Nhibng Bdi hgc th Dinh Everest

Nhifng Bii hgc tir Dinh Everest:

Tuong tfc gitla Thi6n vi Nh$n thfc, An toin Tflm g,
DQ Phrlc tap H0 th6ng

vi

Michael A. Roberto

Nhfrng nhd l6nh d4o doanh nghiQp vd c6c hqc gi6 di hqc tluo. c nhfrng bii hoc quan trgng
tir nhirng bi kich nhu thim hga t,iu con thoi Challenger, thAt bpi d vinh con heo, vd tai
npn d Dio Ba d{m.r Tuong tg, chtng ta cfing c6 th6 hgc <lugc nhfing bdi hQc quan trgng
r'6 sp l6nh tlpo vd viQc hoach ttinh chinh s6ch tir nhiing bi6n cO kh6ng may dd xiy ra tr6n
dinh Everest c6ch tldy vdi nim. Nhfrng nguli sSng s6t dd
{ua ra nhi6u lf gi6i cho bi kich
niy. Trong khi nhfrng ngudi 6y tfp trung. vdo nhtng sai tAm chi6n thuft, thi nghiEn ctiu
niy lai xem xit nhftng 6p lyc li6n quan d6n nhiing 6p luc nhdn thric, 6p lgc
t"*g t6c qua
lai giiia c6c c5, nhdn, vir qp Iu.c hQ th6ng md tla <l6ng m6t vai trd trong biiSn cd 6y. Bai
phdn tich kh6i niQm niy tl6 xu6t ring nhfing thin vi v6 nh6n thric, nhfing ni6m tin c0a <lQi
v vic mpo hi6m trong tuong t6c qua lai gifia cic ci nhdn, vi tlQ phftc tqp cria hQ th6ng
dd hoat clQng tuong t6c d6 gdy ramQt thim hqa ch6t ngudi.
Thdnh tgu kh6 tin vd bi kich to lo,n de di6n ra tr6n sudm niri cheo leo c0a dinh Everest vdo
ngdy l0 th6ng 5 n6m 1996. Hai muoi ba nguoi l6n tluo. c t6i tlinh theo lQ trinh South Col
nim trong nu6'c Nepal vdo ngiy hdm 6y, trong d6 c6 ci Rob Hall vd Scott Fischer, ld hai
trong s6 nhftng ngudi leo niri cao tai ba nh6t vd 16o luy6n nh6t cta th6 gi6'i. Di6u kh6ng
rnay li Hall, Irischer, cr)ng. ba thdnh vin kh6c trong dodn ttd chi5t khi b6o tuy6t trum kin
nggn nfii tr6n duong tli xu5ng. Nhtng. ngud'i kh6c il6 tho6t ch6t trong duong io kC t6c sau
nhi6u gio lang thang trong ddm tOi ctrOng chgi v6i nhiQf iIQ du6i kh6ng rtQ.

HiNH l. Hai doin

leo nlii

Eoin Adventure Consultants

Hall
Mike Groom
Rob

Doin Mountain Madness

Fischer

Trudng tlodn

Scott

Din duong
Din duong

Boukreev DIn dub'ng

NealBeidleman DAn duong

Weathers

Kh6ch hdng

Sandy Pittman

Kh6ch hdng

Namba

Kh6ch hing

Charlotte Fox

Kh6ch hdng

Tim Madsen

Kh6ch hdng

Pete Schoenig

Kh6ch hdng

Kh6ch hdng

Klev Schoenig

Kh6ch hdng

John Taske

Kh6ch hing

Lene Gammelgaard Kh6ch hdng

Krakauer
Doug Hansen

Kh6ch hing

Martin Adams

Kh6ch hdng

Kh6ch hing

Dale Kruse

Khich hdng

Andy Harris
Beck

Yasuko

Hutchison Kh6ch hdng

Frank Fischbeck Kh6ch hdng
Stuart

Lou

Jon

Kasischke

TruOng <lodn

Anatoli

Ghi chti: M5i doan c0ng kdm thm mQt s6 ngudi ddn Sherp4 mQt b6c sI d Trei Cin Cti, cirng nhdn vin h6
trg kh6c d Trai Cdn Cri kh6c.

Nhbtg bdi hgc tir ilinh Everest

nhirng ldn leo
Hall. neudi ldnh tlao cria doin Adventure Consultants, ctd lfp ttyOc !9.]U-c
su6t s6u
trong
tlinh
t6i
Ja hrr*g d6n d6n 39 ngudi leo nrii l6n
tluOc,nhiAu
t4o.
<16
tUua,eg.s, clne
n6m tru6c tt6. Fischei, iL"Oifa"n"Aao doifutouituin
toi dinh Everest chi m6t l6n mi
l6n
leo
6ng
dt
cho
cao,
nti
;t]-.";e. A;t** ta ntra"teo
nguoi rdnh d4o doin, harnguli hu6ng den, t6m than c-hri ra tidn,
;i,'j,f
viro mira
E"o" Sherpa di theo h5 trq mei chuyQn.(xem H"I
.g"oiJa"
lirn quen
d6u
bit
leo
n6i
ngudi
nhirng
vi
xUan nam t696, hai eOitap hqp t*i trai Cnn Ct,
S,,$tnS
tninq
dem
lfic.nria
Ii"'"0i.,i" duong f.li ioang'O'06 ""9. Ngay trugg
Hd/.9
toi dinh
ngoi,i r"o nrii khdi-su aq,,id"o"i",ai-"y1d-l6n dinh.nrii: IIa "i:-\.1: lo1;l.f:
nhidu ngudi leo nti vdp ptr6i trd
kh6ng lflu sau gita trua ngdy 10 t[6ng 5.. Kh6ng may ll
kii hoach' Hq buQc ph6i
nsai l6n trone khi leo l6n vi khi toi dinh nfii th'i bi mu6n so.v6i
nriithi mQt trfn
au pn,i trum rtinh n[i. Khi hainh6m uit oiu lAn.xu6ng
gi6 rit, vA nhiet
ti6ng.
gn6,
gfrg."t u bdo tuy6t TAm.nhin !r?1
b6o dr d6i tao ra tinil
nsuoi leo nfii
NhiAu
so.
rr*_'r3.xi6ilr0 cirni chSm:hap u1 kh6
fireT
"'i" ktri au trrr; hqii lac vi mAt phuong huong. Ndm ngudi leo, niri tl,
a"o"e
#
nhirng ngiy ch6t ch6c nh6t trong
f.f,Orig cd"n s6ng va?a Ui6n ngiy niy thinh m6t trong
lich sri cria niri Everest.
ttidu gi dd xiy ra vd hQ cfrng di n6u
KO tir d6, nhidu nguoi <ti tim c6ch c6 ging de hi6u
x6c
ii. rnOi .'a .*rru.."Ju" khe di adn atin tnam hea ndv' Mgnephii
"gydii:::I:Ti1c6
nhiing
tlugc
trrinh
nh6m
mic
tl6
rlinh nhirng sai lflm mi hai doin cria Hall vi Fischer
ra tn6l.o, h6i hoc,it
,,i;;;; "E;. iri "hi6n, bitin ci5 bi them ndy cfrng mo
]I-O:lU
yeu t6 g6p ph6n
.a pfri". tru leo n,ii. tutU" tl.ich ctia bii thAo lufln ndy li xem xdt nhirng
nhd
the ring dpng cho
vdo thAm hQa ndy ua anf f.et nhtng bii hqc dd hqc dugc c6
thirng co
quyet dinh
aie,,"iJ"f, J"r,g lan, ,ta, nhimg [hOi *,t*g phirc fap vi-<lang ra nhftng
tai nghe mdt
chuyQn
c6u
s6
m6t
Uay
tti,rn
mftc rrii ro cao. DC d;;;* t1i6"u nny, t6i xin
bii ddng
s6chvd
ndvg6m
iu. i*,oi ainh n(ri cria nim 1996. ctc cau chuyQn
nhlr'nB
cn
cta
vi
lai
dodn cria Hall vi Fischer viiit
uao ao nhfrng ,go"i .6ng roi
"JuUi
th0p,1o-:.lnl'gl:l:
ngudi kh6c hic iy cfing d"ang leo l6n ngsn niri 6y. T6i cfing.tla thu
leo n[t ay da tlen
nguoi
nhfing
mi
c6o
b6o
hqp
cu6c
.[.*g tir nhirng 6i6n Uan cria mQt
frann"cni m$t vii ngiy sau khi biiin c6 xiy ra'

ilffiil;iar'ai-*q.!,
#iiilfi;dil'"6
r*

;;il;A

i:,il#;irf#
#d;il

l:

[#

;;;"16;

iilil;t;A

Nh0ng Giii thich

Everest, chtng ta phii hiiSu dugc nhffng ng]Iyet nhdn cta
.6';ht,f, gia muviit, va cnls $i5'P'iLq6ns.t6n tai
l6i cho trfln
nguoi fiei qrun trongthAm hga niri Everest n[m 1996' M6t s6 d6
gif"
"nf"g
L-a" trva, trong khi tlodn dang_leo xu6ng niri.3 suot
bdo dfr d6i de ,u"
bdng roi tll gey la nhi6u trubng
bao nhi6u na. quu gi6ng UioiIy6t-chuOi, vd nhfrng tAng
160 ngudi tl6 bo m4ng khi
Tr6n
fr"n t o*-trgng h6n dinh Everest.
hqp tri vong vi it
"irg
lan leo dAu ti6n vio ndm l9L2",vitv6 s5 ngudi kh6c de bi
c6 leo l6n t6i dinh Everest ke
theo quan di6m niy thtra nh0n c6 th da
iing t"6 nii Everest.e.ai mei ln mOt nA lsc chfa dAv
.o
Nhg,i ngu.oi kh6c lap lufln ring. chinh sai .l1m.c.ua con
rrii ro vi v6
ch6t nhu tr6n kia' M6t
nguoi di gaty ratia,i [i"n, vi do. OO cO itr6 trinh duvc nhTF c6i

O6 hoc tAo duoc tir bi6n c6

nti

ffi;tr;:;,H"ild;;;;;;;
;,il;;;;;,6*

fi

il"**;;i;-;;;;i;.il".;;l;';".q;r,r"J,J"ui

*irl*

"r,,iiirai;id;;a;h
crng;;il;A;

n6i thing ra nhu sau: "Nhting bitin c6 vio ngdy l0 th6ng 5

priar do rrli. <tinh. D6 ta t6t qu6. cu6i cimg cria.nhfrng
ffi;;; ;a
"ia"e
hinh hay kh6ng mi
nguoi dd o ntrrrng.iuf6iai"n v"5 cacn thtc ti6n hinh vi c6 n6n ti6n
nn thqn treng hon
vi
Fischer
Hall
niutri tla lfp lufn ring d6ng l ra
thTl; vi;u,
hon cho nhiing
"tii5,
t6t
i.iri'*vd" rrir,iiia*, rTien cho tl'oin, n6n lung i6p lin lac vd tuv6n
nsuoi dan dudng

ki

ffi; i.;i".*

"U,r

Nguy6n Hfru Lam, Ph. D.

fa'i iie" hqc tflp vd gi6ng day t4i CEMD@ DA nghi kh6ng sao chqp'
Website: www.cemd.ueh.edu.vn Email: lam(Eueh'edu'vn

Nhftng bdi hgc tic ilinh Everest

ngudi leo niri,
du0ng khi.6

vi

kh6ng n6n d6 nhfrng c6 nhdn l6n tdi tlinh nrii md kh6ng mang theo binh

V6i nhidu lf gini tuong phin nhu vQy, cfuc nhi l6nh dao doanh nghiQp ldm th6 nio dri c6
tli tl6n tluo. c k6t ludn kh6i qu6t, vi rut ra tlugc bii hgc ndo c6 th6 hgc <Iuo. c tt bi6n cti
tr6n? Dr5 Uit diu, chring ta phdi thira nhfn_ri"*La, ,fr"
,Lrvc"
nhdn duy.nh6t trong thim hga ndy. DO hi6u nfirng gi dn xiy ra, chfingia c6 th6 cdi *em
x6t lai bitin ci5 d6 tir nhtrng g6c ttQ lf thuyiit kh6c nhau. Vuc aicn cria Uai ph6n tich ndy ld
nhim tritin khai mQt l1i giaiino bit5n c6 6i tna* cria th6ng 5 nam 1996 vd nu b6t nhiing
hnm f ddnh cho c6c nhi di6u hdnh tlang dim tr6ch nhtrng khdi xu6ng kinh doanh ddi h6i
sp ph6i hqp b6n trong mSittQi ldm viQcli gita nhihrg aQi lam vi6c v6i nhau.
th6

kil;r;h6;;y;J;il

UiIVU 2.BaCdp

iIQ

Phfln tich Gin b6 ChIt ch6 Voi nhau

c5p d0 T6 ch&c
D0 Ph0c tap He th6ng

i)/
\r
.,\
i./ ri
/\

i /_.\
rhim hsa

Yi /i
/

Nrii
,..

Eve,re-st

c5p d9 C6 nhin

c5p ttg Nh6m

Nh0ng Gidihan Nh?n thOc

Nhirng NiBm tin Chung

Bii

th6o lufln ndy hinh thdnh tr6n ba khung.kh6i niQm - lf thuy6t hdnh vi vd r:i quytit dinh,
lf luan vC nieu qui cria dQi, vd lf thuytit vd c6c hQ th6ng phr?c tqp - tl6 x6c dinh vi phdn
tich vd sO y6u t6 n6i tr6n mi c6 th <le g6y ra thdm hoa n0i Everest. C6 mQt lf gi6i rut ra
tir nghiOn cftu hinh vi vd ra guyi5t d[nh, cho th6y ring nhfing thi6n vi nhfn thric c6 thC da
gdy t6n h4i cho sg ph6n quy6t cria nhfing ngu]i leo niri 6y. Nhfng thin vi ndy bao gOm
sglu tin th6i qu6, khdng bi6t c6ch gat 96 chi phf chim, vd xu hu6ng rl6nh gi6 qu6 cao x6c
sudt c0a nhiing bin c6 g6n thdi di6m dy. LEng kinh phdn tich thri hai tfp trung vdo nlng
tlQng nh6m. C6 bing. chung m4nh mE cho th6y ring tld kh6ng hC tOn t4i nhCrng diu kiQn
vi nhtng ni6m tin c6n thiiSt cho viQc thuc hiQn vi viQc. hqc t?p tl6ng,tl0i hiQu qun. Cu6i
cirng, quan tti6m vd nhfrng hQ thting pht?c t4p cho th6y dd c6 v6 s6 nhitng <16 vO ddy
chuyOn din ra b6n trong nhfrng hQ th6ng con ngudi, c6ng nghQ, vd thien nhi6n c6 lin
quan vdi chuyiSn leo l6n dinh nti Everest. Chi sai lAm cta con ngudi th6i thi chua ttri tl6
gdy ra th6.rn hga, vd nhfing biQn ph6p phdng ngira vd canh chimg cfing c6 thC da kh6ng
ng[n tlugc thim hga x6y ra. Thay vio d6, dO phric t4p cta he thting de bii5n th6t baithdnh
chuyQn tit yl5u. Ba quan tli6m phdn tich ndy khing phni h nhiin[ ly gini don giin kh6c
cho thdm klch- Thay vdo d6, nhiing y6u t6 tai m5i c6p tlQ - c6 nh6n, nh6m, vi hp th6ng t6
chrlc - cfing c6 vd tuong t6c l6n nhau.7 SU t(ch hqp ci ba quan ttiiim niy dua ra mQt lf gi6i
phong phf v6 thim hga niy vi cung c6p nhirng bdi hqc then ch5t cho nhiing ai muOn
ng[n ch[n nhiing th6t bai tuong t.u trong tuong lai (xem Hinh 2).

Nguy6n Hiru Lam, Ph. D.

