc thi vo knh sng v tnh ton
m phng cht lng nc bng phn mm ENVIMWQ cho mt i tng
thc t (ly trn v d sng Hng, Tha Thin Hu). Yu cu cn thc hin
trn phn mm ENVIMWQ l:
-

To ra cc i tng cn qun l trn nn ENVIMWQ 2.0:

Cc im quan trc cht lng nc trn sng Hng
Cc im gim st cht lng nc trn sng Hng
Nhp s liu vo cc im quan trc cht lng nc
Nhp cc thng s lin quan ti tham s ca im x thi : cht nhim, ti lng
nhim,
Xy dng mt kch bn tnh ton theo m hnh Paal m phng lan truyn cht trong
mi trng nc
Tnh ton x l kt qu: lm bo co khc nhau.
5. ti tiu lun: Qun l cc ng khi v tnh ton m phng nh hng ca
cc ngun thi ny bng phn mm ENVIMAP cho mt i tng thc t
(ly trn v d thnh ph Nng). Yu cu cn thc hin trn phn mm
ENVIMAP l:

To ra cc i tng cn qun l trn nn ENVIMAP:

Cc im quan trc cht lng khng kh
Cc im gim st cht lng khng kh
Nhp s liu vo cc im quan trc v cc im gim st cht lng khng kh
Nhp cc thng s lin quan ti tham s ca ng khi nh : cht nhim, nhit
kh thot ra, vn tc kh pht,
Xy dng mt kch bn tnh ton theo m hnh m phng lan truyn cht trong mi
trng khng kh: kh, bi nng
Xt cc trng hp c gi v lng gi
Tnh ton x l kt qu: lm bo co khc nhau.
6. ti tiu lun: Qun l cc pht thi ti cc khu cng nghip v tnh ton
m phng cht lng khng kh bng phn mm ECOMAP cho mt i
tng thc t (ly trn v d tnh Qung Ngi). Yu cu cn thc hin trn
phn mm ECOMAP l:

To ra cc i tng cn qun l (y chnh l cc CSDL mi trng cn phi xy

dng trong tng ti, d n) trn nn ECOMAP:
Cc khu cng nghip (KCN)
Cc c s sn xut (CSSX)
315

Nhp s liu vo pht thi vo tng CSSX theo tng thng.

X l s liu s cp thnh s liu th cp (s liu kh tng)
Xy dng mt kch bn tnh ton theo m hnh Hanna - Gifford m phng lan truyn
cht nhim trong mi trng khng kh t cc ngun vng
Tnh ton x l kt qu: lm bo co khc nhau.
Ti liu tham kho

