Atksularn Artm

Do. Dr. Ahmet ALTIN

Atksu Artma Tesisi ile lgili Genel lke ve

Tasarma Ait Esaslar
Genel ilkeler
MADDE 4 (1) Bu Teblide verilen atksu artm iin uygulanabilir
olduu genelde kabul edilmi metodlar, Su Kirlilii Kontrol Ynetmelii
ve Kentsel Atksu Artm Ynetmeliinde ngrlen dearj standartlarn
karlayabilecek mevcut ve/veya yeni dier metodlarn kullanlmasn
kstlamaz.
Proje hizmet alannn seilmesi
MADDE 5 (1) Proje hizmet alan kentin imar plan, corafik
yaps, altyap tesisleri ile alc ortamn konumu ve zelliklerine
bal olarak seilir. Bunun dnda artma tesisinin ya da tesislerinin
merkezi ya da merkezi olmamas alternatifleri iin bir n
fizibilite yaplmas esastr.
Proje sresi ve kademelerinin belirlenmesi
MADDE 6 (1) Atksu artma tesisleri inaat ve elektromekanik
olarak iki blme ayrldnda inaat genelde 30-40 yl,
elektromekanik ksm 10-15 yl sreyle hizmet vermektedir.
Projenin kademelendirilmesi nfusun art hzna bal olarak
deerlendirilir. Tesisin toplam faydal mr ve toplam kapasitesi

Nfus tahminleri
MADDE 7 (1) Nfus tahmin yntemi; yerleim
yerinin imar plan, ekonomisi, turizm potansiyeli,
g alp, g verme gibi durumlar dikkate
alnarak seilir.
Nfus
tahminlerinde,
aritmetik
art,
geometrik art, azalan hzl art, lojistik
eri ve benzer yntemler kullanlr.
Yerleim yerinin gemi nfus saymlar dikkate
alnarak
ve
birden
fazla
yntem
karlatrlarak, en uygun yntem seilir.

Nfus tahminleri
(2) 2007 yl adrese dayal nfus saymnda ok dk ve yksek
deerler elde edilen yerleim yerlerinin nfus art hznn
belirlenmesinde 2007 ylndan itibaren TK tarafndan yllk olarak
yaynlanan nfus verileri gz nnde bulundurulur.
(3) Nfus art metoduna gre gelecekteki nfuslarn hesabnda;
Nt = N0 (1+(p/100))t
ifadesi kullanlabilir. Burada,

N0 : Son nfus saym deerini

Nt : Son saymdan t yl sonraki nfusu
p : Nfus art/azalma hzn (%)
t : Son nfus saymndan itibaren geen sreyi (yl) ifade eder.

Nfus tahminleri
(4) Kk yerleim yerlerinde kentsel nfusun hangi
deerlere kadar artabilecei, doygunluk nfus tahkiki
yaplarak karar verilir. Doygunluk nfusu deeri,
tamamlanm ise imar plan haritalarndan veya
yerleime msait alanlarn kalan ksmnn ne
kadar olduu ile bulunur. Doygunluk nfusu deeri
iin yerel idareler ile istiare edilerek karar verilir.
(5) Kk yerleim yerlerindeki krsal nfus azalmas
yerleim yerinin sosyo-ekonomik artlarna bal olur.
ehirlerin nfus tahmininde, kentsel ve krsal
nfus deerlerinin ayr ayr hesaplanmas gerekir.

Nfus tahmin metotlar

Aritmetik Art Metodu
Bu metotta toplum nfusunun birim zamandaki
artnn zamanla sabit kald kabul edilmitir.

Geometrik Art Metodu

Bu metotta, nfusun birim zamandaki
artnn toplumu nfusu ile orantl
olduu kabul edilmitir.

ller Bankas Metodu

ller Bankas Metodu

n = Son nfus saym ile projenin hazrland yl arasnda
geen zaman (yl),
iller bankas metodu, P = 1-3 deerleri arasnda kalmas
halinde, geometrik art ile ayn sonular vermektedir.
Proje inaatn bitiminden 30 yl sonraki ihtiyac karlamak
zere dzenlenir.
Ancak projenin fiilen ele alnmasndan tesisin iletmeye
giriine kadar geecek sre 5 yl olarak, bu sreye eklenir.