Tdi liQu hsc tap vd giing day taiCEMD@ D6 nghi kh6ng sao chqp.
Website: www.cemd.ueh.edu.vn Email: lam@ueh.edu.vn

Nhirng bdi hPc th itinh Everest

Nh0ng Thi6n vi Nh4n

thfc

*6'

c6 tQn gei la lf thuv6t hinh vi.'6

MQt
tlf.t^.u!1hj:
^,.i;s lopt nghien cftu l6u ddi
chsn
ne-ur5"g"inuong ram :IY ye, c6c ph6n quv6t vi c6c lsa
ft"s-thic" "i.
thi5 ti6n liQu dugc vir t6c
mi ci nhAn tlua .u. Nf,fng thibn vi nt 6n tfrt] nny li honn toan c6
chimg cho th6v rsng c6 ba
ngrra t<nac
rnia,
io.e a?.
{"u.1 Bing hudng tU tin th6i qu6' vh
"larir
".,
khuynh
lo4i khuynh truong nnan thuc - hfiu tmichi phi chim,
thdi gian cai tA --dd tl6ng mQt vaitrd d6c bigt n6i trQi trong
tac ttQng cria bi6n

ll

;l;i

:T

ie""i;ilil

"6-,tuO"
thim hga tlinh nti Everest.

Higu rlng chi Phi chim

ngudi leo.thang c1m t<61.v6i mQt c6ch
HiQu ung chi phi chim tl6 cap t6i xu hudng con
tidn bai, cirng nhidu ngudn lsc
thric hdnh dQng trong 46 hq dd d6u ,o tiiofiiau it Jigi"n,
mOt c6ch hqp.lf,.thi hs c6.l6.sE lua chqn
;g*di hinh dong-<16ng
kh6c niia trudc d6.
cria hq. B6t k! luqng dAu tu,nio tru6c
dga tr6n chi phi cilng tgi ich bi6n trong hinh
n:l-d::i-: .dOp
chi ph( n1y
d6 kh6ng ctnr van aiq; chinh ld chi phi chim vdloai
J<tr{s
cor' nguli vdn
ring
th6v
d6.cho
cuu
frien iai. Tuy nhi6n, nhiiiu nghi6n
phuong thftc
lga
chen
khi
thulng xem x6t l;i ,-fu"g qu,iit ttinh dAu tu trong qu6 khft
du6i nhimg
theo
tt,ot^g c6 xu hu6ng
hdrnh ttQng trong tuong lai. D[c biQt, c6c c6 nhAn
cam-kiSt qu6 d6ng vio nhfrng ho4t
hoat d6ng mi hq da ;t, il tru6c tli.'Thudng thi he bi
;il';E ngt ao nin. Hs "tl8 ti6n tdt vio ns xAu" vir
rt6ns nio d6 mic oi, kd ;;t;;6"
'.,
tinh-hinh tOi tC tiiip tsc leo thang.e
leo thang cam t61 16t nguy hiiSm khi
Hall vi Fischer nhfn ra ring c6 tfre di6n ra tinh tr4ng-urii"tng
l6n t6i ttinh nrii tloi hoi m6t
nhirng ngudi 1"".;,f ;i6p;a", ai"f, nli oqt ttQt phf
ttr Tr4i IV l6n tlinh niri.r0 Cic cit
chuy6n di khri h6i kh6 t t an aai mudi t6m titing d6ng h6
trua f,q *Ji ten dusc t6i dinh nti, vi chuv6n teo
nh6n di5i m[t v6i hH
ngudn
[;E'd6fia,1'""! Eom vi lrc d6 nhiing "gy:i_r:"
*.,-li:n.,::
lai ntiu hq nh6n thfc tluqc
du6ne kh( bO rung. Nfrfng ngucri-leo niri cAn phii quay tro'
rroi" riuOn hiyn n[ra thi h9 mdi l6n duo.c t6i tlinh nfi. Tuy nhi6n
*e
tii5n l6n
l4i sau lfti
"iia,
Hall vd Fischer urdi iA.g ;nrng "a nhdn leo nti kh6 md quay trd
-de
reo niri
oal
i't u ttrii' G.uv 9oft?':
aa;o
9:I*,-*trine
'q:is,{di
leo
niri
qua trong
Everest vdi Hall i.ong qu6 kht, m6 ta r6n ttA md ha de trei
{yg.lil
hdng
..Khi dans O"t.'en nfii cao thi r6t kh6 bio mqingudi quay trd lai'N6u kh6ch
tru6c d6:
vd dd nh6t quyiit phai l6n t6i d6 thi hq sE cudi vio mfli anh vi
aa J"qua

fr6;;;

*n

il;;!,

il;;e;;;ffi"

ffi,on|;
.i,fi#:"

;;',.;;

G;il;[i6,

ii'?V arf, ,ni

cri leo bira l6n th6i."l

eAn

tt" lai duOc tlinh tru6c

Fischer thuhg n6i v6 nhu cAu x6c lip mot thdi di6m guay
chuy6n di, mQt k1i
r.noi ii"t iu6ng nguy hicm. Th6i viy, chi s6u tuAn truoc
hai gid chi6u mi
<ti5n
n6u
ri'"t'"r
i.ott
iirlta" ein'
hd li ban cria
ttrOng
t6i
phai quay t1g lai. D6m
bAn chua d tlugc tr6n dinh-niri, thi d6 fa"i6c
tsc
cria Hall t"i."iJ.Yi9lr' R3b
b4n.,,rz Jon Krakauer, mQt thinh. vi6n trong nh6m
f,li6n
ioi vd tim quan trlng cdn phdi c6 m6t thdi tti6m quav l4i dusc
;rve,
l.li-l ho4c 2 gid
tlinh tru6c uao ngay tei tOi dinh - trong trucms hqp cria chirng.t6ithi.c6
toi tlinh."r3 Di6u
ln
sip
dn?a
chi6u ti chgm nh6t - va phii tuan thtihli IiE*',iav cho
haf 2
lai-l6c
quay
tro
phii
l-ei&
kh6ng may li ff"ff-hO"e nA nOi rd nhirng nguti leo nrii
vE
n6i
migns
6ng ta cir lu6n
eiii-thi"hling oay li chuy{n'(y "1. ,..?F 1hi cho dir c6 chuyQn gi xiy
plei tudn tht
t6m quan t qng phaiifri6t fa"p *-Ot tt Oi han
Yu,
"u6i
ra mQt thdi di6m quay trd lai dut
h6'd3t
ra di n[ia.,,ro f'u*g tu ntu'"ay, Fischer kh6ng
sE quy6t dinh.cho mqi nguoi
kho6t nio ca ma ttri, vdo d6 n6ivdi nh6m cria 6ng ring 6ng
2 gio chtu'''
quay tr& tai niiu 6ng cirn th6y hq khdng l6n tluo. c t6i tlinh n0i tru6c

Hall

vi

;hr. krh

;ffi;;a;;il#U'.:N*;

.il

;ad;;i.h,lrg

;f

-fiJ;r..

zffiR\ Neuv6n H[u Lam, Ph. D'

6 Etl D iliita; hqc tap vd giang day tai CEMD@ Dd nghi kh6ng sao chqp.
MWebsite:www.cemd'ueh.edu.vnEmail:lam@.ueh.edu.vn

v'

Nhirng bdi hqc th ilinh Everest

Trong su5t <tgt ti6n c6ng cuiii ctng l6n tlinh niri, chi c6 b6n c6 nhfln tudn thir tri6t ly ve
thdi tli6m quay v6. Kratiauer mO ta lai quy6t dinh quay vd cria ho cho dt da sip l6n t6i
tlinh nrii:

"Dti thinh c6ng thi bp.cin phii c6 ttQng lgc thric ttAy thdt m4nh, nhmg ntSu bi
thric qu6 m4nh thi ban rlt d6 chi5t. Hon nta, & cao tlQ tr6n 8.000 m6t thi .unt giOi
giiia sg nhiQt thinh hifu l)? vd sU lidu mAng sao cho l6n tdi rtinh nfi ld v6 cirng
mong manh. Do <16 md c6c suon di5c cria tlinh Everest hi6n dang rii riic kh6 nhidu
x6c ch6t. Taske, Hutchison, Kasischke, vd Fischbeck m5i nguOi Aa chi ra tdi
70.000 d6-la vi ci5 chiu hing tuAn 16 gian kh6 mdi dugc trao iho cU <IQt ph6 l6n
tlinh nti ,lay... v6y mi khi d6i mflt vdi mQt quy6t dinh kh6 khdn thi he iai nim
trong s5 r6t it ngudi tl6 ti6n hdnh mQt lua chqn tfting tlin vdo ngdy h6m 6y."ro

Cin phii theo d6i s6t sao ldi k6 cria Krakauer. CAn luu f li 6ng de th6 hiQn mfc d9 kh6
khln nhu th6 nio khi ph6i quay trd lai khi mi b4n tI6 vugt quA ttQ cao 26.000 bQ, nghia ld
khi ban <16 leo gAn hi5t nggn nrii vd tin chic ring b4n rdt gAn dat tdi mpc tiu cria minh.
Ngodi ra, Krakaue.lfing c6ng.khaiile cap toi quy m6 to l6n cria chi phi chim (70.000 d6la cing nhi6u tuAn 16 gian kh6) md Taske vd ,t fng ngudi d6ng hdnh cria 6ng dE vrrt bo
khi h9 quyiSt dlnh quay trO l4i.

t6t ci nhiing tgu.oi leo nrii kh5c chsn c6ch tiiip tuc ti6n l6n b6t ch5p sp nguy hi6m gin
li6n v6i viQc tr6 kl5 ho4ch. Dtin I gid chiu kh6ng mQt ai l6n duo. c tdi <linh nti, vi chi c6 6
ngudi l6n t6i dinh tru1c 2 gio chi6u. Mudi biy nguoi kh6c, trong tl6 c6 ci Hall vd
Fischer, d6n noi vdo hic da xti b6ng. Di6u gi ttd xiy ra? Krakauer gi6i thich ring "thdi
di6m quay trd lpi tluo. c ttlnh tru6c dd bi phot ld di."r7 Nhffng nguoi leo nti dd kh6ng the
vtrt bo chi phi chim mi hq dd gdy ra. Hg kh6ng mong mu5n "l6ng phf" trgn khoin dAu tu
c0a h9 bing c6ch tir b6 kh6t vgng leo tdi dinh nti khi chi cdn cdch mQt do4n ngin. Doug
Hansen, mQt nguoi leo,nrii.trong nh6m cria Hall th6 lO cim xrhc ndy trong dgt leo l6n cu5i
cing: "Tdi dd dAng hitin gAn htit bin thdn minh cho nggn nfii ndy n6n gio <tdy kh6ng th6
ndo b6 dd duo.c, kh6ng th6 khdng trao cho n6 mgi thr? md t6i c6."r8 Ndm 1995 Hansen
cfing dd leo l6n nggn niri niy vdi tlodn cria Hall, vd Hall tl6 du6i 6ng xu6ng khi chi cdn
c6ch dinh nfi khoing 100 m6t theo phuong thing ttfng. Theo Krakauer thi Hansen
chuyiin niy"quy6t t6m leo t6i dinh nti," vd Hall cfing cdm th6y 6y niry ni5u phii cin 6ng
ta sau khi l6n thri hai 6ng ta <ld leo t6i tlu-o.c mric niy.re Vio ngdy 10 th6ng 5, Hansen
chiiSn d6u csc k! v6t ve, nhung v6n tii5p tsc dAn tdi ttinh nti khi tidi aa qu6 trua. Mei d6n
4 gid chi6u 6ng ta m6i l6n t6i tlinh nrii. Hall kh6ng tr6 tu 6ng ta xu5ng dir il6 qu6 muQn,
vd cd hai dOu tl6 b6 m4ng trong khi leo xu6ng.
MQt s6 nguli leo nrii khdc cflng bdy t6 viQc r6t kh6ng sin ldng trong viQc quay trd lai cho
dtr h9 tlang g{p phii v6n dd y tri nghiOm trsng vd hi6u 16 nhong nguy hi6m gin lidn vdi
viQc l6n tdi tlinh nti khitrdi dE x6 b6ng. Beck Weathers ti6p tpc leo cho dir thi lUc bl suy
giim nghiGm trgng..20 Ong nhd l4i, "mQtcon mit t6i bi loa hin di, cdn con kia chi th6y ld
md, vi t6i tl6nh mAt ce nhfn thric vd chidu sdu."2r Tuy nhin, khi Rob Hall c6 grii 6ng v6
l4i C[n cri IV thi 6ng thuyi5t phpc Hall il6 6ng cti ging leo ti6p. Weathers kh6ng ne ten
tluo. c tdi dinh niri vio ngdy h6m tl6. Ong bi l4c vi m6t phuong huong, vd nhirng ngudi
kia tldnh ph6 m{c 6ng vdi s5 phan d ttdu tt6 trn nrii. That ky diQu, Weathers l4i s5ng s6t,
nhung b! tat nguyn vTnh viEn.2z Lane
Gammelgaard cfing bit ch6p thoi di6m Nhtutg ngrdi leo nrti ifi kh6ng rhi vh b6
quay trd l4i vd ln rlugc tdi tlinh nfii sau chi plti chim md hg itd gfry ra Hg kh6ng
2 gid chi6u. Bi cflng suft ch6t khi tlang *oig mudn uldng phf'\rfn kho,rtn diu tu
leo xudng. fuy ,0y, Gammelgaard
crta hg bdng cdch
b6 khtit vgng teo t1i
thich rdng r0t kh6 c6 th6 thuyCt phuc
itinh nrti kh7 chi citn cdch mQt ito[n ngiin.

giii
bd

ti

Zffi'
FWI D
a)ffif

Nguy6n Hffu Lam, Ph. D.

Tdi liqu hqc t?p vd gi6ng day tsi CEMD@ Ot nghi khdng sao chsp. @
Website: www.cemd.ueh.edu.vn Email: larn@ueh.edu.vn

Nhftng bdi hgc tir itinh Everest

Hall vd Fischer tld itra ra nhfrng tuydn

bd cftng riin trong khi leo nrti md nd
ild thi-n@n nnmi ddu hiQu kinh iti6n
cfia khuynh hrhng tY tin thdi qud.

quay trd l4i sau khi bd de b6 ra qu6 nhi6u

t-hoi gian vi stic lr,rc vdo chuy6n leo nrii 5y.23

Cdu chuyQn budn ndy minh chimg Ang c6

c5c chuyn gia tin ngudi tdp su ddu c6 th6
trd thinh npn nh6n cria hiQu tmg chi phi
it kinh nghiQm nhu Hansen vi Weathers bi cuSn vdo m$t sg

Nhrng ngudi.leo nti

t6t ttAy nguy hi6m kfi hq ti6p cfn dinh niri. Kinh nghiQm cria Hall vi
leo thang
"u.
Fischer Aa UrOng ngen cttAn dugc mQt sai s6t trong ph6n. quy6t. Hq di b6 qua nhitng
hq de ra mQt c6ch cq th6 d6 chi6n ttAu v6i khuynh huong chi phi
nguy6n tic do
"[int'
cf,im ve tlit bin th6n hq cirng kh6ch hing cua hg vdo trong vdng nguy hi6m nghiEm

chim.2a

trgng.

Khuynh hu0ng tg tin

thiiqui

Khuynh huong t.u tin th6i qu6 cfing hriy ho4i sg ph6n quy6t c0a nhirng ngudi leo nfi trong
tinh hu6ng ndy. C6c nhd nghiGn cuu <ld nhfn th6y ring con nguoi thudng t.u tin th6i qu6
khi ph6n quyiit. Cic hgc gi6 dd kheng dinh ph6t hiQn ndy trong c6c nghiOn cftu v6 con
ngu&i t.ong mQt toat nhfnl linh vgc Urac nnau bao g6m giOi na, lAm, doanh nghiQp, y tti,
vi cA qudrittOi.zs fiatt vi F-ischer c6 r6t nhi6u lf do tI6 tulin tnai qu6. H9 di leo rAt nhi6u
dinh nii gian kh6 nh6t cira thti gi6i. Di6u kh6 tin ld Hall d6 teo l6n tdi tlinh niri Everest
diin bdn iin vd 116 huong din 39 kh6ch hing. tn t6i dinh. Hs cfing bitit rang c6 khoing
400 ci nhfin rld toin thirig khi leo t6i dinh suOt S ndm tru6c tl6, vi phAn lon nhtng ngudi
niy kh6ng c6 <Iugc nhfrng kh6 ndng vi kinh nghiQm mi Hall vd Fischer c6.