1. Bi T Long, Nguyn Minh Nam, on Vn Phc, 1999. ng dng cng ngh GIS
trong m phng mi trng.// Tp ch Kh tng Thy vn. H Ni, s 12, tr. 34
41.
2. Bi T Long v CTV, 2002. H thng thng tin tr gip cng tc qun l, qui hoch
v nh gi tc ng mi trng. Bo co tng hp kt qu ti cp Trung tm
Khoa hc t nhin v Cng ngh quc gia 1999 2000, 121 trang.
3. Bi T Long v CTV, 2002. ENVIM, phn mm h tr qun l mi trng tng hp
v thng nht. Sn phm ti Nghin cu Khoa hc Cng ngh tnh B Ra Vng
Tu, 4/2002. 69 trang.
4. Bi T Long v CTV, 2002. INSEMAG, phn mm h tr qun l mi trng nc
v khng kh cho tnh An Giang. Sn phm ti Nghin cu Khoa hc Cng ngh
tnh An Giang, 9/2003. 120 trang.
5. Bi T Long, L Th Qunh H, Trnh Th Thanh Duyn, 2004. ng dng tin hc
mi trng phn tch nhim mi trng khu cng nghip Ha Khnh, Tp.
Nng, Tp ch Khi tng Thy vn, N 11 (527), 2004, trang 12 24.
6. Bi T Long, L Th Qunh H, Lu Minh Tng, 2004. Xy dng phn mm h tr
cng tc gim st cht lng mi trng cho cc tnh thnh Vit Nam. Tp ch Khi
tng Thy vn, N 12 (517), 2004, trang 10 19.
7. Bui Ta Long, Le Thi Quynh Ha, Ho Thi Ngoc Hieu, Luu Minh Tung, 2004.
Integration of GIS, Web technology and model for monitoring surface water quality
of basin river : a case study of Huong river. Proceedings of International symposium
on Geoinformatics for spatial infrastructure development in earth and allied
sciences. Pp. 299 304.
8. Bi T Long, L Th Qunh H, Lu Minh Tng, V ng Khoa, 2005. Xy dng
h thng thng tin mi trng h tr thng qua quyt nh mi trng cp tnh
thnh. Tp ch Kh tng Thy vn, s 5 (533), trang 31 40.
9. Bui Ta Long, Le Thi Quynh Ha, Cao Duy Truong, Nguyen Thi Tin, 2005.
Integration GIS and environment information system for environment management
in central economic key region of VietNam. Proceedings of Asean Conference on
Remote sensing, Ha Noi 7-11/11/2005. 10 p.
10. L Th Qunh H, Lu Minh Tng, Bi T Long, 2003. Xy dng cng c tch hp
tr gip cng tc gim st nhim khng kh vng kinh t trng im, Tp ch Khi
tng Thy vn, N 10 (514), 2003, trang 29 36.
11. Web site: WWW.ENVIM.COM.VN

316

DANH MC BNG BIU

Bng 2.1. Cc loi thng tin (d liu) mi trng.................................................................11
Bng 2.2. Danh mc th t u tin trong thu thp c s d liu v nghin cu v mi trng
(theo K hoch quc gia v mi trng v pht trin lu bn 1991 2000 ca Vit Nam) 12
Bng 5.1. Cc module c bn trong khi x l truy vn d liu trong ENVIMNT............100
Bng 5.2. Cc module con cn thit cho phn mm tch hp..............................................103
Bng 6.1. Phn loi bn vng kh quyn theo Pasquill ..................................................117
Bng 6.2. Cng thc tnh z (x), y(x) cho vng thong m (nng thn).........................117
Bng 6.3. Cng thc tnh z (x), y(x) cho iu kin thnh ph .......................................117
Bng 6.4.Cng thc tnh tham s p nh mt hm s theo n nh tng kt v theo iu
kin nng thn hay thnh ph..............................................................................................118
Bng 6.5. K hiu cc vung theo 8 hng gi khc nhau ..............................................120
Bng 6.6. Bng cc h s thc nghim Smith (1968) .........................................................122
Bng 6.7. Cc k hiu cc tham s trong m hnh Paal ......................................................127
Bng 6.8. nhy cm ca thng vi s c mt ca SO2 trong kh quyn ........................133
Bng 6.9. nhy cm mt s dng a y i vi SO2 ......................................................133
Bng 7.1. Bng cc im x trong phm vi tng CSSX......................................................147
Bng 7.2. Thng tin lin quan ti cng x...........................................................................147
Bng 7.3. Thng tin v trm cp nc.................................................................................148
Bng 7.4. Cu trc d liu im ly mu cht lng nc .................................................148
Bng 7.5. Cu trc d liu Trm thy vn...........................................................................149
Bng 7.6. Cu trc d liu cc im kim sot cht lng nc ........................................150
Bng 7.7. Thng tin v cht lng nc cp.......................................................................150
Bng 7.8. Thng tin v lng nc cp ti cc trm ly nc cp .....................................151
Bng 7.9. Cu trc d liu ca mu cht lng mu nc..................................................151
Bng 7.10. Cu trc d liu cc thng tin lin quan ti cc mu o c...........................152
Bng 7.11. Cu trc d liu thng tin v thy vn ..............................................................153
Bng 7.12. Cu trc d liu c trng nc thi ti cc im x nc thi........................153
Bng 7.13. Thng tin lin quan ti ng khi .......................................................................161
Bng 7.14. Cu trc d liu im ly mu cht lng khng kh .......................................162
Bng 7.15. Cu trc d liu Trm kh tng.......................................................................163
Bng 7.16. Cu trc d liu cc im kim sot cht lng khng kh ..............................163
Bng 7.17. Cu trc d liu ca mu cht lng khng kh ...............................................164
Bng 7.18. Cu trc d liu thng tin v kh tng ............................................................164
Bng 7.19. Cu trc d liu c trng kh thi ti cc ngun thi im ............................165
Bng 7.20. Cu trc d liu im ly mu cht lng khng kh .......................................173
Bng 7.21. Cu trc d liu Trm kh tng.......................................................................174
Bng 7.22. Cu trc d liu cc im kim sot cht lng khng kh ..............................174
Bng 7.23. Cu trc d liu ca mu cht lng khng kh ...............................................175
Bng 7.24. Cu trc d liu thng tin v kh tng ............................................................175
Bng 7.25. Cu trc d liu pht thi ti cc CSSX............................................................176

