Tehnika kola

Ruera Bokovia
Getaldieva 4
Zagreb

Elektrotehniki materijali i komponente

Aluminij

Razred:

Ime i prezime:

2. E

Matija Pozojevi

Ocjena:

S a d r a j:

2
3
3
4
6
7

Povijest
Fizike osobine
Kemijske osobine
Proizvodnja aluminija
Upotreba aluminija
Literatura

-1-

ALUMINIJ
POVIJEST
Englez Humphry Davy pokuavvao je oko 1807, ali bez uspijeha, da iz
zemlje koju su nazivali aluminina izdvoji metalni element ije je prisustvo u njoj
predpostavljao i koji je preama njoj nazvao aluminium. Tek je 1825 uspjeo Danac
Hanc Ch. Orsted izdvojiti malo tog nepoznatog metala iz njegovog klorida pomou
kalij-alamgama. Njemac Friedrich Whler nastavio je 1827 Orstedove eksperimente,
ali tek 1845 uspio je izdvojiti male kuglice rastezljivog metala. Francuz Henri SainteClarie Deville izdvojio je elektrinom strujom 1845 iz dvojnog klorida aluminija i natrija
aluminijum u veim koliinama, a sline uspjehe imao je istovremeno i Njemac
Robert Bunsen. Deville je zainteresirao za novi metal Napoleona III, koji je
istraivanje financijski pomogao. Na svijetskoj izlobi 1855 srebro iz gline
predstavljeno je iroj publici.
Kad je 1866 Warner Simens pronaao dinamo stroj, omoguena je upotreba
struje proizvoljnog napona i jaine i time ubrzan postupak elektrometalurkih
postupaka. Godina 1886 smatra se za poetak moderne aluminijske industrije. Tada
su Francuz Paul T. i Amerikanac Charles M., nezavisno jedan od drugog, objavili
postupak dobivanja aluminija elektrolitikim putem.
U narednim godinama proizvodnja aluminija brzo je rasla. Sagraene su tvornice u
vicarskoj, Njemakoj i Vel. Britaniji. Aluminijski lim za krovove, sue, dijelovi
automobila...
Mala vrstoa aluminija ograniavala je njegovu uporabu. Uskoro su pronali
da se moe postii mnogo vea vrstoa dodavanjem drugih metala. Godine 1906.,
Alfred Wilim pronaao je leguruduralumin, koja moe dostii vrstou elika.
U narednim desetljeima, postupci dobivanja, a naruito preraivanja dopunjavali su
se sve vie, tako da je proizvodnja aluminija porasla od 7,3 kt u 1900 na 580 kt 1938,
dok je godine 1960 proizvodnja aluminija premaila 4,5 Mt.
Godina
1949
1950
1951
1952
1954
1956
1958
1959
1960
1961

Proizvodnja (u kT)
1257
1507
1808
2032
2820
3343
3544
4087
4541
4577

Potronja (u kT)
1210
1584
1810
1958
2543
3223
3191
4025
4143
4485

Svijetska proizvodnja i potronja aluminija od 1949 do 1961

-2-

FIZIKE OSOBINE
Aluminij ima kristalnu strukturnu povrinski centrirane kocke. Odstojanje u
mrei je 4,413 10 cm, tvrdoa po Mohsovoj skali 2,9. Glavne primjese su eljezo i
sicilij; one dolaze iz aluminij-oksida, anoda i elektrolita. Te primjese nisu uvijek tetne,
jer ine aluminij vrim. Elektrolitski rafinirani aluminij koji sadri 99,998% Al, a
najmanje 99,990%, naziva se i rafinal.
Fizike osobine zavisne su donekle od stupnja istoe materijala i naina
obrade. Specifina istoa najieg aluminija 2,698 g/cm (na 20), a preanog ili
vuenog tehnikog aluminija 20,70 2,71 g/cm. Ljevani metal ima specifinu mase
2,64, a tekui na 700C, 2,37 g/cm. Pri ovrivanju se volumen smanji za 6,6%.
Toka topljenja najieg aluminija je 660,2C, a tehnikog priblino 658C.
Toka vrenja aluminija je 2270C.
Toplinska provodljivost na 0C je 0,5, na 100C 0,51, a na 200C 0,52 cal/cm
sek C (Toplinska provodljivost aluminija je tri puta vea nego toplinska provodljivost
eljeza, ali iznnosi polovinu provodljivosti bakra).
Linearni koeficijent toplinskog rastezanja je za interval od 20 pa do 100C 24,
izmeu 20 i 300C 25,8, a izmeu 20 i 500C 27,9 10 /C
Elektrina provodljivost meko arenog aluminija (rafinala) je 37,82 37,87,
tvrdog 37,6 m/ mm.
vrstoa na kidanje mekog aluminija (99,5%) je 7 9, a tvrdog 13 18
kp/mm.
elik
Debljina lima (nm)
Teina (kg/m)
0,8
6,24
1,0
7,80
1,5
11,70
2,0
15,60
2,5
19,60
3,0
23,40