Hall vd Fischer tld dua ra nhiing tuy6n b5 cirng rin trong khi leo n0i mi n6 de the hin
nhtng d6u hi9u kinh di6n cria [nuyntr hudngiu tin th6iqu6. Fischer ddttaiqua nhi6u
kinh nghiQm leo nrii gay go vd dd quen dpt tlu-o. c nhirng kj tich trong khi d6i m4t v6i
nghichlanh. C6 Dn 6ng n6i vdi nh6m, "Chtng t6i dd qu6 rdnh Big E', chtng t6i di cho
n[i aoong d6y li6n lac klap nfii r6i. HiQn nay t[i t6i d6m n6i v6i quf v! ring chfing t6i de
l6t m6t con dudng g4ch ving ddi l6n tdi dinh nti!'26 C6 v6 nhu Fischer d6 kh6ng chi tham
-Oz'c6
mQt lAn, vi nhfing ngudi leo nrii thu0c nhi6u dodn kh6c
khio iruyQn The Wizard of
da trich din loi 6ng dI tuy6n b5 tuolg tg nhu trn.21 Fischer thuong g4t ph[ng nhiing ai
d6m truy v6n 6ng id ntrrng rfii ro gin li6n v6i chuyQn leo nfii Everest. Ong dd timg n6i
v6i mQt kf gie: ';T6i tin ch6c 100orh t6i sE tro vA. Vq t6i cfing tin 100% li t6i sE trd vr5.
Bd 6y kh6n[ hd lo cho t6i khi tdi tli huong d6n vi t6i sE lu6n lga chqn dfing."28
Rob Hall cfing cho th6y nhfing d6u hiQu tU tin th6i qu6. Trong.sutit cuQc hAnh trinh, d6i
khi Hall "kho-e ring 6ng c6 th-6 dua b6t kj ngudi neo tuong a5i rurOe m4nh l6n toi dinh
niri."2e Hall c6 tln lf do tt6 cim thAy ty tin. Ong tl6. x6y dung tlugc mQt qu6 trinh thinh
t.u, tliy 6n tuqng vOi ngtrd hm huong d6n vd aa nnidu 6n vuqt qua nhftng diu kien khic
nghiet:Ifti Ifta[au.. n-eu l6n nhirng nghi ngd vd chuy6n tli vio mOt th]i dii5m nio d6 thi
Uatt ntric cho 6ng nh6 d6n thinh c6ng trong.qu6 kh(r cfia minh: "Cho t6i nay li de 39
luqt thinh c6ng my man 6ng bAn ?, vi mQt s6 ngudi ln t6i tlinh nrii vdi t6i cfing rOn ri
th6ng thiiit ntrJ 6ng udy."'o Di6u niy kh6ng c6 nghia ld Hall kh6ng thta nh0n nhfrng rrii
.o. 6ng viing tin ring mQt chuy6n leo nrii Everest ki6u thuong m4i sE gap phni mQt thim

'Everest (ND).

dinh cho thitlu nhi cria L. Frank Baum; tta nhiAu lAn dugc dUng thanh phim vA kich.
C6u chuyQn ke v6 cu6c phiu ltru cria c6 bd Dorothy Cale trong xri sd-..lQz, sau khi bi bdo th6i bay kt6i

" Tn mQt cuSn truyqn

trang tr4i gia dinh d Kansas.

Nguy6n Hftu Lam, Ph. D.

fX iieu hqc tflp vd gi6ng dqy t4i CEMD@ DA ngh! kh6ng sao chsp.
Website: www.cemd.ueh.edu.vn Email: lam@ueh.edu.vn

Nhfrng bdi hgc th itinh Everest

hga l6n trong tuong lai gAn thdi. Tuy nhir "Rob c6 cdm gi6c d6 s6 kh6ng ph6i
'
6ng chi lo ling vd chuyQn 'phii cr?u mQt thing dAn thu6c ,qt dodn 14r5".:rr3r-

li

6ng;

Krakauer n^h$n x6t ring tdm lf tU tin th6i qu6 ndy tl6 l6y tan sang nhiu ngudi leo nrii
kh6c n[a. 6ng m6 ti lai nhEng ldi tu d6nh gi6 ticir cgc ki6 tin crii nhi6u cd-nhdn, vd tg
h6i phii chlng h9 tlang bi "hoang tuong l6m sing."32 Gi6ng nhu nhi6u c6 nh6n c6 chuyEn
m6n sdu sic trong llnh vgc cta minh, nhrng ngJdi l.o nriilhuQc c6c tlodn niy r6t tin vdo
khd ndng cria h9. Ni5u kh6ng c6 ni6m tin ndy thi hq kh6 c6 th6 ln ttudng a6 ait tfuo. c mQt
mgc ti6u ttiy tham vgng nhu vay. Tyy nhin, nhtng ngudi leo nti ndy & v6 nhu da pnat
tri6n nhirng il6nh gi6 qu6 tich cgc vd nhEng rti ro vd ,trtng trd ng4i g6n liCn vdi chuyQn
leo niri Everest. Di6u ndy tte g6p ph6n ldm cho nhfrng ph6n quy6t b! sai di6n ra vdo ngdy
l0 th6ng 5.

Higu Ong cfln kB

C6c hgc gia d-a cho th6y ring nhftng ngudi ra quy6t dlnh thudng qu6 xem trgng nhtng
th6ng tin vd- bing chung OE tciiSm. MQt hinh thrlc d[c biQt cria khuyn-h huong a6 fi6m nay
li6n quan d6n xu hu6ng chfi trgng qu5 mtic vdo nhtng su kien xiy ra tronglhdi gian gin
tl6y." Vi dp, mQt nghidn cuu ph6t hiQn ring c6c k! ru hOu cria mQt c6ng ty thucrng c[An
do6n sai nhiing th6t @i cta sin phim vi hs thuqng tdp trung qu6 nhi6u vio nhiing nguy6n
nhdn md h9 de trai nghiQm trong thdi gian gAn tl6y.3a

Bing ch&ng cho th6y khuynh huong c4n kC c6 th6 tte ph6 hty sg ph6n quyiit cria c6c l6nh
tl4o tloin leo nti. Trong nhtng ndm gAn d6y nhiing ngudi leo nrii <16 duqc huong thoi titit
tuoi tlgp tr6n nfri Everest. Didu ndy khiiln hq tl6nh gi6 qu6 th6p khd ndng c6 bdo nguy
him. David Breashears, l6nh tl4o cta tlodn ldm phim IMAX ndm 1996 mO td lai c6ch
thfc m^d c6c sg kiQn gAn ddy de b6p mdp sg ph6n quyi5t cria con nguoi: "MQt sii mta c6
thdi ti6t t6t de khi6n cho mgi nguoi tuong ring tlinh Everest ld i6t khoan hda, nhung
trong nhiing ndm gi[a tlrap ni6n 1980 - tru6c khi nhidu nguoi ddn duong tn tdi tlinh nf i thi di c6 ba mira li6n titip khdng c6 ai leo vi gi6 m4nh khring khi6p."rs
Nhi6u nguoi leo nfii xem bao tO li chuyQn dring ng4c nhi6n vd b5t thuong, nhrmg thft ra
lich sft cho thiy ring b6o tO ld chuyQn gAn nhu thuong tinh d trn tlinh Everest.
Breashears tl6 n6i, nhtrngcon bio trn tlinh Everest ndy ld binh thulng chft kh6ng phni ld
ngo4i lQ. Ki6u thoi tiiSt x6u niy 16 ra di kh6ng g6y ng4c nhi6n cho nt fng nguoi Lo nfi
trong ngdy h6m tl6. Tuy nhi6n, kinh nghim ve tnOi gian gAn tl6y cta Rob Hall ile b6p
A.
meo phdn quy6t cria 6ng. Breashears gidi thfch r5ng, "Mira l4i mila, Rob gflp tluqc thdi
ti6t quri dep vdo nhfrng ngiy leo nti. Ong chua tung bi kgt trong bdo khi ttang d cao dQ
tr6n nti."36 Vi lf do d6 c6c dodn leo niri di kh6ng chuAn bi thfch rl6ng cho nhirng di6u
kipn gi6ng nhu b6o tuytit tta ph6t trin vio ngdy l0 th6ng 5.37

HiQu

qui cia

DQi

Quan ttiiSm v6 thi6n vi nhdn thfc <lua ra mQt gi6i thich r6t thuyi5t phqc cho nhfing ph6n
quy6t sai dd xity ra khi <Iang o cao tr6n nti. C6c c6 nhdn di ra nhiing quy6t dintr sai Iam
trong khi tlang leo nrii, nhmg di6u ndy kh6ng hodn todn gidi th(ch Ouqi l), do t4i sao hai
doin leo nfi ndy lgi th6t bai. Vipc leo nfri Everest kh6ng th6 hoen t6t n6u dugc thr,rc hiQn
mQt minh. CAc ch nh6n cin hgrp t6c v6i nhau vd cing ldm viec v6i nhau nhu li mOt tlQitf6
leo ln niri. Didu kh6ng may li mQt s6 thinh vi6n tham gia ttd chi ra ring nhirng nguoi leo
n0i ttd kh6ng thgc hiQn mQt c6ch hiQu qui nhu ld mQt dQi. Vio mQt s5 ttrOi diiSm nghiOm
trgng thi c6c ttQi tld khdng c6ng khai th6o lu6n vd nhfrng sai lAm, khOng tg do trao d6i
th6ng tin, vd_kh6ng th6ch thfc nhfrng quan di6m cirng nhirng gin dlnh tlang chit5m m this.
ViQc thii5u ving nhirng hdnh vi hgc t4p ndy tl6 gdy thigt haicho hiQu qui cria hai clQi leo

D. ,4ffi,

Nguy6n Hiru Lam, Ph.

gi6ng
Tdi liQu hec t4p vd
day tai CEMD@ de ngrri kh6ng sao chpp.
Website: www.cemd.ueh.edu.vn Email: larn@ueh.edu.vn

Fl[f D
z;ffii.i

-(

Nhftng bdi hpc tb ilinh Everest

nfii. Dic biet, vi thiiSu thio ludn cdi md vi thing thin nn ci hai tt0i r6t kh6 xic dinh
xri lf duqc nhiing thi6n vi nhfn thtic dd g|ry thieihai cho viQc ra quy6t dinh c6 nh6n'

IIiNH

3. C6c Di6u kiQn

Tic

tlQng il6n SFAn toirn

Tim $

vi

cfra DQi

Su Khdc bit
Dia vigi0a
C6c Thdnh vi6n
Sr,rAn todn
TAm lf
C0a OOi

Su H6 trq &

cfp cia
Linh dao

Kdm

Hinh vi
Hoc

tip

O6ng dei

MOc dO Hi6u
bi6t l5n nhau
hof,c tuong tic

trudc diy

An toin tAm

lf vi hinh vi hgc tQp d6ng dgi

Nhiing cdu chuyQn truc ti6p tr6i nghiQm cho thAy ring c6c d$i de kh6ng th6o lufn cic vln
vi c5c thinh vi6n <1.0i kh6ng cim th6y thoii m6i khi th6 hiQn quan
AE 111.i,
""i'.nd
"a"t,
aiAr". O" su kh6ng sin ldng thic mic vA c6c thn tuc trong. doin.vh trao d6.ii kiiin mOt
cdch cdi md n6n c6c d6i d6 kh6ng th6 xem x6t, dinh gi6, vi hodn thiQn dugc k6 ho4ch cta
h9 khi tinh hinh thay d6i. T4i sao hai tlQi kh6ng th6o lufln tlugc c6c chir tl6 vi c6c quan
t6m mQt c6ch cdi mof Bing chirng cho th6y sg thi6u an toirn tAm lf trong tlQi lim suy
giim viQc hgc tap vi vigc thuc hin cta c6c tlQi. An toin tdm.lf cfia dOi tlu-o. c dinh nghia
ia.;niA, tin'chung ma d6i dang o trong su an todn d6 mao hi6m trong viQc tuong tdc qua
tii nn nhau.,,38 oIAu nay c6 n[hia li c7c thdnh vi6n dQi th6 hiQn mOt mric d0 cao cta. sv
tin cfy ua ,U tOn t q;f ia, nnui. Hon niia, tl6 cfing c6 nghTa li c6c thinh vi6n dOi tin ring
nh6m sE kh6ng tr6cticri, cich ly, hay trimg phai c6 nfian vi dd l6n tii5ng vi th6ch thirc
nhirng j ki6n thng chiiSm uu th6.
MQt s6 tliAu kiQn c6 xu hu6ng ldm suy gi6m viQc phit tri,5n sg an tohn t6m lf cria dQi, vd
do tl6 ldm suy giim viQc nqc t6p ua uiec thgc hiln cta c6c dOi. C6c di6u kin niy bao
dOi,
edm nhfrng khd bigt dia vi tlugc-nhfln thric trong dQi, phong c6ch c0a nguoi lflnh dao
mOt
tl6,
m5i
tlO
ndo
mftc
f,l6u Uitit lin nirau gita cic thinh vin d0i.3e O mOt
it iA,
"a
yi5u t6 niy khi6n cho sg an todi tem li cta c10i vi viQc hgc tfp bi suy gi6m trong hai tlOi
leo niri (xem Hinh 3).

ri

M6t s5 vi dp cho th6y ring nhirng nhfn thtc vi nhtng ni6m tin vd su kh6c bigt ttia vi
trong dQi lim suy giim sg an toin $mly, vd lAm nin chi chc ch nhdn trong vi0c thAo lu0n
quan t6m mot cich c&i mo. Vi d1r, Andy Harris, mQt ngudi din
.7. lt J AS ra
"a"
"a
rluong thu6c doan cria Halt, tI6 m6t phuong huong khi dang leo xu6ng vA ph4m phAi mQt
r"i-ia"", tghi6. trgng: 6ng k6t lufn ring ttOngiOn.dudng kh( b6 sung t4i Dinh Nam'
Krakauer nhin mpnh ring 6ng kh6ng hd thec mic d6i v6i k6 hogch ti6p tuc leo l6n cria
Harris hay n6u rcn nhfniquai tAm ui6 tinh tr4ng sric khoe cta 6ng ndy bdi vi c6 di6u mi
*nghi thric cta nguoi d6n dulng - kh6ch hing." Krakauer giii thich: "Trong
6ng m6 ti h
chiytin. Ieo nti iay, 6ng 6y tHarrisl dd drro. c sim vai ld nguli d6n duong v6 tlich, c6 mdt
d d6 de tr6ng nom iOi ua .a. kh6ch hdng kh6c; chirng t6i aa dugc gi6o hu6n cp th6 h chd

,zffi\

EUI
)}#d

NeuyEn H[iu Lam, Ph' D.

rai iieu hq" tflp vi

gi6ng d4y tai CEMD@ DA nghi kh6ng sao chep'

Website: www.cemd.ueh.edu.vn Email: lam@ueh.edu.vn

Nhfrng bdi hqc tb itinh Everest

c6 thic m6c v6 nhirng

lcvi md ngudi d6n duong cria chfing t6i d6 phrin quy6t."a0 Krakauer
c6 n6i ring 6ng kh6ng bao gid nghi tdi c.huyQn mQt igudi din ttuoni diy dan kinh
nghiCm nhu Harris l4i c6 th6 g[p rnc r6i ve cAn 6ng hd trg.