317

DANH MC HNH
Hnh 1.1. Cu trc ca cng ngh thng tin ...........................................................................3
Hnh 1.2. Phn loi cng ngh thng tin theo dng thng tin .................................................5
Hnh 2.1. Thp thng tin..........................................................................................................7
Hnh 2.2. Lung thng tin trong qu trnh ra quyt nh v lp chnh sch lin quan ti mi
trng /[1]/.............................................................................................................................10
Hnh 2.3. Hai phng php sn sinh ra thng tin mi trng ...............................................11
Hnh 2.4. Cc bc chnh ca h thng quan trc mi trng ..............................................15
Hnh 2.5. S khi h thng quan trc ...............................................................................16
Hnh 2.6. S phn loi ca thng tin mi trng ..................................................................19
Hnh 2.7. Bo co mi trng i vi tng CSSX................................................................31
Hnh 2.8. Cc dng bo co mi trng ................................................................................32
Hnh 3.1.Cc giai on chnh ca d n thng tin. ng k chm ch r mt s giai on
ca d n c th quay li trong qu trnh lm vic. ...............................................................37
Hnh 3.2. Cc phng php nhn ngun thng tin................................................................39
Hnh 3.3. S nh gi ngun thng tin .............................................................................41
Hnh 3.4. C s hnh thnh hng nghin cu Tin hc mi trng.....................................50
Hnh 3.5. Cu trc ca mn hc Tin hc mi trng ............................................................51
Hnh 3.6. Tam gic thy tin hc /theo Vin thy lc Delft (H Lan)...................................52
Hnh 3.7. Phn b cc bo co khoa hc ti Hi ngh Hydroinformatics 2000, Iowa, bang
Minneapolis, USA .................................................................................................................53
Hnh 4.1. S tng qut ca h thng................................................................................56
Hnh 4.2. Cu trc h thng thng tin mi trng.................................................................63
Hnh 4.3. S tin trnh pht trin CSDL khng gian ........................................................66
Hnh 4.4. S dng thng tin trong bc qun l CSDL khng gian ................................71
Hnh 4.5. Cc thng tin mi trng trong khi tra cu .........................................................75
Hnh 4.6. C s thng tin mi trng trong khi ngn hng d liu ....................................75
Hnh 4.7. C s thng tin mi trng trong khi C s php l...........................................76
Hnh 4.8. C s thng tin mi trng trong khi Tra cu thng tin .....................................78
Hnh 4.9. C s thng tin mi trng trong khi quan trc mi trng ...............................79
Hnh 5.1. S cc phng php v thit b tng hp quan trc mi trng.......................88
Hnh 5.2.H thng t ng thu thp, truyn, x l, bo qun v a thng tin ti ngi dng
...............................................................................................................................................89
Hnh 5.3. S mng li quan trc v phn tch mi trng ti Vit Nam.......................90
Hnh 5.4.S cu trc ca h thng thng tin mi trng cp tnh thnh /[2]/ ..................92
Hnh 5.5. Qu trnh t ng ha trong h thng thng tin mi trng .................................93
Hnh 5.6. Cc bi ton d bo mi trng ch yu ca th k 21 ........................................94
Hnh 5.7. S cu hnh k thut ca H thng thng tin mi trng cp tnh ...................96
Hnh 5.8. S cu trc tng quan ENVIMNT ....................................................................98
Hnh 5.9. S cu trc module nhp xut d liu ..............................................................99
Hnh 5.10. S module truy vn d liu...........................................................................100
Hnh 5.11. S cu trc khi module to lp bo co ......................................................101
Hnh 5.12. Giao din ca phn mm ENVIMNT ................................................................104
Hnh 6.1. S khuch tn lung kh thi dc theo chiu gi............................................111
Hnh 6.2 S m hnh vt khi Gauss ..............................................................................115
Hnh 6.4. Cc k hiu v ngha ca chng trong m hnh Gauss.....................................116
Hnh 6.5. H trc ta v v tr ngun thi trong m hnh Paal........................................128
318