Azalan Art Metodu

Lojistik Eri Metodu

SOR
U

SORU Ayn soruyu geometrik art yntemine gre znz

ti

SORU: Bir yerleim merkezinin nfus saym

sonular aada verilmitir. Bu ehrin 2010
ylndaki nfusunu;
a)
b)

Aritmetik art metodu

Geometrik art metodu ile bulunuz?

K g1

ln( 85
74 )

0,0138
10

ln(100
85 )
K g1
0,0163
10

SORU

SORU

SORU

Atksu miktar ve zelliklerinin

belirlenmesi
MADDE 8 (1) Nfusu 100.000nin stnde olan ve atksu
toplama altyapsnn mevcut olduu yerleimlerde, kii
bana atksu oluumu ve kirlilik yklerinden hesaplanan atksu
miktar ve karakterinin kontrol edilebilmesi iin, yaz ve k
aylar ile kurak hava artlarn temsil edecek debi lm
ve
24
saatlik
karakterizasyonlar
yaplr.
Bu
karakterizasyonda KO, BO5, AKM, TKN, TP, PO4-P, NH4-N
parametreleri izlenir.
(2) Trkiyede nfusa bal olarak atksu oluumu ve kirlilik
ykleri deiimi Tablo 2.1de verilmitir. Nfusu 100.000e
kadar olan yerleim birimlerinin atksularnn artma tesisleri
tasarmnda yaz ve k aylar ile kurak hava artlarn temsil
edecek debi ve 24 saatlik karakterizasyon lm deerleri
bulunmamas durumunda Tablo 2.1deki debi ve kirlilik
ykleri esas alnr.

Atksu miktar ve zelliklerinin

belirlenmesi
Tablo 2.1 Nfusa bal olarak atksu oluumu
ve kirlilik yklerinin deiimi*
* Kirlilik yklerinin konsantrasyon olarak ifadesinde infiltrasyon debisi
de dikkate alnr.

Nfus
aral
200010000
1000050000
50000100000

Atksu
Oluumu

KO

BO

AKM

TN

TP

g/kiign

g/kiign

g/kiign

g/kiign

g/kiign

80

55

40

35

0.9

90

75

45

45

1.0

100

90

50

50

1.1

L/kii.g
n

Atksu miktar ve zelliklerinin

belirlenmesi
(3) Tablo 2.1de verilen debiler kanala szma
debilerini iermemektedir. Atksu artma tesisine
ulaan atksu karakterinin belirlenebilmesi iin evsel
atksu debisinin yannda, szma ve endstriyel
atksu debileri ile bunlara ait kirletici yklerinin
de hesaba katlmas gerekir.
Atksu toplama sistemine yeralt suyundan gelen
szma debisi miktar, yeraltsuyu seviyesi ile kanal
sisteminin durumuna bal olarak deiir. Birim szma
debisi yerleim yerinin yeralt su seviyesinin
yksekliine, sahilde bulunup bulunmamasna, zemin
yapsna, ime suyu ebekelerinin kaak oranna ve
kanalizasyon ebekesinin yana ve benzeri hususlara

Evsel Su htiyac
Yerleim merkezinin gelecekteki nfusuna bal
olarak insan bana gnde aadaki miktarlarda
su hesaba esas alnmaldr. ebeke su kayplar
deerlere dahildir.

nsan Su htiyac

Qinsan

N qmax

( L / sn )
86400

Gelecekteki nfusu 300.000 e kadar olan

yerleim
merkezlerinde
yukarda
verilen
deerlere yol, ev bahesi, park, motorlu aralar,
okul,
hastane,
mezbaha,
otel,
hamam,
amarhane, dkkan, inaat vb. yerlerin ihtiyac
veya temizlenmesi iin tketilecek su miktarlar
da dahildir. Ancak hesab etkileyebilecek zel
durumlarda bu miktarlar hesaba ayrca eklenir.
Gelecekteki
nfusu
300.000
den
byk
beldelerde insan bana ve zel su ihtiyac gibi
konularda idare ile anlalarak bir karar verilir.