Nhtng lgudi d6n duong cfing cim th6y kh6 khnn khiph6i l6n titing. Neil Beidleman, mQt
ngudi din tlulng trong dodn Mountain Madness, de t6 ), n6i ring 6ng v6 cing dd dat v6i
nhtng ai leo l6n niri vio gid xi5 chidu. Tuy nhin, 6ng kh6ng cam tn6y d6 chiu khi ndi .ho
Fischer cirng c6c thdnh vin tlQi kh6c biiSt ring hg n6n,quay trd lgi. Kiakauer lAp lufn ring
Beidleman kh6ng n6i ra vi 6ng "f thrlc duo. c vi tri th6p k6m cria minh trong tloin kh6 md
bdn ra c6c m.Qnh lnh tlugc.'ar Nhrng ldi nhdn x6t cria Beidleman khing tllnh quan diiSm
ndy. Ong bitit ring Scott Fischer vd nguoi d5n duong Anatoli Boukrelv c6 nhidu kinh
nghiQm leo nrii cao hon 6ng, vi 6ng tin ring h9 c6 uy tfn vd rlia v! cao hon trong nOi b0
dodn Mountain Madness. Beidleman cfrng c6 th6 rI cap d6n mtc thtr lao cria Btukreev
nhu ld.bing chring cta sg ch6nh IQch v0 tlia vi: 6ng d5n ttuong ngudi Nga kii5m duo. c hon
6ng tl6n 15.000 d6-la khi phgc vp.cho tlodn Mountain Madness. Beidleman gi6i th(ch
c6ch thftc md nhfn thtc c0a 6ng vd dla vi tuong di5i c0a m5i nguoi <ld 6nh truong Oi5n
hdnh vi cta 6ng nhu th6 nio: "T6i dtrt khodt dugc xem ld nguoi d-En duong hang ba... do
d6 tdi c6 kh6ng qu6 nlng n6. tlau qui li t6i it l6n ti6ng trong khi lC ra t6i i6t n6n ldm tht5,
cho nn gicr ddy t6i cri tr.r tr6ch minh mdi."42
Phong c6ch vd hinh vi l6nh d4o cfing t6c dQng dtin nidm tin chung vd viQc mgo hi6m
trong tuong.t6c qua l4i giira chc cd nhdn vd tir tt6 kh6ng tr6 t<truy6n khich c6c thdnh vi6n
bdy t6 sy b6t ddng.a3 Krakauer. trdi tuong l4i mQt bj6n
9-5 r5t tl6ng nhd dd 6nh huong d6n
su sEn ldng cta <tQi cria 6ng tI6 th6o lu4n vA c6c v6n d6 vd c6c quan t6m m6t c6ch thdnh
thft. Theo 6ng, Rob Hall c6 mQt bu6i n6i chuyQn tai mQt cuQc hgp cta rlQi d rr4i c6n c[r,
vd 6ng ta tld ph6t bii5u nhu sau: "Khi d trn niri tdi sE khdng ch6p nh4n Udt ty kir5n b6t
tl6ng ndo. Ldi n6i cria t6i ld luflt tuyet d6i, khdng tluo. c ch6ng OOi. N6u quy vi kh6ng thich
mQt quy6t <l!nh ndo <16 cta t6i, thi t6i rdt vui <luqc th6o luan vO'i quf vi. iau <t6, chrt-ktr6ng
phai khi tlang d tr6n nrii."4 6ng tin ring mQt tuyon b6 16 rdng ,6 quyAn hpn cria minh sE
ng[n chdn du-o. c nhtng tranh lufn vd bti trong khi leo nrii vd bao Aa* ring hdnh vi b6ng
bOt se khdng gdy hga cho sg an todn cria dQi. 6ng lo ring kh6ch hdng sE tranh lu6n v6i
Ong khi 6ng ra lQnh cho h9 quay trd lai trudc khi ln t6i dinh n[i. Thflt tr6 tru, vio ngiy
ln tdi dinh niri 16 ra Hall tl6 n6n quay trd l4i, nhrmg nh6m cira 6ng l4i kh6ng hC ttric mac
v6i quyi5t dinh cri ti6p tgc ti6n toi cria 6ng. Krakauer th6y ring k6t qun cria=nhtng tuy6n
b6 manh mE cta Hall. ld: "sg thg d6ng trong mQt b9 phan kh6ch hing vi thti da du-o. c
khuy6n khich trong su6t chuyiSn leo nti cira.[,ing toi.;'43 Hall ali kh6ng ihAn ru ring ph6t
biu mgnh mE c0a 6ng tl6 ngln cin nhirng nguoi leo nrii n6u l6n nhfrng quan tim c6 gi6
tri. 6ng kh6ng nhfln thfc tluo .ang su u6ioong mang tinh x0y dgng
6 <l6ng mQt vai
"o-tt
trd hfiu ich khi su b6t dong tI6 chting lai mQt s6 tt icn vi nhfn thf;de
g6y hai cho ph6n
quyt cia 6ng trong qu6 trinh leo nrii.a6

C6c thdnh vi6n tlQi cfrng thi6u sg hi6u bii5t l6n nhau. Krakauer m6 t6 dodn cria 6ng ld "mQt
nh6m cria nh[ng con ngudi hodn todn xa 1a."47 Dring nhu vfy, khi tlodn leo nti khoi
hinh, nhi6u thdnh vi6n dQi da chua ttrng gap mat nhau. Di,iu niy khi6n cho c6c c6 nhdn
th6y kh6 tin cfy l6n nhau vd cim th6y lhOng tho6i m6i thi b6t tl6ng vdi c6c thdnh vin
khSc trong doin.as Krakauer dd n6i "chtng t6i that sg khOng hd c6 c6m gi6c ring chirng
toi sE ctng nhau tham gia .... chring t6i chua bao gio thdng nh6t nhu mQt d61.'re Tai mOi
thdi tti6m trong khi teo len dinh niri, 6ng t.u thir nhdn rinE hq chi ld "mQt tlQi trn danh
nghT4."so

va 1i:f:l::il{':{,i:;:1;:',';:r"il

Nhi6u ngudi reo nrii c6 nhiing quan t6m.

kinh nghiCm vd k! ning cria c6c <liing dQi vd chi ld,,mQt aAiiren dani nghia"."

Tdi

7ffi'
Website: www.cemd.ueh.edu.vn Email: lam(Dueh.edu.vn z)ffi/

liQu hoc tdp

vi

Nguy6n Hiiu Lam, Ph. D.

gidng day tai CEMD@ o1 ngni khdng sao chup.

@ EWtr E

Nhfrng bdi hqc tir ilinh Everest

nuong tga vdo hg dugc kh6ng khi gap kh6 kh6n.sr Hq nhfln ra ring "sg
lf".ayla" aarg aOi h"xa xi v6i nhfrng ai tleng lim kh6ch-hing leo niri c6 nguoi din
A,r6.i.,", I.{hfrnl ngudi leo nrii niy kh6ng nA cO tnU gian d6 ph6t tri6n nhiing quan hQ
de tht nt6f ing hq r6t lo lsng lrtr6ng bi6t
f{Oi '5 ng"oi r"o nri Jong
ngo61 ma" nghi vC minh nhu th6 nio. Vi c6c thinh vi6n kh6ng ldm viQc voi nhau thuong
xuv6n n6n ho lu6n b[n kholn vd W,a n[ng bi U5i r6i hay bi tir ch5i cho viQc bny t6 nh4g
vi i6, tu tin cfv t6n trqnelin nhau non r6t kh6 rao d6i f ki6n
kh6ng bi6t c6

thiS

tj

til

A;;A d6;ft;:
;;;; ;Cr;;;;.'i

ri

thin n6u thic mic v6i nhau.

thoii m6i vi
"a"n
C6c thinh vi6n tl6iMountain Madness cflng thi6u sU hi6u bitit l6n nhau. Anatoli Boukreev
bi6t Fischer vi Beidleman, nhtmg l4i chua tung gap phAn tt6ng. c6c kh6ch hing cria
Mountain Madness vi cflng chua img teo nrii vOi fis"nir. 6ng.th-6y kh6ng d6 phit tri6n
quan hQ voi nhfrng ngudi Ieo nfti kh6c mQt phin vi 6ng n6i ti6ng Anh hgng tlugc luu
loat. goukreev Oa gialthich ring 6ng dn kh6ng ln ti6ng m4nh mE cho dir 6ng c6 nhiing
quan ngai nghi6m m" uA nhfrnglht iuc lim quen"din v6i m6i trudmg cta tt0i. Boukreev
tn6y kh6ng thoii m6i khi thio lufn quan tli6m cria minh vdi Fischer. Ong tin rlng
"a*
Fischer tO qu"n hQ manh hon vi tin cfly hon tlSi v6i Rob Hall vi hai ngudi niy tl6 quen
bii5t nhau mu 6m .di.'6ng cfing kh6ng bi6t chic c6c thinh vi6n dQi kh6c, nhfrng ngudi
6ng kh6ng bii5t 16, se phin ung th6 nio vdi nhfrng lfp lufn cria 6ng'sa

InOt

cfing r6t ttrO thing

Boukreev tin reng k6 hoach cria Fischer kh6ng t4o duo. c <Iiu kiQn t5t cho nhftng nguoi
leo nrii di6u chinh tt6 thich nghi v6'i mfc kh6ng kh( lodng o cao dQ- Tuy nhi6n 6ng nh6lai
iang nf,rng ldi phin d5i cria6ng tld kh6ng tluqc nghe th6y: "T6i cii trenh_kh6ng cdi ca md
ra nhfrng trlrc gi6c cta minh thAt nhe nhing th6i.'ss Quan ng4i cfia
chilhqn .a"n

nhu r6t c6 co sd, trong khi nhirng ngudi leo.nfii kh6c trong d6 c6 cA
Boukreev hinh"Oi
Fischer sau niy phii vat lQn v6i nhfng.t *g bQnh li6n quan dtin tlQ cao khi dang leo l6n
n6i. Nhi6u neudi leo nrii nhan th6y sric kh6e cria Fischer dang suy sgp, nhtmg kh6ng ai
te hogch cft ti6p tuc leo l6n cria 6ng. Khi mQt s6 ngudi leo xu5ng C[n cir
tt i. -i"
"Oi
IV, hg nhin th6y Fischer vdn dang cO ttrO nhgc leo l6n, tuy nhi6n "kh6ng ai bin d6n v6
pit"n"f'cfing nhu ktrOng ai khuyEn 6ng quay trd l4i ci.56 M6.t lin niia,
*a,iti,ra"
",i,
ngudi ta phii tr6 mOt c6i gi6ritdit vi tniiiu thio lufln thing thdn'

C6c

H-e

th6ng Phrlc t4P

vA cic hQ th6ng phirc t4p cho th6y chring ta kh6ng th6 x6c tlinh duy nh6t mOt
nsuven nhdn cho biiSn c5 nrii Everist. Sai lAm cta con ngudi, c6c tht tuc c0a nh6m, trfln
bio'd6 d6i, vi thi6t bi trpc tr[c, m5i yi5u tO tl6u tl6ng mQt vai trd quan tro.ng. Chtng ta
kh6ng th6 d.Anh. gi6 chc y6u t5 niy cfing nhu c6c y6u t6 khSc mOt c6ch ri6ng 16. Thay vio
teih5rsphric taf cho th6y-ring thim hsa ndy hQ qua cria nhi6u
tt6, lithuyiit vd
"ac
,f,A,ia|*ilg te" uOi ,t uu. 56 ni6u t4i sao thim hqalai xdy ra, ban cAn xem x6t bin chAt
cria toin 6,6 [e tnOng nhi6u rfii ro niy li6n quan vdi viQc leo nti vi tl6nh gi6 nhiing lin
k6t qua l4i giiia nhiAu y6u t6 kh6c nhau cta mQt chuy@n leo nti Everest.

Lf thuy6t

li

hp lufn ring c6 hai tlac tti6m hq th6ne - nhirng tuong t6c phric tAp ve sg kpt
;5i"t a, ir,E - io 11, huoig lim gia tang kha ning iay .u tai nan.nghiEm treng. Thr? nh6t,
nguy co tai ngn gia ting nEu cac-yiSu t5 tnac nhau- cria mQt hQ th6ng turcpg t6: F* $"+g
ffit 16, ui i'eo';e tt 5.o th6 nh6n thrlc hoflc hi6u th6u- Thri hai, iu t<6t n6i ch4t che t6n
c6 mOt v6n dd ph6t sinh trong
6 ;$ "6 ".it"it kc hd trong mqt h9 thtSng khi6n cho.ni5u
m6t khu vgc thi n6 sE ch6m ngdi cho cho nhiing th6t bai d c6c.khia canh kh6c cua h0
ir,6n*.;, vr6t ctruy6n leo nfii Everest lu6n hi6n nien tmg tlac tti6m n6i tr6n cua mOt hq
thSng phfc t4p.

C6c hgc gin

H[u Lam, Ph. D'

fa'i lieu hgc tflp vi gi6ng day t4i CEMD@ D6 nghi khdng sao chpp-

Nguy6n

Website: www.cemd.ueh.edu.vn Email: lamOueh.edu.vn

Nhftng bdi hgc tir ilinh Everest

Tuong

tic ph0c

tgp

Nhirng cdu chuyQn tai nghe mit thAy n6i ring c6 mQt lopt nhfing <t6 v6 vi th6t bai gin k6t
vdi nhau dd, xity.ra. trong su5t chuyrin tli. Hey x6t d6n trii nghiQm cria tloin Mountain
Madness. MQt si5 v6n <16 ph6t sinh th6m chi tru6c khi chuyi5n leo n0i Uit AAu. C6 rac r6i
ve nai quan khi tli qua bi6-n gidi nudc Nga khi6n cho ngrdn titip liQu du0ng khi tir Nga
giao qua Nepal b! chqm- tr6. V6n dC hii quan khdng ph6ido c6c-binh chria duOng khi md
li.vi mQt.m6n hdng nglu nhi6n c6 m.attr6n cirng chi6c xe t4i nhtmg kh6ng li6n quan gi
tt6n chuyiSn leo niri Everest c6. MQt ric ri5i khdc li6n quan d6n chuy6n m6y bay thu6 bao
dn gery trd ng4i cho vipc giao nh{n mQt c6i l6u tl4c biQt dinh cho ttO cao. Tpi Nepal, thdi
tiet x6u di ldm chpm bu6c ttin tr0u nfi chd binh duong khi, ldu bpt, cirng c6c ttd titip liQu
kh6c tir thri do Katmandu ln Trai Crn Cr?. Thm nfra, mQt cuQc xung iIQt v6i nhiing
ngudi phu khuin v6c ngudi Nepal bQc ph6t vi ho tr.r dung doi tdng tidn c6ng. Di6u niy
cflng gdy trd ngai cho viQc giao nhfn khi dudng khi vd c6c d6 tii5p liQu khic ln Tr4i Cln
Cri.s8

Fischer c6 thii ttd kh6ng ludng tru6c nhirng tuong t6c phr?c tgp trong si5 nhirng sU kiQn
kh6c nhau ndy. Ong kh6ng hA ti6n liu viQc m6y biy Uiir6 tai Ngu, *ou gi6 0 Nepal, ddi
h6i tdng ti6n c6ng cria nhtng ngudi phu Nepal, vd ric rtii nai quan cta mQt c6ng ty tai
bi6n gi6i nu6c Nga lai tric ttQng tli5n ki5 hoach cing nhiing tht tsc didu chinh thich nghi
v6i tlQ cao tr6n nhiing nggn n0i cria Nepal. Tat ca nhiing v6n tl6 hdu cdn niy tuong tic vdi
nhau d6 tpo ra mQt g6nh n[ng cho Fischer. 6ng de bo ra r6t nhi6u th]i gian di5 giei qryait
nhftng vdn tt6 niy n6n kh6ng dt thdi gian l6n chuong trinh hdnh tlQng cho tlQi cfing nhu
tu di6u chinh bdn thdn cho thfch nghi vdi tlQ cao mQt c6ch nghiOm chinh. Nhiu ngudi
nhfn th6y hinh nhu 6ng c6 ltc t6 rar6t mQt moi vdo nhtng ngdy dAu cria chuyiSn teo nrii.
Tinh trang th ch6t cria 6ng il6 tro thdnh mQt v6n d0 l6n trong nhiing sU kiQn x6y ra sau
d6.se