Hnh 6.6.S thay i nng cht nhim trong cng nc thi theo thi gian...............130
Hnh 6.7. Mi quan h gia con ngi vi cc h sinh thi................................................131
Hnh 6.8. S lan truyn ca thy ngn trong thin nhin ....................................................132
Hnh 6.9. Bi ton d bo mi trng vi li ch kinh t....................................................135
Hnh 6.10. S h sinh thi nc ......................................................................................136
Hnh 6.11 S th mi ....................................................................................................137
Hnh 6.12. S h sinh thi nc vi cc tc dng chuyn ha vt cht ......................139
Hnh 7.1. S cu trc ca phn mm ENVIMWQ .........................................................145
Hnh 7.2. S cu trc CSDL mi trng trong ENVIMWQ..........................................145
Hnh 7.3. M hnh Paal c tch hp trong ENVIMWQ ..................................................146
Hnh 7.4. Quy trnh to cc i tng qun l trong ENVIMWQ ...................................... 146
Hnh 7.5. Qui trnh nhp s liu o c lm bo co trong ENVIMWQ .........................155
Hnh 7.6. S qui trnh lm thng k trong ENVIMWQ .................................................156
Hnh 7.7. Cc bc chun b chy m hnh m phng trong ENVIMWQ .........................158
Hnh 7.8. S cu trc ca phn mm ENVIMAP...........................................................159
Hnh 7.9. S cu trc CSDL mi trng trong ENVIMAP ...........................................160
Hnh 7.10. M hnh Berliand c tch hp trong ENVIMAP ...........................................160
Hnh 7.11. Quy trnh to cc i tng qun l trong ENVIMAP......................................161
Hnh 7.12. Qui trnh nhp s liu o c lm bo co trong ENVIMAP .........................166
Hnh 7.13. S qui trnh lm thng k trong ENVIMAP.................................................167
Hnh 7.14. Cc bc chun b chy m hnh m phng trong ENVIMAP.........................169
Hnh 7.15. S cu trc ca phn mm ECOMAP .......................................................... 171
Hnh 7.16. S cu trc CSDL mi trng trong ECOMAP ...........................................172
Hnh 7.17. M hnh Hanna Gifford c tch hp trong ECOMAP ................................ 172
Hnh 7.18. Quy trnh to cc i tng qun l trong ECOMAP ....................................... 173
Hnh 7.19. Cc bc chun b chy m hnh m phng trong ECOMAP ..........................179
Hnh 8.1. Hp thoi nhp d liu tnh phn b nng cht bn ti mt t theo chiu gi
.............................................................................................................................................182
Hnh 8.2. V d nhp d liu ...............................................................................................183
Hnh 8.3. Kt qu tnh ton di dng th ......................................................................183
Hnh 8.4. Kt qu tnh ton di dng vn bn ...................................................................184
Hnh 8.5. Giao din nhp liu ca CMAXU .......................................................................184
Hnh 8.6. Kt qu tnh ton di dng th ca CMAXU................................................185
Hnh 8.7. Kt qu tnh ton di dng text ca CMAXU ...................................................185
Hnh 8.8. Ca s giao din ca CXYHU.............................................................................186
Hnh 8.9. Kt qu tnh ton di dng th ca CXYHU.................................................186
Hnh 8.10.Kt qu tnh ton di dng text ca CXYHU...................................................187
Hnh 8.11. Ca s giao din ca COXRN...........................................................................188
Hnh 8.12. Kt qu tnh ton dng th ca COXRN ....................................................... 188
Hnh 8.13. Kt qu tnh ton dng text ca COXRN ..........................................................189
Hnh 8.14. Khi ng CAP 2.5 trn mn hnh Windows.................................................... 190
Hnh 8.15. Menu M hnh ca CAP 2.5 .............................................................................. 191
Hnh 8.16. Nhp d liu cho ng khi.................................................................................192
Hnh 8.17. Nhp cc d liu iu kin kh tng................................................................193
Hnh 8.18. Cc h s khuch tn tnh theo mc nh v thay i chng.............................194
Hnh 8.19. To li tnh mi ...............................................................................................194
Hnh 8.20. Li tnh trong CAP 2.5 ....................................................................................195
Hnh 8.21. Biu din nhim khng kh trong CAP 2.5.....................................................196
Hnh 8.22 Danh sch cc ng bnh .............................................................................196
Hnh 8.23. Hin th kt qu tnh ton di dng cc ng ng mc...............................197
319