Hayvan Su htiyac
N BH 50 N KH 15
Qhayvan
( L / sn )
86400
Projenin dzenlendii tarih deki hayvan
saylar hesab esas alnarak, Byk ba
hayvan iin 50 L/gn, Kkba hayvan
iin 15 L/gn alnr. zel hallerde
hayvanclktaki gelime imkan gz nne
alnabilir.
Qevsel Qinsan Qhayvan ( L / sn )

Endstriyel Su htiyac
Yerleim merkezindeki kk ve byk sanayi,
liman, istasyon gibi tesislerin su ihtiyac ayrca
gz nnde tutulacaktr. Genel olarak sanayi su
ihtiyac
byk sanayi blgelerindeQ;BS 0,5 0,85lt. / sn ha,
kk sanayi blgelerinde ise ;
QKS 0,35 0,50lt. / sn ha
olarak alnabilir.
Ayrca dier bir hesap yolu da, maksimum
gnlk su ihtiyacnn (insan iin) yzdesi
cinsinden
Qend %(bulmaktr
5 25)Q ;
insan

Szma debisi
Atksu toplama sistemine yeralt suyundan gelen szma debisi miktar,
yeraltsuyu seviyesi ile kanal sisteminin durumuna bal olarak
deiir.
Birim szma debisi hektar bana = 0.002-0.2 L/sn.ha
Birim kanal uzunluu ve edeer kanal ap bana 0.01-1.0
m3/gn.mm.km kanal olarak alnr.
yi ina edilmi kanalizasyon ebekelerinde kabul edilebilir
infiltrasyon debisi 0.5 m3/gn.mm.kmden kk olur.
stisnai hallerde gerekesiyle birlikte proje mellifi yerel artlara
uygun szma debisi belirler.
Toplam debinin % 5 10u kadar bacalardan giren yamur suyu
debisi (Qyamur) de hesaplara ilave edilmektedir.

Tasarm Debileri

Tasarm Debileri
Gelecekteki Nfus

n2

1 000

10

1 000 10 000

12

10 000 100 000

14

100 000 1 000 000

16

Dearj kriterleri ve sistem

seimi

MADDE 9 (1) Artlm suyun dearj edilecei

ortamn Hassas Alan, Az Hassas Alan veya bu iki
tanmn kapsam dnda olan dier alanlar snfnda
deerlendirilmesine gre artma tesisi proses akm
diyagram seilir. Birinci kademe ve biyolojik artma
birimleri atksu artma teknolojileri konusunda
Ek.2de belirtilen teknolojilerden faydalanlr.
(2) Hassas ve Az Hassas alanlardaki artlm su
dearj limitleri iin Kentsel Atksu Artm
Ynetmelii uygulanacaktr. Ayrca, atksu dearj
standartlarna ek olarak artma tesisinden kan
amurun stabilizasyonunun da gerekli olmas
durumunda, atksu artma sistemlerinin amur
artma teknolojileri ile birlikte ele alnmas gerekir.

Dearj kriterleri ve sistem

seimi

Tablo 2.2 Deiik artma sistemleri iin k suyu kaliteleri

*Biyolojik besi maddesi (Azot, Fosfor) giderimli artma tesisi

Klasik
Klasik Aktif
Aktif

Parametr Birimle
Klasik
Membran
amur +
Ham
amur

BNR+
eler
r
Aktif
biyoreaktr mikrofiltras
atksu
+
BNR* filtrasyo
amur
(MBR)
yon + ters
filtrasy
n
osmoz
on
120AKM
mg/L
5-25
2-8
5-20
1-4
<2
<1
400
110BO
mg/L
5-25
5-20
5-15
1-5
<1-5
<1
350
250KO
mg/L
40-80
30-70
20-40
20-30
<10-30
<2-10
800
mg
Amonyu
12-45
1-10
1-6
1-3
1-2
<1-5
<0.1
m iyonu NH4+/L
Toplam
mg TN/L 20-70 15-35
15-35
3-8
2-5
<10
<1
azot
Toplam
mg TP/L 4-12
4-10
4-8
1-2
<2
<0.3-5
<0.5
fosfor
270500500TM
mg/L
500-700 500-700
500-700
<5-40
860
700
700