Nhiu tl6 vd gin ki5t ching chlt l6n nhau kh6c cfing dE xity ra trong su6t chuy6n leo niri.
Kh6ng tlt chd tI6 ph6n t(ch thdu tl6o, nhmg mQt chuSi nhtng su kiQn minh hga cho tliiSm
ndy. Ba dQi leo niri d6 clugc l6n lich leo ln dinh n6j ndy trudc ngdy l0 th6ng 5. DQi
Montenegrin leo xa hon hai tlQi cdn l4i, nhmg do nh6m l6n tlfl ldm l6ng ghi hCt ci ddy
thirng d tai tlQ cao khoing 430 m6t <tAu ti6n b6n tr6n Trai IV. Do vfy, su5t khoing 500
mdt cdn l4i khdng c6 l[p il4t ddy thirng. Hai tlQi cria Fischer vi Hail tu&ng lim ta aQi
Montenegrin de 6p tlqt d6y thtrng dqc sulit ce tluong l6n tdi tlinh nrii. Vi l1i do tl6 n6n
nhfrng nguoi Sherpa tld kh6ng khdi hdnh sdm tl lip ttflt c6c tlu]ng ddy.uo Krakauer vd
Ang Dorje (mQt trong m6y nguoi Sherpa) ttiu tin nhf,n ra v6n <16 vio hlc 5:30 s6ng. Tuy
nhin, c6c thri tgc an toin ctia Hall ddi hdi mgi kh6ch hdng phii ch<r nhfrng ngudi ddn
duong tru6c khi tti ra khdi The Balcony." Di6u niy c6 nghTa ld Krakauer kh6ng th6 6p
dat day thung xa hor tlia di6m d6. Trn mQt tiiSng d6ng h6, hai ngudi leo nfi ch-d nhfng
ngud'i cdn lai trong ttOi c0a Hall d6n noi. Nhirng tfc nghEn c6 chaicdng khi6n cho nhtng
ngudi leo nrii b! ch6m tr6 th6m su5t ch6ng cdn lai cta chuy6n teo l6n vi h9 phii chd
nhfing ngudi ddn tluong lip ttat tluong ddy thung.6r
Theo th6ng l cria Fischer thi lopsang Jangbu, mQt nguoi Sherpa, 16 ra phii leo gin t6p
dAu cria tlQi vd sEn sdng h5 trg Ang Dorje trong khi Krakauer chd nhfing ngudi kh6c. Tuy
nhin, topsang de kiet sric vi n6n mta vao ngEy ti6n l6n aint n,ii nen khOng duy tri tluo. c
vi tri th6ng thuorg cta minh d dAu nh6m. Di6u thfi v j ld nhfing v6n dd c0a inh ia lai li6n
quan ngugc thdi gian tl6n mQt cu6c thuong luong th6t bai xei ra kh6 lflu trudc th6ng 5

'

MQt gd d6 nhd dtng ldm ch6 nghi chdn cho ngudi leo n0i q

<10

cao 8.400m.

Nguy6n Hiiu Lam, Ph. D.

Tdi liQu hgc tap vd gidng day t4i CEMD@ DC nghi kh6ng sao chqp.
Website: www.cemd.uelr.edu.vn Email: lam@ueh.edu.vn

4,1

Nhtng bdi hgc tir itinh Everest

1996. Bit tliu tir hai nim trudc, Fischer
SinS tuy6n ki gid Jon Krakauer c0a t4p
"g
tin ring mQt bii b6o cfia Krakauer sE
Ong
chi Outside d6 tham gia dodn leo nrii cria 6ng.
quAng b6 rQng rdi t6nlu6i c6ng ty non tr6 cira 6ng. NhtTrg vdng ddm ph6n gita Fischer vi
tb Cp chi Outside da b6t thdnh vio th6ng I nlm 1996, vd Krakauer tham gia tloin cria
gali. fischer bdn tuy6n Sandy Pittman lim ngudi thay thi5. CO kli gi6 ndy du tlinh sE gdi

nlm

nhirng bii tuong tr-inh trn m4ng lnternet tir dinh Everest cho trang NBC Interactive
Media. Dn de c6 kh6 nhi6u kinh Iehim leo nti nhmg Pittman v6n leo l6n m6J c6ch r6t
kh6 nhgc (hon Krakauer nhiAu). Vlo ngny tiiSn l6n dinh niri, !,oPsangcim th6y-Pittman
t q'gii,p n6n dd k6o c6 theo bing .6t tqt thung ngin gin sau ti6ng tt6ng h6. Mqt
"i"
ngdy tru6c anh de c6ng m6y tliQn thoai vQ tinh cria c6 su6t nhi6u gid li6n. Nhtrng l0n ging
stc niy tld lim cho Loisang kit sric vi,bib.nh^vio ngiy ti6n l6n tlinh nrii, n6n anh bitgt
lai phia sau nhtng ngudi leo niri thuQc t6p dlu.62
Fischer 116 6 tlflu trong khi nhtng v6n tt6 tr6n xay ra? Thri tqc an toin cria 6ng ddi h6i 6ng
phdi tl6ng vai trd "hdi v0 qu6t"-vio ngiy tii5n rcn ainn nfii. 6ng lu6n d ph(a cu6i doin d6
irs eitp nhiing kh6ch hing dang gap kn6 khln vi dua hq quay trd l4i n6u cdn thi6t. Tuy
nhi6n, nnfng vin d6 hQu cAn tfd cflp tru6-c tl6y tl6 lim xio trQn c6c thri tUc thich nghi cria
Fischer vd dd lim x6i mdn tinh tr4ng th6 chAt cria 6ng. Ngoii ra, Fischer hinh nhu cffng
dang bi mQt c[n bQnh mdn tinh dd mic phii hon mQt thfp ni6n tru6c d6 t5i ph6t. Nhfrng
u6n rtA sric kh6e niy khi6n 6ng tpt lai phia sau nhihrg ngudi kh6c vd ngln cin 6ng thgc
hipn chric nlng "hflu vQ qu6t". Ktit qu6 li 6ng kh6ng tt6nh gi6 clfing tinh hinh, hof,c kh6ng
ita-UrO" W,a"i f,ang quuy tr0 lai [ni *ay ra.nhrng lin ctram tr6. 6ng cflng kh6ng th6
truydn dat dugc vOi ntr-trng ngudi leo o t5p diu, vi 6ng vi l,opsang chi c6 hai m6y <tiQn
ddm trong rloin (vi c6c tht tqc doi hoi hq phii thay phi6n mQt ngudi leo d dAu nh6m vi
J
nh6m).63 T6m l4i, aoan bi tr6 tictr- trinh ve d6i m{t vdi tr{n bdo hi6m
;Ot
"rai
"g;;i
nghdoli mOt loat nhirng tuong t6c phtic tap trong tl6 c6 vfln de hai quan o nu6c Nga, c6c
thri tuc thich nghi cria Fischer d.Nepal, viQc l4m dpng ddy thirng cta doin leo niri
thuong lugng b6t thanh vdi tap chi Outside vi v.v.
Montenegrin,
"116"

K6t n5i

chit che

Nhfrng tuong tric phtc t4p trd n6n nguy hi6m hon khi sUktit n5i chat ch tdn t4i bn trong
;qi hE th6d Su k6t n6i'chAt chc cE nghTa li mQt sttp.d6 sE k6o theo mQt lo4t c6c v6n dE
khac. i.thirni' t p-ttr5ng t<6t nOl chAt che c6 biSn ttac di6m: nhftng qu6 trinh php thu$c thdi
"Agng
tuAn tg nghi6m ngf,t, mQt l9 trinh chfi d4o nhim d4t duo. c mqc
gian, mQt ch"u5i hoat
trd.6a
gian
xoay
rAt
it
kh6ng
ti6u, vd
Trong mQt chuy6n leo nf i Everest thi sg php thuOc thdi gian c6 mQt vai tr6 l6n. Ngudi leo
niri cln phii leo ln vdo dAu th6ng 5 vi tl6y lA m0t.c6nh cria co,hQi giEa nhtrng tfn gi6
m4nh nhu gi6ng bio cria thilng4 vi mira gi6 mira bit itdu vio cu6ith6ng 5. Voi nhi6u tlOi
leo nrii, m6"t s6?odn tl6u c6 kZ hoach teoki ttinh nfii timg ngiy dC kh6i cin du]ng dodn
ktr6c. iac nh6m dAu leo d0ng theo lich muoi tiim.ti6ng i6t nghiGm ngflt vi hai lf do. Thri
nh6t, c6c dQi mu5n tr6nh sg nguy hi6m khi leo xudng sau khi troi sdp t5i. Hq l6n k6 h9a9h
;#phe,d i.ai rv vdo khol'ng nria d6m, leo toi tlinh niri hic giiii trua, vi quay vd leu
tru6okhi mflt tn6ri l4n. C6 .6t it [noang h& tdn t+i trong lich trinh.nAy. Y6u t6 han chti thu
hai li6n quan d6n nguiin duong khi b-6 sung. Nhihrg h4n ch6 th6 ch6t chi cho ph6p m6i
c6p 6 gi& 4oOng khi b6 sung. M$t
ngudi mang theo hal binh duoig khi. M6i Uintr
"ong
Ui"fr,n,f 6ia,rq. b6 tri tai South-summit cho nguoi t"o r,ii dln l6y tr6n dudmg leo xu5ng
dO vA trai. Nguoi leo nfii phAi b6m ttfng lich trinh, n6u kh6ng hq s6,phii ttj mQt lfic mi
kh6ng c6 duOng khi cho d6n khi t6i South Summit. Tinh hinh thditi6t, ngu6n cip dudng
ff,i ,'a su cin tfiiiit pnai tr6nh leo xu6ng nrii.trong ttOm kh6ng chira ch5 cho b6t k] sai lim
ndo vi Ui6n ttroi gian trd thdnh mQt y6ut5 s5ng cdn.

NgryAn Hfru Lam, Ph. D.

fa-i iiQu hqc tfp vi giing day t4i CEMDo Dd nghi kh6ng sao chsp.
Website: www.cemd.ueh.edu.vn Email: lam@ueh-edu.vn

Nhhtg bdi hgc t* itinh Everest

MQt chu5i hopt dQng tuAn t.u nghiOm ng[t vi mQt l0 trinh duy ntr6t aC dat di5n mgc ti6u
chfnh li tlac tli6m cria t6t c6 nhfrng chuy6n.leo nti Everest. Ngudi leo nrii cAn phii thgc
hiQn mQt s5 luqt leo nfi ngin vdo th6ng 4 de tnicn nghi v6i tlQ iao. Hq phiithuC hin c6c
chuyiSn leo ndy theo mQt trAt t.u cU thAvi hoin t6t vdo mOt ngiy nhAt ttinh. Hq cAn ph6i
leo tuAn tU tu Trai CIn Ct rOi qua c6c Trgi tu I <ta5n IV trudc-khi tii5n l6n itinh nrii. MQt
khi de rdi Tr4i Cdn Cr? rOi thi h9 kh6ng cdn lga chgn nio kh6c ngoii viQc phdi tli theo l0
trinh South Col <16 l6n toi dinh nrii. Ngoii ra, kh6ng hA c6 mQt phuong tin vfln chuy6n
nio kh6c. H9 phii leo trdo cd bn vri xu5ng bing ttuong bO. Chi c6 trgc thdng cuu hQ d
c6c cao tlQ th6p md th6i.
Cu.tii cirng, c6 r6t it khoang hd trong hQ th6ng. tvt5i ca nhdn m6i lAn chi c6 th6 mang theo
hai binh dudng kh( md th6i. Do tt6, hg kh6ng hA c6 du0ng khi dU trf de dirng. Hgn chi5
th6 ch6t cfing kh6ng cho ph6p h.9 mang theo qu6 nhi6u dd bio vQ, d6y thung, luong.thpc,
vA thu6c men. T4i nhiing chuy6n leo nrii niy thi sg ldng phi sE ph6i trd mQt gi6 rit Aht.
Niiu ai tt6 dirng nhidu du0ng khf hon so v6i ki5 hoach thi mtlc etQ nguy hi6m cdng ting cao
cho nhihrg ngudi li6n quan.

ThSt bei t6t ycu

ly thuytit gia lfp lufn ring nhiing th6t bai mang t(nh thim hga h t6t.y6u trong nh[ng
th6ng phric t4p nhidu rrii ro. Nhirng tuong tic phirc t4p vi sU ki5t n5i ch{t ch6 t4o ra
mQt m6i trudng trong d6 mQt h6ng h6c nho c6 thiS kich hopt mQt lopt c6c vin dC kh6c vi
gdy ra mQt tai nan nghiCm trgng. Hiu nhu kh6 c6 th6 ng[n chgn mQt th6t b4i nguy hi6m vi
c6c thri tgc an todn vi c6c biQn ph6p ngdn ngla ph6 biiSn thuong chi ldm t6ng thdm d0
phric t4p cho h thi5ng.6s Vi d9, quy ttinh ngudi leo niri phf,itep hsp lai thdnh mQt ttQi cria
Hall ld nhim tl6 b6o dim an todn cho kh6ch hdng nhmg dT nhi6n d6 cfing ld nguy6n nhdn
gdy ra.tinh tr4ng tic.ngh6n c6 chai vdo ngiy leo l6n <linh nrii. Tuong tg, vi lf do an todn,
nrit diru chinh vi <I6ng hO tlo tr6n binh dudng khi cho phdp mqi ngudi theo ddi mftc
du6rrg. khi cdn l4i trong binh. Tuy nhi6n, trfn bdo nguy hii5m dd d6ng mQt l6p blng tr6n
nrit diiiu chinh d binh du0ng khi cria Andy Harris khi tlang leo xuting. L6p blng niy ldm
cho ildng hO do chi v6 s5 khOng cho dir nhi6u binh du0ng khi vin con dAy t4i South
Summit. Ld ngudi d6n dulng, 6ng cfrng mang theo m6y tliQn tlim vi llf do an todn, nhtmg
6ng lpi sai lAm dirng tlign tldm tl6 th6ng b6o cho nhidu nguoi biiit h de h6t luqng dudng
kh( bO sung.66
Chc

hQ

Sau ndy Krakauer dE nhan ra th6t bai tdt yi5u trong chuy6n leo nrii ndy. Ong vi6t: "B5n
<I6ng dQi cta t6i b6 mqng phAn t6n kh6ng phdi vi hg th6ne t4rc tr{c cria Rob Hall - sg th4t
li kh6ng c6 hQ th6ng cria ai ttSt hon th6 nny - md ld vi tr6n tlinh Everest bdn ch6t cria hQ
th6ng ld phdi h6ng h6c. D6 li chuyQn vay trd;'67 C6c d[ kien lich sri dd minh chfing cho
klit tupn cria Krakauer. Tinh cho d6n n[m 1996 thi de c6 148 ngu]i chi5t khi tlang
l"o
"-ti sri
ln <linh Everest. Ngdy l0 th6ng 5 dir tiu bi6u cho c6i ngdy chi5t ch6c nh6t trong lich
c0a nggn niri ndy, nhtmg tinh chung
lQ nhfing ngubi leo n0i ttd ch6t trong mia xudn
1996 v6n cdn thua con s5 trung binh n6u tinh theo llch sri.6s Tri vong tr6n dinh Everest
kh6ng phii ld nhfing sy c5 ri6ng 16 mi tlfrng hon ld mQt hin tuqng "binh thudng."

f!

Hgi nhqp c6c Vi6n cinh

Nghi6n cr?u tinh hu6ng niy cung c6p nhiAu
bdi hgc quan treng vd c6ch thric mi c6c vAn
do nhu thi6n vi nhfn thric, s1r an toin tem ly
cta nh6m, vd c6c he thone pn,i. tap qra,
v6'i nhau vd ctrng nhau ldm trng cao nguy

hi

Nhfrng thifln v! mang tinh hQ thdng

ffong phdn qrryA fii"On itfii bi.Ot cd
vdn iti trong nhftng hQ thdng phitc tgp

;Or-*'i1a*"i ii'A"iiii i"ii;W

";- nhftng
logt
it6 vd khdc trong

hQ

thdng.

Nguy6n H[iu Lam, Ph. D.