Hnh 8.24. Kt qu tnh ton trong trng hp lng gi .....................................................197

Hnh 8.25. Nng cht nhim hin th thanh cng c ................................................197
Hnh 8.26. Phn b nng cht nhim theo hng gi .................................................198
Hnh 8.27. S phn b nng cht nhim theo hng gi trong trng hp lng gi ..198
Hnh 8.28. Xem kt qu m phng theo chiu gi di dng text ......................................199
Hnh 8.29. Hp thoi tnh ton nng cht nhim ti mt im bt k...................199
Hnh 8.30. Tnh ton nng cht nhim ti im bt ky .............................................199
Hnh 8.31. Nng cc i ca cht nhim ti cc vn tc gi khc nhau .....................200
Hnh 8.32. Khong cch t nng cc i ca cht nhim ti cc vn tc gi khc nhau
.............................................................................................................................................201
Hnh 8.33. Hp thoi in n...................................................................................................202
Hnh 9.1. Khi ng ENVIMWQ 2.0 trn mn hnh Windows. .........................................209
Hnh 9.2. Mn hnh ng nhp ca ENVIMWQ 2.0 ...........................................................209
Hnh 9.3. Mn hnh ng k ngi s dng ca ENVIMWQ 2.0.......................................210
Hnh 9.4. Mn hnh khi ng ca ENVIMWQ 2.0 ...........................................................210
Hnh 9.5. Menu File.............................................................................................................211
Hnh 9.6 Menu Thng k..................................................................................................... 211
Hnh 9.7. Menu Son tho ...................................................................................................211
Hnh 9.8. Menu Ca s........................................................................................................211
Hnh 9.9. Menu Thng tin ................................................................................................... 211
Hnh 9.10 Menu Bn .......................................................................................................211
Hnh 9.11. Menu Giao din .................................................................................................211
Hnh 9.12. Menu tip xc ....................................................................................................213
Hnh 9.13. Cc thnh phn ca thanh trng thi..................................................................213
Hnh 9.14. Chn lp bn son tho............................................................................213
Hnh 9.15. Hp thoi thng thng .....................................................................................214
Hnh 9.16. Xut cc thng tin ny ra file.............................................................................215
Hnh 9.17. Yu cu xc nhn lu d liu ............................................................................215
Hnh 9.18. Hp thoi dng bng..........................................................................................216
Hnh 9.19. ............................................................................................................................217
Hnh 9.20. Hp thoi Customization ...................................................................................217
Hnh 9.21. Nhm cc dng d liu theo gi tr ca mt ct................................................217
Hnh 9.22. Cc d liu c nhm theo gi tr ca mt ct................................................218
Hnh 9.23. Chn hin th d liu theo iu kin..................................................................219
Hnh 9.24. Cc iu kin chn hin th d liu...............................................................219
Hnh 9.25. Xem thng tin ca i tng trong bng ...........................................................219
Hnh 9.26. th ca cc s liu thng k theo khng gian ...............................................220
Hnh 9.27. Chn kiu th dng ct..................................................................................220
Hnh 9.28. Hp thoi lu th nhn c .........................................................................221
Hnh 9.29. Menu Giao din .................................................................................................221
Hnh 9.30. Menu iu khin lp bn .............................................................................223
Hnh 9.31. Qun l cc lp bn ......................................................................................223
Hnh 9.32. o khong cch .................................................................................................225
Hnh 9.33. Thng tin ca i tng bn .........................................................................225
Hnh 9.34. Hin th thng tin hnh hc ca i tng .........................................................226
Hnh 9.35. Chn loi thng tin cn ly lm nhn ................................................................226
Hnh 9.36. Menu tip xc ca i tng .............................................................................227
Hnh 9.37. Hp thoi Thuc tnh ch ..................................................................................228
Hnh 9.38. Thng tin i tng a gic............................................................................... 229
Hnh 9.39. Thng tin gn vi i tng ..............................................................................229
320

Hnh 9.40. Thng bo v cha c thng tin gn vi i tng ...........................................230