Aluminij
Debljina lima (nm)
Teina (kg/m)
1,2
3,25
1,5
4,07
2,2
5,96
2,9
7,86
3,6
9,76
4,3
11,60

Usporedba aluminijskog i elinog lima uz uvijet iste lokalne vrstoe (uteda 50%)

KEMIJSKE OSOBINE
Iako je aluminij neplemeniti metal, vrlo je otporan prema atmosferi i kemijskim
sredstvima. Uzrok postojanosti je sloj oksida koji se odmah stvara na svjeoj povrini
vrstog aluminija i titi ga od uticaja atmosfere. Iako je debljina tog sloja minimalna,

-3-

on hermetiki pokriva metal i titi ga od oksidacije. I pri topljenju aluminija stvara se

na povrini korica koja ga titi od jake oksidacije. Zatitni oksidacijski sloj stvara se i
na legurama aluminija.
Vodik se dobro rastvara u tekuem aluminiju, a dijelomino i u vrstom.
Aluminij moe primiti vodik i iz vlage sadrane u plinovima loenja. Vlaga se raspada
u tekuem aluminiju po reakciji:
2Al + 3H2O Al2O3 + 3H2
Iako je kompaktni aluminij na zraku postojan, aluminijska povrina oksidira ve na
sobnoj temperaturi. Pri tome se oslobaa velika koliina topline i metalna se praina
moe zapaliti, a zbog vodika koji nastaje moe i eksplodirati.
Klor i ostali halogeni elementi reagiraju direktno s aluminijem, stvara se klorid
AlCl3 i mnogo topline. Prisutnost zraka ubrzava reakciju. Uvoenjem klora u tekui
aluminij stvara se klorid, koji isparava. Slian utjecaj kao i klor ima plin HCl, naruito
uz pristnost vlage i na povienoj temperaturi.
Ugljik-monoksid i ugljik-monoksid reagiraju s aluminijom tek na visokim
temperaturama; stvaraju aluminij-oksid i aluminij-karbid Al 4C3.
Rastvorljivost aluminija je velika u natrijskoj ili kalijskoj luini. Vrlo postojani su
aluminij i neke njegove legure prema mnogim organskim kiselinama i drugim
spojevima, zbog ega se upotrebljavaju u prehrambenoj industriji za ambalau.
PROIZVODNJA ALUMINIJA
Kako zbog fiziko-kemijskih razloga nije mogua direktna redukcija u boksitu
sadranog aluminij-oksida u aluminij dovoljne istoe, danas se tehniko dobivanje
komercijalnog aluminija izvodi u dvije faze:
a) odvajanje dovoljno istog aluminij-oksida (glinice) iz prirodnih sirovina
podesnim postupcima, pri emu se danas preteno primjenjuje Bayerov
postupak.
b) elektroliza tako tako dobivenog aluminij-oksida u rastopljenom kriolitu po
postupku Heroulta i Halla.
Za proizvodnju aluminija po spomenutim postupcima potrebne su sirovine
pomoni materijali i energija. Kao sirovina za proizvodnju iste glinicu principu se
moe upotrijebiti svaka stijena koja sadri aluminij-oksid , ali budui da u svijetu ima
lako pristupane rude bogate aluminij-oksidom, boksita, ekonominost i rentabilnost
prerade u sadanjim odnosima svode izbor sirovina za dobivanje glinice gotovo
iskljuivo na tu rudu, sa strogim ogranienjem u sastavu, naroito u pogledu odnosa
Al2O3 i SiO2. Pomoni materijali su za proizvodnju glinice uglavnom kaustina soda
(odnosno kalcinirana soda i kre), a za elektrolizu ugljene elektrode (odnosno od