Tdi liQu hgc tip vi gi6ng day t4i CEMD@ DG nghi kh6ng sao chgp.
Website: www.cemd.ueh.edu.vn Email: lam@ueh.edu.vn
4L

Nhfrng bdi hgc th itinh Everest

d0
co th6t bai t6 chrlc nghiem treng. Th6ng thudmg, chring ta xem nhiing gi6ithich.d. c6p

!i giai nhirng
n6u thi6u
reng
th6y
cho
ire q,iati 101",i" i6
"tt...
vi chc ci
thtc,
vi
nhdn
su an toin tem lV cta-nh6m thi rit kh6 khdn d6 tr6nh khoi thi6n
biy
trinh
kh6ng
ni,an m,Ong thic mic gi v6i nhau, kh6ng kim nghigm cic gih tlinh, hof,c
ars" y ki6i cria ttri6u 15. Nhirng thi6n vi mang tinh hQ thiSng trong ph6n quy6t trd n6n d6c
h"th5ne pn,i. tlp vi,mQt sai iAm c6 th6 kich hoat mqt loat

c6 nh6n, c{p tl6

nh6;, vi

;id;"il.1*;hgn;

c6p Aq

n-.e

th5ng. ndy ld nhfrng c6ch thric 16 rQt.tl6

rinh [u6ng niy

;td;;il;5 ,;ilrr,**

tiong ne tnOng. CuSi cirng, thi6u tam l;i an toin s6. lnm f.ia t[n^g rfri ro
tiAm iang trong mgi hQ th5ng phr?c tap vi kh6ng c6 nhirng thng lu6.n thlng thln vG ngu6n
;;;'.,i"ihL U-ai"a ntrtng il6i f.6t n'6i qru laigifra c6c thenh phAn kh6c nhau trong hQ
nt

fng tt6 vd

k:tr6c

th6ng.

Thi6n v! nhQn thtiec

vi sg an toin tim lf trong dgi

Hai nguy6n nhin giii thfch tham kich Everest niy - thi6n vi nh4n thrtc vi thi5u an toin
tam tyi--s5 quan ht qua l4i r6t cobdn vdi nhau. C6c tt0i c6 hiQu.qui lu6n thio ly,ur:l:
vi khuy6n khich mgi thdnh vin bdy to nhirng quan tli6m bAt
u6n dA m6t cacn
"bi'ro
tl6ng. Nhirng hnnh vi.niy girip ch6ng l?i thi6n.vi nhan thtic gay h4i cho ph6n quy6t c6
nhai. Trongl6c chuy6n f.o nt i Everest, thii5u ving sg an todn tdm lf de gAy thiet hAi cho
khi nlng cf,i ra nhfrng thi6n v! trong ph6n quy6t vi khi ndng hoii nghi nhfrng lUa chqn bi
l5i cria nh6m.
Cht da thdi t1i6m quay trd l4icho thAy mit xich giira sg an tohn t6m lf cria doi vd thi6n vi
*""g lf"iiC ,trA"i trie, diQn trong ph6n quy6t clria c6 nhdn. M6t.s6.n-Sudj ]eo.nui lo ling
kh6
vd tnii gian vio n[ay tiiin l6n rlinlr-nti. Hq nhfln ra ring hdu h6t c6 nhAn nhfn th6y r6t
dtrng lalkhi chi c6cir dinh mQt qudng ngdn trong ttri Oa bo ra qu5 nhi6u thdi gian vh sric
t6 y [itin cria hs hay th6ch thric
ffi6;5 tu" f"o f6n tOidinh. Tuy ntri6n, h9 da kh6ng biy
geiateman ph6t bi6u rnng 6ng
Niit
Vidu,
ti6" rc, r.r,i t.!i aa xi! chi6u.
";"Jiji"rrli6o,u"
da'cam'tt6y Lf,Ong tho6i m6i khi n6i ra nhtng quan tdm cfia minh. Ong cim thAy minh
kh6ng cO t1i tlia ,1 truy q.uy}n han tt6 phdn A5i t6 ho4ch cria Fischer. Tuong tg nhu vfy,
moi neudi it6 kh6ng ;ulil l6n titing khi Hall ti6p tuc teo.khi <ti qu6 gid quay.trd lai do
chinh"Ong tld dA ra, ii h9 trudc d6 dd nghe 6ng gi6i thich ring 6ng kh6ng chdp nh{n_mqi 1i
vi du niy
t<irin UAt?6ng trong khithuc hin cuQc ti6n c6ng cu6i.ctng l6n dinh niri. C6c
<ti
hqp t5c
lf
todn
tdm
an
.U thi6n vi nhfln tht?c vi sU thi6u ving
cho th6v rO rlne
"hinh
;;i;; at C;." "hrr"g v6n d6 nghicm trsng trong nhirng chuy6n leo niri Everest nim
1996.

Nh0ng Thi6n vi nhfln thr?c vi Gic hg th6ng phuc tap

Nhiing thi6n vi nhfn thfc vd ttQ phric t4p cta he th5ng cflng tuong t6c v6i nhau d6 lim
gia teig nguy co tfrii Uii. Ntiu nhirng thi6n vi nhfln thric c6 xu hudng tAn 6t trong mQt hQ
it 6ng pt,i" gp thi x6c suit.th6t b4i mang tinh them hqa cing t[ng cao..Vi nh&ng.tuong
t6c phrlc tap cirng sU ktit n5i ch6t chE n6n nhfing sai lAm nho trong ph.an guy6t cta con
cO tfr6 kicfi hoat nhi6u hong h6c kh6c kh6p cn mQt he.th6ng.ti6m.An rui ro cao.
"gubi
Nirng h6ng h6c nay inuong c6 nhrng yi5u t6 phi con ngudi cira"h th6ng bao g6m trang
,a da tiiip t5, cac nguyn tic vl c6c thri tuc cria ti5 chftc, vA cd mOi trudng
itiC, Ui,
"a,jieu
ph6p phdng
t.u nhidn. Nhiing thin vi nhan thriJcfing c6 th6 gdy thiQt hai cho thrng biQn
phftc
t4p.'
Ngoii ra,
hQ
th6ng
nsria an toiur ttusc thi6tli5 .a A6 nan chE rriiro trong lhiing
th6ng trong ph6n quy6t cfing c6 th6 khitin chfing ta d6nh gi6 thAp x6c sudt
that bai vi muc ru-i ro ti6m An tiong nhirng hQ thl5ng phfc t4p. vi lf do niy n6n nhuqe
,g"ortra, ir'I"r, a"rg quin lf ,hirng hQ th6ng ph,i. tai, rui ro-cao cAn d[c biQt chf f dlSn
nilrrng thi6n vi mi c6lh6 t6c ttQng tttin quytit tlinh cria hq'

ifir"g-iai

hQ

Nguy6n H[iu Lam, Ph. D'

iieu hqc tdp vi gi6ng day tai CEMD@ DA nghi kh6ng sao chpp'
Website: www.cemd.ueh.edu.vn Email: lam@ueh'edu'vn

fii

Nhftng bdi hgc th itinh Everest

Tinh hu6ng <linh Everest th6 hign mOi
quan hO giYl ttQ phric t4p cta hQ thting
vi nhiing thi6n.vi mang tinh hQ th6ng
trong ph6n.quy6t cria c6 nhin. Khuynh
h,"fog. t.u tin th6i qu5 c6 tn6 aa Wrilin
cho I ischer tl6nh gi6 th6p tAm quan
trgng cria viQc duy tri mQt cn6 aO thich nghi phir hqp vd ph6n quyiit sai lac khi ning quin
lf hau cAn cho chuy6n di cria 6ng. Cu6icirng, mQt logt nhtng h6ng h6c t6t nOi quihi Aa
ph6 vd khdu tliu chinh thich nghi v6i.cao ttQ vd trlc tlQng x6u a6n tintr tr4ng th6 ch 6t cita
6ng. NhEng th6t bai niy ctng nhi6u th6t bqi kh6c ntia tuong t6c vdi nhau d6lim ph6t sinh
nhiing tic ngh6n c6 chai cirng.nhiing chQm tr6 suSt trong lin ti6n l6n dinh n[i. ttrfng
nguoi ldnh ttao tlQi da thi6t k6 ra nguyn.lic vO thoi.ttiBm quay trd lai d6 ngln ngira
chuyQn hA lich trinh c6 th6 lao ra tinh huiSng nguy hi6m trong tl6 nhiing nguoi teo nti
phii leo xuting khi trdi spp ttii.mi l4i kh6ng CO auOng khi bO sung. Nhirng thi6n vi mang
tinh hQ th6ng trong ph6n quytit da ldm bien ph6p phdng ngira ndy mdt tfuc dung. Nhi6u
ngudi leo nti dl kh6ng tu6n thri nguyGn tic quay trd lqi - d <l6y thin vi vd chi phi chim
de khiiSn cho vipc qgay trd l4j trd nn kh6 khin, vd thi6n vi thdi gian gin kC c6 th6 da
khii5n hp tl6nh gi6 th6p x6c su6t c6 b6o lon nguy hii5m. Su ktit n5i ch6t che trong hQ th6ng
di ldm x6u thm nhfrng vin d6 gdy ra do quytit dlnh sai lim cf tiiSn l6n khi trdi de vE
chi6u. Nhfng ngudi leo nrii bi hi5t dudng khi bO surg vi h9 <td leo hon mudi hai ti6ng
tl6ng hO trudc khi ln diSn tluo. c South Summit noi cit git c6c binh duong khi. ViQc thi6u
du0ng khi ldm gia tdng nhirng sU nguy hi6m gin li6n vdi trfln bdo, vd bSodi nhi6n lai gdy
chdm tr6 nhidu hon. Ngodi ra, nhiQt d9 r5t l4nh do b6o dE khi.5n Harris th6ng b6o nhtm
mgi ngudi rnng khdng cdn du0ng.kh( b6 sung O6 trq t6y dtng tr6n <tuong <li xu6ng.
9ho
T6m lai, tinh hu6ng niy cho th6y 16 ring sai lAm cria con ngudi gily ra do thi6n vi nhan

Tinh hubng itinh Everest cho thdy rdng

nhftng ogiU tanh itqo ia" inai tio* if"
uao niniit
i6i ,ai ,A inf tio ;;;;l;
"ai sf tV tin, iql bdt'iting,
viQc nu6i dudng
vd
sqrtfrn rdm bhnirong nhtng 16 chftc crta'htg.
'

thirc c6 th6 ldm x6u th6m nhiing vdn

C6c he th5ng phr}c tqp

vi

<t6

sqp an

li6n quan

<tt5n <10

phric tap

",iu

ne th6ng.

toin tim If cria dgi

Thitiu sg an toin t6m lf lim gia ting rui ro tiAm An trong nhtng hQ th6ng phric tgp. Thitiu
ving sg thdo lufn thing thinvd. su b6t tt6ng mang thh xdy dlrng khi6n .ht t t O ia" Oint
dugc v6n dd vd gidi qyy6t v6n ttd trudc khi ch0ng kf.n noai mQt ioat nhirng trpc trflc kh6c
trong hQ th6ng. Vi thi6u sg an todn tdm lf trong tlQi n6n mQt sai lAm cta con nguoi c6 th6
bi .b6 s6t hoflc kh6ng duo. c bdn lufn, vi c6 th6 tuong k{c v6i c6c y6u t6 kh6c trong hQ
th6ng tl giy ra mQt tai n4n nghi6m trgng. Sgan todn t6m lf il6ng mQt vai trd quan trgng
kh6c nta trong nhfrng hQ th6ng phric t4p. NOu mgi ngudi cim thfly thoii m6i khi th6o
lupn vd c6c sai 6m thi dOi c6 th.3 di tdi ch5 nhfn ra .ing mQt sai lArn ri6ng 16 cria c6 nhdn
khdng gey [a U6t ty.ttr6t bei nio trong nhiing hQ th6ng plrric tap. Thing tliin thio lufln v6
nhilng sai lAm c6 th6 tao tli6u kiEn ttit cho c6c ntr6m quy6t dlnh <tugc c6ch thric mi nhtrng
tuong t6c phftc tap giiia c6c ti6u he th5ne c6 th6 gfly n0n th6t b4i cria t6 chric. Khi nh6n ra
duo. c nhu v$y, cdc ttQi c6 th6. gi6i quytit v6n dA ng[n ngtra tai nqn mQt cSch hiu qui hon
bdng c6ch lopi bo nhfrng ngudn phric t4p kh6ng cAn thitit.

Quvit {lF \: Sandy Pittman bing mQt do4n thimg ngin cria h.p:ulg, Sherpa c!9 th6y
sg n6i k6t gifa !U an toin tdm lf cria <lOi vd tlQ phric t4p cria hQ th6ng. Vio hic tI6,
Pittman nhfn ra ring mtic h5 trq phi thuong ctia Lopsang c6thi5 ch6t thCm .6t gann n6ng
tr6n vai anh ta, nhung c6 kh6ng phnn diSi quy6t <tinh cria anh ta. Su kh6c biet rlii vi vd s1r
an toin tdm lf dd d6ng mQt vaitrd quan trgng trong trudng hgp dii6n hinh niy. Pittman il6
giii thich ring: "cO ild kh6ng go diy ra kh6i ngudi Sherpavi t6n trgng quy6n han cria anh

ti tru6c ddy, quy6t ttinh ndy <t6ng mQt vai tro then ch6t trong mQt
loat nhiing hong h6c li6n ktit qua l4i trong chuy6n tiiSn c6ng cu6i cirng l6n tlinh nti.

ta.'6e Nhu dE iluo. c mO

,<ffi'
E}ff, E
a)ffi(o

Nguy6n Hfiu Lam, Ph. D.

Tdi liQu hec tap vd gi6ng day tpi CEMD@ of ngni kh6ng sao chsp. @
Website: www.cemd.ueh.edu.vn Email: lam@ueh.edu.vn

,tf

Nhftng bdi hgc tir itinh Everest

Krakauer dd nhfln xdt: "Vio hic 6y thi tlidu d6 hinh nhu chua phii ld mQt sai 6m <tac biet
nghi@m treng. Nhtmg rtit cuQc tt6 lai ln mQt trong nhi6u yiiu 16 - mQt sg tich lfiy tu ttr, cir
dEu dan vd tfiim lsng ch6ng ch6t l6n mdi tt6 trd thinh mOt kh6i lugng tdi h4n."70

Nhirng Him i Dinh cho c6c Nhi Linh dqo

Bii phdn tich da chiu vd tinh hu5ng dinh Everest niy cung c6p mQt bQ khung

tt6 th6u
nhi6u
hinh
thric t6
nghiGm
trgng
trong
bai
th6t
hi6u, chAn do6n, vd ngdn ngira nhfng
quan
c6ch
thric
nhirng
trgng vA
chr?c. Tuy nhi6n, bdi p[An ti-h nny cfing c6 nh&ng him f
nguli lanh dao tlinh hinh vi chi d4o c6c qu6 trinh qua d6 t6 chric cta hg ho4ch dinh vi
thUc hiQn nhiing quy6t dinh c6 mric rui ro cao. Bdi phdn tich tai n4n tr6n tlinh Everest cho
th6y ring nhnn[ ngrOi lflnh dao phii chri y s6t sao drin c6ch thric hq cdn tl6i nhfrng 6p lpc
c4nh tranh nhau trong ti5 chric cta hg, vi c6ch thric mi ldi n6i cirng.viQc lim ctia hq dinh
trintr ntrtng nhfln thric vi nhiing nidm tin.cria c6c thdnh vi6n trong t6 chftc. NgoAi ra, tinh
nuong nay cung cung c6p mQtiU hi6u bi6t lin quan d6n c6ch thric c6c c6ng ty titip cfn
dugc viQc hqc tdp sai lAm trong qu6 khrl.