Atksu toplama sistemi bulunmayan ve

inas mmkn olmayan yerlerde
uygulanacak teknik esaslar

MADDE 10 (1) Atksu toplama sistemi bulunmayan ve

inaasnn da mmkn olmad birbirinden uzak mnferit
evler, kyler ve mezralar gibi yerlerde yerinde artma
sistemleri uygulanr. Bu uygulamalarda 19/3/1971 tarihli ve
13783 sayl Resm Gazetede yaymlanm bulunan Lam
Mecras naas Mmkn Olmayan Yerlerde Yaplacak
ukurlara Ait Ynetmelik hkmleri geerlidir ve aada
verilen ana ilkeler esas alnr.
a) Bu Tebli erevesinde yaplacak
artlm su kalitesi esas ltdr.

uygulamalarda,

b) Atksu toplama sisteminin bulunmad yerler atksularn

uzaklatrlmas asndan ana grupta toplanr. Bunlar;
geirimli, az geirimli ve geirimsiz zeminlerin olduu
yerlerdir. Bu zemin gruplarnn uygulanabilecei atksu

Atksu toplama sistemi bulunmayan ve

inas mmkn olmayan yerlerde
uygulanacak teknik esaslar
1) Geirimli zemin artlarnda septik tank klar, szdrma
ukurlarna veya szdrma yataklarna verilir.
2) Az geirimli zeminlerde atksu haval artma veya kesikli
kum filtresi ile artlmas gerekir. Ayrca, artlan suyun bir
pompa veya dozlama sifonu ile ilave bir artmann yaplaca
szdrma yatana verilmesi gerekir. Bu tr zeminlerde,
yeraltna szdrmak zor olduu durumlarda basn ile alan
zel szdrma yataklarnn yaplmas gerekir.
3) Geirimsiz zeminlerde ve geirimliliin ok dk olduu
zeminlerde atksular daha kompleks artma sistemleri ile artlr
ve uzaklatrlr.
4) Yeraltsu seviyesinin yksek, zemin eiminin yksek,
taknlarn meydana geldii ve atksuyun, su kaynaklarnn
yaknlarnda
olutuu
durumlarda
zemine
szdrma

Atksu toplama sistemi bulunmayan ve

inas mmkn olmayan yerlerde
uygulanacak teknik esaslar

ekil 3.1 Zemin gruplarna gre atksu artma ve

uzaklatrma sistemleri

Atksu toplama sistemi bulunan yerlerde

uygulanacak teknik esaslar
MADDE 11 (1) Atksu toplama sistemi bulunan
yerlerde uygulanacak teknik esaslar unlardr,
a) Nfusun 84 kiiden az olduu ve atksularn bir
toplama sistemi ile topland durumlarda, atksu
toplama sisteminin bulunmad yerlerde uygulanan,
yerinde artma sistemleri uygulanr.
b) Nfusun 84 ile 500 arasnda olduu yerleim
birimlerinde Su Kirlilii Kontrol Ynetmelii Tablo 21:
Evsel Nitelikli Atk Sularn Alc Ortama Dearj
Standartlarnda belirtilen dearj kriterlerine uyulmas
gerekir.
Kyler iin doal artma sistemleri en ideal sistemlerdir.
Doal artma sistemleri olarak, yzeysel ve yzeyalt
akl
yapay
sulakalanlar,
doal
lagnler
ve
havalandrmal lagnler kullanlr. Ayrca, septik tank
sonras araziye uygulama, arazi zerinde aktma veya