Hnh 9.41. To mi thng tin gn vi i tng .................................................................230
Hnh 9.42. Danh sch cc thng tin c th gn vi i tng.............................................231
Hnh 9.43. Thng bo xa i tng...................................................................................232
Hnh 9.44. Hp thoi Ly mu ............................................................................................232
Hnh 9.45. Cc s liu ly mu ca trm ly mu cht lng nc ....................................233
Hnh 9.46. Thng tin v ln ly mu ca trm ly mu cht lng nc ...........................233
Hnh 9.47. Cc s liu ly mu ca trm ly mu cht lng nc ....................................234
Hnh 9.48. Menu Thng tin .................................................................................................235
Hnh 9.49. Danh sch cc khu cng nghip.........................................................................235
Hnh 9.50. Danh sch cc c s sn xut ............................................................................236
Hnh 9.51. Danh sch cc c s sn xut ............................................................................236
Hnh 9.52. Danh sch cc cng x nc thi.......................................................................237
Hnh 9.53. Menu con trm ly mu cht lng nc ..........................................................237
Hnh 9.54. Danh sch cc im kim sot cht lng nc................................................238
Hnh 9.55. Danh sch cc trm thy vn .............................................................................238
Hnh 9.56. Danh sch cc trm nc cp ............................................................................239
Hnh 9.57. Danh sch cc Tiu chun Vit Nam.................................................................239
Hnh 9.58. Danh sch Cc thng s o ng vi trm ..........................................................240
Hnh 9.59. Cc h s chuyn ha ng vi cht ...................................................................241
Hnh 9.60. Menu To mi i tng ...................................................................................241
Hnh 9.61. To mi thng tin khu cng nghip...................................................................242
Hnh 9.62. Cc c s sn xut c trong khu cng nghip ...................................................243
Hnh 9.63. To mi thng tin c s sn xut.......................................................................243
Hnh 9.64. Cc im x nc thi c trong c s sn xut .................................................244
Hnh 9.65. To mi thng tin im x nc thi.................................................................244
Hnh 9.66. To mi thng tin cng x nc thi.................................................................245
Hnh 9.67. Cc im x nc thi vo cng x ..............................................................246
Hnh 9.68. To mi thng tin trm ly mu cht lng nc .............................................246
Hnh 9.69. To mi thng tin trm ly mu cht lng nc .............................................247
Hnh 9.70. To mi thng tin trm thy vn .......................................................................247
Hnh 9.71. To mi thng tin trm ly mu cht lng nc .............................................248
Hnh 9.72. To mi thng tin Tiu chun Vit Nam...........................................................249
Hnh 9.73. Cc gi tr gii hn ng vi Tiu chun Vit Nam............................................249
Hnh 9.74. Menu Thng k.................................................................................................. 250
Hnh 9.75. Chn i tng thng k lng x thi ti cng x......................................250
Hnh 9.76. Chn cc cht thng k .................................................................................251
Hnh 9.77. Chn thi im thng k...............................................................................252
Hnh 9.78. Cc s liu thng k c..................................................................................252
Hnh 9.79. th dng ng thng ...................................................................................253
Hnh 9.80. th dng ct...................................................................................................254
Hnh 9.81. T ng to bo co...........................................................................................254
Hnh 9.82. Chn i tng thng k lng x thi ti c s sn xut............................255
Hnh 9.83. Chn cc cht thng k .................................................................................256
Hnh 9.84. Chn thi im thng k...............................................................................257
Hnh 9.85. Cc s liu thng k c..................................................................................258
Hnh 9.86. th dng ng thng ...................................................................................258
Hnh 9.87. th dng ct...................................................................................................259
Hnh 9.88. T ng to bo co cho c s sn xut ............................................................260
Hnh 9.89. Chn i tng thng k lng x thi ti im x......................................261
321

Hnh 9.90. Chn cc cht thng k .................................................................................261