-4-

kojih se proizvode: ugljini materijali iIi smola). Osim toga su za obije faze
proizvodnje potrebne znatne koliine vode, tehnoloke i za hlaenje. Energija se troi
kao toplinska, u obliku pregrijane pare dobivene sagorjevanjem jeftinog goriva i u
obliku generatorskog plina ili mazuta, i elektrina energija za pogon strojeva u prvoj
fazi proizvodnje, a za elektrolizu u drugoj.
Boksit je stijena ili smjesa minerala nastala u prirodi vremenskim troenjem
primarnih eruptivnih ili sedimentnih stijena kao granita, bazalta, glineastih vapnenaca
itd.. Te stijene sadravale su prosjeno 15 % Al 2O3 u obliku alumosilikata; izvrgnute
dugotrajnom procesu vremenskog troenja gubile su postepeno manje postojane
sastojke kao okside silicija, magnezija, natrija i kalija, ostavljajui ostatak bogatiji na
oksidima aluminija, eljeza i titana od primarnih stijena, tj. Sa sadrajem od 3550%
i vie Al2O3. Taj se ostatak sedimentirao ili neposredno ispod povrine zemlje, ili u
veim ili manim dubinama, gdje je bio i izoloen razliitim uvjetima pritiska i
temperature. To je imalo uticaja na njegovogu mineralnu strukturu. Kemijski iIi
mineralni sastav takvog ostatka kree se unutar vrlo irokih granica, to zavisi o
sastavu primarnih stijena, trajnosti i intenzitetu vremenskog troenja i o uvjetima u
kojima je nastali sediment bio izloen. Zbog tog se bitno razlikuju po sastavu i
strukturi. Npr. tropski povrinski lateriti od boksita u uem smislu.

Pojednostavljeni proces proizvodnje od aluminija pa do gotovog proizvoda

-5-

UPOTREBA ALUMINIJA
Graevinarstvo. Od aluminija i lakih legura prave se: kompletne nosee
konstrukcije, kao npr. mostovi, tornjevi, tankovi Ii montae; elementi za fasade
zgrada, krovovi, prozori i vrata; razni arhitektonski ukrasni elementi; elementi
unutranje arhitekture, namjetaj; obloge od aluminijske folije za zvunu i toplinsku
izolaciju. Elementi koji su izvrgnuti opasnosti korozije ( npr. u industrijskoj atmosferi )
I gdje se polee na estetski izgled esto se anodno oksidiraju.
Transportna sredstva. Upotreba aluminijskih legura na ovom podruju
omoguava znatnu utedu na teeni, to se oituje poveanjem korisnog tereta.
Aluminijske legure upotrebljavaju se za gradnju eljeznikih putnikih i teretnih
vagona, gradskih vozila na tranicama. U gradnji cestovnih vozila preve se od lakih
metala: karoserije, trolejbusi, autobusi, teretnih automobila i putnikih automobila.
Brodogradnja se koristi aluminijskim legurama (uglavnom tipa Al-Mg) za
brodska nadgraa (ime se postie poveanje stabiliteta ili poveanje nadgraa).
Manji objekti grade se potpuno od aluminijskih legura, naroito amci za spaavanje,
jahte na jedra. U novije vrijeme izgraeno je nekoliko tankera za tekue gorivo i
ugljen potpuno od lakih legura.
Elektrotehnika upotrebljava aluminij i njegove legure kao aktivni materijal koji
sprovodi struju I kao pasivni za konstrukcije. Najvie slui za uad za dalekovode, I to
ili kao ue u cijelosti od aluminijskih ica ili kao ue od aluminij-elika. Slui I za
sprovodne kablove , antene, reflektore za radarsku i UKV tehniku.
Kemijska i prehrambena industrija upotrebljava pregrijae, izmjenjivae
topline, hladila, kotlove, posude, ambalau od lakih metala.
Metalurgija eljeza i elika upotrebljava aluminij kao sredstvo za
dezoksidaciju, za poboljanje otpornosti protiv korozije na viskokim temperaturama,
za magnetske legure.
Aluminij i njegove legure primjenjuju se na daljnji niz podruja, kao to su npr.
tekstilna industrija, rudarstvo, poljoprivreda, ribarstvo, vojna oprema i dr.

-6-

Litratura:
Internet (http://www.aluminij.com)
Tehnika enciklopedija
Udbenik