Atksu toplama sistemi bulunan yerlerde

uygulanacak teknik esaslar
c) Nfusun 500 ile 2000 arasnda olduu yerleim
birimlerinde Su Kirlilii Kontrol Ynetmelii Tablo 21: Evsel
Nitelikli Atk Sularn Alc Ortama Dearj Standartlarnda
belirtilen dearj kriterlerine uyulmas gerekir.
1) 500 ile 2000 nfus aralnda kullanlan artma
sistemleri kk artma sistemleri snfnda olup, bu tr
yerleim yerlerinde uygulanabilecek artma sistemleri,
deiik tipte toplanm olup, bunlar; doal artma
sistemleri, geleneksel artma sistemleri ve herikisinin de
birlikte uyguland sistemleridir.
2) Artma sistemlerinden birine karar verirken, kii
bana den arazi miktar en nemli kriterdir. Kii bana
den arazi miktarna gre bir artma sistemi tipi karar
verme aac, ekil 3.2de verilmitir.
3) Geleneksel artma sistemleri olarak; klasik aktif
amur sistemleri, uzun havalandrmal aktif amur

Atksu toplama sistemi bulunan yerlerde

uygulanacak teknik esaslar

ekil 3.2 Nfusu 500 ile 2000 arasnda olan yerleim yerleri iin artma tesisi
tipi karar verme aac

Atksu toplama sistemi bulunan yerlerde

uygulanacak teknik esaslar
) Nfusun 2000 ve 10000 arasnda olduu
yerleim birimlerinin atksularnn artlmas konusunda
Kentsel Atksu Artm Ynetmelii hkmleri uygulanr.
500-2000 nfus aralnda belirtilen ve ynetmelik
artlarn salayan artma yntemleri bu yerleim birimleri
iin de kullanlr. Yer probleminin olduu durumlarda,
klasik aktif amur sistemleri ve modifikasyonlar,
arazinin yeterli olduu yerlerde ise doal artma
sistemleri tercih edilir.
d) Nfusun 10000den fazla olduu yerlerde,
blgenin az hassas, normal veya hassas alan olmas
durumlarna gre uygulanabilecek artma alternatifleri
farkldr. Yerleim birimlerinin atksularnn artlmas
konusunda Kentsel Atksu Artm Ynetmelii
hkmleri uygulanr. Blgenin hassas alan olmas
durumunda azot ve/veya fosfor giderimi yaplmas gerekir.

zel durumlar
MADDE 12 (1) zel durumlarda uygulanacak teknik esaslar unlardr,
a) Turistik yrelerde, su kullanmnn fazla olmas ve turistik blgelerin
ekonomik ve ekolojik adan nem arzetmesi nedeni ile Kentsel Atksu
Artm Ynetmelii hkmleri geerlidir. Merkezi artma tesisinden uzak
kk tatil siteleri ve otellerde, atksularn bir toplama sistemi ile toplanp
en yakn artma tesisine ulatrlmas veya uygun bir artma ile bertaraf
esastr.
b) Arazinin az ve pahal, alc ortam olarak denizin kullanlabilecei
Karadeniz ve Boazlar gibi yerlerde atksular, mekanik artma
sonrasnda denize dearjlarn evreyi olumsuz ynde etkilemediine ilikin
ayrntl bilimsel aratrmalar yaplmas artyla derin deniz dearj
yaplabilir.
c) Arazinin kolay temin edilebildii Anadolu ve Gney Dou
Anadolu Blgesi gibi yerlerde daha ok alan kaplayan doal artma
sistemleri kullanlr. Bu sistemler tek balarna veya ekil 3.2de de verildii
zere, birbirini takip eden seri sistemler olarak da kullanlr.
d) Biyolojik artmada amur ya, scak iklimlerde daha dk, souk
iklimlerde ise daha yksek seilir. Souk iklimlerde dikkat edilmesi gereken
bir dier husus, biyolojik artmadaki ktrme havuzunun bekletme