Hnh 9.91. Chn thi im thng k...............................................................................262
Hnh 9.92. Cc s liu thng k c..................................................................................263
Hnh 9.93. th dng ng thng ...................................................................................263
Hnh 9.94. th dng ct...................................................................................................264
Hnh 9.95. T ng to bo co...........................................................................................265
Hnh 9.96. Chn i tng thng k lng x thi ti c s sn xut............................266
Hnh 9.97. Chn thi im thng k...............................................................................266
Hnh 9.98. Cc s liu thng k c..................................................................................267
Hnh 9.99. th dng ng thng ...................................................................................268
Hnh 9.100. th dng ct.................................................................................................269
Hnh 9.101. T ng to bo co.........................................................................................270
Hnh 9.102. Chn i tng thng k lng x thi ti c s sn xut..........................271
Hnh 9.103. Chn thi im thng k.............................................................................271
Hnh 9.104. Chn thi im thng k.............................................................................272
Hnh 9.105. Cc s liu thng k c................................................................................273
Hnh 9.106. th dng ng thng .................................................................................273
Hnh 9.107. th dng ct.................................................................................................274
Hnh 9.108. T ng to bo co.........................................................................................275
Hnh 9.109. Chn i tng thng k cht lng nc ti im ly mu cht lng nc
.............................................................................................................................................276
Hnh 9.110. Chn cc cht thng k ...............................................................................277
Hnh 9.111. Chn thi im thng k.............................................................................277
Hnh 9.112. Cc s liu thng k c................................................................................278
Hnh 9.113. th dng ng thng .................................................................................278
Hnh 9.114. th dng ct.................................................................................................279
Hnh 9.115. T ng to bo co.........................................................................................280
Hnh 9.116. Chn i tng thng k lng x thi ti cng x....................................281
Hnh 9.117. Chn cc cht thng k ...............................................................................281
Hnh 9.118. Chn thi im thng k.............................................................................282
Hnh 9.119. Cc s liu thng k c................................................................................283
Hnh 9.120. th dng ng thng .................................................................................283
Hnh 9.121. th dng ct.................................................................................................284
Hnh 9.122. T ng to bo co.........................................................................................285
Hnh 9.123. Chn i tng thng k lng x thi ti cng x....................................286
Hnh 9.124. Chn cc cht thng k ...............................................................................286
Hnh 9.125. Chn thi im thng k.............................................................................287
Hnh 9.126. Cc s liu thng k c................................................................................288
Hnh 9.127. th dng ng thng .................................................................................288
Hnh 9.128. th dng ct.................................................................................................289
Hnh 9.129. T ng to bo co.........................................................................................290
Hnh 9.130. Menu M hnh .................................................................................................291
Hnh 9.131. Danh sch cc cng x chn v mt s thng s cn thit chy m hnh
.............................................................................................................................................292
Hnh 9.132. Cc thng s ca li tnh ...............................................................................293
Hnh 9.133. Xem li cc thng s nhp trc khi m phng .........................................293
Hnh 9.134. Kt qu m phng nhim di dng cc ng ng mc..........................294
Hnh 9.135. Cc s liu u vo chy m hnh ..............................................................295
Hnh 9.136. Cc gi tr nng tnh ton ti cc nt li...................................................295
Hnh 9.137. Cc gi tr nng cc i do ring tng ngun x gy ra.............................296
322