Cdn d6i nhong 6p krc cenh tranh l5n nhau

Tinh huting tlinh Everest cho th6y ring nhirng ngudi lSnh dao cAn phiitham gia vio hinh
vi c6n AOiTt t6 nhi li6n quan d6n viQc nu6i dudng su ty tin, su b6t dting, vi sg tfn tdm
b6n trong nhtrng t6 chftc .,iu n9. Tru6c h6t, c6c nna Aieu hinh phii xac tap th6 cdn d5i
giira mQt b6n ld tg tin th6i qu5 vd mQt bn ld thi6u tp tin. Nhfrng r_rgudi l6nh tl4o phii hdnh
quy6t khi AOi m[t v6i th6ch thrirc, vd hq phii truy6n cim hring cho nhfrng
d6ng
"rr*g
,gudi kh6c cung ldm tlugc didu ndy. Thiiiu tU tin c6 thii ldm gia tlng sg trOi ti6c ti6n liQu,
i.
ho6c n6i ss sQt md c6 nhdn thuong g{p tru6c khi ttua ra quytit dinh. Mr?c dO h6i ti6c ti6n
liQu cao c6 th6 din dtin sU thi6u qirtt Ooan vi nhirng chflm tr6 dht gi6.7t Ss lo 6u niy c6
thii d4c biQt gAy vAn iI6 kh6 khen cho ngudi diAu hdnh trong nhiing nginh c6 nhtng
chuy6n,bi6n nhanh. DQi ngfl qudn tli.thinh c6ng trong nhtng ngdnh.lu6nx6o trQn lu6n
ph6t triiSn mOt s6 cSch ldm ndo d6 tl6 tmg qh9 y6i y b ."1 n3l. Vi dq.,.mQt sO.nhe lanh
dpo ph6t tri6n sg tu tin di5 hinh tlQng mQt c6ch dut kho6t khi d6i m{t v6i sU mo h6 to lon
binf c6ch tim ki6m ldi khuyOn cta mQt hoic hai "chuy6n gia tu v6n," ttic ld nhfrng nguoi
di6u hinh ddy d4n kinh nghiQm c6 th6 tl6ng vai trd ngudi b4n tAm tinh ho{c mQt thu6c
th6m do cho ntridu j tuon[ kh6c nhau.72 Le duong nhi6n sg.tg tin th5i qu6 cfing c6 th6 r6t
nguy hi6m, nhu tinh huting nfii Everest dE m-inh chung. D6 chring l4i sg tg tin th6i qu6,
nna diAu hinh phdi timcho ra th6ng tin d6 gO b6 nhftng quan dii5m hiQn c6, vd hg n6n
"a"
can ng[n thuQc c6p dung che d6u tin tric x6u. Ldnh dao cfing phii r6t ttr6n trgng t6ch roi
thFc t-i6n ra kh6i gia Oint, vd hq phAi khuy6n kh(ch mqi ngudi ki6m nghigm k! luong
nhfrng gi6 itinh quan trgng dO loai bo nhirng dy do6n qud l4c quan.
NuOi duong sg b6t tt6ng c6 t(nh xdy dgng ld mQt thdch thr?c kh6c nira cho c6c nhi qu6n
lf. Nhu chring ta tli th6y trong tinh hu6ng nti Everest, thi6u tranh lufln gifra c6c thinh
,iCn t.ong nhdm c6 th6 lam han hpp mftc tlQ tt6nh gi6 t5i quan trgng cho nhfing k6 hoach
vd nhirng ttA nghi. Nhftng tuong sai l4c lai khdng bithich thric, vd nhfrng lga chgn sing
tao thay-th6 tcnrac nrOng tluqc n6u ln. Ngugc lai, khi ngudi l6nh dao tld tti tt6n quytit-tlinh
t5i hautni hq cAn mqi ngudich6p nhfn ktit qud vi ring h0 viQc thildnh. Hq kh6ng th6 cho
ph6pti6p tqc c6 nhrng b6t a6ng gay trd ng4i cho n5 luc bi6n quyi5t.ttinh thdnh hdnh dQng.
Nhu Cyrus Dai d6' tta tung n6i, nhinrg ngudi l6nh tlao ph6i cdn tl6i nhu c6u "hi6n k6 thi
<Ia d4ng, nhrmg chi huy pnai tn5ng nh6t." O6 aat ttuo. c di6u niy thi nhfing ngudi ldnh d4o

' Tn vi

hodng d6 (khodng nim 576 -530 trudc CN) l6p ra D6 ch6 Ba Tu.

Nguy6n H0u Lam, Ph. D.

fai iieu hec tfp vd gi6ng d4y t4i CEMD@ DA nehi khdng sao chpp.
Website: www.cemd.ueh.edu.vn Email: lam@.ueh.edu.vn

Nhfrng bdi hgc th itinh Everest

ph6i bio dim ring m6i thdnh vi6n tham gia phii c6 co hQi c6ng bing vd binh <ling ph6t
bitiu f ki6n trong suiSt qu6 trinh ra quytit Alnn, vd h9 phii chung minn ring h9 ttd xem x6t
nhtrng quan tliiSm tr6n mQt c6ch chdn thinh vd thfln trgng. Ugoai ra, hg pt ai giai thich 16
rdng co sd l;i luqn cho quy6t tlinh cut5i cing cria hq, kd cd g do tai sao hq iai lga chgn
ch6p nh4n mQt <tAu vio vd mQt ldi khuyn ndo d6 trong khi l4i khu6c tir nhfrng tI6 xu6t
kh6c.73 t^im nhu vfy, nhiing ngudi lSnh ttqo c6 th6 khuy6n khich tu duy da chi6u trong
khi xiy dWrg su ddng ldng ch6p nhfln quy6t dinh.

Cu5i cirng, nhfrng ngudi l6nh tlao phdi cAn d6i nhu cAu cam ki5t manh mE cta c6c b6n
tham gia trong viQc ra quyiSt dinh tl6 chting lai hiiim hga leo thang cam k6t vdi mQt
phuong thfc hdnh tlQng tfang c6 d6u hiqu th6t bai theo thoi gian. O thyc hi6n hiQu qu6,
nhirng nguli l6nh.dpo phii nu6i dudng sU qan t6m bing c6ch cung c5p cho mgi ngudi
nhidu co hQi t6t tt6 tham gia vdo vipc ra quy6t d!nh, bio tl6m ring qu6 trinh li lu6n c6ng
bing vi chinh d6ng, vd h4n ctrti Atin mftc ttii thi6u nhirng xung tlQt-trong quan h9 tuong
t6c qua l4i giiia cfuc cd nhdn ph6t sinh trong su6t qu6 trinh dg tllnh. Nt5u kh6ng c6 sg tqn
tdm m4nh mE cia ciic b6n tham gia thi sE c6 nguy co ph6t sinh nhi6u su chgm tr6 k6 ci n5
lgc md l4i qu6 trinh ra quyiSt dinh sau khi tl6 tiiSn hdnh vic thuc hi6n. Tuy nhi6n, nhfing
nguli l6nh tl4o phii nh6n th&c tlugc nhiing nguy hi6m cta sg tfn t6m th6i qu6 A5i vOi
mQt phuong thfrc hinh ttOng bi l5i, d{c bigt sau khi ngudi lao ttQng ttd bd ra qu6 nhi6u
thli gian, ti6n bac, vd c6ng sfc. Khi ndng "cit giim thiQt hai" vin mdi ld m6t th6ch thrlc
kh6 khin cfing nhu m$t d6u 6n cta tai l6nh d4o can ttim. N6u chi nhfln thric vA chi phi
chim kh6ng th6i thi cfrng chua <hi tli5 ngnn ngira nhfrng quytit Alnn bi l5i. Thay vio tl6,
,lT:g ng"T lEnh <14o. phii cinh gi6c dSivdi nhiing c6u hoi nhu: MQt nhd <li6u hdnh kh6c
s ldm gi n6u nguoi dy th vdo ch6 c0a t6i ngdy h6m nay vd chua c6 qu6 trinh gi trudc
ttdy vdi t6 chric ndy?'o Nhiing ngudi l6nh d4o cflng cAn phii lu6n tg h6i minh cfing nhu
nhiing ngudi kh6c vd lf do h9 mong mu5n dAu tu nhi6u hon n[ia vdo mQt khdi xu6ng tl6c
biQt ndo tl6. C6c nhi quin.lf phai r6t th.pn trgng n6u ho nghe nhtng plrdn h6i nhu:. "A,
ch(rng ta <15 tI6 qu6 nhidu tiiin cria vdo didu niy r6i. Chirng ta kh6ng mu6n l6ng ph( hi5t t6t
ci nhiing ngu6n lgc d6." Cu6i ctng, nhiing ngudi lSnh d4o c6 thrS dem nhiing loi ich vd
chi phi cta c6c khoin ttiu tu b5 sung so s6nh v6i mQt s6 c6ch sri dpng thay thti kh6c cho
nhiing nguiin lgc tt6. Bing c6ch khuyi5n kh(ch xem x6t nhi6u lga chgn kh6c nhau, nhiing
ngudi l6nh. tlgo c6 thti gi6p bin th6n minh vd nhirng ngudi kh6c nhfn ra c6ch md sU tU tin
th6i qu6 a6i vOi mQt dU 6n hiQn c6 c6 thti ngln chqn td chfc kh6ng cho ph6p n6 theo du6i
nh[ng v$n hQi tliy hria hgn khic.

Dlnh hinh nhii'ng nh4n thrirc

vi nh0ng nidm tin

Tinh hu6ng nrii Everest cfing minh chfng cho c6ch thftc md nhfing ngudi l6nh tl4o c6 th6
tlinh hinh nhfrng nhfn thtic vd nhfrng nim tin cta c6c thdnh vi6n t6 chric, vi nhcy il6 c6
t6c tlQng tt6n c6ch thrlc mi nhimg c6 nhdn ndy sE tucrng t6c vdi nhau vd vdi ngudi l5nh
dqo cria hg trong nhirng tinh huSng c6p thitit. Hall vd Fischer ttd tlua ra mQt s5 lga chgn
tuong nhu nh6 nh?t ve cdch thtc c6c tlQi tlugc c6u trtc mi di c6 tac dQng to lon d6i v6i
nh6n thr?c cta mgi ngudi vA vaitrd, dia vi, vd nhiing m6i quan hQ cria h9 vdi nhfing ngudi
leo n(ri kh6c. Cu6i cirng, nhiingnh{n thric vd nhtng nidm tin niy hpn ch6 c6ch thfC mn
con ngudi hinh xri khi c6c dQidOi m[t vdi nhirng trd ng4i vi nguy hiiSm nghim trgng.

Nhtng ngu&i liinh tl4o c6 th6 tlinh hinh nhiing nh6n thfc vd nhtng nidm tin c0a nhtng
ngudi kh6c theo nhidu c6ch. Trong m6t si5 trulng hgp, loi n6i hay hdnh tlQng cria nguol
ldnh dpo gdi tli mQt tin hiQu rO rang n6i rd c6ch md h9 kj,vgng mgi ngudi sE hinh xri. V(
dg, Hatl lim minh bach mQt ili6u ring 6ng kh6ng mu5n nghe nhiing quan di6m b6t tt6ng
trong khi dodn thgc hiQn cuQc ti6n c6ng cu5i ctng l6n tlinh nrii. PhAn lon nhiing nguoi

Nguy6n Hiiu Lam, Ph. D,

Tni liQu hgc t4p vd gi6ng d4y tai CEMD@ DC ngh! kh6ng sao chup.
Website: www.cemd.ueh.edu.vn Email: lam@ueh.edu.vn

4t'

Nhfrng bdi hgc tb itinh Everest

nhiing ch-i dpo v6 ctrn-s -tru! tiiip niy'
l6nh rlpo hirlu sric m4nh ctia nhfing mQnh lQnh.hay
lSnh dao tlinh hinh nhiing nh6n
i"V nt i6n, trulng.h; na, .Ung "iring minh ring ngudiqua
nhiing tin hiQu, nhthrg hinh
ih6ng
nirrng nguoi kh6c
thr,rc vi nhi?ne niem'iin

",i"
,6:Vi d, ;nenn ie.'t tt ir laJgiiia "l',Te. ngudi d6n
;H,"-IJlffii-'il4; ffi;'il.hfr
vA Aia vi tuong tl6i cria hq trong
ildft vdi nhai tlinh hinh"m6t nidm tin cria.msi.ngudi
tti rao cta he
nh6n ra ring quy6tdinh.

d.;r';ils;;i

i*1rg* d6i
d6i. rhAt kh6 tin
inh hudnglu6n tl6n kh6 ndng
,d ann huong a6n nnrng nian'ttrric vA dia vi, vi cu6ictrng
quvt tlinh
tinh x6y dlmg trong n6i uO dodn-leo niri. Tuv vflv, mQt
mE
manh
adl-ri,irav lrrre aa ioirn6t tin-t'ip'
sirc manh breu tugng cua
cnriclgei hqc dinl cho c6c nhi qudn lf d ilay h hq phni
phat ai khi hq.a quy6t dinh vA vipc
hdnh ttQng cria he vd sirc manh cria nnrngiin frier'ftq
dQi ldm viQc trong c6c t6 chric.
hinh thdnh vi co ciu

;;'iil;;il;;;

**!

{6'"hT-g:9::'ili:.,T:-"::
ql.t:

",iu.a.

Hqc tep t& th6t b?i

t6 chric khic ci5 hqc tap tu kinh
Th6ng thudmg, fni t6 chtcbi qr{ U{.$ng nA ttri +yC
qu6 kh.i dudrng.nhu li m6t mgc dich <l6ng
nghiq"m tt6. Cl.ging trenh l1p lai. sai tim cria
g6n iie" ttry" hin tdi cria ngudi
ngu6ng m0. R6t ,o l,iri?r, ;5, ;a e elun q"Lttrudng
"t
ngubi. Hq d6 l5i cho lSnh dao c6ng ty vi dd tao ra nhirng
kh6c cho sai lam nao ao .,i"
"on
c6o buQc. nhirng nggqi ldnh d*o
sai lAm nghi6m trqng, tham cni citctri cdn tti xa <li5n ndi
'r#;:a?;'ir'ia, [", ,ho o. Gdn gh6p sp thAt bai cho nhiing quv6t tlinh bi l5i cta.ngudi
o b6n ngoii quan sr[t' Dac
kh6c mane lai mOt tA fqi ich niro"d6cho nhirng ngudi dfug

tqi.cho-nhirne ne"t'i khao. khat ti6n

ning cach tiii'tuan ring.sai.tiln c.ua con ngudi ddkhi6n cho
t*"
if,6t Uaiif,i $irng nhi quin lf .nhi6u.thaT vang,11 tu^,-,LIUo
nhtng ngudi r.r,ac
thdnh
vi
dv
ldm
sai
nhirng
tir
;i;'h";?E il.1,rid;nu" ,irr, rine hq sc hqc tap dusc
bai'"
c6ng v6i nhiing muc ti6u mA nhirng ngudi kh6c <16 thdt

ffi:;ifj'?i;'"6i;#?i"i,',n0,
ffii,;oJ

16'ru";il*

tia,

ian

i,miid,

Jii

tinh todn cqc hcrn eoi voi chri <16

Nghien cr?u niy minh chftng cho mQt c6ch titip can m-a1-e
.h'i" qrv mo ion' Nghi6n cftu nAv cho th6v ring.chirng la
hoc tdo tir nhirne
cic tt6i
c6p tro phin tich: ci nhdn, I6c nh6m, vi to chtc-nhu
nh6n
l*c
md c1c irp
ri6ng'[d. Thay vio d6,-"hi,ng ta cin. qh^ai.x;m x6t c6ch thric
vdi nhau dti t[c tlQng toi
thric, tuong tdc qua lqi gita chc cinh6n, vi'h thijng t*ongrt6c
cAu. trfic.vi ni6m tin cria
,lr.?"g,
cria.!!
c6c thti tuc vi ,ie. tnir""ti-Jn;"h,i". t6 phirc t4p
thay th6 kh6c cho th6t
gini
thict
ldi
ooi, ra nt rng gi6i han nhfn thirc kh6ng ptiai ta nhrng
d6 ch(nh ln c6c kh6i nipm b6 sung vairing ci5 cho nhau'
bai, nhung <Iirng
kh6c thudng nhsn ra ring mQt
Nhirng ngudi rli6u hdnh doanh nghiQp.vi c6c nhi lSnh dao
rrr"rla dac tli6m crii nhiAu.tinh l$*:.\6^lt-u:"n kh6c' hAu hr5t nhrng nguoi
ta.t"r"it a6 tta199l;qt *1t.qa.*'.5'.s.nhau' Tuv vfv' chirng
lrnh tlao hi6u
fi A6 t5i.ctro ngudi kh6c vi da th6t b4i chri L!6ng cho rlng viQc
ta c6 xu hu6ng ftr
,irrsyA, fa bEn ngoiivi y6u t5 hoin canh'76 chirng ta cfing c6
.r'pi rii v6i niau trong nhi6u trudng hqp vn c6
xu hu6ng s6.
Everest
glai,rriJrr r,ieu nghiQm hon chc giiti thich,kh6c' Tinh hu5ng nfi
*iai
gi6m
kh6
":Jrfr fi;i"r"h thric neic6 the.din d6n nhrng k6t lufln sai l4c vi lim

thi;;;i;f

ilffifd:,ijl"ri"u"

li

li

*q"i

h;

ffi.ic;?;,

rrng.i;i[,
il.";il;dffi'il;"iii" iilfffi5,;
lf
shd:;
."*
:;; ;;a;.ir;;
;;g il" taplt kinh nghiQm. Chtins,ta cAn
ntiiu;#5'g6p piAn au. DQ-phrhc tsp crta hQ thdng, cdu rrtc vd
ohii nh6n r"
[3; ;i;ilA6i"o uii t6 "r.i. "o quv m6 l6n, niim ttn crta itQi, vd nhftng sioi. hsn
khilng phfii n
cac

va nghiericuu nhrng m5i lien [6i gina

6p tsc t6m ti ,a J-frOic6 lin qu,un O
aO nh6m,. va cAp d6r
d'O ;6 nhdn,
"Ap
rl rht c6 ictr cho
fO*iai
,fr"a"g,['"ft,i..