Hnh 9.138. th phn b nng cht nhim dc sng i vi mi cng x .............296

Hnh 9.139. Cc thng s thuc tnh ca li tnh ..............................................................297
Hnh 9.140. Cc thng s thuc tnh ca cc ng ng mc ..........................................298
Hnh 9.141. Menu M hnh .................................................................................................299
Hnh 9.142. Danh sch cc ng khi chn v mt s thng s cn thit chy m hnh
.............................................................................................................................................300
Hnh 9.143. Cc thng s ca li tnh ...............................................................................300
Hnh 9.144. Xem li cc thng s nhp trc khi m phng .........................................301
Hnh 9.145. Kt qu m phng nhim di dng cc ng ng mc..........................302
Hnh 9.146. Cc s liu u vo chy m hnh ..............................................................302
Hnh 9.147. Cc gi tr nng tnh ton ti cc nt li...................................................303
Hnh 9.148. Cc gi tr nng cc i do ring tng ngun x gy ra.............................303
Hnh 9.149. th phn b nng cht nhim dc hng gi i vi mi ng khi ...304
Hnh 9.150. Cc thng s thuc tnh ca li tnh ..............................................................305
Hnh 9.151. Cc thng s thuc tnh ca cc ng ng mc ..........................................305
Hnh 9.152. Menu M hnh .................................................................................................306
Hnh 9.153. Danh sch cc c s sn xut chn v mt s thng s cn thit chy m
hnh ......................................................................................................................................307
Hnh 9.154. Cc thng s ca li tnh ...............................................................................308
Hnh 9.155. Xem li cc thng s nhp trc khi m phng .........................................309
Hnh 9.156. Kt qu m phng nhim di dng cc ng ng mc..........................310
Hnh 9.157. Cc s liu u vo chy m hnh ..............................................................311
Hnh 9.158. Cc gi tr ti lng pht thi tnh ton ti cc li .....................................311
Hnh 9.159. Cc gi tr nng tnh ton ti cc li......................................................312
Hnh 9.160. T ng to bo co.........................................................................................313
Hnh 9.161. Cc thng s thuc tnh ca li tnh ..............................................................314
Hnh 9.162. Cc thng s thuc tnh ca cc ng ng mc ..........................................314

323