"6q
h,9

t6t

nhAn thrhc

yliS.ldi.gidi

thich tlay ry! tiic cho thdt bsi, nhtng

nhicng khdi niQm
ilrtng hon itd
3hinl2ld
nhau.
cho
cd
nb iuns vd cfine

Nguy6n H[ru Lam, Ph. D.

iii-fie, hoc t{p vd gi6ng day tai CEMD@ DA ngh! kh6ng sao chpp'
Website: w-*."emd-ueh.edu'vn Email: lam@ueh'edu'vn

Nhfrng bdi hgc tir ilinh Everest

cd nhtrng ngudi l6nh tlqo khi ghi nh6 nhiing suy nghT ttric ki5t cfia Anatoli Boukreev vd
thAm hoa nrii Everest: "N6u ra mQt nguyen nhAn md th6i tr?c ld khuy6n khich quan <lii5m
todn tri todn ndng mi chi c6 Thuqng Dii, bqm nhfu, chinh tri gia, vi nhd v6n chuyn vitit
truyQn giqt gdn m6i d6m tg nhfn."77

Chri thich

l.

Vi dg nhu xem bdi crla D. Vaughan The Challenger Launch Decision: Risly Technologt, Culture, and
Deviance at NASA (Chicago. IL: The University of Chicago Press, 1996); I. Janis. Victims of
Groupthink (Boston. MA: Floughton Mililin, 1972);C. Perrow. Normal Accidents: Livingwith HighRisk Technologies (Princeton. NJ: Princeton University Press, 1999).

2.

Sherpas ld d6n tQc theo d4o Phat o Nepal. Nam thanh niOn Sherpa phAn tl6u tham gia c6c chuy6n leo
nrii Everest vi tidn c6ng tuong d5i cao so vdi c6c co hQi viQc lim khrlc. M5i chuy6n leo nrii thuong
mgi cht y6u mudn ngudi Sherpa d,i trO trq c6ng t6c hiu cAn cho cdc chuy6n tti.

3. A. Boukrecv vd G. Weston DeWah. The Climb: Tragic Ambitiow

on Eyerest (New York. NY: St.

Martin's, 1998).

4.

B. Cobum. Everest: Mountain without Mercy (New York. NY: National Geographic Society, 1997).

5.

sdd.

6.

Coburn, tld.; Boukeev. tld.; J. Krakauer. Into Thin Air: A Personal Accounl of the Mount Everest
Disaster (New York. NY: Anchor Book. 1997); G. Child, "Everest a Year Later: Lessons in Futility,"
Outside (h6ng 5, 1997).

7.

D6 xem mQt vi ds kinh tlin vt phdn tich hinh ttQng lim ra c5c quy6t tlinh tO chtic th6ng qua nhi6u
ldng kinh kh6i niQm, xin dgc cu6n s6ch cria G. Allison, Essence of Decision: Explaining the Cuban
Missile Crrtis (Boston. MA: Little Brown. l97l). De c6 mQt bii phdn tich sdu sic tla c6p vd th6t bai,
xin doc stlch c[ra S. Snook, Friendly Fire: The Accidental Shootdown of U.S. Black Hawks over
Northern lraq (Princeton. NJ: Princeton University Press. 2000).
D6 c6 mQt t6ng quan vd nghin cfu thin vi nhgn thrlc, xin tlec srich cria M. Bazernian, Judgment in
Managerial Decision Making (New York. NY: John Wiley & Sons. 1998). Oe ti6p cfln dugc mQt
hudng d6n h0u ich cho ngudi qudn lf, xin dec J. E. Russo and P. Schoemaker. Decision Traps: The
Ten Barriers to Brillianl Decision Making and Hov, to Overcome Them S,lew York, NY: Fireside.
1989).

B. Staw and J. Ross, "Understanding Betravior in Escalation Situations," Science. 246 (1989): 216220-Di: c6 thm thdng tin vA thi6n v! chi phi chim, xin doc bdi cta H. Arkes and C. Blumer, "The
Psychology of Sunk Cost," Organizational Behavior and Human Decision Processes. 35 (th6ng 3,
1985): 124-140; J. Brockner, "The Escalation of Conimitment to a Failing Course of Action,"
Academy of Management Review, l7 (th6ng 3,1992):39-61.
10.

Cdc tloan leo nrii thi6t lflp mQt loat c6c trai dgc theo tludng ln dinh nrii, bdt tlAu ld Trai C6n cri t4i cao
dq 17.600 bQ [5.365m]. Trai IV, o cao dQ khoang 26.000 bO [7.900m] ld dia di6m cim tr4i caonhAt
trn nrii.

ll.

B. Cohurn, sdd, tr. 293.

12. Boukeev vd DeWalt, sdd, tr. 145.

13.

Krakauer, sdd, tr. 190.

t4.
15.

tr. 232.
Boukeev vd DeWalt, sdd.

16.

Krakauer, sdd, tr. 233-234.

Sdd.

t7. sdd, tr. 355.

t8. Sdd, tr. 19l.
19.

Sdd, tr. 293.

20. B. Weathers, Leftfor Dead: My Journey Homefrom Everest (New Yorlq NY: Villard Books, 2000).
21. Krakauer, Sdd, tr. 248.
22.

Weathers. Sdd.

23. Boukeev vd DeWalt. Sdd.

Tii

liQu hec t4p

vi

gi6ng d4y t4i CEMD@

Nguy6n Hiru Lam, Ph. D.

Ot ngrri kh6ng sao chup.

Website: www.cemd.ueh.edu.vn Email: lam(Eueh.edu.vn

;ffi'
@

EM E

?1

A5

Nhfrng bdi hgc th ilinh Everest

24.

mi c6c chuyn gia cgng c6 th6 d6i m{t v6n trc nay. Nhidu hqc gii chi ra cau 9fufe,.
ung chi phi chim rAt
bi thim c6aleffrey nrui".-6'"J rirnO,.ulen si hnlm han lam nghin criu-vA hiQu
di
d trong tinh trang
reng
6ng
ta
tin
ngudi
nrii;
leo
khi
ttong
Ca*, aay G nan1]One .tt6t
ii,ia,
MOt bing chring

"ar-cam k6t trong chuy6n leo nrii tlinh mQnh

leo thang

niy'

Fischholf vi
25. D"c6 thm th6ng tin vA khunh hu6ng tu tin th6i quriq xin dgc bii cta S-. Lichtenstein. B.
..Catibrarion of Probabilities: The dtut" of the Art to 1980" trong cuSn s6ch do D'
phillips:
L.
(Jnce.rtainty: Heuristics and Biases
Kahneman, p. Slovic, vir A. Tversky bin tip, Judgment unfur
press,
thm Bazemian, sdd'; Russo vir
r4
xem
Ngoii
tssz).
Univeriity
(New York. Nv: camuriage
Schoemaker, stld.

26. Krakauer, sdd, tr. 84.

27. Coburn, sdd.
28. Krakauer, sdd, tr.84.
29. Sdd, tr.354.
30. Stld, tr. 91.
31. Sdd, tr.64.
32. Sdd, tr. l14.
33. Tversky and Kahncman. sdd.
34. Russo vd Schoemaker, sdd.
35. Coburn, sdd, tr.23.
36. Krakauer, sdd, tr. 354.
37. Mo|t gidi thich kh6c cho rang c6 le tam li vi k!
Ha1. Dac biet c6 Ie illl da il
khi leo nrii pu.r.rt'ra-ii

;[

"t.ilr-aer}.

Everest.

da d6ng mQt vai trd trong c5ch di6n dich dtr lieu ctla
vA thdi ti6t cta bdn thdn trong
crng.tintr ngtriQ^ ti.h
"u.
quan
d6n thdi ti6t xAu tr6n dinh
lien
the
kC
i5ng
xu th6 thlng

], d6;

n't

Edmondson, "Psychological Safety and Learning Behavior in Work Teams,"

Administrative Science Quarterly, 44(1999):350-383' 'd tr' 354'
gid A'
39. De c6 th6m th6ng tin vA nhfrng <ti6u kiQn x6i mdn tinh tr4ng an todn tdm lf nh6m xin xem t6c

38. Bei crja

A.

vi G. Pisano, "Disrupted Routines: Team Learning and

Adminislrative Science Quarterly. 46 (2001): 685Hospitals,"
in
lmplementation
Technology
New
716.
Edmondson, dd.: A. Edmondsin, R. Bohmer,

40. Krakauer, sdd, tr.245.

41. sdd, t.260.
42. Sdd.
tlgc
43. De c6 th6m th6ng tin crich thric md l6nh dao c6 th6 khuyiin khich viQc hqc tdp trong t6 chtic, xin
Work
to
Organization
the
Learning
s6ch crja D. Garvin, Learning in Action: A Guide to Putting
(Boston. MA: Harvard Business School Press' 2000)'

44.
45.
46.

Krakauer, Sdd, tr.216.

Sdd,

fi.219.

tin vA vai trd cria xung dQt vd b6t ttdngthiiiu s6 trong qu6 trinh ra quy6t dinh nh6m,
Dysfunctional
xin dgc bii cria lanis, dd; A. Amason,;Distinguishing the Effects of Functional and
(1996):
123-148; K'
39
Journal,
Managemet
of
Academy
Conflict on Strategic'Decision-Making,"
Management
Top
How
choice:
Eisenhardt, J. Kafr'wajy, vi L. Bourgeois, "conflict and Strategic
1997): 42'62;D' Garvin vi M'
Teams Diiagree," Cififornia Managment Review,39/2 (mta tl6ng
Business Review.7918 (th6ng
Huvard
you
Decisions,"
Making
About
Know
don't
Roberto,..Wlat

DC lAy th6m th6ng

9, 2001): 108-l 16.

47. Krakauer, sdd, tr.46.

48. Boukeev vi DeWalt. sdd.
49. M. Bryant, ..Everest a Year Later: False Summit. outside (thr6ng 5' 1997).
50. Krakauer, sdd, tr.2l3.
51. Boukeev va Dewalt. sdd.
52. Krakauer, sdd, tr.47.
53. Boukreev ve DeWalt, sdd-

Nguy6n Hfru Lam, Ph. D.

fe'i iie, hqc tflp vi gi6ng day t4i CEMD@ D nghi kh6ng sao chup'
Website: www.cemd.ueh-edu.vn Email: lam@ueh'edu'vn

Nhfrng bdi h7c tb ilinh Everest

54. Sdd.
55. Sdd, tr. 12l.
56. Krakauer, sdd, tr.265.
57. Dii hi6u thm vd ty ttruy6t vE c6c he thring phirc t4p, xin xem sdch crla Perrow,

<Id; S. Sagan. Limits of

Safety: Organizalions. Accidents, and Nuclear l{eapons (Princeton. NJ: Princeton University Press,
1993); K. Weick, "The Vulnerable System: An Analysis of the Tenerik Air Disaster," trong cu6n s6ch
do K. Roberts bin t$p, New Challenges in Understanding Organizalioru (New York. NY:

MacMillan. 1993).

58. Boukeev vd Dewalt, sdd.

59. Sdd.
60. Krakauer, s<ld.
61. Krakauer, sdd.
62. Boukeev va Dewalt, sdd.
63. Sdd.
64. Perrow, sdd.
65. Sdd.
66. Krakauer, sdd.
67. Sdd, tr.358.
68. Coburn, sdd; Krakauer, sdd.
69. Krakauer, sdd, tr.22l.
70. Sdd, tr.223.
7l

De xem thm thdo luQn vC nieu tng hiii tii5c duqc ti6n liu, xin dgc cu6n s6ch cia I. Janis vd L. Mann.
Decision Making: A Psychological Analysis of ConJlict, Choice, and Commitmenl (New York. NY:
Free Press. 1977).

72.

DA xem th0m th6ng tin v v6n d0 ph6t triiln sU tF tin d6 ra quy6t dinh nhanh ch6ng trong nhfng m6i
trudng h6n loan, xin dqc bdi cria K. Eisenhardt, "Making Fast Strategic Decisions in High-Velocity

Environments," Academy of Management Journal,32 (1989): 543-576.

73. Xem bdi

crla A. Korsgaard, D. Schweiger, and H. Sapienza, "Building Commitment, Attachment, and

Trust in Strategic Decision-Making Teams: The Role of Procedural Justice," Academy of Management
Journal. 38 (1995): 60-84.

74. Trong

cdu chuyQn n,ii tiiing vd sU kiQn hing Intel rrit khdi ngdnh kinh doanh thanh nhd DRAM, itdy
chinh x6c ld ttiu md Cordon Moore vd Andrew Grove tU h6i khi hq dang xem xit c6 nen tii5p tgc tIAu
tu viro ngdnh kinh doanh DRAM dang thua 15.

75.

cinh b6o rdng diu niy c6 thli d dang xdy ra khi bdn vA thdm klch Everest. Ong vi6t
trong cu5n s6ch cia 6ng, "Ni5u quf v! c6 th6 thuyrit phuc minh rdng Rob Hall ch6t vi tld ph4m mQt
chuSi sai lAm ngu ng5c vd quf vi tin ring minh v6n cdn khdn ngoan nn kh6 l4p l4i nh&ng sai lAm d6
thi diAu ndy sE khi6n tinh hinh dC dang hon cho quf vi khi thri leo n0i Everest vd tll5i mat vdi mQt s6
bing chung kh6 thuy6t phuc rAng ldm nhu vdy ld thiiSu kh6n ngoan," Krakauer, sttd, tr. 356-357.
Jon Krakauer ttd

76. E. Jones vi R. Nisbett, "The Actor and the Observer: Divergent Perceptions of the Causes of
Behavior," trong cu5n s6ch do E. Jones, D. Kanouse, H. Kelly, R. Nisbett, S. Valins, and B. Weiner
bi0n tfp, Attribution: Perceiving lhe Causes of Behovior (Morristown. NJ: General Learning Press.

t97t).

77. Boukeev

vd DeWalt, sdd,tr.226-227.

,ffi\
EM E
,ffi(

Nguy6n H[ru Lam, Ph. D.

Tdi liQu hqc tap vd gi6ng d4y t4i CEMD@ Ot ngfrikh6ng sao chup. @
Website: www.cemd.ueh.edll.vn Email: lam(Dueh.edu.vn

Arl